2010 წელს საქართველოში დაიწყო სამოქალაქო განათლებისა და პედაგოგთა გადამზადების პროგრამა, რომელსაც ახორციელებს ორგანიზაცია PH International, ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. პროგრამას მხარს უჭერს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო.

პროგრამის მიზანია, გააუმჯობესოს სამოქალაქო განათლების სასკოლო პროგრამის ხარისხი და დაეხმაროს ახალგაზრდებს ცოდნის ამაღლებაში, გაააქტიუროს მათი მონაწილეობა დემოკრატიული საზოგადოების მშენებლობის პროცესში.

ამ მიზნის მისაღწევად პროგრამის ფარგლებში შეიქმნა 4 დამხმარე სახელმძღვანელო სამოქალაქო განათლების სწავლებისათვის, ჩატარდა პედაგოგთა ტრენინგები, შეიქმნა სასკოლო სამოქალაქო კლუბები, გაიცა მცირე გრანტები მოსწავლეთა, პედაგოგთა და მშობელთა სამოქალაქო ინიციატივებისათვის, დაფუძნდა სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმი, მოეწყო სამოქალაქო განათლების საზაფხულო ბანაკები, შეიქმნა სამოქალაქო განათლებისა და სამოქალაქო ინიციატივების ორი ვებპორტალი www.civics.ge და www.initiatives.ge, ჩატარდა მოსწავლეთა ტრენინგები სოციალურ მედიაში და დაარსდა სამოქალაქო განათლების ბიბლიოთეკები.

წინამდებარე სახელმძღვანელო ერთ-ერთია იმ დამხმარე სახელმძღვანელოების სერიიდან, რომლებიც პროგრამის ფარგლებში შეიქმნა. იგი მოგაწვდით ბევრ საინტერესო და სასარგებლო ინფორმაციას, საშუალებას მოგცემთ თქვენს ყოველდღიურ ცხოვრებასა და საქმიანობაში გამოიყენოთ მიღებული ცოდნა, მონაწილეობა მიიღოთ სკოლის თვითმმართველობაში სკოლისათვის მნიშვნელოვანი პრობლემების მოგვარების მიზნით. კარგი მოქალაქეობის პრინციპების პრაქტიკულ საქმიანობაში განხორციელებით თქვენ მიიღებთ მონაწილეობას საქართველოს, როგორც ძლიერი დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობასა და განვითარებაში.

მომავალი წარმატებების სურვილით,
PH International - საქართველო

ამ სახელმძღვანელოს მიზანია, მოსწავლეებს, სკოლის თვითმმართველობაში მონაწილეობის საშუალებით, ჩამოუყალიბდეთ დემოკრატიული ღირებულებები, განუვითარდეთ აქტიური მოქალაქის უნარ-ჩვევები.

სახელმძღვანელო დაეხმარება მოსწავლეებს, გაიაზრონ თავიანთი უფლებები, მოვალეობები და პასუხისმგებლობები ჯერ კიდევ სკოლაში, რათა სამომავლოდ მზად იყვნენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური და გააზრებული მონაწილეობის მისაღებად.

სახელმძღვანელოში ყურადღება გამახვილებულია იმაზე, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა უშუალო მონაწილეობა სკოლის საქმიანობასა და ცხოვრებაში, აქტიური ჩართვა საკუთარი განათლების პროცესში, საკლასო გარემოს შექმნაში, სკოლაში არსებული პრობლემის გადაჭრასა თუ სასკოლო ღონისძიებებში. სახელმძღვანელოში განხილულია სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურა და ფუნქციები, აღწერილია თვითმმართველობის არჩევის პროცედურები და მექანიზმები, მოყვანილია თვითმმართველობის მიერ პრაქტიკულად განხორციელებული მაგალითები, საუბარია მოსწავლის ადგილსა და შესაძლებლობებზე სკოლის თვითმმართველობის სხვადასხვა რგოლში. სახელმძღვანელო დაეხმარება ახალგაზრდებს კრიტიკული აზროვნების განვითარებასა და მოსწავლეთა თვითმმართველობის შესაძლო მრავალფეროვნების გაცნობიერებაში. მოსწავლის წიგნში შესული მასალები მეტწილად დაფუძნებულია საპროექტო სწავლებაზე, რაც ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების ოპტიმალური საშუალებაა.

წინამდებარე სახელმძღვანელოში კონკრეტულად იქნება საუბარი თვითმმართველობის თემასთან დაკავშირებულ ცნებებზე, ტერმინებსა და პროცესებზე, შევეხებით სკოლის დემოკრატიზაციისა და დეცენტრალიზაციის პროცესებს, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების, ადგილობრივ თვითმმართველობასთან თანამშრომლობის თემებს. ამდენად, სახელმძღვანელოში განხილული თემები და პრაქტიკული სავარჯიშოები დაგეხმარებათ, უკეთ გაიაზროთ სკოლის საქმიანობაში მონაწილეობის აუცილებლობა და დასახოთ სასკოლო პრობლემების გადაჭრის გზები.

სახელმძღვანელო შედგება 5 ძირითადი თემისაგან, ესენია:

თემა 1 - მონაწილეობა;

თემა 2 - სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურა და ფუნქციები;

თემა 3 - მოსწავლის ადგილი და მონაწილეობის შესაძლებლობები სკოლის სხვადასხვა თვითმმართველობაში;

თემა 4 - თვითმმართველობის პრაქტიკული განხორციელება;

თემა 5 - როგორ ვირჩევთ სკოლის თვითმმართველობის ორგანოებს.

სკოლის თვითმმართველობა არის სკოლის დემოკრატიული მართვის სისტემა, რომელშიც ჩართულნი არიან მოსწავლეები, მასწავლებლები, მშობლები, თემისა და სასკოლო საზოგადოების სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები. სკოლის თვითმმართველობის საკითხი კიდევ უფრო აქტუალური გახდა ზოგადი განათლების სფეროში ბოლო წლებში განხორციელებული მართვის სისტემის დემოკრატიზაციისა და დეცენტრალიზაციის ფონზე.

მოსწავლეთა სკოლის თვითმმართველობაში მონაწილეობასთან უშუალოდ დაკავშირებული საკითხების განხილვამდე, სასურველია, პირველ რიგში, განვიხილოთ საზოგადოებრივ საქმიანობაში მონაწილეობის თემა და მასთან დაკავშირებული აქტუალური საკითხები.

წინამდებარე თემის მიზანია:

თქვენ და სკოლა

თქვენ უკვე საშუალო საფეხურის მოსწავლე ხართ და სასკოლო ცხოვრების საკმაოდ ხანგრძლივი გამოცდილება დაგიგროვდათ. უკვე გაცნობიერებული გაქვთ, რომ სკოლა გარკვეული ტიპის საზოგადოებაა. სკოლაში, ცოდნის მიღებასთან ერთად, მიმდინარეობს თქვენი მოქალაქედ აღზრდისა და ჩამოყალიბების პროცესი. სკოლა აერთიანებს საზოგადოების დიდ ნაწილს - მასწავლებლებს, მშობლებს, მოსწავლეებს, სკოლის დირექციასა და დამხმარე პერსონალს. მათთან ყოველდღიური ურთიერთობით იძენთ საზოგადოებაში წარმატებულად ცხოვრების გამოცდილებას და გამოიმუშავებთ დამოკიდებულებებს სხვადასხვა საგნისა და მოვლენის მიმართ. სასკოლო ცხოვრების ყველა პროცესი: სწავლება-სწავლა, უფლება-მოვალეობების გაცნობიერება, თანატოლებსა და უფროსებთან ურთიერთობები, თავისუფალი დროის ორგანიზება, დამოკიდებულება სასკოლო ინფრასტრუქტურასა და ინვენტართან, განისაზღვრება თითოეული თქვენგანის ინტერესებით, სურვილებით, საჭიროებებითა და მოთხოვნილებებით ამ პროცესებისადმი.

ლექსიკონი

ინფრასტრუქტურა (ლათ. infra - ქვედა, ქვე; structura - ნაგებობა, განლაგება) - ურთიერთდაკავშირებული მომსახურე სტრუქტურების კომპლექსი, რომლებიც გარკვეული ამოცანის (პრობლემის) გადაჭრას უზრუნველყოფს. ეს შეიძლება იყოს სატრანსპორტო საშუალებები, სკოლები, ფაბრიკები და ა.შ.

დავალება 1.1

სასკოლო ცხოვრების მნიშვნელოვანი საკითხები

სასკოლო ცხოვრებიდან გამოყავით თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხები. ამისათვის დაიყავით წყვილებად და, მეწყვილესთან ერთად, გაიხსენეთ, ვინ და რა არის თქვენთვის მნიშვნელოვანი სკოლაში? სცადეთ, თქვენი პასუხები მოკლედ დააფიქსიროთ აზრობრივ რუკაზე.

დავალება 1.2

საერთო ინტერესები და მოთხოვნილებები

თქვენს თანაკლასელებთან ერთად, მცირე ჯგუფში განიხილეთ და პასუხი გაეცით შემდეგ კითხვებს:

პასუხების შეჯერების შემდეგ აირჩიეთ ჯგუფის წევრი, რომელიც კლასს წარუდგენს თქვენს საერთო დასკვნებს.

მონაწილეობის მოთხოვნილება და პრაქტიკა

აქტიურად რომ ჩაერთოთ სასკოლო ცხოვრებაში, მონაწილეობა უნდა მიიღოთ სკოლაში მიმდინარე პროცესებში. ამისათვის უნდა გაიაზროთ, თუ რას ნიშნავს მონაწილეობა.

ტერმინი „მონაწილეობა“ ბავშვის უფლებათა კონვენციით განსაზღვრული უფლებაა. აღნიშნული ტერმინი ნიშნავს მოსწავლეების/ბავშვების, როგორც სოციალური ჯგუფის ჩართვას გადაწყვეტილების მიღებაში და, სასიცოცხლო მნიშვნელობის პრობლემების გადაჭრისას, ჯგუფურ, ერთობლივ, ნებაყოფლობით საქმიანობას.

მონაწილეობა ადამიანს ეხმარება, გაიაზროს საკუთარი შესაძლებლობები, საჭიროებები, როლები, სარგებელი და პასუხისმგებლობა.

კითხვა: დაფიქრდით და გაუზიარეთ მეწყვილეს - მიგიღიათ თუ არა მონაწილეობა ოჯახში ან სკოლაში რაიმე პრობლემის გადაწყვეტაში. მაგ., მიგიღიათ თუ არა მონაწილეობა სკოლაში სწავლის საკითხებთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა მიღებაში. დაასაბუთეთ, რატომ არის ამგვარი მონაწილეობა საჭირო.

ხშირად ახალგაზრდებს აქვთ იმის შეგრძნება, რომ უფროსები არ უსმენენ, პატივს არ სცემენ, უგულებელყოფენ მათ შეხედულებებს, აზრებს, გადაწყვეტილებებს. ამასთან დაკავშირებით გასათვალისწინებელია სხვადასხვა კვლევის შედეგები, რომ ახალგაზრდების ჩართულობა ოჯახისა და საზოგადოებრივ საქმიანობაში ხელს უწყობს პიროვნების თვითდამკვიდრებას და მას წარმატებაზე ორიენტირებულს ხდის.

მონაწილეობა - სხვებთან ერთად მოქმედება რაიმე საქმეში, სხვებთან ერთად ყოფნა რამეში.

ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, 1986წ.
საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია,
ენათმეცნიერებისინსტიტუტი.

მოსწავლეთა მონაწილეობა, ჩართულობა საზოგადოებრივ თუ ოჯახურ საქმიანობაში სხვადასხვაგვარად ხდება - ზოგჯერ უფროსები ბავშვებით მანიპულირებენ, ანუ ბავშვებს აკეთებინებენ იმას, რაც თავად მიაჩნიათ საჭიროდ, ისე, რომ მათ არც ეკითხებიან აზრს, ისინი არ იცნობენ შესასრულებელი საქმიანობის მიზანს, ფრაგმენტულად არიან ჩართულნი სამუშაო პროცესში. ზოგჯერ ბავშვები მღერიან, ცეკვავენ და სხვა, მაგრამ არ იციან, რატომ აკეთებენ ამას. ზოგჯერ ეს მათი სურვილის საწინააღმდეგოდაც ხდება. რეალურად, მოზარდი ახალ ცოდნასა და პრაქტიკულ უნარ-ჩვევებს იძენს მაშინ, როდესაც პროექტის შექმნის ინიციატივა მისგან მოდის. ამ შემთხვევაში მოსწავლეები/ბავშვები თანამშრომლობენ უფროსებთან, რომლებიც მრჩევლების როლში არიან.

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობის მიღება არის ადამიანის უფლებათა ძირითადი პრინციპი, ასევე, იგი აქტიური მოქალაქეობის მნიშვნელოვანი მახასიათებელია.

ბავშვის უფლებათა კონვენციაში განსაზღვრულია ბავშვის მონაწილეობის სფეროები. ბავშვებს აქვთ:

საზოგადოების კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლება (მუხლი 31).

ბავშვის უფლებათა კონვენციის განმარტების თანახმად, ბავშვი არის თვრამეტ წლამდე ასაკის ნებისმიერი პირი და აქვს უფლება, მონაწილეობა მიიღოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

დავალება 1.3

მონაწილეობის კიბე

სამოქალაქო მონაწილეობა ყოველთვის და ყველგან ერთნაირი არ არის - განსხვავებულია მისი მასშტაბი და ხარისხი. გაეცანით „მონაწილეობის კიბეს“ (იხ. დანართი 1.1) და განსაზღვრეთ, რომელ საფეხურზე იმყოფება თქვენი კლასი, სკოლა მონაწილეობის კიბეზე. ჩამოაყალიბეთ, რა არის საჭირო წარმატებული მონაწილეობის მისაღწევად?

ამ თავში მოცემული მასალა დაგეხმარებათ სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურისა და ფუნქციების გაცნობაში, თვითმმართველობის ორგანოების მარეგულირებელი სამართლებრივი ბაზის გააზრებაში. სახელმძღვანელოს ამ ნაწილში ჩვენ განვმარტავთ, თუ როგორ უკავშირდება სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურა და ფუნქციები ისეთ ცნებებსა და პროცესებს, როგორიცაა დემოკრატიზაცია და დეცენტრალიზაცია, ასევე, გავცემთ პასუხს კითხვაზე, რატომ არის აქტუალური სკოლებში თვითმმართველობა ზოგადად და, მათ შორის, მოსწავლეთა თვითმმართველობა.

თემასთან დაკავშირებული საკითხების გაცნობამდე გთავაზობთ, დამოუკიდებლად გასცეთ რამდენიმე კითხვას პასუხი:

ლექსკონი

დეცენტრალიზაცია - მმართველობის სისტემა, როდესაც ცენტრალური ხელისუფლების ზოგიერთი ფუნქცია გადაეცემა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს, ზოგადად, როდესაც იერარქიულ კიბეზე უფლება- მოვალეობები გადაეცემათ „ზემოდან“ „ქვემოთ“.

