წინამდებარე კრებული მოიცავს მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის მიერ 2008 და 2009 წლებში განხორციელებული ორი მსგავსი პროექტის („სამოქალაქო ორგანიზაციათა გაცვლითი პროგრამა“, „სამოქალაქო ორგანიზაციების რეგიონული ქსელი“) ფარგლებში დაწერილ პოლიტიკის ანგარიშებს. ორივე პროექტის ფინანსური მხარდამჭერია German Marshal Fund-ის პროექტი The Black Sea Trust.

ორივე პროექტის უმთავრეს ამოცანებს წარმოადგენდა, ერთი მხრივ, რეგიონული ორგანიზაციების ურთიერთთანამშრომლობის განვითარება და, მეორე მხრივ, საქართველოს რეგიონებში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგნელების უფრო აქტიური და „აკადემიური“ ჩართვა ადგილობრივი თვითმმართველობის პროცესში. ამისათვის კონკურსის შედეგად შეირჩა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში (კახეთი, გურია, შიდა ქართლი, მცხეთა-თიანეთი, სამცხე-ჯავახეთი, იმერეთი, სამეგრელო, აჭარა, ქვემო ქართლი, თბილისი) მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციები (ექვსი ორგანიზაცია 2008 წელს და ათი ორგანი ზაცია 2009 წელს), რომელთა წარმომადგენლებმა გაიარეს საკმაოდ საფუძვლიანი ტრენინგი პოლიტიკის ანალიზისთვის საჭირო ყველა მნიშვნელოვან კომპონენტში (თეორიული ცოდნა, კვლევის წარმოება, წერითი გადმოცემა, მასალებთან მუშაობა, თვითმმართველობის ორგანოებთან თანამშრომლობა). სწორედ ამ ტრენინგის უშუალო შედეგია მოცემული კრებული.

პროექტის ავტორების მიზანი არ ყოფილა, შედეგად მიგვეღო დახვეწილი, მაღალპროფესიული პოლიტიკის ანგარიშები. თუმცა, კრებულის მკითხველი თავად დარწმუნდება, რომ შესრულებულია მთავარი ამოცანა: სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები კარგად იცნობენ რეგიონულ პრობლემებს, შეუძლიათ მათი გაანალიზება, თვითმმართველობის ორგანოებთან თანამშრომლობის კონკრეტული გზების დასახვა და ამ გზით საზოგადოებრივ პრობლემებზე უფრო მეტი პასუხისმგებლობის აღება.

პუბლიკაციაში გამოთქმული შეხედულებები და მოსაზრებები არ არის აუცილებელი გამოხატავდეს German Marshal Fund-ის, Black Sea Trust-ის და მისი პარტნიორების შეხედულებებს.

მიხეილ ანანიძე
ახალგაზრდა მეცნიერთა კავშირი ინტელექტი, ბათუმი, 2009

1. პრობლემის აღწერა: პრობლემის მიზეზები/საფუძველი/მონიტორინგი

1.1. კლიენტის მოთხოვნის აღწერა

კვლევის დამკვეთია არასამთავრობო ორგანიზაცია ახალგაზრდა მეცნიერთა კავშირი ინტელექტი.

ახალგაზრდა მეცნიერთა კავშირი ინტელექტის ერთ-ერთ მთავარ მიზანს არმოადგენს ახალგაზრდული ინიციატივების მხარდაჭერა და მათთვის შესაბამისი პირობების შექმნა, რაც საშუალებას მისცემს ახალგაზრდებს, მაქსიმალურად გამოიყენონ თავიანთი შესაძლებლობები. ორგანიზაციისათვის ინტერესის ერთ-ერთ სფეროს წარმოადგენს ახალგაზრდა სპეციალისტები, რომლებმაც წარმატებით დაასრულეს უმაღლესი სასწავლებელი და სურვილი აქვთ შეიქმნან კარიერა მიღებული განათლების შესაბამისად. სწორედ აღნიშული ჯგუფის ინტერესების დაცვისა და შრომის ბაზარზე დასაქმების ხელშეწყობის პირობების შექმნას ისახავს მიზნად ორგანიზაცია აღნიშნული კვლევის ფარგლებში.

1.2. პრობლემური სიტუაციის მიმოხილვა

უმუშევრობა ზეგავლენას ახდენს ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრებაზე და ამ მხრივ ახალგაზრდები ყველაზე უფრო მგრძნობიარენი არიან. ახალგაზრდებს ყველაზე უფრო უჭირთ სამუშაო ბაზარზე შესვლა და ადგილის დამკვიდრება, რითაც ხელი ეშლებათ საზოგადოებაში ინტეგრაციასა და საკუთარი პოტენციალის გამოვლენაში. ახალგაზრდობა საზოგადოების ის ნაწილია, რომლის რაოდენობაზე, ჯანმრთელობაზე, განათლებისა და კულტურის დონეზე, პროფესიულ მომზადებასა და შრომით აქტიურობაზე დიდად არის დამოკიდებული ქვეყნის ეკონომიკური, დემოგრაფიული, სოციალური თუ პოლიტიკური პროგრესი.

აჭარის რეგიონში რამდენიმე აკრედიტებული უმაღლესი სასწავლებელია. ყოველწლიურად შრომის ბაზარს სხვადასხვა პროფესიის ბაკალავრი და მაგისტრი ემატება აჭარის რეგიონის უმაღლესი სასწავლებლებიდან. მათი მცირე ნაწილი იწყებს მუშაობას ან უკვე მუშაობს სხვადასხვა ორგანიზაციაში, ხოლო დანარჩენი ნაწილი სწავლას განაგრძობს ხარისხის ასამაღლებლად, თუმცა მათ უმეტესობას სურვილი აქვს, სწავლას მუშაობაც შეუთავსოს.

უმაღლესი სასწავლებლის კურსდამთავრებულთა მთავარ მიზანს წარმოადგენს სპეციალობის შესაბამისი სამუშაო ადგილის მოძიება და კარიერის შექმნა. ახალგაზრდა სპეციალისტები სხვადასხვა ფორმით ახორციელებენ ვაკანსიის შესახებ განცხადებების მოძიებას და განაცხადების გაკეთებას.

ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვნად შეიცვალა სხვადასხვა ორგანიზაციის პოლიტიკა ადამიანური რესურსების მოზიდვისა და მართვის საკითხებთან დაკავშირებით. დამკვიდრდა ვაკანსიების შესახებ განცხადებების გამოქვეყნებისა და კონკურსების ჩატარების პრაქტიკა. სამუშაოს მაძიებელს საშუალება მიეცა ინტერნეტით მარტივად და სწრაფად გააგზავნოს განცხადება ვაკანსიით გათვალისწინებული თანამდებობის დასაკავებლად. ამავდროულად, შესაძლებელია უმოკლეს ვადაში რამდენიმე ვაკანსიაზე განცხადების შეტანა. შეიძლება ითქვას, რომ მნიშვნელოვნად გამარტივდა ვაკანსიის მოძიებისა და განცხადების შეტანის პროცესი.

ორგანიზაციებს, რომლებიც კონკურსს ატარებენ ახალი კადრების მოსაძიებლად, აქვთ გარკვეული მოთხოვნებიც, რომელთაც უნდა აკმაყოფილებდეს განმცხადებელი. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მოთხოვნა, რომელიც დაბრკოლებას უქმნის ბევრ მსურველს, ეს არის სამუშაო გამოცდილების პირობა შესაბამის სფეროში. ძირითადად, დამსაქმებლები ითხოვენ ერთიდან ხუთ წლამდე გამოცდილების არსებობას. ეს პირობა წარმოადგენს ბარიერს იმ პირთათვის, რომელთაც არ გააჩნიათ გამოცდილება იმ მარტივი მიზეის გამო, რომ სწავლობდნენ უმაღლეს სასწავლებლებში და არ ჰქონდათ საკმარისი დრო გამოცდილების შესაძენად.

უმაღლესი სასწავლებლის ბევრ კურსდამთავრებულს, მიუხედავად დიდი სურვილისა, არ ეძლევა საშუალება, განცხადება გააკეთოს მისთზვის სასურველ ვაკანსიაზე და გამოავლინოს თავისი უნარები. უკეთეს შემთხვევაში, გასაუბრებაზე კანდიდატებს უარით ისტუმრებენ. შესაბამისად, მათთვის შესაძლებლობა იმისა, რომ სპეციალობის მიხედვით შესაბამის სფეროში ადგილი დაიმკვიდრონ, საკმაოდ მცირეა. ეს ბევრ ახალგაზრდა სპეციალისტში იწვევს იმედგაცრუებას, სტიმულის დაკარგვას და თვითშეფასების შემცირებას.

სახელმწიფო ყოველწლიურად მნიშვნელოვან ფულად სახსრებს გამოყოფს ბიუჯეტიდან იმისათვის, რომ სტუდენტები უზრუნველყოს შესაბამისი განათლებით. თუმცა, სახელმწიფოს მხრიდან აღნიშნული პოლიტიკის განხორციელებას ნაკლები შედეგი ექნება, თუ მომავალში არ მოხდება აღნიშნული ადამიანური რესურსის აქტიური ჩართვა საზოგადოების სხვადასხვა სფეროში და მათ განათლებაში ჩადებული სახსრების ამ გზით ამოღება. არსებული ვითარების გათვალისწინებით, შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფოს საქმიანობა არ არის ეფექტიანი, მით უმეტეს, რომ ბოლო წლების განმავლობაში შეინიშნება ადგილობრივი კადრების მნიშვნელოვანი გადინება საზღვარგარეთ. ამიტომ აუცილებლად მიგვაჩნია, რომ ახალგაზრდა დიპლომირებული კადრების შრომით ბაზარზე დასამკვიდრებლად სახელმწიფომ მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი პოლიტიკა განახორციელოს.

1.3. პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობების აღწერა¹

დასაქმების პრობლემის მოგვარებაზე რამდენიმე ორგანიზაცია მუშაობდა. ერთ-ერთი ასეთი ორგანიზაციაა დასაქმების სახელმწიფო სამსახური, რომლის ძირითადი ფუნქციები და საქმიანობის საგანია შრომის ბაზრის მდგომარეობის შესახებ სტატისტიკური ინფორმაციის შეგროვება და ერთიანი საინფორმაციო ბანკის შექმნა, სამუშაოს მაძიებელთა რეგისტრაცია, აღრიცხვა და მონიტორინგი, მათი პროფესიული მომზადების, გადამზადების და კვალიფიკაციის ამაღლების ხელშეწყობა, ვაკანსიების შესახებ ინფორმაციის მოძიება და სამუშაოს მაძიებელთა ინფორმირება, შრომითი მოწყობის მიზნით საშუამავლო საქმიანობის ორგანიზება და სხვა.

ზემოხსენებულ ორგანიზაციაში 2000 წლისათვის რეგისტრირებულ უმუშევართა რაოდენობა შეადგენდა 116,9 ათას ადამიანს, 2005 წლისათვის ეს რიცხვი შეადგენდა 29,8 ათას ადამიანს და წლების მიხედვით ეს ციფრი თანდათანობით მცირდებოდა. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უმუშევართა რაოდენობა შემცირდა; უბრალოდ, სამსახურის მაძიებლები წლების განმავლობაში უფრო ნაკლებად აკითხავენ აღნიშნულ დაწესებულებას, რადგან ნაკლებად სჯერათ, რომ ამ ორგანიზაციის მეშვეობით შრომის ბაზარზე დამკვიდრდებიან.

2007 წელს სახელმწიფომ განახორციელა დასაქმების სახელმწიფო პროგრამა. პროგრამის ფარგლებში ორგანიზაციებს, რომლებსაც სჭირდებოდათ ახალი კადრები, საშუალება მიეცათ დაესაქმებინათ სამუშაოს მაძიებლები და აემაღლებინათ მათი კვალიფიკაცია შესაბამის სფეროში. პროგრამის ფარგლებში სახელმწიფომ თავის თავ აიღო შრომის ანაზღაურების ვალდებულებაზე სამი თვის განმავლობაში. მომდევნო თვეებში დამსაქმებელი თვითონ წყვეტდა, გააგრძელებდა ურთიერთობას გადამზადებულ კადრთან თუ არა. დადებითი გადაწყვეტილების შემთხვევაში დამსაქმებელი უკვე თვითონ უთანხმდებოდა გადამზადებულ კადრს შრომის ანაზღაურებაზე და თავად ფარავდა მას. არსებული პროგრამა არ აღმოჩნდა შედეგიანი სახელმწიფოს მიერ გაწეულ ხარჯებთან მიმართებაში, მიუხედავად იმისა, რომ 2008 წელს იგი შეცვლილი სახით განხორციელდა.

გარდა აღნიშნულისა, არსებობდა სტუდენტური დასაქმების პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებდა სტუდენტების დასაქმებას ზაფხულის პერიოდში. სტუდენტები ასრულებდნენ სხვადასხვა სახის სამუშაოებს (ქუჩების, ბულვარის, ზღვის ნაპირის დასუფთავება) შესაბამისი ანაზღაურების სანაცვლოდ. არსებული პროგრამა არ ითვალისწინებდა რაიმე სახის გრძელვადიან შედეგს, რომ დასაქმებულს გამოცდილება შეეძინა, და არ იყო გათვლილი და საქმებულთა კვალიფიკაციის ამაღლებაზე.

ბათუმში ფუნქციობს რამდენიმე დასაქმების სააგენტო, კერძო ორგანიზაციები, რომელთა საქმინობის ძირითადი მიზანია სამუშაოს მაძიებელთა გადამზადება, დასაქმება, მათი უნარ-ჩვევების გამომუშავება/დახვეწა. ეს ორგანიზაციები იკვლევენ სამუშაო ბაზარს, ქმნიან მონაცემთა ბაზებს დამსაქმებელთა და სამუშაოს მაძიებელთა შესახებ. მიუხედავად მათი მცდელობისა, მათი საქმიანობა მნიშვნელოვან გავლენას ვერ ახდენს შრომის ბაზარზე, რადგან მათი რესურსები (ძირითადად, ფინანსური) შეზღუდულია.

ზემოთ ნახსენები პროგრამების ნაწილი ორიენტირებული იყო იმაზე, რომ უშუალოდ გადაეწყვიტა იმ ახალგაზრდა სპეციალის-ახალგაზრდა სპეციალისტების დასაქმების პოლიტიკა აჭარის რეგიონში ტების დასაქმების პრობლემა, რომლებსაც არ გააჩნდათ სამუშაო გამოცდილება. მაგრამ არც ამ შემთხვევაში შეიძლება ვისაუბროთ რაიმე ხელშესახებ შედეგებზე. საქმე ისაა, რომ განხორციელებული პროგრამების მიზანი იყო ზოგადად დასაქმების პრობლემის მოგვარება და არა შრომის ბაზარზე ახალგაზრდა სპეციალისტების კონკურენტუნარიანობის დონის ამღლება.

დასაქმების პრობლემებთან დაკავშირებით აქტიურად მუშაობდნენ და კვლავაც განაგრძობენ მუშაობას ინტერნეტ-საიტები (www.jobs.ge, www.hr.com.ge, www.humanresource.ge, www.job.ge და სხვა), რომლებიც ყოველდღიურად ღებულობენ და აქვეყნებენ ვაკანსიების შესახებ განცხადებებს. ძირითადად, ინტერნეტ-საიტები კომერციულ საწყისებზე საქმიანობენ და არ გააჩნიათ სპეციალური პროგრამები ახალგაზრდა სპეციალისტების დასაქმების პრობლემებზე, ისინი მხოლოდ შუამავლის როლს ასრულებენ სამუშაოს მაძიებელსა და დამსაქმებელს შორის.

შეიძლება ითქვას, რომ დღემდე აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში არც კერძო და არც სახელმწიფო სექტორს არ ჰქონია ისეთი მცდელობა, რაც მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენდა პრობლემის მოგვარებაზე და რომლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი იქნებოდა ახალგაზრდა სპეციალისტებისათვის ისეთი პირობების შექმნა, რომ უფრო მეტად კონკურენტუნარიანი გამხდარიყვნენ შრომის ბაზარზე.

2. პრობლემის მნიშვნელობა/შეფასება

2.1. წარსული პოლიტიკის შეფასება

აჭარის რეგიონში არსებობდა ახალგაზრდულ საქმეთა დეპარტამენტი, რომელიც ახალგაზრდების მხარდაჭერის საკითხებზე მუშაობდა, მაგრამ ეს დეპარტამენტი სამი წლის წინ გაუქმდა. უნდა ითქვას, რომ დეპარტამენტის საქმიანობა არ ითვალისწინებდა ახალგაზრდა სპეციალისტებისათვის პირობების შექმნას, რაც სამუშაო ბაზარზე ახალგაზრდების კონკურენტუნარიანობას აამაღლებდა.

ასევე მოქმედებდა რამდენიმე სახელმწიფო პროგრამა და სამსახური, რომელთა საქმიანობა ნაკლებად იყო მიმართული არსებული პრობლემის მოგვარებაზე.

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განათლების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ერთ-ერთ სტრუქტურულ ერთეულს წარმოადგენს სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა განყოფილება, რომლის ძირითადი საქმიანობა დაკავშირებულია სპორტის განვითარებასა და ახალგაზრდების მხარდაჭერასთან, შესაბამისი სამთავრობო პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებასთან. ეს განყოფილება კოორდინაციაშია სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციასთან.

შრომის ბაზარზე ახალგაზრდა სპეციალისტთა კონკურენტუნარიანობის ამაღლების მიზნით სამინისტრო ახორციელებს უცხოეთის უმაღლეს სასწავლებლებში სწავლებისა და სტაჟირების მიზნობრივ პროგრამას. პროგრამა ითვალისწინებს აჭარის ადმინისტრაციულ ტერიტორია მცხოვრები ახალგაზრდების პროფესიულ სტაჟირებას: პროგრამა Eurodyssey-ს ფარგლებში სამინისტრო ახორციელებს ევროპის რეგიონთა ასამბლეის წევრი ქვეყნების სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებელსა და დაწესებულებაში მათი პროფესიული სტაჟირების ორგანიზებასა და ფინანსურ დახმარებას (ერთ სტაჟიორზე 700 ლარის ოდენობით). დღევანდელი მდგომარეობით, პროგრამის ბენეფიციართა რაოდენობა აჭარის რეგიონიდან 15 ადამიანს შეადგენს. თუმცა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პროგრამის მომხმარებლების რიცხვი ძალ

ზედ მცირეა და, შესაბამისად, მხოლოდ ერთი პროგრამის განხორციელება ვერ ახდენს მნიშვნელოვან გავლენას შრომის ბაზარზე არსებულ სიტუაციაზე.

3. პრობლემის ფორმულირება/პრობლემის სტრუქტურირება

3.1. პრობლემის დიაგნოზის დასმა

აჭარის რეგიონში ახალგაზრდა სპეციალისტები, რომლებმაც დაასრულეს სწავლა უმაღლეს სასწავლებლებში, ნაკლებად კონკურენტუნარიანნი არიან შრომის ბაზარზე.

აჭარის რეგიონის უმაღლეს სასწავლებლებს ყოველწლიურად ასობით კურსდამთავრებული ჰყავს, რომლებიც მზად არიან თავიანთი სპეციალობის შესაბამის სფეროში შეიქმნან კარიერა და მოახდინონ საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალური რეალიზება, მაგრამ ისინი აწყდებიან წინააღმდეგობას შრომის ბაზარზე - სამუშაო გამოცდილების არქონა ამცირებს მათ კონკურენტუნარიანობას. შესაბამისად, ახალგაზრდა სპეციალისტები ვერ ახორციელებენ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზებას, რაც იწვევს იმედგაცრუებას და აფერხებს საზოგადოებაში მათი ინტეგრაციის პროცესს.

3.2. ძირითადი აქტორები/დაინტერესებული მონაწილე პირების აღწერა

პრობლემის გადაჭრის პროცესში ჩართულ მხარეებად შესაძლებელია დასახელდეს:

რეგიონის ხელისუფლება

აჭარის რეგიონის ხელისუფლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს პოლიტიკის განსაზღვრის საკითხებში და შეუძლია დიდი ზეგავლენა იქონიოს პრობლემის აღმოფხვრაზე. გარდა ამისა, არსებული პრობლემის მოგვარება მთავრობის ინტერესსაც წარმოადგენს, რადგან ახალგაზრდა სპეციალისტები რეგიონის განვითარებისათვის შეუცვლელი ძალაა.

დასაქმების სააგენტოები

დასაქმების სააგენტოებს აქვთ პრობლემის მოგვარების გამოცდილება; შესაძლებელია მათი მონაწილეობა პოლიტიკის განსაზღვრის და მისი განხორციელების პროცესში.

ახალგაზრდა სპეციალისტები

ახალგაზრდა სპეციალისტები არიან მთავარი აქტორები, რომლებზეც მოქმედებს არსებული სიტუაცია და მომავალში განიხილებიან რეგიონული პოლიტიკის თუ სხვადასხვა პროგრამის ბენეფიციარებად.

უმაღლესი სასწავლებლები

უმაღლეს სასწავლებლებს შეუძლიათ დახვეწონ სასწავლო პროგრამები, რაც შეამცირებს პრობლემის სიმწვავეს და გააუმჯობესებს სასწავლო პრაქტიკის პროცესს.

სამუშაოს სხვა მაძიებლები

სამუშაოს სხვა მაძიებლები (გარდა ახალგაზრდა პროფესიონალებისა) შესაძლებელია განვიხილოთ ჩვენ მიერ შემუშავებული პოლიტიკის მიღმა მდგომ აქტორებად.

დამსაქმებლები

დამსაქმებლებს შეუძლიათ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშონ პრობლემის მოგვარებაში, თუ იარსებებს შესაბამისი პოლიტიკა.

3.3.მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრა

მიზანი: აჭარის რეგიონში სამუშაო ბაზარზე ახალგაზრდა სპეციალისტების კონკურენტუნარიანობის ხარისხის გაზრდა.

ამოცანა:

ახალგაზრდა სპეციალისტებისათვის გამოცდილების მისაღებად შესაბამისი პირობების უზრუნველყოფა;

განათლების სისტემის სრულყოფა;

ახალგაზრდა სპეციალისტების დასაქმებისათვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა.

4. ალტერნატივების ანალიზი

შექმნილი სიტუაციის და გამოცდილების გაზიარების გათვალისწინებით განვიხილავთ რამდენიმე ალტერნატივას:

უმაღლეს სასწავლებლებში რეალური სასწავლო პრაქტიკისათვის შესაბამისი საშუალებების შექმნა;

„Eurodyssey“-ს პროგრამის ტრანსფორმირება რეგიონულ დონეზე;

დამსაქმებლების წახალისება, რომლებიც კადრების შერჩევის პროცესში პრიორიტეტს ახალგაზრდა სპეციალისტებს მიანიჭებენ.

4.1. ალტერნატივების აღწერა

უმაღლეს სასწავლებლებში რეალური სასწავლო პრაქტიკისათვის შესაბამისი საშუალებების შექმნა

უმაღლესი სასწავლებლების სწავლების გეგმაში შედის სტუდენტების უზრუნველყოფა სასწავლო პრაქტიკით. სტუდენტები სწავლის ბოლო წელს გადიან სასწავლო პრაქტიკას სხავადასხვა ორგანიზაციაში, უმეტესწილად, სახელმწიფო დაწესებულებებში. ხშირად სასწავლო პრაქტიკას ფორმალური ხასიათი აქვს და სტუდენტები ვერ იღებენ რაიმე სახის გამოცდილებას სპეციალობის შესაბამისად.

პრობლემის მოსაგვარებლად უმაღლესმა სასწავლებლებმა უნდა განახორციელონ შემდეგი:

- მკაცრი კონტროლი დააწესონ სასწავლო პრაქტიკის ეფექტურად განხორციელებაზე.

- უფრო მეტად ჩართონ კერძო ორგანიზაციები სასწავლო პრაქტიკის პროცესში.

- მეტი ფინანსური რესურსი გამოყონ, რათა უფრო მეტ ავტორიტეტულ და წარმატებულ ორგანიზაციასთან ითანამშრომლონ.

- სტუდენტებს სასწავლო პრაქტიკა ჩაუთვალონ სამუშაო სტაჟსა და გამოცდილებაში.

წინამდებარე ალტერნატივის განხორციელებას მნიშვნელოვანი შედეგი ექნება, რადგან ყველა სტუდენტი შეძლებს გაიაროსსასწავლო პრაქტიკა. თუმცა ეს ალტერნატივა გარკვეულ ხარჯებთანაა დაკავშირებული, რომელიც უნდა გამოიყოს უმაღლესი სასწავლებლების ბიუჯეტებიდან. უმაღლესი სასწავლებლების ბიუჯეტები ძალზედ შეზღუდულია და ხშირად ვერ უზრუნველყოფენ სასწავლებლების ძირითადი საქმიანობის განხორციელებისათვის საჭირო ხარჯების დაფარვას. შესაბამისად, წარმოდგენილ ალტერნატივას აქვს საფრთხე - ჩავარდეს განხორციელების ეტაპზე.

Eurodyssey-ს პროგრამის ტრანსფორმირება რეგიონულ დონეზე პროგრამა Eurodyssey ხორციელდება ევროპის რეგიონთა ასამბლეის ინიციატივით. პროგრამის მთავარი მიზანია, საშუალება მისცეს ახალგაზრდა სპეციალისტებს, მათი განათლების დონის მიუხედავად, მიიღონ პროფესიული გამოცდილება ყველა სფეროში და ხელი შეუწყონ მათ დამკვიდრებას საერთაშორისო შრომის ბაზარზე. ეს არის გაცვლითი პროგრამა ევროპის რეგიონებს შორის, რომელიც საშუალებას აძლევს 18-იდან 30 წლამდე ახალგაზრდა სამუშაოს მაძიებლებს, გაიარონ ტრენინგები/სტაჟირება სხვა რეგიონში სამიდან შვიდ თვემდე პერიოდის განმავლობაში.

პროგრამის ძირითადი მომხმარებლები არიან ახალგაზრდები, რომლებსაც პროგრამის ფარგლებში საშუალება მიეცემათ:

- მიიღონ პროფესიული გამოცდილება;

- გაიღრმაონ ცოდნა;

- პრაქტიკაში განახორციელონ და გაიუმჯობესონ სოციალური და კულტურული უნარ-ჩვევები;

- გაიფართოონ დასაქმების შესაძლებლობები და უფრო მოთხოვნადი გახდნენ შრომის ბაზარზე.

რეგიონები, რომლებსაც საშუალება მიეცემათ:

- ხელი შეუწყონ ახალგაზრდა სპეციალისტებს შრომის ბაზარზე შედარებით უფრო ადვილად დამკვიდრებაში;

- ეფექტურად იმოქმედონ ახალგაზრდების უმუშევრობის პრობლემაზე.

ბიზნეს-ორგანიზაციები და სხვადასხვა ინსტიტუტები, რომლებსაც შეეძლებათ:

- გამოიყენონ ახალგაზრდა სპეციალისტების უნარ-ჩვევები, რომლებსაც მიღებული აქვთ განათლება სხვა ევროპულ ქვეყანაში;

- გადასცენ ახალგაზრდა სპეციალისტებს ბიზნეს-გამოცდილება.

რეგიონის ხელისუფლების ინიციატივით და შესაბამისი დაფინანსებით შესაძლებელია მსგავსი პროგრამის განხორციელება რეგიონის დონე ზე, რომლის ფარგლებშიც ახალგაზრდა სპეციალისტები გაივლიან სტაჟირებას აჭარის რეგიონში მოქმედ საჯარო და კერძო, მათი სპეციალობის შესაბამის დაწესებულებებში და მიიღებენ პრაქტიკულ გამოცდილებას. გარდა ამისა, შეიქმნება მომზადების ცენტრი, რომლის მთავარი მიზანი იქნება ახალგაზრდა სპეციალისტებში იმ უნარ-ჩვევების გამომუშავება, რაც დაეხმარება ახალგაზრდას, პოტენციური დამსაქმებლის წინაშე უკეთ წარმოაჩინოს საკუთარი შესაძლებლობები.

