დავით დარჩიაშვილი,

ფონდი ღია საზოგადოება - საქართველოს

აღმასრულებელი დირექტორი

2003 წლის შემოდგომაზე, მშვიდობის კვლევების შლაინინგის (ავსტრია) ცენტრში ყოფნისას, მე და თინიკო ხიდაშელმა ჩამოვაყალიბეთ თეზისები სამხრეთ კავკასიაში მშვიდობის მშენებლობის პერსპექტივებზე. მასში, კონფლიქტების და მშვიდობის კვლევების რიგი თეორიული დებულებების ფონზე, ძირითადად, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის პრობლემათა მოგვარების გზებზე იყო საუბარი. ამჯერად, ვეყრდნობი რა ნახსენები ნაშრომის დებულებებს, წარმოგიდგენთ რამოდენიმე პრინციპული მოსაზრების უფრო დეტალიზებულ ვარიანტს.

იმისათვის, რათა კონფლიქტი მაქსიმალურად სრულფასოვნად მოგვარდეს, ქართულ-აფხაზური პოლიტიკური და სამართლებრივი ერთიანობის სასურველ მოდელზე ფიქრს, ნდობის მშენებლობის სტრატეგიის შემუშავება და განხორციელება უნდა ახლდეს თან. სხვაგვარად, ჩვენი მომავალი თანაცხოვრების ყველაზე უფრო პოსტმოდერნისტული მოდელიც კი, რომლის შექმნისა და შეთავაზების საჭიროებას არავინ უარყოფს, ლიტონ დაპირებად ან ხაფანგად იქნება აღქმული მეორე მხარის მიერ. მეორე მხარის აღქმები კი ჩვენი სტრატეგიის ცენტრალურ სამიზნედ უნდა გამოცხადდეს, რადგან კონფლიქტში, კერძო ჯგუფების მერკანტილურ ინტერესზე არანაკლებ, საზოგადოებრივი აღქმები და სტერეოტიპებია გადამწყვეტი.

რა თქმა უნდა, შეიძლება დაისვას კითხვა, რომ ჩვენ ჩვენი სიმართლე გვაქვს; რატომ არავინ ფიქრობს იმაზე, თუ როგორ მოსჩანს ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მიზეზები და დინამიკა რიგითი ქართველის, განსაკუთრებით დევნილი მოსახლეობის თვალით. კონფლიქტის მოგვარებას ქართული საზოგადოების წუხილებსა და სურვილებზე დაფიქრება ნამდვილად სჭირდება. ასევე სავსებით ლეგიტიმურია საერთაშორისო თუ გეოპოლიტიკური კომბინაციების გათვლა, რეგიონალურ მოთამაშეთა პოზიციებისა და ინტერესების ლაბირინთებში გზის გაკვალვის სურვილი, რითიც წლების მანძილზე იყო დაკავებული ქართული პოლიტიკური ისტებლიშმენტი, მაგრამ პრობლემა ისაა, რომ ა) აქამდე ძირითადად სწორედ საკუთარ სიმართლეზე ვიყავით ფოკუსირებული და ბ) გამოსავალს მხოლოდ მოსკოვისა და, ხანაც, ვაშინგტონის გულის მოგებაში ვხედავდით, რაც, აფხაზთა იგნორირებაზე მიუთითებდა და ,,სხვისი ხელით ნარის გლეჯის” ტაქტიკას უახლოვდებოდა.

ქართულ-აფხაზური განტოლების ამ შემადგენლებს თავისი ადგილი და გამართლება გააჩნია. მაგრამ ისინი შედეგის მომტანი არ იქნება, თუ მეტი ყურადღება არ დაეთმობა თავად კონფლიქტის მონაწილე მეორე მხარეს. თანაც, საკუთარი სიმართლით ტკბობამ და კონფლიქტის გასაღებთა სხვა ქვეყნების დედაქალაქებში ძიებამ არანაირი შედეგი არ გამოიღო. მშვიდობიანი გზით კონფლიქტის გადაწყვეტის უნივერსალური მიდგომის არსი კი ისაა, რომ საკუთარი შეცდომები აღიარო და მოწინააღმდეგის სიღრმისეული, ლეგიტიმური ინტერესების გაცნობიერება და გაზიარება სცადო. მხოლოდ ამის შემდეგაა მოსალოდნელი იგივეს მიღება მეორე მხარისაგან. სხვა ყველაფერი ან ძალისმიერ განზრახულობათა შენიღბვაა, ან დროის ფუჭი ხარჯვა.

