თავშესაფრის უფლება

1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლი 14:

„ყველა ადამიანს აქვს დევნისგან თავშესაფრის ძიების და სარგებლობის უფლება სხვა ქვეყანაში“

1951 წლის კონვენციის ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ პირველი მუხლი აცხადებს, რომ ლტოლვილია ნებისმიერი ადამიანი, ვინც:

„... საფუძვლიანი შიშის გამო, რომ იგი შეიძლება გახდეს დევნის მსხვერპლი რასის, რელიგიის, აღმსარებლობის, ეროვნების, გარკვეული სოციალური ჯგუფისადმი კუთვნილების ან პოლიტიკური მრწამსის გამო, იმყოფება თავისი მოქალაქეობის ქვეყნის გარეთ და არ შეუძლია ან არ სურს ამგვარი შიშის გამო ისარგებლოს ამ ქვეყნის მფარველობით;…“ (მუხლი 1A (2).

დასჯისაგან გათავისუფლების პრინციპი

1951 წლის კონვენცია ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ, მუხლი 31.1

„ხელშემკვრელი სახელმწიფოები არ დასჯიან მათ ტერიტორიაზე უკანონო შემოსვლის ან ყოფნისთვის ლტოლვილებს, რომლებიც შემოვიდნენ უშუალოდ იმ ტერიტორიებიდან, სადაც მათ სიცოცხლეს ან თავისუფლებას პირველი მუხლით გათვალისწინებული საშიშროება ემუქრება, უნებართვოდ იმყოფებიან ამ სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე - იმ პირობით, რომ ასეთი ლტოლვილები დაუყონებლივ თავად გამოცხადდებიან ხელისუფლების ორგანოებში და სათანადო განმარტებებს წარადგენენ თავისი უკანონო შემოსვლის ან ყოფნის შესახებ.“

არგაძევების პრინციპი

1951 წლის კონვენცია ლტოლვილის სტატუსის შესახებ, მუხლი 33.1

„არცერთი ხელშემკვრელი სახელმწიფო არ გაასახლებს ან დააბრუნებს ლტოლვილს იმ ქვეყნის საზღვარზე, სადაც მის სიცოცხლეს ან თავისუფლებას საფრთხე ემუქრება მისი რასის, რელიგიის, ეროვნების, გარკვეული სოციალური ჯგუფისადმი კუთვნილების და პოლიტიკური მრწამსის გამო.“

1984 წლის კონვენცია წამების და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან ღირსების შემლახავი მოპყრობის ან სასჯელის წინააღმდეგ

„არცერთმა მონაწილე სახელმწიფომ არ უნდა გაასახლოს, დააბრუნოს (რეფოულერ) ან გადასცეს რომელიმე პირი სხვა სახელმწიფოს თუ არის სერიოზული საფუძველი ეჭვისათვის, რომ მას იქ დაემუქრება წამების საფრთხე“ (მუხლი 3)

ადამიანის უფლებების და ფუნდამენტური თავისუფლებების
დაცვის 1950 წლის ევროპის კონვენცია, მუხლი 3

„არავინ არ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას ან არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას ან სასჯელს.“

1966 საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური
უფლებების შესახებ, მუხლი 7

„არავინ არ უნდა განიცდიდეს წამებას ან სასტიკ, არაადამიანურ ან მისი ღირსების დამამცირებელ მოპყრობასა თუ სასჯელს.“

ეროვნულ დონეზე თავშესაფრის სამართლებრივი ჩარჩო შედგება შემდეგი აქტებისგან:

კონსტიტუცია

მუხლი 6

2. საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას ან შეთანხმებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, კონსტიტუციურ შეთანხმებას აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების მიმართ.

მუხლი 7

სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს.

მუხლი 14

ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა.

მუხლი 17

2. დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება.

მუხლი 47

1. საქართველოში მცხოვრებ უცხოელ მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი აქვთ, გარდა კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.

2. საყოველთაოდ აღიარებული საერთაშორისო სამართლის ნორმების შესაბამისად, კანონით დადგენილი წესით, საქართველო თავშესაფარს აძლევს უცხოელ მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებს.

3. დაუშვებელია სხვა სახელმწიფოს გადაეცეს შემოხიზნული პირი, რომელსაც დევნიან პოლიტიკური მრწამსისათვის, ან იმ ქმედობისათვის, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით დანაშაულად არ ითვლება.

კანონი უცხოელთა სამართლებრივი
მდგომარეობის შესახებ

მუხლი 4

3. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემაში შემავალ უფლებამოსილ ორგანოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ დადგენილ განსაკუთრებულ შემთხვევებში შეუძლია ნება დართოს უცხოელს სახელმწიფო საზღვრის სამგზავრო დოკუმენტის გარეშე გადმოკვეთასა და საქართველოში ყოფნაზე 3 თვემდე ვადით.