პროგრამის ფარგლებშივე დაწესდება სტაჟირების ხარისხის კონტროლი, რაც აამაღლებს პროგრამის ავტორიტეტს. შესაბამისად, ამაღლდება პროგრამის ბენეფიციართა კონკურენტუნარიანობის ხარისხი შრომის ბაზარზე. პროგრამის განხორციელება დაკავშირებულია ხარჯებთან, რომელიც რეგიონის ხელისუფლებამ უნდა გაიღოს საკუთარი ბიუჯეტიდან.

დამსაქმებლების წახალისება, რომლებიც კადრების შერჩევის პროცესში პრიორიტეტს ახალგაზრდა სპეციალისტებს მიანიჭებენ

ეს ალტერნატივა დასაქმების სახელმწიფო პროგრამის მსგავსია, იმ განსხვავებით, რომ სახელმწიფო დამსაქმებელს შეუმსუბუქებს შრომის ანაზღაურების ტვირთს განსაზღვრული პროცენტის ფარგლებში (მაგალითად, 10-20 პროცენტი საანგარიშო წლის ბოლოს). დამსაქმებელი გადაუხდის ახალგაზრდა სპეციალისტს შრომის ანაღაურებას, ჩვეულებრივ, ექვსი თვის განმავლობაში, ხოლო წლის ბოლოს პროგრამის ფარგლებში რეგიონის ბიუჯეტიდან გადაერიცხება გაცემული შრომის ანაზღაურება გარკვეული პროცენტის ოდენობით.

პროგრამის შედეგის მდგრადობის შესანარჩუნებლად შესაძლებელია დაწესდეს გარკვეული ვალდებულების დაკისრებაც დამსაქმებელზე. ეს ვალდებულება შეიძლება გულისხმობდეს შემდეგს:

- დამსაქმებელი მოამზადებს ახალგაზრდა სპეციალისტს და მისცემს სამუშაო გამოცდილებას;

- ახალგაზრდა სპეციალისტის დასაქმებიდან ექვსი თვის შემდეგ ნახევარი წლის განმავლობაში არ დაითხოვს და უზრუნველყოფს იმავე ან შესაბამისი სამუშაო ადგილით და შრომის ანაზღაურებით (თუ დამსაქმებელს ახალგაზრდა სპეციალისტი შეუსაბამოდ მიაჩნია სამუშაოსთვის, პროგრამაში ჩართვის მეორე თვის დასასრულამდე ამ უკანასკნელს უარი უნდა უთხრას).

ალტერნატივა მიმზიდველი იქნება დამსაქმებლებისათვის, თუმცა მას ახლავს რამდენიმე წინააღმდეგობა:

- პროგრამაში მონაწილეობა დაკავშირებულია გარკვეულ ბიუროკრატიულ პროცედურებთან, რამაც შეიძლება შეამციროს დაინტერესება პროგრამის მიმართ;

- პროგრამა საჭიროებს რეგიონული ბიუჯეტიდან ფულადი სახსრების გამოყოფას;

- პროგრამა ითხოვს გარკვეული ვალდებულების აღებას დამსაქმებლის მიერ;

- შეიძლება გამოიწვიოს უკმაყოფილება შრომის ბაზარზე მყოფი იმ ადამიანების მხრიდან, რომლებიც „პროგრამის მსხვერპლად“ აღმოჩნდებიან. შეიძლება გაჩნდეს აზრი, რომ ბაზარზე წარმოიშვა არაჯანსაღი კონკურენტული გარემო, რომელიც თავისუფალი ბაზრის პრინციპებს ეწინააღმდეგება.

4.2. ალტერნატივების შედეგების პროგნოზირება/გადახრებისა და ექსტრემალურობის აღწერა

უმაღლეს სასწავლებლებში რეალური სასწავლო პრაქტიკისათვის შესაბამისი საშუალებების შექმნა

ალტერნატივის განხორციელება უმაღლესი სასწავლებლების ავტორიტეტს აამაღლებს, რადგანაც ის უზრუნველყოფს სტუდენტებს არა მხოლოდ თეორიული ცოდნით, არამედ პრაქტიკული გამოცდილებითაც. სტუდენტებს, რომლებიც საკუთარი სპეციალობის შესაბამის დაწესებულებაში გაივლიან პრაქტიკულ სწავლებას, ეძლევათ შანსი, სამომავლოდ განაგრძონ მუშაობა აღნიშნულ დაწესებულებაში.

ალტერნატივას თითქმის ასპროცენტიანი შედეგი ექნება, რადგან ყველა სტუდენტი შეძლებს პრაქტიკული სწავლების გავლას. შიდა საუნივერსიტეტო პროგრამის წარმატებულად განხორციელება უფრო მეტ ნდობას დაიმსახურებს ორგანიზაციებშიც, რომლებიც მომავალში განიხილებიან პოტენციურ დამსაქმებლებად. შესაბამისად, გაიზრდება ახალგაზრდა სპეციალისტების კონკურენტუნარიანობის ხარისხი შრომის ბაზარზე.

პროგრამის განხორციელება დაკავშირებულია გარკვეულ ფინანსურ დანახარჯებთან, თუმცა ეს ეხება, ძირითადად, დამატებითი ადამიანური რესურსის გამოყენებას, რაც არ წარმოადგენს უმაღლესი სასწავლებლებისათვის მნიშვნელოვან სიდიდეს.

Eurodyssey-ს პროგრამის ტრანსფორმირება რეგიონულ დონეზე

ალტერნატივის განხორციელებას მნიშვნელოვანი შედეგი ექნება, თუმცა რეგიონის ხელისუფლებამ შეიძლება გარკვეული წინააღმდეგობა გაუწიოს. საქმე ისაა, რომ ეს პროგრამა საჭიროებს საბიუჯეტო სახსრებს, ასევე დამატებით ადამიანურ რესურსებს. პროგრამაში მონაწილეობის სურვილი ბევრ ახალგაზრდა სპეციალისტს ექნება და პროგრამა მთლიანობაში წარმატებული იქნება.

დამსაქმებლების წახალისება, რომლებიც კადრების შერჩევის პროცესში პრიორიტეტს მიანიჭებენ ახალგაზრდა სპეციალისტებს

ალტერნატივის მთავარი დადებითი მხარე ისაა, რომ პროგრამის ბენეფიციარების კონკურენტუნარიანობის ხარისხი არა მხოლოდ ამაღლდება, არამედ ისინი დასაქმდებიან კიდეც მათი სპეციალობის შესაბამის სფეროში. ზემოთ ჩამოთვლილი ალტერნატივებისგან განსხვავებით, აღნიშნული ალტერნატივა ყველაზე უფრო მეტ ინტერესს გამოიწვევს ახალგაზრდა, გამოუცდელ სპეციალისტებში. პროგრამის განხორციელების ერთი ციკლის განმავლობაში პროგრამის ყველა ბენეფიციარი, მინიმუმ, ერთი წლის განმავლობაში დასაქმდება მისი სპეციალობის შესაბამის დაწესებულებაში. პროგრამა საშუალებას მისცემს დამსაქმებელს, მოიზიდოს საჭირო უნარ-ჩვევების მქონე ახალგაზრდა სპეციალისტები და მიიღოს შეღავათები შრომის ანაზღაურებისას. აღნიშნული ალტერნატივის განხორციელებას ისეთივე წინააღმდეგობა შეხვდება, როგორც მეორე ალტერნატივას, რადგან ისიც დაკავშირებულია დამატებით საბიუჯეტო სახსრების გამოყოფასთან.

5. დასკვნა და რეკომენდაციები

5.1. კრიტერიუმების ან გადაწყვეტილების წესების არჩევა

ჩვენ მიერ წარმოდგენილი პრობლემის გადაწყვეტის თაობაზე არსებულ ალტერნატივებს შორის გრადაციის დასადგენად გამოვიყენეთ სხვადასხვა კრიტერიუმი, რამაც საშუალება მოგვცა, მიზანთან ყველაზე მიახლოებული ალტერნატივა აგვერჩია. ამ კრიტერიუმებით მოვახდინეთ წარმოდგენილი პოლიტიკის შედარება და ანალიზი.

კვლევისათვის შემდეგი კრიტერიუმები გამოვიყენეთ:

ბენეფიციართა რაოდენობა;
ღირებულება;
სიცოცხლისუნარიანობა;
შედეგების მდგრადობა;
დაინტერესებული მხარების დამოკიდებულება საკითხის მიმართ.

ალტერნატივებს შორის არჩევანის გაკეთებისას განვსაზღვრეთ თითოეული ალტერნატივის ძლიერი და სუსტი მხარეები, განვიხილეთ ამ ალტერნატივების განვითარების საუკეთესო და უარესი სიტუაციები და შესაბამისი არგუმენტაციის საფუძველ გავაკეთეთ არჩევანი.

5.2. უმჯობესი/უპირატესი ალტერნატივების აღწერა და განხორციელების სტრატეგიის მონახაზი

მულტიფაქტორული ანალიზის შედეგად გამოვლინდა, რომ მეორე ალტერნატივა - Eurodyssey-ს პროგრამის ტრანსფორმირება რეგიონულ დონე მაქსიმალურად ასახავს დაინტერესებულ მხარეთა ინტერესებს, ასევე წარმოადგენს ყველაზე ოპტიმალურ გადაწყვეტას, თუმცა სხვა ალტერნატივებიც არ ჩამორჩებიან პრიორიტეტულობაში.

უპირატესი ალტერნატივის განსახორციელებლად საჭიროა:

- შეიქმნას აჭარაში მოქმედი ორგანიზაციების და მათი საქმიანობის მიმართულებების მონაცემთა ბაზა, რაც საშუალებას მისცემს პროგრამის განმახორციელებელ ორგანოს, უკეთ დაგეგმოს ახალგაზრდა სპეციალისტების სტაჟირების პროცესი;

- ჩამოყალიბდეს ახალგაზრდა სპეციალისტთა მომზადების ცენტრი, რომლის ძირითადი ფუნქცია იქნება ტრენინგების ჩატარება ახალგაზრდა სპეციალისტებისათვის ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა: ვაკანსიების ძიება, ავტობიოგრაფიის და მოტივაციის წერილის შემუშავება, წარმატებული გასაუბრება და სხვა;

- ჩატარდეს მასობრივი საინფორმაციო კამპანია, რაც უზრუნველყოფს საზოგადოების ინფორმირებას აღნიშნულ პროგრამასთან დაკავშირებით და უფრო მეტი ახალგაზრდის ჩართვას პროგრამაში.

უპირატესი ალტერნატივის განხორციელება მნიშვნელოვნად აამაღლებს რეგიონში ახალგაზრდა სპეციალისტების კონკურენტუნარიანობის ხარისხს, შესაბამისად, შემცირდება უმუშევრობა ახალგაზრდებში.

დანართი 1

დაინტერესებული მხარეების ანალიზი

დანართი 2

___________________

1. ამ საკითხზე მსჯელობისას გასათვალისწინებელია სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის მიერ განხორციელებული პროექტებიც, რომელთა ფარგლებშიც მოხდა ქვემოთ მითითებული ღონისძიებების დიდი ნაწილის პრაქტიკული რეალიზაცია.

ლალი ასლამაზიშვილი
ბოლნისის ენის სახლი, 2009

1. პრობლემის აღწერა

1.1. პრობლემის მიზეზები/საფუძველი/მონიტორინგი

საქართველო მრავალენოვანი და პოლიეთნიკური ქვეყანაა. მისი მოსახლეობის ცამეტ პროცენტს ეთნიკური უმცირესობები წარმოადგენენ. 2002 წლის აღწერის შედეგების მიხედვით, ყველაზე მრავალრიცხოვანი ეთნიკური უმცირესობა აზერბაიჯანელები არიან. აზერბაიჯანელები საქართველოში, ძირითადად, კომპაქტურად არიან დასახლებულნი ქვემო ქართლში, კახეთში, შიდა ქართლში. ქალაქებიდან ისინი, ძირითადად, თბილისსა და რუსთავში ცხოვრობენ. 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის შედეგების მიხედვით, აზერბაიჯანელთა რაოდენობა შემცირდა და ამჟამად საქართველოში 284 761 აზერბაიჯანელი ცხოვრობს, თუმცა მათმა პროცენტულმა მაჩვენებელმა, სხვა ეთნიკური ჯგუფების აქტიური ემიგრაციის ფონზე, საქართველოს მთელ მოსახლეობაში 6,5%25-მდე მოიმატა. თუკი 1989 წლის აღწერის მიხედვით, აზერბაიჯანელები საქართველოში რაოდენობის მიხედვით ეთნიკურ უმცირესობებს შორის სომხებისა და რუსების შემდეგ მესამე ადგილზე იყვნენ (307 556, რაც მთელი მოსახლეობის 5.7%25-ს შეადგენდა), ამჟამად ისინი ყველაზე მრავალრიცხოვან ეთნიკურ უმცირესობას წარმოადგენენ. აზერბაიჯანელები უმრავლესობას შეადგენენ ქვემო ქართლის სამ რაიონში. ამ მხრივ, განსაკუთრებით გამოირჩევა მარნეულის რაიონი, სადაც მოსახლეობის 83%25 აზერბაიჯანელები არიან, შემდეგ მოდის დმანისი - 67%25, ბოლნისი - 66%25, ხოლო გარდაბანი - 44%25. კახეთში საგარეჯოს რაიონში მოსახლეობის 32%25 აზერბაიჯანელია, ლაგოდეხის რაიონში კი - 22%25.¹ უმცირესობებით მჭიდროდ დასახლებული რაიონია ბოლნისიც, სადაც აზერბაიჯანელები მთლიანი მოსახლეობის თითქმის ორ მესამედს შეადგენენ. ისინი, ძირითადად, სოფლის მაცხოვრებლები არიან.

საქართველოში ეთნიკურ უმცირესობების თემაზე ჩატარებულ რიგ კვლევებში აღნიშულია, რომ უმცირესობები, ზოგადად, მეორე კლასის მოქალაქეებად აღიქვამენ თავს. მათი აზრით, ქვეყნის განვითარების ფონზე ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ცხოვრების პირობები არ უმჯობესდება. რეალურად, საქართველოს სხვა რეგიონებშიც, სადაც მცხოვრებთა უმრავლესობა ქართველია, მდგომარეობა, განსაკუთრებით ეკონომიკისა და ინფრასტრუქტურის განვითარების თვალსაზრისით, განსხვავებული არ არის. ეთნიკური უმცირესობები, რომლებიც, ძირითადად, საკუთარ თემებში ჩაკეტილად ცხოვრობენ, ბოლომდე ვერ აცნობიერებენ, რომ განვითარების ბუმი, ძირითადად, თბილისითა და ტურისტული ცენტრებით შემოიფარგლება, დანარჩენი ქვეყანა კი ეკონომიკურად მათ საგრძნობლად ჩამორჩება.

უმცირესობების გაუცხოება რამდენიმე მიზეზით არის გამოწვეული:

ერთა შორის დასაახლოებლად საჭიროა, რომ ეთნიკურმა უმცირესობებმა მეტი იცოდნენ ერთმანეთისა და სატიტულო ერის შესახებ, ისევე როგორც ამ უკნასკნელს ესაჭიროება უმცირესობებთან უფრო მეტი შეხება, რათა უკეთესად გაიგონ და დააფასონ მათი კულტურა. უნდა ითქვას, რომ ამ მიმართულებით თითქმის არაფერი გაკეთებულა ბოლნისის რაიონში. გამონაკლისია მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაცია ქალი და სამყარო, რომელმაც აზერბაიჯანელი ქალებისათვის რამდენიმე დისკუსია გამართა. მართალია, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში გადის გადაცემა ჩვენი ეზო, მაგრამ იგი მიუწვდომელია აზერბაიჯანელებისათვის ენის ბარიერის გამო; საერთოდ, უმცირესობები მეტწილად მოწყვეტილები არიან ქართულ საინფორმაციო სივრცეს. ადგილობრივი არხები თითქმის არ გადმოსცემენ აზერბაიჯანულ ენაზე ინფორმაციას. გამონაკლისია მხოლოდ ბოლნისის სატელევიზიო კომპანია მეთორმეტე არხი. ეთნიკური უმცირესობები განიცდიან საინფორმაციო ვაკუუმს. ისინი არ არიან ინფორმირებული პოლიტიკის, კონკრეტულად კი, როგორც ცენტრალური, ისე ადგილობრივი ხელისუფლების საქმიანობის შესახებ. არ არის გასაკვირი, რომ უმცირესობებით დასახლებული რეგიონები დროთა განმავლობაში მათი მეზობელი ქვეყნების საინფორმაციო სივრცეში მოექცნენ. აზერბაიჯანული და სომხური მოსახლეობა ინფორმაციას აზერბაიჯანული, სომხური, რუსული და თურქული ტელეარხების საშუალებით იღებს. ეს ტელეარხები, ბუნებრივია, საქართველოში მიმდინარე მოვლენებს ნაკლებად უთმობენ ყურადღებას. როგორც საერთაშორისო გამჭვირვალობის ცენტრის კვლევებიდან ირკვევა, არაქართულმა მოსახლეობამ ისიც კი არ იცის, რომელი პარტიები და ბლოკები იღებენ არჩევნებში მონაწილეობას და, შესაბამისად, ადვილად ექცევიან დაინტერესებული პირების ზეგავლენის ქვეშ.

ცოტა ხნის წინ, გზებისა და კომუნიკაციების მდგომარეობა ქვემო ქართლში კატასტროფული იყო, ამჟამად მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გამოსწორდა, თუმცა ცვლილებები შეეხო ცენტრალურ მაგისტრალს და ზოგიერთი ტურისტული ობიექტისაკენ მიმავალ გზებს. რაც შეეხება, სოფლებისაკენ მიმავალ გზებს, სიტუაცია კვლავ უცვლელია, თუმცა ალაგ-ალაგ გზები მოიხრეშა. უგზოობა კი სოფლებსა და ქალაქს შორის კავშირებს ასუსტებს. რეგიონში არსებული შეზღუდული ეკონომიკური შესაძლებლობების გათვალისწინებით, ეროვნულ უმცირესობებს მჭიდრო ეკონომიკური კავშირები მოსაზღვრე ქვეყნებთან უფრო აქვთ, ვიდრე საქართველოსთან. ეს კავშირები, ჩვეულებრივ, მცირე მასშტაბის ვაჭრობასა და დროებითი სამუშაოს შოვნის შესაძლებლობებით შემოიფარგლება. ეს მათ აიძულებს თავიანთი სამომავლო მიზნები დაუკავშირონ არა იმ ქვეყანას, რომლის მოქალაქეებიც არიან, არამედ მეზობელ ქვეყნებს, რომელთანაც საერთო ენა აკავშირებთ.

1.2. პრობლემური სიტუაციის მიმოხილვა

კომუნიკაციისა და ინტეგრაციისათვის ყველა დიდი ხელისშემშლელი ფაქტორი საერთო ენის არარსებობაა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში დაიბადნენ და გაიზარდნენ, უმცირესობების დიდმა ნაწილმა ქართული ენა არ იცის. საბჭოთა კავშირის დროს საქართველოში მცხოვრებ სხვადასხვა ეროვნებას შორის საურთიერთო ენა რუსული იყო. ამის გამო საბჭოთა რესპუბლიკებში, პრაქტიკულად, აღარ იდგა სახელმწიფო ენის შესწავლის აუცილებლობა.

კომუნიკაციის საკითხი კიდევ უფრო პრობლემური 1991 წლის შემდეგ გახდა. დამოუკიდებელ საქართველოში დაბადებული თაობა რუსულს აღარ სწავლობს; ეს ეხება როგორც ეთნიკურად ქართველებს, ისე ეთნიკურ უმცირესობებს. დღემდე არ მომხდარა რუსულის ჩანაცვლება ახალი საერთო ენით, რაც, ლოგიკურად, ქართული უნდა იყოს.

ეთნიკურ უმცირესობათა უმეტესობამ სახელმწიფო ენა არ იცის; ამის გამო, ისინი დგებიან ისეთი პრობლემების წინაშე, როგორებიცაა:

ყოველივე ეს ნიშნავს, რომ ენის არცოდნა ხელს უშლის არაქართველებს, იყვნენ ქვეყნის აქტიური მოქალაქეები და გავლენა იქონიონ ქვეყნის განვითარების მიმართულებაზე. ისინი განიცდიან გაუცხოებას და ადგილი აქვს ნდობის დეფიციტს ქართულ და არაქართულ თემებს შორის.

1.3. პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობების აღწერა²

ჯერ კიდევ შევარდნაძის მმართველობის პერიოდში ბოლნისის რაიონში საქართველოს ენის სახელმწიფო პალატის ინიციატივითა და სიგარეტის მწარმოებელი ფირმა ფილიპ მორისის ფინანსური მხარდაჭერით რაიონის ხუთ სოფელში: ჯავშანიანში, ქვემო ბოლნისში, ნახიდურში, ცურტავსა და ძველ ქვეშში შეიქმნა ქართული ენის კურსები საჯარო მოხელეებისათვის, გადამზადება გაიარა ასზე მეტმა აზერბაიჯანელმა, მაგრამ მაშინ არ იყო მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელოები, საკმარისი გამოცდილება და, რაც მთავარია, ძალზედ დაბალი იყო მოტივაცია და პასუხისმგებლობის დონე, ამ პროგრამამ ერთი სიკეთე მაინც მოიტანა: ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებმა დაინახეს, რომ საჭიროა და აუცილებელია სახელმწიფო ენის დაუფლება.

ეთნიკური უმცირესობების პრობლემები განსაკუთრებით აქტუალური 2003 წლიდან გახდა, როცა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობის ცენტრთან ერთად საქართველოში მოქმედი ეუთო-ს ეროვნულ უმცირესობათა უმაღლესი კომისარიატის ფინანსური დახმარებით განახორციელა პროექტი ქართულის, როგორც მეორე ენის ხელშეწყობა ქვემო ქართლის არაქართულენოვან სკოლებში.

პროექტის მიზანი იყო ქვემო ქართლის, მათ შორის, ბოლნისის ეროვნულ უმცირესობათა სკოლებში ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა გადამზადება ახალი სასწავლო გეგმების მიხედვით და, ასევე, სახელმწიფოს დაფინანსებით ამავე პროგრამის ფარგლებში ქართულის, როგორც მეორე ენის, სასწავლო სახელმძღვანელოების შექმნა. მოგვიანებით გამოიცა სახელმძღვანელოები თავთავის სერიით. სამინისტროს წარმომადგენლის განცხადებით, გამოყენებული მეთოდოლოგია ამ სფეროში ევროპის კომისიის რეკომენდაციებს შეესაბამება, თუმცა ჯერ კიდევ რჩება აშკარა გამოწვევები. ბოლნისში გადამზადდა 90 პედაგოგი, ჩატარდა მათი მუშაობის მონიტორინგიც, რამაც აშკარა გახადა, რომ, სასურველ შედეგებამდე ჯერ კიდევ შორს ვართ. მთავარი მიზე კი ის არის, რომ პედაგოგთა დიდი ნაწილი არასპეციალისტია ან, უბრალოდ, ვერ ფლობს ან სათანადოდ არ ფლობს ქართულ ენას.

მოგვიანებით რაიონში გააქტიურდა ენის შემსწავლელი კურსების საქმიანობა. 2006 წლის სექტემბრიდან ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობის ცენტრისა და ეუთოს ერთობლივი პროექტის ენის კურსები საჯარო მოხელეებისათვის ფარგლებში შეიქმნა სამი წრე სკოლის დირექტორებისა და საჯარო მოხელეებისათვის. მათთვის შეიქმნა სახელმძღვანელო საიმედო+ -ის რამდენიმე სერია. სწავლების ხანგრძლივობა იყო ერთი წელი და ხუთი თვე. სამწუხაროდ, სკოლის დირექტორების გამოცდების დროს მათ სულ რამდენიმე თვის მუშაობის გამოცდილება ჰქონდათ და, შესაბამისად, ეს სწავლება არსებით შედეგებსაც არ მოიტანდა და ასეც მოხდა, მაგრამ ენის შესწავლის პროცესი უფრო გააქტიურდა: დიდმა ნაწილმა შეძლო მათ წინაშე წამოყენებული მოთხოვნების დაკმაყოფილება.

2007 წლიდან ენის შესწავლის საქმეში ჩაერთნენ ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები. ამ მხრივ, მდიდარი გამოცდილება აქვს საქართველოს ახალგაზრდული ცენტრების კავშირ აბნმ ბოლნისის ფილიალს. მისი მხარდამჭერი იყო ეუთო.

2007 წელს ექვსთვიანი პროექტის ახალგაზრდობის ინტეგრაცია ბოლნისის რაიონში ფარგლებში ქართული ენის შემსწავლელი კურსი გაიარა სასკოლო ასაკის 80-მა მოზარდმა. 2008-2009 წლებში დასაქმების პროექტის ფარგლებში - თექვსმეტმა სკოლადამთავრებულმა ახალგაზრდამ; 2007 და 2008 წლის ზაფხულის არდადეგებზე ათდღიანი კურსი გაიარა სამოცდაათმა ახალგაზრდამ. საერთო ჯამში, 231 მოსწავლეს ჰქონდა შანსი, აემაღლებინა სახელმწიფო ენის ფლობის დონე.

2007 წელსვე აბიტურიენტების მოსამზადებლად განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ დააფინანსა ორი ჯგუფი. 2009 წელს საჯარო სკოლებში მარნეულის კულტურის ცენტრის ინიციატივითა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკის დაფინანსებით გაიხსნა ქართული ენის კურსები, თითოეულ ჯგუფში გაერთიანებულია 20 მოსწავლე. პედაგოგები შეირჩა სკოლის დირექტორების მიერ. მოსწავლეთა აქტივობა დამაკმაყოფილებელია. სახელმძღვანელოს პედაგოგები თავად არჩევენ. რაც შეეხება გრამატიკის სწავლებას, ჩვეულებრივ, ისწავლება სასკოლო გრამატიკის სრული კურსი, ანუ ხდება გრამატიკული ფორმების დაზეპირება.

2009-2010 სასწავლო წლიდან მასწავლებელთა პროფესიული გადამზადების ცენტრმა გამოაცხადა კონკურსი არაქართული სკოლების ქართული ენის პედაგოგებისათვის, რათა მომხდარიყო პროფესიონალი კადრებით ჩანაცვლება. თუმცა შედეგებზე საუბარი ჯერ ნაადრევია.

ამ პროექტების განხორციელებამ მეტად აამაღლა არაქართველთა მოტივაცია. ელემენტარულ დონეზე ისინი დაეუფლნენ სახელმწიფო ენას, თუმცა, პრობლემა პრობლემად დარჩა, რადგან დღევანდელი სიტუაცია მაინც არაა დამაკმაყოფილებელი: ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების (აზერბაიჯანელების) დიდი ნაწილი ვერ ფლობს სახელმწიფო ენას. უმცირესობათა წარმომადგენლები წარმატებას ვერ აღწევენ ეროვნულ ამოცდებზე. მათთვის რთულია ამ გამოცდების ჩაბარება სასკოლო ცოდნის დონეზე; ცხადია, მათ არშეუძლიათ კონკურენცია გაუწიონ ქართულ სკოლადამთავრებულებს. როგორც საერთაშორისო ცენტრის გამჭვირვალობის ცენტრის კვლევები ცხადყოფს, მათი წარმომადგენელი სტუდენტების რიცხვი ბოლო წლებში შემცირდა.

საჭიროა, რომ ენის შესასაწავლად გამოინახოს უფრო ოპტიმალური გამოსავალი სიტუაციის სწორი ანალიზის შედეგად. ცხადია, დღეს არსებული ენობრივი პოლიტიკა უმცირესობის წარმომადგენელთა მიმართ გადახედვას საჭიროებს.

