საქმის ფაქტობრივი მხარე (არაოფიციალური ვერსია)

განმცხადებლები, ირლანდიის მოქალაქეები და გაერთიანებული სამეფოს ქვეშევრდომები, მარგარეტ მაკქანი, დანიელ ფარელი და ჯონ სევიჯი არიან, შესაბამისად, დანიელ მაკქანის, მეირედ ფარელის და შონ სევიჯის მშობლები, რომლებიც 1988 წლის 6 მარტს იქნენ დაცხრილულნი გიბრალტარში, იმ სპეციალური საჰაერო-მედესანტეთა სამსახურის მოსამსახურეთა მიერ, რომელიც შედის ბრიტანეთის არმიაში.

გაერთიანებული სამეფოს, ესპანეთისა და გიბრალტარის ხელისუფლებას ჯერ კიდევ 1988 წლის 4 მარტამდე ჰქონდა ინფორმაცია, რომ ირლანდიის რესპუბლიკური არმია (IRA) გეგმავდა ტერორისტულ აქტს გიბრალტარში. მოპოვებული მონაცემების საფუძველზე, ბრიტანეთის და გიბრალტარის ხელისუფლება მივიდა დასკვნამდე, რომ IRA-ს წევრები, რომელთა ვინაობაც დადგენილი იყო, 5 მარტს განახორციელებდნენ ტერორისტულ აქტს მსუბუქ ავტომანქანაში დისტანციურად მართვადი ბომბის აფეთქების გზით. გადაწყდა, რომ ჯგუფის წევრები დაეპატიმრებინათ მას შემდეგ, რაც ისინი ჩაიყვანდნენ მანქანას გიბრალტარში, რათა შემდგომი სასამართლო განხილვისთვის მტკიცებულებები მოეპოვებინათ. ხელისუფლება მიიჩნევდა, რომ ჯგუფის წევრები იყვნენ საშიში ტერორისტები, რომლებიც ალბათობის ძალიან მაღალი მაჩვენებლით იქნებოდნენ შეიარაღებულნი და, უსაფრთხოების სამსახურთან დაპირისპირების შემთხვევაში, გამოიყენებდნენ იარაღს და ააფეთქებდნენ ბომბს.

1988 წლის 6 მარტს, ნაშუადღევს, შონ სევიჯმა დააყენა ავტომობილი და შემდეგ დანიელ მაკქანთან და მეირედ ფარელთან ერთად დაათვალიერა ის ადგილი, სადაც ავტომობილი გააჩერა. მას შემდეგ, რაც ისინი მოსცილდნენ ავტომანქანას, ბომბის გაუვნებელყოფის ექსპერტმა დაათვალიერა მანქანა და გადასცა, რომ სწრაფი ვიზუალური დათვალიერების მონაცემებით, მანქანა საეჭვო იყო და შეიძლებოდა მასში ბომბი ყოფილიყო დამონტაჟებული. მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება ზემოთ ხსენებული სამივე პირის დაკავების შესახებ. ოპერაციის ხელმძღვანელობა დაევალა საჰაერო მედესანტეთა სპეციალურ სამსახურს. ორი სამხედრო მოსამსახურე დაედევნა მაკქანსა და ფარელს. როცა მაკქანმა მოიხედა, ერთმა მათგანმა პისტოლეტი მოიმარჯვა და უბრძანა, გაჩერებულიყვნენ. მაკქანმა ხელი გააცურა ჯიბისკენ, ფარელმა კი ჩანთისკენ. ჩათვალეს რა, რომ ორივეს დისტანციური მართვის მექანიზმის ამოქმედება სურდა ბომბის ასაფეთქებლად, მედესანტეთა ჯგუფის წევრებმა ორივეს გაუხსნეს ცეცხლი მცირე მანძილიდან, რის შედეგადაც ორივე დაიღუპა.

სევიჯს ორი სხვა სამხედრო მოსამსახურე მისდევდა. სროლის ხმის გაგონებისას ის მკვეთრად შემობრუნდა და მედესანტეებს შეეჯახა. ერთმა მათგანმა ხმამაღლა უბრძანა მას გაჩერებულიყო და იარაღი ამოიღო. სევიჯმა მარჯვენა ხელი გვერდისკენ წაიღო. ჩათვალეს, რომ მას დისტანციური მართვის მექანიზმის ამოქმედება უნდოდა, მედესანტეთა ჯგუფის წევრებმა ახლო მანძილიდან გახსნეს ცეცხლი, რის შედეგადაც სევიჯი დაიღუპა. პათოლოგანატომის დასკვნის თანახმად, ფარელს მოხვდა 8 ტყვია, მაკქანს - 5 და სევიჯს - 16.

აღმოჩნდა, რომ დაღუპულთაგან არც ერთს არ გააჩნდა არც იარაღი და არც დისტანციური მართვის მოწყობილობა. არც სევიჯის მიერ სანაპიროზე გაჩერებულ მანქანაში აღმოჩნდა ბომბი. თუმცა, მოგვიანებით, ესპანეთის პოლიციამ მარბელში (ესპანეთი) აღმოაჩინა ფარელის მიერ სხვისი სახელით დაქირავებული მანქანა, რომელშიც აღმოჩნდა ასაფეთქებელი მოწყობილობა 6 კილოგრამი ფეთქებადი ნივთიერებით „სემტექსი“.

1988 წლის 6 სექტემბერს დაიწყო აღნიშნულ პირთა დაღუპვის საქმის განხილვა გიბრალტარის კორონერის მიერ. კორონერი თავმჯდომარეობდა აგრეთვე ადგილობრივ მცხოვრებთაგან არჩეულ ნაფიც მსაჯულთა სხდომას. მოისმინეს 79 მოწმის ჩვენება, მათ შორის, სამხედრო მოსამსახურეების, პოლიციის ოფიცრების, დაზვერვის სამსახურის იმ თანამშრომლების, რომლებიც ოპერაციაში მონაწილეობდნენ, აგრეთვე, პათოლოგოანატომის, სასამართლოს ექსპერტების და ასაფეთქებელ მოწყობილობათა სპეციალისტების. 1988 წლის 13 სექტემბერს ნაფიცმა მსაჯულებმა გამოიტანეს ვერდიქტი, რომ, რაც მოხდა, მართლზომიერი იყო.

არ დაეთანხმნენ რა მიღებულ ვერდიქტს, განმცხადებლებმა 1990 წლის 1 მარტს წარადგინეს სარჩელი ჩრდილოეთ ირლანდიის ზედა სასამართლოში თავდაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ. მაგრამ სასამართლომ უარი თქვა სამეფო ტახტის ხელისუფლების წინააღმდეგ ეწარმოებინა საქმე. 1991 წლის 4 ოქტომბერს საბოლოოდ ეთქვათ განმცხადებლებს უარი საქმისწარმოების დაწყებაზე.

სამართალწარმოება კომისიაში

141. განმცხადებლებმა თავიანთი განცხადება (ნო. 18984/91) კომისიაში 1991 წლის 14 აგვისტოს შემოიტანეს. ისინი ჩიოდნენ, რომ დანიელ მაკკანის, მეირედ ფარელისა და შონ სევიჯის სპეციალური საჰაერო ძალების წევრების მიერ მოკვლის ფაქტი კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა.

სასამართლოსთვის წარმოდგენილი არგუმენტაცია

143. მთავრობამ წარმოადგინა არგუმენტი, რომ განცხადებასთან დაკავშირებული სიცოცხლის ხელყოფა გამართლებულია მე-2 მუხლის მე-2(ა) პუნქტით, როგორც გიბრალტარის მოსახლეობის არამართლზომიერი ძალადობისაგან დასაცავად აბსოლუტური აუცილებლობით გამოყენებული ძალის შედეგი და სასამართლოს სთხოვა, დაედგინა, რომ ფაქტები არ ავლენდნენ კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას სამიდან რომელიმე დაღუპულ ადამიანთან მიმართებით.

144. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ მთავრობამ გონივრული ეჭვის მიღმა სტანდარტის დაცვით ვერ უჩვენა, რომ ოპერაციის დაგეგმვა და განხორციელება მოხდა კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად. აქედან გამომდინარე, სიცოცხლის ხელყოფა არ წარმოადგენდა აბსოლუტურ აუცილებლობას ამ დებულების მნიშვნელობით (მუხლი 2-2).

სამართალი

I. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

145. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ უშიშროების ძალების წევრების მიერ ბატონ მაკკანის, ქალბატონ ფარელისა და ბატონ სავაჯის მოკვლა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა.

A. მე-2 მუხლის განმარტება
1. ზოგადი მიდგომა

146. მე-2 მუხლის განმარტებისას, სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს იმ ფაქტით, რომ კონვენციის - როგორც ინდივიდუალურ პირთა უფლებების დაცვის მექანიზმის - ობიექტი და მიზანია, მოითხოვოს მისი დებულებების განმარტება და გამოყენება იმგვარად, რომ უზრუნველყოს მისი გარანტიების პრაქტიკული და ეფექტიანი მოქმედება (იხ. სოერინგი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1989 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება, Series A No. 161, გვ. 34, პუნქტი 87 და ლოიზიდუ თურქეთის წინააღმდეგ (წინასწარი პროტესტი), 1995 წლის 23 მარტის გადაწყვეტილება, Series A No. 310, გვ. 27, პუნქტი 72).

147. აგრეთვე, უნდა გვახსოვდეს, რომ მე-2 მუხლი, როგორც დებულება, რომელიც არა მხოლოდ სიცოცხლის უფლებას იცავს, არამედ აყალიბებს გარემოებებს, თუ როდის შეიძლება გამართლებულ იქნეს სიცოცხლის ხელყოფა, კონვენციის ყველაზე ძირითად დებულებად ითვლება, რომლიდანაც, მე-15 მუხლის საფუძველზე, მშვიდობიან დროს გადახვევა დაუშვებელია. კონვენციის მე-3 მუხლთან ერთად (მუხ. 15-3) იგი აგრეთვე იცავს ევროპის საბჭოში შემავალი დემოკრატიული საზოგადოებების ერთ-ერთ ძირითად ღირებულებას (იხ. ზემოხსენებული სოერინგის საქმე, გვ. 34, პუნქტი 88). ამგვარად, ეს დებულებები ზუსტად უნდა იქნეს განმარტებული.

148. სასამართლო მიიჩნევს, რომ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტში გათვალისწინებული გამონაკლისები უჩვენებენ, რომ ეს დებულება (მუხ. 2-2) ვრცელდება სიცოცხლის განზრახ ხელყოფაზე, თუმცა, მისი შინაარსი ამით არ ამოიწურება. როგორც კომისიამ მიუთითა, მთლიანობაში წაკითხვით მე-2 მუხლის ტექსტი უჩვენებს, რომ მე-2 პუნქტი, უპირველეს ყოვლისა, ადგენს არა იმ შემთხვევებს, როდესაც პირის სიცოცხლის განზრახ ხელყოფაა დასაშვები, არამედ აღწერს სიტუაციებს, სადაც დასაშვებია „ძალის გამოყენება“, რომელსაც შესაძლოა გაუთვალისწინებელი შედეგის სახით ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფა მოჰყვეს. თუმცა, ძალის გამოყენება გამოწვეული უნდა იყოს „აბსოლუტური აუცილებლობით“, რათა მიღწეული იქნეს „ა“, „ბ“ ან „გ“ ქვეპუნქტებში განსაზღვრული რომელიმე მიზანი (იხ. განცხადება No. 10044/82, სტიუარტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1984 წლის 10 ივლისი, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები 39, გვ. 169-71).

149. ამ თვალსაზრისით, მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტში ტერმინის - „აბსოლუტური აუცილებლობა“ - გამოყენება მიუთითებს, რომ „აუცილებლობის“ შეფასებისას გამოყენებული უნდა იქნეს უფრო მკაცრი და უფრო მომთხოვნი ტესტი, ვიდრე „დემოკრატიული საზოგადოებისათვის აუცილებელი“ სახელმწიფოს ქმედების განსაზღვრისას გამოიყენება კონვენციის მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე (მუხლი 8-2, მუხლი 9-2, მუხლი 10-2, მუხლი 11-2). კერძოდ, გამოყენებული ძალა მე-2 პუნქტის ა, ბ, და გ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული მისაღწევი მიზნების მკაცრად პროპორციული უნდა იყოს.

150. დემოკრატიული საზოგადოებისათვის ამ დებულების (მუხ. 2) მნიშვნელობიდან გამომდინარე, სასამართლომ, შეფასების გაკეთებისას, სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევები უფრო მეტი გულმოდგინებით უნდა გამოიკვლიოს, განსაკუთრებით იქ, სადაც ადგილი აქვს სასიკვდილო ძალის განზრახ გამოყენებას და უნდა გაითვალისწინოს არა მხოლოდ ძალის განმახორციელებელ სახელმწიფო მუშაკთა ქმედებები, არამედ აგრეთვე თანმდევი გარემოებები, მათ შორის, გამოსაკვლევი ქმედებების დაგეგმვისა და კონტროლის საკითხები.

2. სიცოცხლის დაცვის ვალდებულება მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე

(ა) ეროვნული კანონმდებლობის და პრაქტიკის შესაბამისობა მე-2 მუხლის ნორმებთან

151. განმცხადებლებმა ამ დასათაურებით წარმოადგინეს, რომ კონვენციის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტი სახელმწიფოებს სიცოცხლის „დაცვის“ პოზიტიურ ვალდებულებას აკისრებს. კერძოდ, ეროვნული კანონმდებლობა მკაცრად უნდა აკონტროლებდეს და ზღუდავდეს გარემოებებს, როდესაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს პიროვნების სიცოცხლის ხელყოფას სახელმწიფო მუშაკის მიერ. სახელმწიფომ აგრეთვე სათანადო სწავლებით, ინსტრუქციებითა და კონსულტაციებით უნდა უზრუნველყოს ჯარისკაცები და სხვა სამართალდამცავი მუშაკები, რომლებმაც შესაძლოა ძალა გამოიყენონ და უნდა განახორციელოს მკაცრი კონტროლი ნებისმიერ ოპერაციაზე, სადაც შესაძლოა სასიკვდილო ძალა იქნეს გამოყენებული.

მათი აზრით, შიდასახელმწიფო კანონმდებლობა იყო ბუნდოვანი და ზოგადი და არ მოიცავდა მე-2 მუხლის აბსოლუტური აუცილებლობის ნორმას. ეს თავისთავად იყო აღნიშნული დებულების დარღვევა. ამ დებულების დარღვევას წარმოადგენდა ისიც, რომ კანონი არ მოითხოვდა სახელმწიფო მუშაკების გაწვრთნას მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის მკაცრი ნორმების შესაბამისად.

152. კომისიის აზრით, რასაც მთავრობა დაეთანხმა, მე-2 მუხლი არ უნდა იქნეს იმგვარად განმარტებული, თითქოს ეს მუხლი მოითხოვს იდენტური ფორმულირების არსებობას შიდასახელმწიფო სამართალში. მისი მოთხოვნები დაკმაყოფილებულად ითვლება, თუ კონვენციით დაფუძნებული უფლების არსი დაცული იქნა შიდასახელმწიფო სამართალში.

153. სასამართლო მიუთითებს, რომ კონვენცია ხელშემკვრელ მხარეებს არ ავალდებულებს, ეროვნულ კანონმდებლობაში ჩართოს მისი დებულებები (იხ. ჯეიმსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1986 წლის 21 თებერვალი, Series A No. 98, გვ. 47, პუნქტი 84, და წმინდა მონასტრები საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1994 წლის 9 დეკემბერი, Series A No. 301-A, გვ. 39, პუნქტი 90). გარდა ამისა, ეროვნული საკანონმდებლო ან კონსტიტუციური დებულებების ინ აბსტრაცტო კონვენციის მოთხოვნებთან შესაბამისობის შემოწმება კონვენციის ინსტიტუტების როლს არ წარმოადგენს (იხ. მაგ. კლასი და სხვები გერმანიის წინააღმდეგ, 1978 წლის 6 სექტემბრის გადაწყვეტილება, Series A No. 28, გვ. 18, პუნქტი 33).

154. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, აღსანიშნავია, რომ გიბრალტარის კონსტიტუციის (იხ. ზემოთ პუნქტი 133) მე-2 მუხლი კონვენციის მე-2 მუხლის მსგავსია იმ განსხვავებით, რომ აქ სიცოცხლის ხელყოფის გამომწვევი ძალის გამოყენების გამამართლებელი არგუმენტაციის სტანდარტი არის „გონივრულად გამართლებული“და არა „აბსოლუტურად აუცილებელი“, როგორც ეს კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტშია დადგენილი. მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის ნორმა ეროვნულ ნორმაზე უფრო მკაცრია, მთავრობამ განაცხადა, რომ ეროვნული სასამართლოების მიერ ამ ნორმის განმარტება და მისი გამოყენების მანერა ამ ორ კონცეფციას შორის მნიშვნელოვან განსხვავებას არ იწვევს.

155. სასამართლოს მიაჩნია, რომ რამდენად არგუმენტირებულიც არ უნდა იყოს ეს მტკიცება, ორ ნორმას შორის განსხვავება იმდენად მნიშვნელოვანი არ არის, რომ მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა მხოლოდ ამ საფუძველზე დადგინდეს.

156. სახელმწიფო მუშაკთა ტრენინგისა და ინსტრუქტირების და ოპერატიული კონტროლის კუთხით განმცხადებელთა არგუმენტებთან მიმართებით სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეს არის სფერო, რომელიც წინამდებარე საქმის კონტექსტში წარმოშობს საკითხებს მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, რომელიც ტერორისტული თავდასხმის საშიშროებაზე სახელმწიფოს რეაგირების პროპორციულობას ეხება. […] (ბ) მოკვლევის პროცესის, როგორც საგამოძიებო მექანიზმის ადეკვატურობა

157. ამავე დასათაურებით, გაეროს ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის პრინციპების ნორმებზე მითითებით (იხ. ზემოთ პუნქტი 138-139), განმცხადებლებმა აგრეთვე წარმოადგინეს, რომ სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ეფექტიანი ex post facto პროცედურა, რომელმაც დამოუკიდებელი სასამართლო პროცესის მეშვეობით უნდა დაადგინოს სახელმწიფო მუშაკის მიერ განხორციელებული მკვლელობის გარემოებები, რაზედაც სრულად უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი ნათესავებს.

ემნესტი ინტერნეიშენელთან და ბრიტიშ-აირიშ ვოჩთან ერთად ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ეს პროცედურული მოთხოვნა მოკვლევას არ დაუკმაყოფილებია მთელი რიგი ხარვეზების გამო. კერძოდ, ისინი ჩიოდნენ, რომ არ უწარმოებიათ სროლის გამომწვევი ოპერაციის ასპექტების დამოუკიდებელი გამოძიება; არ განხორციელებულა დანაშაულის ადგილის გამოკვლევასთან დაკავშირებული ჩვეულებრივი პროცედურები; პოლიციას არ მოუძიებია და არ გამოუკითხავს ყველა თვითმხილველი; კორონერი იჯდა მსაჯულებთან ერთად, რომლებიც „გარნიზონის“ დაბიდან იყვნენ და ახლო კავშირი ჰქონდათ სამხედროებთან;

კორონერმა უარი თქვა, შეემოწმებინათ მსაჯულები, რათა გამოერიცხათ სამეფო სამსახურის წევრები; შესაბამისი სამთავრობო ორგანოს მიერ გამოცემული საზოგადოებრივი ინტერესის სერტიფიკატი ეფექტიანად ამცირებდა მთელი ოპერაციის შემოწმებას.

გარდა ამისა, ისინი გამოთქვამდნენ პრეტენზიას, რომ მოკვლევის პროცესზე სამეფო ძალები თანაბარ მდგომარეობაში არ იმყოფებოდნენ და ამიტომ ჭეშმარიტების დადგენაში შეზღუდულები იყვნენ, რამეთუ, inter alia, მათ არ ჰყავდათ იურიდიული მრჩეველი და მხოლოდ ორი ადვოკატით იყვნენ წარმოდგენილი; მოწმეთა ჩვენებები წინასწარ გააცნეს სამეფო ძალების წარმომადგენლებს და პოლიციისა და ჯარისკაცების ადვოკატებს, მაგრამ არა მათ ადვოკატებს - გარდა ბალისტიკური და პათოლოგიური ექსპერტიზის დასკვნებისა; მათ არ ჰქონდათ პროცესის ყოველდღიური ჩანაწერების ასლის გადაღების ფინანსური საშუალება, რომლის ფასიც 500-600 ფუნტ სტერლინგს შეადგენდა.

160. სასამართლოს მიაჩნია, რომ წინამდებარე საქმეში საჭირო არ არის, დადგინდეს, სიცოცხლის ხელყოფასთან დაკავშირებულ საქმეზე სამოქალაქო სარჩელის აღძვრის მიზნით, სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის უფლება შეიძლება თუ არა გამომდინარეობდეს მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტიდან, რადგან ეს საკითხი უფრო სათანადოდ კონვენციის მე-6 და მე-13 მუხლებშია განხილული - ეს არის დებულებები (მუხ. მე-6 და მე-13), რომლებზეც განმცხადებლებს მითითება არ გაუკეთებიათ.

მაკქანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

161. სასამართლო, კომისიის მსგავსად, შემოიფარგლება იმის აღნიშვნით, რომ სახელმწიფო მუშაკების მიერ თვითნებური მკვლელობის ზოგადი სამართლებრივი აკრძალვა პრაქტიკაში არაეფექტიანი იქნება, თუ არ იარსებებს სახელმწიფო ორგანოების მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენების კანონიერების გადასინჯვის პროცედურა. ამ დებულების (მუხ. 2) საფუძველზე, სიცოცხლის უფლების დაცვის ვალდებულება, კონვენციის 1-ლი მუხლის ვალდებულებასთან ერთად წაკითხვით („თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყოფენ ამ კონვენციით განსაზღვრულ უფლებებს“), მოითხოვს, რომ არსებობდეს ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიების რაიმე ფორმა, როდესაც ინდივიდუალური პირის სიცოცხლის ხელყოფა გამოწვეულია ძალის გამოყენებით, inter alia, სახელმწიფო მუშაკის მიერ.

162. თუმცა, წინამდებარე საქმეში სასამართლო საჭიროდ არ მიიჩნევს, დაადგინოს, რა სახით და რა პირობებში უნდა განხორციელდეს ეს გამოძიება, რადგან ნამდვილად ჩატარდა საჯარო მოკვლევის პროცესი, სადაც განმცხადებლები კანონიერად იყვნენ წარმოდგენილი და, სადაც სამოცდაცხრამეტ მოწმეს მოუსმინეს. გარდა ამისა, პროცესი ცხრამეტი დღე გაგრძელდა და, როგორც მოკვლევის სქელტანიანი ჩანაწერები უჩვენებს, მასზე დეტალურად განიხილეს მკვლელობასთან დაკავშირებული მოვლენები. ამასთან, როგორც ჩანაწერებიდან ჩანს, კორონერის მიერ მსაჯულებისათვის წარდგენილი შემაჯამებელი მოხსენების ჩათვლით, განმცხადებლების სახელით მოქმედ ადვოკატებს შეეძლოთ, გამოეკვლიათ და ჯვარედინი დაკითხვა ჩაეტარებინათ ძირითად მოწმეებთან, სამხედრო და პოლიციის იმ მუშაკების ჩათვლით, რომლებიც ჩართული იყვნენ ანტიტერორისტული ოპერაციის დაგეგმვასა და განხორციელებაში, ასევე, სურვილის შემთხვევაში, საშუალება ჰქონდათ, განცხადებები გაეკეთებინათ პროცესის მსვლელობისას.

163. ზემოაღნიშნულის შუქზე სასამართლოს არ მიაჩნია, რომ მოკვლევის პროცესის სავარაუდო ხარვეზებმა - რომლებზედაც მიუთითებენ როგორც განმცხადებლები, ისე პროცესში ნებაყოფლობით ჩართული პირები - მნიშვნელოვნად შეაფერხეს მკვლელობასთან დაკავშირებული გარემოებების სრული, მიუკერძოებელი და გულმოდგინე გამოკვლევა.

164. ამრიგად, ამ საფუძველზე კონვენციის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას ადგილი არ ჰქონდა.

B. მე-2 მუხლის გამოყენება საქმის ფაქტებთან მიმართებით

1. მტკიცებულების შეფასების ზოგადი მიდგომა

165. მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის ინსტიტუტები მოკვლევის პროცესის მსაჯულთა გადაწყვეტილებებთან რაიმე ფორმალური არსით დაკავშირებული არ არიან, მთავრობამ განაცხადა, რომ ვერდიქტებს ძირითადი მნიშვნელობა ენიჭება დაღუპულთა სიკვდილის ნებისმიერ შემდგომ გამოკვლევაში. ამიტომ სასამართლომ საგულისხმო წონა უნდა მიანიჭოს მსაჯულთა ვერდიქტებს, როდესაც არ არის რაიმე მინიშნება, რომ ეს ვერდიქტები იყო შეუსაბამო. ამასთან დაკავშირებით, მსაჯულები ერთმნიშვნელოვნად ჯეროვნად იყვნენ შერჩეული, რათა შეეფასებინათ სროლასთან დაკავშირებული გარემოებები. მსაჯულებმა მოისმინეს და იხილეს სამოცდაცხრამეტივე მოწმე, რომლებმაც ჩვენებები მისცეს, ასევე, განხორციელდა ჯვარედინი დაკითხვა. ამის მეშვეობით, მათ შეეძლოთ, შეეფასებინათ მოწმეთა ჩვენებების საიმედოობა და მათი მტკიცებულებად გამოყენების ღირებულება. მთავრობამ მიუთითა, რომ მსაჯულებმა მოისმინეს სხვადასხვა მხარის განცხადებები, დაღუპულთა ადვოკატების ჩათვლით.

166. მეორე მხრივ, განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ მოკვლევის პროცესები, მისი ბუნებიდან გამომდინარე, სადავო მკვლელობების სრული და დეტალური მოკვლევისათვის არასათანადოდ არის აღჭურვილი. გარდა ამისა, მოკვლევას მკვლელობები არ განუხილავს „პროპორციულობის“ ან „აბსოლუტური აუცილებლობის“ კუთხით, არამედ გამოიყენა „გონივრული ძალის“ ან „გონივრული აუცილებლობის“ ნაკლებად მკაცრი ტესტი. გარდა ამისა, მსაჯულები კონცენტრირებული იყვნენ ჯარისკაცთა ქმედებებზე, რომელთაც გახსნეს ცეცხლი, და არკვევდნენ მათი სისხლისსამართლებრივი ბრალეულობის საკითხს. მათ არ უმსჯელიათ ისეთ თემებზე, როგორიცაა გაუფრთხილებლობა და ოპერაციის არაგონიერი დაგეგმვა.

170. ...სასამართლო აღნიშნავს, რომ მსაჯულებს საშუალება ჰქონდათ, პირადად მოესმინათ მოწმეებისათვის, დაკვირვებოდნენ მათ ქცევას და შეეფასებინათ მათი ჩვენების მტკიცებულებად გამოყენების ღირებულება. მიუხედავად ამისა, უნდა გვახსოვდეს, რომ მსაჯულთა გადაწყვეტილება შემოიფარგლა სიცოცხლის კანონიერ ხელყოფასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებით და, როგორც ჩვეულებრივ ხდება, არ წარმოუდგენია მის მიერ გაკეთებული დასკვნის დასაბუთება. გარდა ამისა, მოკვლევის პროცესის აქცენტი და მსაჯულთა მიერ გამოყენებული ნორმა ითვალისწინებდა, გაერკვიათ, ჯარისკაცთა მიერ ჩადენილი მკვლელობები იყო თუ არა „გონივრულად გამართლებული“ მოცემულ გარემოებებში, რაც განსხვავდება იმის შეფასებისგან, იყო თუ არა ეს ქმედებები „აბსოლუტური აუცილებლობით“ გამოწვეული მე-2 მუხლის ზემოთ ჩამოყალიბებული მნიშვნელობით (იხ. ზემოთ პუნქტები 120, 148-149).

171. ამ ფონზე, სასამართლომ საკუთარი შეფასება უნდა მისცეს, ავლენს თუ არა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას კომისიის მიერ დადგენილი ფაქტები.

172. განმცხადებლები აგრეთვე ამტკიცებდნენ, რომ, როდესაც ხდება სახელმწიფოს ქმედების შესწავლა ისეთ საქმეში, სადაც სასიკვდილო ძალის განზრახ გამოყენება თვალსაჩინოდ არის განხილული წერილობით, სასამართლომ მთავრობას უნდა დააკისროს მტკიცების ტვირთი, რომ ოპერაციის დაგეგმვა და განხორციელება „გონივრული ეჭვის მიღმა“ სტანდარტის შესაბამისად, აკმაყოფილებდა კონვენციის მე-2 მუხლს. ამასთანავე, იგი სახელმწიფო ორგანოებს არ უნდა უტოვებდეს ეჭვს იმასთან დაკავშირებით, რომ თითქოსდა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საკითხი განიხილება.

173. წინამდებარე საქმეში მე-2 მუხლის დარღვევის ალბათობის განსაზღვრისას სასამართლო არ ახდენს მოვლენაში პირდაპირ თუ არაპირდაპირ ჩართულ პირთა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საკითხის შეფასებას. ამიტომ, მისი ჩვეული პრაქტიკიდან გამომდინარე, იგი საკითხს შეაფასებს განმცხადებლებისა და მთავრობის მიერ მის წინაშე წარმოდგენილი ყველა მასალის შუქზე ან, საჭიროების შემთხვევაში, საკუთარი ძალისხმევით მოპოვებული მასალების საფუძველზე (იხ. ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება, Series A No. 25, გვ. 64, პუნქტი 160, და ზემოაღნიშნული საქმე კრუზ ვარასი და სხვები, გვ. 29, პუნქტი 75).

2. განმცხადებელთა ვარაუდი, რომ ადგილი ჰქონდა განზრახ მკვლელობას

174. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ ადგილი ჰქონდა დაღუპულთა განზრახ მკვლელობას. მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს მტკიცებულება, თითქოს თავდაცვის სამინისტროს მაღალი რანგის მუშაკებისაგან გაიცა პირდაპირი ბრძანება, ისინი აცხადებენ, რომ მათი ვარაუდის დასადასტურებლად მყარი არაპირდაპირი (გარემოებითი) მტკიცებულება არსებობს. სასიკვდილო სროლის გახსნა წინამდებარე საქმეში, სავარაუდოდ, გამოიწვია ჯარისკაცებისათვის მცდარი ინფორმაციის მიწოდებამ. სპეციალური საჰაერო ძალების გამოყენება თავისთავად უჩვენებს, რომ ადგილი ჰქონდა განზრახ მკვლელობას.

175. ისინი აგრეთვე აცხადებდნენ, რომ გიბრალტარის პოლიციას არ შეიძლებოდა სცოდნოდა ამგვარი უკანონო ჩანაფიქრის შესახებ. ისინი მიუთითებდნენ, რომ საჰაერო ძალების ოფიცერმა E-მ თავის ხელქვეითებს საიდუმლო მითითება მისცა, რის შესახებაც გიბრალტარის პოლიცია საქმის კურსში არ იყო. უფრო მეტიც, როდესაც სროლის შემდეგ ჯარისკაცები პოლიციის განყოფილებაში მივიდნენ, მათ არმიის ადვოკატი ახლდა, რომელმაც განმარტა, რომ ჯარისკაცები იქ მხოლოდ იარაღის გადაცემის მიზნით იყვნენ. გარდა ამისა, ჯარისკაცები დაუყოვნებლივ გაიყვანეს გიბრალტარიდან ისე, რომ ისინი პოლიციას არ დაუკითხავს.

176. განმცხადებლები მათი საჩივრის გასამყარებლად, სხვა ფაქტორებთან ერთად, შემდეგ ფაქტორებზეც მიუთითებდნენ:

- აფეთქების თავიდან აცილებისა და ეჭვმიტანილთა დასაკავებლად ყველაზე საუკეთესო და უსაფრთხო მეთოდი, მათი და მათი ბომბის გიბრალტარში შესვლამდე, დაკავება იქნებოდა. ხელისუფლებას ჰქონდა მათი ფოტოსურათები, პასპორტები, აგრეთვე, იცოდნენ მათი სახელები და ფლობდნენ ინფორმაციას მათი მოკავშირეების შესახებ;

- თუ ეჭვმიტანილებს მალაგიდან გიბრალტარამდე ინტენსიურად უთვალთვალებდა ესპანეთის ხელისუფლება, როგორც ამას ჟურნალისტი ბ-ნი დებელიუსი ამტკიცებს, შენიშნავდნენ თეთრი ფერის რენოს მარკის ავტომანქანის დაქირავებას და აღმოაჩენდნენ, რომ მასში ბომბი არ იდო (იხ. ზემოთ პუნქტი 128);

- ზემოაღნიშნულ განცხადებას ადასტურებს ის ფაქტიც, რომ ხელისუფლებამ, საზოგადოების დაცვის მიზნით, ვერ შეძლო ბომბის იზოლირება და ადგილის გაწმენდა. გიბრალტარში ჯარისკაცთა დიდი რაოდენობა იმყოფებოდა, რომლებსაც საეჭვო დანაღმული ადგილის სწრაფი გაწმენდის გამოცდილება ჰქონდათ. უსაფრთხოების პროცედურის ეს შეცდომა მხოლოდ იმით აიხსნება, რომ უშიშროების სამსახურებმა იცოდნენ, მანქანაში ბომბი არ იდო;

- ჯარისკაცმა G-მ, რომელიც მანქანის შესამოწმებლად გაუშვეს და, რომელმაც უპატაკა, რომ იქ იყო დანაღმული მანქანა, მოკვლევის პროცესზე განაცხადა, რომ იგი არ იყო რადიო სიგნალების გადაცემის ექსპერტი (იხ. ზემოთ პუნქტი 53). ეს ძალზე საგულისხმოა, ვინაიდან მისი შეფასების ერთადერთ საფუძველს წარმოადგენდა ის ფაქტი, რომ, მისი აზრით, რადიოანტენა უფრო ძველის შთაბეჭდილებას ტოვებდა, ვიდრე მანქანა. პროფესიონალი ექსპერტი გადაწყვეტდა ანტენის ამოღებას, რათა გამოერთო რადიო დეტონატორი, რაც ასაფეთქებელი მოწყობილობის დესტაბილიზაციის გარეშე განხორციელდებოდა, როგორც ამას დოქტორი სკოტი ადასტურებს. მას აგრეთვე ეცოდინებოდა, რომ, თუ ეჭვმიტანილები ბომბის აფეთქებას რადიოსიგნალის მეშვეობით აპირებდნენ, ისინი გამოიყენებდნენ არა დაჟანგებულ ანტენას - რაც მკაფიო სიგნალის მიღების შესაძლებლობას შეამცირებდა, არამედ სუფთას (იხ. ზემოთ პუნქტი 114). მისი ჩვენებიდან დადგინდა, რომ იგი არც ასაფეთქებელი მოწყობილობების ექსპერტი გახლდათ. ამრიგად, არსებობდა ვარაუდი, რომ ჯარისკაც G-ის ჭეშმარიტი როლი იყო, მოეხსენებინა დანაღმული მანქანის არსებობის შესახებ, რათა გიბრალტარის პოლიცია იძულებული გამხდარიყო, ხელი მოეწერა დოკუმენტზე, რომელიც სპეციალური საჰაერო ძალების წარმომადგენლებს სასიკვდილო ძალის გამოყენების უფლებამოსილებას მისცემდა. 177. მთავრობის მიერ წარმოდგენილ მასალაში მსაჯულთა მიერ მიღებული კანონიერი მკვლელობის ვერდიქტი უჩვენებს, რომ მათ ფაქტის სახით დაადგინეს, თითქოს არ არსებობდა სამი ტერორისტის მოკვლის გეგმა, რომ გიბრალტარის ოპერაცია ამგვარად არ იყო ჩაფიქრებული და არც ამ მიზნით ვითარდებოდა. ოპერაციის მიზანს წარმოადგენდა სამი ტერორისტის ეფექტიანი დაკავება და ამის გამო მოხდა სამხედროების მხარდაჭერის მოთხოვნა. გარდა ამისა, მსაჯულებმა უარყვეს განმცხადებლების არგუმენტი, რომ A, B, C და D ჯარისკაცებმა შეგნებულად გადაწყვიტეს ტერორისტების მოკვლა - ან იმიტომ, რომ მკაფიო ბრძანება ჰქონდათ მიღებული, ან იმის გამო, რომ მათ ამის შესახებ „მიანიშნეს“.

179. სასამართლოს მიაჩნია, რომ მას დამაჯერებელი მტკიცებულება სჭირდება, სანამ დაასკვნიდეს, თითქოს არსებობდა წინასწარი გეგმა განმცხადებელთა მიერ ჩამოყალიბებულ მოსაზრებებთან დაკავშირებით.

180. სასამართლოს, მის ხელთ არსებული მასალის გამოკვლევის შუქზე, დასაბუთებულად არ მიაჩნია, რომ თავდაცვის სამინისტროს ხელმძღვანელობას ან მთავრობას მკვლელობა ჰქონდა განზრახული, ან რომ ზემდგომმა ოფიცრებმა A, B, C და D ჯარისკაცებს ხელი შეუწყვეს ან ოპერაციის წინ მითითება მისცეს, ან რომ მათ მართლაც საკუთარი ინიციატივით მოკლეს ეჭვმიტანილები მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობდა სასიკვდილო ძალის რაიმე გამამართლებელი საფუძველი, ან არ დაემორჩილნენ დაკავების ბრძანებას, რომელიც მათ მიიღეს. სამი ეჭვმიტანილის მოკვლის ხელშეწყობას რაიმე მინიშნების ან ინსინუაციის მეშვეობით.

181. ფაქტორები, რომლებსაც განმცხადებლები ეყრდნობიან, არის ვარაუდთა ერთობლიობა, რომ ხელისუფლების ორგანოებს უნდა სცოდნოდათ მანქანაში ბომბის არარსებობის შესახებ. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ მათთვის დაზვერვის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, სამი ტერორისტის შესახებ მონაცემების ფლობას (სამივე მათგანს შეხება ჰქონდა აფეთქებებთან) და, აგრეთვე, იმ ფაქტს, რომ დაინახეს ბატონი სავაჯი როგორ „ათამაშებდა“ ხელში რაღაცას მანქანიდან გადმოსვლამდე (იხ. ზემოთ პუნქტი 38), იმის დაჯერება, რომ მანქანაში ბომბი იყო, არ შეიძლება აბსოლუტურად შეუძლებლად ან სრულიად უსაფუძვლოდ ჩაითვალოს.

182. კერძოდ, გიბრალტარში მათ შემოსვლასთან დაკავშირებით მიღებულ გადაწყვეტილებას კრიტიკა მოჰყვა, რადგან, ამით გამოწვეული რისკის გათვალისწინებით, არაფერი გაკეთებულა იმისათვის, რომ ემოქმედათ მრჩეველთა საბჭოს მიერ ჩამოყალიბებული დაკავების სტრატეგიის შესაბამისად და სამივე ეჭვმიტანილი გიბრალტარში შემოსვლამდე დაეკავებინათ. იგივე მრჩეველთა ჯგუფი აღნიშნავდა, რომ აფეთქების მისიის მიმართ მათი მსჯავრდებისათვის საკმარისი მტკიცებულება არსებობდა (იხ. ზემოთ პუნქტი 37).

183. სასამართლო ვერ გაიზიარებს განმცხადებელთა მტკიცებას, რომ სპეციალური საჰაერო ძალების გამოყენება, თავისთავად, წარმოადგენს ეჭვმიტანილთა მოკვლის განზრახვის მტკიცებულებას. ამ თვალსაზრისით, იგი მიუთითებს, რომ ეს არის საჰაერო ძალების სპეციალური დანაყოფი, სადაც ტერორისტთა წინააღმდეგ ბრძოლისთვის გაწვრთნილ სპეციალისტებს იღებენ. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ ხელისუფლება, რომელსაც ინფორმაცია ჰქონდა ტერორისტთა სავარაუდო შეტევის შესახებ, სპეციალური საჰაერო დანაყოფის უნარსა და გამოცდილებას გამოიყენებდა, რათა მაქსიმალურად უსაფრთხოდ და გააზრებულად გამკლავებოდა მოსალოდნელ საფრთხეს.

184. აქედან გამომდინარე, სასამართლო უარყოფს განმცხადებელთა ვარაუდებს, როგორც დაუსაბუთებელს, რომ სამი ეჭვმიტანილის მკვლელობა იყო განზრახი ქმედება ან ოპერაციაში ჩართულ პირთა ჩუმი შეთანხმების შედეგი.

3. ოპერაციის ჩატარება და დაგეგმვა

(ა) სასამართლოში გამოცხადებულთა არგუმენტები

(1) განმცხადებლები

185. განმცხადებელთა თქმით, სასამართლო არასწორად მოიქცეოდა, როგორც ეს კომისიამ გააკეთა, თუ შეფასებისას იმ ჯარისკაცთა შესაძლო გამართლების საკითხით შემოიფარგლებოდა, რომლებმაც, ფაქტობრივად, მოკლეს ეჭვმიტანილები. მან უნდა გამოიკვლიოს მთავრობის პასუხისმგებლობა ოპერაციის ყველა ასპექტთან მიმართებით. ჯარისკაცები მართლაც შეიძლებოდა გაემართლებინა სისხლის სამართლის სასამართლოს, თუ დაასაბუთებდნენ, რომ მათ პატიოსნად ირწმუნეს მათთვის მიცემული უსაფუძვლო და მცდარი ინფორმაცია.

186. E ოფიცერმა (შეტევის მეთაური) ჯარისკაცებს უთხრა, რომ ეჭვმიტანილებმა გიბრალტარში დანაღმული მანქანა მოათავსეს, მაშინ, როცა G ჯარისკაცმა, ასაფეთქებელ მოწყობილობათა გაუვნებელყოფის ექსპერტმა, გააკეთა მოხსენება, რომ ეს იყო საეჭვო ბომბი, ამასთან, დისტანციური მართვის და რომ თითოეულ ეჭვმიტანილს მისი მოქმედებაში მოყვანა გიბრალტარის ნებისმიერი კუთხიდან შეეძლო ღილაკზე თითის უბრალო დაჭერით და ისინი უყოყმანოდ გააკეთებდნენ ამას პრობლემის აღმოჩენის მომენტში. რეალურად, ეს „ვარაუდები“და „ფაქტები“ სხვა არაფერი იყო, თუ არა ეჭვები ან არაერთგვაროვანი შეფასებები. თუმცა, ეს ჯარისკაცებს მიაწოდეს როგორც ფაქტები, რომლებიც გაწვრთნილი იყვნენ სროლაში არა მხოლოდ საფრთხის უბრალო მინიშნების დროს, არამედ - როგორც ეს მოკვლევის დროს მიწოდებულმა მტკიცებულებამ უჩვენა - სროლის გაგრძელებაშიც, სანამ თავიანთ სამიზნეს არ მოკლავდნენ. დასკვნის სახით, მათ განაცხადეს, რომ ადამიანთა სიცოცხლის ხელყოფა შედეგად მოჰყვა სამი ეჭვმიტანილის დასაკავებლად არაკომპეტენტურად და გულგრილად დაგეგმილ და განხორციელებულ ანტიტერორისტულ ოპერაციას, აგრეთვე, მოსალოდნელი საფრთხის თავიდან აცილებასა და ეჭვმიტანილთა სიცოცხლის უფლებას შორის სათანადო ბალანსის დაუცველობას.

(2) მთავრობა

187. მთავრობამ განაცხადა, რომ ჯარისკაცთა ქმედება აბსოლუტურ აუცილებლობას წარმოადგენდა ადამიანთა უკანონო ძალადობისაგან დასაცავად, კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის მნიშვნელობით. თითოეულ მათგანს მხოლოდ ერთი წამი ჰქონდა გადაწყვეტილების მისაღებად, რასაც შესაძლოა მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. ისინი დარწმუნებული იყვნენ, რომ ეჭვმიტანილთა ქმედებები, რომლებიც მათ იმ მომენტისათვის დააფიქსირეს, ქმნიდა შთაბეჭდილებას, თითქოსდა ტერორისტები ბომბის აფეთქებას აპირებდნენ. ეს ჩვენება სხვა მოწმეებმაც დაადასტურეს, რომლებმაც დაინახეს აღნიშნული მოძრაობა. თუ დავუშვებთ, რომ ჯარისკაცებს პატიოსნად და გონივრულად სჯეროდათ, რომ ცეცხლი გაუხსნეს ტერორისტებს, რომლებიც ღილაკზე თითის დაჭერით ბომბის ამოქმედებას აპირებდნენ, მაშინ მათ ცეცხლის გახსნის გარდა სხვა ალტერნატივა არ ჰქონდათ.

188. ისინი აგრეთვე მიუთითებდნენ, რომ ხელისუფლების ხელთ არსებული ინფორმაციის დიდი ნაწილი და მათ მიერ გაკეთებული შეფასებები ზუსტი იყო. სამი დაღუპული გახლდათ ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის მოქმედი ქვედანაყოფის წევრი, რომელიც ოპერაციას გეგმავდა გიბრალტარში; მათ კონტროლს ექვემდებარებოდა ასაფეთქებელ საშუალებათა დიდი რაოდენობა, რომელიც შემდგომში ესპანეთში იპოვეს; ოპერაცია კი დანაღმული მანქანის სახით იყო გათვალისწინებული. აქედან გამომდინარე, გიბრალტარში მყოფთა სიცოცხლეს ემუქრებოდა არა მხოლოდ რეალური საფრთხე, არამედ ეს საფრთხე იყო ასევე უკიდურესად სერიოზული.

189. მთავრობამ აგრეთვე განაცხადა, რომ ანტიტერორისტული ოპერაციების დაგეგმვის გამოკვლევისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის ფაქტი, რომ დაზვერვის შეფასებები ეყრდნობა არასრულ ინფორმაციას, რის გამოც სრული სურათის მხოლოდ ფრაგმენტები ხდება ცნობილი. გარდა ამისა, როგორც პრაქტიკამ უჩვენა, ირლანდიის რესპუბლიკური არმია განსაკუთრებით მკაცრი და უნარიანი იყო კონტრდაზვერვის მეთოდების გამოყენებაში და ყველაფერს აკეთებდა იმისათვის, რომ ხელისუფლებისათვის მისი ზრახვები დაემალა. ამასთან, ჩრდილოეთ ირლანდიის გამოცდილებამ უჩვენა, რომ ირლანდიის რესპუბლიკური არმია მუდმივად და სწრაფად ავითარებდა ახალ ტექნოლოგიებს. ამრიგად, მათ მხედველობაში უნდა მიეღოთ, რომ შესაძლებელი იყო ტერორისტებს უფრო დახვეწილი და ადვილად დასამალი რადიო-მაკონტროლებელი მოწყობილობები ჰქონდათ, ვიდრე მანამდე იყო ცნობილი ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის აღჭურვილობაში. და ბოლოს, მოქმედი სამსახურის დანაყოფის მიერ შექმნილი საფრთხის არაჯეროვან შეფასებას შეიძლება კატასტროფული შედეგი მოჰყოლოდა. თუ ისინი მოახერხებდნენ, აეფეთქებინათ იმ ტიპისა და ზომის ბომბი, როგორიც ესპანეთში იპოვეს, მანქანის სადგომზე მყოფი ყველა ადამიანი დაიღუპებოდა ან მძიმედ დასახიჩრდებოდა, ხოლო მიმდებარე შენობებში, სადაც სხვა შენობებთან ერთად, სკოლა და მოხუცთა თავშესაფარიც იყო, სერიოზულად დაზარალდებოდნენ.

190. ხელისუფლებისათვის ცნობილი შეზღუდული ინფორმაციის შუქზე, ოპერაციასთან დაკავშირებით დაზვერვის მიერ გაკეთებული შეფასებები გონივრული იყო, რის საფუძველზეც შეიძლებოდა გაკეთებულიყო დასკვნა, რომ ტერორისტთა ძალებისა და რესურსების არაჯეროვან შეფასებას შეიძლება დამანგრეველი შედეგი მოჰყოლოდა. ამასთან დაკავშირებით, მთავრობამ შემდეგი არგუმენტები წარმოადგინა:

- დარწმუნებული იყვნენ, რომ გამოყენებული იქნებოდა დისტანციური მართვის მოწყობილობა, რადგან ეს ტერორისტებს გაქცევის უკეთეს შანსს მისცემდა და გაზრდიდა მათ შესაძლებლობას, მეტი მსხვერპლი გამოეწვიათ სამხედროებს და არა სამოქალაქო პირებს შორის. გარდა ამისა, ექვსი კვირის წინ ირლანდიის რესპუბლიკურმა არმიამ სწორედ ასეთი მოწყობილობა გამოიყენა ბრიუსელში.

- ვარაუდობდნენ, რომ სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი დისტანციური მართვის მოწყობილობის მსგავს მექანიზმს ადამიანი ადვილად დამალავდა სხეულზე. თვით ჯარისკაცებმა წარმატებით დამალეს იმავე ზომის რადიო.

- როგორც კაპიტანმა ედვარდსმა მოკვლევის პროცესზე თავის ჩვენებაში განაცხადა, ჩატარებულმა ტესტებმა უჩვენეს, რომ ავტოსადგომზე ბომბის აფეთქება იმ ადგილიდან უნდა მომხდარიყო, სადაც ტერორისტებს ესროლეს (იხ. ზემოთ პუნქტი 116).

- წარსულის გამოცდილება უჩვენებდა, რომ ტერორისტთა ასაფეთქებელი მოწყობილობის ამოქმედება მხოლოდ ღილაკზე თითის დაჭერით იქნებოდა შესაძლებელი.

- როგორც მოწმე O-მ მოკვლევის პროცესზე განაცხადა, დამბლოკავი მანქანა არ იქნებოდა საჭირო, რადგან ტერორისტებმა იცოდნენ, რომ 8 მარტს თავისუფალი ადგილის პოვნა არ გაუჭირდებოდათ. ამასთან, ეს საშიში იყო, რადგან მაშინ მათ ორჯერ მოუწევდათ გიბრალტარში შემოსვლა, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდიდა მათი აღმოჩენის რისკს (იხ. ზემოთ პუნქტი 23(ე)).

- G ჯარისკაცის კეთილსინდისიერ შეფასებაში, რომ ეს დანაღმული მანქანა იყო, ეჭვის შეტანის საფუძველი არ არსებობდა. თავდაპირველად, მან მისცა ჩვენება, რომ იგი კარგად იცნობდა დანაღმულ მანქანებს. გარდა ამისა, მანქანა სადგომზე გააჩერა ბომბების დამზადების ცნობილმა ოსტატმა, რომელიც დაინახეს, თუ როგორ „ათამაშებდა“ რაღაცას მანქანის სავარძლებს შორის, ხოლო მანქანის ანტენა თითქოს თავის ადგილას არ იყო. ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის დანაღმული მანქანები ცნობილი იყო იმით, რომ მათ ჰქონდათ სპეციალურად მორგებული ანტენები და G-ს არ შეეძლო, მხოლოდ გარეგნული დათვალიერებით, დარწმუნებით ეთქვა, რომ მანქანაში ბომბი არ იყო (იხ. ზემოთ პუნქტი 48). გარდა ამისა, როგორც ჩანდა, სამივე ეჭვმიტანილი გიბრალტარის დატოვებას აპირებდა. და ბოლოს, მანქანის გარშემო სივრცისთვის კორდონის შემორტყმის ოპერაცია ამ შეფასების გაკეთებიდან მხოლოდ 20 წუთის შემდეგ დაიწყო, რადგან არ ჰყავდათ საჭირო რაოდენობის ცოცხალი ძალა, ხოლო ევაკუაციის გეგმის განხორციელება 7 ან 8 მარტამდე არ იყო გათვალისწინებული.

- არაგონივრული იქნებოდა, ხელისუფლებას ევარაუდა, რომ შესაძლოა, ტერორისტებს არ აემოქმედებინათ ბომბი, თუ ისინი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდებოდნენ. ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიას, რომელიც საომარ მოქმედებებს აწარმოებდა გაერთიანებულ სამეფოსთან, ჰყავდა ტერორისტები, რომლებმაც, მათი აზრით, უკვე უჩვენეს, რომ არად აგდებდნენ საკუთარ უსაფრთხოებას. კვლავ არსებობდა რისკი, რომ, თუ ისინი არჩევანის წინაშე დადგებოდნენ - აეფეთქებინათ ბომბი, რომელიც მშვიდობიანი სამოქალაქო პირების სიცოცხლეს შეიწირავდა, თუ საერთოდ არ მოეხდინათ აფეთქება - ტერორისტები ალბათ პირველ ვარიანტს ამჯობინებდნენ.

(ბ) სასამართლოს შეფასება

(1) წინასწარი მოსაზრებები

192. კონვენციის მე-2 მუხლის საფუძველზე ჩატარებული გამოკვლევისას სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს, რომ გაერთიანებული სამეფოს ხელისუფლებამ, მიიღო რა ინფორმაცია გიბრალტარში მოსალოდნელი ტერორისტული შეტევის შესახებ, იგი სერიოზული დილემის წინაშე აღმოჩნდა. ერთი მხრივ, მათ გიბრალტარის მოსახლეობის დაცვა მოეთხოვებოდათ - საკუთარი სამხედრო მოსამსახურეების ჩათვლით - ხოლო, მეორე მხრივ, მინიმალური სასიკვდილო ძალა უნდა გამოეყენებინათ საშიშროების შემქმნელი ეჭვმიტანილების წინააღმდეგ, იმ ვალდებულებათა შესაბამისად, რომელიც მათ შიდასახელმწიფო და საერთაშორისო სამართლით ჰქონდათ დაკისრებული.

193. აგრეთვე, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მრავალი სხვა ფაქტორი: პირველ რიგში, ხელისუფლების წინაშე იდგა ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის მოქმედი სამსახურის დანაყოფი, რომელშიც შედიოდნენ აფეთქებების გამო მსჯავრდებული ადამიანები და ასაფეთქებელ მოწყობილობათა ცნობილი ექსპერტი. ირლანდიის რესპუბლიკური არმია, როგორც ამას მისი წარსული უჩვენებდა, არაფრად აგდებდა ადამიანის სიცოცხლეს, საკუთარი წევრებისჩათვლით.

მეორე - ხელისუფლებას წინასწარ ჰქონდა ინფორმაცია მოსალოდნელი ტერორისტული აქტის შესახებ და, ამდენად, მას ჰქონდა შესაძლებლობა, დაეგეგმა ოპერაცია და გიბრალტარის ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ერთად შესაბამისი ზომები მიეღო შეტევის ჩასაშლელად და ეჭვმიტანილთა დასაკავებლად. თუმცა, უდავოა, რომ უშიშროების სამსახურებს ვერ ექნებოდა სრული ინფორმაცია აღნიშნულ ფაქტებთან დაკავშირებით და თავიანთი სტრატეგია არასრული ვარაუდების საფუძველზე უნდა აეგოთ.

194. ამ ფონზე, გამოყენებული ძალის მე-2 მუხლის შესაბამისობის გამოკვლევისას, სასამართლომ გულდასმით უნდა შეამოწმოს, როგორც ზემოთ იყო ხსენებული, არა მხოლოდ ის, იყო თუ არა ჯარისკაცების მიერ გამოყენებული ძალა ადამიანთა დაცვის მიზნის ზუსტად პროპორციული, არამედ ისიც, იყო თუ არა ხელისუფლების მიერ ოპერაცია იმგვარად დაგეგმილი და გაკონტროლებული, რომ მაქსიმალურად შეემცირებინა სასიკვდილო ძალის გამოყენება. სასამართლო ამ ორ საკითხს ერთმანეთის მიმდევრობით განიხილავს.

(2) ჯარისკაცთა ქმედებები

195. მითითებულ იქნა, რომ ჯარისკაცებმა, რომლებმაც სროლა განახორციელეს (A, B, G და D), მათი ზემდგომისაგან მიიღეს ინფორმაცია, რომ ადგილზე იყო დანაღმული მანქანა, რომელიც შეიძლებოდა სამი ეჭვმიტანილიდან ნებისმიერს აეფეთქებინა რადიო-დისტანციური მოწყობილობის მეშვეობით. ეს მოწყობილობა შესაძლოა ადამიანს სხეულზე ჰქონოდა დამალული და მისი ამოქმედება ღილაკზე ერთი თითის დაჭერით იყო შესაძლებელი; ამასთან, დიდი იყო ალბათობა, რომ პრობლემატური სიტუაციის შემთხვევაში, ისინი ბომბს მოქმედებაში მოიყვანდნენ, რაც დიდ მსხვერპლს და ადამიანთა დასახიჩრებას გამოიწვევდა და რომ ისინი, სავარაუდოდ, შეიარაღებული იყვნენ და წინააღმდეგობას გაუწევდნენ (იხ. ზემოთ პუნქტი 23, 24-27 და 28-31).

196. ბ-ნი მაკკანისა და ქ-ნი ფარელის დაღუპვასთან დაკავშირებით, სასამართლო მიუთითებს კომისიის დასკვნაზე, რომ ისინი დახოცეს ახლო მიჯრით მას შემდეგ, რაც A და B ჯარისკაცებს მოეჩვენათ, თითქოს მათ საშიში მოძრაობა გააკეთეს, რაც ბომბის დეტონაციაში მოყვანის მოძრაობას წააგავდა (იხ. ზემოთ პუნქტი 132). მტკიცებულებამ უჩვენა, რომ ისინი დაიღუპნენ მიწაზე დანარცხებისას და არა მაშინ, როდესაც მიწაზე იწვნენ (იხ. ზემოთ პუნქტი 59-67). ოთხმა მოწმემ გაიგო გამაფრთხილებელი ყვირილი (იხ. ზემოთ პუნქტი 75). ოფიცერმა P-მ დაადასტურა ოთხი ჯარისკაცის ჩვენება ეჭვმიტანილთა ხელების მოძრაობის შესახებ (იხ. ზემოთ პუნქტი 76). ოფიცერმა Q-მ და პოლიციის კონსტებლმა პაროდიმ აგრეთვე დაადასტურეს, რომ ქ-ნმა ფარელიმ მოულოდნელი, საეჭვო მოძრაობა გააკეთა მისი ხელჩანთის მიმართულებით (იქვე).

197. ბ-ნი სავაჯის მოკვლასთან დაკავშირებით, ჩვენებების შედეგად გამოვლინდა, რომ შელის გარაჟთან (მაკკანი და ფარელი) სროლასა და ლენდპორტის გვირაბთან (სავაჯი) სროლას შორის მხოლოდ რამდენიმე წამი იყო განსხვავება. კომისიამ დაადგინა, რომ C და D ჯარისკაცები ვერ შეესწრებოდნენ პირველ გასროლას, სანამ სავაჯს გაეკიდებოდნენ, რომელიც მას შემდეგ შემობრუნდა, რაც პოლიციის სირენის ან სროლის ხმა გაიგო (იხ. ზემოთ პუნქტი 132).

