ევროპული კონვენცია

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია წარმოადგენს ერთ-ერთ იმ უმნიშვნელოვანეს საერთაშორისო აქტს, რომელიც იცავს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებსა და თავისუფლებებს და ამავე დროს განსაზღვრავს უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფის ეფექტურ მექანიზმს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სახით. ევროპულ კონვენციას ხელი მოეწერა 1950 წლის 4 ნოემბერს ქ. რომში ევროპის საბჭოს წევრი 15 სახელმწიფოს მიერ და ძალაში შევიდა 1953 წლის 3 სექტემბერს. თავის მხრივ კონვენცია გამოირჩევა და უპრეცედენტოა რამოდენიმე ფაქტორის გამო:

1. ევროპულმა კონვენციამ ერთ-ერთმა პირველმა მოახდინა ადამიანის უფლებებზე ზოგადი იდეალების ტრანსფორმირება კონკრეტულ სამართლებრივ სისტემაში;

2. კონვენცია სამართლებრივ ვალდებულებას აკისრებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს, თავიანთი იურისდიქციების ფარგლებში უზრუნველყონ იმ უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელება, რომლებიც წარმოდგენილია კონვენციაში;

3. ყველაზე უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი, რაც ევროპულ კონვენციას გამოარჩევს სხვა ანალოგიური საერთაშორისო აქტებისაგან, ეს არის ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის მექანიზმი, ევროპული სასამართლო, რომელიც მოწოდებულია, განიხილოს სახელმწიფოთაშორისი და ინდივიდუალური განაცხადები კონვენციითა და თანდართული ოქმებით განსაზღვრულ უფლებებთან და თავისუფლებებთან მიმართებით.

4. ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის შესაბამისად, სახელმწიფოები კისრულობენ სამართლებრივ ვალდებულებას, რათა აღასრულონ ევროპული სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებები ნებისმიერ საქმეზე, რომლის მხარეებიც ისინი არიან.

საქართველომ კონვენციას ხელი მოაწერა 1999 წლის 27 აპრილს. კონვენცია ვეყნისათვის ძალაში შევიდა მას შემდგომ, რაც საქართველოს პარლამენტმა მოახდინა მისი რატიფიცირება 1999 წლის 20 მაისს. სწორედ ამ დღის შემდგომ ჩადენილ დარღვევებთან მიმართებით ეკისრება საქართველოს სახელმწიფოს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.

წიგნის დანიშნულება

წინამდებარე წიგნის უწინარეს დანიშნულებას წარმოადგენს, გააცნოს ქვეყნის ხელისუფლების ორგანოების ყველა შტოს (საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო) წარმომადგენლებს, მოქმედ ადვოკატებსა და იურისტებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა, მიდგომები და პრეცედენტული სამართალი კონვენციის მუხლებთან დაკავშირებით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის მუხლის მე-2 პუნქტისა და საქართველოს კანონის ნორმატიული აქტების შესახებ მე-19 მუხლის თანახმად, საერთაშორისო ხელშეკრულებას (როგორადაც გვევლინება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია) საქართველოს სამართლებრივ სისტემაში კონსტიტუციისა და კონსტიტუციური კანონების შემდეგ გააჩნია უპირატესი იურიდიული ძალა ორგანულ თუ მიმდინარე კანონებთან მიმართებით. ამიტომაც ხელისუფლების ორგანოებმა აუცილებლად უნდა გამოიყენონ საერთაშორისო ხელშეკრულება და ხელშეკრულებით დადგენილი სტანდარტები იმ ურთიერთობათა რეგულირებისას, რომელსაც შიდა კანონმდებლობა ვერ, ან არაჯეროვნად არეგულირებს. მაგრამ ისმის კითხვა, რა გზით არის შესაძლებელი ხსენებული სტანდარტების დადგენა, როგორ უნდა გახდეს ჩვენთვის ცნობილი, თუ რა სახის პოზიტიურ თუ ნეგატიურ ვალდებულებებს აკისრებს კონვენცია ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს, როგორია ევროპული საზოგადოებისა თუ საერთაშორისო უწყებების, კერძოდ, ევროპის სასამართლოს მიდგომა ამ თუ უფლებისა თუ თავისუფლების განხორციელებასთან დაკავშირებით? კონვენცია ხომ მხოლოდ ე.წ. „მშრალ ტექსტს“ მოიცავს, რომელიც მრავალნაირად შეიძლება აღქმულ იქნეს სხვადასხვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოების მიერ?¹ სწორედ აღნიშნული საკითხის რეგულირებაში თამაშობს გადამწყვეტ როლს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი პრეცედენტული სამართალი, რომელიც განმარტავს კონვენციით დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების ქვეტექსტსა და მოქმედების ფარგლებს, სახელმწიფოს მიმართ დაკისრებულ პოზიტიურ და ნეგატიურ ვალდებულებებს დღევანდელ რეალობასთან მიმართებით. სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ყოველთვის ერთნაირი არ იყო და ვერც იქნება, გამომდინარე თვით ევროპული კონვენციის „ქმედებები და ცალკეულ უფლებებსა თუ თავისუფლებებში ჩარევა/შეზღუდვა, რაც მისაღები იყო და სულ რაღაც 15-20 წლის წინ ევროპული სასამართლოს მიერ დასაშვებად ან შედარებით მცირე ხარისხის დარღვევად მიიჩნეოდა, შესაძლოა, მიუღებელი აღმოჩნდეს ევროპული საზოგადოებისა და სასამართლოსათვის დღევანდელ რეალობაში, რასაც განაპირობებს ადამიანის უფლებათა სულ უფრო და უფრო მზარდი სტანდარტები². ხსენებულიდან გამომდინარე, აუცილებელია, რათა საქართველოს ხელისუფლების ორგანოების ყველა შტოს წარმომადგენლებმა ჯეროვნად გაითვალისწინონ და ქმედებების განხორციელებისას მხედველობაში იქონიონ სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის უახლესი მაგალითები, რათა თავიდან ავირიდოთ ევროპულ სასამართლოში ქვეყნის წინააღმდეგ გამოტანილი გადაწყვეტილებები.

თუმცა, გარკვეული ბარიერების არსებობა და აზრთა სხვადასხვაობა შეინიშნება ამ საკითხთან მიმართებით საქართველოში მოქმედ იურისტებს შორის, რომელთა გარკვეულ ნაწილს მიაჩნია, რომ ხელისუფლების ორგანოები არ არიან ვალდებულნი, გამოიყენონ ან მხედველობაში მიიღონ სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი, რადგანაც საქართველო განეკუთვნება კონტინენტური (და არა ანგლოსაქსური) სამართლის ქვეყანათა რიცხვს და შიდა სამართლებრივ სისტემაში მოქმედი არც ერთი ნორმატიული აქტი არ ავალდებულებს მათ ამის გაკეთებას.³ მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ პრეცედენტული სამართალი განმარტავს, აზუსტებს და ნათელს ჰფენს კონვენციაში მოცემულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, განსაზღვრავს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ფარგლებს.

ამ კუთხით გარკვეული წინსვლა და პოზიტიური ნაბიჯები აღინიშნება, განსაკუთრებით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მხრიდან, რომელმაც რამდენიმე საქმეში გამოიყენა და დაეყრდნო ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას. კონვენციის მე-3 მუხლთან მიმართებით, რომელიც კრძალავს წამებას, უზენაესმა სასამართლომ თავის 2002 წლის 28 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში ალიევის საქმეზე გაითვალისწინა კონვენციის მე-13 მუხლი და ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით დადგენილი კონვენციის მე-3 მუხლიდან გამომდინარე ქვეყნის პოზიტიური ვალდებულება და, მიუხედავად სისხლის სამართლის პროცესში არსებული გარკვეული ხარვეზებისა (რომელიც არაჯეროვნად არეგულირებდა პირის სხვა სახელმწიფოში ექსტრადიციის პროცედურას და მას სასამართლო დაცვის ვერავითარ გარანტიებს ვერ ანიჭებდა), გენერალური პროკურორის მიერ ალიევის რუსეთის ფედერაციაში ექსტრადიციის გადაწყვეტილების მიზანშეწონილობისა და სამართლიანობის საკითხის განხილვა დაუქვემდებარა მთაწმინდა-კრწანისის სასამართლოს. აღნიშნული საქმე გახდა ერთ-ერთი წინაპირობა იმისა, რომ ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირებს მისცემოდათ საშუალება, ესარგებლათ სასამართლო უფლებით.

წინამდებარე წიგნის უმთავრეს მიზანს სწორედ ასეთი პრაქტიკის გაღრმავება და დახვეწა წარმოადგენს. სამწუხაროდ, დღევანდელ რეალობაში მაინც ხშირად ვხვდებით შემთხვევებს, როდესაც ადგილი აქვს კონვენციით დაცული უფლებების დარღვევას, განსაკუთრებით, სამართალდამცავ ორგანოებსა და სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში. ამასვე მოწმობს საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ გამოქვეყნებული მოხსენებები და კრიტიკული შენიშვნები.

ბესარიონ ბოხაშვილი

____________________

1. იხ. Golder v. the United Kingdom საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, Kudla v. Poland.

2. Ireland v. the United Kingdom საქმეზე გამოტანილი განაჩენი.

3. კონსტანტინე კორკელია, „ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის გამოყენება საქართველოში“, 2004 წლის თებერვალი.

რომი, 1950 წლის 4 ნოემბერი

ქვემორე ხელმომწერმა მთავრობებმა, არიან რა ევროპის საბჭოს წევრები,

გაითვალისწინეს რა 1948 წლის 10 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ გამოცხადებული ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია;

გაითვალისწინეს რა, რომ ეს დეკლარაცია მიზნად ისახავს მასში გაცხადებულ უფლებათა საყოველთაო და ეფექტიანი აღიარებასა და დაცვის უზრუნველყოფას;

გაითვალისწინეს რა, რომ ევროპის საბჭოს მიზანია მის წევრებს შორის უფრო მეტი ერთიანობის მიღწევა და, რომ ამ მიზნის მიღწევის ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვა და მათი შემდგომი რეალიზაცია;

კვლავ ადასტურებენ რა თავიანთ ღრმა რწმენას იმ ძირითადი თავისუფლებებისა, რომლებიც არის მსოფლიოში სამართლიანობისა და მშვიდობის საფუძველი და, რომელთა განმტკიცება საუკეთესო საშუალებით ხდება, ერთი მხრივ, ეფექტიანი დემოკრატიული პოლიტიკითა და მეორე მხრივ, ადამიანის უფლებათა საერთო გაგებითა და მათი დაცვით, რაზეც ისინი დამოკიდებულნი არიან;

გადაწყვიტეს რა, როგორც ევროპული ქვეყნების მთავრობებმა, რომელნიც არიან თანამოაზრენი და აქვთ პოლიტიკური ტრადიციების, იდეალების, თავისუფლებისა და სამართლის უზენაესობის საერთო მემკვიდრეობა, გადადგან პირველი ნაბიჯები, საყოველთაო დეკლარაციაში დადგენილ, ცალკეულ უფლებათა კოლექტიური განხორციელებისათვის,

შეთანხმდნენ შემდეგზე:

მუხლი 1
ადამიანის უფლებათა პატივისცემის ვალდებულება

მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები, თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში, ყველასათვის

უზრუნველყოფენ ამ კონვენციის I ნაწილში განსაზღვრულ უფლებებსა და

თავისუფლებებს.

ნაწილი I - უფლებები და თავისუფლებები
მუხლი 2
სიცოცხლის უფლება

1. ყოველი ადამიანის სიცოცხლის უფლება დაცულია კანონით. არავის შეიძლება წაერთვას სიცოცხლე განზრახ, გარდა კანონით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის, პირის მსჯავრდების შემდგომ სასამართლოს განაჩენის აღსრულებისას.

2. სიცოცხლის წართმევა არ ჩაითვლება ამ მუხლის საწინააღმდეგოდ ჩადენილ ქმედებად, როდესაც იგი არა უმეტეს აბსოლუტურად აუცილებელი ძალის გამოყენების შედეგია:

a) ნებისმიერი პირის არამართლზომიერი ძალადობისაგან დაცვა;

b) უკანონო დაკავების ან კანონიერად დაპატიმრებული პირის გაქცევისთვის ხელის შეშლა;

c) აჯანყების ან ამბოხების ჩახშობისათვის კანონიერად განხორციელებული მოქმედება.

მუხლი 3
წამების აკრძალვა

არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას ან არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას ან დასჯას.

მუხლი 4
მონობისა და იძულებითი შრომის აკრძალვა

1. არავინ შეიძლება იყოს მონობაში ან ყმობაში;

2. არავის შეიძლება მოეთხოვოს იძულებითი ან სავალდებულო სამუშაოს შესრულება;

3. ამ მუხლის მნიშვნელობით ტერმინი იძულებითი ან სავალდებულო სამუშაო არ მოიცავს:

a) ნებისმიერ სამუშაოს, რომელიც უნდა შესრულდეს ამ კონვენციის მე-5 მუხლის დებულებების შესაბამისად, ჩვეული წესით განხორციელებული თავისუფლების აღკვეთისას ან ასეთი თავისუფლების აღკვეთისაგან პირობით გათავისუფლების განმავლობაში;

b) სამხედრო ხასიათის ნებისმიერ სამსახურს, ან სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ნაცვლად დაკისრებულ სამსახურს იმ ქვეყნებში, სადაც შინაგანი მრწამსის თანახმად, სამხედრო სამსახურის გავლის მოწინააღმდეგენი აღიარებულნი არიან;

c) ნებისმიერ სამსახურს, რომელიც დაკისრებულია საგანგებო მდგომარეობის ან უბედური შემთხვევის დროს, რაც საფრთხეს უქმნის საზოგადოების სიცოცხლეს ან კეთილდღეობას;

d) ნებისმიერ სამუშაოს ან სამსახურს, რომელიც შეადგენს ჩვეულებრივ სამოქალაქო ვალდებულებათა ნაწილს.

მუხლი 5
თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება

1. ყველას აქვს თავისუფლებისა და პიროვნული უსაფრთხოების უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდგომი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის თანახმად:

a) კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდგომ პირის კანონიერი დაპატიმრება;

b) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება სასამართლოს კანონიერი გადაწყვეტილების შეუსრულებლობისათვის ან კანონით გათვალისწინებული ნებისმიერი ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად;

c) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს წინაშე წარდგენის მიზნით, თუ არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი ან, როდესაც ეს საფუძვლიანად მიჩნეულია აუცილებლად, პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან ჩადენის შემდგომ მისი გაქცევის თავიდან ასაცილებლად;

d) არასრულწლოვანის დაკავება კანონიერი გადაწყვეტილების საფუძველზე საგანმანათლებლო ზედამხედველობის მიზნით ან მისი კანონიერი დაკავება უფლებამოსილი კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს წინაშე მისი წარდგენის მიზნით;

e) ინფექციურ დაავადებათა გავრცელების თავიდან ასაცილებლად პირების, აგრეთვე სულით ავადმყოფების, ალკოჰოლიკების, ნარკომანების ან მაწანწალების კანონიერი დაკავება;

f) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ქვეყანაში მისი უნებართვოდ შესვლის აღსაკვეთად ან იმ პირისა, რომლის წინააღმდეგაც ხორციელდება ღონისძიებები მისი დეპორტაციის ან ექსტრადიციის მიზნით.

2. ყველა დაკავებულს მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ ეცნობება მისი დაკავების მიზეზები და მის წინააღმდეგ წაყენებული ყველა ბრალდება.

3. ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის დებულებების თანახმად, დაკავებული ან დაპატიმრებული ყველა პირი დაუყოვნებლივ წარედგინება მოსამართლეს ან სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებაზე კანონით უფლებამოსილ სხვა მოხელეს და მას უფლება აქვს სასამართლო პროცესის გონივრულ ვადაში ჩატარებაზე ან პროცესის განმავლობაში გათავისუფლებაზე. გათავისუფლება შეიძლება განპირობებული იყოს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიებით.

4. დაკავებით ან დაპატიმრებით თავისუფლებააღკვეთილ ყველა პირს უფლება აქვს სასამართლო პროცესზე, რომლითაც სასამართლოს მიერ სწრაფად გადაწყდება დაპატიმრების კანონიერება და გაიცემა ბრძანება გათავისუფლებაზე, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი.

5. ყველას, ვინც არის დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი ამ მუხლის დებულებათა დარღვევით, აქვს აღსრულებადი უფლება კომპენსაციაზე.

მუხლი 6
სამართლიანი განხილვის უფლება

1. სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან სისხლის სამართლებრივი ნებისმიერი ბრალდების განსაზღვრისას, ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო მოსმენაზე. სასამართლო გადაწყვეტილება ცხადდება საჯაროდ, მაგრამ დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზნეობის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების ინტერესებიდან გამომდინარე, პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ დაიშვას სასამართლო განხილვის მთელ ან მის ნაწილზე, თუ ამას მოითხოვს არასრულწლოვანთა ინტერესები ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვა, ან სასამართლოს შეხედულებით, განსაკუთრებულ გარემოებებში, მკაცრი აუცილებლობის ზღვრამდე, თუ საჯაროობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს.

2. ყველა, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, ითვლება უდანაშაულოდ, სანამ მისი ბრალეულობა დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.

3. ყველას, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს უფლებათა შემდეგი მინიმუმი:

a) დაუყოვნებლივ და დეტალურად ეცნობოს მისთვის გასაგებ ენაზე წაყენებული ბრალდების არსი და მიზეზი;

b) მიეცეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობა დაცვის მოსამზადებლად;

c) დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით ან, თუ მას არ გააჩნია საკმარისი სახსრები სამართლებრივი დახმარების ასანაზღაურებლად, მიეცეს ამის შესაძლებლობა უფასოდ, როდესაც მართლმსაჯულების ინტერესები ამას მოითხოვს;

d) დაკითხოს ან დაიკითხონ მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემი მოწმეები და უზრუნველყოფილ იქნეს დაცვის მოწმეთა დასწრებით და დაკითხვით მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმეთა თანაბარ პირობებში;

e) მიიღოს თარჯიმნის უფასო დახმარება, თუ მას არ შეუძლია გაიგოს ან ილაპარაკოს ენაზე, რომელსაც იყენებს სასამართლო.

მუხლი 7
არავითარი სასჯელი კანონის გარეშე

1. არავინ იქნება ცნობილი ბრალეულად სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში, იმ მოქმედების ან უმოქმედობის გამო რომელიც ჩადენის დროს, ეროვნული ან საერთაშორისო სამართლის თანახმად, არ წარმოადგენდა სისხლის სამართლის დანაშაულს. არც იმაზე უფრო მკაცრი სასჯელი შეიძლება შეეფარდოს ვინმეს, ვიდრე ის სასჯელი, რომელიც გამოიყენებოდა სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენის დროს.

2. ეს მუხლი ხელს არ შეუშლის ნებისმიერი პირის გასამართლებას და დასჯას ნებისმიერი მოქმედების ან უმოქმედობისათვის, რაც მისი ჩადენის დროისათვის იყო დანაშაული ცივილიზებული სახელმწიფოების მიერ აღიარებული სამართლის ზოგადი პრინციპების მიხედვით.

მუხლი 8
პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლება

1. ყველას აქვს უფლება პატივი სცენ მის პირად და ოჯახურ ცხოვრებას, მის საცხოვრებელსა და მის მიმოწერას;

2. დაუშვებელია საჯარო ხელისუფლების ჩარევა ამ უფლების განხორციელებაში, გარდა ისეთი ჩარევისა, რაც დაშვებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესებისათვის ან უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, ჯანმრთელობის ან ზნეობის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისათვის.

მუხლი 9
აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება

1. ყველას აქვს უფლება აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლებაზე; ეს უფლება მოიცავს რელიგიის ან რწმენის შეცვლის თავისუფლებას და თავისუფლებას როგორც მარტომ, ისე სხვებთან ერთად და საჯაროდ ან კერძოდ, გააცხადოს თავისი რელიგია ან რწმენა აღმსარებლობით, სწავლებით, რიტუალების შესრულებითა დადაცვით.

2. რელიგიის ან რწმენის გაცხადების თავისუფლება ექვემდებარება მხოლოდ ისეთ შეზღუდვებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, საზოგადოებრივი წესრიგის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისათვის.

მუხლი 10
სიტყვის თავისუფლება

1. ყველას აქვს უფლება სიტყვის თავისუფლებაზე. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და მოსაზრებები საჯარო ხელისუფლების მიერ ჩარევის გარეშე და მიუხედავად საზღვრებისა.

ეს მუხლი არ უშლის ხელს სახელმწიფოებს, მოითხოვონ რადიოსამაუწყებლო, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ წარმოებათა ლიცენზირება;

2. ამ თავისუფლებათა განხორციელება, რამდენადაც იგი აკისრებს მას ვალდებულებებსა და პასუხისმგებლობას, შეიძლება დაექვემდებაროს ისეთ ფორმალობებს, პირობებს, შეზღუდვებს ან სანქციებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის დაცვისათვის, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებათა დაცვისათვის, საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილების ან სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის.

მუხლი 11
შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება

1. ყველას აქვს უფლება მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებასა და სხვებთან გაერთიანების თავისუფლებაზე, თავისი ინტერესების დასაცავად პროფესიული კავშირების შექმნისა და მასში გაერთიანების უფლების ჩათვლით.

2. დაუშვებელია რაიმე შეზღუდვის დაწესება ამ უფლებათა განხორციელებაზე, გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, იგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისათვის. ეს მუხლი ხელს არ უშლის შეიარაღებული ძალების, პოლიციის ან სახელმწიფო ადმინისტრაციის წევრების მიერ ამ უფლებათა განხორციელებაზე კანონიერი შეზღუდვების დაწესებას.

მუხლი 12
ქორწინების უფლება

საქორწინო ასაკს მიღწეულ მამაკაცებსა და ქალებს აქვთ უფლება დაქორწინდნენ და შექმნან ოჯახი ამ უფლების განხორციელების მარეგულირებელი ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად.

მუხლი 13
უფლება სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებაზე

ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, აქვს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება სახელმწიფო ხელისუფლების წინაშე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს დარღვევა ჩადენილია პირთა მიერ, სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორცილებისას.

მუხლი 14
დისკრიმინაციის აკრძალვა

კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელება ზრუნველყოფილია დისკრიმინაციის გარეშე ისეთ საფუძველზე, როგორიცაა სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებები, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობა, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილება, ქონება, დაბადება თუ სხვა სტატუსი.

მუხლი 15
გადახვევა საგანგებო მდგომარეობის დროს

1. ომის ან სხვა საზოგადოებრივი საგანგებო მდგომარეობის დროს, რაც ემუქრება ერის სიცოცხლეს, ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია გაატაროს ღონისძიებები, რომლებიც უხვევენ ამ კონვენციიდან გამომდინარე მის ვალდებულებებს, იმ ზღვრამდე რაც მკაცრად მოითხოვება მდგომარეობის სიმწვავით და იმ პირობით, რომ საერთაშორისო სამართლის მიხედვით ამგვარი ღონისძიებები არ არის შეუსაბამობაში მხარის სხვა ვალდებულებებთან.

2. ამ დებულების საფუძველზე დაუშვებელია გადახვევა მე-2 მუხლიდან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც გარდაცვალება მართლზომიერ საომარ მოქმედებათა შედეგია, ისევე, როგორც მე-3, მე-4 (1-ლი პუნქტი) და მე-7 მუხლებიდან.

3. ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც იყენებს გადახვევის ამ უფლებას, აწვდის ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს სრულ ინფორმაციას მის მიერ გატარებული ღონისძიებებისა და მათი მიზეზების შესახებ. იგი ასევე აცნობებს ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს, როდის შეწყვიტა ამ ღონისძიებებმა მოქმედება და კვლავ სრულად ამოქმედდა კონვენციის დებულებები.

მუხლი 16
შეზღუდვები უცხოელთა პოლიტიკურ საქმიანობაზე

მე-10, მე-11 და მე-14 მუხლებში არაფერი განიხილება ხელშემშლელად უცხოელთა პოლიტიკურ საქმიანობაზე, მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების მიერ, შეზღუდვების დაწესებისაგან.

მუხლი 17
უფლებათა ბოროტად გამოყენების აკრძალვა

ამ კონვენციაში არაფერი არ შეიძლება განიმარტოს იმგვარად, რომ გულისხმობდეს რომელიმე სახელმწიფოს, ჯგუფის ან პირის უფლებას, მონაწილეობდეს რაიმე საქმიანობაში ან განახორციელოს რაიმე ქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებათა და თავისუფლებათა განადგურებას ან ამ უფლება თა და თავისუფლებათა იმაზე მეტად შეზღუდვას, ვიდრე ეს დადგენილია კონვენციით.

მუხლი 18
უფლებებზე შეზღუდვათა გამოყენების ფარგლები

ხსენებულ უფლებათა და თავისუფლებათა კონვენციით დაშვებული შეზღუდვები არ გამოიყენება სხვა, თუ არა მათთვის გათვალისწინებული მიზნებისათვის.

ნაწილი II - ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო
მუხლი 19
სასამართლოს დაარსება

კონვენციითა და მისი ოქმებით მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების უზრუნველსაყოფად, არსდება ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო, შემდგომში მოხსენიებული როგორც „სასამართლო“. სასამართლო ფუნქციონირებს მუდმივ საფუძველზე.

მუხლი 20
მოსამართლეთა რაოდენობა

სასამართლო შედგება მოსამართლეთა იმ რაოდენობისაგან, რომელიც მაღალ ხელშემკვრელ მხარეთა რაოდენობის თანაბარია.

მუხლი 21
კრიტერიუმები თანამდებობისათვის

1. მოსამართლეები უნდა ხასიათდებოდნენ მაღალი ზნეობრივი თვისებებით და ფლობდნენ მოსამართლის მაღალი თანამდებობის დაკავებისათვის აუცილებელ კვალიფიკაციას ან იყვნენ აღიარებული კომპეტენტურობის იურისკონსულტები.

2. მოსამართლეები სასამართლოს წევრები არიან პიროვნულად.

3. მათი უფლებამოსილების ვადის განმავლობაში მოსამართლეები არ უნდა ჩაებნენ მათ დამოუკიდებლობასთან, მიუკერძოებლობასთან ან სრულგანაკვეთიანი სამსახურის მოთხოვნებთან შეუსაბამო რაიმე საქმიანობაში; ყველა საკითხი, რომელიც წამოიჭრება ამ პუნქტის გამოყენებასთან დაკავშირებით, წყდება სასამართლოს მიერ.

მუხლი 22
მოსამართლეთა არჩევა

1. მოსამართლეები თითოეული მაღალი ხელშემკვრელი მხარიდან აირჩევიან საპარლამენტო ასამბლეის მიერ ხმების უმრავლესობით, მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ წარდგენილი სამი კანდიდატურისაგან შემდგარი სიიდან.

2. იგივე პროცედურა გამოიყენება სასამართლოს დასაკომპლექტებლად კონვენციაზე ახალი ხელშემკვრელი მხარის შეერთების შემთხვევაში და გაუთვალისწინებელი ვაკანსიების შევსებისას.

მუხლი 23
უფლებამოსილების ვადები

1. მოსამართლეები აირჩევიან ექვსი წლის ვადით. ისინი შეიძლება ხელახლა არჩეულ იქნენ. თუმცა, პირველ არჩევნებზე არჩეულ მოსამართლეთა ნახევრის უფლებამოსილების ვადა იწურება სამი წლის გასვლის შემდეგ.

2. მოსამართლეები, რომელთა უფლებამოსილების ვადა იწურება პირველი სამწლიანი პერიოდის ბოლოს, დაუყოვნებლივ, მათი არჩევის შემდეგ, შეირჩევიან კენჭისყრით ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის მიერ.

3. იმისათვის, რათა მოსამართლეთა ნახევრის უფლებამოსილების ვადის განახლება ყოველ სამ წელიწადში შეძლებისდაგვარად იყოს უზრუნველყოფილი, საპარლა მენტო ასამბლეას, შემდგომი არჩევნების ჩატარებამდე, შეუძლია გადაწყვიტოს ერთი ან მეტი ასარჩევი მოსამართლის უფლებამოსილების ვადა ან ვადები არ განისაზღვროს ექვსი წლით და განისაზღვროს არა უმეტეს ცხრა და არანაკლებ სამი წლით.

4. იმ შემთხვევებში, როდესაც საკითხი ეხება უფლებამოსილების ერთზე მეტ ვადას და საპარლამენტო ასამბლეა იყენებს წინა პუნქტს, უფლებამოსილების ვადები გადანაწილდება ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის მიერ კენჭისყრის ჩატარებით, დაუყოვნებლივ არჩევნების შემდგომ.

5. იმ მოსამართლის შესაცვლელად არჩეული მოსამართლე, რომლის უფლებამოსილების ვადა ამოწურული არ არის, იკავებს თანამდებობას მისი წინამორბედის უფლებამოსილების ვადით.

6. მოსამართლეთა უფლებამოსილების ვადა იწურება, როდესაც ისინი მიაღწევენ 70 წლის ასაკს.

7. მოსამართლეებს თანამდებობა უკავიათ მათ შეცვლამდე. თუმცა ისინი აგრძელებენ იმ საქმეთა განხილვას, რომელთაც მანამდე განიხილავდნენ.

მუხლი 24
დათხოვნა

არც ერთი მოსამართლე არ შეიძლება, დაითხოვონ თანამდებობიდან, თუ სხვა მოსამართლეები ხმების ორი მესამედის უმრავლესობით არ გადაწყვეტენ, რომ იგი აღარ აკმაყოფილებს წაყენებულ პირობებს.

მუხლი 25
სამდივნო და იურიდიული მდივნები

სასამართლოს აქვს სამდივნო, რომლის ფუნქციები და ორგანიზაცია დადგენილია სასამართლოს რეგლამენტით. სასამართლოს დახმარებას უწევენ იურიდიული მდივნები.

მუხლი 26
სასამართლო პლენუმი
სასამართლო პლენუმი:

a) ირჩევს სასამართლოს თავმჯდომარეს და თავმჯდომარის ერთ ან ორ მოადგილეს სამი წლის ვადით; ისინი შეიძლება ხელახლა იქნენ არჩეული;

b) აარსებს პალატებს, რომლებიც იქმნება დროის განსაზღვრული პერიოდით;

c) ირჩევს სასამართლო პალატების თავმჯდომარეებს; ისინი შეიძლება ხელახლა იქნენ არჩეული;

d) იღებს სასამართლოს რეგლამენტს; და

e) ირჩევს სამდივნოს უფროსს და სამდივნოს უფროსის ერთ ან ორ მოადგილეს.

მუხლი 27
კომიტეტები, პალატები და დიდი პალატა

1. გადაცემულ საქმეთა განსახილველად სასამართლო ქმნის სამი მოსამართლისაგან შემდგარ კომიტეტებს, შვიდი მოსამართლისაგან შემდგარ პალატებსა და ჩვიდადამიანის მეტი მოსამართლისაგან შემდგარ დიდ პალატას. სასამართლოს პალატები აარსებენ კომიტეტებს დროის განსაზღვრული პერიოდით.

2. მოსამართლე, რომელიც არჩეულია შესაბამისი მონაწილე სახელმწიფოდან, მონაწილეობს პალატისა და დიდი პალატის სხდომებში, როგორც ex officio წევრი, ან თუ ასეთი მოსამართლე არ ან ვერ მონაწილეობს, სახელმწიფოს მიერ შერჩეული პირი ახორციელებს მოსამართლის უფლებამოსილებას.

3. დიდი პალატა ასევე შედგება სასამართლოს თავმჯდომარის, თავმჯდომარის მოადგილეების, პალატების თავმჯდომარეებისა და სხვა მოსამართლეებისაგან, რომლებიც შეირჩევიან სასამართლოს რეგლამენტის შესაბამისად. როდესაც საქმე განსახილველად გადაეცემა დიდ პალატას 43-ე მუხლის თანახმად, იმ პალატის არც ერთი მოსამართლე, რომელმაც გამოიტანა საბოლოო გადაწყვეტილება, არ უნდა მონაწილეობდეს დიდი პალატის სხდომაში, გარდა პალატის თავმჯდომარისა და იმ მონაწილე სახელმწიფოს მოსამართლისა, რომელიც არის დავის მხარე.

მუხლი 28
კომიტეტების მიერ განაცხადის დაუშვებლად გამოცხადება

კომიტეტს შეუძლია, ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, შეტანილი განაცხადი გამოაცხადოს დაუშვებლად ან ამოიღოს განსახილველ საქმეთა სიიდან 34-ე მუხლის შესაბამისად, როდესაც ასეთი გადაწყვეტილება შეიძლება მიიღონ შემდგომი განხილვის გარეშე. გადაწყვეტილება საბოლოოა.

მუხლი 29
პალატების გადაწყვეტილებები განაცხადის დაშვებასა და არსებითად განხილვაზე

1. თუ გადაწყვეტილება არ არის მიღებული 28-ე მუხლის შესაბამისად, პალატა იღებს გადაწყვეტილებას 34-ე მუხლის თანახმად წარდგენილ ინდივიდუალურ განაცხადთა დაშვებადობასა და არსებითად განხილვაზე.

2. პალატა იღებს გადაწყვეტილებას 33-ე მუხლის თანახმად წარდგენილ სახელმწიფოთაშორის განაცხადთა დაშვებადობასა და არსებითად განხილვაზე.

3. გადაწყვეტილება დაშვებადობაზე მიიღება განცალკევებულად, თუ სასამართლო, გამონაკლის შემთხვევებში, სხვაგვარად არ წყვეტს.

მუხლი 30
უარის განცხადება იურისდიქციაზე დიდი პალატის სასარგებლოდ

როდესაც პალატის განხილვაში მყოფი საქმე წამოჭრის სერიოზულ საკითხს, რომელიც გავლენას ახდენს კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებაზე, ან პალატის მიერ საკითხის გადაწყვეტას შეიძლება მოჰყვეს სასამართლოს მიერ მანამდე მიღებულ საბოლოო გადაწყვეტილებასთან შეუთავსებელი შედეგი, პალატას უფლება აქვს საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანამდე ნებისმიერ დროს უარი განაცხადოს იურისდიქციაზე დიდი პალატის სასარგებლოდ, თუ საქმის ერთ-ერთი მხარე არ არის წინააღმდეგი.

მუხლი 31
დიდი პალატის უფლებამოსილებანი
დიდი პალატა:

ა) წყვეტს 33-ე ან 34-ე მუხლების თანახმად წარმოდგენილ განაცხადებს, რომელთა იურისდიქციაზეც პალატამ განაცხადა უარი 30-ე მუხლის შესაბამისად ან როდესაც განაცხადი მას გადაეცემა 43-ე მუხლის შესაბამისად; და

ბ) განიხილავს 47-ე მუხლის შესაბამისად წარმოდგენილ თხოვნებს საკონსულტაციო დასკვნების შესახებ.

მუხლი 32
სასამართლოს იურისდიქცია

1. სასამართლოს იურისდიქცია ვრცელდება კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებასა და გამოყენებასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხზე, რომელიც მას გადაეცემა, როგორც ეს გათვალისწინებულია 33-ე, 34-ე და 47-ე მუხლებით.

2. დავის შემთხვევაში, აქვს თუ არა სასამართლოს იურისდიქცია, გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო.

მუხლი 33
სახელმწიფოთაშორისი საქმეები

ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია მიმართოს სასამართლოს მაღალი ხელშემკვრელი სხვა მხარის მიერ კონვენციისა და მისი ოქმების ნებისმიერი დარღვევის მტკიცებით.

მუხლი 34
ინდივიდუალური განაცხადი

სასამართლოს შეუძლია მიიღოს განაცხადები ნებისმიერი პირის, არასამთავრობო ორგანიზაციის ან პირთა ჯგუფისაგან, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ისინი არიან ერთ-ერთი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის მსხვერპლნი. მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, არანაირად არ შეუშალონ ხელი ამ უფლების ეფექტიან განხორციელებას.

მუხლი 35
დაშვებადობის კრიტერიუმები

1. სასამართლოს შეუძლია საქმე განსახილველად მიიღოს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ამოიწურება შინასახელმწიფოებრივი დაცვის ყველა საშუალება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული ნორმის შესაბამისად, და ექვსი თვის ვადაში - საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების დღიდან.

2. სასამართლო არ მიიღებს განსახილველად 34-ე მუხლის შესაბამისად შეტანილ არც ერთ განაცხადს, რომელიც:

a) არის ანონიმური; ან

b) არის არსებითად იგივე საკითხი, რომელიც უკვე განხილულია სასამართლოს მიერ ან გადაეცა საერთაშორისო გამოძიების ან მოგვარების სხვა პროცედურას და არ შეიცავს შესაბამის რაიმე ახალ ინფორმაციას.

3. სასამართლო დაუშვებლად აცხადებს 34-ე მუხლის შესაბამისად შეტანილ ინდივიდუალურ განაცხადს, რომელსაც მიიჩნევს შეუთავსებლად კონვენციასა და მის ოქმებთან, აშკარად დაუსაბუთებლად, ან სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებად.

4. სასამართლო უარყოფს ნებისმიერ განაცხადს, რომელსაც იგი მიიჩნევს დაუშვებლად ამ მუხლის შესაბამისად. სასამართლოს შეუძლია ამის განხორციელება სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე.

მუხლი 36მესამე მხარის მონაწილეობა

1. პალატის ან დიდი პალატის განხილვაში მყოფ ყველა საქმეში, მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს, რომლის ერთ-ერთი მოქალაქეც არის განმცხადებელი, უფლება აქვს წარადგინოს წერილობითი კომენტარები და მონაწილეობა მიიღოს საქმის მოსმენებში.

2. მართლმსაჯულების სათანადოდ განხორციელების ინტერესებიდან გამომდინარე, სასამართლოს თავმჯდომარეს შეუძლია მიიწვიოს ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც არ არის პროცესის მონაწილე ან ნებისმიერი დაინტერესებული პირი, რომელიც არ არის განმცხადებელი, წერილობითი კომენტარების წარსადგენად ან საქმის მოსმენებში მონაწილეობის მისაღებად.

მუხლი 37
განაცხადის ამოღება

1. სასამართლოს შეუძლია სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე გადაწყვიტოს, ამოიღოს განაცხადი საქმეთა სიიდან, როდესაც გარემოებებს იგი მიჰყავს დასკვნამდე, რომ:

a) განმცხადებელს არა აქვს განზრახული ბოლომდე მიჰყვეს თავის განაცხადს;

b) საქმე მოგვარდა; ან

c) სასამართლოს მიერ დადგენილი ნებისმიერი სხვა მიზეზით აღარ არის გამართლებული განაცხადის განხილვის გაგრძელება.

თუმცა, სასამართლო აგრძელებს განაცხადის განხილვას, თუ კონვენციითა და მისი ოქმებით განსაზღვრული ადამიანის უფლებათა პატივისცემა ამას მოითხოვს.

2. სასამართლოს შეუძლია გადაწყვიტოს აღადგინოს განაცხადი საქმეთა სიაში, თუ იგი ჩათვლის, რომ გარემოებები ამართლებს ამგვარ ქმედებას.

მუხლი 38
საქმის განხილვა და მორიგების პროცედურა

1. თუ სასამართლო აცხადებს განაცხადს დაშვებულად, იგი:

a) აგრძელებს საქმის განხილვას მხარეთა წარმომადგენლებთან ერთად და, საჭიროების შემთხვევაში, აწარმოებს გამოძიებას, რომლის ეფექტიანად წარმართვისათვის შესაბამისი სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ ყველა აუცილებელი პირობით;

b) სთავაზობს შესაბამის მხარეებს თავის სამსახურს საქმეზე მორიგების უზრუნველყოფის მიზნით, ადამიანის უფლებათა პატივისცემის საფუძველზე, როგორც ეს განსაზღვრულია კონვენციასა და მის ოქმებში.

2. 1-ლი პუნქტის (b) ქვეპუნქტის შესაბამისად წარმოებული პროცედურა კონფიდენციალურია.

მუხლი 39
მორიგების მიღწევა

თუ მიღწეულია მორიგება, სასამართლო საქმეს იღებს საქმეთა სიიდან გადაწყვეტილების გზით, რომელიც შემოიფარგლება ფაქტებისა და მიღწეული გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვით.

მუხლი 40
საჯარო მოსმენები და დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობა

1. სასამართლო მოსმენები ღიაა, თუ სასამართლო გამონაკლის შემთხვევებში სხვაგვარად არ წყვეტს.

2. სამდივნოს უფროსთან შენახული დოკუმენტები ხელმისაწვდომია საზოგადოებისათვის, თუ სასამართლოს თავმჯდომარე სხვაგვარად არ წყვეტს.

თავმჯდომარე სხვაგვარად არ წყვეტს.

მუხლი 41
სამართლიანი დაკმაყოფილება

თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, და, თუ შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შინასახელმწიფოებრივი სამართალი იძლევა ზიანის მხოლოდ ნაწილობრივი ანაზღაურების შესაძლებლობას, სასამართლო, საჭიროების შემთხვევაში, ანიჭებს დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას.

მუხლი 42
პალატების საბოლოო გადაწყვეტილებები

პალატების გადაწყვეტილებები საბოლოო ხდება 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის დებულებების შესაბამისად.

მუხლი 43
დიდი პალატისათვის გადაცემა

1. პალატის მიერ საბოლოო გადაწყვეტილებების მიღების დღიდან სამი თვის ვადაში, საქმის მონაწილე ნებისმიერ მხარეს, გამონაკლის შემთხვევებში, შეუძლია ითხოვოს საქმის დიდი პალატისათვის გადაცემა.

2. დიდი პალატის ხუთი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია იღებს თხოვნას იმ შემთხვევაში, თუ საქმე წამოჭრის სერიოზულ საკითხს, რომელიც გავლენას ახდენს კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებასა და გამოყენებაზე ან ზოგადი მნიშვნელობის სერიოზულ საკითხებს.

3. თუ კოლეგია მიიღებს თხოვნას, დიდი პალატა საქმეს წყვეტს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების გზით.

მუხლი 44
საბოლოო გადაწყვეტილება

1. დიდი პალატის გადაწყვეტილება საბოლოოა

2. პალატის გადაწყვეტილება საბოლოო ხდება

a) როდესაც, მხარეები აცხადებენ, რომ არ მოითხოვენ საქმის გადაცემას დიდი პალატისათვის; ან

b) პალატის საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანიდან სამი თვის შემდეგ, თუ დიდ პალატაში საქმის გადაცემის თხოვნა არ გაკეთებულა; ან

c) როდესაც დიდი პალატის კოლეგია უარს აცხადებს, 43-ე მუხლის შესაბამისად, გადაცემის თხოვნის მიღებაზე.

3. საბოლოო გადაწყვეტილება ქვეყნდება.

მუხლი 45
სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებებისა და გადაწყვეტილებების დასაბუთება

1. სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებების, ისევე როგორც გადაწყვეტილებები, რომლებიც განაცხადებს დასაშვებად ან დაუშვებლად აცხადებენ, უნდა იქნეს დასაბუთებული.

2. თუ საბოლოო გადაწყვეტილება მთლიანად ან ნაწილობრივ არ გამოხატავს მოსამართლეთა ერთსულოვან აზრს, ნებისმიერ მოსამართლეს უფლება აქვს გამოხატოს განსხვავებული აზრი.

მუხლი 46
საბოლოო გადაწყვეტილების სავალდებულო ძალა და აღსრულება

1. მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები ვალდებულებას კისრულობენ შეასრულონ სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებები ნებისმიერ საქმეზე, რომლის მხარეებიც ისინი არიან.

2. სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებები გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც ზედამხედველობს მის აღსრულებას.

მუხლი 47
საკონსულტაციო დასკვნები

1. მინისტრთა კომიტეტის თხოვნით სასამართლოს შეუძლია გასცეს საკონსულტაციო დასკვნები სამართლებრივ საკითხებზე, რომლებიც ეხება კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებას.

2. ამგვარი დასკვნები არ უნდა ეხებოდეს კონვენციის I ნაწილსა და მის ოქმებში განსაზღვრულ უფლებათა და თავისუფლებათა შინაარსთან ან ფარგლებთან დაკავშირებულ არც ერთ საკითხს, ან სხვა ისეთ საკითხს, რომელიც სასამართლოს ან მინისტრთა კომიტეტს შესაძლოა უნდა განეხილა ნებისმიერი ისეთი პროცესის შედეგად, რომელიც შეიძლებოდა დაწყებულიყო კონვენციის შესაბამისად.

3. მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებები სასამართლოსათვის საკონსულტაციო დასკვნის თხოვნის თაობაზე საჭიროებს კომიტეტში დასწრების უფლების მქონე წარმომადგენელთა ხმების უმრავლესობას.

მუხლი 48
სასამართლოს საკონსულტაციო იურისდიქცია

სასამართლო წყვეტს შედის თუ არა მის კომპეტენციაში მინისტრთა კომიტეტის მიერ წარდგენილი თხოვნა საკონსულტაციო დასკვნის შესახებ, როგორც ეს განსაზღვრულია 47-ე მუხლით.

მუხლი 49
საკონსულტაციო დასკვნების დასაბუთება

1. სასამართლოს საკონსულტაციო დასკვნები დასაბუთებულ უნდა იქნეს.

2. თუ საკონსულტაციო დასკვნა მთლიანად ან ნაწილობრივ არ გამოხატავს მოსამართლეთა ერთსულოვან აზრს, ნებისმიერ მოსამართლეს უფლება აქვს გამოხატოს განსხვავებული აზრი.

3. სასამართლოს საკონსულტაციო დასკვნები გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს.

მუხლი 50
სასამართლოს შენახვის ხარჯები

სასამართლოს შენახვის ხარჯებს ფარავს ევროპის საბჭო.

მუხლი 51
მოსამართლეთა პრივილეგიები და იმუნიტეტები

თავიანთი ფუნქციების განხორციელებისას მოსამართლეები სარგებლობენ პრივილეგიებითა და იმუნიტეტებით, რომლებიც გათვალისწინებულია ევროპის საბჭოს წესდების მე-40 მუხლით და მის საფუძველზე დადებული შეთანხმებებით.

ნაწილი III - სხვადასხვა დებულებები
მუხლი 52
გენერალური მდივნის მოთხოვნები

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისაგან მოთხოვნის მიღებისთანავე ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე წარუდგენს მას ახსნა-განმარტებას იმის შესახებ, თუ რა გზით უზრუნველყოფს მისი შინასახელმწიფოებრივი სამართალი კონვენციის ნებისმიერი დებულების ეფექტიან განხორციელებას.

მუხლი 53
ადამიანის არსებული უფლებების დაცვა

ამ კონვენციაში არაფერი განიმარტება როგორც შეზღუდვა ან გადახვევა ადამიანის რომელიმე უფლებისა და ძირითადი თავისუფლებისაგან, რომლებიც შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნეს ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის კანონმდებლობით ან სხვა შეთანხმებით, რომლის მხარეც ის არის.

მუხლი 54
მინისტრთა კომიტეტის უფლებამოსილებანი

ამ კონვენციაში არაფერი ზღუდავს ევროპის საბჭოს წესდებით მინისტრთა კომიტეტისათვის მინიჭებულ უფლებამოსილებას.

მუხლი 55
დავების მოგვარების სხვა საშუალებათა გამორიცხვა

მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები თანხმდებიან, რომ სპეციალური შეთანხმების გარდა ისინი არ ისარგებლებენ მათ შორის ძალაში მყოფი ხელშეკრულებებით, კონვენციებითა და დეკლარაციებით იმ მიზნით, რომ განსახილველად გადაეცეს ამ კონვენციის განმარტებასთან ან გამოყენებასთან დაკავშირებით წამოჭრილი დავა მოგვარების სხვა საშუალებებს, გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია ამ კონვენციაში.

მუხლი 56
ტერიტორიული გამოყენება

1. ნებისმიერ სახელმწიფოს, კონვენციის რატიფიცირების ან ამის შემდგომ ნებისმიერ დროს, შეუძლია განაცხადოს ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივნისადმი შეტყობინების გაგზავნის გზით, რომ წინამდებარე კონვენცია, ამ მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, ვრცელდება მის ყველა ან რომელიმე ტერიტორიაზე, რომელთა საერთაშორისო ურთიერთობებზეც ის არის პასუხისმგებელი.

2. კონვენცია ვრცელდება შეტყობინებაში მითითებულ ტერიტორიაზე ან ტერიტორიებზე ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის მიერ ამ შეტყობინების მიღებიდან ოცდამეათე დღეს.

3. ამ კონვენციის დებულებანი გამოიყენება ამგვარ ტერიტორიებზე ადგილობრივი მოთხოვნების სათანადოდ გათვალისწინებით.

4. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელმაც გააკეთა განცხადება ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, შემდგომში ნებისმიერ დროს შეუძლია განაცხადოს იმ ტერიტორიის ან ტერიტორიების სახელით, რომელთაც განცხადება ეხებათ, რომ ის ცნობს სასამართლოს კომპეტენციას, მიიღოს განაცხადები პირებისაგან, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან პირთა ჯგუფებისაგან, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის 34-ე მუხლით.

მუხლი 57
დათქმები

1. ნებისმიერ სახელმწიფოს, კონვენციაზე ხელის მოწერის ან სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების დროს, შეუძლია გააკეთოს დათქმა კონვენციის რომელიმე ცალკეული დებულების მიმართ იმ ფარგლებში, რომლებშიც მის ტერიტორიაზე ძალაში მყოფი რომელიმე კანონი არ შეესაბამება ამ დებულებას. დაუშვებელია საერთო ხასიათის დათქმების გაკეთება ამ მუხლის მიხედვით.

2. ამ მუხლის მიხედვით გაკეთებული ნებისმიერი დათქმა უნდა შეიცავდეს შესაბამისი კანონის მოკლე მიმოხილვას.

მუხლი 58
დენონსირება

1. მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია, მოახდინოს წინამდებარე კონვენციის დენონსირება მხოლოდ ხუთი წლის გასვლის შემდეგ იმ დღიდან, როდესაც ის გახდა კონვენციის მხარე და ექვსი თვის გასვლის შემდეგ, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისათვის, რომელიც ატყობინებს სხვა მაღალ ხელშემკვრელ მხარეებს, ცნობის შემცველი შეტყობინების გაგზავნიდან.

2. ასეთი დენონსირება არ ათავისუფლებს შესაბამის მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს ამ კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებებისაგან რაიმე ქმედების მიმართ, რომელიც, შესაძლოა, წარმოადგენდა ასეთ ვალდებულებათა დარღვევას და შეიძლება ჩადენილი ყოფილიყო მის მიერ, დენონსირების ძალაში შესვლის დღემდე.

3. ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც წყვეტს ევროპის საბჭოს წევრად ყოფნას, ასეთივე პირობებით წყვეტს ამ კონვენციაში მონაწილეობას.

4. კონვენციის დენონსირება შეიძლება მოხდეს წინა პუნქტების დებულებათა შესაბამისად ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ, რომელზეც მისი მოქმედების გავრცელება გამოცხადდა 56-ე მუხლის შესაბამისად. მუხლის შესაბამისად.

მუხლი 59
ხელმოწერა და რატიფიცირება

1. ეს კონვენცია ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრებისათვის. იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას. სარატიფიკაციო სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან.

2. წინამდებარე კონვენცია ძალაში შედის ათი სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების შემდეგ.

3. რაც შეეხება იმ ხელმომწერ სახელმწიფოს, რომელიც შემდგომში მოახდენს კონვენციის რატიფიცირებას, კონვენცია ძალაში შედის სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების დღიდან.

4. ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი ატყობინებს ევროპის საბჭოს ყველა წევრს კონვენციის ძალაში შესვლას, მაღალ ხელშემკვრელ მხარეთა სახელწოდებებს, რომელთაც მოახდინეს მისი რატიფიცირება, და ყველა სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების შესახებ, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს შემდგომში. შესრულებულია ქ. რომში 1950 წლის 4 ნოემბერს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომლებიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს თითოეულ ხელმომწერს.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა
კონვენციის ოქმი
პარიზი, 1952 წლის 20 მარტი

ქვემორე ხელმომწერმა მთავრობებმა, არიან რა ევროპის საბჭოს წევრები,

გადაწყვიტეს რა, გადადგან ნაბიჯები იმ ცალკეულ უფლებათა და თავისუფლებათა კოლექტიური განხორციელების უზრუნველსაყოფად, რომელთაც არ შეიცავს რომში 1950 წლის 4 ნოემბერს ხელმოწერილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კონვენცია“) I ნაწილი,

შეთანხმდნენ შემდეგზე:
მუხლი 1
ქონების დაცვა

ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს უფლება მშვიდობიანად სარგებლობდეს თავისი საკუთრებით. არავის შეიძლება ჩამოერთვას თავისი საკუთრება, გარდა საჯარო ინტერესისათვის და კანონითა და საერთაშორისო სამართლის პრინციპებით გათვალისწინებული პირობებით.

თუმცა, ზემოხსენებული დებულებები არანაირად არ ზღუდავს სახელმწიფოს უფლებას, განახორციელოს ისეთი კანონები, რომელთაც იგი საჭიროდ თვლის, რათა გააკონტროლოს საკუთრების გამოყენება საერთო ინტერესების შესაბამისად ან უზრუნველყოს გადასახადების ან შენატანების ან ჯარიმების გადახდის მოკრება.

მუხლი 2
განათლების უფლება

არავის შეიძლება ეთქვას უარი განათლების უფლებაზე. ნებისმიერი ფუნქციის განხორციელებისას, რომელსაც სახელმწიფო თავის თავზე იღებს განათლებასა და სწავლებასთან დაკავშირებით, იგი პატივს სცემს მშობელთა უფლებას უზრუნველყონ ისეთი განათლება და სწავლება, რომელიც შეესაბამება მათ რელიგიურ და ფილოსოფიურ მრწამსს.

მუხლი 3
თავისუფალი არჩევნების უფლება

მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, ჩაატარონ თავისუფალი არჩევნები გონივრულ ინტერვალებში ფარული კენჭისყრით იმ პირობების შესაბამისად, რომელიც უზრუნველყოფს ხალხის შეხედულების თავისუფალ გამოხატვას საკანონმდებლო ხელისუფლების არჩევისას.

მუხლი 4
ტერიტორიული გამოყენება

ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია, ოქმის ხელმოწერის ან რატიფიცირების ან ამის შემდგომ ნებისმიერ დროს, ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს გაუგზავნოს განცხადება, რომელშიც განსაზღვრავს, თუ რა ფარგლებში კისრულობს იგი ვალდებულებას, წინამდებარე ოქმი გამოიყენოს ისეთ ტერიტორიებზე, რომელთა საერთაშორისო ურთიერთობებზეც ის არის პასუხისმგებელი, როგორც ეს განცხადებაშია მითითებული.

ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს, რომელმაც გააგზავნა განცხადება წინა პუნქტის შესაბამისად, შეუძლია დროდადრო გააგზავნოს შემდგომი განცხადება ნებისმიერი წინა განცხადების პირობებში შესწორებების შეტანის ან ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ წინამდებარე ოქმის დებულებათა გამოყენების შეწყვეტის შესახებ. ამ მუხლის შესაბამისად გაკეთებული განცხადება განიხილება კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად გაკეთებულ განცხადებად.

მუხლი 5
კონვენციასთან თანაფარდობა

მაღალ ხელშემკვრელ მხარეებს შორის ამ ოქმის 1-ლი, მე-2, მე-3 და მე-4 მუხლების დებულებები განიხილება როგორც კონვენციის დამატებითი მუხლები და კონვენციის ყველა დებულება გამოიყენება შესაბამისად.

მუხლი 6
ხელმოწერა და რატიფიცირება

წინამდებარე ოქმი ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრებისათვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კონვენციას; იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას იმავდროულად, ან კონვენციის რატიფიცირების შემდგომ. ოქმი ძალაში შედის ათი სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების შემდეგ. რაც შეეხება ნებისმიერ ხელმომწერს, რომელმაც რატიფიცირება მოახდინა შემდგომში, ოქმი ძალაში შედის მისი სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების დღიდან.

სარატიფიკაციო სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან, რომელიც ატყობინებს ყველა წევრს იმ სახელმწიფოთა სახელწოდებებს, რომლებმაც მოახდინეს რატიფიცირება.

შესრულებულია ქ. პარიზში 1952 წლის 20 მარტს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომლებიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს თითოეულ ხელმომწერ მთავრობას.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა
კონვენციის ოქმი №4 ცალკეულ უფლებათა და
თავისუფლებათა უზრუნველყოფის შესახებ, რომლებიც
შეტანილი არ არის კონვენციასა და მის პირველ ოქმში

სტრასბურგი, 1963 წლის 16 სექტემბერი

ქვემორე ხელმომწერმა მთავრობებმა, არიან რა ევროპის საბჭოს წევრები;

გადაწყვიტეს რა, გადადგან ნაბიჯები იმ ცალკეულ უფლებათა და თავისუფლებათა კოლექტიური განხორციელების უზრუნველსაყოფად, რომელთაც არ შეიცავს რომში 1950 წლის 4 ნოემბერს ხელმოწერილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კონვენცია“) პირველი ნაწილი და 1952 წლის 20 მარტს პარიზში ხელმოწერილი პირველი დამატებითი ოქმის 1-3 მუხლები;

შეთანხმდნენ შემდეგზე:
მუხლი 1

ვალის გამო თავისუფლების აღკვეთის აკრძალვა

არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება მხოლოდ სახელშეკრულებო ვალდებულებების შესრულების შეუძლებლობის საფუძველზე.

მუხლი 2
გადაადგილების თავისუფლება

1. ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, აქვს ამ ტერიტორიის ფარგლებში თავისუფლად გადაადგილების უფლება და საცხოვრებელი ადგილის არჩევის თავისუფლება.

2. ყველას აქვს ნებისმიერი, მათ შორის საკუთარი, ქვეყნის დატოვების უფლება.

3. აღნიშნულ უფლებათა განხორციელებაზე არ შეიძლება დაწესდეს რაიმე შეზღუდვა, გარდა იმისა, რაც შეესაბამება კანონს და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, საზოგადოებრივი წესრიგის შესანარჩუნებლად, დანაშაულის თავიდან აცილების, ჯანმრთელობის ან ზნეობის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად.

4. 1-ლი პუნქტით დადგენილი უფლებები ცალკეულ რაიონებში ასევე შეიძლება დაექვემდებაროს შეზღუდვებს, რომლებიც დაწესებულია კანონის შესაბამისად და გამართლებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში საჯარო ინტერესებით.

მუხლი 3მოქალაქეთა გაძევების აკრძალვა

1. არავინ შეიძლება გააძევონ ინდივიდუალური თუ კოლექტიური ღონისძიების გზით იმ სახელმწიფოს ტერიტორიიდან, რომლის მოქალაქეც ის არის.

2. არავის შეიძლება ჩამოერთვას იმ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე შესვლის უფლება, რომლის მოქალაქეც ის არის.

მუხლი 4
უცხოელთა კოლექტიური გაძევების აკრძალვა

უცხოელთა კოლექტიური გაძევება აკრძალულია.

მუხლი 5
ტერიტორიული გამოყენება

1. ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია, ამ ოქმის ხელმოწერის ან რატიფიცირების ან ამის შემდგომ ნებისმიერ დროს, ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს გაუგზავნოს განცხადება, რომელშიც განსაზღვრავს, თუ რა ფარგლებში კისრულობს იგი ვალდებულებას წინამდებარე ოქმი გამოიყენოს ისეთ ტერიტორიებზე, რომელთა საერთაშორისო ურთიერთობებზეც ის არის პასუხისმგებელი, როგორც ეს განცხადებაშია მითითებული.

2. ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს, რომელმაც გააგზავნა განცხადება წინა პუნქტის შესაბამისად, შეუძლია დროდადრო გააგზავნოს შემდგომი განცხადება ნებისმიერი წინა განცხადების პირობებში შესწორებების შეტანის ან ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ წინამდებარე ოქმის დებულებათა გამოყენების შეწყვეტის შესახებ.

3. ამ მუხლის შესაბამისად გაკეთებული განცხადება განიხილება როგორც კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად გაკეთებული განცხადება.

4. ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორია, რომლის მიმართ ეს ოქმი გამოიყენება ამ სახელმწიფოს მიერ რატიფიცირების ან მიღების ძალით და თითოეული ტერიტორია, რომლის მიმართაც ეს ოქმი გამოიყენება სახელმწიფოს მიერ ამ მუხლის შესაბამისად გაკეთებული განცხადების ძალით, განიხილება ცალკე ტერიტორიებად, სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მე-2 და მე-3 მუხლებში მითითებების მიზნისათვის.

5. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელმაც გააკეთა განცხადება ამ მუხლის 1-ლი ან მე-2 პუნქტის შესაბამისად, შემდგომში ნებისმიერ დროს შეუძლია განაცხადოს ერთი ან მეტი ტერიტორიის სახელით, რომელთაც განცხადება ეხებათ, რომ იგი აღიარებს სასამართლოს კომპეტენციას მიიღოს განაცხადები პირების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან პირთა ჯგუფებისაგან ამ ოქმის ყველა ან 1-4 ნებისმიერ მუხლთან მიმართებით, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის 34-ე მუხლით.

მუხლი 6
კონვენციასთან თანაფარდობა

მაღალ ხელშემკვრელ მხარეებს შორის ამ ოქმის 1-5 მუხლების დებულებები განიხილება როგორც კონვენციის დამატებითი მუხლები და კონვენციის ყველა დებულება გამოიყენება შესაბამისად.

მუხლი 7
ხელმოწერა და რატიფიცირება

1. წინამდებარე ოქმი ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრებისათვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კონვენციას; იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას იმავდროულად, ან კონვენციის რატიფიცირების შემდგომ. ოქმი ძალაში შედის ხუთი სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების შემდეგ. რაც შეეხება ნებისმიერ ხელმომწერს, რომელმაც რატიფიცირება მოახდინა შემდგომში, ოქმი ძალაში შედის მისი სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირების დღიდან.

2. სარატიფიკაციო სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან, რომელიც ატყობინებს ყველა წევრს იმ სახელმწიფოთა სახელწოდებებს, რომლებმაც მოახდინეს რატიფიცირება.

ამის დასტურად, ქვემორე ხელმომწერებმა, რომლებიც სათანადოდ უფლებამოსილნი არიან, ხელი მოაწერეს ამ ოქმს.

შესრულებულია ქ. სტრასბურგში 1963 წლის 16 სექტემბერს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომელიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს თითოეულ ხელმომწერ მთავრობას.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად
თავისუფლებათა კონვენციის ოქმი №.6
სიკვდილით დასჯის გაუქმების შესახებ

სტრასბურგი, 1983 წლის 28 აპრილი

1950 წლის 4 ნოემბერს რომში ხელმოწერილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კონვენცია“) ამ ოქმზე ხელმომწერი ევროპის საბჭოს წევრმა სახელმწიფოებმა;

გაითვალისწინეს რა, რომ განვითარება, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ევროპის საბჭოს რამდენიმე სახელმწიფოში, გამოხატავს საერთო ტენდენციას სიკვდილით დასჯის გაუქმების სასარგებლოდ,

შეთანხმდნენ შემდეგზე:

მუხლი 1
სიკვდილით დასჯის გაუქმება

სიკვდილით დასჯა გაუქმდება. არავის შეეფარდება ასეთი სასჯელი ან დაისჯება სიკვდილით.

მუხლი 2
სიკვდილით დასჯა ომიანობის პერიოდში

სახელმწიფოს შეუძლია გაითვალისწინოს თავის კანონმდებლობაში სიკვდილით დასჯა ომის ან ომის გარდაუვალი საფრთხის დროს ჩადენილი ქმედებებისათვის; ამგვარი სასჯელი გამოიყენება მხოლოდ კანონით დადგენილ შემთხვევებში და მისი დებულებების შესაბამისად. სახელმწიფო აწვდის ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს ამ კანონის შესაბამის დებულებებს.

მუხლი 3
გადახვევის აკრძალვა

დაუშვებელია კონვენციის მე-15 მუხლის საფუძველზე ამ ოქმის დებულებებიდან გადახვევა.

მუხლი 4
დათქმების აკრძალვა

დაუშვებელია კონვენციის 57-ე მუხლის საფუძველზე ამ ოქმის დებულებათა მიმართ დათქმების გაკეთება.

მუხლი 5
ტერიტორიული გამოყენება

1. ნებისმიერ სახელმწიფოს, ხელმოწერის ან სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების დროს, შეუძლია განსაზღვროს ტერიტორია ან ტერიტორიები, რომლის მიმართაც ეს ოქმი გამოიყენება.

2. ნებისმიერ სახელმწიფოს, მოგვიანებით ნებისმიერ დროს შეუძლია ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისადმი გაგზავნილი განცხადებით, გაავრცელოს ამ ოქმის გამოყენება განცხადებაში განსაზღვრული ნებისმიერი სხვა ტერიტორიის მიმართ. ასეთი ტერიტორიების მიმართ ოქმი ძალაში შედის გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი განცხადების მიღებიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

3. წინა ორი პუნქტის შესაბამისად გაკეთებული ნებისმიერი განცხადება, ამგვარ განცხადებაში განსაზღვრული ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ, შეიძლება უკან იქნეს გამოთხოვილი გენერალური მდივნისადმი გაგზავნილი შეტყობინებით. გამოთხოვა ამოქმედდება გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი შეტყობინების მიღებიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

მუხლი 6
კონვენციასთან თანაფარდობა

მონაწილე სახელმწიფოებს შორის ამ ოქმის 1-5 მუხლების დებულებები განიხილება როგორც კონვენციის დამატებითი მუხლები და კონვენციის ყველა დებულება გამოიყენება შესაბამისად.

მუხლი 7
ხელმოწერა და რატიფიცირება

წინამდებარე ოქმი ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოებისათვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კონვენციას. იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას, მიღებას ან დამტკიცებას. ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოს არ შეუძლია ამ ოქმის რატიფიცირება, მიღება ან დამტკიცება, თუ მას იმავდროულად ან მანამდე არ მოუხდენია კონვენციის რატიფიცირება. სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან.

მუხლი 8
ძალაში შესვლა

1. წინამდებარე ოქმი ძალაში შედის, მე-7 მუხლის დებულებების შესაბამისად, ევროპის საბჭოს ხუთი წევრი სახელმწიფოს მიერ მათთვის ოქმის სავალდებულოდ აღიარებაზე თანხმობის გამოხატვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

2. ნებისმიერი წევრი სახელმწიფოსათვის, რომელიც შემდგომში გამოხატავს თანხმობას სავალდებულოდ აღიარებაზე, ოქმი ძალაში შედის სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირებიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

მუხლი 9
დეპოზიტარის ფუნქციები

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი ატყობინებს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებს:

ა) ნებისმიერი ხელმოწერის შესახებ;

ბ) ნებისმიერი სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების შესახებ;

გ) მე-5 და მე-8 მუხლების შესაბამისად, ამ ოქმის ძალაში შესვლის თარიღს;

დ) ამ ოქმთან დაკავშირებული ნებისმიერი სხვა ქმედების, შეტყობინების ან ცნობის შესახებ.

ამის დასტურად, ქვემორე ხელმომწერებმა, რომლებიც სათანადოდ უფლებამოსილნი არიან, ხელი მოაწერეს ამ ოქმს.

შესრულებულია ქ. სტრასბურგში 1983 წლის 28 აპრილს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომელიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს ევროპის საბჭოს თითოეულ წევრ სახელმწიფოს.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ოქმი N0.7
სტრასბურგი, 1984 წლის 22 ნოემბერი

ქვემორე ხელმომწერმა ევროპის საბჭოს წევრმა სახელმწიფოებმა

გადაწყვიტეს რა, გადადგან შემდგომი ნაბიჯები ცალკეულ უფლებათა და თავისუფლებათა კოლექტიური განხორციელების უზრუნველსაყოფად, რომში 1950 წლის 4 ნოემბერს ხელმოწერილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კონვენცია“) მეშვეობით;

შეთანხმდნენ შემდეგზე:

მუხლი 1
უცხოელთა გაძევებასთან დაკავშირებული პროცედურული გარანტიები

1. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე კანონიერად მყოფი უცხოელი არ შეიძლება გააძევონ, გარდა კანონის შესაბამისად მიღებული გადაწყვეტილებისა და მას უნდა ჰქონდეს საშუალება:

ა) წარადგინოს მისი გაძევების საწინააღმდეგო არგუმენტები;

ბ) გადაისინჯოს მისი საქმე; და

გ) ამ მიზნებით წარსდგეს კომპეტენტური ორგანოს ან ამ ორგანოს მიერ დანიშნული ერთი ან რამდენიმე პირის წინაშე.

2. უცხოელი შეიძლება გააძევონ ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (ა), (ბ) და (ც) ქვეპუნქტების შესაბამისად თავისი უფლებების განხორციელებამდე, როდესაც ასეთი გაძევება აუცილებელია საზოგადოებრივი წესრიგის ინტერესებისათვის ან ეფუძნება ეროვნული უშიშროების მოსაზრებებს.

მუხლი 2
სისხლის სამართლის საქმეებზე აპელაციის უფლება

1. ყველას, ვინც მსჯავრდებულია სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის სასამართლოს მიერ, უფლება აქვს მისი განაჩენი ან სასჯელი გადაისინჯოს უფრო მაღალი ინსტანციის სასამართლოს მიერ. ამ უფლების განხორციელება იმ საფუძვლების ჩათვლით, რომლებზეც იგი შეიძლება განხორციელდეს, წესრიგდება კანონით.

2. ეს უფლება შეიძლება დაექვემდებაროს გამონაკლისებს მცირე მნიშვნელობის დანაშაულთა მიმართ, როგორც ეს განსაზღვრულია კანონით, ან იმ შემთხვევებში, როდესაც შესაბამისი პირი გაასამართლა უმაღლესი ინსტანციის სასამართლომ პირველი ინსტანციით ან მსჯავრი დაედო მისი გამართლების საწინააღმდეგოდ შეტანილი აპელაციის შედეგად.

მუხლი 3
კომპენსაცია მცდარი განაჩენისათვის

როდესაც პირს საბოლოო გადაწყვეტილებით მსჯავრი დაედო სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის და როდესაც შემდგომში მისი განაჩენი გაუქმდა, ან ის შეიწყალეს იმ საფუძველზე, რომ ახალი ან ახლადაღმოჩენილი გარემოებები აშკარად ნათელს ჰფენენ, რომ ადგილი ჰქონდა სასამართლო შეცდომას, პირს, რომელმაც ამგვარი განაჩენით დადგენილი სასჯელის შედეგად განიცადა ტანჯვა, უნდა მიეცეს კომპენსაცია შესაბამისი სახელმწიფოს კანონმდებლობის ან პრაქტიკის თანახმად, თუ არ დამტკიცდა, რომ უცნობი გარემოებების დროულად გაუმჟღავნებლობა მთლიანად ან ნაწილობრივ მოხდა მისი მიზეზით.

მუხლი 4
უფლება არ იქნეს განმეორებით გასამართლებული ან დასჯილი

1. არავინ გასამართლდება ან დაისჯება სისხლის სამართლის წესით ერთი და იმავე სახელმწიფოს იურისდიქციის ფარგლებში იმ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც იგი უკვე საბოლოოდ იქნა გამართლებული ან მსჯავრდებული ამ სახელმწიფოს კანონმდებლობისა და სისხლის სამართლის პროცესის შესაბამისად.

2. წინა პუნქტის დებულებანი ხელს არ უშლის, შესაბამის სახელმწიფოს კანონმდებლობისა და სისხლის სამართლის პროცესის შესაბამისად, საქმის გადასინჯვას, თუ არსებობს მტკიცებულება ახალი ან ახლადაღმოჩენილი ფაქტების სახით, ან, თუ წინა პროცესზე ადგილი ჰქონდა არსებით ხარვეზს, რომელსაც შეეძლო ზეგავლენა მოეხდინა საქმის შედეგზე.

3. დაუშვებელია ამ მუხლიდან გადახვევა კონვენციის მე-15 მუხლის შესაბამისად.

მუხლი 5
მეუღლეთა შორის თანასწორობა

მეუღლეები სარგებლობენ კერძო სამართლებრივი ხასიათის თანაბარი უფლებებითა და პასუხისმგებლობებით ერთმანეთს შორის და შვილებთან ურთიერთობებში, დაქორწინებასთან დაკავშირებით, ქორწინების განმავლობაში და მისი შეწყვეტის შემთხვევაში. წინამდებარე მუხლი ხელს არ უშლის სახელმწიფოებს, მიიღონ ისეთი ზომები, როგორიც საჭიროა ბავშვთა ინტერესებისათვის.

მუხლი 6
ტერიტორიული გამოყენება

1. ნებისმიერ სახელმწიფოს, ხელმოწერის ან მისი სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების დროს, შეუძლია განსაზღვროს ტერიტორია ან ტერიტორიები, რომელთა მიმართაც ეს ოქმი გამოიყენება და დაადგინოს ფარგლები, რომლებშიც ის იღებს ვალდებულებას ამ ოქმის დებულებათა გამოყენებაზე ასეთ ტერიტორიაზე ან ტერიტორიებზე.

2. ნებისმიერ სახელმწიფოს, შემდგომ ნებისმიერ დროს, შეუძლია ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისათვის გაგზავნილი განცხადებით გაავრცელოს ამ ოქმის გამოყენება ამ განცხადებაში განსაზღვრულ ნებისმიერ სხვა ტერიტორიაზე. ამგვარი ტერიტორიის მიმართ ოქმი ძალაში შედის გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი განცხადების მიღების შემდეგ, ორთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

3. წინა ორი პუნქტის თანახმად გაკეთებული ნებისმიერი განცხადება, ასეთ განცხადებაში განსაზღვრული ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ, შეიძლება მოთხოვილ იქნეს ან შეიცვალოს გენერალური მდივნისათვის გაგზავნილი შეტყობინებით. გამოთხოვა ან შეცვლა ამოქმედდება გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი შეტყობინების მიღების შემდეგ ორთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

4. ამ მუხლის შესაბამისად გაკეთებული განცხადება მიიჩნევა კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამად გაკეთებულ განცხადებად.

5. ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორია, რომლის მიმართ ეს ოქმი გამოიყენება ამ სახელმწიფოს მიერ რატიფიცირების, მიღების ან დამტკიცების ძალით და თითოეული ტერიტორია, რომლის მიმართაც ეს ოქმი გამოიყენება სახელმწიფოს მიერ ამ მუხლის შესაბამისად გაკეთებული განცხადების ძალით, შეიძლება განიხილებოდეს ცალკე ტერიტორიებად სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, 1-ლ მუხლში მითითების მიზნისათვის.

6. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელმაც გააკეთა განცხადება ამ მუხლის 1-ლი ან მე-2 პუნქტების შესაბამისად, შემდგომში ნებისმიერ დროს შეუძლია განაცხადოს ერთი ან მეტი ტერიტორიის სახელით, რომელთაც განცხადება ეხებათ, რომ იგი აღიარებს სასამართლოს კომპეტენციას, მიიღოს განაცხადები პირების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან პირთა ჯგუფებისაგან ამ ოქმის ყველა ან 1-5 ნებისმიერ მუხლთან მიმართებით, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის 34-ე მუხლით.

მუხლი 7
კონვენციასთან თანაფარდობა

მონაწილე სახელმწიფოებს შორის ამ ოქმის 1-6 მუხლების დებულებები განიხილება როგორც კონვენციის დამატებითი მუხლები და კონვენციის ყველა დებულება მოიყენება შესაბამისად.

მუხლი 8
ხელმოწერა და რატიფიცირება

ეს ოქმი ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოებისათვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კონვენციას. იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას, მიღებას ან დამტკიცებას. ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოს არ შეუძლია ამ ოქმის რატიფიცირება, მიღება ან დამტკიცება, თუ მას იმავდროულად ან მანამდე არ მოუხდენია კონვენციის რატიფიცირება. სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან.

მუხლი 9
ძალაში შესვლა

1. წინამდებარე ოქმი ძალაში შედის, მე-8 მუხლის დებულებების შესაბამისად, ევროპის საბჭოს შვიდი წევრი სახელმწიფოს მიერ მათთვის ოქმის სავალდებულოდ აღიარებაზე თანხმობის გამოხატვის შემდეგ, ორთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

2. ნებისმიერი წევრი სახელმწიფოს მიმართ, რომელიც შემდგომში გამოხატავს თანხმობას სავალდებულოდ აღიარებაზე, ოქმი ძალაში შედის სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების შემდეგ ორთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

მუხლი 10
დეპოზიტარის ფუნქციები

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი ატყობინებს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებს:

ა) ნებისმიერი ხელმოწერის შესახებ;

ბ) ნებისმიერი სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების შესახებ;

გ) მე-6 და მე-9 მუხლების შესაბამისად, ამ ოქმის ძალაში შესვლის თარიღს;

დ) ამ ოქმთან დაკავშირებული ნებისმიერი სხვა ქმედების, შეტყობინების ან ცნობის შესახებ.

ამის დასტურად, ქვემორე ხელმომწერებმა, რომლებიც სათანადოდ უფლებამოსილნი არიან, ხელი მოაწერეს ამ ოქმს.

შესრულებულია ქ. სტრასბურგში 1984 წლის 22 ნოემბერს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომელიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს ევროპის საბჭოს თითოეულ წევრ სახელმწიფოს.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათ
დაცვის კონვენციის ოქმი №12
რომი, 2000 წლის 4 ნოემბერი

ქვემორე ხელმომწერი ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოები,

ითვალისწინებენ რა ძირითად პრინციპს, რომლის თანახმად ყველა ადამიანი თანასწორია კანონის წინაშე და უფლება აქვს თანაბრად იქნეს კანონით დაცული;

გადაწყვიტეს რა, გადადგან შემდგომი ნაბიჯები, რათა ხელი შეუწყონ ყველა პირის თანასწორობას დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვის კოლექტიური განხორციელების გზით, რომში 1950 წლის 4 ნოემბერს ხელმოწერილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კონვენცია“) საშუალებით;

კვლავ ადასტურებენ რა, რომ არადისკრიმინაციის პრინციპი ხელს არ უშლის მონაწილე სახელმწიფოებს, გაატარონ ღონისძიებები, რათა ხელი შეუწყონ სრულ და ეფექტიან თანასწორობას, იმ პირობით, რომ ასეთი ღონისძიებებისათვის არსებობს ობიექტური და გონივრული გამართლება,

შეთანხმდნენ შემდეგზე:
მუხლი 1
დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვა

1. კანონით დადგენილი ნებისმიერი უფლებით სარგებლობა უზრუნველყოფილია დისკრიმინაციის გარეშე ნებისმიერ ისეთ საფუძველზე, როგორიცაა სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულება, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობა, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილება, ქონება, დაბადება ან სხვა სტატუსი.

2. არავინ შეიძლება იქნეს დისკრიმინირებული ნებისმიერი საჯარო ხელისუფლების მიერ 1-ლ პუნქტში აღნიშნულ ნებისმიერ საფუძველზე.

მუხლი 2
ტერიტორიული გამოყენება

1. ნებისმიერ სახელმწიფოს, ხელმოწერის ან სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების დროს შეუძლია განსაზღვროს ტერიტორია ან ტერიტორიები, რომლის მიმართაც ეს ოქმი გამოიყენება.

2. ნებისმიერ სახელმწიფოს, მოგვიანებით ნებისმიერ დროს, შეუძლია ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისადმი გაგზავნილი განცხადებით გაავრცელოს ამ ოქმის გამოყენება განცხადებაში განსაზღვრული ნებისმიერი სხვა ტერიტორიის მიმართ. ასეთი ტერიტორიის მიმართ ოქმი ძალაში შედის გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი განცხადების მიღების შემდეგ სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

3. წინა ორი პუნქტის თანახმად გაკეთებული ნებისმიერი განცხადება, ასეთ განცხადებაში განსაზღვრული ნებისმიერი ტერიტორიის მიმართ, შეიძლება გამოთხოვილ იქნეს ან შეიცვალოს ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისათვის გაგზავნილი შეტყობინებით. გამოთხოვა ან შეცვლა ამოქმედდება გენერალური მდივნის მიერ ამგვარი შეტყობინების მიღების შემდეგ სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

4. ამ მუხლის მიხედვით გაკეთებული განცხადება მიიჩნევა კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად გაკეთებულ განცხადებად.

5. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელმაც გააკეთა განცხადება ამ მუხლის 1-ლი ან მე-2 პუნქტების შესაბამისად, შემდგომში ნებისმიერ დროს შეუძლია განაცხადოს ერთი ან მეტი ტერიტორიის სახელით, რომელთაც განცხადება ეხებათ, რომ იგი აღიარებს სასამართლოს კომპეტენციას მიიღოს განაცხადები პირების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან პირთა ჯგუფებისაგან ამ ოქმის 1-ლ მუხლთან მიმართებით, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის 34-ე მუხლით.

მუხლი 3
კონვენციასთან თანაფარდობა

მონაწილე სახელმწიფოებს შორის ამ ოქმის 1-ლი და მე-2 მუხლის დებულებები განიხილება როგორც კონვენციის დამატებითი მუხლები და კონვენციის ყველა დებულება გამოიყენება შესაბამისად.

მუხლი 4
ხელმოწერა და რატიფიცირება

ეს ოქმი ღიაა ხელმოსაწერად ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოებისათვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კონვენციას. იგი ექვემდებარება რატიფიცირებას, მიღებას ან დამტკიცებას. ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოს არ შეუძლია ამ ოქმის რატიფიცირება, მიღება ან დამტკიცება, თუ მას იმავდროულად ან მანამდე არ მოუხდენია კონვენციის რატიფიცირება. სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელები დეპონირდება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანთან.

მუხლი 5
ძალაში შესვლა

1. წინამდებარე ოქმი ძალაში შედის, მე-4 მუხლის დებულებების შესაბამისად, ევროპის საბჭოს ათი წევრი სახელმწიფოს მიერ მათთვის ოქმის სავალდებულოდ აღიარებაზე თანხმობის გამოხატვის შემდეგ, სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

2. ნებისმიერი წევრი სახელმწიფოს მიმართ, რომელიც შემდგომში გამოხატავს თანხმობას სავალდებულოდ აღიარებაზე, ოქმი ძალაში შედის სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების შემდეგ, სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან მომდევნო თვის პირველ დღეს.

მუხლი 6
დეპოზიტარის ფუნქციები

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი ატყობინებს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებს:

ა) ნებისმიერი ხელმოწერის შესახებ;

ბ) ნებისმიერი სარატიფიკაციო, მიღების ან დამტკიცების სიგელის დეპონირების შესახებ;

გ) მე-2 და მე-5 მუხლების შესაბამისად, ამ ოქმის ძალაში შესვლის თარიღს;

დ) ამ ოქმთან დაკავშირებული ნებისმიერი სხვა ქმედების, შეტყობინების ან ცნობის შესახებ.

ამის დასტურად, ქვემორე ხელმომწერებმა, რომლებიც სათანადოდ უფლებამოსილნი არიან, ხელი მოაწერეს ამ ოქმს.

შესრულებულია ქ. რომში 2000 წლის 4 ნოემბერს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, ორივე თანაბრად აუთენტური ტექსტით, ერთ ეგზემპლარად, რომელიც შესანახად რჩება ევროპის საბჭოს არქივში. გენერალური მდივანი დამოწმებულ ასლებს გადასცემს ევროპის საბჭოს თითოეულ წევრ სახელმწიფოს.

11.12.01.

კონვენციის 35-ე მუხლის თანახმად:

სასამართლოს შეუძლია, საქმე განსახილველად მიიღოს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ამოიწურება შინასახელმწიფოებრივი დაცვის ყველა საშუალება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული ნორმის შესაბამისად და ექვსი თვის ვადაში - საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების დღიდან.

ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის 35-ე მუხლი ასახავს საერთაშორისო სამართლის ზოგად პრინციპს, რომლის თანახმადაც, შეზღუდულია მიმართვა საერთაშორისო ტიპის სასამართლოებისათვის მანამ, სანამ არ ამოიწურება სამართლებრივი დაცვის ყველა ეროვნული საშუალება. აღნიშნული დებულების ნაწილობრივი დანიშნულებაა, კონვენციის ხელშემკვრელი სახელმწიფოებისათვის საშუალების მიცემა, რათა მათ განიხილონ და გადაჭრან კონვენციასა და დამატებით ოქმებში განსაზღვრული უფლებების დარღვევასთან დაკავშირებული პრეტენზიები ეროვნულ დონეზე. ამის ნაწილობრივი მიზანია ეროვნული სასამართლოებისათვის პრაქტიკული საშუალების მიცემა, რათა მათ განიხილონ საქმეებზე წარმოდგენილი მტკიცებულებები, მისცენ მათ შეფასება, გადაჭრან პრეტენზიები და ამით შეამცირონ განაცხადთა დინება სტრასბურგის სასამართლოში.

ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის 1-ლი მუხლის თანახმად, სახელმწიფოებს აკისრიათ ვალდებულება თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყონ კონვენციაში ჩამოყალიბებული უფლებების და თავისუფლებების დაცვა. ვალდებულება ასევე გულისხმობს სამართლებრივი დაცვის საშუალებების უზრუნველყოფას დარღვეული უფლებებისათვის. სწორედ სახელმწიფოები, ეროვნული უწყებების საშუალებით, არიან პასუხისმგებლები უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვაზე. რაც შეეხება ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს, იგი საქმეში ერევა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სამართლებრივი დაცვის ეროვნული საშუალებების შედეგად ვერ განხორციელდება უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა. სწორედ აღნიშნულ საკითხს მისცა განმარტება სტრასბურგის სასამართლომ საქმეზე - Akdivar v. Turkey.

„კონვენციით დადგენილი დაცვის მექანიზმი ატარებს სუბსიდირულ ხასიათს
ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნულ მექანიზმებთან მიმართებით“

ანალოგიური მიდგომა გამომჟღავნდა მრავალ სხვა საქმეში, მათ შორის - Schouw Nielsen v. Denmark, რომელშიც სასამართლომ განაცხადა:

„მოპასუხე სახელმწიფოს, პირველ რიგში, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, რათა მის ხელთ არსებული საშუალებებით ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში აღმოფხვრას ინდივიდუალური პირის მიმართ განხორციელებული დარღვევა“.

ზოგადად, პრეტენზიები არ უნდა წარუდგინონ ევროპის სასამართლოს, სანამ სამართლებრივი დაცვის ყველა ეფექტიანი საშუალება არ ამოიწურება ეროვნულ დონეზე. თუმცა, ევროპის სასამართლოში შეტანილი განაცხადის განხილვას მრავალი თვე სჭირდება და „საშუალებების ამოწურვის“ წესი არ მოქმედებს მანამ, სანამ არ განიხილება განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის საკითხი¹. ამიტომაც განმცხადებელს ხელს არაფერი უშლის, წარუდგინოს განაცხადი სტრასბურგის სასამართლოს ეროვნულ დონეზე საბოლოო სამართლებრივი საშუალების ამოწურვის პარალელურად და საქმის კურსში ჩააყენოს ევროპის სასამართლო ეროვნულ დონეზე მიმდინარე სამართლებრივი საშუალების პროგრესთან დაკავშირებით.

სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ „ამართლებრივი დაცვის საშუალებების ამოწურვის“ ესი უნდა გამოიყენონ გარკვეული მოქნილობითა და ზედმეტი ფორმალიზმის გარეშე. ამის მიუხედავად, აღნიშნული წესი მაინც გამოიყენება. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის მოთხოვნაში იგულისხმება მხოლოდ ისეთი საშუალებები, რომლებიც ხელმისაწვდომია, საკმარისია და დაკავშირებულია სავარაუდო დარღვევებთან.

აღნიშნული წესი მოითხოვს, ამოიწუროს ყველა ის საშუალება, „რომელიც აშკარად არ არის არაეფექტიანი²“ ა არა ის საშუალებები, რომლებიც აშკარად ეფექტიანია.

სამართლებრივი დაცვის საშუალების ეფექტიანობა

იმისათვის, რათა სამართლებრივი დაცვის საშუალება სასამართლომ ეფექტიანად მიიჩნიოს, ამ საშუალებით შესაძლებელი უნდა იყოს დარღვევის აღმოფხვრა და დარღვევის გამო მიყენებული ზიანის ანაზღაურება მხოლოდ პირდაპირი და არა არაპირდაპირი გზით.

აღნიშნული წესის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია ის, რომ განმცხადებელმა უნდა გამოიყენოს სამართლებრივი დაცვის ყველა საშუალება უმაღლესი ინსტანციის ჩათვლით მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ უმაღლესი ინსტანციის სასამართლო ორგანოს წინაშე წარდგენილ საჩივარს შეუძლია არსებითი ზეგავლენა მოახდინოს საქმის არსებით მხარეზე³. ამასთანავე, უნდა გადაიდგას ყველა ის პროცესუალური ნაბიჯი, რომელსაც შეუძლია აღკვეთოს კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევა.

ეფექტიანობის ნათელ მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ ექსტრადიციასთან, პორტაციასა და გაძევებასთან დაკავშირებული საქმეები. ასეთ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა შემდეგი პრინციპი: როდესაც პირი ამტკიცებს, რომ ექსტრადიციის, დეპორტაციისა და გაძევების შედეგად არსებობს მისი მე-3 მუხლის საწინააღმდეგო მოპყრობის დაქვემდებარების საფრთხე, აღნიშნულის გასაჩივრება ექსტრადიციის, დეპორტაციისა და გაძევების შეჩერების გარეშე არ შეიძლება ჩაითვალოს ეფექტიან საშუალებად. ძალიან საინტერესო გადაწყვეტილება გამოიტანა სასამართლომ საქმეზე - Vijaynathan and Pushparajah v. France. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებლებს მისცეს სახელმწიფო ტერიტორიის დატოვების დირექტივა, რომელიც არ იქნებოდა სისრულეში მოყვანილი შემდგომი გაძევების ბრძანების გარეშე. ასეთ შემთხვევაში განმცხადებლებს არ ჰქონდათ სამართლებრივი დაცვის საშუალება, გაესაჩივრებინათ დირექტივის კანონიერება, თუმცა არსებობდა გაძევების ბრძანების (და არა დირექტივის) გასაჩივრების თეორიული შესაძლებლობა. აღნიშნული საჩივრის წარდგენა შესაძლებელი იყო შესაბამისი პირებისათვის ბრძანების ჩაბარებიდან 24 საათში. საფრანგეთის მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლები არ იყვნენ კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა დარღვევის მსხვერპლი, რადგან მათ არ გადასცემიათ გაძევების ბრძანება. შესაბამისად, მათ არ მიუმართავთ საჩივრით აღნიშნულ ბრძანებასთან დაკავშირებით და შედეგად არ ჰქონდათ ამოწურული სამართლებრივი დაცვის ყველა საშუალება. სასამართლო დაეთანხმა მთავრობის მოსაზრებას, რომ განმცხადებლებს ჰქონდათ თეორიული შესაძლებლობა, გაესაჩივრებინათ გაძევების ბრძანება.

მაშინ, როდესაც არასასამართლო ხასიათის საშუალებები ზოგ შემთხვევაში შესაძლოა მიჩნეულ იქნეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიან საშუალებად, არსებობს საშუალებები, რომლებსაც აშკარად არ გააჩნიათ ასეთი თვისებები. არაეფექტიან საშუალებად ჩაითვალა, მაგალითად, შეწყალებასთან დაკავშირებული შუამდგომლობა ან სახალხო დამცველისათვის (ომბუდსმენისათვის) მიმართვა⁴.

კონვენციის სხვადასხვა მუხლით დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების სამართლებრივი დაცვის საშუალებები განსხვავებულია. მაგალითად, კონვენციის მე-3 მუხლთან მიმართებაში ამოწურული უნდა იყოს საშუალება, რომელიც გულისხმობს სამართალწარმოების აღძვრას არასათანადო მოპყრობის გამო, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც არასათანადო მოპყრობა წარმოადგენს ოფიციალურად სანქცირებულ ადმინისტრაციულ პრაქტიკას.

იმ შემთხვევაში, თუ განმცხადებელს აქვს სამართლებრივი დაცვის რამდენიმე საშუალება, მან უნდა გამოიყენოს ის საშუალება, რომელიც ყველაზე გონივრული და ეფექტიანია. როდესაც განმცხადებელი ამოწურავს საშუალებას, რომელიც აშკარად ეფექტიანია, მაშინ იგი აღარ არის ვალდებული, მიმართოს არსებულ სხვა საშუალებებს, რომლებიც ხელმისაწვდომია, მაგრამ, სავარაუდოდ, არაეფექტიანი.⁵ მეორე მხრივ, განმცხადებელს არ შეუძლია სამართლებრივი დაცვის ისეთი საშუალების იგნორირება, რომელიც ზოგადად ეფექტიანად არის აღიარებული. აქედან გამომდინარე, როდესაც სამართლებრივი დაცვის საშუალება ამოწურულია, ევროპის სასამართლო აღარ განიხილავს შესაბამისი სახელმწიფოს ხელისუფლების ორგანოებისათვის მოთხოვნის შესაძლებლობას, რომ ხელახლა გადახედონ სამართლებრივი დაცვის საშუალების ეფექტიანობის საკითხს - გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ახალი ფაქტებია აღმოჩენილი.

სამართლებრივი დაცვის შესაფერისი ეროვნული საშუალების არჩევის ტვირთთან მიმართებით სასამართლომ იმსჯელა საქმეზე - Beis v. Greece. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელი იყო სამოქალაქო საპროცესო სამართლის პროფესორი. განმცხადებელი ეროვნულ დონეზე დადგა ალტერნატივის წინაშე, თუ რომელი პროცედურა აერჩია სავარაუდოდ დარღვეულ უფლებასთან დაკავშირებით. მან აირჩია იაფი და სწრაფი პროცედურა, რომელიც საბოლოოდ აღმოჩნდა არაეფექტიანი. არადა, ევროპის სასამართლოს აზრით, მას რომ აერჩია მეორე პროცედურა, იგი ნამდვილად ეფექტიანი იქნებოდა.

არის თუ არა სასამართლოს მიერ საქმის განხილვა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება, ეს დამოკიდებულია კონკრეტული საქმის გარემოებებზე. საქმეში - M. v. U.K. - ირანელმა მოქალაქემ, რომლის მიმართაც გამოიტანეს დეპორტაციის გადაწყვეტილება ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულის გამო და მისი თხოვნა თავშესაფრის მიცემის შესახებ უარყო თავშესაფრის საკითხებში სახელმწიფო მდივანმა, საჩივრით მიმართა საემიგრაციო სააპელაციო ტრიბუნალს. ტრიბუნალმა დაადგინა, რომ ყველა პირმა, რომელსაც სურს საჩივრის წარდგენა პოლიტიკურ თავშესაფარზე უარის თქმის გამო, სასამართლოს უნდა მიმართოს სახელმწიფო მინისტრის გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებული საჩივრით, რათა ამოწუროს სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საშუალებები.

ანალოგიური გადაწყვეტილება გამოიტანა ევროპის სასამართლომ საქმეზე - Soering v. U.K., სადაც ჩაითვალა, რომ სასამართლო განხილვა, რომელიც გაიმართა ეროვნულ დონეზე ექსტრადიციის გამო გადაწყვეტილებასთან მიმართებაში, წარმოადგენდა ეფექტიან საშუალებას.

საწინააღმდეგო გადაწყვეტილებაა მიღებული საქმეზე - Manousakis v. Greece, სადაც ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ სასამართლო განხილვა არ წარმოადგენდა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიან საშუალებას, რადგანაც მოპასუხე სახელმწიფოში ხშირი იყო შემთხვევა, როდესაც საბერძნეთის უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლოს მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებებს არ ასრულებდნენ.

საქმეში - Kuijk v. Greece - საბერძნეთის მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელს არ ჰქონდა ამოწურული სამართლებრივი დაცვის ყველა შინასახელმწიფოებრივი საშუალება, რადგან მას არ მიუმართავს კომპეტენტური ორგანოსათვის სხვა ციხეში გადაყვანის თხოვნით. ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ უარყო მთავრობის არგუმენტაცია და დაადგინა, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამ თხოვნის შედეგად შესაძლებელი იქნებოდა პატიმრობის პირობების გაუმჯობესება, ეს ვერ დაეხმარებოდა განმცხადებელს, წარმოედგინა კომპეტენტური ორგანოს წინაშე საჩივარი მე-3 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევის გამო.

რაც შეეხება საკონსტიტუციო სამართალწარმოებას იმ ქვეყნებში, რომლებსაც აქვთ კონსტიტუცია, უნდა აღიძრას საკონსტიტუციო სამართალწარმოება, ამოიწუროს სამართლებრივი დაცვის ეს საშუალება კანონებსა და ადმინისტრაციულ პრაქტიკასთან დაკავშირებული პრეტენზიების ირგვლივ. მაგრამ მრავალ ქვეყანაში საკონსტიტუციო სამართალწარმოება განსხვავებულია. ზოგიერთი სამართლებრივი სისტემა იძლევა იმის საშუალებას, რომ გასაჩივრდეს როგორც კანონები, ისე კანონქვემდებარე აქტები კონსტიტუციასთან მათი შესაბამისობის თვალსაზრისით. სამართლებრივ სისტემათა მეორე ტიპი უფრო ზღუდავს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ელმისაწვდომობას. სხვადასხვა ქვეყანაში სამართლებრივი დაცვის საშუალებები შესაძლოა განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან, მაგრამ, მათი არსებობის შემთხვევაში, ისინი უნდა ამოწუროს განმცხადებელმა.

მტკიცების ტვირთი სამართლებრივი და ცვის საშუალების
ამოწურვასთან დაკავშირებით

ევროპის სასამართლოში შეტანილ განაცხადში განმცხადებელმა უნდა მიუთითოს სამართლებრივი დაცვის იმ საშუალებებზე, რომლებიც მან ამოწურა. ამის შემდეგ მტკიცების ტვირთი გადადის სახელმწიფოზე, რომელმაც უნდა დაამტკიცოს, რომ არსებობდა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება, რომელიც განმცხადებელს არ ამოუწურავს. სახელმწიფომ ასევე უნდა დაარწმუნოს ევროპის სასამართლო, რომ განმცხადებელს თავისუფლად მიუწვდებოდა ხელი აღნიშნულ საშუალებაზე⁶. მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო წამოჭრის სამართლებრივი დაცვის ამოუწურავი საშუალების საკითხს, მტკიცების ტვირთი იმის გამო, რომ ამოუწურავი საშუალება არაეფექტიანი იყო, გადადის განმცხადებელზე. სახელმწიფო, რომელიც საკმარისი სიცხადითა და დამაჯერებლობით ვერ წამოჭრის განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის სტადიაზე სამართლებრივი დაცვის საშუალების ამოწურვის საკითხს, შესაძლოა, შემდგომში შეიზღუდოს ევროპის სასამართლოს მხრიდან, რათა სამართალწარმოების მომდევნო ეტაპებზე წარადგინოს და დაეყრდნოს აღნიშნულ არგუმენტს. ანალოგიურად, მთავრობებს არ ეძლევათ უფლება, განსხვავებული მიდგომა წარმოადგინონ ევროპის სასამართლოს წინაშე, ვიდრე ეს მათ ჰქონდათ ეროვნული სასამართლოების წინაშე. მაგალითად, საქმეში - Pine Valley Developments v. Ireland - სასამართლომ დაადგინა, რომ მთავრობა სტრასბურგში მიმდინარე სამართალწარმოების პროცესის ვერცერთ ეტაპზე ვერ დაეყრდნობოდა იმ არგუმენტს, რომ განმცხადებლებს შეეძლოთ, ეროვნული სასამართლოების წინაშე სამართლებრივი დაცვის საშუალებებით ესარგებლათ, რადგანაც თვით ამ ეროვნულ სასამართლოებს უმტკიცებდა მთავრობა, რომ სამართლებრივი დაცვის საშუალებები განმცხადებლებისათვის ხელმიუწვდომელი იყო.

ვითარებები, როდესაც სამართლებრივი დაცვის საშუალებების ამოუწურაობა, შესაძლოა, გაამართლოს ევროპის სასამართლომ

იმ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფო წამოჭრის განმცხადებლის მიერ გამოუყენებელი სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობის საკითხს, განმცხადებელმა უნდა დაამტკიცოს, რომ საშუალება არაეფექტიანი იყო ან არსებობდა გარემოებები, რომელთა გამოც იგი არ იქნა ამოწურული - მაგალითად, როდესაც განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ სახელმწიფოში მოქმედი ადმინისტრაციული პრაქტიკის შესაბამისად, სამართლებრივი დაცვის საშუალება არაეფექტიანია და ხსენებული შეწყნარებულია ხელისუფლების მიერ7. განმცხადებელს ასევე შეუძლია დაეყრდნოს არგუმენტს, რომ იმ შემთხვევაში, თუ ეცდებოდა სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის წესის მკაცრად დაცვას, იგი არაგონივრულად დაექვემდებარებოდა თავისი უფლების დარღვევის გახანგრძლივებას (მაგალითად, არასათანადო მოპყრობა ციხეში ან თავისუფლების აღკვეთის სხვა ადგილას). ბოლო წლებში ევროპის სასამართლომ ასეთი პრეცედენტები დაუშვა უმეტესად თურქეთის წინააღმდეგ წარმოდგენილ განცხადებებთან დაკავშირებით. ერთ-ერთ ასეთ საქმეში - Akdivar v. Turkey - ევროპის სასამართლომ განაცხადა:

საქმეში იყო ისეთი გარემოებები, რომელთა საფუძველზეც განმცხადებელი არ იყო ვალდებული, ამოეწურა სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი ყველა საშუალება. ერთ-ერთ ასეთ მიზეზად შეიძლება ჩაითვალოს ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების სრული პასიურობა იმ პრეტენზიებთან დაკავშირებით, რომლებიც ეხებოდა ხელისუფლების ორგანოების წარმომადგენელთა მხრიდან სერიოზული ხასიათის არასათანადო მოპყრობის მაგალითებს და მიყენებულ ზიანს. აღნიშნული პრეტენზიების შედეგად ხელისუფლების კომპეტენტურ ორგანოებს არ ჩაუტარებიათ არავითარი გამოძიება და არ გაუწევიათ დახმარება პრეტენზიათა გამოსაკვლევად...

ამავე დროს, სასამართლომ საკითხის განხილვისას - ამოწურული იყო თუ არა სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საშუალებები - ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ მნიშვნელოვანია საქმის კონკრეტული ფაქტორების გათვალისწინება. სასამართლოს აზრით, სამართლებრივი დაცვის საშუალებები არა მარტო ფორმალურად უნდა არსებობდეს შესაბამის ქვეყანაში, არამედ ისინი ეფექტიანად უნდა ფუნქციონირებდეს განმცხადებლის პრეტენზიასთან დაკავშირებულ კონკრეტულ გარემოებებთან მიმართებით. შედეგად, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ამ საქმეში სამართლებრივი დაცვის საშუალებები არაეფექტიანი იყო. არსებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, შესაბამისად, განმცხადებელი არ იყო ვალდებული, ამოეწურა ისინი სტრასბურგის სასამართლოსადმი მიმართვამდე.