დიაგრამა 2.1. საჯარო სკოლის მმართველობითი სისტემა

სკოლის დემოკრატიული მართვა მრავალი ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის ერთ-ერთ აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს. სკოლის დემოკრატიული მართვის სისტემა გულისხმობს მოსწავლეების, მშობლების, მასწავლებლების, თემისა და სასკოლო საზოგადოების სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფის აქტიურ ჩართვას სკოლის ცხოვრებასა და მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების შემუშავებაში, ასევე, მართვისპროცესში მათთვის გარკვეული უფლებების მინიჭებას.

ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და სხვა ქვეყნებშიც ათასობით ახელმწიფო თუ კერძო სკოლა უჭერს მხარს სკოლებში მოსწავლეთა ვითმმართველობების არსებობას. მოსწავლეთა ჩართვა თვითმმართველობის როცესებში ხელს უწყობს მოზარდების აქტიურ მოქალაქეებად ჩამოყალიბებას, რაც, თავის მხრივ, დემოკრატიის ერთ-ერთი გარანტია.

2005 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, რომლის მიხედვითაც მნიშვნელოვან სიახლეს საჯარო სკოლებში სამეურვეო საბჭოების, თვითმმართველობის სხვადასხვა ინსტიტუტის, მათ შორის, მოსწავლეთა თვითმმართველობის ფორმირება წარმოადგენს. აღნიშნული კანონის მიღებით, განათლების პოლიტიკის განმსაზღვრელებმა მკვეთრად აიღეს კურსი ზოგადი განათლების მართვის სისტემის დემოკრატიზაციისა და დეცენტრალიზაციისაკენ. სწორედ დეცენტრალიზებული მართვის მოდელის დანერგვის შედეგად, 2005 წლიდან სკოლა, როგორც ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება, ადმინისტრაციული და ფინანსური კუთხით, გახდა ავტონომიური ორგანიზაცია, რაც საკანონმდებლო განმარტებით ნიშნავს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების თვითმმართველობას, რომლის სუბიექტები საჯარო სკოლაში არიან: სამეურვეო საბჭო, დირექცია, პედაგოგიური საბჭო, მოსწავლეთა თვითმმართველობა, დისციპლინური კომიტეტი, ასევე, სააპელაციო კომიტეტი - ასეთის არსებობის შემთხვევაში (დიაგრამა 2.1). ამ კუთხით განხორციელებული რეფორმის შედეგად, სახელმწიფო სკოლები საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსით დარეგისტრირდნენ დამოუკიდებელ ორგანიზაციებად, გახსნეს საკუთარი საბანკო ანგარიშები, გადაეცათ სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ქონება, სასკოლო სასწავლო გეგმის ფარგლებში დამოუკიდებლად აკონკრეტებენ ეროვნულ სასწავლო გეგმას და სხვა.

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ საქართველომ სკოლების დემოკრატიზაციის მიმართულებით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა. აქ იგულისხმება სკოლებში სამეურვეო საბჭოს არჩევა, რომლის შემადგენლობაშიც არიან მშობლები და პედაგოგები. სამეურვეო საბჭო ამტკიცებს სკოლის ბიუჯეტსა და შინაგანაწესს, ითანხმებს სასკოლო სასწავლო გეგმას, ირჩევს სკოლის დირექტორს და სხვა.

2.1. სკოლის თვითმმართველობა და
ადგილობრივი თვითმმართველობა

თვითმმართველობა არის სამოქალაქო საზოგადოების ფუნქციონირებისა და დემოკრატიის არსებობის გამომხატველი ერთერთი ნიშანი, რომლის დროსაც სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები (ინდივიდები, არასამთავრობო ორგანიზაციები, არაფორმალური გაერთიანებები და კოალიციები) მონაწილეობას იღებენ ადგილობრივ დონეზე გადაწყვეტილების მიღებაში. ტერმინის განმარტებისას უნდა გავითვალისწინოთ, თუ რა განსხვავებაა სკოლის თვითმმართველობასა და ადგილობრივ თვითმმართველობას შორის. ზოგადად, სკოლის თვითმმართველობაში მოიაზრება მართვის იმ ინსტიტუტების არსებობა (სამეურვეო საბჭო, მოსწავლეთა თვითმმართველობა...), რომლებიც უზრუნველყოფს სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფის, ამ შემთხვევაში, მოსწავლეების, მშობლების, მასწავლებლებისა და სხვათა ჩართვას სკოლის მართვის პროცესში, ხოლო „ადგილობრივი თვითმმართველობის“ შემთხვევაში, თვითმმართველობა არის საზოგადოებრივი მმართველობის ისეთი ფორმა, რომლის დროსაც გარკვეული ტერიტორიის მცხოვრებლები ქმნიან თემს, რომელსაც სცნობს და იურიდიულ სტატუსსაც ანიჭებს ცენტრალური ხელისუფლება.

დღეისათვის სკოლის თვითმმართველობასა და ადგილობრივ თვითმმართველობას შორის ურთიერთობა დარეგულირებულია ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლით, რომლის მიხედვითაც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო:

ა) ხელს უწყობს სკოლას ამ კანონით გათვალისწინებული საქმიანობის

ეფექტიანად განხორციელებაში და ამ მიზნით იღებს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ზომებს, ადგენს ადგილობრივი ბიუჯეტიდან გამოსაყოფი, სასკოლო სასწავლო გეგმის შესასრულებლად საჭირო, დამატებითი ფინანსური სახსრების ოდენობას;

ბ) ხელს უწყობს საჯარო სკოლებში სასკოლო სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული, ეროვნული სასწავლო გეგმის გარდა საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო პროგრამების განხორციელებას;

გ) უზრუნველყოფს მოსწავლეთა კოორდინირებულ სოციალურ და სამედიცინო მომსახურებას;

დ) იღებს ზომებს სკოლიდან გარიცხული მოსწავლეების მიერ ზოგადი განათლების მიღების უზრუნველსაყოფად;

ე) იღებს ზომებს იმ მოსწავლეთა მიერ ზოგადი განათლების მიღების უზრუნველსაყოფად, რომელთაც ავადმყოფობის გამო ან სხვა საპატიო მიზეზით არ შეუძლიათ საგაკვეთილო პროცესში მონაწილეობა;

ვ) კანონმდებლობით განსაზღვრულ შემთხვევებში უზრუნველყოფს მოსწავლეთა სკოლაში ტრანსპორტირებას;

ზ) იღებს კანონმდებლობით განსაზღვრულ ზომებს მოსწავლეთა სკოლაში დასწრების უზრუნველსაყოფად;

ლექსიკონი

ინტერესთა კონფლიქტი - შეიძლება განიმარტოს, როგორც სიტუაცია, როდესაც პირს ან კორპორაციას უკავია ისეთი მდგომარეობა, რომლის გამოყენებითაც შესაძლებელია პირადი ან კორპორაციული სარგებლის მიღება.

თ) უფლებამოსილია გამოითხოვოს ყველა სახის ინფორმაცია, რომელიც ადგილობრივი ბიუჯეტიდან გამოყოფილი ფინანსური სახსრების განკარგვასთან არის დაკავშირებული;

ი) ამ მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარგლებში ფინანსური დარღვევის შემთხვევაში უფლებამოსილია მიმართოს სკოლის სამეურვეო საბჭოს დირექტორისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხის დაყენების წინადადებით, ხოლო სამეურვეო საბჭოს უმოქმედობის შემთხვევაში - საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სამეურვეო საბჭოს დათხოვნის ან/და დირექტორისათვისუფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის წინადადებით;

კ) უფლებამოსილია მის ტერიტორიაზე არსებულ სკოლაში დანიშნოს სამეურვეო საბჭოს წევრი;

კ') აფუძნებს სკოლამდელ სააღმზრდელო, სკოლისგარეშე საგანმანათლებლო, სკოლისგარეშე საგანმანათლებლო-სააღმზრდელო და სკოლისგარეშე სააღმზრდელო დაწესებულებებს კერძო სამართლის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით;

ლ) ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით, მათ შორის, ამ კანონით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს.

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა ეს დოკუმენტი აქტიურად გამოიყენონ საკუთარი უფლებების რეალიზების კონტექსტში და, საჭიროების შემთხვევაში, ითანამშრომლონ ადგილობრივ თვითმმართველობასთან.

2.2. სკოლების დემოკრატიზაცია და
შესაბამისი გარემოს უზრუნველყოფა

სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურული ერთეულების მიერ თვითმმართველობის ფუნქციების ეფექტური განხორციელებისათვის გადამწყვეტია სკოლის მართვის სისტემის დემოკრატიზაცია, ხოლო მართვის სისტემისა და, ზოგადად, სკოლის დემოკრატიზაციისათვის მნიშვნელოვანია მმართველობით რგოლებს შორის ფუნქციებისა და ძალაუფლების გონივრული გადანაწილება, ინფორმაციის საჯაროობის უზრუნველყოფა, გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების, ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან აცილების მექანიზმების არსებობა.

l e q s i k o n i

ლექსიკონი

ინტერესთა კონფლიქტი - შეიძლება განიმარტოს, როგორც სიტუაცია, როდესაც პირს ან კორპორაციას უკავია ისეთი მდგომარეობა, რომლის გამოყენებითაც შესაძლებელია პირადი ან კორპორაციული სარგებლის მიღება.

მართვის სისტემის დემოკრატიზაცია -
ფუნქციების გადანაწილება

სკოლის დონეზე დემოკრატიზაციის პროცესი მოიცავს მართვის პროცესში მოსწავლეების, მშობლებისა და პედაგოგების ჩართვასა და სკოლის სტრუქტურულ ერთეულებს შორის ფუნქციების/ძალაუფლების გადანაწილებას/გამიჯვნას. საჯარო სკოლის მიერ ეროვნული სასწავლო გეგმის, ზოგადი განათლების სფეროში საქართველოს კანონმდებლობისა და საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების შესრულებაზე, სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესსა და ფინანსების მიზნობრივ ხარჯვაზე თავისი კომპეტენციის ფარგლებში პასუხისმგებელია დაწესებულების დირექტორი, შესაბამისი სტრუქტურული ერთეული ან/და სტრუქტურული ერთეულის წევრი, ხოლო საჯარო სკოლის თითოეული სტრუქტურული ერთეული პასუხისმგებელია თავისი კომპეტენციის ფარგლებში მიღებულ გადაწყვეტილებებზე (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 35, პუნქტი 1, 2).

დიაგრამა 2.2 საბიუჯეტო საქმიანობის ეტაპები

სკოლის სტრუქტურულ ერთეულებს შორის ფუნქციების განაწილების მკაფიო გამოვლინების მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ საბიუჯეტო პროცესში ფუნქციების განაწილების მექანიზმი (დიაგრამა 2.2), კერძოდ, სკოლის ბიუჯეტის სამუშაო ვერსიას შეიმუშავებს სკოლის დირექტორი, ხოლო მისი დამტკიცება სამეურვეო საბჭოს ფუნქციაა. დამტკიცებული ბიუჯეტის რეალიზება სკოლის დირექტორის ფუნქციაა, მაგრამ ამ პროცესის შეფასებას სამეურვეო საბჭო ახდენს.

ფინანსების მართვის პროცესში სამეურვეო საბჭოსათვის ასეთი მნიშვნელოვანი ფუნქციების მინიჭება არის მცდელობა, სკოლის მართვის პროცესში ბიუროკრატიული კონტროლი ნაწილობრივ ჩანაცვლდეს საზოგადოებრივი კონტროლით. სწორედ მშობლების, მოსწავლეების, მასწავლებლების, ადგილობრივი ვითმმართველობის, განათლებისა და ეცნიერების სამინისტროს, ქველმოქმედების ამწევთა წარმომადგენლების ჩართვა ამეურვეო საბჭოს მუშაობაში უზრუნველყოფს აჯაროობისა და გამჭვირვალობის რინციპის საფუძველზე საჯარო სკოლების მართვას, რაც, ასევე ანონის მოთხოვნაა (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების

შესახებ, მუხლი 35, პუნქტი 4).

ინფორმაციის საჯაროობა და საჯარო
ინფორმაცია

სკოლის დემოკრატიზაციის მნიშვნელოვანი წინაპირობა და, მავდროულად, შედეგი არის გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების რინციპების დამკვიდრება, რისი მიღწევაც საჯარო ინფორმაციის ავისუფლების გარეშე შეუძლებელია. სკოლაში ინფორმაციის აჯაროობა და ხელმისაწვდომობა ზოგადი ადმინისტრაციული ოდექსის III თავის მოთხოვნაა, რომელიც საჯარო სკოლასაც ეხება: ებისმიერ ადამიანს, მოტივისა და დასაბუთების გარეშე, შეუძლია კოლიდან, როგორც ადმინისტრაციული ორგანოდან, გამოითხოვოს ებისმიერი საჯარო ინფორმაცია.

აქვე უნდა დავძინოთ, რომ კოდექსის შესაბამისად, ადმინისტრაციულ რგანოში თავმოყრილი ნებისმიერი ინფორმაცია არ რის საჯარო. საჯარო ინფორმაციის სახეები ჩამოთვლილია ზოგადი დმინისტრაციული კოდექსის 42-ე მუხლში.

კოდექსის მე-40 მუხლი ადგენს, რომ საჯარო აწესებულება ვალდებულია, ნებისმიერ ირზე, სათანადო პროცედურების დაცვის ირობით გასცეს საჯარო ინფორმაცია დაუყოვნებლივ, აგრამ გარკვეული ფაქტორების ემთხვევაში ინფორმაციის გაცემის მაქსიმალური ადა 10 დღეა.

საჯარო სკოლის დირექტორი ვალდებულია, ოფიციალურად დანიშნოს სკოლაში საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებელი პირი და, ასევე, ვალდებულია, განსაზღვროს სკოლაში საჯარო ინფორმაციის ადგილი, სადაც უზრუნველყოფილი იქნება ოფიციალური ინფორმაციის (ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის) საჯაროდ გამოცხადება. ეს ადგილი უნდა იყოს ღია და ყველასათვის ხელმისაწვდომი.

ინტერესთა კონფლიქტი და ნეპოტიზმი

სკოლაში თვითმმართველობის პრინციპების ეფექტურად განხორციელების პროცესში მნიშვნელოვანია ინტერესთა კონფლიქტისა და ნეპოტიზმის თავიდან აცილება. სკოლის სტრუქტურულ ერთეულებს შორის ფუნქციების განაწილება სწორედ ამ მიზანს ემსახურება, კერძოდ, ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან აცილების მიზნით, ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის შესაბამისად:

მოსწავლის, მასწავლებლისა და მშობლის
საჩივრის განხილვა

მოსწავლეს, მასწავლებელსა და მშობელს უფლება აქვთ, წერილობითი აჩივრით მიმართონ სკოლის დირექტორს, კანონმდებლობით ათვალისწინებული უფლებების დარღვევის შემთხვევაში, მისთვის ასეთი დარღვევის შესახებ ინფორმაციის მიღებიდან 2 კვირის ვადაში, დირექტორმა რეაგირება და საჩივრის განხილვა უნდა უზრუნველყოს საჩივრის შეტანიდან 2 კვირის ვადაში.