არადა, ენის პრობლემის გადაჭრით, პირველ რიგში, დაინტერესებული უნდა იყოს თავად სახელმწიფო, რომელსაც ბევრი პრობლემა ექმნება მათთან ურთიერთობაში, განსაკუთრებით სადავო საკითხების გადწყვეტისას. პრობლემის ეფექტური გადაწყვეტის მექანიზმების მოძიებისა და მათი განხორციელების შემთხვევაში უნდა ველოდოთ საკმაოდ სერიოზული მიზნების მიღწევას. სახელმწიფო ენის ფლობის შემთხვევაში.

აზერბაიჯანელები შეძლებენ დაუახლოვდნენ ართულ მოსახლეობას; წარმატებით ჩააბარონ ეროვნული გამოცდები და სწავლა გააგრძელონ უმაღლეს სასწავლებლებში; უფრო მეტი მათგანი დასაქმდეს; სამომავლო მიზნები დაუკავშირონ იმ სახელმწიფოს, რომლის ტერიტორიაზეც სახლობენ და რომლის მოქალაქეებიც არიან.

სახელმწიფოს ამ პრობლემის მოგვარება გაუადვილებს ეთნიკურ უმცირესობებთან ურთიერთობას; გაზრდის ინფორმაციის მიწოდების ხარისხს; თავიდან ააცილებს გაუცხოებას და ხელს შეუწყობს ერთა შორის კონფლიქტების თავიდან აცილებას; დაიზოგება ფინანსები.

ადგილობრივი თემებისათვის სახელმწიფო ენის ცოდნა გაადვილებს სახელმწიფო ენის მცოდნე ადგილობრივ კადრებთან უღთიერთობას; დოკუმენტაციის წარმოებას; არჩევნების დროს ამაღლდება დემოკრატიულობის ხარისხი; გაიზრდება მათი მოქალაქეების ჩართულობა სახელმწიფო მართვაში

2. პრობლემის მნიშვნელობა/შეფასება

„ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეებს, რომლებისთვისაც ქართული ენა მშობლიური არ არის, უფლება აქვთ მიიღონ სრული ზოგადი განათლება მათ მშობლიურ ენაზე, ეროვნული სასწავლო გეგმის შესაბამისად, კანონმდებლობით დადგენილი წესით. ამ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში სავალდებულოა სახელმწიფო ენის სწავლება. მიუხედავად საკანონმდებლო ბაზის არსებობისა, მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა დღემდე არ იცის სახელმწიფო ენა.

არაქართულენოვან სკოლებში არსებულ პრობლემებზე საუბრისას ხშირად კეთდება აქცენტი მხოლოდ სახელმწიფო ენის სწავლების საკითხზე და ყველა პრობლემა აქედან გამომდინარე განიხილება. სახელმწიფო ენის არცოდნა მართლაც მნიშვნელოვანი ბარიერია, მაგრამ სკოლებში სხვა პრობლემებიც გამოიკვეთა, მაგალითად, თავად მოსწავლეთა მოტივაციის დაბალი ხარისხი. ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის ჯერ კიდევ ბოლომდე არ არის გაცნობიერებული ის დადებითი მხარეები, რაც სახელმწიფო ენის ცონდას შეიძლება მოჰყვეს. ამასთან, არც ენის შესწავლის თვალსაზრისით არსებული პრობლემებია ბოლომდე გაცნობიერებული. ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს ენის შესასწავლად მეტი მონდომება და შრომისმოყვარეობა სჭირდებათ. აღნიშნული პრობლემის საილუსტრაციოდ რამდენიმე კონკრეტული ფაქტის მოყვანაც საკმარისია: აზერბაიჯანელი მოსწავლეები ხალისით ეწერებიან ენის შემსწავლელ კურსებზე, მაგრამ რეგულარულად ძალიან ცოტა ესწრება მეცადინეობებს; მათთვის სახელმწიფო ენა ჯერ კიდევ ვერ იქცა პირველი რიგის საჭიროებად. იგივე სიტუაცია იყო სკოლის დირექტორების გადამზადებისას: ისინიც რეგულარულად არ ესწრებოდნენ გაკვეთილებს.

ჩვენ გავესაუბრეთ აზერბაიჯანელთა საკმაოდ მოზრდილ ჯგუფს, რომელშიც შედიოდნენ ახალგაზრდები და ინტელიგენციის წარმომადგენლები და ვთხოვეთ გამოეხატათ თავისი დამოკიდებულება სახელმწიფო ენის მიმართ. როგორც გამოკითხვის შედეგებმა დაგვანახა, გამოკითხული აზერბაიჯანელების თითქმის ასი პროცენტი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო ენის შესწავლა აუცილებელია, თუმცა ამბობს, რომ ენის შესასწავლად საკმარისი დრო არა აქვს (გამოკითხულთაგან ყოველი მეორე), ყოველი მეხუთე მიიჩნევს, რომ ენის უცოდინრობის მიზეზი არაკვალიფიციური პედაგოგია, ყოველი მესამე ენის შესასწავლად ამ ეტაპზე ვერ ხედავს საკმარის საფუძველს, რადგან შრომის ბაზარი მათთვის საკმარისი რაოდენობით შეთავაზებებს არ იძლევა. მსგავსი გადაწყვეტილების მისაღებად და სახელმწიფო ენის შესწავლის დასაწყებად ისინი დარწმუნებული უნდა იყვნენ, რომ ენის შესწავლა მათ სასურველი სამუშაოსაკენ გზას გაუკვალავს. გამოკითხულთა მხოლოდ მცირე ნაწილი (1%25) მიიჩნევს საჭიროდ, გაიზარდოს სკოლებში ქართული ენის საათების რაოდენობა.

შესაბამისად, ეთნიკური უმცირესობების მიერ სახელმწიფო ენის შესწავლის საკითხზე მსჯელობისას აუცილებელად გასათვალისწინებელია ისეთი პირობის არსებობა, როგორიცაა მოტივაციის მაღალი ხარისხი. წინააღმდეგ შემთხვევაში ნებისმიერი სახის აქტიურობა, რომელიც უშუალოდ სახელმწიფო ენის სწავლების დონის ამაღლებისკენ იქნება მიმართული, სერიოზულ შედეგებს ვერ მოგვცემს. სწორედ ამიტომ, სახელმწიფომ ამა თუ იმ პროგამისა და პროექტის შეთავაზებისას სასურველია გაითვალისწინოს აღნიშნული ფაქტორი და ჩადოს წამახალისებელი მექანიზმები ეთნიკური არაქართველების დასაინტერესებლად.

ევროპის მთელ რიგ ქვეყნებში უფრო და უფრო პოპულარული ხდება მრავალენოვანი განათლება, რომლის დროსაც სწავლების ენად ერთდროულად გამოიყენება რამდენიმე ენა: მშობლიური (პირველი) და არამშობლიური (მეორე ან შემდგომი). ამ დროს ხდება მეორე ენის შესწავლა შინაარსზე დაფუძნებით, ანუ საგნობრივი შინაარსისა და ენის ინტეგრირებული სწავლება-სწავლის მეთოდიკა, რომელიც აფართოებს ენობრივ კომპეტენციას ისეთი საგნების (საბუნებისმეტყველო, საზოგადოებრივი, ესთეტიკური) შინაარსზე დაყრდნობით, რომელიც სცილდება ენის სწავლების ჩვეულებრივ გაკვეთილს. მასწავლებელი კონკრეტული საგნის სწავლებასთან ერთად, იმ ენის ცოდნის გაღრმავებაშიც ეხმარება მოსწავლეს, რომელ ენაზეც ხორციელდება საგნის სწავლება. ამ მიმართულებით უკვე წლებია მუშაობა მიმდინარეობს; განსაკუთრებით, მდიდარი გამოცდილება დაუგროვდათ ბალტიისპირეთის ქვეყნებს, ხოლო საქართველოში პირველი ნაბიჯები გადაიდგა.

ეთნიკური აზებაიჯანელებით დასახლებულ რაიონებში ბილინგვური განათლების პირველი პროექტის განხორციელება 2006 წლიდან დაიწყო შვეიცარულმა ორგანიზაცია სიმერამ. პროექტის მთავარი მიზანი იყო:

დაენერგა მრავალენოვანი განათლება სამცხე-ჯავახეთის ოთხ დაწყებით სკოლაში;
მოემზადებინა მეთოდიკური მასალა, გადაემზადებინა მასწავლებლები, პროფესიული ჩვევები განევითარებინა მშობლებისა და თემის წევრებისათვის;
შეემუშავებინა სათანადო სტრატეგია ამ მოდელის დანერგვის არეალის გასაფართოებლად.

თუმცა, პროექტის მსვლელობისას თავი იჩინა მთელმა რიგმა სირთულეებმა, განსაკუთრებით, არასაკმარისი დაფინანსებისა და სათანადო დონის კადრების ნაკლებობის გამო. სხვა მხრივ, დაფიქსრდა შესამჩნევი წინსვლა. კონკრეტულად კი, სახელმწიფო ენის სწავლების მიმართ ეთნიკურ უმცირესობებში გაჩნდა პოზიტიური აზრი.

2006 წლიდან სამინისტროს მხარდაჭერითა და რეკომენდაციით ფონდ ღია საზოგადოება საქართველოს მიერ დაფინანსებული რამდენიმე პროექტი განხორციელდა ქვემო ქართლში (ავტორი ლია თუშური).

2007 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში შედგა ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მაშინდელი ხელძღვანელის სიმონ ჯანაშიას კონცეპტუალური დოკუმენტის განხილვა; 2007 წელს ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაიმართა ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტისა და სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობის ცენტრის ერთობლივი კონფერენცია, რომელიც მულტილინგვური განათლების საკითხებს მიეძღვნა. 2008 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს რეკომენდაციით და ევროპის საბჭოს ფინანსური მხარდაჭერით ითარგმნა და გამოიცა ათი მნიშვნელოვანი ენობრივი დოკუმენტი. სახელმწიფო ენის სწავლების მოტივაციის ამაღლების ღონისძიებად უნდა ჩაითვალოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის ბოლო ინიციატივა, გამარტივდეს ეროვნული გამოცდები ეთნიკური უმცირესობებისათვის. ასევე, 2009-2010 სასწავლო წლიდან მასწავლებელთა პროფესიული გადამზადების ცენტრმა გამოაცხადა კონკურსი არაქართული სკოლების ქართულის პედაგოგებისათვის, რათა მომხდარიყო პროფესიონალი კადრებით ჩანაცვლება. პროექტი ამოქმედდა მიმდინარე წლის სექტემბრიდან.

3. პრობლემის ფორმულირება/პრობლემის სტრუქტურირება

3.1. პრობლემის დიაგნოზის დასმა და მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრა

ბოლნისის აზერბაიჯანულ მოსახლეობაში ასამაღლებელია ქართული ენის ცოდნის ხარისხი. ეს უნდა განხორციელდეს სახელმწიფო ენის შესწავლით მათი დაინტერესების ზრდის პირობებში, რადგან სხვა შემთხვევაში ვერც ერთი, რაც არ უნდა მაღალი ეფექტურობის მქონე პროექტი იყოს, ვერ უზურნველყოფს სასურველი შედეგების მიღწევას. აღნიშული ანალიზი ასეთივე წარმატევბით შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს სხვა უმცირესობებთან მიმართებაშიც.

4. ალტერნატივების აღწერა/ალტერნატივების ანალიზი

შექმნილი სიტუაციის და გამოცდილების გაზიარების გათვალისწინებით განვიხილავთ რამდენიმე ალტერნატივას. ესენია:

ბილინგური სწავლების მოდელის დანერგვა

ქართული ენის მასწავლებლების მაღალკვალიფიციური კადრებით ჩანაცვლება

ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეროვნულ გამოცდებზე შეღავათიანი პირობების შეთავაზება

4.1. ალტერნატივების შედეგების პროგნოზირება/გადახრებისა და ექსტრემალურობის აღწერა

ბილინგური განათლების მოდელის დანერგვა საშუალებას მისცემს ეთნიკურ აზერბაიჯანელებს დაწყებითი კლასებიდანვე მშობლიურ ენასთან ერთად დაეუფლონ სახელმწიფო ენას, შეინარჩუნონ თა-ვისი ენა და კულტურა და გაეცნონ დომინანტი ერის კულტურასაც. ოპონენტთა მოსაზრებით, ბილინგვური სწავლება ხელს შეუშლის მშობლიური ენის არასათანადოდ ათვისებას; შეიძლება მან შეაფერხოს მოსწავლის ნორმალური განვითარება. თუმცა, ევროპული ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ბილინგვური კლასების მოსწავლეები უკეთ ეუფლებიან მშობლიურ ენას, ვიდრე ჩვეულებრივი კლასების მოსწავლეები. იმის გამო, რომ ასეთი კლასის მოსწავლე გარკვეული საფეხურიდან სახელმწიფო ენაზე სწავლობს არაენობრივ საგნებს, მას საშუალება აქვს გააცნობიეროს ნებისმიერი საგნის ენობრივ-კომუნიკაციური განზომილება, გაავლოს პარალელი მშობლიურსა და მეორე ენას შორის. ასეთი მოსწავლეები უკეთეს შედეგებს აღწევენ.

ამ მოდელის ძლიერი მხარე ისიც არის, რომ მისი განხორციელების შემთხვევაში ეთნიკური უმცირესობები სასკოლო ცოდნის პარალელურად შეძლებენ სახელმწიფო ენის შესწავლას ისეთ დონეზე, რომ მათთვის ეროვნული გამოცდების ჩაბარება პრობლემად აღარ იქცევა; ენის ცოდნა დაეხმარებათ ჩაებან სახელმწიფოს მშენებლობაში და მოეხსნებათ გაუცხოების გრძნობა. შედეგად მივიღებთ ადგილობრივ კადრებს, რომლებიც თავის თემში უზრუნველყოფენ სახელმწიფო ენის დაუფლებას (ვგულისხმობთ ენობრივი გარემოს შექმნას). დაიზოგება თანხები, რომელიც გამოიყოფა იმ პედაგოგებისათვის, ვინც მოხალისედ მიდიან აზერბაიჯანულ სოფლებში, მაგრამ ამ მოდელის განხორციელება დროშია გაწელილი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ არასათანადოდ მომზადებული მასწავლებელის მხრიდან მოსალოდნელია პროგრამული ჩავარდნებიც. არასათანადო კადრებმა შეიძლება ჩიხში მოაქციოს ბილინგვური სწავლება და მოსწავლემ ბოლოს ვერც ერთი ენა ისწავლოს წესიერად. აღნიშნული ალტერნატივის განხორციელება გამოიწვევს დანახარჯების ზრდასაც, რადგან, თუ აქამდე დაწყებით კლასებში ერთი მასწავლებელი მუშაობდა, დღის წესრიგში დადგება ერთდროულად ორი მასწავლებლის მუშაობა, შესაძლებელია მოზარდს გაუჭირდეს ორი ენის ერთდროული შესწავლაც (საუკეთესო შემთხვევაში შესაძლებელია ერთმა მასწავლებელმა იტვირთოს ორივე ენაზე საგნის გაძღოლა, თუმცა ამის ალბათობა, ეთნიკური უმცირესობებით მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში ნაკლებია). აღნიშნული მოდელის დადებით მხარედ უნდა ჩაითვალოს საერთაშორისო გამოცდილების არსებობა, განსაკუთრებით, ბალტიისპირეთის ქვეყნებში და ის პირველი ნაბიჯები, რაც გადაიდგა ჩვენს ქვეყანაში მულტილინგვური განათლების დასამკვიდრებლად.

ქართული ენის მაღალკვალიფიციური კადრებით ჩანაცვლების მცდელობა უკვე იყო არაერთგზის განხორციელებული ჩვენს ქვეყანაში. ამ ალტერნატივის დადებითი მხარე ის არის, რომ კვალიფიციურ კადრს შეუძლია აამაღლოს სწავლების ხარისხი, გაზარდოს მოსწავლეთა დაინტერესება, მაგრამ ისიც გასათვალისწინებელია, რომ აღნიშნული ალტერნატივა არ ხასიათდება კომპლექსურობით და ვერ უზრუნველყოფს პრობლემის სისტემურ გადაწყვეტას. ალტერნატივის შედეგების პროგნოზირებისას მნიშნელოვანია გავითვალისიწინოთ მისი ნაკლოვანი მხარეებიც. კერძოდ, დიდი დანახარჯები, პედაგოგთა ანაზღაურებისა და მათთვის გამოყოფილი დამატებითი ფინანსების სახით; ერთჯერადი და არა სისტემატიზირებული ხასიათი; საჭირო კადრების სიმცირე და მოქმედების შეზღუდული არეალი; კადრების დაბალი პასუხისმგებლობის დონე, რომელიც შეუძლებელია დაძლეულ იქნეს თუნდაც მაღალი ანაზღაურების სანაცვლოდ; დამოკიდებულება, რომლის თანახმად, მხოლოდ კადრები ვერ წყვეტენ პრობლემას.

ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეროვნულ გამოცდებზე შეღავათიანი პირობების შეთავაზება - მიმდინარე წელს ეთნიკური უმცირესობებისათვის წესდება შეღავათიანი პირობები ეროვნულ გამოცდებში მონაწილეობის მისაღებად. ამგვარმა გადაწყვეტილებამ შესაძლებელია გაზარდოს მათი დაინტერესება ერთიან ეროვნულ გამოცდებში მონაწილეობის თვალსაზრისით და მეტს გაუჩინოს გამოცდებში მონაწილეობის სურვილი, თუმცა, ალტერნატივის უარყოფითი მხარე ის არის, რომ ის ვერ დაეხმარება ეთნიკურ უმცირესობებს შეისწავლონ სახელმწიფო ენა საჭირო დონეზე. საბოლოოდ იმის გამო, რომ სათანადოდ არ ეცოდინებათ სახელმწიფო ენა, პროფესიონალიზმის დონითაც ვერ გაუწევენ კონკურენციას დომინანტ მოსახლეობას.

5. დასკვნა და რეკომენდაციები

5.1. კრიტერიუმების ან გადაწყვეტილების წესების არჩევა

პრობლემის გადაწყვეტის არსებულ ალტერნატივებს შორის გრადაციის დასადგენად ჩვენ გამოვიყენეთ სხვადასხვა კრიტერიუმი, რამაც საშუალება მოგვცა აგვერჩია მიზანთან ყველაზე მიახლოებული ალტერნატივა. ამ კრიტერიუმებით მოვახდინეთ წარმოდგენილი პოლიტიკის შედარება და ანალიზი.

ამ კვლევისათვის გამოვიყენეთ შემდეგი კრიტერიუმები:

ეთნიკური უმცირესობებისთვის სახელმწიფო ენის სწავლების მოტივაციის ამაღლების ხარისხი

ალტერნატივის განსახორციელებლად საჭირო დრო

ალტერნატივის ღირებულება

საზოგადოებრივი აზრი

ეთნიკური უმცირესობებისთვის დასაქმების მაჩვენებლის ზრდის შესაძლებლობა

ალტერნატივის ფარგლებში გათვლისწინებულ ღონისძიებათა მოქმედების არეალი

ადგილობრივი თემის დაკმაყოფილების ხარისხი

პოლიტიკური კულტურის ზრდის მაჩვენებელი

ალტერნატივებს შორის არჩევანის გაკეთებისას განვსაზღვრეთ თითოეული ალტერნატივის ძლიერი და სუსტი მხარეები, მოვახდინეთ ამ ალტერნატივების განვითარების საუკეთესო და უარესი სიტუაციების განხილვა და შესაბამისი არგუმენტაციის საფუძველზე მოვახდინეთ არჩევანი.

ბილინვგური სწავლების მოდელის განხორციელება (იხ. დანართი) ამ მოდელის განხორციელება მთლიანად გადაწყვეტს პრობლემას, მხოლოდ ეტაპობრივ და გრძელვადიან პერსპექტივაში. საქმე ისაა, რომ მისი დაწყების შემთხვევაში პირველ შედეგებზე საუბარი შესაძლებელია მხოლოდ 10-11 წლის შემდეგ, მას შემდეგ, რაც ასეთი კლასების პირველი გამოშვება დაამთავრებს სკოლას, შემდგომი ზრდა უკვე შესაძლებელი იქნება ყოველწლიურად. პროექტის ღირებულების განსაზღვრისას უნდა გავითვალისწინოთ ხარჯები, რომელიც დაწყებით საფეხურზე ორი პედაგოგისთვის იქნება და-საანგარიშებელი, ასევე ხარჯები სათანადო კადრების გადასამზადებლად, ხარჯები, რომელიც საჭირო გახდება სასწავლო-მეთოდური ბაზის შესაქმნელად. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს ხარჯები თანდათან შემცირდება, რადგან სახელმძღვანელოები, სასწავლო-მეთოდური ბაზა მრავალჯერადი გამოყენებისაა, ასევე კადრების გადამზადება ყველა ეტაპზე აღარ იქნება საჭირო, მოხდება ადგილობრივი, უკვე განათლებამიღებული კადრებით ჩანაცვლება. ბილინგური მოდელი უზრუნველყოფს დასაქმების მაჩვენებლის ზრდასაც. დასაქმდებიან არა მხოლოდ პედაგოგები, არამედ კურსდამთავრებულებიც. პროექტის მოქმედების არეალი, საჭირო დაფინანსების პირობებში მთლიანად მოიცავს რაიონს და თავისი არსით მთელ საქართველოში ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ ტერიტორიებსაც ეხება.

ენის ფლობა ხელს შეუწყობს ადგილობრივ თემს კანონის შესაბამისად შეავსოს თავისი რიგები კადრებით, რომელთაც იციან სახელმწიფო ენა, გაიზრდება მოსახლეობის ჩართულობა სახელმწიფო მმართველობაში.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მაღალი იქნება პოლიტკულტურის ზრდის ხარისხიც. ასეთი განათლების მიღების დროს მოსწავლე, მეორე ენასთან ერთად, უცხო, მისი კულტურისგან განსხვავებულ კულტურასაც ეუფლება, მაღლდება მისი ინტერკულტურული კომპეტენცია, ფართოვდება მისი კულტურის დონე, რაც ეხმარება გამოიმუშაოს მრავალკულტურულ საზოგადოებასთან თანაცხოვრების ჩვევები.

ქართული ენის მასწავლებლების მაღალკვალიფიციური კადრებით ჩანაცვლება

აღნიშნული ალატერნატივის განხორციელების შემთხვევაში მოხდება სწავლების ხარისხის გაუმჯობესება, მაგრამ პრობლემის მთლიან გადაწყვეტას არ უნდა ველოდეთ. აღნიშნული ალტერნატივით ნაგულისხმევი შედეგების მიღწევა საკმაოდ მოკლე დროშია მოსალოდნელი, თუმცა, საჭირო გახდება საკმაოდ დიდი თანხების აკუმულირება. საქმე ისაა, რომ პროექტის განხორციელების ნებისმიერ ეტაპზე საჭირო იქნება საკმაოდ დიდი თანხის გათვალისწინება კვალიფიციური მასწავლებლების შრომის ასანაზღაურებლად. საზოგადოებრივი აზრი ამგვარ სიახლეებს დადებითად ხვდება, თუმცა შესაძლოა სხვა პედაგოგების გაღიზიანება გამოიწვიოს. მოქმედების არეალი აქაც შესაძლებელია იყოს მაღალი, საშუალოდ აღნიშნული ალტერნატივა დააკმაყოფილებს თემის საჭიროებებს, თუმცა დაბალი იქნება პოლიტკულტურის ზრდის მაჩვენებელი.

ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეროვნულ გამოცდებზე შეღავათიანი პირობების შეთავაზება

ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისას ამაღლდება ეთნიკური აზერბაიჯანელების, ისევე როგორც ყველა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლის მოტივაცია, მონაწილეობა მიიღოს ერთიან ეროვნულ გამოცდებში. ალტერნატივის განხორციელება შესაძლებელია მცირე დროში, მისი ხარჯები მცირეა, მაგრამ საზოგადოებრივი აზრი შესაძლოა იყოს ზომიერად უარყოფითი. ალტერნატივის განხორციელების შემთხვევაში უმნიშვნელოდ გაიზრდება დასაქმების მაჩვენებელი, ასევე ადგილობრივი თემის დაკმაყოფილების ხარისხი. პოლიტიკური კულტურის ამაღლება მოსალოდნელი არ არის, რაც შეეხება სახელმწიფო ენის ცოდნის ხარისხსს, ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას ნაკლებად უნდა ველოდოთ. პრობლემის სისტემური გადაწყვეტა ამგვარი მიდგომით მოსალოდნელი არ არის.

5.2. უმჯობესი/უპირატესი ალტერნატივების წერა და
განხორციელების სტრატეგიის მონახაზი

ამრიგად იკვეთება ბილინგვური სწავლების უპირატესობა. მისი განხორციელება, ჩვენი აზრით, შემდეგი თანმიმდევრობით უნდა მოხდეს:

1. პროგრამის მოსამზადებელი ეტაპი - მასწავლებლები, სკოლა, ადმინისტრაცია და მშობლები უზრუნველყოფილი უნდა იყვნენ სათანადო ინფორმაციით პროგრამისა და მოსალოდნელი შედეგების შესახებ, რათა მოხდეს ადეკვატური დამოკიდებულების უზრუნველყოფა და უარყოფითი განწყობების მინიმიზირება;

2. მასწავლებლების გადამზადება ბილინგვური სწავლებისთვის და ახალი კადრების მოზიდვა;

3. დაწყებითი კლასების მასწავლებლის სერტიფიცირების განსხვავებული სისტემის შემუშავება, რათა შესაძლებელი შეიქმნას რეფორმის წარმატებული დანერგვა;

4. პედაგოგთა გადასამზადებლად დამატებითი ვაუჩერების მოძიება და დაფინანსება;

5. ბილინგვური სწავლების დანერგვა დაწყებითი კლასებიდან და სასწავლო-მეთოდოლოგიურ სახელმძღვანელოდ თავთავის გამოყენება.

ბილინგვური სწავლების მოდელის დასანერგად ასევე სასურველი იქნება:

შეიქმნას საკონსულტაციო ორგანო;

პროცესში აქტიურად ჩაერთონ მშობლები;

გაიზარდოს პედაგოგთა დაინტერესების ხარისხი;

ეთნიკური აზერბაიჯანელებით დასახლებულ სოფლებში შეიქმნას ზაფხულის სკოლები ენის არაფორმალური შესწავლისათვის.

შემოთავაზებული მოდელის განხორციელების შემთხვევაში მოსალოდნელი იქნება შედეგის სახით ვიხილოთ სკოლადამთავრებული ახალგაზრდა, რომელსაც ექნება მაღალი მოტივაცია, ჩააბაროს ეროვნულ უმაღლეს სასწავლებლებში და მონაწილეობა მიიიღოს ერთიან ეროვნულ გამოცდებში. იგი თავს იგრძნობს მულტიკულტურული საზოგადოების წევრად, აღარ ექნება გაუცხოების განცდა, განათლების მთავარი დანიშნულებაც ხომ ესაა: ხელი შეუწყოს ყველა მოსწავლის ინტელექტუალურ, სოციალურ და პიროვნულ განვითარებასა და სრულყოფილ საზოგადოებრივ ინტეგრაციას.

ბიბლიოგრაფია:

1. კომახია, მ. საქართველოს ეთნიკური რუკის ფორმირება, ეთნიკური უმცირესობების მიმოხილვა. http://www.diversity.ge

2. ჟ. მრავალენოვანი საქართველი, 1. 2009.

3. საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოში. საქართველოს სახელმწიფო პოლიტიკა ეთნიკური უმცირესობების მიმართ: ტოლერანტობა თუ ინტეგრაცია. დეკემბერი, 2007.

4. სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრი. http://cciir.ge.

5. საქართველოს პირველი ანგარიში ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ. ევროპული ჩარჩო კონვენციის 25-ე მუხლის პირველი პარაგრაფის შესაბამისად (2007 წლის 30 მარტი).