აღნიშნული მიდგომა კიდევ უფრო ნათლად გამოამჟღავნა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ქურთი ეროვნების რამდენიმე განმცხადებლის მიერ თურქეთის წინააღმდეგ შეტანილ განაცხადებთან დაკავშირებით. საქმეში - Aksoy v. Turkey - ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ განსაკუთრებული ხაზგასმით აღნიშნა, რომ განმცხადებელმა მისდამი არასათანადო მოპყრობისა და წამების საჩივრით მიმართა კომპეტენტურ პროკურორს. მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელს ისიც კი არ შეეძლო, თავად მოეწერა ხელი განაცხადისათვის (რადგან იგი ვერ ამოძრავებდა კიდურებს თურქეთის ხელისუფლების ორგანოების მიერ მისი დაკავების პერიოდში განხორციელებული არასათანადო მოპყრობისა და წამების გამო), პროკურორმა მასთან საუბრის შემდეგ არ ჩაატარა არანაირი სახის ეფექტიანი გამოძიება. მეტიც, იგი არ დაინტერესებულა და არც უცდია, მოეპოვებინა დამატებითი მტკიცებულებები განმცხადებლის საჩივრებთან დაკავშირებით. შესაბამისად, სტრასბურგის უწყებებმა მიიჩნიეს, რომ განმცხადებლის განაცხადი, რომელიც შეტანილია სასამართლოში სამართლებრივი დაცვის იმ საშუალებების ამოუწურავად, რომლის არსებობაზეც თურქეთის მთავრობა აპელირებდა, სრულიად შეესაბამებოდა სამართლებრივი დაცვის საშუალებების ამოწურვის წესს.

სასამართლომ არაეფექტიანად ჩათვალა და განმცხადებელი, შესაბამისად, გაათავისუფლა სამართლებრივი დაცვის ისეთი საშუალებების ამოწურვის მოთხოვნისაგან, რომლებიც განსაკუთრებით გაიწელა დროში. ასეთი იყო, მაგალითად, საქმე - G. v. Belgium, რომელიც ეხებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული უფლების სავარაუდო დარღვევას. კომისიის აზრით, რადგან ბელგიის კანონმდებლობა არ აძლევდა მთავრობის ზედამხედველობაში მყოფ განმცხადებელს იმის საშუალებას, რომ მისი პატიმრობის კანონიერებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება გამოტანილიყო სწრაფად, განმცხადებელი არ იყო ვალდებული, ამოეწურა ბელგიის კანონმდებლობით დადგენილი სამართლებრივი დაცვის საშუალებები, რადგან ისინი არაეფექტიანი იყო.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით მეტად საინტერესოა ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საქმეზე - X. v. the United Kingdom,რომელიც ეხებოდა სისხლის სამართლის სამართალწარმოების ხანგრძლივობას. აღნიშნულ საქმეში წამოიჭრა საკითხი, უნდა განეხორციელებინა თუ არა ბრალდებულს პროცესუალური ნაბიჯები მის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართლის სამართალწარმოების დასაჩქარებლად. კომისიის აზრით, ასეთი პროცედურა არაეფექტიანი და სამართლებრივი დაცვის არასაკმარისი საშუალება იქნებოდა, რათა დაეკმაყოფილებინა ეფექტიანობის სტანდარტები კონვენციის შესაბამისად.

კონვენციით გარანტირებული უფლებებისა თუ თავისუფლებების დარღვევა არსებითად უნდა წარედგინოს კომპეტენტურ ეროვნულ ორგანოს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებების ამოწურვასთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული განმცხადებლის მიერ კონვენციის სავარაუდო დარღვევის გამო საჩივრის წარდგენა კომპეტენტური ეროვნული ორგანოს წინაშე8. ის გარემოება, რომ სტრასბურგის უწყებები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ ამ კრიტერიუმს, დადასტურდა საქმეში - X v. Norway. აქ განმცხადებელს არ ჰქონდა საშუალება, მიეღო საჭირო პასუხი და დასაბუთება მის მიმართ ეროვნული სასამართლოს მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. ევროპის კომისიის აზრით, ამოწურული არ ყოფილა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებები, რადგან ეს საკითხი არ გასაჩივრებულა ნორვეგიის უმაღლეს სასამართლოში.

ზოგადად, განმცხადებელი არ არის ვალდებული, ზუსტად მიუთითოს კონვენციის შესაბამის მუხლებზე ეროვნულ დონეზე სამართალწარმოების მიმდინარეობის პროცესში⁹. მაგალითად, საქმეში, რომელშიც განმცხადებელი ამტკიცებდა მე-3 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევას, კომისიამ დაადგინა, რომ განმცხადებელმა არსებითად წარმოადგინა თავისი პრეტენზია ეროვნული სამართალწარმოების მიმდინარეობის პროცესში. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელმა ეროვნულ ორგანოებს წარუდგინა პრეტენზია დამამცირებელი მოპყრობის გამო იმის მტკიცებით, რომ გასაჩივრებული სასამართლო ბრძანების შესრულება მის სახელს ჩირქს მოსცხებდა. თუმცა, ზოგ შემთხვევაში აუცილებელია, რომ განმცხადებელი დაეყრდნოს კონვენციის დებულებებს. ეს საჭიროა მაშინ, როდესაც ეროვნულ დონეზე არ არსებობს პრეტენზიის წარმოდგენის შესაძლებლობა შიდა კანონმდებლობაში მოქმედ შესაბამის დებულებაზე დაყრდნობით.

__________________________

1. DR 27/181.

2. De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium.

3. Televizier v. Italy.

4. X v. Sweden.

5. Remli v. France.

6. DR 13/85.

7. Donnely v. U.K.

8. Adler v. Federal Republic of Germany.

9. Van Oosterwijck v. Belgium.

ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის 35-ე მუხლის თანახმად:

„სასამართლოს შეუძლია, საქმე განსახილველად მიიღოს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ამოიწურება შინასახელმწიფოებრივი დაცვის ყველა საშუალება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული ნორმის შესაბამისად და ექვსი თვის ვადაში საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების დღიდან“.

დაშვებადობის ზემოაღნიშნული კრიტერიუმის დანიშნულება სასამართლომ ასე განმარტა:

„ექვსთვიანი ვადის დანიშნულებაა უზრუნველყოს, რომ საქმეები, რომლებიც ეხება კონვენციის დარღვევას, განიხილებოდეს გონივრულ ვადაში. გარდა ამისა, აღნიშნული წესის დანიშნულებაა ისიც, რომ აღიკვეთოს ხელისუფლების ორგანოებისა და შესაბამისი პირების გაურკვევლობაში ყოფნა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ბოლოს, ამ წესის მიზანია, ფაქტების დადგენის გაადვილება იმ საქმესთან დაკავშირებით, რომელზეც ფაქტების დადგენა ძალიან გართულდებოდა დროის გასვლის გამო¹“.

საბოლოო გადაწყვეტილება და ექვსთვიანი ვადის ათვლის დაწყების მომენტი

კონვენციის 35-ე მუხლით განსაზღვრულ დაშვებადობის კრიტერიუმებს შორის ძალიან ახლო კავშირი არსებობს ისე, როგორც ექვსთვიან ვადასა და სამართლებრივი დაცვის საშუალებებს შორის. ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიის განმარტებით:

„ტერმინი „საბოლოო გადაწყვეტილება“ ნიშნავს საბოლოო გადაწყვეტილებას, რომელიც, საერთაშორისო სამართლის წესების თანახმად, ზოგადად აღიარებულ სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივ საშუალებებთან დაკავშირებულია ისე, რომ ექვსთვიანი ვადა მოქმედებას იწყებს მხოლოდ ამ გადაწყვეტილების შემდეგ და ამ კონტექსტში².

აქედან ნათელია, რომ „საბოლოო გადაწყვეტილებად“ ჩაითვლება კონვენციის ხელშემკვრელი წევრ-სახელმწიფოს ტერიტორიაზე არსებული სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალების გამოყენების შედეგად გამოტანილი გადაწყვეტილება. მაგრამ რა მოხდება იმ შემთხვევაში, თუ წევრ-სახელმწიფოში არ არსებობს სამართლებრივი დაცვის საშუალება კონვენციასა და თანდართულ ოქმებში განსაზღვრული კონკრეტული უფლების დარღვევასთან დაკავშირებით? აღნიშნულ საკითხზე იმსჯელა კომისიამ საქმეზე - Christians against Racism and Fascism v the United Kingdom. ამ საქმეში განმცხადებელი ასოციაცია პრეტენზიას გამოთქვამდა პოლიციის ბრძანების გამო, რომლის თანახმადაც, 1978 წლის 24 თებერვლიდან 23 აპრილამდე იკრძალებოდა ნებისმიერი სახის შეკრებისა თუ მანიფესტაციის მოწყობა, გარდა რელიგიური, საგანმანათლებლო, სადღესასწაულო თუ საცერემონიო ხასიათისა. ამ დროისათვის სამართლებრივი დაცვის არავითარი ისეთი საშუალება არ არსებობდა, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო აღნიშნული ბრძანების გასაჩივრება. კომისიამ დაასკვნა:

„როდესაც არ არსებობს სამართლებრივი დაცვის საშუალება, გასაჩივრებული მოქმედება ან თვით მიღებული გადაწყვეტილება შესაძლოა ჩაითვალოს „საბოლოო გადაწყვეტილებად“ კონვენციის მნიშვნელობით“.

წინამდებარე საქმეში ასეთ მომენტად ჩაითვალა 1978 წლის 22 აპრილი, როდესაც განმცხადებელ ასოციაციას სურდა, მოეწყო მშვიდობიანი დემონსტრაცია, მაგრამ ხელისუფლებამ მას ამის უფლება არ მისცა.

ასეთივე მიდგომა გამოამჟღავნა ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ იმ განმცხადებლის მიმართ, რომელიც ჩიოდა, რომ მას არ მიუწვდებოდა ხელი სამართლებრივი დაცვის საშუალებაზე, რომლითაც გადაისინჯებოდა მისთვის თავისუფლების აღკვეთის კანონიერება. გამომდინარე იქიდან, რომ მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით მინიჭებული უფლება ვრცელდება მხოლოდ იმ პირებზე, რომლებსაც აღკვეთილი აქვთ თავისუფლება, იმ შემთხვევაში, თუ არ არსებობს სამართლებრივი დაცვის საშუალებები, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელი იქნებოდა მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებულ პრეტენზიასთან მიმართებაში, ექვსთვიანი ვადის ათვლა დაიწყება პირის გათავისუფლების მომენტიდან³.

საქმეებში, რომლებიც ეხება პირთა კუთვნილი წილების ოდენობას ქონების ნაციონალიზაციის შედეგად, კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ ექვსთვიანი ვადა აითვლება არა ნაციონალიზაციის აქტის მიღების დღიდან, არამედ იმ მომენტიდან, როდესაც დაადგენენ კომპენსაციის ოდენობას მეწილეებისათვის⁴.

უმეტეს შემთხვევაში ექვსთვიანი ვადა ათვლას იწყებს მას შემდეგ, რაც განმცხადებელს ეცნობება (სულერთია, იგი ესწრება გადაწყვეტილების გამოცხადებას თუ მას აცნობებს ადვოკატი) ის საბოლოო გადაწყვეტილება, რომელიც გამოტანილია მის მიერ გამოთქმულ პრეტენზიასთან დაკავშირებით. იმ შემთხვევაში, თუ გადაწყვეტილება არ ყოფილა გამოცხადებული საჯაროდ, მაშინ ვადის ათვლა დაიწყება იმ დროიდან, როდესაც შესაბამის პირს ჩაბარდება გადაწყვეტილება. ზოგ საქმეში კი ვადის ათვლა შესაძლოა არ დაიწყოს იმ მომენტამდე, სანამ განმცხადებელს არ ეცნობება ის არგუმენტები, რომლებსაც ეფუძნება საბოლოო გადაწყვეტილება. მაგალითად, საქმეში - Worm v. Austria - განმცხადებელი და მისი ადვოკატი ესწრებოდნენ სასამართლოში გადაწყვეტილების გამოტანას, თუმცა მათ არ მიუღიათ განაჩენის 9-გვერდიანი წერილობითი ტექსტი შემდგომი 5 თვის განმავლობაში. ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ ექვსთვიანი ვადის ათვლა უნდა დაწყებულიყო განმცხადებელი მხარისათვის წერილობითი ტექსტის ჩაბარების დღიდან. სასამართლო დაეთანხმა კომისიის მიერ გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც:

„ექვსთვიანი ვადა არა მარტო ემსახურება სამართლებრივი გამჭვირვალობის მიზანს, არამედ იგი ასევე უტოვებს განმცხადებელს დროის მონაკვეთს, რომლის განმავლობაშიც მან უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება, წარუდგინოს თუ არა განაცხადი სტრასბურგის სასამართლოს და იმ შემთხვევაში, თუ იგი მიიღებს ასეთ გადაწყვეტილებას.“

როდესაც განმცხადებელმა არაფერი იცის მისი უფლების დარღვევის შესახებ, ექვსთვიანი ვადა აითვლება ასეთი დარღვევის შესახებ ინფორმაციის მიღების დღიდან. მაგალითად, საქმეში - Isabel Hilton v. U.K.u - განმცხადებელს უარი უთხრეს ტელერადიოკომპანია BBC-ში გამოცხადებული ვაკანსიის დაკავებაზე. 9 წლის შემდეგ განმცხადებელმა აღმოაჩინა, რომ უარის თქმა ვაკანსიის დაკავებაზე, შესაძლოა, გამოწვეული ყოფილიყო საიდუმლო სამსახურის MI⁵ მიერ განხორციელებული ჩარევის გამო. სასამართლომ ჩათვალა, რომ ვადის ათვლა უნდა დაწყებულიყო სწორედ იმ დროიდან, როდესაც განმცხადებელმა შეიტყო საიდუმლო სამსახურის მიერ განხორციელებული ჩარევის შესახებ.

როდესაც კონკრეტული სისხლის სამართლის საქმე მოიცავს რამდენიმე ბრალდებას და მსჯავრდება ერთ კონკრეტულ ბრალდებასთან მიმართებაში ხორციელდება უფრო ადრე, ვიდრე სხვა დარჩენილ ბრალდებებზე, მაშინ პრეტენზია და საჩივარი ამ კონკრეტული მსჯავრდების გამო უნდა წარუდგინონ ევროპის სასამართლოს კონკრეტულ ბრალდებასთან მიმართებაში - კონკრეტული მსჯავრდების გამოტანის დღიდან 6 თვის ვადაში5. ანალოგიურად მიუდგა ევროპის სასამართლო სამოქალაქო საქმეებსაც, სადაც სამართალწარმოება გაყოფილია ორ ნაწილად, რომელთაგან ერთი ეხება იურისდიქციასთან დაკავშირებით საბოლოო გადაწყვეტილებას, ხოლო მეორე - საქმის არსებით მხარეს. იურისდიქციასთან დაკავშირებით მიღებულ საბოლოო გადაწყვეტილებაზე პრეტენზიის წარდგენა სტრასბურგის სასამართლოსათვის დასაშვებია აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებიდან 6 თვის ვადაში.

როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, ექვსთვიანი ვადა ათვლას იწყებს პრეტენზიასთან დაკავშირებით სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საბოლოო ეფექტიანი საშუალების ამოწურვის შემდეგ. ვადა არ აითვლება წარუმატებელი და არაეფექტიანი საშუალებებისადმი მიმართვის ან ამ საშუალებების გამოყენების შედეგად მიღებული გადაწყვეტილების დღიდან (მაგალითად, შეწყალების წარუმატებელი მოთხოვნა). ანალოგიურად, თხოვნის ან შუამდგომლობის უარყოფა, რომელიც დაკავშირებულია სამართალწარმოების ხელახლა განახლებასთან, არ წარმოადგენს ექვსთვიანი ვადის ათვლის ხელახალ საწყის წერტილს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სამართალწარმოების განახლებასთან დაკავშირებული შუამდგომლობა დაკმაყოფილდება.

ექვსთვიანი ვადის დასრულების დრო

ექვსთვიანი ვადის დასრულების დროდ ითვლება განმცხადებლის მიერ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს სამდივნოსათვის ისეთი სახის პირველადი წერილის, ტელეფონოგრამის ან ფაქსის წარდგენა, რომელიც მოიცავს პრეტენზიების ზოგად ძირითად დეტალებს. პირველადი წერილის წარდგენისას გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ მხოლოდ გარკვეული დოკუმენტების წარდგენა სასამართლოსათვის არ არის საკმარისი, პრეტენზიები ჩამოყალიბებული უნდა იყოს კონკრეტულად და ამომწურავად6. მაგალითად, საქმეზე - Bengtsson v. Sweden - ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ დაადგინა, რომ განმცხადებლის მიერ თავდაპირველად წარმოდგენილი საჩივარი, რომელიც უკავშირდებოდა მე-6(1) მუხლის სავარაუდო დარღვევას სასამართლო სამართალწარმოებაზე ხელმისაწვდომობის არქონის გამო და მოგვიანებით წარმოდგენილი პრეტენზია ზეპირი მოსმენის არქონის გამო, უნდა განხილულიყო ცალ-ცალკე. შესაბამისად, მოგვიანებით წარმოდგენილი პრეტენზია უნდა განხილულიყო, როგორც ახალი განაცხადი და ექვსთვიანი ვადის ათვლაც უნდა დასრულებულიყო სასამართლოს სამდივნოსათვის მისი წარდგენის დღეს.

ანალოგიური გადაწყვეტილება მიიღო ევროპის კომისიამ საქმეზე - 19 Chilean nationals and the S. Association v. Sweden. აღნიშნულ საქმეში კომისიას უნდა გადაეწყვიტა, თუ რომელი იყო ექვსთვიანი ვადის შეჩერების დღე - როდესაც პირველმა განმცხადებელმა შეიტანა განაცხადი ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში, თუ დღე, როდესაც დანარჩენმა 18-მა განმცხადებელმა წარუდგინა განაცხადი სასამართლოს სამდივნოს. კომისიამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ ექვსთვიანი ვადის შეჩერების დღე იყო კონკრეტული განაცხადის შეტანის დღე. შესაბამისად, პირველი განმცხადებლისა და დანარჩენი 18 განმცხადებლისათვის ექვსთვიანი ვადა შეწყდა განსხვავებულ დროს, მიუხედავად იმისა, რომ განაცხადები გაერთიანდა.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, იმისათვის, რათა ექვსთვიანმა ვადამ შეწყვიტოს ათვლა, თავდაპირველ წერილში ნათლად და ამომწურავად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული განმცხადებლის პრეტენზიები. საქმეში - Khan v. U.K. - განმცხადებელმა სასამართლოს სამდივნოს წარუდგინა მხოლოდ ისეთი სახის პირველადი წერილი, რომელიც შეიცავდა მხოლოდ თავის, თავისი მეორე ცოლის სახელსა და გვარს და მინიშნებას, რომ განაცხადი ეხებოდა მხოლოდ „ემიგრაციასთან დაკავშირებულ საკითხებს“. წერილი არ შეიცავდა არავითარ მინიშნებას განაცხადის ბუნებასა და მიზანზე, რაიმე სახის კონვენციის უფლების დარღვევაზე, ასევე, არავითარი მინიშნება არ იყო გაკეთებული ეროვნულ დონეზე მიღებული გადაწყვეტილების შესახებ, რომლის გასაჩივრებაც სურდა განმცხადებელს. სასამართლომ, რომლებმაც უკუაგდო განაცხადი ექვსთვიანი ვადის დარღვევის გამო, აღნიშნა, რომ, მართალია, პირველადი წერილის წარდგენის დროს თავიდან უნდა იქნეს აცილებული ზედმეტი ფორმალიზმი, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლოს სამდივნოსათვის წარდგენილი პირველი შეტყობინება მოიცავდეს განაცხადის მიზნისა და მიზეზების თუნდაც ზოგად მოკლე მიმოხილვას.

განგრძობადი ვითარებები

ყოველდღიურ ცხოვრებაში შეიძლება წავაწყდეთ ისეთ ვითარებებს, როდესაც არა მარტო ცალკეული მოქმედებების შედეგად ირღვევა კონვენციით გარანტირებული უფლებები და თავისუფლებები, არამედ ხელშემკვრელი წევრ-სახელმწიფოს კანონმდებლობა ეწინააღმდეგება კონვენციის სტანდარტებს და, შესაბამისად, იწვევს კონვენციის დარღვევას. მაგალითად, საქმეში - Norris v. Ireland - განმცხადებელი ასაჩივრებდა კანონმდებლობას, რომლის თანახმადაც, სისხლის სამართლებრივად დასჯადად ცხადდებოდა ჰომოსექსუალური კავშირები. აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ განაცხადა:

„კონვენცია საშუალებას აძლევს ინდივიდუალურ პირებს ამტკიცონ, რომ
კანონმდებლობა თავისთავად ეწინააღმდეგება კონვენციით გარანტირებულ
მათ უფლებებს - მიუხედავად იმისა, განხორციელდა თუ არა შესაბამისი
კანონმდებლობის კონკრეტული დებულების იმპლემენტაციის ღონისძიება -
იმ შემთხვევაში, თუ მათ ემუქრებათ აღნიშნული დებულების ზეგავლენის
საფრთხე...“

როდესაც პრეტენზია ეხება განგრძობად ვითარებას, რომელთან მიმართებაშიც არ არსებობს სამართლებრივი დაცვის რამე საშუალება, ექვსთვიანი ვადა აითვლება ასეთი ვითარების შეწყვეტის დღიდან. მსგავსი განგრძობადი ვითარების შეწყვეტის დღემდე კი ექვსთვიანი ვადა არ იწყებს მოქმედებას.

ასეთივე გადაწყვეტილება მიიღო სასამართლომ საქმეზე - De Becker v. Belgium.აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელი გაასამართლეს და მიუსაჯეს სიკვდილით დასჯა 1946 წელს სახელმწიფო ღალატისათვის, რომელიც მან ჩაიდინა მეორე მსოფლიო ომის დროს. სიკვდილით დასჯა მოგვიანებით შეუცვალეს პატიმრობით. 1961 წელს განმცხადებელი გაათავისუფლეს პატიმრობიდან, მაგრამ ბელგიაში იმ დროისათვის მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, მას შეზღუდული ჰქონდა გამოხატვის თავისუფლება, რომელიც აგრძელებდა მოქმედებას მისი გათავისუფლების შემდეგაც კი. სასამართლომ მიიჩნია, რომ აღნიშნულ საქმეში მოქმედებდა განგრძობადი ვითარება; შესაბამისად, არ მოქმედებდა ექვსთვიანი ვადა.

შენიშვნა:

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოსა და კომისიის პრაქტიკაში ყოფილა პრეცედენტები, როდესაც სასამართლომ და კომისიამ მიიჩნიეს - შესაძლებელი იყო განმცხადებლის განაცხადის შემდგომი განხილვა მიუხედავად იმისა, რომ პრეტენზიები სასამართლოს წარუდგინეს ექვსთვიანი ვადის გასვლის შემდეგ. მაგალითად, საქმეში - Toth v. Austria - სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებელი, რომელსაც არ ჰქონდა შესაბამისი იურიდიული განათლება და არ უსარგებლია იურიდიული დახმარებით, წარმოუდგენელი იყო ჩასწვდომოდა საქმის სირთულეს, რომელიც თავისთავად მოიცავდა ორი განსხვავებული სახის პროცედურას. ამ შემთხვევაში სასამართლომ აპატია განმცხადებელს ექვსთვიანი ვადის გადაცილება, თუმცა, სასამართლო ასეთ გამონაკლისს ძალიან იშვიათად უშვებს. მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება მხოლოდ განსაკუთრებულ ვითარებაში, კონკრეტული გარემოებების არსებობისას არის შესაძლებელი. მსგავს შემთხვევებში მტკიცების ტვირთი, რომ სახეზეა განსაკუთრებული გარემოებები, ეკისრება განმცხადებელს. ასეთ გარემოებებად შეიძლება ჩაითვალოს ის სერიოზული ბარიერები, რომლებსაც წააწყდა განმცხადებელი ევროპის სასამართლოს წინაშე პრეტენზიების წარდგენის პროცესში.

რეკომენდაციები ადამიანის უფლებათა სფეროში მოღვაწე იურისტებს

ხშირად განმცხადებელს შეიძლება მოუხდეს გარკვეული ლოდინი იმის გამო, რომ გააცნობიეროს - არის თუ არა მიმართვის საშუალება ეფექტიანი. შემდეგ მას, შესაძლოა, მოუხდეს ლოდინი მოთხოვნის დაკმაყოფილების ან საქმის განახლების გამო. შეიძლება იმ დროისათვის, როდესაც საბოლოოდ გამოაშკარავდება, რომ საშუალება არაეფექტიანია, ექვსთვიანი ვადა გასული იყოს.

ასეთი პრობლემის არსებობისას, ანუ ისეთ შემთხვევაში, როდესაც განმცხადებელს ეჭვი ეპარება სამართლებრივი დაცვის საშუალების ეფექტიანობაში, გონივრული იქნება, თუ განმცხადებელი პრეტენზიებს წარუდგენს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს, აცნობებს მას სამართლებრივი დაცვის საეჭვო საშუალების შესახებ და პარალელურად ამოწურავს აღნიშნულ შესაბამის საშუალებას. იმ შემთხვევაში, თუ საშუალება აღმოჩნდება ეფექტიანი, განმცხადებელს რჩება შესაძლებლობა, ხელმეორედ წარუდგინოს იგი სასამართლოს. თუ ეს საშუალება არ იქნება მიჩნეული ეფექტიანად, მაშინ განაცხადი წარედგინება სტრასბურგის სასამართლოს ექვსთვიანი ვადის დაცვით.

__________________________

1. Mercier De Bettens v. Switzerland.

2. De Becker v. Belgium.

3. X. v. Sweden ganacxadi № 10230/82.

4. Yarrow P.L.C and others v. the United Kingdom.

5. DR 31/154.

6. Obershchlick v. Austria.

სახელმწიფო პასუხისმგებელია მხოლოდ იმ სამართალდარღვევაზე, რომელიც ჩადენილია თავისი იურისდიქციის ფარგლებში. სახელმწიფოს იურისდიქციაში იგულისხმება, პირველ რიგში, მისი ტერიტორია - სახმელეთო, საზღვაო და საჰაერო სივრცე. სხვა ქვეყნებში - მისი საელჩოები და ამ სახელმწიფოს დროშით მცურავი ხომალდები. ის გარემოება, რომ კონვენციის მოქმედება ვრცელდება ხელშემკვრელი მხარის ტერიტორიაზე, არ გულისხმობს, რომ სახელმწიფო იცილებს პასუხისმგებლობას მისი წარმომადგენლების მოქმედებებზე, რომლებიც ჩადენილია შესაბამისი სახელმწიფოს ფარგლებს გარეთ.¹ იგი პასუხისმგებელია როგორც მის ტერიტორიაზე, ისე სხვა ქვეყნებში მისი წარმომადგენლების მიერ ჩადენილი მოქმედებებისათვის. კომისიამ საქმეში - X. v. Federal Repuplic of Germany - მიუთითა, რომ მაროკოში გერმანიის საელჩოს მუშაკთა მოქმედება პირდაპირ იწვევდა გერმანიის პასუხისმგებლობას.² ასეთივე გადაწყვეტილებაა გამოტანილი საქმეზე - Cyprus v. Turkey, სადაც სასამართლომ დაადგინა, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს მის მიერ უფლებამოსილი პირების, მათ შორის, დიპლომატიური და საკონსულო წარმომადგენლების, ისევე როგორც შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლების მიერ განხორციელებული ქმედებების გამო. ეს წარმომადგენლები საზღვარგარეთ ყოფნისას იმყოფებიან ახელმწიფოს იურისდიქციაში. ასევე, ავრცელებენ სახელმწიფო იურისდიქციას პირებსა და საკუთრებაზე იმ მოცულობით, რა მოცულობითაც ახორციელებენ ისინი ამ პირებისა და საკუთრების კონტროლს.

საქმეში - V. v. Denmark - ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ დაადგინა, რომ ინდივიდუალური პირის გაძევება საელჩოდან არ წარმოადგენდა მე-4 ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევას, რადგან საელჩო არ ჩაითვალა „ტერიტორიად“ აღნიშნული მუხლის მნიშვნელობით. თუმცა, დაადგინეს, რომ დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლის მიერ ვიზის გაცემაზე უარის თქმა შედის შესაბამისი სახელმწიფოს იურისდიქციაში.³

საერთაშორისო სამართლის თანახმად, სახელმწიფოს იურისდიქციის ფარგლებში, პირველ რიგში, შედის მისი ტერიტორია, რომელიც აღიარებულია საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ და რომელზეც იგი ახორციელებს ეფექტიან კონტროლს.⁴ საქმეში - Bankovic and others ნატოს წევრ-ქვეყნების წინააღმდეგ ადამიანის უფლებათა სასამართლოს დიდმა პალატამ იმსჯელა იმასთან დაკავშირებით, შედიოდა თუ არა მოპასუხე მთავრობების იურისდიქციაში ნატოს წევრ-ქვეყნების (რომლებიც ამავე დროს ევროპის საბჭოს და ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის ხელშემკვრელი მხარეები არიან) განმცხადებელთა მიერ წამოყენებული პრეტენზიები. ისინი ასაჩივრებდნენ იუგოსლავიის კონფლიქტის დროს ნატოს საჰაერო ძალების მიერ ბელგრადზე განხორციელებული საჰაერო თავდასხმის შედეგად თავიანთი ოჯახის წევრების დაღუპვის ფაქტს. ევროპის სასამართლომ, რომელმაც იმსჯელა ამ საკითხზე, აღნიშნა, რომ ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის 1-ლი მუხლით განსაზღვრული ტერმინი „იურისდიქციის ფარგლები“, პირველ რიგში, (გულისხმობს რა სახელმწიფოს ტერიტორიას) არ ვრცელდება წევრ-სახელმწიფოს ან მისი წარმომადგენლების მიერ სხვა ქვეყნის ტერიტორიაზე განხორციელებულ ყოველ მოქმედებაზე. სასამართლო მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში აკისრებს შესაბამის სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას იმ მოქმედებების გამო, რომლებიც ჩაიდინეს მისი ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ მისივე წარმომადგენლებმა. სხვა საქმეებისაგან განსხვავებით, რომლებშიც სასამართლომ პასუხისმგებლობა დააკისრა კონკრეტულ სახელმწიფოებს მათი წარმომადგენლების მიერ სახელმწიფო ტერიტორიის გარეთ ჩადენილი მოქმედებებისათვის⁵, სასამართლომ აღნიშნა, რომ, პირველ რიგში, მოპასუხე სახელმწიფოები მხოლოდ საჰაერო კონტროლით ვერ ახორციელებდნენ ეფექტურ კონტროლს მოცემულ ტერიტორიაზე და კონკრეტულ შემთხვევაში; კონვენცია კი მხოლოდ მაშინ აკისრებს კონკრეტულ სახელმწიფოებს პასუხისმგებლობას, როდესაც მათი წარმომადგენლები უცხოეთის ტერიტორიაზე ან კონკრეტულ ვითარებაზე ახორციელებენ ეფექტიან კონტროლს. ჟენევის 1949 წლის კონვენციის 1-ლი მუხლისაგან განსხვავებით, ევროპის კონვენციის 1-ლ მუხლში განსაზღვრული ტერმინი „იურისდიქციის ფარგლებში“ არ გულისხმობს პასუხისმგებლობას სახელმწიფოების წარმომადგენლების მიერ სახელმწიფოების ტერიტორიის გარეთ განხორციელებული ყოველი მოქმედებისათვის; ჩრდილოეთ კვიპროსში არსებული ვითარებისაგან განსხვავებით6, Bankovic and others-is საქმეში არ არსებობდა ადამიანის უფლებათა დაცვის ვაკუუმის საშიშროება, რადგან კვიპროსის საქმეში სრულიად განსხვავებული ვითარება იყო და არსებობდა იმის რეალური საფრთხე, რომ ჩრდილოეთ კვიპროსში მცხოვრები ადამიანები ვეღარ ისარგებლებდნენ ევროპის კონვენციით გარანტირებული უფლებების დაცვით. ამ უფლებებით ისინი სარგებლობდნენ თურქეთის საჯარისო ფორმირებების მიერ ჩრდილოეთ კვიპროსში ეფექტიანი კონტროლის განხორციელებამდე, რასაც შედეგად მოჰყვა ის, რომ კვიპროსის მთავრობამ, როგორც ხელშემკვრელმა მხარემ, ვერ შეძლო კონვენციის შესაბამისად აღებულ ვალდებულებათა ჯეროვნად შესრულება.

Bankovic -ის საქმისაგან განსხვავებით, სხვა გადაწყვეტილება გამოიტანა ევროპის სასამართლომ ცნობილ საქმეზე - Ocalan v. Turkey. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელი, რომელიც მალულად შევიდა კენიის სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და იმყოფებოდა საბერძნეთის საელჩოს ტერიტორიაზე, მოტყუებით გადაიყვანეს ნაირობის აეროპორტში და გადასცეს თურქეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებს. იგი თურქეთის უშიშროების ძალების წარმომადგენლებმა ნაირობის აეროპორტის საერთაშორისო ზონაში მყოფი თვითმფრინავის ბორტზე დააპატიმრეს. ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ მას შემდეგ, რაც კენიის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა განმცხადებელი თურქეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებს გადასცეს, მას ეფექტიანად აკონტროლებდნენ თურქეთის უშიშროების ძალების წარმომადგენლები და, შესაბამისად, იგი, კონვენციის 1-ლი მუხლის თანახმად, ამ ქვეყნის „იურისდიქციაში“ მოექცა მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი ძალაუფლებას თავისი ტერიტორიული ფარგლების გარეთ ახორციელებდა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ოჯალანის საქმეში არსებული გარემოებები უმთავრესად განსხვავდებოდა Bankovic-ის საქმისაგან იმით, რომ განმცხადებელი, რომელიც თვით თურქეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა აიძულეს, დაბრუნებულიყო თურქეთში, სრულად ექვემდებარებოდა აღნიშნული წარმომადგენლების კონტროლსა და ძალაუფლებას. შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა, რომ ეს იყო სწორედ ზემოხსენებული გამონაკლისი, როდესაც, მართალია, მოქმედება განხორციელდა შესაბამისი სახელმწიფოს ტერიტორიული ფარგლების გარეთ, მაგრამ პასუხისმგებლობა უნდა დაკისრებოდა სწორედ აღნიშნულ სახელმწიფოს, რადგან მისი წარმომადგენლები ახორციელებდნენ ძალაუფლებასა და ეფექტიან კონტროლს კონკრეტულ ვითარებაში კონკრეტულ პირთან მიმართებაში.

აღნიშნული გამონაკლისი შემთხვევების არსებობა დაადგინა სასამართლომ მთელ რიგ საქმეებში, როდესაც, მართალია, კონკრეტული ტერიტორია de jure წარმოადგენს შესაბამისი სახელმწიფოს ნაწილს, მაგრამ ცენტრალური ხელისუფლება დე ფაცტო ვერ ახორციელებს ამ ტერიტორიის ეფექტიან კონტროლს. აღნიშნულ საკითხზე რამდენიმე მეტად საინტერესო საქმეა განხილული ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში.

საქმე - Loizidou v. Turkey, რომელმაც სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის თვალსაზრისით სერიოზული პრეცედენტი შექმნა, ერთ-ერთი პირველი იყო, სადაც სასამართლომ ასეთი გამონაკლისის არსებობა დაადგინა. სასამართლომ თურქეთს დააკისრა პასუხისმგებლობა ჩრდილოეთ კვიპროსში განხორციელებული მოქმედებისათვის იმიტომ, რომ სამხედრო ოპერაციის შედეგად⁷ (მნიშვნელობა არა აქვს, ეს ოპერაცია კანონიერი იყო თუ უკანონო) იგი ეფექტიან კონტროლს ახორციელებდა ჩრდილოეთ კვიპროსის ტერიტორიაზე. პასუხისმგებლობა - უზრუნველეყო ამ ტერიტორიაზე კონვენციით გარანტირებული უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა - სახელმწიფოს დაეკისრებოდა ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ კონტროლს განახორციელებდნენ მისი შეიარაღებული ძალები ან მისდამი დაქვემდებარებული ადგილობრივი ადმინისტრაცია.⁸

Ratione Loci-ზე საუბრისას არ შეიძლება არ აღინიშნოს ევროპის სასამართლოს მიერ საქართველოს წინააღმდეგ გამოტანილი პირველი განაჩენი საქმეზე - Assanidze v. Georgia აღნიშნულ საქმეში, სხვა საკითხებთან ერთად, სასამართლოს უნდა ემსჯელა იმაზეც, ეკისრებოდა თუ არა პასუხისმგებლობა საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებას იმის გამო, რომ, მიუხედავად მის მიერ გადადგმული პოზიტიური ნაბიჯებისა და არაერთი ცდისა - პატიმრობიდან გაეთავისუფლებინა განმცხადებელი (პრეზიდენტის 1998 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალება, თბილისის საოლქო სასამართლოს 2000 წლის 24 მარტის გადაწყვეტილება, უზენაესი სასამართლოს 2000 წლის 11 ივლისისა და 2001 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილებები, რომელთა საფუძველზეც განმცხადებელი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლებულიყო), მას აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლება მაინც პატიმრობაში ტოვებდა. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს დიდმა პალატამ განაცხადა:

„კონვენციის 1-ლი მუხლი მოითხოვს, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა „თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყონ კონვენციის I ნაწილში განსაზღვრული უფლებები და თავისუფლებები“. აღნიშნული დებულებიდან გამომდინარე, წევრი სახელმწიფოები პასუხს აგებენ ნებისმიერი პირის დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების ნებისმიერ დარღვევაზე მათი „იურისდიქციის“ ან კომპეტენციის ფარგლებში, დარღვევის ჩადენის დროს.

კონკრეტულ გამონაკლის შემთხვევაში იურისდიქცია მოიაზრება ისეთი არატერიტორიული ფაქტორების საფუძველზე, როგორიცაა: საჯარო ხელისუფლების ორგანოების მოქმედებები, რომლებსაც ახორციელებენ საზღვარგარეთ სახელმწიფოს დიპლომატიური თუ საკონსულო წარმომადგენლები; პირთა დანაშაულებრივი მოქმედებები, რომლებიც ჩადენილია საზღვარგარეთ სახელმწიფოს ინტერესების ან მისი მოქალაქეების საწინააღმდეგოდ; მოქმედებები, რომლებიც ჩადენილია სახელმწიფო დროშით მფრინავი ხომალდის ბორტზე ან თვითმფრინავში, ან კოსმოსურ ხომალდზე, რომელიც იქ არის რეგისტრირებული, და განსაკუთრებით სერიოზული საერთაშორისო დანაშაულები (საყოველთაო იურისდიქცია).

თუმცა, როგორც ზოგადი წესი, ცნება «იურისდიქცია» კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით, უნდა განიხილებოდეს, როგორც საერთაშორისო საჯარო სამართლის პოზიციის ამსახველი (Gentilhomme and Others v. France, № 48205/99, №48207/99 და 48209/ 99, პუნქტი 20, 2002 წლის 14 მაისი; Bankovic and Others v. Belgium and 16 Other Contracting States (dec.) [GC], №52207/99, პუნქტები 59-61, ECHR 2001-XII). აღნიშნული ცნება „უწინარესად“ თუ „არსებითად“ წარმოადგენს ტერიტორიულს (იხ. ზემოხსენებული Bankovich-ის საქმე).

სახელმწიფოს ტერიტორიასთან ერთად, ტერიტორიული იურისდიქცია ვრცელდება ნებისმიერ იმ არეალზე, რომელსაც სავარაუდო დარღვევის ჩადენის დროს შესაბამისი სახელმწიფო „სრულად აკონტროლებდა“ [Loizidou v. Turkey (პირველადი პრეტენზიები), 1995 წლის 23 მარტის განაჩენი, სერია A №310], აშკარად ოკუპირებულ ტერიტორიებზე (Cyprus v. Turkey [GC], №25781/94, ECHR-2001-IV), იმ ტერიტორიების გამოკლებით, რომლებიც ხვდება ასეთი კონტროლის მიღმა (იხ. ზემოაღნიშნული Bankovich-ის საქმე).

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უდავოდ წარმოადგენს საქართველოს ტერიტორიის განუყოფელ ნაწილს და ექვემდებარება მის კომპეტენციასა და კონტროლს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, არსებობს კომპეტენციის პრეზუმფცია. ახლა სასამართლომ უნდა განსაზღვროს, არსებობს თუ არა საფუძვლიანი მტკიცებულება, რომ გაქარწყლდეს ეს პრეზუმფცია.

ამასთან დაკავშირებით სასამართლო, პირველ რიგში, აღნიშნავს, რომ საქართველომ კონვენციის რატიფიცირება მთელი მისი ტერიტორიის სახელით მოახდინა. გარდა ამისა, აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას არ გააჩნია სეპარატისტული მისწრაფებები და არც ერთი სხვა სახელმწიფო არ ახორციელებს იქ ეფექტიან სრულ კონტროლს (იხ. საპირისპირო კონტექსტში Ilascu, Lesco, Ivantoc and Petrov-Popa v. Moldova and the Russian Federation [GC], №48787/99, 2001 წლის 4 ივლისის გადაწყვეტილება და ზემოაღნიშნული საქმე - Loizidou v. Turkey (პირველადი პრეტენზიები). კონვენციის რატიფიცირებისას საქართველოს არ გაუკეთებია რამე კონკრეტული დათქმა კონვენციის 57-ე მუხლის შესაბამისად აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან ან ამ ტერიტორიაზე საკუთარი იურისდიქციის განხორციელებასთან დაკავშირებულ სიძნელეებთან მიმართებაში. ასეთი დათქმა, ნებისმიერ შემთხვევაში, არაეფექტიანი იქნებოდა, რადგან პრეცედენტული სამართალი გამორიცხავს ტერიტორიულ გამონაკლისებს (Matthews v. the United Kingdom [GC], №24833/94, ECHR 1999-I, პუნქტი 29), გარდა იმ შემთხვევებისა, რომლებიც მითითებულია კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლ პუნქტში (დამოკიდებული ტერიტორიები).

ამერიკის 1969 წლის 22 ნოემბრის ადამიანის უფლებათა კონვენციისაგან (28-ე მუხლი) განსხვავებით, ევროპის კონვენცია არ შეიცავს „ფედერალურ მუხლს“, რომელიც ზღუდავს ფედერალური სახელმწიფოს ვალდებულებებს იმ შემთხვევებთან მიმართებით, როდესაც ესა თუ ის ფაქტი ხდება ტერიტორიაზე, რომელიც ფედერაციის ნაწილს შეადგენს. გარდა ამისა, იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველო არ არის ფედერალური სახელმწიფო, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ არის ფედერაციის ნაწილი. იგი წარმოადგენს ერთეულს, რომელიც, სხვა ერთეულების მსგავსად (აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა და, 1991 წლამდე, სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონი), უნდა ფლობდეს ავტონომიის სტატუსს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 108-110), რაც სულ სხვა შემთხვევაა. გარდა ამისა, მაშინაც კი, თუ ნაგულისხმები ფედერალური მუხლი, რომელსაც ამერიკის კონვენციის 28-ე მუხლის ანალოგიური შინაარსი აქვს, იარსებებდა ევროპის კონვენციაშიც (რაც, პრაქტიკულად, შეუძლებელია), იგი არ შეიძლება აგებული ყოფილიყო იმგვარად, რომ ფედერალური სახელმწიფო სრული პასუხისმგებლობისაგან გაეთავისუფლებინა - ეს მუხლი ფედერალური სახელმწიფოსაგან მოითხოვს, „დაუყოვნებლივ მიიღოს შესაბამისი ღონისძიებები კონსტიტუციის შესაბამისად..., იმისათვის, რათა [სახელმწიფოებმა, რომლებიც შეადგენენ ფედერაციის ნაწილს], შეძლონ შესაბამისი დებულებების მიღება კონვენციის განხორცილების მიზნით“.

აქედან გამომდინარე, 139-ე პუნქტში მითითებული პრეზუმფცია სწორია. მართლაც, სამართლებრივი პოლიტიკის მოტივებიდან გამომდინარე, წევრ-სახელმწიფოებს შორის თანასწორობის შენარჩუნების საჭიროება და კონვენციის ეფექტიანობის უზრუნველყოფა სხვაგვარად არც იყო შესაძლებელი. მაგრამ პრეზუმფციისათვის კონვენციის გამოყენება შეიძლებოდა არჩევანისამებრ შეზღუდულიყო მხოლოდ კონკრეტული წევრ- სახელმწიფოების ტერიტორიის ნაწილებში და ამით ადამიანის უფლებათა დაცვის ეფექტიანობის ცნებას, რომელიც კონვენციის დასაყრდენს წარმოადგენს, წარმოაჩენდა როგორც უმნიშვნელოს. ამავე დროს, წარმოშობდა დისკრიმინაციის შესაძლებლობას წევრ-სახელმწიფოებს შორის, ანუ იმ სახელმწიფოებს შორის, რომლებმაც აღიარეს ან არ აღიარეს კონვენციის გამოყენება საკუთარ მთელ ტერიტორიაზე.

ამიტომაც სასამართლო ადგენს, რომ წინამდებარე ფაქტები, რომელთა თანახმადაც ხდება კონვენციის დარღვევის მტკიცება, შედის საქართველოს სახელმწიფოს „იურისდიქციაში“ [Bertrand Russell Peace Foundation Ltd v. the United Kingdom, კომისიის 1978 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები (DR) 14, გვ. 117 და 124] კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით.

შემხებლობისა და პასუხისმგებლობის საკითხები

ეს განაცხადი განსხვავდება იმ საქმეებისაგან, რომლებზეც სასამართლო მოწოდებული იყო, ემსჯელა კონვენციის 1-ლ მუხლთან დაკავშირებით. იმ საქმეებში შემხებლობისა და პასუხისმგებლობის ცნებები განხილული იყო ერთად და მოიცავდა მხოლოდ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას კონვენციის თანახმად, თუ სავარაუდო დარღვევა მას ეხებოდა [იხ. ზემოაღნიშნული საქმეები - Loizidou v. Turkey (პირველადი პრეტენზიები), გვ. 20-22, პუნქტები 52-56 და ჩყპრუს ვ. თურკეყ, გვ. 260-262, პუნქტები 75-81].

ამ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის სავარაუდო დარღვევის ჩადენამ კონვენციის წევრ-სახელმწიფოს ტერიტორიაზე არ შეიძლება წარმოშვას სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, როდესაც შესაბამის ტერიტორიას ეფექტიანად აკონტროლებს სხვა სახელმწიფო [იხ. ზემოაღნიშნული საქმე - Loizidou v. Turkey (პირველადი პრეტენზიები), გვ. 23-24, პუნქტი 62]. წინამდებარე საქმეში სულ სხვა ვითარებაა: არც ერთი სახელმწიფო, საქართველოს გარდა, არ ახორციელებდა კონტროლს, შესაბამისად, არ გააჩნდა იურისდიქცია აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაზე და რამე სხვა მოსაზრებაც არ ყოფილა წარმოდგენილი სასამართლოს წინაშე. პირიქით (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 132-136), ეს განაცხადი განსხვავდება ასევე Bankovich-ის საქმისაგან, რომელიც, თავის მხრივ, განსხვავდებოდა წინა ორი საქმისაგან იმით, რომ მოპასუხე სახელმწიფოები, რომლებიც იყვნენ კონვენციის წევრ-სახელმწიფოები და ჩრდილოატლანტიკური კავშირის (NATO) წევრები, არ ახორციელებდნენ შესაბამისი ტერიტორიის „სრულ კონტროლს“. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო - იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკა - რომელიც ახორციელებდა ასეთ კონტროლს, არ იყო კონვენციის მხარე.

ამ საქმეში განმცხადებელი არის პირი, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ გამართლებულია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე პუნქტი), მაინც რჩება აჭარის ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების პატიმრობაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 59-ე პუნქტი). განმცხადებელი, რომელიც მიაწერს თავის განგრძობად პატიმრობას ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების თვითნებობას, ასევე ჩივის, რომ ცენტრალური ხელისუფლების მიერ განხორციელებული ღონისძიებები მისი გათავისუფლების უზრუნველყოფის მიზნით არაეფექტიანი იყო.

როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, ცენტრალურმა ხელისუფლებამ გამამართლებელი განაჩენის სისრულეში მოყვანის მიზნით გადადგა ქვეყნის კანონმდებლობით გათვალისწინებული ყველა პროცესუალური ნაბიჯი, ყველა ღონე იხმარა დავის პოლიტიკური გზით მოსაგვარებლად და არაერთხელ მოუწოდა აჭარის ხელისუფლებას, გაეთავისუფლებინა განმცხადებელი, რასაც არანაირი შედეგი არ მოჰყოლია (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 60-69).

აქედან გამომდინარე, სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ ეროვნული სამართლებრივი სისტემის თანახმად, განმცხადებლის მიერ გასაჩივრებული საკითხები პირდაპირ ეხებოდა აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებას.

თუმცა, უნდა გავიმეოროთ, რომ კონვენციის მიზნებიდან გამომდინარე, ერთადერთი საკითხი, რომელიც ამ შემთხვევაში შეიძლება დადგეს, არის სახელმწიფოს საერთაშორისო პასუხისმგებლობა, იმ ხელისუფლების ეროვნული ორგანოს მიუხედავად, რომელსაც უშუალოდ შეიძლება ეხებოდეს კონვენციის დარღვევა (იხ. mutatis mutandis, Foti and Others v. Italy, 1982 წლის 10 დეკემბრის განაჩენი, სერია A №56, გვ. 21, პუნქტი 63; Zimmermann and Steiner v. Switzerland, 1983 წლის 13 ივლისის განაჩენი, სერია A №66, გვ. 13, პუნქტი 32; და Lingens v. Austria, 1986 წლის 8 ივლისის განაჩენი, სერია A №103, გვ. 28, პუნქტი 46).

მართალია, წარმოუდგენილი სულაც არ არის, რომ სახელმწიფოები თავიანთი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში კონვენციით გარანტირებული უფლებების განხორციელებისას სირთულეებს წააწყდნენ, თუმცა, თითოეული სახელმწიფო, რომელმაც მოახდინა კონვენციის რატიფიცირება, პასუხისმგებელია თავისი ეროვნული ტერიტორიის ფარგლებში მომხდარ მოვლენებზე.

დამატებით უნდა აღინიშნოს,- რომ კონვენცია არა მარტო ავალდებულებს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების იერარქიით უფრო მაღალ საფეხურზე მდგომ ხელისუფლების ორგანოებს, დაიცვან კონვენციით გაცხადებული უფლებები და თავისუფლებები, არამედ იგი გულისხმობს, რომ იმისათვის, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს აღნიშნული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა, იერარქიით უფრო მაღალ საფეხურზე მდგომმა ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა აღკვეთონ ან გამოასწორონ დაქვემდებარებულ დონეზე ჩადენილი დარღვევები (Ireland v. the United Kingdom, 1978 წლის 18 იანვრის განაჩენი, სერია A №25, გვ. 90-91, პუნქტი 239). იერარქიით უფრო მაღალ საფეხურზე მდგომ ხელისუფლების ორგანოებს ეკისრებათ მოვალეობა, მოსთხოვონ მათ დაქვემდებარებაში მყოფ ორგანოებს, რომ მათი მოქმედებები შეესაბამებოდეს კონვენციას და არ უნდა ამოეფარონ არგუმენტს, თითქოს მათ არ შეუძლიათ უფლებათა და თავისუფლებათა პატივისცემის უზრუნველყოფა (იქვე, გვ. 64, პუნქტი 159)

მიუხედავად საქართველოში სახელმწიფო მექანიზმის არაჯეროვანი ფუნქციონირებისა და სპეციალური სტატუსის მქონე ტერიტორიების არსებობისა, კანონმდებლობის თანახმად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა ექვემდებარება საქართველოს სახელმწიფოს კონტროლს. ურთიერთობა, რომელიც არსებობს აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებასა და ცენტრალურ მთავრობას შორის, იმგვარია, რომ მხოლოდ ამ უკანასკნელის მიერ დაკისრებულ ვალდებულებათა შეუსრულებლობას შეუძლია გამოიწვიოს კონვენციის დებულებათა განგრძობადი დარღვევის შესაძლებლობა ადგილობრივ დონეზე. კონვენციის 1-ლი მუხლის შესაბამისად, სახელმწიფოსათვის დაკისრე ბული ზოგადი ვალდებულება მოიცავს და მოითხოვს ეროვნული სამართლებრივი სისტემის იმპლემენტაციას, რომელსაც შეუძლია სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ყველასათვის უზრუნველყოს კონვენციასთან შესაბამისობა. ეს დადასტურებულია იმით, რომ, პირველ რიგში, 1-ლი მუხლი არ გამორიცხავს კონვენციის მოქმედების სფეროდან წევრ-სახელმწიფოების „ისდიქციის“რაიმე ნაწილს. და კიდევ, სწორედ მათ იურისდიქციას უკავშირდება მთლიანობაში (რომელიც ხშირად კონსტიტუციის საშუალებით ხორციელდება), რომ წევრ-სახელმწიფოები მოწოდებული არიან, გამოავლინონ კონვენციასთან შესაბამისობა (United Communist Party of Turkey and Others v. Turkey, 1998 წლის 30 იანვრის განაჩენი, მოხსენებები 1998-I, გვ. 17-18, პუნქტი 29).