მუხლი 16

1. საქართველოში უცხოელის კანონიერად ყოფნის საფუძველია ვიზა, საქართველოში ბინადრობის ნებართვა ან ლტოლვილის სტატუსი (ლტოლვილის მოწმობა), თუ ამ კანონითა და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.

3. საქართველოში ბინადრობის ნებართვის ან ლტოლვილის მოწმობის მფლობელი უცხოელები ბინადრობის ნებართვის (ლტოლვილის მოწმობის) მოქმედების მთელ პერიოდში საქართველოში შემოდიან და საქართველოდან გადიან უვიზოდ.

მუხლი 48. თავშესაფრის მიცემა

საქართველოს კონსტიტუციის, საერთაშორისო ხელშეკრულებისა და საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად საქართველოში უცხოელებს შეიძლება მიეცეთ თავშესაფარი.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

მუხლი 344. საქართველოს სახელმწიფო საზღვრის უკანონოდ გადაკვეთა

1. საქართველოს სახელმწიფო საზღვრის უკანონოდ გადაკვეთა - ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით 3-დან 5 წლამდე

2. ამ მუხლის I ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება ჩადენილი: ჯგუფურად, ძალადობით ან ძალადობის მუქარით - ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით 4-დან 5 წლამდე

შენიშვნა: ეს მუხლი არ ვრცელდება საქართველოში გადმოსულ უცხო ქვეყნის მოქალაქე-ებზე ან მოქალაქეობის არ მქონე პირებზე, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად ხელისუფლებას თავშესაფარს სთხოვს, თუ მის ქმედებაში არ არის სხვა დანაშაულის ნიშნები.

სხვა კანონები და დებულებები

საქართველოს კანონი საქართველოს სასაზღვრო პოლიციის შესახებ

მუხლი 4. სასაზღვრო პოლიციის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები და უფლებამოსილებანი

სასაზღვრო პოლიციის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლებია: საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, ეს კანონი, „საქართველოს სახელმწიფო საზღვრის შესახებ“, „საქართველოს საზღვაო სივრცის შესახებ“, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონები და სხვა შესაბამისი კანონები და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები.

მუხლი 5. სასაზღვრო პოლიციის საქმიანობის ძირითადი პრინციპები

1. სასაზღვრო პოლიციის საქმიანობა ემყარება კანონიერების, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის, მართლზომიერების, საჯაროობის, აგრეთვე აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის პრინციპებს.

2. სასაზღვრო პოლიციის მიერ განსახორციელებელი რამდენიმე სავარაუდო ღონისძიებიდან უნდა აირჩეს ისეთი, რომელიც ყველაზე ნაკლებ ზიანს მიაყენებს საზოგადოებასა და კონკრეტულ პირებს.

მუხლი 7. სასაზღვრო პოლიციის თანამშრომლობა სახელმწიფო ორგანოებთან, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან, იურიდიულ და ფიზიკურ პირებთან

1. სასაზღვრო პოლიცია მისთვის დაკისრებული ამოცანების შესრულების მიზნით, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით თანამშრომლობს სახელმწიფო ორგანოებთან, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან, იურიდიულ და ფიზიკურ პირებთან.

მუხლი 13. პირის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება

1.პირის შესახებ ინფორმაცია მოპოვებული უნდა იქნეს ღიად და უშუალოდ ამ პირისაგან, გარდა ამ კანონითა და საქართველოს სხვა ნორმატიული აქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

მუხლი 19. პირის შესახებ ინფორმაციის გაცემისა და მიღების წესი

1. სასაზღვრო პოლიციას უფლება აქვს, სხვა უწყებებიდან გამოითხოვოს ინფორმაცია საქართველოს კანონმდებლობით მისთვის დაკისრებული ამოცანების შესრულების მიზნით, აგრეთვე შეუძლია სხვა უწყებებს გადასცეს პირის შესახებ ინფორმაცია, თუ ეს აუცილებელია სამსახურებრივი ამოცანების შესასრულებლად.

3. სასაზღვრო პოლიციას უფლება აქვს, პირის შესახებ ინფორმაცია გადასცეს უცხო ქვეყნების სახელმწიფო უწყებებს, საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და დიპლომატიურ წარმომადგენლობებს, თუ ეს გათვალისწინებულია საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით ან საჭიროა:

ა) სასაზღვრო პოლიციისათვის დაკისრებული ამოცანების შესასრულებლად;

ბ) საფრთხის თავიდან ასაცილებლად ან დანაშაულის აღსაკვეთად.