6. „საქართველოში სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონებში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების ინტეგრაცია“ ECMI-ის სამუშაო მოხსენება ½ 44. სექტემბერი 2009.

7. სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩატერებული ბილინგური სწავლების კონფერენციის მასალები.

8. ტაბატაძე, შ. „პოლიტკის ანგარიში„ 2009 წელი, http://www.scribd.com/doc

9. ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთა გამოკითხვის მასალები.

დანართი

პრობლემის გადაწყვეტასთან მიმართებაში გამოიყენება დაინტერესებული ჯგუფების ანალიზი მაქსველის სკოლის მთავარი პრინციპის მიხედვით, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს: ყოველ ალტერნატივაზე ცალ-ცალკე კეთდება ცხრილი, რომელიც გამოხატავს ამ პრობლემის მიმართ დაინტერესებული მხარეების დამოკიდებულებას. უჯრებში მოთავსებული ციფრები გამოხატავს ამ დამოკიდებულების ხარისხს.

გამოანგარიშების წესი ასეთია:

1. ჰორიზონტალურად მრავლდება მონაცემები ერთმანეთზე, + ეწერება, თუ ამ რიცხვთაგან ერთ-ერთი მაინც პლიუსიანია, შესაბამისად ეხება მინუსნიშნიანებს. რაც შეეხება რიცხვებს, რომელიც ზის ფრჩხილებში, მაგ (+5) ეს ხდება მაშინ, თუ ჰორიზონტალურ მწკრივში ფიქსირდება ნეიტრალური შეფასება.

2. ვერტიკალურ სვეტში გრაფაში „ჯამი“ იწერება გადამრავლებული შედეგი.

3. ჯამის შემდეგ, პირველ უჯრაში იწერება რიცხვი, რომელიც გამოხატავს ყველა პოზიტიური ქულის ჯამს+ ნეიტრალური ქულის ნახევარი.

4. შემდეგი რიცხვი გამოხატავს ყველა ქულის ჯამს ნიშნების გარეშე.

5. ბოლო რიცხვი მიიღება პირველი მონაცემის მეორეზე გაყოფის შედეგად და გამოითვლება მისი პროცენტი, რაც მიუთითებს ამ ალტერნატივის ხვედრი წილზე.

ცხრილი 1

ცხრილი 2

ცხრილი 3

როგორც ვხედავთ ყველაზე მაღალი ხვედრითი წილი ბილინგური მოდელის განხორციელებას მიეკუთვნა

______________________

1. ამ საკითხზე მსჯელობისას გასათვალისწინებელია სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის მიერ განხორციელებული პროექტებიც, რომლის ფარგლებში მოხდა ქვემოთ მითითებული ღონისძიებების დიდი ნაწილის პრაქტიკული რეალიზაცია.

ეკა კოპაძე
ახალციხის მედია-ცენტრი, 2009

1. პრობლემის აღწერა

1.1. პრობლემის მიზეზები/საფუძველი/მონიტორინგი

1.1.1. კლიენტის მოთხოვნის აღწერა

სახელმწიფო ენა ქვეყნის სუვერენიტეტის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. სახელმწიფო ენის სტატუსის განსაზღვრა, მისი უფლებების დაცვა და გავრცელების ფორმებზე ზრუნვა სახელმწიფო სიმტკიცის ნიშნად აღიქმება. ენობრივი პრობლემა ყველაზე თვალშისაცემი და აშკარა ნიშანია სამოქალაქო ინტეგრაციის დეფიციტისა. იმისათვის, რომ არსებობდეს მოქალაქეთა ერთობა, სულ მცირე, ადამიანებს ერთმანეთთან კომუნიკაციის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ. ენის უცოდინარობა კი სწორედ ყველაზე ელემენტარულს - კომუნიკაციას აძნელებს, რაც ხშირად იწვევს გაუგებრობას, „უნდობლობას“ და კონფლიქტებს სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის.

სამოქალაქო გაუცხოების დაძლევა ქვეყნისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის ამოცანად ისახება. კონფლიქტების თავიდან ასარიდებლად საჭიროა მოსახლეობის ერთიან სოციალურ სივრცეში ინტეგრირება. უაღრესად ნიშანდობლივია, რომ სამოქალაქო ინტეგრაციის პროცესის ძირითად მაჩვენებლად დღეს სწორედ სახელმწიფო ენის ცოდნა მიიჩნევა. სახელმწიფო ენის ფლობასა და სამოქალაქო ინტეგრაციას შორის პირდაპირი მიმართება მყარდება. „ერთ ენაზე საუბარი“, ამ სიტყვების პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, უდავოდ, სამოქალაქო ერთიანობის მიღწევის გზაა. ინტეგრაციის მთავარი მიზანი და პრინციპია - მონაწილეობა, რაც გულისხმობს ისეთი მოქალაქის ჩამოყალიბებას, რომელიც ინფორმირებულია სახელმწიფოში არსებულ მდგომარეობაზე, ჩართულია მიმდინარე პროცესებში. „მონაწილეობა“ მხოლოდ და მხოლოდ ნებაყოფლობით ხასიათის უნდა იყოს. სამოქალაქო ინტეგრაცია თავისით არ ხდება: აქ გადამწყვეტი როლი სახელმწიფო და სამოქალაქო ინსტიტუტებს ენიჭება. როგორც მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, ამ ინსტიტუტებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი არის სკოლა. უაღრესად ნიშანდობლივია, რომ სამოქალაქო ინტეგრაციის პროცესის ძირითად ინდიკატორად სწორედ სახელმწიფო ენის ცონის ხარისხია მიჩნეული, რომელიც ეთნიკური უმცირესობებისათვის ერთიან სოციუმში ინტეგრირების შესაძლებლობას იძლევა.

1.1.2. პრობლემური სიტუაციის მიმოხილვა

დღეისათვის თითქმის არ შეცვლილა საზოგადოებრივი აღქმის სტერეოტიპი, რომ „ქართველებს ზრდიან ქართული სკოლები, ხოლო დანარჩენი სკოლები ზრდიან არაქართველებს“. ქართული ენა არაქართულ სკოლებში უცხო ენის სტატუსით ისწავლება. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ უცხო ენის შესწავლა სასკოლო პროგრამის საფუძველზე ისე, რომ ის რეალურად გამოიყენო, თითქმის შეუძლებელია.

ამ ეტაპზე „არაქართული“ სკოლები ამზადებენ არა საქართველოს მოქალაქეებს, არამედ პოტენციურ ემიგრანტებს. ახალგაზრდას, რომელიც არაქართულ სკოლას ამთავრებს, ბუნებრივია, უჩნდება ქვეყნიდან ემიგრაციის სურვილი, რადგან სკოლა მას ქვეყნის სრულფასოვან მოქალაქედ არ ამზადებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა ეთნიკურ უმცირესობებთან მიმართებაში არის მათი ინტეგრირების პრობლემა ქართულ სახელმწიფოში და ქართულ საზოგადოებაში. ყველა სხვა პრობლემა ამ მთავარი პრობლემის გადაუჭრელობიდან მომდინარეობს.

1.1.3. პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობების აღწერა

პოლიეთნიკურ საზოგადოებებში ყოველთვის დგას ენობრივი პრობლემები. საბჭოთა ხელისუფლების პერიოდში ეს პრობლემა „მოგვარებული“ იყო, ანუ რესპუბლიკის მასშტაბით, მათ შორის, სამცხე-ჯავახეთში დომინირებდა რუსული ენა. საქმის წარმოება სახელმწიფო დაწესებულებებში ქართულთან ერთად მიმდინარეობდა რუსულ ენაზე. სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენელთათვისაც საკონტაქტო ენა, ძირითადად, რუსული იყო. სამცხე-ჯავახეთში ბავშვები სწავლობდნენ რუსულ სკოლებში და შემდგომ უმაღლეს განათლებასაც, ძირითადად, რუსეთში იღებდნენ. 1990-იანი წლებიდან, როდესაც საქართველომ აღიდგინა დამოუკიდებლობა, ხოლო ქართული ენა 1995 წლის კონსტიტუციით ერთადერთ სახელმწიფო ენად გამოცხადდა (აფხაზეთის ტერიტორიაზე აფხაზურ ენასთან ერთად), საქმის წარმოება გადავიდა ქართულ ენაზე. აქტუალური გახდა სახელმწიფო ენის ცოდნა და ბევრ არაქართველს შეექმნა ენის არცოდნით გამოწვეული პრობლემები.

შესაბამისად, ქართულის ცოდნამ, გარდა ფორმალური და კონსტიტუციით გათვალისწინებული ვალდებულებებისა, პრაქტიკული მნიშვნელობაც შეიძინა.

ენობრივი პრობლემები სამცხე-ჯავახეთში, ქართული და სომხური თემების გაუცხოებას იწვევს და, გარკვეულწილად, ეთნოსთა შორის დაძაბულობის წინაპირობას ქმნის: ქართული საზოგადოების ნაწილი ეთნიკური უმცირესობების მიერ ქართული ენის არცოდნას განიხილავს როგორც ქართული სახელმწიფოს უპატივისცემულობას ან მისდამი არასაკმარის ლოიალობას. თავის მხრივ, როცა ეთნიკურ უმცირესობებს კატეგორიულად ქართული ენის ცოდნას სთხოვენ, ისინი ამაში უსამართლობასა და დისკრიმინაციის ელემენტებს ხედავენ. გარკვეული ძალების მიერ ინსპირირებულია თეზა, თითქოს სახელმწიფო ენის სწავლება ეთნიკური უმცირესობების ეროვნული ინტერესების საზიანოდაა მიმართული. ამის მიზეზი ისაა, რომ საერთოდ არ ექცევა ყურადღება საინფორმაციო-პროპაგანდისტულ მუშაობას, რომელიც უაღრესად მნიშვნელოვანია სწორი საზოგადოებრივი აზრის ჩამოსაყალიბებლად. საქართველოს კონსტიტუცია და კანონმდებლობა გამორიცხავს ეთნიკური უმცირესობების ყოველგვარ დისკრიმინაციას. აღსანიშნავია ისიც, რომ ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენელთა მიმართ ეთნიკური ქართველების მხრიდან ტრადიციულად კორექტული დამოკიდებულებაა.

2. პრობლემის მნიშვნელობა/შეფასება

დღეს, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რუსული ენა კარგავს „უპირატეს პოზიციას“. განსაკუთრებით, ქართულენოვან მოსახლეობაში (რუსულის ნაცვლად უპირატესობა ინგლისურსა და სხვა ევროპულ ენებს ენიჭება). სომხურენოვანი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს რუსულად აქვს საშუალო განათლება მიღებული და კვლავ რუსეთში მიემგზავრება უმაღლესი განათლების მისაღებად და სამუშაოდ. სომეხი ახალგაზრდები, უმეტესწილად, არ ფლობენ ქართულს და მათთვის საკონტაქტო „უცხო ენად“ ხშირად ისევ რუსული ენა რჩება. თავის მხრივ, ქართველი ახალგაზრდები არ ფლობენ არც სომხურ და არც რუსულ ენას. შესაბამისად, ქართული და სომხური თემის წარმომადგენლები, ფაქტობრივ, კარგავენ ერთმანეთთან ურთიერთობის საშუალებას. მსგავსი ტენდენციის გაგრძელების შემთხვევაში, თუ ამ მხრივ არაფერი შეიცვალა რეგიონში 10-15 წლის მანძილზე, მეზობლად მცხოვრები ეს ორი ეთნიკური ჯგუფი ვერ შეძლებს ერთმანეთთან ურთიერთობას, რაც გამოიწვევს სერიოზულ პრობლებს. სომხური მოსახლეობის დიდ ნაწილს საკმაოდ უჭირს ქართულ ენაზე საუბარი, რომ აღარაფერი ვთქვათ წერა-კითხვასა და სახელწიფო სამსახურებში საქმის წარმოებისათვის საჭირო ცოდნის დონე ზე. ეს განსაკუთრებით მწვავედ იგრძნობა სოფლებში. ქალაქში, კერძოდ, ახალციხეში ქართული ენის ცოდნის პრობლემა სალაპარაკო დონე ნაკლებად იგრძნობა. მოსახლეობას, გარკვეულწილად, აქვს ინფორმაცია ქართული ენის შემსწავლელი სპეციალური კურსების შესახებ, მაგრამ აღნიშნავენ იმასაც, რომ ეს უკანასკნელი ყველასათვის არ არის ხელმისაწვდომი. სომხური მოსახლეობის ნაწილს ახალციხეში შეგნებული აქვს ქართული ენის ცოდნის აუცილებლობა და ცდილობს ენის შესწავლას. ახალციხის რაიონი „ქართულ-სომხურია“: ქართველები მოსახლეობის 59,6 პროცენტს შეადგენენ, ხოლო სომხები 36,6 პროცენტს. ასეთი ეთნიკური კონფიგურაცია ქართული ენის ცოდნის საჭიროებას უფრო აუცილებელს ხდის. იმ რაიონებში კი, სადაც სომხური მოსახლეობა რაოდენობრივად ბევრად ჭარბობს ქართულს (ახალქალაქი (94%25) და ნინოწმინდა (95%25), დამოკიდებულება სახელმწიფო ენისადმი უფრო უარყოფითია და ენის არცოდნით შექმნილი პრობლემები მკვეთრადაა გამოხატული. ახალქალაქის რაიონის მოსახლეობის მხოლოდ მცირე ნაწილი გამოთქვამს „წუხილს“ ქართული ენის არცოდნის გამო და ამაში, ძირითადად, ადგილობრივ ქართველებსა და არასწორ სახელმწიფოებრივ მიდგომას ასახელებს. დღემდე არაქართული მოსახლეობისათვის ქართული ენის სწავლება ცუდად მიმდინარეობდა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. სახელმწიფო ენის სწავლების თვალსაზრისით განხორციელებული ნაბიჯები ნაკლებ შედეგიანად გამოიყურება, განსაკუთრებით, სომხური ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახელებულ ისეთ მუნიციპალიტეტებში, როგორიც ახალქალაქი და ნინოწმინდაა.

სომხური მოსახლეობის იმ ნაწილში, რომელიც სავალდებულოდ არ მიიჩნევს სახელმწიფო ენის შესწავლას, სახელმწიფო ენის დამკვიდრება უფრო ექსპანსიად აღიქმება, ვიდრე ინტეგრაციის საშუალებად. რაც შეეხება მუნიციპალიტეტების ქართული ეთნოსის წარმომადგენლებს, ისინი განიცდიან, რომ სომხური მოსახლეობა ნაკლებ ინტერესს იჩენს ქართული ენის მიმართ. ამაში გარკვეულწილად სახელმწიფოს „ადანაშაულებენ“. „ალბათ, სომხური მოსახლეობა სახელმწიფოს მხრიდან ვერ ხედავს საკმარის მოტივაციას ან ვალდებულებას.“ - ასეთია ქართული მოსახლეობის დამოკიდებულება ქართული ენის შესწავლის მიმართ.

2.1. პრობლემის ჩარჩოებისა და სიმძაფრის შეფასება

ის, რომ არაქართველმა მოსახლეობის უმეტესობამ არ იცის სახელმწიფო ენა, ქმნის არაერთ სირთულეს. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის სირთულეები, რომლებსაც ეთნიკური უმცირესობები სახელმწიფო დაწესებულებებთან მიმართებაში და დასაქმების სფეროში ხვდებიან. ენის არცოდნა ეთნიკურ უმცირესობებს ხელს უშლის მიიღონ გარკვეული სახის მომსახურება ან სამუშაო ადგილები საჯარო სექტორში. გარდა ამისა, ენის არცოდნა მათ სირთულეებს უქმნის ქყვეყნის ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტის შესახებ ადეკვატური ინფორმაციის მიღებაში. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სახელმწიფო ენის არცოდნა აბრკოლებს მათ, იყვნენ ქვეყნის აქტიური მოქალაქეები, აქტიურად ჩაერთონ და ამონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო პოლიტიკის დაგეგმვის, წარმოებისა და მონიტორინგის პროცესში, თუნდაც ადგილობრივი თვითმმართველობის დონე ზეგავლენა იქონიონ ქვეყნის განვითარების მიმართულებაზე. პრობლემის გარკვეული სპექტრი დაკავშირებულია გაუცხოებისა და ნდობის დეფიციტთან ქართულ და სომხურ თემებს შორის, რასაც მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს საურთიერთობო ენის არარსებობა. სომხური ეთნოსის წარმომადგენლებს უფრო მეტად ის აშფოთებთ, რომ სახელმწიფო ენის არცოდნა ხელს უშლით სამუშაო ადგილებისა და სხვადასხვა სახელმწიფო სერვისის მიღებაში, ხოლო ეთნიკური ქართველები ყველაზე დიდ მნიშვნელობას ენობრივი პრობლემების გამო თემებს შორის წარმოქმნილ სირთულეებს ანიჭებენ. არაქართველ მოსახლეობას სახელმწიფო ენის უცოდინრობა ხელს უშლის სულიერი და ინტელექტუალური პოტენციალის რეალიზებაში და ავტომატურად იწვევს მათ იზოლირებას. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქართველებსა და არაქართველებს შორის საკომუნიკაციოდ სახელმწიფო ენის ნაცვლად კვლავდაკვლავ რუსული ენის სისტემატური გამოყენება აკნინებს სახელმწიფო ენის ცოდნის კონსტიტუციურ ვალდებულებას იმ არაქართველთა თვალში, რომლებმაც არ იციან ქართული ენა. ისინი ვერ აცნობიერებენ სახელმწიფო ენის ცოდნის აუცილებლობას, რადგან სახელმწიფო ენის გამოყენების ალტერნატივად კვლევ რუსულ ენაზე კომუნიკაციას მიიჩნევენ. ქართული ენის სწავლების დონე არაქართულ სკოლებში დღესაც არადამაკმაყოფილებელია, არც სახელმწიფოს მხრიდან კეთდება სათანადო აქცენტები სახელმწიფო ენის შესწავლის საჭიროებაზე. დროულად უნდა მოხდეს შესაბამისი საინფორმაციო უზურნველყოფა და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს განემარტოთ, ქართული ენის, როგორც სახელმწიფო ენის ცოდნა, რამდენად დაეხმარება თითოეულს სოციალურ თუ პირად განვითარებაში.

2.2. ანალიზის საჭიროების განსაზღვრა

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამცხე-ჯავახეთში მწვავედ აღიქმება ენობრივი პრობლემა. რეგიონის სომხური მოსახლეობის მხოლოდ მცირე ნაწილი აცნობიერებს სახელმწიფო ენის შესწავლის საჭიროებას და აუცილებლობას; ცდილობენ კიდეც შეისწავლონ იგი, ვინაიდან სწორედ სახელმწიფო ენის სათანადო დონე დაუფლეზე ბაში ხედავენ მრავალი პრობლემის გადაწყვეტის საშუალებას, ასევე პერსპექტივას, უკეთ მოახდინონ საკუთარი შესაძლებლობების, ინტელექტუალური პოტენციალის რეალიზება. არაქართულ სკოლებში ქართული ენა ისწავლება უცხო ენის სტატუსით. თუმცა, რეალურად, ენის სწავლების თუნდაც ამ სტატუსით გათვალისწინებული დონე, სამწუხაროდ, მიღწეული არ არის და სწავლების პრაქტიკა კრიტიკას ვერ უძლებს. ამას არაერთი ფაქტორი განაპირობებს: არასაკმარისი კვალიფიციური მასწავლებლები; სწავლების პროცესში თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისი მეთოდების გამოყენების სიმწირე; ქართული ენის სწავლებისათვის გამოყოფილი არასაკმარისი საათები და ა.შ. ეთნიკური უმცირესობების ერთიან ქართულ სოციუმში ინტეგრირებისათვის წინაღობად გვევლინება სწავლების პროცესში გამოყენებული სახელმძღვანელოებისა და, ზოგადად, ისტორიის სწავლების საკითხიც. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ისტორიის სწავლება არაქართულ სკოლებში შემოღებულია როგორც სავალდებულო საგანი, უნდა ვაღიაროთ, რომ ის ვერ უყალიბებს სათანადო დონის სახელმწიფოებრიობის შეგრძნების ჩამოყალიბებას ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებას და არასაკმარისია სახელმწიფო ცნობიერების დასამკვირებლად. საქმე ისაა, რომ წლების განმავლობაში, არაქართულ სკოლებში სწავლება ხორციელდება მეზობელ ისტორიულ სახელწიფოებში დაბეჭდილი სახელმძღვანელოებით, რომლებიც უსასყიდლოდ გადაეცემა არაქართულ სკოლებს. აღნიშნული სკოლის მოსწავლეებში ისტორიულ სახელმწიფოსთან იდენტიფიკაციას უფრო უწყობს ხელს, ვიდრე ერთიან ქართულ სახელმწიფო სივრცესთან გაიგივებას.

3. პრობლემის ფორმულირება/პრობლემის სტრუქტურირება

3.1. პრობლემის დიაგნოზის დასმა

ენის პრობლემა რჩება უმწვავეს, თუმცა, არა ერთადერთ პრობლემად, რომელიც აბრკოლებს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების სოციალურ და პოლიტიკურ ინტეგრაციას. რაც დრო გადის, ამ პრობლემის სიმწვავე არათუ მცირდება, იზრდება კიდეც. ეთნიკური უმცირესობების ნაწილი გამოხატავს ქართული ენის შესწავლის სურვილს, თუმცა მათივე მნიშვნელოვანი ნაწილი (მათ შორის ახალგაზრდები) სუსტად არიან მოტივირებულები, შეისწავლონ სახელმწიფო ენა, ვინაიდან ნაკლებად ფიქრობენ, რომ ენის შესწავლა გაზრდის ქართულ საზოგადოებაში მათი წარმატების შანსს. მეორე მხრივ, რუსული ენის როლის მუდმივი კლება საზოგადოებრივ ცხოვრებაში კიდევ უფრო ართულებს ქართველებსა და სომხებს შორის ურთიერთობას. ეს ხელს უწყობს როგორც მოსახლეობის ნაწილის მარგინალიზაციას, ისე ეთნიკურ თემებს შორის უნდობლობისა და დაძაბულობის განვითარებას. შესაბამისად, ჩვენ მიერ წარმოდგენილ ანგარიშში პრობლემა ფოკუსირებულია ეთნიკურ უმცირესობებში სახელმწიფო ენის შესწავლის მიმართ ნაკლებ ინტერესსა და მოტივაციაზე. ამ მხრივ, მხედველობაში ვიღებთ იმ გარემოებას, რომ საბოლოო ჯამში გადამწყვეტი მნიშვნელობა მოქალაქეთა მოტივაციას აქვს: ისინი საკმარისად უნდა იყვნენ დაინტერესებულნი ენის შესწავლით; მოტივაციის ნაკლებობის პირობებში ნებისმიერ პროექტს, რომელიც სახელმწიფო ენის ცოდნის ამაღლებისაკენ იქნება მიმართული, ჩავარდნა ემუქრება.

3.2. მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრა

გაიზარდოს სახელმწიფო ენის სწავლების მოტივაცია ეთნიკური სომხებით კომპაქტურად დასახლებულ მუნიციპალიტეტებში (ახალქალაქი და ნინოწმინდა); სახელმწიფო ენის დაუფლების საშუალებების შეთავაზებით სახელმწიფო თავის მოქალაქეებს სთავაზობს ცოდნასა და ჩართულობას. ერთობ მნიშვნელოვანია ისიც, რომ შეთავაზება მოხდეს არა მხოლოდ რიტორიკის დონეზე, არამედ გეგმაზომიერი ღონისძიებების სახით.

4. რეკომენდაციები

ენობრივი პოლიტიკა ქვეყნის პოლიტიკის უმნიშვნელოვანესი საკითხია. ხშირ შემთხვევაში ქვეყნის ენობრივი პოლიტიკა პირდაპირაა მიბმული ქვეყნის ეკონომიკურ პოლიტიკასთან და ეკონომიკური პოლიტიკის კონტექსტიდან გამომდინარეობს. საქართველოს რეალობაშიც ენობრივი პოლიტიკა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია ქვეყნის სტრატეგიული განვითარებისთვის და, შესაბამისად, კომპლექსურ და ერთიან მიდგომას მოითხოვს. ქვემოთ შემოთავაზებული რეკომენდაციები უნდა განიხილებოდეს როგორც ერთიანი სტრატეგიული ხედვის ნაწილი და ხორციელდებოდეს ერთიან რეჟიმში, რადგან პრობლემა მოითხოვს კომპლექსურ და სისტემურ გადაწყვეტას.

გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ეთნიკურად არაქართულ მოსახლეობაში ქართული ენის შესწავლის მიმართ მოტივაციის ზრდა დამოკიდებულია ბევრ ისეთ ფაქტორზე, რომელთა განხილვაც მოცემული ანალიზის ჩარჩოებიდან გადის. თუმცა, მათი ჩამოთვლა აუცილებელია. ესენია: ქართული სახელმწიფოს ეფექტურობისა და ლეგიტიმურობის ხარისხის გაზრდა, სახელმწიფო სტრუქტურებისადმი უმცირესობების ნდობის ამაღლება, ქართული საზოგადოების მეტი ლოიალობა უმცირესობათა მიმართ, საქართველოში მცხოვრებ ეთნიკურ უმცირესობათა წარმომადგენლების მიერ წარმატებული კარიერის შექმნის პრეცენდენტების ზრდა და ა.შ. ასეთ პირობებში ქართული ენის შესწავლის მიმართ ინტერესი ბუნებრივად გაიზრდება.

სახელმწიფო ენის სწავლების მოტივაციის გასაზრდელად საჭიროა სწორი და მიზანმიმართული რეფორმების განხორციელება.

სახელმწიფო ენის პრობლემა სამცხე-ჯავახეთში ამგვარად, პრობლემის გადაჭრის ყველაზე ქმედითი ინსტრუმენტი სახელმწიფო საგანმანათლებლო სისტემაში უნდა ვეძიოთ. ქვემოთ შემოთავაზებულ რეკომენდაციათა პაკეტში ძირითადი აქცენტი სწორედ განათლების პოლიტიკისა და საგანმანათლებლო პროექტების სწორ დაგეგმვასა და მართვაზე კეთდება.

უნდა შეიქმნას და დაფინანსდეს საგანმანათლებლო საგრანტო პროექტი, რომლის მიზანი იქნება ეთნიკურ არაქართველ მოსწავლეებში სხვადასხვა ნომინაციის მქონე კონკურსების ჩატარება და ორგანიზება. აღნიშნული პროექტი გამიზნული იქნება ქართული ენის ცოდნის ხარისხის შემოწმებასა და წახალისებაზე. ასევე შესაძლებელია დაწესდეს სპეციალური ნომინაციაც საქართველის ისტორიის ცოდნის წასახალისებლად, ისევე როგორც ეთნიკურ არაქართველებსა და ქართული ეთნოსის წარმომადგენლებს შორის ისტორიული ურთიერთობების შესახებ ცოდნის ხარისხის გამოსავლენად.

უნდა წარმოებდეს შესაბამისი პიარ-კამპანია, რომლის მიზანიც იქნება ეთნიკური უმცირესობებისათვის სახელმწიფო ენის შესწავლის მიზნისა და უპირატესობების გამოკვეთა და მიწოდება მათ საკუთარ ენაზე. მნიშვნელოვანია, რომ ეთნიკურ უმცირესობში მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი სახელმწიფო ენის შეთავაზებასთან დაკავშირებული ასიმილაციის საფრთხე.

იმ არაქართულ სკოლებს, რომლებიც ქართული ენის ცოდნის საუკეთესო მაჩვენებლებს დააფიქსირებენ, გაეზარდოთ გამოყოფილი ბიუჯეტის შევსების შესაძლებლობები. კონკურსის წესით ყოველწლიურად შეირჩეს რამდენიმე სკოლა თითოეული მუნიციპალიტეტიდან. მნიშველოვანია, რომ აქცენტი გაკეთდეს ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ მუნიციპალიტეტებზე.