ტერიტორიული ერთეულის ხელისუფლების ორგანოები წარმოადგენენ საჯარო სამართლის დაწესებულებებს, რომლებიც ახორციელებენ კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით დაკისრებულ ფუნქციებს. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო იმეორებს, რომ საერთაშორისო სამართალში გამოთქმა „სამთავრობო ორგანიზაცია“ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს, რომ იგი მიუთითებს მხოლოდ სახელმწიფოს მთავრობაზე ან ცენტრალურ ორგანოებზე. როდესაც ძალაუფლება გადანაწილებულია დეცენტრალიზებული ხაზით, იგი მიუთითებს ხელისუფლების ნებისმიერ ეროვნულ ორგანოზე, რომელიც ახორციელებს საჯარო ფუნქციებს. შესაბამისად, ხელისუფლების ასეთ ორგანოებს არ შეუძლიათ, მიმართონ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს კონვენციის 34-ე მუხლის შესაბამისად [Section de commune d'Antilly v. France (dec.), №45129/98, ECHR 1999-VIII; და Ayuntamiento de Mula v. Spain, (dec.), №55346/00, ECHR 2001-I].

აღნიშნული პრინციპები გვიჩვენებს, რომ წინამდებარე საქმეში აჭარის რეგიონალური ხელისუფლების ორგანოები არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს, როგორც არასამთავრობო ორგანიზაცია ან საერთო ინტერესების მქონე პირთა ჯგუფი - კონვენციის 34-ე მუხლის მიზნებისათვის. შესაბამისად, მათ არა აქვთ უფლება, განაცხადი შეიტანონ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში ან განაცხადონ საჩივარი სტრასბურგის სასამართლოს წინაშე საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოების წინააღმდეგ.

აქედან გამომდინარე, სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ საქართველოს სახელმწიფოს იერარქიით უფრო მაღალ დონეზე მდგომი ხელისუფლების ორგანოები მკაცრად პასუხისმგებელი არიან თავიანთ დაქვემდებარებაში მყოფი ორგანოების მოქმედებებზე (იხ. ზემოაღნიშნული საქმე - Ireland v. the United Kingdom, გვ. 64, პუნქტი 159). პასუხისმგებლობა მხოლოდ და მხოლოდ ეკისრება თავად საქართველოს სახელმწიფოს - და არა ხელისუფლების ეროვნულ ორგანოს ან უწყებას - იმ საქმის თანახმად, რომელიც წარმოდგენილია სასამართლოს წინაშე. სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის ხელისუფლების ეროვნული ორგანოებისა თუ სასამართლოების მრავალფეროვნების განხილვა, უწყებათა შორის წამოჭრილ დავებსა თუ შიდა პოლიტიკასთან დაკავშირებით მსჯელობა.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ წინამდებარე ფაქტები, რომლებმაც წარმოშვა სავარაუდო დარღვევა, შედის საქართველოს „ურისდიქციაში“კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით. მიუხედავად იმისა, რომ ეს საკითხები, ეროვნული სამართლებრივი სისტემის თანახმად, პირდაპირ ეხება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებს, კონვენციის მიხედვით მხოლოდ და მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი დადგება“

იურისდიქციის საკითხთან დაკავშირებით, ქართველი იურისტებისათვის ასევე ძალიან საინტერესო უნდა იყოს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ 2004 წლის 8 ივლისს გამოტანილი გადაწყვეტილება საქმეზე - Ilascu, Lesco, Ivantoc and Petrov-Popa v. Moldova and the Russian Federation [GC], №48787/99. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებლები დააპატიმრეს და სასჯელი დაადეს დნესტრისპირეთის თვითაღიარებული რესპუბლიკის მართლმსაჯულების ორგანოებმა. აღნიშნულ საქმესთან მიმართებით ევროპის სასამართლოს დიდ პალატას, მას შემდეგ, რაც ძალადაკარგულად გამოაცხადა მოლდოვის მთავრობის მიერ დნესტრისპირეთთან მიმართებაში კონვენციის რატიფიცირებისას დადებული ტერიტორიული დათქმა, უნდა ემსჯელა, თუ ვის ეკისრებოდა პასუხისმგებლობა და ვის იურისდიქციაში შედიოდა განმცხადებლის მიერ წარდგენილი პრეტენზიები კონვენციის სავარაუდო დარღვევებთან დაკავშირებით - თვით მოლდოვას მთავრობას, რომლის იურისდიქციაშიც de jure შედიოდა აღნიშნული ტერიტორია და რომელიც ვერ ახორციელებდა ეფექტიან კონტროლს აღნიშნულ ტერიტორიაზე, თუ რუსეთის ფედერაციას, რომელსაც ამ ტერიტორიაზე განთავსებული ჰყავს საჯარისო ფორმირებები და სხვადასხვა სახის სამხედრო და ფინანსურ დახმარებას უწევს თვითაღიარებული დნესტრისპირეთის რესპუბლიკას. სტრასბურგის სასამართლომ კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა და თავისუფლებათა დამრღვევად ცნო ორივე მოპასუხე სახელმწიფო. სასამართლომ მოლდოვის სახელმწიფოს მიერ კონვენციის დარღვევა დაადგინა ამ უკანასკნელის მიერ პოზიტიურ ვალდებულებათა არაჯეროვნად შესრულების გამო, რაც გამოიხატა დნესტრისპირეთის თვითგამოცხადებულ რესპუბლიკაში დაპატიმრებული და მსჯავრდებული პირების გათავისუფლებისათვის საკმარისი ღონისძიებებისა და ცდის განუხორციელებლობით. რაც შეეხება რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლების პასუხისმგებლობას, იგი წარმოიშვა იმის გამო, რომ რუსეთის ფედერაციის საჯარისო ფორმირებები განთავსებული იყვნენ დნესტრისპირეთის რესპუბლიკაში, ისინი ახორციელებდენ ეფექტიან კონტროლს, მათი ხელშეწყობით მოხდა განმცხადებელთა დაპატიმრება და თვითაღიარებული რესპუბლიკის ხელისუფლებისათვის გადაცემა. ამასთანავე, რუსეთის ფედერაცია მნიშვნელოვან სამხედრო და ფინანსურ დახმარებას უწევდა დნესტრისპირეთის რესპუბლიკას მოლდოვასთან მიმართებით დამოუკიდებლობის მოპოვებასთან დაკავშირებულ საკითხებში.

აღნიშნულ განაცხადთან მიმართებით უნდა ითქვას, რომ მას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოს სახელმწიფოსათვის, რადგან საქართველოს მთავრობაც დგას სტრასბურგის სასამართლოში ათასობით ანალოგიური, პოტენციური განაცხადის შეტანის საფრთხის წინაშე სამაჩაბლოსა თუ აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განხორციელებული მოქმედებების გამო.

სახელმწიფო არ არის პასუხისმგებელი იმ ტერიტორიაზე ჩადენილ დანაშაულებებზე, რომელიც მის იურისდიქციაში არ შედის. თუმცა, იმ შემთხვევაში, როცა საქმე ეხება ექსტრადიციას, დეპორტაციას ან გაძევებას და არსებობს იმის რეალური საფრთხე, რომ გადაცემული პირი დაექვემდებარება წამებას, არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას, შეიძლება წარმოიშვას გადამცემი სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი.⁹

___________________________

1. P. van Dijk, GJH. van Hoof, “Theory and Practice of the European Convention on Human Rights”, Kluver law International, 1997.

2. X v. Federal Republic of Germany, Yearbook VIII (1965), gv.158.

3. Amerkane v. U.K.

4. Vlastimir and Borka BANKOVIC, Zivana STOJANOVIC, Mirjana STOIMENOVSKI, Dragana JOKSIMOVIC and Dragan SUKOVIC v. Belgium, the Czech Republic, Denmark, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Italy, Luxembourg, the Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Spain, Turkey and the United Kingdom.

5. Cyprus v. Turkey; Loizidou v. Turkey ; Illascu and others v. Moldova and Russia; Ocalan v. Turkey.

6. Cyprus v. Turkey.

7. სახელმწიფო პასუხისმგებელია როგორც კანონიერი, ისე უკანონო სამხედრო ოპარაციის განხორციელების შემთხვევაში.

8. Luizidou v. Turkey, 1995 წლის 23 მარტის გადაწყვეტილება, A 310, გვ, 24.

9. Chahal v. the United Kingdom, 23 EHRR 413; Soering v. the United Kingdom 9 EHRR 297 ECHR; Cruz-Varas v. Sweden.

კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევასთან დაკავშირებით განაცხადის წარდგენა სტრასბურგის სასამართლოში შეუძლია:

ნებისმიერ პირს, არასამთავრობო ორგანიზაციას ან პირთა ჯგუფს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ისინი არიან ერთ-ერთი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის მსხვერპლი...

ეს იმას გულისხმობს, რომ ნებისმიერ ფიზიკურ პირს, მათ შორის ბავშვებს, და სხვა ქმედუნარიანობას მოკლებულ პირებს¹ (არა აქვს მნიშვნელობა, ისინი წარმოდგენილი არიან თუ არა მშობლების თუ მზრუნველ-მეურვეების მიერ), პირთა ჯგუფს იურიდიული პირის სახით, როგორიც შეიძლება იყოს - კომპანიები², არასამთავრობო ორგანიზაციები³, ეკლესიები, პოლიტიკური პარტიები და გაერთიანებები⁴.

აუცილებელი არ არის, რომ ფიზიკური პირი იყოს შესაბამისი მოპასუხე სახელმწიფოს ან ევროპის საბჭოს წევრი რომელიმე სახელმწიფოს მოქალაქე ან იურიდიული პირი, დაფუძნებული იყოს შესაბამის მოპასუხე ან ევროპის საბჭოს რომელიმე სახელმწიფოში [აღნიშნული წესიდან გარკვეულ გამონაკლისად შეიძლება ჩაითვალოს 1-ლი დამატებითი ოქმის 1-ლ მუხლთან (ქონების დაცვა) მიმართებით წარმოდგენილი განაცხადები]. უფრო მეტიც, შესაძლებელია, პოტენციური განმცხადებლები არც კი იყვნენ ნამყოფი მოპასუხე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე.

განაცხადები არ შეიძლება წარუდგინონ სტრასბურგის სასამართლოს ადგილობრივი მმართველობის ისეთმა ორგანოებმა, როგორიცაა, მაგალითად, მუნიციპალიტეტი ან სხვა სახელმწიფო მმართველობითი ორგანო. აღნიშნული მიდგომა სასამართლომ განამტკიცა 2001 წელს მიღებული გადაწყვეტილებით საქმეზე - Ayuntimiento De Mula v. Spain, რომელშიც ევროპის სასამართლომ განაცხადა - მხოლოდ ის გარემოება, რომ ორგანოს უფლება აქვს, დამოუკიდებლად, თავისი სახელით გამოვიდეს ეროვნულ სასამართლოში, არ ნიშნავს, რომ იგი შეესაბამება Ratione personae-ს მოთხოვნას. აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ არსებით განხილვაზე დაუშვებლად ცნო განაცხადი, რომელიც ევროპის სასამართლოს წარუდგინა ქალაქ მულის საქალაქო საბჭომ. ის, თუ რომელი ორგანო წარმოადგენს სამთავრობო ორგანიზაციას, შესაძლოა ყოველთვის ნათელი არ იყოს. აღნიშნული საკითხი სადავო გახდა საქმეში - Holy Monasteries v. Greece. აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ დაადგინა, რომ განმცხადებლები ახორციელებდნენ არა სამთავრობო ძალაუფლებას და უფლებამოსილებას, არამედ იმყოფებოდნენ არქიეპისკოპოსის სულიერ და არა სახელმწიფო ზედამხედველობაში.

ჯგუფური განაცხადები

სტრასბურგის სასამართლოსათვის განაცხადის წარმოდგენის უფლება ვრცელდება არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და პირთა ჯგუფებზე. იგი გამორიცხავს მმართველობის ადგილობრივ ორგანოთა მიერ განაცხადების წარდგენის შესაძლებლობას, მაგრამ ეს შეზღუდვა არ ეხებათ პოლიტიკურ პარტიებს და არც პოლიტიკოსებს, თუ ისინი არ მოქმედებენ მთავრობის სახელით⁵.

ევროპის სასამართლოსათვის განაცხადების წარდგენისას გარკვეული შეზღუდვები მოქმედებს არასამთავრობო ორგანიზაციებსა თუ პირთა ჯგუფებთან მიმართებითაც. მათ არ შეუძლიათ განაცხადის წარდგენა სტრასბურგის სასამართლოსათვის მხოლოდ იმიტომ, რომ სურთ გაასაჩივრონ სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული კონკრეტული მოქმედება, როგორც პრინციპული საკითხი. კონვენცია არ ცნობს ე.წ. აცტიო პოპულარის, რაც, თავის მხრივ, გულისხმობს საჩივრის წარდგენას შესაბამისი პირების მიერ, რომლებიც არ წარმოადგენენ კონვენციითა თუ ოქმებით გარანტირებული უფლებების დარღვევათა მსხვერპლს⁶.

მართალია, ევროპის სასამართლოსათვის განაცხადების წარდგენა შესაძლებელია არასამთავრობო ორგანიზაციებისა თუ პირთა ჯგუფის მიერ, მაგრამ სასამართლოს რეგლამენტის თანახმად, მას ხელს უნდა აწერდნენ ის პირები, რომლებიც კომპეტენტური არიან, წარმოადგინონ აღნიშნული ორგანიზაცია ან ჯგუფი. იმ შემთხვევაში, თუ ჯგუფს არ გააჩნია რაიმე სამართლებრივ-ორგანიზაციული ფორმა, მაშინ განაცხადი უნდა შეიტანონ ყველა ამ პირის სახელით და იგი დადასტურებული უნდა იყოს ყველა განმცხადებლის ხელმოწერით.

იმ შემთხვევაში, როდესაც განაცხადი შეაქვს პროფესიულ ასოციაციას თავისი წევრების სახელით, მასში ზუსტად უნდა აღინიშნოს შესაბამისი პირების მონაცემები და პროფესიული კავშირის უფლებამოსილება მათი ინტერესების წარმოდგენასთან დაკავშირებით.

თუ საჩივარი წარმოდგენილია ჯგუფის ან ორგანიზაციის სახელით, ტაქტიკურად გამართლებული იქნებოდა, რომ სასამართლოსათვის წარდგენილი ყოფილიყო ასევე ინდივიდუალური პირის განაცხადი. მაგალითად, საქმეში - Sunday Times v. the United Kingdom - საჩივარი სასამართლოში წარდგენილი იყო კომპანიის (Sps Times Newspaper), რედაქტორისა და ჟურნალისტთა ჯგუფის სახელით. სამივეს - კომპანიას, ინდივიდუალურ პირს და პირთა ჯგუფს - საკმარისი საფუძველი ჰქონდათ განაცხადის შეტანისათვის. თუმცა, როგორც აღვნიშნეთ, კონვენცია არ იძლევა ე.წ. actio popularis-is ნებართვას და განმცხადებელი, იქნება ეს ინდივიდუალური პირი, პირთა ჯგუფი თუ კომპანია, უნდა იყოს კონვენციითა თუ მისი ოქმებით გარანტირებული უფლებისა თუ თავისუფლების დარღვევის პირდაპირი ან არაპირდაპირი მსხვერპლი. სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალში მოიპოვება საქმეები, რომლებშიც სასამართლომ არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოაცხადა პირთა ჯგუფისა თუ ორგანიზაციის მიერ შეტანილი განაცხადი მსხვერპლის სტატუსთან შეუთავსებლობის გამო, მაგრამ განიხილა იმავე პირთა ჯგუფში მყოფი პირის მიერ წარდგენილი ინდივიდუალური განაცხადი⁷.

პროფესიულ კავშირებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს არ შეუძლიათ საჩივრის წარდგენა სტრასბურგის სასამართლოსათვის მათი წევრების სახელით, მაგრამ მათ შეუძლიათ საჩივრის წარდგენა კავშირისა თუ ორგანიზაციის წინააღმდეგ მიმართულ აქტთან დაკავშირებით. ისინი უფლებამოსილი არიან, უზრუნველყონ მათი წევრები წარმომადგენლობით.

ევროპის სასამართლოსათვის საჩივრით მიმართვის უფლება არ არის შეზღუდული ბავშვებისა და არასრულწლოვანებისათვის, რომლებიც უფლებამოსილი არიან, პირადად წარადგინონ განაცხადი მზრუნველის, მეურვის, ადვოკატის ან იმ ოფიციალური პირის მეშვეობით, რომელიც ინიშნება, რათა წარმოადგინოს მისი კანონიერი ინტერესები. სასამართლოსადმი მცირეწლოვანის ხელმისაწვდომობის წესი სტრასბურგის სასამართლოში უფრო მოქნილად მოქმედებს, ვიდრე ეროვნულ კანონმდებლობებში.

იმ შემთხვევების გარდა, როდესაც მცირეწლოვანის წარმომადგენელი არის მისი მეურვე ან მასზე მზრუნველი პირი, ევროპის სასამართლო ყოველთვის ითხოვს მტკიცებულებებს პირის მიერ ბავშვის ინტერესების წარმოდგენის უფლებამოსილებასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, პირი, რომელიც მეუღლესთან განქორწინების შემდეგ არ წარმოადგენდა არც მეურვეს, არც მზრუნველს და ვერ ახორციელებდა ბავშვებზე რამე სახის კონტროლს, არ ჩაითვალა უფლებამოსილად - წარედგინა სტრასბურგის სასამართლოსათვის განაცხადი ბავშვების სახელით.

მცირეწლოვანის წარმომადგენლობის უფლებამოსილებას უკავშირდებოდა საქმე - P,P&T v. U.K., რომელიც შეეხებოდა ბავშვზე მზრუნველობასთან დაკავშირებული სამართალწარმოების არაგონივრულ გაჭიანურებას. აღნიშნული განაცხადით სტრასბურგის სასამართლოს მიმართა იმ ადვოკატმა, რომელიც წარმოადგენდა ბავშვებს სამართალწარმოების ეროვნულ დონეზე მიმდინარეობისას. დიდი ბრიტანეთის შეერთებული სამეფოს მთავრობა აცხადებდა, რომ ადვოკატი არ იყო უფლებამოსილი საჩივრის სტრასბურგის სასამართლოსთვის წარსადგენად, რადგან ბავშვები ძალიან მცირეწლოვანები იყვნენ იმისათვის, რათა პირდაპირ მიეცათ ადვოკატისათვის ინსტრუქციები და, ამასთანავე, არცერთ მშობელს არ მიუღია აქტიური მონაწილეობა სამართალწარმოებაში. ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ უარყო მთავრობის არგუმენტი და მიუთითა, რომ:

„საჭიროა ბავშვების უსუსურობის აღიარება და მათი ინტერესების კონკრეტული დაცვის უზრუნველყოფა. აღინიშნა, რომ ბავშვების მდგომარეობა მომეტებული ყურადღებით უნდა იქნეს განხილული - ბავშვები ზოგადად უნდა ეყრდნობოდნენ სხვა პირებს თავიანთი პრეტენზიებისა და ინტერესების წარმოდგენისას“.

მსხვერპლის სტატუსი

იმისათვის, რათა სტრასბურგის სასამართლომ არსებითი განხილვისათვის მიიღოს ინდივიდუალური განაცხადი, კონვენციის 34-ე მუხლის ერთ-ერთი ძირითადი მოთხოვნა დაკავშირებულია „მსხვერპლის“ სტატუსთან.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრეცედენტული სამართლიდან გამომდინარე, კონვენციითა და მისი ოქმებით გარანტირებული უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევის მსხვერპლი შესაძლოა იყოს პირდაპირი, პოტენციური და არაპირდაპირი.

პირდაპირი მსხვერპლია პირი, რომელსაც პიროვნულად ეხება და მასზე ზეგავლენასმ ახდენს სავარაუდო დარღვევა8. აუცილებელი არ არის იმის წარმოჩენა, რომ მიყენებულია ზიანი, რაც საჭიროა სამართლიანი დაკმაყოფილების საკითხთან დაკავშირებით (კონვენციის 41-ე მუხლი).

საქმეში - Madinos v. Cyprus - ისეთი კანონმდებლობის არსებობის გამო, რომელიც კრძალავდა ჰომოსექსუალურ კავშირს სრულწლოვანებს შორის, განმცხადებელი ჩაითვალა მსხვერპლად, მიუხედავად იმისა, რომ მის წინააღმდეგ არ ყოფილა აღძრული სისხლის სამართლებრივი სამართალწარმოება და მთავრობამაც მიანიშნა, რომ იგი არ გამოიყენებდა კანონმდებლობას. ანალოგიური გადაწყვეტილებაა გამოტანილი საქმეზე - Norris v. Ireland, სადაც სასამართლომ განაცხადა, რომ:

„მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა კანონი, რომელიც არსებული და მოქმედი კანონმდებლობის ნაწილია, არ გამოიყენონ და განახორციელონ კონკრეტული კლასის საქმეებთან მიმართებით, გარკვეული დროის განმავლობაში ის შეიძლება კვლავაც იქნეს გამოყენებული“.

საქმეში - Malone v. U.K. - იმის გამო, რომ განმცხადებელმა ვერ შეძლო, დაედგინა, ისმინებოდა თუ არა მისი ტელეფონი, არ შექმნილა საფუძველი, სასამართლოს უარი განეცხადებინა განმცხადებლის მსხვერპლად ცნობაზე. აღნიშნულ საქმეში მთავარი საკითხი ის იყო, შეეძლო თუ არა განმცხადებელს დაედგინა, სინამდვილეში ხორციელდებოდა თუ არა მოსმენა. როდესაც კანონმდებლობა ითვალისწინებს, უზრუნველყოს შესაბამისი პირისათვის მასზე განხორციელებული თვალთვალის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება, პირს ზოგადად არ შეუძლია, პრეტენზია განაცხადოს პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლების დარღვევის გამო (მუხლი 8) მანამ, სანამ არ მიიღებს ასეთ შეტყობინებას. მეორე მხრივ, როდესაც კანონმდებლობის თანახმად ყველა მომხმარებელი შეიძლება მოექცეს თვალთვალის ქვეშ შემდგომი შეტყობინების გარეშე, მაშინ ნებისმიერ მომხმარებელს შეუძლია განაცხადოს პრეტენზია მსხვერპლის სტატუსზე.

პირს, რომელმაც მიიღო ადექვატური ანაზღაურება და დაკმაყოფილდა კონვენციის სავარაუდო დარღვევის გამო, აღარ შეუძლია განაცხადოს პრეტენზია მსხვერპლის სტატუსზე. თუმცა, საკმარისი არ არის მხოლოდ ის, რომ გასაჩივრებული ღონისძიება შეწყდა, ხოლო პირმა მიიღო ანაზღაურება და დაკმაყოფილდა; აღნიშნული ღონისძიება ასევე უნდა გამოცხადდეს უკანონოდ და, შესაბამისობის მიხედვით, საფუძვლად უნდა დაედოს რეპარაციას. მაშინ, როდესაც განმცხადებელი შეძლებს მისთვის მისჯილი სასჯელის შემცირებას ეროვნული სასამართლო სამართალწარმოების შედეგად, რომელიც დაადგენს, რომ წინათ გამართული სასამართლო სამართალწარმოება გადაჭარბებულად ხანგრძლივი იყო, მას აღარ შეუძლია, განაცხადოს პრეტენზია მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გარანტირებულ უფლებაზე (სამართლიან განხილვაზე გონივრულ ვადაში). თუმცა, აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით განსხვავებული იქნება ევროპის სასამართლოს მიდგომა იმ შემთხვევაში, თუ სასჯელის შემცირების მიზეზად დასახელებული არ იქნება გადაჭარბებულად ხანგრძლივი სამართალწარმოება.

აღნიშნულ საკითხს ეხებოდა საქმე - Ludi v. Switzerland, რომელშიც განმცხადებლის სასჯელი შემცირდა იმ მოცულობამდე, რა მოცულობასაც მოითხოვდა განმცხადებლის ადვოკატი სასამართლო პროცესზე. სტრასბურგში შეტანილ განაცხადში განმცხადებელი inter alia ჩიოდა მე-8 მუხლის დარღვევის თაობაზე, რაც გამოწვეული იყო საიდუმლო აგენტის მოქმედებებით, რომლის მიერ წარმოდგენილი ინფორმაცია და მტკიცებულებები დაედო საფუძვლად მისთვის მსჯავრის დადებას ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ ბრალდებაში. ევროპის სასამართლომ უარყო მთავრობის არგუმენტი იმასთან დაკავშირებით, რომ განმცხადებელი აღარ იყო კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევის მსხვერპლი, რადგან მას ეროვნული სამართალწარმოებისას შეუმცირდა სასჯელი მოთხოვნილ მოცულობამდე. ევროპის სასამართლოს აზრით, განმცხადებელს კვლავაც შეეძლო, ესარგებლა მსხვერპლის სტატუსით, რადგან ხელისუფლების ეროვნულმა ორგანოებმა, რომლებმაც არ აღიარეს კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევის არსებობა, გამოიტანეს გადაწყვეტილება, რომ საიდუმლო აგენტის მიერ განხორციელებული მოქმედებები შეესაბამებოდა კონვენციას.

საქმეში - X. v. Denmark - განმცხადებელი უჩიოდა დანიის კანონმდებლობას, რომელიც მამას უფლებას არ აძლევდა, ყოფილიყო შვილის მეურვე დედის თანხმობის გარეშე. სამართალწარმოების მიმდინარეობის პროცესში დანიის კანონმდებლობაში შევიდა ცვლილებები, რომლითაც აღიარებულია მამის სამართლებრივი სტატუსი ქორწინების გარეშე დაბადებულ შვილთან მიმართებით. შესაბამისად, კომისიამ გადაწყვიტა, რომ, რადგან განმცხადებლის საჩივარი ეფექტიანად დაკმაყოფილდა ახალი კანონმდებლობით, მას აღარ შეეძლო, პრეტენზია განეცხადებინა მსხვერპლის სტატუსზე.

იმისათვის, რათა შესაბამის პირს ჩამოერთვას მსხვერპლის სტატუსზე პრეტენზიის განცხადების უფლება, მან უნდა მიიღოს ადეკვატური, მაგრამ არა აბსოლუტური დაკმაყოფილება. მაგალითად, პირს, რომელიც გაათავისუფლეს სამსახურიდან რომელიმე კავშირისადმი კუთვნილების მიზეზით და მიიღო ფულადი კომპენსაცია, აღარ შეუძლია პრეტენზია განაცხადოს მსხვერპლის სტატუსზე მე-11 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევის გამო. მაგრამ აუცილებელია, რომ დაკმაყოფილება იყოს ადეკვატური.

მსხვერპლის სტატუსის საკითხი წამოიჭრა საქმეებში, რომლებიც ეხებოდა კანონმდებლობას აბორტის შესახებ. ცალკე მამაკაცს არ შეუძლია ზოგადი საჩივრის წარდგენა აბორტთან დაკავშირებულ კანონმდებლობასთან მიმართებით. რაც შეეხება ქალებს, მათ ამის უფლება აქვთ მაშინაც, როცა ფეხმძიმედ არიან და მაშინაც, როცა არ არიან. თუმცა, მომავალ მამას, რომლის მეუღლეც აპირებს აბორტის გაკეთებას მისი თანხმობის გარეშე, შეუძლია პრეტენზია განაცხადოს მსხვერპლის სტატუსზე.

პოტენციური მსხვერპლი

კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევის პოტენციური მსხვერპლია პირი, რომელსაც ემუქრება საფრთხე, რომ მასზე ზეგავლენას იქონიებს კანონი ან ადმინისტრაციული აქტი. ამის კლასიკურ მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ ინდივიდუალური პირები, რომლებსაც ემუქრებათ გაძევების საშიშროება საიმიგრაციო ორგანოების მიერ გამოტანილი იმ გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომელიც სისრულეში მოყვანილი არ ყოფილა⁹. საქმეში - Open Door and Dublin Well Weman v. Ireland - სასამართლომ დაადგინა, რომ საფეხმძიმო ასაკის ორი ქალი ირლანდიის იმ კანონმდებლობის პოტენციური მსხვერპლი იყო, რომელიც ფეხმძიმეთათვის ირლანდიის საზღვრებს გარეთ არსებული აბორტის საშუალებების შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას კრძალავდა.¹⁰

არაპირდაპირი მსხვერპლი

ევროპის კონვენციითა და ოქმებით გარანტირებულ უფლებათა დარღვევის არაპირდაპირი მსხვერპლია პირი, რომელზეც მყისიერ ზეგავლენას ახდენს სხვა პირის, მაგალითად, ოჯახის წევრის, დაპატიმრებული პირის, დეპორტირებული თუ მოკლული პირის უფლების დარღვევა.

მე-3 მუხლის კონტექსტში შეიძლება წარმოიშვას ისეთი ვითარებები, როდესაც მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლად შეიძლება მიიჩნიონ ქვეყნის ხელისუფლების განკარგულებაში მყოფი გაუჩინარებული პირის უახლოესი ნათესავები.

საქმეში - Kurt v. Turkey - განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ მისი შვილი გაუჩინარდა თურქეთის არმიის წარმომადგენლების მიერ მისი დაპატიმრების შემდეგ. განმცხადებელმა მიმართა პროკურორს იმ რწმენით, რომ მისი შვილი ციხეში წაიყვანეს. განმცხადებელი ესწრებოდა შვილის დაპატიმრებას სოფელში. ამის შემდეგ მისი გაუჩინარება კი მშობლის გარკვეულ შიშს იწვევდა. პროკურორს სერიოზულად არ განუხილავს განმცხადებლის საჩივარი. მშობელმა შვილის ბედის და ადგილსამყოფელის შესახებ ვერაფერი შეიტყო. გაურკვევლობა და სტრესი გრძელდებოდა საკმაოდ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლომ, რომელმაც მხედველობაში მიიღო გარემოება, რომ განმცხადებელი იყო გაუჩინარებული პირის დედა და იგი ხელისუფლების ორგანოების უმოქმედობის გამო იმყოფებოდა გაურკვევლობასა და სტრესში, სასამართლომ დაადგინა მე-3 მუხლის დარღვევა განმცხადებელთან მიმართებით. თუმცა, სასამართლომ ნათლად განაცხადა, რომ კურტის საქმე არ აწესებს რაიმე ზოგად პრინციპს იმასთან დაკავშირებით, რომ „გაუჩინარებული პირის“ ოჯახის წევრი ავტომატურად ხდება მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლი. მიიჩნევენ თუ არა ოჯახის წევრს მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლად, ეს დამოკიდებულია სპეციალური ფაქტორების არსებობაზე, რომლებიც ტანჯვას აყენებს განმცხადებელს. სხვა საკითხია ემოციური სტრესი, რაც, შესაძლოა, გარდაუვალი იყოს იმ პირის ნათესავებისათვის, რომელიც დაექვემდებარა ადამიანის უფლებათა სერიოზულ დარღვევას. შესაბამისი ელემენტები მოიცავს ოჯახური კავშირების სიმჭიდროვეს. გარკვეული უპირატესობა ენიჭება მშობლისა და შვილის კავშირს, ურთიერთობათა ცალკეულ გარემოებებს, თუ რა დონეზე არის შესაძლებელი ოჯახის წევრი იყოს შესაბამისი ფაქტების თვითმხილველი, ასევე, ოჯახის წევრის მცდელობას - მოეპოვებინა ცნობები შესაბამის პირთან დაკავშირებით. ერთ-ერთ უახლეს საქმეში - Ipek v. Turkey - სასამართლომ მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლად მიიჩნია ორი გაუჩინარებული პირის მამა ბ-ნი იპეკი, რომელმაც ვერ მოიძია ვერანაირი ინფორმაცია თავისი შვილების ადგილსამყოფელის შესახებ მას შემდეგ, რაც ისინი უშიშროების ძალებმა დააპატიმრეს.

დაპატიმრებულ ან ქმედუუნარო მცირეწლოვანთა, საავადმყოფოს პაციენტთა და სულით ავადმყოფ მსხვერპლთა ოჯახის წევრები ასევე, შესაძლოა, ჩაითვალონ არაპირდაპირ მსხვერპლად. საქმეში - Paton v. the United Kingdom - პირი, რომელიც უნდა გამხდარიყო მამა, მსხვერპლად ცნეს მას შემდეგ, რაც მის მეუღლეს შეუწყდა ფეხმძიმობა.

პირს აღარ შეუძლია, განაცხადოს პრეტენზია მსხვერპლის სტატუსზე, თუ საჩივრის საფუძველი აღარ არსებობს, მაგალითად, როდესაც დეპორტაციის ბრძანება გაუქმდება. თუმცა, საქმეში - Nsona v. Netherlands - ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ მიიჩნია, რომ პირს, რომელიც დეპორტირებულია, მაგრამ შემდგომში მიეცა უფლება, დაბრუნებულიყო შესაბამის ქვეყანაში, კვლავაც შეეძლო, ესარგებლა მსხვერპლის სტატუსით, სანამ სახელმწიფო აშკარად არ აღიარებდა, რომ დეპორტაცია უკანონო იყო.

__________________???????

1. X and Y v. Netherlands.

2. Sunday Times v. U.K.

3. Open Door Counselling Ltd & Dublin Well Woman Centre Ltd v. Ireland.

4. Turkish Communist Party v. Turkey.

5. Liberal Party v. the United Kingdom.

6. X v. Austria.

7. DR 15/259.

8. Eckle v. F.R.G.

9. Ahmed v. Austria.

10. Open Door and Dublin Well Weman v. Ireland (1993), 15 EHRR 244.

1969 წლის 22 მაისის „სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის“ 28-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სხვა მიზანი არ გამომდინარეობს ან ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის დადგენილი, მისი დებულებები არ აკისრებს პასუხისმგებლობას მხარეს ნებისმიერ იმ მოქმედებასა თუ ფაქტზე, რომელმაც არსებობა შეწყვიტა ამ მხარისათვის ხელშეკრულების ამოქმედების დღეს.“

სასამართლო განიხილავს მხოლოდ იმ სახელმწიფოთა წინააღმდეგ მიმართულ განაცხადებს, რომლებსაც რატიფიცირებული აქვთ ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენცია და იგი კანონიერ ძალაშია შესული. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი დაისმება მას შემდეგ, რაც კონვენციის დებულებების შესრულება სავალდებულო ძალას შეიძენს. მე-11 დამატებითი ოქმის ამოქმედებამდე, კონვენციის ღატიონე თემპორის მოთხოვნის განხილვისას სასამართლო მხედველობაში იღებდა არა მარტო კონვენციის რატიფიცირების თარიღს, არამედ, ასევე, ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარების თარიღსაც (acceptance of the right of individual petition). სახელმწიფოთა ერთი ნაწილი ინდივიდუალური განაცხადის უფლებას აღიარებდა რატიფიცირების შემდეგ ყველა მომხდარ ფაქტთან მიმართებით, ზოგი სახელმწიფოსათვის კი Ratione Temporis ვადის ათვლა იწყებოდა ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარების თარიღიდან. შესაბამისად, სასამართლო მსჯელობდა მხოლოდ ამის შემდეგ მომხდარ დარღვევებზე. ბოლო პერიოდში კონვენციას მიერთებულ სახელმწიფოთა უმეტესმა ნაწილმა ერთად მოახდინა კონვენციის რატიფიცირება და ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარება.¹

[სასამართლო] იფარგლება იმის განხილვით [კონვენციის რატიფიცირების დღის შემდეგ], მომხდარი ფაქტები და მოვლენები არის თუ არა კონვენციის დარღვევა (იხ. მაგალითად, the Moreira de Azevedo v. Portugal, 1990 წლის 23 ოქტომბრის განაჩენი, Stamoulakatos v. Greece, 1993 წლის 26 ოქტომბრის განაჩენი).

მართალია, სტრასბურგის სასამართლო არ განიხილავს პრეტენზიებს იმ სავარაუდო დარღვევებზე, რომლებიც ჩაიდინა მოპასუხე სახელმწიფომ კონვენციის რატიფიცირებამდე, მაგრამ სასამართლო იხილავს იმ პრეტენზიებს, რომლებიც დაკავშირებულია წევრ-სახელმწიფოს მიერ კონვენციის რატიფიცირებამდე ჩადენილ დარღვევებთან, რომლებიც განგრძობადია, ანუ დარღვევა გრძელდება წევრ-სახელმწიფოს მიერ კონვენციის რატიფიცირების შემდეგაც. ასეთი მიდგომის ნათელი მაგალითია საქმე - De Becker v. Belgium, რომელშიც განმცხადებელი დაისაჯა ბელგიის მიერ კონვენციის რატიფიცირებამდე ჩადენილი სახელმწიფო ღალატისათვის. მას მიესაჯა სიკვდილით დასჯა, რომელიც მოგვიანებით შეიცვალა მუდმივი პატიმრობით. თუმცა მსჯავრდებიდან 15 წლის შემდეგ განმცხადებელი გაათავისუფლეს პატიმრობიდან გარკვეული პირობებით. ბელგიის სისხლის სამართლის კანონმდებლობის თანახმად, აღნიშნული სასჯელი იწვევდა გარკვეული უფლებების შეზღუდვას, მათ შორის, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას, რომელიც პირის პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგაც მოქმედებდა. ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ დაადგინა, რომ ეს იყო განგრძობადი ვითარება და არსებით განხილვაზე დაშვებულად ცნო განაცხადი Ratione Temporis პრინციპით.

განგრძობადი ვითარების არსებობა დადგინდა საქმეში - X. v. Belgium, რომელშიც სახელმწიფომ განმცხადებელს ვერ გადაუხადა კუთვნილი თანხა და ეს ჩაითვალა განგრძობად ვითარებად. ასეთივე დასკვნა გამოიტანეს, როდესაც კომპეტენტურმა ადმინისტრაციულმა ორგანომ არ შეასრულა სახელმწიფო საბჭოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება, რომელმაც გააუქმა ადმინისტრაციული გადაწყვეტილება. ამ კონკრეტული ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების თანახმად, განმცხადებელს ჩამორთმეული ჰქონდა უფლება, მიემართა უცხო ენის სკოლის დაარსების ლიცენზიის მოთხოვნით.

თუ მოქმედება განგრძობითია (იგი დაიწყო სახელმწიფოს მიერ კონვენციის რატიფიცირებამდე და რატიფიკაციის შემდეგაც გრძელდება), სასამართლო მას არ იხილავს და არ მსჯელობს. თუმცა, გადაწყვეტილების მიღებისას მხედველობაში იღებს ამ ვითარებას და დროის ამ პერიოდს კონკრეტულ დარღვევასთან დაკავშირებით მოპასუხე ხელშემკვრელი სახელმწიფოს მიმართ კონვენციის ამოქმედებამდე.

საქმეში - Philis v. Greece - სასამართლომ მხედველობაში მიიღო ბატონი ფილისის პატიმრობის ორი წელი კონვენციის რატიფიცირებამდე.² ანალოგიურად, საქმეში - Loukanov v. Bulgaria - სასამართლომ მხედველობაში მიიღო სამართალწარმოების ეტაპები, რომლებიც განხორციელდა მანამ, სანამ ბულგარეთის მთავრობა კონვენციის რატიფიკაციას მოახდენდა.

სასამართლოს განსხვავებული მიდგომა ჩანს საქმეში - Stamoulakatos v. Greece. ამ საქმეში ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ იგი ვერ იმსჯელებდა განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილ იმ პრეტენზიებზე, რომლებიც უკავშირდებოდა განმცხადებლის მსჯავრდებას in absentia (ისეთი სასამართლო სამართალწარმოების შედეგად, რომელსაც იგი არ დასწრებია). აღნიშნული სამართალწარმოება გაიმართა საბერძნეთის მიერ ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარებამდე (კონვენციის ძველი სისტემის თანახმად). საბერძნეთის მიერ ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარების შემდეგ განმცხადებელმა სააპელაციო საჩივრით მიმართა ეროვნულ სასამართლოს იმ სამართალწარმოების შედეგად გამოტანილი მსჯავრდების კანონიერებასთან დაკავშირებით, რომელიც განხორციელდა საბერძნეთის მთავრობის მიერ ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარებამდე. სასამართლოს განმარტებით:

„სააპელაციო საჩივარი (რომელიც შეტანილია საბერძნეთის ეროვნულ სასამართლოში საბერძნეთის მიერ ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარების დღის - 1985 წლის 19 ნოემბრის შემდეგ) მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ სამართალწარმოებასთან, რომლის შედეგადაც გამოტანილია მსჯავრი ბ-ნი სტამოულაკატოსის მიმართ. შესაბამისად, აპელაციისა და აღნიშნული სამართალწარმოების ცალ-ცალკე განხილვა და მათი გახლეჩა აბსოლუტურად ფუჭს გახდიდა საბერძნეთის მთავრობის მიერ [ინდივიდუალური განაცხადის უფლების აღიარების ფაქტს]“.

_____________________________

1. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, gv. 21.

2. Philis v. Greece, seria A , №209, 1991; 13 EHRR 741 ix. mutatis mutandis saqme - Loukanov v. Bulgaria, (1997) 24 EHRR 417.

ევროპის სასამართლო განიხილავს მხოლოდ იმ განაცხადებს, რომლებიც ეხება კონვენციით ან მისი დამატებითი ოქმებით გარანტირებული უფლებების სავარაუდო დარღვევას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, განაცხადი გამოცხადდება არსებით განხილვაზე დაუშვებლად მისი კონვენციის Ratione Materiae-ს მოთხოვნასთან შეუსაბამობის გამო. დამატებითი ოქმით განსაზღვრული უფლების სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით, განმცხადებელს შეუძლია, სტრასბურგის სასამართლოს განაცხადი წარუდგინოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოპასუხე სახელმწიფოს რატიფიცირებული აქვს შესაბამისი ოქმი.¹

კონვენცია არ უზრუნველყოფს უფლებას თავშესაფრის მოპოვებაზე², მოქალაქეობის მოპოვებაზე³, უფლებას - იმყოფებოდეს პატიმრობაში კონკრეტულ საპატიმრო დაწესებულებაში⁴, მუშაობის უფლებას ან უფლებას - დიპლომატიურ დაცვაზე⁵. თუმცა, ის, რომ კონკრეტული უფლება მოცემული არ არის კონვენციაში, იმას არ ნიშნავს, რომ ამ უფლებასთან მიმართებით კონვენციით გარანტირებული დაცვა სრულებით არ მოქმედებს. მაგალითად, კონვენციით არ არის გარანტირებული უფლება თავშესაფრის მიღებაზე, თუმცა, შესაბამისი პირისათვის უარის თქმამ თავშესაფარზე და მისმა დეპორტაციამ, ექსტრადიციამ ან გაძევებამ იმ ქვეყანაში, სადაც არსებობს საფრთხე, რომ იგი დაექვემდებარება წამებას, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობას ან სასჯელს, შესაძლოა გამოიწვიოს ექსტრადიციის, დეპორტაციის, გაძევების განმახორციელებელი სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა. ასეთივე შეფასების ხერხი გამოიყენა სასამართლომ იმ ფიზიკურ თუ სულიერ არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით, რომელიც ვერ აღწევს სისასტიკის მინიმალურ ზღვარს, რათა მოხვდეს მე-3 მუხლის მოქმედების სფეროში. ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისიამ და სასამართლომ გადაჭრეს აღნიშნული პრობლემა და მიიჩნიეს, რომ უფლება „მორალურ და ფიზიკურ შეუვალობაზე“ შესაძლოა ასევე განიხილებოდეს მე-8 მუხლის ფარგლებში (პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლება).

Ratione Materiae კრიტერიუმზე საუბრისას ერთმანეთისაგან უნდა გამოვყოთ ინდივიდუალური და სახელმწიფოთაშორისი განაცხადები. ინდივიდუალური განაცხადი შეიძლება ეხებოდეს მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ კონვენციით ან ოქმებით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის საკითხს. რაც შეეხება სახელმწიფოთა- შორის განაცხადს, მასში შეიძლება მითითებული იყოს კონვენციის ნებისმიერი დებულების დარღვევა.⁶ სახელმწიფომ შეიძლება აღნიშნოს კონვენციის 38-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტის დარღვევის ფაქტი⁷ ან მიუთითოს 52-ე მუხლის დარღვევაზე⁸.

ევროპის სასამართლომ საქმეში - Crus-Varas v. Sweden - დაადგინა, რომ ინდივიდს უფლება აქვს, განაცხადში მიუთითოს მის მიმართ კონვენციის 34-ე მუხლის ბოლო წინადადების დარღვევის ფაქტზე, რაც გულისხმობს, რომ მაღალი ხელშემკვრელი მხარე ვალდებულია, ხელი არ შეუშალოს ინდივიდის მიერ განაცხადის შეტანის უფლების ეფექტიან განხორციელებას.9 აღნიშნული მუხლის დარღვევა სასამართლომ ცნო უკვე მოგვიანებით, ექსტრადიციასთან დაკავშირებულ საქმეში - Mamatkulov, Abdurasulovich and others v. Turkey. ამ არგუმენტზე დაყრდნობით შესაძლებელია დავასკვნათ, რომ ინდივიდმა შეიძლება 38-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტის დარღვევაზეც მიუთითოს სასამართლოს, რადგან სახელმწიფოს მიერ სასამართლოს ყველა საჭირო პირობით უზრუნველყოფა აუცილებელია მისი საქმის სწორად და ეფექტიანად გამოძიებისათვის.¹⁰

სასამართლო განაცხადს მიიჩნევს დაუშვებლად, თუ მითითებული ფაქტებიდან გამომდინარე დარღვეული უფლება არ ჯდება კონვენციის შესაბამისი მუხლის ფარგლებში¹¹.საქმეში - Botta v. Italy, განმცხადებელი მიუთითებდა, რომ დაერღვა უფლება პირად ცხოვრებაზე, რადგან სახელმწიფომ არ უზრუნველყო იგი (ინვალიდი) ზღვის სანაპიროზე დასვენების უფლებით. სასამართლომ დაადგინა, რომ, რადგან განმცხადებლის მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი ზღვას არ ესაზღვრებოდა, მის მოთხოვნას კონვენციის მე-8 მუხლი არ ითვალისწინებდა.¹²

როგორც ადამიანის უფლებათა მზარდი სტანდარტებიდან, ისე კონვენციის სიცოცხლისუნარიანობის პრინციპიდან გამომდინარე, სამომავლოდ შეიძლება ისეთი საკითხები მოხვდეს კონვენციის მოქმედების სფეროში, რომლებიც, ერთი შეხედვით, თითქოს არ ხვდება გარანტირებული დაცვის ჩარჩოებში, მაგრამ ეს არ უნდა აღიქმებოდეს ისე, რომ საკითხი, რომელიც აშკარად კონვენციის ჩარჩოებს მიღმა დგას, განიხილოს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ.

_______________________

1. L. J. Clements, Nuala Mole, Alan Simmons, European Human Rights, Taking a case under the Convention, Second Edition, London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ. 24.

2. აღნიშნული უფლება არ გულისხმობს ასევე უცხოელის უფლებას იცხოვროს კონკრეტულ ქვეყანაში.

3. იქვე.

4. McQuiston v. the United Kingdom.

5. Bertrand Russell Peace Foundation Ltd v. the United Kingdom.

6. აქ იგულისხმება არა მარტო კონვენციის 1-ლი ნაწილით გარანტირებული უფლებები, არამედ მე-2 და მე-3 ნაწილებით გათვალისწინებული დებულებებიც.

7. ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტის მიხედვით, სახელმწიფოებმა გამოძიების ეფექტიანად წარმართვისათვის სასამართლო უნდა უზრუნველყონ ყველა საჭირო პირობით.

8. ამ მუხლის მიხედვით, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის მოთხოვნის მიღებისთანავე ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე ვალდებულია, მას წარუდგინოს ახსნა-განმარტება იმის შესახებ, თუ რა გზით უზრუნველყოფს მისი შინასახელმწიფოებრივი სამართალი კონვენციის ნებისმიერი დებულების ეფექტიან განხორციელებას.

9. ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენცია, მუხლი 34.

10. D.J. Haris, M.O'Boyle, C. Warbrick, Law of the European Convention on Human Rights 1995, გვ . 639.

11. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”, 2001, გვ. 88.

12. ბოტა იტალიის წინააღმდეგ, (1998) 26 EHRR 241.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი დაშვებადობის კრიტერიუმებისა, ევროპის კონვენცია ინდივიდუალური განაცხადებისათვის აწესებს სხვა, დამატებით კრიტერიუმებსაც, რათა სასამართლო დაცულ იქნეს უპერსპექტივო განაცხადების რეკორდული რაოდენობისაგან.

კონვენციის 35-ე მუხლში მითითებულია დაშვებადობის კრიტერიუმების ამომწურავი ჩამონათვალი. ამ მუხლის დებულებების შესაბამისად, სასამართლო არ განიხილავს განაცხადს, თუ იგი:

განაცხადი არ უნდა იყოს ანონიმური

სასამართლო არსებით განხილვაზე დაუშვებლად ცნობს განაცხადს, რომელშიც განმცხადებლის ვინაობა არ არის მითითებული. ეს პირობა შესაძლებელს ხდის, არ განიხილოს სასამართლომ წმინდა პოლიტიკური და პროპაგანდისტული მოტივით შეტანილი განაცხადი.¹ თუ განმცხადებელს არ უნდა თავისი ვინაობის გამხელა, მას შეუძლია, განაცხადის ფორმაშივე მიუთითოს, რომ არ უნდა, სხვებისათვის ცნობილი გახდეს მისი ვინაობა. სასამართლოს გადაწყვეტილებას ამ შემთხვევაში უპირატესი მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ, როგორც წესი, იგი ინდივიდუალური განმცხადებლების სურვილს ითვალისწინებს.² თუმცა, მოპასუხე სახელმწიფოსათვის ყველა შემთხვევაში ცნობილი უნდა გახდეს განმცხადებლის ვინაობა. იმ შემთხვევაში, როდესაც პროფესიული გაერთიანება თავისი წევრების სახელით წარუდგენს საჩივარს სტრასბურგის სასამართლოს (და არა თვით ამ ორგანიზაციის უფლებების სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით), განაცხადში აღნიშნული უნდა იყოს შესაბამისი წევრების პირადი მონაცემები და მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ გაერთიანება უფლებამოსილია, მათი სახელით წარუდგინოს განაცხადი სასამართლოს. იმ შემთხვევაში, თუ გაერთიანება ვერ გააცხადებს შესაბამისი წევრების პირად მონაცემებს, განაცხადი ჩაითვლება ანონიმურად და მას უარყოფს სტრასბურგის სასამართლო.