ქართულ-აფხაზურ პრობლემატიკაზე დღემდე არსებულ ჩამოუყალიბებლობაში კიდევ ერთი არსებითი გარემოებაა აღსანიშნი. გავრცელებულია აზრი, რომ ე.წ. კარგი და ცუდი გამომძიებლის მოდელი გამართლებულია, თუ კი მეორე მხარის თანამშრომლობაზე დაყოლიება გვსურს. განსახილველ შემთხვევაში ეს მოდელი ასე გამოიყურება: ხელისუფლების ნაწილი და არასამთავრობო სექტორი მშვიდობის უალტერნატივობაზე ისაუბრებს, ძალოვანი სტრუქტურები კი შიშის დათესვაზე იზრუნებენ - არა მხოლოდ თავად თავისი არსებობით, არამედ მისი წარმომადგენლების განცხადებებითაც.

მაგრამ ეთნიკური ხასიათის მქონე, არსებითად ნაციონალისტურ კონფლიქტებში მეორე მხარე არ და ვერ განიხილება, როგორც გამოძიების პროცესის ეჭვმიტანილი მონაწილე. ასეთ კონფლიქტებში არც შიში არ ,,შეიქმს სიყვარულსა”, როგორც ამას ბალკანეთის ან თუნდაც ახლო აღმოსავლეთის თანამედროვე ისტორიები აჩვენებს. მეტიც, ასეთ კონფლიქტებში ძალა მეტად პირობითი კატეგორიაა და უამრავი მეთოდი არსებობს ,,უძალოთა” მიერ ძალის მულტიპლიკაციისათვის. ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი კი სწორედ ეთნიკურია თავისი არსით. იგი ორი, ურთიერთგანსხვავებული ნაციონალური პროექტის დაპირისპირების შედეგია. ყველაფერი დანარჩენი - მესამე ხელი თუ გარკვეული წრეების მერკანტილურ-კრიმინალური ინტერესი - ვითარების დამამძიმებელი გარემოებებია და არა ,,ავადმყოფობის” ძირითადი მიზეზი. ჰოდა ჩვენც, განკურნების, ანუ კონფლიქტის გადაწყვეტის პროცესში პროგრესის მისაღწევად, ძირითად მიზეზებზე უნდა გავაკეთოთ აქცენტირება.

კონფლიქტის შეფასება ქართულ-აფხაზური ურთიერთობების დარეგულირების აუცილებელი კომპონენტია. შეფასებები დღენიადაგ კეთდება საზოგადოებრივ მოღვაწეთა თუ პოლიტიკოსთა მიერ. არსებობს ქართული მხარის ოფიციალურ წარმომადგენელთა ინტერვიუები, განცხადებები, ანგარიშები, თხოვნები თუ მოთხოვნები, რომლებიც საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და მსოფლიოს წამყვან სახელმწიფოთა მთავრობებს ეცნობება. არსებობს პარლამენტის რეზოლუციები, მაგრამ მათი შინაარსი არაა გამიზნული მეორე მხარეში ჯანსაღი ინტერესის აღძვრაზე. ეს უკანასკნელი კი აუცილებელია, თუ კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაწყვეტა გვსურს.