საჩივართან დაკავშირებით, დირექტორის გადაწყვეტილება და მისი ქმედება ან უმოქმედობა შეიძლება გასაჩივრდეს სამეურვეო საბჭოში, გადაწყვეტილების გაცნობიდან 2 კვირის ვადაში. სამეურვეო საბჭო ვალდებულია, საჩივარი განიხილოს 1 თვის ვადაში. საჩივარი არ განიხილება, თუკი მასში არ არის მითითებული შემდეგი რეკვიზიტები: ა) განმცხადებლის ვინაობა და მისამართი; ბ) უფლების დარღვევის არსი; გ) მოთხოვნის არსი (საჯარო სკოლის წესდება, მუხლი 15).

სკოლის თვითმმართველობის განხორციელების სხვა საკითხებზე გადასვლამდე, გთავაზობთ დეტალურად გავეცნოთ საჯარო სკოლის თვითმმართველობის სუბიექტების სტრუქტურასა და ფუნქციებს:

დიაგრამა 2.3. სამეურვეო საბჭოს სტრუქტურა

2.3. სამეურვეო საბჭო

საქართველოს საჯარო სკოლებში თვითმმართველობის უმაღლესი არჩევითი ორგანო არის სკოლის სამეურვეო საბჭო, რომლის შემადგენლობაშიც შედის თანაბარი რაოდენობით არანაკლებ 3-3 და არაუმეტეს 6-6 მშობელი და პედაგოგი/პედაგოგიური საბჭოს წარმომადგენელი, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს 1 წარმომადგენელი (სათათბირო ხმის უფლებით), ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს 1 წარმომადგენელი და საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა თვითმმართველობის მიერ არჩეული 1 წარმომადგენელი. სამეურვეო საბჭოში შეიძლება შეყვანილი იქნას სკოლისათვის ქველმოქმედების გამწევ პირთაგან (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) არჩეული 1 წევრი, ხოლო იმ სკოლის სამეურვეო საბჭოში, რომელიც ახორციელებს სამხედრო მომზადებასა და განათლებას, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიერ შეიძლება დაინიშნოს 1 წევრი

(დიაგრამა №2.3).

სამეურვეო საბჭოში მშობლებისა და პედაგოგების არჩევა ხდება 3 წლის ვადით. საბჭოში წევრთა რაოდენობის კუთხით, მცირეკონტინგენტიანი სკოლებისათვის შეიძლება გაკეთდეს გამონაკლისი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს თანხმობით. მშობლებისაგან არჩეული წევრები თანაბრად უნდა წარმოადგენდნენ სკოლაში არსებულ თითოეულ საფეხურს. საბჭოს წევრები ზედიზედ მხოლოდ ორჯერ შეიძლება იქნენ არჩეულნი.

რაც შეეხება სამეურვეო საბჭოს ფუნქციებს, ის:

1) ირჩევს სკოლის დირექტორს;

2) სკოლის დირექტორის წარდგინებით, ამტკიცებს სკოლის ბიუჯეტს;

3) ამტკიცებს დირექტორის მიერ მომზადებულ წლიურ ანგარიშს და უზრუნველყოფს მის საჯაროობას;

4) სკოლის დირექტორის წარდგინებით, ამტკიცებს სკოლის შინაგანაწესს;

5) გამოხატავს თანხმობას პედაგოგიური საბჭოს მიერ შემუშავებული სასკოლო სასწავლო გეგმის, სასწავლო მასალის, სახელმძღვანელოების ნუსხის თაობაზე;

6) აკონტროლებს სკოლის დირექციის მიერ ფინანსების ხარჯვასა და ქონების განკარგვას;

7) ინახავს და აღრიცხავს სამეურვეო საბჭოში მშობელთა და პედაგოგიური საბჭოს წარმომადგენელთა არჩევნების ბიულეტენებსა და ოქმებს;

8) სკოლის წესდებით გათვალისწინებული წესით, განიხილავს საჩივრებს და იღებს შესაბამის ზომებს;

9) ირჩევს დისციპლინურ კომიტეტს.

სამეურვეო საბჭო უფლებამოსილია:

1) შრომითი ხელშეკრულებითა და საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული მოთხოვნების დარღვევის შემთხვევაში, ხელშეკრულება შეუწყვიტოს სკოლის დირექტორს;

2) ეროვნული სასწავლო გეგმის შესაბამისად, სასწავლო წლის დამამთავრებელი გამოცდების ჩატარების მიზნით, დაავალოს დირექტორს, მიმართოს გამოცდების ეროვნულ ცენტრს და დადოს შესაბამისი ხელშეკრულება;

3) მოსთხოვოს სკოლის დირექტორს, ვადამდე შეუწყვიტოს შრომითი ხელშეკრულება მასწავლებელს ხელშეკრულების პირობების დარღვევისას, სააღმზრდელო საქმიანობისათვის შეუფერებელი ქმედების ჩადენისას და კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში;

4) წესდებით გათვალისწინებული წესით, დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილებების შესახებ საჩივრები თავად განიხილოს ან შექმნას სააპელაციო კომიტეტი;

5) სამეურვეო საბჭო განიხილავს აგრეთვე საჩივრებს, რომლებიც ეხება დირექტორის მიერ დისციპლინურ გადაცდომებზე მიღებულ გადაწყვეტილებებს;

6) ითანხმებს სკოლის დირექტორის მიერ წარმოდგენილ სკოლის წესდების პროექტს.

სამეურვეო საბჭო გადაწყვეტილებას იღებს სამეურვეო საბჭოს წევრთა ხმების უმრავლესობით, ხოლო ხმების თანაბრად გადანაწილების შემთხვევაში - გადამწყვეტია სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარის ხმა.

ლექსიკონი

დისციპლინური გადაცდომა - ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების შინაგანაწესით განსაზღვრული წესების დარღვევა.

2.4. პედაგოგიური საბჭო

საქართველოს საჯარო სკოლებში მასწავლებელთა თვითმმართველობის ორგანო არის სკოლის პედაგოგიური საბჭო, რომელიც აერთიანებს სკოლის ყველა მასწავლებელსა და მასწავლებლობის მაძიებელს. საბჭოს ყველა წევრი სარგებლობს თანაბარი ხმის უფლებით. საბჭოს სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება საბჭოს წევრთა ნახევარზე მეტი, ხოლო გადაწყვეტილებები მიიღება დამსწრეთა ხმების უმრავლესობით, არანაკლებ საერთო ხმების (სიითი შემადგენლობის) ერთი მესამედისა. საბჭოს წევრთა ერთ მესამედს უფლება აქვს, ნებისმიერ დროს მოიწვიოს პედაგოგიური საბჭოს სხდომა, მოითხოვოს სამეურვეო საბჭოში მათი წარმომადგენლის მოსმენა.

პედაგოგიურ საბჭოს ხელმძღვანელობს საბჭოს თავმჯდომარე, რომელიც აირჩევა 3 წლის ვადით, სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით. პედაგოგიური საბჭოს თავმჯდომარე იწვევს და წარმართავს საბჭოს სხდომებს. საბჭოში მის კომპეტენციას მიკუთვნებულ საკითხებზე იქმნება ცალკეული სამუშაო ჯგუფები, რომლებიც ასრულებენ საბჭოს დავალებებს და ანგარიშვალდებულნი არიან მის წინაშე. საბჭოს სხდომის დღის წესრიგი, სხდომაზე დამსწრეთა ვინაობა, კენჭისყრის შედეგები და მიღებული გადაწყვეტილებები ფორმდება პედაგოგიური საბჭოს სხდომის ოქმით, რომელსაც ხელს აწერს საბჭოს თავმჯდომარე.

საჯარო სკოლის პედაგოგიური საბჭო: 1) ეროვნული სასწავლო გეგმის შესაბამისად, დირექტორის მონაწილეობით, შეიმუშავებს და, სამეურვეო საბჭოსთან შეთანხმებით, ამტკიცებს სასკოლო სასწავლო გეგმას; 2) საჭიროების შემთხვევაში, დირექტორთან შეთანხმებით, ამტკიცებს ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმას; 3) სამეურვეო საბჭოსთან შეთანხმებით, სწავლების საფეხურებისა და საგნების შესაბამისად, ამტკიცებს სასწავლო მასალას, მათ შორის, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ გრიფმინიჭებულ, პედაგოგების მიერ შერჩეულ, სასწავლო წლის განმავლობაში გამოსაყენებელი სახელმძღვანელოების ნუსხას; 4) ირჩევს თავის წარმომადგენლებს სამეურვეო საბჭოში; 5) უფლებამოსილია, ვადამდე გადაირჩიოს თავისი წარმომადგენელი სამეურვეო საბჭოში.

2.5. დირექცია

სკოლის დირექცია შედგება სკოლის დირექტორის, მისი მოადგილის/ მოადგილეებისა და ბუღალტრისაგან. დირექტორი ირჩევა 6 წლის ვადით. ერთ სკოლაში პიროვნების დირექტორად არჩევა შეიძლება ზედიზედ მხოლოდ ორჯერ.

იმისათვის, რომ სკოლის თვითმმართველობის ფარგლებში არ მოხდეს ფუნქციების აღრევა, მნიშვნელოვანია, ასევე, ვიცოდეთ სკოლის დირექტორის ფუნქციებიც, რომელიც - მართავს სკოლას, წარმოადგენს სკოლას მესამე პირებთან ურთიერთობებში, უფლებამოსილია დადოს გარიგებები; სამეურვეო საბჭოს დასამტკიცებლად წარუდგენს სკოლის შინაგანაწესს, სკოლის ბიუჯეტს, განსაზღვრავს სკოლის ადამიანური რესურსების მართვის პოლიტიკას, სკოლის განვითარების სტრატეგიასა და სკოლის ყოველწლიურ სამოქმედო გეგმას; შეიმუშავებს საშტატო განრიგს; მონაწილეობს პედაგოგიური საბჭოს მიერ სასკოლო სასწავლო გეგმის შემუშავებაში; უზრუნველყოფს პედაგოგებთან ხელშეკრულებების დადებასა და შესრულებას, დებს ხელშეკრულებებს სკოლის ტექნიკურ პერსონალთან; უფლებამოსილია, ვადამდე შეწყვიტოს ხელშეკრულება მასწავლებელთან ხელშეკრულების პირობების დარღვევის, სააღმზრდელო საქმიანობისათვის შეუფერებელი ქმედების ჩადენის ან კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესით არაკვალიფიციურობის დადასტურებისას; ყოველი წლის 10 დეკემბრამდე აბარებს ანგარიშს სკოლის სამეურვეო საბჭოს ფინანსური საქმიანობისა და სასწავლო პროცესის მიმდინარეობის შესახებ; განკარგავს თანხებს სამეურვეო საბჭოს მიერ დამტკიცებული სკოლის ბიუჯეტის მიხედვით; განიხილავს საჩივრებს და იღებს შესაბამის ზომებს; ზედამხედველობს დაწესებულების სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესს; გამოსცემს ინდივიდუალურ სამართლებრივ აქტებს; ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობითა და ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების წესდებით გათვალისწინებულ სხვა საქმიანობას.

2.6. მოსწავლეთა თვითმმართველობა

მოსწავლეთა თვითმმართველობა წარმოადგენს სკოლის სტრუქტურულ ერთეულს, რომელიც იქმნება ზოგადი განათლების შესახებ კანონისა და სკოლის წესდების შესაბამისად (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 47, პუნქტი 1). მოსწავლეები საკუთარ თვითმმართველობებს საბაზო და საშუალო საფეხურის დონეზე ირჩევენ თანასწორობის საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით, კლასების მიხედვით თანაბარი წარმომადგენლობის პრინციპის დაცვით.

მოსწავლეთა თვითმმართველობა:

1) შეიმუშავებს რეკომენდაციებს სკოლის შინაგანაწესის შესახებ;

2) უფლებამოსილია, სამეურვეო საბჭოს წარუდგინოს წინადადებები სკოლისათვის მნიშვნელოვან ყველა საკითხთან დაკავშირებით;

3) ირჩევს თავის წარმომადგენელს სამეურვეო საბჭოში;

4) სკოლის წესდებით დადგენილი წესით და საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად მონაწილეობს მოპოვებული გრანტის განკარგვაში;

5) წევრთა ერთი მეხუთედის ინიციატივით ქმნის სასკოლო კლუბებს;

6) საშუალო საფეხურზე ირჩევს თავის წარმომადგენელს დისციპლინურ კომიტეტში.

დისციპლინური კომიტეტი

საჯარო სკოლაში დისციპლინური გადაცდომის განხილვის მიზნით, სამეურვეო საბჭო ირჩევს დისციპლინურ კომიტეტს, რომლის შემადგენლობაში თანაბარი რაოდენობით შედის პედაგოგი, მშობელი და საშუალო საფეხურის მოსწავლე. დაუშვებელია დისციპლინური კომიტეტის სპეციალური შემადგენლობის მოწვევა კონკრეტული შემთხვევის განხილვის მიზნით.

სკოლაში დისციპლინური კომიტეტის გადაწყვეტილებების გასაჩივრების მიზნით, სამეურვეო საბჭოს მიერ შესაძლებელია შეიქმნას სააპელაციო კომიტეტი, რომლის შემადგენლობაში პედაგოგი, მშობელი და საშუალო საფეხურის მოსწავლე თანაბარი რაოდენობით შედიან. საჯარო სკოლაში სააპელაციო კომიტეტის (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) ფუნქცია არის დისციპლინური კომიტეტის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე საჩივრების განხილვა (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 35, პუნქტი 2). სააპელაციო კომიტეტმა, აგრეთვე, შეიძლება განიხილოს საჩივრები, რომლებიც ეხება დირექტორის მიერ დისციპლინურ გადაცდომებზე მიღებულ გადაწყვეტილებებს. დაუშვებელია სააპელაციო კომიტეტის სპეციალური შემადგენლობის მოწვევა კონკრეტული შემთხვევის განხილვის მიზნით.

კითხვები თემის გააზრებისათვის:

თქვენ გაეცანით სკოლის მმართველობის სტრუქტურას. მასზე დაყრდნობით, უპასუხეთ ქვემოთ მოცემულ კითხვებს:

1. თქვენი აზრით, რატომაა წარმოდგენილი მოსწავლეთა თვითმმართველობაში ცალ-ცალკე საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეები?

2. თქვენი აზრით, რატომაა მოსწავლეების წარმომადგენელი სამეურვეო საბჭოსა და დისციპლინურ კომიტეტში?

2.9. კონფლიქტურ სიტუაციებში მოქმედების ფორმები

სკოლის ცხოვრებასა და მართვის პროცესში, სხვადასხვა ფორმით, განსხვავებული ინტერესების მქონე მრავალი ინდივიდი და ჯგუფი მონაწილეობს, რომელთაც, რიგ შემთხვევებში, შეიძლება ურთიერთგამომრიცხავი მიზნები და ინტერესები ჰქონდეთ. სწორედ ამიტომ არის კონფლიქტი ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი და, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ როგორ უნდა ვიმოქმედოთ კონფლიქტურ სიტუაციებში.