ჯარისკაცმა ჩ-მ ცეცხლი იმიტომ გახსნა, რომ ბ-ნმა სავაჯმა ხელი პიჯაკის ჯიბისკენ წაიღო, რითაც ბომბის აფეთქების საშიშროების ვარაუდი წარმოქმნა. გარდა ამისა, ჩ ჯარისკაცმა მის ჯიბეში რაღაც მოზრდილი საგანი შეამჩნია, რაც მას დეტონაციის გასააქტიურებელი ეგონა. ცეცხლი აგრეთვე გახსნა D ჯარისკაცმა, რადგან მანაც მიიჩნია, რომ ეჭვმიტანილი სავარაუდო ბომბის მოქმედებაში მოყვანას ცდილობდა. მოვლენის შესახებ ჯარისკაცთა ვერსია გარკვეულწილად დაადასტურეს მოწმეებმა H-მა და ჟ-მ, რომლებმაც დაინახეს, როგორ შემობრუნდა ბ-ნი სავაჯი, რათა ჯარისკაცების სახე დაენახა, რაც, სავარაუდოდ, პოლიციის სირენის ან პირველი სროლის ხმის გაგონებაზე მისი რეაქცია იყო (იხ. ზემოთ პუნქტი 83 და 85).

კომისიამ დაადგინა, რომ ბ-ნ სავაჯს ახლო ჯერით ესროლეს, სანამ იგი მიწას არ დაენარცხა და, შესაძლოა, სროლისთანავე ან მის შემდეგ დავარდა მიწაზე (იხ. ზემოთ პუნქტი 132). ამ დასკვნას მოკვლევის პროცესზე მხარი დაუჭირა პათოლოგ-ექსპერტის ჩვენებამ (იხ. ზემოთ პუნქტი 110).

198. შემდგომში აღმოჩნდა, რომ ეჭვმიტანილები შეიარაღებული არ იყვნენ, სხეულზე არ ჰქონდათ დეტონატორი და მანქანაში არ იდო ბომბი (იხ. ზემოთ პუნქტი 93 და 96).

199. ოთხივე ჯარისკაცი ადასტურებს, რომ სროლა ეჭვმიტანილთა მოკვლის მიზნით განახორციელეს. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ საჭირო იყო სროლის გაგრძელება, სანამ ეჭვმიტანილები ფიზიკურად ვეღარ შეძლებდნენ ასაფეთქებელი მოწყობილობის დეტონაციას (იხ. ზემოთ პუნქტები 61, 63, 80 და 120). პათოლოგ-ექსპერტის დასკვნის შესაბამისად, ქ-ნი ფარელი რვა ტყვიით იყო მკვდარი, ბ-ნი მაკკანი - ხუთით, ხოლო ბ-ნი სავაჯი - თექვსმეტით (იხ. ზემოთ პუნქტი 108-110).

200. სასამართლო დასაშვებად მიიჩნევს, რომ ჯარისკაცებს, მიღებული ინფორმაციის შუქზე, გულწრფელად სწამდათ - ბომბის დეტონაციის აღკვეთისა და სერიოზული მსხვერპლის თავიდან აცილების მიზნით, აუცილებელი იყო ეჭვმიტანილთა მოკვლა (იხ ზემოთ პუნქტი 195). ამასთან, მათ მიერ ზემდგომის ბრძანებების შესრულების მიზნით განხორციელებული მოქმედებები იყო აბსოლუტურად აუცილებელი უდანაშაულო ადამიანთა სიცოცხლის გადასარჩენად.

სასამართლოს მიაჩნია, რომ კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ერთ-ერთი მიზნის მისაღწევად სახელმწიფო მუშაკთა მიერ ძალის გამოყენება შეიძლება გამართლებული იქნეს ამ დებულებით (მუხ. 2-2), როდესაც იგი დამყარებულია იმ მომენტისათვის გაცნობიერებულ პატიოსან რწმენაზე, რომელიც შემდეგ შეცდომა აღმოჩნდა. სხვაგვარი მსჯელობით სახელმწიფოს და მის სამართალდაცვის მუშაკებს მათი მოვალეობების შესრულებისას არარეალისტური ტვირთი დააწვებოდათ, ალბათ მათი და სხვათა სიცოცხლის ხარჯზე. აქედან გამომდინარე, წინამდებარე საქმეში, ხელისუფლების წინაშე არსებული დილემის გათვალისწინებით, თავად ჯარისკაცთა ქმედებები ამ დებულების დარღვევას (მუხ. 2-2) არ წარმოშობს.

201. თუმცა, დგება საკითხი, იყო თუ არა ანტიტერორისტული ოპერაცია მთლიანობაში გაკონტროლებული და ორგანიზებული იმგვარად, რომ დაცული ყოფილიყო მე-2 მუხლის მოთხოვნები და სათანადოდ ითვალისწინებდა თუ არა სამი ეჭვმიტანილის სიცოცხლის უფლებას ჯარისკაცებისათვის მიცემული ინფორმაცია და ინსტრუქციები, რამაც სასიკვდილო ძალის გარდაუვალი გამოყენება გამოიწვია.

(3) ოპერაციის კონტროლი და ორგანიზება

202. სასამართლო, უპირველეს ყოვლისა, აღნიშნავს, რომ, როგორც კომისრის ოპერატიული ბრძანება ადასტურებს, ხელისუფლებას განზრახული ჰქონდა ეჭვმიტანილების დაკავება შესაფერის მომენტში. მოკვლევაზე მისცეს ჩვენება, რომ ჯარისკაცებს დაკავების პროცედურები განხორციელებული ჰქონდათ 6 მარტამდე და ცდილობდნენ შესაფერისი ადგილი მოეძებნათ გიბრალტარში, რათა ეჭვმიტანილები დაკავების შემდეგ დაეპატიმრებინათ (იხ. ზემოთ პუნქტი 18 და 55).

203. საკითხავია, რატომ არ დააკავეს სამი ეჭვმიტანილი საზღვარზე, გიბრალტარში შესვლისას და, როგორც ინსპექტორ ულგერის ჩვენებიდან გამოჩნდა, რატომ მიიღეს გადაწყვეტილება, არ შეეშალათ მათთვის ხელი გიბრალტარში შესასვლელად, თუ სჯეროდათ, რომ ისინი აფეთქების მისიით მიდიოდნენ. ჰქონდათ რა წინასწარი ინფორმაცია ტერორისტთა ზრახვების შესახებ, ხელისუფლებას უდავოდ შეეძლო დაკავების ოპერაციის განხორციელება. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი გააკვირვა სამი ეჭვმიტანილის ადრე ჩამოსვლამ, მათ საზღვარზე ჰყავდათ მოთვალთვალეთა და, ასევე დამკავებელთა ჯგუფები (იხ. ზემოთ პუნქტი 34). გარდა ამისა, უშიშროების სამსახურებს და ესპანეთის ხელისუფლებას ჰქონდა სამი ეჭვმიტანილის ფოტოსურათები, იცოდნენ მათი და, აგრეთვე, მათი მეკავშირეების სახელები, ამასთან, იცოდნენ, თუ რა სახის პასპორტები უნდა მოეძებნათ (იხ. ზემოთ პუნქტი 33).

204. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, მთავრობამ განაცხადა, რომ იმ დროისათვის ეჭვმიტანილთა დაკავების შემდეგ მათი გასამართლებისათვის საკმარისი მტკიცებულება შეიძლება არ ჰქონოდათ. უფრო მეტიც, მათი გათავისუფლება უდავოდ შეაშფოთებდა მათ და მიანიშნებდა ხელისუფლების ინფორმირებულობაზე, რაც მათ და სხვებს კიდევ ერთხელ მცდელობის საშუალებას მისცემდა. ეს კი, უეჭველია, გაზრდიდა რისკს. ხელისუფლება ვერც იმაში იქნებოდა დარწმუნებული, რომ მხოლოდ ეს სამი ტერორისტი იქნებოდა დაკავშირებული სავარაუდო აფეთქების ოპერაციასთან.

205. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო იფარგლება იმის აღნიშვნით, რომ გიბრალტარის მოსახლეობის წინაშე მდგარ საფრთხეს - რაც წინამდებარე საქმეში მთავრობის არგუმენტების ქვაკუთხედს წარმოადგენს - უფრო მეტი მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს გიბრალტარში ეჭვმიტანილთა შემოსვლაზე ხელშეუშლელობის გადაწყვეტილების მიღებასთან კონტექსტში, ვიდრე იმშედეგებს, რაც მათი დაკავების და გასამართლებისათვის არასაკმარისი სამხილის უქონლობას შეიძლებოდა მოჰყოლოდა. მისი აზრით, ან ხელისუფლებამ იცოდა რომ მანქანაში ბომბი არ იდო - რაც სასამართლომ უკვე არ მიიღო მხედველობაში (იხ. ზემოთ პუნქტი 181) - ან ოპერაციის მაკონტროლებლებმა გათვლებში სერიოზული შეცდომა დაუშვეს. ამრიგად, დაზვერვის შეფასებების გათვალისწინებით, მოქმედება, რომელმაც სასიკვდილო სროლა გამოიწვია, იყო განჭვრეტადი შესაძლებლობა.

ამრიგად, სამი ტერორისტისათვის გიბრალტარში შემოსვლის ხელშეუშლელობის გადაწყვეტილება ამ სათაურის ქვეშ გასათვალისწინებელ რელევანტურ ფაქტორს წარმოადგენს.

206. სასამართლო აღნიშნავს, რომ 5 მარტს ჩატარებულ ბრიფინგზე, რომელსაც A, B, C და D ჯარისკაცები ესწრებოდნენ, სავარაუდოდ განიხილეს, რომ შეტევა დიდი დანაღმული მანქანით განხორციელდებოდა. გააკეთეს შეფასებათა მნიშვნელოვანი წყება. კერძოდ, მიიჩნიეს, რომ ტერორისტები დამბლოკავ მანქანას არ გამოიყენებდნენ; ბომბის ამოქმედება რადიო-დისტანციური მოწყობილობით მოხდებოდა; დეტონაცია ღილაკზე თითის დაჭერით მოხდებოდა; მოსალოდნელი იყო, რომ, პრობლემის შექმნის შემთხვევაში, ეჭვმიტანილები ბომბს ააფეთქებდნენ; ისინი შეიარაღებული იქნებოდნენ და, წინააღმდეგობის შემთხვევაში, გამოიყენებდნენ იარაღს (იხ ზემოთ პუნქტები 23-31).

207. მოვლენის განვითარებისას, ყველა ეს საგულისხმო ვარაუდი, ტერორისტების მიერ შეტევის განხორციელების განზრახვის გარდა, მცდარი აღმოჩნდა. თუმცა, როგორც ეს მთავრობამ უჩვენა, ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიასთან ურთიერთობის მათი გამოცდილების საფუძველზე, აღნიშნულ სიტუაციაში, როცა ჭეშმარიტი ფაქტები უცნობი იყო და ხელისუფლება მხოლოდ დაზვერვის შეზღუდული ინფორმაციის საფუძველზე მოქმედებდა, ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი წარმოადგენდა შესაძლო ჰიპოთეზას.

208. ფაქტობრივად, როგორც ჩანს, არასრული ვარაუდები სხვა ვარაუდებისაგან ჩამოყალიბდა. მაგალითად, რადგან აფეთქება 8 მარტამდე არ იყო მოსალოდნელი, როდესაც ყარაულის ცვლის ცერემონია ჩატარდებოდა, ასევე, თანაბრად მოსალოდნელი იყო, რომ სამი ტერორისტი დაზვერვის მისიით იყო ჩამოსული. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ფაქტორი მოკლედ იქნა განხილული, იგი სერიოზულ შესაძლებლობად არ მიიჩნიეს (იხ. ზემოთ პუნქტი 45).

გარდა ამისა, ბრიფინგების დროს ან მას შემდეგ, რაც ეჭვმიტანილები მიზანში ამოიღეს, სავარაუდოდ, ვერ იფიქრებდნენ, რომ ისინი ბომბის ასაფეთქებლად იქნებოდნენ მომზადებულნი და, ამდენად, მრავალი სამოქალაქო პირის დაღუპვას გამოიწვევდნენ, რადგან ბ-ნი მაკქანი და ქ-ნი ფარელი, იმის გამო, რომ ამით მათი გამოვლენისა და შეპყრობის რისკი გაიზრდებოდა (იხ. ზემოთ პუნქტი 57), სასაზღვრო ზონისაკენ გაიქცეოდნენ. ასევე, ალბათ არ არსებობს საფუძველი, ვიფიქროთ, რომ იმ მომენტში ისინი დაამონტაჟებდნენ გადამცემს იმ მოლოდინით, რომ მათთვის საშუალება მიეცათ, წინააღმდეგობის წარმოქმნის შემთხვევაში, დაუყოვნებლივ აეფეთქებინათ სავარაუდო ბომბი (იხ. ზემოთ პუნქტი 115). გარდა ამისა, თუნდაც ყოფილიყო არგუმენტები ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის ტექნოლოგიურ შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, როგორც ექსპერტებმა უჩვენეს (იხ. ზემოთ პუნქტი 115 და 131), მათ ხელთ არსებული ასაფეთქებელი მოწყობილობა „ღილაკზე თითის ერთი დაჭერის“ პრინციპით არ მოდიოდა მოქმედებაში, რაც კარგად უნდა სცოდნოდათ შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოებს და ზედმეტად არ გაემარტივებინათ ამ მოწყობილობის ჭეშმარიტი მახასიათებლები.

209. ამ კონტექსტში, აგრეთვე, შეშფოთებას იწვევს ის, რომ ჯარისკაცის მიერ მანქანის ზედაპირული დათვალიერების შემდეგ გაკეთებული შეფასება, თითქოს ეს „საეჭვო დანაღმული მანქანა“ იყო, რომლის შესახებაც მან ჯარისკაცებს აცნობა, როგორც თვით ჯარისკაცებმა საკუთარ ჩვენებებში აღნიშნეს, მათ დადასტურებულად ჩათვალეს, რომ იდენტიფიცირებულ მანქანაში ნაღმი იდო (იხ. ზემოთ პუნქტები 48 და 51-52). ითქვა, რომ G ჯარისკაცს დანაღმული მანქანების გამოცდილება ჰქონდა, თუმცა, როგორც ცნობილი გახდა, იგი არ იყო რადიო კომუნიკაციის ან ასაფეთქებელ მოწყობილობათა ექსპერტი; და რომ მისი შეფასება, თითქოს შეუსაბამო ანტენის გამო ეს იყო საეჭვო დანაღმული მანქანა, რაც მის საკუთარ დაკვირვებაზე იყო დაფუძნებული, უფრო წააგავდა მოხსენებას, რომ ბომბის არსებობის გამორიცხვა არ შეიძლებოდა (იხ. ზემოთ პუნქტი 53).

210. ალტერნატიული შესაძლებლობების შესახებ საკმარისი არგუმენტების უქონლობის და დანაღმული მანქანის შესახებ დამაჯერებელი ინფორმაციის პირობებში, აგრეთვე, იმ შეფასებების საფუძველზე, რომ ბომბის აფეთქება ღილაკზე თითის დაჭერით იყო შესაძლებელი, A, B, C და D ჯარისკაცებს სამუშაო ვარაუდები უდავო ფაქტების სახით გადაეცათ, რამაც პრაქტიკულად გარდაუვალი გახადა სასიკვდილო ძალის გამოყენება.

211. თუმცა, ჯარისკაცების წვრთნისას, რომელიც ითვალისწინებს ცეცხლის გახსნის შემდეგ სროლის გაგრძელებას, სანამ ეჭვმიტანილი არ მოკვდება, აგრეთვე, აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული შეცდომის ზღვრის უზრუნველყოფა. როგორც კორონერის მიერ მოკვლევის პროცესზე მსაჯულთა წინაშე წარმოთქმული შემაჯამებელი სიტყვა უჩვენებს, ოთხივე ჯარისკაცმა ეჭვმიტანილთა მოკვლის მიზნით ისროლა (იხ. ზემოთ პუნქტები 61, 63 80 და 120). როგორც E ჯარისკაცმა თავის ჩვენებაშიც დაადასტურა, ჯარისკაცებთან ერთად განიხილეს, რომ სავსებით მოსალოდნელი იყო, დამდგარიყო საჭიროება, ესროლათ ეჭვმიტანილთა მოკვლის მიზნით, რადგან „ღილაკიანი“ მოწყობილობის დროს მათ ნაკლები დრო ექნებოდათ (იხ. ზემოთ პუნქტი 26). ამ ფონზე ხელისუფლებას ეკისრებოდა ეჭვმიტანილთა სიცოცხლის პატივისცემის ვალდებულება და მათ დიდი გულისყურით უნდა შეეფასებინათ ინფორმაცია, სანამ მას გადასცემდნენ ჯარისკაცებს, რომელთა მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებამ ავტომატურად გამოიწვია სასიკვდილო გასროლა.

212. მიუხედავად იმისა, რომ მოკვლევის პროცესზე ჯარისკაცთა წვრთნის საკითხის გამოძიებას საზოგადოების ინტერესის სერტიფიკატის გამოცემამ შეუშალა ხელი (იხ. ზემოთ პუნქტი 104, საკითხი 1(iii)), ნათელი არ არის, ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებისას, ასწავლეს თუ არა მათ კონკრეტულ გარემოებებში სამიზნის დაჭრა/მწყობრიდან გამოყვანა, კერძოდ, პირის დაკავების დროს. ამ არსებითი თვალსაზრისით, მათი რეფლექსური მოქმედება მოკლებულია ცეცხლსასროლი იარაღის ფრთხილად გამოყენების ხარისხს, რაც დამახასიათებელი უნდა იყოს დემოკრატიული საზოგადოების სამართალდამცავი მუშაკებისათვის მაშინაც კი, როცა საქმე აქვთ ტერორიზმში ეჭვმიტანილ საშიშ დამნაშავეებთან და მნიშვნელოვნად განსხვავდება პოლიციის მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ინსტრუქციებში ჩამოყალიბებული სტანდარტისაგან, რომელიც მათთვის ცნობილი იყო და რომელიც ხაზგასმით მიუთითებდა მოსამსახურის სამართლებრივ პასუხისმგებლობაზე (იხ. ზემოთ პუნქტი 136 და 137). ხელისუფლების ეს ხარვეზიც აგრეთვე მიუთითებს, რომ სათანადო გულმოდგინებით არ ხდება დაკავების ოპერაციის კონტროლი და ორგანიზება.

213. და ბოლოს, ითვალისწინებს რა ეჭვმიტანილებისათვის გიბრალტარში შესვლისათვის ხელის არშეშლის გადაწყვეტილებას, ხელისუფლების მიერ დაზვერვის შეფასებების განხილვისას იმის გაუთვალისწინებლობას, რომ გარკვეულწილად ინფორმაცია შეიძლება მცდარი ყოფილიყო და ცეცხლის გახსნის შემდეგ ჯარისკაცების მიერ სასიკვდილო ძალის ავტომატურ გამოყენებას, სასამართლო დარწმუნებული არ არის, რომ სამი ტერორისტის მოკვლა წარმოადგენს ძალის გამოყენებას, რომელიც გამოწვეული იყო აბსოლუტური აუცილებლობით პირთა დასაცავად არამართლზომიერი ძალადობისაგან კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის მნიშვნელობით.

214. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას.

I I. კონვენციის 50-ე მუხლის გამოყენება

215. კონვენციის 50-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ მაღალი ხელშემკვრელი მხარის სამართლებრივი ორგანოს ან სხვა ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ან ღონისძიება მთლიანად ან ნაწილობრივ ეწინააღმდეგება კონვენციით წარმოშობილ ვალდებულებებს, ხოლო შესაბამისი მხარის შიდასახელმწიფო სამართალი გადაწყვეტილების ან ღონისძიების მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

216. განმცხადებლები მოითხოვდნენ ზიანის ანაზღაურებას იმავე დონეზე, როგორც ამას ინგლისის კანონმდებლობა სახელმწიფო მუშაკის მიერ უკანონოდ მოკლულ პირს მიანიჭებდა. მათ აგრეთვე იკითხეს - იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო დაადგენდა, რომ მათი მკვლელობა იყო როგორც უკანონო, ისე წინასწარ განზრახული, ან იყო დანაშაულებრივი უპასუხისმგებლობის შედეგი, მიიღებდნენ თუ არა დაღუპული ადამიანების ახლო ნათესავები ანალოგიური დონის კომპენსაციას, როგორც ეს ინგლისის კანონმდებლობით მსგავსი შემთხვევებისთვისაა გათვალისწინებული.

217. ხარჯებთან დაკავშირებით, ისინი ითხოვდნენ დაღუპვის შედეგად პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით წარმოშობილი ხარჯების ანაზღაურებას, გიბრალტარის მოკვლევის პროცესსა და სტრასბურგის პროცესზე ნათესავებისა და ადვოკატების დასწრების ხარჯების ჩათვლით. ადვოკატის ხარჯები გიბრალტარში ჩატარებული მოკვლევის პროცესისათვის შეადგენს 56 200 გირვანქა სტერლინგს, ხოლო სტრასბურგის პროცესისათვის - 28 800 გირვანქა სტერლინგს. იურისკონსულტმა, სტრასბურგის ხარჯებთან დაკავშირებით, 16 700 გირვანქა სტერლინგი მოითხოვა.

218. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ დარღვევის დადგენის შემთხვევაში, მატერიალური და არამატერიალური ზიანის ფინანსური სახით კომპენსაცია არასაჭირო და შეუსაბამო იქნებოდა.

სტრასბურგის ინსტიტუტებიდან გამომდინარე ხარჯებთან დაკავშირებით ისინი ამტკიცებდნენ, რომ განმცხადებლებს უნდა მიაკუთვნონ მხოლოდ ის ხარჯი, რომელიც ფაქტობრივად და საჭიროებისათვის უშუალოდ მათ გაიღეს და რომელიც გონივრულ ფარგლებში იქნებოდა. თუმცა, გიბრალტარში მოკვლევის პროცესისათვის გაწეულ ხარჯებთან დაკავშირებით ისინი აცხადებდნენ, რომ (1) პრინციპული თვალსაზრისით, შიდასახელმწიფო პროცედურების ხარჯები, მოკვლევის ხარჯების ჩათვლით, არ უნდა ანაზღაურდეს 50-ე მუხლის საფუძველზე; (2) ვინაიდან განმცხადებელთა იურიდიული წარმომადგენლები ანაზღაურების გარეშე მოქმედებდნენ, არ არსებობს განმცხადებლებისათვის კომპენსაციის მიკუთვნების საფუძველი; (3) ნებისმიერ შემთხვევაში, მოთხოვნილი თანხა არ იყო გამოანგარიშებული მოცემული ადვოკატის ჩვეულებრივი ტარიფის საფუძველზე.

A. მატერიალური და არამატერიალური ზიანი

219. სასამართლოს მიაჩნია, რომ განმცხადებლების მიერ წარმოდგენილი მასალიდან ნათელი არ არის, მათ მიერ ფინანსური კომპენსაციის მოთხოვნა ითვალისწინებს მატერიალურ, არამატერიალურ ზიანს, თუ ორივეს ერთად. ნებისმიერ შემთხვევაში, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ სამი ეჭვმიტანილი მოკლული ტერორისტი გიბრალტარში ბომბის დადებას აპირებდა, სასამართლოს საჭიროდ არ მიაჩნია კომპენსაციის გადახდა. აქედან გამომდინარე, იგი უარყოფს განმცხადებელთა მოთხოვნას ზიანთან მიმართებით.

აღნიშნულის საფუძველზე, სასამართლო:

1. ათი ხმით ცხრის წინააღმდეგ ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას;

2. ერთხმად ადგენს, რომ გაერთიანებულმა სამეფომ განმცხადებლებს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 38 700 (ოცდათვრამეტი ათას შვიდასი) გირვანქა სტერლინგი სტრასბურგის პროცესზე გაწეული ხარჯებისათვის, გამოკლებული 37 731 (ოცდაჩვიდმეტი ათას შვიდას ოცდათერთმეტი) ფრანგული ფრანკი, რაც კონვერტირებული უნდა იქნეს გირვანქა სტერლინგებში წინამდებარე გადაწყვეტილების მიღების დღეს არსებული კურსით.

3. ერთხმად უარყოფს განმცხადებელთა საჩივარს ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით;

4. ერთხმად უარყოფს განმცხადებელთა საჩივარს გიბრალტარში ჩატარებული მოკვლევის პროცესის ხარჯებთან მიმართებით;

5. ერთხმად უარყოფს დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით. შესრულებულია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე და საჯაროდ გაცხადებულია ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 1995 წლის 27 სექტემბერს.

ხელმოწერილია: როლვ რისდალი
პრეზიდენტი

ხელმოწერილია: ერბერტ პეტზოლდი
რეგისტრატორი

კონვენციის 51-ე მუხლის მე-2 პუნქტის და სასამართლოს რეგლამენტის 53-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, წინამდებარე გადაწყვეტილებას თან ერთვის მოსამართლეების - რისდალის, ბერჰარდტის, თორ ვილჯამსონის, გოლკუკლუს, პალმის, პეკანენის, სირ ჯონ ფრელანდის, ბაკას და ჯამბერკის ერთობლივი განსხვავებული მოსაზრება.

1. საქმე მომდინარეობს დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიაში („კომისია“) შეტანილი განცხადებიდან (no. 28883/95) ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 25-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც შეიტანა ირლანდიის მოქალაქე ქალბატონმა ელეანორ კრეანიმ 1993 წლის 7 მარტს. 1996 წლის ნოემბერში ქ-ნი კრეანი გარდაიცვალა. განაცხადთან დაკავშირებულ წარმოებაში, მის ნაცვლად, ჩაერთო მისი ვაჟი ჯონათან მაკკერი („განმცხადებელი“).

საქმის ფაქტობრივი მხარე (არაოფიციალური ვერსია)

1982 წლის 11 ნოემბერს გერვაიზე მაკკერი მართავდა მწვანე ფორდ ესკორტს, რომელშიც იჯდა ორი მგზავრი: იუჯინ თომანი და შონ ბერნსი. არც ერთი მათგანი არ იყო შეიარაღებული. თულიგალის გზაზე, ისტ ლურგანთან, საგანგებოდ გაწვრთნილმა მობილური დახმარების სამმართველოს ოლსტერის სამეფო პოლიციის ოფიცრებმა გახსნეს ცეცხლი და ტყვიამფრქვევის, სულ მცირე, 109 ჯერი მიმართეს მანქანისკენ. მანქანაში მყოფი სამივე პირი დაიღუპა. საქმის გამომძიებელმა დაკითხა ოლსტერის სამეფო პოლიციის სამივე ოფიცერი. მათ ჩამოართვეს წერილობითი ჩვენებები. ამ ჩვენებში არ იყოს ნახსენები, რომ დაღუპული პირები იმყოფებოდნენ სპეციალური განყოფილების ოფიცრების თვალთვალის ქვეშ. არც ის იყო აღნიშნული, რომ დაკითხული პირები თავად იყვნენ ამ განყოფილების წარმომადგენლები და რომ მათ ჰქონდათ დაზვერვის მონაცემები, სანამ ინციდენტი მოხდებოდა. მოგვიანებით ეს აიხსნა იმით, რომ უნდა აეცილებინათ დაზვერვის მონაცემების გასაჯაროება, რაც ხელს შეუშლიდა ტერორიზმთან ბრძოლას. სახელმწიფო დევნის დირექტორმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ სამივე ოფიცრის წინააღმდეგ დაწყებულიყო სისხლისსამართლებრივი დევნა. საქმის განმხილველი მოსამართლის აზრით, მის წინაშე წარდგენილი მტკიცებულებანი არ ადასტურებდა ბრალდებულთა ბრალეულობას და ისინი გაათავისუფლა.

1991 წლის 19 აგვისტოს ქალბატონმა კრეანიმ სარჩელი შეიტანა ოლსტერის სამეფო პოლიციის უფროსის, კონსტაბლის წინააღმდეგ და მოითხოვა ზარალის ანაზღაურება მისი მეუღლისთვის პოლიციის ოფიცრების მიერ მიყენებული ფიზიკური ზიანის გამო 1982 წლის 11 ნოემბერს ჩატარებული ოპერაციის დროს.

სამართალი

I. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

A. სასამართლოსთვის წარდგენილი მოსაზრებები

1. განმცხადებელი

100. განმცხადებლის თქმით, მამამისის სიკვდილი გამოიწვია ოლსტერის სამეფო პოლიციის (RUC) ოფიცრის მიერ ძალის არასაჭირო და არაპროპორციულმა გამოყენებამ და იგი გახდა სასიკვდილო გასროლის მსხვერპლი პოლიციის მხრიდან, რომელიც ჩრდილოეთ ირლანდიაში გაერთიანებული სამეფოს სახელით მოქმედებდა. მან მიუთითა ამნესტი ინტერნეშენელის და ჰუმან რაიტს ვოჩის მოხსენებებზე, აგრეთვე, უფროსი პოლიციელის, ჯონ სტალკერის ჩვენებებზე, რომელიც ასეთ პოლიტიკასთან დაკავშირებულ განცხადებებზე აწარმოებდა გამოძიებას. იგი ამტკიცებდა, რომ წინამდებარე საქმე არ უნდა განხილულიყო სხვა საქმეებისაგან იზოლირებულად, რომლებიც ჩრდილოეთ ირლანდიაში სახელმწიფოს სამართალდამცავი მუშაკების მიერ ძალის სასიკვდილო გამოყენებასთან იყო დაკავშირებული. ამ კონტექსტში შეიძლება განხილულ იქნეს სასიკვდილო ძალის გამოყენების შედეგად ადამიანთა გარდაცვალების ფაქტების ანალიზი 1969 - 1994 წლებში, როდესაც, იქ გავრცელებული პრაქტიკის შესაბამისად, დაკავების ნაცვლად ადგილი ჰქონდა ეჭვმიტანილთა თვითნებურ მკვლელობას. იგი მიუთითებდა ინფორმატორებისაგან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე შემუშავებული წინასწარი დაგეგმვის საერთო მახასიათებლებზე, სამხედრო სპეციალისტთა ან პოლიციის დანაყოფების განლაგებასა და ძალის მაქსიმალურ გამოყენებაზე. წინამდებარე საქმეში ოლსტერის სამეფო პოლიციის საგანგებოდ გაწვრთნილმა ოფიცრებმა 109 ჯერით მანქანაში მოკლეს სამი შეუიარაღებელი ადამიანი ისე, რომ, სასიკვდილო ძალის გამოყენების ნაცვლად, მათი დაკავება არც უცდიათ. ეს არ შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც ძალის მინიმალური ან პროპორციული გამოყენება.

101. ამ და სხვა საქმეთა არასათანადო გამოძიება მოწმობს, რომ სახელმწიფოს მხრიდან სასიკვდილო ძალის უკანონო გამოყენებისადმი შემგუებლობას აქვს ადგილი. სროლაში ჩართულ პოლიციელებს უფლება ჰქონდათ, დაეტოვებინათ ინციდენტის ადგილი თავიანთ იარაღთან ერთად; სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო დეპარტამენტს (CID) დიდი დაგვიანებით ეძლეოდა პოლიციელთა დაკითხვის საშუალება; დეპარტამენტის ოფიცრებს არასწორ ინფორმაციას აწვდიდნენ სროლის ადგილის შესახებ; ხშირ შემთხვევაში, ვერ აღმოაჩინეს გასროლილი მასრები; შემთხვევიდან ოცდაერთი თვის შემდეგ ნაპოვნი იქნა ტყვიის ფრაგმენტი, რომლითაც მძღოლი მოკლეს, იგი კვლავ მანქანაში იყო ჩარჩენილი, არ მიუღიათ ზომები თვითმხილველების მოსაძიებლად. განმცხადებელი მიუთითებდა ბ-ნი სტალკერის წიგნში აღწერილ საპოლიციო გამოძიებაზე, რომელიც აღნიშნავდა, რომ გამოძიების მეთოდოლოგია იყო განსაცვიფრებლად დაბალი დონის, რომ პოლიციის ოფიცრები აზიანებდნენ შემთხვევის ადგილს და მნიშვნელოვნად აბრკოლებდნენ გამოძიებას.

102. განმცხადებელი აგრეთვე ეყრდნობოდა ბ-ნი სტალკერის მოხსენებას, რომელშიც იგი აღნიშნავდა, რომ ადამიანთა დაღუპვის მის მიერ გამოძიებული შემთხვევები იყო უკანონო და სასიკვდილო გასროლის ფარული პოლიტიკის ნაწილს წარმოადგენდა. ამასთან, მიუთითებდა მაიკლ ტიფეს დაღუპვის საქმის გამოძიების შემდგომ შეფერხებაზე, სადაც თვალთვალის ჩანაწერის კასეტას უშიშროების სამსახურის ბიურო (MI5) მალავდა. წარმოდგენილი დასაბუთების შესაბამისად, სასიკვდილო გასროლის პოლიტიკის ნაწილს წარმოადგენდა ბ-ნი სტალკერის მიერ გამოძიებული სამი შემთხვევა. მან განაცხადა, რომ არსებული მასალის დეტალური შესწავლით ნათელი გახდა, რომ სიცოცხლის მოსპობა არ ყოფილა აბსოლუტური აუცილებლობით გამოწვეული ძალის გამოყენების შედეგი. სასამართლომ მიიჩნია, რომ თუ იყო რაიმე გადასაჭრელი საკითხი, მას საკუთარი მოქმედებით უნდა მოეპოვებინა საჭირო მასალა კონვენციის 38-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად წარმოებული გამოძიების მეშვეობით.

103. განმცხადებელმა, ეყრდნობოდა რა მინესოტას ოქმით დაფუძნებულ საერთაშორისო სტანდარტებს, განაცხადა, რომ დაღუპვის ფაქტზე არ განხორციელებულა ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიება. იგი ამტკიცებდა, რომ ოლსტერის სამეფო პოლიციის მიერ წარმოებული გამოძიება იყო არაადეკვატური და განიცდიდა დამოუკიდებლობისა და საჯაროობის სიმწირეს. სახელმწიფო ბრალდების დირექტორის (DPP) როლი ოლსტერის სამეფო პოლიციის მიერ წარმოებული გამოძიებით იყო შეზღუდული, ხოლო ასეთი გამოძიების საფუძველზე განხორციელებული ნებისმიერი დევნა ვერ აღმოფხვრიდა არსებულ ხარვეზებს. გარდა ამისა, სასამართლო პროცესზე მოსამართლემ საქმე წარმოებიდან მოხსნა პოლიციის მუშაკების მოსმენის გარეშე და ამასთან დაკავშირებით გააკეთა წინააღმდეგობრივი კომენტარები, რომლითაც არაპირდაპირ უკანონო მკვლელობებისადმი სასამართლო მხარდაჭერა გამოხატა. ძალადობრივ სიკვდილზე გამოძიება დაგვიანებით დაიწყო, მოკვლევა შეზღუდულ ფარგლებში ჩატარდა, ნათესავებს ხელი არ მიუწვდებოდათ სამართლებრივ დახმარებაზე, შეზღუდული იყო ხელმისაწვდომობა დოკუმენტებსა და მოწმეთა ჩვენებებზე, უშიშროების ძალების ან პოლიციის მოწმეების მიმართ არ იყენებდნენ ჩვენების იძულებით მიცემის იურიდიულ შესაძლებლობას. მთავრობა ვერც სამოქალაქო საქმისწარმოებას დაეყრდნობოდა, რადგან მისი წარმოება დამოკიდებული იყო გარდაცვლილის ოჯახის ინიციატივაზე.

2. მთავრობა

104. მთავრობა, ერთი მხრივ, არ დაეთანხმა განმცხადებლის საჩივრებს მე-2 მუხლის საფუძველზე - რომ მამამისი ძალის გადამეტებული თუ გაუმართლებელი გამოყენების შედეგად დაიღუპა. მათ მიიჩნიეს, რომ სასამართლოსთვის სრულიად შეუსაბამო იქნებოდა, თავად დაედგინა მე-2 მუხლის არსებით საკითხებთან დაკავშირებული ფაქტები. ამას, შესაძლოა, მოჰყოლოდა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მცდელობა, გადაეჭრა საკითხები, დაეკითხა მოწმეები ან განეხორციელებინა საქმის მოსმენა, იმავდროულად, როცა ამას ჩრდილოეთ ირლანდიის უმაღლესი სასამართლო აწარმოებდა, რაც ურთიერთშეუსაბამო დასკვნების გაკეთების რეალურ საფრთხეს წარმოქმნიდა. ეს განმცხადებელს ხელსაყრელი სასამართლო ორგანოს არჩევის საშუალებას მისცემდა და ამით ზიანს მიაყენებდა შიდასახელმწიფო საშუალებების ამოწურვის პრინციპს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ, ნებისმიერ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი პრაქტიკული სირთულეების წინაშე იდგა სასამართლო, რომელიც მე-2 მუხლის არსებით ასპექტებს იკვლევდა, რადგან ფაქტობრივი საკითხები იქნებოდა მრავალი და რთული, ცოცხალი მტკიცებულებებით და მოწმეთა სოლიდური რაოდენობით.

პირველადი ფაქტების მოკვლევის პროცესი არ უნდა განხორციელდეს ორჯერ, პარალელურად, ასეთი საქმე იწვევს სასამართლოს დროისა და სახსრების ხარჯვას და საფრთხის ქვეშ აყენებს საქმეს, როცა მასზე ორი პროცესი ერთდროულად მიმდინარეობს.

105. ვინაიდან განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა ადამიანთა სიცოცხლის ხელყოფის პრაქტიკის და არა ტერორიზმში ეჭვმიტანილთა დაკავების საკითხის დადგენის მიზნით, ეს განცხადება კატეგორიულად იქნა უარყოფილი. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ ამგვარი ფართო ხასიათის განცხადება, რომელიც კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენებდა ბოლო ოცდაათი წლის განმავლობაში განხორციელებულ ყველა ანტიტერორისტულ ოპერაციას, მნიშვნელოვნად სცილდება წარმოდგენილი განცხადების ფარგლებს და მიუთითებდა საკითხებზე, რომლებიც ამ სასამართლოს წინაშე არ უნდა დამდგარიყო. ისინი უარყოფდნენ პოლიციის მხრიდან გამოძიების ხელშეშლის ფაქტს და აღნიშნავდნენ, რომ ოლსტერის სამეფო პოლიცია ბ-ნი სტალკერის განცხადებებს არაზუსტად მიიჩნევს, რამეთუ მათში ფაქტები დამახინჯებულად არის წარმოდგენილი (იხ. ზემოთ, 33-ე პუნქტი). შემთხვევის ადგილის დატოვება აუცილებელი იყო ოფიცერთა უსაფრთხოებისათვის, ხოლო შემთხვევის ადგილზე ყველა საჭირო პროცედურა ჩატარდა. სტალკერ/სემპსონის მოკვლევა ერთმნიშვნელოვნად ამტკიცებს, რომ მთავრობა მოწადინებულია, დაისაჯოს დამნაშავე, ვინც არ უნდა იყოს იგი. მოკვლევის შედეგებმა უჩვენა, რომ ადგილი ჰქონდა ხელშეშლის გარკვეულ ფაქტებს და იმის გამო, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება საჯარო ინტერესებში არ შედიოდა, რვა ოფიცრის მიმართ განხორციელდა დისციპლინური სამართალწარმოება (იხ. ზემოთ, პუნქტი 30).

107. მთავრობამ აგრეთვე უარყო განცხადება იმის შესახებ, რომ შიდასახელმწიფო დაცვის საშუალებები არ შეესაბამებოდა მე-2 მუხლის მოთხოვნებს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიაში ხელმისაწვდომი პროცედურების ერთობლიობა ამ დებულების პროცედურულ ასპექტებს აკმაყოფილებდა, კერძოდ, დაუყოვნებელი და დეტალური საპოლიციო გამოძიება სახელმწიფო დევნის დეპარტამენტის ზედამხედველობით, სასამართლო პროცესი, საგამოძიებო პროცედურები და სამოქალაქო საქმისწარმოება. ისინი უზრუნველყოფდნენ პროცედურული ვალდებულების ფუნდამენტურ მიზანს, რადგან ეფექტიან ანგარიშვალდებულებას აწესებდნენ სამართალდამცავი მუშაკების მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენებაზე. ეს არ მოითხოვდა, რომ მსჯავრისთვის მიეღწიათ, არამედ გამოძიებას უნდა ჰქონოდა უნარი, საფუძველი შეექმნა დევნისათვის, რაც წინამდებარე განცხადების საკითხს წარმოადგენდა. ისინი აგრეთვე მიუთითებდნენ, რომ ყველა ცალკეული საქმე განხილული უნდა იქნეს ფაქტების შესაბამისად, რადგან ნებისმიერი პროცედურული კომპონენტი შეიძლება გარემოებების მიხედვით იცვლებოდეს. წინამდებარე საქმესთან დაკავშირებით მათ განაცხადეს, რომ არსებული პროცედურები მთლიანობაში უზრუნველყოფდა დარღვევისაგან დაცვისათვის საჭირო ეფექტიანობას, დამოუკიდებლობასა და გამჭვირვალობას.

B. სასამართლოს შეფასება

1. ზოგადი პრინციპები

109. მე-2 მუხლით უზრუნველყოფილი დაცვის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, სასამართლომ სიცოცხლის ხელყოფა განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა განიხილოს და, სახელმწიფო მუშაკთა ქმედებებთან ერთად, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული არსებული გარემოებები. როდესაც მოვლენასთან დაკავშირებულ ინფორმაციას მთლიანად ან მის უმეტეს ნაწილს ხელისუფლება ფლობს, ფაქტებთან მიმართებით ძლიერი ვარაუდი წარმოიშობა, მაგალითად, ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ადგილი აქვს მათ მიერ დატუსაღებული პირების დასახიჩრებას ან გარდაცვალებას. უდავოა, რომ მტკიცების ტვირთი მოდის ხელისუფლებაზე, რომელმაც სათანადო დამაჯერებელი ახსნა-განმარტება უნდა წარმოადგინოს (იხ. სალმანი თურქეთის წინააღმდეგ, No. 21986/93, §100, ECHR 2000-VII; და აგრეთვე ჩაკიჯი თურქეთის წინააღმდეგ, No. 23531/94, §82, ECHR 2000-VI).

110. მთლიანობაში წაკითხვით მე-2 მუხლის ტექსტი უჩვენებს, რომ იგი მოიცავს არა მხოლოდ განზრახ მკვლელობებს, არამედ იმ სიტუაციებსაც, როდესაც დასაშვებია „ძალის გამოყენება“, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს სიცოცხლის ხელყოფა, როგორც არა წინასწარ განზრახული შედეგი. თუმცა, სასიკვდილო ძალის განზრახ ან მიზანმიმართულად გამოყენება მხოლოდ ერთი ფაქტორია, რომელიც გათვალისწინებული უნდა იქნეს მისი აუცილებლობის შეფასებისას. ძალის ნებისმიერი გამოყენება არ უნდა აღემატებოდეს „აბსოლუტურ აუცილებლობას“, რომელიც საჭიროა „ა“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებში ჩამოთვლილი ერთი ან მეტი მიზნის მისაღწევად. ეს ტერმინი მიუთითებს, რომ ჩვეულებრივისაგან განსხვავებული აუცილებლობის უფრო მკაცრი ტესტი უნდა იქნეს გამოყენებული, როდესაც დგინდება, არის თუ არა სახელმწიფოს ქმედება „აუცილებელი დემოკრატიული საზოგადოებისათვის“ კონვენციის მე-8 - მე-11 მუხლების მე-2 პუნქტების საფუძველზე. შესაბამისად, გამოყენებული ძალა მკაცრად პროპორციული უნდა იყოს დასაშვები მიზნების მისაღწევად (იხ. ზემოთ მაკკანი და სხვები, გვ. 46, §§ 148-49).

111. კონვენციის მე-2 მუხლით დაცული სიცოცხლის უფლება, კონვენციის 1-ლი მუხლის საფუძველზე წარმოშობილი სახელმწიფოს ზოგად ვალდებულებასთან ერთად წაკითხვით - რაც მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფოები თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყოფენ კონვენციით განსაზღვრულ უფლებებსა და თავისუფლებებს - აგრეთვე მოითხოვს, რომ ძალის გამოყენების შედეგად ინდივიდუალურ პირთა სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევებისთვის უნდა არსებობდეს ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიების გარკვეული ფორმა (იხ. ზემოთ, mutatis mutandis, მაკკანი და სხვები, გვ. 49, §161 და კაია თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება, განაჩენები და გადაწყვეტილებები 1998-I, გვ. 329, §105). ასეთი გამოძიება მიზნად ისახავს ეფექტიან იმპლემენტაციას იმ შიდასახელმწიფო კანონებისა, რომლებიც სიცოცხლეს იცავს ისეთ სიტუაციებში, სადაც ჩარეულნი არიან სახელმწიფოს მუშაკები ან ორგანოები, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს მათი ანგარიშვალდებულება სიცოცხლის ხელყოფის იმ შემთხვევებზე, რომლებიც მათი პასუხისმგებლობით მოხდა. ამ მიზნების მისაღწევად გამოყენებული გამოძიების სახე შეიძლება გარემოებების მიხედვით იცვლებოდეს. თუმცა, გამოყენებული ფორმის მიუხედავად, ხელისუფლებამ თავად უნდა იმოქმედოს, როგორც კი საკითხი მათი ყურადღების ქვეშ მოექცევა. მან იგი არ უნდა დატოვოს ნათესავებისა და ახლობლების ოფიციალური საჩივრის ან მათ მიერ განხორციელებული რაიმე საგამოძიებო პროცედურების იმედზე (იხ. მაგ. mutatis mutandis, ილჰანი თურქეთის წინააღმდეგ, No. 22277/93, § 63, ECHR 2000-VII).

112. სახელმწიფოს მუშაკთა მიერ სიცოცხლის სავარაუდო უკანონო ხელყოფის გამოძიების ქმედითობისათვის, ზოგადად, მიჩნეულია, რომ აუცილებელია მისი განხორციელება მასზე პასუხისმგებელი პირების მიმართ, ხოლო წარმოებული გამოძიება უნდა იყოს დამოუკიდებელი მოვლენაში ჩართული პირებისაგან (იხ. მაგ. გულეჩი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 27 ივლისის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1998-IV, გვ. 1733, §§81-82 და ოგური თურქეთის წინააღმდეგ, No. 21594/93, §§ 91-92, ECHR 1999-III). ეს ნიშნავს, რომ, იერარქიული ან ინსტიტუციური კავშირის არარსებობასთან ერთად, უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მკაფიო დამოუკიდებლობა (იხ. მაგ. ერგი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1998-IV, გვ. 1778-79, §§ 83-84, სადაც, სავარაუდოდ, შეტაკების დროს დაღუპული გოგონას საქმის გამოძიებისას, პროკურორმა დამოუკიდებლობა ვერ უზრუნველყო, ვინაიდან იგი ძირითადად დაეყრდნო ინციდენტში მონაწილე ჟანდარმების მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას).

113. გამოძიება ეფექტიანი უნდა იყოს იმ თვალსაზრისითაც, რომ უჩვენოს, თუ რამდენად უნარიანად შეუწყო მან ხელი იმის დადგენას, ასეთ შემთხვევებში გამოყენებული ძალა იყო თუ არა გამართლებული არსებული გარემოებებით (იხ. მაგ. ზემოთ, კაიას საქმე, გვ. 324, § 87) და მოხდა თუ არა პასუხისმგებელთა იდენტიფიცირება და დასჯა. ეს არის არა შედეგის, არამედ საშუალებების ვალდებულება. ხელისუფლებამ ყველა გონივრული ნაბიჯი უნდა გადადგას ინციდენტთან დაკავშირებული მტკიცებულებების უზრუნველსაყოფად, მათ შორის არის, inter alia, თვითმხილველთა ჩვენებები, სამედიცინო ექსპერტიზის მასალები და, საჭიროების შემთხვევაში, გვამის გაკვეთის შედეგები, სადაც მოცემული იქნება დაზიანების სრული და ზუსტი ანგარიში და ობიექტური კლინიკური დასკვნები, სიკვდილის გამომწვევი მიზეზის ჩათვლით (გვამის გაკვეთასთან დაკავშირებით, მაგ. იხ. ზემოთ, სალმანის საქმე, § 106; მოწმეებთან დაკავშირებით, მაგ. ტანრიკულუ თურქეთის წინააღმდეგ, no. 23763/94, § 109, ECHR 1999-IV; და სასამართლო ექსპერტიზასთან დაკავშირებით, მაგ. გული თურქეთის წინააღმდეგ, No. 22676/93, §89, 2000 წლის 14 დეკემბრის გადაწყვეტილება /გადაწყვეტილებების კრებულში გამოქვეყნებული არ არის/). გამოძიების ნებისმიერი ხარვეზი, რომელიც აკნინებს მის უნარს, დაადგინოს სიკვდილის გამომწვევი მიზეზი ან გამოავლინოს პასუხისმგებელი პირი, ქმნის რისკს, რომ განხორციელებული გამოძიება სტანდარტის შეუსაბამო იქნება.

114. დაუყოვნებლობისა და გონივრული სისწრაფის მოთხოვნა თავისთავად იგულისხმება ამ კონტექსტში (იხ. იაშა თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 2 სექტემბრის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1998-VI, გვ. 2439-40, §§ 102-04; ჩაკიჯის საქმე, ციტ. ზემოთ, §§ 80, 87 და 106; ტანრიკულუს საქმე, ციტატა ზემოთ, §109; და მაჰმუდ კაია თურქეთის წინააღმდეგ, No. 22535/93, §§ 106-07, ECHR 2000-III). დასაშვები უნდა იყოს, რომ ნებისმიერ კონკრეტულ სიტუაციაში შეიძლება არსებობდეს გამოძიების მიმდინარეობის დამაბრკოლებელი და ხელშემშლელი ფაქტორები. თუმცა, ხელისუფლების მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენების შემთხვევების გამოძიებაზე დაუყოვნებლივი რეაგირება, ზოგადად, შეიძლება აღქმული იქნეს, როგორც საზოგადოების ნდობის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, რამაც საზოგადოება უნდა დაარწმუნოს, რომ ხელისუფლება კანონის უზენაესობის ერთგულია და იბრძვის უკანონო ქმედებებისადმი შემგუებლობის წინააღმდეგ.

115. ამავე მიზნით, უნდა არსებობდეს გამოძიებასა ან მის შედეგებზესაზოგადოებრივი კონტროლის ქმედითი ელემენტი, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს ანგარიშვალდებულება როგორც პრაქტიკული, ისე თეორიული თვალსაზრისით. საზოგადოებრივი კონტროლის ხარისხი შეიძლება თითოეულ საქმეზე განსხვავებული იყოს. თუმცა, ყველა შემთხვევაში, პროცესში ჩართული უნდა იყოს მსხვერპლის ახლო ნათესავი, იმ ფარგლებში, რომელიც უზრუნველყოფს მისი კანონიერი ინტერესების დაცვას (იხ. გულეჩის საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 1733, §82, სადაც მსხვერპლის მამას არ შეატყობინეს, რომ მიღებული იქნა გადაწყვეტილება დევნის არდაწყების შესახებ; ოგურის საქმე, ციტატა ზემოთ, §92, სადაც მსხვერპლის ოჯახს ხელმისაწვდომობა არ ჰქონდა გამოძიებისა და სასამართლოს დოკუმენტებთან; და გულის საქმე, ციტატა ზემოთ, § 93).

2. განცხადება წინამდებარე საქმეში

(ა) გერვაისე მაკკერის დაღუპვაზე სახელმწიფოს სავარაუდო პასუხისმგებლობის შესახებ

116. დავას არ იწვევს ის ფაქტი, რომ გერვაისე მაკკერი შეიარაღებული არ იყო, როცა იგი პოლიციის ოფიცრებმა მოკლეს. სასიკვდილო ძალის ამგვარი გამოყენება პირდაპირ ჯდება მე-2 მუხლის ფარგლებში, რომელიც მოითხოვს, რომ ნებისმიერი ასეთი ქმედება შეესაბამებოდეს მუხლის მეორე პუნქტით დადგენილ რომელიმე მიზანს და იყოს აბსოლუტურად აუცილებელი ამ მიზნისთვის. წინამდებარე საქმეში ფაქტებთან დაკავშირებით მთელი რიგი საკითხები წარმოიშობა, კერძოდ, მოქმედებდნენ თუ არა ოფიცრები პატიოსანი რწმენით, რომელიც სათანადო საფუძვლებს ემყარებოდა, მაგრამ შემდგომში შეცდომა აღმოჩნდა, კერძოდ ის, რომ მათ საფრთხეს უქმნიდა გერვაისე მაკკერი ან სხვა ადამიანი, რომელიც მანქანაში იჯდა. ამ საკითხის დასადგენად საჭირო იქნებოდა, განხილულიყო: 1) შესაძლებლობა იმისა, რომ, რიკოშეტის შედეგად შექმნილი შთაბეჭდილებით, მანქანაში იარაღმა გაიელვა, რის საფუძველზეც, ოფიცრებმა დაასკვნეს, რომ მანქანაში მსხდომ მამაკაცებს იარაღი ჰქონდათ და ამიტომ ისინი რისკის ქვეშ იმყოფებოდნენ; და 2) იყო თუ არა დაკავების მცდელობის რაიმე შესაძლებლობა. მთელ რიგ მოწმეთა სანდოობა და საიმედოობა, სახელდობრ, იმ ოფიცრის, რომელმაც ცეცხლი გახსნა, გადამწყვეტ როლს შეასრულებს.

117. ყველა ეს საკითხი ამჟამად მოკვლევის პროცესშია ქალბატონ ელეანორა კრეანის მიერ შეტანილი სამოქალაქო სარჩელის საფუძველზე და გრძელდება განმცხადებლის მიერ უკანონო ქმედებით გამოწვეული სიცოცხლის ხელყოფის გამო. სასამართლოს მიაჩნია, რომ წინამდებარე საქმის გარემოებების ფონზე, სასურველი არ იქნებოდა, და კონვენციით მისდამი მინიჭებული სუბსიდიური როლის საწინააღმდეგოდ იმოქმედებდა, მისი ნებისმიერი მცდელობა ფაქტების დასადგენად, მის მიერ მოკვლევის ჩატარების მიზნით მოწმეთა გამოძახების მეშვეობით. ამგვარი მოქმედება გამოიწვევდა სამოქალაქო სასამართლოში მიმდინარე საქმისწარმოების დუბლირებას, რომელიც უკეთ არის აღჭურვილი, როგორც ფაქტების დამდგენი ტრიბუნალი. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიას ფაქტების მომკვლევი მისიები ადრე გაგზავნილი ჰყავდა თურქეთში, სადაც მიმდინარეობდა პროცესი უშიშროების ძალების მიერ სავარაუდო უკანონო მკვლელობის საქმეებზე, სასამართლომ შეიძლება მიუთითოს, რომ ეს იყო სისხლის სამართლის პროცესები და იმ დროისათვის, როდესაც სასამართლო განცხადებას იხილავდა, ისინი შეწყდა, მინიმუმ, პირველ ინსტანციაში. იმ საქმეებში განმცხადებლის საჩივრის ძირითად ასპექტს წარმოადგენდა ის, რომ მიმდინარე გამოძიება სისხლის სამართლის პროცესის ეფექტიანობაზე იმოქმედებდა (იხ. მაგ. სალმანის საქმე, ციტატა ზემოთ, §107, სადაც პოლიციის ოფიცრები გაამართლეს წამების საქმეზე, რადგან არ იყო მტკიცებულება უშუალოდ გვამის გაკვეთის არასწორი პროცედურის გამო; და გულის საქმე, ციტატა ზემოთ, §89, სადაც შემთხვევის ადგილისა და გვამის სასამართლო ექსპერტიზის პროცედურებით ხელი შეეშალა მოვლენათა ჯეროვან დადგენას).

118. წინამდებარე საქმეში სასამართლოს მიაჩნია, რომ არ არის რაიმე კონკრეტული ფაქტორი, რომელიც სამოქალაქო სასამართლოებს ფაქტების და გერვაისე მაკკერის სიკვდილის უკანონობის/კანონიერების დადგენის შესაძლებლობას შეუზღუდავდა (იხ. ქვემოთ პუნქტები 124-126, რომელიც ეხება განმცხადებლის საჩივარს საპოლიციო გამოძიების ხარვეზების შესახებ). მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც ჩანს, განმცხადებელი ამ პროცესებს განსაკუთრებული მონდომებით არ მისდევს, ისინი გაუქმებული არ არის. თუნდაც საეჭვო იყოს, რომ მოვლენებიდან ოცი წლის გასვლის შემდეგ სამოქალაქო სასამართლო მოახერხებს, ერთმანეთთან დააკავშიროს მტკიცებულებები, ყველა ასეთი მცდელობა უნდა განხორციელდეს შიდასახელმწიფო ორგანოში და არა საერთაშორისო მართლმსაჯულების დონეზე.

119. განმცხადებლის მამის სიკვდილზე პასუხისმგებლის დადგენისას, სასამართლოს ჯეროვნად არ მიაჩნია, დაეყრდნოს მხარეების მიერ წარმოდგენილ დოკუმენტურ მასალას. მრავალი წერილობითი ანგარიში და დოკუმენტებში წარმოდგენილი განცხადებები შემოწმებული არ არის გამოკვლევების ან ჯვარედინი დაკითხვების მეშვეობით და შეიძლება ნებისმიერ ასეთ მცდელობას არასრული და მცდარი საფუძველი შეუქმნას. ეს სიტუაცია არ შეიძლება, გაუთანაბრდეს ტუსაღობაში დამდგარი სიკვდილის შემთხვევებს, სადაც სახელმწიფოზე მოდის მტკიცებულების ტვირთი, წარმოადგინოს დამაკმაყოფილებელი და დამაჯერებელი ახსნა-განმარტება.

120. სასამართლო აგრეთვე მზად არ არის, ძირითადად სტატისტიკური ინფორმაციისა და შერჩევითი მტკიცებულების საფუძველზე მოახდინოს ბოლო ოცდაათი წლის განმავლობაში მომხდარი ინციდენტების ანალიზი, რათა დაადგინოს, ავლენენ თუ არა ისინი უშიშროების ძალების მიერ ძალის არაპროპორციული გამოყენების პრაქტიკას. ეს მნიშვნელოვნად გასცდებოდა წინამდებარე განცხადების ფარგლებს.

121. პირიქით, მთავრობის არგუმენტთან დაკავშირებით - რომ სამოქალაქო პროცესის შესაძლებლობა განმცხადებელს უზრუნველყოფს საშუალებით, რომელიც ჯერ არ ამოწურულა, როგორც ეს კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტითაა გათვალისწინებული და რომ, აქედან გამომდინარე, მე-2 მუხლის საფუძველზე საქმის შემდგომი შესწავლა არ მოითხოვება - სასამართლო მიუთითებს, რომ მე-2 მუხლის საფუძველზე სახელმწიფოს ვალდებულებები ვერ დაკმაყოფილდება მხოლოდ ზიანის ანაზღაურებით (იხ. მაგ. კაიას საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 329, §105, და იაშას საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 2431, §74). კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლებით მოთხოვნილი გამოძიებით უნდა მოხდეს პასუხისმგებელთა იდენტიფიცირება და დასჯა. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ქვემოთ განიხილავს, არის თუ არა შესაბამისობა კონვენციის მე-2 მუხლის ამ პროცედურულ ასპექტთან.

(ბ) კონვენციის მე-2 მუხლის საფუძველზე წარმოშობილი პროცედურული ვალდებულების შესახებ

122. გერვაისე მაკკერისა და მანქანაში მსხდომი ორი სხვა მამაკაცის სიკვდილის ფაქტზე გამოძიება ოლსტერის სამეფო პოლიციამ დაიწყო. ამ გამოძიების საფუძველზე სახელმწიფო დევნის დეპარტამენტმა მიიღო გადაწყვეტილება, დევნა დაეწყო სამი ოფიცრის მიმართ. ისინი გამართლებული იქნენ სისხლის სამართლის სასამართლოს მიერ. საპოლიციო გამოძიებისათვის ხელშეშლაზე არსებული ეჭვის გამო, დამოუკიდებელი საპოლიციო მოკვლევა დაიწყო ამ და კიდევ ორ სხვა ინციდენტზე. ეს გამოძიება დაიწყო 1984 წლის 4 ივნისს და 1994 წლის 8 სექტემბერს დასრულდა რაიმე კონკრეტული დასკვნის მიღების გარეშე.