შეფასებას, რომელსაც ოფიციალური სტატუსი უნდა ჰქონდეს, სჭირდება აკადემიური საფუძველი. მეორეს მხრივ კი - იგი პოლიტიკური მიზანშეწონილობიდან უნდა მომდინარეობდეს. შესაძლებელია ამ ორი კომპონენტის მეტნაკლები ჰარმონიზაცია, რადგან პოლიტიკური მიზანშეწონილობა სწორედ სოციალური და პოლიტიკური პროცესების სიღრმისეულ ცოდნას უნდა ეყრდნობოდეს. მეორე მხრივ, არც სოციალური მეცნიერებების აკადემიური სფეროა უცვლელი და უნივერსალური კანონების აღმომჩენი. ისიც დროის, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური განვითარების ამა თუ იმ ეტაპის მოთხოვნილებათა გავლენას განიცდის. შესაბამისად, კონფლიქტის შეფასებას არ უნდა ჰქონდეს ეტერნალური ჭეშმარიტების აღმოჩენის პრეტენზია. მაგრამ იგი ადექვატური უნდა იყოს კონფლიქტებსა და ეთნიკურ საზოგადოებებზე დღეს არსებული აკადემიური ცოდნისა და კონფლიქტის მშვიდობიანი დარეგულირების პოლიტიკური ამოცანისა.

შეფასებაში, ამა თუ იმ ფორმით, უნდა გაიჟღეროს შემდეგმა:

თანამედროვე ქართველთა და აფხაზთა წინაპრები ისე ცხოვრობდნენ გვერდიგვერდ საუკუნეთა თუ ათასწლეულთა მანძილზე, რომ წარმოდგენაც არ ჰქონდათ ნაციონალური სუვერენიტეტის თანამედროვე იდეებზე. იყო პერიოდები, როდესაც ისინი ერთიან ფეოდალურ მონარქიაში შედიოდნენ, ხოლო ქართველთა და აფხაზთა არისტოკრატია ქმნიდა ერთიან კასტას. სხვა შემთხვევებში ორივე ეთნოსი მესამე ძალის გავლენის ქვეშ ექცეოდა - ან ერთად, ან ცალ-ცალკე. ამასთან, საკუთარი ფეოდალური სახელმწიფოს, თუ უცხო იმპერიათა ფარგლებში არსებული ერთიანობის პერიოდები იცვლებოდა ხოლმე გაყოფითა და გაუცხოვებით, კომუნიკაციათა წყვეტით, ეთნიკური შეფერილობის მქონე ფეოდალურ-კლანური შუღლით. შედეგად, იმ დროისათვის, როდესაც კავკასიაში შემოსული ნაციონალიზმის ევროპული იდეოლოგია ადგილობრივი ეთნიკური თვითშეგნების სუბსტრატს მოერგო, ქართველთა ერთობის ილიასეული ფორმულა ყოველი აფხაზისათვის თანაბრად გასაგები და მისაღები სულაც არ აღმოჩნდა.

ის, თუ რა როლი ითამაშა XIX საუკუნის რუსეთის კოლონიურმა პოლიტიკამ ქართულ-აფხაზურ გაუცხოებაში, ისტორიული თუ სოციოლოგიური ინტერესის სფერო უფროა, ვიდრე თანამედროვე შერიგების პოლიტიკის მშენებლობის საკითხი. ცხადი და გასათვალისწინებელი ერთია: თუ იმდროინდელი აფხაზური არისტოკრატიის ნაწილი უალტერნატივოდ იყო დაკავშირებული ქართულ სამყაროსთან კლასობრივი თუ ინტელექტუალური ძაფებით, იგივე ნამდვილად არ ითქმის ამ მხარის დანარჩენ მკვიდრებზე. ეთნიკურად ჭრელ რეგიონში, სადაც აფხაზური და მეგრული მოდგმის საცხოვრებელი სივრცის საზღვარი მუდმივად მერყეობდა და, შესაბამისად, ამა თუ იმ ოჯახის აფხაზობა ან მეგრელობა უფრო კონკრეტული გარემოებების შედეგს წარმოადგენდა, ვიდრე წმინდა ეთნიკური ჩამომავლობის, მრავალი ქვეყნის ისტორიიდან ცნობილი დრამა თამაშდებოდა: ენის სხვაობასა და მეხსიერებაში არეკლილი ისტორიული მოვლენების განსხვავებულ ინტერპრეტაციებზე დაყრდნობით, ორი ეროვნული პროექტი ჩამოყალიბდა. თუ მეგრულმა მოსახლეობამ სრულად მოიაზრა თავი ერთიან ქართულ, ეროვნულ ფარგლებში, აფხაზობა განსხვავებული ეროვნული იდეის საფუძველი გახდა. რევოლუციის ფონზე წარმართულ ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობათა შემდგომ განვითარებაზე კლასობრივმა ფაქტორმაც იქონია გავლენა. მრავალი აფხაზისათვის კლასობრივი საკითხი ეროვნულს დაუკავშირდა; ორივემ ერთად კი აფხაზური არისტოკრატიის გაქართველებული ნაწილისაგან გაუცხოება და რუსულ ბოლშევიზმთან დაახლოვება განაპირობა.