განაცხადი არ უნდა ითვალისწინებდეს არსებითად იგივე საკითხს, რომელიც
უკვე განიხილა ევროპის სასამართლომ

სასამართლო ამ კრიტერიუმს იმიტომ აწესებს, რომ თავიდან აიცილოს ერთი და იგივე განმცხადებლის მიერ იმავე ფაქტებზე დაყრდნობით რამდენიმე განაცხადის შეტანა, რაც უდავოდ გაართულებდა სასამართლოს მუშაობას. ეს მოთხოვნა ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს ევროპის სასამართლო განმცხადებელს უკრძალავს ანალოგიურ ფაქტებზე დაყრდნობით ახალი განაცხადის შეტანას სასამართლოში. კონვენციაში ჩადებული ეს დებულება არ ზღუდავს განმცხადებელს, სასამართლოს მიმართოს არსებითად წინა განაცხადის მსგავსი, მაგრამ სხვა შემთხვევებთან დაკავშირებული საკითხის განსახილველად, ან ახლად აღმოჩენილ ფაქტებზე დაყრდნობით³ შეიტანოს მეორე განაცხადი.⁴ თუმცა, მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოება, რომ სასამართლო ახალ სამართლებრივ არგუმენტს ახალ ინფორმაციად არ მიიჩნევს.⁵

სასამართლო არ განიხილავს განაცხადს, თუ იგი გადაეცა საერთაშორისო გამოძიებას ან
დაექვემდებარა მოგვარების სხვა პროცედურას და არ შეიცავს შესაბამის რამე ახალ ნფორმაციას

ამ კრიტერიუმის დაწესების მიზანია, რომ თავიდან იქნეს აცილებული ერთსა და იმავე საქმეზე რამდენიმე საერთაშორისო თუ რეგიონალური ორგანოს მუშაობა.⁶ თუმცა, მსგავსი პრობლემა ევროპის სასამართლოს პრაქტიკაში თითქმის არ წამოჭრილა.⁷ ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ერთსა და იმავე ფაქტებზე დაყრდნობით ერთი განმცხადებლის მიერ განაცხადის სხვადასხვა საერთაშორისო თუ რეგიონალურ ორგანოში შეტანა ყველაზე მოსალოდნელი იყო დიდი ბრიტანეთისაგან, მაგრამ დიდ ბრიტანეთს ხელი არა აქვს მოწერილი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ პაქტის დამატებით ოქმზე, რაც ნებას მისცემდა მის მოქალაქეებს ინდივიდუალური განაცხადებით მიემართათ გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტისათვის.⁸

სასამართლო სხვა საერთაშორისო ორგანოში არ გულისხმობს წამების წინააღმდეგ ევროპის კომიტეტს. შესაბამისად, ის გარემოება, რომ საქმე განიხილა ამ კომიტეტმა, არ უკრძალავს განმცხადებელს, მიმართოს ევროპის სასამართლოს.⁹

8.4 განაცხადი არ უნდა იყოს აშკარად დაუსაბუთებელი

ტერმინი „აშკარად დაუსაბუთებელი განაცხადი“ სასამართლომ განმარტა, როგორც განაცხადი, რომელიც წინასწარი განხილვისას არ მიუთითებს არცერთ იმ საფუძველზე, რომელზე დაყრდნობითაც სასამართლომ შეიძლება ივარაუდოს, რომ დაირღვა კონვენციის ესა თუ ის მუხლი. რეალურად, ეს არის prima facie ტესტი. სასამართლოს დისკრეცია ამ კრიტერიუმთან მიმართებით ძალიან დიდია და განცხადებების უდიდესი ნაწილი სწორედ ამ კრიტერიუმზე დაყრდნობით იცხრილება.¹⁰ სასამართლოს პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ სასამართლო დაშვებადობის ეტაპზე ამ კრიტერიუმის შეფარდებისას ხშირად უფრო მეტს ითხოვს, ვიდრე prima facie საფუძვლების მითითებას განაცხადში. სასამართლო ხშირად სცდება კონვენციით გათვალისწინებული აღნიშნული კრიტერიუმის დადგენილ ფარგლებს და განაცხადს, რომელიც ობიექტური შეფასებით დაშვებადობის ამ კრიტერიუმს აკმაყოფილებს, მაგრამ, მისი აზრით, შინაარსობრივად სუსტი საქმეა, არსებით განხილვაზე არ უშვებს.¹¹

„აშკარად დაუსაბუთებელ განაცხადში“ სასამართლო გულისხმობს ასევე განაცხადებს, რომლებიც სასამართლოს აწვდის მცდარ ინფორმაციას ან დადგინდება, რომ განმცხადებელი ცდილობდა, შეცდომაში შეეყვანა სტრასბურგის სასამართლო კონკრეტულ ფაქტებთან ან ქვეყანაში მოქმედ კანონმდებლობასთან დაკავშირებით.¹²

8.5. განმცხადებელი ბოროტად არ უნდა იყენებდეს სასამართლოსათვის
მიმართვის უფლებას

ზემოაღნიშნული კრიტერიუმი მჭიდროდ უკავშირდება კონვენციის მე-17 მუხლის მოთხოვნას, რომლის თანახმადაც:

„კონვენციაში არ შეიძლება რაიმე განიმარტოს იმგვარად, რომ გულისხმობდეს... ჯგუფის ან პირის უფლებას, მონაწილეობდეს ისეთ საქმიანობაში ან განახორციელოს ქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებათა და თავისუფლებათა განადგურებას...“¹³

აღნიშნული წესი ძირითადად გამოიყენება იმ განმცხადებლებთან მიმართებით, რომლებიც ცდილობენ, კონვენციით გარანტირებული მათი უფლებები და თავისუფლებები გამოიყენონ სხვათა უფლებებისა თუ თავისუფლებების საზიანოდ¹⁴.

ის გარემოება, რომ განმცხადებელს პოლიტიკური თუ პროპაგანდისტული მიზანი ამოძრავებს ან სურს განაცხადში მითითებული ფაქტის საჯაროობა, არ ნიშნავს, რომ განაცხადს აუცილებლად დაუშვებლად გამოაცხადებს სასამართლო მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენების მოტივით.¹⁵ საქმეში - Acdivar v. Turkey, სასამართლომ უარყო სახელმწიფოს არგუმენტი, რომ განმცხადებელმა ბოროტად გამოიყენა სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება, არ ამოწურა შინასახელმწიფოებრივი საშუალებები და ისე მიმართა ევროპის სასამართლოს და თითქოს ეს იყო ქურთების მშრომელთა პარტიის ზოგადი პოლიტიკა, რომელიც მიმართული იყო თურქეთის სახელმწიფოს წინააღმდეგ მისი სასამართლო ორგანოების დისკრედიტაციის მიზნით. სასამართლომ განაცხადა, რომ სახელმწიფოს პოზიცია იმ შემთხვევაში გაიმარჯვებდა, თუ დადგინდებოდა, რომ განმცხადებელი ეფუძნებოდა არასწორ ფაქტებს.¹⁶

ის, რომ სასამართლოს წინაშე განმცხადებელი „სუფთა ხელებით“ არ წარსდგა, არ გულისხმობს, რომ დაირღვა კონვენციით დაწესებული ეს კრიტერიუმი. საქმეში - Van Der Tang v. Spain, სასამართლომ, მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელი გაექცა მართლმსაჯულებას, აღნიშნა, რომ ეს გარემოება ხელს არ უშლიდა ბატონ ვან დერ ტანგს, მიემართა ევროპის სასამართლოსათვის მისი უფლებების დარღვევასთან დაკავშირებული განაცხადით.¹⁷

სასამართლო დაუშვებლად მიიჩნევს განაცხადს, რომელშიც ფაქტები სპეციალურადაა დამახინჯებული და არასწორი კუთხით ნაჩვენები. სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებაა ასევე სასამართლოს კორესპონდენციაზე რამდენჯერმე პასუხის გაუცემლობა.¹⁸ საქმეში - Stamoulakatos v. the United Kingdom, განმცხადებლის მხრიდან გამუდმებით შეურაცხმყოფელი და პროვოკაციული ტერმინოლოგიის გამოყენება სასამართლომ მიიჩნია მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებად. ასეთი იყო ბატონი სტამულაკატოსის მე-15 განაცხადი, რაც ასევე მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებად ჩაითვალა.

___________________________

1. P. van Dijk, GJH. van Hoof, “Theory and Practice of the European Convention on Human Rights”, Kluver law International, გვ.109.

2. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.38.

3. აქ იგულისხმება ახალი ფაქტობრივი ინფორმაცია და ეროვნულ სასამართლოში სამართალწარმოების მსვლელობისას რაიმე პროცესუალური სიახლე.

4. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons, “European Human Rights Taking a Case under the Convention,”London, Sweet and Maxwell, 1999, gv.38.

5. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”, გვ. 86.

6. P. van Dijk, GJH. van Hoof, “Theory and Practice of the European Convention on Human Rights”, Kluver law Internationa, 19971.

7. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”.p. 86; L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.38.

8. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”, gv. 86; L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.38; P. van Dijk, GJH. van Hoof, “Theory and Practice of the European Convention on Human Rights”, Kluver law Internationa, 1997l.

9. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”, გვ. 87.

10. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.39.

11. Philip Leach , “Taking a Case to the European Court of Human Rights”, გვ. 87.

12. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.39.

13. იხ. ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენცია, მუხლი 17.

14. Glemrveen and Hagenbeek v. the Netherlands.

15. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.39; იხ. mutatis mutandis საქმე „მაკფილი დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ“, (1981) 3 EHRR 161.

16. Acdivar v. Turkey, 23 EHRR. 143.

17. Van Der Tang v. Spain, (1993), 22 EHRR 363.

18. L.J.Clements, Nuala Mole, Alan Simmons European Human Rights Taking a Case under the Convention,London, Sweet and Maxwell, 1999, გვ.40.

1998 წლამდე ევროპის სასამართლოში შეტანილი განაცხადის განხილვისა და შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოტანის პასუხისმგებლობას ინაწილებდა სამი ორგანო: ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისია, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო და ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი.

ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისია ამოქმედდა 1954 წელს კონვენციის მე-11 ოქმამდე არსებული ტექსტის მე-20 მუხლის შესაბამისად. კომისიის წევრთა რაოდენობა კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოების წევრთა რაოდენობის თანაბარი იყო და მათ ირჩევდა ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა, რომელსაც კანდიდატთა სიას წარუდგენდა მინისტრთა კომიტეტი. ეს იყო დროებითი, არამუდმივი ორგანო, რომელიც ორკვირიან სხდომებს მართავდა წელიწადში 8-ჯერ.

1980-იანი წლების დასაწყისშივე მინისტრთა კომიტეტი და საპარლამენტო ასამბლეა მივიდნენ დასკვნამდე, რომ კომისია არსებული ფორმით, სერიოზული ინსტიტუციური გარდაქმნების გარეშე, ვერ გაუძლებდა შესული განაცხადების ნაკადს. მათ აღიარეს კომისიის მუშაობის არაეფექტურობა და პრობლემის გადაჭრისათვის გზების საძიებლად შეიქმნა ექსპერტთა კომისია. ამ კომისიის რეკომენდაციები გათვალისწინებულია მე-8 დამატებით ოქმში, რომელიც ამოქმედდა 1990 წლის იანვარში და კონვენციაში შეიტანა მეტად მნიშვნელოვანი პროცედურული ცვლილებები. სამ-სამი მოსამართლისაგან შემდგარ კომიტეტებს გადაეცათ უფლება, განაცხადი დაუშვებლად ეცნოთ. კომისიას უფლება მიეცა, შეექმნა შვიდ-შვიდი მოსამართლისაგან დაკომპლექტებული პალატები, რათა არსებითად განეხილათ განაცხადები, რომლებიც კონვენციის ინტერპრეტაციის კუთხით ახალ საკითხებს არ წამოჭრიდნენ.¹ ამ ცვლილებებმა ოდნავ უფრო ეფექტიანი გახადა კომისიის მუშაობა.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო ამოქმედდა 1959 წლიდან. მისი წევრების რაოდენობა ევროპის საბჭოს წევრ-ქვეყნების რაოდენობის იდენტური იყო. თავდაპირველად სასამართლო კომპლექტდებოდა ევროპის საბჭოს იმ წევრ-ქვეყნების მოსამართლეებით, რომლებსაც ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენცია ჯერ არ ჰქონდათ რატიფიცირებული. თუმცა, 1980-იანი წლებიდან სახელმწიფოებს აეკრძალათ ევროპის საბჭოში გაწევრიანება, თუ შესვლისას ან გაწევრიანებიდან უახლოეს პერიოდში არ მოახდენდნენ კონვენციის რატიფიცირებას. მოსამართლეებს წევრ-სახელმწიფოს მიერ ნომინირებული სიიდან ირჩევდა საპარლამენტო ასამბლეა. სასამართლოს წარმოადგენდა დროებითი ორგანო, რომელიც იკრიბებოდა თვეში ერთხელ.

ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი წარმოადგენდა ევროპის საბჭოს აღმასრულებელ ორგანოს. კონვენციის თავდაპირველი ვარიანტის 32-ე მუხლის მიხედვით, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი განიხილავდა და იღებდა გადაწყვეტილებებს განაცხადებზე, რომლებიც არ გადაეცემოდა სასამართლოს. შემდეგ იხილავდა კომისია და კომისიის მოხსენებები გადაეცემოდა კომიტეტს. ამ კვაზისასამართლო ფუნქციას კომიტეტი დახურულ სხდომებზე ახორციელებდა. განმცხადებელს განხილვაში მონაწილეობის უფლება არ ჰქონდა. კომიტეტი ორი მესამედის უმრავლესობით იღებდა გადაწყვეტილებას კონვენციის დარღვევის ან დაურღვევლობის თაობაზე. ძირითადად ის ითვალისწინებდა კომისიის აზრს, მის მოხსენებას. თუმცა მოხდა ისეც, რომ კომიტეტმა ვერ შეძლო გადაწყვეტილების მიღება.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ყველაზე დიდი და სერიოზული ცვლილება, რაც მე-11 დამატებითმა ოქმმა შეიტანა კონვენციაში, იყო ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტისათვის განაცხადებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების ფუნქციის ჩამორთმევა.

მას შემდეგ, რაც განაცხადი (სახელმწიფოთაშორისი ან ინდივიდუალური) სასამართლოში შევიდოდა, იგი გადიოდა შემდეგ ეტაპებს - ჯერ ევროპის ადამიანის უფლებათა კომისია განიხილავდა განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის საკითხს, განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებულად გამოცხადების შემთხვევაში, განიხილებოდა მხარეებს შორის მორიგების საკითხი. თუ მხარეები ვერ მორიგდებოდნენ, კომისია ადგენდა ფაქტებს. ამის შემდეგ კომისია წყვეტდა კონვენციის დარღვევის ან დაურღვევლობის საკითხს. თუ კომისია გადაწყვეტდა, რომ კონვენცია არ დარღვეულა, მისი მოხსენება გადაეცემოდა ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც, თავის მხრივ, იღებდა გადაწყვეტილებას კონვენციის დარღვევის ან დაურღვევლობის თაობაზე. თუ იგი გადაწყვეტდა, რომ კონვენცია დაირღვა, მაშინ მიუთითებდა მოპასუხე სახელმწიფოს, თუ რა ზომები უნდა მიეღო ამ ფაქტის შესაბამისად. იმ შემთხვევაში, თუ მითითებები არ შესრულდებოდა, მაშინ კომიტეტი გადაწყვეტდა, როგორ გაეხადა მისი მოხსენება და შესაბამისი მითითება ეფექტიანი. თუ კომისია გადაწყვეტდა, რომ კონვენციის რომელიმე მუხლი დაირღვა, საქმე გადაეცემოდა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს. სასამართლოს საქმე გადაეცემოდა მაშინაც, თუ კომისია გადაწყვეტდა, რომ კონვენცია არ დარღვეულა, მაგრამ საქმე წამოჭრიდა ისეთ საკითხებს, რომლებიც გავლენას მოახდენდა კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებაზე. ევროპის სასამართლოსათვის საქმის გადაცემის უფლება, კონვენციის მე-9 დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის შესაბამისად, ჰქონდა ნებისმიერ განმცხადებელს - მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს, კომისიას, ინდივიდუალურ პირს, არასამთავრობო ორგანიზაციებს ან ინდივიდუალურ პირთა ჯგუფს.² სასამართლო კვლავ განიხილავდა კონვენციის დარღვევის ან დაურღვევლობის ფაქტს. მისი გადაწყვეტილება საბოლოო და სავალდებულო იყო მხარეებისათვის. იგი გადაეცემოდა მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც ზედამხედველობას უწევდა სასამართლო გადაწყვეტილებების აღსრულებას.

ევროპის კომისიისა და სასამართლოს დატვირთვა, მათი საქმიანობის დაწყებიდან ორი ათწლეულის განმავლობაში, მიღებულ განაცხადთა სიმცირის გამო არცთუ დიდი იყო. 1976 წლამდე ასეთი საქმეების რაოდენობა არ აღემატებოდა 3 გადაწყვეტილებას წელიწადში. იყო წლები, როდესაც ევროპის სასამართლოს არც ერთი საქმე არ განუხილავს (1959, 1963, 1964, 1966, 1977 წწ.). 1982 წელს ევროპის სასამართლომ პირველად განიხილა 10-ზე მეტი საქმე.³

1980-იანი წლებიდან პროგრესულად გაიზარდა ევროპის კონვენციის საზედამხედველო ორგანოებში შეტანილ განაცხადთა რაოდენობა, რამაც სერიოზულად იმოქმედა კომისიაში განაცხადის განხილვის ხანგრძლივობაზე. საქმის განხილვა საჭიროებდა საშუალოდ 5 წელს, რაც, ცხადია, საკმაოდ დიდი დროა და ეფექტურობის ხარისხს დაბლა სწევს.

ევროპის კომისიის მიერ ყოველწლიურად რეგისტრირებულ განაცხადთა რაოდენობა 404-იდან (1981წ.) 2037-მდე (1993წ.) გაიზარდა. პარალელურად, იზრდებოდა ევროპის სასამართლოს მიერ განხილული საქმეების რაოდენობაც. თუ 1981 წელს სასამართლოში განსახილველად შევიდა 7 საქმე, მათი რიცხვი 1993 წელს 52-მდე გაიზარდა, რაც უდავოდ განაპირობა ევროპის კონვენციის პოპულარიზაციამ და ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოების მიერ კონვენციის რატიფიცირებამ.⁴ იწყება მსჯელობა სასამართლოს რთული სისტემის გამარტივებაზე. 1989 წელს შეიქმნა ექსპერტთა კომიტეტი, რომელმაც წარმოადგინა სასამართლოს ინსტიტუციური შერწყმის პროექტი. ამ პროექტს ბევრი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდა. საბოლოოდ, მინისტრთა კომიტეტი მივიდა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებამდე - გაემარტივებინა სასამართლოს მექანიზმი სახელმწიფოებთან გარკვეული დათმობების ხარჯზე. შეიქმნა ორ ეტაპიანი სასამართლო, სადაც მხარეებს მიეცათ გადაწყვეტილების დიდ პალატაში გასაჩივრების უფლება.

მე-11 დამატებითმა ოქმმა არსებითად შეცვალა სასამართლოს მექანიზმი.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო კონვენციის მე-11 დამატებითი ოქმის შემდეგ

1998 წლის ნოემბრიდან მუშაობა დაიწყო მუდმივმოქმედმა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ - იმავე დასახელების აბსოლუტურად განსხვავებულმა ორგანომ - ახალი ფუნქციებითა და შემადგენლობით.

ამოქმედებიდან 3 დღის შემდეგ სასამართლომ ოფიციალურად გამოაქვეყნა თავისი რეგლამენტი, რომელშიც დეტალურად აისახა სასამართლოს სტრუქტურა, ფუნქციონირების მეთოდები და პროცედურები.

სასამართლოს მექანიზმზე საუბრისას უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ იგი დაიყო სექციებად. დღეისათვის არსებობს 4 სექცია. თითოეული სექციის შემადგენლობაში დაცულია გეოგრაფიული და გენდერული ბალანსი. სექციაში სხვადასხვა სამართლებრივი სისტემის მქონე სახელმწიფოები თანაბრადაა წარმოდგენილი.⁵

სასამართლოს მეორე მნიშვნელოვანი ინსტიტუციური ერთეულია პალატა, რომელიც არსებითად განიხილავს სასამართლოში შესულ განაცხადებს.

ინდივიდუალური განმცხადებლების მიერ სასამართლოში შესული განაცხადების დაშვებადობის საკითხს პირველ ეტაპზე განიხილავს სამი მოსამართლისაგან დაკომპლექტებული კომიტეტი. სტატისტიკური მონაცემებით, განაცხადების ერთ მეოთხედს ცხრილავს კომიტეტები.6 რეგლამენტის მიხედვით, სასამართლოს პრეზიდენტი, სექციების პრეზიდენტებთან შეთანხმების შემდეგ, ადგენს კომიტეტების რაოდენობას. პალატებიც და კომიტეტებიც დგება სასამართლოს სექციების შემადგენლობიდან.

სასამართლოს „სააპელაციო ორგანოს“ წარმოადგენს 17 მოსამართლისაგან შემდგარი დიდი პალატა, რომელიც არსებითად განიხილავს საქმეებს, რომელთა განხილვაზეც პალატამ (მათ მიერ კონვენციის ინტერპრეტაციის კუთხით სერიოზული საკითხების წამოჭრის გამო) უარი განაცხადა. აგრეთვე იმ საქმეებს, რომლებზეც უკვე გამოტანილია პალატის გადაწყვეტილება, მაგრამ პალატის ან მხარეების მოთხოვნით დიდ პალატას ხელმეორედ განსახილველად გადაეცა. დიდი პალატა ასევე განიხილავს მინისტრთა კომიტეტის მიერ სასამართლოსთვის მიმართულ თხოვნას - სამართლებრივ საკითხებზე გასცეს საკონსულტაციო დასკვნები, რომლებიც ეხება კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებას.⁷

სასამართლოს დღევანდელი მექანიზმი, ადრე არსებულთან შედარებით, ბევრად უფრო გამარტივებულია.

მას შემდეგ, რაც სასამართლოს პრეზიდენტი რომელიმე სექციას გადასცემს სახელმწიფოთაშორის თუ ინდივიდუალურ განაცხადს, სექციის პრეზიდენტი განაცხადის შესასწავლად ნიშნავს მომხსენებელ მოსამართლეს. მომხსენებელ მოსამართლეს საქმის შესწავლისას უფლება აქვს, მხარეებისაგან მოითხოვოს დამატებითი ფაქტობრივი ინფორმაცია და საქმის გარემოებების ამსახველი დოკუმენტაცია. რეგლამენტის 49-ე მუხლის მე-2 პუნქტის (ბ) ქვეპუნქტის მიხედვით, მომხსენებელი მოსამართლე საქმეებზე, რომლებიც სექციის პრეზიდენტის მითითებით უნდა განეხილა პალატას, იღებს გადაწყვეტილებას მისი კომიტეტის ან პალატისათვის გადაცემის თაობაზე და თავის დასაბუთებულ მოხსენებას მსგავსი გადაწყვეტილების მიღების შესახებ უგზავნის შესაბამის ორგანოს. საქმის კომიტეტისათვის გადაცემის შემთხვევაში, იგი ერთხმად იღებს გადაწყვეტილებას მისი დაუშვებლად გამოცხადების შესახებ. თუ გადაწყვეტილება კონსენსუსით არ იქნა მიღებული, მაშინ საქმე გადაეცემა პალატას შემდგომი განხილვისათვის. თუ საქმე პირდაპირ პალატას გადაეცა, პალატის წევრი მოსამართლეები დეტალურად შეისწავლიან მომხსენებელი მოსამართლის მოხსენებას. როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, მომხსენებელი მოსამართლის აზრი, განაცხადის დაშვებადობასა და არსებით განხილვასთან დაკავშირებით, სერიოზულ ზეგავლენას ახდენს მოსამართლეებზე საქმის თაობაზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისას.

მას შემდეგ, რაც მოპასუხე სახელმწიფო ან სახელმწიფოები საქმის გარემოებების ირგვლივ წერილობით მიმოხილვას წარმოადგენენ, პალატის პრეზიდენტი უფლებამოსილია, განმცხადებლის მოთხოვნით ან საკუთარი ინიციატივით, სამართლებრივი დახმარება გაუწიოს განმცხადებელს.⁸

პალატის პრეზიდენტი უფლებამოსილია, მხარეთა ინტერესებიდან გამომდინარე და მათივე მოთხოვნით, საქმეში ჩართული მესამე მხარის ან საკუთარი შუამდგომლობით, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე დროებითი ღონისძიებების გატარების მოთხოვნით მიმართოს მხარეებს.⁹ თუმცა, საქმეში - Cruz Varas v. Sweden - სასამართლომ დაადგინა, რომ რეგლამენტის ამ ნორმას მხარეებისათვის სავალდებულო ძალა არა აქვს.¹⁰

მას შემდეგ, რაც პალატა მიიღებს გადაწყვეტილებას განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებით, უფლება აქვს, მხარეებს მოსთხოვოს დამატებითი მტკიცებულებები და ფაქტები. შეიძლება მოხდეს ადგილის უშუალო დათვალიერება და ფაქტების გამოკვლევა. ამ ეტაპზევე ხდება მორიგების პროცედურაც, თუ მხარეები პალატის ამ შემოთავაზებას დათანხმდებიან.

იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებს შორის მორიგება არ შედგა, პალატა არსებითად განიხილავს საქმეს ან, კონვენციის ინტერპრეტაციის თვალსაზრისით, საქმის არსებითი მნიშვნელობის გამო თავს აარიდებს საქმის განხილვას და მას დიდ პალატას გადასცემს. თუ საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანიდან სამი თვის ვადაში რომელიმე მხარე ან თვით პალატა საქმეს არ გადასცემს დიდ პალატას, მისი გადაწყვეტილება საბოლოოა და სავალდებულო ხდება მხარეებისათვის. საქმის დიდი პალატისათვის გადაცემის მოთხოვნის შემთხვევაში ასეთი მოთხოვნის საფუძვლიანობას განიხილავს 5 მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია, რომელიც წყვეტს დიდ პალატაში განაცხადის წარმართვის მიზანშეწონილობის საკითხს. პოზიტიური გადაწყვეტილების, ანუ განაცხადის დიდი პალატისათვის განსახილველად გადაცემის შემთხვევაში საქმეს იხილავს 17 მოსამართლისაგან შემდგარი დიდი პალატა, რომლის გადაწყვეტილებაც საბოლოოა და გასაჩივრებას აღარ ექვემდებარება.

საბოლოო გადაწყვეტილება გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც ზედამხედველობას უწევს მის აღსრულებას (იხ. დანართი 2).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ დღეს არსებულ სასამართლოს მექანიზმში ერთადერთი ეტაპი, სადაც შესაძლებელია სასამართლოს მიერ განსახილველ განაცხადთა რაოდენობის რეგულირება, არის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის ეტაპი, რომელზეც ხდება განაცხადთა დიდი ნაწილის „გაცხრილვა“. არსებით განხილვაზე მხოლოდ ის განაცხადები ხვდება, რომელიც „გაცხრილვის“ ამ პროცედურას წარმატებით გაივლის.

ჯერ კიდევ ევროპის კონვენციის პროექტზე მუშაობისას ექსპერტებმა ბევრი იმსჯელეს, თუ რა ობიექტური კრიტერიუმები ჩაედოთ კონვენციაში, რომლებიც განაცხადთა მოზღვავებული ნაკადისაგან დაიცავდა სასამართლოს. საბოლოოდ, მათ კონვენციაში ჩადეს სპეციალური მუხლი - დაშვებადობის კრიტერიუმები კონვენციის 34-ე muxlis saxiT.

____________________________

1. ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-8 დამატებითი ოქმი, ვენა, 1985, 19 მარტი; A R Mowbray “Procedural Developments and the Euroepan Convention on Human Rights”, 1991, გვ. 5.

2. ევროპის დამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის მე-9 დამატებითი ოქმი, რომი, 1990, 6 ნოემბერი.

3. კ. კორკელია, კრიზისის საფრთხე ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში: საერთაშორისო და ეროვნულ დონეზე გასატარებელი ღონისძიებები არსებული მდგომარეობის დასაძლევად.

4. კ. კორკელია, კრიზისის საფრთხე ადამიანის უფლებათა ევრიპულ სასამართლოში: საერთაშორისო და ეროვნულ დონეზე გასატარებელი ღონისძიებები არსებული მდგომარეობის დასაძლევად.

5. ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს რეგლამენტი, მუხლი 25(2).

6. Alastair Mowbray, David Harris “Cases and Materials on the European Convention on Human Rights”, გვ. 10-15.

7. ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენცია, 30-ე და 31-ე მუხლები.

8. რეგლამენტი, მუხლი 91(1).

9. რეგლამენტი, მუხლი 39(1).

10. Cruz Vara v. Sweden, 1991, 14 EHRR

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის 39-ე მუხლის თანახმად:

1. სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარის ან ნებისმიერი სხვა შესაბამისი პირის მოთხოვნის საფუძველზე პალატას თავისი ინიციატივით, ან, როდესაც ეს საჭიროა, პალატის პრეზიდენტს შეუძლიათ, მიუთითონ მხარეებს იმ დროებითი ღონისძიებების გატარების შესახებ, რომლებსაც პალატა ან მისი პრეზიდენტი მხარეთა ინტერესებიდან გამომდინარე ან სასამართლოს წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოების ჯეროვნად წარმართვისათვის საჭიროდ მიიჩნევენ;

2. შეტყობინება ხსენებულ ღონისძიებებთან დაკავშირებით უნდა გაეგზავნოს მინისტრთა კომიტეტს;

3. პალატას შეუძლია, მოითხოვოს ინფორმაცია მხარეებისაგან მის მიერ მითითებულ ნებისმიერ დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებით.

რეგლამენტის აღნიშნულ მუხლს სასამართლო მიმართავს და იყენებს მხოლოდ გამონაკლის და აუცილებელ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს გამოუსწორებელი და აუნაზღაურებელი ზიანის საფრთხე. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის ანალიზის შედეგად ნათელი ხდება, რომ ყველაზე ხშირად ევროპის სასამართლო სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებს დროებითი ღონისძიების თხოვნით მიმართავს ექსტრადიციის, დეპორტაციის, გაძევებასთან დაკავშირებულ საქმეებში, როდესაც მოპასუხე სახელმწიფოების მიერ ხსენებული ღონისძიებების განხორციელების შემთხვევაში შესაბამისი პირი აღმოჩნდებოდა წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის, ან სასჯელის, ან სამართლიანი სასამართლო განხილვის აშკარა უგულებელყოფის წინაშე. ამგვარად, დროებითი ღონისძიების განხორციელების მოთხოვნა ყველაზე ხშირად ხორციელდება მაშინ, როდესაც არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 და მე-6 მუხლების დარღვევის საშიშროება.

თუმცა, ხსენებული საფრთხის შეფასება ძალზედ რთულია. ამიტომ განმცხადებელმა მთელი სიცხადითა და მაქსიმალურად დამაჯერებლად უნდა წარუდგინოს შესაბამისი სახელმწიფოს კომპეტენტურ ორგანოებს არგუმენტები იმ საფრთხესთან დაკავშირებით, რომელიც, შესაძლოა, ემუქრებოდეს მის სიცოცხლესა თუ ფიზიკურ და სულიერ შეუვალობას კონკრეტულ ქვეყანაში მისი ექსტრადიციის, დეპორტაციის ან გაძევების შემთხვევაში. საკმარისი არ არის, რომ განმცხადებელმა არგუმენტის სახით მიუთითოს გასაგზავნ ქვეყანაში არსებულ საფრთხესა თუ ბუნდოვან სიტუაციაზე. მან დამაჯერებლად უნდა წარმოადგინოს მტკიცებულებები, რომ საფრთხე კონკრეტულად მას ემუქრება.

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, სასამართლოს მიერ დროებითი ღონისძიების განხორციელების მოთხოვნას მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში აქვს ადგილი, ანუ როდესაც სახეზეა გამოუსწორებელი ზიანის საფრთხე. მაგალითად, სასამართლო არ მიმართავს მოპასუხე სახელმწიფოს დროებითი ღონისძიების მოთხოვნით, თუკი განმცხადებელი მისი გაძევების, ექსტრადიციის ან დეპორტაციის შემთხვევაში მხოლოდ მე-8 მუხლით გარანტირებული უფლების სავარაუდო დარღვევაზე მიუთითებს, რადგანაც სავარაუდო ზიანი შესაძლებელია ძალიან ადვილად იქნეს გამოსწორებული გაძევებული პირისათვის შესაბამის სახელმწიფოში დაბრუნების უფლების მიცემით.¹

რაც შეეხება მეთოდს, თუ როგორ უნდა იქნეს წარდგენილი ევროპის სასამართლოში დროებითი ღონისძიების განხორციელების მოთხოვნა, პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ თხოვნა დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებით წარდგენილ უნდა იქნეს სტრასბურგის სასამართლოში ეროვნულ დონეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისთანავე, მაგრამ გადაწყვეტილების აღსრულებამდე გონივრულ ვადაში, რათა სასამართლომ შეძლოს აღსრულების პროცესში ჩარევა. ფოსტის, ფაქსისა თუ ტელექსის საშუალებით დროებითი ღონისძიების განხორციელებასთან დაკავშირებული მოთხოვნა წარდგენილ უნდა იქნეს სასამართლოში წერილობითი ფორმით და მას თან უნდა ერთვოდეს საჭირო ინფორმაცია.

დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებით ყველაზე საინტერესო საკითხს წარმოადგენს, არის თუ არა სასამართლოს მიერ სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარისათვის განხორციელებული მიმართვა - დროებითი ღონისძიების შესახებ - სავალდებულო ამ უკანასკნელისათვის. მაშინ, როდესაც ევროპული კონვენცია არ მოიცავს დებულებას დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებით, ჩაითვლება თუ არა მხოლოდ სასამართლო რეგლამენტის 39-ე მუხლის საფუძველზე განხორციელებული დროებითი ღონისძიების მოთხოვნის შეუსრულებლობა მოპასუხე მთავრობის მიერ კონვენციის დარღვევად? აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ძალიან მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები იქნა მიღებული სასამართლოს მიერ საქმეში Cruz- Varas and others v. Sweden. წინამდებარე საქმეში, მიუხედავად ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის² მიერ შვედეთის მთავრობისათვის განხორციელებული მიმართვისა, საკითხის განხილვამდე, დროებითი ღონისძიების სახით, თავი შეეკავებინა განმცხადებლის ჩილეს რესპუბლიკაში დეპორტაციისაგან, ეს უკანასკნელი მაინც იქნა დეპორტირებული მთავრობის მიერ ზემოხსენებული მოთხოვნის მიღებიდან 7 საათის შემდგომ. ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის წინაშე გამართული სამართალწარმოების შედეგად მიღებული გადაწყვეტილების თანახმად, შვედეთის მთავრობას არ დაურღვევია კონვენციის არსებითი (სუბსტანციური) მუხლებით გარანტირებული არც ერთი უფლება თუ თავისუფლება. თუმცა, კომისიის გადაწყვეტილებით, ადგილი ჰქონდა 25-ე 3 მუხლის დარღვევას (თორმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ) იმის გამო, რომ მთავრობა არ დაემორჩილა კომისიის მიერ 36-ე4 მუხლის შესაბამისად გაკეთებულ თხოვნას, არ გაეძევებინა განმცხადებელი. ამის მიუხედავად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არ დაეთანხმა კომისიის მოსაზრებას.

სასამართლო აზრით, კონვენცია განმარტებულ უნდა ყოფილიყო მისი სპეციალური ხასიათის გათვალისწინებით, როგორც ხელშეკრულება, რომელიც იცავს ადამიანებს. ხოლო მისი დამცავი გარანტიები ისე უნდა ყოფილიყო აგებული, რომ პრაქტიკული და ეფექტური გამხდარიყო (იხ. inter alia, Soering-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №161, გვ. 34, პუნქტი 87). აღნიშნული მიდგომა ემხრობოდა იმას, რომ კომისიასა და სასამართლოს უფლება ჰქონდათ, ებრძანებინათ დროებითი ღონისძიების განხორციელება, რათა დაცული ყოფილიყო მიმდინარე სამართალწარმოების პროცესის მხარეთა უფლებები. ამის მიუხედავად, სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა თუ აქტებისგან განსხვავებით, კონვენცია არ შეიცავს სპეციფიკურ დებულებას ასეთ ღონისძიებებთან დაკავშირებით (იხ. Inter alia, ჰააგის საერთაშორისო სასამართლოს წესდების 41-ე მუხლი, 1969 წლის ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენციის 63-ე მუხლი და ევროპული ეკონომიური გაერთიანების დამაარსებელი 1957 წლის ხელშეკრულების 185-ე და 186-ე მუხლები).

ევროპულმა მოძრაობამ, რომელმაც პირველმა წამოაყენა წინადადება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პროექტის შექმნაზე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტში ორიგინალურად ჩართო დროებითი ღონისძიების დებულება (35-ე მუხლი), არსებითად დაეყრდნო რა ჰააგის საერთაშორისო სასამართლოს 41-ე მუხლს (იხ. travaux préparatoires-ის კრებული, ტომი I, გვ. 314). თუმცა, კონვენციის travaux préparatoires-ი დუმს იმ მსჯელობასთან დაკავშირებით, რომელიც შეიძლება დაკავშირებული იყოს აღნიშნულ საკითხთან.

დროებითი ღონისძიების დებულების არარსებობა კონვენციაში საფუძვლად დაედო ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ასამბლეის მიერ მინისტრთა კომიტეტისათვის გაგზავნილ რეკომენდაციას, სადაც მოუწოდებდა მინისტრთა კომიტეტს, შეედგინა კონვენციის დამატებითი ოქმი, რომელიც უფლებას მიანიჭებდა კონვენციის ორგანოებს, გამოეცათ ბრძანება დროებითი ღონისძიების შესახებ შესაბამის საქმეებში (იხ. რეკომენდაცია 623 (1971), კონვენციის წელიწდეული, ტომი 14, გვ. 68-71). მინისტრთა კომიტეტმა მოგვიანებით გადაწყვიტა, რომ ასეთი ოქმის შექმნა არ იყო მიზანშეწონილი იმის გამო, inter alia, რომ კომისიის არსებული პრაქტიკა, რომელთან დაკავშირებითაც იმ ეტაპზე მიმდინარეობდა დავა, დამაკმაყოფილებლად ფუნქციონირებდა. (იხ. დოკუმენტი 3325, გვ. 4-6, საკონსულტაციო ასამბლეის სამუშაო მასალები, 25-ე სამუშაო სესია, 1973 წლის 25 სექტემბერი - 2 ოქტომბერი). ასამბლეა მოგვიანებით რეკომენდაციით შევიდა მინისტრთა კომიტეტში, რათა ამ უკანასკნელს მიემართა წევრი სახელმწიფოებისათვის, „შეეჩერებინათ ექსტრადიცია ან გაძევება არაწევრ სახელმწიფოში“ მაშინ, როცა კომისიას ან სასამართლოს უნდა გამოეტანა გადაწყვეტილება, ინტერ ალია, მე-3 მუხლთან დაკავშირებულ საჩივართან მიმართებით (იხ. რეკომენდაცია 817 (1977) თავშესაფრის უფლების ცალკეული ასპექტების შესახებ, კონვენციის წელიწდეული, ტომი 20, გვ. 82-85). საბოლოოდ, მინისტრთა კომიტეტმა 1980 წლის 27 ივნისს მიიღო ანალოგიური ხასიათის რეკომენდაცია, რომელიც მიმართული იყო წევრი ქვეყნების მთავრობებისადმი და ეხებოდა არაწევრ სახელმწიფოში ექსტრადიციას (იხ. რეკომენდაცია № R (80) 9, კონვენციის წელიწდეული, ტომი 23, გვ. 78-79).

სასამართლომ ასევე იმსჯელა იმასთან დაკავშირებით, იძლეოდა თუ არა 25-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი დროებითი ღონისძიების ბრძანების უფლებამოსილებას.

მიუხედავად სპეციფიკური დებულების არარსებობისა კონვენციაში, ამ საკითხის განხილვისას სასამართლოს წინაშე წამოიჭრა კითხვა, ჰქონდა თუ არა კომისიას დროებითი ღონისძიების ბრძანების უფლებამოსილება, რაც, შესაძლოა, გამომდინარე ყოფილიყო 25-ე (1) მუხლიდან და განხილულიყო ცალკე ან კომისიის საპროცედურო რეგლამენტის 36-ე მუხლთან, ან სხვა წყაროსთან კავშირში.

სასამართლომ, პირველ რიგში, განიხილა საკითხი, რეგლამენტის 36-ე მუხლს გააჩნდა თუ არა მხოლოდ საპროცედურო მუხლის სტატუსი. თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ კონვენციაში არ არსებობს არავითარი დებულება დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებით, მითითება, რომელიც განხორციელდა რეგლამენტის 36-ე მუხლის თანახმად, არ შეიძლება ჩაითვალოს, რომ იგი წარმოშობს ვალდებულებას ხელშემკვრელი სახელმწიფოებისათვის. მართლაც, ეს ასახულია რეგლამენტის 36-ე მუხლშიც („შეუძლია, მიუთითოს მხარეებს ნებისმიერი დროებითი ღონისძიების განხორციელებაზე, რომელიც სასურველი იქნებოდა“) და იმ მითითებაში, რომელიც გაკეთდა წინამდებარე საქმეში («მიუთითოს შვედეთის მთავრობას, რომ სასურველი იქნებოდა,... არ განეხორციელებინა განმცხადებელთა ჩილეში დეპორტაცია“).

რაც შეეხება ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ვალდებულებას, ხელი არ შეუშალონ სარჩელით მიმართვის უფლების ეფექტურად განხორციელებას, პირველ რიგში, სასამართლომ აღნიშნა, რომ 25-ე (1)5 მუხლი შემოიფარგლება მხოლოდ კომისიის წინაშე წარმოებული სამართალწარმოებითა და ინდივიდუალური განაცხადებით. იგი არ ეხება სახელმწიფოთაშორისო საქმეებს, სადაც რეგლამენტის 36-ე მუხლის შესაბამისად განხორციელებული მითითების პატივისცემის ინტერესი არსებითად იგივეა.

სასამართლოს განმარტებით, 25-ე (1) მუხლი თავისი მნიშვნელობით აკისრებდა სახელმწიფოებს ვალდებულებას, ხელი არ შეეშალათ პირის უფლებისათვის, ეფექტურად წარედგინა და ბოლომდე მიჰყოლოდა თავის სარჩელს კომისიის წინაშე. ასეთი ვალდებულება განმცხადებელს ანიჭებს პროცედურული ხასიათის უფლებას, რომელიც განსხვავდება კონვენციის 1-ლ ნაწილსა თუ ოქმებში მოხსენიებული ძირითადი უფლებებისაგან. თუმცა, რეგლამენტის ხსენებული მუხლის ძირითადი არსიდან გამომდინარე, ინდივიდუალურ პირებს საშუალება უნდა ჰქონდეთ, გაასაჩივრონ ამ მუხლის სავარაუდო დარღვევები კონვენციის ორგანოების წინაშე სამართალწარმოებისას. ამასთან, კონვენცია განმარტებულ უნდა იქნეს, როგორც იმ უფლებათა გარანტი, რომელიც თეორიული და ილუზიური უფლებების საპირისპიროდ პრაქტიკული და ეფექტური იქნებოდა (იხ. შოერინგ-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №161, გვ. 34, პუნქტი 87 და მასში წარმოდგენილი მაგალითები).

ამის მიუხედავად, კონვენციის არავითარი კონკრეტული დებულება არ ანიჭებს კომისიას იმის უფლებას, რომ გამოსცეს ბრძანება დროებითი ღონისძიების განხორციელების შესახებ. ეს გადააჭარბებდა 25-ე მუხლის დებულებათა შინაარსს იმ შემთხვევაში, თუკი შემდეგ სიტყვებში - „ვალდებულებას იღებენ, ხელი არ შეუშალონ ამ უფლების ეფექტურ განხორციელებას“ - ვიგულისხმებდით ვალდებულებას, დაემორჩილო კომისიის მიერ რეგლამენტის 36-ე მუხლის საფუძველზე განხორციელებულ მითითებას. ეს დასკვნა არ იცვლება 25-ე მუხლის რეგლამენტის 36-ე მუხლთან ერთობლიობაში - როგორც ეს წარმოადგინა კომისიის დელეგატმა - კონვენციის 1-ლ და მე-19 მუხლებთან ერთად განხილვის შემთხვევაშიც კი.

სასამართლოს თქმით, ხელშემკვრელი მხარეების პრაქტიკა ამ სფეროში გვაჩვენებს, რომ ადგილი ჰქონდა აბსოლუტურ შესაბამისობას 36-ე მუხლის თანახმად განხორციელებულ მითითებასთან. შემდგომი პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ აწესებს ხელშემკვრელი მხარეების შეთანხმებას კონვენციის დებულების განმარტებასთან დაკავშირებით (იხ. მუტატის მუტანდის შოერინგ-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №161, გვ. 40-41, პუნქტი 103, და 1969 წლის 23 მაისის სახელშეკრულებო სამართლის ვენის კონვენციის 31 3 (ბ) მუხლი), მაგრამ არა იმ ახალი უფლებებისა და ვალდებულებების შექმნას, რომლებიც კონვენციაში თავიდანვე არ იყო გათვალისწინებული (იხ. Mutatis mutandis Johnston and Others-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1986 წლის 18 დეკემბრის განაჩენი, სერია A №112, გვ. 25, პუნქტი 53). ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორც ეს ასახულ იქნა ევროპის საბჭოს ორგანოთა სხვადასხვა რეკომენდაციებში, სახელმწიფოთა ქმედებების შესაბამისობა 36-ე მუხლის თანახმად განხორციელებული მითითებებისადმი, არ შეიძლება დაეფუძნოს მოსაზრებას, თითქოს ეს მითითებები სავალდებულო ხასიათისაა. ეს უფრო წააგავდა კომისიასთან კეთილი ნებით თანამშრომლობას იმ საქმეებში, სადაც ეს ჩაითვალა მიზანშეწონილად და პრაქტიკულად.

სასამართლოს მტკიცებით, არავითარი მხარდაჭერა არ შეიძლება გამომდინარეობდეს საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებიდან. კომისიამ დაადგინა, რომ საკითხი, არის თუ არა სავალდებულო საერთაშორისო სასამართლოების მიერ მითითებული ღონისძიებები, სადავო საკითხს წარმოადგენს და ამასთან დაკავშირებით არ არსებობს ერთგვარი წესები.

შესაბამისად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ დროებითი ღონისძიების ბრძანების უფლებამოსილება არ შეიძლება გამომდინარეობდეს არც კონვენციის 25-ე (1) მუხლიდან და არც სხვა წყაროებიდან.

აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ ასევე იმსჯელა იმასთან დაკავშირებით, ნამდვილად შეუშალა თუ არა ხელი გაძევებამ სარჩელის წარდგენის უფლების ეფექტურ განხორციელებას.

სასამართლომ განმარტა, რომ რეგლამენტის 36-ე მუხლის შესაბამისად გაკეთებული მითითების შესრულების შემთხვევაში უფრო ადვილი შეიქნებოდა კომისიის წინაშე განმცხადებელთა საქმის წარდგენა. თუმცა, არ არსებობს არავითარი მტკიცებულება, რომ მათ მნიშვნელოვნად შეეშალათ ხელი სარჩელის წარდგენის უფლების განხორციელებაში. პირველი განმცხადებელი რჩებოდა თავისუფლებაში ჩილეში ჩასვლის შემდგომაც და შეეძლო, დაეტოვებინა ქვეყანა ნებისმიერ დროს. მათ წარმომადგენელს, ფაქტობრივად, შეეძლო კომისიის წინაშე სრულყოფილად წარმოედგინა მათი ინტერესები, მიუხედავად პირველი განმცხადებლის არყოფნისა კომისიის წინაშე მოსმენების მიმდინარეობის დროს.

ასევე, ვერ იქნა დადგენილი ფაქტი, რომ ადვოკატთან კონსულტაციის წარმოების საშუალების არქონამ ხელი შეუშალა დამატებით მტკიცებულებათა მოპოვებას, რომლებიც დაერთვებოდა შვედეთში გრძელი საიმიგრაციო სამართალწარმოების დროს წარმოდგენილ მტკიცებულებებს ან გააქარწყლებდა მთავრობის არგუმენტაციას ფაქტობრივ საკითხებთან დაკავშირებით.

აბსოლუტურად განსხვავებული და საწინააღმდეგო განმარტება იქნა გაკეთებული სასამართლოს მიერ 2003 წლის 6 თებერვალს გამოტანილ გადაწყვეტილებაში საქმეზე Mamatkulov and Abdurasulovich v. Turkey.

წინამდებარე საქმეში სასამართლომ განმარტა, რომ კონვენციის 25-ე და 46 მუხლები მნიშვნელოვანია კონვენციის სისტემის ეფექტურობისათვის, რადგანაც ისინი გამოხატავენ კომისიისა და სასამართლოს პასუხისმგებლობას, უზრუნველყონ მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ აღებულ ვალდებულებათა შესრულება თავიანთი კომპეტენციების განსაზღვრით, რაც გულისხმობს კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა და თავისუფლებათა სავარაუდო დარღვევებთან დაკავშირებული განაცხადების განხილვას. ხსენებული დებულებების განმარტებისას სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს კონვენციის, ასევე ხელშეკრულების სპეციფიკური ხასიათი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კოლექტიურ აღსრულებასთან მიმართებით (see, mutatis mutandis, Loizidou v. Turkey (preliminary objections), 23 March 1995, Series A no. 310, № 70).

სასამართლოს მტკიცებით კონვენციის, როგორც ადამიანის უფლებათა დაცვის ინსტრუმენტის მიზანი და ობიექტი მოითხოვს, რომ მისი დებულებები განმარტებულ და გამოყენებულ იქნეს იმგვარად, რომ კონვენციით გარანტირებული დაცვა პრაქტიკული და ეფექტური იყოს. სასამართლომ პრაქტიკულობასა და ეფექტურობაში მოიაზრა ასევე ინდივიდუალურ განაცხადთა სისტემა. აღნიშნულ იქნა ასევე, რომ უფლებებისა და თავისუფლებების განმარტება და ინტერპრეტაცია შესაბამისობაში უნდა ყოფილიყო კონვენციის „ზოგად სულისკვეთებასთან, რომლის უმთავრეს დანიშნულებასაც წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ფასეულობათა ხელშეწყობა“. (Soering cited above, №87; mutatis mutandis, Klass and Others v. Germany, 6 September 1978, Series A no. 28, p. 18, №34)

სასამართლომ აღნიშნა, რომ მის პრეცედენტულ სამართალში ხშირად შეიძლება ისეთი პრეცედენტების მოძიება, რომელშიც სასამართლო კონვენციის სიცოცხლისუნარიანობის პრინციპს დაეყრდნო და გადაწყვეტილება მიიღო გადაწყვეტილების გამოტანის დღისათვის არსებული სიტუაციისა და მოთხოვნების ჭრილში. ხსენებული პრინციპი სასამართლომ გამოიყენა არა მხოლოდ ძირითად მუხლებთან (სუბსტანციურ მუხლებთან, რომლებიც განსაზღვრავენ კონკრეტული უფლებისა თუ თავისუფლების შინაარსს) მიმართებით (see, among other authorities, Soering cited above, №102; Dudgeon v. the United Kingdom, 22 October 1981, Series A no. 45; X, Y and Z v. the United Kingdom, 22 April 1997, Reports 1997-II; V. v. the United Kingdom [GC] no. 24888/94, №72, ECHR 1999-IX; and Matthews v. the United Kingdom [GC], no. 24833/94, №39, ECHR 1999-I), არამედ, ასევე, კონვენციის 25-ე (ძველი რედაქციით) და 46-ე მუხლებთან (პროცედურული ხასიათის მუხლებთან) მიმართებით. (Loizidou (preliminary objections) cited above, № 71) ხსენებულ განაჩენში სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონვენციის 25-ე მუხლი (ძველი რედაქციით) და 46-ე მუხლი არ შეიძლებოდა განმარტებულ ყოფილიყო მხოლოდ იმ მისწრაფებების საფუძველზე, რომლებიც გააჩნდათ კონვენციის ავტორებს 40 წელზე მეტი ხნის წინ. სასამართლომ ხსენებული მტკიცებულება გადამწყვეტად არ ჩაითვალა.