ჩამოყალიბდეს ქართული ენის მცოდნე არაქართველი პედაგოგების ქსელი და შემუშავდეს ენის ცოდნის ხარისხის თვითკონტროლის მექანიზმები, რაც გაითვალისწინებს ყოველწლიურ წამახალისებელ ღონისძიებებს იმ პედაგოგებისთვის, რომლებიც ცოდნის ხარისხის გაუმჯობესებას აჩვენებენ.

გაგრძელდეს გამოცდების საკუთარ ენაზე ჩაბარების პრაქტიკა და არსებული პოლიტიკა ეთნიკურად არაქართველი აბიტურიენტების მიმართ, ყოველ შემთხვევაში, საშუალოვადიან პერსპექტივაში, ვიდრე არ შეიქმნება ქართული ენის ცოდნის ხარისხის მნიშვნელოვანი გაუმჯობესების მყარი გარანტიები.

შეიქმნას საჯარო სამსახურში ქართული ენის მცოდნე მოხელეებისათვის დასაქმების შესაძლებლობა. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია წახალისებული იყოს ეთნიკური უმცირესობების ის წარმომადგენლებიც, რომელთაც ქართული ეცოდინებათ თუმდაც დამაკმაყოფილებელ დონეზე. შემდგომში შესაძლებელია მათი აქტიური ჩართვა სხვადასხვა ტრენინგში და ცოდნის ამაღლებაზე მუდმივი ზრუნვა. თუმცა ამ შემთხვევაში ცოდნის ამაღლებისათვის მოტივაცია გარანტირებული იქნება და ტრენინგებში მონაწილეობაც მეტი შედეგის მომტანი აღმოჩნდება.

5. დასკვნა

ეთნიკური უმცირესობებისათვის ქართული ენის სწავლების მოტივაციის ზრდა ხელს შეუწყობს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებში სახელმწიფო ენის შესწავლის ხარისხის გაუმჯობესებას და შექმნის მყარ გარანტიებს კომპაქტურად დასახლებულ ტერიტორიებში განხორციელებული სახელმწიფო ენის შემსწავლელი პროგრამების ეფექტურობის გასაზრდელად. მოტივაციის ზრდა გრძელვადიან პერსპექტივაში ზეგავლენას იქონიებს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების ინტეგრაციის ხარისხზე; გაზრდის მათი მონაწილეობის შესაძლებლობას და უზრუნველყოფს საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში მათ აქტიურ ჩართვას, ასევე დადებითად იმოქმედებს მათ პროფესიულ და კარიერულ წინსვლაზე.

ბიბლიოგრაფია

1. განათლების სისტემის როლი ეთნიკურ უმცირესობათა სამოქალაქო ინტეგრაციაში. სამოქალაქო და სახელმწიფო სექტორებში მოქმედი დაინტერესებული პირების ხედვა. კონფერენციის მასალები. კონსულტაციების და ტრენინგების ცენტრი. თბილისი. 2005. სახელმწიფო ენის პრობლემა სამცხე-ჯავახეთში

2. „პოლიეთნიკური საზოგადოების პრობლემები სამცხე-ჯავახეთში“. დემოკრატ მესხთა კავშირის პროექტის „დიალოგი პრობლემის მოგვარების საუკეთესო გზაა“ ფარგლებში.

3. ენობრივ პრობლემებთან და განათლებასთან დაკავშირებული კონფლიქტის შესაძლებლობა ქვემო ქართლის რეგიონში. ანალიტიკური ანგარიში ქვემო ქართლში კულტურათა შორის თანამშრომლობის კავშირი ხიდის (გარდაბანი) და საქართველოში აზერბაიჯანელ ქალთა კავშირის (მარნეული) თანამონაწილეობით. მშვიდობის, დემოკრატიის დ აგანვითარების კავკასიური ინსტიტუტი. თბილისი. 2006.

4. ერთი საზოგადოება, მრავალი ეთნოსი - ეთნიკური მრავალფეროვნება და სამოქალაქო ინტეგრაცია საქართველოში. მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი. თბილისი. 2003.

5. ენობრივი პოლიტიკა და განათლება მრავალფეროვან საზოგადოებებში. თბილისი 2006.

6. Армянское и азербайджанское меньшинства грузиию. 12 Доклад Крайсис груп 178. Европа - 22 ноября.

სოფიო კოსტავა
ქალაქი გურჯაანი, 2008 წელი

1. პრობლემის აღწერა

საქართველოში არაერთი რეფორმა განხორციელდა სხვადასხვა სფეროში, თუმცა რეფორმების ფონზე, მაინც სერიოზულ პროლემად რჩება, ერთი შეხედვით, თითქოს უმნიშვნელო საკითხები, რომლებიც აქტუალურად დგას დღის წესრიგში და საზოგადოების თუ ხელისუფლების მხრიდან სასწრაფო რეაგირებას საჭიროებს. მათ შორისაა: გაზიფიკაცია, წყლისა და ელექტროენერგიის პრობლემა, დასუფთავება და ასე შემდეგ. თითოეული მათგანის მოსაგვარებლად ტარდება სხვადასხვა სახის ღონისძიებები, ხორციელდება სახელმწიფო თუ საზოგადოებრივი პროექტები, მათ მოგვარებაზე ერთდროულად ზრუნავენ როგორც სახელმწიფო, ისე საზოგადოებრივი და კერძო ორგანიზაციები, თუმცა აშკარაა, რომ ყველა პრობლემას თანაბარი ყურადღება არ ექცევა, არ ხდება მათი პრიორიტეტიზაცია, ხოლო ზოგიერთი მათგანის გადაჭრა უკანა პლანზე ინაცვლებს და მხოლოდ სიტუაციის გამწვავების, კრიზისული სტადიის მიღწევის შემდეგ იწყება რეაგირების მექანიზმების ამოქმედება და ისიც ძალიან ნელი ტემპით. ამგვარ პრობლემათა ნუსხაში აღმოჩნდა გურჯაანის საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით დაბინძურება. მიუხედავად იმისა, რომ ბიუჯეტიდან ხდება სახსრების მობილიზება ქალაქის დასასუფთავებლად და საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ურბანული ინსტიტუტიც ახორციელებდა პროექტს ზემოხსენებული პრობლემის გადასაჭრელად, ეს საკითხი დღემდე ღიად რჩება.

პრობლემის შერჩევა შემთხვევით არ მომხდარა; მოსახლეობასთან ადგილ გამართული შეხვედრისას გამოიკვეთა რამდენიმე პრობლემა: 1. დასუფთავების პრობლემა (შეხვედრაზე ითქვა, რომ „მთელი ქალაქი ნაგავსაყრელადაა ქცეული“); 2. წყლის პრობლემა (სოფლებში არ არის წყლის სისტემა, მოსახლეობას წყალი წყაროებიდან მოაქვს, ქალაქში კი, მიუხედავად იმისა, რომ წყალი არის, სასმელად არ გამოდგება და მოსახლეობის 80%25 სასმელ წყალს ყიდულობს); 3. სანიაღვრე არხების პრობლემა (დაბინძურებულია და თითქმის აღარ ფუნქციობს); 4. ახალგაზრდებისთვის გასართობი ადგილების არარსებობა (არ არის კინო, თეატრი, კეთილმოწყობილი პარკი, ბავშვებისთვის გასართობი ატრაქციონები). ქალაქში გადასაწყვეტია გაზიფიკაციის, საკანალიზაციო ჭების, უკანონო ნაგავსაყრელების, მაწანწალა ძაღლებისა და ხევების დაბინძურების პრობლემები. აღნიშნული ჩამონათვალი აჩვენებს, რომ პრობლემათა უმრავლესობა დაკავშირებულია დასუფთავებასთან.

1.1. სიტუაციის ანალიზი

მომსახურეობის მიმწოდებელი

ქალაქ გურჯაანის ქუჩების დაგვა-დასუფთავებას, ასევე საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანას უზრუნველყოფს შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისი. იგი არის ქალაქ გურჯაანის მუნიციპალიტეტის გამგეობის მიერ გამოცხადებულ ტენდერში გამარჯვებული და მას ხელშეკრულება აქვს გაფორმებული მუნიციპალიტეტის გამგეობასთან. ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ სამუშაოების შესრულებას უზურნველყოფს შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისი, ხოლო ქალაქის გამგეობა ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ხელშეკრულებით გათვალისწინებული თანხა.

ქალაქში დასაგველი ტერიტორიის ფართობია 139700 კვადრატული მეტრი, ხოლო ალაქიდან გასატანი ნაგვის მოცულობა შეადგენს 560 კუბურ მეტრს თვეში (იხ. დანართი 4).

მუნიციპალიტეტის გამგეობასა და შ.პ.ს. ქ. გურჯაანის კომუნალურ სერვისს შორის დადებულ ხელშეკრულებაში არ არის მითითებული, რამდენ ქუჩას უნდა მოემსახუროს შ.პ.ს. დაგვა-დასუფთავებითა და ნარჩენების გატანით, თუმცა შ.პ.ს.-ის დირექტორის თქმით, ორგანიზაცია ემსახურება რვა ცენტრალურ ქუჩას, ხოლო მხოლოდ საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანით ემსახურება 30 ქუჩას (ქუჩების სრული ჩამონათვალი იხ. დანართში 2).

ხელშეკრულებაში ასევე არ არის მითითებული, თუ სად უნდა მოხდეს ნაგვის მიტანა. მიუხედავად იმისა, რომ გამოყოფილია სპეციალური ადგილი ნაგავსაყრელისთვის ქალაქგარეთ, იქ საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანა ვერ ხერხდება ნაგავსაყრელისაკენ მიმავალი გზის ავარიული მდგომარეობის გამო. ნარჩენების გაცლა ხდება ძველ (საბჭოთა პერიოდში არსებულ) ნაგავსაყრელზე, რომელიც დღეისათვის გაუქმებულია.

როგორც ვხედავთ, ქალაქ გურჯაანში, დასუფთავების მხრივ, კატასტროფული სიტუაციაა და დროულად საჭიროებს რეაგირებას.

ორგანიზაციის ტექნიკური მდგომარეობა

შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისის განკარგულებაშია სამი სპეცავტომანქანაა, დასაქმებულია 47 თანამშრომელი, აქედან 38 ემსახურება ქალაქის დასუფთავებას.

გარდა ამისა, შ.პ.ს.-ის განკარგულებაშია 140 საყოფაცხოვრებო ნარჩენების შემკრები ბუნკერი, რომლებიც განთავსებულია 12 ქუჩაზე (ქუჩების დასახელებები იხ. დანართში 4)

ფინანსური მდგომარეობა

შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისის დირექტორის ინფორმაციით ემოსავლებმა 2008 წლის მონაცემებით (11 თვის მონაცემებით) შეადგინა 117300 ლარი. აქედან თანამშრომლების სახელფასო ფონდი იყო 72480 ლარი, (61,8%25), ტექნიკური ხარჯი - 44820 ლარი (38,2%25).

თუმცა შ.პ.ს. არქიტრავი-XXI-ის მიერ გურჯაანის დაგვის და ნაგვის გატანის მომსახურებისათვის შედგენილი წინასწარი ცხრათვიანი ლოკალურ-რესურსული ხარჯთაღრიცხვის მიხედვით, რომელიც ასევე მოგვაწოდა შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისის დირექტორმა, სახელფასო ფონდი უნდა შეადგენდეს 41100 ლარს (50,5%25), ძირითადი საცხებ-საწვავი მასალების ხარჯი 34201 ლარს (42%25), ინვენტარის ხარჯი 4540 ლარს (5,5%25), მოგება 1600 ლარს (2%25), ჯამი 81 441 ლარს, ხოლო დ.ღ.გ. - 14659 ლარს (18%25).

ხელშეკრულება ორგანიზაციას გაფორმებული აქვს 1150 კომლთან (ქალაქ გურჯაანის მოსახლეობისა და კომლების სრული რაოდენობა იხ. დანართში 4)

ადგილობრივი მოსაკრებლები

ქ. გურჯაანის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ერთ კომლ მოსაკრებლის განაკვეთი განსაზღვრულია ერთი ლარის ოდენობით, ხოლო მარტოხელა ადამიანებისთვის 0.5 ლარის ოდენობით.

იურიდიული პირების სამეწარმეო საქმიანობისათვის გამოყენებულ ყოველ ერთ კვადრატულ მეტრზე მოსაკრებლის განაკვეთი განსაზღვრულია 0.25 ლარის ოდენობით, სასურსათო მაღაზიებისთვის და სამრეწველო ობიექტებისთვის 0.2 ლარის ოდენობით.

ერთი კვადრატული მეტრი ფართობის დასუფთავების განაკვეთი საბიუჯეტო და მუნიციპალიტეტის ორგანიზაციებისათვის შეადგენს 0.01 ლარს.

დღეისათვის, შ.პ.ს.-ის ინფორმაციით, მოსახლეობიდან ყოველთვიურად ხდება დაახლოებით ორი ათასი ლარის ამოღება.

1.2. პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობები

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ პრობლემის გადასაჭრელად ქალაქში საკმაოდ დიდი სამუშაოები ჩაატარა ურბანულმა ინსტიტუტმა. ორგანიზაციამ ქალაქ გურჯაანს გადასცა ერთი ნაგავმზიდი ავტომანქანა, 70 ბუნკერი, ერთი კომპიუტერი თავისი კვების წყაროთი. გარდა ამისა, 2005 წლის ოქტომბერში ახალგაზრდულმა ჯგუფმა ურბანული ინსტიტუტის დახმარებით ჩაატარა ქუჩების სისუფთავის რეიტინგი და სოციოლოგიური გამოკითხვა, რის საფუძველზეც მოხდა ქ. გურჯაანში დასუფთავებისა და საყოფაცხოვრებო ნაგვის გატანის მომსახურების შეფასება.

ქალაქის ტერიტორია დაიყო ხუთ უბნად - ცენტრალურ, 9 აპრილის, სამოცბინიან, ახტალის და ვაშლების უბნებად. რეიტინგი ჩატარდა 41 ქუჩაზე, თითოეულ უბანში შემავალი ქუჩები დაიყო კვარტლებად კვლევა ჩატარდა 326 კვარტალში. კვლევისას ქუჩის შეფასება ხდებოდა შემდეგი ქულებით: 1,0 - 1,5 (კარგი), 2,0 - 2,5 (საშუალო), 3,0 - 4,0 (ცუდი) (დანართი 8).

ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა დადებითი შედეგები: კარგი (1,0--1,5) შეფასებულია ქუჩების - 93%25, საშუალოდ (1,5-2,0) - 7%25, ხოლო ცუდი (2,5-4,0) ქუჩების - 0%25 (დანართი 8).

რაც შეეხება სოციოლოგიურ გამოკითხვას, გამოიკითხა სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფის 400 რესპოდენტი ქალაქის სხვადასხვა უბანში. გამოკითხვის შედეგად გაირკვა, რომ, მოსახლეობის 6,5%25-ის აზრით, ქალაქი არის სუფთა, 57,75%25-ის აზრით - საშუალოდ ჭუჭყიანი, ხოლო 35,75%25-ის აზრით კი - ჭუჭყიანი. (იხ. დანართი 7)

1.3. წარსული პოლიტიკის შეფასება

ურბანული ინსტიტუტისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთობლივი მუშაობის შედეგად, დასუფთავების მხრივ, ქალაქ გურჯაანში მდგომარეობა აგრძნობლად გაუმჯობესდა, თუმცა ერთობლივი მუშაობის შეწყვეტის, რეიტინგებისა და გამოკითხვების დამთავრების შემდეგ მდგომარეობა უარესობისკენ შეიცვალა. ამას ადასტურებს როგორც შ.პ.ს.-ის წარმომადგენელი, ისე მოსახლეობის გამოკითხვა (გამოკითხვა ჩაატარეს არასამთავრობო ორგანიზაცია კახეთის ხმის მოხალისეებმა. იხ. დანართი 5).

2. პრობლემის სტრუქტურირება

2.1. აქტორები

პრობლემის გადაწყვეტის პროცესში ჩართული მხარეები შეიძლება იყვნენ:

შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისი;

ქალაქ გურჯაანის მოსახლეობა;

გურჯაანის მუნიციპალიტეტის გამგეობა;

გურჯაანის მუნიციპალიტეტის საკრებულო;

ადგილობრივი საზოგადოებრივი ორგანიზაციები;

ადგილობრივი მას-მედიის საშუალებები.

2.2. მიზნები და ამოცანები

მიზანი

ქალაქ გურჯაანში შეუგროვებელი საყოფაცხოვრებო ნარჩენების შედეგად წარმომდგარი საშიშროებებისაგან (ჯანდაცვისა და უსაფრთხოების თვალსაზრისით) გარემოს დაცვის უზრუნველყოფა.

ამოცანა

1. მომსახურეობის გაუმჯობესების გზით ჯანმრთელი და უსაფრთხო გარემოს შექმნა;

2. მოქალაქეთა ზოგადი კმაყოფილების გაზრდა მიწოდებული სერვისით და ცხოვრების უფრო მაღალი დონის უზრუნველყოფა.

3. ალტერნატივების ანალიზი

3.1. ალტერნატივების აღწერა

პრობლემის გადასაწყვეტი გზების ძიებაში გამოიკვეთა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ალტერნატივა. ესენია:

საინიციატივო ჯგუფის შექმნა

ეს ჯგუფი უნდა შექმნას პრობლემის მოგვარებით დაინტერესებულმა მხარეებმა. ასეთები არიან: მოსახლეობა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, ადგილობრივი თვითმმართველობა და შ.პ.ს. გურჯაანის კომუნალური სერვისი. მათ უნდა ჩამოაყალიბონ ერთობლივი მონიტორინგის ჯგუფი, რომელიც ტრენინგს გაივლის თემაზე „მონიტორინგისა და სოციოლოგიური კვლევების წარმოება“. მონიტორინგის ჯგუფი ჩაატარებს საფუძვლიან კვლევას, გამოიკითხავს მოსახლეობის აზრს ქალაქის დასუფთავებასთან დაკავშირებით, გამოკითხვისა და შეფასების შედეგების მიხედვით, საინიციატივო ჯგუფი დასახავს მოქმედების გეგმას. მონიტორინგის ჯგუფმა უნდა განახორციელოს ფოტო-შეფასება დასუფთავებისა და ნაგვის გატანის მონიტორინგისათვის. საინიციატივო ჯგუფი საშუალებას იძლევა, მოსახლეობა აქტიურად ჩაებას პრობლემის გადაწყვეტაში. მან უნდა შეიტანოს საკრებულოში ინიციატივა სანქციების შემოღების თაობაზე, რაც გულისხმობს იმ სავაჭრო და საწარმოო ობიექტების დაჯარიმებას, რომლებიც ანაგვიანებენ თავიანთ მიმდებარე ტერიტორიას. სანქციების დაწესება უნდა გააკონტროლოს მუნიციპალიტეტის შესაბამისმა სამსახურმა.

საინიციატივო ჯგუფის მუშაობა ძალიან ეფექტური შეიძლება იყოს, რადგან ის ითვალისწინებს მოსახლეობის აზრსა და ინტერესებს; მომსახურეობის ხარისხის გაზრდის შემთხვევაში, სავარაუდოა, რომ მოსახლეობა აღარ იტყვის უარს შ.პ.ს.-სთან ხელშეკლების გაფორმებასა და გადასახადის გადახდაზე. შესაბამისად, გაიზრდება მოსახლეობიდან თანხის ამოღება.

მოსახლეობის თვითშეგნების ამაღლება და სამოქალაქო
აქტივობის გაზრდა სხვადასხვა ღონისძიებით

ეს გულისხმობს საწარმოს ხელმძღვანელობის მიერ შემდეგი საქმიანობის განხორციელებას:

ამგვარი ალტერნატივა ფინანსურად იაფია, ვინაიდან თანხები საჭირო არის მხოლოდ ბეჭდვისა და ღონისძიებების ტექნიკური უზრუნველყოფისათვის, თუმცა მისი ეფექტურობა ნაკლებია. მოსახლეობის გამოკითხვიდან ჩანს, რომ ეს პრობლემა, მოქალაქეთა აზრით, მთლიანად დასუფთავების სამსახურის გადასაწყვეტია; აქედან გამომდინარე, შეიძლება ღონისძიება ჩატარდეს, მაგრამ საბოლოო შედეგ მნიშვნელოვანი გავლენა არ იქონიოს.

ტრენინგი შპს გურჯაანის კომუნალური სერვისის
თანამშრომლებისათვის მენეჯმენტის საკითხებში

ალტერნატივა გულისხმობს შ.პ.ს. ქ. გურჯაანის კომუნალური სერვისის თანამშრომელთა გარკვეული ნაწილის მენეჯმენტის საკითხებში დატრენინგებას, რაც ორგანიზაციას დაეხმარება თანხების პრიორიტეტების მიხედვით ეფექტურად გადანაწილებაში, კადრების გადახალისებასა და ბიუჯეტის ეფექტურ დაგეგმვაში. ალტერნატივა პირდაპირ გავლენას არ ახდენს პრობლემაზე; იგი შეიცავს იმის გარკვეულ რისკსაც, რომ მოსალოდნელი შედეგი შეიძლება ვერ მივიღოთ.

საინფორმაციო და შემეცნებითი ხასიათის სარეკლამო
კამპანიის ჩატარება

ალტერნატივა გულისხმობს ადგილობრივ ტელევიზიაში სპეციალური გადაცემების მოწყობას, ღია ეთერში დებატების გამართვა დაინტერესებულ და დასუფთავებაზე პასუხისმგებელ ორგანიზაციებს შორის, სოციალური კლიპების მომზადებას და სატელევიზიო ეთერში გაშვებას, საინფორმაციო ხასიათის ბუკლეტებისა და ლიფლეტების გამოცემას.

საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანის გადასახადის ფორმის შეცვლა

ამჟამად ქალაქ გურჯაანში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანის გადასახადია ფიქსირებული ერთი ლარი კომლზე, ხოლო ქალაქ გურჯაანის საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით დაბინძურება მარტოხელა ადამიანებზე 0,5 ლარი. გადასახადს იხდის დაახლოებით 2000 კომლი. ეს ალტერნატივა გამოიკვეთა გამგებლის მოადგილის მიერ გაკეთებული განცხადების საფუძველზე. მისი თქმით, მოსახლეობის მიერ ბიუჯეტში შეტანილი თანხა არ არის საკმარისი შესაბამისი მომსახურებისათვის. მთლიანად ქალაქ გურჯაანში 3650 კომლია და 11000 ბინადარი (იხ. დანართი 2); მოსახლეობის ასმა პროცენტმაც რომ გადაიხადოს მომსახურების გადასახადი, მაქსიმალური თანხა იქნება 3650 ლარი; თუ შეიცვლება გადასახადის ფორმა, ანუ დაწესდება სულადობრივი გადასახადი დაახლოებით 0.5 ლარი მოსახლე ზე, მაშინ მაქსიმალური თანხა იქნება 5500 ლარი, ხოლო ამოღების არსებული სისტემით - საშუალოდ 3015 ლარი (გამოთვლის სისტემა იხ. დანართი 6) ეს ნიშნავს, რომ ბიუჯეტში შემოსული თანხა გაიზრდება, მინიმუმ, 1015 ლარით და, მაქსიმუმ, 1850 ლარით.

ფინანსური თვალსაზრისით, ეს ალტერნატივა ყველაზე იაფია, თუმცა საჭირო იქნება საკრებულოს სხდომის მოწვევა და გადასახადის ფორმისა და განაკვეთის განსაზღვრა კანონით გათვალისწინებული ზღვრული ოდენობების ფარგლებში.

მაგრამ აღნიშნულ ალტერნატივას აქვს ერთი ნაკლი: მოსახლეობის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ფიქსირებულ გადასახადს მხარს უჭერს მოსახლეობის 89%25, ხოლო სულადობრივს - მხოლოდ 10%25 (იხ. დანართი 5). ასე რომ, თუ მოსახლეობა უარს იტყვის ამ სახის გადასახადის გადახდაზე, შესაძლებელია ალტერნატივამ არ იმუშაოს.

შ.პ.ს.-სათვის სახელმწიფო დაფინანსების გაზრდა

ალტერნატივა გულისხმობს შ.პ.ს.-სათვის სახელმწიფო დაფინანსების გაზრდას სრული განაკვეთით. სახელფასო ფონდის გაზრდა აუცილებელია ორი მიზეზით: პირველი - თანამშრომლებს გაეზარდოთ მოტივაცია, მეორე - მომსახურების გაუმჯობესების შემდეგ გაიზარდოს დასასუფთავებელი ტერიტორიის ფართობი, რაც ზრდის სამუშაოს მოცულობას. აუცილებელია გაიზარდოს ტექნიკური დაფინანსებაც; დირექციამ მასზედ დაკისრებული მოვალეობები უკეთ რომ შეასრულოს, ესაჭიროება ნაგვის გადამზიდი სპეციალიზირებული მანქანა და ექსკავატორი, დამატებით შესაძენი იქნება ბუნკერები, რომელთაც განათავსებენ იმ ადგილებში, სადაც ყველაზე მეტად არის ამის მოთხოვნილება. მანქანის შეძენას, რა თქმა უნდა, მოჰყვება საწვავის ხარჯის გაზრდა. შესაძენი იქნება ინვენტარიც (ცოცხი, ხელთათმანი, ნიჩაბი, საწვიმარი ლაბადა, რეზინის ჩექმა, სპეცკომბინიზონი და ა.შ.).

შ.პ.ს. ქ. გურჯაანის კომუნალური სერვისის ტექნიკური ბაზის
განახლება სახელმწიფო გრანტით

ალტერნატივა გულისხმობს დამატებითი ბუნკერების შეძენას, მანქანის ტექნიკურად გამართვას. ალტერნატივა გამოიკვეთა შ.პ.ს. ქალაქ გურჯაანის კომუნალური სერვისის დირექტორთან ბატონ დავით იმერლიშვილთან ინტერვიუს დროს. მან აღნიშნა, რომ იმ ადგილებში, სადაც ინტენსიურად იყრება ნაგავი (ეს არის, ძირითადად, ხევები და მათი მიმდებარე ტერიტორიები, სადაც ნაგვის დაგროვება გარდა ეკოლოგიური საფრთხისა, ქმნის წყალდიდობის დროს ხევიდან წყლის გადმოსვლის საშიშროებასაც) არ არის განთავსებული ბუნკერები, მათი არასაკმარისი რაოდენობის გამო. ასევე აღნიშნა, რომ უკვე ამორტიზირებული მანქანები ხშირად ფუჭდება (იგულისხმება ძველი მანქანები) და აუციებელი ხდება მათი შეკეთება, რასაც გაცილებით მეტი თანხა სჭირდება, ვიდრე ეს ბიუჯეტით არის გათვალისწინებული. აუცილებელია ერთი სპეციალური ნაგავსაყრელი მანქანის ყიდვაც, ვინაიდან ერთი ნაგავსაყრელი მანქანა ერთ შემოვლაზე მხოლოდ 70 ბუნკერს ემსახურება. ამ ეტაპზე განსატვირთია 140 ბუნკერი. მათ დასაცლელად ერთ მანქანას სჭირდება ორი შემოვლა. ამაზე კი დაახლოებით 6-7 საათი მიდის. ბუნკერების დამატების შემდეგ (ინტერვიუდან გამოიკვეთა, რომ ქალაქს სჭირდება, სულ მცირე, 100 ბუნკერი მაინც, შეიძლება მეტიც, ეს არის ზედაპირული მონაცემი) ერთი მანქანა ვერ შეძლებს მოემსახუროს ბუნკერების გაზრდილ რაოდენობას.

ასევე აუცილებელია დამატებითი კომპიუტერისა და სხვა ტექნიკური საშუალებების შეძენა.