შედეგად, ჯერ 1917-1921 წლებში, შემდეგ კი საბჭოურ პერიოდში, ქართველთა და აფხაზთა ეთნოსების - აწ უკვე თანამედროვე ეთნიკური ერების - პოლიტიკური იდეალები რადიკალურად დასცილდა ერთმანეთს. დარჩა ყოფისა და ტრადიციის მსგავსება, მაგრამ ეს სულაც არაა საკმარისი პოლიტიკური ერთობისათვის. ამიტომაა, რომ რასაც არ უნდა გამოეწვია 30-იანი წლების საბჭოური რეპრესიები თუ დასავლეთ საქართველოდან მოსახლეობის მასობრივი მიგრაცია აფხაზეთში, აფხაზთათვის ეს ეროვნულ ჭრილში აღიქმებოდა და ქართული იმპერიალიზმის სახელი ერქმეოდა. გულახდილნი თუ ვიქნებით, უნდა ვაღიაროთ, რომ არაერთი ქართველისათვის აფხაზეთში დემოგრაფიული ბალანსის შეცვლა იმთავითვე წარმოადგენდა ეროვნულ ამოცანას. ჩვენი მამებისა და ბაბუების თაობებისათვის ეს ისტორიულ სამართლიანობად აღიქმებოდა, მაგრამ განა დიდი მტკიცება სჭირდება იმას, რომ საკუთარი ეროვნული იდეის მატარებელ აფხაზურ საზოგადოებაში ყოველივე სულ სხვა შუქზე იქნებოდა აღქმული.

საბჭოური იმპერიის პირობებში ეთნიკური ნაციონალიზმი თავისებური იყო - შეიძლება ითქვას, ლატენტური. იგი, პირველ რიგში ეთნოკრატიების - ეთნიკურად ჰომოგენური ადგილობრივი ბიუროკრატიებისა და ,,შემოქმედებითი ინტელიგენციების” - ფორმირებაში გამოიხატებოდა. სწორედ ეს ფენები, როგორც ახალი მმართველი კლასი, ასრულებდა წამყვან როლს ეროვნული შეკავშირების საქმეში - შუა საუკუნეობრივი არისტოკრატიისა თუ სამღვდელოების მსგავსად. იყო ამის უკან კერძო, კლანური ინტერესები? საკავშირო ფონდების მაქსიმალურად მოზიდვისა და ძალაუფლებისათვის ბრძოლის ლოგიკა? რა თქმა უნდა, მაგრამ დიდი ანგარიშით, ქართული და აფხაზური ეთნოკრატიები და ინტელიგენციები ნაციონალურ იდეალთა გამო უფრო უწევდნენ ერთმანეთს კონკურენციას, ვიდრე მატერიალური მომხვეჭელობის მოტივით. სწორედ ეს მგონია მთავარი მიზეზი იმისა, რომ საქართველოს კომკავშირის ახალგაზრდა ნომენკლატურის წარმომადგენელი სერგეი ბაღაბში, საბოლოო ჯამში, აფხაზური ეროვნული იდეის ერთერთი ჯარისკაცი გახდა, მისი უფროსი კოლეგა, ჟიული შარტავა კი - ქართულის.