საქართველოს სასაზღვრო პოლიციის დებულება

მუხლი 3. სასაზღვრო პოლიციის უფლებამოსილება

2) სასაზღვრო პოლიცია, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, სასაზღვრო საკითხებში თანამშრომლობს საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებთან, საერთაშორისო, საზოგადოებრივ და სხვა ორგანიზაციებთან, მონაწილეობს ტრანსსასაზღვრო დანაშაულებათა და არალეგალური მიგრაციის წინააღმდეგ მიმართულ საერთაშორისო საქმიანობაში.

მუხლი 4. სასაზღვრო პოლიციის ძირითადი ამოცანები

თ) კომპეტენციის ფარგლებში საქართველოს კანონმდებლობის დაცვისა და საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულების კონტროლი.

საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის დებულება

მუხლი 2. დეპარტამენტის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები და სხვ.

მუხლი 3. დეპარტამენტის თანამშრომლობა სხვა უწყებებთან

დეპარტამენტი თანამშრომლობს სამინისტროს სისტემის ოპერატიულ და სხვა დანაყოფებთან, სხვა სამინისტროებთან და მათ დაქვემდებარებაში მყოფ სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებთან და მოქალაქეებთან და სხვ.

მუხლი 7. დეპარტამენტის ამოცანები:

სასაზღვრო გამტარ პუნქტებზე უცხოელთა ინსპექტირება, მიგრაციისა და უცხოელთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა მოთხოვნების შესრულების უზრუნველყოფა

საქართველოს კანონი პოლიციის შესახებ

მუხლი 3. პოლიციის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები

1. პოლიციის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლებია: საქართველოს კონსტიტუცია, საერთაშორისო სამართლებრივი აქტები, საქართველოს კანონები, საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს მთავრობის, საქართველოს პრემიერ-მინისტრის და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის სამართლებრივი აქტები და სხვა ნორმატიული აქტები.

2. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებიდან და შეთანხმებებიდან გამომდინარე, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად პოლიცია თანამშრომლობს უცხო ქვეყნების სათანადო სამსახურებთან.

3. საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვის მიზნით პოლიცია საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად თანამშრომლობს სხვა სახელმწიფო ორგანოებთან, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან და მოქალაქეებთან.

მუხლი 4. პოლიციის საქმიანობის პრინციპები

1. პოლიციის საქმიანობა ემყარება კანონიერების, პიროვნების, პატივისა და ღირსების დაცვის, ჰუმანიზმისა და საჯაროობის პრინციპებს.

2. პოლიცია მოვალეა პატივი სცეს და დაიცვას პიროვნების უფლებები და თავისუფლებები მიუხედავად მისი მოქალაქეობრივი, სოციალური, ქონებრივი მდგომარეობისა, რასობრივი და ეროვნული კუთვნილებისა, სქესისა, ასაკისა, განათლებისა, ენისა და სარწმუნოებისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა.

3. აკრძალულია პოლიციაში პოლიტიკური ორგანიზაციის შექმნა და მასში მონაწილეობა.

მუხლი 8. პოლიციის მოვალეობები

პოლიცია თავისი ამოცანების განხორციელებისას მოვალეა:

ა) მკაცრად დაიცვას მოქალაქის კანონიერი უფლებები სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას;

ბ) თავისი კომპეტენციის ფარგლებში სათანადო დახმარება აღმოუჩინოს სახელმწიფოს სხვა ორგანოებსა და მოქალაქეებს;

ი) განახორციელოს საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებთან ურთიერთობის სამართლებრივი უზრუნველყოფა;

უ) მიიღოს გადაუდებელი ზომები, თუ ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას საფრთხე შეექმნა, აგრეთვე ავარიის, კატასტროფის, ხანძრის, სტიქიური უბედურებისა და სხვა საგანგებო შემთხვევების დროს უმეთვალყურეოდ დარჩენილი ქონების დასაცავად.

თავშესაფარი

ლტოლვილი

1. საქართველოს პოლიციის შესახებ კანონის მე-3 და საქართველოს სასაზღვრო პოლიციის შესახებ კანონის მე-4 მუხლებში ჩამოთვლილია მესაზღვრეთა საქმიანობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ნორმები, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუცია და საქართველოს მიერ რატიფიცირებული საერთაშორისო ხელშეკრულებები. მაშასადამე, 1951 წლის კონვენცია წარმოადგენს სასაზღვრო და საპატრულო პოლიციის საქმიანობის მარეგულირებელ ერთ-ერთ სამართლებრივ საფუძველს.