3.2. კრიტერიუმების შერჩევის პრინციპი

ალტერნატივების შესაფასებლად შეირჩა 5 ძირითადი კრიტერიუმი, ესენია:

ნებისმიერი პრობლემის გადაწყვეტისას უპირატესი მნიშვნელობა აქვს საუკეთესო შედეგის მიღებას, ამიტომ ეფექტურობას მიენიჭა 30%25, საზოგადოებრივ აზრსა და ღირებულებას - ერთნაირად 20%25, ვინაიდან ეს ორი კრიტერიუმი ამ შემთხვევაში, თანაბარი მნიშვნელობისაა: ღირებულება მნიშვნელოვანია იმის გამო, რომ გამოჩნდეს რამდენად არის ფინანსურ ფაქტორზე დამოკიდებული ალტერნატივის ეფექტურობა; საქმე ისაა, რომ შესაძლებელია, ერთი შეხედვით, ფინანსურად არცთუ ისე ძვირადღირებული ალტერნატივა ეფექტური იყოს, ვიდრე - ყველა ძვირადღირებული; საზოგადოებრივი აზრის გათვალისწინება ყოველთვის აუცილებელია ისეთი პრობლემის გადაწყვეტის დროს, რომელიც თვით ამ საზოგადოებას ეხება; მაგალითად: მოსახლეობის გამოკითხვის შედეგად გამოირკვა, რომ მოსახლეობის მხოლოდ 10%25 უჭერს მხარს მეხუთე ალტერნატივას - საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანის გადასახადის ფორმის შეცვლას - ხოლო 89%25 წინააღმდეგია.

ერთნაირი 15-15%25 მიენიჭა რისკ-ფაქტორსა და ქმედითობას. რისკ-ფაქტორი გულისხმობს, თუ რა რისკები არსებობს ალტერნატივასთან დაკავშირებით, რამდენად დიდია ალტერნატივის ჩავარდნის შესაძლებლობა; მაგალითად, მეხუთე ალტერნატივის შემთხვევაში: თუ საზოგადოება არ მიიღებს ალტერნატივას, შეიძლება ის, საერთოდ, არ განხორციელდეს. რაც შეეხება ქმედითობას, ის გულისხმობს, შეინარჩუნებს თუ არა ალტერნატივა ქმედითუნარიანობას ცალკეული კომპონენტების ჩავარდნის შემთხვევაში.

მართალია, ალტერნატივებისთვის შესაძლებელი იყო მიგვესადაგებინა კიდევ სხვა კრიტერიუმებიც, მაგალითად, შესაბამისობა კანონთან და საიმედოობა, მაგრამ მიმაჩნია, რომ, რომ ეს ხუთი კრიტერიუმი საკმარისად ასახავს თითოეული ალტერნატივის დადებით და უარყოფით მხარეებს.

3.3. უპირატესი ალტერნატივის აღწერა

სათანადო ანალიზის საფუძველ დადგინდა თითოეული ალტერნატივის გავლენა საერთო შედეგებზე. შეფასების სისტემაში, ეფექტურობის მხრივ, 7 ქულას მივანიჭებდი სახელმწიფოს მხრიდან შპს-ის დაფინანსებას, ხოლო საინიციატივო ჯგუფის შექმნას მივანიჭებდი 6 ქულას. მიუხედავად იმისა, რომ, ეფექტურობის მხრივ, საუკეთესო ალტერნატივა სახელმწიფოს მხრიდან შპს-ის დაფინანსებაა, უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტორი, რომ პრობ ლემის გადაწყვეტისას ფინანსურ შეზღუდვებს ვერ გავექცევით: იმ რაოდენობის თანხის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გამოყოფა, რაც საჭიროა პრობლემის გადასაწყვეტად, თითქმის წარმოუდგენელია. სწორედ ამიტომ მიმაჩნია, რომ, რეალურად, საუკეთესო იქნება ის ალტერნატივა, რომელიც საუკეთესო ეფექტურ შედეგს იძლევა ნაკლები ფინანსებით.

ამის საფუძველზე გამოიკვეთა პრიორიტეტული ალტერნატივა. ესაა: საინიციატივო ჯგუფის შექმნა. ალტერნატივა გულისხმობს სამუშაო ჯგუფის შექმნას პრობლემის მოგვარებით დაინტერესებული მხარეებისაგან. ასეთები არიან: მოსახლეობა, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, ადგილობრივი თვითმმართველობა და შპს გურჯაანის კომუნალური სერვისი. მათ უნდა ჩამოაყალიბონ ერთობლივი მონიტორინგის ჯგუფი, რომელიც დატრენინგდება თემაზე „მონიტორინგისა და სოციოლოგიური კვლევების წარმოება“. მონიტორინგის ჯგუფი სასურველია დაკომპლექტებული იყოს 16-იდან 25 წლამდე 10-15 ახალგაზრდა მოხალისით. დატრენინგების შემდეგ ჯგუფი შეიმუშავებს სპეციალურ შეფასებით სისტემას ქუჩების დანაგვიანებასთან დაკავშირებით. შემდეგ მონიტორინგის ჯგუფი ჩაატარებს ყოველკვარტალურ საფუძვლიან კვლევას, გამოიკითხავს მოსახლეობის აზრს ქალაქის დასუფთავებასთან დაკავშირებით, ასევე განახორციელებს ფოტო-შეფასებას დასუფთავებისა და ნაგვის გატანის კონტროლის განსახორციელებლად. გამოკითხვისა და შეფასების შედეგების მიხედვით საინიციატივო ჯგუფი დასახავს მოქმედების გეგმას.

ალტერნატივა საშუალებას იძლევა გაკონტროლდეს როგორც შპს ქ. გურჯაანის კომუნალური სერვისის თანამშრომელთა მიერ საქმის კეთილსინდისიერად შესრულება, ისე მოსახლეობის აქტიური ჩართვა პრობლემის გადაწყვეტაში. საინიციატივო ჯგუფმა უნდა შეიტანოს საკრებულოში ინიციატივა სანქციების შემოღების თაობაზე, რაც გულისხმობს იმ სავაჭრო და საწარმოო ობიექტების დაჯარიმებას, რომლებიც ანაგვიანებენ თავიანთ მიმდებარე ტერიტორიას. სანქციების დაწესება უნდა გააკონტროლოს მუნიციპალიტეტის შესაბამისმა სამსახურმა.

ფინანსური თვალსაზრისით, თანხა საჭირო იქნება ჯგუფის დატრენინგებისათვის, გამოკითხვებსა და შეფასებაზე გაწეული შრომის ასანაზღაურებლად (ჰონორარი არ უნდა აღემატებოდეს 50 ლარს თითოეულისათვის), საკანცელარიო მასალისათვის; საჭირო იქნება ერთი სპეციალისტის აყვანა, რომელიც სპეციალუქალაქ გურჯაანის საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით დაბინძურებარი პროგრამის ფარგლებში დააჯამებს გამოკითხვისა და შეფასების შედეგებს; საჭირო იქნება სპეციალური კომპიუტერული პროგრამის შეძენა შედეგების დასაჯამებლად; ერთი ციფრული ფოროაპარატის შეძენა ფოტო-კონტროლის განსახორციელებლად. შესაძლებელია გარკვეული ტექნიკური დახმარება გამოყონ გურჯაანში არსებულმა ადგილობრივმა საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა. ასევე საჭირო იქნება დროის მიხედვით მანქანების გადაადგილების ზუსტი გრაფიკის შემუშავება და მისი მოსახლეობისათვის გაცნობა მას-მედიის ან სპეციალური საინფორმაციო ფურცლების საშუალებით.

აღნიშნული ალტერნატივა, მიუხედავად იმისა, რომ ფინანსურად არ არის ძვირად ღირებული, გამოირჩევა საბოლოო შედეგებისა და ეფექტურობის მაღალი მაჩვენებლებით (იხ. დანართი 1).

4. დასკვნა

მიუხედავად იმისა, რომ ერთ-ერთი ალტერნატივა გამოიკვეთა როგორც საუკეთესო, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა დანარჩენი ალტერნატივის განხორციელება გაზრდის ამ ალტერნატივის ეფექტურობას. მაგალითად, მოსახლეობის თვითშეგნების ამაღლება და სამოქალაქო აქტივობის გაზრდა სხვადასხვა ღონისძიებით, ასევე ფართომასშტაბიანი საინფორმაციო და შემეცნებითი ხასიათის სარეკლამო კამპანია ხელს შეუწყობს მოსახლეობის უფრო მეტად ჩართულობას პრობლემის მოგვარების საკითხში. შ.პ.ს. ქ. გურჯაანის კომუნალური სერვისის ტექნიკური ბაზის განახლება და თანამშრომლებისთვის სახელფასო ფონდის მომატება გაზრდის მოტივაციას მომსახურების ხარისხის გასაუმჯობესებლად. აქედან გამომდინარე, სასურველია პრობლემის მოგვარებით დაინტერესებულმა ყველა მხარემ გაინაწილოს პასუხისმგებლობა და კეთილსინდისიერად შეასრულოს მასზე დაკისრებული ვალდებულებები.

დანართები

დანართი 1

დანართი 2

გურჯაანის მუნიციპალიტეტის გამგეობის ქალაქ გურჯაანის ტერიტორიული ორგანოს რწმუნებულ ბატონ გია აბესაძისათვის გადაცემული წერილი:

1. რამდენი ქუჩა და ხევია გურჯაანში? (მიუთითეთ მათი დასახელებები)

2. რამდენია ქალაქ გურჯაანის მოსახლეობა თქვენს ხელთ არსებული ინფორმაციის მიხედვით? (რომელი წლის და რომელი აღწერის მონაცემებით)

3. თუ გაქვთ ინფორმაცია, რამდენი კომლი ცხოვრობს თითოეულ ქუჩაზე? (რომელი წლის მონაცემებით)

4. თუ ყოფილა მოქალაქეთა მხრიდან თქვენს სახელ რაიმე სახის საჩივარი ან ინიციატივა ქალაქის ტერიტორიაზე დასუფთავებასთან დაკავშირებით?

გურჯაანის მუნიციპალიტეტის გამგეობის ქალაქ გურჯაანის ტერიტორიული ორგანოს რწმუნებულ ბატონ გია აბესაძის საპასუხო წერილი:

1. ქ. გურჯაანში არის 75 დასახელების ქუჩა, 30 ჩიხი და 29 შესახვევი. ქალაქის ტერიტორიაზე გადის 4 ხევი: ბელახევი, ვეძირული, ნავთისხევი და ახტალის ხევი.

2. 2000 წლის მონაცემებით, ქალაქ გურჯაანში ცხოვრობს 11000 მაცხოვრებელი, 3650 კომლი.

3. ქალაქ გურჯაანის ტერიტორიულ ორგანოში მოქალაქეთა წერილობითი საჩივარი დასუფთავებასთან დაკავშირებით არ შემოსულა, თუმცა პერიოდულად ხდება დასუფთავებასთან დაკავშირებით მოქალაქეებისაგან ინფორმაციის მიღება ამა თუ იმ ქუჩაზე პრობლემების შექმნის თაობაზე.

დანართი 3

პოლიკლინიკების გაერთიანების ხელმძღვანელ ქალბატონ სოფიკო ელიზბარაშვილისთვის გადაცემული წერილი:

1. გთხოვთ გვაცნობოთ, თქვენს ხელთ არსებული ინფორმაციით, 2007 და 2008 წლის ნოემბრამდე ლეიშმანიოზის რამდენი შემთხვევა დაფიქსირდა გურჯაანის მუნიციპალიტეტში? (გთხოვთ დააზუსტოთ დაავადებულთა ასაკი)

2. რა იწვევს ლეიშმანიოზს და რა გართულებები მოჰყვება მას?

3. გთხოვთ გვაცნობოთ, აგრეთვე, ზოგადად რა სახის გართულებები შეიძლება გამოიწვიოს ანტისანიტარიამ და ქუჩებში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების დაგროვებამ?

პოლიკლინიკების გაერთიანების ხელმძღვანელის ქალბატონ სოფიკო ელიზბარაშვილის საპასუხო წერილი:

გაცნობებთ, რომ გურჯაანის რაიონში 2007 წელს ლეიშმანიოზის შემთხვევა არ დაფიქსირებულა. ხოლო 2008 წელს დაფიქსირდა ერთი შემთხვევა - ბეროშვილი ნინო ბიძინას ასული, დაბადებული 2006 წლის 22/09, მცხოვრები ქ. გურჯაანში.

ლეიშმანიოზი ადამიანის და ცხოველის პროტოზიული ეტიოლოგიის ტრანსმისიული დაავადებაა, მისი გამომწვევი ეისჰმანიას გვარსა და Typanosomatidae ოჯახს მიეკუთვნება.

ადამიანსა და ცხოველებში ლეიშმანიოზის გადამცემია ფლებოტომუსის მრავალი სახეობა, ადამიანი ავადდება ფლებოტომუსის კბენით, ინფექციის ძირითადი წყაროა ავადმყოფი ადამიანი, მღრღნელები და ძაღლები.

ლეიშმანიოზის გართულებებია: ლიმფადენიტი - ლიმფის მიმოქცევის დარღვევის გამო, ანემია, ლეიკოპენია, სახსრის არეში განვითარებული ნაწიბური მისი ფუნქციის მოშლას იწვევს, დიდდება ღვიძლი, ელენთა; კანის ლეიშმანიოზის დროს, თუ წყლული ტუჩის არეში იყო, ავადმყოფს სახე უმახინჯდება.

ანტისანიტარია და ქუჩაში საყოფაცხოვრებო ნარჩენების დაგროვება ხელს უწყობს ინფექციური დაავადებების გავრცელებას, ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს სანიტარულ-ჰიგიენურ ღონისძიებებს: სასმელი წყლის სანიტარულ დაცვას, კანალიზაციის კეთილმოწყობას, გამდინარე წყალზე მუდმივ სანიტარულ კონტროლს, დასახლებული პუნქტების სისტემურ დასუფთავებას და ნაგვის გატანას ყოველდღიურად, სავაჭრო ქსელსა და საკოლმეურნეო ბაზრებში მუდმივი და მკაცრი სანიტარული მეთვალყურეობის განხორციელებას, მოსახლეობაში სანიტარულ-საგანმანათლებლო მუშაობას.

დანართი 4

შ.პ.ს. გურჯაანის კომუნალური სერვისის დირექტორ ბატონ დავით იმერლიშვილისთვის გადაცემული წერილი:

1. რამდენ ქუჩას ემსახურება თქვენი ორგანიზაცია (მიუთითეთ ქუჩების დასახელებები):

2. რამდენი ნაგვის მანქანაა თქვენს განკარგულებაში და რამდენი თანამშრომელი გყავთ ამჟამად?

3. გთხოვთ, თან დაურთოთ მანქანების გადაადგილების ზუსტი გრაფიკი ქუჩების მიხედვით (დღეებისა და დროის მითითებით).

4. რამდენი ბუნკერი გაქვთ და რომელ ქუჩებზეა ისინი განლაგებული?

5. რამდენია თქვენი წლიური ბიუჯეტი, გთხოვთ, განმარტოთ, როგორ არის ის გადანაწილებული: რამდენია გამოყოფილი ამ ბიუჯეტიდან ხელფასებსა და მომსახურებაზე, ტექნიკურ და ადმინისტრაციულ ხარჯებზე, საკომუნიკაციო და ა.შ დანახარჯებზე?

6. რა რაოდენობის მოსახლეს, კომლს ემსახურება თქვენი კომპანია?

7. ამჟამად რამდენ მოსახლესთან გაქვთ გაფორმებული ხელშეკრულება?

8. თუ გაქვთ მონაცემები, რამდენმა აბონენტმა და რა მოტივით განაცხადა უარი ხელშეკრულების გაფორმებაზე?

9. თუ გითანამშრომლიათ რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაციასთან თქვენი სპეციფიკის მიხედვით და რა სახის იყო ეს თანამშრომლობა?

10. როგორ შეაფასებთ თქვენს თანამშრომლობას არასამთავრობო ორგანიზაციასთან?

11. გთხოვთ, საპასუხო წერილს თან დაურთოთ მოსახლეობასთან და მუნიციპალიტეტთან გაფორმებული ხელშეკრულების ასლები. ასევე, თქვენი წლიური ბიუჯეტის ასლი.

შ.პ.ს. „გურჯაანის კომუნალური სერვისის“ დირექტორ ბატონ დავით იმერლიშვილის საპასუხო წერილი:

1. შ.პ.ს. „გურჯაანის კომუნალური სერვისი“ ემსახურება დაგვადასუფთავებით 8 ქუჩას, კერძოდ: ნონეშვილის პროსპექტს, წმ. ნინოს, სანაპიროს, გურამიშვილის, თამარ მეფის, თავისუფლების, რუსთაველის და 9 აპრილის ქუჩებს. საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანით ემსახურება 38 ქუჩას: ნონეშვილის პროსპექტს, წმ. ნინოს, ივ. კირვალიძის, სანაპიროს, გურამიშვილის, თამარ მეფის, აღმაშენებლის, თავისუფლების, რუსთაველის, თაყაიშვილის, ფარნავაზის, კოსტავას, ვარაზაშვილის, ბარნოვის, ბელიაშვილის, ზურაბიშვილის, ახტალის (მზია ლაღიძის), ფურცელაძის, მარჯანიშვილის, ცაბაძის, დუმბაძის, ჰამლეტ გონაშვილის, ნუცუბიძის, ნინოშვილის, თელავის, ბერიტაშვილის, შარტავას, 9 აპრილის, ლეონიძის, ჭავჭავაძის, ასათიანის, გაბაშვილის, თუმანიშვილის, მაჩაბელის, ქეთევან წამებულის, თბილისის, ბესიკის, სარაჯიშვილის ქუჩებს.

2. შ.პ.ს.-ს განკარგულებაშია 3 სპეცავტომანქანა. დასაქმებულია 47 თანამშრომელი, აქედან 38 ემსახურება ქალაქის დასუფთავებას.

3. ამჟამად გვაქვს 140 ცალი საყოფაცხოვცრებო ნარჩენების შემკრები ბუნკერი, რომლებიც განლაგებულია: ნონეშვილის პროსპექტზე, გურამიშვილის, 9 აპრილის, თამარ მეფის, თავისუფლების, აღმაშენებლის, ფარნავაზის, წმ. ნინოს, ივ. კირვალიძის, სანაპიროს, თაყაიშვილის და ჭავჭავაძის ქუჩებზე.

4. შ.პ.ს. „ქ. გურჯაანის კომუნალური სერვისის“ წლიური ბიუჯეტი ქალაქის დასუფთავებისთვის განსაზღვრულია 117300 ლარით, მათ შორის ხელფასებისთვის გამოყოფილია 72480 ლარი, ტექნიკური ხარჯი 44820 ლარი.

5. შ. პ. ს. ემსახურება 3500 ოჯახს.

6. ხელშეკრულება გაფორმებულია 1150 ოჯახთან, თუმცა აღსანიშნავია, რომ ხშირად ადგილი აქვს მოსახლეობის მიერ თანხის გადაუხდელობას.

7. მოსახლეობის ნაწილი უარს აცხადებს ხელშეკრულების გაფორმებაზე, ძირითადად, ეკონომიური მდგომარობის გამო.

8. 2004-2006 წლებსი შ.პ.ს. თანამშრომლობდა არასამთავრობო ორგანიზაცია „ურბანულ ინსტიტუტთან“, რომელმაც გადმოგვცა სპეცნაგავსაყრელი მანქანა, კომპიუტერი თავისი კვების წყაროთი და 70 ბუნკერი.

9. არასამთავრობო ორგანიზაცია „ურბანულ ინსტიტუტთან“ ჩვენ თანაამშრომლობას ვაფასებთ უაღესად დადებითად. მათ მიერ მანქანის გადმოცემის შემდეგ შესამჩნევად გაუმჯობესდა ქალაქში სანიტარულ-ჰიგიენური მდგომარეობა.

10. წერილს თან ახლავს მანქანების გადაადგილების გრაფიკი, მოსახლეობასა და შ.პ.ს.-ს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების ასლი, საწარმოებსა და შ.პ.ს.-ს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების ასლი, გურჯაანის დაგვის და ნაგვის გატანის მომსახურეობისთვის შედგენილი წინასწარი ლოკალურ-რესურსული ხარჯთაღიცხვის ასლი, გურჯაანის მუნიციპალიტეტის გამგეობას და შ.პ.ს.-ს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების ასლი.

ქ. გურჯაანის დაგვისა და ნაგვის გატანისათვის შედგენილი კალკულაცია

1. ქუჩაში დაგროვების ნორმა 1მ² თვეში=0.0029 მ³. დღეში იგვება 139700 მ². თვეში გროვდება 139 700 კვ.მ. X 0.0029მ³ = 405.13მ³

2. 1 სულ მოსახლე დაგროვების ნორმა 0.0453 მ ³. თვეში გროვდება 3800 კაცი X 0.0453 მ³=155,61 მ³

3. სულ ქალაქიდან გადის თვეში 405.13 მ³+155,61 მ³= 560,74მ³

4. 1მ³ გატანის ტარიფი იქნება 14018.40/560,74=25

5. ქუჩებიდან ნაგვის გატანის ღირებულება იქნება 405.13 მ³ X 25=10128,25 ლარი

6. მოსახლეობიდან ნაგვის გატანის ღირებულება იქნება 155,61მ³X25=3890,25

7. ერთ სულ მოსახლეზე ტარიფი იქნება 3890,25/3800=1,02

8. 1მ²-ის დაგვის ტარიფი იქნება 2440/419 100=0.006 ლარი

დანართი 5

მოსახლეობის გამოკითხვის ანკეტა:

1. სისუფთავის თვალსაზრისით, როგორია თქვენი ქალაქი?

1. სუფთა
2. საშუალო
3. ჭუჭყიანი

2. რაში გამოიხატება ქალაქის დაბინძურება?

1. დაყრილი ნაგავი
2. მოშლილი საკანალიზაციო სისტემა
3. სხვა____________________(დააკონკრეტეთ)

3. როგორ ხორციელდება ნაგვის გატანა?

1. ნაგვის მანქანის მეშვეობით
2. ბუნკერის მეშვეობით
3. თვითონ გაგაქვთ ნაგავი ნაგავსაყრელზე

4. კმაყოფილი ხართ თუ არა დასუფთავების სამსახურის მომსახურებით?

1. დიახ
2. არა
3. ნაწილობრივ

5. ვის ეხება ნაგვის გატანის პრობლემა?

1. ჩვენ, მოსახლეებს
2. დასუფთავების სამსახურს
3. მუნიციპალიტეტს
4. არ ვიცი (შეგიძლიათ შემოხაზოთ რამდენიმე ვარიანტი)

6. იხდით თუ არა ნაგვის გატანის გადასახადს და თუ არა, რატომ?

1. დიახ
2. არა

1. ფინანსური სირთულეების გამო
2. მომსახურებასთან დაკავშირებული უკმაყოფილების გამო
3. არ გამაჩნია ინფორმაცია გადასახადის შესახებ

7. გადახდის ფორმის არჩევის შესაძლებლობა რომ გქონდეთ, რომელს აირჩევდით?

1. სულადობის მიხედვით

2. ფიქსირებულ გადასახადს ოჯახზე

8. მომსახურებით კმაყოფილების შემთხვევაში, რა თანხას გადაიხდიდა თქვენი ოჯახი, როგორც ყოველთვიურ გადასახადს?

1._____________ლარი

2. არსებული ფინანსური მდგომარეობით ვერ გადავიხდი სათანადო გადასახადს

გამოკითხვის შედეგები

გამოიკითხა 30 ადამიანი, აქედან 7 მამრობითი სქესის და 23 მდედრობითი. მათი ასაკი მერყეობს 18-იდან 71 წლამდე. გამოკითხვა ჩატარდა ფარნავაზის, რუსთაველის, აღმაშენებლის, 9 აპრილის, გურამიშვილის, ლეონიძის, ნუცუბიძის, თბილისის, კოსტავას, თავისუფლების, ნონეშვილის ქუჩებზე, 12-მა რესპოდენტმა ამ კითხვას თავი აარიდა.

პირველ კითხვაზე: სისუფთავის თვალსაზრისით, როგორია თქვენი ქალაქი? 0-მა რესპოდენტმა უპასუხა, რომ სუფთაა, 18-მა - საშუალოდ ჭუჭყიანია, 12 - ჭუჭყიანია.

მეორე კითხვაზე, თუ რაში გამოიხატება ქალაქის დაბინძურება, 14-მა უპასუხა, რომ ესაა დაყრილი ნაგავი, ერთმა - მოშლილი საკანალიზაციო სისტემა, 14-მა - ორივე ერთად,ხოლო ერთმა -ზაფხულში ქუჩების მორწყვის სისტემის არარსებობა.

მესამე კითხვაზე, თუ როგორ ხორციელდება ნაგვის გატანა, 13-მა უპასუხა - ნაგვის მანქანის მეშვეობით, ათმა - ბუნკერის მეშვეობით, ხუთმა - თვითონ გააქვს ნაგავი ნაგავსაყრელზე, ორმა - ერთდროულად ნაგვის მანქანისა და ბუნკერის მეშვეობით.

მეოთხე კითხვაზე, კმაყოფილი ხართ თუ არა დასუფთავების სამსახურის მომსახურებით, ორმა უპასუხა დიახ, 14-მა - არა, 14-მა ნაწილობრივ.

მეხუთე კითხვაზე, თუ ვის ეხება ნაგვის გატანის პრობლემა, 0-მა უპასუხა, რომ მაცხოვრებლებს, 19-მა - დასუფთავების სამსახურს, ერთმა - მუნიციპალიტეტს, ორმა - მოსახლეებს და დასუფთავების სამსახურს ერთდროულად, ექვსმა - დასუფთავების სამსახურსა და მუნიციპალიტეტს ერთდროულად, ხოლო ორმა უპასუხა, რომ სამივეს ერთდროულად ეხება.

მეექვსე კითხვაზე, იხდით თუ არა ნაგვის გადასახადს და თუ არა, რატომ? 17-მა უპასუხა დიახ, 13-მა - არა, აქედან სამმა უპასუხა, რომ არ იხდის ფინანსური სირთულეების გამო, შვიდმა უპასუხა, რომ არ იხდის მომსახურებით უკმაყოფილების გამო, ხოლო ორმა უპასუხა, რომ არ აქვს ინფორმაცია გადასახადთან დაკავშირებით.

მეშვიდე კითხვაზე, გადახდის ფორმის არჩევის შესაძლებლობა რომ გქონდეთ, რომელს აირჩევდით, სამმა უპასუხა, რომ სულადობის მიხედვით, 26-მა უპასუხა, რომ ფიქსირებულ გადასახადს კომლზე, ხოლო ერთმა პასუხისაგან თავი შეიკავა.

მერვე კითხვაზე, მომსახურებით კმაყოფილების შემთხვევაში, რა თანხას გადაიხდიდა თქვენი ოჯახი, როგორც ყოველთვიურ გადასახადს, ოთხმა უპასუხა, რომ არსებული ფინანსური მდგომარეობით ვერ შეძლებდა სათანადო თანხის გადახდას, ორმა - 0.50 ლარს, 12-მა -1 ლარს, ხუთმა - 2 ლარს, ხუთმა - 3 ლარს, ხოლო ორმა - 5 ლარს.