საბჭოთა კავშირის დაშლამ, ახალმა ეროვნულმა მოძრაობებმა მხოლოდ პოლიტიკურად გააფორმა, სააშკარაოზე გამოიტანა ეს ხანგრძლივი ნაციონალისტური დავა ქართულ და აფხაზურ ელიტებს შორის. მას ვერაფერი მოუხერხა ლიბერალურ-დემოკრატიულმა შემადგენელმა, რომელიც ნებისმიერი ეროვნული მოძრაობის თანამდევია და პროცესები ყველაზე უარყოფითი სცენარით წარიმართა. როცა დაპირისპირება კულმინაციას აღწევს, მხარეები შიდა თუ გარე მოკავშირეების არჩევაში დიდი ეთიკით არ გამოირჩევიან ხოლმე. ამიტომაც მიიღო 1992-1993 წლების ომმა ავანტიურისტების, უცხო ქვეყნის აგენტების, კრიმინალების თარეშის სახე. თუმცა არც ერთი ომის სახე არ ყოფილა და ვერც იქნება ეთიკური.

ჩვენ აღმოვჩდით მხოლოდ ჩვენი სიმართლის ტყვეობაში, არ დავფიქრდით აფხაზურ სიმართლეზე. შედეგად, გამოირიცხა დიალოგის შანსი. მხარეებმა ძალაზე აიღეს აქცენტი და ესაა მთავარი მიზეზი იმისა, რაც მოხდა. ჩვენ წავაგეთ, ჩვენ გვინდა დღეისათვის არსებული შედეგების გადახედვა. ამიტომაც ჩვენ გვმართებს ინიციატივა როგორც საკუთარი ნაციონალიზმის ეგოისტური ასპექტების, ისე სხვისი ნაციონალიზმის კანონზომიერი ნიშნების აღიარებაში. აქამდე ხომ სულ პირიქით ვიქცეოდით.

თუ ჩემეული ანალიზი მისაღები აღმოჩნდება ქართული მხარისათვის, მაშინ ძნელი არ უნდა იყოს კონფლიქტის შეფასებიდან ნდობის მშენებლობის კონკრეტულ წინადადებებზე გადასვლა. თავად ეს შეფასებაც ნდობის მშენებლობისაკენ გადადგმული ნაბიჯია.

პოლიტიკური მიზანშეწონილობა, კონფლიქტების შესახებ არსებული კვლევები თუ ქართულ-აფხაზური სოციალური ისტორიის ანალიზი გვიბიძგებს იმის კონსტატაციისაკენ, რომ არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს წიაღსვლებს ამა თუ იმ აფხაზური გვარის ქართულ ძირებზე, ისევე როგორც პირიქით. ეთნოსის, მითუმეტეს კი თანამედროვე ეთნიკური ნაციის ფორმირება კოლექტიური ნებელობის შედეგია და ამ ნების გულწრფელობა სულაც არაა დამოკიდებული ეტიმოლოგიურ სიზუსტეებზე. მოხდა ისე, რომ აფხაზეთის მოსახლეობის საგრძნობი ნაწილი, რომელზეც ვერავინ იტყვის, რომ აფხაზურ მიწაზე ფესვები არ ეძებნება და ა.შ. თავს ცალკე, ქართველთაგან განსხვავებული ნაციონალური ერთობის ნაწილად აღიქვამს. მისთვის აფხაზეთი ერთადერთი სამშობლოა. ნაციად თვითაღქმა კი აფხაზებს უცილობლად უბიძგებს პოლიტიკური უფლებების მოთხოვნისაკენ. ეს უკანასკნელი გარემოება რომელიმე უცხოელი კონსპირატორის ბოროტი ხრიკის შედეგი კი არაა, არამედ ნაციონალიზმის, როგორც პოლიტიკური და მეტიც, სოციოლოგიური მოვლენის ლოგიკა. ნაციონალიზმის დაგმობა არაფრის მომცემია - ეს იდეოლოგია რჩება თანამედროვე მსოფლიოს დომინანტურ პარადიგმად, დემოკრატიის იდეასთან ერთად. ეს ჩანს როგორც საერთაშორისო პოლიტიკურ პროცესებში, ისე თანამედროვე ისტორიკოსების, სოციოლოგებისა თუ პოლიტიკური მეცნიერების წარმომადგენელთა ნააზრევშიც.¹