123. განმცხადებელმა მრავალი საჩივარი შეიტანა ამ პროცედურებთან დაკავშირებით, ხოლო მთავრობა ამტკიცებდა, რომ, თუ რომელიმე პროცედურით ვერ მოხერხდა კონკრეტული დაცვის უზრუნველყოფა, მთლიანობაში სისტემა უზრუნველყოფდა პოლიციის ყველა სახის ანგარიშვალდებულებას უკანონო ქმედებებისათვის.

(i) პოლიციური გამოძიება

124. პირველი - პოლიციურ გამოძიებასთან დაკავშირებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ პროცედურებთან დაკავშირებით განმცხადებლის კრიტიკა ძირითადად დაფუძნებულია ბ-ნი სტალკერის წიგნზე. თუმცა, ოლსტერის სამეფო პოლიციამ 1990 წლის მოხსენებაში სადავოდ მიიჩნია დასკვნები, რომლებიც მან 1984-1985 წლებში მის მიერ ჩატარებული მოკვლევის შედეგად გააკეთა. ამით გასაგები ხდება გარკვეული საკითხები, რომლებიც განმცხადებელმა წამოჭრა. მაგალითად, ის, რომ დაკარგული მასრები ვერ იპოვეს, შეიძლება გამოწვეული იყო თქეში წვიმით, რომელმაც ისინი დრენაჟის არხში ჩარეცხა, ხოლო ინციდენტის ადგილის მცდარი იდენტიფიცირება სწრაფად გამოსწორდა. მეორე მხრივ, ოლსტერის სამეფო პოლიცია ამტკიცებდა, რომ ბ-ნი სტალკერი, უბრალოდ, შეუსაბამოდ იქცეოდა ან შეცდომას უშვებდა.

125. სასამართლოს არ შეუძლია, გადაწყვეტილება მიიღოს ურთიერთსაწინააღმდეგო განცხადებებზე, სადაც ზოგი მათგანი სხვებზე შედარებით უფრო სერიოზულია. მაგალითად, ვერ დადასტურდა, რომ ოლსტერის სამეფო პოლიციას არ უძებნია, ან ვერ იპოვა სათანადო მოწმეები. მიმართეს საზოგადოებას და გამოკითხული იქნა ადგილობრივი მოსახლეობა. გადაჭარბებული მნიშვნელობა არ უნდა მიენიჭოს იმ ფაქტს, რომ ბატონმა სტალკერმა ერთი პოტენციური მოწმე იპოვა, რომელსაც ოლსტერის პოლიცია არ დაკავშირებია.

126. მიუხედავად ამისა, დავას არ იწვევს ის ფაქტი, რომ პოლიციის ოფიცრების იარაღი შემთხვევის ადგილის შემსწავლელი ოფიცრისათვის მომდევნო დღემდე არ გადაუციათ და ოფიცრები 1982 წლის 15 ნოემბრამდე, ანუ ინციდენტიდან სამი-ოთხი დღის განმავლობაში, არ დაუკითხავთ. თუმცა, არაფერი მიანიშნებს, იარაღთან დაკავშირებული დროის ინტერვალი რამდენიმე საათს შეადგენდა თუ უფრო ხანგრძლივ პერიოდს. შეიძლება გასაკვირი იყოს, რომ იარაღის ჩაბარება უმოკლეს დროში არ მოუთხოვიათ და არც ოფიცრები დაუკითხავთ უფრო ადრეულ სტადიაზე. მთავრობამ განაცხადა, რომ ეს გამომძიებელი ოფიცრის გააზრებული გადაწყვეტილება გახლდათ, რომელსაც სურდა, ოფიცრების გამოკითხვამდე სხვა მტკიცებულებები შეეგროვებინა. შეიძლება აღინიშნოს, რომ სხვა გამოკითხვებიც, რომლებსაც სიცხადე უნდა შეეტანა სასამართლო ექსპერტიზის დასკვნებში, გვიან ჩატარდა. ამიტომ მთლიანობაში ნათელი არ არის, რატომ იყო საჭირო ოფიცრების გამოკითხვის რამდენიმე დღით დაგვიანება. თუმცა, არ არის რაიმე მინიშნება, რომ იარაღის გამოყენების ან გასროლის რაოდენობასთან დაკავშირებით ჩატარებული სასამართლო ექსპერტიზის შედეგად რაიმე სირთულე წამოიჭრა. გამოძიებისათვის მთლიანობაში სერიოზული ზიანი არ მიუყენებია პოტენციური ძირითადი ეჭვმიტანილების გამოკითხვის რამდენიმე დღით დაგვიანებასაც. თუმცა, იგი გარკვეულ წონას ანიჭებს მტკიცებას, რომ პოლიციის ოფიცრების მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენების საქმის გამოძიება ხარისხობრივად განსხვავდება სამოქალაქო ეჭვმიტანილების მიმართ წარმოებული გამოძიებისაგან.

127. ასევე ცხადია, რომ სამმა პოლიციელმა მიიღო ინსტრუქცია, გამოძიებაში ჩართული ოლსტერის სამეფო პოლიციის ოფიცრებისათვის არ გაემჟღავნებინა გარკვეული ინფორმაცია, კერძოდ ის, რომ ისინი განსაკუთრებული ქვედანაყოფის ოფიცრები იყვნენ და სადაზვერვო ოპერაციების შედეგად მოპოვებულ ინფორმაციაზე მუშაობდნენ. როგორც მთავრობა აცხადებს, ოლსტერის პოლიციის გამომძიებლებმა ეს აღმოაჩინეს. ამას მოჰყვა შემდგომი მოკვლევა, რომელმაც გამოავლინა გამოძიებისთვის ხელის შეშლის მტკიცებულება, რაც თავისთავად სისხლის სამართლის დანაშაულს წარმოადგენს და შემდგომი დისციპლინური წარმოება. ცნობილი არ არის, შემდგომი მოკვლევებით გამოვლინდა თუ არა პოლიციის ოფიცრების მხრიდან გამოძიებისაგან ინფორმაციის დამალვის ან გამოძიებისათვის ხელშეშლის მცდელობის დამატებითი შემთხვევები, რადგან სტალკერის და სემპსონის მოხსენებები საჯაროდ არ გამოქვეყნებულა. თუმცა, სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს ის ფაქტი, რომ, მაღალი ჩინის ოფიცრების ინსტრუქციით, ადგილი ჰქონდა გამოძიებისაგან ინფორმაციის დამალვის მცდელობას. იგი წარმოშობს კანონიერ ეჭვს გამოძიების პროცესის მიუკერძოებლობასთან მიმართებით.

128. ამგვარ კონტექსტში წინა პლანზე იწევს გაუმართლებელი ზემოქმედებისა და მიუკერძოებლობის სიმწირისაგან დაცვის საჭიროების საკითხი. უნდა აღინიშნოს, რომ ოლსტერის პოლიციელთა მიერ სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევის გამოძიებას ხელმძღვანელობდნენ და აწარმოებდნენ ოლსტერის პოლიციის სხვა ოფიცრები. შეიძლება ვივარაუდოთ, თუმცა, ამ საკითხზე რაიმე პირდაპირი განცხადებები არ გაკეთებულა, რომ ამ გამოძიებას, როგორც ამას კანონი მოითხოვს, ზედამხედველობას უწევდა ICPC - დამოუკიდებელი პოლიციის მონიტორინგის ორგანო. მათი თანხმობა აუცილებელი იქნებოდა გამოძიების ხელმძღვანელი ოფიცრისათვის და, როგორც ჩანს, მათ გამოძიების წარმოება დამაკმაყოფილებლად შეაფასეს. თუმცა, არსებობდა იერარქიული კავშირი გამომძიებელ ოფიცრებსა და იმ ოფიცრებს შორის, რომელთა მიმართაც გამოძიება წარმოებდა - ყველა მათგანი ოლსტერის სამეფო პოლიციის უფროს კონსტებლს ექვემდებარებოდა, რომელიც მონაწილეობდა ნებისმიერი დისციპლინური თუ სისხლის სამართლის პროცესის ორგანიზებაში (იხ. ზემოთ პუნქტი 82-84). თუმცა, ICPC-ის უფლებამოსილება - ოლსტერის პოლიციის უფროსი კონსტებლისათვის მოეთხოვა გამოძიების ანგარიშის დევნის დეპარტამენტში გადაგზავნა, რათა სისხლისსამართლებრივ დევნაზე გადაწყვეტილება მიეღოთ ან დისციპლინური სამართალწარმოება დაეწყოთ - არ არის ჯეროვანი დაცვის მექანიზმი. ეს განსაკუთრებით ეხება იმ შემთხვევებს, როცა თვით გამოძიება, ყველა პრაქტიკული მიზნიდან გამომდინარე, განხორციელდა პოლიციის ოფიცრების მიერ, რომლებიც დაკავშირებული იყვნენ იმ პოლიციის ოფიცრებთან, რომელთა მიმართაც გამოძიება წარმოებდა. სასამართლო მიუთითებს CPT-ის რეკომენდაციაზე, სადაც ნათქვამია, რომ სრულიად დამოუკიდებელი საგამოძიებო დაწესებულება დაეხმარებოდა ნდობის განმტკიცებას სისტემაში, რომელიც არსებობს ინგლისსა და უელსში და მრავალ ასპექტში ერთმანეთის მსგავსია (იხ. ზემოთ პუნქტი 98).

129. რაც შეეხება საზოგადოების კონტროლის დეფიციტს პოლიციის გამოძიებებზე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მგრძნობიარე ინფორმაციის შემცველი პოლიციის მოხსენებებისა და გამოძიების მასალების გამოქვეყნებამ შეიძლება ზიანი მიაყენოს კერძო პირებს ან სხვა საქმეთა გამოძიებას. ამიტომ არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც ავტომატური მოთხოვნა მე-2 მუხლის საფუძველზე. საზოგადოების ან დაზარალებულის ნათესავებისთვის საჭირო ჩართულობა ამ პროცესში შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნეს არსებული პროცედურების სხვა სტადიებზე.

(ii) სახელმწიფო დევნის დირექტორის (DPP) როლი

130. სასამართლო მიუთითებს, რომ DPP არის დამოუკიდებელი იურისტი, რომელსაც ევალება, გადაწყვიტოს, აღიძრას თუ არა დევნა პოლიციის ოფიცრის მიერ განხორციელებულ ნებისმიერ სისხლის სამართლის სავარაუდო დარღვევაზე. მას არ მოეთხოვება, დაასაბუთოს დევნის არაღძვრის გადაწყვეტილება და ამ საქმეში მას ეს ასე არ გაუკეთებია. ჩრდილოეთ ირლანდიაში არ არსებობს გაპროტესტების პროცედურა, რომ სასამართლო ზედამხედველობის მეშვეობით მას მოეთხოვოს დასაბუთების წარმოდგენა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ინგლისსა და უელსში, სადაც გამოძიების მსაჯულებს შეუძლიათ, გამოიტანონ უკანონო მკვლელობის ვერდიქტი, სასამართლოებს მოუთხოვიათ სახელმწიფო ბრალდების დირექტორისათვის, გადაეხედა დევნის არაღძვრის გადაწყვეტილებისათვის ასეთი ვერდიქტის გათვალისწინებით. მსგავსი შესაძლებლობა ჩრდილოეთ ირლანდიაში არ არსებობს. გამოძიების მსაჯულებს აქ აღარ აქვთ უფლება, გამოიტანონ ვერდიქტი სიცოცხლის ხელყოფის კანონიერებაზე ან - პირიქით.

131. სასამართლოს ეჭვი არ ეპარება სახელმწიფო ბრალდების დირექტორის დამოუკიდებლობაში. წინამდებარე საქმეში მან გამოსცა ბრძანება სამი ოფიცრის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელების შესახებ. აქედან გამომდინარე, არ წარმოიშობა რაიმე კითხვა დევნის არაღძვრის გადაწყვეტილების გამჭვირვალობასთან მიმართებით. მიუხედავად ამისა, განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ სახელმწიფო დევნის დირექტორის გადაწყვეტილება არ შეიძლებოდა განხილულიყო, როგორც საპოლიციო გამოძიების ხარვეზების გამოსწორების საშუალება. თუმცა, მის ხელთ არსებული მასალების საფუძველზე, სასამართლო ვერ დაასკვნის, რომ გამოძიებას ჰქონდა რაიმე მნიშვნელოვანი ხარვეზი, რომელმაც თავიდანვე შეუშალა ხელი დევნას (აბ ინიტიო) ან ზიანი მიაყენა მის ეფექტიანობას.

132. სასამართლო ქვემოთ განიხილავს, სისხლის სამართლის საქმისწარმოებით უზრუნველყოფილ იქნა თუ არა კონვენციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული გამოძიება.

(iii) სისხლის სამართლის საქმისწარმოება პოლიციის სამი ოფიცრის მიმართ

133. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული (იხ. პუნქტი 113), სახელმწიფო მუშაკების მიერ სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევის გამოძიების გადამწყვეტ ასპექტს წარმოადგენს ის, რომ მის საფუძველზე უნდა განხორციელდეს სისხლისსამართლებრივი დევნა და დაისაჯონ მკვლელობაზე პასუხისმგებელი პირები. წინამდებარე საქმეში პოლიციის სამ ოფიცერს დაედო ბრალი ინციდენტში მონაწილე მამაკაცებიდან ერთ-ერთის მკვლელობისთვის, სავარაუდოდ, ტაქტიკური მიზეზების გამო. ცხადია, რომ მთლიანობაში პროკურორის მიერ ინციდენტთან დაკავშირებით წარმოდგენილი მტკიცებულებები და მოსამართლის გადაწყვეტილება მიუთითებდა სამივე მამაკაცის მკვლელობაზე. სასამართლო პროცესი მსჯავრის დადებით რომ დასრულებულიყო, მასში, არაპირდაპირ მაინც, გათვალისწინებული იქნებოდა განმცხადებლის მამის დაღუპვაც და, სავარაუდოდ, დაკმაყოფილდებოდა მე-2 მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნები - სისხლისსამართლებრივი დევნა და დასჯა.

134. მოვლენათა ჩვეულებრივი მსვლელობისას, სისხლის სამართლის საქმისწარმოება, შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი მოსამართლის წინაშე, განხილული უნდა იქნეს, როგორც ფაქტების დადგენისა და სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის მინიჭების ეფექტიანი პროცედურების მტკიცე დამცავი მექანიზმი. განმცხადებლის თქმით, მოსამართლემ ოფიცრები გაამართლა იმ საფუძვლით, რომ „საქმე არ ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას“, ამასთან, იგი არ დაელოდა დაცვის მხარის მოსმენას, კერძოდ, ოფიცერთა ზეპირ ჩვენებებს. გარდა ამისა, მან სასამართლოს ყურადღება მიაპყრო მოსამართლის კომენტარებზე, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობა წარმოშვა, რაც გამოიხატებოდა იმაში, რომ იგი ქებას უძღვნიდა სამ ოფიცერს, რომლებმაც ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის წევრობაში ეჭვმიტანილი სამი შეუიარაღებელი ადამიანი იმ ქვეყნად გაამგზავრეს.

135. სიმართლეს შეესაბამება ის ფაქტი, რომ სამი ოფიცრის ანგარიშებში მკვლელობებთან დაკავშირებით გაკეთებული განცხადებების გამოკვლევა ან ჯვარედინი დაკითხვა არ ჩატარებულა. თუმცა, ამ სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის, საკუთარი მოსაზრებით ჩაანაცვლოს სისხლის სამართლის სასამართლოს გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, წარმოადგინა თუ არა ბრალმდებელმა საკმარისი მტკიცებულება, რომელზეც დაცვის მხარეს უნდა გაეცა პასუხი. სისხლის სამართლის სასამართლომ მოისმინა ჩვენებები და მას ჰქონდა მტკიცებულებათა საერთო სურათის შეფასების უფრო კარგი შესაძლებლობა, ვიდრე ამ სასამართლოს შეიძლება ჰქონდეს გვიან ეტაპზე. მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება გასაგები იყოს, თუ რატომ აღიქვეს მტკივნეულად მოსამართლის კომენტარები, იგი არ შეიძლება მიუთითებდეს მიუკერძოებლობის ნაკლებობაზე. მოსამართლის დასკვნა, რომ ძალის გამოყენება იყო გონივრული, არ წარმოშობს უკანონო მკვლელობებისადმი შემგუებლობას.

136. თუმცა, სისხლის სამართლის საქმისწარმოება სამი ოფიცრის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობით შემოიფარგლა. განმცხადებელი, ეყრდნობოდა რა მინესოტას ოქმს (იხ. ზემოთ, პუნქტი 97), ამტკიცებდა, რომ სასამართლო პროცესს არ ჰქონდა უნარი, განეხილა მკვლელობებში ოფიციალური ჩარევის სხვა ასპექტებთან დაკავშირებული პრობლემები. ერთ-ერთ ასეთ ასპექტს წარმოადგენდა მაღალჩინოსანი ოფიცრის წინასწარგანსაზღვრული ინსტრუქცია, რომელიც მან ეჭვმიტანილებს მისცა, კერძოდ, დაემალათ ინფორმაცია გამომძიებელი ოფიცრებისათვის, რამაც დაბადა ეჭვი - ხომ არ ჰქონდა ადგილი სხვა ინფორმაციის დამალვას ან ხელშეშლას. კიდევ ერთ ასპექტს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ ერთი თვის განმავლობაში არმაფში ორი სხვა ინციდენტიც მოხდა - სპეციალური მობილური ქვედანაყოფის ოფიცრებმა სასიკვდილო ძალა გამოიყენეს, რის შედეგადაც 1982 წლის 24 ნოემბერს დაიღუპა მაილ ტაიფე, ხოლო 1982 წლის 12 დეკემბერს სეამუს კრიუ და როდი კაროლი; ყველა მათგანი შეუიარაღებელი იყო. სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო უკანასკნელ შემთხვევაზე და ისიც გამამართლებელი განაჩენით დასრულდა. ამტკიცებდნენ, რომ ამ ინციდენტებში მონაწილე პოლიციის ოფიცრებმაც მიიღეს ინსტრუქცია, დაემალათ მტკიცებულებები.

137. სასამართლოს მიაჩნია, რომ შეიძლება არსებობდეს გარემოებები, როდესაც წამოჭრილი საკითხები ვერ ან არ განიხილება სისხლის სამართლის პროცესზე; და რომ მე-2 მუხლი შესაძლოა უფრო ფართო შესწავლას საჭიროებდეს. ამ სამი ინციდენტის შედეგად სერიოზული კითხვები წარმოიშვა, კერძოდ, ანტიტერორისტული საპოლიციო პროცედურები ხომ არ იწვევდნენ ძალის გადამეტებულ გამოყენებას - წინასწარი განზრახვით ან, როგორც გამოყენებული ტაქტიკის გარდაუვალი თანმდევი შედეგი. მტკიცებულების განზრახ დამალვა აგრეთვე ეჭვქვეშ აყენებს გამოძიების ეფექტიანობას მომხდარი ფაქტის დადგენის თვალსაზრისით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სასამართლო პროცესმა სათანადოდ ვერ შეასრულა მიზანი, დაერწმუნებინა საზოგადოება და ოჯახი, რომ მკვლელობა მართლზომიერი იყო. აქედან გამომდინარე, წინამდებარე საქმეში სასამართლო ადგენს, რომ მე-2 მუხლი მოითხოვდა პროცედურას, რომლის მეშვეობითაც გამოკვლეული იქნებოდა ეს ელემენტები და დადასტურდებოდა ან მოისპობოდა ეჭვები. ქვემოთ იგი განიხილავს, რამდენად ადეკვატურად განიხილა ეს პრობლემები ხელისუფლებამ.

(iv) დამოუკიდებელი საპოლიციო მოკვლევა

138. ადრეულ ეტაპზე სახელმწიფო დევნის დირექტორი დარწმუნებული იყო, რომ წინამდებარე საქმიდან წამოჭრილი პრობლემები მტკიცებულებების დამალვიდან მომდინარეობდა. სასამართლო პროცესის დაწყებამდე, დაახლოებით 1983 წლის ივლისში, მან დამატებითი მოკვლევის ჩატარება მოითხოვა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 16). 1984 წლის 11 აპრილს მან მიიღო ზომები, განეხორციელებინა თავისი საწესდებო უფლებამოსილება სამართალდარღვევათა დევნის (ჩრდილოეთი ირლანდია) 1972 წლის ბრძანების 6(3) მუხლის საფუძველზე, რათა ოლსტერის სამეფო პოლიციის უფროსი კონსტებლისათვის აღნიშნული სამი საქმის დამატებითი გამოძიების ჩატარება მოეთხოვა. მისი მიზანი არ იყო ინციდენტების ხელახალი გამოძიება, არამედ იმის დადგენა, ხომ არ არსებობდა მტკიცებულება, რომ ადგილი ჰქონდა მართლმსაჯულების მიმდინარეობის დამახინჯებას. უფროსმა კონსტებლმა გამოძიება ბატონ სტალკერს დაავალა, რომელიც პოლიციის უფროს ოფიცრად მუშაობდა პოლიციის სხვა ძალებში, კერძოდ, ინგლისში.

139. შემდგომ მოკვლევას საგულისხმო წინააღმდეგობები მოჰყვა, რაც დღემდე გრძელდება. ბატონი სტალკერი გამოძიებას ჩამოაშორეს 1986 წლის 29 მაისს და იგი ბატონმა სამპსონმა შეცვალა, რომელიც აგრეთვე პოლიციის უფროს ოფიცრად მუშაობდა ჩრდილოეთ ირლანდიის ფარგლებს გარეთ. არც ერთი მოხსენება საჯაროდ არ გამოქვეყნებულა. ეს სამსახურებრივი გადაცდომა არ დამალულა და იგი გამოამზეურა გენერალურმა პროკურორმა თავის 1988 წლის 25 იანვრის მოკლე განცხადებაში, რომელმაც იმავდროულად აღნიშნა, რომ სახელმწიფო დევნის დირექტორის მიერ ხელშეშლის საფუძველზე პოლიციის ოფიცრების მიმართ დევნის არდაწყების გადაწყვეტილება გამართლებული იყო საზოგადოებრივი ინტერესებით.

140. სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოკვლევა შეიძლება ჩაითვალოს საკმარისად დამოუკიდებლად, თუმცა, როგორც ჩანს, მოკვლევის შედეგად შემუშავებული მოხსენებების განკარგვასთან დაკავშირებით ოლსტერის სამეფო პოლიციის უფროსმა თავისი როლი ითამაშა. უდავოა, რომ მოხსენება და გამოძიების მასალები უნდა განხილულიყო, როგორც ოლსტერის სამეფო პოლიციის საკუთრება. თუმცა, ვერ ვიტყვით, რომ მათი განხილვა გონივრულ დროში განხორციელდა. სამი წელი და ცხრა თვე დასჭირდა, სანამ პარლამენტი მის შესახებ განცხადებას გააკეთებდა. ბატონმა სტალკერმა შუალედური მოხსენება უფროს კონსტებლს 1985 წლის 18 სექტემბერს გადასცა, ხოლო ამ უკანასკნელმა იგი სახელმწიფო ბრალდების დირექტორს მხოლოდ 1986 წლის 15 თებერვალს გადაუგზავნა, ანუ თითქმის 5 თვის დაგვიანებით. 1986 წლის 29 მაისს, ბატონი სტალკერის გამოძიებიდან ჩამოცილების შემდეგ, ბატონ სამპსონს კიდევ ათი თვე დასჭირდა მისი მოხსენების საბოლოო ნაწილის დასასრულებლად, რომელიც მან 1997 წლის 10 აპრილს წარადგინა. გენერალურმა პროკურორმა ამის შემდეგ კიდევ 9 თვე მოანდომა, სანამ საკითხს პარლამენტს მოახსენებდა.

141. გარდა ამისა, იმის გამო რომ მოხსენებები და მათი დასკვნები არც სრულად და არც ნაწილობრივ არ გამოქვეყნებულა, არ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ გამოძიებაზე ხორციელდებოდა რაიმე საზოგადოებრივი კონტროლი. გამჭვირვალობის ეს დეფიციტი შეიძლება განხილული იქნეს, უფრო როგორც არსებული პრობლემების დამადასტურებელი, ვიდრე უარმყოფელი ფაქტორი. არ აუხსნიათ მიზეზები, თუ რატომ არ შედიოდა სისხლისსამართლებრივი დევნა საზოგადოების ინტერესებში და არ არსებობდა საშუალება, გაესაჩივრებინათ ამ მიზეზების აუხსნელობის ფაქტი.

(v) მოკვლევა

142. ჩრდილოეთ ირლანდიაში, ისევე როგორც ინგლისსა და უელსში, სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევები შეიძლება გამოძიებულ იქნეს მოკვლევით. მოკვლევა არის საჯარო განხილვა, რომელსაც ატარებენ კორონერები (ძალადობრივი სიკვდილის გამომძიებლები) - დამოუკიდებელი სასამართლო მუშაკები - რომლებიც, ჩვეულებრივ, განხილვას მსაჯულებთან ერთად ატარებენ. ასეთი განხილვის მიზანია ადამიანის საეჭვო დაღუპვასთან დაკავშირებული ფაქტების დადგენა. საქმეში მაკკანი და სხვები (ციტატა ზემოთ, გვ. 49, § 162) სასამართლომ დაადგინა, რომ გიბრალტარში ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის სამი ეჭვმიტანილის შაშის მიერ მკვლელობის საქმეზე განხორციელებული მოკვლევა აკმაყოფილებდა მე-2 მუხლის პროცედურულ ვალდებულებას, რადგან მასში იყო მკვლელობასთან დაკავშირებული მოვლენების დეტალური განხილვა და გარდაცვლილთა ნათესავებს ოპერაციაში ჩართული მოწმეების გამოკვლევის და ჯვარედინი დაკითხვის საშუალება ჰქონდათ.

წინამდებარე საქმეში ფაქტების დადგენის ფუნქცია უკვე განხორციელებული ჰქონდა სისხლის სამართლის სასამართლოს. თუმცა, იგი ეხებოდა მანქანაში მყოფი ერთ-ერთი მამაკაცის დაღუპვას. მას არ განუხილავს მიჩქმალვის და სასიკვდილო გასროლის პოლიტიკის საკითხები, რომელიც დამოუკიდებელმა საპოლიციო მოკვლევამ შეისწავლა. სასამართლომ განიხილა, ჩატარებული მოკვლევა უზრუნველყოფდა თუ არა საკითხთა საჯარო და ეფექტიან შესწავლას. თუმცა, მან დაასკვნა: მიუხედავად იმისა, რომ მოკვლევა უდავოდ საჯაროდ ჩატარდა, იგი არ იყო ეფექტიანი. მის ეფექტიანობას სხვადასხვა ფაქტორმა შეუშალა ხელი.

143. მოკვლევა შემოიფარგლა მხოლოდ იმ ფაქტებით, რომლებიც უშუალოდ იყო დაკავშირებული განსახილველ მკვლელობებთან. ეროვნული სასამართლოების პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, კორონერს მოეთხოვება, მისი გამოძიება შეზღუდოს იმ საკითხებით, რომლებმაც უშუალოდ სიკვდილი გამოიწვია და მოკვლევა უფრო ფართო გარემოებებზე არ უნდა გავრცელდეს. მართალია, ადგილობრივი სასამართლოები ეთანხმებიან, რომ მოკვლევის ძირითადი მიზანი სიკვდილის დადგომის გარშემო ჭორებისა და ეჭვების გაფანტვაა, ამის მიუხედავად, მათ მნიშვნელოვნად მიიჩნიეს, რომ ასეთი მოკვლევა „არ უნდა დაემსგავსოს ჭორებისა და ვარაუდების უკიდეგანო ოკეანეში ცურვას“ (იხ. ზემოთ პუნქტი 75-76). სასამართლო ეთანხმება, რომ პოლიტიკის საკითხებისა ან სავარაუდო კონსპირაციის დეტალური გამოძიება შეიძლება არ იყოს გამართლებული ან სავალდებულო. თუმცა, წინამდებარე საქმეში წარმოიშვა კანონიერი და სერიოზული შეშფოთება. კორონერმა ეს აღნიშნა 1992 წლის 5 მაისს მის მიერ მსაჯულებისადმი გაკეთებულ მიმართვაში, როდესაც მან მიუთითა, რომ უკვე ჩატარდა სისხლის სამართლის სასამართლო პროცესი და რომ იგი მხოლოდ მოკვლევას ახორციელებდა, ვინაიდან შეიძლება აღმოჩენილიყო რაიმე დამატებითი მტკიცებულებები. თუმცა, მან ვერ შეძლო, მოეპოვებინა სტალკერის ან სამპსონის მოხსენებების ასლები ან მათთან სავარაუდოდ დაკავშირებული სხვა მასალა, რადგან უმაღლესმა სასამართლომ, დაუჭირა რა მხარი ოლსტერის სამეფო პოლიციის უფროსი კონსტებლის პროტესტს, განაცხადა, რომ ამ დოკუმენტების გაცნობა მოკვლევის მიზნებისათვის აუცილებელი არ იყო. უმაღლესი სასამართლოს მოსამართლემ მიუთითა, რომ მოკვლევა არ იყო ის ადგილი, სადაც სათანადოდ შეიძლებოდა სასიკვდილო გასროლის სავარაუდო პოლიტიკის განხილვა.

144. ჩრდილოეთ ირლანდიაში ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფაში ეჭვმიტანილი პირი შეიძლება არ აიძულონ, მისცეს ჩვენება (კორონერთა წესების წესი 9(2) - იხ. ზემოთ, პუნქტი 73). პრაქტიკაში, მოკვლევებს, რომლებიც ჩრდილოეთ ირლანდიაში უშიშროების ძალების მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენების შემთხვევებზე ტარდება, ამ შემთხვევებთან დაკავშირებული პოლიციის ოფიცრები ან ჯარისკაცები არ ესწრებიან. ამის ნაცვლად, მტკიცებულებად იღებენ წერილობით ჩვენებებს ან გამოკითხვის ჩანაწერებს. წინამდებარე საქმეზე ჩატარებული მოკვლევისას, სროლაში მონაწილე პოლიციელებისათვის მოკვლევაზე დასწრება არ მოუთხოვიათ. აქედან გამომდინარე, არ გამოუკვლევიათ სერჟანტ „მ“-ს და ოფიცრების - „ბ“-ს და „რ“-ს ხედვა მოვლენასთან დაკავშირებით. ამის ნაცვლად, კორონერს მიაწოდეს მათი ჩვენებები. ეს მოკვლევას ვერ მისცემდა საშუალებას, რაიმე დამაკმაყოფილებელი შეფასება გაეკეთებინა უმნიშვნელოვანეს ფაქტობრივ საკითხებზე მათი საიმედოობის ან სანდოობის თვალსაზრისით. ამით მოკვლევამ დაკარგა საშუალება, დაედგინა მოკვდინებასთან დაკავშირებული ფაქტები და ამით მიეღწია კონვენციის მე-2 მუხლით მოთხოვნილი რომელიმე მიზნისთვის (იხ. აგრეთვე გაეროს უკანონო მკვლელობების შესახებ პრინციპების მე-10 პუნქტი,ციტატა ზემოთ, პუნქტი 96).

145. მსაჯულთა ვერდიქტით, წინამდებარე საქმეში მხოლოდ დაღუპულთა იდენტიფიცირება და სიკვდილის დადგომის თარიღის, ადგილისა და მიზეზის მოყვანა გახდა შესაძლებელი. ინგლისსა და უელსში, აგრეთვე გიბრალტარში, მსაჯულებს რამდენიმე ვერდიქტის გამოტანა შეუძლიათ, მათ შორის, „სიცოცხლის უკანონო ხელყოფასთან“ დაკავშირებით. როგორც უკვე აღინიშნა, როდესაც ინგლისსა და უელსში მსაჯულებს ასეთი ვერდიქტი გამოაქვთ, სახელმწიფო დევნის დირექტორს მოეთხოვება, გადასინჯოს დევნის არაღძვრასთან დაკავშირებით მიღებული ნებისმიერი გადაწყვეტილება და წარმოადგინოს მიზეზები, რომლებსაც სასამართლომ შეიძლება აცილება მისცეს. წინამდებარე საქმეზე უკვე განხორციელდა სისხლისსამართლებრივი დევნა. რაიმე დამატებითი სისხლისსამართლებრივი დევნა, რომელიც შეიძლებოდა მოკვლევას განეხორციელებინა, რელევანტური იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ კორონერი წერილობით მოხსენებას გაუგზავნიდა სახელმწიფო დევნის დირექტორს და ის ჩათვლიდა, რომ შესაძლოა ადგილი ჰქონოდა სისხლისსამართლებრივ დანაშაულს. თუმცა, ნათელი არ არის, რომ სახელმწიფო დევნის დირექტორი ვალდებული იყო, რაიმე გადაწყვეტილება მიეღო ამ შეტყობინების პასუხად, ან დეტალურად დაესაბუთებინა, თუ რატომ არ ახდენდა რეაგირებას. აქედან გამომდინარე, მოკვლევამ ვერ შეძლო, ეფექტიანი როლი შეესრულებინა სისხლის სამართლის დანაშაულების იდენტიფიცირებასა თუ დევნაში, რომლებსაც შესაძლოა ადგილი ჰქონდა და, ამ თვალსაზრისით, არასაკმარისია მე-2 მუხლის მოთხოვნებისათვის.

146. მიუხედავად იმისა, რომ მოკვლევის პროცესის საჯაროობა ეჭვს არ იწვევს, განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მნიშვნელოვნად შეიზღუდა მისი ოჯახის, როგორც დაღუპულის ახლობლის, პროცესში მონაწილეობა. მოკვლევის პროცესზე მათ ვერ მიიღეს სამართლებრივი დახმარება და პროცესამდე არ გააცნეს დოკუმენტები. თუმცა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმეში მაკკენი და სხვები მოკვლევის პროცესზე ოჯახი წარმოდგენილი იყო დაცვის ადვოკატით და უზრუნველყოფილი იყო იურიდიული დახმარებით საქმესთან დაკავშირებული განცხადებების სასამართლო გადასინჯვისათვის. ამრიგად, არ შეიძლება ითქვას, რომ განმცხადებლის ოჯახს, იურიდიული დახმარების არქონის გამო, საშუალება არ ჰქონდა, რაიმე სამართლებრივი დახმარება მიეღო მოკვლევის პროცესზე.

147. რაც შეეხება დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობას, იმ დროისათვის დაღუპულის ოჯახს არ შეეძლო, მიეღო მოწმის ჩვენების ასლები, სანამ მოცემული მოწმე ჩვენებას აძლევდა. ასეთივე პოზიცია იყო საქმეში მაკკანი და სხვები, სადაც სასამართლომ მიიჩნია, რომ ამით მნიშვნელოვნად არ შეფერხებულა ოჯახის ადვოკატთა საშუალება, დაეკითხათ მოწმეები (იხ. ზემოთ მოყვანილი გადაწყვეტილება, გვ. 49, §162). თუმცა, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ მაკკანისა და სხვების საქმე გარკვეულწილად გამონაკლისს წარმოადგენდა, თუ მას შევადარებთ ჩრდილოეთ ირლანდიაში წარმოებულ რამდენიმე საქმესთან (იხ. აგრეთვე ჰუფ ჯორდანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No. 24746/94, 2001წლის 4 მაისის გადაწყვეტილება; კელი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 30054/96, 2001 წლის 4 მაისის გადაწყვეტილება; და შანაჰანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No. 37715/97, 2001 წლის 4 მაისის გადაწყვეტილება). მაკკანისა და სხვათა საქმეზე ჩატარებული მოკვლევის პროცესის სისწრაფე და დეტალურობა სასამართლოს საშუალებას აძლევს, ყოველგვარი ეჭვის გარეშე დაასკვნას, რომ გამოკვლეული იქნა მოვლენასთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი ფაქტი, სადაც აქტიურად მონაწილეობდნენ განმცხადებლების გამოცდილი ადვოკატები. იმ ფაქტს, რომ ნათესავებს დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობა არ ჰქონდათ, ამ კონტექსტში რაიმე ხელშეშლა არ გამოუწვევია. თუმცა, აღნიშნული საქმის შემდეგ სასამართლო უფრო მეტ აქცენტს აკეთებდა დაღუპულთა ნათესავების პროცედურაში მონაწილეობის და მათთვის ინფორმაციის მიწოდების მნიშვნელობაზე (იხ. ოგურის საქმე, ციტატა ზემოთ, §92).

გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ სტეფან ლოურენსის საქმის მოკვლევის შუქზე გაერთიანებულ სამეფოში შეიცვალა საქმის მასალების გაცნობის პრაქტიკა და ამჟამად რეკომენდირებულია, პოლიციამ მოწმეთა ჩვენებები გააცნოს 28 დღით ადრე (იხ. ზემოთ პუნქტი 78).

148. წინამდებარე საქმეში შეიძლება დადგინდეს, რომ მოწმეთა ჩვენებებზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა მოკვლევის რამდენჯერმე გადადებამ გამოიწვია. ამას შედეგად მოჰყვა პროცესის გაჭიანურება. სასამართლო ამას დაგვიანების კონტექსტში განიხილავს (იხ. ქვემოთ პუნქტი 152). მოწმის მოსვლამდე განმცხადებლის ოჯახის მოწმის ჩვენებებზე ხელმიუწვდომლობა შეიძლება აგრეთვე განხილულ იქნეს, როგორც მათი არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენება პროცესისათვის მომზადებისა და დაკითხვაში მონაწილეობის თვალსაზრისით. ეს განსაკუთრებით კონტრასტულ პოზიციაში აყენებდა მათ ოლსტერის სამეფო პოლიციასთან შედარებით, რომელსაც ჰქონდა რესურსები იურიდიული დახმარების მისაღებად და სრული ხელმისაწვდომობა სათანადო დოკუმენტებზე. სასამართლოს მიაჩნია, რომ დაღუპულის ოჯახის პროცესში მონაწილეობის უფლება მოითხოვს, რომ დადგენილი პროცედურები უზრუნველყოფდნენ მათი ინტერესების დასაცავად საჭირო ყველა საშუალებას, რომლებიც შესაძლოა პირდაპირ ეწინააღმდეგებოდნენ მოვლენაში ჩართული პოლიციის ან უშიშროების ძალების ინტერესებს. სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ განმცხადებლის, როგორც მსხვერპლის ახლო ნათესავის ინტერესები, ამ თვალსაზრისით სამართლიანად და ადეკვატურად იყო დაცული.

149. მითითება აგრეთვე გაკეთდა მოკვლევის პროცესებში საჯარო ინტერესების დაცვის სერტიფიკატის სავარაუდო ხშირ გამოყენებაზე, რითაც იკრძალება გარკვეული საკითხების ან დოკუმენტების გამჟღავნება. წინამდებარე საქმეში ჩრდილოეთ ირლანდიის სახელმწიფო მდივანმა 1988 წლის 9 ნოემბერს გამოსცა სერტიფიკატი, რომელიც ეხებოდა ოლსტერის სამეფო პოლიციის ანტიტერორისტულ შესაძლებლობებს და ინფორმაციას ან დოკუმენტებს, რომლებიც სადაზვერვო ოპერაციების დეტალებს ამჟღავნებდა. მეორე სერტიფიკატი გამოიცა 1994 წლის 5 მაისს, რომლითაც აიკრძალა სტალკერისა და სამპსონის მოხსენებების გამჟღავნება იმ საფუძვლით, რომ დაცულიყო სპეციალური დანაყოფების ეფექტიანობა და დაზვერვის ოპერაციების ხელშეუხებლობა.

150. ნათელი არ არის, რომ პირველმა სერტიფიკატმა ხელი შეუშალა მოწმეთა რაიმე შესაბამის დაკითხვას. რაც შეეხება მეორე სერტიფიკატს, სასამართლო მიუთითებს, რომ უფროსმა კონსტებლმა, დაობდა რა სტალკერისა და სამპსონის ანგარიშების მოკვლევისათვის წარდგენის რელევანტურობაზე, განაცხადა, რომ კორონერს მოკვლევისათვის გადაეცა ყველა მოწმის ჩვენება და მტკიცებულებები (იხ. ზემოთ პუნქტი 58). უმაღლეს სასამართლოში მოსამართლე ნიკოლსონმა მიიჩნია, რომ ის, რაც გაუმჟღავნებელი დარჩა, იყო მხოლოდ განცხადებები მოსაზრებათა შესახებ, კრიტიკა, რეკომენდაციები და ა.შ. ნათელი არ არის, მოსამართლე ნიკოლსონს თავად თუ ჰქონდა მოხსენებების შესწავლის საშუალება, რათა დაედასტურებინა, შეიცავდნენ თუ არა ისინი მოკვლევისათვის რელევანტურ რაიმე მასალას. მოსამართლე ნიკოლსონმა აგრეთვე აღნიშნა, რომ ბატონი თორნბურნისათვის არაფერს შეუშლია ხელი, მტკიცებულებები მიეწოდებინა მოკვლევისათვის სიცოცხლის ხელყოფასთან დაკავშირებულ საკითხებზე, მაგრამ იგი ვერ დაეყრდნობოდა მოხსენებებს, რათა რაიმე „შთაბეჭდილება“ შეექმნა მსაჯულებისათვის. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ბატონ თორბურნს მოხსენების შინაარსთან დაკავშირებით, მათი შემუშავებიდან შვიდი თუ რვა წლით დაგვიანების შემდეგ, მტკიცებულებების წარდგენა რომ ეცადა, ნაკლებ სავარაუდოა, რომ მისი მეხსიერება დეტალების ზუსტად გახსენებას შეძლებდა. აგრეთვე, სავარაუდოა, რომ მთავრობა ამას გააპროტესტებდა, დაეყრდნობოდა რა PII სერტიფიკატს.

151. ეს სასამართლო არ არის ისეთ პოზიციაში, რომ დაბეჯითებით განაცხადოს, შეიცავდა თუ არა სტალკერისა და სამპსონის მოხსენებები სასიკვდილო გასროლის პოლიტიკის არსებობასთან დაკავშირებულ რაიმე რელევანტურ მასალას. არის ძლიერი მინიშნებები, რომ სტალკერის შუალედურ მოხსენებაში ასეთი მასალა იყო - ოლსტერის სამეფო პოლიციამ გააკრიტიკა სტალკერის მცდელობა, ხელახლა გამოეძიებინათ სროლის ინციდენტი და, აგრეთვე, მის მიერ მართლმსაჯულების აღსრულებისათვის ხელშეშლასთან დაკავშირებით გაკეთებული დასკვნები. გენერალურმა პროკურორმა პარლამენტისადმი მის მიერ გაკეთებულ განცხადებაში მიუთითა, რომ სახელმწიფო დევნის დირექტორი იკვლევდა მოხსენებებს და ასევე სროლის ინციდენტთან დაკავშირებულ მტკიცებულებებს. მოხსენებებში უდავოდ იყო მტკიცებულება მართლმსაჯულების ხელშეშლასთან დაკავშირებით, რომელიც სროლის ინციდენტით გამოწვეულ უფრო ფართო საკითხებს შეესაბამებოდა. სასამართლო ადგენს, რომ მოკვლევას საშუალება არ მიეცა, შეესწავლა პოტენციურად რელევანტური მასალა და, ამრიგად, შესაძლებლობა არ ჰქონდა, რაიმე სასარგებლო ფუნქცია შეესრულებინა სისხლის სამართლის საქმისწარმოების შემდეგ წამოჭრილი საკითხების ეფექტიანი გამოძიების თვალსაზრისით.

152. ბოლოს, სასამართლომ ყურადღება მიაქცია პროცესის დაგვიანებას. მოკვლევის სხდომა გაიხსნა 1984 წლის 4 ივნისს, სისხლის სამართლის სასამართლო პროცესის შემდეგ. ამის შემდგომ იგი გადაიდო საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდებით:

- 1984 წლის სექტემბრიდან 1988 წლის ნოემბრამდე - ბ-ნი სტალკერისა და ბ-ნი სიმპსონის მიერ განხორციელებული დამოუკიდებელი საპოლიციო მოკვლევის მიმდინარეობის პერიოდში;

- 1988 წლის 17 ნოემბრიდან 1990 წლის 8 მარტამდე - დაახლოებით თხუთმეტი თვით, სანამ ოჯახი ასაჩივრებდა პოლიციის ოფიცრების მიერ მიცემულ წერილობით ჩვენებებს;

- 1990 წლის 20 ივლისიდან 1992 წლის 6 თებერვლამდე - კიდევ თვრამეტი თვით, სხვა საქმეში ასეთი ჩვენებების გასაჩივრების გამო;

- 1992 წლის 29 მაისიდან 1993 წლის 28 მაისამდე - ერთი წლით, მოწმის ჩვენებაზე მიუწვდომლობასთან დაკავშირებით ოჯახის საჩივრის გამო;

- მოკვლევის პროცესი 1994 წლის 31 იანვარს განახლდა, თუმცა, იგი თითქმის მაშინვე დაყოვნდა, სანამ კორონერსა და უფროს კონსტებლს შორის დავა მიდიოდა დოკუმენტების გამჟღავნებასთან დაკავშირებით. სასამართლო გადასინჯვის პროცესი 1994 წლის 11 ივლისს დასრულდა და რამდენიმე თვის შემდეგ მოკვლევა შეწყდა.

153. სასამართლომ დაადგინა, რომ გადადების რამდენიმე შემთხვევა განმცხადებლის ოჯახის მოთხოვნით მოხდა. ძირითადად ისინი დაკავშირებული იყო მოკვლევის პროცედურული ასპექტების გასაჩივრებასთან, რასაც ისინი მნიშვნელოვნად მიიჩნევდნენ მათი მონაწილეობისათვის - კერძოდ, დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობას. აქედან გამომდინარე, ამ საქმეში დაგვიანებას მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი განმცხადებლის ოჯახმა, მაგრამ ეს გარკვეულწილად გამოიწვია იმ სირთულეებმა, რომელსაც ოჯახი მოკვლევის შესახებ სახელმწიფო დევნის დირექტორის დადგენილების დასაბუთების ჩათვლით;

- მოკვლევის პროცესი არ იძლეოდა რაიმე ვერდიქტის ან დასკვნის გაკეთების საშუალებას, რომელსაც შეეძლო, ეფექტური როლი შეესრულებინა სისხლის სამართლის დანაშაულის გამოვლენასა და მასთან დაკავშირებით სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელებაში.

- მოკვლევის პროცესზე მოწმეთა გამოცხადებამდე მათი ჩვენებების გაუმჟღავნებლობამ ხელი შეუშალა განმცხადებლის ოჯახს, მონაწილეობა მიეღო მოკვლევის პროცესში. ამან პროცესის ხანგრძლივი გადადების რამდენიმე შემთხვევა გამოიწვია;

- PII სერტიფიკატმა მოკვლევის პროცესს ხელი შეუშალა საქმესთან დაკავშირებული ძალზე საგულისხმო საკითხების გამოკვლევაში;

- გერვაისე მაკკერის მკვლელობაში ჩართული ოფიცრებისთვის მოწმის სტატუსით მოკვლევის პროცესზე დასწრება არ მოუთხოვიათ;

- დამოუკიდებელი საპოლიციო გამოძიება გონივრული სისწრაფით არ განხორციელებულა;

- მოკვლევის პროცესი დროულად არ დაწყებულა და იგი გონივრული სისწრაფით არ მიმდინარეობდა.

158. ოლსტერის სამეფო პოლიციის გამოძიების დამოუკიდებლობის ხარვეზი და პოლიციის მხრიდან ამ გამოძიების სავარაუდო ხელშეშლის საქმეზე წარმოებული შემდგომი მოკვლევის გამჭვირვალობის ხარვეზი შეიძლება მომდევნო პროცედურების პრობლემების ძირითად მიზეზად ჩაითვალოს. ადგილობრივმა სასამართლოებმა აღნიშნეს, რომ მოკვლევის პროცესი სათანადო საშუალებას არ წარმოადგენდა წინამდებარე საქმესთან დაკავშირებული უფრო ფართო საკითხების განსახილველად. თუმცა, რაიმე სხვა საჯაროდ ხელმისაწვდომი პროცედურა ხარვეზების გამოსასწორებლად არ არსებობდა.

159. ამ სასამართლოს ფუნქციაში არ შედის, დეტალურად განსაზღვროს, თუ რა პროცედურები უნდა შეიმუშაოს ხელისუფლებამ სახელმწიფო მუშაკების მიერ ჩადენილი მკვლელობების გარემოებების სათანადო გამოკვლევის უზრუნველსაყოფად. თუმცა, მითითება გაკეთდა, მაგალითად, მოკვლევის შოტლანდიურ მოდელზე, რომელსაც სისხლის სამართლის სასამართლოს მოსამართლე ატარებს, მაგრამ ეს არ იძლევა საშუალებას, ვივარაუდოთ, რომ იგი შეიძლება ერთადერთი ხელმისაწვდომი მეთოდი იყოს. თუ ფაქტების დადგენის, სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის მიზნები ერთი ორგანოს მიერ ხორციელდება ან რამდენიმე უწყება ერთობლივად ახორციელებს, როგორც ეს ჩრდილოეთ ირლანდიაშია, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მე-2 მუხლის მოთხოვნები შეიძლება მაინც დაკმაყოფილდეს. ეს იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ სხვა კანონიერ მიზნებთან ერთად - როგორიცაა ეროვნული უსაფრთხოება ან სხვა საგამოძიებო პროცესებთან დაკავშირებული მასალების დაცვა - გათვალისწინებული იქნება სხვადასხვა პროცედურა, რომელიც ხელმისაწვდომი და ეფექტიანი ფორმით უზრუნველყოფს საჭირო გარანტიებს. არსებულმა პროცედურებმა წინამდებარე საქმეში სათანადო ბალანსის უზრუნველყოფა ვერ მოახერხეს.

160. სასამართლომ შეიძლება მიუთითოს, რომ გამჭვირვალობისა და ეფექტიანობის ზემოაღნიშნული ხარვეზები ეწინააღმდეგება შიდასახელმწიფო სასამართლოების მიერ განსაზღვრული ეჭვებისა და ჭორების გაფანტვის მიზნებს. აუცილებელია, არსებობდეს სახელმწიფო მუშაკთა ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფის სათანადო პროცედურები საზოგადოების ნდობის შენარჩუნებისა და კანონიერი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად, რომლებიც შესაძლოა სასიკვდილო ძალის გამოყენებისას წარმოიშვას. ასეთი პროცედურების არარსებობა მხოლოდ გააღვივებს ბოროტი მოტივაციების შიშს, როგორც ეს, inter alia, განმცხადებლის მიერ სასიკვდილო გასროლის სავარაუდო პოლიტიკასთან დაკავშირებულმა განცხადებებმა უჩვენა.

161. სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლით დადგენილი პროცედურული ვალდებულების შეუსრულებლობას და, ამ თვალსაზრისით, აღნიშნული დებულების დარღვევას.

II. კონვენციის მე-14 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

162. განმცხადებელი დაეყრდნო კონვენციის მე-14 მუხლს, რომელიც ადგენს:

„ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა უზრუნველყოფილია ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე, განურჩევლად სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებების, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობის, ეროვნული უმცირესობებისადმი კუთვნილების, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადებისა თუ სხვა ნიშნისა“.

163. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მამამისის მკვლელობის გარემოებები დისკრიმინაციის ნიშნებს ავლენდა. იგი აცხადებდა, რომ 1969 წლიდან 1994 წლის მარტამდე უშიშროების ძალების მიერ 357 ადამიანი იქნა მოკლული, რომელთა უმრავლესობა კათოლიკე ახალგაზრდები ან ნაციონალისტური საზოგადოების წევრები იყვნენ. თუ ამას შევადარებთ პროტესტანტული საზოგადოებიდან დაღუპულთა რაოდენობას და გავითვალისწინებთ იმას, რომ სიხლისსამართლებრივი დევნა შედარებით მცირე ოდენობის შემთხვევებზე განხორციელდა (ოცდათერთმეტი) და მხოლოდ რამდენიმე მათგანი დამთავრდა მსჯავრით (ამ განცხადების დროისათვის, ოთხი შემთხვევა), ნათელი ხდება, რომ ადგილი ჰქონდა ეროვნული წარმოშობის ან ეროვნულ უმცირესობებისადმი კუთვნილების ნიშნით სასიკვდილო ძალის დისკრიმინაციულ გამოყენებას და სამართლებრივი დაცვის დეფიციტს საზოგადოების სეგმენტის მიმართ.

164. მთავრობამ საპასუხოდ განაცხადა, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიაში სიცოცხლის ხელყოფის მსგავსი ფაქტების მტკიცებულება არ არსებობს და რაიმე დიფერენცირებული მოპყრობის შემთხვევები არ გამომჟღავნებულა. სტატისტიკა (რომლის სიზუსტე გაზიარებული არ იქნა) საკმარისი არ აღმოჩნდა, გაზიარებულიყო განცხადებები კათოლიკეების თუ ნაციონალისტების მიმართ დისკრიმინაციის შესახებ.

165. როდესაც ზოგადი პოლიტიკა ან ღონისძიება არაპროპორციულ დამღუპველ ზემოქმედებას ახდენს კონკრეტულ ჯგუფზე, გამორიცხული არ არის, იგი დისკრიმინაციულად ჩაითვალოს მიუხედავად იმისა, რომ იგი ამ კონკრეტული ჯგუფისთვის გამიზნული ან მისდამი მიმართული არ ყოფილა. თუმცა, თუნდაც სტატისტიკა უჩვენებდეს, რომ უშიშროების ძალების მიერ მოკლული ადამიანები კათოლიკეები ან ნაციონალისტური საზოგადოების წევრები იყვნენ, სასამართლო არ მიიჩნევს, რომ მხოლოდ სტატისტიკა ავლენს პრაქტიკას, რომელსაც შეიძლება დისკრიმინაციულის კლასიფიკაცია მიენიჭოს მე-14 მუხლის მნიშვნელობით. სასამართლოს ხელთ არა აქვს რაიმე მტკიცებულება, რაც მას საშუალებას მისცემს, დაასკვნას, რომ მოცემული მკვლელობები, მსჯავრით დამთავრებული ოთხი საქმის გარდა, გამოწვეული იყო უშიშროების ძალების მიერ ძალის უკანონო ან გადაჭარბებული გამოყენებით.

166. სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას.

III. კონვენციის მე-13 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

167. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ არ არსებობდა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება მისი საჩივრების თვალსაზრისით და იგი ეყრდნობოდა კონვენციის მე-13 მუხლს, რომელიც ადგენს: „ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, მიუხედავად იმისა, ეს დარღვევა ჩადენილი იქნა თუ არა იმ პირების მიერ, რომლებიც მოქმედებენ ოფიციალური უფლებამოსილებით.“

168. განმცხადებელი მიუთითებდა მის მიერ წარმოდგენილ განცხადებებზე კონვენციის მე-2 მუხლის პროცედურულ ასპექტებთან დაკავშირებით, ამტკიცებდა რა, რომ მე-13 მუხლი, შესაბამის შემთხვევებში კომპენსაციის გადახდასთან ერთად, ეფექტიან გამოძიებას მოითხოვდა, რომელიც უზრუნველყოფდა პასუხისმგებელთა გამოვლენას და დასჯას, აგრეთვე, საგამოძიებო პროცედურაზე მომჩივნის ეფექტიან ხელმისაწვდომობას.

169. მთავრობამ განაცხადა, რომ მე-13 მუხლის საფუძველზე აღძრული საჩივრები არასათანადოდ გააზრებული, ან არასაკმარისად დასაბუთებულია. ისინი აცხადებდნენ, რომ ხელმისაწვდომ პროცედურათა ერთობლიობა, რომელიც მოიცავდა სამოქალაქო სამართალწარმოებას და მოკვლევის პროცესს, ეფექტიან საშუალებებს უზრუნველყოფდა.

170. სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი უჩვენებს, რომ კონვენციის მე-13 მუხლი უზრუნველყოფს დაცვის საშუალებას ეროვნულ დონეზე, რათა კანონიერი ძალა მიეცეს კონვენციის უფლებებისა და თავისუფლებების არსს. მისი განხორციელების ფორმის მიუხედავად, იგი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს შიდასახელმწიფო სამართლებრივ სისტემაში. ამრიგად, მე-13 მუხლის მოქმედება ნიშნავს, რომ მოითხოვება შიდასახელმწიფო დაცვის საშუალების უზრუნველყოფა, რათა განხილული იქნეს „სადავო საჩივრის“ არსი კონვენციის საფუძველზე და გაწეულ იქნეს სათანადო დახმარება. თუმცა, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აქვთ გარკვეული დისკრეციული უფლება იმ ფორმებთან მიმართებით, რომლებსაც ისინი კონვენციის ამ დებულებიდან წარმოშობილი ვალდებულის შესასრულებლად იყენებენ. მე-13 მუხლის საფუძველზე დაკისრებული ვალდებულების ფარგლები განმცხადებლის საჩივრის ბუნებიდან გამომდინარე მერყეობს. მიუხედავად ამისა, მე-13 მუხლით მოთხოვნილი დაცვის საშუალება უნდა იყოს „ეფექტიანი“ პრაქტიკასა და, აგრეთვე, სამართალში (იხ. აქსოი თურქეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1996-VI, გვ. 2286, § 95; აიდინი თურქეთის წინააღმდეგ, 1997 წლის 25 სექტემბრის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1997-VI, გვ. 1895-96, §103; და კაიას საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 329-30, § 106).

171. სასამართლომ სასიკვდილო ძალის ან ადამიანთა საეჭვო დაღუპვასთან დაკავშირებულ საქმეებზე აგრეთვე განაცხადა, რომ სიცოცხლის უფლების ფუნდამენტური მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მე-13 მუხლი, შესაბამის შემთხვევებში კომპენსაციების გადახდასთან ერთად, სრულ და ეფექტიან გამოძიებას ითვალისწინებს, რომელსაც სიცოცხლის ხელყოფაზე პასუხისმგებელთა გამოვლენისა და დასჯის უნარი ექნება, მომჩივნის საგამოძიებო პროცედურაზე ეფექტიანი ხელმისაწვდომობის ჩათვლით (იხ. კაიას საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 330-31, §107). მთელ რიგ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა, რომ როდესაც სიცოცხლის ხელყოფის საეჭვო შემთხვევებზე ეფექტიანი გამოძიება არ განხორციელებულა, ადგილი ჰქონდა მე-13 მუხლის დარღვევას, იმის მინიშნებით, რომ მე-13 მუხლის მოთხოვნები უფრო ფართოა, ვიდრე კონვენციის მე-2 მუხლით დადგენილი გამოძიების ვალდებულება (იხ. აგრეთვე ერგის საქმე, ციტატა ზემოთ, გვ. 1782, §98, და სალმანის საქმე, ციტატა ზემოთ, §123).

172. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს საქმეები გამოიწვია სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში არსებულმა სიტუაციამ, სადაც თურქეთის უშიშროების ძალებსა და ქურთისტანის მუშათა პარტიას (PKK) შორის მიმდინარე კონფლიქტის გამო განმცხადებლები დაუცველ პოზიციაში იყვნენ და მათთვის სამართლებრივი დაცვის ყველაზე ხელმისაწვდომ საშუალებას სახელმწიფო პროკურორისათვის საჩივრით მიმართვა წარმოადგენდა, რომელსაც სავარაუდო დანაშაულების გამოძიება ევალებოდა. თურქეთში მომჩივანს შეეძლო, მონაწილეობა მიეღო ნებისმიერ სისხლის სამართლის პროცესში, როგორც სარჩელის განხილვაში ნებაყოფლობით ჩართულ პირს და, პროცესის წარმატებით დასრულების შემთხვევაში, ზიანის ანაზღაურება მოეთხოვა. პროკურორის მიერ ფაქტების დადგენის ფუნქციის განხორციელება აგრეთვე მნიშვნელოვანი იყო სამოქალაქო საქმისწარმოების დასაწყებად. აქედან გამომდინარე, აღნიშნულ საქმეებში კონვენციის ყოფილი 26-ე მუხლის (ამჟამად 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი) მიზნებისათვის საკმარისი იყო, რომ განმცხადებელს, რომელიც ადამიანის სიცოცხლის უკანონო ხელყოფის შემთხვევასთან დაკავშირებით ჩიოდა, საკითხი სახელმწიფო პროკურორის წინაშე დაეყენებინა. შესაბამისად, მთლიანობაში, სამართლებრივ სისტემაში არსებობდა მჭიდრო პროცედურული და პრაქტიკული კავშირი სისხლის სამართლის გამოძიებასა და განმცხადებლისათვის ხელმისაწვდომ დაცვის საშუალებებს შორის.

173. ჩრდილოეთ ირლანდიაში არსებული სამართლებრივი სისტემა განსხვავებულია და მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მე-13 მუხლის ამ იურისდიქციის ნებისმიერი საქმის ფაქტობრივ გარემოებებზე გამოყენებისას. განმცხადებელმა, რომელიც გაერთიანებულ სამეფოში ჯარისკაცების ან პოლიციის ოფიცრების მიერ სიცოცხლის ხელყოფის შემთხვევის გამო ჩივის, როგორც ზოგადი წესი, მისთვის ხელმისაწვდომი დაცვის საშუალებები უნდა ამოწუროს სამოქალაქო საქმისწარმოების მეშვებით. სასამართლოები გამოიკვლევენ ფაქტებს, დაადგენენ პასუხისმგებლობას და, საჭიროების შემთხვევაში, მიიღებენ კომპენსაციის გადახდის დადგენილებას. ეს სამოქალაქო სამართალწარმოება მთლიანად დამოუკიდებელია ნებისმიერი სისხლის სამართლის გამოძიებისაგან და მათი ქმედითობა არ იქნა წარმოჩენილი, რათა შესაძლებელი ყოფილიყო სისხლის სამართლის გამოძიებასა ან დევნაზე დაყრდნობა (იხ. მაგ. კარაჰერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No. 24520/94, ECHR 2000-I).

174. წინამდებარე საქმეში განმცხადებელმა სამოქალაქო სარჩელი შეიტანა, რომელიც მიმდინარეობის პროცესშია. სასამართლომ ვერ აღმოაჩინა რაიმე ელემენტი, რომელიც ამ პროცესებს ხელს შეუშლიდა ზემოაღნიშნული ძალის სავარაუდო გადაჭარბებული გამოყენების გამოსწორების უზრუნველყოფაში (იხ. ზემოთ პუნქტი 118).

175. რაც შეეხება განმცხადებლის საჩივრებს სახელმწიფო ორგანოების მიერ ადამიანის დაღუპვის საქმის გამოძიებასთან დაკავშირებით, ისინი გამოკვლეული იქნა ზემოთ, მე-2 მუხლის პროცედურული ასპექტის საფუძველზე (იხ. პუნქტები 122-161). სასამართლო ადგენს, რომ წინამდებარე საქმეში არ წარმოიშობა რაიმე ცალკე საკითხი.

176. სასამართლო ასკვნის, რომ ადგილი არ ჰქონდა კონვენციის მე-13 მუხლის დარღვევას.

IV. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

177. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

A. ზიანი

178. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მას ეკუთვნოდა ზიანის ანაზღაურება მისი მამის, გერვაისე მაკკერის სიცოცხლის უკანონო ხელყოფის გამო.

179. მთავრობას მიზანშეწონილად არ მიაჩნდა რაიმე კომპენსაციის გადახდა წინამდებარე საქმეში.

181. მაკკანისა და სხვათა საქმისაგან განსხვავებით, წინამდებარე საქმეში სასამართლოს არ მიუღია რაიმე დადგენილება სასიკვდილო ძალის გამოყენების კანონიერების ან პროპორციულობის საკითხზე, რომელმაც გერვაისე მაკკერის დაღუპვა გამოიწვია, არც საქმის ფაქტობრივ გარემოებებზე, დაღუპულის მოქმედებების ჩათვლით, რაც წინ უძღოდა მის დაღუპვას - ეს საკითხები ამჟამად სამოქალაქო წარმოებაშია. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით რაიმე კომპენსაციის გადახდა არ მოითხოვება. მეორე მხრივ, სასამართლომ დაადგინა, რომ ეროვნულმა ორგანოებმა ვერ შეასრულეს თავიანთი ვალდებულება ადამიანის დაღუპვის გარემოებების სწრაფი და ეფექტიანი გამოძიების ჩატარების თვალსაზრისით. ამის გამო განმცხადებელს უდავოდ ჰქონდა იმედგაცრუების, სულიერი ტკივილისა და შეშფოთების განცდა. სასამართლოს მიაჩნია, რომ განმცხადებელმა განიცადა გარკვეული არამატერიალური ზიანი, რაც საკმარისად დაბალანსებული არ არის იმის დადგენით, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის დარღვევას.

182. სამართლიანობის საფუძველზე გაკეთებული შეფასების შესაბამისად, სასამართლო ანიჭებს 10,000 გირვანქა სტერლინგს (GBP).

პროცედურა

საქმისწარმოება დაიწყო განაცხადით (no. 50385/99), რომელიც 1998 წლის 2 ივნისს საბერძნეთის მოქალაქემ ქრისტოს მაკარაძისმა („გამცხადებელი“) შეიტანა ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიაში („კომისია“) ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) ძველი რედაქციის 25-ე მუხლის საფუძველზე.

ფაქტობრივი მხარე (მოკლე, არაოფიციალური ვერსია)

1995 წლის 13 სექტემბერს პოლიცია ცდილობდა, გაეჩერებინა განმცხადებელი, შეუიარაღებელი მოქალაქე, მას შემდეგ, რაც მან შუქნიშნის წითელი ნათურის უგულებელყოფით გააგრძელა მოძრაობა ათენის ცენტრში. განმცხადებელმა პოლიციის მცდელობას სიჩქარის მომატებით უპასუხა. მას დაედევნნენ პოლიციის ოფიცრები რამდენიმე მანქანით და მოტოციკლით. სწორედ ამ დროს მისი მანქანა დაეჯახა რამდენიმე სატრანსპორტო საშუალებას. ორი მძღოლი დაზიანდა. მას შემდეგ, რაც განმცხადებელმა თავი დააღწია პოლიციის ხუთ საკონტროლო პუნქტს, პოლიციის ოფიცრებმა მის მანქანას ცეცხლი გაუხსნეს. განმცხადებელმა ბენზინგასამართ სადგურთან მანქანა გააჩერა, კარი შიგნიდან ჩაკეტა და უარს აცხადებდა მანქანიდან გადმოსვლაზე. პოლიციის ოფიცრებმა გააგრძელეს სროლა: განმცხადებლის მტკიცებით - მისი მანქანის მიმართულებით, ხოლო მთავრობის მტკიცებით - ჰაერში. საბოლოოდ, განმცხადებელი დააკავა პოლიციის ოფიცერმა, რომელმაც მოახერხა საქარე მინის ჩამტვრევა და მანქანაში შეღწევა. განმცხადებელი გადაიყვანეს საავადმყოფოში, სადაც მან დაჰყო 9 დღე. მას დაზიანებული ჰქონდა მარჯვენა მკლავი, მარცხენა ფეხი, მარცხენა საჯდომი და მკერდის მარჯვენა მხარე. მისი მტკიცებით, მანქანიდან გადმოთრევის პროცესში იგი ფეხის ტერფში დაჭრეს, თუმცა, მთავრობა ამას არ ეთანხმებოდა. ინციდენტის შემდეგ განმცხადებლის მენტალური მდგომარეობა საგრძნობლად გაუარესდა. რამდენიმე პოლიციის ოფიცერმა ისე დატოვა შემთხვევის ადგილი, რომ მათი ვინაობა არ გარკვეულა და ინფორმაცია მათ მიერ გამოყენებული იარაღის შესახებ არ დაფიქსირებულა. საჯარო ბრალმდებელმა დაიწყო სისხლის სამართალწარმოება პოლიციის 7 ოფიცრის წინააღმდეგ, რაც მათი გათავისუფლებით დასრულდა. იმის გათვალისწინებით, რომ ინციდენტში მონაწილე ყველა ოფიცრის იდენტიფიცირება ვერ მოხერხდა, „გონივრული ეჭვის მიღმა“ სტანდარტის შესაბამისად, სისხლის სამართლის სასამართლომ ვერ დაადგინა, რომ სწორედ ამ შვიდმა ბრალდებულმა პირმა გაუხსნა ცეცხლი განმცხადებელს.

სამართლებრივი მხარე

I. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევის შესახებ
1. განმცხადებელი

34. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ კონვენციის 2 §1 აკისრებს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, დაიცვას ადამიანის სიცოცხლე. კერძოდ, ეროვნულმა კანონმდებლობამ ზედმიწევნით ზუსტად უნდა გააკონტროლოს და შეზღუდოს ყველა გარემოება, რომლითაც პირს შეიძლება შეეზღუდოს სიცოცხლის უფლება სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მხრიდან. სახელმწიფო ასევე ვალდებულია, შესაბამისად მოამზადოს და მოახდინოს იმ მოხელეების ინსტრუქტაჟი, რომელთაც აქვთ იარაღის ტარებისა და მისი გამოყენების უფლება. თუმცა, განსახილველ დროში არ არსებობდა აუცილებელი მარეგულირებელი ბაზა. კანონი, რომელიც პოლიციის თანამშრომლებს აძლევდა იარაღის გამოყენების უფლებას, ძალაში შევიდა 1943 წელს. ზოგადად, მიიჩნეოდა, რომ აღნიშნული კანონი ანაქრონისტული და არასრული იყო და სათანადოდ არ უზრუნველყოფდა საზოგადოების დაცვას პოლიციის მხრიდან იარაღის გადაჭარბებული გამოყენებისაგან. შესაბამისად, საბერძნეთის სახელმწიფოს არ მიუღია მე-2 მუხლით გარანტირებული სიცოცხლის უფლების ხელყოფისგან დასაცავად ყველა საჭირო პრევენციული ზომა.

35. განმცხადებლის თქმით, პოლიციის მიერ იარაღის გადამეტებით გამოყენების შედეგად მან სერიოზული ჭრილობები მიიღო. აგრეთვე, აღნიშნავს, რომ არ ჰქონდა იარაღი და, თანაც, არც დამნაშავე იყო და არც ტერორისტი, იგი უბრალოდ შეშინდა და სცადა გაქცევა. პოლიციამ მის მიმართ ცეცხლი გახსნა ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე და მის დაკავებას ორი მსუბუქი ავტომანქანის მეშვეობით შეეცადა. ამის შედეგად, უდანაშაულო მოქალაქე დაზიანდა. პოლიციას არ გამოუყენებია საკუთარი ავტომანქანები გზის ბლოკირებისათვის, არც ბორბლის ჩასაჩუტი საშუალებები და არც საკვამური ან ცრემლსადენი გაზი მისი დაშინებისა და კერძო მსუბუქი მანქანის გაჩერების მიზნით. მათ, უბრალოდ, ძალის გადამეტებითა და სრულიად უკონტროლოდ ისროლეს მისი მიმართულებით, რითაც სერიოზული საფრთხე შეუქმნეს უდანაშაულო მოქალაქის სიცოცხლეს.

36. უფრო მეტიც, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არ შეასრულეს კონვენციის მე-2 მუხლით დადგენილი ვალდებულებები სასიკვდილო ძალის გამოყენების ფაქტის გამოძიებასთან დაკავშირებით. მან ხაზი გაუსვა არაერთ ხარვეზს, როგორიც იყო, მაგალითად, inter alia, იმ პოლიციელთა ვინაობის დაუდგენლობა, რომლებიც მონაწილეობდნენ დაკავების ოპერაციაში, აგრეთვე, დაკავებისას გამოყენებული ვაზნების და იარაღის დაუდგენლობა.

37. საერთაშორისო ამნისტიისა და ადამიანის უფლებათა ჰელსინკის საერთაშორისო კომიტეტის მიერ 2002 წელს გამოცემულ ერთიან ანგარიშზე („საბერძნეთი უკანონობის ჩრდილში - არაადამიანური მოპყრობა და იარაღის გადამეტებით გამოყენება“) დაყრდნობით, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ იარაღის გადამეტებით გამოყენების ინციდენტის არაეფექტური გამოძიება იყო კიდევ ერთი ილუსტრაცია საბერძნეთის ხელისუფლების ტოლერანტული დამოკიდებულებისა იაღარის უკანონო სასიკვდილო გამოყენებასთან დაკავშირებით.

2. მთავრობა

38. მთავრობა არ დაეთანხმა მოსაზრებას, რომ საქმე უნდა განხილულიყო კონვენციის მე-2 მუხლის ჭრილში, ვინაიდან დაზარალებული ცოცხალი იყო. დამატებით, მართალია, დაკავების ოპერაციისას პოლიციელებმა გამოიყენეს იარაღი, თუმცა, მათი მიზანი არ ყოფილა განმცხადებლის მოკვლა, არამედ მათ სურდათ მხოლოდ მისი იძულება, გაჩერებულიყო და, შემდგომ, დაეპატიმრებინათ. სასამართლოს ადრინდელ გადაწყვეტილებებზე დაყრდნობით, მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლის საჩივარი უნდა განხილულიყო კონვენციის მე-3 მუხლის კონტექსტში.

39. ყოველი შემთხვევისთვის, მთავრობამ აღნიშნა, რომ საშიშ ვითარებაში პოლიციას უნდა მიეცეს მნიშვნელოვანი დისკრეცია იარაღის გამოყენებასთან დაკავშირებით. წინამდებარე საქმეში, განმცხადებელმა გააგრძელა მანქანით სვლა წითელ შუქზე ათენის ცენტრალურ ნაწილში, ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოსთან სიახლოვეს, სადაც უსაფრთხოების ღონისძიებები ყოველთვის განსაკუთრებით გაძლიერებულია, ვინაიდან საელჩო მიიჩნეოდა ტერორისტული თავდასხმის შესაძლო ობიექტად. პოლიციის მოთხოვნისამებრ მანქანის გაჩერების ნაცვლად, განმცხადებელმა მოუმატა სიჩქარეს და განაგრძო მეტად სახიფათო სვლა, რითაც აშკარა საფრთხე შეუქმნა მრავალი უდანაშაულო პირის სიცოცხლეს. შესაბამისად, ამ პირობებში პოლიციას ჰქონდა საკმარისი საფუძველი, ევარაუდა, რომ გაქცეული იყო დამნაშავე ან, თუნდაც, ტერორისტი. ასევე, ცეცხლის გახსნამდე პოლიციის თანამშრომლებმა სცადეს მისი დაკავება ალტერნატიული მეთოდების მეშვეობით, როგორიცაა, მოძრაობის ხელოვნური შეფერხება, გზის ბლოკირება და სხვა. იარაღი იყო მათ ხელთ არსებული უკანასკნელი საშუალება, რომელიც გამოიყენეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მიხვდნენ, რომ სხვა მეთოდებმა არ გაამართლა. ამავე დროს, მათ სცადეს ზიანის მაქსიმალური შემცირება და განმცხადებლის სიცოცხლის შენარჩუნება. ეს ნათელია იმის გათვალისწინებით, რომ მათ გამოსცადეს სხვა საშუალებები და, ასევე, მოახდინეს გამაფრთხილებელი გასროლა ჰაერში. ოპერაციის განხორციელებისას არ შეიმჩნეოდა რაიმე გადამეტება ან გადაცდომა. დაპატიმრების შემდეგ განმცხადებელს არ მიუღია რაიმე დაზიანება პოლიციელთა მხრიდან, არამედ იგი დაუყოვნებლივ გადაიყვანეს საავადმყოფოში.

40. მთავრობა შემდგომაც არ დაეთანხმა განმცხადებლის მოსაზრებას და აღნიშნა, რომ ადგილი არ ჰქონია შეუსაბამობას საქმის გამოძიების პროცესში, რომელიც, თავის მხრივ, იყო დროული და სრული. მათ აღნიშნეს, რომ შემთხვევიდან მეორე დღესვე დაიწყო ადმინისტრაციული გამოძიება. საერთო ჯამში, 35 თვითმხილველის ჩვენება მოიპოვეს. უფრო მეტიც, ჩატარდა პოლიციის 33 ავტომატის, 3 ტყვიის და რკინის 4 ფრაგმენტის სრული ლაბორატორიული გამოკვლევა. ასევე, დამატებით დაათვალიერეს განმცხადებლის მანქანა. სისხლისსამართლებრივი გამოძიება ჩატარდა და 7 პოლიციელს წარედგინა ბრალი სხეულის დაზიანებისა და იარაღის გადამეტებით გამოყენების გამო. რამდენიმე მოწმეს და თავად განმცხადებელს მოუსმინეს სასამართლო სხდომაზე.

41. მთავრობამ დაასკვნა, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა გამოავლინეს თავიანთი მორჩილება კანონის უზენაესობისადმი და გადადგეს გონივრული ნაბიჯები მოვლენათა სრული სურათისა და ოპერაციაში მონაწილეთა ვინაობის დასადგენად. სხვა დანარჩენის განხორციელება კი, უბრალოდ, შეუძლებელი იყო. შესაბამისად, წინამდებარე საქმეში რაიმე დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

3. მესამე მხარის ჩარევა

42. Institut de Formation en Droits de l'Homme du Barreau de Paris, ადამიანის უფლებათა ინსტიტუტმა (შემდგომში „ინსტიტუტი“), რომელიც დაარსდა 1979 წელს, წარმოადგინა წერილობითი კომენტარები მე-2 მუხლის გამოყენებასთან დაკავშირებით და, ამ მუხლიდან გამომდინარე, სახელმწიფოთა ვალდებულებებზე, რასაც მოჰყვა სასამართლოს პრეზიდენტის მხრიდან ინსტიტუტისათვის მესამე მხარედ ჩართვის უფლების მინიჭება (იხ. ზემოთ პუნქტი 8).

43. რაც შეეხება მე-2 მუხლს, ინსტიტუტმა მიიჩნია, რომ ამ ნორმის გამოყენება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც პოლიციამ ფაქტობრივად სასიკვდილო ძალას მიმართა, მაშინაც კი, თუ ამ ძალამ არ გამოიწვია იმ ადამიანის სიკვდილი, რომელიც პოლიციის სამიზნე აღმოჩნდა. აუცილებელი არ არის გამოუსწორებელი შედეგის დადგომა იმისათვის, რომ განხილულ იქნეს გარემოებები, რომლებშიც გამოიყენეს სასიკვდილო ძალა. სასამართლომ თავად აღიარა, რომ გარკვეულ გარემოებებში, დარღვევის მხოლოდ „პოტენციურ“ ან „ვირტუალურ“ მსხვერპლს ჰქონდა უფლება, მიეღო კონვენციით დადგენილი ზომები (იხ. სიორინგი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1989 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება, სერია A No. 161). ამ შემთხვევაში, სასამართლომ ხაზი გაუსვა „სერიოზული და გამოუსწორებელი სავარაუდო დარღვევის დადგომის რისკს“. ეს მოსაზრება შეიძლება გადმოტანილი იყოს მე-2 მუხლის ვირტუალურ დარღვევასთან მიმართებით, ვინაიდან პოლიციელთა მიერ სასიკვდილო ძალის გამოყენებას გარკვეულ გარემოებებში შეეძლო, სიცოცხლის უფლება სერიოზულირისკის ქვეშ დაეყენებინა.

44. სასამართლომ აღიარა, რომ მან უკვე გაავრცელა მე-2 მუხლის გამოყენების შესაძლებლობა ისეთ საქმეებზე, სადაც განმცხადებლები არ იყვნენ მოკლულნი, თუმცა, მსგავსი მიდგომა შესაძლებლად მიიჩნია მხოლოდ მაქსიმალურად შეზღუდულ გამონაკლის შემთხვევებში (იხ. ბერკტაი თურქეთის წინააღმდეგ, ნო. 22493/93, 2001 წლის პირველი მარტი). როდესაც სახელმწიფო წარმომადგენლების მიერ ძალის ბოროტად გამოყენება არ იწვევს სიკვდილს და, ამავე დროს, არ ხვდება მე-3 მუხლის მოქმედების სფეროში, არ უნდა ჩაითვალოს, რომ ეს შემთხვევა კონვენციასთან შემხებლობაში არ მოდის. მე-2 მუხლის გავრცელებას ისეთ შემთხვევებზე, სადაც სიკვდილი არ დადგა, მაგრამ გამოყენებული იყო სასიკვდილო ძალა, ამ ნაკლოვანების შევსება შეუძლია.

45. რაც შეეხება სახელმწიფოს ვალდებულებას კონვენციის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე, ინსტიტუტი ხაზს უსვამს, რომ სახელმწიფოს, „ნეგატიური ვალდებულების“ გარდა, არ ჩაიდინოს სიცოცხლის უფლების განზრახი ხელყოფა, ეკისრება აგრეთვე ამ უფლებასთან დაკავშირებული „პოზიტიური ვალდებულებები“. კერძოდ, სახელმწიფოს წარმომადგენლები ვალდებულნი იყვნენ, დაედგინათ კონკრეტული პროცედურები სამართალდამცავი ორგანოებისათვის იარაღის გამოყენებასთან დაკავშირებით. ამ უკანასკნელთ ასევე უნდა გაევლოთ შესაბამისი მომზადება და მისცემოდათ ინსტრუქტაჟი. გარდა ამისა, ინსტიტუტი ასევე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს პროპორციულობის წესს სასიკვდილო ძალის გამოყენებისას. ბოლოს, ინსტიტუტმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ადგილობრივი ორგანოები ვალდებულნი იყვნენ, ჩაეტარებინათ ოფიციალური, ეფექტური, სწრაფი და დამოუკიდებელი გამოძიება იმ შემთხვევებში, როდესაც ხდებოდა პირთა მკვლელობა იარაღის გამოყენების შედეგად. ეს მიდგომა უნდა გავრცელებულიყო იმ შემთხვევებზეც, როდესაც სასიკვდილო შედეგი არ დადგა. ეს იყო აუცილებელი პირობა ნებისმიერი სისტემის დასანგრევად, რომელიც უშვებდა ისეთი ფუნდამენტური უფლების დამრღვევ პირთა დაუსჯელობას, როგორიცაა სიცოცხლის უფლება.

სასამართლოს შეფასება

1. ფაქტების დადგენა

46. სასამართლო ვალდებულია, დაადგინოს, აქვს თუ არა ადგილი, საქმის კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე, სიცოცხლის უფლების დარღვევას და სახელმწიფოს მიერ კონვენციის მე-2 მუხლით დადგენილი პროცედურული ვალდებულებების შეუსრულებლობას ადეკვატური და ეფექტური გამოძიების ჩაუტარებლობით.

სიცოცხლის უფლება

47. სასამართლო შენიშნავს, რომ იგი განიხილავს მეტად ურთიერთსაწინააღმდეგო ფაქტთა ერთობლიობას, რომლებიც უკავშირდება განმცხადებლის დაკავების ოპერაციასა და დაპატიმრებას. უფრო მეტიც, ის აცხადებს, რომ არ იყო გამოვლენილი ის პირი თუ პირები, რომლებმაც ცეცხლსასროლი იარაღიდან გასროლით დაჭრეს განმცხადებელი. სასამართლო აუცილებლად არ მიიჩნევს, გადაამოწმოს ყველა ფაქტი საქმის საერთო სურათის წარმოსახვისათვის. იგი აღნიშნავს, რომ ამ საქმის ფაქტები უკვე განიხილა ადგილობრივმა სასამართლომ (იხ. ზემოთ პუნქტი 19). შესაბამისად, სტრასბურგში არ წარმოუდგენიათ რაიმე დოკუმენტი, რომელიც კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენებდა ათენის სისხლის სამართლის პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტებს და აიძულებდა სასამართლოს (აქ იგულისხმება ევროსასამართლო), უარი ეთქვა ამ ფაქტებზე (იხ. კლასი გერმანიის წინააღმდეგ, 1993 წლის 22 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერია A No. 269, გვ. 17-18, §30).

48. შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეული ფაქტები არ არის მკვეთრად წარმოსახული, სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმეში მოიპოვება საკმარისი ფაქტობრივი და მტკიცებულებითი მარაგი, რომლის საფუძველზეც სასამართლოს შეეძლება, შეაფასოს საქმე, რომლის საყრდენად, როგორც ზემოთ აღინიშნა, გამოიყენებს ეროვნული სასამართლოს მიერ დადგენილ გარემოებებს.

2. კონვენციის მე-2 მუხლის გამოყენება

49. წინამდებარე საქმეში განმცხადებლის წინააღმდეგ გამოყენებული ძალა არ აღმოჩნდა სასიკვდილო. თუმცა, ეს არ გამორიცხავს განმცხადებლის საჩივრის განხილვას კონვენციის მე-2 მუხლთან მიმართებით, რომლის ტექსტი იძლევა მისი გამოყენების შესაძლებლობას არა მხოლოდ განზრახი მკვლელობისას, არამედ ისეთი ძალის გამოყენებისას, რომელსაც შეეძლო გამოეწვია სიკვდილი, როგორც სიცოცხლის უფლების შელახვის არაპირდაპირი შედეგი (იხ. ილჰანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No. 22277/93, §75, ECHR 2000-VII). სასამართლოს ადრეც განუხილავს საქმეები, სადაც დარღვევის სავარაუდო მსხვერპლი არ დაღუპულა სადაო ქმედების შედეგად.

50. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლომ უკვე აღნიშნა, რომ კონვენციის მე-2 §1 მუხლის პირველი წინადადების თანახმად, სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება, დაიცვას სიცოცხლის უფლება მესამე პირთა ჩარევის ან სიცოცხლისათვის საშიში ზიანის მიყენებისაგან (იხ. ოსმანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1998 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებათა ანგარიშები 1998-VIII, გვ. 3159-63, §§ 115-22; იასა თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 2 სექტემბრის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-VI, გვ. 2436-41, §§ 92-108; და ელ.სი.ბი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1998 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-III, გვ. 1403-04, §§ 36-41).

51. მეორე მხრივ, სასამართლო პრეცედენტი ადგენს, რომ მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში შეიძლება, სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მხრიდან ცუდმა მოპყრობამ, რომელიც არ სრულდება სასიკვდილო შედეგით, გამოიწვიოს დარღვევის განხილვა კონვენციის მე-2 მუხლის ჭრილში. ცნობილია, რომ იმ პირთა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა, რომლებიც ჩართულნი იყვნენ ძალის გამოყენების სადავო ქმედებაში, სასამართლოს წინაშე განხილვის საგანს არ წარმოადგენს. მიუხედავად ამისა, ძალის გამოყენების ხარისხი და ფორმა, აგრეთვე, ძალის გამოყენების განზრახვა და მიზანი სხვა დაკავშირებულ გარემოებებთან ერთად შეიძლება აღმოჩნდეს მნიშვნელოვანი იმის შეფასებისას, იყო თუ არა სახელმწიფოს წარმომადგენელთა ქმედება იმდენად საშიში და რეალური სასიკვდილო შედეგის დადგომისათვის, რომ ის განხილულ იქნეს კონვენციის მე-2 მუხლით უზრუნველყოფილი გარანტიების ფარგლებში, ამ მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე. თითქმის ყველა შემთხვევაში, როდესაც პირი ხდება ძალადობრივი თავდასხმის ან არაადამიანური მოპყრობის მსხვერპლი პოლიციელთა ან ჯარისკაცთა მხრიდან, საჩივარი, სავარაუდოდ, განიხილება კონვენციის მე-3 მუხლის კონტექსტში (იხ. ზემოთ ციტირებული ილჰანი, §76).

52. სასამართლომ წინამდებარე საქმეში უნდა დაადგინოს, იყო თუ არა განმცხადებლის მიმართ ძალის გამოყენება პოტენციურად სასიკვდილო და მიიღეს თუ არა სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა ყველა ზომა იმისათვის, რათა დაეცვათ არა მარტო ფიზიკური ხელშეუხებლობა, არამედ სიცოცხლის უფლებით გარანტირებული ინტერესები.

53. ცნობილია, რომ განმცხადებელს მოსდევდა ძალიან ბევრი პოლიციის თანამშრომელი, რომლებმაც მის მიმართ არაერთხელ გამოიყენეს რევოლვერები, პისტოლეტები და ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღი. სასამართლოში წარდგენილი მასალებიდან ირკვევა, რომ პოლიციამ იარაღი გამოიყენა განმცხადებლის მანქანის გაჩერებისა და მისი დაპატიმრების მიზნით, რასაც განსაზღვრავს კიდეც კონვენციის მე-2 პუნქტი, როგორც შეზღუდვის ერთ-ერთ შესაძლებელ სამართლებრივ საფუძველს. ვინაიდან მე-3 მუხლიც განხილვის საგანია, უნდა აღინიშნოს, რომ დაკავების ოპერაციის არც ერთ ეტაპზე პოლიციელთა მიზანი არ ყოფილა მისთვის ტკივილის მიყენება ან დამამცირებელი და ღირსების შემლახველი დამოკიდებულება (იხ. ილაშკუ და სხვები მოლდავეთისა და რუსეთის წინააღმდეგ [GC], No. 48787/99, §§ 425-28, ECHR 2004-VII). კერძოდ, სასამართლო სარწმუნოდ ვერ მიიჩნევს განმცხადებლის მტკიცებას, რომ მას ფეხში ესროლეს მანქანიდან გადმოყვანის შემდეგ (იხ. ზემოთ პუნქტი 12).

54. სასამართლო ითვალისწინებს მთავრობის არგუმენტს, რომ პოლიციას არ ჰქონდა განმცხადებლის მოკვლის მიზანი. თუმცა, შენიშნავს, რომ განმცხადებლის გადარჩენა მხოლოდ ბედნიერი შემთხვევის შედეგი იყო. ბალისტიკური ექსპერტიზის შედეგების თანახმად, მანქანაზე - მძღოლის დონეზე და ჰორიზონტალურ სიბრტყეზე - აღინიშნა 16 ნახვრეტი, წარმოშობილი ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების შედეგად, სამი ხვრელი და, ასევე, დაზიანება საქარე მინაზე, რომელიც აღნიშნული ზემოქმედების შედეგად ჩაიმსხვრა. და ბოლოს, განმცხადებელი დაიჭრა მარჯვენა ხელში, მარცხენა ფეხში, მარცხენა საჯდომსა და გულმკერდის მარჯვენა მხარეს, რის შემდეგ 9 დღის განმავლობაში ჰოსპიტალიზირებული იყო (იხ. ზემოთ მე-12 და მე-14 პუნქტები). დაზიანებების სერიოზულობა არ გამხდარა კამათის საგანი.

55. ზემოაღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, კერძოდ კი, გამოყენებული ძალისა და ფორმის გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, რომ, იმისდა მიუხედავად, ჰქონდა თუ არა პოლიციას განმცხადებლის მოკვლის განზრახვა, ეს უკანასკნელი გახდა ისეთი ღონისძიების მსხვერპლი, რომელმაც აშკარა რისკის ქვეშ დააყენა მისი სიცოცხლე. შესაბამისად, წინამდებარე საქმეში კონვენციის მე-2 მუხლის გამოყენება მისაღებია. უფრო მეტიც, განმცხადებლის მიმართ გამოყენებული ძალის ფორმისა და ხარისხის, ასევე, სახელმწიფოს წარმომადგენლების მიერ განხორციელებული სადავო ქმედების გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ აღნიშნული ფაქტები უნდა განიხილოს კონვენციის მე-2 მუხლის ჭრილში.

3. სახელმწიფოს მიერ პოზიტიური ვალდებულების სავარაუდო შეუსრულებლობა - კანონით დაეცვა სიცოცხლის უფლება

56. კონვენციის მე-2 მუხლი, რომელიც იცავს სიცოცხლის უფლებას და ადგენს გარემოებებს, რომლის დროსაც მისი შელახვა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, კონვენციის ერთ-ერთი ყველაზე ფუნდამენტური ნორმაა, რომლისგან გადახვევა ყოვლად დაუშვებელია (იხ. ველიკოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, No. 41488/98, § 68, ECHR 2000-VI). მე-3 მუხლთან ერთად ის წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოებების ერთ-ერთ უძირითადეს ღირებულებას. გარემოებები, რომელთა დროსაც სიცოცხლის უფლების შელახვა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, უნდა განიმარტოს ძალიან შეზღუდულად (იხ. სალმანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No 21986/93, §97, ECHR 2000-VII). კონვენციის ამოცანა და მიზანია ინდივიდთა დაცვა, ამიტომაც ის ითხოვს, მე-2 მუხლი გამოყენებულ და განმარტებულ იქნეს იმგვარად, რომ მის მიერ დადგენილი დაცვის გარანტიები იყოს ეფექტური და პრაქტიკული (იხ. მაკქენი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1995 წლის 27 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერიები A No. 324, გვ. 45-46, §§146-47).

57. მე-2 §1 მუხლის პირველი წინადადება სახელმწიფოს ავალდებულებს, არა მარტო თავი შეიკავოს სიცოცხლის განზრახი და უკანონო ხელყოფისაგან, არამედ დაადგინოს დაცვის ისეთი შიდასახელმწიფოებრივი გარანტიები, რომლებიც მისი იურისდიქციის ფარგლებში დაიცავენ ადამიანთა სიცოცხლეს (იხ. კელიჯი თურქეთის წინააღმდეგ, No. 22492/93, §62, ECHR 2000-III). აღნიშნული მოიცავს სახელმწიფოს უპირველეს ვალდებულებას, დაიცვას სიცოცხლის უფლება სათანადო ადმინისტრაციული და სამართლებრივი ბაზის ამოქმედებით, რათა აღკვეთოს პიროვნების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის ფაქტები. აღნიშნული საკანონმდებლო ბაზა აღსრულდება სამართალდამცავი ორგანოების მიერ წარმოდგენილი მექანიზმით დანაშაულის თავიდან აცილების, გამოაშკარავებისა და მსგავსი დარღვევის გამო დასჯის უზრუნველსაყოფად.

58. როგორც მე-2 მუხლის ტექსტი აჩვენებს, სასიკვდილო ძალის გამოყენება პოლიციელთა მიერ შეიძლება გამართლდეს მხოლოდ გარკვეულ გარემოებებში. მიუხედავად ამისა, მე-2 მუხლი არ იძლევა ცარტე ბლანცჰე შესაძლებლობას. სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ჩადენილი დაურეგულირებელი და თვითნებური ქმედებები შეუთავსებელია ადამიანის უფლებათა ეფექტურ დაცვასთან. აღნიშნული გულისხმობს, რომ პოლიციის ოპერაციები და პირის ქმედებები, რომელსაც, კანონის მიხედვით, აქვს იარაღის გამოყენების უფლება, კანონით საკმარისად უნდა იყოს დარეგულირებული ისე, რომ არსებობდეს ძალის თვითნებური გამოყენებისაგან ადეკვატური და ეფექტური დაცვა (იხ, mutatis mutandis, ჰილდა ჰალფშტაინსდოტირი ისლანდიის წინააღმდეგ, 2004 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება; ასევე, იხ. ადამიანის უფლებათა კომიტეტი, ძირითადი კომენტარი, ნ.6, მუხლი 6, მე-16 სესია (1982) §3).

59. ზემოთქმულის და დემოკრატიულ საზოგადოებაში მე-2 მუხლით დაცული უფლების მნიშვნელობის გათვალისწინებით, სასამართლომ აღნიშნული საკითხი უნდა დაუქვემდებაროს ძალიან დეტალურ განხილვას და მხედველობაში მიიღოს არა მარტო სახელმწიფოს წარმომადგენელთა ქმედება, რომლებმაც მოახდინეს იარაღის გამოყენების ადმინისტრირება, არამედ საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოება, მათ შორის, დაკავების ოპერაციის დაგეგმვისა და კონტროლირების საკითხები (იხ. ზემოთ ციტირებული მაკქანი და სხვები, გვ. 46, §150). ამასთან დაკავშირებით, უნდა აღინიშნოს, რომ პოლიციის თანამშრომლები თავიანთი მოვალეობის შესრულებისას არ უნდა მოქმედებდნენ სარეგულაციო ვაკუუმის პირობებში ოპერაციის დაგეგმვის, განხორციელების ან სპონტანურად წამოწყებული ოპერაციის დროს წარმოქმნილი საშიშროების აღკვეთის მიზნით: ადმინისტრაციული და საკანონმდებლო ბაზა ძალიან ზუსტად წარმომადგენლებს ძალის ან ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად (იხ. მაგ. „გაეროს ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის პრინციპები“ - პუნქტები 30-32).

60. ამ მიმართებით სასამართლომ უნდა განიხილოს არა მარტო საკითხი, იყო თუ არა განმცხადებლის მიმართ პოტენციურად სასიკვდილო ძალის გამოყენება ლეგიტიმური, არამედ ისიც, დაიგეგმა და რეგულირდებოდა თუ არა ოპერაცია ისე, რომ მომხდარიყო სასიკვდილო შედეგის მაქსიმალური მინიმალიზაცია.

61. საბერძნეთის მთავრობამ, უთითებდა რა კანონს 3169/2003, რომელიც ბოლო პერიოდში მიიღეს საბერძნეთში, წარმოადგინა პოლიციელთა მიერ იარაღის გამოყენებისა და მათი მომზადების სამართლებრივი ბაზის მიმოხილვა და აღნიშნა, რომ ის შეესაბამებოდა საერთაშორისო სტანდარტების მოთხოვნებს (იხ. პარაგრაფები 25 და 27).

62. თუმცა, იმ დროს, როდესაც აღნიშნული მოვლენები განიხილებოდა, მოქმედებდა კანონი ნო. 29/1943, რომელიც მეორე მსოფლიოს ომის პერიოდში გერმანიის ჯარების მიერ საბერძნეთის ოკუპაციისას მიიღეს (იხ. ზემოთ პუნქტი 25). ხსენებული კანონი აყალიბებდა ძალიან ვრცელ ჩამონათვალს გარემოებებისა, რომელთა დროსაც პოლიციელებს ჰქონდათ იარაღის გამოყენების უფლება. პრეზიდენტის 1991 წლის ბრძანებულებით, პოლიციელებს მიეცათ 1943 წლის კანონით განსაზღვრულ პირობებში იარაღის გამოყენების უფლება, თუმცა, მხოლოდ „მაშინ, როდესაც ეს აბსოლუტურ აუცილებლობას წარმოადგენს და როდესაც სხვა ნაკლებად ექსტრემალურმა მეთოდებმა შედეგი ვერ გამოიღო“ (იხ. ზემოთ პუნქტი 25). საბერძნეთის კანონმდებლობა არ შეიცავდა რაიმე სხვა დებულებას, რომელიც კონკრეტულად განსაზღვრავდა იარაღის გამოყენების საკითხებსა და პროცედურას პოლიციელთათვის. ამის გათვალისწინებით, საბერძნეთში არსებული დაცვის სამართლებრივი ბაზა ვერ ჩაითვლება ევროპის დემოკრატიულ საზოგადოებებში არსებულ სიცოცხლის უფლების „კანონით“ დაცვის მოთხოვნებთან შესაბამისად.

63. აღნიშნული დასკვნა საბერძნეთის კანონმდებლობასთან დაკავშირებით დადასტურდა საქმის მოსმენის დროს წარმოდგენილი მტკიცებულებებით და დადგინდა, რომ განსახილველი პერიოდისთვის, კერძოდ კი, სასიკვდილო ძალის გამოყენების დროს, საბერძნეთის სამართლებრივი და ადმინისტრაციული ბაზა იყო სწორედ ასეთი.

64. უბრუნდება რა საქმის გარემოებებს, სასამართლო ეხმიანება საბერძნეთის ადგილობრივი სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტებს, რომ განმცხადებელი ათენის ცენტრში მანქანას განსაკუთრებით გადაჭარბებული სისწრაფით მართავდა, რაც საფრთხეს უქმნიდა გარშემომყოფი მშვიდობიანი მოქალაქეებისა და პოლიციის თანამშრომლების სიცოცხლეს. შესაბამისად, პოლიცია უფლებამოსილი და ვალდებული იყო, ემოქმედა სახიფათო ობიექტის ქმედების აღსაკვეთად. მისი გაჩერების მიზნით, უშედეგოდ იქნა გამოყენებული ალტერნატიული საშუალებები. უფრო მეტიც, პოლიციელები, რომლებიც განმცხადებელს მისდევდნენ, საკონტროლო ცენტრიდან ინფორმირებულნი იყვნენ იმის შესახებ, რომ შესაძლებელია განმცხადებელი ყოფილიყო შეიარაღებული და საშიში. მათ ასევე სჯეროდათ, რომ მოქმედებები, რომლებიც განმცხადებელმა მანქანის გაჩერების შემდეგ განახორციელა, მიუთითებდა იმაზე, რომ ის შეიარაღებული იყო (იხ. ზემოთ ბრალდებული პოლიციელების მოწმის ჩვენებანი, პუნქტი 17; და ბ-ნ ვენტოურისა და ბ-ნ დავარიას განცხადებები, პუნქტი 18).

65. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, არის ის, რომ საბერძნეთში იმ პერიოდში არსებული კლიმატი გამოირჩეოდა ტერორისტული ქმედებებით, რომლებიც მიმართული იყო საგარეო ინტერესების წინააღმდეგ. მაგალითად, ჯგუფმა, რომელიც ცნობილი იყო როგორც „17 ნოემბრის რევოლუციური ორგანიზაცია“ და დაარსდა 1975 წელს, ჩაიდინა არაერთი დანაშაული 2002 წელს მის დარბევამდე, მათ შორის, ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს თანამშრომელთა მკვლელობები (იხ. ზემოთ პუნქტი 26). ამ ფაქტორმა და იმან, რომ განმცხადებელი ღამის საათებში მოძრაობდა აშშ-ის საელჩოს სიახლოვეს, პოლიციელებს საბაბი მისცა, ეფიქრათ, რომ ის ძალიან დიდ საფრთხეს ქმნიდა.

66. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ შექმნილი ვითარებიდან და საფრთხიდან გამომდინარე, პოლიციას შეექმნა საფუძველი, ეფიქრა, რომ არსებობდა იარაღის გამოყენების საჭიროება მანქანის გაჩერებისა და განმცხადებლის მხრიდან შესაძლო საფრთხის ნეიტრალიზებისათვის და არა, უბრალოდ, იმ მძღოლის გასაჩერებლად, რომელმაც წითელ შუქზე გაიარა. აქედან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც მოგვიანებით აღმოჩნდა, განმცხადებელი არ იყო შეიარაღებული და არც ტერორისტი, პოლიციელები მოქმედებდნენ კეთილსინდისიერი მიზნებით, როდესაც მიმართეს ძალის გამოყენებას მისი დაკავებისა და განეიტრალების მიზნით. სხვაგვარად საქმის გადაწყვეტა ალბათ შებოჭავდა სახელმწიფოსა და სამართალდამცავ ორგანოებს არარეალური ვალდებულებით საკუთარი მოვალეობების შესრულებისას, რაც გამოიწვევდა მათი და სხვათა სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდებას (იხ. ზემოთ ციტირებული მაკქენი და სხვები, გვ. 58-59, §200).

67. მიუხედავად იმისა, რომ წინამდებარე საქმეში სასიკვდილო ძალის გამოყენება არსებულ გარემოებებში შეიძლება კონვენციის მე-2 მუხლით დადგენილ სტანდარტებთან შესაბამისად ჩაითვალოს, სასამართლო შეშფოთებულია ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ქაოტური ხასიათით. გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ განმცხადებლის მიმართ გასროლა განახორციელა განუსაზღვრელი რაოდენობის პოლიციელმა რევოლვერებიდან, პისტოლეტებიდან და ცეცხლსასროლი ავტომატური იარაღიდან. მანქანაზე - მძღოლის დონეზე და ჰორიზონტალურ სიბრტყეზე - აღინიშნა ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების შედეგად წარმოშობილი 16 ნახვრეტი. სამი ხვრელი და რაღაც ნიშანი აღინიშნებოდა საქარე მინაზე, ჩაიმსხვრა უკანა ფანჯარაც (იხ. ზემოთ პუნქტი 14). ამის შედეგად, ნათელი ხდება, რომ დიდი რაოდენობით პოლიციელმა მონაწილეობა მიიღო განმცხადებლის სრულიად უკონტროლო დაკავების ოპერაციაში.

68. სერიოზული კითხვა დაისმის ოპერაციის ორგანიზებისა და განხორციელების საკითხებთან დაკავშირებით. პოლიციელთა ნაწილს ინსტრუქცია მიეცა საკონტროლო ცენტრიდან, დანარჩენები კი, უბრალოდ, საკუთარი გუმანით მოქმედებდნენ კოლეგების დახმარების მიზნით, თანაც ყოველგვარი ინსტრუქციის გარეშე. მკვეთრი ინსტრუქციის არარსებობამ გაზარდა იარაღის უკონტროლო გამოყენების რისკი.

69. სასამართლო ვერ დატოვებს ყურადღების გარეშე იმ ფაქტს, რომ განმცხადებელი დაიჭრა დაუგეგმავი ოპერაციის შედეგად, როდესაც პოლიციელები მოქმედებდნენ ყოველგვარი წინასწარი მომზადების გარეშე. იმ სირთულის გათვალისწინებით, რაც ახლავს თანამედროვე საზოგადოებაში პოლიციის ფუნქციების შესრულებას, ადამიანის ქცევის არაპროგნოზირებადობას და ოპერაციის დროს პრიორიტეტებისა და რესურსების შესაბამისად არჩევანის გაკეთებას, პოზიტიური ვალდებულება ისე უნდა განიმარტოს, რომ ხელისუფლებისგან შეუძლებელი არ იქნეს მოთხოვნილი (იხ, ა ცონტრარიო, რეჰბოკი სლოვენიის წინააღმდეგ, №29462/95, §§ 71-72, ECHR 2000-XII). (იხ, mutatis mutandis, მაჰმუტ კაია თურქეთის წინააღმდეგ, No. 22535/93, §86, ECHR 2000-III).

70. მიუხედავად იმისა, რომ ოპერაციაში ჩაბმულ პოლიციელებს არ ჰქონდათ საკმარისი დრო მდგომარეობის სრული შეფასებისა და ოპერაციის ფრთხილი დაგეგმვისათვის, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ვითარების ასეთი დეგენერაცია, რასაც თავად ზოგიერთი პოლიციის ოფიცერი უწოდებდა ქაოტურს (იხ. მაგალითად, ბ-ნ მანოლიადისის ჩვენება - ზემოთ, პუნქტი 17), მეტწილად იმის გამო მოხდა, რომ ოპერაციაში ჩაბმული ცალკეული პირები და მდევართა გუნდი კოლექტიურად ვერ ფლობდნენ სტრუქტურირებული ოპერაციის წარმოების უნარს. არადა, ადგილობრივი სამართლით და პრაქტიკით, ამგვარი რამ წინასწარ უნდა ყოფილიყო განსაზღვრული. სინამდვილეში, სასამართლო შენიშნავს, რომ 1995 წელს, როდესაც აღნიშნულ მოვლენას ჰქონდა ადგილი, კანონი, რომელიც დემოკრატიული საზოგადოებისათვის შეუფერებელი და დრომოჭმული იყო, ჯერ კიდევ არეგულირებდა სახელმწიფო წარმომადგენელთა მხრიდან იარაღის გამოყენებას. აღნიშნული სისტემა არ აძლევდა სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლებს მშვიდობიან დროს იარაღის გამოყენების შემთხვევების ზუსტ კრიტერიუმებს და ინსტრუქციას. აღნიშნულ პირობებში გარდაუვალი იყო, რომ პოლიციას ჰქონოდა უფრო მეტი ავტონომია - თავად განესაზღვრა იარაღის გამოყენების აუცილებლობა, ვიდრე შესაბამისი და ადეკვატური მომზადებისა თუ ინსტრუქტაჟის შემთხვევაში. ნათელი მითითებების არარსებობის გამოხატულებაა სწორედ ის ფაქტი, რომ ოპერაციაში მონაწილეობას იღებდა განუსაზღვრელი რაოდენობის პოლიციელი ყოველგვარი კომანდირების გარეშე.

71. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, რომ, ვინაიდან საქმე ეხებოდა კონვენციის 2 §1 მუხლის პირველ წინადადებაში გამოხატულ პოზიტიურ ვალდებულებას შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის ამოქმედებასთან დაკავშირებით საბერძნეთის მთავრობა ვერ უზრუნველყოფდა, პოტენციურად სასიკვდილო ძალის გამოყენებისაგან დაეცვა თავისი მოქალაქეები და, განსაკუთრებით, განმცხადებლის მსგავსი პირები (იხ. mutatis mutandis, ოსმანი, ზემოთ ციტირებული გვ. 3160, §116 ინ ფინე).

72. შესაბამისად, განმცხადებელი იყო კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევის მსხვერპლი ამ საფუძვლით. ამ დასკვნის გათვალისწინებით, აუცილებელი არ არის, განხორციელებული სიცოცხლისათვის საშიში მოქმედებები განხილულ იქნეს კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ჭრილში.

4. სავარაუდო არაადეკვატური გამოძიების შესახებ

73. კონვენციის მე-2 მუხლით განსაზღვრული ვალდებულება იკითხება ამავე კონვენციის პირველი მუხლით სახელმწიფოზე დაკისრებულ ძირითად ვალდებულებასთან: „დაიცვას კონვენციით დადგენილი ყველა უფლება და თავისუფლება საკუთარი იურისდიქციის ფარგლებში“. აღნიშნული მიუთითებს, რომ ქვეყანაში უნდა არსებობდეს რაიმე ფორმის ეფექტური გამოძიება, რომელსაც შეეძლება, ნათელი მოჰფინოს პირის სიკვდილის ფაქტს, რომელიც დადგა ძალის გამოყენების შედეგად (იხ. ჯაკიცი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No. 23657/94, §86, ECHR 1999-IV). აღნიშნული გამოძიების ძირითადი მიზანია, დაიცვას კანონმდებლობით სიცოცხლის უფლების უზრუნველყოფისათვის დადგენილი გარანტიები და იმ შემთხვევაში, თუ სიკვდილის დადგომაში მონაწილეობა მიიღეს სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა ან ხელისუფლების ორგანოებმა, უზრუნველყოს პასუხისმგებლობა დამდგარი შედეგის გამო (იხ. ანგელოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, No. 38361/97, §137, ECHR 2002-IV). მსგავს შემთხვევებში, ხშირად ძირითადი ინფორმაცია მომხდარის შესახებ სახელმწიფო თანამდებობის პირთა ან ორგანოთა ექსკლუზიური ცოდნის ფარგლებშია. სათანადო შიდასამართლებრივი სამართალწარმოების დაწყება, როგორიცაა სისხლისსამართლებრივი დევნა, დისციპლინური სამართალწარმოება, მსხვერპლისა და მისი ოჯახის წევრებისთვის ხელმისაწვდომი სამართლებრივი საშუალებების გამოყენება, დამოკიდებულია ადეკვატურ, ოფიციალურ გამოძიებაზე, რომელიც უნდა იყოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი. მსგავსი მიდგომა გამოიყენება წინამდებარე საქმეშიც, სადაც სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიციის მიერ ძალის გამოყენებამ საფრთხის წინაშე დააყენა განმცხადებლის სიცოცხლე (იხ. ზემოთ პუნქტები 53 და 55).

74. უპირველესად, გამოძიებას უნდა შეეძლოს, დაადგინოს გარემოებები, რომლებშიც ადგილი ჰქონდა კონკრეტულ ინციდენტს და მეორე, მას უნდა შეეძლოს პასუხისმგებელი პირების გამოვლენა და მათი დასჯა. ეს არ არის შედეგზე დამყარებული ვალდებულება, არამედ ფოკუსირებულია განხორციელების ფორმაზე. სახელმწიფო ორგანოებმა უნდა მიიღონ მათთვის ხელმისაწვდომი ყველა ზომა საქმესთან დაკავშირებულ მტკიცებულებათა შესანარჩუნებლად, როგორიცაა, inter alia, თვითმხილველთა ჩვენება და სასამართლო სამედიცინო ექსპერტიზის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებანი. რაც შეეხება დროულობისა და გონივრულობის მოთხოვნას, ის ზემოაღნიშნული ვალდებულებების განუხრელი ნაწილია. ნებისმიერი დარღვევა გამოძიების პროცესში, რომელიც შეუძლებელს გახდის საქმის გარემოებების ან დამნაშავე პირების დადგენის შესაძლებლობას, ვერ ჩაითვლება ეფექტურ გამოძიებად დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად (იხ. კელი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No. 30054/96, §§96-97, 2001 წლის 4 მაისი; და ზემოთ ციტირებული ანგელოვა, §139).

75. წინამდებარე საქმეში ინციდენტს მოჰყვა ადმინისტრაციული გამოძიების დაწყება. გარკვეული რაოდენობის პოლიციელი და თვითმხილველი დაიკითხა და გარკვეული ლაბორატორიული გამოკვლევებიც ჩატარდა. გამოძიების შემდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო შვიდი პოლიციელის წინააღმდეგ, რომლებიც შემდგომში გაამართლეს (იხ. ზემოთ პუნქტები 13 და 15).

76. შესაბამისად, სასამართლო შენიშნავს, რომ ადგილი ჰქონდა გარკვეულ გადაცდომებს გამოძიების ჩატარების პროცესში. კერძოდ, სასამართლო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, რომ ადგილობრივი გამოძიების შედეგად ვერ დადგინდა ყველა იმ პირის ვინაობა, ვინც მონაწილეობა მიიღო განმცხადებლის დაკავების ოპერაციაში. უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთმა პოლიციელმა ისე დატოვა შემთხვევის ადგილი, რომ არ მოუხდენია საკუთარი თავის იდენტიფიკაცია და იარაღის ჩაბარება. შესაბამისად, ზოგიერთი იარაღი, რომელიც გამოიყენეს, არც კი იყო დაფიქსირებული. ეს დადასტურდა ადგილობრივი სასამართლოს მიერაც. ასევე, შესაბამისმა ორგანოებმა არ მოითხოვეს იმ პოლიციელთა სია, რომლებიც ინციდენტის დროს მორიგეობაზე იმყოფებოდნენ. ამ კუთხით არც სხვა რაიმე ნაბიჯი გადადგმულა. უფრო მეტიც, ხაზგასასმელია, რომ შემთხვევის ადგილიდან ამოიღეს მხოლოდ 3 ვაზნა, განმცხადებლის სხეულიდან, კერძოდ, ფეხიდან - ერთი გულა, ხოლო ერთი კვლავ რჩება მის საჯდომზე. სხვა ამოღებული გულების წარმოდგენა არ მომხდარა.

77. ზემოაღნიშნულმა გადაცდომებმა ადგილობრივ სასამართლოებს საშუალება არ მისცა, სრულად დაედგინათ შემთხვევის ფაქტები, როგორც ამას წინააღმდეგ შემთხვევაში გააკეთებდნენ. უნდა აღინიშნოს, რომ შვიდივე პოლიციელი, რომლებსაც ბრალი ედებოდათ სხეულის მძიმე დაზიანებაში, გაამართლეს, ვინაიდან ვერ იქნა დამტკიცებული გონივრული ეჭვის მიღმა, რომ სწორედ ამ პოლიციელებმა მიაყენეს განმცხადებელს ჭრილობები, რადგანაც არაერთი სროლა განხორციელდა დაუდგენელი იარაღიდანაც (იხ. ზემოთ პუნქტი 19). სასამართლო ვერ დარწმუნდა იმაში, რომ სახელმწიფო ორგანოებს არ შეეძლოთ უფრო ქმედითი ღონისძიებების გატარება ინციდენტთან დაკავშირებით მეტი მტკიცებულების მიღების მიზნით.

78. ზემოაღნიშნული დადგენილების გათვალისწინებით, სასამართლო აცხადებს, რომ სახელმწიფო ორგანოებმა ვერ განახორციელეს ინციდენტის ეფექტური გამოძიება. გამოძიების არასრული და არაადეკვატური ხასიათი ვლინდება ფაქტით, რომ გამოძიებამ ვერ დაადგინა იმ პირთა ვინაობა, რომლებიც მონაწილეობდნენ ოპერაციაში და რომლებმაც უშუალოდ დაჭრეს განმცხადებელი.

79. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას ამ მიმართებით.

5. სახელმწიფო ორგანოთა მიერ მე-2 მუხლით დადგენილ პროცესუალურ ვალდებულებებთან სავარაუდო შეუსაბამობის შესახებ

80. ზემოაღნიშნული სასამართლო დასკვნების გათვალისწინებით (იხ. პუნქტები 72 და 79), სასამართლოს აუცილებლად არ მიაჩნია, იმსჯელოს აღნიშნულ გადაცდომებზე, როგორც სახელმწიფოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის ნაწილზე, როგორც ამას განმცხადებელი მოითხოვდა. (იხ. ზემოთ პუნქტი 37).

IV. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

87. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი, საჭიროების შემთხვევაში, დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივ გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

A. ზიანი

1. მატერიალური ზიანი

88. განმცხადებელმა მოითხოვა 60,000 ევრო იმ მატერიალური ზარალის გამო, რომელიც მან მიიღო ინციდენტიდან 20 თვის განმავლობაში და, ასევე, მომავალი 15 წლის განმავლობაში შემცირებული შემოსავლის გამო.

89. მთავრობამ განაცხადა, რომ ეს მოთხოვნა იყო გადაჭარბებული და გაუმართლებელი. ისინი აღნიშნავდნენ, რომ ინციდენტამდეც განმცხადებელს ჰქონდა ფსიქოლოგიური პრობლემები, რის გამოც მას არ ჰქონდა მუშაობის შესაძლებლობა.

90. სასამართლო შენიშნავს, რომ მოთხოვნა ეხება მიუღებელ შემოსავალს ინციდენტიდან 20 თვის განმავლობაში და, ასევე, შემცირებულ შემოსავალს მომავალი 15 წლის განმავლობაში. სასამართლოს თქმით, განმცხადებლის მიერ არანაირი მარწმუნებელი მტკიცებულება არ წარმოდგენილა ამის თაობაზე, რაც უნდა შეფასდეს, როგორც მეტად სპეკულაციური. ამ მიზეზით, სასამართლო არ ადგენს რაიმე დაკმაყოფილებას მოსარჩელის სასარგებლოდ.

2. არამატერიალური ზიანი

91. განმცხადებელმა მოითხოვა 75,000 ევრო არამატერიალური ზიანისათვის - გამოწვეული შიშის, ტკივილისა და მიყენებული ჭრილობებისათვის. ის ამტკიცებდა, რომ ამით მისი სიცოცხლე დაინგრა.

92. მთავრობამ გაიმეორა, რომ განმცხადებელმა საკუთარი ქმედებით საფრთხე შეუქმნა სხვა უდანაშაულო პირთა სიცოცხლესაც. ის ამტკიცებდა, რომ კონვენციის მუხლის დარღვევის დადგენა უკვე უნდა ჩათვლილიყო სამართლიან დაკმაყოფილებად.