დანართი 6

გამოთვლის სისტემა:

11000:3650=3.014 მივიღეთ საშუალო მაჩვენებელი ოჯახში სულადობრივი რაოდენობისა

3.014X2000=6028 მივიღეთ საშუალო მაჩველებელი გადასახადის გადამხდელ ოჯახთა სულადობრივი რაოდენობისა

6028X0.50=3014 მივიღეთ საშუალო მაჩვენებელი იმ თანხისა, რაც შემოვა გადასახადის ფორმის შეცვლის შემდეგ გადასახადის გადამხდელი მოსახლეობიდან

11000X0.50=5500 მივიღეთ მაქსიმალური მაჩვენებელი იმ თანხისა, რაც შეიძლება შევიდეს ბიუჯეტში მოსახლეობიდან 100%25-იანი გადახდის შემთხვევაში

დანართი 7

ურბანული ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკითხვის შედეგები:

დასუფთავება/კეთილმოწყობა

1. სისუფთავის თვალსაზრისით თქვენი ქალაქი არის...

a) სუფთა - 26 (6.50%25)
b) საშუალო - 231 (57.75%25)
c) ჭუჭყიანი - 143 (35.75%25)

2. თქვენი საცხოვრებელი უბანი არის...

a) სუფთა - 55 (13.75%25)
b) საშუალო - 224 (56%25 )
c) ძალიან ჭუჭყიანი - 121 (30.25%25)

3. თქვენი აზრით, პირველ რიგში, რაში გამოიხატება თქვენი ქალაქის დაბინძურება?

a) დაყრილი ნაგავი - 308 (77%25)
b) დაბინძურებული ჰაერი - 21 (5.25%25)
c) დაგროვილი წყლები - 18 (4.50%25)
d) მოშლილი საკანალიზაციო ჭები - 46 (11.50%25)
e) სხვა - 7 (1.75%25)

4. გაქვთ თუ არა გაფორმებული ხელშეკრულება დასუფთავების სამსახურთან საყოფაცხოვრებო ნარჩენის გატანის მომსახურებასთან დაკავშირებით?

a) დიახ - 138 (34.50%25)
b) არა - 262 (65.50%25)

5. როგორ ხორციელდება მყარი ნარჩენების (ნაგვის) გატანა?

a) ნაგვის მანქანის მეშვეობით - 152 (38%25)
b) კორპუსის ბუნკერის მეშვეობით - 74 (18.50%25)
c) თვითონ გაგვაქვს ნაგავი ნაგავსაყრელ - 174 (43.50%25)

6. ხართ თუ არა ინფორმირებული საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანის გრაფიკის შესახებ?

a) დიახ - 117 (29.25%25)
b) არა - 283 (70.75%25)

7. დადის თუ არა ნაგვის მანქანა თქვენს ქუჩაზე გრაფიკის მიხედვით?

a) დიახ - 143 (35.75%25)
b) არა - 152 (38%25)
c) საერთოდ არ დადის - 105 (26.25%25)

8. კმაყოფილი ხართ თუ არა დასუფთავების სამსახურის მომსახურებით?

a) კმაყოფილი ვარ - 137 (34.25%25)
b) უკმაყოფილო ვარ - 263 (65.75%25)

9. რა როლს ასრულებს თითოეული თქვენთაგანი ნაგვის პრობლემის მოწესრიგების საქმეში?

a) თვითონ უვლით და ასუფთავებთ საცხოვრებელი სახლის წინამდებარე ტერიტორიას - 321 (80.25%25)
b) თვლით, რომ ეს თქვენი მოვალეობა არ არის - 47 (11.75%25)
c) საერთოდ, არ იჩენთ ინტერესს ამ საქმისადმი (ხართ ინერტული) - 32 (8%25)

10. ვის ეხება თქვენი ბინის (კორპუსის) ნაგვის გატანის პრობლემები?

a) ჩვენ, მაცხოვრებლებს - 84 (21%25)
b) დასუფთავების სამსახურს - 122 (30.50%25)
c) ქალაქის გამგეობა/საკრებულოს - 117 (29.25%25)
d) რაიონის გამგეობას - 12 (3%25)
e) არ ვიცი - 65 (16.25%25)

11. თქვენს ქალაქში ნაგვის გატანის გადასახადი შეადგენს ფიქსირებულ გადასახადს 1 ლარს ოჯახზე, მაცხოვრებლების რაოდენობის მიუხედავად?

a) დიახ - 305 (76.25%25)
b) არა - 95 (23.75%25)

12. იხდით თუ არა ნაგვის გადასახადს?

a) დიახ - 250 (62.50%25)
b) არა - 150 (37.50%25)

13. რა გზით იხდით გადასახადს?

a) ინკასატორის მეშვეობით - 250 (62.50%25 )
b) თვითონ მივდივარ დასუფთავების სამსახურში - 2 (0.50%25)
c) საერთოდ არ ვიხდი - 148 (37%25)

14. რა არის გადასახადის არ გადახდის/დაგვინებით გადახდის მიზეზი?

a) ფინანსური სირთულეები - 232 (58%25)
b) მომსახურებასთან დაკავშირებული უკმაყოფილება - 119 (29.75%25)
c) არ გამაჩნია ინფორმაცია გადასახადის შესახებ - 49 (12.25%25)

15. როცა თქვენ აგვიანებთ ნაგვის გატანის გადასახადის გადახდას (ან საერთოდ არ იხდით) არის თუ არა მიღებული რაიმე ზომები, და თუ არის კერძოდ რა?

a) არა - 332 (83%25)
b) არასოდეს დამიგვიანია გადახდა - 59 (14.75%25)
c) დიახ____________ - 9 ( 2.25%25 )

16. გადახდის ფორმის არჩევის შესაძლებლობა რომ გქონდეთ, რომელს აირჩევდით?

a) სულადობის მიხედვით - 64 (16%25)
b) ფიქსირებულ გადასახადს ოჯახზე, მაცხოვრებლების რაოდენობის მიუხედავად - 326 (81.50%25)
c) სხვა__________________ - 10 (2.50%25)

17. როგორ წარმოგიდგენიათ საყოფაცხოვრებო ნაგვის მომსახურების გაუმჯობესება და რა ცვლილებები გსურთ შეტანილ იქნეს ამ სექტორში?

a) ყოველ დღე იგვებოდეს ქუჩები - 182 (45.50%25)
b) ყოველ დღე იცლებოდეს ნაგვის ბუნკერები - 1 (0.25%25)
c) არ ვიცი - 217 (54.25%25)

18. მომსახურებით კმაყოფილების შემთხვევაში რა თანხა ჩაითვლება სამართლიანად თქვენი ოჯახისათვის, როგორც ყოველთვიური გადასახადი?

a) 50; 1; 2 ლარი - 272 (68%25)
b) მიჭირს პასუხის გაცემა - 83 (20.75%25)
c) არსებული ფინანსური მდგომარეობით ვერ გადავიხდი სათანადო გადასახადს - 45 (11.25%25)

19. რა სახის ინფორმაციის გაგებას ისურვებდით დასუფთავებისა და კეთილმოწყობის სამსახურის დირექციისაგან? (შესაძლებელია რამდენიმე პასუხი)

a) ტარიფის შესახებ - 50 (12.50%25)
b) ვინ არის პასუხისმგებელი ქალაქის დასუფთავებაზე - 91 (22,75%25)
c) ვინ არის პასუხისმგებელი ქალაქიდან საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანაზე - 87 (21.75%25)
d) რა საქმიანობებს ხმარდება მოსახლეობის მიერ აკრეფილი თანხა - 249 (62.25%25)

დანართი 8

ქუჩების რეიტინგის შედეგები

ქალაქ გურჯაანში ქუჩების სისუფთავის რეიტინგის ჩასატარებლად ქალაქის ტერიტორია დაიყო ხუთ უბნად - ცენტრალური უბანი (ნონეშვილის, მარჯანიშვილის, კოსტავას, გურამიშვილის, თელავის, სიღნაღის, ზიარის, თავისუფლების, ელსადგურის ქუჩები), ახტალის უბანი (აღმაშენებლის, დუმბაძის, ნუცუბიძის, ზურაბიშვილის, უტიაშვილის, ნინოშვილის, ცაბაძის, რუსთაველის ქუჩები), ვაშლების უბანი (ვაჟა-ფშაველას, სანაპიროს, ვაზარაშვილის,ზუგდიდის ქუჩები), სამოცბინიანის უბანი (სარაჯიშვილის, ბარათაშვილის, ბერიტაშვილის, ლესელიძის, ბესიკის, ერეკლე II-ის ქუჩები), 9 აპრილის უბანი (9 აპრილის, ახტალის, ქოროღლიშვილის, თუმანიშვილის, პაიჭაძის, ლეონიძის, გაბაშვილის, თაყაიშვილის, წერეთლის, ჭავჭავაძის, ქეთევან წამებულის ქუჩები).

თითოეულ უბანში შემავალი ქუჩები დაიყო კვარტლებად. სულ ქ. გურჯაანში კვლევა ჩატარდა 326 კვარტალში.

კვლევისას ქუჩების შეფასება ხდებოდა შემდეგი ქულებით:

1.0 - 1.5 - კარგი; 2.0 - 2.5 - საშუალო; 3.0 - 4.0 - ცუდი.

ქვემოთ, დიაგრამების სახით წარმოდგენილია ქალაქის სხვადასხვა უბნის ქუჩების სისუფთავის ხარისხი პროცენტული მაჩვენებლებით.

ცენტრი

ახტალის უბანი

ვაშლების უბანი

სამოცბინიანი

9 აპრილი

ქალაქ გურჯაანის ცენტრალური და გარეუბანში არსებული ქუჩის 326 კვარტალზე ჩატარებული კვალიფიციურ დამკვირვებელთა რეიტინგის შედეგები 2005 წლის ოქტომბერის მონაცემებით შემდეგნაირად გამოიყურება:

ნინო მგალობლიშვილი
ასოციაცია თავისუფალ ჟურნალისტთა სახლი, ბათუმი

1. პრობლემის მიზეზები/საფუძველი/მონიტორინგი

1.1 კლიენტის მოთხოვნის აღწერა

პლაჟი იცავს სანაპიროს ბინადართ ზღვის არასასურველი ზემოქმედებისაგან, ასევე, სანაპიროზე განლაგებულ კერძო და სახელმწიფო საკუთრებას, ბუნებრივ, ისტორიულ და კულტურულ კომპლექსებს ნგრევისა და წარეცხვისაგან. საქართველოში და, განსაკუთრებით, აჭარაში პლაჟი და მთლიანად სანაპირო უდიდესი ტურისტულ-რეკრეაციული რესურსია. საკურორტო ინფრასტრუქტურა მაღალხარისხოვანი პლაჟების გარეშე წარმოუდგენელია.

ჩვენი ძირითადი ამოცანაა აჭარის სანაპიროს ეროზიის მასშტაბების შეფასება, რეკომენდაციების მომზადება ეროზიული პროცესების შესაჩერებლად, მასზე მდინარე ჭოროხის გავლენის გათვალისწინებით.

1.2 პრობლემური სიტუაციის მიმოხილვა

ზღვისა და ხმელეთის ურთიერთმოქმედების სასაზღვრო-საკონტაქტო (ანუ ზღვის ნაპირის) ზონა არ წარმოადგენს სამუდამოდ დაფიქსირებულ ხაზს ან ლანდშაფტს. გამოირჩევა რა რელიეფის დიდი დინამიურობით, მას ახასიათებს განუწყვეტელი სახეცვლა ყოველი შტორმისა და, მით უმეტეს, შტორმული სეზონის შემდეგ. საქართველოს, კერძოდ, აჭარის შავი ზღვის ნაპირის ზონის რელიეფის ფორმირება-განვითარება, ძირითადად, მიმდინარეობს მდინარეების მიერ შემოტანილი ნატანით.

მდინარე ჭოროხი წარმოადგენს ნაპირშემქმნელი ნატანის თითქმის ერთადერთ ბუნებრივ წყაროს აჭარის ნაპირებზე. სხვა მდინარეების როლი ამ მხრივ მეტად უმნიშვნელოა (ოთხი პროცენტი), ანუ აჭარაში ნაპირების ბუნებრივი ფორმირება და მდგრადობა თითქმის მთლიანად დამოკიდებულია მდინარე ჭოროხის ნატანზე, რომელიც საქართველოში და შემდეგ მეზობელ თურქეთში წარმოებულ სამუშაოებამდე შეადგენდა საშუალოდ 7 მლნ კუბურ მეტრს და აქედან 2,5 მლნ კუბურ მეტრ ნაპირშემქმნელს წელიწადში. ეს ბალანსი საკმარისი იყო არა მარტო ნაპირთა მდგრადობის შესანარჩუნებლად, არამედ ზოგიერთ მონაკვეთებში ნაპირმატებისთვისაც კი.

მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში ჭოროხი რამდენიმე ტოტით უერთდებოდა ზღვას და ქმნიდა დიდ დელტას. ჩრდილოეთი ტოტი ზღვას ერთვოდა თანამედროვე შესართავის ჩრდილოეთით, სამ-ოთხ კილომეტრში, ახლანდელი მდინარე მეჯინას ადგილას. ჭოროხის სამხრეთი ტოტი კი ზღვაში ჩაედინებოდა თანამედროვე შესართავის სამხრეთით, დაახლოებით ორ კილომეტრში. მიღებულია, რომ ჩრდილოეთი ტოტის ხარჯები მეტი იყო სამხრეთისაზე. მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში ჭოროხის შესართავი დამბებით დაფიქსირდა ერთ კალაპოტში და მიეცა თითქმის თანამედროვე მდებარეობა, რაც დიდი შეცდომა იყო, რადგან მდინარის შესართავის წინ წყალქვეშა კანიონი (ხეობა) აღმოჩნდა, სადაც დაიწყო ჭოროხის მყარი ნატანის უდიდესი ნაწილის (დაახლოებით 80%25) კარგვა დიდ სიღრმეებში, რის გამოც სანაპიროს სისტემისათვის ნაპირშემქმნელი მასალა ხუთ-ექვსჯერ შემცირდა (2.5 მლნ კუბური მეტრიდან 500-400 ათას კუბურ მეტრამდე).

ბათუმის პორტის აშენებამდე ყოველწლიურად დაახლოებით 40-50 ათასი კუბური მეტრის მოცულობის პლაჟწარმომქმნელი ნატანი სანაპირო ზოლის გასწვრივ ჭოროხის ტალღების საშუალებით ჩრდილოეთით გადაადგილდებოდა ბათუმის კონცხის შემოვლით და აღწევდა მდინარე ნატანების შესართავამდე. ეს მოცულობა საკმარისი იყო ბათუმსა და ქობულეთს შორის არსებული სანაპირო ზოლის სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. აღსანიშნავია, რომ ამ მონაკვეთში არ გვაქვს სხვა დიდი მდინარეები, რომლებიც შესამჩნევ გავლენას მოახდენდნენ სანაპიროს მდგრადობაზე. 1881 წლიდან 1890 წლამდე მიმდინარეობდა ბათუმის პორტის მშენებლობა. საპორტო აკვატორიაში ნატანის მოხვედრით დასილვა-გამეჩხერების თავიდან ასაცილებლად, პორტში სანაოსნო სიღრმეების უზრუნველსაყოფად და დიდი ტალღებისაგან დასაცავად სამხრეთ შესასვლელში, ბათუმის კონცხთან ზღვაში აშენდა ჰიდროტექნიკური ნაგებობა 200-250 მეტრი სიგრძის საპორტო მოლი, რასაც მოჰყვა ბათუმის ჩრდილოეთით ჭოროხის ნატანის მოძრაობის თითქმის სრული ბლოკირება და ნაპირების ფორმირების ბუნებრივი პირობების დარღვევა. სამაგიეროდ, დაიწყო პორტის სამხრეთით მყარი მასალის ინტენსიური დაგროვება და ბათუმის ნაპირის სწრაფი ზრდა. აქ ნაპირი იმდენად გაიზარდა, რომ ბათუმის სანაპირო პარკი და ფეხბურთის სტადიონი ამ ახლად გაჩენილ ხმელეთზეა განლაგებული. მოლის შევსების და ნაპირის გაზრდის შემდეგ ნატანს არ შეუძლია ბათუმის კონცხის შემოვლა, რადგან აქ ნაპირი ძალიან მიუახლოვდა ბათუმის წყალქვეშა კანიონს სათავეს; ახლა თითქმის მთელი ნატანი კანიონში იყრება და თითქმის სამუდამოდ იკარგება სანაპიროს სისტემისათვის.

ჭოროხის დელტაში 1967 წლიდან (1975 წლიდან ოფიციალურად) ფუნქციობდა ინერტული სამშენებლო მასალების ქარხანა. ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით, ქარხანა ყოველწლიურად მოიპოვებდა 500 ათას კუბურ მეტრ ქვიშას და ასევე მსხვილ მასალას. ჭოროხის დელტაში ადგილი ჰქონდა მასალების არალეგალურ მოპოვებასაც, რომლის მასშტაბებიც საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო. ჭოროხის თურქულ ნაწილში ნატანის მოპოვების შესახებ მონაცემები არ მოგვეპოვება. ქართველი სპეციალისტების მიერ ჩატარებული ანალიზის საფუძველ შესაძლებელია მხოლოდ მიახლოებითი შეფასება. 1990 წლამდე ჭოროხის თურქულ ნაწილში ეკონომიკური საქმიანობა ძალზედ დაბალია, შესაბამისად მცირეა მოპოვებული ნატანის მოცულობაც. 1990-იანი წლების მეორე ნახევრიდან დაიწყო კაშხლების მშენებლობა თურქეთში. ოფიციალური მტკიცებულებების მიუხედავად შეგვიძლია დავუშვათ, რომ კაშხლების მშენებლობისათვის საჭირო მასალის მოპოვება მოხდა მდინარის კალაპოტიდან. სანაპიროს ბათუმი-ქობულეთის მონაკვეთზე მშენებლობისათვის გასული საუკუნის 60-იან წლებამდე დიდი რაოდენობით ნატანს მოიპოვებდნენ პლაჟების როგორც წყალზედა, ისე წყალქვეშა ფერდიდან, მდინარეთა კალაპოტიდან და ჭალებიდან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის შედეგად აჭარის სანაპირო ზონაში შეიქმნა ნაპირშემქმნელი ნატანის მწვავე რაოდენობრივი და ხარისხობრივი დეფიციტი, რამაც გამოიწვია მკაფიოდ გამოხატული ეროზიული პროცესების განვითარება. ზღვამ ამ მონაკვეთზე 1902-1982 წლებში 200 ჰექტრამდე სანაპიროს ტერიტორია წარეცხა, რის გამოც პლაჟები, საერთოდ, აღარ არსებობდა ჩაქვის, ქობულეთის, მახინჯაურის და ბობოყვათის რაიონების მნიშვნელოვან უბნებზე.

მწვანე კონცხის და ბობოყვათის ჩრდილოეთით სარკინიგზო მაგისტრალი გადის უშუალოდ სანაპირო ზოლის სიახლოვეს. ზოგიერთ ადგილას მას ზღვისაგან სულ რამდენიმე მეტრი აცილებს. ეროზიის გაძლიერების თავიდან ასაცილებლად აქ ადრე აშენდა ზღვისგან დამცავი კედელი (ტალღამრეკლი), რომელიც ამჟამად სერიოზულადაა დაზიანებული (დანგრეულია რამდენიმე ადგილას); ამის გამო ინტენსიურად ირეცხება მაგისტრალის დამცავი ნაპირი. ჩაქვის რაიონში არის მნიშვნელოვანი სიგრძის უბანი, სადაც პლაჟის სიგანე, რომლითაც დაცულია სარკინიგზო ხაზი დაახლოებით ათი მეტრია. ძლიერი შტორმების დროს ტალღები აღწევენ სარკინიგზო ხაზს და მოსალოდნელია მათი დაზიანება. სარკინიგზო მაგისტრალ კი ინტენსიურად მოძრაობენ სამგზავრო მატარებლები და ნავთობპროდუქტებით დატვირთული ცისტერნები. სარკინიგზო ხაზის დაზიანება, შესაძლო კატასტროფული შედეგების გარდა, მკვეთრად შეაფერხებდა ტვირთების მოძრაობას და მიმოსვლას, დაიკარგებოდა მნიშვნელოვანი შემოსავლები და დაზარალდებოდა მოსახლეობა. ამიტომ სასწრაფოდ არის მისაღები დამცავი ზომები.

რთული ვითარებაა სარფის და მახინჯაურის უბნებზე, სარფში, კალენდრეს კონცხთან. აქ აუცილებელია ნაპირის გამაგრება. ამ რაიონში გადის თურქეთ-საქართველოს დამაკავშირებელი საგზაო მაგისტრალი, რომელიც ზღვაზე დახრილი ფერდობის სახით, მასიური ფლეთილი ქვების ნაყარზეა შექმნილი. ახლა იგი ავარიულ მდგომარეობაშია. ტალღების ზემოქმედებით განიცდის ინტენსიურ წარეცხვას და არსებობს მაგისტრალის დაზიანების სერიოზული საფრთხე.

ადლია-აეროპორტის უბანზე ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ნაპირმა 200 მეტრით უკან დაიხია. აქ მოსახლეობას სამჯერ მოუწია გადაეტანა საცხოვრებელი სახლები და საკარმიდამო ნაკვეთები ხმელეთის სიღრმეში. დღესაც საშიშროება ემუქრება ამ ზოლში მცხოვრებ 16 ოჯახს. ორი საცხოვრებელი სახლი და არაერთი საკარმიდამო ნაკვეთი კი წყალმოვარდნების დროს ტალღების მიმოქცევის ზონაშია. დღეს ამ უბანზე პლაჟის სიგანე ზოგან მხოლოდ რამდენიმე მეტრია, საერთოდ კი 10-15 მეტრს არ აღემატება. ზღვის ტალღები ბათუმის აეროპორტის ტერიტორიასაც აღწევენ და არსებობს ასაფრენი ბილიკის დაზიანების საფრთხე. აღნიშნული რაიონი საქართველოს სანაპიროზე ერთ-ერთ ყველაზე საგანგაშო მდგომარეობაშია.

ქობულეთში, მართალია, არსებობს შედარებით განიერი პლაჟი, მაგრამ ის მაინც არ არის საკმარისი სანაპირო ზოლის გასწვრივ განლაგებული შენობა-ნაგებობების დასაცავად, რომლებსაც ტალღები აღწევენ ძლიერი შტორმების დროს. 1999 წლის სტიქიური მოვლენების შედეგად დაზიანდა ქალაქის 985-მეტრიანი საკურორტო ზოლი, რომელსაც ესაჭიროება გადაუდებელი ნაპირსამაგრი სამუშაოები.

თურქეთის ენერგეტიკის სამინისტროს დაგეგმილი აქვს, ჭოროხზე ათი და მის შენაკადებზე ხუთი ჰიდროელექტროსადგური ააშენოს. მშენებლობა უკვე დაწყებულია. დასრულებულია სამი კაშხლის მშენებლობა. ეს კიდევ უფრო დაამძიმებს და თითქმის კატასტროფულს გახდის ნაპირებზე არსებულ ისედაც რთულ ვითარებას. ამასთან, ნატანის დიდი ნაწილი კანიონში გვეკარგება, მიუხედავად იმისა, რომ ჭოროხის კალაპოტში ადგილი აქვს ლეგალურ თუ არალეგალურ ნატანთმოპოვებას. ათი კაშხლის მშენებლობა კი არა, ერთი კაშხლის აგებაც საკმარისია, რომ ჭოროხის აუზში მყარი ნატანის მოძრაობა შეწყდეს, რასაც უმძიმესი შედეგები მოჰყვება.

მდინარის ქვემო წელში 1997 წლიდან დაიწყო სამი კაშხლის მშენებლობა, კერძოდ, მურათლის, ბორჩხასა და დერინერის. 1998 წლიდან კაშხლების მშენებლობასთან დაკავშირებით დაფიქსირდა ნატანის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი შემცირება. 2002 წლიდან ჭოროხის კალაპოტი გადაგდებულ იქნა გვირაბში, რის გამოც ნატანის მოწოდება შეწყდა. კაშხლების შევსება გამოიწვევს ჭოროხის თხევადი ხარჯის შემცირებას, ხოლო კაშხლების შევსების შემდეგ კალაპოტში გვექნება დარეგულირებული ნაკადი, რომელსაც უნარი არ ექნება კალაპოტში არსებული მსხვილი ფრაქციის ტრანსპორტირებისა (მსხვილი ფრაქცია მდინარეს ჩამოაქვს წყალდიდობის და წყალმოვარდნების პერიოდში). შესართავში ნატანის დეფიციტის გაზრდა გამოიწვევს აბრაზიული პროცესების გააქტიურებას. კერძოდ, აბრაზიული ტემპი ჭოროხის ყოფილ შესართავში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე (სოფელი ადლია, აეროპორტი, ნაგავსაყრელი, გონიოს სამხედრო პოლიგონი და სხვა) წელიწადში ერთი მეტრით გაიზრდება. ნაპირების უკან დახევა დროთა განმავლობაში გადაწვდება სამხრეთით სოფელ გონიოს და ჩრდილოეთით ბათუმის მჭიდროდ დასახლებულ პუნქტებს.

1.3. პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობების აღწერა

აჭარის ნაპირებზე არსებული რთული სიტუაციის გამოსასწორებლად, დაზიანებულ უბნებზე 1982-1990 წლებში განხორციელდა ადგილობრივი პლაჟების შესაბამისი კონდიციის მყარი ნატანის ხელოვნური ჩაყრები. მდინარე ჭოროხის შესართავიდან, კანიონში დაკარგვის წინ ფსკერსახაპით, საერთო ჯამში, დაახლოებით ექვსი მლნ კუბური მეტრი ხრეში იქნა ამოღებული და გადატანილი სანაპირო ზოლის დაზიანებულ უბნებზე, ძირითადად, თვითმცლელი-თვითმავალი ათასი ტონა ტევადობის ბარჟების საშუალებით. ეს მასალა სანაპირო ზოლში ხუთი მეტრის სიღრმეზე იყრებოდა, საიდანაც შვიდბალიან შტორმს ის წყალზემოთ პლაჟზე ამოჰქონდა და ასე ხდებოდა პლაჟების გადიდება. ამგვარი ჩაყრების მიზანი იყო სანაპირო სისტემის აღდგენა თავდაპირველ სახემდე, რომელიც მას ჰქონდა ჭოროხის შესართავის დარეგულირებამდე და ბათუმის პორტის აშენებამდე. დადებითმა შედეგებმა არ დააყოვნა, აღდგენილ იქნა პლაჟების მნიშვნელოვანი ნაწილი და დაზიანებულ ზღვისპირა ლანდშაფტებს დაუბრუნდათ ბუნებრივი იერსახე. ნაპირების აღდგენის შემდეგ აუცილებელი გახდა ყოველწლიური ჩაყრები ამ მონაკვეთზე მდგომარეობის შესანარჩუნებლად. სამწუხაროდ, ჩაყრების სამუშაოები 1991 წლიდან ცნობილი მიზეზების გამო მინიმუმამდე დავიდა და დღემდე არ განახლებულა. ამან გამოიწვია ნეგატიური პროცესების გააქტიურება. 1982-1990 წლების პერიოდში პლაჟების საშუალო სიგრძე თითქმის ნულოვანი დონიდან დაახლოებით 40-70 მეტრამდე გაიზარდა. ასეთი პლაჟები საკმარისი დაცვაა სანაპიროსათვის; მაგრამ ნაპირთა ეროზია არ შეჩერებულა. დღეს პლაჟების საშუალო სიგანე დაახლოებით 25-30 მეტრია, ეს კი შეადგენს 1990 წელს არსებული პლაჟების მხოლოდ 50%25-ს (საშუალოდ). უახლოეს ხანში თუ ნაწილობრივ მაინც არ მოხდა სამუშაოთა განახლება, გაძლიერდება დესტაბილიზაციის პროცესი სანაპირო ზოლში, რამაც შეიძლება შეუქცევადი ხასიათი მიიღოს. ანუ დღეს უკვე დგას და ახლო მომავალში კიდევ უფრო მწვავედ დადგება პლაჟების შესანარჩუნებლად ნაპირდაცვითი სამუშაოების წარმოების საკითხი.