კონფლიქტურ სიტუაციაში გამოიყოფა მოქმედების ხუთი ფორმა, ესენია:

1) კონფლიქტიდან გასვლა/გაქცევა; 2) კონკურენცია ანუ მოგება/დამარცხება; 3) კომპრომისი; 4) კონსენსუსი; 5) თანამშრომლობა ანუ მოგება/მოგება. მოქმედების ყოველ ფორმას გარკვეულ სიტუაციებში თავისი ნაკლი და უპირატესობები აქვს.

მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, თუ რა შემთხვევაშია გამართლებული ან გაუმართლებელი კონფლიქტურ სიტუაციაში მოქმედების თითოეული ფორმა. მაგალითად, კონფლიქტიდან გასვლა/გაქცევა გამართლებულია თუ ის არ ეხება თქვენთვის მნიშვნელოვან ინტერესებს, ხოლო სხვა შემთხვევაში, ასეთი მოქმედებით, თქვენ შეიძლება დაკარგოთ სიტუაციაზე კონტროლის ბერკეტები და ვერ უზრუნველყოთ კონფლიქტის მოგვარება თქვენთვის სასურველი შედეგით.

კონფლიქტურ სიტუაციაში მოგება/დამარცხების პრინციპით მოქმედებას შესაძლოა საგრძნობი და შთამბეჭდავი შედეგები სწრაფად მოჰყვეს, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ის შეიძლება გარკვეული სირთულეების მომტანი იყოს - ერიდეთ დამარცხებულებს!

კონფლიქტურ სიტუაციებში კომპრომისი ერთი შეხედვით ოპტიმალური მიდგომაა. ამ დროს მხარეები საერთო შეთანხმების მისაღწევად დათმობაზე მიდიან. გასათვალისწინებელია, რომ ამ შემთხვევაში მხარეები არათანაბარ პირობებში არ იმყოფებოდნენ, რადგან უკან დახევამ, დათმობამ, შეიძლება გამოიწვიოს რომელიმე მხარის მეტად „დაზარალება“.

კონფლიქტურ სიტუაციებში მოქმედების ჩამოთვლილ ფორმებთან შედარებით, კონსენსუსის პრინციპი ყველაზე პროგრესული და სრულფასოვანი მიდგომაა, მაგრამ მისი ნაკლი შეიძლება იმაში მდგომარეობდეს, რომ საბაზისო საკითხებსა და პრინციპებზე შეთანხმებამ, შესაძლოა, ვერ გამორიცხოს უთანხმოება კონკრეტული საკითხების გადაწყვეტისას.

მიდგომა მოგება/მოგება, ანუ თანამშრომლობის განწყობა, საუკეთესო საშუალებაა კონფლიქტური სიტუაციების მართვისათვის.

ლექსიკონი

კონსენსუსი - თანხმობა საბაზისო საკითხებსა და პრინციპებზე.

კომპრომისი - ურთიერთდათმობა,

დავალება 2.1

მოქმედების ფორმები კონფლიქტურ სიტუაციაში

კონფლიქტურ სიტუაციებში მოქმედების ფორმებს შორის უპირატესობებისა და სისუსტეების უკეთ დანახვის მიზნით, წყვილებში გაუზიარეთ ერთმანეთს, ჩამოთვლილი 5 ვარიანტიდან ჩვეულებისამებრ მოქმედების რომელ ფორმას ირჩევთ თქვენ, ანუ კონფლიქტის გადაჭრის დროს, კონფლიქტის მოგვარების რომელ ფორმას ანიჭებთ უპირატესობას. ასევე იმსჯელეთ იმაზე, თუ რომელ სიტუაციაში იყო გამართლებული ან გაუმართლებელი თითოეული ეს მოქმედება. მოიყვანეთ შესაბამისი პრაქტიკული მაგალითები.

დავალება 2.2

საკანონმდებლო ტესტი - თვითმმართველობის სტრუქტურა

მოცემული სავარჯიშოს საშუალებით, თქვენ განიმტკიცებთ საჯარო სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურული მოწყობის მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმების შესახებ ცოდნას. დავალება მომზადებულია ტესტური ფორმით, სადაც მოცემულია სამი ტიპის ტესტური დავალება: 1) ერთი შესაძლო სწორი პასუხით; 2) მცდარია ან ჭეშმარიტი ფორმულირებებით და 3) ერთზე მეტი სწორი პასუხით.

I) ერთი შესაძლო სწორი პასუხი - ქვემოთ მოცემულ სავარჯიშოებში შემოთავაზებული ვარიანტებიდან მხოლოდ ერთია სწორი ვერსია. გულდასმით წაიკითხეთ სავარჯიშო და გამოიცანით სწორი პასუხი:

1. სამეურვეო საბჭოს წევრი შეიძლება იქნას:

ა) არჩეული ზედიზედ მხოლოდ ერთხელ;

ბ) არჩეული ზედიზედ მხოლოდ ორჯერ;

გ) არჩეული ზედიზედ მხოლოდ სამჯერ.

2. პედაგოგიური საბჭო არის სკოლის მასწავლებელთა თვითმმართველობის ორგანო, რომელშიც შედის:

ა) სკოლის პედაგოგთა უმრავლესობა;

ბ) სკოლის პედაგოგთა კვალიფიცირებული უმრავლესობა და მასწავლებლობის მაძიებელთა უმრავლესობა;

გ) სკოლის ყველა პედაგოგი და მასწავლებლობის მაძიებელი.

3. პედაგოგიური საბჭო გადაწყვეტილებას იღებს:

ა) ხმების კვალიფიცირებული უმრავლესობით, არანაკლებ საერთო ხმების მესამედისა;

ბ) ხმების უმრავლესობით, არანაკლებ სიითი ხმების მესამედისა;

გ) ხმების უბრალო უმრავლესობით, არანაკლებ საერთო ხმების მესამედისა.

4. მოსწავლეთა თვითმმართველობა წარმოადგენს სკოლის სტრუქტურულ ერთეულს, რომელიც:

ა) არის მოსწავლეთა წარმომადგენლობითი ორგანო;

ბ) არის დანიშვნითი ორგანო;

გ) არის მოსწავლეთა არჩევითი ორგანო.

II) მცდარია ან ჭეშმარიტი - გაეცით კითხვას პასუხი, ქვემოთ მოცემული ფორმულირება მცდარია თუ ჭეშმარიტი, სრულად ან ნაწილობრივ. თუ მიიჩნევთ, რომ ის ნაწილობრივ მცდარია ან ჭეშმარიტი, დააკონკრეტეთ, რა ნაწილს ეხება ეს მოსაზრება და რატომ?

5. სამეურვეო საბჭოში არჩეულ მშობელთა და პედაგოგთა რაოდენობა არ უნდა იყოს 9-ზე ნაკლები და 12-ზე მეტი, მაგრამ შესაძლებელია იყოს არათანაბარი რაოდენობით. მშობლების მიერ არჩეული წევრები თანაბრად უნდა წარმოადგენდნენ სკოლაში არსებულ თითოეულ საფეხურს.

III) ერთზე მეტი სწორი პასუხი - ქვემოთ მოცემულ პასუხებში ერთზე მეტი სწორი პასუხია, გამოიცანით ისინი:

6. სკოლის სამეურვეო საბჭო არის სკოლის თვითმმართველობის უმაღლესი არჩევითი ორგანო, რომელიც შედგება:

ა) მშობლების მიერ 3 ან 6, სამი წლით არჩეული წარმომადგენლისგან;

ბ) პედაგოგიური საბჭოს მიერ 3 ან 6, სამი წლით არჩეული წარმომადგენლისგან;

გ) საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა თვითმმართველობიდან არჩეული ერთი წარმომადგენლისგან;

დ) საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წარმომადგენლისაგან;

ე) ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლისაგან, სათათბირო ხმის უფლებით.

7. სკოლის დირექცია შედგება შემდეგი წევრებისაგან:

ა) სკოლის დირექტორი;

ბ) დირექტორის მოადგილე/მოადგილეები;

გ) სამურნეო ნაწილის გამგე;

დ) ბუღალტერი.

დავალება 2.3

საკანონმდებლო ტესტი თვითმმართველობის ფუნქციებზე

მოცემული დავალებები ემსახურება საჯარო სკოლაში თვითმმართველობის ფუნქციების მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმების შესახებ ცოდნის განმტკიცებას.

დავალება მომზადებულია ტესტური ფორმით, სადაც მოცემულია დავალებები შესაძლო ერთი სწორი პასუხით.

1. მოსწავლეთა თვითმმართველობა:

ა) შეიმუშავებს რეკომენდაციებს სკოლის შინაგანაწესის შესახებ;

ბ) შეიმუშავებს წერილობით რეკომენდაციებს სკოლის შინაგანაწესის შესახებ;

გ) შეიმუშავებს ზეპირ და, ასევე, წერილობით რეკომენდაციებს სკოლის შინაგანაწესის შესახებ.

2. მოსწავლეთა თვითმმართველობა:

ა) უფლებამოსილია, სამეურვეო საბჭოს წარუდგინოს წინადადებები სკოლისათვის მნიშვნელოვან საკითხებზე;

ბ) უფლებამოსილია, სამეურვეო საბჭოს წარუდგინოს წინადადებები მოპოვებული გრანტის განკარგვასთან დაკავშირებით;

გ) ვალდებულია, სამეურვეო საბჭოს წარუდგინოს წინადადებები მოპოვებული გრანტის განკარგვასთან დაკავშირებით.

3. მოსწავლეთა თვითმმართველობა:

ა) წევრთა ერთი მესამედის ინიციატივით ქმნის სასკოლო კლუბებს;

ბ) წევრთა ერთი მეხუთედის ინიციატივით ქმნის სასკოლო კლუბებს;

გ) წევრთა ერთი მეათედის ინიციატივით ქმნის სასკოლო კლუბებს.

4. მოსწავლეთა თვითმმართველობა:

ა) საშუალო საფეხურზე ირჩევს თავის წარმომადგენელს სამეურვეო საბჭოში;

ბ) საშუალო საფეხურზე ირჩევს თავის წარმომადგენელს დისციპლინურ კომიტეტში;

გ) საშუალო საფეხურზე ირჩევს თავის წარმომადგენელს სააპელაციო კომიტეტში.

დავალება 2.4

თვითმმართველობის ფუნქციები

სავარჯიშოს მიზანია სკოლის სტრუქტურის სრულფასოვნად გააზრება და თვითმმართველობის ფუნქციებისა და მუშაობის უკეთ გაცნობა. სავარჯიშო წარიმართება საერთო ჯგუფში დისკუსიის სახით და მოსწავლეებმა უნდა გასცეთ პასუხი შემდეგ კითხვებს:

1) რამდენად იცნობთ სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურებს და რა იცით მათი საქმიანობის შესახებ. თუ აღმოჩნდა, რომ კლასის დიდმა ნაწილმა არ იცის, თუ რას საქმიანობს, მაგალითად, სამეურვეო საბჭო, უნდა გასცეთ პასუხი კითხვას - რატომ?

2) სკოლის თვითმმართველობის ფუნქციებიდან, რომელი სრულდება, რა ხარისხით და რომელი ფუნქციების შესახებ შეიტყვეთ ინფორმაცია პირველად, წინამდებარე სასწავლო პროგრამის ფარგლებში.

დავალება 2.5

თვითმმართველობის სტრუქტურის გრაფიკულად გამოსახვა

მოცემული სავარჯიშოს მიზანია, დაგეხმაროთ სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურის ვიზუალურად წარმოსახვასა და წაკითხული ტექსტების უკეთ გააზრებაში, სხვადასხვა მმართველობით რგოლსა და ინტერესთა ჯგუფს შორის კავშირ-ურთიერთობების სრულფასოვნად გააზრებაში.

სავარჯიშო უნდა შესრულდეს 2 ეტაპად: პირველ ეტაპზე, გთხოვთ, სამუშაო შეასრულოთ 6-7 წევრისაგან შემდგარ მცირე ჯგუფებში, ხოლო მეორე ეტაპზე კლასს წარუდგინოთ მცირე ჯგუფებში შემუშავებული დიაგრამების პრეზენტაციები.

სავარჯიშოს შესრულებამდე გულდასმით გაეცანით დიაგრამა 2.4-ზე გამოსახულ ტერმინებს/ დასახელებებს, რომლებიც, თუ კარგად გააანალიზებთ, შეიძლება 2 კატეგორიად გაყოთ: 1) სტრუქტურული ერთეულები/მმართველობითი ორგანოები (სამეურვეო საბჭო, მოსწავლეთა თვითმმართველობა და სხვა) და 2) ინტერესთა ჯგუფები (მოსწავლეები, მშობლები და სხვა). თქვენი ამოცანაა, აღნიშნულ სტრუქტურულ ერთეულებსა და ინტერესთა ჯგუფებს შორის დაადგინოთ კავშირი და სქემატურად გამოსახოთ ისინი.

დიაგრამა 2.4. საჯარო სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურა

დავალება 2.6

მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურა

სავარჯიშოს მიზანია მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურის გაანალიზება და მისი განვითარების ხედვის ფორმირება. სავარჯიშოს შესრულების პირველ ეტაპზე უნდა განაწილდეთ მცირე ჯგუფებში და, პირველ რიგში, გრაფიკულად წარმოადგინოთ თქვენი სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურა, ხოლო არსებული სტრუქტურის შექმნის შემდეგ უნდა შექმნათ, თქვენი შეხედულების მიხედვით, მისი გაუმჯობესებული ვარიანტი. მეორე ეტაპზე თქვენს ნამუშევრებს კლასის წინაშე წარმოადგენთ და განმარტავთ თქვენეული გაუმჯობესებული სტრუქტურის შემუშავების წინაპირობებსა და მიზეზებს.

სიტუაციური მაგალითი 2.1

კურსდამთავრებულები სამეურვეო საბჭოში

ქ. თბილისის ერთ-ერთი სკოლის დირექციას წერილობით მიმართა სკოლის კურსდამთავრებულთა ერთმა ნაწილმა, რომელსაც 50-ზე მეტი კურსდამთავრებული აწერდა ხელს. წერილში კურსდამთავრებულები აღწერდნენ, რომ ბოლო ორი წლის განმავლობაში მათ, დაახლოებით, 10000 ლარამდე ფინანსური დახმარება გაუწიეს სკოლას და რომ მათ აქვთ სურვილი, თავიანთი წარმომადგენლის საშუალებით, ჩაერთონ სკოლის სამეურვეო საბჭოს მუშაობაში და უფრო აქტიურად დაეხმარონ სკოლას.

სკოლის დირექტორი მიესალმა კურსდამთავრებულთა ინიციატივას და შუამდგომლობით მიმართა სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარეს, რომელმაც დააკმაყოფილა კურსდამთავრებულთა თხოვნა და მათი წარმომადგენელი დაამატა სამეურვეო საბჭოს სიას.

კითხვები:

1. კანონიერი იყო თუ არა კურსდამთავრებულთა თხოვნა?