რა თქმა უნდა, ნაციონალიზმი ყოველთვის არ მიდის არც ქსენოფობიამდე, უცხოს სიძულვილამდე და, არც ამა თუ იმ ნაციის სრული დამოუკიდებლობის მოთხოვნამდე. მაგრამ იმისათვის, რომ ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებში მტრის ხატი გავაქარწყლოთ და აფხაზეთის სრული დამოუკიდებლობის ალტერნატივა შესაძლებელი გავხადოთ, აფხაზთა თვითგამორკვევის ნებისმიერი მოთხოვნის ლოგიკურობა, აფხაზური ნაციონალური იდეის ლეგიტიმურობა უნდა ვაღიაროთ. არა თუ ხმამაღლა არ უნდა ვისაუბროთ იმაზე, რომ აფხაზური ელიტა გარეშე ძალების აგენტი თუ მარიონეტია მხოლოდ, არამედ თავიდანაც უნდა ამოვიგდოთ შეცდომაში შემყვანი ეს აზრი.

მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც აფხაზები დარწმუნდებიან, რომ ჩვენ გვესმის მათი მთავარი, ნაციონალურ-პოლიტიკური მისწრაფების კანონზომიერება, შესაძლებელი გახდება მათგანაც იმის გაგების მიღწევა, თუ რატომაა ჩვენთვის ესოდენ მტკივნეული აფხაზეთის სრული დამოუკიდებლობა, ქართულ-აფხაზური პოლიტიკური კავშირის სრული გაწყვეტა.

როგორი უნდა იყოს ჩვენი კონტრ-არგუმენტაცია? რა თქმა უნდა, საერთაშორისო სამართალზე მითითება ისევ აქტუალურია, მაგრამ ნდობისათვის - არასაკმარისი. ჩვენ ჩვენი ძირეული წუხილების არტიკულირება უნდა მოვახდინოთ, რომელშიც ღირებულებებს, იდეალებს არანაკლები ადგილი უკავია, ვიდრე მატერიალურ, ჰუმანიტარულ და სამართლებრივ არგუმენტებს. ეს უფრო გასაგები იქნება იგივე განცდების მქონე საზოგადოებისათვის, რომელსაც სახელმწიფოებრივი ურღვეობის საერთაშორისო პრინციპით აპელირება მხოლოდ თავდაცვით პოზიციაში აყენებს და ისტორიულ-მითოლოგიურ სამყაროში აბრუნებს. სანამ მათ ჩვენი ნაციონალური რომანტიზმისა არ ესმით, მანამდე მითითებანი გაეროსა თუ ეუთოს რეზოლუციებზე აგრესიული, სხვისი მიწის დაპყრობის მსურველი ქართველების შეთქმულებად მიაჩნიათ. შედეგად, როგორც იძულებით ალტერნატივას, აფხაზები კიდევ უფრო ეჯაჭვებიან რუსეთს, რაც არა მხოლოდ ქართულ, არამედ აფხაზურ ინტერესებშიც არ შედის.

ჩვენი დამატებითი არგუმენტი ისტორიულია. მეტიც, რწმენის საკითხია. მისი ობიექტურობის სკურპულოზური შემოწმება ისევეა ძნელი, როგორც ისტორიის აფხაზთა ვერსიის ობიექტურობისა. მაგრამ კონფლიქტში რწმენის, ღირებულებების მატერიალურ წონას არავინ ამოწმებს. საკმარისია იმის დანახვა, რომ კოლექტიური ღირებულებებისა და რწმენისათვის ადამიანები სიკვდილზე მიდიან. შესაბამისად, ეს არგუმენტი არანაკლებია ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებში, ვიდრე საერთაშორისო სამართლის ნორმები და 20 საუკუნეში ჩვენთან მომხდარი კონსტიტუციურ-პოლიტიკური ცვლილებების მთელი კასკადი. ორი სიტყვით, ჩვენი ისტორიულ-ღირებულებითი არგუმენტი შემდეგში მდგომარეობს:

რიგით ქართველს სწამს საკუთარი ეროვნული იდეის და ამ იდეაში ერის მითოლოგიზირებული წარსული კონკრეტულ ტერიტორიაზეა მიჯაჭვული. ამ ტერიტორიაში აფხაზეთიც მოიაზრება თუნდაც იმიტომ, რომ ჩვენ თანამედროვე ეროვნული ორგანიზმი არა მხოლოდ ანტიკური ქართლიდან, არამედ ეგრის-ლაზიკიდანაც გამოგვყავს, მეტიც, ბაგრატიონთა ერთიანი საქართველოს ფორმირება მნიშვნელოვანწილადაა დავალებული აფხაზეთის მეფეებზე. აფხაზთა წინაპრების მონაწილეობითა და თანხმობით ხდებოდა, რომ ერთიანობის შემდეგ აფხაზეთი ზოგჯერ საქართველოს იდენტური ცნება იყო, შუა საუკუნეების ქართული დამწერლობა და ლიტერატურა კი ისევე იყო ჩვენი, როგორც მათი. ამის დავიწყება დავითის და თამარის დავიწყებას ნიშნავს და ეს ქართველს არ შეუძლია. სხვათა შორის, ეს ორი სახელი ვერც თანამედროვე აფხაზისათვის იქნება ემოციურ მუხტს მოკლებული - აფხაზთა გადმოცემებში ოქროს ხანასთან ასოცირებული ეს ორი მეფე მათი მეფეების, ,,აპსხების” პროტოტიპებადაა გამოყვანილი.²

შედეგად, ისტორიული აფხაზი თანამედროვე, კოლექტიური ქართველის წინაპარიც ხდება; ისტორიული აფხაზეთი კი - მისი სამშობლოც. აქაა ჩვენი, ქართველებისა და აფხაზების იდენტობისა და ისტორიული სივრცის საზიაროობის გასაღები. მაგრამ ჩვენი თანამედროვე იდენტობის ამ ფესვებს, ხატებს არ უნდა მივყავდეთ დასკვნამდე, რომ თანამედროვე აფხაზები ცდებიან, როდესაც დამოუკიდებლობას ითხოვენ. ეს მათი ნებაა. დასკვნა ერთია მხოლოდ, ჩვენთვის აფხაზეთი და აფხაზებიც მეტია, ვიდრე გაგრის სანაპიროს მომხიბლავობა.

ვფიქრობ, ჩვენ თუ გავიგებთ აფხაზური ნაციონალური იდეის გულწრფელობას, იგივე შედეგს უნდა ველოდეთ ჩვენი იდეის მიმართ. რა თქმა უნდა, სასწაული უცებ არ მოხდება. ქართველთა თვითიდენტიფიკაციის თავისებურების გაგება მათ არ ააღებინებს ხელს დამოუკიდებლობისაკენ სწრაფვისაგან, მაგრამ თუ აფხაზებში ქართველთაგან მომდინარე საფრთხის განცდა შესუსტდა, სავსებით რეალური მგონია ქართულ-აფხაზური დიალოგის დაწყება ახალი ერთობის თაობაზე.

________________________

1. ნათქვამის დამადასტურებლად ნაციონალიზმის აღიარებული ბრიტანელი მკვლევარის, ენტონი დ. სმიტის ნაშრომების კმარა, მისი ერთერთი ფუნდამენტური კვლევის „ნაციონალიზმი: თეორია, იდეოლოგია, ისტორია“ წაკითხვა აწ უკვე აწ უკვე ქართულადაც შეიძლება

2. ГЕОРГИЙ АНЧАБАДЗЕ ГРУЗИНО-АБХАЗСКОЕ ГОСУДАРСТВО: ИСТОРИЧЕСКАЯ ТРАДИЦИЯ И ПЕРСПЕКТИВЫ Аспекты грузино-абхазского конфликта, 5. Материалы грузино-абхазской конференции: Преемственность культур в контексте государственного строительства. Адлер - 26-28 августа 2000 г. Ирвайн, 2001. С. 309-324.