93. ითვალისწინებს რა წინამდებარე საქმის გარემოებებს, სასამართლო შენიშნავს, რომ განმცხადებელმა მართლაც განიცადა არამატერიალური ზიანი. შესაბამისად, სამართლიან დაკმაყოფილებად ვერ ჩაითვლებოდა მხოლოდ კონვენციის მუხლის დარღვეულად ცნობა მის მიმართ. აფასებს რა საქმის ვითარებას, სასამართლო გასამრჯელოს სახით მოსარჩელეს აკუთვნებს 15,000 ევროს. კონვენციის 45 § 2 მუხლისა და სასამართლოს წესების 74 §2 წესის თანახმად, შემდეგი განსხვავებული მოსაზრებები თან ერთვის გადაწყვეტილებას:

(ა) ერთობლივი მოსაზრება: ბ-ნი კოსტა, სერ ნიკოლას ბრატცა, ბ-ნი ლორენცენი და ქ-ნი ვაიჩი.

(ბ) განსხვავებული მოსაზრება: ბ-ნი ვილდჰაბერი, რომელსაც შეუერთდნენ ბ-ნი კოვლერი და ქ-ნი მულარონი.

(გ) ნაწილობრივ განსხვავებული მოსაზრება: ქ-ნი ტსატსა-ნიკოლოვსკა, რომელსაც შეუერთდა ქ-ნი სტრაჟიცკა.

გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
2005 წლის 6 ივლისი

პროცედურა

საქმისწარმოება დაიწყო ორი განაცხადით (43577/98 და 43579/98), რომლებიც 1998 წლის 15 მაისს ადამიანის უფლებათა კომისიაში („კომისია“), ადამიანის უფლებათა და ფუნდამენტურ თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 25-ე მუხლის საფუძველზე, ბულგარეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ შემოიტანა ბულგარეთის ოთხმა მოქალაქემ - ქალბატონებმა: ანელია კუნჩოვანაჩოვამ, აქსინია ჰრისტოვამ, თოდორკა პეტროვა-რანგელოვამ და ბატონმა რანგელ პეტკოვ-რანგელოვმა („განმცხადებლები“).

საქმის ფაქტობრივი მხარე (მოკლე, არაოფიციალური ვერსია)

1996 წლის 15 ივლისს ბატონები ანგელოვი და პეტკოვი, 21 წლის ახალწვეულების არმიის სამშენებლო ძალებში, გაიქცნენ მშენებლობიდან და თავი შეაფარეს ბატონი ანგელოვის ბებიას ქალბატონ ტონკოვას, რომელიც ცხოვრობდა სოფელ ლესურაში. ცოტა ხნით ადრე, იმავე წელს ისინი დაკავებულნი იქნენ იმ მიზეზით, რომ ხშირად ტოვებდნენ მშენებლობის ადგილს ნებართვის გარეშე. ამის გამო, 22 მაისს ბატონ ანგელოვს მიესაჯა 9 თვიანი პატიმრობა, ხოლო პეტკოვს - 5 თვიანი. მანამდე ორივე ნასამართლევი იყო ქურდობისთვის. გაქცევის მომენტისთვის ისინი გაყვანილები იყვნენ ციხიდან მშენებლობაზე.

მაიორ გ-ს მეთაურობით მათ დასაკავებლად გაგზავნილ იქნა ოთხი ოფიცერი. ოფიცრები გააფრთხილეს, რომ დასაკავებელ პირებს ჰქონდათ ნასამართლობა და რომ შეეძლოთ მათ დასაკავებლად გამოეყენებინათ ნებისმიერი საჭირო საშუალება. სერჟანტმა ნ-მა იცნო სახლი, რადგან აქ ერთხელ უკვე დააკავა ბ-ნი ანგელოვი სამუშაო ადგილის უნებართვოდ მიტოვების გამო. გაქცეულებმა შეამჩნიეს მანქანა და სცადეს გაქცევა. ერთ-ერთმა ოფიცერმა ამოიღო იარაღი და მოითხოვა გაჩერებულიყვნენ, მაგრამ მათ სირბილი გააგრძელეს. მაიორმა გ-მ გააფრთხილა ისინი, რომ თუ არ გაჩერდებოდნენ, ცეცხლს გახსნიდა და ასეც მოიქცა. სროლის შედეგად ორივე გაქცეული დაიჭრა. ოფიცრებმა ისინი წაიყვანეს ვრაცას საავადმყოფოში, მაგრამ ორივე გზაში დაიღუპა. ეზო, სადაც გაქცეულები დაჭრეს, ეკუთვნოდა ბატონ მ.მ-ს. სროლის დროს მან შეამჩნია, რომ მისი პატარა შვილიშვილი შემთხვევის ადგილთან ახლოს იდგა. მან ოფიცრებს სთხოვა ნებართვა, რომ მისულიყო და ბავშვი გამოეყვანა. მაიორმა გ-მ მას იარაღი მოუღერა და შეურაცხყო ფრაზით „თქვე წყეულო ბოშებო!“

სამართლებრივი მხარე

I. საქმის ფარგლები

83. დიდი პალატისათვის საქმის გადაცემის თაობაზე შუამდგომლობასა და მთავრობის მიერ გაკეთებულ წერილობით მიმოხილვაში დიდ პალატას ეთხოვა, გადაესინჯა საქმის ის საკითხები, რომლებიც ხვდება კონვენციის მე-14 მუხლის მოქმედების სფეროში. სასამართლო განხილვის დროს მთავრობის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ ისინი ეთანხმებოდნენ პალატის გადაწყვეტილებას კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლებთან მიმართებით.

84. განმცხადებლებმა სასამართლოს სთხოვეს, ემსჯელა მხოლოდ კონვენციის მე-14 მუხლთან დაკავშირებულ საკითხებზე, ვინაიდან პალატის გადაწყვეტილება კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლებთან მიმართებით სადაო არ გამხდარა.

85. სასამართლო იმეორებს, რომ დიდი პალატის მიერ შუამდგომლობის დაკმაყოფილება ნიშნავს, რომ „მთელი საქმე“ უნდა გადაეცეს დიდ პალატას არსებითი განხილვისა და ხელახალი გადაწყვეტილების მისაღებად. დიდი პალატისათვის საქმის გადაცემა აპრიორი გულისხმობს პალატის წინარე გადაწყვეტილების ყველა ასპექტის გადასინჯვას და არა მხოლოდ საჩივარში მითითებულ საკითხებზე მსჯელობას (იხ. ქეი და თი ფინეთის წინააღმდეგ [GC], No. 25702/94, ECHR 2001-VII, §§139-141).

86. მიუხედავად მხარეთა სურვილისა, დიდმა პალატამ იმსჯელოს მხოლოდ კონვენციის მე-14 მუხლთან დაკავშირებულ საკითხებზე, ის ვალდებულია, ასევე გადასინჯოს კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლები.

II. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევის შესახებ

87. განმცხადებლები აღნიშნავდნენ, რომ ბატონები ანგელოვი და პეტკოვი მოკლეს კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევით. მათი მტკიცებით, სიკვდილი წარმოადგენდა შიდა სამართლისა და პრაქტიკის უუნარობის შედეგს, კონვენციის შესაბამისად დაერეგულირებინათ სახელმწიფო წარმომადგენელთა მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება. სინამდვილეში, სახელმწიფო წარმომადგენლები აღჭურვილნი იყვნენ უფლებამოსილებით, გამოეყენებინათ სასიკვდილო ძალა ისეთ გარემოებებში, როდესაც მისი გამოყენება არ იყო აბსოლუტურად აუცილებელი. აღნიშნული ფაქტი თავად წარმოადგენს მე-2 მუხლის დარღვევას. განმცხადებლები ასევე ჩიოდნენ, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არ ჩაატარეს სიკვდილის ფაქტების ეფექტური გამოძიება.

A. პალატის გადაწყვეტილება

89. პალატამ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-2 მუხლი კრძალავს ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებას ისეთ პირთა დაკავების მიზნით, რომლებიც, ისევე როგორც ანგელოვი და პეტკოვი, ეჭვმიტანილნი იყვნენ არაძალადობრივი დანაშაულის ჩადენაში, არ იყვნენ შეიარაღებულნი და, შესაბამისად, არ უქმნიდნენ რაიმე საფრთხეს მათ დამკავებელ ოფიცრებს ან სხვა პირებს. გამომდინარე აქედან, მოპასუხე მთავრობა, მოცემული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, პასუხისმგებელი იყო კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევით სიცოცხლის წართმევის გამო ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვისთვის. მე-2 მუხლის დარღვევა კიდევ უფრო დაამძიმა იმ ფაქტმა, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა ცეცხლსასროლი იარაღი გადაჭარბებით გამოიყენეს და დაკავების ოპერაცია დაგეგმეს და წარმართეს მე-2 მუხლით გათვალისწინებული წესის საწინააღმდეგოდ.

90. პალატამ შემდგომ დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა მოპასუხე მთავრობის მიერ კონვენციის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას, რომლის მიხედვითაც, ეს უკანასკნელი ვალდებული იყო, ეფექტურად გამოეძია ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილის ფაქტები. კერძოდ, გამოძიება ხასიათდებოდა სერიოზული აუხსნელი უმოქმედობით და წინააღმდეგობებით; საერთო მიდგომის ხარვეზს წარმოადგენდა ისიც, რომ ამ პროცესში გამოიყენებოდა შიდა სამართლით დადგენილი სტანდარტი, რომელიც, თავის მხრივ, არ შეესაბამებოდა კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ სტანდარტს („არ უნდა იყოს აბსოლუტურად აუცილებელზე მეტი“).

91. რაც შეეხება განმცხადებელთა საჩივარს იმის თაობაზე, რომ მოპასუხე მთავრობამ ასევე დაარღვია ვალდებულება, კანონით დაეცვა სიცოცხლე, ამასთან დაკავშირებით პალატამ გადაწყვიტა, რომ მან განიხილა საქმის ყველა რელევანტური საკითხი და არ თვლიდა აუცილებლად ამ თემაზე ცალკე მსჯელობას.

B. მხარეთა დასაბუთება

92. დიდი პალატის წინაშე მთავრობის წარმომადგენლებმა და განმცხადებლებმა აღნიშნეს, რომ ისინი აღიარებდნენ პალატის დადგენილებას კონვენციის მე-2 მუხლთან მიმართებით.

C. სასამართლოს შეფასება

1. წაერთვათ თუ არა ბატონებს ანგელოვსა და პეტკოვს სიცოცხლე კონვენციის მე-2 მუხლის საწინააღმდეგოდ

(a) ზოგადი პრინციპები

93. კონვენციის მე-2 მუხლი, რომელიც იცავს სიცოცხლის უფლებას, აღიარებულია კონვენციის ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ დებულებად და წარმოადგენს ევროპის საბჭოში შემავალი დემოკრატიული საზოგადოებების ერთ-ერთ ყველაზე არსებით ღირებულებას. სასამართლომ ამ დებულების დარღვევასთან დაკავშირებული განცხადებები უნდა დაუქვემდებაროს განსაკუთრებულ, ფრთხილ შემოწმებას. სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ძალის გამოყენების შემთხვევებში, გასათვალისწინებელია არა მხოლოდ სახელმწიფოს იმ წარმომადგენელთა ქმედებები, რომელთაც უშუალოდ მოახდინეს ძალის გამოყენება, არამედ უნდა გამოიკვლიოს ყველა გარემოება, დაკავშირებული ისეთ საკითხებთან, როგორიცაა შესაბამისი მოქმედი საკანონმდებლო და მარეგულირებელი ბაზა და განსახილველი ქმედებების დაგეგმვა და წარმართვა (იხ. მაკქენი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1995 წლის 27 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერიები A No. 324, გვ. 46, §150; და მაკარატზისი საბერძნეთის წინააღმდეგ [GC], No. 50385/99, §§57-59, 2004 წლის დეკემბერი).

94. როგორც თავად მე-2 პარაგრაფის მე-2 მუხლის ტექსტი მიგვითითებს, პოლიციელთა მიერ სასიკვდილო იარაღის გამოყენება შეიძლება გამართლდეს გარკვეულ გარემოებებში. თუმცა, ძალის გამოყენების ნებისმიერი შემთხვევა არ უნდა იყოს „აბსოლუტურად აუცილებელზე“ მეტი ე.ი. მკაცრად პროპორციული შექმნილ გარემოებებთან მიმართებით. სიცოცხლის უფლების ფუნდამენტური ბუნების გათვალისწინებით, გარემოებები, რომლებიც სიცოცხლის წართმევის გამართლებას წარმოადგენს, ვიწროდ უნდა განიმარტოს (იხ. ანდრონიკუ და კონსტანტინუ კვიპროსის წინააღმდეგ, 1997 წლის 9 ოქტომბრის გადაწყვეტილება. გადაწყვეტილებათა ანგარიშები 1997-VI, გვ. 2097-98, §171, გვ. 2102, §181, გვ. 2104, §186, გვ. 2107, §192 და გვ. 2108, §193; და მაკკერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No 28883/95, §108, სექ. ECHR 2001-III).

95. შესაბამისად და კონვენციის მე-2 §2 (ბ) მუხლის თანახმად, კანონიერად დაკავების ლეგიტიმური მიზნისათვის ადამიანის სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდება გამართლებული იქნებოდა მხოლოდ აბსოლუტური აუცილებლობის პირობებში. სასამართლო შენიშნავს, რომ ამგვარი აუცილებლობა პრინციპულად არ არის სახეზე იმ შემთხვევაში, როცა აშკარაა, რომ დასაკავებელი პირი არ ქმნის საფრთხეს სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის და არ არის ეჭვმიტანილი ძალმომრეობითი დანაშაულის ჩადენაში, თუნდაც სასიკვდილო ძალის გამოუყენებლობამ განაპირობოს გაქცეული დამნაშავის შეპყრობის შესაძლებლობის დაკარგვა (იხ.სასამართლოს მიდგომა საქმეში მაკქენი და სხვები, ზემოთ ციტირებული გვ. 45-46, §§146-50 და გვ. 56-62, §§192-214 და, უფრო მოგვიანებით, მაკარატზისის საქმე, ზემოთ ციტირებული §§64-66; ასევე იხ. სასამართლოს პოზიცია იარაღის გამოყენების საკითხებთან დაკავშირებით შეუიარაღებელი და არამოძალადე პირების წინააღმდეგ, რომლებიც ცდილობდნენ, დაეტოვებინათ ყოფილი გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა, გამოხატული საქმეში სტრელეცი, კესლერი და კრენცი გერმანიის წინააღმდეგ [GC], No. 34044/96, 35532/97 და 44801/98, §§ 87, 96 და 97, ECHR 2001-II ).

96. გარდა იმ გარემოებების განსაზღვრისა, რომელთა დროსაც შესაძლებელია, მოხდეს სიცოცხლის უფლების ხელყოფა, კონვენციის მე-2 მუხლი ადგენს სახელმწიფოს უმთავრეს ვალდებულებას, დაიცვას სიცოცხლის უფლება შესაბამისი სამართლებრივი და ადმინისტრაციული საკანონმდებლო ბაზის ამოქმედებით, რომლებიც, რელევანტური საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, ვიწროდ განსაზღვრავენ იმ გარემოებებს, რომლებშიც სამართალდამცავმა ორგანოებმა შეიძლება გამოიყენონ ძალა ან ცეცხლსასროლი იარაღი (იხ. მაკარაძისი, ზემოთ ციტ. §§57-59 და შესაბამისი ნაწილი „გაეროს ძირითადი პრინციპები ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის სამართალდამცავი ორგანოების მიერ გამოყენების შესახებ“, 71-74 პუნქტები. ზემოაღნიშნული პრინციპების მე-2 მუხლთან მკაცრი შესაბამისობის საკითხებზე იხ. მაკკენი და სხვები, ზემოთ ციტ. გვ. 46, §149). ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობის პრინციპის შესაბამისად (რომელიც იგულისხმება მე-2 მუხლში), შიდასამართლებრივი ბაზა, რომელიც არეგულირებს დაკავების ოპერაციას, უნდა უკავშირებდეს ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებას საქმის გარემოებების ფრთხილ შეფასებას და, განსაკუთრებით, გაქცეული დამნაშავის მიერ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათისა და იმ საფრთხის შეფასებას, რასაც იგი ქმნის.

97. უფრო მეტიც, ეროვნული კანონმდებლობა, რომელიც განსაზღვრავს საპოლიციო ოპერაციებთან დაკავშირებულ საკითხებს, უნდა ქმნიდეს დაცვის ადეკვატურ და ეფექტურ გარანტიებს იარაღის თვითნებურად და ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილების მიზნით და, აგრეთვე, თავიდან აცილებადი უბედური შემთხვევის წინააღმდეგ (იხ. მაკარაძისი, ზემოთ ციტ. § 58). კერძოდ, სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომლებმა უნდა გაიარონ შესაბამისი მომზადება იმის შესაფასებლად, თუ რამდენად აუცილებელია იარაღის გამოყენება არა მარტო მარეგულირებელი ნორმის მოთხოვნათა, არამედ ადამიანის სიცოცხლის ფუნდამენტური ღირებულების გათვალისწინებით (იხ. სასამართლოს კრიტიკა „სასიკვდილო გასროლის“ ინსტრუქციებთან დაკავშირებით საქმეზე მაკკენი და სხვები, ზემოთ ციტ. გვ. 61-62, §§211-214). (ბ) ზემოაღნიშნული პრინციპების გამოყენება წინამდებარე საქმეში

98. ბატონები ანგელოვი და პეტკოვი მოკლეს ცეცხლსასროლი იარაღიდან გასროლით სამხედრო პოლიციის თანამშრომლებმა, რომლებიც ცდილობდნენ მათ დაპატიმრებას, მას შემდეგ, რაც ისინი გამოიქცნენ თავისუფლების აღკვეთის ადგილიდან. აქედან გამომდინარე, საქმე ხვდება კონვენციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის მოქმედების სფეროში.

(i) შესაბამისი სასამართლო ფარგლები

99. სასამართლო განსაკუთრებული შეშფოთებით შენიშნავს, რომ სამხედრო პოლიციის თანამშრომლებს ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების შესახებ შიდასამართლებრივი რეგულაციები აძლევდა უფლებას, გამოეყენებინათ სასიკვდილო ძალა სამხედრო ძალების წევრის დაპატიმრებისას, თუნდაც ძალიან მცირე დარღვევის გამო. აღნიშნული რეგულაციები არ გამოქვეყნებულა და ისინი არ შეიცავდნენ ნათელ მითითებებს იმასთან დაკავშირებით, როგორ უნდა ყოფილიყო თავიდან აცილებული სიცოცხლის წართმევა. აღნიშნული ნორმების თანახმად, კანონიერი იყო სასიკვდილო გასროლა იმ პირის მიმართ, რომელიც დაუყოვნებლივ არ დაემორჩილებოდა ზეპირ გაფრთხილებას და ჰაერში გამაფრთხილებელ გასროლას (იხ. პუნქტი 60). ნორმების არასრული ხასიათის ნათელი ილუსტრაციაა დამკავებლების მიერ იარაღის უყოყმანო გამოყენების ფაქტი და მოვლენათა განვითარება, რომლებმაც შედეგად გამოიღეს ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილი; ასევე, გამომძიებელი ორგანოების პასუხი ამ მოვლენებზე. სასამართლო დაუბრუნდება აღნიშნულ საკითხებს მოგვიანებით.

100. ამგვარი მარეგულირებელი ბაზა ფუნდამენტურად შეუსაბამოა ევროპის თანამედროვე საზოგადოებისთვის კონვენციით განსაზღვრული სიცოცხლის უფლების „კანონით“ დადგენილ სტანდარტთან (იხ. პუნქტები 94-97, რომლებშიც საუბარია რეგულირების სამართლებრივ ფარგლებზე).

101. მართალია, ბულგარეთის უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგინდა, რომ პროპორციულობა სისხლის სამართლის კანონმდებლობის ორგანული ნაწილია, მაგრამ აღნიშნული განმარტება არ გავრცელდა წინამდებარე საქმეზე (იხ. პუნქტები 50-54).

102. ამრიგად, სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე მთავრობამ დაარღვია კონვენციის მე-2 მუხლით ნაკისრი ვალდებულება, ეფექტურად დაეცვა სიცოცხლის უფლება, რამდენადაც ვერ უზრუნველყო, აემოქმედებინა სათანადო საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ბაზა სამხედრო პოლიციის მიერ იარაღის გამოყენებასთან დაკავშირებით.

ოპერაციის დაგეგმვა და კონტროლი

103. პალატამ ცალკე იმსჯელა ოპერაციის დაგეგმვის საკითხებზე. დიდი პალატა ეთანხმება პალატის დადგენილებას იმის თაობაზე, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა დაარღვიეს მათი ვალდებულება სასიკვდილო რისკის მინიმალიზაციის თაობაზე, ვინაიდან თავიდანვე მისცეს ინსტრუქცია დამკავებელ ოფიცრებს, ყველა შესაძლებლობა გამოეყენებინათ ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის დასაპატიმრებლად. ამასთან, აბსოლუტურად უგულებელყოფილ იქნა ფაქტი, რომ გაქცეულები იყვნენ შეუიარაღებელნი და საფრთხეს არ უქმნიდნენ სხვათა სიცოცხლეს. როგორც პალატამ აღნიშნა (§ 110):

„[A] გადამწყვეტი ელემენტი დაკავების ოპერაციის დაგეგმვისას ... უნდა იყოს ხელმისაწვდომი ინფორმაციის სრული ანალიზი, მათ შორის, როგორც აბსოლუტური მინიმუმი, ანალიზი დასაკავებელი პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის ბუნებისა და ამ პირისგან მომავალი საფრთხის ხარისხის შესახებ. საკითხი, თუ როგორ და რა გარემოებებში შეიძლება გამოიყენონ გაქცეული პირის დაკავებისას ცეცხლსასროლი იარაღი, უნდა დგინდებოდეს წინასწარი მომზადებისას მიღებული ცოდნის, შესაბამისი ინფორმაციის და მკაფიოდ განსაზღვრული სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე“.

104. დიდი პალატა, თავის მხრივ, კიდევ ერთხელ მიუთითებს მკაფიო საკანონმდებლო და რეგულაციური ბაზის არარსებობის შესახებ, რაც მისცემდა სამხედრო პოლიციის თანამშრომლებს შესაძლებლობას, განესაზღვრათ, თუ რა გარემოებებში შეეძლოთ, პოტენციურად, სასიკვდილო ძალის გამოყენება (იხ. პუნქტები 99-102). ის ეთანხმება პალატის დადგენილებას (პუნქტი 112), რომლის მიხედვითაც, შესაბამისი რეგულაციების თანახმად: „ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება არ იყო დამოკიდებული საქმესთან დაკავშირებული გარემოებების შეფასებაზე“.

105. მოქმედი რეგულაციები საშუალებას იძლეოდა, მძიმედ შეიარაღებული ოფიცრები გაეშვათ ორი კაცის დასაკავებლად იმ საფრთხის ყოველგვარი განხილვის გარეშე, რომელიც მათ შეიძლებოდა შეექმნათ ან გასაგები გაფრთხილების გარეშე სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდების რისკის მინიმალიზაციის აუცილებლობის შესახებ. მოკლედ, ოპერაციის დაგეგმვისა და წარმართვის მანერა ააშკარავებდა სიცოცხლის უფლების უზენაესობის მიმართ გამოვლენილ სამწუხარო უპატივცემლობას.

(ii) დამპატიმრებელი ოფიცრების ქმედებები

106. დადგენილი იყო, რომ ბატონები ანგელოვი და პეტკოვი მსახურობდნენ სამხედრო ძალების სამშენებლო ნაწილში (სპეციალური სამხედრო დაწესებულება), სადაც ახალწვეულები ასრულებდნენ მშენებლობის მუშათა მოვალეობებს არასამხედრო ნაწილებში. ისინი დაისაჯნენ მოკლევადიანი პატიმრობით არაძალადობრივი დანაშაულისათვის. ისინი გაიქცნენ ყოველგვარი ძალადობის გამოყენების გარეშე, მიატოვეს რა სამუშაო ადგილი, რომელიც იყო თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების გარეთ. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ადრე იყვნენ მსჯავრდებულნი ქურდობისათვის და სამსახური რამდენჯერმე დატოვეს ნებართვის მიუღებლად, მათ არ გააჩნდათ ძალადობრივი წარსული (იხ. პუნქტები 13-15). არც ერთი მათგანი არ იყო შეიარაღებული და არ ქმნიდა რაიმე საფრთხეს დამკავებელი ან მესამე პირისათვის. მათ ხელთ არსებული ინფორმაციიდან გამომდინარე, დამკავებელ ოფიცრებს ეს უნდა სცოდნოდათ, ყოველ შემთხვევაში, მას შემდეგ, რაც გაქცეულები იპოვეს სოფელ ლესურასთან, როდესაც ცხადი გახდა, რომ ისინი იყვნენ შეუიარაღებლები და მათი ქმედება არ ამჟღავნებდა ძალადობის ნიშნებს (იხ. პუნქტები15-26).

107. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ, წინამდებარე საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით, ნებისმიერი სასიკვდილო ძალის გამოყენება ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-2 მუხლს, ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის წარმატებული გაქცევის შესაძლებლობის გათვალისწინებითაც. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სასიკვდილო ძალის გამოყენება არ შეიძლება განიხილოს, როგორც „აბსოლუტურად აუცილებელი“ იქ, სადაც ცნობილია, რომ დასაკავებელი პირი არ აგდებს საფრთხეში სხვათა სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას და არ არის ეჭვმიტანილი ძალადობრივი დანაშაულის ჩადენაში.

108. დამატებით, მაიორ „გ“-ს საქციელი (სამხედრო პოლიციის თანამშრომელი), რომელმაც ესროლა გაქცეულებს, სერიოზულ კრიტიკას იწვევს იმის გამო, რომ მან გამოიყენა მეტისმეტად გადაჭარბებული ძალა:

(i) ცხადია, რომ შესაძლებელი იყო, აღნიშნულ პირთა დასაკავებლად სხვა გზის გამოყენება: ოფიცრებს გააჩნდათ ჯიპის ტიპის მანქანა, ოპერაცია მიმდინარეობდა პატარა სოფელში დღისით და ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის ქმედება ცხადად განჭვრეტადი იყო იმის გათვალისწინებით, რომ წინა გაქცევისას ანგელოვი იპოვეს იმავე მისამართზე (იხ. პუნქტები 17, 18, 23 და 24);

(ii) მაიორმა „გ“-მ გამოიყენა ავტომატური იარაღი ავტომატური სროლის რეჟიმში, მიუხედავად იმისა, რომ მას, ასევე, ჰქონდა ხელით მართვადი იარაღი. ავტომატური იარაღის გამოყენებისას, მას არ ჰქონდა შესაძლებლობა, რაიმე გონივრული სიზუსტით მოეხდინა დამიზნება (იხ. პუნქტი. 26);

(iii) ბატონი პეტკოვი დაიჭრა გულ-მკერდის არეში, რასთან დაკავშირებითაც, არანაირი გონივრული განმარტება არ წარმოდგენილა (იხ. პუნქტები 41 და 50-54). ამგვარი განმარტების არქონის პირობებში ვერ გამოირიცხება შესაძლებლობა, რომ ბატონი პეტკოვი ბოლო მომენტში მოტრიალდა დამკავებლისკენ ჩაბარების მიზნით, მაგრამ მას მაინც ესროლეს.

III. სასამართლოს დასკვნა

109. სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე მთავრობამ ვერ შეასრულა მე-2 მუხლით ნაკისრი ვალდებულება, რამდენადაც რელევანტური სამართლებრივი ბაზა ძალის გამოყენებასთან დაკავშირებით იყო არსებითად ნაკლოვანი და ბატონები ანგელოვი და პეტკოვი დაიღუპნენ იმგვარ გარემოებაში, სადაც დაკავების მიზნით ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება სრულიად ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-2 მუხლს. უფრო მეტიც, გამოყენებული ძალა მეტისმეტად გადაჭარბებული იყო. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის მკვლელობის შემთხვევაში.

2. იყო თუ არა ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის მკვლელობის გამოძიება ეფექტური კონვენციის მე-2 მუხლის მიზნებისათვის

(ა) ზოგადი პრინციპები

110. კონვენციის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას სიცოცხლის უფლება, იკითხება ამავე კონვენციის პირველ მუხლთან ერთიანობაში „[საკუთარი] იურისდიქციის ფარგლებში ყველასთვის უზრუნველყოფენ ამ კონვენციის პირველ ნაწილში განსაზღვრულ უფლებებსა და თავისუფლებებს“ (იხ. ჯაკიჩი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No. 23657/94, §86, ECHR 1999-IV). აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფოში უნდა არსებობდეს რაიმე ფორმის ეფექტური, ოფიციალური გამოძიება იმ შემთხვევებისათვის, როდესაც ვიღაცა კვდება ძალის გამოყენების შედეგად. ამგვარი გამოძიების მთავარ მიზანს წარმოადგენს სიცოცხლის უფლების შიდასამართლებრივი გარანტიების ეფექტური რეალიზება და იმ საქმეებში, სადაც სახელმწიფოს წარმომადგენლები ან ორგანოები მონაწილეობენ, მათი ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფა მათივე პასუხისმგებლობით მომხდარი მკვლელობების გამო (იხ. ანგელოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, No. 38361/97, §137, ECHR 2002-IV).

111. ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა იმოქმედონ საკუთარი ინიციატივით იმ მომენტიდან, როცა შემთხვევის შესახებ გაიგებენ. მათ არ უნდა დატოვონ საქმე ახლო ნათესავების ინიციატივის იმედად, რომ ისინი აღძრავენ ოფიციალურად საქმეს ან მოითხოვენ გარკვეული საგამოძიებო პროცედურების ჩატარებას (იხ. მაგალითად, mutatis mutandis, ილჰანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No. 22277/93, §63, ECHR 2000-VII).

112. იმისათვის, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლების მიერ ჩადენილი უკანონო მკვლელობის გამოძიება იყოს ეფექტური, ის პირები, რომლებიც უძღვებიან გამოძიებას ან არიან მასზე პასუხისმგებლები, უნდა იყვნენ დამოუკიდებელნი და მიუკერძოებელნი როგორც სამართლებრივად, ისე პრაქტიკულადაც (იხ. მაგალითად, გიულეჯი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 27 ივლისის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-IV, პ. 1733, §§81-82; და ოგური თურქეთის წინააღმდეგ [GC], No. 21594/93, §§91-92, ECHR 1999-III).

113. გამოძიება უნდა იყოს ეფექტური იმ თვალსაზრისითაც, რომ შეეძლოს იმის გარკვევა, იყო თუ არა ძალის გამოყენება გამართლებული განსახილველ გარემოებებში და შეეძლოს, დაადგინოს და დასაჯოს დამნაშავეები (იხ. ზემოთ ციტ. ოგური თურქეთის წინააღმდეგ, §88). ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა გადადგან გონივრული ნაბიჯები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ინციდენტთან დაკავშირებული მტკიცებულებების, მათ შორის, inter alia, თვითმხილველ მოწმეთა ჩვენებებისა და სასამართლო-სამედიცინო დასკვნის მოპოვებას. გამოძიების დასკვნები უნდა ემყარებოდეს ყველა შესაბამისი ელემენტის ყოველმხრივ, ობიექტურ და მიუკერძოებელ ანალიზს და უნდა ემყარებოდეს კონვენციის §2 მე-2 მუხლით დადგენილ სტანდარტს - „არ უნდა იყოს მეტი, ვიდრე აბსოლუტურად აუცილებელი.“ გამოძიების ნებისმიერი ხარვეზი, რომელიც ხელს უშლის საქმის გარემოებათა დადგენას ან პასუხისმგებელი პირის გამოვლენას, შეიძლება გახდეს ეფექტურობის სტანდარტის დარღვევის საფუძველი (იხ. კელი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, ნო. 30054/96, §§96-97, 2001 წლის 4 მაისი; და ზემოთ ციტ. ანგელოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, §§ 39 და 144).

(ბ) ამ პრინციპების წინამდებარე საქმეში გამოყენების შესახებ

114. დიდი პალატა ვერ ხედავს რაიმე საფუძველს, არ დაეთანხმოს პალატის გადაწყვეტილებას. ის, როგორც ეს პალატამ გააკეთა, აღნიშნავს, რომ გამოძიებამ ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილთან დაკავშირებით შეაფასა ოფიცერთა ქმედების კანონიერება შესაბამისი რეგულაციების საფუძველზე. ის ფაქტი, რომ გამოძიებამ კანონიერად ცნო ძალის გამოყენება ამ გარემოებებში, ადასტურებს ამ დადგენილებათა ფუნდამენტურ ნაკლოვანებასა და სიცოცხლის უფლების უგულებელყოფას. დაეყრდნნენ რა ამ დადგენილებათა სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, გამოძიების წარმომადგენლებმა არ გამოიკვლიეს ისეთი რელევანტური გარემოებები, როგორიცაა: ინფორმაციის ქონა იმის თაობაზე, რომ გაქცეულები შეუიარაღებელი იყვნენ და რომ საფრთხეს არ უქმნიდნენ არავის. არც იმის შესახებ უმსჯელიათ, რამდენად საჭირო იყო მძიმედ შეიარაღებული ოფიცრების გაგზავნა ორი პირის დასაკავებლად, რომელთა მიერ ჩადენილი დანაშაული იყო მხოლოდ ნაწილის მიტოვება ნებართვის გარეშე. ამგვარად, ყველა მნიშვნელობის მქონე გარემოებების მკაცრი გადასინჯვა არ მომხდარა (იხ. პუნქტები 50-54).

115. თავი რომ გავანებოთ იმ ვიწრო საკანონმდებლო ბაზას, რომელზე დაყრდნობითაც გამოძიება მიმდინარეობდა, უნდა აღინიშნოს, რომ რიგი აუცილებელი და აშკარად საგამოძიებო ხასიათის ნაბიჯები არ გადადგმულა. კერძოდ, ადგილმდებარეობის მარტივი რუქა, რომელსაც ეყრდნობოდნენ ხელისუფლების წარმომადგენლები ზუსტად არ ასახავდა ტერიტორიის მახასიათებლებს. მას აკლდა შესაბამისი მასშტაბი. საგამოძიებო ექსპერიმენტი არ ჩატარებულა. ინფორმაციის გარეშე, რომელიც ამ საგამოძიებო მოქმედებების საშუალებით შეიძლებოდა მოეპოვებინათ, შეუძლებელი იყო დამკავებელ ოფიცერთა მიერ წარმოდგენილი ვერსიის გადამოწმება (იხ. პუნქტები 34-54).

116. უფრო მეტიც, გამომძიებელმა და პროკურორებმა იგნორირება გაუკეთეს ძალზედ მნიშვნელოვან ფაქტებს: რომ ბ-ნ პეტკოვს ესროლეს გულმკერდის არეში; რომ გამოყენებული ვაზნები იპოვეს მ.მ.-ის ეზოში რამდენიმე მეტრის დაშორებით იმ ადგილიდან, სადაც ბატონი ანგელოვი და პეტროვი დაეცნენ; და რომ მაიორმა „გ“-მ გამოიყენა მეტისმეტად გადაჭარბებული ძალა, რამდენადაც გასროლას ახორციელებდა ავტომატური სროლის რეჟიმში. ხელისუფლების წარმომადგენლებმა იგნორირება გაუკეთეს ამ მეტად მნიშვნელოვან ფაქტებს, შესაბამისი განმარტების ძიების გარეშე, უყოყმანოდ გაითვალისწინეს მაიორ „გ“-ს ჩვენება და შეწყვიტეს გამოძიება. ამრიგად, გამომძიებელმა და პროკურორებმა ეფექტურად გაათავისუფლეს მაიორი „გ“ პასუხისმგებლობისაგან.

117. დიდი პალატა იზიარებს პალატის მოსაზრებას, რომ ამგვარი ქმედება ხელისუფლების მხრიდან, რაც უკვე აღინიშნა სასამართლოს მიერ ბულგარეთის მიმართ განხილულ სხვა საქმეებში (იხ. ველიკოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, No. 41488/98, ECHR 2000-VI და ზემოთ ციტ. ანგელოვა) წარმოადგენს ძალიან დიდი შეშფოთების საგანს, ვინაიდან სადაოს ხდის საქმეში მონაწილე გამომძიებელთა და პროკურორთა ობიექტურობასა და მიუკერძოებლობას.

118. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ ხელისუფლების სწრაფი და ეფექტური პასუხი სასიკვდილო ძალის გამოყენების გამოძიების პროცესში არსებითია საზოგადოებრივი ნდობის მიღწევისათვის, კანონის უზენაესობისა და უკანონობის წინააღმდეგ შეურიგებლობის შეგრძნების დამკვიდრებისათვის (იხ. მაქკერი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, ზემოთ ციტ. §§111-15).

119. წინამდებარე საქმეში მოპასუხე მთავრობის მიერ დაირღვა კონვენციის 2 §1 მუხლით დადგენილი ვალდებულება მკვლელობის ფაქტის ეფექტურ გამოძიებასთან დაკავშირებით.

IV. კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევა ამავე კონვენციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

124. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ მათ მიმართ დაირღვა კონვენციის მე-14 მუხლი, რამდენადაც ბოშათა მიმართ მტრულმა დამოკიდებულებამ და წინასწარ ჩამოყალიბებულმა უარყოფითმა აზრმა, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის მკვლელობის მოვლენებში. ისინი ასევე ამტკიცებდნენ, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არ შეასრულეს მკვლელობის შესაძლო რასისტული მოტივის გამოძიების ვალდებულება. მთავრობამ სადავოდ გახადა განმცხადებელთა მტკიცება.

125. კონვენციის მე-14 მუხლის თანახმად:

„ამ კონვენციაში მოცემული უფლებებისა და თავისუფლებების გამოყენება უზრუნველყოფილი იქნება ყველასთვის, ნებისმიერ საფუძველზე დისკრიმინაციის გარეშე, როგორიცაა სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, რელიგია ან განსხვავებული აზრი, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობა, გაერთიანება ეროვნულ უმცირესობათა ორგანიზაციაში, ქონება, დაბადება და სხვა სტატუსი.“

პალატის გადაწყვეტილება

126. პალატამ აღნიშნა, რომ სიცოცხლის უფლების წართმევის საქმეებზე კონვენციის მე-2 და მე-14 მუხლები ერთობლივად ავალდებულებს სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლებს, განახორციელონ ეფექტური გამოძიება, მიუხედავად მსხვერპლის რასობრივი თუ ეთნიკური წარმომავლობისა. მან ასევე აღნიშნა, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებს ეკისრებოდათ დამატებითი ვალდებულება, გადაედგათ ყველა გონივრული ნაბიჯი, რათა გამოევლინათ ამ ინციდენტში რასისტული მოტივის არსებობა, რაც უკავშირდებოდა სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა მიერ ძალის გამოყენებას.

127. წინამდებარე საქმეში ბატონ მ.მ.-ის ჩვენება რასობრივი სიტყვიერი შეურაცხყოფის შესახებ და სხვა მტკიცებულებანი უნდა ყოფილიყო ხელისუფლების წარმომადგენელთათვის შეშფოთების საფუძველი შესაძლო რასისტული მოტივის გამოძიების დაწყების თვალსაზრისით, რაც არ მომხდარა. ამ მხრივ, ხელისუფლების წარმომადგენლებმა დაარღვიეს კონვენციის მე-14 მუხლით ნაკისრი ვალდებულება ამავე კონვენციის მე-2 მუხლთან მიმართებით.

128. იმის გათვალისწინებით, რომ დისკრიმინაციის მტკიცებასთან დაკავშირებული იყო განსაკუთრებული მტკიცებულებითი სირთულეები, რაც მოითხოვდა მტკიცებულებისადმი სპეციფიკურ დამოკიდებულებას, პალატამ დაადგინა, რომ იმ საქმეებში, სადაც არ გამოიძიეს ხელისუფლების წარმომადგენელთა მხრიდან ძალადობის აქტები და იგნორირება გაუკეთეს შესაძლო დისკრიმინაციის მტკიცებულებას, სასამართლოს შეუძლია, კონვენციის მე-14 მუხლის საფუძველზე შემოსული განაცხადის განხილვისას, გააკეთოს უარყოფითი დასკვნები და მტკიცების ტვირთი გადაიტანოს მოპასუხე სახელმწიფოზე.

129. საქმის ფაქტებთან დაკავშირებით, პალატამ დაადგინა, რომ საგამოძიებო ორგანოების ქმედებები, რომელთაც გამოტოვეს მთელი რიგი შემაშფოთებელი ფაქტები, როგორიცაა მაიორ „გ“-ს მიერ გადაჭარბებული ძალის გამოყენება და მტკიცებულება, რომ მან გამოხატა რასისტული ბილწსიტყვაობა, განაპირობებდა მტკიცების ტვირთის გადანაცვლებას მოპასუხე მთავრობაზე. ასე რომ, მოპასუხე მთავრობას უნდა დაეკმაყოფილებინა სასამართლო დამატებითი მტკიცებულებით ან ფაქტების დამაჯერებელი განმარტებით იმის თაობაზე, რომ გასაჩივრებული მოვლენები არ იყო გამოწვეული სახელმწიფო წარმომადგენელთა მხრიდან დისკრიმინაციით.

130. ვინაიდან მთავრობამ არ წარმოადგინა სარწმუნო განმარტება, ადრე განხილული საქმეების გათვალისწინებით, სადაც სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა აგრესია ბოშათა მიმართ სრულდებოდა მათი სიკვდილით, სასამართლომ დაადგინა, რომ წინამდებარე საქმეშიც ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-14 მუხლის არსებითი ასპექტის დარღვევას ამავე კონვენციის მე-2 მუხლთან ერთად.

მხარეთა დასაბუთება

1. მთავრობა

131. მთავრობამ გაასაჩივრა პალატის დადგენილება მე-14 მუხლის დარღვეულად ცნობის თაობაზე და აღნიშნა, რომ პალატა დაეყრდნო მხოლოდ ზოგად მასალებს, რომლებიც სცილდებოდა ინციდენტის ფარგლებს, 2 შემთხვევით ფაქტს - ბატონ მ.მ.-ის ჩვენებას მაიორ „გ“-ს შეურაცხმყოფელი გამოთქმების შესახებ, რომელიც მიმართული იყო მის და არა მსხვერპლთა წინააღმდეგ და ფაქტს, რომ მოვლენებს ადგილი ჰქონდა ბოშებით დასახლებულ სოფელში. მთავრობის მტკიცებით, ამ მოსაზრებებს, მტკიცების არც ერთი მისაღები სტანდარტით, არ შეეძლო გაემართლებინა დასკვნა, რომ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება მოტივირებული იყო რასისტული მოსაზრებებით.

132. მთავრობამ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ სასამართლო ყოველთვის ითხოვდა მტკიცებას „გონივრული ეჭვის გარეშე“. მტკიცების ტვირთი შეიძლება გადავიდეს იმ შემთხვევაში, თუ მოვლენასთან დაკავშირებული ინფორმაცია მთლიანად ან მეტწილად ხელისუფლების ექსკლუზიური ცოდნის ფარგლებშია, როგორც ეს ხდება თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში სიკვდილის საქმეებზე. თუმცა, ამგვარი გარემოებები ამ საქმეში არ ყოფილა წარმოდგენილი.

133. ვინაიდან სადაო ინციდენტში ადგილი არ ჰქონია რაიმე რასობრივ ელემენტს, ამ მიმართებით ადგილობრივ დონეზე წარმოებული გამოძიებაც ვერანაირ შედეგს გამოიღებდა. მთავრობა იზიარებს მიდგომას, რომ რასობრივი მოტივაციით ძალადობა უნდა დაისაჯოს უფრო მკაცრად, ვიდრე სხვა ძალადობრივი აქტები, სადაც ამგვარი მოტივი არ არის სახეზე. თუმცა, სახელმწიფოს არ უნდა დაეკისროს ვალდებულება, გამოიძიოს შესაძლო რასისტული გამოვლინების ბრალდებანი შესაბამისი მტკიცებულებების არარსებობის პირობებში. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ პალატის მიდგომა ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს დააკისრებდა თუნდაც უსაფუძვლოდ იყო წარმოდგენილი.

134. უფრო მეტიც, პალატის მიდგომას აკლდა სიცხადე და განჭვრეტადობა. სასამართლოს მსჯელობა წინააღმდეგობრივი იყო, როდესაც, ერთი მხრივ, აცხადებდა, რომ სასამართლოს არ შეეძლო განზრახვისა და დამოკიდებულების საკითხების განხილვა კონვენციის მე-2 მუხლის კონტექსტში და, მეორე მხრივ, ასკვნიდა, რომ ადგილი ჰქონდა მე-14 მუხლის არსებით დარღვევას მე-2 მუხლთან მიმართებით, ვინაიდან ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილი იყო რასობრივი დისკრიმინაციის აქტის შედეგი.

135. მთავრობა თავის წერილობით და ზეპირ დასაბუთებაში იძლეოდა კანონმდებლობის სოციალური პროგრამებისა და სხვა ღონისძიებების დეტალურ მიმოხილვას, რომლებიც მიიღეს ბოლო წლებში ბულგარეთში დისკრიმინაციის და არატოლერანტული დამოკიდებულების აღმოსაფხვრელად და საზოგადოებაში ბოშათა ინტეგრაციის ხელშესაწყობად.

2. განმცხადებლები

136. თავიანთ წერილობით დასაბუთებაში განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ კონვენცია აქამდე ვერ უზრუნველყოფდა რასობრივი დისკრიმინაციის წინააღმდეგ ეფექტურ დაცვას და სთხოვდნენ დიდ პალატას, მიეღო მე-14 მუხლის ახლებური განმარტება. განმცხადებლები მიესალმებოდნენ პალატის მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს გააჩნიათ ვალდებულება, გამოიძიონ ძალადობის აქტების შესაძლო რასისტული მოტივები და რომ მტკიცების ტვირთი, ამის გამო, გადადის მოპასუხე მთავრობაზე. თავიანთ წერილობით დასაბუთებაში ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მტკიცების სტანდარტი დისკრიმინაციის საქმეებზე არ უნდა იყოს „მტკიცება გონივრული ეჭვის მიღმა“ და რომ საქმეებში, სადაც prima facie დისკრიმინაციის საქმე დადგინდება, მტკიცების ტვირთი ყოველთვის უნდა ეკისრებოდეს მთავრობას. თავიანთ ზეპირ გამოსვლაში სასამართლო პროცესზე განმცხადებელთა წარმომადგენლებმა სთხოვეს სასამართლოს, გაეზიარებინა პალატის მიდგომა.

137. რაც შეეხება საქმესთან დაკავშირებულ ფაქტებს, განმცხადებლებმა აღნიშნეს, რომ ადგილი ჰქონდა მე-14 მუხლის არსებით დარღვევას, ვინაიდან სახეზე იყო prima facie დისკრიმინაციის შემთხვევა და მთავრობამ ვერ წარმოადგინა ამის საწინააღმდეგო რაიმე მტკიცებულება. კერძოდ, ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის წარმოშობა ცნობილი იყო დამკავებელი პირებისათვის; მაიორმა „გ“-მ გამოთქვა რასობრივად შეურაცხმყოფელი ფრაზები იქვე მდგომის მისამართით მისი წარმომავლობის მითითებით. ასევე მკაცრი დასკვნები უნდა ყოფილიყო გამოტანილი იმ ფაქტთან დაკავშირებით, რომ მაიორმა „გ“-მ გამოიყენა ცეცხლსასროლი იარაღი მეტისმეტად არაპროპორციულად ბოშებით დასახლებულ სოფელში. ეს ფაქტები უნდა შეფასდეს ბულგარეთში სამართალდამცავთა მხრიდან მომდინარე ბოშათა სისტემატური დისკრიმინაციის ფონზე. უფრო მეტიც, ხელისუფლების წარმომადგენლებს უნდა გამოეძიათ, ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილი იყო თუ არა მოტივირებული რასობრივი განწყობით, მაგრამ მათ ეს არ გააკეთეს.

C. სასამართლოს შეფასება

1. პასუხისმგებელია თუ არა მოპასუხე მთავრობა სიცოცხლის უფლების ხელყოფისათვის, მსხვერპლთა რასობრივი ან ეთნიკური წარმომავლობის გათვალისწინებით

144. სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ მოპასუხე მთავრობის წარმომადგენლებმა უკანონოდ მოკლეს ბატონი ანგელოვი და პეტკოვი კონვენციის მე-2 მუხლის საწინააღმდეგოდ. განმცხადებლები შემდგომ ამტკიცებდნენ, რომ ადგილი ჰქონდა, ასევე, კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას, ვინაიდან რასობრივმა მოტივმა ითამაშა გარკვეული როლი მათ მკვლელობაში.

145. დისკრიმინაცია არის განსხვავებულად მოპყრობა მსგავს პირობებში მყოფი პირების მიმართ, ყოველგვარი ობიექტური და გონივრული გამართლების გარეშე (იხ. უილისი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, No. 36042/97, §48, ECHR 2002-IV). რასობრივი ძალადობა განსაკუთრებულად შეურაცხმყოფელია ადამიანური ღირსებისათვის და, მისი გამოუსწორებელი შედეგების გათვალისწინებით, მოითხოვს ხელისუფლებისგან განსაკუთრებულ სიმტკიცეს და მკვეთრ რეაქციას. ამის გამო, ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა გამოიყენონ ყველა შესაძლებლობა, რომ დაამარცხონ რასიზმი და რასისტული ძალადობა, რითაც დაამკვიდრებენ საზოგადოების ისეთ დემოკრატიულ ხედვას, სადაც განსხვავებანი განიხილება არა როგორც საფრთხე, არამედ როგორც მისი კეთილდღეობის წყარო. სასამართლო მიუბრუნდება ამ საკითხს ქვემოთ.

146. განმცხადებელთა მხრიდან მე-14 მუხლის დარღვევის საჩივრის გამო, სასამართლოს ამოცანა იყო, დაედგინა, იყო თუ არა რასიზმი სროლის განმაპირობებელი მიზეზი, რასაც მოჰყვა ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილი იმგვარად, რომ აღძრულიყო კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევის საკითხი მე-2 მუხლთან მიმართებით.

147. ამასთან დაკავშირებით, ის შენიშნავს, რომ მტკიცებულებათა შეფასებისას, მან მიმართა მტკიცების სტანდარტს „გონივრული ეჭვის მიღმა“. სასამართლოს მიზანი არ ყოფილა, ისე გამოეყენებინა ეს სტანდარტი, როგორც ეს შიდასამართლებრივ სისტემებში ხდება. მის ფუნქციაში შედის არა გადაწყვეტილების გამოტანა სისხლისსამართლებრივ ბრალზე ან სამოქალაქო პასუხისმგებლობაზე, არამედ ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის განსაზღვრა კონვენციის შესაბამისად. მისი ამოცანის განსაკუთრებულობა, კონვენციის მე-19 მუხლის მიხედვით უზრუნველყოს წევრი სახელმწიფოების მიერ ნაკისრი ვალდებულების შესრულება, დაიცვან ფუნდამენტური უფლებები, განსაზღვრავს მის დამოკიდებულებას მტკიცებულებებისა და მტკიცების საკითხისადმი. სასამართლო პროცესზე არ არსებობს მტკიცებულებათა დასაშვებობის პროცედურული ბარიერი ანდა მტკიცებულებათა შეფასების წინასწარ დადგენილი ფორმულა. ის იღებს დასკვნებს, რომლებიც, მისი აზრით, განმტკიცებულია ყველა მტკიცებულების თავისუფალი შეფასებით, რაც მოიცავს ისეთ მოსაზრებებს, რომლებიც შეიძლება გამომდინარეობდეს ფაქტებიდან და მხარეთა დასაბუთებიდან. მისი კარგად ჩამოყალიბებული პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, მტკიცება შეიძლება გამომდინარეობდეს საკმარისად მძლავრი, ცხადი და თანმიმდევრული დასკვნებიდან ან მსგავსად შეუქცევადი პრეზუმფციებისგან, რომელიც ეყრდნობა ფაქტებს. მეტიც, ის, თუ ცალკეული დასკვნის მისაღწევად რამდენად დამარწმუნებელი უნდა იყოს მსჯელობა და, ამასთან დაკავშირებით, როგორ უნდა გადანაწილდეს მტკიცების ტვირთი, ორგანულად არის დამოკიდებული ფაქტების სპეციფიკურობაზე, ბრალდების ხასიათსა და კონვენციის შესაბამის უფლებაზე. სასამართლო ითვალისწინებს იმ გადაწყვეტილების სერიოზულობას, რომელიც სახელმწიფოს მიერ ფუნდამენტური უფლების დარღვევას ადასტურებს (სხვებთან ერთად, იხ. შემდეგი გადაწყვეტილებები: ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება, სერიები A no. 25, §161; 1995 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება რიბიჩი ავსტრიის წინააღმდეგ, სერიები A no. 336, პ. 24, §32; 1996 წლის 16 სექტემბრის გადაწყვეტილება აკვიდარი თურქეთის წინააღმდეგ, ანგარიშები 1996-IV, პ. 1211, §68; ტანლი თურქეთის წინააღმდეგ, no. 26129/95, §111, ECHR 2001-III; და 2004 წლის 8 ივლისის გადაწყვეტილება ილაშკუ და სხვები მოლდავეთისა და რუსეთის წინააღმდეგ [GC], no. 48787/99, §26).

148. განმცხადებლები ცალკეულ ფაქტორებზე მითითებით ამტკიცებდნენ, რომ ადგილი ჰქონდა არსებით დარღვევას რასობრივ ნიადაგზე.

149. უპირველეს ყოვლისა, განმცხადებლები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ იმ ფაქტს, რომ მაიორმა „გ“-მ ავტომატური რეჟიმით გახსნა ცეცხლი დასახლებულ რეგიონში საზოგადოებრივი უსაფრთხოების სრული უგულებელყოფით. იმის გათვალისწინებით, რომ არ არსებობდა მსგავსი ქმედების რაციონალური ახსნა, განმცხადებლები მიიჩნევდნენ, რომ ეს იყო რასობრივი სიძულვილის გამოვლენა მაიორ „გ“-ს მხრიდან და რომ იგი ასე არ მოიქცეოდა, ეს ბოშებით დასახლებული რეგიონი რომ არ ყოფილიყო.

150. სასამართლო შენიშნავს, რომ, სამწუხაროდ, იარაღის ამგვარ გარემოებებში გამოყენება არ იკრძალებოდა რელევანტური შიდასამართლებრივი რეგულაციებით, რაც წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს, ზემოთ უკვე დაგმობილ, ხარვეზს (იხ. პარ. 99). სამხედრო პოლიციის თანამშრომლები ატარებდნენ ავტომატურ იარაღს „კანონის დაცვით“ და მათ ჰქონდათ მიცემული ინსტრუქცია, მიეღოთ ყველა აუცილებელი ზომა აღნიშნულ პირთა დაპატიმრების მიზნით (იხ. პარ. 19 და 60). შესაძლებლობა, რომ მაიორი „გ“ უბრალოდ მოქმედებდა რეგულაციებთან შესაბამისობაში და ის ასევე იმოქმედებდა ნებისმიერ მსგავს გარემოებაში, გაქცეულთა ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად, ვერ იქნება გამორიცხული. მიუხედავად იმისა, რომ იარაღის გამოყენების შესახებ მარეგულირებელი ნორმები ეწინააღმდეგებოდა კონვენციით დადგენილ სტანდარტებს, არაფერი იძლევა იმის თქმის საშუალებას, რომ მაიორი „გ“ იარაღს არ გამოიყენებდა არაბოშურ დასახლებაში.

151. მართალია, როგორც სასამართლომ ზემოთ დაადგინა, მაიორ „გ“-ს ქმედება დაკავების ოპერაციის დროს იმსახურებს უმძაფრესს კრიტიკას იარაღის მეტისმეტი გადაჭარბებით გამოყენების გამო (იხ. პარ. 180), თუმცა, მიუხედავად ამისა, არ შეიძლება იმის გამორიცხვა, რომ მისი რეაქცია განაპირობა ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის არაადეკვატურობამ და იმ ფაქტმა, რომ იგი მომზადებული იყო, ემოქმედა აღნიშნული ბაზის საფუძველზე (იხ. პუნქტები 60 და 99-105).

152. განმცხადებლებმა აღნიშნეს, რომ სამხედრო პოლიციელთა დამოკიდებულება დიდწილად განსაზღვრა იმის ცოდნამ, რომ გაქცეულები ბოშური წარმომავლობის იყვნენ. თუმცა, შეუძლებელია იმის გარკვევა, იყო თუ არა ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის ეთნიკური წარმომავლობა პოლიციის თანამშრომელთა ქმედებების განმაპირობებელი. უფრო მეტიც, არსებობს მტკიცებულება, რომ ზოგიერთი ოფიცერი და თანამშრომელთა ნაწილი პირადად იცნობდა ერთ ან ორივე მსხვერპლს (იხ. პუნქტი 18).

153. განმცხადებლები ეყრდნობოდნენ მოწმე მ.მ.-ის ჩვენებას, რომელიც გახლდათ ერთ-ერთი მსხვერპლის მეზობელი. მისი განცხადებით, მაიორმა „გ“-მ გასროლის შემდეგ მას მიაძახა „თქვე წყეულო ბოშებო“. მიუხედავად იმისა, რომ ძალადობრივ აქტთან დაკავშირებული რასობრივი შეურაცხყოფის ამგვარი მტკიცებულება უნდა გადამოწმებულიყო ხელისუფლების მიერ, თავისთავად, ეს განცხადება არასაკმარისი საფუძველია დასკვნისთვის, რომ მოპასუხე სახელმწიფო პასუხისმგებელია რასობრივი მკვლელობისთვის.

154. და ბოლოს, განმცხადებლები დაეყრდნნენ ინფორმაციას არაერთი შემთხვევის შესახებ, როდესაც ბულგარეთში ბოშათა მიმართ იარაღის გამოყენება სამართალდამცავების მიერ სრულდებოდა ამ უკანასკნელთა სიკვდილით და ამას არ მოჰყვებოდა პასუხისმგებელ პირთა ბრალდება.

155. მართალია, არაერთმა ორგანიზაციამ, მათ შორის სახელმწიფოთაშორისმა, გამოხატა თავისი შეშფოთება მსგავს შემთხვევებთან დაკავშირებით (იხ. პუნქტები 55-59), თუმცა, სასამართლო ვერ გადაუხვევს მის მიზანს, იმსჯელოს კონკრეტული საქმის გარემოებებზე და დაადგინოს, განაპირობა თუ არა რასიზმმა ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილი.

156. თავის გადაწყვეტილებაში პალატამ დაადგინა, რომ მტკიცების ტვირთი უნდა გადაენაცვლებინათ მოპასუხე სახელმწიფოზე იმის გამო, რომ სახელმწიფომ ვერ მოახერხა, ჩაეტარებინა მკვლელობის შესაძლო რასისტული მოტივის ეფექტური გამოძიება. სახელმწიფოს უუნარობას, დაემტკიცებინა პალატისთვის, რომ განაცხადში აღწერილი მოვლენები არ იყო რასიზმით განპირობებული, პასუხად მოჰყვა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვეულად ცნობა მე-2 მუხლთან მიმართებით.