გარდა ამისა, ვალდებულება, რომლის თანახმადაც სახელმწიფოებმა ხელი არ უნდა შეუშალონ ინდივიდუალური განაცხადის უფლების განხორციელებას, კრძალავს ნებისმიერ ჩარევას ინდივიდის უფლებაში - ეფექტურად წარადგინოს და განაგრძოს სამართალწარმოება ევროპული სასამართლოს წინაშე. ხსენებული საკითხი განხილულ იქნა სასამართლოს მიერ წინა განაჩენებშიც. კონვენციის 34-ე მუხლით დადგენილი ინდივიდუალური განაცხადის უფლების ეფექტურად განხორციელებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ განმცხადებლებსა და თუ პოტენციურ განმცხადებლებს შესაძლებლობა ჰქონდეთ, თავისუფლად დაუკავშირდნენ სასამართლოს ეროვნული ხელისუფლების ორგანოებისაგან ნებისმიერი ზეწოლის გარეშე. სასამართლოს განმარტებით, „ზეწოლა“ გულისხმობს ძალის პირდაპირ გამოყენებას და განმცხადებლებისა თუ პოტენციური განმცხადებლების, მათი ოჯახის წევრებისა თუ წარმომადგენლების აშკარა დაშინებას, ასევე, სხვა შეუსაბამო არაპირდაპირ ქმედებებს ან კონტაქტებს, რომელთა დანიშნულებასაც წარმოადგენს განმცხადებლის გადარწმუ ნება, გამოიყენოს კონვენციით გარანტირებული სამართლებრივი დაცვის საშუალება (see, among other authorities and mutatis mutandis, Akdivar and Others v. Turkey, 16 September 1996, Reports 1996-IV, p. 1219, №105; Kurt v. Turkey, 25 May 1998, Reports 1998-III, p. 1192, 159; Tanrikulu v. Turkey [GC], no. 23763/94, ECHR 1999-IV; Sarli v. Turkey, no. 24490/ 94, 85-86, 22 May 2001; and Orhan v. Turkey, no. 25656/94, 18 June 2002).

სასამართლოს მტკიცებით, ის ფაქტი რომ მოპასუხე მთავრობამ მოახდინა განმცხადებელთა ექსტრადიცია სასამართლოს მიერ რეგლამენტის 39-ე მუხლის საფუძველზე მითითებული დროებითი ღონისძიების გვერდის ავლით, წამოჭრის საკითხს კონვენციის 34-ე მუხლის სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით. სასამართლომ განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო იმ ფაქტს, რომ ექსტრადიციის შემდგომ განმცხადებლებს არ ჰქონიათ საშუალება, დაკავშირებოდნენ თავიანთ ადვოკატებს - მიუხედავად მათ მიერ წარდგენილი მოთხოვნებისა თურქეთისა და უზბეკეთის ხელისუფლების ორგანოების წინაშე.

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, სასამართლომ ადრე განხილულ საქმეებში იმსჯელა იმაზე, ჰქონდათ თუ არა უფლებამოსილება კონვენციის ორგანოებს ცალკე აღებული კონვენციის 34-ე მუხლის (25-ე მუხლი ძველი რედაქციით) ან სასამართლო რეგლამენტის 39-ე მუხლთან კავშირში (36-ე მუხლი ძველი რედაქციით) ებრძანებინათ მოპასუხე სახელმწიფოებისათვის, რათა დროებითი ღონისძიების სახით გარკვეული ქმედება განეხორციელებინა ან ამ ქმედებისაგან თავი შეეკავებინა (Cruz Varas and Others cited above; Conka and Others v. Belgium, no. 51564/99, decision of 13 March 2001). ხსენებულ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის 34-ე მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფოებისათვის არ შეიძლებოდა ისეთი დროებითი ღონისძიების ბრძანება, რომელიც ამ უკანასკნელთ დააკისრებდა სამართლებრივ ვალდებულებას. თუმცა, სახელმწიფოს მიერ დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებული მოთხოვნის შეუსრულებლობა დაამძიმებდა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლო დაადგენდა მე-3 მუხლის დარღვევას (Cruz Varas and Others cited above, pp. 36-37, №№102 and 103). ხოლო Conka and Others -ის საქმეში სასამართლომ განაცხადა: „რაც შეეხება იმ სიძნელეებს, რომლებსაც წააწყდნენ განმცხადებლები მათი სლოვაკეთში გაძევების შემდგომ, არ ჩანს, რომ ხსენებულმა სიძნელეებმა განმცხადებლებს შეუქმნეს რეალური ბარიერები კონვენციის 34-ე მუხლით გარანტირებული მათი უფლების განხორციელებაში“.

ხსენებულ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ასევე განიხილა საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპები, რომლებიც ეხება საერთაშორისო სასამართლოების მიერ დროებითი ღონისძიების გამოყენების სამართლებრივად სავალდებულო ძალას. ხსენებულთან დაკავშირებით სასამართლომ პირველ რიგში აღნიშნა, რომ კონვენცია განმარტებულ უნდა იქნეს „ვენის 1969 წლის 23 მაისის კონვენციის სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ“ 31-ე მუხლის მე-3(ც) პუნქტის ჭრილში, რომლის თანახმადაც სადაო საკითხის გადაწყვეტისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული „საერთაშორისო სამართლის ნებისმიერი შესაბამისი წესი, რომელიც გამოიყენება მხარეებს შორის ურთიერთობისას“. შესაბამისად, სასამართლომ გადაწყვიტა, განესაზღვრა სახელმწიფოთა პასუხისმგებლობა საერთაშორისო სამართალში მოქმედი იმ წესების საფუძველზე, რომლებიც არეგულირებდნენ დროებითი ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებულ საკითხებს და თანმდევ შედეგებს.

სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ რამდენიმე უახლეს გადაწყვეტილებაში საერთაშორისო სასამართლოებმა მიუთითეს დროებითი ღონისძიების მნიშვნელობა და მიზანი და დაადგინეს, რომ ხსენებული დროებითი ღონისძიებების შესრულება აუცილებელ ფაქტორს წარმოადგენდა მათ მიერ არსებითი განხილვის შედეგად გამოტანილი საბოლოო გადაწყვეტილების უზრუნველყოფისათვის. აღნიშნულ იქნა, რომ იმ სამართალწარმოებებში, რომლებიც ეხება საერთაშორისო დავებს, დროებითი ღონისძიების მიზანს წარმოადგენს მხარეთა უფლებების დაცვა. ამით იმ უწყებას, რომლის წინაშეც მიმდინარეობს საქმის მოსმენა, საშუალება მიეცა, განეხორციელებინა იმ შედეგების მიღება, რომელიც თან სდევს შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპის დაცვის შედეგად წარმართულ სასამართლო სამართალწარმოებას.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა კომიტეტის იურისპრუდენციის თანახმად, მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ დროებითი ღონისძიების შედეგად მითითებული ქმედების არშესრულება წარმოადგენს სამართლებრივი ვალდებულების დარღვევას, რომელსაც სახელმწიფოებს აკისრებს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ პაქტი და მისი დამატებითი ოქმი. დროებითი ღონისძიების შეუსრულებლობა ასევე წარმოადგენს სახელმწიფოების მიერ აღებულ ვალდებულებას, ითანამშრომლოს კომიტეტთან ინდივიდუალურ განაცხადებთან დაკავშირებით.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წამების საწინააღმდეგო კომიტეტმა რამდენჯერმე განიხილა საქმეები, რომლებიც დაკავშირებული იყო სახელმწიფო მხარის მიერ დროებითი ღონისძიების შეუსრულებლობასთან. კომიტეტის დადგენილების თანახმად: „იმ დროებითი ღონისძიების შესრულება, რომელსაც კომიტეტი შესაბამის ად მიიჩნევს, მნიშვნელოვანია კონკრეტული პირის დაცვისათვის იმ გამოუსწორებელი ზიანისაგან, რომელსაც შეუძლია, საერთოდ, ფუჭი გახადოს კომიტეტის წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოების შედეგები.

ადამიანის უფლებათა ამერიკათშორისმა სასამართლომ დროებით ღონისძიებებთან დაკავშირებით განაცხადა, რომ ამერიკული კონვენციის ფუნდამენტური მიზნებიდან გამომდინარე, კერძოდ, რაც გულისხმობს ადამიანის უფლებათა ეფექტურ დაცვას, «სახელმწიფო მხარეებმა თავი უნდა შეიკავონ ისეთი ქმედებების განხორციელებისაგან, რომლებსაც შეუძლიათ, ზიანი მიაყენონ სავარაუდო მსხვერპლის უფლებათა restitutio in integrum-s (see, among other authorities, the orders of 25 May and 25 September 1999 in the case of James et al. v. Trinidad and Tobago).

2001 წლის 27 ივნისით დათარიღებულ განაჩენში La Grand (Germany v. United States of America) - ის საქმეში ჰააგის საერთაშორისო სასამართლომ განაცხადა: „სტატუტის ობიექტსა და მიზანს წარმოადგენს სასამართლოსათვის თავისი ფუნქციების განხორციელებაში, კერძოდ, ყველაზე მნიშვნელოვან ფუნქციაში ხელის შეწყობა, რომელიც გულისხმობს საერთაშორისო დავების გადაჭრას სამართლებრივად სავალდებულო გადაწყვეტილებების საშუალებით, სტატუტის 59-ე მუხლის შესაბამისად. სტატუტის 41-ე მუხლის მიზანს წარმოადგენს, აღკვეთოს ყოველი ბარიერი, რაც ხელს შეუშლის სასამართლოს მისი ფუნქციების განხორციელებაში იმის გამო, რომ დავაში მონაწილე მხარეთა უფლებები დაცული არ არის. სტატუტის 41-ე მუხლის დებულებების ტონიდან გამომდინარე, ჰააგის საერთაშორისო სასამართლოს მიერ მითითებული დროებითი ღონისძიებები სამართლებრივ ვალდებულებას აკისრებს შესაბამის სახელმწიფოს, რადგანაც შესაბამისი ძალაუფლების გამოყენება გამოწვეულია საჭიროებითა და გადაუდებელი აუცილებლობით, რათა დაცულ იქნეს მხარეთა ის უფლებები, რომლებიც საბოლოო ჯამში განსაზღვრულ უნდა იქნეს სასამართლოს განაჩენით. ის მოსაზრება, რომ დროებითი ღონისძიება არ წარმოადგენს სამართლებრივად სავალდებულოს, წინააღმდეგობაში მოვიდოდა მუხლის მიზანთან და ობიექტთან.

გარდა ამისა, ჰააგის საერთაშორისო სასამართლომ ზემოხსენებულ განაჩენში ბოლო მოუღო დებატებს სიტყვების „მინიშნების უფლებამოსილება“-ს წმინდა ლინგვისტურ განმარტებასთან დაკავშირებით. დაეყრდნო რა სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის 31-ე მუხლს (რომლის თანახმადაც ხელშეკრულებები განმარტებულ უნდა იქნეს მისი მიზნისა და ობიექტის ჭრილში), ჰააგის საერთაშორისო სასამართლომ დაადგინა, რომ დროებითი ღონისძიებები ატარებდა სამართლებრივად სავალდებულო ხასიათს.

ევროპულმა სასამართლომ ასევე აღნიშნა და მიმოიხილა საქმეში Cruz Varas and Others v. Sweden არსებული გარემოებები და დაუპირისპირა ისინი მამატკულოვისა და სხვების საქმეში არსებულ გარემოებებს. სასამართლოს თანახმად, Cruz Varas and Others - ის საქმეში სასამართლოს უნდა გადაეწყვიტა, ჰქონდა თუ არა ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიას უფლებამოსილება, ებრძანებინა დროებითი ღონისძიება და ამით სახელმწიფოებისათვის დაეკისრებინა სამართლებრივი ვალდებულება. თუმცა, როგორც ზემოთ იქნა ნახსენები, სასამართლომ ჩათვალა, რომ კომისიას არ გააჩნდა ასეთი უფლებამოსილება მაშინ, როდესაც იგი სასამართლოსა და მინისტრთა კომიტეტს გააჩნდა.

მამატკულოვის საქმეში ხელახლა იქნა განხილული დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებული პრობლემა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონვენციის მე-11 ოქმის მიღების შედეგად კონვენციის 34-ე მუხლი უკრძალავს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს, რაიმე სახით ხელი შეუშალონ ინდივიდუალური განაცხადის წარდგენას სტრასბურგის სასამართლოში. სასამართლოს მიერ რეგლამენტის 39-ე მუხლის შესაბამისად განხორციელებული მითითება საშუალებას აძლევს სასამართლოს, განახორციელოს განაცხადის ეფექტური გადამოწმება და უზრუნველყოს, რომ კონვენციით გარანტირებული დაცვა ეფექტურია. დროებითი ღონისძიებები საშუალებას აძლევს ასევე მინისტრთა კომიტეტს, შემდგომში ზედამხედველობა გაუწიოს საბოლოო განაჩენის აღსრულებას. ასე რომ, ასეთი ღონისძიებები საბოლოო ჯამში საშუალებას აძლევს წევრ სახელმწიფოებს, ჯეროვნად განახორციელონ კონვენციის 46-ე მუხლის შესაბამისად აღებული ვალდებულებები, რომლის თანახმადაც, ევროპის სასამართლოს მიერ საქმეზე გამოტანილი საბოლოო გადაწყვეტილება სამართლებრივად სავალდებულოა მოპასუხე მხარეებისათვის.

სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფოების ვალდებულებიდან გამომდინარე, თავი შეიკავონ ნებისმიერი ქმედებისა თუ უმოქმედობისაგან (რომელიც ხელყოფდა სასამართლოს მიერ გამოტანილი საბოლოო განაჩენის ეფექტურობას), ბ-ნი მამატკულოვისა და აბდურასულოვიჩის ექსტრადიციამ (მიუხედავად სასამართლოს მიერ თურქეთის მთავრობისათვის დროებითი ღონისძიების მითითებისა) დაამცირა და ფუჭი გახადა განმცხადებლის ინდივიდუალური მიმართვის უფლება.

დღევანდელი სიტუაციიდან, ადამიანის უფლებათა სულ უფრო და უფრო მზარდი სტანდარტებიდან და კონვენციის სიცოცხლისუნარიანობის პრინციპიდან გამომდინარე, ასევე, იმ ფაქტის მხედველობაში მიღებით, რომ მე-11 ოქმის ძალაში შესვლის შემდგომ დროებითი ღონისძიების მითითებას აკეთებს სასამართლო და არა ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისია, ასევე, საერთაშორისო სასამართლოების პრაქტიკაში დროებითი ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებული პრაქტიკის გაანალიზებით სასამართლომ დაადგინა, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა აუცილებლად უნდა შეასრულონ სასამართლოს მიერ დროებით ღონისძიებასთან დაკავშირებული მითითება. მამატკულოვის საქმეში სასამართლომ დაადგინა, რომ თურქეთის სახელმწიფოს მიერ დროებითი ღონისძიების შეუსრულებლობა წარმოადგენდა განმცხადებლის მართალია არა სუბსტანციური, მაგრამ პროცედურული ხასიათის 34 მუხლით გარანტირებული ინდივიდუალური განაცხადის წარმოდგენის უფლების დარღვევას და ე.წ. „მესიჯი გაუგზავნა“ ყველა იმ სახელმწიფოს, რომელიც არ შეასრულებს დროებითი ღონისძიების სახით მითითებულ ქმედებას. იქვე მიანიშნა, რომ დაადგენს 34-ე მუხლით გარანტირებული პროცედურული უფლების დარღვევას. მაგრამ, სამწუხაროდ, სასამართლომ ნათელი არ მოჰფინა იმ საკითხს, თუ რა მოხდება იმ შემთხვევაში, თუკი მოპასუხე სახელმწიფო არ შეასრულებს დროებით ღონისძიებას, მაგრამ ხსენებულით არავითარი ბარიერი არ შეექმნება განმცხადებლის მიერ სასამართლოში ინდივიდუალური განაცხადის წარდგენას? (თუკი განმცხადებელს ექნება ყველანაირი საშუალება, მოამზადოს და წარმომადგენლის საშუალებით წარადგინოს განაცხადი სტრასბურგის სასამართლოში).

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ძალიან საინტერესოა მოსამართლე ტურმენის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი, რომელიც მან ზემოხსენებულ საქმეზე დააფიქსირა. მოსამართლის აზრით საერთაშორისო ტრიბუნალები და სასამართლოები, რომელთა მიერ მითითებული დროებითი ღონისძიებები სამართლებრივ ვალდებულებას აკისრებენ სახელმწიფოებს ამის უფლებამოსილება მინიჭებული აქვთ საერთაშორისო ხელშეკრულების საფუძველზე. იმ შემთხვევაში, თუკი ხელშეკრულება არ განსაზღვრავს და არ უზრუნველყოფს დროებითი ღონისძიების ბრძანების უფლებამოსილებას, რომელიც სამართლებრივ ვალდებულებას დააკისრებს მოპასუხე სახელმწიფოს, მაშინ ასეთი ვალდებულების დაკისრება დაუშვებელია. თუ ევროპული კონვენციის წევრ სახელმწიფოებს ასეთი სახის დროებითი ღონისძიების არსებობა სურდათ, ისინი მას ნათლად ასახავდნენ კონვენციაში. კონვენციისა და მისი მე-11 ოქმის მოსამზადებელი და წინმსწრები ქმედებებიც ამაზე მეტყველებენ.

1949 წლის 12 ივლისის ევროპული კონვენციის პროექტი შეიცავდა დებულებას, რომელიც ჰააგის საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის 41-ე მუხლის აბსოლუტურ ანალოგს წარმოადგენდა. ხსენებული პროექტი უარყოფილ იქნა ხელშემკვრელი ახელმწიფოს წარმომადგენლების მიერ. 1971 წელს საკონსულტაციო ასამბლეამ რეკომენდაციით მიმართა მინისტრთა კომიტეტს, რათა შექმნილიყო კონვენციის დამატებითი ოქმი, რომელიც ნათლად განსაზღვრავდა დროებითი ღონისძიების ბრძანების უფლებამოსილებას. მინისტრთა კომიტეტმა უარყო აღნიშნული რეკომენდაცია. ანალოგიური პოზიცია იქნა დაფიქსირებული ხელშემკვრელი სახელმწიფოების მიერ მე-11 ოქმის მომზადებისა და პროექტის შექმნის პროცესში. ვენის კონვენციის 32-ე მუხლის შესაბამისად, სადაო საკითხის განხილვისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ხელშეკრულების მოსამზადებელი ეტაპი და მისი მიღებისას არსებული გარემოებები.“

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პროცედურის გაუმჯობესების საკითხებთან დაკავშირებულ ექსპერტთა კომიტეტის (DH-PR) შეხვედრაზე განხილულ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიისა და სასამართლოს წინადადებები. ისინი ითვალისწინებდნენ ახალი სასამართლოსათვის დროებითი ღონისძიების ბრძანებასთან დაკავშირებით უფლებამოსილების მინიჭებას, რომელიც ამერიკათშორისი კონვენციის მსგავსად, მოპასუხე სახელმწიფოს სამართლებრივ ვალდებულებას დააკისრებდა. მთავრობის ექსპერტებმა უარყვეს კომისიისა და სასამართლოს მიერ წამოყენებული წინადადებები. მოსამართლის აზრით, სასამართლოს გადაწყვეტილება მამატკულოვის საქმეზე, შესასრულებლად სამართლებრივად სავალდებულო ძალას სძენს სასამართლოს რეგლამენტის 39-ე მუხლს კონვენციის 34-ე მუხლის ახლებური ინტერპრეტაციით და, შესაბამისად, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აკისრებს ისეთ ვალდებულებას, რომელიც არ ყოფილა კონვენციით განსაზღვრული და არ არის შესაბამისობაში კონვენციის წევრ სახელმწიფოთა სურვილებთან. დაბოლოს, მოსამართლემ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილა თვით სასამართლოს რეგლამენტის 39-ე მუხლის ტექსტზე, რომელშიც სიტყვა „სასურველია“ “souhaitable” (დესირაბლე) მკვეთრ წინააღმდეგობაში მოდის მამატკულოვის საქმეზე გამოტანილი განაჩენის 110-ე პუნქტთან „უნდა დაემორჩილონ“.

_________________________

1. Kruger -ის საქმე.

2. როგორც წინამდებარე თავში (ევროპული სასამართლო მე-11 ოქმამდე და მე-11 ოქმის შემდგომ) იქნა აღნიშნული სასამართლოს სისტემა შედგებოდა ორი საფეხურისაგან ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისია და სასამართლო

3. მე-11 ოქმის ამოქმედებამდე, რომელმაც ცვლილებები შეიტანა კონვენციაში, კონვენციის 25-ე მუხლი ძველი რედაქციით უზრუნველყოფდა ინდივიდუალური განაცხადის უფლებას (ახლანდელი 34-ე მუხლი).

4. ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის რეგლამენტის შესაბამისად, რომელიც მოქმედებდა მე-11 დამატებითი ოქმის ძალაში შესვლამდე.

5. ახლანდელი 34-ე მუხლი.

როგორც წინა თავებში იქნა ნახსენები, განაცხადის წარდგენა სტრასბურგის სასამართლოს წინაშე შესაძლებელია ეროვნულ დონეზე სამართლებრივი დაცვის საბოლოო ინსტანციის ეროვნული საშუალების ამოწურვიდან 6 თვის ვადაში. აღნიშნული ვადა დინებას წყვეტს იმ დღეს, როდესაც სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი იქნება საჩივრის შემცველი წერილი ან ფაქსი.

სასამართლოსადმი გაგზავნილ პირველად წერილში აღნიშნულ უნდა იყოს განმცხადებლის სახელი, გვარი, მისამართი, მისი დაბადების დრო და ადგილი, ასევე, საჩივართან დაკავშირებული დეტალები და კონვენციის ის მუხლები, რომლებიც სავარაუდოდ დაირღვა. მართალია, სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი მიმართვა განხილულ იქნება სასამართლოს ადვოკატის მიერ, რომელიც იცნობს შესაბამისი სახელმწიფოს კანონმდებლობას, მაგრამ შესაძლოა იგი ახლოს არ იცნობდეს კონკრეტული პრობლემის დეტალებს. ამიტომაც სასამართლოსადმი წარდგენილ პირველად წერილში რაც შეიძლება ნათლად და მარტივად უნდა იქნეს აღწერილი, თუ რატომ წარმოადგენს კონკრეტული უსამართლობა, განმცხადებლის აზრით, კონვენციის დარღვევას.

არსებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, სასურველია, რომ პირველადი წერილის მოცულობა 3-4 გვერდს არ აღემატებოდეს. რა თქმა უნდა, საჩივრის არსის ჩატევა ასეთი მცირე მოცულობის დოკუმენტაციაში ზოგჯერ შესაძლოა საკმაოდ რთულიც აღმოჩნდეს. საუკეთესო ვარიანტში სასურველია, რომ წერილი შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:

1. რა უფლების დარღვევას ამტკიცებს განმცხადებელი;
2. რატომ ეწინააღმდეგება ეროვნული კანონმდებლობა ან პრაქტიკა კონვენციის მოთხოვნებს;
3. რა სახის ღონისძიებები უნდა განხორციელებულიყო იმისათვის, რომ დაკმაყოფილებულიყო კონვენციის მოთხოვნები;
4. რა ნაბიჯები უნდა გადადგას სახელმწიფომ, რათა უზრუნველყოს, რომ ასეთ დარღვევას აღარ ჰქონდეს ადგილი მომავალში.

ამავე დროს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პირველად წერილში მოხსენიებული უნდა იქნეს კონვენციის ყველა ის სავარაუდო დარღვევა, რომლებთან დაკავშირებითაც განმცხადებელს პრეტენზიები გააჩნია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა, განმცხადებელმა ვერ დაიცვას 6-თვიანი ვადა, რომელიც დადგენილია სტრასბურგის სასამართლოს წინაშე განაცხადის წარმოსადგენად. შესაბამისად, ეს უკანასკნელიც უარყოფილი იქნება სასამართლოს მიერ.

მართალია, პირველადი წერილი ვერ ცვლის განაცხადის ფორმას, მაგრამ იგი უფრო ზოგად ინფორმაციასა და განმცხადებლის შეფასებით მსჯელობებს შეიცავს. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, იგი აჩერებს 6 თვიანი ვადის დინებას. შესაბამისად, მაშინ, როდესაც განმცხადებელი დგას 6 თვიანი ვადის გასვლის საშიშროების წინაშე და მას არ აქვს საკმარისი დრო სრულყოფილი განაცხადისა და თანდართული დოკუმენტაციის მოსამზადებლად, პირველადი წერილი საუკეთესო ვარიანტია აღნიშნული ვადის შესაჩერებლად. ამ შემთხვევაში განმცხადებელი მოიპოვებს რამდენიმეკვირიან ვადას სრულყოფილი განაცხადის ფორმისა და საჭირო დოკუმენტაციის სასამართლოში წარსადგენად.

პირველადი წერილი, შესაძლოა, სასამართლოში გაიგზავნოს ფოსტის და ფაქსის საშუალებით. სასამართლოს წინაშე განაცხადის წარმოდგენის თარიღად ითვლება ის დღე, როდესაც წერილი ან ფაქსი იქნა გაგზავნილი და არა ის დღე, როდესაც შესაბამისი განაცხადი მიღებულ იქნა სასამართლოს მიერ.

სასამართლოს პასუხი პირველად წერილზე

პირველადი წერილის პასუხად სასამართლო ჩვეულებისამებრ განმცხადებელს უგზავნის განაცხადის სტანდარტულ ფორმას. სასამართლომ ასევე შესაძლებელია, გააკეთოს მითითება იმასთან დაკავშირებით, თუ პირველად წერილში წარმოდგენილი საჩივრის რომელი ასპექტი შეიძლება არ იქნეს დაშვებული არსებით განხილვაზე. ასეთ შემთხვევებში, უმეტესად სასამართლო განმცხადებელს უთითებს მის მიერ ადრე განხილულ ანალოგიურ საქმეებზე, რომლებიც განმცხადებელმა უნდა გაითვალისწინოს განაცხადის ფორმის წარმოდგენისას.

როგორც წესი, პირველად წერილთან დაკავშირებულ პასუხში სასამართლო განუცხადებს განმცხადებელს, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი ჯეროვნად შევსებული მიმართვის ფორმა სასამართლოში განსაზღვრულ ვადაში იქნება დაბრუნებული (ზოგადად, ეს ვადა წარმოადგენს 6 კვირას), მაშინ სასამართლოში განაცხადის წარმოდგენის თარიღად ჩაითვლება ის დღე, როდესაც განმცხადებელმა სასამართლოში გააგზავნა პირველადი წერილი. მართალია, სასამართლოს რეგლამენტის 47-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, სასამართლოში განაცხადის წარდგენის თარიღად ითვლება პირველადი წერილის გაგზავნის თარიღი, მაგრამ ამავე პუნქტის მეორე წინადადება სასამართლოს უტოვებს უფლებას, საპატიო მიზეზების არსებობის შემთხვევაში განაცხადის წარმოდგენის თარიღად მიიჩნიოს სხვა დღე.

როგორც წესი, სასამართლოს არ აქვს უფლება, უარი თქვას განაცხადის მიღებაზე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც განაცხადის ფორმა ჯეროვნად არ არის შევსებული და არ აკმაყოფილებს სასამართლოს რეგლამენტის 47 მუხლით დადგენილ კრიტერიუმებს.

იმ შემთხვევაში, თუკი განმცხადებელი სასამართლოსთან ურთიერთობას ახორციელებს წარმომადგენლის საშუალებით, სასამართლო მას გაუგზავნის უფლებამოსილების დამადასტურებელ ფორმას, რომელიც შევსებულ და ხელმოწერილ უნდა იქნეს განმცხადებლის მიერ და გადაიგზავნოს სასამართლოში.

ინდივიდუალური განაცხადის ფორმა

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის 47-ე მუხლის თანახმად, კონვენციის 34-ე მუხლის საფუძველზე შექმნილი ინდივიდუალური განაცხადი სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილ უნდა იქნეს სასამართლოს რეგისტრატურის მიერ დადგენილი ფორმით, გარდა იმ გამონაკლისი შემთხვევებისა, როდესაც სასამართლოს შესაბამისი სექციის პრეზიდენტი სხვაგვარ გადაწყვეტილებას მიიღებს. ხსენებულ მუხლში, დადგენილი კრიტერიუმების თანახმად, განაცხადი უნდა მოიცავდეს:

a) განმცხადებლის სახელსა და გვარს, დაბადების თარიღს, მოქალაქეობას, სქესს, თანამდებობასა და მისამართს;

b) წარმომადგენლის ყოლის შემთხვევაში, მის სახელსა და გვარს, თანამდებობასა და მისამართს;

c) იმ ხელშემკვრელი მხარისა თუ მხარეების დასახელებას, რომლის წინააღმდეგაც წარმოდგენილია განაცხადი;

d) ფაქტების მოკლე მიმოხილვას;

e) კონვენციის სავარაუდო დარღვევის მოკლე მიმოხილვასა და შესაბამის არგუმენტებს;

f) მოკლე მიმოხილვას განმცხადებლის მიერ კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი მუხლით დადგენილი განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის კრიტერიუმების (სამართლებრივი დაცვის შიდა სახელმწიფოებრივი საშუალებების ამოწურვა და 6 თვიანი ვადა) დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით;

g) განაცხადის საგანს;

h) შესაბამისი დოკუმენტების, კერძოდ, სასამართლოს იმ გადაწყვეტილებების ასლებს, რომლებიც დაკავშირებულია განაცხადის საგანთან.

განმცხადებლებმა, ასევე, უნდა:

i) წარმოადგინონ ინფორმაცია, სახელდობრ დოკუმენტები და გადაწყვეტილებები, რომლითაც დადასტურდება, რომ განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვების კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულია;

j) მიუთითონ იმის შესახებ, დაექვემდებარა თუ არა მათი განაცხადი საერთაშორისო საგამოძიებო თუ მორიგების პროცედურას. იმ შემთხვევაში, თუკი განმცხადებელს არ სურს თავისი ვინაობის საჯაროდ გაცხადება, მან ამის შესახებ უნდა მიუთითოს განაცხადში და წარმოადგინოს მიზეზები, რომლებიც ამართლებენ საზოგადოების მიერ სასამართლოს წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოებაზე ხელმისაწვდომობის ზოგადი წესებიდან გადახრის მსგავს ფაქტებს. პალატის პრეზიდენტს უფლება აქვს, გამონაკლის შემთხვევებში, ნებართვა გასცეს ანონიმურობის დაცვასთან დაკავშირებით. თუმცა, სასამართლომ, ისევე, როგორც მოპასუხე სახელმწიფომ, უნდა იცოდეს განმცხადებლის ნამდვილი სახელი და გვარი. განმცხადებელმა აუცილებლად უნდა აცნობოს სასამართლოს მისამართის შეცვლის და მისი ახალი მისამართის შესახებ.

ინდივიდუალური განაცხადის ფორმის შევსებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს შემდეგი:

1. მხარეები

გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ნათელია, რომ განაცხადს წარმოადგენს რამდენიმე განმცხადებელი, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს არაპირდაპირი მსხვერპლის საკითხი. ძალიან ხშირად მე-8 მუხლის შესაბამისად წარმოდგენილი საჩივარი, რომელიც ეხება ოჯახურ ცხოვრებაში ჩარევას, პოტენციურად ეხება ორ პიროვნებას. მაგალითად, დედის მიერ წარდგენილი საჩივარი იმასთან დაკავშირებით, რომ მას არ ეძლევა შვილთან შეხვედრის საშუალება, შესაძლებელია ასევე წარმოადგენდეს შვილის უფლების დარღვევას იმავე მოტივით. ანალოგიურად, ჟურნალისტის მიერ მე-10 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებული საჩივარი, შესაძლოა, ასევე გაერთიანებულ იქნეს ჟურნალისტის მომსახურებით მოსარგებლე გამომცემლობის საჩივართან იმ შემთხვევაში, თუკი გამომცემელი განიცდის ზიანს.¹

2. ფაქტები

განაცხადის ფორმის ამ თავში, საჩივართან დაკავშირებული ფაქტები წარმოდგენილი უნდა იყოს ნათლად, ლაკონიურად და ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით. შესაძლებლობის ფარგლებში ზუსტად უნდა იქნეს მოხსენიებული თარიღები. იმ შემთხვევაში, როდესაც საჩივარი ეხება რამდენიმე სხვადასხვა საკითხს (მაგალითად, სასამართლო სამართალწარმოებათა სხვადასხვა წყებას), თითოეული წყება განხილულ უნდა იქნეს ცალ-ცალკე. იმ შემთხვევაში, თუკი პირველად წერილში ჯეროვნად და ნათლად არის წარმოდგენილი საჩივართან დაკავშირებული ფაქტები, მაშინ განმცხადებელს შეუძლია, მიუთითოს მასზე, როგორც დანართზე.

3. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა თუ თანდართული ოქმების სავარაუდო დარღვევა.

განაცხადის ამ თავში განმცხადებელმა უნდა წარმოადგინოს ახსნა განმარტება იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ წარმოადგენს მოხსენიებული ფაქტები კონვენციასა და თანდართულ ოქმებში განსაზღვრული მუხლისა თუ მუხლების დარღვევას. იმ შემთხვევაში, თუკი განმცხადებელი უთითებს რამდენიმე მუხლის დარღვევას, თითოეული მუხლი განხილულ უნდა იქნეს ცალ-ცალკე. იმის გათვალისწინებით, რომ კონვენციის ზოგიერთი მუხლი უფლებას აძლევს სახელმწიფო ხელისუფლების კომპეტენტურ ორგანოებს, ჩაერიონ პირის ზოგიერთი უფლების განხორციელებაში, ზოგჯერ კი, საერთოდაც შეზღუდოს იგი, აუცილებელია, განმცხადებელმა წარუდგინოს სასამართლოს ჯეროვანი არგუმენტაცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ არ არის უფლებაში ჩარევა ან მისი შეზღუდვა გამართლებული.

ხშირია შემთხვევები, როდესაც ადგილი აქვს კონვენციის მუხლებს შორის გადაფარვას, ანუ, როდესაც საქმის ერთი და იგივე ფაქტები ხვდება კონვენციის რამდენიმე მუხლის განხილვის სფეროში. აღნიშნულს, უმეტეს შემთხვევაში, ადგილი აქვს მე-8, მე-9, მე-10 და მე-11 მუხლებთან დაკავშირებით. ასეთ დროს საჩივარი თითოეულ მუხლთან მიმართებით უნდა იქნეს წარმოდგენილი.

განაცხადის ფორმის შევსებისას განმცხადებელმა უნდა უზრუნველყოს, რომ საჩივარი კონვენციის ყველა შესაძლო დარღვევასთან დაკავშირებით წარადგინოს. ძალიან ხშირად ხდება ისე, რომ, მართალია, უსამართლობა აშკარაა, მაგრამ ძალიან ძნელი ხდება ამ უსამართლობის საფუძველზე კონვენციის მუხლის დარღვევის მტკიცება. განმცხადებელი ყოველთვის უნდა ეცადოს, მისი საჩივარი და პრეტენზიები მაქსიმალურად მოაქციოს კონვენციის რომელიმე მუხლის განხილვის სფეროში. აღნიშნულის ნათელ მაგალითს წარმოადგენს საქმე Soering v. the United Kingdom, რომელშიც განმცხადებლის ექსტრადიცია უნდა განხორციელებულიყო ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ვირჯინიის შტატში, სადაც მკვლელობაში მსჯავრდების შემთხვევაში მას სიკვდილით დასჯა ემუქრებოდა. გამომდინარე იქიდან, რომ გაერთიანებულ სამეფოს ამ დროისათვის არ ჰქონდა რატიფიცირებული კონვენციის დამატებითი მე-6 ოქმი (სიკვდილით დასჯის გაუქმება მშვიდობიან პერიოდში), ხოლო კონვენციის მე-2 მუხლი (სიცოცხლის უფლება) სიკვდილით დასჯის უფლებას იძლევა, განმცხადებელი მოკლებული იყო საშუალებას, ხსენებულ დებულებებზე დაყრდნობით შეეტანა განაცხადი ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოში. აქედან გამომდინარე, განმცხადებელმა განაცხადი შეიტანა კონვენციის მე-3 მუხლზე დაყრდნობით და აღნიშნა, რომ, იმ შემთხვევაში, თუკი მას მიუსჯიდნენ სიკვდილით დასჯას, მოქმედი პრაქტიკის შესაბამისად, იგი სასჯელის აღსრულების მოლოდინში ძალიან დიდ დროს გაატარებდა სიკვდილმისჯილთა საკანში, ხოლო იქ განცდილი ტანჯვა და პირობები, მისი აზრით, უცილობლად წარმოადგენდა კონვენციის მე-3 მუხლის (წამების აკრძალვა) დარღვევას.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ყოველთვის უნდა ვიქონიოთ მხედველობაში, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის სულ უფრო და უფრო მზარდი სტანდარტებიდან გამომდინარე, კონვენცია წარმოადგენს სიცოცხლისუნარიან აქტს. აქედან გამომდინარე, გარკვეულ ეტაპზე სასამართლომ შესაძლოა განსახილველად მიიღოს კონკრეტული შემთხვევა, რომელიც უწინ უარყოფილ იქნა იმის გამო, რომ იგი არ ხვდებოდა კონვენციის რეგულირების სფეროში. მაგალითად, 1986 წელს განხილულ საქმეში Feldbrugge v. Netherlands სასამართლომ დაადგინა, რომ ის დავები, რომლებიც შეეხებოდა სოციალური დაზღვევის საკითხებს, არ ხვდებოდა მე-6 მუხლის განხილვის სფეროში. თუმცა, 7 წლის შემდგომ სასამართლომ შეცვალა თავისი მიდგომა და განაცხადა, რომ სოციალურ დაზღვევასთან დაკავშირებული საკითხები ხვდებოდა კონვენციის მე-6 (1) მუხლში ხსენებული ტერმინის - „სამოქალაქო უფლებების“ - სფეროში.

4. სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საშუალებების ამოწურვა/ექვსთვიანი ვადა

მე-4 თავში განმცხადებელმა სასამართლოს უნდა წარუდგინოს დეტალები სამართლებრივი დაცვის იმ ეროვნულ საშუალებებთან დაკავშირებით, რომლებიც მან გამოიყენა ეროვნულ დონეზე. განმცხადებელმა ევროპულ სასამართლოს უნდა მიაწოდოს ეროვნულ დონეზე მიღებული სასამართლო თუ ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების ზუსტი თარიღები, მათ შორის, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების თარიღი. აღნიშნულ თავში განმცხადებელმა, სტრასბურგის სასამართლოში განაცხადის შეტანამდე, ასევე უნდა გააკეთოს მითითება, არსებობს თუ არა კიდევ ეროვნულ დონეზე სამართლებრივი დაცვის საშუალებები, რომლებიც მას თავის საჩივართან დაკავშირებით არ გამოუყენებია. თუკი სამართლებრივი დაცვის ასეთი საშუალება არსებობს და იგი ხელმისაწვდომია, განმცხადებელმა უნდა მიუთითოს მისი ზუსტი დასახელება და, ამასთანავე, წარადგინოს სასამართლოში არგუმენტები, თუ რატომ არ ამოწურა ხსენებული საშუალება.

5. განაცხადის ობიექტი (მიზანი)

განაცხადის ამ ნაწილში განმცხადებელმა მოკლედ უნდა აღნიშნოს, თუ რისი მიღწევა სურს მას ევროპის სასამართლოს წინაშე საჩივრის წარდგენით. ზოგადად, აღნიშნული გულისხმობს:

1. არაფინანსურ მიზანს (მაგალითად, კონკრეტული კანონის გაუქმება ან ადმინისტრაციული პრაქტიკის შეცვლა);

2. კომპენსაციას -

მაშინ, როდესაც განმცხადებელი ამტკიცებს ეროვნულ დონეზე მოქმედი კონკრეტული კანონის შეუსაბამობას კონვენციის მოთხოვნებთან, სასამართლო განიხილავს აღნიშნულ საკითხს. თუმცა, მას არ გააჩნია უფლებამოსილება, უბრძანოს მოპასუხე სახელმწიფოს შესაბამისი კანონის გაუქმება ან მოქმედი პრაქტიკის შეცვლა. სასამართლო მხოლოდ აფიქსირებს კანონისა თუ მოქმედი პრაქტიკის შეუსაბამობას კონვენციის მოთხოვნებთან და უზრუნველყოფს განმცხადებლის შესაბამის სამართლიან დაკმაყოფილებას. აღნიშნულის ნათელ მაგალითს წარმოადგენს იტალიის წინააღმდეგ მე-6 მუხლის (სამართლიანი სასამართლო განხილვის) დარღვევაზე გამოტანილი არაერთი გადაწყვეტილება. ხსენებული გადაწყვეტილებები ძირითადად ეხება გონივრული ვადის დარღვევას. მიუხედავად მრავალი გადაწყვეტილებისა, იტალიის მთავრობა მაინც არ ცვლის და არ შეაქვს კორექტივები მოქმედ სასამართლო სისტემაში, რათა აღმოფხვრილ იქნეს ხსენებული ლაფსუსი. თუმცა, სასამართლო პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც სასამართლოს მიერ მოპასუხე სახელმწიფოს კანონმდებლობის აღიარებას კონვენციის მოთხოვნებთან შეუსაბამოდ მოჰყოლია ხსენებული კანონისა თუ კანონების შეცვლა-გაუქმება, რათა თავიდან ყოფილიყო აცილებული ანალოგიურ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლოს მიერ შემდგომ გადაწყვეტილბათა გამოტანა.

აქვე უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ კონვენცია, ისევე, როგორც ევროპის სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი, სიცოცხლისუნარიანია. მხედველობაში უნდა მივიღოთ ასევე ის ფაქტი, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის სულ უფრო და უფრო მზარდი სტანდარტებიდან გამომდინარე, მომავალში სასამართლომ შესაძლოა განაცხადოს, რომ მას აქვს უფლებამოსილება, მოსთხოვოს სახელმწიფოებს ონვენციასთან შეუსაბამო კანონმდებლობის შეცვლა. აღნიშნულის ვარაუდის საფუძველს გვაძლევს სასამართლოს მიერ საქმეზე Asanidze v. Georgia გამოტანილი განაჩენი, რომელშიც სასამართლომ განაცხადა, რომ

თავისი ხასიათით წინამდებარე საქმეში დადგენილი დარღვევა არ ტოვებს რაიმე რეალური არჩევანის საშუალებას იმ ღონისძიებებს შორის, რომლებიც საჭიროა დარღვევის გამოსასწორებლად... ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, მხედველობაში იქნა რა მიღებული საქმის კონკრეტული გარემოებები და კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის აღკვეთის მძაფრი აუცილებლობა, სასამართლო თვლის, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ უახლოეს დღეებში უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება.

6. სხვა საერთაშორისო სამართალწარმოებასთან დაკავშირებული განცხადება

წინამდებარე თავში განმცხადებელმა სასამართლოს უნდა წარუდგინოს ინფორმაცია, დაუქვემდებარა თუ არა მან თავისი განაცხადი რომელიმე სხვა საერთაშორისო გამოძიებისა თუ მორიგების პროცედურას. იმ შემთხვევაში, თუკი ზემოხსენებულს ადგილი ჰქონდა განმცხადებლის მხრიდან, მან უნდა წარუდგინოს სასამართლოს იმ საერთაშორისო უწყების სახელწოდება, რომელსაც წარედგინა განაცხადი. განმცხადებელმა ასევე უნდა მიაწოდოს სასამართლოს დაწვრილებითი ინფორმაცია საერთაშორისო უწყების წინაშე გამართულ სამართალწარმოებასთან, თარიღებთან და გამოტანილი გადაწყვეტილების დეტალებთან დაკავშირებით. განმცხადებელმა ასევე უნდა უზრუნველყოს გადაწყვეტილებებისა და დოკუმენტების ასლების წარდგენა. აღნიშნული დოკუმენტაცია არ უნდა იყოს აკინძული, შეკრული ან ერთმანეთზე მიწებებული.

7. დოკუმენტაციის ნუსხა

განმცხადებელმა სტრასბურგის სასამართლოს უნდა წარუდგინოს ეროვნულ დონეზე გამოტანილი ყველა განაჩენისა თუ გადაწყვეტილების ასლი (რომლებიც მოხსენიებულია მე-4 და მე-6 თავებში) და მათი ნუსხა. განმცხადებელმა სასამართლოს უნდა წარუდგინოს ასევე ნებისმიერი სხვა დოკუმენტაცია, რომელიც სურს, რომ სასამართლომ განიხილოს მტკიცებულების სახით (ჩანაწერები, მოწმეთა ჩვენებები და სხვ.). განმცხადებელმა სასამართლოს უნდა წარუდგინოს მხოლოდ ის დოკუმენტაცია, რომელიც მის საჩივართანაა დაკავშირებული. გამომდინარე იქიდან, რომ სტრასბურგის სასამართლოს არ გააჩნია ყოველი ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობის ამომწურავი ნუსხა, განმცხადებელმა უნდა წარუდგინოს სასამართლოს მის საჩივართან დაკავშირებული კანონებისა და სხვა აქტების ასლები.

8. ხელსაყრელი ენის დასახელება

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში სამართალწარმოების ენები

ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის თანახმად, სასამართლოში სამართალწარმოების ენებად დადგენილია ინგლისური და ფრანგული. მიუხედავად ამისა, ზოგადი პრაქტიკიდან გამომდინარე პირველადი წერილის სასამართლოში წარდგენა დასაშვებია კონვენციის წევრი სახელმწიფოს ოფიციალურ ენაზე. ფაქტობრივად, ნებისმიერი კომუნიკაცია სასამართლოსთან (მათ შორის, საჩივრის წარდგენაც) განმცხადებლის მხრიდან შესაძლოა, წარმოებდეს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ოფიციალურ ენაზე, მაგრამ მხოლოდ იმ ეტაპამდე, სანამ სასამართლო გამოიტანს გადაწყვეტილებას განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებით. აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ განმცხადებელმა თხოვნით უნდა მიმართოს პალატის თავმჯდომარეს, სასამართლოს არაოფიციალური ენის (კონვენციის ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ოფიციალური ენის) გამოყენების ნებართვის მოპოვებისათვის. პალატის პრეზიდენტის მიერ ნებართვის გაუცემლობის შემთხვევაში განმცხადებელმა სასამართლოსთან ურთიერთობა უნდა აწარმოოს სასამართლო ოფიციალურ ენაზე.

განსხვავებული მოთხოვნებია წარმოდგენილი 34-ე მუხლში მოპასუხე მხარეებთან მიმართებით. სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან, გამოიყენონ ინგლისური ან ფრანგული ენები სამართალწარმოების ყველა ეტაპზე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც პალატის პრეზიდენტი მათ სხვა ენის გამოყენების უფლებას დართავს. სასამართლოს შეუძლია, თხოვნით მიმართოს ხელშემკვრელ მხარეს, წარუდგინოს სასამართლოს მისი არგუმენტაციის თარგმანი ამ ქვეყნის ერთ-ერთ ოფიციალურ ენაზე, რათა დახმარება აღმოუჩინოს განმცხადებელს.

განცხადება და ხელმოწერა

იმ შემთხვევაში, თუკი განაცხადი ხელმოწერილია განმცხადებლის წარმომადგენლის მიერ, მას თან უნდა ერთვოდეს წარმომადგენლობის განხორციელებაზე უფლებამოსილების მინიჭების ფორმა, რომელიც ხელმოწერილი იქნება განმცხადებლის მიერ.

წარმომადგენლობა

ა) სასამართლოს რეგლამენტის 36-ე მუხლის თანახმად, თავდაპირველ ეტაპზე არასამთავრობო ორგანიზაციებს ან პირთა ჯგუფებს შეუძლიათ, თავად ან წარმომადგენლის საშუალებით წარადგინონ განაცხადი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე. მაგრამ, როგორც უკვე ვახსენეთ, აღნიშნული დასაშვებია მხოლოდ სამართალწარმოების თავდაპირველ ეტაპზე. მას შემდეგ, რაც სასამართლო რეგლამენტის 54-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად მოპასუხე მთავრობას სასამართლოში შეტანილი განაცხადის შესახებ აცნობებს, განმცხადებელი წარმოდგენილ უნდა იქნეს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებში საადვოკატო საქმიანობის განხორციელებაზე უფლებამოსილი პირის მიერ, რომელიც უნდა ცხოვრობდეს რომელიმე ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე (გარდა იმ გამონაკლისი შემთხვევებისა, როდესაც პალატის თავმჯდომარე მიიღებს სხვაგვარ გადაწყვეტილებას და ნებას დართავს ნებისმიერ სხვა პირს წარმომადგენლობის ფუნქციის განხორციელებაზე). ზემოხსენებული ეხება სამართალწარმოების როგორც წერილობით, ასევე ზეპირ პროცედურებს. სასამართლოს წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე პალატის პრეზიდენტს უფლება აქვს (როდესაც გონივრულად მიიჩნევს, რომ ადვოკატის საქციელი ამის საფუძველს იძლევა), ბრძანოს, რომ ადვოკატს აღარ შეუძლია განმცხადებლის წარმოდგენა ან მისთვის დახმარების გაწევა და რომ განმცხადებელმა უნდა მოიძიოს ალტერნატიული პირი, რომელიც მის წარმომადგენლობას განახორციელებს.

ადვოკატი (გამონაკლის შემთხვევებში, სხვა უფლებამოსილი ან თვით განმცხადებელი პირი) ჯეროვნად უნდა ფლობდეს სასამართლოს ოფიციალურ ენას. გამონაკლის შემთხვევებში, დასაშვებია, რომ პალატის პრეზიდენტის ნებართვით სამართალწარმოების დროს ადვოკატმა, წარმომადგენელმა ან განმცხადებელმა გამოიყენოს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ოფიციალური ენა. „1996 წლის ევროპული შეთანხმება ევროპული სასამართლოს წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოებაში მონაწილე პირების შესახებ“ ადგენს მრავალ გარანტიებს ევროპული სასამართლოს წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოებაში მონაწილე პირებისათვის. შეთანხმება ეხება როგორც მხარეებს და მათ წარმომადგენლებს, ასევე მრჩევლებს, ექსპერტებსა და მოწმეებს. შეთანხმების თანახმად, მხარეები იმუნიტეტით სარგებლობენ იმ ზეპირ თუ წერილობით განცხადებებზე დაყრდნობით, რომლებიც გაკეთდა სასამართლოში ან წარედგინა სასამართლოს. თუმცა, იგი არ გამოიყენება იმ განცხადებებთან დაკავშირებით, რომლებიც გაკეთდა სასამართლოს გარეთ. მთავრობები ვალდებული არიან, პატივი სცენ განმცხადებელთა და მათ წარმომადგენელთა უფლებას, თავისუფლად მიმართონ და ბოლომდე მიყვნენ სასამართლოში შეტანილ განაცხადს. განსაკუთრებული გარანტიებით სარგებლობენ პატიმრობაში მყოფი განმცხადებელი და მისი წარმომადგენელი. სასამართლო ვალდებულია, მოუხსნას სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეს იმუნიტეტი, როდესაც ეს ხელს შეუშლის მართლმსაჯულებისა და კანონიერების განხორციელებას.

ბ) ევროპის სასამართლოს წინაშე მოპასუხე სახელმწიფო წარმოდგენილია სამთავრობო აგენტის მიერ, რომელსაც შესაძლოა დახმარებას უწევდნენ მრჩევლები, ექსპერტები და ა.შ.

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში განაცხადის გაგზავნასთან
დაკავშირებული სტრატეგია

სტრასბურგის სასამართლოში განაცხადის შეტანის მსურველებმა უმჯობესია, მხედველობაში მიიღონ, რომ უკეთესი იქნება, თუკი ისინი საწყის ეტაპზევე სასამართლოში წარადგენენ მათ ხელთ არსებულ ძლიერ არგუმენტაციას კონვენციის დარღვევასთან დაკავშირებით. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია განმცხადებლის არგუმენტაციისა და განაცხადის შემდგომი განვითარება (მაგრამ არა ახალი საჩივრების წარდგენა) საქმის მსვლელობის პროცესში, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ სასამართლომ საკმარისი არგუმენტაციის არარსებობის გამო, შესაძლოა, მოპასუხე მთავრობისათვის შეტყობინების გარეშე გამოაცხადოს განაცხადი დაუშვებლად არსებით განხილვაზე. ძალიან ხშირად განაცხადები დაუშვებლად მიიჩნევა არსებით განხილვაზე ადრეულ ეტაპზევე მათი დაუსაბუთებლობის გამო. შესაბამისად, რაც უფრო მეტი და ძლიერი არგუმენტაცია იქნება თავიდანვე წარდგენილი განმცხადებლის მიერ სტრასბურგის სასამართლოში, მით უფრო ნაკლები იქნება იმის შანსი, რომ განაცხადი ადრეულ ეტაპზევე გამოცხადდეს დაუშვებლად არსებით განხილვაზე.