2. პრობლემის მნიშვნელობა/შეფასება

2.1 წარსული პოლიტიკის შეფასება

დღეისათვის აჭარის სანაპიროზე არის რამდენიმე უბანი, სადაც შექმნილია კრიტიკული ვითარება. თუ გავითვალისწინებთ მათ სტრატეგიულ მნიშვნელობას (ბათუმის აეროპორტი, სარკინიგზო და საგზაო მაგისტრალი), ისინი სასწრაფოდ საჭიროებენ გადაუდებელ აღდგენით სამუშაოებს. საამისოდ, სამწუხაროდ, დღემდე ვერ მოხერხდა სახელმწიფოს მხრიდან საკმარისი თანხების გამოყოფა და პრობლემა ისევ პრობლემად რჩება. მართალია, გარკვეულ ადგილებში (ჩაქვი, ბოტანიკური ბაღი), ჩატარდა ნაპირგამაგრებითი სამუშაოები, მაგრამ ეს მხოლოდ ზღვაში წვეთია იმ შესასრულებელი სამუშაოებიდან, რასაც საჭიროებს აჭარის მთელი სანაპირო ზოლი.

მდინარე ჭოროხთან დაკავშირებულ პრობლემას, რომელიც თურქეთ-საქართველოს ტრანსსასაზღვრო მდინარეს წარმოადგენს, დიდი ხნის ისტორია აქვს. პირველად მწვავედ ეს პრობლემა მეოცე საუკუნის 70-იან წლებში დადგა, მაშინ, როდესაც თურქეთმა ჰიდროელექტროსადგურების გეგმა პირველად გაახმოვანა. საქართველოს მაშინდელი ხელისუფლება, მეცნიერთა მიერ გამოთქმულ პროგნოზზე დაყრდნობით მიუთითებდა, რომ მსგავს მშენებლობას ძლიერი ნეგატიური ზეგავლენა ექნებოდა სანაპირო ზოლის ფორმირების ბუნებრივ პროცესებზე. 1980 წელს პარიზში მიმდინარე 21-ე საერთაშორისო გეოლოგიურ კონგრესზე პირველად ითქვა, რომ თურქეთის მხარე მდინარე ჭოროხზე მაღლივი კაშხლების კასკადის მშენებლობას აპირებდა. 1989 წელს აჭარის მინისტრთა საბჭომ და „საქნაპირდცვამ“ ერთობლივი წერილით მიმართეს თურქეთის მთავრობას. ქართულ მხარეს აინტერესებდა, იწყებდნენ თუ არა თურქები ჭოროხის ენერგეტიკულ ათვისებას და მხედველობაში თუ იქნებოდა მიღებული აჭარის სანაპიროს მდგრადობის გაუარესების კომპენსაცია. მას შემდეგ შედგა ქართველ და თურქ ექსპერტთა, ხელისუფლების წარმომადგენელთა არაერთი საქმიანი შეხვედრა მდინარე ჭოროხზე და მის მიმდებარე ზღვის სანაპირო ზოლ არსებული მდგომარეობის თაობაზე. ერთობლივ განხილული და შესწავლილი იქნა მშენებლობის ყველა მოსალოდნელი შედეგი. მხარეები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ კაშხლების აგებამ შეიძლება ზეგავლენა მოახდინოს ჭოროხის ხეობის, შესართავი უბნისა და შავი ზღვის აჭარის სანაპირო ზოლის ზოგიერთი მონაკვეთის ჰიდროლოგიურ, გეომორფოლოგიურ მდგომარეობაზე. მიღებულ იქნა რიგი დოკუმენტებისა, თუმცა არც ერთ მათგანში ასახული არაა აჭარის სანაპიროს მატერიალური ზარალის შემცირების, აღმოფხვრის თუ მისი კომპენსაციის გზები.

3. პრობლემის ფორმულირება/პრობლემის სტრუქტურირება

3.1 პრობლემის დიაგნოზის დასმა

საქართველოს ფარგლებში ჭოროხს უერთდება აჭარისწყალი და მაჭახელა. ამ ორი მდინარის მსხვილი ნატანის ჯამური წილი ჭოროხის 3%25-ს შეადგენს. დარეგულირების შემდეგ ჭოროხის ქვედა წელში მოსალოდნელი მცირე წყალდიდობები არ იქნება საკმარისი მასალის ზღვაში გადასატანად; იგი მთლიანად მოხმარდება ჭოროხის კალაპოტის შევსებას, რომლის ნიშნულიც საკმაოდ დაწეულია. თუმცა წარმოდგება დასილვასთან და ადგილმონაცვლეობასთან დაკავშირებული პრობლემებიც:

3.2 მიზანი და ამოცანა

მიზანი: აჭარის სანაპირო ზონის უმეტეს უბნებზე მიმდინარე მზარდი ეროზიული პროცესების დარეგულირება.

ამოცანა: სანაპიროზე მიმდინარე პროცესების დარეგულირებისთვის საჭირო ალტერნატიული გზის გამონახვა.

3.3 ძირითდი აქტორების აღწერა

უმოქმედობა

ჯამი - 0.5%25

რბილი დაცვა

ჯამი -42

მყარი დაცვა

ჯამი - 46 %25

4. ალტერნატივების ანალიზი

4.1 ალტერნატივების აღწერა

უმოქმედობა

გულისხმობს სანაპიროზე მიმდინარე ბუნებრივ პროცესებში ჩაურევლობას. ობიექტების, მიწისა და აქტივების საერთო ღირებულება, რომლებიც ნაწილობრივ ან მთლიანად განადგურდება ზღვის მოქმედებით მომავალი 20 წლის განმავლობაში, თუ არანაირი ზომა არ იქნა გატარებული ეროზიული მოვლენების თავიდან ასაცილებლად, შეადგენს მიახლოებით 100 მილიონ აშშ დოლარს. უმოქმედობის სცენარის დროს, მომავალი 20 წლის განმავლობაში გაირეცხება ბათუმის კონცხსა და მდინარე ჭოროხის შესართავს შორის არსებული ტერიტორიის 200 ჰექტარი. კერძოდ, ბათუმის აეროპორტი, ნაგავსაყრელი, სოფელი ადლია, თავად ბათუმის მნიშვნელოვანი ტერიტორია, მათ შორის, ბულვარის სამი ჰექტარი. ეს ალტერნატივა უნდა განვიხილოთ როგორც უკიდურესი ვარიანტი, რადგან ის ყველა ძვირადღირებულია. ევაკუაციის და კომზე პენსაციის სამობილიზაციო ხარჯები ბევრად მეტია, ვიდრე ნაპირსამაგრი სამუშაოების წარმოება.

თუ ამ ალტერნატივაზე ვიტყვით უარს, ვიღებთ დამატებით სარგებელს: შევინარჩუნებთ ბუნებრივ რესურსებს, შევაჩერებთ ადგილობრივ მცხოვრებლებზე არასასურველ ზემოქმედებას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი იძულებული იქნებიან გადასახლდნენ.

რბილი დაცვა

გულისხმობს სანაპიროზე არსებული მყარი ნატანის დეფიციტის შევსებას ჩაყრების საშუალებით. კერძოდ, უნდა მოხდეს ადგილობრივი პლაჟების შესაბამისი კონდიციის ქვა-ხრეშის სიღრმისეული ჩაყრა ყოველი შემოდგომა-ზამთრის შტორმების დაწყებამდე, ხუთი მეტრის სიღრმეზე სპეციალური ბარჟებით, აჭარის სანაპიროს ორ ადგილას. ადლიასთან უნდა ჩაიყაროს 120 ათასი კუბური მეტრი და მახინჯაურთან 160 ათასი კუბური მეტრი ქვა-ხრეში. ამით ნაპირთა მდგომარეობა შენარჩუნდება. აღნიშნულ სამუშაოთა ღირებულება, საერთაშორისო განფასებით, ყოველწლიურად 2,8 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენს, ოცდაათი წლის მანძილზე - 84 მლნ. აშშ დოლარს. ამ ალტერნატივის უარყოფითი მხარე ისაა, რომ ჩაყრები რეგულარულად (ყოველწლიურად) უნდა ხდებოდეს. ჩაყრების შეწყვეტისთანავე ეროზია გრძელდება. გარდა ამისა, ჩაყრების განხორციელება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ ბათუმის ახლოს ნატანის საკმარისი რაოდენობა მოიძევება. როგორც ცნობილია, ბათუმის რაიონში ნატანის მოპოვების ერთადერთ წყაროს მდინარე ჭოროხი წარმოადგენს, სადაც მყარი ნატანი თურქეთის რესპუბლიკაში კაშხლების მშენებლობის გამო ნულამდეა დასული. ამიტომ. ეს ალტერნატივა ვერ იქნება გრძელვადიანი. წლების შემდეგ ნატანის მარაგი არასაკმარისი იქნება და აუცილებელი გახდება მისი ახალი წყაროების მოძებნა, ამიტომ საჭიროა უფრო ქმედითი პრიორიტეტის გამოყენება.

მყარი დაცვა

გულისხმობს ნაპირდაცვითი პრობლემების გადაჭრას მყარი ჰიდროტექნიკური კონსტრუქციების - ბუნათა მშენებლობით. ბუნათა სისტემა სანაპიროს დაცვის ერთ-ერთი ყველაზე ქმედითი საშუალებაა. ბათუმის რაიონში, ეკონომიკური თვალსაზრისით, ყველაზე მისაღებია 75-ბინიანი სისტემა, სადაც ყოველი ბუნის ეფექტური სიგრძე 25 მეტრი იქნება, საერთო სიგრძე 50 მეტრი. ბუნათა აგების შემდეგ სანაპიროს ეროზიული პროცესების შესაჩერებლად საჭირო გახდება ბუნათა შორის მყარი ნატანის ერთჯერადი ჩაყრა 750 000 კუბური მეტრის მოცულობით, და აღარ იქნება საჭირო ყოველწლიური ჩაყრები. ბუნათა მშენებლობის ღირებულება, საერთაშორისო განფასებით, შეადგენს დაახლოებით 12 მლნ აშშ დოლარს (1 ბუნა - 160 000, 75 ბუნა - 12 მლნ აშშ დოლარი). ჩაყრებთან ერთად სამუშაოთა ღირებულება შეადგენს 22.5 მლნ აშშ დოლარს.

4.2 ალტერნატივების შედეგების პროგნოზირება

ჩაყრებისთვის ხრეშის მოპოვება შესაძლებელია ჭოროხის კალაპოტიდან; მიუხედავად 2002 წლიდან თურქეთის რესპუბლიკაში კაშხლების მშენებლობასთან დაკავშირებით ნატანის მოწოდების სრული შეწყვეტისა, მოგვეპოვება საწყის ეტაპზე რბილი დაცვისთვის ხრეშის შეზღუდული მარაგი. ავტონომიურ რესპუბლიკაში მშენებლობისათვის ინერტული მასალის მოპოვება უნდა ხდებოდეს აჭარაში გეოლოგების მიერ მოძიებული ინერტულ მასალად ვარგისი საბადოებიდან, რომლებიც სამრეწველო ათვისების შემთხვევაში მრავალი წლით უზრუნველყოფდნენ აჭარაში სამშენებლო მასალების წარმოებას.

ხელოვნური ჩაყრებისთვის ნაპირშემქმნელი მასალის გაცილებით მცირე, მაგრამ უფრო რენტაბელური წყაროა ბათუმის კანიონი. ჭოროხი-ბათუმის მონაკვეთიდან ნატანის სანაპირო ზოლის გასწვრივ ჩრდილოეთით გადაადგილებისას მოხდა მისი დროებითი აკუმულირება ბათუმის კონცხთან. თუ არ იქნა ამოღებული დაგროვილი მასალა და კონცხი არ განიტვირთა, განვითარდება წყალქვეშა მეწყერული პროცესები, მასალა ჩაიყრება ბათუმის კანიონში, რითაც ის სამუდამოდ დაიკარგება სანაპიროს სისტემისთვის. აუცილებლად მიგვაჩნია ამ მარაგის ჩართვა ნაპირდაცვით სამუშაობებში.

დაცვის „რბილი“ პრიორიტეტი გამოუსადეგარი იქნება სარფის, ბობოყვათის და მწვანე კონცხის ქვა-კლდოვანი უბნების რეაბილიტაციის დროს, რადგან აქ ჩაყრილი ხრეში მცირე დროში გამოირეცხება და ქანების ეროზია გაგრძელდება. ამ შემთხვევაში პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო გზად მიგვაჩნია დაცვა „მყარი“ საშუალებებით, როგორებიცაა ზღვისგან დამცავი კედლის აღდგენა, ბუნათა აშენება ან მასიური ფლეთილი ქვა-ლოდების ჩაყრა.

„რბილი“ დაცვის არჩევის შემთხვევაშიც კი ბათუმის კონცხზე აუცილებელი გახდება ერთი ან ორი ბუნის აშენება, რომელიც ზღვაში შეიჭრება არა უმეტეს 40-50 მეტრით; ნატანმჭერი ბუნის არსებობა საშუალებას არ მისცემდა, სანაპიროს სისტემისათვის სამუდამოდ დაკარგულიყო ხელოვნურად ჩაყრილი, შეჩერებული და წლების მანძილ დაგროვილი ნატანი მასა ბათუმის კანიონში.

4.3 გადახრებისა და ექსტრემალურობის აღწერა

აღნიშნული სამუშაოების განხორციელება იოლი არ არის, შრომატევადიცაა და ძვირადღირებულიც, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რა საშიშროება ემუქრება ბათუმს, კახაბრის დაბლობს და მთლიანად აჭარის სანაპიროს უახლოეს ათწლეულებში, ზარალი ბევრად მეტი იქნება აღნიშნულ თანხებზე. ამჟამად აუცილებელია, განსაკუთრებულად მაღალი რისკის ზონაში მოქცეული მოსახლეობის გაყვანა მდგრად ადგილზე. ამასთან მხედველობაშია მასაღები ის გარემოება, რომ, თუ არ განხორციელდება ნაპირდამცავი კარდინალური საინჟირო ღონისძიება, სანაპიროს გარეცხვა კატასტროფულად იკავებს ხმელეთის ახალ ნაწილს, მით უმეტეს, რომ ამ უბანზე საქმე გვაქვს გეოლოგიური გართულების ორმაგ სტანდარტთან - ზღვის დონის აწევასა და ხმელეთის დაძირვასთან.

4.4 შეზღუდვებისა და პოლიტიკური შესაბამისობის შეფასება:

თურქეთის რესპუბლიკაში მდინარე ჭოროხზე კაშხლების მშენებლობით საქართველოს სანაპირო ზონაში მყარი ნატანის ტრანსპორტის შეწყვეტის საერთაშორისო სამართლის საფუძვლები

ამ მხრივ მნიშვნელობა აქვს შემდეგ საერთაშორისო დოკუმენტებს:

1. „საერთაშორისო მნიშვნელობის მდინარეების გამოყენების წესები“, დამუშავებულია საერთაშორისო სამართლის ასოციაციის მიერ და მიღებულია ჰელსინკში 1966 წელს.

2. „კონვენცია გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ ტრანსსასაზღვრო კონტექსში“, 1991 წელი.

3. „კონვენცია ტრანსსასაზღვრო მდინარეების და ტბების დაცვის და გამოყენების შესახებ“, 1992 წელი.

4. სტატიების პროექტი სასაზღვრო მდინარეების არასანაოსნო გამოყენების შესახებ, რომელიც დამუშავებულია გარემოს საერთაშორისო სამართლის კომისიის მიერ 1994 წელს.

ჩამოთვლილი დოკუმენტების თანახმად, ურთიერთმოსაზღვრე ქვეყნები ვალდებული არიან:

აღნიშნულ დოკუმენტებში წამოჭრილი სადავო საკითხები რეგულირდება მშვიდობიანი ხერხებით, კვლევითი და შეთანხმებითი კომისიების, შუამავლობის, სასამართლო გარჩევების და სხვა გზებით.

მაგრამ, საქმე ისაა, რომ თურქეთი არაა მიერთებული ამ სახის საერთაშორისო კონვენციებს და ხელშეკრულებებს, რომლებიც არეგულირებენ ქვეყნებს შორის ტრანსსასაზღვრო მდინარეებზე ურთიერთობის ასპექტებს. ამიტომ საუბარი რაიმე იურიდიულ საფუძველ ძალზე ზედ რთულია.

არსებობს სსრკ და თურქეთის კონვენცია „სასაზღვრო მდინარეებზე წყლით სარგებლობის შესახებ“, რომელიც დაიდო 1928-1929 წლებში. ამ კონვენციის მერვე მუხლი სასაზღვრო მდინარეებზე ელექტროსადგურების აშენების ნებართვას იძლევა მხოლოდ მაშინ, თუ იგი ზიანს არ აყენებს მეორე მხარეს. ნაგებობის ადგილმდებარეობის და ტიპის შერჩევა აღნიშნული კონვენციის მეათე მუხლით უნდა მოხდეს მხარეების შერეული კომისიის მიერ. სადავო საკითხები განსახილველად გადაეცემა ორივე მხარის მთავრობებს.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ევროპის თანამშრომლობის და უსაფრთხოების აქტში (1975), რომელსაც ხელს აწერს თურქეთის მაშინდელი პრემიერ-მინისტრი, ნათქვამია: „მონაწილე სახელმწიფოებმა საერთაშორისო სამართლის პრინციპების თანახმად, ურთიერთთანამშრომლობის სულისკვეთებით მიიღონ ყველანაირი ზომა იმისათვის, რომ თავის ტერიტორიაზე ჩატარებული ქმედებები არ გახდეს მიზეზი გარემოს დაზიანებისა სხვა ქვეყნის ტერიტორიაზე.“

თურქეთის წამოყვანა კომპრომისზე რთული იქნება, ამაზე მიგვანიშნებს მსგავსი პრობლემების მოუგვარებლობა მეზობელ სირიასთან და ერაყთან, რომ არა ერთი გარემოება, საქართველოსა და თურქეთს შორის არსებული განსაკუთრებული კეთილმეზობლური დამოკიდებულება, რომელიც გაცილებით უფრო მაღლა დგას ვიდრე, კაშხლების მშენებლობით გამოწვეული მყარი ნატანის ტრანსპორტის შეწყვეტის საკომპენსაციოდ საჭირო რამდენიმე მილიონი აშშ დოლარი.

6. დასკვნა და რეკომენდაციები

6.1 უმჯობესი/უპირატესი ალტერნატივის აღწერა

როგორც მულტიფაქტორულმა ანალიზმა აჩვენა, „მყარი“ დაცვის ალტერნატივა ყველაზე მეტად მისაღები და ოპტიმალური გამოსავალია შექმნილ სიტუაციაში.

6.2 მონიტორინგისა და შეფასების გეგმის შეჯამება

პაატა მირზიაშვილი
გამგეობის წევრი, მცხეთის სამოქალაქო განვითარების ასოციაცია,
ქ. მცხეთა, 2009

1. პრობლემის მიზეზები/საფუძველი/მონიტორინგი

1.1 კლიენტის მოთხოვნა

მცხეთის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე მუნიციპალიტეტის მიერ დასუფთავების მომსახურება არათანაბრად გაიწევა. კერძოდ, ამ ტიპის მომსახურებით სარგებლობს მხოლოდ ქალაქ მცხეთის მოსახლეობა, ხოლო მუნიციპალიტეტის დანარჩენ ტერიტორიაზე არსებული 60 დასახლებული პუნქტი მოკლებულია ამგვარ სერვისს; გასაგებია, რომ დასუფთავება სჭირდება მთელ ტერიტორიას, მაგრამ ამის მოგვარება არის პრობლემა და მისი გადაწყვეტის გზებია მოსაძებნი.

1.2 პრობლემური სიტუაციის მიმოხილვა

მუნიციპალიტეტის ზოგადი მიმოხილვა

2006 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შემდეგ ორიოდ თვეში შეიცვალა მცხეთის მუნიციპალიტეტის საზღვრები საქართველოს დედაქალაქთან მიმართებაში. შედეგად მივიღეთ მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრებისა და მოსახლეობის რიცხოვნების მნიშვნელოვანი შემცირება. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ ერთმნიშვნელოვნად განსაზღვრავს და მოითხოვს, რომ სახელმწიფოს შესაბამისმა ორგანოებმა გარკვეულ ვადაში (2007 წლის 31 დეკემბრამდე) უზრუნველყოს ახლად შექმნილი თვითმმართველი ერთეულის და საზღვრებშეცვლილ მუნიციპალიტეტების ზუსტი საზღვრების დადგენა, ეს პროცესი დღესაც (2009 წლის ოქტომბერი) დამთავრებული არ არის. შესაბამისად, ზუსტი მონაცემების მოძიება ვერც მუნიციპალურ და ვერც შესაბამის სახელმწიფო სტრუქტურებში ვერ მოხერხდა. 2008 წლის აგვისტოს ცნობილი მოვლენების შემდგომ მცხეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კონფლიქტის ზონებიდან დევნილი მოსახლეობისთვის აშენებულ 2700 სახლში დაბინავებულ ადამიანთა რიცხვი ჯერჯერობით უცნობია, რადგან ეს პროცესი დღესაც გრძელდება.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ჩვენ მიერ მოწვდილი ინფორმაცია არ წარმოადგენს ზუსტ სტატისტიკას, მაგრამ გარკვეულ წარმოდგენას შეგვიქმნის მუნიციპალიტეტის შესახებ (მოსახლეობა შეადგენს 59,7 ათასს).

ქალაქი მცხეთა წარმოადგენს ქალაქ-მუზეუმს თავისი ისტორიულ-არქიტექტურული ღირებულებების გამო. იგი მიმზიდველია როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოელი ტურისტებისთვის.

პრობლემური სიტუაცია

ჩვენი მიზანია, მცხეთის მუნიციპალიტეტში მას-მედიისა და საზოგადოებრივი ჯგუფების თანამონაწილეობით მოვახდინოთ მუნიციპალიტეტის მიერ განხორციელებული დასუფთავების სერვისის ანალიზი. მცხეთის მუნიციპალიტეტს იურიდიულად არ გააჩნია ნაგავსაყრელი, დასუფთავება ხორციელდება მხოლოდ ქალაქში (2009 წლიდან დაიწყო საყოფაცხოვრებო ნაგვის გატანა წეროვანის ლტოლვილთა დასახლებიდან), სადაც ცხოვრობს მუნიციპალიტეტის 12%25. საქართველოს პარლამენტის 2006 წლის დადგენილებით, მისი ადმინისტრაციული ტერიტორიის გარკვეული ნაწილი შეუერთდა თბილისს, ხოლო დარჩენილი ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი წარმოადგენს არაგვის ხეობას (ქ.თბილისის წყალსადენის სანიტარულ ზოლს) და მუხრანის ველს, სადაც მოწეული სასოფლო სამეურნეო პროდუქტის მომხმარებელია ადგილობრივი და ქ. თბილისის მოსახლეობა. ამასთან, მცხეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე განლაგებულია ქსნის ტუბერკულიოზით დაავადებულთა საპატიმრო და სხვა ისეთი განსაკუთრებით მაღალი რისკის ობიექტები, რომელთა ნარჩენების უტილიზაცია განსაკუთრებულ კონტროლს მოითხოვს. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი ეკოლოგიურად მძიმე მდგომარეობაშია.

1.3 პრობლემის გადაწყვეტის წინა მცდელობის აღწერა

საკანონმდებლო ცვლილებები

ქვეყანაში 2006 წელს ხელისუფლების დეცენტრალიზაციის რეფორმის განხორციელება დაიწყო „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ კანონის ძალაში შესვლით. შესაბამისად შეიცვალა თვითმმართველობის განხორციელების მარეგულირებელი კანონმდებლობაც. აქ შევეხებით მხოლოდ „დასუფთავების მოსაკრებლის შესახებ“ საქართველოს კანონს.

საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, რომელიც დასუფთავების მოსაკრებელს შეეხო, მკვეთრად გაუარესდა მუნიციპალიტეტების მიერ მოსახლეობიდან საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანისა და უტილიზაციის (ნარჩენების გადამუშავების) საკითხი. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, სოფლებიდან ნაგავი არ გააქვთ; შესაბამისად, სოფლების მიმდებარე ტერიტორიები საშინლად ბინძურდება, მათი გასუფთავება მუნიციპალიტეტს სოლიდური თანხა უჯდება; ამიტომაც ასეთი ღონისძიებები უფრო და უფრო იშვიათად იმართება, რის გამოც სულ უფრო მძიმდება ეკოლოგიური მდგომარეობა.

2. პრობლემის მნიშვნელობა/შეფასება

2.1 წარსული პოლიტიკის შეფასება

ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმამდე დასუფთავება, რომელიც თვითმმართველი ერთეულის ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქციაა, ხორციელდებოდა მცხეთის რაიონში შემავალ თვითმმართველ ერთეულებში, სადაც 82 დასახლებული პუნქტი გაერთიანებული იყო 16 თვითმმართველ ერთეულში. მიუხედავად მაშინდელი საფინანსო და ტექნიკური რესურსების სიმწირისა, თვითმმართველი ერთეულები მეტ-ნაკლებად, სხვადასხვა ინტესივობით და ხარისხით ახერხებდნენ დასუფთავების მომსახურებას მათ დაქვემდებარებულ ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე. ზემოაღნიშნული მდგომარეობა საჭიროებდა გაუმჯობესებას რეფორმის საფუძველზე. რეფორმის შედეგად კი მივიღეთ საპირისპირო სურათი: გაუმჯობესების ნაცვლად, საერთოდ, შეწყდა ასეთი მომსახურება მუნიციპალიტეტის სოფლის მოსახლეობისათვის.

2. 2 პრობლემის ჩარჩოებისა და სიმძაფრის შეფასება

მცხეთის მუნიციპალიტეტებში შემავალ დასახლებათა უმრავლესობაში (სტატისტიკური მონაცემებით, მუნიციპალიტეტში 61 დასახლებული პუნქტია, რომლებიც აერთიანებულნი არიან 25 ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ ორგანოში) საერთოდ არ ხორციელდება ასეთი მომსახურება. სინამდვილეში, არ არსებობს ნაგავსაყრელები, ხოლო მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ ცენტრთან მოწყობილი ე.წ. ნაგავსაყრელები ელემენტარულ ნორმებს ვერ აკმაყოფილებს.

2.3 ანალიზის საჭიროების განსაზღვრა

მცხეთის მუნიციპალიტეტში მოუგვარებელია მოსახლეობასა და მუნიციპალიტეტებს შორის დასუფთავების მომსახურეობასთან დაკავშირებით ფინანსური, ადმინისტრირებისა და იურიდიული ურთიერთობის საკითხები, რაც მომსახურების ხარისხის გაუარესებაზე აისახა. დაწესებულია დასახლებული ტერიტორიის დასუფთავების მოსაკრებელი, მაგრამ არ არის დაწესებული მოსაკრებელი წყალზე. სასმელ წყალ დაწესებულია საფასური. მოსაკრებზე ლის დაწესება ნარჩენების გატანაზე არამართებულია, რადგან ეს მოსაკრებლის ბუნებას ეწინააღმდეგება. ტერიტორიის დასუფთავებაზეც საფასური ანუ კონკრეტული ტარიფი უნდა დაწესდეს ისე, როგორც ეს სასმელ წყალზეა დაწესებული. ამასთან, მოსაკრებლის გადახდა ერთჯერადია და მისი სისტემატური/ყოველთ ვიური გამოყენება ვერ ხერხდება.

3. პრობლემის ფორმულირება/პრობლემის სტრუქტურირება

3.1 პრობლემის დიაგნოზის დასმა

საქართველოს კანონის „დასუფთავების მოსაკრებლის შესახებ“ ამოქმედების შემდეგ მცხეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულომ, 2007 წლის 7 მარტის 375 დადგენილებით „მცხეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ადგილობრივი მოსაკრებლის შემოღების შესახებ“, განსაზღვრა მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე დასუფთავების მოსაკრებლის ოდენობა და მისი მოქმედების წესები. ამავე საკრებულომ, როგორც აღნიშნული ნორმატიული აქტის მიმღებმა, 2009 წლის 4 ივნისს N24 დადგენილებით შეიტანა ცვლილებები აღნიშნულ დადგენილებაში და დააწესა:

მუხლი 2. მოსაკრებლის გადამხდელები