157. დიდი პალატა განმეორებით აღნიშნავს, რომ გარკვეულ გარემოებებში, სადაც მოვლენები სრულად ან ნაწილობრივ მთავრობის ექსკლუზიური ცოდნის ფარგლებშია, როგორც ეს ხდება თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში პირის გარდაცვალების დროს, მტკიცების ტვირთი შეიძლება გადავიდეს სახელმწიფოზე, რათა ამ უკანასკნელმა წარმოადგინოს დამაკმაყოფილებელი და სარწმუნო განმარტება სიკვდილის გამომწვევ მიზეზებთან დაკავშირებით (იხ. სალმანი თურქეთის წინააღმდეგ, no. 21986/93, §100, ECHR 2000-VII). დიდი პალატა ვერ გამორიცხავს შესაძლებლობა, რომ გარკვეულ პირობებში დისკრიმინაციის საქმეებზე მოპასუხე მთავრობას დაეკისროს ვალდებულება, გააბათილოს დისკრიმინაციის შესახებ დასაბუთებული საჩივარი და თუ ის ამას არ გააკეთებს, დაადგინოს კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევა. თუმცა, იქ, სადაც, როგორც ამ შემთხვევაში ამტკიცებენ, ადგილი ჰქონდა რასისტული მოტივით ჩადენილ ძალადობრივ აქტს, ასეთი მიდგომა ტოლფასი იქნებოდა, მოპასუხე სახელმწიფოსთვის მოგვეთხოვა, დაემტკიცებინა, რომ შესაბამის პირებს არ გააჩნდათ გარკვეული სუბიექტური მოსაზრებები. მრავალი ქვეყნის სამართლებრივ სისტემაში პოლიტიკის ან გადაწყვეტილების დისკრიმინაციული ეფექტის მტკიცებულება გააუქმებდა ცალკეულ, მომსახურების გაწევის ან დასაქმების სფეროში არსებულ, დისკრიმინაციასთან მიმართებით განზრახვის მტკიცების საჭიროებას. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ძნელი იქნება, ეს მიდგომა გადმოიტანო საქმეში, სადაც ადგილი აქვს მტკიცებას, რომ ძალადობრივი აქტი რასობრივად იყო მოტივირებული. დიდი პალატა ემიჯნება პალატის მიდგომას და არ მიიჩნევს, რომ, თუ ხელისუფლება ვერ მოახერხებს ეფექტური გამოძიების ჩატარებას მკვლელობის რასისტულ მოტივთან დაკავშირებით, ამან უნდა გადაიტანოს მტკიცების ტვირთი მოპასუხე მთავრობაზე მე-14 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით, მე-2 მუხლის არსებით ნაწილთან მიმართებით. რამდენად შეესაბამებოდა ხელისუფლების მოქმედებები მის პროცედურულ მოვალეობებს, ცალკე საკითხია და მასზე სასამართლო ქვემოთ იმსჯელებს.

158. ამრიგად, ყველა შესაბამისი ელემენტის შეფასების შედეგად, სასამართლო არ ადგენს, რომ ადგილი აქვს რასისტულ მოტივს ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილში.

159. შესაბამისად, ის ადგენს, რომ არ ჰქონია ადგილი კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას მე-2 მუხლთან მიმართებით მის არსებით ასპექტში.

2. პროცედურული ასპექტები: შეასრულა თუ არა მოპასუხე სახელმწიფომ თავისი ვალდებულება შესაძლო რასისტული მოტივის გამოძიებისას

(ა) ზოგადი პრინციპები

160. დიდი პალატა იზიარებს პალატის ანალიზს, წინამდებარე საქმეში ხელშემკვრელი სახელმწიფოს პროცედურულ ვალდებულებასთან დაკავშირებით, გამოიძიოს ძალადობრივი აქტების შესაძლო რასისტული მოტივი. კერძოდ, პალატამ განაცხადა, რომ (§§ 156-159 ):

„სახელმწიფოებს გააჩნიათ ზოგადი ვალდებულება კონვენციის მე-2 მუხლით, განახორციელონ სიცოცხლის ხელყოფის საქმეთა ეფექტური გამოძიება..“ ...ეს ვალდებულება უნდა შესრულდეს დისკრიმინაციის გარეშე, როგორც ამას მოითხოვს კონვენციის მე-14 მუხლი... იქ, სადაც არსებობს ეჭვი, რომ რასობრივმა განწყობამ გამოიწვია ძალადობრივი აქტი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ოფიციალური გამოძიება წარიმართოს ყურადღებითა და მიუკერძოებლობით იმის დასადასტურებლად, რომ საზოგადოება მუდმივად გმობს რასიზმსა და ეთნიკურ შუღლს, ამასთან, უზრუნველყოფს უმცირესობათა რწმენას იმასთან დაკავშირებით, რომ ხელისუფლება დაიცავს მათ რასისტული ძალადობისაგან. სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებების შესაბამისად, კონვენციის მე-2 მუხლი მოითხოვს, ქვეყნის შიდასამართლებრივმა სისტემამ გამოიყენოს სისხლის სამართალი იმ პირის მიმართ, ვინც სხვისი სიცოცხლე უკანონოდ ხელყო, მიუხედავად მსხვერპლის რასობრივი თუ ეთნიკური წარმომავლობისა ( იხ. მენსონი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (დეკ.), no 47916/99, ECHR 2003-V)...

...ძალადობრივი ინციდენტების, განსაკუთრებით კი, სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ჩადენილი მკვლელობების გამოძიებისას, სახელმწიფოს ეკისრება დამატებითი ვალდებულება, გადადგას ყველა გონივრული ნაბიჯი ნებისმიერი რასისტული მოტივის გამოსავლენად და იმის დასადგენად, ითამაშა თუ არა გადამწყვეტი როლი რასისტულმა თუ ეთნიკური სიძულვილმა ან განწყობამ. ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა და რასობრივად მოტივირებული ძალადობის და სისასტიკის იმ დანაშაულების მსგავსად გამოძიება, სადაც სახეზე არ არის რასობრივი მოტივები, თვალის დახუჭვა იქნებოდა იმაზე, რომ ასეთი ქმედებები განსაკუთრებულად ლახავს ფუნდამენტურ უფლებებს და არ ეთავსება კონვენციის მე-14 მუხლს (იხ. mutatis mutandis, სლიმენოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ [GC], no. 34369/97, §44, ECHR 2000-IV). იმისათვის, რომ შენარჩუნდეს საზოგადოების რწმენა სამართალდამცავი ორგანოების მიმართ, ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოებმა, ძალის გამოყენების შემთხვევების გამოძიებისას, უნდა უზრუნველყონ ზღვრის გავლება ძალის გადაჭარბებით გამოყენების შემთხვევებსა და რასისტულ მკვლელობებს შორის, სამართლის დონეზეც და პრაქტიკულადაც.

რასობრივი მოტივაციის დამტკიცება ხშირად პრაქტიკაში ძალიან რთულია. მოპასუხე მთავრობის ვალდებულება, გამოიძიოს შესაძლო რასისტული მოტივები ძალადობრივ აქტებში, გულისხმობს იმას, რომ მიიღოს ყველა აუცილებელი და არა აბსოლუტურად ყველა ზომა (იხ. mutatis mutandis, შანაგანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 37715/97, §90, ECHR 2001-III, რომელიც ადგენს იმავე სტანდარტს გამოძიების ზოგად ვალდებულებასთან დაკავშირებით). ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა მოიმოქმედონ ყველაფერი, რაც გონივრულია შექმნილ ვითარებაში, რათა შეაგროვონ და დაამაგრონ მტკიცებულებანი, გამოიყენონ ყველა პრაქტიკული საშუალება ჭეშმარიტების დადგენის მიზნით და მიიღონ დასაბუთებული, მიუკერძოებელი და ობიექტური გადაწყვეტილებები იმ საეჭვო ფაქტების იგნორირების გარეშე, რომლებიც შეიძლება მიუთითებდნენ რასობრივად მოტივირებულ ძალადობაზე.“

161. დიდი პალატა, თავის მხრივ, ამატებს, რომ ხელისუფლების წარმომადგენელთა ვალდებულება, გამოიძიონ შესაძლო კავშირი რასობრივ აქტსა და ძალადობრივ აქტს შორის, წარმოადგენს კონვენციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული მათი პროცედურული ვალდებულების ასპექტს, მაგრამ შეიძლება მიჩნეული იყოს კონვენციის მე-14 მუხლით მე-2 მუხლთან მიმართებით წარმოშობილ ვალდებულებად სიცოცხლის უფლების დისკრიმინაციის გარეშე დაცვის შესახებ. ორი დებულების ურთიერთკავშირის გათვალისწინებით, წინამდებარე საქმეში წარმოშობილი დარღვევის საკითხი შეიძლება განიხილოს მხოლოდ ერთ მუხლთან ან ორივესთან მიმართებით. ეს საკითხი უნდა გადაწყდეს ყოველი საქმის ფაქტებისა და ბრალდების ბუნების გათვალისწინებით.

(ბ) ამ პრინციპების გამოყენება წინამდებარე საქმეში

162. სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ბულგარეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა დაარღვიეს კონვენციის მე-2 მუხლი, ვინაიდან არ განახორციელეს მნიშვნელოვანი გამოძიება ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის სიკვდილის მიზეზების გამოსავლენად (იხ. ზემოთ პუნქტები 114-119). ის ადგენს, რომ წინამდებარე საქმეში ცალკე გამოკვლევის საგანი უნდა გახდეს ბრალდება მიზეზობრივ კავშირზე რასისტულ განწყობასა და ორი ადამიანის მკვლელობის ფაქტს შორის.

163. ხელისუფლების წარმომადგენლებმა გამოიძიეს ბატონების ანგელოვისა და პეტკოვის მკვლელობა ისე, რომ ჰქონდათ ბატონ მ.მ.-ს ჩვენება, მსხვერპლთა მეზობლისა, რომელსაც მაიორმა „გ“-მ, მიუშვირა რა იარაღი, შეჰყვირა „თქვე წყეულო ბოშებო“ (იხ. ზემოთ პუნქტი 35). აღნიშნული ჩვენება, ბულგარეთში არსებული ანტი-ბოშური დამოკიდებულების გათვალისწინებით, გადამოწმებას მოითხოვდა.

164. დიდი პალატა ადგენს, რომ ნებისმიერი ვერბალური რასისტული შეურაცხყოფა, გამოთქმული სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელთა მიერ, ოპერაციის დროს ეთნიკური ან სხვა უმცირესობათა წარმომადგენლების წინააღმდეგ ძალის გამოყენებისას, ძალიან ახლოსაა კითხვასთან, ჰქონდა თუ არა ადგილი უკანონო, სიძულვილით მოტივირებულ ძალადობას. იქ, სადაც გამოძიების შედეგად მსგავსი მტკიცებულების უტყუარობა დადასტურდება, უნდა მოხდეს ყველა ფაქტის ზედმიწევნით შემოწმება, რათა გამოვლინდეს რასისტული მოტივი, რომელსაც შესაძლოა ადგილი ჰქონოდა.

165. უფრო მეტიც, ის ფაქტი, რომ მაიორმა „გ“-მ გამოიყენა მეტისმეტად გადაჭარბებული ძალა ორი შეუიარაღებელი და არამოძალადე ადამიანის წინააღმდეგ, ასევე მოითხოვდა ყურადღებით გამოძიებას.

166. ამრიგად, გამომძიებელსა და პროკურორებს, რომლებიც ჩართული იყვნენ წინამდებარე საქმეში, გააჩნდათ საკმარისი საფუძველი შეშფოთებისათვის, რასაც უნდა მოჰყოლოდა თავდაპირველი მოკვლევის ჩატარება; და თუ მისი შედეგები მისცემდა ამის საფუძველს, შემდგომი გამოძიება ძალადობის აქტსა და რასისტულ მოტივებს შორის შესაძლო კავშირის თაობაზე.

167. თუმცა, ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არაფერი გააკეთეს იმისათვის, რომ გადაემოწმებინათ ბატონ მ.მ.-ს ჩვენება. მათ, ამასთან დაკავშირებით, არ დაკითხეს მოწმეები. მაიორ „გ“-ს არ ჰკითხეს, თუ რატომ ჩათვალა აუცილებლად ამგვარი ინტენსივობის ძალის გამოყენება. არ შემოწმებულა მაიორ „გ“-ს წარსული იმის გასარკვევად, იყო თუ არა იგი ადრე მსგავს ინციდენტებში ჩართული, ან გამოავლინა თუ არა წარსულში ანტი-ბოშური დამოკიდებულება. ეს შეცდომები დამძიმებული იყო გამომძიებლისა და პროკურორის ქმედებით, რომლებმაც, როგორც სასამართლომ ზემოთ აღნიშნა, ყურადღება არ მიაქციეს შესაბამის ფაქტებს და შეწყვიტეს გამოძიება, რითაც მაიორ „გ“-ს მისცეს შესაძლებლობა, თავი აერიდებინა პასუხისმგებლობისათვის (იხ. პუნქტები 36-54 და 115-117).

168. ამრიგად, სასამართლო ადგენს, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არ შეასრულეს კონვენციის მე-14 მუხლით ამავე კონვენციის მე-2 მუხლთან ერთობლიობით დაკისრებული ვალდებულება, მიეღოთ ყველა ზომა იმის დასადგენად, იქონია თუ არა დისკრიმინაციამ გავლენა ინციდენტის შედეგებზე. შესაბამისად, შედეგად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას მე-2 მუხლთან ერთობლიობაში პროცედურულ ასპექტებთან მიმართებით.

V. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

ზიანი

170. დიდი პალატის წინაშე განმცხადებლებმა წარადგინეს იგივე მოთხოვნა, მატერიალური და არამატერიალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით კომპენსაციის მიღების თაობაზე, როგორც ეს გააკეთეს პალატის მიერ საქმის განხილვისას. მთავრობას ამაზე კომენტარი არ გაუკეთებია.

171. პალატის გადაწყვეტილების შესაბამისი ნაწილის თანახმად (§§177-184):

„ქ-ნი ნაჩოვა, ბატონი ანგელოვის ქალიშვილი და ქალბატონი ჰრისტოვა, მისი პარტნიორი და ქალბატონ ნაჩოვას დედა ერთობლივად ითხოვდნენ 25,000 ევროს ბატონი ანგელოვის მკვლელობის მიმართ კონვენციის შესაბამისი მუხლების დარღვევის საფუძველზე. ეს თანხა მოიცავდა 20,000 ევროს არამატერიალური ზიანის ნაწილში და 5000 ევროს მატერიალური ზიანის სახით. ქ-ნი რანგელოვა და ბ-ნი რანგელოვი ერთობლივად ითხოვდნენ იგივე ოდენობის თანხას მათი შვილის ბ-ნ კირილ პეტკოვის სიკვდილის და საქმეში არსებული კონვენციის სხვა დარღვევის გამო.

არამატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით, სასამართლო სრულად აკმაყოფილებს მოსარჩელეთა მოთხოვნას.

მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით, განმცხადებლები მოითხოვდნენ დაკარგულ შემოსავალს, რაც მოჰყვა მსხვერპლთა სიკვდილს. განმცხადებლებმა ვერ წარმოადგინეს დოკუმენტური მტკიცებულებები ამის თაობაზე, მაგრამ განაცხადეს, რომ თითოეული მსხვერპლი უზრუნველყოფდა ოჯახს ფინანსურად და ასევე გააგრძელებდა, ცოცხალი რომ დარჩენილიყო. მათ ითხოვეს თითოეულისათვის 5000 ევროს მინიჭება. მთავრობამ განაცხადა, რომ მოთხოვნა იყო გაზვიადებული ბულგარეთში ცხოვრების სტანდარტის თვალსაზრისით. სასამართლო ადგენს, რომ მთავრობას არ უდავია მოსარჩელეთა დასაბუთებასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, სასამართლო ვერ ხედავს რაიმე საფუძველს სხვაგვარი დასკვნის გაკეთებისათვის.

რაც შეეხება მატერიალური ზარალისათვის გამოსაყოფი თანხის ზუსტ ოდენობას, აღნიშნული აუცილებელია იმისათვის, რომ მოხდეს სრული რეპარაცია (რესტიტუტიო ინ ინტეგრუმ). მატერიალურ დანაკარგთან დაკავშირებით, განმცხადებლებს მაინც შეიძლება მიეცეთ კომპენსაცია მიუხედავად სიძნელეებისა, ზუსტად განისაზღვროს მიუღებელი შემოსავლის ოდენობა. სასამართლო ამ შემთხვევაში იმოქმედებს ისე, როგორც ეს სხვა მსგავს საქმეებში გააკეთა (იხ. ზეტი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], №29392/95, §120, ECHR 2001-V). წინამდებარე საქმეში მხარეთა დასაბუთებისა და შესაბამისი ფაქტორების - მსხვერპლთა და განმცხადებელთა ასაკის და გარდაცვლილებთან სიახლოვის - გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, მიეკუთვნოს 5,000 ევრო ქ-ნ ნაჩოვასა და ქ-ნ ჰრისტოვას ერთობლივად, ბ-ნი ანგელოვის სიკვდილით გამოწვეული მიუღებელი შემოსავლის სახით და 2,000 ევრო ერთობლივად ქ-ნ და ბ-ნ რანგელოვებს ბ-ნი პეტკოვის სიკვდილით გამოწვეული დაკარგული შემოსავლისათვის“.

172. დიდი პალატა ადასტურებს პალატის ანალიზს. ის ადგენს, რომ მართებულია განმცხადებელთა საჩივარი მატერიალურ და არამატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით, რაც მოჰყვა კონვენციის მე-2 და მე-14 მუხლების დარღვევას და რომ არ არსებობს დაკისრებული კომპენსაციის შემცირების მიზეზი მიუხედავად იმისა, რომ დიდმა პალატამ არ დაადგინა მე-2 მუხლის დარღვევა კონვენციის მე-14 მუხლთან მიმართებით. შესაბამისად, სასამართლო ქ-ნ ნაჩოვასა და ქ-ნ ჰრისტოვას ერთობლივად ანიჭებს 25,000 ევროს მატერიალური და არამატერიალური ზიანისათვის და ქ-ნ რანგელოვასა და ბ-ნ რანგელოვს ერთობლივად - 22,000 ევროს მატერიალური და არამატერიალური ზიანისათვის. კონვენციის 45,2 მუხლისა და სასამართლოს წესების 74,2 წესის თანახმად, განსხვავებული მოსაზრებები თან ერთვის ამ გადაწყვეტილებას:

(ა) მოსამართლე სერ ნიკოლას ბრაცას განსხვავებული მოსაზრება;

(ბ) მოსამართლეების კასადევალის, ჰედიგანის, მულარონის, ფურასანდოსტრომის, გიუმიანის და შპლიმანის ერთობლივი, ნაწილობრივ განსხვავებული მოსაზრება.

პროცედურა

საქმისწარმოება დაიწყო განაცხადით (no. 22676/93), რომელიც 1993 წლის 25 აგვისტოს ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიაში („კომისია“), ადამიანის უფლებათა და ფუნდამენტურ თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 25-ე მუხლის საფუძველზე, თურქეთის წინააღმდეგ შემოიტანა თურქეთის მოქალაქე მეჰმეტ გულიმ („განმცხადებელი“).

საქმის ფაქტობრივი მხარე (მოკლე არაოფიციალური ვერსია)

განმცხადებლის ვაჟი, ასევე მეჰმეტ გული დაიღუპა პოლიციის მიერ მისი სახლის კართან ცეცხლის გახსნის შედეგად, ბოზოვაში ჩატარებული ოპერაციის დროს. მკვლელობასთან დაკავშირებული გარემოებების შესახებ მხარეები ვერ შეთანხმდნენ, შესაბამისად, კონვენციის ყოფილი 28-ე მუხლის თანახმად, გამოძიება ჩაატარა კომისიამ.

1993 წლის მარტამდე არ არსებობდა რაიმე მტკიცებულება, რომ მეჰმეტ გული რამენაირად დაკავშირებული იყო PKK-ს საქმიანობასთან. პოლიციის მიერ მიღებული ანონიმური ინფორმაციაც არ ასახელებდა მეჰმეტ გულის, როგორც ტერორისტს და არ არსებობდა ახსნა, თუ რატომ მოხვდა მისი ბინა გასაჩხრეკთა სიაში.

როგორც კომისიამ დაადგინა, ბინის გაჩხრეკამდე კაკუნი კარზე არ ყოფილა ხანგრძლივი, არც სიტყვიერი გაფრთხილება მიუციათ ბინაში მყოფებისთვის. კარზე მსუბუქი კაკუნის პასუხად მეჰმეტ გული მივიდა კარებთან. პოლიციელებმა, როგორც ირკვევა, ცეცხლი კარის მიმართულებით გახსნეს მაშინ, როდესაც იგი კარს აღებდა. შესაძლოა, გასაღების ჩხაკუნი აღიქვეს, როგორც იარაღის გადატენის ხმა და ამას მოჰყვა პოლიციელთა მხრიდან რეაქცია. მეჰმეტ გულის შებრუნების დროს მოხვდა ტყვია ზურგის არეში, რაც ფატალური აღმოჩნდა სხვა ჭრილობებისგან განსხვავებით. განმცხადებელმა და მისი ვაჟის ცოლმა, კარის გახსნის შემდეგ, დაჭრილი მეჰმეტ გული წაიყვანეს ახლოს მდებარე ჯანმრთელობის ცენტრში. ცენტრიდან საავადმყოფოში გადაყვანისას მეჰმეტ გული გარდაიცვალა. მიუხედავად ოფიცრების მტკიცებისა, რომ ჩხრეკის დროს მეჰმეტ გულის სახლში აღმოჩენილი იქნა ორი თოფი და 9 მმ ცარიელი ვაზნა, კომისიამ არ მიიჩნია ეს ფაქტი დადგენილად იმის გამო, რომ ეს მტკიცებულება არ იყო სათანადოდ გამაგრებული და ამ საკითხზე პოლიციელთა ჩვენებებში ბევრი წინააღმდეგობა აღმოჩნდა.

სამართლებრივი მხარე

I. მთავრობის წინასწარი შეპასუხება

53. მოპასუხე მთავრობამ სასამართლოსადმი წარდგენილ შეპასუხებაში აღნიშნა, რომ განმცხადებელს არ ჰქონდა ამოწურული ქვეყნის შიდასამართლებრივი საშუალებები კონვენციის 35-ე მუხლის შესაბამისად, რათა მიეღო ხელმისაწვდომი სამართლებრივი რეპარაცია სისხლის სამართლის საქმის წამოწყებით ან სამოქალაქო ან ადმინისტრაციულ სასამართლოებში გასაჩივრებით. მთავრობამ აპელირება მოახდინა აიტეკინის საქმეზე, სადაც სასამართლომ მხარი დაუჭირა სახელმწიფოს შეპასუხებას სარჩელის დასაშვებობასთან დაკავშირებით (აიტეკინი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 23 სექტემბრის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-VII, პ. 2807).

55. სასამართლო იმეორებს, რომ ქვეყნის შიდასამართლებრივი საშუალების ამოწურვა, რომელიც გათვალისწინებულია კონვენციის 35-ე მუხლის §1-ლი პუნქტით, ავალდებულებს განმცხადებელს, უპირველესად, ამოწუროს ადგილობრივ დონეზე ხელმისაწვდომი სამართლებრივი საშუალებები იმისათვის, რომ მიიღოს სამართლებრივი რეპარაცია ყველა დარღვევისათვის, რომელსაც ადგილი ჰქონდა. მსგავსი საშუალების არსებობა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული როგორც თეორიულ, ისე პრაქტიკულ დონეზე; სხვაგვარად, არ შეიძლება, რომ ეს საშუალება ჩაითვალოს ხელმისაწვდომად და ეფექტურად. 35 §1 მუხლი ასევე ითხოვს, რომ საჩივრები, რომელთა ევროსასამართლოში გაგზავნაცაა გამიზნული, გაგზავნამდე უნდა იყოს შეტანილი შესაბამის შიდასახელმწიფოებრივ ორგანოებში შიდა სამართლის ფორმალური და შინაარსობრივი მოთხოვნების შესაბამისად. მაგრამ აქ არ იგულისხმება მიმართვის ვალდებულება ისეთი ორგანოებისადმი, რომლებიც არაადეკვატური და არაეფექტურია (იხ. აქსოი თურქეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, ანგარიშები, 1996-VI, გვ. 2275-76, §§51-52 და გადაწყვეტილება აკვიდარი თურქეთის წინააღმდეგ, ანგარიშები, 1996-IV, გვ. 1210, §§65-67).

56. სასამართლო შენიშნავს, რომ თურქული სამართალი იძლევა ადმინისტრაციული, სამოქალაქო და სისხლის სამართლებრივი საშუალებების გამოყენებისშესაძლებლობას სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ჩადენილი უკანონო და დანაშაულებრივი ქმედებების საპასუხოდ (იხ. ზემოთ პუნქტები 44-52).

57. მართალია, თურქეთის კონსტიტუციის 125-ე მუხლით უზრუნველყოფილ ადმინისტრაციული დაცვის საშუალება ითვალისწინებს თანამდებობის პირთა მკაცრ პასუხისმგებლობას (იხ. ზემოთ პარაგრაფი 50), თუმცა, ყურადსაღებია ის გარემოება, რომ კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლები ითხოვს ისეთი გამოძიების ჩატარებას, რომელსაც შეეძლება სასიკვდილო დაზიანების მიმყენებელ დამნაშავეთა გამოაშკარავება. შესაბამისად, განმცხადებლისთვის ხელმისაწვდომი ეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი საშუალება შეიძლება ჩაითვალოს ილუზორული დაცვის საშუალებად, ვინაიდან მაქსიმუმი, რაც დაზარალებულს შეეძლო მიეღო, იყო ფულადი კომპენსაცია მიყენებული ზიანის გამო (იხ. იასა თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 2 სექტემბრის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-VI, გვ. 2431, §74). შესაბამისად, განმცხადებელი არ იყო ვალდებული, გამოეყენებინა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ზომები და მთავრობის წინასწარი შეპასუხება ამ საკითხთან მიმართებით არ მიიჩნევა საფუძვლიანად.

59. სასამართლო ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ქვეყნის შიდა სამართლებრივი საშუალებების ამოწურვის წესის გამოყენებისას, ის განიხილება ადამიანის უფლებათა დაცვის ადგილობრივი მექანიზმის კონტექსტში, რომელთა დაფუძნებასაც მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფო დათანხმდა. შესაბამისად, კონვენციის 35 §1 მუხლის გამოყენება უნდა მოხდეს გარკვეული მოქნილობითა და გადაჭარბებული ფორმალიზმის გარეშე. ასევე, მნიშვნელოვან ყურადღებას იმსახურებს თავად ინდივიდუალური საქმის სპეციფიკაც. სასამართლო არ ეთანხმება მდგომარეობას, რომ განმცხადებელს ან მის წარმომადგენელს ეკისრება ვალდებულება, გაარკვიოს, მოხდა თუ არა დევნის შეწყვეტის თაობაზე გადაწყვეტილების გაუქმება უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლოს მიერ. განმცხადებლის, როგორც მოსარჩელის ვინაობა, კარგად იყო ცნობილი სახელმწიფოს წამომადგენელთათვის და, შესაბამისად, არსებობდა მოსარჩელისათვის შეტყობინების ვალდებულება იმის თაობაზე, რომ დევნა დაიწყო და რომ მას შეეძლო ამ პროცესში ჩართულიყო, როგორც სამოქალაქო მოსარჩელე.

60. რაც შეეხება სამოქალაქო სამართალწარმოებას სახელმწიფოს წარმომადგენელთა უკანონო ქმედების ან უკანონო აქტების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის თაობაზე (იხ. ზემოთ პარაგრაფი 52), სასამართლო შენიშნავს, რომ განმცხადებელს თეორიულად ჰქონდა შესაძლებლობა, დაეწყო შესაბამისი სამართალწარმოება, მაგალითად, პოლიციის სამი თანამშრომლის წინააღმდეგ. თუმცა, განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ინციდენტის გამოძიების თვისობრივი ნაკლოვანება და პროცესის წარმოების მანერა მას ეფექტურად ართმევდა საკუთარ უფლებათა დაცვის პერსპექტივას პოლიციის ოფიცერთა ბრალის დადგენით მომხდარ ქმედებებთან მიმართებით.

61. სასამართლო მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო შეპასუხების ის ნაწილი, რომელიც ეხება სისხლისსამართლებრივ და სამოქალაქოსამართლებრივ დაცვის საშუალებებს, წინა პლანზე სწევს სისხლის სამართლის გამოძიებისა და პროცედურების ეფექტურობის საკითხს, რაც მჭიდრო კავშირშია განმცხადებლის საჩივართან კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლებთან დაკავშირებით. სასამართლო აღნიშნავს, რომ წინამდებარე საქმე განსხვავდება აიტეკინის საქმისაგან, რომელსაც მოპასუხე მთავრობა თავის შეპასუხებაში ეყრდნობა, რადგან ამ უკანასკნელში სისხლის სამართლის სამხედრო სასამართლომ ჯარისკაცს, რომელმაც მოკლა განმცხადებლის ქმარი, მსჯავრი გამოუტანა გაუფრთხილებლობით ჩადენილი მკვლელობისათვის. საკასაციო სასამართლოში შეტანილი ორივე საჩივარი, ერთი მხრივ, განმცხადებლის და, მეორე მხრივ, გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლისა, ითხოვდა მსჯავრდებულის დამნაშავედ ცნობას მკვლელობის უფრო მძიმე შემადგენლობის ჩადენაში. ამ გარემოებებში არ შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფოს მიერ წარმოებულმა გამოძიებამ არ მისცა განმცხადებელს გონივრული შესაძლებლობა, გაეკეთებინა ყველაფერი მისი მეუღლის მკვლელის გასამართლებისთვის (იხ. ზემოთ ციტირებული აიტკენის გადაწყვეტილება, გვ. 2827, §83).

62. შესაბამისად, სასამართლო მხედველობაში არ იღებს სახელმწიფოს წინასწარ შეპასუხებას, რომელიც ეხება დაცვის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი საშუალებების გამოყენებას (იხ. ზემოთ პუნქტები 49-51). ის აერთიანებს სამოქალაქოსამართლებრივი და სისხლისსამართლებრივი დაცვის საშუალებებთან მიმართებით დასაშვებობასთან დაკავშირებულ წინასწარი შეპასუხების ნაწილს საქმის არსებით მხარესთან (იხ. ქვევით პუნქტები 102-107).

III. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევის თაობაზე

65. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ მისი შვილი მეჰმეტ გული ყოველგვარი გამართლების გარეშე მოკლეს პოლიციის თანამშრომლებმა, როდესაც გარდაცვლილის ბინის კარებთან გახსნეს ცეცხლი. ის ასევე აცხადებს, რომ ეფექტური გამოძიება არ ჩატარებულა მკვლელობის გარემოებათა სრული გამოკვლევის მიზნით.

66. მთავრობა არ დაეთანხმა განმცხადებლის ბრალდებებს. კომისიამ გამოხატა მოსაზრება, რომ მე-2 მუხლი დაირღვა, ვინაიდან პოლიციის თანამშრომელთა მიერ ძალის გამოყენება იყო აბსოლუტურად არაპროპორციული და ასევე იმიტომ, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა არ ჩაატარეს ადეკვატური სისხლის სამართლის გამოძიება მეჰმეტ გულის მკვლელობის ფაქტთან დაკავშირებით.

A. მხარეთა დასაბუთება

1. განმცხადებელი

67. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი შვილი ყოვლად გაუმართლებლად მოკლეს პოლიციის თანამშრომლებმა მისი სახლის კარებთან ცეცხლის გახსნის შედეგად. მართალია, განმცხადებელი იზიარებს კომისიის მიერ დადგენილ ფაქტებს და დასკვნებს იმასთან დაკავშირებით, რომ სროლა წარმოადგენდა პოლიციის ოფიცრების მიერ ძალის არაპროპორციული გამოყენების შედეგს, თუმცა, მიიჩნევს, რომ კომისიის დასკვნები შეიცავს ინციდენტის სხვა ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების გამართლებას.

68. უპირველეს ყოვლისა, განმცხადებელმა გაიზიარა, რომ ოპერაციის დაგეგმვის თაობაზე მცირე ოდენობის ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა არ იძლევა დასკვნის გაკეთების საშუალებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მისი შვილის მკვლელობა ხელისუფლების მიერ დაგეგმილი ექსტრა-იურიდიული ხასიათის მკვლელობა იყო. თუმცა, კომისიის მიერ დადგენილი ფაქტები ამყარებს მოსაზრებას, რომ ოპერაცია იმდენად არამართებულად დაიგეგმა და წარიმართა, თავად დაგეგმარების პროცედურით დაირღვა სიცოცხლის უფლების დაცვის ვალდებულება. ის inter alia მიუთითებს მკაცრ ინსტრუქციაზე, რომელიც პოლიციის ოფიცრებს მისცეს იმასთან დაკავშირებით, რომ ბინაში იმყოფებოდა ტერორისტი მაშინ, როცა იქ მსგავსი არავინ იყო. გარდა ამისა, კონვენციის მე-2 მუხლს არღვევს შემდეგი საკითხები: პოლიციის ოფიცრებისთვის ინსტრუქციის არმიცემა იმის შესახებ, თუ როდის უნდა გამოეყენებინათ იარაღი; გეგმის არარსებობა, თუ რა გზით უნდა შეეღწიათ ბინაში; ინფორმაციის არმიწოდება იმასთან დაკავშირებით, რომ შენობაში ასევე იმყოფებოდნენ ქალები და ბავშვები. განმცხადებლის მტკიცებით, აღნიშნულ ოპერაციას აკლდა სტრატეგიული და ტაქტიკური დაგეგმვა, კერძოდ, არ განხილულა ოპერაციის სხვაგვარი მსვლელობის შესაძლებლობა. მაგალითად, იმის გათვალისწინებით, რომ ოპერაციას აკლდა დაგეგმვა, საჭირო იყო, სიფრთხილით განეხორციელებინათ ჩხრეკა, რათა თავიდან აეცილებინათ სასიკვდილო ძალის გამოყენება

69. მეორე, მტკიცებულებებით გამტკიცებული ფაქტის თანახმად, პოლიციის ოფიცრებს განზრახული ჰქონდათ განმცხადებლის შვილის მოკვლა, შესასვლელი კარისთვის ცეცხლის გახსნის გზით. განათება მიზანმიმართულად იქნა გამორთული სახლის გარეთ. არანაირი გაფრთხილება იმის თაობაზე, რომ კართან იყო პოლიცია, არ გაკეთებულა და ოფიცრებმა გაისროლეს მაშინ, როდესაც მეჰმეტ გული კარის გაღებას ცდილობდა. სროლა გაგრძელდა გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. იგი წარმოადგენდა კონცენტრირებულ ქმედებას და არა პანიკით გამოწვეულ რეაქციას. მოვლენათა ამგვარი მსვლელობა დადგინდა ზეპირი თუ წერილობითი მტკიცებულებით, რამდენადაც ზოგიერთი პოლიციის თანამშრომლის განცხადებით, ოპერაციის მიზანი იყო იმ პირების განეიტრალება, რომლებიც მოქმედებდნენ სახელმწიფოს ინტერესების საწინააღმდეგოდ.

70. მესამე, პოლიციის ოფიცრებმა არ აღმოუჩინეს დროული და ეფექტური სამედიცინო დახმარება განმცხადებლის მძიმედ დაჭრილ შვილს, რაც წარმოშობს კონვენციის მე-2 მუხლით დაცული სიცოცხლის უფლების კიდევ ერთ მძიმე დარღვევას. განმცხადებლის შვილის ჰოსპიტალიზაციის შეფერხება რომ არა (ის გზაში დაიღუპა), ის შეიძლება გადარჩენილიყო.

71. და ბოლოს, იზიარებს რა კომისიის დასკვნას, რომ მეჰმეტ გულის მკვლელობის საქმესთან მიმართებით გამოძიება არაეფექტური და არაადეკვატური იყო, განმცხადებელი უთითებს შემთხვევის ადგილის გამოკვლევის ხარვეზებზეც. ასევე, გარდაცვლილის გაკვეთის პროცედურას აკლდა დეტალურობა, რითაც ხელი შეეშალა სათანადო ანალიზის ჩატარებას მიყენებული ჭრილობების სიმძიმის დასადგენად. არ იქნა გამოკვლეული დარტყმის ნიშნები, ანუ არ იქნა მოძიებული ტყვია იმის შესამოწმებლად, რამდენად საფუძვლიანი იყო პოლიციის ოფიცრების მიერ მიცემული ჩვენება ცეცხლის გახსნასთან დაკავშირებით; პოლიციის თანამშრომელთაგან ჩვენების მიღება მოხდა შეყოვნებით; არ გამოიკვლიეს ოპერაციის დაგეგმვის დეტალები და იარაღის გამოყენების საკითხი; ასევე, არ დადგინდა გასროლილ ტყვიათა რაოდენობა.

2. მთავრობა

72. მთავრობა ამტკიცებს, რომ პოლიციის თანამშრომლების მიერ განმცხადებლის შვილის მოკვლა მოხდა შემთხვევით. ისინი მოქმედებდნენ ყოველგვარი დაუდევრობის გარეშე, მისცეს რა ნათელი გაფრთხილება ბინის კარზე დაკაკუნებით. მათ გაისროლეს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც გაისროლა თავად ბინაში მყოფმა. შესაბამისად, პოლიციელების რეაქცია არ შეიძლება ჩაითვალოს არაპროპორციულად ისევე, როგორც ეს მოხდა ანდრონიკუსა და კონსტანტინუს საქმეში კვიპროსის წინააღმდეგ (1997 წლის 9 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1997-VI, გვ. 2059). მათ ცეცხლი გახსნეს მხოლოდ მაშინ, როცა გულწრფელად ირწმუნეს, რომ ეს აუცილებელი იყო საკუთარი სიცოცხლის დასაცავად. ნებისმიერ შემთხვევაში, ადგილი ჰქონდა მხოლოდ რამდენიმე საპასუხო გასროლას. კარის მიმართულებით განხორციელებული სროლის მიზანი დიდწილად იყო მისი გახსნა და იმ ადამიანების დახმარება, რომლებიც ბინის შიგნიდან შველას ითხოვდნენ.

73. მთავრობა უარყოფს, რომ ადგილი ჰქონდა ოპერაციის რაიმე წინასწარ დაგეგმვას და იმასაც, რომ მეჰმეტ გულის სახლის ჩხრეკა განხორციელდა სხვა მსგავსი საქმეებისგან განსხვავებულ პირობებში. იარაღის გამოყენება მოხდა ისე, როგორც ეს მოხდებოდა სხვა მსგავსი შეიარაღებული კონფრონტაციისას და ამ დროს საერთო წესები იქნა გამოყენებული. მთავრობა არ ეთანხმება კომისიის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ იარაღის მეშვეობით რკინის კარის გაღება ხორციელდებოდა გაუფრთხილებლად და საწინააღმდეგო შედეგი გამოიღო, რაც არ შეესაბამება იმ მეთოდებს, რომლებითაც კარგად მომზადებული ანტი-ტერორისტული ძალები უნდა მოქმედებდნენ. ეს ქმედება ასევე არ შეესაბამებოდა დაზვერვის მიერ მოწოდებულ ინფორმაციას, რომლის თანახმადაც, ბინაში იმყოფებოდნენ ტერორისტები.

74. უფრო მეტიც, მთავრობამ უსაფუძვლოდ მიიჩნია განმცხადებლის მტკიცება იმასთან დაკავშირებით, თითქოს სროლის შემდეგ პოლიციამ უარი თქვა დახმარების გაწევაზე მაშინ, როცა განმცხადებლის ვაჟი შემთხვევის ადგილიდან სწორედ პოლიციის დახმარებით და პოლიციის მანქანით გადაჰყავდათ.

75. რაც შეეხება გამოძიებას, გენერალურმა პროკურორმა გადადგა ყველა აუცილებელი ნაბიჯი აღნიშნული ფაქტის გამოსაძიებლად. მოხდა შემთხვევის ადგილის ფოტოგრაფირება და სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის ჩატარება, ასევე, საკეტის ბალისტიკური კვლევა. გარდაცვლილის სხეული სათანადოდ იყო გამოკვლეული, თუმცა, კლასიკური გაკვეთის პროცედურის ჩატარება არ გახდა აუცილებელი, ვინაიდან სიკვდილი აშკარად გამოწვეული იყო ცეცხლსასროლი ჭრილობის შედეგად, რომელმაც მოკლულის ლუმბოსაკრალურ ზონაში შეაღწია. ყველა ჩვენება, რომელიც საჭირო იყო საქმის გარემოებათა დასადგენად, მიღებულ იქნა ოჯახის წევრთაგან, მეზობლებისა და პოლიციის თანამშრომლებისგან. ამასთან, სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას დაექვემდებარნენ პოლიციის თანამშრომლები, რომლებმაც ცეცხლი გახსნეს. სისხლის სამართლის სასამართლომ აგრეთვე მოიპოვა ექსპერტთა დასკვნები, რომლებიც ეყრდნობოდა ფაქტებსა და საქმეში არსებულ მტკიცებულებებს. სასამართლოს კომპეტენციაში შედიოდა აღნიშნული დასკვნების შეფასება და მას შეეძლო, თუკი საჭიროდ ჩათვლიდა, კიდევ მოეპოვებინა სხვა ექსპერტთა დამატებითი დასკვნები. თუმცა, სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიციის თანამშრომლები არ მოქმედებდნენ გაუფრთხილებლად. გამომდინარე აქედან, ადგილი არ ჰქონდა რაიმე ნაკლოვანებას და გამოძიება ჩატარდა კონვენციის მე-2 მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად.

ბ. სასამართლოს შეფასება

1. სასიკვდილო ძალის გამოყენება პოლიციის თანამშრომელთა მიერ

76. მე-2 მუხლი, რომელიც იცავს სიცოცხლის უფლებას და განსაზღვრავს, თუ რა შემთხვევაშია სოცოცხლის წართმევა გამართლებული, კონვენციის ერთერთ ყველაზე ფუნდამენტურ ნორმას წარმოადგენს, რომლისგან გადახვევაც არ დაიშვება. ის ადგენს გარემოებებს, როდესაც ამ უფლებისაგან გადახვევა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს. კონვენციის მე-3 მუხლთან ერთად ის წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ უმთავრეს ღირებულებას, რომელიც აერთიანებს ევროპის საბჭოში შემავალ დემოკრატიულ საზოგადოებებს. გარემოებები, რომლის დროსაც სიცოცხლის წართმევა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, ვიწროდ უნდა განიმარტოს. კონვენციის, როგორც ინდივიდთა დამცველი ინსტრუმენტის, მიზანია, ასევე, მე-2 მუხლი ისე იქნეს გამოყენებული და განმარტებული, რომ მისი დაცვის მექანიზმები იყოს მაქსიმალურად ეფექტური და პრაქტიკული (იხ. მაკქენი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1995 წლის 27 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერია A №324, გვ. 45-46, §§146-147).

78. მე-2 მუხლით მინიჭებული უფლებების მნიშვნელობის გათვალისწინებით, სასამართლო სიცოცხლის წართმევის შემთხვევებს უქვემდებარებს ყველაზე ფრთხილ შემოწმებას, იღებს რა მხედველობაში არამარტო სახელმწიფოს წარმომადგენელთა ქმედებებს, არამედ საქმესთან დაკავშირებულ ყველა გარემოებას. სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ძალის გამოყენება კონვენციის მე-2 მუხლის მეორე პარაგრაფში ჩამოყალიბებული მიზნების მისაღწევად შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს მაშინ, როდესაც ის ემყარება გულწრფელ რწმენას, რომელიც ხელშესახები მიზეზების გამო რაღაც მომენტში საფუძვლიანად აღიქმება და გარკვეული დროის შემდეგ აღმოჩნდება, რომ მცდარი იყო (იხ. ზემოთ ციტირებული მაკქენისა და სხვების გადაწყვეტილება გვ. 58-59, §200).

79. წინამდებარე საქმეში საეჭვო არ გამხდარა ფაქტი, რომ მეჰმეტ გული გარდაიცვალა ცეცხლსასროლი ჭრილობის შედეგად, რომელიც მან მიიღო სპეციალური დანიშნულების ჯგუფის პოლიციის თანამშრომლების მიერ კარის მიმართულებით სროლის შედეგად მაშინ, როდესაც ის კარს უკან იდგა. სასამართლო ეთანხმება კომისიის დასკვნას იმასთან დაკავშირებით, რომ არ არსებობდა შესაბამისი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ ამ ოპერაციის განმხორციელებლებს მიღებული ჰქონდათ ინსტრუქცია სასიკვდილო ძალის გამოყენების შესახებ, ან რომ ეს იყო ოპერაციის წინასწარ დადგენილი მიზანი. თუმცა, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ცეცხლის გახსნა ამჟღავნებდა პოლიციის ოფიცრების განზრახვას, მოეკლათ კარს უკან მდგომი პირი.

80. სასამართლო აუცილებლად არ მიიჩნევს, იმსჯელოს - პოლიციის წარმომადგენლები მოქმედებდნენ განზრახვით, მოეკლათ განმცხადებლის შვილი, თუ მათ დაუდევრობის გამო ვერ გაითვალისწინეს საფრთხე კარს უკან მდგომი ადამიანის სიცოცხლისთვის. სასამართლოს არ აქვს სისხლის სამართლის სასამართლოს ფუნქცია, განსაზღვროს კონკრეტული დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი. ის მიიჩნევს, რომ პოლიციის ოფიცრებმა ამ სიტუაციაში გამოიყენეს არაპროპორციული ძალა შემდეგ გარემოებათა გამო.

81. სასამართლო ეყრდნობა კომისიის დასკვნებს, რომლის თანახმადაც, მეჰმეტ გული, რომელიც ბინაში ცხოვრობდა მის ცოლთან და შვილებთან ერთად, კართან მივიდა დაახლოებით 1:00 საათზე კაკუნის საპასუხოდ. მაშინ, როდესაც კარს აღებდა, სამმა პოლიციელმა გახსნა ცეცხლი ერთი მიმართულებით. ის სასიკვდილოდ დაიჭრა ცეცხლსასროლი იარაღიდან გასროლილი ტყვიების შედეგად. სროლის სიძლიერემ სრულიად გაუნადგურა მარჯვენა ხელის თითები. პოლიციის თანამშრომელთა მტკიცება იმასთან დაკავშირებით, რომ მეჰმეტ გულმა მათი მიმართულებით გაისროლა, არ მიიჩნევა სარწმუნოდ და არც რაიმე დამაკმაყოფილებელი მტკიცებულებით იყო გამყარებული. მტკიცებამ, თითქოს ბინაში აღმოჩენილი იქნა ორი თოფი და ცარიელი ვაზნა, ინციდენტის შემდეგ დაკარგა სარწმუნოობა საქმის მასალებში მისი არასათანადო აღწერის გამო და, შესაბამისად, პოლიციელთა ჩვენებები ამ საკითხზე არ არის სარწმუნო.

82. ასეთ გარემოებებში 50-55 ტყვიის გასროლა კარის მიმართულებით არ იყო გამართლებული რაიმე გონივრული რწმენით, რომ მათ სიცოცხლეს ბინაში მყოფი პირისაგან საფრთხე ემუქრებოდა. აღნიშნული გასროლა ვერ ჩაითვლება გამართლებულად იმ მოსაზრებიდან გამომდინარე, რომ გასროლა გამიზნული იყო ბინაში უსაფრთხოდ შესაღწევად, ვინაიდან მსგავსი ქმედება საფრთხის ქვეშ აყენებდა კარებთან ახლო მანძილზე მყოფ პირებს. როგორც სასამართლო მიუთითებს, კომისია, თავისი დელეგატების მოსაზრებათა საფუძველზე, მიიჩნევდა, რომ ოფიცრებმა შესაძლებელია ცეცხლი გახსნეს კარის საკეტის გადაწევის ხმის პასუხად, რადგან ეგონათ, რომ ტერორისტები მათთვის ცეცხლის გახსნას აპირებდნენ. მიუხედავად ამისა, არაიდენტიფიცირებული ობიექტის მიმართულებით ავტომატური იარაღიდან ცეცხლის გახსნა უდანაშაულო სამოქალაქო პირებით, ბავშვებითა და ქალებით დასახლებულ საცხოვრებელ კორპუსში კომისიამ აბსოლუტურად არაპროპორციულად მიიჩნია. შესაბამისად, ეს საქმე განსხვავდება საქმისაგან ანდრონიკუ და კონსტანტინუ კვიპროსის წინააღმდეგ (ზემოთ ციტირებული, გვ. 2106, §§191-192), სადაც ცეცხლი გაუხსნეს მძევლის ამყვანს, რომლის მიერ იარაღის ტარების ფაქტი დამტკიცებული იყო, ვინაიდან მან ორჯერ ისროლა და გასროლის შედეგად დაიჭრა პოლიციის ერთერთი თანამშრომელი და მძევალი.

83. სასამართლო ადგენს, რომ პოლიციის თანამშრომელთა მხრიდან იარაღის გამოყენება არ შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც „აბსოლუტურად აუცილებელი“, სიცოცხლის დაცვის მიზნებიდან გამომდინარე. შესაბამისად, სახეზეა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევა ზემოაღნიშნულ საკითხებთან მიმართებით.

2. ოპერაციის დაგეგმვასა და კონტროლირებაში სიფრთხილის სავარაუდო არარსებობის თაობაზე

84. [...] ანტიტერორისტული ოპერაციები უნდა დაიგეგმოს და გაკონტროლდეს სახელმწიფოს წარმომადგენლების მხრიდან ისე, რომ მაქსიმალურად შემცირდეს სასიკვდილო იარაღის გამოყენების შესაძლებლობა (იხ. ზემოთ ციტირებული მაკქენის გადაწყვეტილება, გვ. 57, §194; და 1998 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება, ერგი თურქეთის წინააღმდეგ, ანგარიშები 1998-IV, გვ. 1776, §79).

85. განმცხადებელმა არაერთ ეპიზოდთან დაკავშირებით მიუთითა განხორციელებული ოპერაციის არასაკმარის დაგეგმარებასა და კონტროლზე, მაგალითად, სპეციალური ჯგუფისათვის გაკეთებული მოკლე და ნაკლებად დეტალური ბრიფინგი და არასაკმარისი სტრატეგიული და ტაქტიკური დაგეგმარება მოქმედების ალტერნატიული ვერსიების განვითარების თვალსაზრისით, თუ ბინაში შეღწევისას ისინი წინააღმდეგობას წააწყდებოდნენ.

86. სასამართლო მიუთითებს, რომ კომისიამ ვერ შეძლო, ოპერაციის დაგეგმვასთან დაკავშირებით დაედგინა რაიმე ფაქტი, რამდენადაც არ არსებობდა დაგეგმვის ან ბრიფინგის შესახებ იმდროინდელი ჩანაწერები. ამასთან, მოწმეთა არსებული ჩვენებებიც, შემთხვევიდან რამდენიმე წლის გასვლის შემდეგ, იყო არაზუსტი და ბუნდოვანი. მან არ მიიჩნია სარწმუნოდ, რომ ამ ოპერაციის ნებისმიერი ცალკეული ასპექტი ექვემდებარებოდა იდენტიფიცირებას. შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ ოფიცრები სათანადოდ მომზადებულები რომ ყოფილიყვნენ, უფრო მეტ სიფრთხილეს გამოიჩენდნენ. ნებისმიერ შემთხვევაში, დარღვევის არსი მდგომარეობდა სახლის კართან ოფიცრების არაპროპორციულ რეაქციაში. საქმის აღნიშნულ ასპექტთან დაკავშირებით, სასამართლო არ ადგენს დამოუკიდებელ დარღვევას.

3. მეჰმეტ გულისთვის სათანადო სამედიცინო დახმარების სავარაუდო აღმოუჩენლობის შესახებ

87. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ პოლიციის უმოქმედობა, დახმარება აღმოეჩინა მისთვის შემთხვევის ადგილზე, წარმოადგენდა სიცოცხლის უფლების დამოუკიდებელ დარღვევას. განცხადება იმის შესახებ, რომ მეჰმეტ გული გადარჩებოდა პოლიციის დახმარების შემთხვევაში, სასამართლოს აზრით, სრულიად არ არის გამყარებული რაიმე სამედიცინო მტკიცებულებით და დიდწილად სპეკულაციურია. თუმცა, სამწუხაროა, რომ პოლიციამ გამოიჩინა გულგრილობა და მეჰმეტ გულის საავადმყოფოში გადაყვანა ოჯახს მიანდო. ამის მიუხედავად, სასამართლო მართებულად არ მიიჩნევს ამ საქმის ფაქტებზე დაყრდნობით ცალკე დარღვევა დაადგინოს.

4. სავარაუდო არაადეკვატური გამოძიების თაობაზე

88. სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას სიცოცხლის უფლება, იკითხება ამავე კონვენციის პირველ მუხლთან ერთიანობაში „[მისი] იურისდიქციის ფარგლებში ყველასთვის უზრუნველყოფენ ამ კონვენციის პირველ ნაწილში განსაზღვრულ უფლებებსა და თავისუფლებებს.“ აღნიშნულიდან გამომდინარეობს, რომ სახელმწიფოში უნდა არსებობდეს ეფექტური ოფიციალური გამოძიება, როდესაც ვიღაც კვდება ძალის გამოყენების შედეგად (იხ. მაკქენი და სხვები, ზემოთ ციტირებული, გვ. 49, §§161-63; კაია თურქეთის წინააღმდეგ, გადაწყვეტილება, 19 თებერვალი, 1998წ. გადაწყვეტილებათა ანგარიშები და გადაწყვეტილებები 1998-I, გვ. 329, §105).

89. სასამართლო შენიშნავს, რომ აღნიშნულ ინციდენტთან დაკავშირებით გამოძიება აწარმოვა საჯარო ბრალმდებელმა. მიუხედავად ინციდენტის სერიოზულობისა და აუცილებლობისა, მომხდარიყო ყველა მტკიცებულების შეგროვება და აღწერა იმის დასადგენად, თუ რა მოხდა, გამოძიებისას შეიმჩნეოდა მთელი რიგი ხარვეზები. არავის უცდია, მოენახა ტყვიის გულა, რომელიც, პოლიციის თანამშრომელთა მტკიცებით, მეჰმეტ გულიმ გაისროლა მათი მიმართულებით და რომელიც მათ მიერ ცეცხლის გახსნის მთავარი გამართლება იყო. არ მომხდარა ბინაში ნაპოვნი იმ ორი იარაღისა და ცარიელი პატრონის სათანადო დამაგრება და აღწერა, რომლებსაც პოლიცია ასევე ცეცხლის გახსნის გასამართლებლად მოიხმობდა. ამ საკითხზე საუბრისას პოლიციელთა განცხადებები იყო ბუნდოვანი და არათანმიმდევრული, რაც შეუძლებელს ხდიდა იმის დადგენას, თუ რომელმა თანამშრომელმა რომელი იარაღი იპოვნა. არ მომხდარა იარაღების ფოტოგრაფირება მათი აღმოჩენის ადგილზე. თუმცაღა, ექსპერტიზა ჩაუტარდა ბრაუნინგის ტიპის იარაღს, რომლითაც დადგინდა, რომ ამ იარაღიდან გასროლა მოხდა. მაგრამ არ ჩატარებულა მეჰმეტ გულის ხელების შემოწმება, რაც შესაძლებელს გახდიდა ხელზე კვალის აღმოჩენას და დაადასტურებდა პიროვნების კავშირს იარაღთან. არ მომხდარა ასევე თითის ანაბეჭდების აღება აღნიშნული იარაღიდან. გაკვეთაზე უარის თქმის გამო, ვერ დადგინდა მის სხეულზე არსებული ჭრილობების სრული აღწერა, რამაც შეაფერხა შეფასება, თუ რამდენად შეეხო მას გახსნილი ცეცხლი და როგორი იყო მისი პოზიცია და დაშორება კარებიდან, რაც ნათელს მოჰფენდა გარემოებებს, რომლებშიც მეჰმეტ გული იქნა მოკლული. მთავრობის მტკიცებით, მსგავსი გამოკვლევა საჭიროებას არ წარმოადგენდა, ვინაიდან ისედაც ნათელი იყო მეჰმეტ გულის გარდაცვალების მიზეზი. თუმცაღა, post mortem გამოკვლევის მიზანია, ნათელი მოეფინოს სიკვდილთან დაკავშირებულ ყველა გარემოებას, ამასთან, მოხდეს შესაძლო არაადამიანური მოპყრობის, ჭრილობათა ნიშნების სრული და აკურატული აღწერა და კლინიკური დასკვნების ობიექტური ანალიზი (იხ. ამ კუთხით სანიმუშო გაკვეთის ოქმი, რომელიც თან ერთვის უკანონო დასჯისა და ექსტრა-იურიდიული გამოძიების ეფექტური პრევენციის სახელმძღვანელოს, მიღებულს 1992 წელს გაეროს მიერ, სადაც ხაზგასმულია პოტენციურად წინააღმდეგობრივ საქმეებში სისტემატური და სრული გამოკვლევის და

ანგარიშგების აუცილებლობა მნიშვნელოვანი მტკიცებულებების მიღებისა და ხარვეზების თავიდან აცილების მიზნით. აღნიშნულის ციტირება მოხდა 2000 წელის 27 ივნისის სალმანი თურქეთის წინააღმდეგ გადაწყვეტილებაში §73, რომელიც გამოქვეყნდა 2000 წლის ანგარიშებში...).

90. უფრო მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ იმ ოპერაციაში მონაწილე პოლიციის თანამშრომელთა იმ ქმედებების გამოკვლევა, რომლებსაც შედეგად ადამიანის სიკვდილი მოჰყვა, განსაკუთრებული სიფრთხილითა და ყურადღებით უნდა მომხდარიყო, საჯარო ბრალმდებელმა მათ საერთოდ არ ჩამოართვა ჩვენებები. პოლიციის თანამშრომელთა მიერ იარაღის და ტყვია-წამლის გამოყენების გამო მათი პასუხისმგებლობის საკითხი არ დამდგარა, რაც კიდევ ერთი ხარვეზია ინციდენტის შემდგომ გატარებული პროცედურებისა. არც მათ ხელმძღვანელს და არც საჯარო ბრალმდებელს არ მოუთხოვია მათი იარაღის შემოწმება და ტყვიაწამლის რაოდენობის დადგენა.

91. აღნიშნულ თანამშრომლებს ჩვენება ჩამოერთვათ მხოლოდ ორი თვის შემდეგ ადმინისტრაციული საბჭოს მიერ დანიშნული ინსპექტორის მიერ. სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ უსაფრთხოების სამსახურების მიერ განხორციელებული მკვლელობის შემთხვევაში, ადმინისტრაციული საბჭოების მიერ წარმოებული გამოძიება არ ჩაითვლება დამოუკიდებელ გამოძიებად, კერძოდ, იმ მიზეზით, რომ საბჭოც და ოპერაციაში მონაწილე ოფიცრებიც იერარქიულად გამგებელს ექვემდებარებოდნენ (იხ. 1998 წლის 27 ივლისის გიულეჯი თურქეთის წინააღმდეგ გადაწყვეტილება, ანგარიშები, 1998-IV, გვ.1732-1733, §§80-82 ). მაშინ, როცა საბჭოს მიერ დანიშნულმა ინსპექტორმა არაერთ მნიშვნელოვან მოწმეს ჩამოართვა ჩვენებები, მას არ გადაუდგამს ნაბიჯები იმისათვის, რათა გამოეკვლია საერთო ფონი, თუ რა ინფორმაციის საფუძველზე დაიგეგმა და ჩატარდა ოპერაცია. ამას შეიძლებოდა გამოევლინა, პირველ რიგში, რატომ შეიტანეს მეჰმეტ გულის ბინა ოპერაციის განხორციელების სფეროში და, მეორე, რამდენად გამართლებული იყო სპეციალური ჯგუფის წევრების მოლოდინი, რომ ადგილი ექნებოდა შეიარაღებულ წინააღმდეგობას. კერძოდ, ჩვენება არ ჩამოურთმევიათ იმ ჟანდარმებისთვის, რომლებიც ჩართულნი იყვნენ აღნიშნული ოპერაციის დაგეგმვასა და მიზნის განსაზღვრაში.