2. სასაზღვრო და საპატრულო პოლიციამ უნდა უზრუნველყოს თავშესაფრის უფლება საქართველოს ტერიტორიაზე თავშესაფრის მაძიებელთა შემოშვების გზით. მათ უნდა მიიღონ განაცხადი თავშესაფრის მაძიებელთაგან, როლებიც უკანონოდ შემოვიდნენ საქართველოს ტერიტორიაზე (საზღვრის გადმოკვეთის დადგენილი წესის დარღვევით) და განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად მოახდინონ მათი დარეგისტრირება;

3. სასაზვრო და საპატრულო პოლიციელმა უნდა აცნობოს მის ხელმძღვანელობას და ასევე ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროს თავშესაფრის მაძიებლის შესახებ.

4. სასაზღვრო და საპატრულო პოლიციამ უნდა გააცნოს თავშესაფრის მაძიებელს საქართველოში თავშესაფრის მიღების პროცედურები და ასევე მათი უფლებები. ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს გაეროს ასოციაციისა და გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის (გლუკ) მიერ მომზადდა და გამოიცა სპეციალური საინფორმაციო ბუკლეტი, რომელიც არსებობს სხვადასხა ენაზე: სპარსული, თურქული, არაბული, ინგლისური, რუსული და ქართული. ბუკლეტების მოპოვება შესაძლებელია საქართველოს გაეროს ასოციაციის ან გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის ოფისებში.

5. სასაზვრო და საპატრულო პოლიციას მოეთხოვება იმოქმედოს არგაძევების პრინციპის დაცვით. დაუშვებელია ნებისმიერი თავშესაფრის მაძიებლის გასახლება, გაძევება ან გადაცემა სხვა ქვეყნისათვის თუ არსებობს სერიოზული საფუძველი ეჭვისათვის, რომ მას იქ დაემუქრება არაადამიანური ან დამაცირებელი მოპყრობა ან სასჯელი, მათ შორის წამება.

თავშესაფრის მაძიებლები და ლტოლვილები იმყოფებიან სქართველოს დაცვის და მზრუნველობის ქვეშ, შესაბამისად:

თავშესაფრის მაძიებელთა და ლტოლვილთა უფლებები და მოვალეობები განსაზღვრულია ლტოლვილთა შესახებ საქართველოს კანონის მე-3, მე-5, მე-6 და მე-18 მუხლებში.

თავშესაფრის მაძიებლებს სხვა უფლებებთან ერთად შეუძლიათ:

ლტოლვილს სხვა უფლებებთან ერთად შეუძლიათ:

პირი, რომელიც გაურბის დევნას, თავშესაფრის ქვეყანაში ხშირად უკანონოდ შემოდის, პირადობის დამადასტურებელი მოწმობისა და ვიზის გარეშე. „ლტოლვილის“ განმარტების თანახმად, ლტოლვილს არ შეუძლია ისარგებლოს თავისი მოქალაქეობის (მუდმივად საცხოვრებელი) ქვეყნის მფარველობით და შესაბამისად არ აქვს საშუალება მიმართოს აღნიშნული ქვეყნის შესაბამის ორგანოებს პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის (პირადობის მოწმობა ან პასპორტი) მისაღებად.

აღნიშნული ფაქტი გათვალისწინებულ უნდა იქნეს, როდესაც ადგილი აქვს მათი უფლებების შეზღუდვის მცდელობას, ქვეყნის ტერიტორიაზე შემოსვლის უფლების ჩათვლით.

ზოგადი წესიდან, რომელიც ასახულია 1951 წლის ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ კონვენციის 31-ე მუხლსა და ასევე სხვა საერთაშორისო სამართლებრივ აქტებში, გამონაკლისის სახით თავშესაფრის მაძიებელი შეიძლება დაკავებულ იქნეს ქვემოდჩამოთვლილი მიზეზების გამო, როგორც ამას ითვალისწინებს ეროვნული კანონდებლობა, რომელიც შესაბამისობაშია ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტრუმენტებთან. საერთაშორისო და ადამიანის უფლებათა სამართლის ნორ-მებთან შესაბამისობაში განხორციელებული დაკავება წარმოადგენს გამონაკლისს და ხორციელდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამას განსაზღვრავს კანონი და როდესაც აუცილებელია კანონიერი მიზნების მისაღწევად. დაკავებას შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ:

2006 წელს მიღებული „ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით, ტრეფიკინგის მსხვერპლი შესაძლოა ამავდროულად იყოს თავშესაფრის მაძიებელი. ტრეფიკინგის მსხვერპლს შეიძლება მიეცეს თავშესაფარი საქართველოში თუ არსებობს საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ წარმოშობის ქვეყანაში დაბრუნების შემთხვევაში მის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან თავისუფლებას საფრთხე დაემუქრება (მუხლი 20.7).

თუ თქვენ ეჭვობთ, რომ პირი შესაძლოა იყოს ტრეფიკინგის მსხვერპლი საქმე გადაეცით საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსთან არსებულ ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დაცვისა და დახმარების სახელმწიფო ფონდს.