2. მართლზომიერი იყო თუ არა კურსდამთავრებულთა განცხადებაზე რეაგირება?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სიტუაციური მაგალითი 2.2

პედაგოგთა წარმომადგენლები დისციპლინურ კომიტეტში

ქ. გორის X სკოლის პედაგოგიური საბჭოს სხდომაზე მასწავლებელთა სიითი შემადგენლობის 1/10-მა წერილობით დააყენა საკითხი დისციპლინურ კომიტეტში 3 ახალი წარმომადგენლის არჩევის ინიციატივის შესახებ. ინიციატორებმა ამის მიზეზად სკოლაში დისციპლინური კუთხით შექმნილი პრობლემები დაასახელეს და არგუმენტად შესაბამისი, ბოლო 3 წლის სტატისტიკის შედარებითი ანალიზი მოიყვანეს. მათ, ამავდროულად, დაასახელეს მათთვის სასურველი 3 კანდიდატი.

პედაგოგიური საბჭოს სხდომას 46 მასწავლებლიდან 23 ესწრებოდა, აქედან აღნიშნულ ინიციატივას და შესაბამის 3 კანდიდატურას 14-მა მასწავლებელმა დაუჭირა მხარი. პედაგოგიური საბჭოს თავმჯდომარემ საბჭოს გადაწყვეტილება შესაბამისი ოქმით დაადასტურა.

კითხვები

1. რამდენად მართლზომიერი იყო მასწავლებელთა ინიციატივა?

2. როგორ შეაფასებთ პედაგოგიური საბჭოს ქმედებას? გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სიტუაციური მაგალითი 2.3

დისციპლინის მართვა

ხაშურის ხ სკოლის VII კლასი არ გამოირჩეოდა სანიმუშო დისციპლინით, მაგრამ კლასში არსებულ პრობლემებს დამრიგებელი არ ახმაურებდა და თვითონ ცდილობდა მათ მოგვარებას.

ერთხელ თანაკლასელებს შორის კამათი ჩხუბში გადაიზარდა და სავალალო შედეგით დასრულდა. კლასის ერთ-ერთ მოსწავლეს ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნა, რის გამოც სკოლაში სიარული ვერ შეძლო. აღნიშნულის გამო, მისმა მშობელმა საჩივარი შეიტანა დირექციაში და მოითხოვა VII კლასის დამრიგებლის დასჯა. ვინაიდან VII კლასის დამრიგებელი კარგი სპეციალისტი იყო, დირექტორი შემოიფარგლა მარტო პირად საქმეში საყვედურის შეტანით. დირექტორის ეს გადაწყვეტილება მშობელს არ მოეწონა და საჩივარი ამჯერად სამეურვეო საბჭოს დისციპლინურ კომიტეტს წარუდგინა. კომისიამ მშობლის საჩივარი განიხილა და დირექტორს დაავალა, შეეწყვიტა ხელშეკრულება აღნიშნულ პედაგოგთან. დირექტორმა ეს გადაწყვეტილება არ შეასრულა, ამის გამო სამეურვეო საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება, შეეწყვიტა ხელშეკრულება სკოლის დირექტორთან და გაათავისუფლა იგი დაკავებული თანამდებობიდან.

ლექსიკონი

დისციპლინა [ლათ. Disciplina] - მტკიცედ დადგენილი ქცევის წესი, რომლის დაცვაც სავალდებულოა ამა თუ იმ საზოგადოების (კლასი, კოლექტივი, სკოლა, თემი, ჯგუფი და სხვა) ყველა წევრისათვის.

კითხვები

1. მოიყვანეთ არგუმენტები, რა დარღვევებმა მიიყვანა დირექტორი შექმნილ მდგომარეობამდე?

2. სწორად იმოქმედა თუ არა სამეურვეო საბჭომ გადაწყვეტილების მიღებისას?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სიტუაციური მაგალითი 2.4

მოსწავლეთა მონაწილეობა შინაგანაწესის შემუშავებაში

მოსწავლეთა თვითმმართველობის მნიშვნელოვანი ნაწილი აქტიურად ცდილობდა, რომ სკოლის შინაგანაწესში არასაპატიო გაცდენების კონკრეტულ რაოდენობაზე დისციპლინური სახდელი ყოფილიყო მსუბუქი. ამასთან დაკავშირებით ჩატარებული საინფორმაციო კამპანიის შედეგად, მათ მოაგროვეს სკოლის მოსწავლეთა უმრავლესობისაგან მხარდაჭერის ხელმოწერები, მაგრამ დირექციამ მათი პოზიცია არ გაიზიარა და სამეურვეო საბჭოს წინაშე დასამტკიცებლად საპირისპირო ჩანაწერის შემცველი შინაგანაწესის სამუშაო ვერსია წარადგინა, რომელიც საბჭომ გაიზიარა.

შინაგანაწესის ამოქმედების შემდეგ მოსწავლეთა ერთმა ნაწილმა არაკანონიერად ჩათვალა დისციპლინურ გადაცდომაზე რეაგირების მექანიზმები და დირექციის მიერ მისი გამოყენების პირველსავე შემთხვევაში, აპელაციის მიზნით მიმართა სააპელაციო კომიტეტს.

ლექსიკონი

დისციპლინური სახდელი - ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების შინაგანაწესით განსაზღვრული დისციპლინური გადაცდომისათვის გათვალისწინებული ზემოქმედების ზომა.

კითხვები

1. როგორ ფიქრობთ, როგორ უნდა მოიქცეს დისციპლინური კომიტეტი?

2. როგორ შეაფასებთ მოსწავლეთა თვითმმართველობის მოცემული ნაწილის, დირექციისა და სამეურვეო საბჭოს ქმედებებს?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სახელმძღვანელოს მოცემულ ნაწილში ჩვენი მიზანია, ვისაუბროთ, თუ რა ადგილი და შესაძლებლობები შეიძლება ჰქონდეს მოსწავლეს სკოლის თვითმმართველობის ფარგლებში, ასევე, სამართლებრივი ნორმების გარდა, რა განაპირობებს მოსწავლეთა აქტიურობასა და მონაწილეობას სკოლის ცხოვრებასა და მართვის პროცესებში.

3.1. მონაწილეობა სამეურვეო საბჭოს მუშაობაში

საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, საშუალო საფეხურის (მე-10, მე-11, მე-12 კლასების) მოსწავლეთა თვითმმართველობის ავმჯდომარე არის სამეურვეო საბჭოს წევრი და, შესაბამისად,მისი საშუალებით, მოსწავლეები ჩართულნი არიან ყველა იმ საკითხის მართვის პროცესში, რომელიც სამეურვეო საბჭოს ფუნქციონირებას განეკუთვნება (სკოლის ბიუჯეტისა და შინაგანაწესის დამტკიცება, დირექტორის ყოველწლიური ანგარიშის მოსმენა, დირექტორის არჩევა თუ სხვა). ამდენად, კანონმდებლობა მოსწავლეებს საკმაოდ ფართო უფლებებს ანიჭებს, მაგრამ რამდენად არის ეს უფლებები ხარისხიანად რეალიზებული მოსწავლეების მიერ, რა თქმა უნდა, კითხვის ნიშანს ბადებს.

პრაქტიკაში შესაძლოა, მოსწავლეებს არც გთხოვდნენ და გთავაზობდნენ აღნიშნული საკითხების მართვაში მონაწილეობას, ასევე, დიდი ალბათობით შეიძლება გავაკეთოთ პროგნოზი, რომ არც თქვენ, მოსწავლეები ითხოვთ საკუთარი უფლებების რეალიზებას ამ მიმართულებით.

პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ახალგაზრდა თაობას, მათ შორის, კონკრეტულად, მოსწავლეებს სკოლის მართვის პროცესებში გააქტიურებისა და ჩართვისათვის სჭირდებათ გარკვეული ინიცირება/პროვოცირება, ხელშეწყობა და სათანადო გარემოს შექმნა და ამაში უფროსების, პედაგოგების, დირექციის წარმომადგენლების, მშობლების, მასმედიის, ზოგადად, საზოგადოების როლი მნიშვნელოვანია.

დიაგრამა 3.1. მოსწავლეთა მონაწილეობა სკოლის

თვითმმართველობაში

3.2. მონაწილეობა დისციპლინური კომიტეტის მუშაობაში

სამეურვეო საბჭოს ფარგლებში მოსწავლეთა წარმომადგენლის (საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა თვითმმართველობის თავმჯდომარის) მონაწილეობით, როგორც უკვე დავრწმუნდით, მოსწავლეებს სკოლის ცხოვრებისა და მართვის მრავალ საკითხში შეუძლიათ მონაწილეობა და გავლენის მოხდენა. სამეურვეო საბჭოს გარდა, სკოლის თვითმმართველობაში მოსწავლეების უშუალო მონაწილეობა განსაზღვრულია დისციპლინური კომიტეტის ფარგლებშიც, რომლის ფუნქცია არის სკოლაში დისციპლინური გადაცდომების განხილვა.

სკოლის ცხოვრებაში დისციპლინის მარ თვა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია და არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დისციპლინურ კომიტეტში თანაბარი რაოდენობით უნდა იყვნენ წარმოდგენილნი მოსწავლეები, პედაგოგები და მშობლები.

3.3. თვითმმართველობის პროცესში მონაწილეობის სამართლებრივიგარანტიები

სკოლის თვითმმართველობის სტრუქტურებში (სამეურვეო საბჭო და დისციპლინური კომიტეტი) მოსწავლეების მონაწილეობა მხოლოდ სამეურვეო საბჭოსა და დისციპლინური კომიტეტის ფუნქციონირების საკითხებს არ მოიცავს, ზოგჯერ იგი სხვა ფორმითაც ხდება. ამგვარი მონაწილეობა კანონს უნდა შეესაბამებოდეს. ამრიგად, თქვენ უნდა იცოდეთ ის სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც თვითმმართველობის პროცესში მონაწილეობას განაპირობებს.

უფროსი თაობის წარმომადგენლები (პედაგოგები, მშობლები...) ხშირად გამოხატავენ უკმაყოფილებას იმის გამო, რომ მოზარდები კარგად იცნობენ და იყენებენ საკუთარ უფლებებს, თუმცა მოვალეობები დავიწყებული აქვთ. ბუნებრივია თვითმმართველობის პროცესში წარმატებული მონაწილეობისათვის თქვენ უნდა იცოდეთ თქვენი ფლებები და შეგეძლოთ მათი დაცვა, ასევე გაცნობიერებული ნდა გქონდეთ საკუთარი მოვალეობები და ერკვეოდეთ სხვადასხვა ამართლებრივ შეზღუდვაში. მაგალითად, სკოლას უფლება აქვს ასკოლო დროს ან სკოლის ტერიტორიაზე არადისკრიმინაციულ აფუძველზე შეზღუდოს გარეშე პირთა უფლებები და თავისუფლებები, სევე სკოლამ შეიძლება დაადგინოს სასკოლო დროს ან სკოლის ერიტორიაზე მოსწავლის, მშობლისა და მასწავლებლის, აგრეთვე ათი გაერთიანებების უფლებებისა და თავისუფლებების არადისკრიმინაციული ა ნეიტრალური შეზღუდვის წესები ზოგადი განათლების ესახებ კანონის მოთხოვნათა შესასრულებლად, აგრეთვე, თუ არსებობს აფუძვლიანი და გარდაუვალი საფრთხე:

ა) ჯანმრთელობის, სიცოცხლისა და საკუთრების უსაფრთხოებისა;

ბ) ნარკოტიკების, ალკოჰოლის ან თამბაქოს მოხმარების, ან უკანონო მედების წახალისებისა;

გ) უხამსობის ან ცილისწამების გავრცელების, ეთნიკური ან რელიგიური უღლის გაღვივების, დანაშაულის ან ძალადობისაკენ წაქეზებისა;

დ) სასწავლო პროცესის მსვლელობის, სკოლის საქმიანობის ან კოლის ტერიტორიაზე თავისუფლად გადაადგილებისათვის ხელის შეშლისა.

მოსწავლის, მშობლისა და მასწავლებლის უფლებებისა და თავისუფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა იყოს გონივრული, პროპორციული, მინიმალური და უნდა განხორციელდეს მხოლოდ დადგენილი წესის საფუძველზე, მასწავლებლის პროფესიული ეთიკის კოდექსის სრული დაცვით, ჯეროვანი და სამართლიანი პროცედურით. დაუშვებელია მოსწავლის, მშობლისა და მასწავლებლის უფლებებისა და თავისუფლებების იმგვარი შეზღუდვა, რომელიც არსებითად მათი გაუქმების ტოლფასია. ნებისმიერი შეზღუდვა ან რეგულირება შეიძლება ითვალისწინებდეს მათი უფლებებისა და თავისუფლებების განხორციელების ადგილის, დროისა და ფორმის ისეთ ნეიტრალურ შეზღუდვებს, რომლებიც გავლენას არ ახდენს ინფორმაციის ან იდეების შინაარსზე ან გამომხატველობით ეფექტზე და ტოვებს ალტერნატიული გზებით მათი განხორციელების ეფექტიან შესაძლებლობას. დაუშვებელია ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში სასწავლო პროცესის პოლიტიზება (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 8/2,3,4; 11/1; 13/1).

სახელმძღვანელოს ამ ნაწილში გთავაზობთ ინფორმაციას თქვენი უფლებების შესახებ. გთავაზობთ, რომ მათი განხილვის პროცესში აქტიურად იფიქროთ და გააანალიზოთ, თუ რა მდგომარეობაა თქვენს კლასში/სკოლაში და რა შეიძლება გააკეთოთ არსებული სიტუაციის გასაუმჯობესებლად. ნებისმიერი მიმართულებით პრობლემ(ებ)ის აღმოჩენა შეიძლება გახდეს მომავალში თქვენი საპროექტო აქტივობის წინაპირობა.

ლექსიკონი

დისკრიმინაცია (ლათ. Discriminatio, განსხვავება) - ნიშნავს ადამიანების უთანასწორო, არასამართლიან მოპყრობას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ეს მიმართულია რაიმე ნიშნით განსხვავებული ადამიანების ჯგუფის წინააღმდეგ. კერძოდ, დისკრიმინაცია შეიძლება იყოს რასობრივი, ეთნიკური, სქესობრივი, რელიგიური და ა.შ.

ზოგადი განათლების მიღების უფლება

ყველას აქვს სრული ზოგადი განათლების მიღების თანაბარი უფლება, რათა სრულად განავითაროს თავისი პიროვნება და შეიძინოს ის ცოდნა და უნარ-ჩვევები, რომლებიც აუცილებელია კერძო და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში წარმატების მიღწევის თანაბარი შესაძლებლობებისთვის. გახსოვდეთ, რომ დაწყებითი და საბაზო განათლების მიღება სავალდებულოა ნებისმიერი მოზარდისათვის (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 9/1).

ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

მოსწავლეს, ასევე მშობელსა და მასწავლებელს, უფლება აქვთ, მიიღონ სკოლაში არსებული ნებისმიერი ინფორმაცია, გარდა პირადი საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციისა, ასევე უფლება აქვთ, ფლობდნენ ინფორმაციას თავიანთი უფლებებისა და თავისუფლებების, აგრეთვე მათი შეზღუდვის საფუძვლების შესახებ. სკოლა ვალდებულია, ყოველ ახალ მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს გააცნოს მათი უფლებები და თავისუფლებები, ასევე სკოლა ვალდებულია, უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვისას, მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს გონივრულ ვადაში განუმარტოს შეზღუდვის საფუძველი (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 10/1, 2, 3; 11/2).