92. ადმინისტრაციული საბჭოს გადაწყვეტილება დევნის შეწყვეტის თაობაზე გაუქმდა 1995 წლის თურქეთის უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რომელმაც მოითხოვა პოლიციის იმ სამი თანამშრომლის მიმართ დევნის დაწყება, რომლებმაც ესროლეს მეჰმეტ გულს. სასამართლომ იმსჯელა, თუ რამდენად გამოასწორა აღნიშნულმა სისხლისსამართლებრივმა პროცესმა გამოძიებაში იმ მომენტამდე არსებული ხარვეზები.

93. სისხლის სამართლის სასამართლომ დაკითხა პოლიციის სამი თანამშრომელი, რომელთაც არაფერი არსებითი არ დაუმატებიათ მათ მიერ მიცემული წერილობითი ჩვენებისათვის. სხვა მოწმეები არ დაკითხულან. განმცხადებელი და მისი ოჯახის წევრები არ იყვნენ ინფორმირებულნი ამ პროცესის მიმდინარეობის შესახებ და არ მიეცათ შესაძლებლობა, სასამართლოსთვის წარმოედგინათ მათი რადიკალურად განსხვავებული ვერსია ხსენებულ მოვლენებთან დაკავშირებით. სასამართლომ მოითხოვა ორი ექსპერტის დასკვნა: პირველი - ჟანდარმერიის ლეიტენანტისაგან და მეორე - პოლიციის ექსპერტისაგან. აღნიშნულ დასკვნებში მოცემული მოვლენათა შეფასება ყოველგვარი განმარტების გარეშე ეფუძნებოდა მოსაზრებას, რომ პოლიციელებისგან მიღებული მოვლენათა აღწერა სწორი იყო. ორივე მიდიოდა იქამდე, რომ სახეზე არ იყო პოლიციის თანამშრომელთა ბრალეულობა, თუმცა, ამგვარი დასკვნა წარმოადგენდა ზოგადი შეფასების შედეგს და არ ეყრდნობოდა ტექნიკური ექსპერტიზის დასკვნას.

94. სასამართლო ადგენს, რომ გადაწყვეტილება პოლიციის სამი ოფიცრის გათავისუფლების შესახებ სრულად ეყრდნობოდა მეორე დასკვნას, რომლის თანახმად, სახეზე არ იყო ბრალი. ასევე, არ მომხდარა იმის განმარტება, თუ რატომ მიენიჭა პოლიციის ჩვენებებს უპირატესობა გარდაცვლილის ოჯახის წევრების ჩვენებებთან შედარებით. სასამართლო არ ხდის საეჭვოს იმ ფაქტს, რომ ადგილობრივი სასამართლო ბრალის ან ფაქტების შეფასებისას შეიძლება დაეყრდნოს კომპეტენტური ექსპერტის მოსაზრებას. თუმცა, წინამდებარე საქმეში ნათელი არ არის, რომ ექსპერტები შეფასებისას დაეყრდნნენ ტექნიკური ექსპერტიზის რაიმე მონაცემს. როდესაც საკუთარ მოსაზრებას აფუძნებდა რაიმე განმარტების გარეშე ოფიცერთა ქმედებების ექსპერტისეულ სამართლებრივ კლასიფიკაციაზე, სასამართლომ ეფექტურად ჩამოართვა საკუთარ თავს იურისდიქცია, გადაეწყვიტა ამ საქმის ფაქტობრივი და სამართლებრივი საკითხები (იხ. მაგალითად, 1996 წლის 17 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე ტერა უონიგენბი. ვი. ნედერლანდების წინააღმდეგ, ანგარიშებიდან 1996-VI, გვ. 2123, §54).

95. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა ვერ ჩაატარეს ადეკვატური და ეფექტური გამოძიება მეჰმეტ გულის სიკვდილის ფაქტთან დაკავშირებით. ამის გათვალისწინებით, სამოქალაქო და სისხლისსამართლებრივი საშუალებების გამოყენება ამ გარემოებებში თანაბრად არაეფექტური იქნებოდა. სასამართლო არ იზიარებს სახელმწიფოს წინასწარი შეპასუხების იმ ნაწილს, რომელიც ეხებოდა სამოქალაქო და სისხლისსამართლებრივი პროცედურების გამოყენებას და ადგენს, რომ ამ მიმართებითაც დაირღვა მე-2 მუხლი.

A. ფინანსური ზარალი

106. რაც შეეხება განმცხადებლის მოთხოვნას შემოსავლის დაკარგვასთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სასამართლომ უნდა დაადგინოს მიზეზობრივი კავშირი მიყენებულ ზარალსა და კონვენციით დაცული უფლების დარღვევის ფაქტებს შორის და თუ მსგავს კავშირს დაადგენს, მას შეუძლია გაითვალისწინოს კომპენსაციის ნაწილში დაკარგული შემოსავლის საკითხიც (იხ. 1994 წლის 13 ივნისის გადაწყვეტილება ბარბერა, მესაჟი და გადაწყვეტილება ჰაბარდო ესპანეთის წინააღმდეგ (50-ე მუხლი), სერია A no. 285-C, გვ. 57-58, §§16-20; და 1999 წლის 8 ივლისის გადაწყვეტილება ჩაკიჩი თურქეთის წინააღმდეგ, რომელიც გამოქვეყნდება 1999 წლის ანგარიშებში, §127). აღნიშნული ასევე მისაღებია მაშინ, როდესაც ვერ ხერხდება იმ ზარალის ზედმიწევნით დათვლა, რომელიც გათვალისწინებული უნდა იყოს ფინანსური ზარალის გამო სამართლიანი ანაზღაურების ნაწილში (იხ. 2000 წლის 25 ივლისის გადაწყვეტილება ლიუსტიგ-პრენი და ბეკეტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, მუხლი 41, გამოქვეყნდა 2000 წლის ანგარიშებში-R, § 22).

107. სასამართლომ დაადგინა (იხ. ზემოთ პარაგრაფი 83), რომ მეჰმეტ გული მოკლეს კონვენციის მე-2 მუხლის საწინააღმდეგოდ, ცეცხლსასროლი იარაღის გაუმართლებელი გამოყენების შედეგად. შესაბამისად, სახეზეა აშკარა მიზეზობრივი კავშირი მის მიმართ კონვენციით გარანტირებულ მე-2 მუხლის დარღვევასა და ფინანსურ ზარალს შორის, რომელიც განიცადეს მისმა ქვრივმა და შვილებმა ოჯახის ფინანსურად უზრუნველმყოფი წევრის დაკარგვით. სასამართლო შენიშნავს, რომ განმცხადებელს არ წარმოუდგენია დაკარგული შემოსავლის სრული დაანგარიშება დაბეგვრისა და ინფლაციის გათვალისწინებით, ამიტომაც სასამართლომ გადაწყვიტა (ისევე, როგორც ამ ტიპის სხვა საქმეებზე), ფინანსური კომპენსაციის სახით განმცხადებელს მიანიჭოს 35,000 გირვანქა სტერლინგი მისი ქვრივისა და მშობლებისთვის გადასაცემად, თურქულ ლირაში კონვერტირებული სახით.

B. მორალური ზარალი

108. განმცხადებელმა, დარღვევათა სიმძიმის გათვალისწინებით, მოითხოვა 50.000 გირვანქა მისი შვილისათვის, 15.000 გირვანქა ცალ-ცალკე თავისთვის, გარდაცვლილის ქვრივისა და შვილებისათვის, რაც ერთობლივად შეადგენს 140.000 გირვანქა სტერლინგს, კონვერტირებულს თურქულ ლირაში გადახდის დღისათვის დადგენილი კურსით.

109. სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ მეჰმეტ გულის მკვლელობის ფაქტზე პასუხისმგებელია მთავრობა. ის ასევე შენიშნავს, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა არ განახორციელეს მეჰმეტ გულის მკვლელობის ფაქტის ეფექტური გამოძიება კონვენციის მე-2 და მე-13 მუხლების შესაბამისად. ზემოაღნიშნულისა და მსგავს საქმეებში გაცემული კომპენსაციის რაოდენობის გათვალისწინებით, სასამართლო აკისრებს მთავრობას 20.000 გირვანქა სტერლინგს, გადასახდელს მეჰმეტ გულისათვის მე-2 მუხლის დარღვევის გამო, დაზარალებული ქვრივისა და შვილებისათვის და 10.000 გირვანქა სტერლინგს, გადასახდელს განმცხადებლისათვის, როგორც არამატერიალური ზიანის სამართლიან ანაზღაურებას. აღნიშნული თანხების გადახდა მოხდეს თურქულ ლირაში კონვერტირებული სახით.

ვინსენტ ბერგერ გეორგ რესსი
რეგისტრატურის პრეზიდენტი

კონვენციის 45-ე მუხლის § 2-სა და სასამართლოს წესების 74-ე წესის შესაბამისად, მოსამართლე გოლჩუკლუს ნაწილობრივ განსხვავებული მოსაზრება დაერთვება გადაწყვეტილების ტექსტს.

CCPR/C/51/D/449/1991
(სამართალი)
დანართი
ორმოცდამეთხუთმეტე სესია
ცნობა no 449/1991

წარმოდგენილია: ბარბარინ მოჯიკას მიერ
დაზარალებული: მისი ვაჟი რაფაელ მოჯიკა
მხარე სახელმწიფო: დომინიკის რესპუბლიკა
ინფორმაციის წარმოდგენის თარიღი: 1990 წლის 22 ივლისი

ადამიანის უფლებათა კომიტეტი, შექმნილი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის 28-ე მუხლის საფუძველზე

1994 წლის 15 ივლისის სხდომაზე

აჯამებს მის მოსაზრებებს ბატონ ბარბარინ მოჯიკას მიერ, მისი ვაჟის რაფაელ მიჯიკას სახელით წარმოდგენილ ცნობასთან დაკავშირებით, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის ფაკულტატური ოქმის საფუძველზე

ითვალისწინებს მისთვის ხელმისაწვდომ, ავტორის და მონაწილე სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილ ყველა წერილობით ინფორმაციას

იღებს მოსაზრებებს ფაკულტატური ოქმის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე

1. ცნობის ავტორია ბარბარინ მოჯიკა, დომინიკის რესპუბლიკის მოქალაქე და სანტო დომინგოში მცხოვრები მუშათა ლიდერი. მან ცნობა წარმოადგინა თავისი ვაჟის - დომინიკის მოქალაქის, 1959 წელს დაბადებული რაფაელ მოჯიკას სახელით, რომელიც 1990 წლის მაისში გაუჩინარდა. ავტორი ჩივის, რომ მონაწილე სახელმწიფომ მისი ვაჟის მიმართ დაარღვია პაქტის მე-6, მე-7 და მე-9 მუხლები და მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

ავტორის მიერ წარმოდგენილი ფაქტები

2.1. ავტორი საყოველთაოდ ცნობილი მუშათა ლიდერია. მისი ვაჟი რაფაელ მოჯიკა სანტო დომინგოს პორტის დოკის მუშაკია, რომელიც ბოლოს მისმა ოჯახმა 1990 წლის 5 მაისის საღამოს ნახა. საღამოს 8 საათიდან ღამის პირველ საათამდე იგი სხვებმა ნახეს რესტორან „ელ აპლოსოში“, რომელიც მდებარეობს არიმო პორტუარიოს კავშირის უბანში. იგი სწორედ ამ კავშირის წევრი იყო. მოწმეები ადასტურებენ, რომ ამის შემდეგ იგი ჩაჯდა ტაქსიში, რომლითაც სხვა უცნობი პირი მგზავრობდა.

2.2. ავტორი ამტკიცებს, რომ მისი ვაჟის გაუჩინარებამდე ერთი კვირით ადრე რაფაელ მოჯიკას სიკვდილით დაემუქრნენ დირექსიონ დე ბიენეს ნაციონალეს (Dirección de Bienes Nacionales) სამხედრო ოფიცრები, კერძოდ, კაპიტანი მანუელ დე იესუს მორელი და ამ უკანასკნელის ორი თანაშემწე, რომლებიც ცნობილი არიან მეტსახელებით - „მარტინი“ და „ბრუნკვიტო“. ავტორის ვარაუდით ისინი მას ემუქრებოდნენ კომუნისტური შეხედულებების გამო.

2.3. 1990 წლის 31 მაისს ავტორმა, მისმა ოჯახმა და მეგობრებმა მოითხოვეს გამოძიების დაწყება რაფაელ მოჯიკას გაუჩინარების საქმეზე. ამ მიზნით, ამერიკელ იურისტთა ასოციაციის დომინიკელმა წარმომადგენელმა წერილი მისწერა პრეზიდენტ ბალაგუერს; როგორც ჩანს, ავტორს პასუხი არ მიუღია. რაფაელ მოჯიკას გაუჩინარებიდან ერთი თვის შემდეგ დედაქალაქის სხვა უბანში, კერძოდ, ჰაინას ინდუსტრიულ ზონასა და ჰაინას სანაპიროზე ნაპოვნი იქნა თავმოჭრილი და დასახიჩრებული ორი გვამი. იმის შიშით, რომ ერთ-ერთი შეიძლებოდა მისი ვაჟი ყოფილიყო, ავტორმა სამედიცინო ექსპერტიზა მოითხოვა, რომელიც 1990 წლის 22 ივნისს ჩატარდა. აუტოფსიური გამოკვლევის შედეგად მსხვერპლთა იდენტიფიკაცია ვერ მოხდა, თუმცა, აშკარა იყო, რომ არც ერთი მათგანი რაფაელ მონჯიკა არ გახლდათ, რამეთუ მას, ორივე მსხვერპლისაგან განსხვავებით, მუქი ფერის კანი ჰქონდა („no se trata del Sr. Rafael Mojica Melenciano, ya que éste según sus familiares es de tez oscura“). 1990 წლის 6 ივლისს გენერალური პროკურატურის მუშაკმა ავტორს გადასცა აუტოფსიური შემოწმების დასკვნის ასლი.

2.4. 1990 წლის 16 ივლისს ავტორმა, ადვოკატის მეშვეობით, სანტო დომინგოს მთავარ სახალხო პროკურორს მოსთხოვა, გამოეძიებინა მისი ვაჟის გაუჩინარების საქმეში კაპიტან მორელის და მისი თანაშემწეების სავარაუდო მონაწილეობის საკითხი. ავტორი არ აზუსტებს, მოჰყვა თუ არა რაიმე გამოხმაურება მის მოთხოვნას 1990 წლის 23 ივლისიდან (როდესაც ინფორმაცია მიიღო ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა) 1994 წლის დასაწყისამდე.

2.5. ავტორი ამტკიცებს, რომ, დომინიკის რესპუბლიკის კანონით, არ არსებობს რაიმე კონკრეტული სამართლებრივი საშუალება საქმეებისთვის, რომლებიც დაკავშირებულია პირის ძალადობით ან არანებაყოფლობით გაუჩინარებასთან.

საჩივარი

3. წარმოდგენილია, რომ ზემოაღნიშნული ფაქტები ნათელს ხდის მონაწილე სახელმწიფოს მიერ პაქტის მე-6, მე-7, მე-9 მუხლების და მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევებს.

კომიტეტის გადაწყვეტილება დაშვებადობასთან დაკავშირებით

4.1 კომიტეტმა, მისი 47-ე სესიის განმავლობაში განიხილა ცნობის დაშვებადობის საკითხი. მან წუხილი გამოთქვა მონაწილე სახელმწიფოს მხრიდან თანამშრომლობაზე უარის თქმის გამო და დაადგინა შემდეგი: დავას არ იწვევდა ავტორის განცხადება იმასთან დაკავშირებით, რომ არ არსებობდა შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებები ინდივიდუალურ პირთა გაუჩინარების საქმეების ამოსაწურად. ამ გარემოებებში კომიტეტი დაკმაყოფილდა იმით, რომ შესრულდა ფაკულტატური ოქმის მე-5 მუხლის 2(ბ) პუნქტის მოთხოვნები.

4.2 რაც შეეხება პაქტის მე-10 მუხლის 1-ლ პუნქტს, კომიტეტმა მიიჩნია, რომ იგი დასაბუთებული არ იყო და უკავშირდებოდა ვარაუდს, თუ რა შეიძლებოდა მოსვლოდა რაფაელ მოჯიკას 1990 წლის 5 მაისს მისი გაუჩინარების შემდეგ; ამრიგად, კომიტეტმა დაასკვნა, რომ ამ მიმართულებით ავტორის პრეტენზია არ შეესაბამებოდა ფაკულტატური ოქმის მე-2 მუხლს.

4.3 მე-6, მე-7 და მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე ავტორის საჩივრები კომიტეტმა დასაბუთებულად მიიჩნია დაშვებადობის მიზნებისათვის. აქედან გამომდინარე, 1993 წლის 18 მარტს კომიტეტმა ინფორმაცია დაშვებულად გამოაცხადა, რამდენადაც ისინი წამოჭრიდნენ საკითხებს, რომლებიც შეესაბამებოდა პაქტის მე-6, მე-7 და მე-9 მუხლებს. მონაწილე სახელმწიფოს გაეგზავნა თხოვნა, წარმოედგინა ინფორმაცია ბატონი მოჯიკას გაუჩინარების გამოძიების შესახებ და გადმოეცა საქმესთან დაკავშირებული ყველა სათანადო დოკუმენტის ასლი.

არსებითი მხარის გამოკვლევა

5.1. ფაკულტატური ოქმის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, მონაწილე სახელმწიფოს ვადა 1993 წლის 10 ნოემბერს ამოეწურა. 1994 წლის 2 მაისს გაგზავნილი შეხსენების მიუხედავად, მონაწილე სახელმწიფოს რაიმე მასალა საქმის არსებით მხარესთან დაკავშირებით არ წარმოუდგენია.

5.2. კომიტეტი წუხილს და შეშფოთებას გამოხატავს იმ ფაქტთან დაკავშირებით, რომ მონაწილე სახელმწიფომ არ ითანამშრომლა ცნობის არც დასაშვებობის და არც მისი არსებითი განხილვის საკითხებში. ფაკულტატური ოქმის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში და, ასევე, პროცედურული წესების 91-ე წესში მკაფიოდ არის ჩამოყალიბებული, რომ მონაწილე სახელმწიფომ გულდასმით, კეთილსინდისიერად და მოცემულ ვადებში უნდა აწარმოოს ყველა განცხადების გამოძიება, სადაც, სავარაუდოდ, სახელმწიფოს მიერ პაქტის დარღვევებზეა მითითებული და კომიტეტს მიაწოდოს მის ხელთ არსებული ყველა ინფორმაცია. მონაწილე სახელმწიფომ ამის გაკეთება ვერ შეძლო. შესაბამისად, სათანადო მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს ავტორის განცხადებებს იმ ფარგლებში, რომელშიც იგი დასაბუთებული იქნება.

5.3. ავტორი მიუთითებს პაქტის მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევაზე. მიუხედავად იმისა, რომ 1990 წლის 5 მაისს ან მის შემდგომ პერიოდში რაფაელ მოჯიკას დაკავების ან დაპატიმრების ფაქტის მტკიცებულება არ არსებობს, კომიტეტი მიუთითებს, რომ დასაშვებობის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების პირობების შესაბამისად, მონაწილე სახელმწიფოს მოეთხოვებოდა საქმის განმარტება; მან ეს არ გააკეთა. კომიტეტი აგრეთვე მიანიშნებს განცხადებაზე, რომ რაფაელ მოჯიკას მის გაუჩინარებამდე ერთი კვირით ადრე სიკვდილით დაემუქრნენ დირექსიონ დე ბიენეს ნაციონალეს ოფიცრები; მონაწილე სახელმწიფოს ეს ინფორმაციაც არ უარუყვია.

5.4. მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტის პირველი წინადადებით, ყოველი ადამიანი უზრუნველყოფილია თავისუფლებისა და პირადი უსაფრთხოების უფლებით. თავის წინა სამართალწარმოებაში კომიტეტმა დაადგინა, რომ ამ უფლებაზე მითითება შეიძლება გაკეთდეს არა მხოლოდ დაკავების ან დაპატიმრების კონტექსტში. ამასთან, განმარტება, რომელიც მონაწილე სახელმწიფოს უფლებას მისცემს, შეეგუოს, დაუშვას ან უგულებელყოს ოფიციალურ პირთა მიერ მონაწილე სახელმწიფოს იურისდიქციაში მყოფ არადაკავებულ პირთა თავისუფლებისა და უსაფრთხოებისადმი საფრთხის შექმნა, არაეფექტურს ხდის პაქტის გარანტიებს. საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, კომიტეტი ასკვნის, რომ პაქტის მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე, მონაწილე სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო რაფაელ მოჯიკას თავისუფლებისა და პირადი უსაფრთხოების უფლება.

5.5. მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით, კომიტეტი მიუთითებს მე-6 მუხლზე გაკეთებულ მის ზოგად კომენტარზე 6(16), სადაც იგი, inter alia, აღნიშნავს, რომ მონაწილე სახელმწიფოებმა უნდა განახორციელონ კონკრეტული და ეფექტური ღონისძიებები, რათა თავიდან აიცილონ ინდივიდუალური პირების გაუჩინარება და შექმნან ეფექტური საშუალებები და პროცედურები, რომელიც უზრუნველყოფს სიცოცხლის უფლების შესაძლო დარღვევის გარემოებებში პირთა დაკარგვისა და გაუჩინარების საქმეების საგულდაგულო გამოძიებას სათანადო მიუკერძოებელი ორგანოს მიერ.

5.6. კომიტეტს მიაჩნია, რომ მონაწილე სახელმწიფოს არ უარუყვია, რომ (ა) რაფაელ მოჯიკა ფაქტობრივად გაუჩინარდა და მის შესახებ არაფერია ცნობილი 1990 წლის 5 მაისის შემდეგ; და (ბ) რომ მის გაუჩინარებაში ბრალი მიუძღვით პირებს, რომლებიც სახელმწიფო უშიშროების ძალებს ეკუთვნიან. ამ გარემოებების გათვალისწინებით კომიტეტი ადგენს, რომ დომინიკის რესპუბლიკამ ეფექტურად ვერ დაიცვა მე-6 მუხლით აღიარებული სიცოცხლის უფლება, მითუმეტეს იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ეს არის საქმე, სადაც დაზარალებულის სიცოცხლეს მანამდე სამხედრო ოფიცრები ემუქრებოდნენ.

5.7. რაფაელ მოჯიკას გაუჩინარების გარემოებები, მის მიმართ განხორციელებული მუქარის ჩათვლით, საშუალებას იძლევა, დაბეჯითებით დავასკვნათ, რომ იგი აწამეს ან მას არაადამიანურად და დამამცირებლად მოეპყრნენ. მონაწილე სახელმწიფოს არაფერი წარმოუდგენია, რაც ამგვარ დასკვნას გააქარწყლებდა ან შეეწინააღმდეგებოდა. კომიტეტი, დარწმუნებულია რა, რომ მრავალ ქვეყანაში გაუჩინარება ძალადობრივი ან არანებაყოფლობითი ხასიათისაა, ასკვნის, რომ ინდივიდუალურ პირთა გაუჩინარება განუყოფლად არის დაკავშირებული მოპყრობასთან, რომელიც მე-7 მუხლის დარღვევის ტოლფასია.

6. ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტს, მოქმედებს რა სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის ფაკულტატური ოქმის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, მიაჩნია, რომ კომიტეტის მიერ დადგენილი ფაქტები ავლენს მონაწილე სახელმწიფოს მიერ პაქტის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის, მე-7 მუხლის და მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას.

7. პაქტის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, მონაწილე სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, ავტორი უზრუნველყოს ეფექტური დაცვის საშუალებებით. კომიტეტი დაბეჯითებით სთხოვს მონაწილე სახელმწიფოს, გულდასმით გამოიძიოს რაფაელ მოჯიკას გაუჩინარების საქმე, მართლმსაჯულება განახორციელოს მის გაუჩინარებაზე პასუხისმგებელი პირების მიმართ და სათანადო კომპენსაცია გადაუხადოს მის ოჯახს.

8. კომიტეტს სურს, მონაწილე სახელმწიფოსაგან 90 დღის ვადაში მიიღოს ინფორმაცია კომიტეტის დასკვნებთან დაკავშირებით გატარებული ღონისძიებების შესახებ.

[მიღებულია ინგლისურ, ფრანგულ და ესპანურ ენებზე; ინგლისური ტექსტი არის ორიგინალური ვერსია]

გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
2000 წლის 27 ივნისი

პროცედურა

საქმისწარმოება დაიწყო კონვენციის ძველი რედაქციის მე-19 მუხლის საფუძველზე, ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ კომისიაში („კომისია“) 1999 წლის 7 ივნისს, 3 თვიანი პერიოდის განმავლობაში, როგორც ეს დადგენილი იყო კონვენციის ძველი რედაქციის 32 §1 და 47-ე მუხლებით. წარმოება დაიწყო განაცხადით (no. 21986/93), რომელიც 1993 წლის 20 მაისს თურქეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ კონვენციის ძველი რედაქციის 25-ე მუხლის საფუძველზე თურქეთის მოქალაქე ქალბატონმა ბეჰია სალმანმა შემოიტანა.

საქმის ფაქტობრივი მხარე

(კომისიის მიერ დადგენილი ფაქტების მოკლე, არაოფიციალური ვერსია)

რამდენადაც განმცხადებლის მეუღლის აგიტ სალმანის დაკავებასა და შემდგომ სიკვდილთან დაკავშირებული ფაქტები დაუდგენელი იყო, კომისიამ მხარეთა დახმარებით ჩაატარა გამოძიება.

აგიტ სალმანი, 45 წლის მძღოლი, ქურთ მშრომელთა პარტიასთან თანამშრომლობის ბრალდებით მეორედ დააკავეს 1992 წლის 28 აპრილს. მას ბრალდებოდა ნავროზის დღესასწაულში მონაწილეობა და ცეცხლის გახსნა უშიშროების ძალებისთვის, რის შედეგადაც დაიღუპა ერთი კაცი და დაიჭრა რამდენიმე. 29 აპრილს, ღამის პირველი საათისთვის ზედამხედველმა ოფიცრებს შეატყობინა, რომ აგიტ სალმანი ცუდად გრძნობდა თავს. ის გადაიყვანეს საავადმყოფოში, მაგრამ, ექიმის დასკვნით, საავადმყოფოში მიყვანამდე დაახლოებით 15 წუთით ადრე ის გარდაცვლილი იყო.

გაკვეთის შედეგების თანახმად, კოჭზე რამდენიმე ახალი მცირე სისხლჩაქცევის და მკერდზე ძველი, მოწითალო სისხლჩაქცევის გარდა, გარდაცვლილს დაზიანება არ აღენიშნებოდა. სასამართლომ მის სიკვდილში ბრალდებული ოფიცრები გაამართლა, ვინაიდან მიიჩნია, რომ იგი დაიღუპა გულის დაავადებისგან და არ დგინდებოდა, რომ ბრალდებულმა პირებმა მის მიმართ წამების ან იძულების რაიმე მეთოდი გამოიყენეს.

კომისიამ დაადგინა, რომ გარდაცვლილს აღენიშნებოდა ჩაქცევები და ნაჭდევები მარცხენა კოჭზე, ასევე, ჩაქცევა და გასივება მარცხენა ფეხის ტერფზე, რაც არ შეიძლებოდა შემთხვევით ყოფილიყო გამოწვეული. აღნიშნული ნიშნები დამახასიათებელია „ფალაკას“ მეთოდისთვის (ფეხის გულებში ცემა). მკერდზე არსებული სისხლჩაქცევის ასაკი არ განსაზღვრულა რაიმე აკურატული ჰისტოპათოლოგიური საშუალებით და არ შეიძლება იმის მტკიცება, რომ ის არ იყო დაკავშირებული გატეხილ მკერდის ძვალთან. კომისია არ მიიჩნევს, რომ ეს დაზიანებები გაჩნდა გულის მასაჟის შედეგად, ვინაიდან პირველად კარდიალური მასაჟის ვერსია საქმეში გაჩნდა ოთხი წლის მერე, კომისიის დელეგატებისთვის მიცემულ ჩვენებებში. ზემოთქმულის გათვალისწინებით, კომისიამ დაასკვნა, რომ აგიტ სალმანი დაკითხვის დროს დაექვემდებარა წამებას, რამაც გამოიწვია გულის შეტევა, რის შედეგადაც იგი გარდაიცვალა.

სასამართლოსადმი წარდგენილი საბოლოო დასაბუთება

77. თავის წარდგინებაში განმცხადებელი სასამართლოს სთხოვდა, დაედგინა მოპასუხე მთავრობის მიერ კონვენციის მე-2, მე-3, მე-13 მუხლების და ძველი რედაქციის 25 §1 მუხლის დარღვევა. მან ასევე სასამართლოს სთხოვა კონვენციის 41-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართლიანი დაკმაყოფილება.

18. მთავრობამ სასამართლოს სთხოვა საქმის შეწყვეტა დაუშვებლობის მოტივით, ვინაიდან განმცხადებელმა არ ამოწურა ქვეყნის შიდა სამართლებრივი დაცვის საშუალებები. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ განმცხადებლის საჩივარი არ იყო გამყარებული მტკიცებულებით.

II. ფაქტების სასამართლო შეფასება

90. მხარეთა შორის სადავო ფაქტები მჭიდროდაა დაკავშირებული სახელმწიფოს ვალდებულებასთან აგიტ სალმანის პოლიციაში დაკავებისას მოპყრობისა და სიკვდილის საკითხებთან დაკავშირებით. სასამართლო იკვლევს ერთობლივად ფაქტობრივ და სამართლებრივ საკითხებს, ვინაიდან ისინი შეესაბამება განმცხადებლის საჩივარს კონვენციის მე-2, მე-3 და მე-13 მუხლებით.

III. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევის შესახებ

91. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი ქმარი აგიტ სალმანი დაიღუპა პოლიციის ოფიცერთა ცუდი მოპყრობის შედეგად ადანის უშიშროების დირექტორატში. იგი ასევე ჩიოდა, რომ არ მომხდარა სიკვდილის გარემოებათა ეფექტური გამოძიება და ამტკიცებდა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას.

92. მთავრობა სადავოდ ხდიდა ამ მტკიცებას. კომისიის მოსაზრებით, მე-2 მუხლი დაირღვა იმ საფუძვლით, რომ აგიტ სალმანის სიკვდილი გამოიწვია პოლიციაში ყოფნისას მისმა წამებამ და ასევე იმან, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებმა არ განახორციელეს ადეკვატური სისხლისსამართლებრივი გამოძიება მისი სიკვდილის გარემოებებთან დაკავშირებით.

სასამართლოს წინაშე გამოსულ პირთა განცხადებები

1. განმცხადებელი

93. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი ქმარი დაკავების პერიოდში მოკლეს. სამედიცინო მტკიცებულების თანახმად, ის გახდა ძალის გამოყენების მსხვერპლი, რამაც გამოიწვია გულის გაჩერება. ხელისუფლების წარმომადგენლებმა ვერ წარმოადგინეს რაიმე დამაკმაყოფილებელი განმარტება აგიტ სალმანის სიკვდილის მიზეზთან დაკავშირებით. ნაცვლად ამისა, მათ შეთხზეს ისტორია, რომლითაც სიმართლის დამალვას ცდილობდნენ. ქვრივი ამტკიცებდა, რომ როდესაც პირი დააკავეს ჯანმრთელი და შემდეგ გარდაიცვალა, სიკვდილის ფაქტზე პასუხისმგებლობა, გონივრული განმარტების წარმოუდგენლობის შემთხვევაში, უნდა დაეკისროს ხელისუფლების წარმომადგენლებს. მსგავსი განმარტება არ გაკეთებულა გარდაცვლილის მკერდზე არსებული სისხლნაჟღენთის, მკერდის ძვლის მოტეხილობის და მარცხენა ფეხის დალურჯების, მარცხენა ხელისგულსა და იღლიაში არსებული ჭრილობების გამო.

94. განმცხადებელმა ასევე სთხოვა სასამართლოს, დაედასტურებინა კომისიის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას, ვინაიდან მისი ქმრის სიკვდილის ფაქტის გამოძიება იყო იმდენად არაადეკვატური და არაეფექტური, რომ ეწინააღმდეგებოდა სიცოცხლის უფლების დაცვის გარანტიებს. კერძოდ, გამოძიება არაეფექტური იყო აგიტ სალმანთან დაკავშირებით საჭირო სამედიცინო მტკიცებულების წარმოდგენისას. მაგალითად, არ არსებობდა სისხლნაჟღენთების ჰისტოპათოლოგიური ანალიზი და რაიმე სასამართლო-სამედიცინო ფოტო, როგორც ეს დადგენილია გაეროს სამოდელო გვამის გამოკვლევის ოქმის რეკომენდაციებით (იხ. 73-74 პუნქტები). ორივე ექიმმა, დოქტორმა შენმა და სტამბულის სასამართლო-სამედიცინო კვლევის ინსტიტუტმა წარმოადგინეს სუბიექტური დასკვნა ისე, რომ არ მიანიჭეს საკმარისი ყურადღება შესაძლო მიზეზებს, რაც უარყოფითად იმოქმედებდა ხელისუფლების წარმომადგენლების რეპუტაციაზე. პროკურორებმა ასევე არაფერი გააკეთეს იმისათვის, რომ გადაემოწმებინათ პოლიციის ოფიცერთა ჩვენებები და მოეპოვებინათ აუცილებელი მტკიცებულებები სისხლისსამართლებრივი გამოძიებისათვის.

2. მთავრობა

95. მთავრობა აცხადებდა, რომ განმცხადებლის მტკიცებები უსაფუძვლო იყო. გვამის გაკვეთამ და სტამბულის სასამართლო-სამედიცინო ინსტიტუტის დასკვნამ აჩვენა, რომ აგიტ სალმანის სიკვდილის მიზეზი გულის გაჩერება გახდა, რაც გამოიწვია მღელვარებამ მისი აყვანისა და დაკავების გამო. საკანში ის უჰაერობას უჩიოდა და პოლიციის ოფიცრებმა საავადმყოფოში გადაიყვანეს.

ისინი მისთვის ხელოვნური სუნთქვის ჩატარებას ცდილობდნენ, რამაც გულის ფიცრის მოტეხილობა გამოიწვია. მტკიცება, რომ ის წამების მსხვერპლი იყო, დაუსაბუთებელია და ეყრდნობა არასარწმუნო ფოტოებსა და ექიმთა სპეკულაციას, რომელთაც არც კი გამოუკვლევიათ სხეული. მთავრობა აცხადებდა, რომ სტამბულის სასამართლო-სამედიცინო ინსტიტუტი უმაღლესი პროფესიული დონის ორგანიზაცია იყო და მისი დასკვნა არ შეიძლებოდა სადავო გამხდარიყო.

96. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ გამოძიება იყო ადეკვატური და ეფექტური. ჩვენებები ყველა შესაბამის მოწმესა და ხელისუფლების წარმომადგენელს ჩამოართვეს და ყველა აუცილებელი სამედიცინო და სასამართლო-სამედიცინო გამოკვლევა ჩატარდა. მათ შორის, გადამოწმდა სიკვდილის მიზეზი საექსპერტო დასკვნის საფუძველზე, რომელიც გასცა სტამბულის სასამართლო-სამედიცინო ინსტიტუტმა. იუსტიციის სამინისტრომ საქმე საკასაციო სასამართლოში გადაგზავნა, რომელმაც გააუქმა გადაწყვეტილება პოლიციის ოფიცერთა მსჯავრდებისგან გათავისუფლების შესახებ და საქმე ხელახალი განხილვისათვის დააბრუნა. საქმე განიხილა სასამართლომ, რომელმაც გაამართლა პოლიციის ოფიცრები. ამრიგად, განხორციელდა ყველა აუცილებელი ქმედება ინციდენტის გამოსაძიებლად.

B. სასამართლოს შეფასება

1. აგიტ სალმანის სიკვდილი

97. მე-2 მუხლი, რომელიც იცავს სიცოცხლის უფლებას და ადგენს გარემოებებს, როდესაც სიცოცხლის ხელყოფა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, წარმოადგენს კონვენციის ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ დებულებას, რომლისგან გადახვევაც დაუშვებელია. მე-3 მუხლთან ერთად, ის ასევე ადგენს ევროსაბჭოს ქვეყნების დემოკრატიული საზოგადოების ძირითად ფასეულობებს. ამრიგად, გარემოებები, როდესაც სიცოცხლის ხელყოფა შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, მეტისმეტად მკაცრადაა შეზღუდული. კონვენციის, როგორც კერძო პირთა დაცვის ინსტრუმენტის, მიზანი და ამოცანა მოითხოვს, მე-2 მუხლი განიმარტოს და გამოყენებულ იქნეს იმგვარად, რომ იყოს პრაქტიკული და ეფექტური (იხ. მაკკენი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1995 წლის 27 სექტემბრის გადაწყვეტილება Series A no. 324, გვ. 45-46, §§ 146-47).

98. მთლიანობაში წაკითხული მე-2 მუხლის ტექსტი ადასტურებს, რომ იგი მოიცავს არა მხოლოდ განზრახ მკვლელობას, არამედ გარემოებებს, როდესაც ნებადართულია „ძალის გამოყენება“, რასაც შეიძლება მოჰყვეს გაუფრთხილებელი შედეგი სიცოცხლის ხელყოფის სახით. სასიკვდილო ძალის განზრახ გამოყენება არის ერთი ფაქტორი, რომელიც უნდა გავითვალისწინოთ აუცილებლობის შეფასებისას. ძალის ნებისმიერი გამოყენება უნდა იყოს „აბსოლუტურად აუცილებელი“ ერთი ან მეტი მიზნის მისაღწევად, რაც ჩამოთვლილია აღნიშნული მუხლის „ა“-„გ“ პუნქტებში. აღნიშნული განმარტების თანახმად, აუცილებლობის უფრო მეტად მკაცრი და ზუსტი ტესტი უნდა იყოს გამოყენებული იმის განსასაზღვრავად, თუ რამდენად იყო სახელმწიფოს ქმედება „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ კონვენციის 8-11 მუხლების I I პარაგრაფის შესაბამისად. გამომდინარე აქედან, გამოყენებული ძალა უნდა იყოს მკაცრად პროპორციული ნებადართული მიზნის მისაღწევად (იხ. მაკკენი და სხვების გადაწყვეტილება, გვ. 46, §§148-49).

99. მე-2 მუხლის დაცვის მნიშვნელობის ფონზე, სასამართლომ უნდა განახორციელოს სიცოცხლის აღკვეთასთან დაკავშირებულ გარემოებათა ძალიან დეტალური განხილვა. მხედველობაში მიიღოს არა მარტო სახელმწიფოს წარმომადგენელთა ქმედებანი, არამედ, ასევე, საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოება. დაკავებული პირები უმწეო მდგომარეობაში არიან და ხელისუფლების წარმომადგენლებს ეკისრებათ ვალდებულება, დაიცვან ისინი. ამრიგად, თუკი პირი პოლიციაში დააკავეს ჯანმრთელ მდგომარეობაში და ის აღმოჩნდა დაზიანებული გათავისუფლებისას, სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, წარმოადგინოს გონივრული განმარტება, თუ რის გამო მიადგა მას ეს დაზიანებები (იხ. სელმუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], no. 25803/94, §87, ECHR 1999-V). ხელისუფლების წარმომადგენლებზე დაკისრებული ვალდებულება, პასუხი აგონ დაკავებული პირის მოპყრობაზე, განსაკუთრებით მკაცრია პირის გარდაცვალების შემთხვევაში.

100. მტკიცებულებების შეფასებისას, სასამართლო, ზოგადად, იყენებს მტკიცების ზოგად სტანდარტს „გონივრული ეჭვის მიღმა“ (იხ. ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978 წლის 18 იანვარი, Series A no 25, გვ. 64-65, §161). თუმცა, ასეთად შეიძლება ჩაითვალოს ცხადი, თანმიმდევრული და უდავო მტკიცებულებათა ერთობლიობა ან მისი პრეზუმფცია. იქ, სადაც სადავო მოვლენები სრულად ან დიდწილად ხვდება ექსკლუზიურად ხელისუფლების წარმომადგენელთა ცოდნის სფეროში, როგორც ეს ხდება საქმეში, სადაც პირები იყვნენ პატიმრობაში, ფაქტების მკაცრი პრეზუმფცია იწყებს მოქმედებას დაშავებულთა ან მათი ნათესავების სასარგებლოდ. მართლაც, მტკიცების ტვირთი ეკისრება ხელისუფლების წარმომადგენლებს, რათა მათ წარმოადგინონ დამაკმაყოფილებელი და სარწმუნო განმარტება მომხდართან დაკავშირებით.

101. სასამართლოს დადგენილებით, კომისიის მიერ ფაქტების შეფასება ნათელს ხდის, რომ აღნიშნული საქმე შეესაბამება ზემოაღნიშნულ პრინციპებს.

102. აგიტ სალმანი დააკავეს აშკარად ჯანმრთელ მდგომარეობაში, ყოველგვარი წინასწარი დაზიანების ან ავადმყოფობის გარეშე. არ ყოფილა წარმოდგენილი გონივრული განმარტებები მარცხენა ხელისგულზე არსებული დაზიანების, სისხლნაჟღენთების, მარცხენა ფეხზე გადატყავების, მკერდზე ნაჭდევის და მოტეხილი მკერდის ძვლის გამო. არავითარი მტკიცებულება არ ამყარებს მთავრობის დასაბუთებას, რომ გარდაცვლილს შესაძლოა დაზიანებები მიეღო დაკავების პერიოდში, ანდა თითქოს გატეხილი მკერდის ძვალი იყო გულის მასაჟის შედეგი. ექიმ კირანგილის დასკვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ მკერდზე სისხლნაჟღენთი გაჩნდა დაკავებამდე და რომ აგიტ სალმანი მოკვდა გულის შეტევით, რაც გამოწვეული იყო დაკავების სტრესითა და ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში უჰაერობით, უარყოფილ იქნა პროფესორების პაუნდერის და კორდნერის მტკიცებულებით. ეთანხმებოდნენ რა მტკიცებულებას უეცარი სიკვდილის, სისხლნაჟღენთებისა და გატეხილი გულის ფიცრის წარმოშობასთან დაკავშირებით, რაც შეიძლებოდა ასევე გამოეწვია მკერდზე დარტყმას, კომისიამ საკმაოდ დიდი ინტერესი გამოიჩინა ექიმ კირანგელის მტკიცების მიმართ, ისევე, როგორც უყურადღებობა არ გამოუჩენია პროფესორების კორდნერისა და პაუნდერის მტკიცებულებათა მნიშვნელობისადმი. საყურადღებოა ის გარემოებაც, რომ ექიმმა კირანგელიმ ხელი მოაწერა სტამბულის სასამართლო-სამედიცინო მედიცინის ინსტიტუტის დასკვნას, რომელიც განიხილებოდა კომისიის მიერ და, ამის გამო, ვერ ჩაითვლება ვერც ობიექტურად და ვერც დამოუკიდებელ დასკვნად. მტკიცება ორი პროფესორის წინასწარი შეთანხმების თაობაზე, რომელიც გაკეთდა მთავრობის წარმომადგენლის მიერ, უსაფუძვლოა.

103. სასამართლო ადგენს, რომ მთავრობამ ანგარიში არ გაუწია აგიტ სალმანის სიკვდილს, რაც გამოწვეული იყო გულის გაჩერებით მისი დაკავების პერიოდში, უშიშროების დირექტორატში და, ამის გამო, მოპასუხე მთავრობას პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს მისი სიკვდილისათვის. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მე-2 მუხლის დარღვევას.

2. სავარაუდო არაადეკვატური გამოძიება

104. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას სიცოცხლის უფლება, იკითხება ამავე კონვენციის პირველ მუხლთან ერთობლიობაში - „დაიცვას ყველას უფლება და კონვენციის განსაზღვრული თავისუფლებანი საკუთარი იურისდიქციის ფარგლებში“ - და გულისხმობს, რომ ძალის გამოყენების შემთხვევაში, პიროვნების გარდაცვალების დროს უნდა განხორციელდეს საქმის ეფექტური გამოძიება (იხილეთ: mutatis mutandis, მაკქენი და სხვების ზემოთ ციტირებული გადაწყვეტილება, გვ. 49, §161, და კაია თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-I, გვ. 329, §105).

105. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო შენიშნავს, რომ ზემოაღნიშნული ვალდებულება გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ცხადია, რომ მკვლელობა მოხდა სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ. განმცხადებელმა და გარდაცვლილის მამამ ფორმალური საჩივარი შეიტანეს კომპეტენტური საგამოძიებო ორგანოების წინაშე და ამტკიცებდნენ, რომ ეს იყო წამების შედეგი. უფრო მეტიც, თავად ფაქტი იმის თაობაზე, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები ინფორმირებულნი იყვნენ დაკავების დროს აგიტ სალმანის სიკვდილის თაობაზე, ipso facto წარმოშობდა მე-2 მუხლით აღიარებულ ვალდებულებას მკვლელობის გარემოებათა ეფექტური გამოძიების თაობაზე (იხ. mutatis mutandis, ერგი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 28 ივლისი გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-IV, გვ. 1778, §82; და იაშას გადაწყვეტილება, გვ. 2438, §100). ეს მოიცავს შემთხვევებს, როდესაც აუცილებელია გვამის გაკვეთა, სადაც გამოვლინდება ცუდი მოპყრობის სრული და დეტალური ნიშნები, მოხდება დაზიანებათა კლინიკური და სიკვდილის მიზეზის ობიექტური ანალიზი.

106. თუკი განვიხილავთ საქმის ცალკეულ გარემოებებს, სასამართლო მიიჩნევს, რომ გვამის გაკვეთა უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო აგიტ სალმანის სიკვდილის ფაქტის გამოსაკვლევად. სირთულე, რომელსაც კომისია წააწყდა ამ ფაქტების დადგენისას და ელემენტები, რომლებზეც მხარეები ჯერ კიდევ სასამართლოს წინაშე კამათობდნენ, ძირითადად სიკვდილის შემდგომ არასრული სამედიცინო გამოკვლევის შედეგია. კერძოდ, სხეულის შესაბამისი სასამართლო-სამედიცინო ფოტოების, ასევე, გაკვეთისა და დაზიანებათა ჰისტოპათოლოგიური ანალიზის არარსებობა და სხეულზე აღმოჩენილი ნიშნები ხელს უშლიდა წარმოშობის მიზეზის გარკვევასა და დროის ზუსტი ანალიზის ჩატარებას, რასაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა იმის დასადგენად, გამოიწვია თუ არა აგიტ სალმანის სიკვდილი ცუდმა მოპყრობამ და მოხდა თუ არა ეს მის სიკვდილამდე ოცდაოთხი საათის განმავლობაში. დოქტორ შენის არაკვალიფიციური დასკვნა იმის თაობაზე, რომ გატეხილი გულმკერდის ძვალი გულის მასაჟმა გამოიწვია, წარმოდგენილი იყო ყოველგვარი გადამოწმების გარეშე და შექმნილ ვითარებაში ბუნდოვანს ხდიდა საკითხს. დასკვნაში აღნიშნული იყო, რომ გაკვეთამ დაადასტურა აგიტ სალმანის სიკვდილი გულის შეტევით, რაც გამოიწვია უკვე არსებულმა გულის დაავადებამ და მღელვარებამ დაკავების დროს.

107. არასაკმარისი სამედიცინო მტკიცებულებები განმცხადებლის წამების თაობაზე გახდა საფუძველი 1992 წლის პროკურატურის დასკვნისა, რომლის თანახმადაც, პასუხისგებაში არ მიეცნენ ოფიცრები და ადანას ასიზთა სასამართლოს 1994 წლის 2 დეკემბრის გადაწყვეტილებისა, რომლითაც პოლიციის ოფიცრები გაამართლეს. სასამართლო ადგენს, რომ, გაკვეთის გამოკვლევის დეფექტებს გამო, ნებისმიერი მცდელობა, დამდგარიყო პოლიციის პასუხისმგებლობის საკითხი, იყო ფუჭი. უფრო მეტიც, ცნობილი იყო, რომ ყველა ოფიცერი, მათ შორის სამი მორიგე ოფიცერი, იმყოფებოდა კონტაქტში აგიტ სალმანთან მისი დაკავებიდან სიკვდილის მომენტამდე. არანაირი მტკიცებულება არ წარმოდგენილა ოფიცერთა ზუსტი ვინაობის დასადგენად, რომლებიც შესაძლოა უდიერად მოეპყრნენ მას.

108. ამ გარემოებებში, საკასაციო სასამართლოს საჩივარი, რომელსაც შეეძლო, მხოლოდ ხელახლა განსახილველად გადაეცა საქმე პირველი ინსტანციის სასამართლოსათვის, არ იყო ეფექტური აღნიშნულის გასარკვევად ან მტკიცებულების მოსაპოვებლად. შესაბამისად, სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ საჩივარი, რომელიც შეეძლო შეეტანა განმცხადებელს სისხლისსამართლებრივი პროცესის გასაგრძელებლად, რაიმე სახით არსებითად ასახავდა ჩატარებული გამოძიების სურათს. ამგვარად, განმცხადებელი უნდა ჩაითვალოს პირად, რომელმაც ამოწურა შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი დაცვის მექანიზმები.

109. სასამართლო ადგენს, რომ ხელისუფლებამ აგიტ სალმანის სიკვდილის გარემოებებთან დაკავშირებით ვერ უზრუნველყო ეფექტური გამოძიება. არაეფექტური აღმოჩნდა სამოქალაქო სამართლებრივი დაცვის საშუალებებიც. სასამართლო, შესაბამისად, არ იღებს სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილი შეპასუხების სისხლის და სამოქალაქო სამართლებრივ ნაწილს და ადგენს მეორე მუხლის დარღვევას.

V. კონვენციის მე-13 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

118. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მას არ გააჩნდა ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალება, რომელიც კონვენციის მე-13 მუხლის საფუძველზე უზრუნველყოფს, რომ:

„ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებდა.“

119. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ ინციდენტის გამოძიება და სასამართლო განხილვა წარმოადგენდა ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალებას განმცხადებლის საჩივრისათვის. უფრო მეტიც, მან პოლიციის ოფიცერთა გამამართლებელი გადაწყვეტილების არგასაჩივრებით თავადვე მოაკლო საკუთარ თავს შესაძლებლობა და, შესაბამისად, არ გამოიყენა ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალება.

120. კომისია, რომელსაც განმცხადებელი დაეთანხმა, მიიჩნევდა, რომ გამოძიება და სისხლის სამართლის სასამართლო განხილვა იყო არაეფექტური, არაადეკვატური სასამართლო-სამედიცინო გამოძიებიდან გამომდინარე. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ ხელისუფლების წარმომადგენელთა მცდელობა, შეეთხზათ ამბავი იმის შესახებ, თუ რა მოხდა, აღძრავდა სერიოზულ ეჭვებს მე-13 მუხლის დარღვევის თვალსაზრისითაც.

121. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-13 მუხლი უზრუნველყოფს ქვეყნის შიდა სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობას, რათა დაცული იყოს კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებები და თავისუფლებები ნებისმიერი ფორმით, ქვეყნის შიდა სამართლებრივი სისტემის მეშვეობით. მიუხედავად იმისა, რომ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს გააჩნიათ გარკვეული დისკრეცია, თუ რა წესითა და ფორმით განახორციელებენ კონვენციის მე-13 მუხლით ნაკისრ ვალდებულებებს, უდავოა, რომ სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ქვეყნის შიდა სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობა, რომელიც შეძლებს „სადავო საჩივარი“ არსებითად გადაწყვიტოს და მიანიჭოს შესაბამისი კომპენსაცია. მე-13 მუხლის ვალდებულებათა ფარგლები იცვლება როგორც პრაქტიკის, ისე კანონის ბუნების მიხედვით. კერძოდ, მე-13 მუხლით მოთხოვნილი დაცვის საშუალება უნდა იყოს ეფექტური როგორც პრაქტიკაში, ისე კანონით, განსაკუთრებით, თუკი გავითვალისწინებთ, რომ მის განხორციელებას არ უნდა შეექმნეს გაუმართლებელი საფრთხე ხელისუფლების წარმომადგენელთა ქმედებით ან უმოქმედობით (იხ. ზემოთ ციტირებული აკსოი, გვ. 2286, §95; 1997 წლის 25 სექტემბრის გადაწყვეტილება აიდინი თურქეთის წინააღმდეგ, ანგარიშები 1997-VI, გვ. 1895-96, §103; და კაიას ზემოთ ციტირებული გადაწყვეტილება, გვ. 329-30, §106).მე-13 მუხლის ფუნდამენტური მნიშვნელობის გათვალისწინებით სიცოცხლის უფლება კომპენსაციის გადახდასთან ერთად მოითხოვს დეტალური და ეფექტური გამოძიების ჩატარებას, რომელიც უზრუნველყოფს დამნაშავეთა დადგენასა და დასჯას სიცოცხლის ხელყოფისათვის და მოიცავს მომჩივნის მიერ გამოძიების პროცედურის ეფექტურ ხელმისაწვდომობას (იხ. კაია თურქეთის წინააღმდეგ, გვ. 330-31, § 107).

122. წინამდებარე საქმეში არსებული მტკიცებულებების საფუძველზე, სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე მთავრობა პასუხისმგებელია კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლების დარღვევისათვის, განმცხადებლის ქმრის წამებისა და პატიმრობაში სიკვდილისათვის. განმცხადებლის საჩივარი, ამ თვალსაზრისით, „სადავოა“ მე-13 მუხლთან მიმართებით (იხ. ბოილი და რაისი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1988 წლის 27 აპრილის გადაწყვეტილება, სერიები A no. 131, გვ. 23, § 52; და კაია და იაშას გადაწყვეტილებები, გვ. 330-31, §107 და გვ. 2442, §113).

123. ხელისუფლების წარმომადგენლებს ეკისრებოდათ ვალდებულება, ეწარმოებინათ ეფექტური გამოძიება განმცხადებლის ქმრის სიკვდილის ფაქტთან დაკავშირებით. ზემოაღნიშნული მიზეზების გამო (იხ. 104-109 პუნქტები), არავითარი სისხლისსამართლებრივი გამოძიება არ ჩაითვლება სრულყოფილად მე-13 მუხლის მიხედვით, რომლის მოთხოვნები შეიძლება უფრო ფართო იყოს, ვიდრე გამოძიების ვალდებულება მე-2 მუხლით (ზემოთ ციტირებული კაიას გადაწყვეტილება, გვ. 330-31, §107). სასამართლო ადგენს, რომ განმცხადებელს უარი ეთქვა ეფექტური დაცვის საშუალებაზე მისი ქმრის სიკვდილის საქმეზე და, შესაბამისად, სხვა შესაძლო დაცვის საშუალებებზეც, კომპენსაციის მოთხოვნის ჩათვლით.

შესაბამისად, ადგილი აქვს კონვენციის მე-13 მუხლის დარღვევას.

VI. კონვენციის მე-2, მე-3 და მე-13 მუხლების დარღვევის სავარაუდო პრაქტიკა

124. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ თურქეთში არსებობდა კონვენციის მე-2, მე-3 და მე-13 მუხლების დარღვევის წამახალისებელი პრაქტიკა, რომელიც ამძიმებდა მისი და მისი ქმრის, როგორც მსხვერპლების, მდგომარეობას. მიუთითებდა რა სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთის ტერიტორიაზე სხვა საქმეებზე, სადაც კომისიამ და სასამართლომ ასევე დაადგინეს ამ მუხლების დარღვევა, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ის ავლენდა ხელისუფლების წარმომადგენელთა მხრიდან ადამიანის უფლებათა მძიმე დარღვევებისა და სამართლებრივი მისაგებლის არარსებობის მაგალითს.

VIII. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

134. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივ გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

A. მატერიალური ზიანი

135. განმცხადებელი კომპენსაციის სახით მოითხოვდა 39,320,64 გირვანქა სტერლინგს, როგორც დაკარგულ შემოსავალს. ის ამტკიცებდა, რომ მისი ქმარი, რომელიც მუშაობდა ტაქსის მძღოლად და იყო 45 წლის, თვეში იღებდა 242,72 გირვანქა სტერლინგის ეკვივალენტს. აღნიშნული ციფრი მიღებულია თურქეთში საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობის გათვალისწინებით.

136. მთავრობამ არ წარმოადგინა არანაირი დასაბუთება ამასთან დაკავშირებით, უარყო რა ნებისმიერი დარღვევა, რომელიც სამართლიან დაკმაყოფილებას იმსახურებდა.

137. განმცხადებლის საჩივრის იმ ნაწილთან დაკავშირებით, რომელიც ეხებოდა დაკარგულ შემოსავალს, სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ადგენს, რომ უნდა არსებობდეს ცხადი მიზეზობრივი კავშირი მოთხოვნილ ზიანსა და კონვენციის დარღვევას შორის და, ასეთის შემთხვევაში, შეიძლება გაიცეს შესაბამისი კომპენსაცია (იხ. სხვა გადაწყვეტილებებს შორის, ბარბერია, ნესაჟი და ჰაბარდო ესპანეთის წინააღმდეგ, 1994 წლის 13 ივნისის გადაწყვეტილება (50-ე მუხლი), სერიები A no. 285-C, გვ. 57-58, §§16-20; და ჯაკიჩი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 23657/94, §127, ECHR 1999-IV). სასამართლო ადგენს (იხ. პუნქტი 103), რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები პასუხისმგებლები იყვნენ აგიტ სალმანის სიკვდილის გამო. ამ გარემოებებში არსებობდა პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი მე-2 მუხლის დარღვევასა და მისი ქვრივისა და შვილების მიერ ფინანსური წყაროს დაკარგვას შორის, რომლებიც მის კმაყოფაზე იყვნენ. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობას არ უდავია განმცხადებლის მიერ მოთხოვნილი თანხის გამო. შესაბამისად, განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი დეტალური დასაბუთების გათვალისწინებით, რომელიც შეეხებოდა თანხის ოდენობას, სასამართლო გადაყვანილს თურქულ ლირებში გადახდის თარიღის მიხედვით.

B. მორალური ზიანი

138. დარღვევათა სისასტიკისა და რაოდენობის გათვალისწინებით, განმცხადებელი არამატერიალური ზიანის საკომპენსაციოდ ითხოვდა 60,000 გირვანქა სტერლინგს მისი ქმრისათვის, ხოლო 10,000 გირვანქა სტერლინგს - თავისთვის.

139. მთავრობას არ წარმოუდგენია არავითარი დასაბუთება გასაჩივრებულ თანხებთან დაკავშირებით. მათ უარყვეს დარღვევების არსებობა, რომლებიც სამართლებრივ დაკმაყოფილებას იმსახურებდა.

140. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მან დაადგინა ხელისუფლების წარმომადგენელთა პასუხისმგებლობა განმცხადებლის ქმრის სიკვდილისათვის და ასევე ის, რომ სიკვდილამდე იგი პოლიციაში აწამეს. მე-2 და მე-3 მუხლების დარღვევების გარდა, სასამართლომ აგრეთვე დაადგინა, რომ ხელისუფლებამ ვერ უზრუნველყო ეფექტური გამოძიება და სამართლებრივი დაცვის საშუალება, რაც ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-2 მუხლის პროცედურულ და მე-13 მუხლით ნაკისრ ვალდებულებებს. გარდა ამისა, განმცხადებელი გახდა შეურაცხყოფის მსხვერპლი, როცა ცდილობდა გასაჩივრებას. ამ გარემოებებისა და შესაბამის საქმეებში მინიჭებული კომპენსაციის ოდენობის გათვალისწინებით, სასამართლო, ობიექტურობის საფუძველზე, არამატერიალური ზიანისათვის ანიჭებს 25,000 გირვანქა სტერლინგს აგიტ სალმანს, რათა აღნიშნული თანხა გადაეცეს მის მეუღლეს, როგორც განმცხადებელს, ხოლო 10,000 გირვანქა სტერლინგს - თვით განმცხადებელს. ამ თანხის კონვერტირება უნდა მოხდეს თურქულ ლირაში, გადახდის მომენტისათვის არსებული კურსის შესაბამისად.

კონვენციის 45,2 მუხლის და სასამართლოს წესების 74,2 წესის შესაბამისად, გადაწყვეტილებას თან ერთვის შემდეგი განსხვავებული მოსაზრებები:

ა. ქალბატონი გრივის განსხვავებული მოსაზრება, რომელსაც შეუერთდა ბატონი ბონელო.

ბ. გიუჯუკლუს განსხვავებული მოსაზრება.

გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
13 ივნისი 2002 წელი
საბოლოო

პროცედურა

საქმის წარმოება დაიწყო განაცხადით (N. 38361/97), რომელიც 1997 წლის 2 სექტემბერს ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიაში („კომისია“), ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 25-ე მუხლის შესაბამისად, შემოიტანა ბულგარეთის მოქალაქე ასია ანგელოვამ („განმცხადებელი“).

ფაქტობრივი მხარე

(მოკლე, არაოფიციალური ვერსია)

საქმე ეხება განმცხადებლის ვაჟის, 17 წლის ანგელ ზაბჩეკოვის გარდაცვალებას 1996 წლის 29 იანვარს რაზგრადის (ბულგარეთი) პოლიციის განყოფილებაში, მისი ქურდობის ბრალდებით დაკავების შემდეგ.

1996 წლის 28 იანვარს, გვიან ღამით, ბატონი ზაბჩეკოვი ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან ერთად სვამდა ბარში. ახლობლები ამტკიცებდნენ, რომ ის კარგად გრძნობდა თავს და არანაირი დაზიანება არ ჰქონდა, როცა იგი უკანასკნელად ნახეს 11-ის ნახევრიდან 12-ის ნახევრამდე. შუაღამის შემდეგ ახლომდებარე სახლში მცხოვრებმა ქალბატონებმა დაინახეს, როგორ მოძრაობდა ბატონი ზაბჩეკოვი მანქანების გარშემო და რაღაცას აკეთებდა. მათი შეშფოთების გამო საქმეში ჩაერთო სერჟანტი მუსტაფოვი, რომელიც იმ მომენტში არ ასრულებდა სამსახურებრივ მოვალეობას. სერჟანტი დაედევნა ზაბჩეკოვს. მოგვიანებით იგი ამტკიცებდა, რომ ზაბჩეკოვი რამდენჯერმე დაეცა სახით, როდესაც მისგან თავის დაღწევას ცდილობდა. ღამის პირველ საათამდე ბატონი ზაბჩეკოვი დააკავეს და წაიყვანეს პოლიციის განყოფილებაში. ღამის 3 საათის შემდეგ განყოფილებაში მყოფმა პირებმა დაკავებაზე პასუხისმგებელ პოლიციელებს, რომლებიც ამ დროს პატრულირებას ახორციელებდნენ, აცნობეს, რომ ბატონი ზაბჩეკოვის ჯანმრთელობის მდგომარეობა უარესდებოდა. ისინი დაბრუნდნენ პოლიციის განყოფილებაში, რათა ენახათ, რა ხდებოდა. შემდეგ წავიდნენ საავადმყოფოში და დაბრუნდნენ სასწრაფო დახმარების მანქანასთან ერთად. ბატონი ზაბჩეკოვი გადაიყვანეს საავადმყოფოში, სადაც, დაახლოებით 5 საათზე, იგი გარდაიცვალა. სისხლის სამართალწარმოება დაიწყო სიკვდილის ფაქტის გამოსაძიებლად. გაკვეთის შედეგად დადგინდა, რომ სიკვდილი გამოიწვია თავის ქალის დაზიანებამ, რომელიც მან მიიღო სიკვდილამდე დაახლოებით 4 ან 6 საათით ადრე. მეორე სამედიცინო დასკვნის მიხედვით, დაზიანება ზაბჩეკოვმა მიიღო სიკვდილამდე დაახლოებით 10 საათით ადრე, თუმცა, ეს დასკვნა ეყრდნობოდა მხოლოდ დოკუმენტურ მტკიცებულებებს. ამ დასკვნის საფუძველზე, გამოძიება შეწყდა, რადგანაც დადგინდა, რომ არ არსებობდა რაიმე მიზეზობრივი კავშირი პოლიციის მოქმედებებსა და ზაბჩეკოვის სიკვდილს შორის. განმცხადებლის მიერ წარმოების შეწყვეტის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრებას წარმატება არ მოჰყოლია.

სამართლებრივი მხარე

I. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევის თაობაზე

102. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ მისი შვილი გახდა არაადამიანური და ღირსების დამამცირებელი მოპყრობის მსხვერპლი და გარდაიცვალა პოლიციის თანამშრომლების მიერ მიყენებული ჭრილობების შედეგად, ვინაიდან საპყრობილეში ყოფნისას ის არ უზრუნველყვეს დროული სამედიცინო დახმარებით, ხოლო სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა არ გამოიძიეს აღნიშნული ფაქტი სრულად და ეფექტურად.

A. იყო თუ არა ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილი მის მიმართ პოლიციის განყოფილებაში არაადამიანური მოპყრობის შედეგი

1. მხარეთა პოზიციები

(ა) განმცხადებელი

103. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილი ახსნა-განმარტება ორ ძირითად არგუმენტთან დაკავშირებით, თითქოს ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა თავის ქალის მომაკვდინებელი დაზიანება მიიღო მის დაკავებამდე დიდი ხნით ადრე და რომ სხეულზე არსებული ჭრილობები მიყენებულია მისი დაკავების ოპერაციის მიმდინარეობისას, არ იყო სარწმუნო, ვინაიდან ეს ვერსია ეწინააღმდეგებოდა საქმეში არსებულ მტკიცებულებებს.

104. რაც შეეხება თავის ქალის დაზიანებას, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის მეორე დასკვნა იყო საკმაოდ არასარწმუნო, ვინაიდან ამ დასკვნით, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე, შეიცვალა პირველ დასკვნაში მოცემული შეფასებანი. ხელისუფლების წარმომადგენლები ეფექტურად დაეყრდნნენ მეორე დასკვნას და უგულებელყვეს დასკვნებს შორის არსებითი ურთიერთწინააღმდეგობის ფაქტი. მეორე დასკვნა, მომაკვდინებელი დაზიანების მიყენების დროის დადგენისას, დაეყრდნო მხოლოდ სისხლის შედედების შეფასებას, რომელიც დაფიქსირებულია გარდაცვალებიდან 6 საათში გადაღებულ ფოტოებზე.

ვარაუდი იმასთან დაკავშირებით, რომ ბ-ნ ზაბჩეკოვს თავის ქალის დაზიანება მიადგა 1996 წლის 28 იანვარს, დაკავებამდე 10 საათით ადრე, დაახლოებით საღამოს 6:45სთ-ზე, განმცხადებლის მტკიცებით, იყო შეუსაბამო და საკმაოდ არარეალისტური. მსგავსი სიმძიმის დაზიანება, რომელმაც, სავარაუდოდ, გამოიწვია ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილი, ალბათ ვერ დარჩებოდა სრულიად შეუმჩნეველი ყველა იმ ადამიანისათვის, რომლებიც მას ესაუბრნენ და თვალყურს ადევნებდნენ მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში. უფრო მეტიც, მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე სერიოზული მტკიცებულება იმ მოსაზრების გასამყარებლად, თითქოს ბ-ნი ზაბჩეკოვი იმყოფებოდა „მუდმივ ქრონიკულ, ნერვულ მდგომარეობაში“, რაც ზრდიდა იმის შესაძლებლობას, რომ მას მომაკვდინებელი დაზიანება მიეღო „ფართო, სწორ ზედაპირზე დაცემის“ შედეგად.

მთავრობის განმარტება სხვა დაზიანებებთან დაკავშირებით, რომლებიც აღმოჩნდა ბ-ნი ზაბჩეკოვის სხეულზე - მკერდზე, სახესა და მარჯვენა ხელის მტევანზე - განმცხადებლის აზრით, იყო სრულიად არასარწმუნო. მსგავსი დაზიანებები არ შეიძლება წარმოშობილიყო გაქცევისას, მიწის ზედაპირზე დაცემის ან ხელბორკილების ნორმალური გამოყენების შედეგად. სინამდვილეში, აღნიშნული დაზიანებების წარმომავლობა არასდროს გამოძიებულა და მთავრობამ თვითნებურად შეიმუშავა თეორია ამ საქმეში საკუთარი ინტერესების გათვალისწინებით. რეალურად კი, ნათელი იყო, რომ დაზიანებები წარმოიშვა არაადამიანური მოპყრობის შედეგად და რამდენადაც არ არსებობს აღნიშნული მოსაზრების რაიმე გამაბათილებელი მტკიცებულება, შეიძლება იმის განცხადება, რომ ისინი მიყენებულ იქნა თავის ქალის მომაკვდინებელ დაზიანებასთან ერთად.

105. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებს, რომ არანაირი განმარტება არ წარმოდგენილა პოლიციის თანამშრომლების საეჭვო საქციელთან და მათ აშკარა მცდელობასთან დაკავშირებით - გაეყალბებინათ დაკავების სარეგისტრაციო მონაცემები.

(ბ) მთავრობა

106. მთავრობამ მეორე სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნაზე მითითებით განაცხადა, რომ მომაკვდინებელი დაზიანება ბ-ნ ზაბჩეკოვს მიადგა მის გარდაცვალებამდე 10 საათით ადრე და, შესაბამისად მანამ, სანამ ადგილი ექნებოდა მის დაპატიმრებას.

უდავო იყო, რომ ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა მის დაკავებამდე საკმაოდ დიდი რაოდენობით ალკოჰოლი მიიღო. ის იყო ნასვამ მდგომარეობაში და ფეხზე მყარად დგომას ვერ ახერხებდა. უფრო მეტიც, არსებობდა უდავო მტკიცებულება, რომ სირბილისას ის რამდენიმეჯერ დაეცა.

მთავრობის მოსაზრებით წარმოდგენილი მტკიცებულება ნათელს ხდის, რომ დაპატიმრებისა და დაკავებისას მისი საქციელი შეესაბამებოდა „გონების დროებითი განათების“ ტიპიურ სიმპტომებს თავის ქალის დაზიანების შემდეგ, რაც ადასტურებს სამედიცინო ექსპერტების ვარაუდს მომაკვდინებელი დაზიანების მიღების დროსთან დაკავშირებით.

107. მთავრობამ მიუთითა, რომ მოწმეთა ჩვენებები ბ-ნი ზაბჩეკოვის ადგილმდებარეობასთან დაკავშირებით ურთიერთგამომრიცხველი იყო. უფრო მეტიც, განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ 1995 წელს მისი შვილი იყო ავად, რამდენჯერმე დაკარგა გონება და იხრჩობოდა. 1995 წელს ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა თავად დაადასტურა, რომ მას აწუხებდა თავის ტკივილები და გულყრები. ამ საფუძველზე, მთავრობამ დაასკვნა, რომ ექსპერტიზის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა მომაკვდინებელი დაზიანება მიიღო მიწის მკვრივ ზედაპირზე დაცემის შედეგად, იყო სავსებით სარწმუნო.

108. მთავრობამ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ არ არსებობდა რაიმე მტკიცებულება ზემოაღნიშნული პირის მიმართ პოლიციის განყოფილებაში არაადამიანური მოპყრობის თაობაზე. მათი მოსაზრებით, ბ-ნი ზაბჩეკოვის მკერდზე და სახეზე არსებული დაზიანებების წარმოშობის მიზეზი იყო ისევ და ისევ მიწის მკვრივ ზედაპირზე დაცემა, ხოლო მის მარჯვენა მაჯაზე არსებული დაზიანება გამოწვეული იყო ხელბორკილების ჩვეულებრივი გამოყენებით.

2. სასამართლოს შეფასებები

(ა) ზოგადი პრინციპები

110. კონვენციის მე-2 მუხლით უზრუნველყოფილი სიცოცხლის უფლების დაცვის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, სასამართლო სიცოცხლის უფლების დარღვევასთან დაკავშირებულ საქმეებს მომეტებული სიფრთხილით განიხილავს, იღებს რა მხედველობაში ყველა შესაბამის გარემოებას. თავისუფლებააღკვეთილი ადამიანები იმყოფებიან ყველაზე მოწყვლად მდგომარეობაში და ხელისუფლების წარმომადგენლები ვალდებულნი არიან, პასუხი აგონ მათ მიმართ ნებისმიერ მოპყრობაზე. შესაბამისად, იქ, სადაც ინდივიდი მოთავსებულია პოლიციის განყოფილებაში ჯანმრთელ მდგომარეობაში, მაგრამ მოგვიანებით იღუპება, მტკიცების ტვირთი გადადის სახელმწიფოზე - წარმოადგინოს სარწმუნო განმარტება სიკვდილის გამომწვევ მიზეზებთან დაკავშირებით (იხ. mutatis mutandis, სელმუინი საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], no. 25803/94, §87, ECHR 1999-V და ზემოთ ციტირებული სალმანი და ველიკოვა).

111. მტკიცებულების შეფასებისას, სასამართლო ადგენს მტკიცების სტანდარტს „გონივრული ეჭვის მიღმა“ (იხ. ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება, სერიები A no.25, გვ.64-65, §161). თუმცა, მსგავსი მტკიცება შეიძლება წარმოდგენილი იყოს საკმარისად ძლიერი, ნათელი და თანმიმდევრული დასკვნების ერთობლიობით ან იმგვარი ფაქტების პრეზუმფციით, რომლის შემთხვევაშიც, საწინააღმდეგოს დამტკიცება არ ხერხდება. მაშინ, როდესაც განსახილველი მოვლენები სრულად ან უმეტესად ხვდება სახელმწიფოს წარმომადგენლების ექსკლუზიური ცოდნის ფარგლებში, როგორც თავისუფლებააღკვეთილი პირის მათი კონტროლის ქვეშ ყოფნისას, ძალიან სერიოზული ვარაუდი წარმოიშობა იმასთან დაკავშირებით, რომ დაზიანება ან სიკვდილი დადგა დაკავების პერიოდში. სინამდვილეში, შეიძლება ჩაითვალოს, რომ მტკიცების ტვირთი ეკისრება ხელისუფლებას - წარმოადგინოს დამაკმაყოფილებელი და სარწმუნო განმარტება (იხ. ზემოთ ციტ. სალმანი, §100).

(ბ) აღნიშნული პრინციპების მისადაგება წინამდებარე საქმესთან

112. სასამართლო ადგენს, რომ ბ-ნი ზაბჩეკოვი დაიღუპა მისი დაკავებიდან რამდენიმე საათში რაზგრადის პოლიციის განყოფილებაში, სადაც ის მიიყვანეს მას შემდეგ, რაც ოფიცერმა, რომელიც იმ მომენტში არ ასრულებდა სამსახურებრივ მოვალეობას, ხანმოკლე დევნის შემდეგ დააპატიმრა იგი. მტკიცების ტვირთი ეკისრება მთავრობას და, შესაბამისად, მან უნდა წარმოადგინოს გონივრული განმარტება ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილთან დაკავშირებით.

113. მთავრობის განმარტებით, ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილი არ შეიძლება იქნეს ნავარაუდევი, როგორც მის მიმართ პოლიციის განყოფილებაში არაადამიანური მოპყრობის შედეგი, რადგან სასამართლო-სამედიცინო დასკვნის საფუძველზე, მომაკვდინებელი თავის ქალის დაზიანება მას მიადგა გარდაცვალებამდე სულ ცოტა 10 საათით ადრე. აქედან გამომდინარე, თავის ქალის დაზიანება წარმოიშვა 1996 წლის 28 იანვარს საღამოს 7 საათამდე, მაშინ, როცა პირველი შეხლა-შემოხლა ბ-ნ ზაბჩეკოვსა და პოლიციის წარმომადგენლებს შორის მოხდა 5 საათის შემდეგ.

114. სასამართლო ადგენს, რომ მეორე დასკვნაში გარდაცვალების დროის დადგენა მოხდა ფოტოებზე ასახული სისხლის შედედების ვიზუალური დათვალიერების შედეგად, რაც ფიქსირდება ბ-ნი ზაბჩეკოვის გარდაცვალებიდან 6 საათის შემდეგ გადაღებულ ფოტოებზე. ექსპერტებმა არც კი აღნიშნეს, თუ როგორ დაასკვნეს, რომ სისხლის შედედებულ ნაწილებს ცვლილება არ განუცდიათ ბ-ნი ზაბჩეკოვის გარდაცვალების შემდეგ. განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი სამედიცინო შეფასების თანახმად, რომელიც არ გაბათილებულა მთავრობის მიერ, მსგავს ცვლილებებს ჰქონდა ადგილი და ისინი მხედველობაში უნდა მიეღოთ. უფრო მეტიც, მეორე სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნა, რომელიც დაეყრდნო მხოლოდ დოკუმენტურ მასალებს, არსობრივად განსხვავდებოდა პირველი სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნისაგან, თუმცა, სახელმწიფოს წარმომადგენლებს არ უმსჯელიათ და, შესაბამისად, არც დაუდგენიათ, თუ რატომ იყო არასწორი პირველ დასკვნაში მოცემული მონაცემები დარტყმის სიძლიერისა და თავის ქალის დაზიანების დროსთან დაკავშირებით. პირველი სამედიცინო დასკვნა, განსხვავებით მეორესაგან, ეყრდნობოდა თავად გარდაცვლილის სხეულის გამოკვლევას (იხ. ზემოთ პარ. 53-59, 70 და 72-77). სასამართლო მიიჩნევს, რომ ყოველივე ზემოაღნიშნული ამცირებს მეორე სამედიცინო დასკვნის სარწმუნეობის ალბათობას.

115. ნათელია, რომ წინამდებარე საქმის გარკვეული ფაქტები შეიძლება აიხსნას ორაზროვნად: ბ-ნი ზაბჩეკოვის გაუაზრებელი საუბარი და მყარად დგომის შეუძლებლობა შეიძლება გახდეს საფუძველი დასკვნისათვის, რომ მას უკვე ჰქონდა მიყენებული დაზიანებები, თუმცა, იგივე არგუმენტი შეიძლება მივიჩნიოთ მისი ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის დამადასტურებელ მტკიცებულებად (იხ. ზემოთ პარ. 11, 22, 28, 59, 60, 74, 76 და 95).

116. თუ ბ-ნ ზაბჩეკოვს ნამდვილად ჰქონდა მიყენებული დაზიანება 1996 წლის 28 იანვრის საღამოს 7 საათამდე, როგორც ეს ნავარაუდევი იყო მეორე სამედიცინო დასკვნაში, ეს უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ იგი თავდაპირველად მოსალხენად გავიდა მეგობრებთან, გარკვეული პერიოდი დაჰყო ბარში და უკვე შემდგომ გადაწყვიტა მანქანის ნაწილების მოპარვა, თუმცა, ამ დროს უკვე მიღებული ჰქონდა თავის ქალის დაზიანება. ეს ალბათ შეუძლებელია, თუნდაც მისი „გონების დროებით განათების“ გათვალისწინებით, დაზიანების მიღებისა და გარდაცვალების დადგომამდე მიმდინარე პერიოდში. კერძოდ, საეჭვო არ გამხდარა, რომ ბ-ნ ზაბჩეკოვს ჰქონდა სირბილის შესაძლებლობა, როდესაც „ც“-მ სცადა მისი დაპატიმრება და დადიოდა ჩვეულებრივად, როდესაც მიიყვანეს პოლიციის განყოფილებაში (იხ. ზემოთ პარ. 12-14, 16 და 29).

117. სასამართლო შენიშნავს, რომ პირველ სამედიცინო დასკვნაში თავის ქალის დაზიანების მიღების ყველაზე სავარაუდო დროდ მითითებულია პერიოდი გარდაცვალებამდე 4-სა და 6 საათებს შორის - შესაბამისად, პერიოდი, როდესაც ის იყო დაკავებული პოლიციის მიერ, პოლიციაში მის მიყვანამდე ან მიყვანის შემდგომ (იხ. ზემოთ პარ. 59).უფრო მეტიც, ბ-ნი ზაბჩეკოვის სხეულზე აღინიშნებოდა სხვა დაზიანებებიც, რომელთა წარმოშობის მიზეზი შეიძლება ყოფილიყო იგივე მოვლენები, რომლებმაც გამოიწვიეს მისი თავის ქალის დაზიანება (იხ. ზემოთ პარ. 55,56,58,77 და 92-94).

118. მთავრობამ განაცხადა, რომ ბ-ნ ზაბჩეკოვს შეიძლება მიეღო დაზიანებები მიწის მკვრივ ზედაპირზე დაცემის შედეგად - მანამ, სანამ ის შენიშნეს ან იდევნებოდა პოლიციის მიერ - ვინაიდან იყო ნასვამ მდგომარეობაში და ჰქონდა ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები. ხოლო რაც შეეხება ანაბეჭდებს მაჯაზე, ისინი გახლდათ ხელბორკილების ნორმალური გამოყენების შედეგი.

119. ეს ვარაუდი არ არის გამყარებული სასამართლო-სამედიცინო მტკიცებულებით, ვინაიდან დაცემის საწინააღმდეგო მხარეს მიღებული დაზიანებების შესახებ, რომლებიც ზოგადად დამახასიათებელია დაცემისთვის, არაფერია ნათქვამი აუტოპსიის შესახებ დოკუმენტში (იხ. ზემოთ პარ. 73 და 95). უფრო მეტიც, სასამართლო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, რომ არც ერთი მოწმე, რომლებსაც კავშირი ჰქონდათ განმცხადებლის შვილთან მანამ, სანამ იგი მიყვანილი იქნებოდა პოლიციის განყოფილებაში, არ აღნიშნავს, რომ გარდაცვლილის მხრიდან ადგილი ჰქონდა რაიმე ჩივილს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით.

რაც შეეხება ხელბორკილების გამოყენების ფაქტს, განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი სასამართლო დასკვნის საფუძველზე, ხელბორკილებმა შეიძლება დატოვონ კვალი, თუ ისინი დადებულია ძალიან მჭიდროდ, ან ადგილი აქვს პიროვნების მხრიდან შეწინააღმდეგებას, ანდა ხდება მისი გათრევა ხელბორკილების მეშვეობით. გაკვეთისას აღმოაჩინეს ძალიან მცირე კვალი ბ-ნი ზაბჩეკოვის მარცხენა მაჯაზე, ხოლო მარჯვენაზე - რამდენიმე ღრმა ნაჭდევი (იხ. ზემოთ პარ. 55, 56, 58 და 95). ამავე დასკვნაში მითითებულია, რომ გარკვეული პერიოდის განმავლობაში გარდაცვლილი ხეზე იყო მიმაგრებული. შესაბამისად, არასარწმუნოა ვარაუდი, რომ გარდაცვლილის ხელზე არსებული დაზიანებანი იყო წარმოშობილი ხელბორკილის ნორმალური გამოყენების შედეგად. გამომდინარე აქედან, თუ ვივარაუდებთ, რომ ადგილი ჰქონდა დანარჩენ ორ ფაქტს, ანუ, ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა გამოხატა წინააღმდეგობა ან იგი გაათრიეს, შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ იგი არაადამიანურ მოპყრობას დაექვემდებარა.

საბოლოოდ, სასამართლო არასარწმუნოდ და არამნიშვნელოვნად მიიჩნევს ინფორმაციას ბ-ნი ზაბჩეკოვის ავადმყოფობის შესახებ. განცხადებები ამის შესახებ გააკეთეს თავად ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა და დედამისმა სისხლისსამართლებრივ ბრალდებასთან დაკავშირებით დაკითხვის დროს და ეს განცხადებები მაინც არაფერს ხსნის თავის ქალის ან სხვა დაზიანებების წარმოშობის მიზეზის თაობაზე (იხ. ზემოთ პარ. 96-98). მთავრობის მიერ წარმოდგენილი მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ბ-ნმა ზაბჩეკოვმა თავის ქალა თავად დაიზიანა მიწის მკვრივ ზედაპირზე დაცემის შედეგად, არასარწმუნოა, თუ ამ მტკიცებას განვიხილავთ ინციდენტთან დაკავშირებულ ყველა საკითხთან ერთობლიობაში.

120. წარმოდგენილ საქმეში მტკიცებულებათა შეფასებისას, სასამართლო განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ინფორმაციას პოლიციის თანამშრომელთა საეჭვო საქციელის თაობაზე და იმ ფაქტს, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა სარწმუნოდ მიიჩნიეს მათ ხელთ არსებული მტკიცებულებანი მიუხედავად სერიოზული დამაეჭვებელი გარემოებებისა, რომლებიც განსაკუთრებულ ყურადღებას საჭიროებდნენ. პოლიციის თანამშრომელთა საეჭვო საქციელის მაგალითებია: 1996 წლის 29 იანვრის დილის 3-დან 5 საათამდე, მათი მხრიდან ექიმისა და ბ-ნი ზაბჩეკოვის შეხვედრის შეფერხება და მათი მცდელობა, საკუთარი შეხედულებით შეერჩიათ ექიმი, რომელიც მას გაუწევდა დახმარებას (იხ. ზემოთ პარ. 32-40); მათი აშკარად ცრუ შეპასუხება ექიმ მიჰაილოვის კითხვაზე, რომ ბ-ნი ზაბჩეკოვი პოლიციის განყოფილებაში მიყვანილი იყო იმავე მდგომარეობაში, რომელშიც ის იმყოფებოდა დილის 5 საათზე (იხ. ზემოთ პარ. 39); და დაკავების ჩანაწერების გაყალბება (იხ. ზემოთ პარ. 41-46), რომლითაც მათ პოსტ ფაქტუმ სცადეს, ბ-ნი ზაბჩეკოვი გაეფორმებინათ, როგორც „დაუდგენელი პირი“ მიუხედავად იმისა, რომ ის კარგად იყო ნაცნობი პოლიციის თანამშრომლებისათვის მანქანის ქურდობის ბრალდების გამო და იგი იდენტიფიცირებული იქნა მათ მიერ დაკავების ოპერაციის პირველივე მომენტიდან (იხ. ზემოთ პარ. 25, 42 და 96-98).

121. ყველა შესაბამისი გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო არასარწმუნოდ მიიჩნევს სახელმწიფოს განმარტებას ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილთან დაკავშირებით, რომელიც ემყარებოდა მეორე სასამართლოსამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნას დაზიანების მიყენების დროის შესახებ და ამ დასკვნაში მოცემულ ვარაუდს, რომ ბიჭმა თავად მიიღო დაზიანება დაცემის შედეგად. მთავრობას არ წარმოუდგენია სხვა რაიმე მტკიცებულება.

122. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას.

(ბ) სამედიცინო დახმარების დროულად არაღმოჩენის ვარაუდთან დაკავშირებით

1. მხარეთა პოზიციები

123. განმცხადებელი ამტკიცებდა - მართალია, პოლიციის თანამშრომლებმა შეამჩნიეს, რომ ბ-ნი ზაბჩეკოვი კანკალებდა, თუმცა, მათ მნიშვნელოვნად შეაფერხეს სამედიცინო ჩარევის შესაძლებლობა დილის 3-იდან და 5 საათამდე ჩადენილი მთელი რიგი საეჭვო ქმედებების განხორციელებით. განმცხადებლის მოსაზრებით, სავარაუდოდ, მათ სცადეს, თავიდან აეცილებინათ ნებისმიერი კონტაქტის შესაძლებლობა ბ-ნ ზაბჩეკოვსა და დამოუკიდებელ ექიმს შორის, რომელსაც შეეძლო დაედგინა არაადამიანური მოპყრობის ფაქტი. მეორე მხრივ, ეს შეიძლება იყოს, უბრალოდ, დაკავებულის კეთილდღეობაზე ზრუნვის მოვალეობის დაუდევარი უგულებელყოფის შედეგი, თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, შეფერხება ფატალური აღმოჩნდა.

124. მთავრობის მტკიცებით, პოლიციის თანამშრომლები არ შეიძლება მიჩნეულ იქნენ პასუხისმგებლებად იმის გამო, რომ მათ ვერ გაიაზრეს დაზარალებულისთვის გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების საჭიროება. პოლიციის თანამშრომლებმა ის პირველად სიბნელეში ნახეს. უფრო მეტიც, იგი იყო ნასვამ მდგომარეობაში, ტალახში ამოსვრილი, ხოლო მარჯვენა თვალის ზემოთ არსებულ ჩალურჯებას თმა უფარავდა. მის მოქმედებაში აშკარა იყო ალკოჰოლური თრობის სიმპტომები. ის არ უჩიოდა ცუდად ყოფნას. ფაქტია, რომ არანაირი ნიშანი პრობლემისა არ ყოფილა შემჩნეული „გონების დროებითი განათების“ პერიოდში, რაც ასევე ფიქსირდება სამედიცინო ექსპერტის დასკვნაში.

2. სასამართლოს შეფასება

125. სასამართლო ეხმიანება რა პოლიციის თანამშრომელთა საეჭვო ქმედების ფაქტს (იხ. ზემოთ პარ. 120), ადგენს, რომ მათ შეაყოვნეს ბ-ნი ზაბჩეკოვისთვის სამედიცინო დახმარების აღმოჩენა, რამაც ფატალური შედეგის დადგომაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა.

126. ამასთან დაკავშირებით, მთავრობა აცხადებს, რომ პოლიციის თანამშრომლები არ იყვნენ პროფესიონალი ექიმები და, შესაბამისად, არ შეიძლება გახდნენ კრიტიკის საგანი იმის გამო, რომ ვერ დაადგინეს, რამდენად საგანგაშო იყო გარდაცვლილის ჯანმრთელობის მდგომარეობა.

127. ეს არგუმენტი მიუღებელია, რადგან აშკარაა, და ეს ფაქტი არავის უარუყვია, რომ დილის 3 საათზე ბ-ნი ზაბჩეკოვის ჯანმრთელობის მდგომარეობამ დაიწყო საგრძნობი გაუარესება. თუმცა, ამ დროს პოლიციის თანამშრომლები, სასწრაფო სამედიცინო სამსახურის გამოძახების ნაცვლად, დაუკავშირდნენ მათ კოლეგებს, რომლებმაც იმ დღეს ბიჭი დააკავეს. ამ პირებმა, რომლებიც ტერიტორიის პატრულირებას ახორციელებდნენ, საჭიროდ მიიჩნიეს, მიეტოვებინათ მორიგეობა და პოლიციის განყოფილებაში მდგომარეობის შესამოწმებლად დაბრუნებულიყვნენ. შეიტყვეს რა ბ-ნი ზაბჩეკოვის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ, იმის ნაცვლად, რომ სასწრაფო სამედიცინო დახმარება ტელეფონით გამოეძახებინათ, თავად გაემგზავრნენ ჰოსპიტალში და იქიდან სასწრაფო სამედიცინო დახმარების მანქანით დაბრუნდნენ, რამაც, ცხადია, გაცილებით დიდი დრო წაიღო (იხ. ზემოთ პარ. 32-40).

128. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ საქმის მასალებში საერთოდ არაა გამოთქმული კრიტიკა პოლიციელთა მიერ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემის ამგვარი მოგვარების გამო.

129. პირველ სამედიცინო დასკვნაში, რომელიც წარმოადგინა განმცხადებელმა, აღნიშნულია, რომ სამედიცინო დახმარების დაგვიანებამ გამოიწვია ფატალური შედეგი ბ-ნი ზაბჩეკოვისათვის (იხ. ზემოთ პარ. 59 და 95).

130. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ პოლიციელთა საეჭვო საქციელი

1996 წლის 29 იანვარს, დილის 3-სა და 5 საათებს შორის და სახელმწიფოს მხრიდან ამ საკითხთან დაკავშირებით სრული ურეაქციობა არღვევს სახელმწიფოს ვალდებულებას, დაიცვას პირთა სიცოცხლე თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში.

131. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის 2 § 1 მუხლის დარღვევას.

(გ) გამოძიების სავარაუდო არაეფექტურობასთან დაკავშირებით

1. მხარეთა პოზიციები

132. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ გამოძიება მისი შვილის სიკვდილთან დაკავშირებით იყო არაადეკვატური, ვინაიდან სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა არ გამოიძიეს, inter alia, მცდელობა დაკავების ჩანაწერთა გაყალბების საკითხთან დაკავშირებით; უგულებელყვეს სხვა დაზიანებების არსებობა; უგულებელყვეს პოლიციის თანამშრომელთა საეჭვო საქციელის ფაქტი დილის 3-ს და 5 საათს შორის შუალედში; არ გამოიძიეს მიზეზები, რატომ ჩხუბობდნენ პოლიციის განყოფილებაში დილის 5 საათზე ექიმები; ასევე, ფაქტი, თუ რატომ არ იქნა ნახსენები ბ-ნი ზაბჩეკოვის ოჯახის წევრებისათვის, მისი სიკვდილის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებისას, რომ ის იყო დაკავებული.

133. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ საგამოძიებო სამსახურებს, პროკურატურას და პოლიციას შორის ტრადიციული კავშირების გამო, აგრეთვე, იმის გამო, რომ მოცემულ პერიოდში ბრალმდებლის გადაწყვეტილება დევნის არდაწყების შესახებ სასამართლო გადასინჯვას არ ექვემდებარებოდა, მიჩნეულ უნდა იქნეს, რომ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოები არ იყვნენ საკმარისად დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი არაადამიანური მოპყრობის ფაქტის გამოძიებისათვის. უფრო მეტიც, აღნიშნული ხარვეზის თაობაზე არაერთხელ აღინიშნა საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან. განმცხადებელმა მიუთითა წამების საკითხებზე გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისიის სპეციალური მომხსენებლის ანგარიშზე (1997 წლის 10 იანვრის დოკუმენტი E/CN.4/1997/7), რომლის მე-9 პარაგრაფში აღნიშნულია:

„სპეციალური წარმომადგენელი შეშფოთებულია წამების და არაადამიანური მოპყრობის შემთხვევების სიმრავლით, რომლებიც ზოგჯერ პოლიციის განყოფილებაში დაკავებული პირების სიკვდილითაც სრულდება [ბულგარეთში]. რაიმე დისციპლინური ღონისძიების გამოყენებისა ან გამოძიების ჩატარების იშვიათობა, რომელიც სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებით დასრულდებოდა, ასევე, პასუხისმგებელ პირთა დევნის წარმატებით დასრულების შემთხვევების პრაქტიკულად არარსებობა ქმნის დაუსჯელობის სინდრომის მატარებელ კლიმატს. მას სჯერა, რომ სახელმწიფომ უნდა ჩამოაყალიბოს სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს შესაბამისი სამართალდამცავი ორგანოების მიერ განხორციელებული დაკავების, დაპატიმრების ან დაკითხვის პროცესის დამოუკიდებელ მონიტორინგს…“

134. განმცხადებლის თქმით მას სახელმწიფოს წარმომადგენლების მხრიდან ასევე მიეწოდა არასწორი ინფორმაცია გამოძიების მსვლელობის თაობაზე - მისთვის 1997 წლის თებერვლამდე არ იყო ხელმისაწვდომი მისი შვილის სიკვდილის ფაქტთან დაკავშირებით წარმოებული გამოძიების სრული მასალები.

135. მთავრობამ განაცხადა, რომ გამოძიება იყო სწრაფი და სრული, რაზეც მიუთითებდა უამრავი დაკითხვა, ექსპერტთა დასკვნები და სხვა საგამოძიებო ღონისძიებები. განმცხადებელს მიეცა შესაძლებლობა, გასცნობოდა საქმის მასალებს და გაესაჩივრებინა ან წერილობით მოეთხოვა დამატებითი ღონისძიებების განხორციელება. მისი მოთხოვნა ექსჰუმაციასთან დაკავშირებით არ დაკმაყოფილდა, ვინაიდან დადგენილი იყო, რომ გარდაცვლილის ნეკნები არ იყო დაზიანებული.

2. სასამართლოს შეფასება

(ა) ძირითადი პრინციპები

136. სასამართლო იმეორებს, რომ, კონვენციის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას სიცოცხლის უფლება, იკითხება ამავე კონვენციის პირველ მუხლთან ერთიანობაში: „დაიცვას ყველას უფლება და კონვენციით განსაზღვრული თავისუფლებანი საკუთარი იურისდიქციის ფარგლებში.“ აღნიშნული მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფოში უნდა არსებობდეს ეფექტური ოფიციალური გამოძიება, როდესაც ვიღაცა კვდება ძალის გამოყენების შედეგად. გამოძიება უნდა იყოს, inter alia, სრული, მიუკერძოებელი და ზედმიწევნითი (იხ. მაკქენი და სხვები, ზემოთ ციტირებული, §§161-63; კაია თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებათა ანგარიშები და გადაწყვეტილებები 1998-I, §105; და ჯაკიჩი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 23657/94, §86, ECHR 1999-IV).

137. მსგავსი გამოძიების უმთავრესი მიზანია, მოხდეს ადგილობრივი კანონმდებლობის გამოყენება სიცოცხლის უფლების დაცვის მიზნით და უზრუნველყოფილ იქნეს იმ სახელმწიფოს წარმომადგენელთა პასუხისმგებლობა, რომლებიც ჩაბმული იყვნენ მსგავს უკანონო ქმედებაში (იხ. მაგალითად, mutatis mutandis, ილჰანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 22277/93, §63, ECHR 2000-VII).

138. იმისათვის, რომ სავარაუდო უკანონო მკვლელობის ფაქტის გამოძიება, რომელშიც მონაწილეობდნენ სახელმწიფოს წარმომადგენლები, იყოს ეფექტური, აუცილებელია, რომ ის პირები, რომლებიც აწარმოებენ მას, იყვნენ დამოუკიდებელნი იმ პირებისგან, რომლებიც გარეულნი არიან მკვლელობის ფაქტთან დაკავშირებულ მოვლენებში (იხ. მაგალითად, გიულეჩი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 27 ივნისის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-IV, გვ. 1733, §§81-82; და ოგური თურქეთის წინააღმდეგ [GC], ნო. 21594/93, §§91-92, ECHR 1999-III). ეს მოიცავს არამარტო იერარქიული ან ინსტიტუციური გავლენის არქონას, არამედ პრაქტიკულ დამოუკიდებლობასაც (იხ. მაგალითად, ერჯი თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება, ანგარიშები 1998-IV, გვ. 1778-79, §§83-84, სადაც გენერალური პროკურორი, რომელიც იძიებდა გოგონას გარდაცვალების ფაქტს, მიიჩნიეს არასაკმარისი დამოუკიდებლობის მქონე პირად, ვინაიდან ის უმთავრესად ეყრდნობოდა მხოლოდ ჟანდარმერიისგან მიწოდებულ ინფორმაციას და მათ მიერვე განვითარებულ ვერსიას).

139. გამოძიება იქნება ეფექტური, თუ ის, გარკვეულწილად, შეძლებს, გამოავლინოს და დასაჯოს პასუხისმგებელი პირები. ეს ვალდებულება არ გულისხმობს, რომ ამგვარი შედეგი უნდა დადგეს, არამედ გულისხმობს, რომ ამისთვის ყველა საშუალება უნდა იყოს გამოყენებული. სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა უნდა მიიღონ ყველა გონივრული ზომა იმისათვის, რომ დაიცვან მათთვის ხელმისაწვდომი და კონკრეტულ შემთხვევასთან დაკავშირებული ყველა მტკიცებულება, რაც, inter alia, მოიცავს თვითმხილველთა ჩვენებებს, სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნებს და, სადაც საჭიროა, გვამის გაკვეთის შედეგებს, რომელიც ახდენს დაზიანებების სრულ და ზუსტ აღწერას და კლინიკური გამოკვლევის ობიექტურ ანალიზს, რომელიც ასევე ადგენს სიკვდილის მიზეზს (გაკვეთასთან დაკავშირებით იხ. ზემოთ ციტ. სალმანი, §106; მოწმესთან დაკავშირებით იხ. ტანრიკული თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 23763/94, §109, ECHR 1999-IV; სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზასთან დაკავშირებით იხ. გული თურქეთის წინააღმდეგ, no. 22676/93, §89, 2000 წლის 14 დეკემბერი). ნებისმიერი გადაცდომა, რომელიც აფერხებს გამოძიების შესაძლებლობას, დაადგინოს სიკვდილის მიზეზი ან დამნაშავე პირები, შეიძლება გახდეს მისი ამ სტანდარტებთან შეუსაბამოდ ცნობის საფუძველი.

140. ნებისმიერი გამოძიება ან მისი შედეგები, გარკვეული დოზით, უნდა ექვემდებარებოდეს საზოგადოებრივ ზედამხედველობას, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს პასუხისმგებლობის დადგომა, როგორც თეორიულად, ისე პრაქტიკულად; შენარჩუნებულ იქნეს საზოგადოების ნდობა, რომ ხელისუფლება იცავს კანონის უზენაესობის პრინციპს და ახერხებს რაიმე უკანონო შეთანხმების თუ უკანონო ქმედებათა მიმართ შემრიგებლური დამოკიდებულების აღკვეთას. საზოგადოებრივი ზედამხედველობის ინტენსივობა შეიძლება განსხვავდებოდეს საქმეების სპეციფიკიდან გამომდინარე. თუმცა, ყველა საქმეში დაზარალებულის ახლო ნათესავი ან დაინტერესებული პირი ჩართული უნდა იყოს დაზარალებულის კანონიერი ინტერესების დაცვის მიზნით (გიულეჯი, იხ. ზემოთ პარ. 1733, §82, სადაც მსხვერპლის მამას შეატყობინეს გადაწყვეტილება ბრალდების შეწყვეტის თაობაზე; ოღური, ზემოთ ციტირებული, §92, სადაც მსხვერპლის მამისთვის ხელმიუწვდომელი იყო როგორც გამოძიების, ისე სასამართლო მასალები; და გული, ციტირებული ზემოთ, §93; მსგავსი საქმეების სრული გაცნობისათვის ასევე იხილეთ მაკკერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 28883/95, §§111-15, ECHR 2001-III).

(ბ) აღნიშნული პრინციპების მისადაგება წინამდებარე საქმესთან

141. სასამართლო ეთანხმება მთავრობას, რომ მართლაც განხორციელდა არაერთი საგამოძიებო ქმედება ამ საქმესთან მიმართებით. გამოძიება დაიწყო სწორად და სახელმწიფოს წარმომადგენლები აქტიურად მუშაობდნენ აღნიშნულ საქმეზე. გვამის გაკვეთა ჩატარდა, მოწმეთა უმრავლესობა დაიკითხა არაერთხელ, ორი ურთიერთგანსხვავებული საქმის ვერსიაც შემუშავდა და მოხდა სხვა შესაბამისი მტკიცებულებების მოპოვება და გაანალიზება.

142. თუმცა, სასამართლო შენიშნავს, რომ გვამის გაკვეთისას მორფოლოგიური მონაცემების დაუფიქსირებლობამ და დაცემის საწინააღმდეგო მხარის დაზიანებების მოუხსენებლობამ შეუძლებელი გახადა იმის დადგენა, რა საგანმა გამოიწვია თავის ქალის დაზიანება უფრო მეტიც, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პოლიციის თანამშრომელთათვის არასდროს უთხოვიათ, აეხსნათ, თუ რატომ მოხდა დაკავების ჩანაწერების შეცვლა, რატომ არ გამოიძახეს სასწრაფო სამედიცინო დახმარება და რატომ მიაწოდეს აშკარად მცდარი ინფორმაცია ექიმ მიხაილოვს. იყო არაერთი უმნიშვნელოვანესი კითხვა, რომლებზეც გამოძიებას პასუხი უნდა გაეცა.

1996 წლის 20 მარტს განხორციელებულ ქმედებათა რეკონსტრუქცია, უცნობი მიზეზების გამო, ყურადღებას ამახვილებდა მხოლოდ იმაზე, თუ რამდენჯერ და სად დაეცა ბატონი ზაბჩეკოვი მიწაზე, როცა ის გაქცევას ცდილობდა, ამასთან, აბსოლუტურ იგნორირებას ახდენდა იმ მოვლენებისა, რომლებსაც ადგილი ჰქონდა პოლიციის განყოფილებაში; აგრეთვე არაფერი იყო ნათქვამი დროის იმ მონაკვეთზე - ბიჭის დაკავებიდან მის პოლიციის განყოფილებაში მოყვანამდე შუალედში - როცა ის მიწაზე იწვა ხელბორკილით ხეზე მიჯაჭვული და მარტო იყო დატოვებული სერჟანტ მუტაფოვთან (C) და მის მეგობარ D-სთან ერთად (იხ. პარაგრაფი 21, 26, 29 - 40 და 68). უფრო მეტიც, არ არსებობს ჩანაწერი ბ-ნი ზაბჩეკოვის დაკავების ადგილის ბელი ლომის ქუჩის დროულ დათვალიერებასთან დაკავშირებით. შემთხვევის ადგილი დაათვალიერეს 1996 წლის 29 იანვარს დაახლოებით 11 საათზე იმავე პოლიციის განყოფილების თანამშრომლებმა, რომლებიც ჩართული იყვნენ ბ-ნი ზაბჩეკოვის დაკავებაში.

და ბოლოს, გამოძიება ძირითადად კონცენტრირებული იყო თავის ქალის დაზიანების წარმოშობის დროისა და მიზეზის გამოკვლევა-დადგენაზე მაშინ, როდესაც ძალიან მცირედ იყო გამახვილებული ყურადღება სხვა დაზიანებებზე, რომლებიც გარდაცვლილს სხეულზე აღმოაჩნდა. მთავრობას არ განუმარტავს ზემოაღნიშნული უმოქმედობის ფაქტი.

143. სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ პოლიციის თანამშრომელთა ჩვენებები გამოძიებამ სრულად გაითვალისწინა მათი საეჭვო ქმედებების მიუხედავად. გარდა ამისა, მართალია, არსებობდა აშკარა წინააღმდეგობა ორ სამედიცინო დასკვნას შორის, მათ მისაღებად სწორედ მეორე დასკვნა მიიჩნიეს ისე, რომ არც კი უცდიათ, დაედგინათ, თუ რა იყო მათ შორის განსხვავების მიზეზი (იხ. ზემოთ პარაგრაფი 120). სინამდვილეში, გამოძიების შეწყვეტის საფუძველი გახდა მეორე სამედიცინო დასკვნა, რომელიც საკმაოდ საეჭვო ფორმით ადგენდა დაზიანების მიყენების დროის საკითხს (იხ. პარაგრაფები 79, 81, 84 და 88-90).

144. სასამართლო ადგენს, რომ გამოძიებას აშკარად აკლდა სისრულისა და მიუკერძოებლობის ნიშნები, კერძოდ, ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილის მიზეზის დადგენისა და პასუხისმგებელ პირთა გამოაშკარავების ნაწილში. შესაბამისად, ის ეფექტურად ვერ ჩაითვლება მხოლოდ გარკვეული რაოდენობის დასკვნების, მოწმეთა ჩვენებებისა და სხვა საგამოძიებო ქმედებების განხორციელების საფუძველზე.

145. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ გამოძიების არაეფექტურობა გამოწვეული იყო, ზოგადად, გამოძიების არადამოუკიდებლობის, მიკერძოებულობის და პასუხისმგებლობის დაბალი დონის მიზეზით, იმ სახელმწიფო წარმომადგენელთა მხრიდან, რომლებიც აწარმოებდნენ გამოძიებას პოლიციის მიერ არაადამიანური მოპყრობის ფაქტთან დაკავშირებით. ამ კონკრეტულ ვითარებაში, როდესაც დადგენილია, რომ გამოძიება განმცხადებლის შვილის გარდაცვალების ფაქტთან დაკავშირებით იყო არასრული და მიკერძოებული, სასამართლო საჭიროდ არ მიიჩნევს, ყურადღება შეაჩეროს სხვა წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე.

146. სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს მხრიდან ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის პირველი პარაგრაფის დარღვევას ბ-ნი ზაბჩეკოვის სიკვდილის ფაქტის არაეფექტური გამოძიების გამო.

IV. კონვენციის მე-13 მუხლის სავარაუდო დარღვევის თაობაზე

158. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ, დაცვის ეფექტური შიდასაშუალებების არარსებობის გამო, დაირღვა კონვენციის მე-13 მუხლი ამავე კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლებთან მიმართებით. კონვენციის მე-13 მუხლის თანახმად:

„1. ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, წარმოეშობა ეფექტური საშუალების მიღების უფლება ეროვნული ხელისუფლების წინაშე, იმისდა მიუხედავად, ეს დარღვევა ჩადენილი იქნა თუ არა იმ პირების მიერ, რომლებიც მოქმედებენ ოფიციალური უფლებამოსილებით“.

159. განმცხადებელი უთითებს რა მის საჩივრებს კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლებთან დაკავშირებით, აცხადებს, რომ ჩატარებული გამოძიება არ იყო ეფექტური. მან დაამატა, რომ შესაბამისი პერიოდის განმავლობაში საერთოდ არ არსებობდა გამოძიების შეწყვეტის თაობაზე პროკურორის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა.

160. მოპასუხე მთავრობა განმცხადებლის კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლების შესაბამისი საჩივრების მითითებით აცხადებს, რომ ამ უკანასკნელს შეეძლო, საგამოძიებო მოქმედებაში ჩართულიყო, როგორც კერძო ბრალმდებელი ან სამოქალაქო მოსარჩელე.

161. კონვენციის მე-13 მუხლი უზრუნველყოფს ეროვნულ დონეზე ისეთი საშუალებების არსებობას, რომლებიც არსობრივად დაიცავენ კონვენციით უზრუნველყოფილ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რა ფორმითაც არ უნდა იყოს ისინი ინკორპორირებული ეროვნულ სამართალში. კონვენციის მე-13 მუხლი ითხოვს ისეთი საშუალებების არსებობას, რომლითაც შესაძლებელი იქნება, კონვენციის თვალსაზრისით, „საფუძვლიანი საჩივრის“ შინაარსობრივი განხილვა და სათანადო ზომების გატარება. ამასთან, მაღალ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ეძლევათ გარკვეული დისკრეცია დაცვის საშუალებების ფორმის განსაზღვრასთან დაკავშირებით. მე-13 მუხლით დადგენილი ვალდებულებები დამოკიდებულია კონვენციის თანახმად წარმოდგენილი საჩივრის ბუნებაზე.

მიუხედავად ამისა, დაცვის საშუალება უნდა იყო „ეფექტური“ მისი მე-13 მუხლთან შესაბამისობისათვის. მაშინ, როდესაც დაყენებულია კონვენციით უზრუნველყოფილი ერთი ან რამდენიმე მუხლის დარღვევის საკითხი, უნდა არსებობდეს შესაბამისი მექანიზმი, რომელიც დაადგენს დარღვევაში მონაწილე სახელმწიფო წარმომადგენლის ან წარმომადგენლების პასუხისმგებლობის საკითხს. უფრო მეტიც, შესაბამის შემთხვევებში, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს კომპენსაცია დარღვევით გამოწვეული მორალური თუ მატერიალური ზიანისათვის, როგორც უფლებრივი აღდგენის პროცესის ერთ-ერთი ნაწილი (იხ. თი. პი. და ქეი. ემ. გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], no. 28945/95, §107, ECHR 2001-V).

საეჭვო გარდაცვალების საქმეებში, სიცოცხლის უფლების ფუნდამენტური მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მე-13 მუხლი, კომპენსაციის გადახდის გარდა, დამატებით ითხოვს სრული და ეფექტური გამოძიების ჩატარებას, რომელსაც შეეძლება დამნაშავეთა გამოაშკარავება და მათი დასჯა, რაც საგამოძიებო პროცესში მოსარჩელის აქტიურ ჩართვას გულისხმობს (იხ. კაია, ზემოთ ციტირებული, გვ. 330, §107; ერგი. გვ. 1782, §98; სალმან, ზემოთ ციტირებული, §123; და ველიკოვა, ზემოთ ციტ. §89).

162. სასამართლო მიიჩნევს, რომ განმცხადებელს ჰქონდა საფუძვლიანი მოთხოვნა, კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლების შესაბამისად, მისი შვილის სიკვდილისა და მის მიმართ არაადამიანური მოპყრობის ფაქტების გამო. ამიტომ, კონვენციის მე-13 მუხლის მიზნებისათვის, მას უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა, გამოეყენებინა ეფექტური შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები, თუმცა - ისევე, როგორც ზემოთ ციტირებულ ველიკოვას საქმეში - გამოძიება იყო არასრული და მიკერძოებული (იხ. პარაგრაფები 144-146). რაც შეეხება სხვა საშუალებებს, მთავრობის მტკიცების მიუხედავად, ისინი არ იყო ეფექტური (განმცხადებელს არ მიეცა შესაძლებლობა, ჩართულიყო საქმეში, როგორც სამოქალაქო მოსარჩელე). გამომდინარე აქედან, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მთავრობამ ვერ შეასრულა მე-13 მუხლით მასზე დაკისრებული ვალდებულებები.

შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა ამ მუხლის დარღვევას.

V. კონვენციის მე-14 მუხლის სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით

163. მოსარჩელემ დააყენა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევის საკითხი ამავე კონვენციის მე-2, მე-3 და მე-13 მუხლებთან მიმართებით, ვინაიდან, მისი აზრით, მისი შვილის ეთნიკურმა - ბოშა - წარმომავლობამ გამოიწვია განსხვავებული მოპყრობა.

კონვენციის მე-14 მუხლის თანახმად:

ამ კონვენციაში მოცემული უფლებებისა და თავისუფლებების გამოყენება უზრუნველყოფილი იქნება ყველასთვის, ნებისმიერ საფუძველზე დისკრიმინაციის გარეშე, როგორიცაა სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, რელიგია ან სხვაგვარი აზრი, ეროვნული თუ სოციალური წარმომავლობა, გაერთიანება ეროვნულ უმცირესობასთან, ქონება, დაბადება და სხვა სტატუსი.

164. განმცხადებლის თქმით, ზოგიერთმა პოლიციელმა თავი ვერ შეიკავა, ბ-ნი ზაბჩეკოვი, თუნდაც ოფიციალურ განცხადებებში, არ მოეხსენებინა, როგორც „ბოშა“. იგი მიიჩნევს, რომ მისი შვილის წარმომავლობაზე ხაზგასმა უნდა შეფასდეს სისტემატური რასიზმის გამოვლენად ამ ცნების ფართო გაგებით, რაც არაერთხელ აღინიშნა ბულგარეთის სამართალდამცავ ორგანოებთან მიმართებით. ეს დამოკიდებულება არაერთხელ აღიწერა მთავრობათაშორისი თუ ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაციების მიერ.

165. მთავრობამ განაცხადა, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მხრიდან ადგილი არ ჰქონია რასობრივი მოტივებით ქმედებებს. ის, რომ ბ-ნი ზაბჩეკოვი ოფიციალურ განცხადებებში მოხსენიებულია, როგორც „ბოშა“ არ წარმოადგენს მსგავს მტკიცებულებას.

166. სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ „გონივრული ეჭვის მიღმა“ მტკიცების სტანდარტის დასაცავად წარმოდგენილი უნდა იქნეს საკმარისად ძლიერი, ნათელი და თანმიმდევრული დასკვნათა ერთობლიობა ან ფაქტობრივი პრეზუმფციები, რომელთა საწინააღმდეგოს დამტკიცება არ ხერხდება (იხ. ზემოთ ციტირებული 111-ე პარაგრაფი და მასში მითითებული საქმეები). სასამართლომ უნდა შეაფასოს განმცხადებლის მიერ მოყვანილი ყველა ფაქტი, მათ შორის ის დასკვნები, რომლებიც გამომდინარეობენ ზოგადი ინფორმაციიდან და რომლებიც, განმცხადებლის აზრით, მიანიშნებენ დისკრიმინაციული მოპყრობის ფაქტზე.

167. სასამართლო იხსენებს, რომ ველიკოვას საქმეში (94-ე პარაგრაფი) მან განიხილა მსგავსი ფაქტები და დაადგინა: „სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის საჩივარი, მე-14 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით, ეფუძნება რამდენიმე სერიოზულ არგუმენტს - მოპასუხე მთავრობამ ვერ შეძლო, სასამართლოსთვის მიეწოდებინა სარწმუნო ახსნა-განმარტება ბ-ნი ტსონჩევის სიკვდილის გარემოებებთან დაკავშირებით და, ასევე, იმ მიზეზებზე, თუ რატომ არ მიიღო გამოძიებამ მთელი რიგი ზომები, რომელთა გამოყენებაც ნათელს მოჰფენდა საქმის ვითარებას... სასამართლო კვლავ მიმართავს კონვენციით დადგენილ სტანდარტს, რომ მტკიცება უნდა იყოს „გონივრული ეჭვის მიღმა“. თუმცა, საქმეში მოცემული მასალები არ არის საკმარისი, სასამართლო დარწმუნდეს, რომ ბ-ნი ტსონჩევის მკვლელობა და ამ ფაქტის არასრულფასოვანი გამოძიება გამოწვეული იყო მისი რასობრივი წარმომავლობით. შესაბამისად, ის ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას.“

168. სასამართლო ადგენს, რომ წინამდებარე საქმეში მოსარჩელის ბრალდება ემყარება სერიოზულ არგუმენტებს, თუმცა, ისინი ვერ აღწევს სასამართლოს მიერ დადგენილი მტკიცების სტანდარტის ზღვარს. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას.

VI. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენების შესახებ

169. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივ გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

ა. ზარალი

170. განმცხადებელმა მოითხოვა 19,050 ევრო მორალური ზიანისათვის. 15,250 ევრო იმ ტკივილისათვის, რომელიც მან განიცადა მისი შვილის კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლების დარღვევის გამო და 3,800 ევრო იმ ტკივილისათვის, რომელიც განიცადა მისი შვილის არაადამიანური მოპყრობისა და სიკვდილის ფაქტთან დაკავშირებით სახელმწიფოს წარმომადგენელთა არაშესაფერისი რეაქციის გამო.

172. ...კონვენციის 41-ე მუხლი არ ითხოვს განმცხადებლისაგან ადგილობრივი საშუალებების ამოწურვას სამართლიანი მისაგებლის მიღების მიზნით, თუ ამან ვერ გამოიღო შედეგი აღნიშნულ მოთხოვნასთან დაკავშირებული არსებითი ნაწილის გასაჩივრებისას. ამ მუხლის მნიშვნელობა - სადაც ის ეხება რეპარაციის შესაძლებლობას ადგილობრივ დონეზე - ადგენს წესს, რომელიც უკავშირდება არსებითი დარღვევების თაობაზე წარდგენილ საჩივრებს სამართლიანი მისაგებლის თაობაზე (იხ. De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium (მუხლი 50), 10 მარტი 1972 წ, სერია A no. 14, გვ. 8-9, §16).