იმისათვის, რათა აფხაზის ცნობიერებაში ქართველი მტრის ხატი დავამსხვრიოთ, ჩვენ ცალსახად უნდა დავგმოთ 1992 წლის აგვისტოში აფხაზეთის ტერიტორიაზე საქართველოს იმჟამინდელი ხელისუფლების მიერ დაწყებული სამხედრო ოპერაცია. ეს იყო დანაშაულზე მეტი - ეს იყო შეცდომა. არანაირი კრიმინოგენული ვითარებით თუ პროვოკაციებით არ შეიძლება გამართლდეს ქართული ტანკების შესვლა სოხუმში. ჩვენ რომ მაშინვე დავფიქრებულიყავით ამ კონფლიქტის ეთნიკურ და ისტორიულ საფუძვლებზე, ეგებ არ ავყოლოდით ამბიციებს, ორად გაყოფილი ქართული საზოგადოების აფხაზური მტრის ხატით გამთლიანების ილუზიას, თუ რუსი გენერლების პროვოკაციას. მაშინ არც აფხაზეთის ქართველობა გახდებოდა იძულებული, ან იარაღი აეღო და ან ,,ქართული საქმის” მოღალატის იარლიყი დაემსახურებინა. ვერავინ იტყვის, რომ აფხაზური მხრიდან არ იყო იგივე შეუვალობის, მოვლენებისადმი ცალმხრივი დამოკიდებულების მაგალითები, მაგრამ ჩვენ ახლა ჩვენს შეცდომებზე გვჭირდება პასუხის გაცემა, რათა მოახლოვდეს ურთიერთმიტევებისა და დაახლოვების დრო.

მას შემდეგ, რაც ძალადობის ესკალაცია მოხდა და ათასობით ადამიანი ე.წ. ომის ეკოლოგიის გარემოში აღმოჩნდა, მხარეები ბუნებრივად ფოკუსირდნენ საკუთარ სიმართლეზე და ურთიერთდემონიზაციაზე. გარკვეული დროით მაინც, დიალოგი ერთობლივ წარსულსა და მომავალზე წარმოუდგენელი გახდა. მხარეებს შორის უერთიერთმიმართების ერთი განცდა ტრიალებდა - შურისძიება. ასეთ ფონზე კი თუ ვინმე რაიმე სარგებელს ნახულობდა, ეს კრიმინალური სამყარო და რუსეთის რევანშისტული წრეები იყო.

შეიძლება დავა იმაზე, თუ რა მოხდებოდა, რომ არა 1992 წლის აგვისტო. მოვახერხებდით თუ არა ქართველები და აფხაზები საერთო ენის გამონახვას, თუ ომის ქარცეცხლი თავად სოხუმში დაინთებოდა, ადგილობრივი უზენაესი საბჭოს აფხაზურ და ქართულ ფრაქციათა მიერ, მაგრამ არც ამგვარი წიაღსვლებია არსებითი მომავლისათვის, თუ ამ მომავალში მთავარი კონფლიქტის დარეგულირებაა. ერთი კია, ჩვენი პასუხისმგებლობები აფხაზურ პარლამენტსა თუ სოხუმის უნივერსიტეტში განვითარებულ წინასაომარ მოვლენებშიც უნდა გამოვავლინოთ. იმ დროს ქართული მხარის ლეგიტიმურ მოთხოვნებში შერეული იყო ეგოიზმიც, მოსმენის უუნარობაც და, ეგებ, მერკანტილური ინტერესიც.

მაგრამ ეს სხვა თემაა. ნდობის მშენებლობისათვის უპირველესი ისაა, რომ ითქვას: შევარდნაძის ხელისუფლება არა მხოლოდ ქართული, არამედ აფხაზური საზოგადოების წინაშეცაა პასუხისმგებელი დაღვრილი სისხლისათვის.