აზრის გამოთქმა გადაწყვეტილების მიღებისას

მოსწავლეს (ასევე მშობელსა და მასწავლებელს) უფლება აქვს, მოითხოვოს და მიიღოს სკოლის მიერ მასთან დაკავშირებული საკითხის გადაწყვეტისას მისი აზრის მოსმენისა და განხილვაში უშუალოდ ან წარმომადგენლის მეშვეობით მონაწილეობის შესაძლებლობა (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 11, პუნქტი 3).

გამოხატვის თავისუფლება

მოსწავლეს (ასევე მშობელსა და მასწავლებელს) უფლება აქვს, კანონით დადგენილი წესით, სასკოლო დროს ან სკოლის ტერიტორიაზე მოიძიოს, მიიღოს, შექმნას, შეინახოს, დაამუშაოს ან გაავრცელოს ნებისმიერი ინფორმაცია და იდეა, აგრეთვე გამოიყენოს სკოლის რესურსები ინფორმაციისა და იდეების მოსაძიებლად, მისაღებად, შესაქმნელად, შესანახად, დასამუშავებლად ან გასავრცელებლად, საქართველოს კანონმდებლობით, მათ შორის, ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონით განსაზღვრული შეზღუდვების გათვალისწინებით. მოსწავლეს უფლება აქვს გამოთქვას საკუთარი აზრი და მოითხოვოს მისი პატივისცემა (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 14, პუნქტი 1, 2).

შემოწირულობების მოზიდვა

მოსწავლეს (ასევე მშობელსა და მასწავლებელს) უფლება აქვს საქველმოქმედო მიზნებისათვის, დადგენილი წესით მოიზიდოს ნებაყოფლობითი შემოწირულობები. სკოლა ვალდებულია მიიღოს ყველა გონივრული ზომა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ფინანსური სახსრების ან სხვა სიკეთის გამოძალვა (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 14, პუნქტი 4).

ნეიტრალურობა და არადისკრიმინაციულობა

დაუშვებელია სკოლის მიერ საკუთარი უფლებამოსილებისა და რესურსების იმგვარად გამოყენება, რამაც შეიძლება პირდაპირ ან ირიბად გამოიწვიოს მოსწავლის, მშობლისა და მასწავლებლის, აგრეთვე მათი გაერთიანებების რაიმე დისკრიმინაცია (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 13).

სკოლის მიერ ნებისმიერი განმასხვავებელი ქმედება ან გამონაკლისის დაშვება ჩაითვლება დისკრიმინაციად, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ასეთი ქმედება ან გამონაკლისი სამართლიანი და გონივრულია, ემსახურება თითოეული პირისა და ჯგუფის თავისუფალი განვითარებისა და თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფას.

სკოლა ვალდებულია, დაიცვას და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს, მშობლებსა და მასწავლებლებს შორის შემწყნარებლობისა და ურთიერთპატივისცემის დამკვიდრებას, განურჩევლად მათი სოციალური, ეთნიკური, რელიგიური, ლინგვისტური და მსოფლმხედველობრივი კუთვნილებისა (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 13/5,6).

შეკრების თავისუფლება

მოსწავლეებს, ასევე მშობლებსა და მასწავლებლებს, წინასწარი შეტყობინების საფუძველზე აქვთ სკოლის ტერიტორიაზე კანონით დადგენილი წესით შეკრების თავისუფლება. დაუშვებელია, სკოლამ წარმართოს ან აკონტროლოს შეკრების მსვლელობა მათი სურვილის საწინააღმდეგოდ. სკოლას უფლება აქვს, საჭიროების შემთხვევაში, დაესწროს მოსწავლეთა შეკრებას.

გარეშე პირს უფლება აქვს, დაესწროს მოსწავლეთა შეკრებას მხოლოდ მათი მიწვევით, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა,რაც დაკავშირებულია სკოლის ტერიტორიაზე უსაფრთხოების უზრუნველყოფასთან (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 15, პუნქტი 1, 2, 3).

გაერთიანების თავისუფლება

მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს აქვთ კანონით დადგენილი წესით გაერთიანების თავისუფლება. დაუშვებელია, სკოლა ჩაერიოს მათი გაერთიანების საქმიანობაში, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. დაუშვებელია, გარეშე პირმა წარმართოს ან აკონტროლოს მოსწავლეთა გაერთიანება. მათ გაერთიანებებს უფლება აქვთ, თანაბარ პირობებში, დისკრიმინაციის გარეშე, დადგენილი წესით, სასკოლო დროს ან სკოლის ტერიტორიაზე ისარგებლონ კანონით დაცული და სკოლის მიერ აღიარებული ყველა უფლებითა და თავისუფლებით, აგრეთვე სკოლის ყველა რესურსით (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 8, პუნქტი 1, მუხლი 16, პუნქტი 1, 2, 3).

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

მოსწავლის, ისევე როგორც მშობლისა და მასწავლებლის პირადი ცხოვრება, ხელშეუხებელია. მათ არ შეიძლება მოეთხოვოთ, გაამჟღავნონ ინფორმაცია თავიანთ პირად ცხოვრებაზე. სკოლას უფლება აქვს, მოსთხოვოს მოსწავლეს და მასწავლებელს, გაიარონ სამედიცინო შემოწმება დაავადებებზე, ალკოჰოლზე, ნარკოტიკებზე. ასეთ შემთხვევაში, სკოლა ვალდებულია, უზრუნველყოს შესაბამისი სამედიცინო შემოწმების გავლის ხელმისაწვდომობა.

დაუშვებელია მოსწავლის და მასწავლებლის პირადი ცხოვრების, კერძო კომუნიკაციის, აგრეთვე მოსწავლისა და მასწავლებლის პირად სარგებლობაში გადაცემული, სკოლის საკუთრებაში არსებული ქონების ხელშეუხებლობის უფლების თვითნებური შეზღუდვა (ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მუხლი 17, პუნქტი 1, 4, 5).

რწმენის თავისუფლება

მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს კანონით დადგენილი წესით აქვთ რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლება, ნებისმიერი ან არც ერთი რწმენისა თუ მსოფლმხედველობის ნებაყოფლობით არჩევის და შეცვლის უფლება.

დაუშვებელია, მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს დაეკისროთ ისეთი ვალდებულებების შესრულება, რომლებიც ძირეულად ეწინააღმდეგება მათ რწმენას, აღმსარებლობას ან სინდისს, თუ ეს არ ლახავს სხვათა უფლებებს, ან ხელს არ შეუშლის ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მიღწევის დონის დაძლევას. საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე რელიგიური სიმბოლოების განთავსება არ უნდა ემსახურებოდეს არააკადემიურ მიზნებს.

დაუშვებელია საჯარო სკოლაში სასწავლო პროცესის რელიგიური ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის ან იძულებითი ასიმილაციის მიზნებისათვის გამოყენება. ეს ნორმა არ ზღუდავს საჯარო სკოლაში სახელმწიფო დღესასწაულებისა და ისტორიული თარიღების აღნიშვნას, აგრეთვე ისეთი ღონისძიების ჩატარებას, რომელიც მიმართულია ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების დამკვიდრებისაკენ (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 13/2).

ლექსიკონი

ინდოქტრინაცია - მეცნიერული ან ფილოსოფიური თეორიის, სისტემის შემსწავლელი მეცნიერება.

პროზელიტიზმი - მისწრაფება თავის სარწმუნოებაზე სხვების მოქცევისაკენ.

იძულებითი ასიმილაცია - ერების ნების საწინააღმდეგოდ ურთიერთშერწყმა, შეერთება, ათქვეფა.

უმცირესობების უფლებები

სკოლა თანასწორობის პრინციპის საფუძველზე იცავს ეროვნული უმცირესობების წევრების ინდივიდუალურ და კოლექტიურ უფლებას, თავისუფლად ისარგებლონ მშობლიური ენით, შეინარჩუნონ და გამოხატონ თავიანთი კულტურული კუთვნილება (საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, მუხლი 13/7).

მოსწავლეთა დამატებითი/სპეციფიკური საჭიროებები

მოსწავლეთა უფლებების ჩამონათვალში ზემოთ ჩამოთვლილ საკითხებთან ერთად არის სპეციფიკური ხასიათის საჭიროებების დაკმაყოფილებისაკენ მიმართული გარანტიები, მათ შორის, არის მოსწავლეთა უზრუნველყოფა პანსიონის ტიპის სასწავლებლებით, სადაც მოსწავლეები უნდა იყვნენ უზრუნველყოფილნი საცხოვრებელი პირობებით, მკურნალობით და კვებით (საჯარო სკოლის წესდება, მუხლი 23). თუ მოსწავლეებს ასეთი საჭიროებების დაუკმაყოფილებლობის გამო ხელი ეშლებათ განათლების მიღების უფლების რეალიზებაში, მათ შეუძლიათ ეს საკითხი დააყენონ არა მარტო სკოლის ხელმძღვანელობის, არამედ ადგილობრივი ხელისუფლების წინაშეც, მიმართონ სამეურვეო საბჭოში ადგილობრივი ხელისუფლებისა და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წარმომადგენლებს.

მოსწავლეთა დამატებითი/სპეციფიკური საჭიროებების დაკმაყოფილების მიზნით, კანონმდებლობის შესაბამისად, ქვეყანაში არსებობს სკოლები, რომლებიც ახორციელებენ სპეციალურ და კორექციულ ზოგადსაგანმანათლებლო პროგრამებს, აგრეთვე, მშობელთა მზრუნველობას მოკლებულ და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვთა სააღმზრდელო საქმიანობას (საჯარო სკოლის წესდება, მუხლი 24).

თუ ზემოთ ჩამოთვლილი და/ან კანონმდებლობით განსაზღვრული სხვა უფლება ირღვევა, თქვენ შეგიძლიათ იზრუნოთ შელახული უფლებების დასაცავად კანონმდებლობის ფარგლებში, გამოიყენოთ თქვენი მონაწილეობა სამეურვეო საბჭოში, შექმნათ სათანადო პროექტები და უზრუნველყოთ ადვოკატირების კამპანია თქვენი ინტერესების ლობირებისათვის. ამ საკითხებთან დაკავშირებით, წინამდებარე სახელმძღვანელოში მოცემული იქნება როგორც თეორიული მასალა, ასევე პრაქტიკული უნარ-ჩვევების გამომუშავებისაკენ მიმართული სავარჯიშოები.

სიტუაციური მაგალითი 3.1

მოსწავლეთა ინიციატივა ლიტერატურული ჟურნალის გამოცემის შესახებ

თბილისის X სკოლის მე-3 საფეხურის მოსწავლეთა ჯგუფმა გადაწყვიტა გამოეცა ლიტერატურული ჟურნალი და შესაბამისი პროექტით მიმართა სკოლის დირექციას. პროექტის მიხედვით, მოსწავლეები სკოლისაგან ითხოვდნენ ჟურნალის პირველი ნომრის გამოცემის ხარჯების დაფინანსებას, ხოლო მომდევნო გამოცემების ხარჯებს ჟურნალის გაყიდვებიდან ამონაგები სახსრები დაფარავდა. მათი აზრით, მთავარი იყო ჟურნალის კარგად რეკლამირება და ამისათვის განსაზღვრული ჰქონდათ, მისი პრეზენტაცია სკოლის გარეთ, პრესტიჟულ გარემოში მოეწყოთ. ამავდროულად, გეგმავდნენ ჟურნალის პირველი ნომრის მნიშვნელოვანი ნაწილის რეალიზებას, რამეთუ მათი მოლოდინით პრეზენტაციაზე სტუმრების საკმარისი რაოდენობა მივიდოდა. ჟურნალის წარმატებისა და მისი მომგებიანობის კუთხით, მოსწავლეებს, თვითდაფინანსების გარდა, რამდენიმე კერძო კომპანიის ფინანსური დახმარების იმედი ჰქონდათ (სიტყვიერი დაპირების საფუძველზე).

სკოლის დირექციამ მოიწონა მოსწავლეთა ინიციატივა, მაგრამ მიიჩნია, რომ პროექტის დეტალები ბოლომდე არ იყო გათვლილი და ის გარკვეულ რისკებს შეიცავდა, კერძოდ, დირექციამ მიიჩნია, რომ უმჯობესი იქნებოდა პრეზენტაციის სკოლაში გაკეთება, რაც ხარჯებს შეამცირებდა, ხოლო რამდენადაც სტუმრების დიდი ნაწილი, მოსწავლეების გათვლით, საკუთარი სკოლის მოსწავლეები, მშობლები და კურსდამთავრებულები უნდა ყოფილიყვნენ, პრესტიჟული გარემო მათთვის გადამწყვეტი არ უნდა ყოფილიყო.

ასევე, დირექციამ პროექტის სისუსტედ მიიჩნია ჟურნალის შემდგომი დაფინანსების პერსპექტივა პოტენციური პარტნიორების მხრიდან, რამეთუ არ არსებობდა ჟურნალის ნიმუში, თუნდაც ელექტრონული ვერსია და ასევე არ არსებობდა თანამშრომლობის ნების გამომხატველი რაიმე წერილობითი დოკუმენტი (ხელშეკრულება, მემორანდუმი, წერილი).

მიუხედავად იმისა, რომ დირექციას პროექტი არ მიაჩნდა სიცოცხლისუნარიანად, მას სურდა, წაეხალისებინა მოსწავლეთა ინიციატივა და გამოხატა მზადყოფნა ჟურნალის პირველი ნომრის გამოცემასთან დაკავშირებული ხარჯების დასაფინანსებლად, რამეთუ წლის ბიუჯეტში არსებობდა სახსრები მოსწავლეთა ინიციატივების დასაფინანსებლად.

კითხვები

1. როგორ შეაფასებთ მოსწავლისა და დირექციის ქმედებებს?

2. რომელ სამართლებრივ ნორმებს ეხმიანება მოცემული მაგალითი?

3. თქვენი აზრით, როგორ უნდა ემოქმედათ მოსწავლეებს?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

საბოლოო ჯამში, მოსწავლეებმა არ გაითვალისწინეს დირექციის შენიშვნები და რეკომენდაციები და პრეზენტაცია სკოლის გარეთ მოაწყვეს საკუთარი სახსრებით. დირექციის მიერ დასახელებული რისკები რეალისტური აღმოჩნდა და პრეზენტაციაზე არც ერთი პოტენციური პარტნიორი არ მოვიდა, რის შედეგადაც პროექტის ავტორები დარწმუნდნენ პროექტის პირობების გადახედვის აუცილებლობაში და გადაწყვიტეს მისი ხელმეორედ დაგეგმვა.

სიტუაციური მაგალითი 3.2

თეატრალური სტუდიის ჩამოყალიბება

X სკოლის უფროსკლასელების დიდი სურვილი იყო, მოეწვიათ რეჟისორი და ჩამოეყალიბებინათ თეატრალური სტუდია, რადგან მოსწავლეთა გარკვეული რაოდენობა შემოქმედებითი ნიჭით იყო დაჯილდოებული და აპირებდნენ თეატრალურ უნივერსიტეტსა და სამხატვრო აკადემიაში სწავლის აგრძელებას.