ამასთანავე, თავდაპირველ ეტაპზევე საჩივრის სრული მოცულობით წარდგენა და საჩივრებთან დაკავშირებული შესაბამისი არგუმენტაციის მიწოდება სტრასბურგის სასამართლოსათვის, განმცხადებელს აარიდებდა იმ საშიშროებას, რომ მისი განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოცხადდეს 6-თვიანი ვადის დარღვევის გამო. ანუ, იმ შემთხვევაში, თუკი განმცხადებელი ჯერ თავდაპირველ წერილში (რომელიც წარდგენილ იქნა სასამართლოს წინაშე 6-თვიანი ვადის დაცვით) გარკვეული მუხლების დარღვევაზე მიუთითებს, ხოლო მოგვიანებით გაგზავნილ განაცხადში იგი მიუთითებს იმ უფლებათა დარღვევაზე, რომლებიც ნახსენები არ იყო თავდაპირველ წერილში, მაშინ ისინი დაუშვებლად გამოცხადდება სასამართლოს მიერ 6-თვიან ვადასთან შეუსაბამობის გამო.

განაცხადის რეგისტრაცია

განაცხადის რეგისტრაცია წარმოებს შევსებული განაცხადის ფორმის მიღების შემდგომ. განაცხადის რეგისტრაცია, შესაძლოა, გადაიდოს განმცხადებლის მიერ შესაბამისი დამატებითი დოკუმენტაციის მოწოდებამდე. ჩვეულებისამებრ, სასამართლო წერილობით ატყობინებს განმცხადებელს საქმის ნომერს და განაცხადის წარდგენის თარიღს ანუ დღეს, როდესაც განმცხადებელმა პირველადი წერილით მიმართა სტრასბურგის სასამართლოს და 6-თვიანმა ვადამ დინება შეწყვიტა. სასამართლოს შეუძლია, განაცხადის წარდგენის თარიღი შეცვალოს, თუკი ადგილი ექნება ახალი გარემოებების გამოვლენას, მაგრამ ეს ძალიან იშვიათად ხდება.

სასამართლომ ასევე შესაძლებელია, მიუთითოს განმცხადებელს მისთვის გაგზავნილ წერილში იმ აშკარა პრობლემებთან დაკავშირებით, რომლებიც თან ახლავს განაცხადს და რომლებიც შესაძლოა მისი არსებით განხილვაზე დაუშვებლობის მიზეზი გახდეს. სასამართლოს რეგისტრატურის იურისტების ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს ასევე ყველაზე უსაფუძვლო საქმეებისაგან სასამართლოს გათავისუფლება, რათა სასამართლოს მიერ თავისი შეზღუდული რესურსებით ყურადღების კონცენტრირება ყველაზე ძლიერ საქმეებზე მოხდეს. განმცხადებელმა, რომელიც სასამართლოსგან ანალოგიურ წერილს მიიღებს, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გაამახვილოს იმ საკითხებზე, რომლებიც მოხსენიებულია წერილში. ასეთ წერილში შესაძლოა განმცხადებელს მიენიშნოს განაცხადში დაშვებადობასთან დაკავშირებული ისეთი საკითხის არარსებობაზე, რომელიც მას გამორჩა და, რაც უსათუოდ გახდება იმის საფუძველი, რომ განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოცხადდეს. თუმცა, შესაძლოა ისეც მოხდეს, რომ საკმარისი არ იყოს განმცხადებლის მიერ სასამართლოსათვის მიწოდებული ინფორმაცია, მაგალითად, იმასთან დაკავშირებით, თუ რა მოცულობით ეცადა განმცხადებელი სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალებების ამოწურვას. ნებისმიერ შემთხვევაში, ხსენებული წერილი არ წარმოადგენს სასამართლო გადაწყვეტილებას. იგი მხოლოდ და მხოლოდ სასამართლოს რეგისტრატურის მიერ განხორციელებული მითითებაა საქმის პერსპექტივასთან დაკავშირებით. თუმცა, განმცხადებელს ყველა შემთხვევაში შეუძლია მოითხოვოს, რათა გამოტანილ იქნეს ფორმალური გადაწყვეტილება განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებით.

განაცხადის გადაცემა მომხსენებელი მოსამართლისათვის და მის მიერ მომზადებული მოხსენება

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის 49-ე მუხლის თანახმად, მას შემდეგ, რაც განაცხადი რეგისტრირებული იქნება, იგი გადაეცემა იმ პალატის პრეზიდენტს, რომელშიც იმყოფება მოპასუხე მთავრობის მიერ არჩეული მოსამართლე.

შესაბამისი პალატის პრეზიდენტი ნიშნავს მომხსენებელ მოსამართლეს, რომელიც უწინარესად პასუხისმგებელია განაცხადის თავდაპირველ განხილვაზე. განაცხადის თავდაპირველი შეფასების შემდეგ მომხსენებელი მოსამართლე განაცხადს შემდგომი განხილვისათვის გადასცემს 3 მოსამართლისაგან შემდგარ კომიტეტს ან 7 მოსამართლისაგან შემდგარ პალატას. მომხსენებელი მოსამართლის მიერ განაცხადის წარმართვა კომიტეტში წარმოებს იმ შემთხვევაში, თუკი მოსამართლე ჩათვლის, რომ განაცხადი მოკლებულია არგუმენტაციას, არ არის დაკმაყოფილებული არსებით განხილვაზე დაშვების კრიტერიუმები და, შესაბამისად, ნაკლებია შანსი, რომ მან გაიაროს დაშვებადობის სტადია.

იმ შემთხვევაში, თუკი მომხსენებლის განაცხადი, მოსამართლის აზრით, საფუძვლიანია, იგი გადაეცემა პალატას. ორივე შემთხვევაში მომხსენებელი მოსამართლე მას თან ურთავს საქმესთან დაკავშირებულ მოხსენებას და დოკუმენტაციას, რომელიც ხელს შეუწყობს კომიტეტს, პალატას ან მის პრეზიდენტს თავიანთი ფუნქციების განხორციელებაში (თუმცა, ეს მოხსენება შედარებით მცირე მოცულობისაა იმ შემთხვევაში, როდესაც განაცხადი დაშვებადობაზე გადაწყვეტილების გამოსატანად გადაეცემა კომიტეტს). თავისი ფუნქციების განხორციელებისას მომხსენებელ მოსამართლეს უფლება აქვს, მოსთხოვოს მხარეებს, კონკრეტულ ვადაში წარმოადგინონ ნებისმიერი დამატებითი ფაქტობრივი ინფორმაცია, დოკუმენტები ან სხვა მასალები, რომლებიც მხარეებს შესაბამისად მიაჩნიათ.

მართალია, მომხსენებელი მოსამართლის არჩევისას პალატის პრეზიდენტი ცდილობს, შეძლებისდაგვარად თანაბრად გადაანაწილოს მოსამართლეებზე განაცხადები, მაგრამ პალატის პრეზიდენტი უმეტესად ირჩევს ისეთ მოსამართლეებს, რომლებიც ახლოს იცნობენ განაცხადში აღნიშნულ პრობლემებს. უმეტეს შემთხვევებში, მომხსენებელ მოსამართლედ ინიშნება სასამართლოს ის მოსამართლე, რომელიც არჩეულია მოპასუხე სახელმწიფოს მხრივ.

მომხსენებელი მოსამართლე ან სასამართლოს რეგისტრატურის იურისტი ადრეულ ეტაპზევე ჩამოაყალიბებენ თავიანთ მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, საფუძვლიანია თუ არა საჩივარი და დაშვებულ უნდა იქნეს თუ არა იგი არსებით განხილვაზე. ამიტომაც, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ განმცხადებელმა თავიდანვე წარუდგინოს სასამართლოს საჩივარი სრული მოცულობით და გაამყაროს იგი მაქსიმალური არგუმენტაციით.

მომხსენებელი მოსამართლის მოხსენება

სასამართლოს რეგლამენტის 49-ე (3) მუხლის თანახმად, მომხსენებელმა მოსამართლემ განსახილველ განაცხადთან დაკავშირებით უნდა მოამზადოს მოხსენება, რომელიც კონფიდენციალური ხასიათისაა და არ გადაეცემა მხარეებს. ზოგადად, ასეთი მოხსენებები შეიცავს საჩივრების მოკლე მიმოხილვას, შესაბამის ფაქტებს და მომხსენებელი მოსამართლის მოსაზრებას განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებით.

მოხსენებები შედარებით დიდი მოცულობისაა, როდესაც მომხსენებელ მოსამართლეს მიაჩნია, რომ განაცხადი იმსახურებს არსებით განხილვას. ასეთ შემთხვევაში, მოხსენება ასევე მოიცავს ნაწილს, რომელიც ეხება „ესაბამის ეროვნულ კანონმდებლობასა და პრაქტიკას“ გარდა ამისა, მომხსენებელი მოსამართლე (ან, უფრო ხშირად, რეგისტრატური იურისტი) ამზადებს კითხვებს, რომლებზეც მოპასუხე სახელმწიფომ უნდა წარადგინოს თავისი პასუხები. ამის შემდგომ მოხსენება განიხილება პალატის მიერ.

საქმეების გაერთიანება

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის 43-ე მუხლის შესაბამისად, სასამართლოს უფლება აქვს, გააერთიანოს სასამართლოს მიერ განსახილველი საქმეები. ხსენებულს ადგილი აქვს, როდესაც განაცხადები ეხება იდენტურ ან ძალიან მსგავს საკითხებს. განმცხადებლებისათვის სასურველი იქნებოდა, რომ მიმართონ თხოვნით სასამართლოს, რათა მათი განაცხადი გაერთიანებულ იქნეს სხვა ანალოგიურ განაცხადებთან. ანალოგიური საქმეების გაერთიანებამ, შესაძლოა, ხაზგასმით აღნიშნოს სასამართლოს წინაშე ის ფაქტი, რომ წამოჭრილი საკითხი არ არის მხოლოდ ერთი ადამიანის ერთჯერადი პრობლემა, რომელსაც იგი წააწყდა, არამედ მას შეუძლია გამოიწვიოს კონვენციის მრავალჯერადი დარღვევა. თუმცა, სასამართლოს შეუძლია, თავისივე ინიციატივით გააერთიანოს საქმეები. სასამართლოს ასევე შეუძლია, წარმართოს საქმეები ერთდროულად მიუხედავად იმისა, ისინი გაერთიანებულია თუ არა. იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლო გადაწყვეტს საქმის გაერთიანებას, მას შეუძლია საქმის განხილვა დაავალოს ერთ-ერთ პალატას და დანიშნოს ერთი ad hoc მოსამართლე.

განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვების საკითხის გადაწყვეტა კომიტეტის მიერ

კონვენციის მე-11 დამატებითი ოქმის მიღების შედეგად წარმოდგენილ ერთ-ერთ უმთავრეს და უმნიშვნელოვანეს ინოვაციას წარმოადგენდა 3 მოსამართლისაგან შემდგარი კომიტეტების შექმნა, რომელთა მიზანიც იყო განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვების საკითხის სწრაფად და ეფექტურად გადაწყვეტა. კომიტეტების უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს ისეთი საქმეების უარყოფა, რომლებსაც გააჩნიათ აშკარა დეფექტი - მაგალითად, როდესაც განმცხადებელს არ ამოუწურავს სამართლებრივი დაცვის ყველა შინასახელმწიფოებრივი საშუალება, ან დაარღვია სასამართლოში განაცხადის წარდგენის 6-თვიანი ვადა, ან საჩივარი არ ეხება კონვენციით ან დამატებითი ოქმებით გარანტირებული რომელიმე მუხლის დარღვევას.

კომიტეტები, რომლებიც შედგება 3 მოსამართლისაგან, იქმნება სასამართლოს სექციებს შიგნით კონვენციის 27-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, რომლის თანახმადაც:

„წარდგენილ საქმეთა განსახილველად სასამართლო ქმნის სამი მოსამართლისაგან შემდგარ კომიტეტებს... სასამართლოს პალატები აარსებენ კომიტეტებს დროის განსაზღვრული პერიოდით“.

კომიტეტების რაოდენობას განსაზღვრავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეზიდენტი პალატის პრეზიდენტებთან კონსულტაციის შემდგომ. კომიტეტები იქმნება 12 თვის ხანგრძლივობით და მასში როტაციის წესით მონაწილეობენ სასამართლოს თითოეული სექციის წევრები, გარდა სექციის პრეზიდენტებისა. სექციის წევრმა მოსამართლეებმა, შესაძლოა, ჩაანაცვლონ კომიტეტის წევრები, რომლებსაც არ შეუძლიათ, მონაწილეობა მიიღონ კომიტეტის მუშაობაში. თითოეულ კომიტეტს ხელმძღვანელობს სექციის წევრი მოსამართლე, რომელსაც გააჩნია უპირატესობა სექციის შიგნით.

კომიტეტის სხდომები ტარდება განცალკევებულად - სასამართლოს წევრების თანდასწრებით. კომიტეტის მოსამართლეები იხილავენ მომხსენებელი მოსამართლის მიერ წარმოდგენილი მოხსენების დეტალებსა და რეკომენდაციას, ასევე, მსჯელობენ განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებით. მოსამართლეები, უმეტეს შემთხვევაში, ეთანხმებიან მომხსენებელი მოსამართლის მიერ წარმოდგენილ რეკომენდაციას (როგორც ეს წინა თავებში იქნა აღნიშნული. რადგანაც მომხსენებელმა მოსამართლემ საქმე გადასცა კომიტეტს, მისი რეკომენდაცია გულისხმობს საქმის არსებით განხილვაზე დაუშვებლობას). კომიტეტისათვის გადაცემული განაცხადები არსებით განხილვაზე დაუშვებლად იქნება გამოცხადებული, თუკი კომიტეტის წევრი სამივე მოსამართლე ერთსულოვნად მიიღებს გადაწყვეტილებას და განაცხადს გამოაცხადებს არსებით განხილვაზე დაუშვებლად. ზოგიერთ შემთხვევაში კომიტეტის მოსამართლეს შეუძლია, მოითხოვოს დამატებითი ინფორმაცია კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით, მაგრამ, როგორც წესი, ძალიან იშვიათია, რომ კომიტეტისათვის გადაცემული საქმე გადაურჩეს დაუშვებლად გამოცხადებას. იმ შემთხვევაში, თუკი აღნიშნულს მაინც აქვს ადგილი, ანუ კომიტეტის მოსამართლეებს შორის არ არსებობს ერთსულოვნება განაცხადის არსებით განხილვაზე დაუშვებლობასთან დაკავშირებით, განაცხადი ავტომატურად გადაეცემა შესაბამის პალატას განსახილველად.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატები

თუკი ერთსულოვანი გადაწყვეტილება ვერ იქნება მიღებული კომიტეტის მიერ ან მომხსენებელი მოსამართლე ჩათვლის, რომ საქმე არ არის უსაფუძვლო, განაცხადს განიხილავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატა, რომელსაც ქმნის (სულ მცირე 4 პალატას) და მის პრეზიდენტებს ნიშნავს სასამართლოს პლენუმი. თითოეული პალატა შედგება 7 მოსამართლისაგან და ex officio მოსამართლისაგან, რომელიც არის კონკრეტულ განაცხადთან დაკავშირებით მოპასუხე სახელმწიფოს მხრივ არჩეული მოსამართლე ან, იმ შემთხვევაში, თუკი მოპასუხე სახელმწიფოს მხრივ არჩეულ მოსამართლეს არ შეუძლია მონაწილეობის მიღება განაცხადის განხილვაში, ad hoc მოსამართლე, ანუ პირი, რომელსაც ირჩევს მოპასუხე სახელმწიფო.

პალატები იქმნება 3 წლის ვადით, დაბალანსებულია გეოგრაფიული და გენდერული თვალსაზრისით და ასახავენ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებში არსებულ სხვადასხვა სამართლებრივ სისტემებს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც გარემოებები ამას მოითხოვს, სასამართლოს პრეზიდენტს შეუძლია, გარკვეული ცვლილებები განახორციელოს სექციის შემადგენლობაში. საჭიროების შემთხვევაში, ასევე შესაძლებელია, სასამართლოს პრეზიდენტის წინადადებით სასამართლოს პლენუმმა დამატებითი სექცია შექმნას.

მას შემდეგ, რაც მომხსენებელი მოსამართლე (რეგისტრატურისა და მხარეების დახმარებით) მოიპოვებს ყველა საჭირო ინფორმაციას, იგი ამზადებს საქმის მოკლე რეზიუმეს პალატისათვის. თუკი საქმე გამოირჩევა განსაკუთრებულობით ან ძალიან რთულია, მხარეებისაგან ინფორმაციის მოპოვების პროცესი შესაძლოა მოიცავდეს მთავრობისადმი დასმულ ცალკეულ კითხვებს, რომლებზეც განმცხადებელს მიეცემა შანსი, წარმოადგინოს თავისი კომენტარები.

პალატა იხილავს როგორც განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის საკითხს, ასევე განაცხადს არსებითად. ზოგადად, განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის ეტაპი და საქმის არსებითად განხილვა ერთმანეთისაგან გამიჯნულია. თუმცა, გარკვეულ შემთხვევებში, სასამართლომ შესაძლოა გადაწყვიტოს დაშვებადობისა და განაცხადის არსებითი მხარის თანადროულად განხილვა. მართალია, აღნიშნული იშვიათად ხდება, მაგრამ პალატის მიერ განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის საკითხისა და მისი არსებითად თანადროულად განხილვა შესაძლოა იმ შემთხვევაში, როდესაც, მაგალითად, მოპასუხე სახელმწიფო არ აცხადებს პრეტენზიას განაცხადის არსებით განხილვაზე² დაშვებასთან დაკავშირებით. პალატას შეუძლია, განაცხადი დაუშვებლად გამოაცხადოს ან ამოიღოს იგი განსახილველ საქმეთა სიიდან. ალტერნატიულად პალატას ან მის პრეზიდენტს შეუძლია:

a) მოსთხოვოს მხარეებს, წარადგინონ სასამართლოში ნებისმიერი ფაქტობრივი ინფორმაცია, დოკუმენტაცია ან სხვა მასალები, რომლებიც პალატას ან მის პრეზიდენტს შესაბამისად მიაჩნიათ განსახილველ საქმესთან მიმართებით;

b) ატყობინებს მოპასუხე სახელმწიფოს მის წინააღმდეგ შეტანილ განაცხადთან დაკავშირებით და იწვევს მოპასუხე მთავრობას, წარადგინოს წერილობითი კომენტარები განაცხადზე. მთავრობის მიერ კომენტარების წარდგენის შემდგომ იწვევს განმცხადებელს საპასუხო კომენტარების წარსადგენად;

c) იწვევს მხარეებს დამატებითი კომენტარების წარსადგენად.

განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღებამდე პალატას შეუძლია, მხარის მოთხოვნის საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით გამართოს ზეპირი მოსმენა, თუკი ამას საჭიროდ მიიჩნევს კონვენციით მისთვის მინიჭებული ფუნქციების განხორციელებისათვის. გარდა განსაკუთრებული გამონაკლისისა, ასეთ შემთხვევაში მხარეები უნდა შეეხონ ასევე განაცხადის არსებით მხარესთან დაკავშირებულ საკითხებს. თუკი დაშვებადობის სტადიაზე სასამართლოს პალატა გადაწყვეტს, რომ გამართოს ზეპირი მოსმენა სასამართლო რეგისტრატურის საშუალებით, უკავშირდება მოპასუხე მთავრობასა და განმცხადებელს, რათა განსაზღვრულ იქნეს ზეპირი მოსმენის დღე. მხარეებმა თავიანთი არგუმენტები წინასწარ უნდა წარადგინონ სასამართლოში, რათა ისინი თარგმნილ იქნეს და მოსამართლეებს მოსმენაზე ხელთ ჰქონდეთ. იმ შემთხვევაში, თუკი სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეს, მოწმეს ან ექსპერტს სურს, თავისი არგუმენტების ან დასკვნის წარდგენა სასამართლოს არაოფიციალურ ენაზე (ინგლისური და ფრანგული), მან თხოვნით უნდა მიმართოს შესაბამისი პალატის თავმჯდომარეს, რომელიც თავისი შეხედულებისამებრ ანიჭებს ან არ ანიჭებს მას ამის უფლებამოსილებას.

მიუხედავად იმისა, რომ მხარეებს დაესმებათ შეკითხვა, თუ რამდენი ხანი სჭირდებათ მათ თავიანთი არგუმენტაციის წარსადგენად, პრაქტიკულად სასამართლო ზეპირი მოსმენა ნახევარი დღის განმავლობაში გრძელდება, ხოლო მხარეებს ეძლევა თითოეულს 45 წუთი თავისი პოზიციისა და არგუმენტაციის წარსადგენად. არგუმენტაციისა და პოზიციის წარდგენა სასამართლოსათვის უნდა იყოს ლაკონიური, ჩამოყალიბებული ნათელი განცხადებებით, რომლებიც მოსამართლეთა ყურადღების ფოკუსირებას მოახდენს საქმის უმნიშვნელოვანეს ელემენტებზე. ზეპირი მოსმენის დროს განმცხადებელი უნდა ეცადოს, მოახდინოს მის ხელთ არსებული არგუმენტაციის მაქსიმალური მობილიზება და წარდგენა, რათა დაარწმუნოს სასამართლო, რომ განაცხადი იმსახურებს არსებითად განხილვას.

ზეპირი მოსმენა უნდა გაიმართოს საჯაროდ, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც პალატა თავისი ინიციატივით, მხარეთა ან სხვა შესაბამისი ნებისმიერი პირის მოთხოვნით სხვაგვარად გადაწყვეტს. პრესა და საზოგადოება შესაძლოა არ იქნენ დაშვებულნი მოსმენაზე ან სხდომის ნაწილზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში მორალური, მართლწესრიგის ან ეროვნული უშიშროების, არასრულწლოვანთა ან მხარეთა პირადი ცხოვრების ინტერესებიდან გამომდინარე, ან როდესაც პალატა ჩათვლის, რომ შეზღუდვის განხორციელება მკაცრად აუცილებელია ისეთ კონკრეტულ გარემოებებში, როდესაც საჯაროობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს.

ზეპირ მოსმენასთან დაკავშირებული პროცედურა

ზეპირი მოსმენა (გაიმართება იგი პალატის წინაშე თუ დიდი პალატის წინაშე) იმართება სტრასბურგში, ადამიანის უფლებათა შენობაში. თუკი საპატიო მიზეზის გარეშე მხარე არ გამოცხადდება მოსმენაზე, პალატას შეუძლია (თუ ამას ჩათვლის მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების ინტერესებიდან გამომდინარე), გააგრძელოს მოსმენა³. პალატის (დიდი პალატის) პრეზიდენტი წარმართავს მოსმენას და იღებს გადაწყვეტილებას ყველაზე შესაფერის პროცედურასთან დაკავშირებით, რომლის მიხედვითაც უნდა წარიმართოს მოსმენა. ადვოკატები არ წარდგებიან სასამართლოს წინაშე სპეციალურ სამოსში შემოსილნი, თუმცა, მათ შეუძლიათ შეიმოსონ, თუკი ამის სურვილი გააჩნიათ.

ადამიანის უფლებათა შენობაში მისვლისას მხარეებს გამოეყოფათ ოთახები, სადაც მათ შეუძლიათ, გამართონ მოსმენის წინა მოკლე კონსულტაციები. მოსმენის წინ მხარეების წარმომადგენლები ხვდებიან პალატის (დიდი პალატის) პრეზიდენტს, რომელიც მათ გააცნობს მოსმენასთან დაკავშირებულ პროცედურას. აღნიშნული ხორციელდება მოსამართლის სამუშაო კაბინეტში და ამ დროს მხარეებს ეძლევათ შესაძლებლობა, განიხილონ და, საჭიროების შემთხვევაში, გაარკვიონ მოსამართლის მიერ შეთავაზებული პროცედურა.

სასამართლო დარბაზში შესვლისას მხარეებს გადაეცემათ სასამართლო დარბაზის მონახაზი, რომელშიც დეტალურადაა მითითებული თითოეული მოსამართლის მონაცემები და მათი ადგილი მოსამართლეთა კოლეგიაში, განმცხადებელი და მოპასუხე მხარეების მონაცემები და ადგილები დარბაზში, ასევე, რეგისტრატურის იურისტების მონაცემები.

სასამართლო სამართალწარმოება იწერება კასეტაზე, რომლის საშუალებითაც შემდგომში სასამართლოს რეგისტრატურა ამზადებს ზეპირ ჩანაწერს. განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებული ზეპირი მოსმენა ზოგადად გრძელდება ნახევარი დღის განმავლობაში. სამართლწარმოების აღნიშნული პროცედურის დროს მოპასუხე სახელმწიფოს წარმომადგენელი პირველი წარადგენს საკუთარ არგუმენტაციას, რასაც მოგვიანებით მოჰყვება განმცხადებლის მიერ წარდგენილი არგუმენტაცია. არგუმენტაციის წარსადგენად ზოგადად თითოეულ მხარეს ეძლევა 30 წუთი.

მხარის მიერ სასამართლოს წინაშე წარდგენილი არგუმენტაციის დროს მნიშვნელოვანია, რომ მხარეები მომზადებულნი იყვნენ სათანადოდ და გათვლილი ჰქონდეთ არგუმენტაციის წარსადგენად საჭირო დრო. სასურველია, მხარეებმა წინასწარ გადაამოწმონ, ჯდებიან თუ არა ისინი სასამართლოს მიერ მინიჭებულ დროის ლიმიტში. მხარეებმა მხედველობაში უნდა მიიღონ, რომ არ ილაპარაკონ ძალიან სწრაფად, რათა საშუალება მისცენ სინქრონულ თარგმანს, ჯეროვნად გადათარგმნოს მათი არგუმენტაცია. ამავე დროს, ეს არ უნდა გაგრძელდეს სასამართლოს მიერ მხარისათვის არგუმენტაციის წარსადგენად მინიჭებულ დროზე მეტ ხანს, რადგანაც ამ შემთხვევაში დიდია რისკი, რომ სასამართლომ მას შეაწყვეტინოს გამოსვლა და ვეღარ შეძლოს საკუთარი არგუმენტაციის სრულად წარდგენა სასამართლოს წინაშე. აღნიშნული ეტაპი ძალზედ მნიშვნელოვანია, რადგანაც დაშვებადობასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება სასამართლოს გამოაქვს სწორედ იმ ზეპირი გამოსვლის საფუძველზე, რომელსაც მხარეები წარადგენენ.

მხარეების მიერ სასამართლოსათვის არგუმენტაციის წარდგენის შემდგომ პალატის (დიდი პალატის) პრეზიდენტმა შესაძლოა, მიანიშნოს იმასთან დაკავშირებით, რომ მას ან სხდომაში მონაწილე სხვა მოსამართლეებს სურვილი აქვთ, დაუსვან კითხვები სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებს. ზოგადად, კითხვების დასმის შემდგომ ცხადდება დაახლოებით 20-წუთიანი შესვენება, რომლის დროსაც მხარეებს ეძლევათ შესაძლებლობა, მათთვის გამოყოფილ ოთახებში მოამზადონ პასუხები მოსამართლეების მიერ დასმულ კითხვებთან დაკავშირებით.

სამართალწარმოების განახლების შემდგომ თითოეულ მხარეს ზოგადად ეძლევა 15 წუთი დასმულ შეკითხვებზე პასუხების გასაცემად, ასევე, უკვე წარდგენილი არგუმენტაციის ზოგიერთი ასპექტის განსავითარებლად და დასკვნითი სიტყვის წარმოსათქმელად. ისევე როგორც ძირითადი არგუმენტაციის წარდგენის დროს, ამ შემთხვევაშიც მთავრობა პირველი პასუხობს დასმულ კითხვებს. დასასრულ, პალატის თავმჯდომარე მადლობას უხდის მხარეებს და გადის განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გამოსატანად. მოსამართლეთა განცალკევებულ თათბირს ესწრებიან სასამართლოს რეგისტრატურის წარმომადგენლები. მოსამართლეთა თათბირი კონფიდენციალურია და არავის შეუძლია მასზე დასწრება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სასამართლო გადაწყვეტს და დაუშვებს გამონაკლისს.

მოსმენის შემდგომ მხარეებმა უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი:

1. რეგისტრატურას შესაძლოა გააჩნდეს სურვილი, ხელთ ჰქონდეს ინფორმაცია მხარეთა ადგილსამყოფლის შესახებ, რათა სასამართლოს გადაწყვეტილება ეცნობოთ მხარეებს ტელეფონის ან ფაქსის საშუალებით;

2. როდესაც ადგილი აქვს სასამართლოს მიერ განმცხადებლისათვის სამართლებრივი დახმარების მინიჭებას, რეგისტრატურის მოხელეს შესაძლოა გააჩნდეს სურვილი, საბოლოოდ შეაჯამოს განმცხადებლის მოთხოვნათა ღონისძიებები, რომლებიც უნდა განხორციელდეს დახმარებასთან მიმართებით. სამართლებრივ დახმარებასთან დაკავშირებული თანხების გადახდა შესაძლოა განხორციელდეს ნაღდი ფულით. თუმცა, ზოგადად, სასამართლო უპირატესობას ანიჭებს თანხის გადარიცხვას. ამიტომაც განმცხადებელმა უნდა წარადგინოს თვითმფრინავის ბილეთები ან ასლები, რომლებიც ადასტურებენ გადახდას, ასევე, მათი საბანკო ანგარიშების დეტალები. სასურველია, განმცხადებელმა რეგისტრატურის მოხელეს წარუდგინოს მოთხოვნილი თანხის სრული ჯამიც იმ შემთხვევებში, თუ მხარეს სტრასბურგში ჩასვლა მოსმენამდე გარკვეული ხნით ადრე მოუხდა (ზოგჯერ აღნიშნულის თავიდან აცილება შეუძლებელია ხოლმე).

განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებით გამართული
მოსმენის შემდგომი პროცედურა

მოსამართლეების მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდგომ რეგისტრატურის წარმომადგენლები უკავშირდებიან ტელეფონის ან ფაქსის საშუალებით სამართალწარ მოების მხარეებს და ატყობინებენ გამოტანილი გადაწყვეტილების შესახებ. ამის შემდგომ რეგისტრატურა მომხსენებელ მოსამართლესთან ერთად ამზადებს გადაწყვეტილების ჩანაწერის პროექტს. განმცხადებლის არგუმენტაციის ჩანაწერი ეგზავნება განმცხადებელს მოსმენიდან დაახლოებით 4 კვირაში. განმცხადებელს ეთხოვება ზოგადად 28 დღის განმავლობაში დაადასტუროს ან შესწორებები შეიტანოს მის მიერ წარდგენილ არგუმენტაციასთან მიმართებით. ამის შემდგომ დაშვებადობასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების პროექტი განიხილება სასამართლოს მიერ და საბოლოო ვერსიაც მტკიცდება. ხსენებული პროცესი გრძელდება დაახლოებით 1 თვის განმავლობაში.

სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებით მხარეებს ეგზავნებათ მოსმენის გამართვიდან დაახლოებით ექვსი კვირის შემდგომ. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში მოხსენიებული იქნება საქმესთან დაკავშირებული ფაქტები, საჩივრები, კონვენციის პრეცედენტული სამართალი (რომელიც გამოყენებულ იქნა სასამართლოს მიერ საქმესთან მიმართებით) და სასამართლოს გადაწყვეტილება. განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებაში აღნიშნული იქნება მოსამართლეთა მიერ უმრავლესობით, ერთხმად მიღებული გადაწყვეტილება.

იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლო განაცხადს არსებით განხილვაზე დაუშვებლად მიიჩნევს, საქმე ამით დამთავრდება. მაგრამ, თუკი განაცხადი დაშვებულად იქნება მიჩნეული, მაშინ განაცხადის განხილვა გადადის შემდგომ ფაზაში, ანუ არსებითად განხილვის ეტაპზე.

სასამართლოს საგამოძიებო უფლებამოსილება

მას შემდეგ, რაც სასამართლო განაცხადს გამოაცხადებს დაშვებულად არსებით განხილვაზე, სასამართლო აგრძელებს საქმის განხილვას, მაგრამ უკვე არსებითად. ევროპული კონვენციის 38-ე 1(a) მუხლის შესაბამისად, სასამართლოს მიერ საგამოძიებო ფუნქციის ჯეროვნად განხორციელების მიზნით, შესაბამისი სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ ყველა აუცილებელი პირობით. ამასთან ერთად, სასამართლოს გააჩნია ფართო დისკრეცია, თვითონ გადაწყვიტოს, თუ რომელი პროცედურა აირჩიოს საქმის ეფექტურად გამოძიების მიზნით. სასამართლოს რეგლამენტის დანართში განსაზღვრული დებულებების თანახმად, პალატას უფლება აქვს, სამართალწარმოების მხარის მოთხოვნის საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით განახორციელოს ნებისმიერი საგამოძიებო ღონისძიება, რომელსაც იგი ჩათვლის შესაბამისად საქმესთან დაკავშირებული ფაქტების გამოსარკვევად. პალატას ინტერ ალია შეუძლია, მოიწვიოს მხარეები, რათა მათ წარადგინონ დოკუმენტური მტკიცებულებები სასამართლოს წინაშე, ან გადაწყვიტოს, რომ მოისმინოს მოწმეების ჩვენება, ექსპერტების დასკვნა ან ნებისმიერი სხვა პირის ჩვენება, რომელიც ხელს შეუწყობს მის წინაშე დასახული ამოცანების განხორციელებაში.

მას შემდეგ, რაც განაცხადი დაშვებულად გამოცხადდება არსებით განხილვაზე, ან, გამონაკლის შემთხვევებში, დაშვებადობის გადაწყვეტილების მიღებამდე, პალატას უფლება აქვს, დანიშნოს მისი ერთი ან რამდენიმე წევრი ან სასამართლოს სხვა მოსამართლეები, როგორც დელეგატი ან დელეგატები, რათა მათ აწარმოონ მოკვლევა, განახორციელონ გამოძიება ან მოიპოვონ მტკიცებულებები სხვა მეთოდებით. პალატას ასევე შეუძლია, დანიშნოს ნებისმიერი პირი ან დაწესებულება მისი სურვილით, რათა მათ დახმარება გაუწიონ სასამართლო დელეგაციას. სამართალწარმოება, რომელიც წარმოადგენს პალატის ან დელეგაციის მიერ წარმოებული გამოძიების ნაწილს, არ არის საჯარო, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც პალატის თავმჯდომარე ან საგამოძიებო დელეგაციის ხელმძღვანელი არ მიიღებს სხვაგვარ გადაწყვეტილებას. პალატის პრეზიდენტს უფლება აქვს, მოიწვიოს ან ნება დართოს სამართალწარმოების თითოეულ მხარეს, რათა მონაწილეობა მიიღოს საგამოძიებო ღონისძიებებში.

საქმეში მესამე მხარის ჩართვა

ევროპული კონვენციის 36-ე მუხლის შესაბამისად:

1. პალატის ან დიდი პალატის განხილვაში მყოფ ყველა საქმეში მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს, რომლის ერთ-ერთი მოქალაქეც არის განმცხადებელი, უფლება აქვს, წარადგინოს წერილობითი კომენტარები და მონაწილეობა მიიღოს საქმის მოსმენებში;

2. მართლმსაჯულების სათანადოდ განხორციელების ინტერესებიდან გამომდინარე, სასამართლოს თავმჯდომარეს შეუძლია, მიიწვიოს ნებისმიერი მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც არ არის პროცესის მონაწილე ან ნებისმიერი დაინტერესებული პირი, რომელიც არ არის განმცხადებელი, წერილობითი კომენტარების წარსადგენად ან საქმის მოსმენებში მონაწილეობის მისაღებად.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეგლამენტის თანახმად, როდესაც შეტყობინება სტრასბურგის სასამართლოში შეტანილ ინდივიდუალურ განაცხადთან დაკავშირებით ეგზავნება მოპასუხე ხელშემკვრელ სახელმწიფოს, განაცხადის ასლი, ამავე დროს, ეგზავნება ნებისმიერ სხვა ხელშემკვრელ სახელმწიფოს, რომლის მოქალაქესაც წარმოადგენს საქმეში მონაწილე განმცხადებელი. იმ შემთხვევაში, თუ ხელშემკვრელი სახელმწიფო გამოთქვამს სურვილს, რომ განახორციელოს მისი უფლებები კონვენციის 36-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად და წარადგინოს სასამართლოში წერილობითი კომენტარები ან მონაწილეობა მიიღოს მოსმენაში. ამის შესახებ მხარემ წერილობით უნდა აცნობოს რეგისტრატორს არაუგვიანეს 12 კვირისა მას შემდეგ, რაც მას გაეგზავნება შეტყობინება შეტანილ განაცხადთან დაკავშირებით.⁴ განსხვავებული დროის ლიმიტი შესაძლოა დადგენილ იქნეს პალატის პრეზიდენტის მიერ გამონაკლისი მიზეზებისათვის. მას შემდგომ, რაც განაცხადთან დაკავშირებული შეტყობინება გაეგზავნება მოპასუხე სახელმწიფოს, პალატის პრეზიდენტს უფლება აქვს, მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების ინტერესებიდან გამომდინარე, მოიწვიოს ან ნება დართოს ნებისმიერ ხელშემკვრელ მხარეს (რომელიც არ არის სამართალწარმოების მონაწილე მხარე), ან ნებისმიერ სხვა შესაბამის პირს (რომელიც არ არის განმცხადებელი), რათა მათ წარადგინონ წერილობითი კომენტარები ან, გამონაკლის შემთხვევებში, მონაწილეობა მიიღონ მოსმენაში. სამართალწარმოებაში მესამე მხარედ ჩართვასთან დაკავშირებული მოთხოვნა ჯეროვნად უნდა იყოს დასაბუთებული და წარდგენილი სტრასბურგის სასამართლოს წინაშე. იმ საქმეებში, რომლებსაც განიხილავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატა, მე-3 მხარედ ჩართვასთან დაკავშირებული მოთხოვნის წარდგენის ვადის ათვლა იწყება იმ დღიდან, როდესაც პალატა მიიღებს გადაწყვეტილებას საქმის განხილვის უფლებამოსილების დიდი პალატისთვის გადაცემასთან დაკავშირებით, ან იმ დღიდან, როდესაც დიდი პალატის 5 მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია თანხმობას განაცხადებს მხარის მოთხოვნაზე და საქმეს განსახილველად გადასცემს დიდ პალატას. პალატის პრეზიდენტმა შესაძლოა გააგრძელოს დროის ვადები იმ შემთხვევაში, თუკი არსებობს საფუძვლიანი მიზეზები.

ზოგადად, ასეთ საფუძვლიან მიზეზებად შესაძლოა ჩაითვალოს, მაგალითად, არასამთავრობო ორგანიზაციების სურვილი, გაამყარონ და მხარი დაუჭირონ განმცხადებლის მიერ სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილ განაცხადს, რადგანაც ეს უკანასკნელი უსუსურია სახელმწიფოს ხელთ არსებული დაცვის უზარმაზარი საშუალებების წინაშე, ან თუ არასამთავრობო ორგანიზაციის აზრით, საქმესთან არსებით კავშირში მყოფი ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი არ ყოფილა წამოყენებული და განხილული არც განმცხადებლის და არც სახელმწიფოს მხრიდან. აღნიშნულის მსგავსი ტიპიური ჩარევა განხორციელდა საქმეში Malone v. U.K. - საფოსტო-საინჟინრო კავშირს უფლება მიეცა, წარედგინა კომენტარები განმცხადებლის მიერ სასამართლოში შეტანილ განაცხადთან დაკავშირებით, რომელიც ეხებოდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლების მიერ მისი ტელეფონის ფარულად მოსმენას.

მოთხოვნა მე-3 მხარედ ჩართვასთან დაკავშირებით შესაძლოა წამოიჭრას იმ შემთხვევაში, როდესაც გარკვეული ხარვეზი ან ნაკლი არსებობს სასამართლოს წინაშე წარდგენილ არგუმენტაციაში და მისი აღმოფხვრა არ სურს არც სახელმწიფოს და არც განმცხადებელს. ასეთი სიტუაცია წარმოიშვა მე-11 მუხლთან დაკავშირებულ საქმეში Young, James and Webster v. the United Kingdom, რომელიც ეხებოდა განმცხადებლის უფლებას, არ ყოფილიყო გაერთიანებული რომელიმე პროფესიულ კავშირში. ევროპული სასამართლოს წინაშე განმცხადებელმა საჩივარი წარადგინა ლეიბორისტული მთავრობის მმართველობის პერიოდში, რომელიც არ იყო წინააღმდეგი ე.წ. საწარმოებისა, რომლებშიც დასაქმებულნი იყვნენ მხოლოდ პროფკავშირების წევრები. იმ დროისათვის, როდესაც სასამართლო შეუდგა განაცხადის განხილვას, გაერთიანებული სამეფოს სათავეში უკვე ახალი მთავრობა იყო მოსული, რომელიც წინააღმდეგი იყო ე.წ. საწარმოებისა, რომლებშიც დასაქმებულნი იყვნენ მხოლოდ პროფკავშირების წევრები. ახალი მთავრობა არ აპირებდა ემტკიცებინა, რომ ასეთი საწარმოების სისტემა გამართლებული და აუცილებელი იყო დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ასევე, განმცხადებელს აღარ გააჩნდა სურვილი, ემტკიცებინა და წამოეყენებინა საკუთარი პოზიცია აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით. რადგანაც სასამართლოს გადაწყვეტილება ზეგავლენას მოახდენდა უფრო ფართო მასებზე, ვიდრე მხოლოდ გაერთიანებულ სამეფოში მცხოვრებ პირებზე, მნიშვნელოვანი იყო, რომ სასამართლოს მოეპოვებინა საუკეთესო არგუმენტები, რათა აღნიშნულ განაცხადთან მიმართებით გადაწყვეტილება გამოეტანა. შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე სასამართლომ დაუშვა საქმეში მე-3 მხარის ჩართვა პროფკავშირების კონგრესის მიერ დასახელებული პირის, ჩარლტონის ლორდის ვედდენბურნის სახით, რომელიც იყო ლონდონის უნივერსიტეტის სამართლის პროფესორი. ლორდ ვედდენბურნს მიეცა ნებართვა, სასამართლოს წინაშე წარედგინა არგუმენტაცია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ისეთი საწარმოების არსებობის აუცილებლობასთან დაკავშირებით, რომლებშიც მხოლოდ პროფკავშირის წევრები მუშაობენ.

საქმის არსებითი განხილვა (ზეპირი მოსმენა)

იმ შემთხვევაში, თუკი განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის სტადიაზე არ გამართულა ზეპირი მოსმენა, ევროპული სასამართლო ზოგადად აძლევს შანსს მხარეებს, წარადგინონ საკუთარი არგუმენტაცია ზეპირ მოსმენაზე. თუმცა, აღნიშნული დამოკიდებულია სასამართლოზე და მხარეების მიერ გამოთქმულ სურვილზე. თუკი სასამართლოსათვის მხარეების მიერ წარდგენილი არგუმენტაცია საკმარისია იმისათვის, რომ მან გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის არსებით მხარესთან მიმართებით, მაშინ სასამართლო მიმართავს მხარეებს და აცნობებს ამის შესახებ. აღნიშნულ სიტუაციაში სასამართლო ასევე თხოვნით მიმართავს მხარეებს, წარმოადგინონ დასაბუთებული არგუმენტაცია, თუკი მათ ზეპირი მოსმენის გამართვა სურთ.

რაც შეეხება თვითონ ზეპირი მოსმენის პროცედურას, არსებითი განხილვის დროს იგი დაშვებადობის ეტაპზე გამართული პროცედურის ანალოგიურია, რა თქმა უნდა, იმ განსხვავებით, რომ მოსმენის დროს ძირითადი კონცენტრირება ხდება საქმის არსებით მხარესთან მიმართებით. თუმცა, სახელმწიფოს სამართალწარმოების ამ ეტაპზეც შეუძლია წამოაყენოს საკითხი განაცხადის დაუშვებლობაზე იმის საფუძველზე, რომ განმცხადებელს არ ამოუწურავს სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საშუალებები⁵, ან განმცხადებელი არ არის მსხვერპლი⁶, ან განმცხადებელს არ მიუმართავს შიდა სასამართლოებისათვის კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევასთან დაკავშირებული საჩივრით⁷. თუმცა, სასამართლო განსაკუთრებული ყურადღებით განიხილავს ასეთ არგუმენტაციას. იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფოს არ წამოუყენებია დაშვებადობასთან დაკავშირებული არგუმენტი დაშვებადობის ეტაპზე, მაშინ სასამართლო მიიჩნევს, რომ მთავრობამ არ გამოიყენა პრეტენზიის გამოთქმის უფლება და, შესაბამისად, შემდგომ ეტაპზეც არ ექნება უფლება, რომ ასეთი არგუმენტი მოიშველიოს.

განაჩენის გამოტანა და გამოქვეყნება

ზეპირი მოსმენის გამართვიდან რამდენიმე დღის შემდგომ სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას განაცხადის არსებით მხარესთან მიმართებით. თუმცა, განაჩენის საჯაროდ გამოცხადება/გამოქვეყნება შესაძლოა განხორციელდეს რამდენიმე თვის შემდგომ.

სასამართლო მსჯელობს განცალკევებულად და გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლოს წევრთა უბრალო უმრავლესობით. იმ შემთხვევაში, თუკი ხმები თანაბრად გაიყოფა, პალატის (დიდი პალატის) პრეზიდენტს ენიჭება გადამწყვეტი ხმის უფლება. მოსამართლეთა თათბირი კონფიდენციალურია.

ზოგადად, განმცხადებელი მხოლოდ რამდენიმე დღით ადრე იღებს შეტყობინებას განაცხადის საჯაროდ გამოცხადების თარიღთან დაკავშირებით. განაჩენი საჯაროდ ცხადდება ღია სასამართლოზე, რის შემდგომაც შესაძლებელი ხდება დაბეჭდილი ასლების მიღება. სამართლებრივი დახმარება არ გულისხმობს იმის ხარჯებს, რომ განმცხადებელი ან მისი წარმომადგენელი უზრუნველყოფილ იყოს განაჩენის გამოცხადებაზე დასწრებით.

პალატის მიერ გამოტანილი განაჩენი საბოლოო ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში:

a) როდესაც, მხარეები აცხადებენ, რომ არ მოითხოვენ საქმის გადაცემას დიდი პალატისათვის;

b) პალატის საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანიდან სამი თვის შემდეგ, თუ დიდ პალატაში საქმის გადაცემის თხოვნა არ გაკეთებულა;

c) როდესაც დიდი პალატის კოლეგია უარს აცხადებს 43-ე მუხლის შესაბამისად გადაცემის თხოვნის მიღებაზე.

სამართალწარმოება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის წინაშე

ევროპული კონვენციის 43-ე მუხლის თანახმად, პალატის მიერ საბოლოო გადაწყვეტილებების მიღების დღიდან სამი თვის ვადაში საქმის მონაწილე ნებისმიერ მხარეს, გამონაკლის შემთხვევებში, შეუძლია, ითხოვოს საქმის დიდი პალატისათვის გადაცემა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატა შედგება ჩვიდმეტი მოსამართლისა და სამი სათადარიგო მოსამართლისაგან. დიდი პალატა უნდა მოიცავდეს სასამართლოს თავმჯდომარეს, მის მოადგილეებს და სექციათა თავმჯდომარეებს. იმ შემთხვევაში, თუკი რომელიმე პალატის პრეზიდენტს არ შეუძლია სხდომაში მონაწილეობის მიღება, მას ცვლის შესაბამისი პალატის ვიცე-პრეზიდენტი. მოპასუხე სახელმწიფოს მხრივ არჩეული მოსამართლე მონაწილეობას უნდა იღებდეს დიდი პალატის სხდომაში ex officio სტატუსით. თუკი აღნიშნულ მოსამართლეს გარკვეულ მიზეზთა გამო არ შეუძლია მონაწილეობის მიღება დიდი პალატის სხდომაში, მოპასუხე სახელმწიფო ასახელებს კომპეტენტურ პირს, რომელიც შესაძლოა იყოს ასევე სტრასბურგის სასამართლოს მოსამართლეთა რიცხვიდან. ეს უკანასკნელი მონაწილეობას იღებს დიდი პალატის სხდომაში ad hoc მოსამართლის სტატუსით. იმ შემთხვევაში, თუკი დიდ პალატას საქმე განსახილველად გადაეცა კონვენციის 30 მუხლის შესაბამისად, ანუ პალატის მიერ, დიდი პალატაში ასევე უნდა შედიოდეს იმ პალატის წევრი, რომელმაც განაცხადის განხილვის უფლებამოსილება გადასცა დიდ პალატას. აღნიშნული წესი ერთმნიშვნელოვნად იკრძალება იმ შემთხვევაში, როდესაც დიდ პალატას განაცხადი განსახილველად გადაეცა კონვენციის 43-ე მუხლის შესაბამისად, ანუ სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარის მოთხოვნით. აღნიშნულ შემთხვევაში დიდი პალატა არ უნდა მოიცავდეს არცერთ იმ მოსამართლეს, რომელიც მონაწილეობდა განაცხადის განხილვაში პალატის მიერ, გარდა პალატის პრეზიდენტისა და იმ მოსამართლისა, რომელიც არჩეულია მოპასუხე სახელმწიფოს მხრივ და მონაწილეობს საქმის განხილვაში.

დიდი პალატის დაკომპლექტების მიზნით, პლენარული სასამართლო, მისივე პრეზიდენტის შეთავაზებით, დარჩენილი მოსამართლეებიდან ნიშნავს დიდი პალატის მოსამართლეებს კენჭისყრით და რეგისტრატორის თანდასწრებით. კენჭისყრის წესები დადგენილ უნდა იქნეს პლენარული სასამართლოს მიერ, რა დროსაც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს გეოგრაფიული თანაფარდობის შემადგენლობა, რომელიც ასახავს განსხვავებულ სამართლებრივ სისტემებს ხელშემკვრელ მხარეთა შორის.

დიდი პალატისათვის საქმის გადაცემას მხარეთა მოთხოვნით ადგილი შესაძლოა ჰქონდეს მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც დაკმაყოფილებულია შემდეგი კრიტერიუმები:

1. განსახილველი საქმე წამოჭრის სერიოზულ საკითხს, რომელიც გავლენას ახდენს კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტება-გამოყენებაზეო: ან

2. ზოგადი მნიშვნელობის სერიოზულ საკითხებს.

დიდი პალატის მიერ განაცხადის განხილვის თხოვნით მიმართვის უფლება აქვთ სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებს. ყოველი ასეთი თხოვნის საფუძვლიანობასა და დასაბუთებულობას იხილავს დიდი პალატის ხუთი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგია. კოლეგიის მიერ განაცხადის დიდი პალატის სხდომაზე დაშვებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება მიიღება ხმათა უმრავლესობით.

მაგრამ ხსენებული არ ნიშნავს იმას, რომ სასამართლოს დიდი პალატა განაცხადის განხილვაში შესაძლოა ჩაერთოს მხოლოდ სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარის მოთხოვნის საფუძველზე და მას შემდეგ, რაც განაცხადს განიხილავს 7 მოსამართლისაგან შემდგარი პალატა. უფრო მეტიც, დიდმა პალატამ შესაძლოა იმსჯელოს ასევე განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვების საკითხთან დაკავშირებით. ზემოხსენებპირველადი ულ შემთხვევებს ადგილი აქვს, როდესაც შესაბამისი პალატა იხსნის განაცხადის განხილვის უფლებამოსილებას და განხილვის უფლებამოსილებას გადასცემს დიდ პალატას. პალატის მიერ დიდი პალატისათვის უფლებამოსილებას გადაცემის თაობაზე სასამართლო ატყობინებს მხარეებს, რომლებმაც ერთი თვის ვადაში უნდა გამოხატონ თავიანთი პრეტენზიები იმ შემთხვევაში, თუკი აქვთ რაიმე საწინააღმდეგო დიდი პალატისათვის უფლებამოსილების გადაცემასთან დაკავშირებით. დიდი პალატისათვის განაცხადის განხილვის უფლებამოსილების გადაცემას ადგილი აქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც:

1. განსახილველი საქმე წამოჭრის სერიოზულ საკითხს, რომელიც გავლენას ახდენს კონვენციისა და მისი ოქმების განმარტებასა და გამოყენებაზე;

2. განსახილველი საქმის შედეგად გამოტანილი გადაწყვეტილება შესაძლოა შეუსაბამო იყოს სასამართლოს მიერ წინათ გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან.