მოსწავლეები მიიჩნევდნენ, რომ თეატრალური სტუდია თავის წვლილს შეიტანდა იმ ცოდნის მიღებასა და უნარ-ჩვევების გამომუშავებაში, რომელიც გამოადგებოდათ სასურველ სასწავლებელში სწავლის გასაგრძელებლად. მოსწავლეები იმედოვნებდნენ, რომ თეატრალური წარმოდგენების დადგმით სხვადასხვა დრამატურგისა და მწერლის შემოქმედების უკეთ გაცნობისა და საკუთარი თვალსაწიერის გაფართოების საშუალება მიეცემოდათ.

სკოლის ბიუჯეტის სიმცირის გამო, დირექციამ ვერ დააკმაყოფილა მათი თხოვნა, რადგან სცენის დეკორაციები, სასცენო ფორმები და რეჟისორის ანაზღაურება დიდ თანხებთან იყო დაკავშირებული. ამ ფონზე მოსწავლეებმა სურვილი გამოთქვეს, სკოლაში წარემართათ ნებაყოფლობითი შემოწირულობების მოზიდვის კამპანია, საჭირო თანხის მიღების მიზნით. დირექციამ და სამეურვეო საბჭომ განიხილა ეს საკითხი, რადგან, სკოლის შინაგანაწესის თანახმად, აკრძალული იყო ეს ქმედება, ამიტომ ნება არ დართო, თვითონ შეეკრიბათ საჭირო თანხები.

კითხვები

1. როგორ შეაფასებთ მოსწავლეების, დირექციისა და სამეურვეო საბჭოს ქმედებებს?

2. რომელ სამართლებრივ ნორმებს ეხმიანება მოცემული მაგალითი?

3. თქვენი აზრით, როგორ უნდა ემოქმედათ მოსწავლეებს და თქვენ რა გამოსავალს ნახავდით აღნიშნულ სიტუაციაში?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები

სიტუაციური მაგალითი 3.3

კლასის როლი მოსწავლეთა თვითმმართველობის წარმატებაში

X სკოლის მე-10 კლასი გამოირჩეოდა მეგობრულობით, მაღალი აკადემიური მოსწრებით, განსაკუთრებული აქტიურობით სკოლის ცხოვრებაში. მათი ინიციატივით, სკოლის თვითმმართველობაში ღირსეული კანდიდატების არჩევისათვის მოეწყო შეხვედრები და საუბრები კლასებთან თვითმმართველობის მნიშვნელობისა და არსის გააზრებისათვის. მათი დამსახურება იყო, რომ ხ სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობა გამოირჩეოდა მთელ რაიონში.

მე-10 კლასი ხშირად აწყობდა მიზნობრივ ექსკურსიებს. ესწრებოდნენ სპექტაკლებსა და შემოქმედებით საღამოებს, რომლის შემდეგაც კლასელები ერთად განიხილავდნენ სპექტაკლებს, ერთმანეთს უზიარებდნენ თავიანთ შთაბეჭდილებებს. ისინი შემოქმედებითი საღამოების მოწყობის აქტიური ინიციატორები იყვნენ სკოლაში. მოსწავლეები ნებაყოფლობით, თავიანთი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, იღებდნენ პასუხისმგებლობას, თანაკლასელებს დაეძლიათ სწავლაში არსებული სხვადასხვა პრობლემა. მათი ინიციატივით, მოსწავლეთა თვითმმართველობა ხშირად ატარებდა სპორტულ შეჯიბრებებს, რაც განტვირთვის კარგი საშუალება იყო.

მე-10 კლასის მოსწავლეები მიისწრაფვოდნენ, სკოლაში ყოფილიყვნენ გამორჩეულები, რისთვისაც შემუშავებული ჰქონდათ კლასის შინაგანაწესი.

კითხვები

1. როგორ შეაფასებთ მე-10 კლასის მოსწავლეთა საქმიანობას და რომელ სამართლებრივ ნორმებს ეხმიანებოდა მათი საქმიანობა?

2. გააანალიზეთ აღნიშნული სიტუაცია და ახსენით, რა იყო მათი წარმატების მიზეზი?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სიტუაციური მაგალითი 3.4

გამოხატვის უფლება

მოსწავლემ მობილურით გადაიღო კლასში შესვენების დროს მომხდარი ძალადობა - უწყინარი ჭიდაობის დროს დაზიანდა რამდენიმე მერხი. ეს მასალა მოსწავლემ განათავსა პოპულარულ ვებგვერდზე, სადაც მიუთითა სკოლის დასახელება. მასალა სკოლის წარმომადგენლებმა ნახეს, რასაც დიდი აღშფოთება მოჰყვა.

აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით, მოსწავლეთა თვითმმართველობაში არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება გაჩნდა. პროცესში ჩართული პედაგოგები მოსწავლის დასჯას მოითხოვდნენ, რამეთუ, მათი აზრით, მოსწავლემ სკოლის ავტორიტეტი შელახა. იგივე პოზიცია გაიზიარეს კლასის მშობლებმა.

სკოლის დირექცია გაეცნო შექმნილ ვითარებას და მიიჩნია, რომ მოსწავლის მხრიდან რაიმე არამართლზომიერ ქმედებას ადგილი არ ჰქონია, რასაც არ დაეთანხმა მასწავლებლების ერთი ჯგუფი და საკითხი შესასწავლად სამეურვეო საბჭოს წინაშე დააყენა.

კითხვები

1. როგორ ფიქრობთ, მოსწავლის მხრიდან ჰქონდა თუ არა ადგილი რაიმე სახის დარღვევას?

2. რას ფიქრობთ პედაგოგების, მშობლებისა და დირექციის პოზიციებსა და ქმედებებზე?

3. რამდენად საფუძვლიანი იყო სამეურვეო საბჭოს წინაშე საკითხის დაყენება?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

სიტუაციური მაგალითი 3.5

დირექტორის როლი თვითმმართველობის რეალიზებაში

ქ. თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში რამდენიმე კანდიდატს შორის სამეურვეო საბჭომ დირექტორად აირჩია პიროვნება, რომელსაც ორი წლის დამთავრებული ჰქონდა პრესტიჟული უნივერსიტეტი, პერსპექტიული ახალგაზრდა ჩანდა და, ამავე დროს, კანდიდატებს შორის სკოლის განვითარების საუკეთესო გეგმა წარმოადგინა.

ახლად არჩეული დირექტორი გაეცნო პედაგოგებს და ახალი სასწავლო წლიდან ხელშეკრულებები გააფორმა მათთან. მან ყოველგვარი ახსნა-განმარტებისა და მიზეზის გარეშე 6 თვის შემდეგ გაათავისუფლა მოადგილეები და ბუღალტერი. პედაგოგიურმა საბჭომ ახალ სასწავლო წელს, დამსწრე პედაგოგების ხმების ერთი მესამედით, აირჩია ახალი თავმჯდომარე. დირექტორმა პედაგოგიურ საბჭოს წარუდგინა სასკოლო სასწავლო გეგმა, სკოლის ბიუჯეტი და სკოლის შინაგანაწესი. ის თავისი გუნდით შეუდგა მუშაობას. დირექტორმა მოსწავლეებს შორის დიდი პატივისცემა დაიმსახურა. მოსწავლეები, სხვადასხვა საკითხის მოსაგვარებლად ხშირად მიმართავდნენ მას. განსაკუთრებით ხშირად ითხოვდნენ ექსკურსიების დაფინანსებას და ისიც სკოლის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხით აკმაყოფილებდა მათ თხოვნას.

დირექტორი პერიოდულად აბარებდა ანგარიშს სკოლის პედაგოგიურ და სამეურვეო საბჭოს გაწეული მუშაობის, ფინანსური საქმიანობისა და სასწავლო პროცესის მიმდინარეობის შესახებ.

გარკვეული პერიოდის შემდეგ ზემდგომმა ორგანოებმა შეამოწმეს სკოლა და აღმოჩენილი დარღვევების გამო დირექტორი გაათავისუფლეს დაკავებული თანამდებობიდან.

კითხვები

1. მოცემული სიტუაციიდან გამომდინარე, თქვენი აზრით, ჰყავდა თუ არა სკოლას კომპეტენტური სამეურვეო და პედაგოგიური საბჭოები?

2. მოცემული სიტუაციიდან გამომდინარე, რა დარღვევების აღმოჩენა შეძლო სკოლაში კომისიამ?

3. თქვენი აზრით, კანონიერი იყო თუ არა დირექტორის გათავისუფლება და რატომ?

გაეცით კითხვებს პასუხი და მოიყვანეთ თქვენი პოზიციის გამამყარებელი არგუმენტები.

დავალება 3.1

იგავ-არაკი „რამდენი ადამიანი იყო აბანოში“

ღირსეული ადამიანი პასუხისმგებლობით ეკიდება საზოგადოებრივ საქმეს

ქსენოფმა აბანოში წასვლა გადაწყვიტა და ეზოპეს უთხრა: წადი და ნახე, აბანოში ბევრი ხალხია თუ არაო.

დაბრუნდა ეზოპე და უთხრა: მივედი და იქ ერთადერთი ადამიანი ვნახეო.

ქსენოფს გაუხარდა, წავიდა აბანოში და რას ხედავს?! იქაურობა სავსეა ხალხით.

დაბრუნდა და ეზოპეს უსაყვედურა, - რატომ მომატყუეო.

- ტყუილი ნამდვილად არ მითქვამს. აბანოს წინ ქვა ეგდო. ვინც კი გამოიარა, ყველამ ფეხი წამოჰკრა, ყურადღება არავინ მიაქცია და გზა განაგრძო. მხოლოდ ერთი კაცი მოიქცა სხვაგვარად: ქვას ფეხი რომ წამოჰკრა, აიღო და გადააგდო. ჰოდა, მეც ამიტომ ვიფიქრე, აქ ხალხი ბევრია, მაგრამ ადამიანი მხოლოდ ეს ერთი კაცია-მეთქი.

წაიკითხეთ იგავ-არაკი და გაეცით პასუხები შეკითხვებს:

დავალება 3.2

იგავ-არაკი „გაბზარული ქოთანი“

ყველას აქვს უფლება, თავისი შესაძლებლობის გათვალისწინებით მიიღოს მონაწილეობა საერთო საქმეში!

ინდოეთში ერთი მეთულუხჩე ცხოვრობდა. ორი დიდი ქოთანი ჰქონდა კეტის ბოლოზე ბაწრით ჩამოკიდებული. გაიდებდა კეტს მხარზე, წყალზე ქოთნებს აავსებდა და უკან ბრუნდებოდა. ერთი ქოთანი გაბზარული იყო, წყალი იპარებოდა და მეთულუხჩეს ადგილზე ნახევარი ქოთანი წყალიც ვერ მიჰქონდა მაშინ, როდესაც მეორე ქოთანი პირთამდე იყო სავსე და პატრონს ერთ წვეთ წყალსაც არ აკლებდა.

თითქმის ორი წელი გავიდა და მეთულუხჩეს ამ ხნის განმავლობაში მხოლოდ ქოთან-ნახევარი წყალი მიჰქონდა სახლში. მთელი ქოთანი ქედმაღლურად უყურებდა გაბზარულს, თავი მოჰქონდა მასთან და ვერ გაეგო, რატომ არ იშორებდა თავიდან პატრონი ასეთ უსარგებლო ნივთს. გაბზარული ქოთანი კი გულით წუხდა, რომ ის სამუშაოს ნაწილსაც ვერ ასრულებდა. ბოლოს ვერ აიტანა მთელი ქოთნის დამამცირებელი მზერა და წყაროსთან რომ მივიდნენ, პატრონს მოწიწებით უთხრა: - მრცხვენია ჩემი ნაკლისა და ბოდიში უნდა მოგიხადო.

- რისთვის, რაზე მებოდიშები? - გაუკვირდა მეთულუხჩეს.

- მთელი ორი წელი სახლამდე ნახევარი მიმაქვს იმ წყლისა, რაც წესით უნდა მიმქონდეს, - გულწრფელი სინანული ისმოდა ქოთნის ჩურჩულში. მეთულუხჩეს შეეცოდა ძველი გაბზარული ქოთანი. საერთოდ, გულჩვილი იყო და მუდამ ცდილობდა, ენუგეშებინა მწუხარებაში მყოფი. მან სიყვარულით გადაუსვა ხელი ქოთანს და უთხრა:

- ახლა ჩვენ სახლში დავბრუნდებით. მიაქციე, გეთაყვა, ყურადღება იმ ულამაზეს ყვავილებს, გზის პირას რომ იზრდებიან.

მართლაც, აღმართი რომ აიარეს და გზაზე გავიდნენ, გაბზარულმა ქოთანმა პირველად შეამჩნია საუცხოო ყვავილები და ცოტა ხანს ტკბებოდა მათი მშვენებით, მაგრამ მალე ისევ იმაზე დაიწყო ფიქრი, რა უბადრუკი იყო თვითონ და კვლავ ცრემლები გადმოყარა იმის გამო, რომ სახლამდე წყლის ნახევარი ვერ მიჰქონდა.

მაშინ მეთულუხჩემ ქოთანს აუხსნა:

შენ რომ წუწუნით გულგაწყალებული არ იყო, შეამჩნევდი, რომ ის საუცხოო ყვავილები, ასე რომ ალამაზებენ აქაურობას, გზის იმ ნაპირზე გაიზარდნენ, საითაც შენ ხარ ჩამოკიდებული კეტზე. როგორ გგონია, არ ვიცოდი, გაბზარული რომ ხარ? მაგრამ შენი ნაკლი ჩემთვის სასარგებლოდ გამოვიყენე: დავთესე ყვავილები გზის იმ მხარეს, საითაც შენ ხარ ჩემს მხარზე გადადებული და ყოველდღე, როცა წყაროდან ვბრუნდებოდი, სწორედ შენ რწყავდი ამ ყვავილებს. მთელი ორი წელი მუდამ მაქვს ლამაზი თაიგული, რომ სიცოცხლე გავიხალისო და შენ რომ არა, საიდან ვიქნებოდი ამ სილამაზის მფლობელი?! და ამიტომაა, რომ მჭირდები სწორედ ისეთი, როგორიც ხარ.

წაიკითხეთ იგავ-არაკი და გაეცით პასუხები შეკითხვებს:

დავალება 3.3

თვითმმართველობაში საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზების შეფასება

წინამდებარე სავარჯიშოს მიზანია, შეაფასოთ, თუ რამდენად აცნობიერებთ საკუთარ სკოლაში, თვითმმართველობის ფარგლებში, საკუთარ ადგილსა და შესაძლებლობებს.

სავარჯიშო განხორციელდება 2 ეტაპად, 4 თემაზე/საკითხზე. ეს თემებია: 1) შინაგანაწესი; 2) ბიუჯეტი; 3) სასკოლო სასწავლო გეგმა; 4) სასკოლო ფინანსები და/ან ქონება.