სერიოზული საკითხი: განმარტებითი მემორანდუმის თანახმად, ზემოხსენებული სერიოზული საკითხი, რომელიც გავლენას ახდენს კონვენციის ინტერპრეტაციაზე, წამოიჭრება მაშინ, როდესაც სახეზე გვაქვს მნიშვნელოვანი თემა, რომელიც ჯერჯერობით არ ყოფილა სასამართლოს განხილვის საგანი, ან გადაწყვეტილებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მომავალ საქმეებთან და სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის განვითარებასთან მიმართებით. უფრო მეტიც, სერიოზული საკითხი შესაძლოა განსაკუთრებით ნათლად იყოს წარმოჩენილი, როდესაც შესაბამისი განაჩენი არ არის შესაბამისობაში სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებებთან.

ზოგადი მნიშვნელობის საკითხი: განმარტებითი მემორანდუმის თანახმად, აღნიშნულ კატეგორიაში შედის პოლიტიკურად განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი საქმეები და განაცხადები,⁸ რომლებიც უკავშირდება კონკრეტულ სახელმწიფოში ისეთი კონკრეტული პრაქტიკის არსებობას, რომელიც შეუსაბამოა კონვენციასთან.⁹

სამი თვის ვადა: სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარის მიერ დიდი პალატისათვის განაცხადის გადაცემის მოთხოვნა წარდგენილ უნდა იქნეს სასამართლოს წინაშე პალატის მიერ განაჩენის გამოტანიდან 3 თვის ვადაში. კონვენციის მე-11 ოქმის განმარტებითი მემორანდუმის თანახმად, იმისათვის, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს მხარეების მიერ 3-თვიან ვადის დაცვა, სასამართლომ მათ მაქსიმალურად შემჭიდროებულ ვადებში უნდა გადასცეს პალატის მიერ გამოტანილი განაჩენი.¹⁰ იმ შემთხვევაში, თუკი გარკვეული ობიექტური მიზეზების გამო ვერ მოხერხდება პალატის გადაწყვეტილების მიწოდება მხარისათვის, ეს შესაძლოა მნიშვნელოვან ფაქტორად იქცეს განსაკუთრებულ შემთხვევებში 3-თვიანი ვადის გასაგრძელებლად.

მეგობრული მორიგება

მეგობრული მორიგების პროცესი ერთ-ერთი ყველაზე უფრო თვალსაჩინო და უმნიშვნელოვანესი თავისებურებაა კონვენციაში. პოლიტიკური კუთხით სახელმწიფოსათვის უფრო ხელსაყრელია, გადაჭრას კონვენციის სავარაუდო დარღვევები შინასამართლებრივი პროცედურების საშუალებით ან თავისივე ინიციატივით ევროპული სასამართლოს ზედამხედველობის გარეშე.

კონვენციის მოქმედების პირველი 25 წლის განმავლობაში მეგობრული მორიგება ძალიან იშვიათი იყო. ის ფაქტი, რომ აწმყოში ძალიან ხშირად ვხვდებით მეგობრული მორიგების მაგალითებს, გამოწვეულია სასამართლოს მიერ მიღებული მრავალი გადაწყვეტილებითა თუ განაჩენით. ხსენებული გადაწყვეტილებების საფუძველზე სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებს კიდევ უფრო ზუსტად შეუძლიათ, იწანასწარმეტყველონ სასამართლოს მიერ გამოტანილი საბოლოო გადაწყვეტილება. შედეგად, სახელმწიფოები უფრო დიდ სურვილს გამოხატავენ მორიგებასთან დაკავშირებით იმ შემთხვევებში, როდესაც მომეტებული დამაჯერებლობით შეიძლება ვიწინასწარმეტყველოთ, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებას გამოიტანს მოპასუხე სახელმწიფოს წინააღმდეგ. ის ფაქტი, რომ შერიგების პროცესი წარიმართება კონფიდენციალური ფორმით, ხელს უწყობს სახელმწიფოს მიერ მორიგებაზე წასვლას, რადგანაც უმეტეს შემთხვევებში სახელმწიფო ერიდება, საჯაროდ გახდეს ცნობილი სავარაუდო დარღვევის შესახებ.

მას შემდეგ, რაც განაცხადი დაშვებულად გამოცხადდება არსებით განხილვაზე, რეგისტრატორი, მოქმედებს რა პალატის პრეზიდენტის მითითებების საფუძველზე, უკავშირდება სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებს იმ მოსაზრებით, რომ მხარეებმა მიაღწიონ ურთიერთ შორის მეგობრულ მორიგებას განსახილველ საქმესთან მიმართებით, კონვენციის 38-ე მუხლის 1-ლი(b) პუნქტის თანახმად. პალატამ უნდა გადადგას ნებისმიერი ნაბიჯი, რაც ხელს შეუწყობს მეგობრულ მორიგებას.¹¹

მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებული მოლაპარაკებები უნდა წარიმართოს კონფიდენციალურად.¹² აღნიშნულმა მოლაპარაკებებმა არ შეიძლება რაიმე ზეგავლენა იქონიოს იმ არგუმენტებზე, რომლებიც წამოყენებულია მხარეების მიერ ძირითადი სამართალწარმოების პროცესში. ძირითადი სამართალწარმოების პროცესში მონაწილე მხარეს არ შეუძლია, დაეყრდნოს რაიმე სახის წერილობით თუ სიტყვიერ კომენტარებს, შეთავაზებას ან შეთანხმებას, რომელიც გაკეთებულ იქნა მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებული პროცედურის ჩარჩოებში.

მეგობრულ მორიგებას გააჩნია შემდეგი პოზიტიური შედეგები:

1. მხარეები თავიდან იცილებენ სამართალწარმოების გაწელვას;

2. უფრო ხშირად სახელმწიფო განმცხადებელს სთავაზობს იმაზე გაცილებით მეტ კომპენსაციას, ვიდრე ამას დაადგენს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო „სამართლიანი დაკმაყოფილების“ სახით;

3. მეგობრული მორიგებისას სახელმწიფომ შესაძლოა, თანხმობა გამოხატოს ანაზღაურების სხვა ფორმებთან დაკავშირებითაც (მაგალითად, როგორიც არის საჯარო გამოძიების წარმართვა, შეწყალება, გარკვეული უფლებების ან ქონების მინიჭება და სხვ), მაშინ, როდესაც საპირისპიროდ სასამართლოს შეუძლია განმცხადებლისათვის მხოლოდ კომპენსაციისა და გაწეული ხარჯების ანაზღაურება სამართლიანი დაკმაყოფილების სახით;

4. სასამართლო სამართალწარმოებასთან დაკავშირებული რისკის ფაქტორის თავიდან აცილება.

პრინციპები, რომლებსაც ემყარება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია

დამხმარეობის პრინციპი: ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მექანიზმის მთავარ დანიშნულებას წარმოადგენს დახმარების გაწევა იმ შინასახელმწიფოებრივი ორგანოებისათვის, რომლებიც იცავენ ადამიანის უფლებებს. ხსენებული ასახულია იმ მოთხოვნაში, რომელიც მოცემულია კონვენციის 35-ე მუხლში და რომლის თანახმადაც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მხოლოდ მაშინ იხილავს მის წინაშე წარდგენილ განაცხადს, თუკი განმცხადებელს ამოწურული აქვს სამართლებრივი დაცვის ყველა შინასახელმწიფოებრივი საშუალება. როგორც ეს სასამართლომ მრავალ საქმეში განაცხადა:

განხორციელებული ქმედებებისათვის სახელმწიფოები გათავისუფლებული უნდა იქნენ საერთაშორისო ორგანოს წინაშე პასუხისმგებლობისაგან მანამდე, სანამ მათ აქვთ შესაძლებლობა, გამოასწორონ ქმედებები სამართლებრივი დაცვის შინასახელმწიფოებრივი საშუალებით.¹³

აღნიშნული პრინციპი მჭიდრო კავშირშია შეფასების ზღვრის პრინციპთან და კონვენციის მე-13 მუხლით მოაზრებულ ეფექტურობის პრინციპთან.

კონვენციის სიცოცხლისუნარიანობის პრინციპი

კონვენცია სიცოცხლისუნარიანი აქტია და ამიტომაც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს როლს წარმოადგენს კონვენციის განმარტება დღევანდელობასთან მიმართებით. აღნიშნული ეხება უფრო დინამიურ, ვიდრე ისტორიულ მიდგომას საკითხისადმი. აღნიშნული მიდგომა გამომჟღავნებულ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ საქმეში Matthews v. the United Kingdom,¹⁴ როდესაც სასამართლოს უნდა განეხილა საკითხი, გამოიყენებოდა თუ არა 1-ლი ოქმის მე-3 მუხლი ევროპული პარლამენტის მიმართ, მიუხედავად იმისა, რომ ხსენებული ორგანო არ იყო განსაზღვრული კონვენციის შემქმნელების მიერ. საქმეში Selmouni v. France¹⁵ სასამართლომ გაითვალისწინა და გამოიყენა კონვენციის სიცოცხლისუნარიანობის პრინციპი და ადამიანის უფლებების სულ უფრო და უფრო მზარდი სტანდარტებიდან გამომდინარე ჩათვალა, რომ განმცხადებლის მიერ საფრანგეთის პოლიციაში განცდილი მოპყრობა და პოლიციელების მიერ განხორციელებული ქმედებები უნდა ჩათვლილიყო წამებად და არა არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობად.¹⁶

შეფასების ზღვარი (Margin of Appriciation)

„სახელმწიფოში მომხდარ კონკრეტულ ფაქტებთან ხანგრძლივი და პირდაპირი შეხებიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ორგანოები პრინციპში იმყოფებიან უკეთეს პოზიციაში, ვიდრე საერთაშორისო მოსამართლეები, რათა უკეთ შეაფასონ გადაუდებელი საზოგადოებრივი აუცილებლობის სინამდვილე... და შეზღუდვის გამოყენების თავისუფლება... [კონვენციის ცალკეული] მუხლები ანიჭებენ სახელმწიფოებს გარკვეული მოქმედების თავისუფლებას, რომელსაც ეწოდება შეფასების ზღვარი.“¹⁷

შეფასების ზღვარი კონვენციის ის პრინციპია, რომელიც ყველაზე მეტ პოლემიკასა და დავას იწვევს კონვენციის მკვლევარებს შორის. როზალინ ჰიგინსი მას მოიხსენიებს „კამათის გამომწვევ, სიცოცხლისუნარიან ნორმატიულ კონცეფციად,“ ენტონი ლესტერი მას უწოდებს „გველთევზასავით მოუხელთებელს“ ხოლო ვან დირკი - „გადამდებ დაავადებას“. აღნიშნული ტერმინი და, შესაბამისად, პრინციპი ევროპის სასამართლომ პირველად წარმოადგინა საბერძნეთისა და გაერთიანებული სამეფოს საქმეში.

ის ფაქტი, რომ სახელმწიფო ორგანოებს შეფასების ზღვრის სახით გააჩნიათ გარკვეული თავისუფლება, არ გამორიცხავს სტრასბურგის ორგანოების მიერ შეზღუდვის სამართლიანობის გადამოწმებას. ე.ი. სახელმწიფოსათვის მინიჭებული თავისუფლება უსაზღვრო არაა და იგი უნდა ექვემდებარებოდეს კონვენციის მიერ დადგენილ საზღვრებს. ევროპის სასამართლო დეტალურად განიხილავს, თუ:

„რამდენად აუცილებელი იყო შეზღუდვა დემოკრატიულ საზოგადოებაში და იყო თუ არა აღნიშნული შეზღუდვა მისაღწევი კანონიერი მიზნის პროპორციული.“

ევროპის სასამართლომ მის მიერ მიღებულ მრავალ გადაწყვეტილებაში ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ იგი არ წარმოადგენს მე-4 ინსტანციის სასამართლოს. ადამიანის უფლებათა დაცვაში ევროპის სასამართლოს როლი არის დამხმარე შიდა ორგანოებისადმი. სასამართლო მის ხელთ არსებული ყველა მტკიცებულებისა და ფაქტორების გათვალისწინებით შეფასებას უკეთებს სახელმწიფოს შიდა ორგანოების მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებას.

სახელმწიფოსათვის კონვენციით მინიჭებული შეფასების თავისუფლება ყოველთვის ერთი და იგივე არაა. აქ გადამწყვეტ ფაქტორს თამაშობს:

ა) შესაზღუდი უფლების ხასიათი

Barthold-ის საქმეში¹⁸ გერმანიის წინააღმდეგ სასამართლომ განსაზღვრა რომ:

„...სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვა მე-10 მუხლის მე-2 ნაწილში მოცემული მიზნის მისაღწევად მომეტებული დამაჯერებლობით უნდა იქნას ჩამოყალიბებული.“

ერთი და იგივე მუხლის შეზღუდვებთან დაკავშირებითაც კი ევროპის სასამართლომ შეიძლება დაუთმოს გამოკვლევის სხვადასხვა სიმკაცრე და დრო და სახელმწიფოს კომერციულ საკითხებზე სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვისას მიანიჭოს შეფასების შედარებით ფართო თავისუფლება, ვიდრე იმ საკითხებზე, რომლებიც ზოგადად ეხება საზოგადოების კეთილდღეობას (მაგალითად, პოლიტიკური ან საზოგადო დებატები, რომელიც ეხება საზოგადოებას).

ბ) ევროპული კონსესუსის არსებობა, რაც გულისხმობს ევროპულ სახელმწიფოებს შორის საერთო საკანონმდებლო საფუძვლებისა და პრაქტიკის არსებობას. ასეთ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ შეზღუდვას ენიჭება უფრო ვიწრო შეფასების თავისუფლება და, შესაბამისად, იზრდება ევროპული სასამართლოს მიერ შეზღუდვის კონვენციასთან შესაბამისობის გამოკვლევის სიმკაცრეც. მაგალითად, რაზმუსსენის საქმეში სასამართლომ იმ ფაქტის საფუძველზე, რომ არ არსებობდა საერთო საკანონმდებლო ბაზა, კონვენციის მოთხოვნების შესაბამისად ცნო მე-8 მუხლის შეზღუდვისას დანიის სახელმწიფოს შეფასების ზღვარი და აღნიშნა:

„ხელშემკვრელი სახელმწიფოები სარგებლობენ გარკვეული „შეფასების ზღვრით...“ შეფასების ზღვარი სხვადასხვა ფაქტორის შესაბამისად სხვადასხვაა... ერთ-ერთ ასეთ ფაქტორად შესაძლოა მოგვევლინოს ხელშემკვრელ მხარეებსა და კანონს შორის საერთო საფუძვლების არსებობა.”

ანალოგიური გადაწყვეტილება მიიღო ევროპის სასამართლომ საქმეში Olson v.Sweden.¹⁹

გ) კანონიერი მიზნის ხასიათი, რომლის მიღწევასაც ცდილობს სახელმწიფო. ცალკეულ საქმეებზე (მათ შორის ლენდერის საქმე) გამოტანილ გადაწყვეტილებებში ევროპის სასამართლომ სახელმწიფოებს დაუდგინა შეფასების შედარებით ფართო ზღვარი და მოქმედების თავისუფლება ისეთი კანონიერი მიზნის მისაღწევად, როგორიცაა ეროვნული უშიშროება. კიდევ უფრო დიდია ასეთი მიზნის მისაღწევად შეფასების ზღვარი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს. შედარებით მცირეა შეფასების საზღვრები ჯანმრთელობის ან ზნეობის დაცვის კანონიერი მიზნის მისაღწევად. მაგალითად, ევროპის სასამართლომ დუდგეონის საქმეში ჩრდილო ირლანდიის წინააღმდეგ, რომელიც ეხებოდა ზრდასრულ, სრულწლოვან ახალგაზრდებს შორის ჰომოსექსუალური კავშირის სისხლის სამართლის წესით დასჯას, დაადგინა მე -8 მუხლის დარღვევა და აღნიშნა, რომ:

„წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ყველაზე ინტიმურ მხარეს... შესაბამისად, უფლების შეზღუდვისათვის უნდა არსებობდეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი საფუძველი.“

მაგრამ სასამართლომ აღნიშნულ საქმეშივე კონვენციის მოთხოვნებთან შესაბამისად ცნო ჩრდილო ირლანდიაში 21 წლამდე ახალგაზრდასთან ჰომოსექსუალური კავშირის სისხლის სამართლის წესით დასჯა, მოცემულ საზოგადოებაში ზნეობის დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე.

კანონის უზენაესობის პრინციპი

კანონის უზენაესობის პრინციპზე კონვენციაში მითითებულია პრეამბულაშივე. ხსენებული პრინციპი ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს წინაპირობად იქნა მიჩნეული კონვენციის სისტემის შექმნისათვის, რაც აღინიშნა კიდევაც ევროპის საბჭოს წესდებაში²⁰.

კანონის უზენაესობის პრინციპის დაცვას კონვენციით განსაზღვრული თითქმის ყოველი არსებითი (სუბსტანციური) მუხლი გულისხმობს. მუხლები 8-11 ერთმნიშვნელოვნად მოითხოვს, რომ უფლებაში განხორციელებული ჩარევა შესაბამისობაში იყოს კანონმდებლობასთან, ანუ ნებისმიერი სახის ჩარევაზე უფლებამოსილებას უნდა იძლეოდეს შესაბამისი კანონის კონკრეტული დებულებები. კონვენციის მე-5 მუხლი მოითხოვს, რომ თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ღონისძიება იყოს კანონიერი და შესაბამისობაში იყოს კანონით დადგენილ პროცედურებთან, ანუ ხსენებული მოთხოვნა მიუთითებს, როგორც პროცედურულ, ასევე სუბსტანციურ კანონიერებაზე. აღნიშნული პრინციპი ასევე უმნიშვნელოვანესია კონვენციის მე-7 მუხლით გარანტირებული უფლების ჯეროვნად განხორციელებისათვის, ანუ შესაბამისი ქვეყნის სისხლის სამართლებრივი კანონმდებლობა ნათლად და ზედმიწევნით ზუსტად უნდა განსაზღვრავდეს, თუ რა ქმედება ითვლება დანაშაულად და რა სახის სასჯელი შეიძლება შეეფარდოს კონკრეტული ქმედების განმახორციელებელ პირს.

კონვენციით გარანტირებულ უფლებასა თუ თავისუფლებაში ჩარევის ნებისმიერი სამართლებრივი საფუძველი (მათ შორის, პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი, კანონქვემდებარე აქტები, ჩვეულებითი სამართალი და ევრო გაერთიანების სამართალი) უნდა იყოს ადეკვატური, ჯეროვანი ნათელი ტერმინებით ჩამოყალიბებული ისე, რომ კონკრეტულმა პირმა შეძლოს თავისი ქმედებების რეგულირება: პირს უნდა შეეძლოს (აუცილებლობის შემთხვევაში კი სათანადო სამართლებრივი კონსულტაციების მეშვეობით), განჭვრიტოს არსებული გარემოებების პირობებში გონივრულ ფარგლებში, თუ რა შედეგები შეიძლება გამოიწვიოს კონკრეტულმა ქმედებამ.²¹

კონვენციის მე-14 დამატებითი ოქმი და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სამომავლო რეფორმა

1950 წელს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მიღების შემდგომ მასში დამატებები და ცვლილებები შეტანილ იქნა რამდენიმეჯერ. ცვლილებებისა და დამატებების განხორციელების მიზნით შექმნილ იქნა ცვლილებების შემტანი და დამატებითი ოქმები. განსაკუთრებით აღსანიშნავია კონვენციის მე-11 დამატებითი ოქმი, რომელმაც რადიკალური ცვლილებები შეიტანა კონვენციის მაკონტროლებელი მექანიზმის სტრუქტურასა და მოქმედების რეგლამენტში. აღნიშნული ოქმი მიღებულ იქნა 1994 წელს და ძალაში შევიდა 1998 წლის 1 ნოემბერს. მაგრამ სულ რაღაც 10 წლის შემდგომ, როდესაც ევროპის სახელმწიფოთა თითქმის უმეტესობა მიუერთდა კონვენციას, წარმოიშვა კონვენციის მექანიზმში ცვლილებების შეტანის მწვავე აუცილებლობა. კერძოდ, საჭირო შეიქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გრძელვადიანი ეფექტურობის გარანტირების უზრუნველყოფა, რათა ამ უკანასკნელს ხანგრძლივი დროის განმავლობაში შეესრულებინა თავისი უმნიშვნელოვანესი როლი ევროპაში კონვენციის უზრუნველყოფის მექანიზმში რადიკალური ცვლილებების შეტანის აუცილებლობას მოწმობდა ის სტატისტიკური მონაცემები, რომლებიც ეხებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში შეტანილ განაცხადთა ოდენობას. სასამართლოს ეფექტურობის თვალსაზრისით დღეს არსებული მდგომარეობა კიდევ უფრო სავალალოა, ვიდრე რეფორმამდელ ევროპულ სასამართლოში.

ევროპული სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება: 1994 წელს მიღებულ იქნა 50 გადაწყვეტილება, 1996 წელს - 72, 1998 წელს - 105, 1999 წელს - 177, 2000 წელს - 675, 2001 წელს - 933, 2002 წელს კი სასამართლომ გამოიტანა 886 გადაწყვეტილება.²²

რეკორდულია ყოველწლიურად ევროპის სასამართლოში შესულ განაცხადთა ციფრი. 1995 წელს სასამართლოში შევიდა 11236 განაცხადი, 1996 წელს - 12704, 1997 წელს - 14166, 1998 წელს - 18164, 1999 წელს - 22617, 2000 წელს - 30069, 2001 წელს 33052, 2002 წელს კი - 30829.²³

განსაკუთრებით დიდია განაცხადთა რაოდენობა დიდი სახელმწიფოებიდან, რაც განპირობებულია იქ მცხოვრები მოსახლეობის რაოდენობით. 2002 წელს დიდი ბრიტანეთიდან ევროპის სასამართლოში შევიდა 1468 განაცხადი (დარეგისტრირდა 985), რუმინეთიდან - 1927 განაცხადი (აქედან დარეგისტრირდა 1865), იტალიიდან - 130 (დარეგისტრირდა 1303), გერმანიიდან - 1668 (დარეგისტრირდა 1018), თურქეთიდან - 3036 (დარეგისტრირდა 2871), პოლონეთიდან - 4173 (დარეგისტრირდა 4055), რუსეთიდან - 4006 (დარეგისტრირდა 4004), საფრანგეთიდან - 2789 (დარეგისტრირდა 1610), უკრაინიდან კი ევროპის სასამართლოს მიმართა 2549 განმცხადებელმა (აქედან დარეგისტრირდა 2516 განაცხადი).²⁴

შესაბამისად, გაიზარდა ყოველწლიურად არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოცხადებული განაცხადებისა და განსახილველ საქმეთა სიიდან ამოღებულ განაცხადთა რიცხვიც. 1999 წელს დაუშვებლად გამოცხადდა ან ამოღებულ იქნა განსახილველ საქმეთა სიიდან 3520 განაცხადი, 2000 წელს - 6776 განაცხადი, 2001 წელს - 8989, 2002 წელს კი - 17916.²⁵

როგორც სტატისტიკა გვიჩვენებს, განსაკუთრებით სავალალოა მდგომარეობა დაშვებადობის წინა სტადიაზე.

სასამართლოს ახალმა რეგლამენტმა არსებითად შეცვალა დაშვებადობის წინა ეტაპზე განაცხადის რეგისტრაციის პროცედურა. 1998 წლამდე რეგისტრატურა ხელმძღვანელობდა სტანდარტული წერილით (standard letter). თუ რეგისტრატურაში შესული შევსებული განაცხადის ფორმა ამ სტანდარტული წერილის მიხედვით არ იქნებოდა შევსებული და განაცხადი prima facie, სადაოს არ ხდიდა კონვენციის დარღვევის ფაქტს, რეგისტრატურა არ ახდენდა მის რეგისტრაციას.

სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ შეტანილ “შეტყობინებათა” (communications) საკმაოდ მცირე ნაწილი რეგისტრირდებოდა.²⁶

დღეს არსებული სისტემით, ინდივიდიდან წერილის მიღების შემდეგ სასამართლო ხსნის პირობით ფაილს და საქმეს ენიჭება შესაბამისი ნომერი. სასამართლოს რეგისტრატურიდან იურისტი თვით განმცხადებელს ან მის ადვოკატს (თუ ჰყავს) უგზავნის განაცხადისა და მინდობილობის ფორმას, რომლებიც დაწესებულ ვადებში უნდა შეივსოს და დაბრუნდეს რეგისტრატურაში. ფორმაში დეტალურად უნდა იყოს ასახული ინფორმაცია განმცხადებლის და საქმის შესახებ. აქვე უნდა იყოს მითითებული მოთხოვნა სამართლიანი დაკმაყოფილების შესახებ, თუ განმცხადებელი იყენებს კონვენციის 41-ე მუხლით მინიჭებულ უფლებას.²⁷

განაცხადი რეგისტრაციაში ტარდება შევსებული განაცხადის მიღებისთანავე. რეგისტრაციის დაგვიანება შეიძლება გამოიწვიოს საჭირო დოკუმენტებით სასამართლოს უზრუნველსაყოფად დადგენილი დროის გადაწევამ.

განაცხადთა რაოდენობა იმდენად დიდია, რომ სასამართლოს რეგისტრატურა თავს ვერ ართმევს ყველა განაცხადის მიმართ მოსამზადებელი სამუშაოს დროულად ჩატარებას და მის გადაცემას კომიტეტისათვის²⁸. ეს კი სერიოზულად აფერხებს სასამართლოს მუშაობას.

მეორე და არანაკლებ სერიოზულ პრობლემას დღეს სასამართლოსათვის წარმოადგენს „განმეორებადი“ (ე.წ. „კლონირებული“) საქმეები. 2002 წელს მიღებული გადაწყვეტილებების 70% ეხებოდა სულ 4 ტიპის საქმეებს.²⁹ 655 გადაწყვეტილება იქნა მიღებული 2002 წელს საქმეებზე, რომელთა იდენტური საქმეები ევროპის სასამართლოს უკვე განხილული აქვს.³⁰

სასამართლოში წარდგენილ განაცხადთა რაოდენობისათვის თავის გასართმევად ევროპულმა სასამართლომ მნიშვნელოვანი ღონისძიებები გაატარა, რომლებიც მიზნად ისახავდა სასამართლოს საქმიანობის პროდუქტიულობის ზრდას. საქმეთა განხილვის ადმინისტრაციული და ორგანიზაციული სისტემის დახვეწის შედეგად, სასამართლოს საქმიანობის პროდუქტიულობა წინა წლებთან შედარებით საგრძნობლად გაიზარდა. მიუხედავად პროდუქტიულობის ასეთი ზრდისა, ნათელია, რომ სასამართლო მაინც ვერ ართმევს თავს მიღებულ განაცხადთა მზარდი რაოდენობით გამოწვეულ დატვირთვას, რადგან შემოსულ განაცხადთა რაოდენობა ბევრად მაღალი პროპორციულობით იზრდება სასამართლოს პროდუქტიულობის ზრდის პროპორციულობასთან შედარებით.³¹ თანდათან მწიფდებოდა ევროპული სასამართლოს ხელახალი რეფორმის საკითხი. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს თავმჯდომარემ ლ. ვილდჰაბერმა ევროპის კონვენციის 50 წლისთავისადმი მიძღვნილ ადამიანის უფლებათა რომის კონფერენციაზე განაცხადა:

„უკანასკნელი შვიდი წლის განმავლობაში განაცხადთა რაოდენობა 500%-ით გაიზარდა. მარტივად რომ ვთქვათ, თუ შემოსულ საქმეთა რაოდენობა აშკარად აღემატება გადაწყვეტილ საქმეთა რაოდენობას, დავალიანება გააგრძელებს ზრდას და მიაღწევს წერტილს, როდესაც სისტემა მოიშლება. ასევე, მარტივად რომ ვთქვათ, პრობლემის გადაწყვეტა მდგომარეობს ან საქმეთა განხილვის პროცესის დაჩქარებაში ან შემოსულ საქმეთა რაოდენობის შემცირებაში, ან ორივეში.“³²

დაიწყო ევროპული სასამართლოს სისტემაში გასატარებელ ცვლილებებზე საუბარი. მინისტრთა კონფერენციაზე ევროპის სასამართლოს ეფექტურობის შენარჩუნების საკითხი სერიოზული მსჯელობის საგანი გახდა. შეიქმნა ორი ჯგუფი, რომლებსაც დაევალათ სასამართლოს სისტემაში არსებული ხარვეზების შესწავლა და კონვენციის საზედამხედველო სისტემაში ახალი რეფორმების შესახებ წინადადებების შემუშავება.

ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ 2001 წლის 7 თებერვალს დაარსებულმა „ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში არსებული მდგომარეობის შემფასებელმა ჯგუფმა“ (Evaluation Group on the European Court of Human Rights) და ადამიანის უფლებათა მუდმივმოქმედი კომიტეტის მიერ შექმნილმა (Steering Committee for Human Rights) ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმის განმტკიცების წინადადებათა შემმუშავებელმა ჯგუფმა (Reflection Group on the Reinforcement of the Human Rights Protection Mechanism)³³ უკვე დაასრულა მუშაობა და შეიმუშავა რეკომენდაციები ევროპის სასამართლოს ეფექტურობის შესანარჩუნებლად. 2003 წლის 17-20 მარტს ამ ორი ჯგუფის საერთო შეხვედრის შედეგად ადამიანის უფლებათა მუდმივმოქმედი კომიტეტის მიერ შემუშავდა ევროპის კონვენციასა და სასამართლოს სისტემაში შესატან ცვლილებათა შესახებ წინადადებების კომპილაციური ვარიანტი.³⁴

მაგალითად, 2003 წელს სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილ იქნა დაახლოებით 39 000 განაცხადი და წლის ბოლოს უკვე დაახლოებით 65 000 განაცხადი იყო განხილვის პროცესში სასამართლოს წინაშე. ხსენებული სურათის ორი ძირითადი მიზეზი არსებობს: 1) სასამართლოში შესულ განაცხადთა აბსოლუტური უმრავლესობა, დაახლოებით 90%, არ ხდება სასამართლოს მიერ არსებითი განხილვის საგანი, რადგანაც სასამართლოს მიერ ისინი ცხადდება არსებით განხილვაზე დაუშვებლად; 2) ისეთი ინდივიდუალური განაცხადების წარმოება, რომლებიც მომდინარეობენ იმავე ანალოგიური მიზეზებიდან, რომელთა არსებობაც და კონვენციასთან შეუსაბამობაც სასამართლომ უკვე დააფიქსირა კონკრეტული განაცხადის განხილვისას გამოტანილ გადაწყვეტილებაში. (საქმეები, რომელთა შეტანა სასამართლოშიც განაპირობა ე.წ. წინმსწრებმა გადაწყვეტილებამ პილოტ ჯუდგმენტ). ზოგიერთი მონაცემები ნათლად გვაჩვენებს ზემოხსენებულს. მაგალითად, 17 270 განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად იქნა გამოცხადებული ან ამოღებულ იქნა განსახილველ საქმეთა სიიდან სასამართლოს მიერ, 753 განაცხადი დაშვებულ იქნა არსებით განხილვაზე. 2003 წელს სასამართლომ გამოიტანა 703 განაჩენი, რომელთა 60% განმეორებად საქმეებს ეხებოდა.

საქმისწარმოების ასეთი ზრდა უარყოფით ზეგავლენას ახდენს, როგორც სასამართლოს ეგისტრატურაზე, ასევე თვით მოსამართლეებზეც და იწვევს საქმეების სწრაფ დაგროვებას არა მარტო მოქმედი 3 მოსამართლისაგან შემდგარი კომიტეტების წინაშე, არამედ პალატების წინაშეც. ყოველივე ზემოხსენებულის საფუძველზე ნათელი გახდა, რომ საჭიროა კონვენციის უზრუნველყოფის ორგანოს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეფორმა. სწორედ აღნიშნული რეფორმის განხორციელების მიზნით იქნა შექმნილი კონვენციის მე-14 დამატებითი ოქმი, რომელიც ხელმოსაწერად გაიხსნა 2004 წლის 13 მაისს.35 ხსენებული ოქმის მომზადების პროცესში ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ამოცანას წარმოადგენდა, რომ რეფორმას ზეგავლენა არ მოეხდინა იმ განსაკუთრებულ ასპექტებზე, რომლებიც წარმოადგენს კონვენციის უნიკალურ თავისებურებებს. აღნიშნულ თავისებურებებს მიეკუთვნება ევროპული ზედამხედველობის სამართლებრივი ხასიათი და პრინციპი, რომლის თანახმადაც ნებისმიერ პირს, რომელიც ამტკიცებს, რომ იგი წარმოადგენს კონვენციით გარანტირებული უფლებებისა თუ თავისუფლებების დარღვევის მსხვერპლს, შეუძლია განაცხადი წარმართოს ევროპის სასამართლოში (ინდივიდუალური განაცხადის უფლება).

მართლაც, კონვენციის საზედამხედველო მექანიზმი უნიკალურია: მხარეები გამოხატავენ თანხმობას, რომ საკუთარი დავები დაუქვემდებარონ საერთაშორისო მართლმსაჯულების ზედამხედველობას. ხსენებული კონტროლი ხორციელდება სასამართლოს მიერ, რომელსაც გამოაქვს განაჩენები სასამართლოში შეტანილ ინდივიდუალურ და სახელმწიფოთაშორის განაცხადებთან მიმართებით. სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენები სამართლებრივად სავალდებულოა მოპასუხე მხარეებისათვის და მათ აღსრულებაზე ზედამხედველობას აწარმოებს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი.

კონვენციის მაკონტროლებელი სისტემის ხანგრძლივი ეფექტურობის უზრუნველყოფისათვის საჭირო ღონისძიებები მხოლოდ მე-14 ოქმით არ არის შემოზღუდული. ყველაზე მთავარი მაინც არის ის ფაქტორი, რომ მაქსიმალურად უზრუნველყოფილ იქნეს კონვენციით გარანტირებული უფლებებისა და თავისუფლებების სავარაუდო დარღვევის განხილვა და აღმოფხვრა ეროვნულ დონეზე. მხოლოდ ურთიერთდამოკიდებულ ღონისძიებებს, რომლებიც ყველა მხრიდან იქნება პრობლემის გადასაჭრელად მიმართული, შეუძლია აგვარიდოს ევროპული სასამართლოს ის გიგანტური საქმისწარმოება, რომელიც დღესდღეობით არსებობს.

მე-14 ოქმის შემუშავების პირველად ეტაპზე სასამართლოში გასატარებელი რეფორმის რამდენიმე ალტერნატიული ვარიანტი განიხილებოდა.

1. ღონისძიებები, რომლებიც არ იყო დაკავშირებული ევროპის კონვენციის შეცვლასთან
1.1. სასამართლოს რეგისტრატურის უარი განაცხადის რეგისტრაციაზე

ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა განიხილეს წინადადება, რომელიც ეხება რეგისტრატურის ფუნქციების გაზრდას. რეგისტრატურას უნდა მიეცეს უფლება, უარი განაცხადოს „უპერსპექტივო“ განაცხადების რეგისტრაციაზე. ამ წინადადების დანერგვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოგვცემს დადებით შედეგს და დაზოგავს სასამართლოს დროს, თუ რეგისტრატურის უარი იქნება საბოლოო და განმცხადებლის დაჟინებული მოთხოვნის შედეგად არ მოხდება ამ უარის გადასინჯვა.³⁶

რეგისტრატურას ამ წინადადების სისრულეში მოყვანის შემთხვევაში მეტად საპასუხისმგებლო ფუნქცია დაეკისრებოდა. მას, ერთი მხრივ, უნდა ემსჯელა განაცხადის შინაარსზე, რათა გარკვეულიყო, არის თუ არა იგი „უპერსპექტივო“, მეორე მხრივ, აქცენტი უნდა გაეკეთებინა განაცხადის ფორმალურ მხარეზე, არის თუ არა მასში მითითებული ყველა ის მოთხოვნა, რასაც სასამართლოს რეგლამენტის 47-ე მუხლი მოითხოვს და აკმაყოფილებდა თუ არა კონვენციის 35-ე მუხლით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

1.2. პალატის მიერ ე.წ. „კლონირებული“ საქმეების გადაწყვეტის წესის გამარტივება

პალატა, მას შემდეგ, რაც გადაწყვეტს, რომ სახეზეა საქმე, რომლის ანალოგიურიც უკვე განხილული აქვს, ატყობინებს შესაბამის მთავრობას და განმცხადებელს თავის განზრახვას, მოკლე პროცედურით განიხილოს საქმე და, შესაბამისად, გამოიტანოს შეჯამებული გადაწყვეტილება. პალატა მაქსიმალურად მოკლე ვადაში განიხილავს საქმეს და გამოაქვს მოკლე გადაწყვეტილება, სადაც მითითებულია, რომ ამ საქმის ფაქტები არსებითად იგივეა, რაც მის მიერ ადრე განხილული საქმის ფაქტები და არგუმენტაციაში მთლიანად ეყრდნობა თავის წინა გადაწყვეტილებას.³⁷

ექსპერტები მსჯელობის შედეგად მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ სახელმწიფოს უნდა მიეცეს უფლება, შეეწინააღმდეგოს მსგავსი პროცედურით საქმის გადაწყვეტას. არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ განმცხადებლის მიერ შეცვლილი იყოს რომელიმე ფაქტობრივი გარემოება ან სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ამ კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით სხვაგვარად იყოს განვითარებული, რითაც იცვლება იმ წინა გადაწყვეტილებაში ჩადებული პრინციპი. შესაბამისად, სასამართლოს მიერ მხარეებთან დაკავშირების შემდეგ მთავრობას შეუძლია, პროტესტი გამოთქვას მსგავსი პროცედურით საქმის განხილვაზე.

1.3. კომიტეტის წევრთა რაოდენობის ორ ან ერთ მოსამართლემდე შემცირება

სასამართლოს ეფექტურობის გაზრდის მიზნით გამოითქვა წინადადება კომიტეტის წევრთა ერთ ან ორ მოსამართლემდე შემცირების შესახებ, რაც გაზრდის კომიტეტთა რაოდენობას. თუ მხოლოდ ერთი მოსამართლე იმუშავებს საქმის დაშვებადობის გადაწყვეტილებაზე, დანარჩენ ორს სხვა ამოცანა ექნება შესასრულებელი, ეს კი გაზრდის სასამართლოს პროდუქტიულობას.³⁸

ამ წინადადებას ჰქონდა თავისი უარყოფითი მხარე. სასამართლოში საქმის ძირითადი ნაწილი სრულდება რეგისტრატურაში, შესაბამისად, კომიტეტის წევრთა რაოდენობის შემცირება ამ პრობლემას ვერ გადაჭრის. უფრო მეტიც, კომიტეტი იღებს გადაწყვეტილებას საქმის არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოცხადების შესახებ. ამ პასუხისმგებლობის ერთი მოსამართლისათვის დაკისრება სასამართლოს ეფექტურობაზე - ნეგატიურად იმოქმედებს, ამიტომ უმჯობესია, შენარჩუნებულ იყოს დაშვებადობაზე ჯგუფური გადაწყვეტილების მიღების პრინციპი.

1.4. განაცხადის დაშვებადობასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიზეზთა მინიმუმამდე შემცირება

დროის მოგების თვალსაზრისით, მინიმუმამდე უნდა შემცირდეს იმ მიზეზთა რაოდენობა, რომელთა გამოც განაცხადი დაუშვებლად იქნა გამოცხადებული. დაუშვებლობის გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. შეიძლება ზოგი გადაწყვეტილების მიზეზთა მითითება მეტად მნიშვნელოვანი იყოს კონვენციის ინტერპრეტაციის თვალსაზრისით. ამიტომ, ექსპერტთა აზრით, მიზეზთა გაცხადება დამოკიდებული უნდა იყოს დაუშვებლობის გადაწყვეტილების ტიპზე. თუმცა, ყველა შემთხვევაში უნდა მიეთითოს 35-ე მუხლის შესაბამის დებულებაზე და, საჭიროების შემთხვევაში, პრეცედენტულ სამართალზე.

1.5. მორიგების წახალისება

მხარეებს შორის მორიგების წახალისების იდეას მხარი დაუჭირა როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში არსებული მდგომარეობის შემფასებელმა, ისე ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმის განმტკიცების წინადადებათა შემმუშავებელმა ჯგუფმა. არსებული სისტემით, კონვენციის 38-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, სასამართლო მხარეებს საქმის მორიგებით გადასაწყვეტად საკუთარ სამსახურს სთავაზობს დაშვებადობის საკითხის გადაწყვეტის შემდეგ. ექსპერტები თვლიან, რომ მხარეებს მორიგების შესაძლებლობა უნდა მიეცეთ დაშვებადობის საკითხის განხილვამდეც, განსაკუთრებით ე.წ. „კლონირებული” საქმეების შემთხვევაში. მისასალმებელია შემფასებელი ჯგუფის შეხედულება, რომ საქმეთა ამ გზით მოგვარებას ხელს შეუწყობს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ მორიგების პროცედურასთან დაკავშირებული რეზოლუციის ან რეკომენდაციის მიღება.³⁹

1.6. განმცხადებლის სავალდებულო წარმოდგენა ადვოკატის მიერ

ინდივიდუალურ განაცხადთა შემცირების მიზნით გამოითქვა აზრი, რომ განმცხადებელი განაცხადის შეტანიდან ყველა სტადიაზე სავალდებულოდ უნდა იყოს წარმოდგენილი ადვოკატის მიერ. დღეს არსებული წესის თანახმად, ადვოკატის მიერ განმცხადებლის წარმოდგენა სავალდებულოა მხოლოდ განაცხადის დაშვებულად გამოცხადების შემდგომ, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ტარდება სასამართლო მოსმენა განაცხადის დაშვებადობასთან დაკავშირებით.⁴⁰

ამ წინადადების არსი ისაა, რომ სასამართლოში უფრო კარგად მომზადებული განაცხადი შევა და დაჩქარდება განხილვის პროცედურა. თუმცა, „შემფასებელმა ჯგუფმა“ არ გაიზიარა ეს აზრი იმ მოტივით, რომ ფინანსური უსახსრობის გამო შეიძლება ბევრმა განმცხადებელმა ვეღარ მიმართოს ევროპის სასამართლოს, რაც ნეგატიურად იმოქმედებს სასამართლოს სახელზე.⁴¹

1.7. სასამართლოს რეგისტრატურის გაძლიერება

სასამართლოს მუშაობის ტემპის შეფერხების ძირითადი მიზეზი არის რეგისტრატურა. ამიტომ შემუშავებული იქნა წინადადება რეგისტრატურის გაძლიერების შესახებ. სასამართლოს რეგისტრატურის პერსონალის შევსება პერიოდულად უნდა მოხდეს სხვადასხვა სახელმწიფოს შიდა სისტემაში მუშაობის სერიოზული გამოცდილების მქონე იურისტებით, უნდა გაიზარდოს მოსამართლეებისათვის საძიებო საკვლევი საშუალებები (აქ შეიძლება ვიგულისხმოთ ადამიანური რესურსებიც), რათა მათ უკეთ შეძლონ თავიანთი ფუნქციების განხორციელება და მოხდეს რეგისტრატურის შინაკონტროლის მექანიზმის გამკაცრება.

სასამართლოს სხვადასხვა ქვეყნის იურისტებით პერიოდულად შევსება იმ დადებით შედეგსაც მოიტანს (გარდა იმისა, რომ რეგისტრატურის მუშაობას დააჩქარებს), რომ მათი სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ისინი მოახდენენ კონვენციის დებულებების იმპლემენტაცია-პოპულარიზაციას. შედეგად, ადგილი ექნება კონვენციის ნაკლები სიხშირით დარღვევას და უფრო დახვეწილი განაცხადების შეტანას ევროპის სასამართლოში.

1.8. სასამართლოს რეგისტრატურის იურისტთა მიერ გადაწყვეტილების მიღება განაცხადთა დაშვებადობაზე

დაისვა საკითხი, რომ კომიტეტი დაკომპლექტდეს რეგისტრატურის წამყვანი იურისტების მიერ, რომლებიც ერთხმად მიიღებენ გადაწყვეტილებას განაცხადის დაშვებადობის თაობაზე. ექსპერტთა აზრით, მსგავსი წინადადების დანერგვა დაზოგავს მოსამართლეთა დროს და საგრძნობლად გაზრდის სასამართლოს ეფექტურობას.

ამავე საკითხზე გამოითქვა შეხედულება, რომ გადაწყვეტილების მიღება კომიტეტებში მოხდეს ერთი მოსამართლისა და რეგისტრატურის ორი იურისტის („შემფასებლის“) მიერ. ეს იურისტები მოამზადებენ საქმის ფაილებს, ერთ-ერთი შეასრულებს მომხსენებლის ფუნქციას და დაიზოგება კიდევ ერთი მოსამართლის, მომხსენებელი მოსამართლის დრო. მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ კომიტეტში გადაწყვეტილების მიღება საქმის არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოცხადების თაობაზე მიიღება კონსენსუსის წესით. შესაბამისად, მართლმსაჯულების განხორციელების დროს მისამართლე უმცირესობაში არ აღმოჩნდება. ამ წინადადების დანერგვა არსებით გავლენას მოახდენს სასამართლოს პროდუქტიულობის გაზრდაზე.

1.9. რეგიონალური სასამართლოების შექმნა

ექსპერტებმა იმსჯელეს ევროპის სხვადასხვა რეგიონებში ადამიანის უფლებათა რეგიონალური სასამართლოების შექმნის საკითხის ირგვლივ. ეს იქნება ე.წ. „პირველი ინსტანციის სასამართლო“, რომლის გადაწყვეტილების გასაჩივრებაც მოხდება ევროპის სასამართლოში.

ეს იდეა დაწუნებულ იქნა ორი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, მსგავსი სასამართლოების შექმნა ფინანსურ პრობლემებს უკავშირდება, მეორე მხრივ კი, ამას მოჰყვება კონვენციის სხვადასხვა კუთხით ინტერპრეტაცია, ჩამოყალიბდება განსხვავებული შინაარსის პრეცედენტული სამართალი, რაც სასამართლოს ეფექტურობას უკვე სხვა კუთხით გახდის საეჭვოს.

2. ღონისძიებები, რომლებიც უკავშირდება ევროპის კონვენციაში ცვლილებების შეტანას
2.1. კომიტეტის მიერ ე.წ. „კლონირებული” საქმეების არსებითად გადაწყვეტა

არსებობს ინიციატივა, რომ კონვენციის 28-ე მუხლში, რომელიც ეხება კომიტეტის მიერ განაცხადის დაშვებადობის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებას, შევიდეს ცვლილება. ამ ცვლილების თანახმად, კომიტეტს უფლება აქვს, დაუშვას და ამავე დროს არსებითად განიხილოს განაცხადი, თუ ამ საქმეში განხილული საკითხი (დაკავშირებული კონვენციისა და მისი დამატებითი ოქმების ინტერპრეტაციასა და გამოყენებასთან) სასამართლოს მიერ უკვე განხილულ იქნა სხვა საქმეში და, შესაბამისად, ამ საკითხზე არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილება. თუ შესაბამისი სახელმწიფოდან არჩეული მოსამართლე ამ კომიტეტის წევრი არ არის,⁴² კომიტეტს საქმის განხილვისას ნებისმიერ დროს შეუძლია მოიწვიოს ეს მოსამართლე, როგორც კომიტეტის ერთ-ერთი წევრი, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მოპასუხე სახელმწიფო კომიტეტის მიერ მსგავსი ფორმით საქმის გადაწყვეტას ეწინააღმდეგება.⁴³

ამ წინადადების დანერგვას რამდენიმე დადებითი მხარე აქვს:

ა) შვიდი მოსამართლის ნაცვლად საქმეს განიხილავს სამი მოსამართლე;

ბ) სასამართლოში დღეს არსებული მოსამართლეთა რაოდენობიდან გამომდინარე, მსგავს „კლონირებულ” საქმეებს განიხილავს 14-15 კომიტეტი, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის სასამართლოს შესაძლებლობებს;

გ) ეს იქნება გამარტივებული პროცედურა, რაც დროის თვალსაზრისით მომგებიანი იქნება სასამართლოსათვის. მოპასუხე სახელმწიფო შეძლებს პროტესტის გამოთქმას, მაგრამ არ ექნება საქმის მსგავსი პროცედურით განხილვაზე ვეტოს დადების უფლება. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ კომიტეტში მოხდება ყველა საკითხის განხილვა (საქმის დაშვებადობა, არსებითი განხილვა, სამართლიანი დაკმაყოფილება, მოგვარება). ეს გადაწყვეტილებები მიიღება კომიტეტის წევრთა ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში საქმე გადაეცემა პალატას;

დ) ის ფაქტი, რომ მოპასუხე სახელმწიფოდან არჩეული მოსამართლის განხილვაში მონაწილეობა სავალდებულო არ არის, მოქნილობას სძენს კონვენციის სისტემას;

ე) კომიტეტის გადაწყვეტილება საბოლოო იქნება. მაშინ, როცა საქმეში განხილული საკითხი (დაკავშირებული კონვენციისა და მისი დამატებითი ოქმების ინტერპრეტაციასა და გამოყენებასთან) სასამართლოს მიერ უკვე განხილულ იქნა სხვა საქმეში და, შესაბამისად, ამ საკითხზე არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილება, საჭირო აღარ ხდება კომიტეტის გადაწყვეტილების დიდ პალატაში გასაჩივრება;

ვ) დაბოლოს, მოსამართლეებს უფრო მეტი დრო დარჩებათ სხვა, პრაქტიკულად უფრო მნიშვნელოვანი საქმეების განსახილველად. სასამართლოს რეგისტრატურის შემსწავლელი ჯგუფის შეფასებით, ამ წინადადების რეალობად ქცევა საგრძნობლად შეამსუბუქებს პალატების მუშაობას. მათ მიერ განხილულ საქმეთა 50%-ის გადაწყვეტა მოხდება კომიტეტებში, რაც უდავოდ შეუწყობს ხელს სასამართლოს ეფექტურობის ზრდას.⁴⁴

2.2. პალატების მიერ ინდივიდუალური განაცხადის დაშვებადობისა და არსებითი განხილვის თანმიმდევრობით გადაწყვეტა

ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოში არსებული მდგომარეობის შემფასებელმა და ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმის განმტკიცებისთვის წინადადებათა შემმუშავებელმა ჯგუფებმა წარმოადგინეს წინადადება, რომლის მიხედვითაც კონვენციის 29-ე მუხლში უნდა შევიდეს ცვლილება. ამ წინადადების საფუძველზე 34-ე მუხლის მიხედვით სასამართლოში შეტანილ ინდივიდუალურ განაცხადებზე დაშვებადობის გადაწყვეტილების მიღება და საქმეთა არსებითი განხილვა უნდა მოხდეს ერთდროულად. შესაძლებელი იქნება დაშვებადობის გადაწყვეტილების ცალკე განხილვაც. რაც შეეხება სახელმწიფოთაშორის განაცხადებს, მათი დაშვებადობის საკითხი ცალკე უნდა იქნეს განხილული, თუ სასამართლო, გამონაკლის შემთხვევებში, სხვაგვარად არ გადაწყვეტს.⁴⁵

ამ წინადადების დანერგვით, ერთი მხრივ, დროს დაზოგავდნენ რეგისტრატურა და ევროპის სასამართლოს მოსამართლეები და, მეორე მხრივ, დროს მოიგებდა განმცხადებელი. თუ დღეს საქმის განხილვა გრძელდება 5 წელი დაშვებადობასა და არსებით განხილვას შორის დაახლოებით ორწლიანი შუალედით, ეს შუალედური ვადა ამოვარდებოდა და საქმის განხილვა უფრო მალე დამთავრდებოდა.

2.3. კონვენციის 35-ე მუხლის ჩამონათვალზე ახალი დაშვებადობის კრიტერიუმის დამატება
2.3.1. ჯგუფების მიერ მომზადებული წინადადება