პირველ ეტაპზე, თქვენ უნდა შეაფასოთ თქვენსავე სკოლაში არსებული მდგომარეობა იმ უფლებების გამოყენების შესახებ, რომელიც კანონმდებლობით აქვთ მინიჭებული მოსწავლეებს სკოლის თვითმმართველობის პროცესებში მონაწილეობისათვის:

1) შინაგანაწესი - რამდენად იცნობთ საკუთარი სკოლის შინაგანაწესს (აქვს თუ არა სკოლას ის?), როგორ აფასებთ მოქმედ შინაგანაწესს, ამდენად ასახავს ის თქვენს კანონიერ და სამართლიან ინტერესებს, ამდენად იყავით მოსწავლეები ჩართულნი შინაგანაწესის ამუშაო ვერსიის და/ან მასში ცვლილებებისა და/ან დამატებების ომზადებაში, განხილვასა თუ მიღებაში და თუ თქვენ არ მიგიღიათ ონაწილეობა ამ პროცესებში (არ მომხდარა თქვენი უფლებების რეალიზება), გაეცით პასუხი კითხვას - რატომ?

2) ბიუჯეტი - რამდენად იცნობთ საკუთარი სკოლის ბიუჯეტს, ოგორ აფასებთ მიმდინარე წლის ბიუჯეტს, რამდენად განსხვავდება ის წინა წლების ბიუჯეტისაგან, რამდენად ასახავს ის თქვენს კანონიერ და სამართლიან ინტერესებს, რამდენად იყავით მოსწავლეები ჩართულნი ბიუჯეტის სამუშაო ვერსიის და/ან მასში ცვლილებების მომზადებაში, განხილვასა თუ მიღებაში და თუ თქვენ არ მიგიღიათ მონაწილეობა ამ პროცესებში (არ მომხდარა თქვენი უფლებების რეალიზება) გაეცით პასუხი კითხვას- რატომ?

3) სასკოლო სასწავლო გეგმა - რამდენად იცნობთ სასკოლო სასწავლო გეგმას, რამდენად ასახავს ის თქვენს კანონიერ და სამართლიან ინტერესებს, რამდენად იყავით მოსწავლეები ჩართულნი სასკოლო სასწავლო გეგმის მომზადების, განხილვისა თუ მიღების პროცესებში და თუ თქვენ მონაწილეობა არ მიგიღიათ ამ პროცესებში (არ მომხდარა თქვენი საკუთარი უფლებების რეალიზება), გაეცით პასუხი კითხვას - რატომ?

4) სასკოლო ფინანსები და/ან ქონება - რამდენად იცნობთ სკოლის ფინანსებისა და ქონების მართვის შესახებ ანგარიშებს, როგორ აფასებთ მათ, რამდენად არის ისინი ინფორმაციული და თქვენთვის გასაგები, რამდენად იყავით მოსწავლეები ჩართულნი აღნიშნული ანგარიშების განხილვის პროცესში და თუ არა (არ განგიხორციელებიათ საკუთარი უფლებების რეალიზება), გაეცით პასუხი კითხვას - რატომ?

სავარჯიშოს შესრულების მეორე ეტაპზე მცირე ჯგუფებმა უნდა მოახდინოთ საკუთარი ჯგუფის შედეგების პრეზენტაცია.

გთხოვთ, თქვენ მიერ შემუშავებული დასკვნები/პრეზენტაციები შეინახოთ, რადგან მათზე მუშაობას მოგვიანებით გააგრძელებთ.

სახელმძღვანელოს მოცემულ თავში გვსურს, განვიხილოთ მოსწავლეთა თვითმმართველობების პრაქტიკული განხორციელების საკითხები, გაგაცნოთ საქართველოს რეალობაში და, ასევე, საერთაშორისო დონეზე ამ კუთხით დაგროვილი წარმატებული პრაქტიკა. ჩვენ შევეხებით მოსწავლეთა თვითმმართველობისა და მოსწავლეების საქმიანობის დაგეგმვის, მოსწავლეების გააქტიურებისა და სკოლის ცხოვრებაში/მართვაში აქტიურად ჩართვის საკითხებს, მოსწავლეთა თვითმმართველობების მართვის პრინციპებს, სამართლებრივ რეგულაციებს, სტრუქტურის მოწყობის საკითხებს, მოსწავლეთა კლუბების გამოცდილებას, შევაჯამებთ პირველი თემის განხილვის პროცესში შექმნილი საპროექტო ჯგუფების მუშაობას, გავაანალიზებთ მოსწავლეთა თვითმმართველობების ფუნქციონირებისათვის მნიშვნელოვან და ხელისშემწყობ გარემო ფაქტორებს და, ასევე, შევეხებით მათი საქმიანობის შეფასების ინსტრუმენტებს, მეთოდოლოგიასა და პრაქტიკას.

4.1. მოსწავლეთა თვითმმართველობის პრაქტიკული საქმიანობის დიაპაზონი

მოსწავლეთა თვითმმართველობის საქმიანობა მეტად მრავალფეროვანი შეიძლება იყოს და ის კონკრეტული სკოლის რეალობიდან უნდა გამომდინარეობდეს. მოქმედი კანონმდებლობა მოსწავლეებს თვითმმართველობის ფორმით აძლევს საშუალებას, სულ მცირე, მონაწილეობა მიიღონ სკოლის ცხოვრების ისეთი საკითხების მართვაში, როგორიცაა სკოლის ბიუჯეტისა და შინაგანაწესის დამტკიცება, სასკოლო სასწავლო გეგმის შეთანხმება, დისციპლინური საკითხების მართვა და სხვა, მაგრამ, კანონმდებლობით განსაზღვრული საკითხების გარდა, მოსწავლეებს აქვთ უფლება, მოსწავლეთა თვითმმართველობის ფარგლებში იმუშაონ ნებისმიერ საკითხზე, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე, შექმნან კლუბები და სხვადასხვა გაერთიანებები, შექმნან და განახორციელონ პროექტები, მოაწყონ აქციები, სემინარები, გამოფენები და სხვადასხვა ღონისძიება. შედეგად, მოსწავლეთა თვითმმართველობის საქმიანობის დიაპაზონი საკმაოდ გაფართოვდება.

4.2. საქმიანობის დაგეგმვა

ნებისმიერი ორგანიზაცია არის ადამიანთა გაერთიანება, რომლებიც ერთიანდებიან გარკვეული მიზნ(ებ)ის მისაღწევად. ამ შემთხვევაში საჯარო სკოლების ძირითადი მიზნები განსაზღვრულია ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებით, რომელიც 2004 წელს შეიმუშავა საქართველოს მთავრობამ და დაამტკიცა საქართველოს პარლამენტმა.

სკოლაში მოსწავლეთა თვითმმართველობის საქმიანობაც მნიშვნელოვნად განპირობებულია აღნიშნული დოკუმენტის ცხოვრებაში რეალიზების აუცილებლობით და, როგორც უკვე შევისწავლეთ, რეგულირდება ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონით.

მოსწავლეთა თვითმმართველობის მიერ საკუთარი ფუნქცია-მოვალეობების განხორციელება მართვის პროცესის უზრუნველყოფის გარეშე შეუძლებელია, ამდენად, სასურველია, გვახსოვდეს, რომ სპეციფიკის მიუხედავად, ნებისმიერი ორგანიზაციის თუ პროექტის მართვის პროცესში ხელმძღვანელის/მენეჯერის საქმიანობა ოთხი ფუნქციით განისაზღვრება: დაგეგმვა (ორგანიზაციის მისიის, სტრატეგიული მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრა, სამოქმედო გეგმის შემუშავება), ორგანიზება (ორგანიზაციული სტრუქტურის შექმნა, ფუნქციების გადანაწილება, სამუშაო პროცესებისა და პროცედურების განსაზღვრა), განხორციელება (ადამიანური რესურსების მოზიდვა, კოორდინირება და მოტივირება ორგანიზაციის მიზნების მისაღწევად) და კონტროლი (წარმატების ინდიკატორების, შეფასებისა და მონიტორინგის სისტემის შექმნა, განსაზღვრა იმისა, თუ რამდენად იქნა მიღწეული მიზნები).

მოსწავლეთა თვითმმართველობის პრაქტიკული განხორციელების კონტექსტში, პირველ რიგში, უნდა აღვნიშნოთ, რომ თვითმმართველობას უნდა ჰქონდეს გააზრებული საკუთარი მისია, დანიშნულება, გრძელვადიანი მიზნები. ამის გაკეთება, მით უმეტეს, შესაძლებელია იმ ფონზე, რომ სკოლა საკმაო ხარისხით ავტონომიურია, მას შეუძლია, თავისი შეხედულებებისამებრ დააკონკრეტოს ეროვნული სასწავლო გეგმა, აწარმოოს ეკონომიკური საქმიანობა, უზრუნველყოს სტანდარტზედა მომსახურება საკუთარი მოსწავლეებისათვის (მათ შორის, ფასიანი), დამოუკიდებლად განკარგოს საკუთარი ქონება და ფინანსები.

საკითხების წარმოდგენილი ფორმით შემოთავაზება განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ პრაქტიკაში ხშირად ორგანიზაციის საქმიანობის დაგეგმვა წესდების/დებულების ან სტრუქტურის შექმნით იწყება, რაც შეცდომას წარმოადგენს. თვითმმართველობის საქმიანობაში ჩართულ მოსწავლეებს კარგად უნდა ესმოდეთ, რომ მათი საქმიანობის დაგეგმვისათვის, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია იმ მიზნების განსაზღვრა, რომელთა მიღწევისათვის ერთიანდებიან ერთ ორგანიზაციაში, ხოლო სტრუქტურა და წესდება/დებულება სწორედ რომ მიზნებიდან უნდა გამომდინარეობდეს და მათი მიღწევისათვის საუკეთესო პირობებსა და გარემოს უნდა ქმნიდეს.

პრაქტიკაში მოსწავლეთა თვითმმართველობის რეალიზების ფარგლებში სხვადასხვა გაერთიანების შექმნისა და განვითარებისათვის, ხედვისა და მისიის ფორმირების შემდეგ, დასახული გრძელვადიანი მიზნების რეალიზებისათვის მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოთ არსებული სიტუაციის შეფასება და გასცეთ პასუხი კითხვას - სად იმყოფებით? ამის შემდეგ კი უნდა დაიგეგმოს მიზნების რეალიზებამდე მისასვლელი საუკეთესო გზები, გაკეთდეს სტრატეგიული არჩევანი, განისაზღვროს სათანადო სტრატეგია და შემუშავდეს სამოქმედო გეგმა, რომელიც უნდა მოიცავდეს დროში გაწერილ მედებებს, ბიუჯეტს, მონიტორინგისა და შეფასების სისტემას.

4.3. მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურა

ჩვენ უკვე განვიხილეთ მოსწავლეთა თვითმმართველობის საქმიანობის სავალდებულო მიმართულებები, მისი ფუნქციები, მაგრამ ამის მიუხედავად, ნებისმიერი სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობამ შესაძლოა განსხვავებული სტრუქტურა შეიმუშაოს, რათა, განსაზღვრული ფუნქციების გარდა, თვითმმართველობის ფარგლებში სრულიად განსხვავებული საქმიანობა დაიგეგმოს, განსხვავებული კლუბები და გაერთიანებები ჩამოყალიბდეს.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მაგალითის სახით გთავაზობთ ერთერთი საჯარო სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურის ამსახველ სქემას 4.1.

სქემა 4.1. მოსწავლეთა თვითმმართველობის სტრუქტურის ნიმუში

4.4. მოსწავლეთა თვითმმართველობის მუშაობის რეგულაცია

სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობის მუშაობა საჭიროა რეგულირდებოდეს დემოკრატიული პრინციპების დაცვით, საჯაროობისა და თანასწორუფლებიანობის პრინციპების გატარებით შემუშავებული და მოსწავლეთა საერთო კრებაზე დამტკიცებული დებულებით/წესდებით.

მოსწავლეთა თვითმმართველობის დებულება კონკრეტული სკოლის შემთხვევაში ინდივიდუალურად მიიღება, არ არსებობს რაიმე უნივერსალური ან სავალდებულო სტანდარტული მოდელი და ნიმუში. ასეთი ცენტრალიზებული რეგლამენტის არარსებობის მიუხედავად, ალბათ, შესაძლებელია, ჩამოვაყალიბოთ ის მოთხოვნები, რომლებსაც ხარისხიანი დებულება უნდა აკმაყოფილებდეს.

დებულებისათვის მინიმალური მოთხოვნები შეიძლება იყოს შემდეგი: ის უნდა შეიცავდეს ინფორმაციას სკოლის დასახელების, დებულების ემუშავების სამართლებრივი საფუძვლებისა და წინაპირობების, ისი მიღების წესის, წევრობის, წევრობის სტატუსის მინიჭებისა და ჩამორთმევის, მართვის მექანიზმების, სტრუქტურის, წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის, ადამიანური და ფინანასური რესურსების მართვის, წესდებაში ცვლილებების შეტანის, რეორგანიზაციისა და ლიკვიდაციის შესახებ.

პრაქტიკაში მოსწავლეთა თვითმმართველობის, კლუბებისა თუ სხვა გაერთიანებების დებულებაზე მუშაობის პროცესში სხვათა გამოცდილების გაზიარების მიზნით, შეგიძლიათ შეისწავლოთ სკოლების ვებგვერდები და გაეცნოთ სხვადასხვა ალტერნატივას.

4.5. თვითმმართველობის საქმიანობა /ადვოკატირების კამპანია

მოსწავლეთა თვითმმართველობის განხორციელების ფარგლებში კონკრეტული შესაძლო საქმიანობების დემონსტრირებამდე საჭიროდ მიგვაჩნია, პრაქტიკული სავარჯიშო შევასრულოთ იმ ფუნქციების რეალიზების კუთხით, რომელიც მოსწავლეთა თვითმმართველობას კანონმდებლობით აქვს მინიჭებული.

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა, თვითმმართველობის რეალიზების ფარგლებში, საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების დაცვის პროცესში უზრუნველყონ არა მარტო არსებული სიტუაციის ობიექტური შეფასება/ანალიზი, არამედ შეძლონ, სკოლის ხელმძღვანელებს/სამიზნე ჯგუფებს შესთავაზონ არსებული სიტუაციის გაუმჯობესების, პრობლემების გადაჭრის, მათი აზრით, საუკეთესო გზები/ალტერნატივები.

საკუთარი უფლებების უკეთ რეალიზებისათვის მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებმა შეძლონ არა მარტო მომავლის ხედვის ფორმირება, არამედ იზრუნონ მათი ლობირებისათვის, ცხოვრებაში რეალიზებისათვის და ამისათვის შეძლონ ადვოკატირების/მხარდაჭერის კამპანიის წარმართვა, საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება და სამიზნე აუდიტორიაზე ზეგავლენის მოხდენა.

ლექსიკონი

ლობირება - ინტერესთა ჯგუფისათვის გაწეული გარკვეული შუამდგომლობა რაიმე საქმიანობაში ხელშეწყობისათვის.

დავალება 4.1

ადვოკატირების კამპანიის დაგეგმვა