ხშირად ისმის კითხვა, თუ რას ნიშნავს ლესბოსელ, გეი, ბისექსუალ, ტრანსსექსუალ და ქვიარ ადამიანთა (ლგბტქ) ფსიქოლოგია (გამუქებული სიტყვების ახსნა შეგიძლიათ განმარტებათა ლექსიკონში იპოვოთ). მართლაც, რა არის ლგბტქ ფსიქოლოგია? რა დანიშნულება აკისრია ფსიქოლოგიის სფეროში მომუშავე ლგბტქ ადამიანების ჯგუფს? რას შეისწავლის ფსიქოლოგიის მიმართულება ლგბტქ ადამიანების შესახებ? მიუხედავად იმისა, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგიას ხშირად ფსიქოლოგიის სფეროში მომუშავე ლგბტქ ადამიანთა მხარდამჭერ ჯგუფად აღიქვამენ, სინამდვილეში, მისი განმარტება ასეთია:

ლგბტქ ფსიქოლოგია ფსიქოლოგიის მიმართულებაა, რომელიც ლგბტქ ადამიანების ცხოვრებასა და გამოცდილებას შეისწავლის.

ხშირად აღნიშნავენ, რომ ფსიქოლოგიის ამ მიმართულების უფრო ზუსტი სახელი „სექსუალობის ფსიქოლოგია“ იქნებოდა. ლგბტქ ფსიქოლოგიისათვის სექსუალობა მნიშვნელოვანი სფეროა, მაგრამ იგი სხვა საკითხებსაც ფარავს. ლგბტქ ფსიქოლოგია შეისწავლის ლგბტქ ადამიანთა ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტს, როგორიცაა ცრურწმენები და დისკრიმინაცია, ოჯახი, აღზრდა, მშობლობა, ქამინგ აუთი და იდენტობის ჩამოყალიბება.

ხშირად გვისვამენ კითხვას, თუ რა საჭიროა ფსიქოლოგიაში ცალკე მიმართულება ლგბტქ ადამიანებისათვის. ამისათვის ორი ძირითადი მიზეზი არსებობს. პირველი: უახლოეს წარსულამდე, ფსიქოლოგთა უმეტესობა (და მასთან დაკავშირებული პროფესიების წარმომადგენლები, მაგალითად, ფსიქიატრები) ჰომოსექსუალობას გონებრივ (ფსიქიკურ) დარღვევად მიიჩნევდნენ. „გეი მხარდამჭერი“ ფსიქოლოგია, როგორც ამ დარგს 70-იან წლებში უწოდებდნენ, ამ ხედვის საპირისპიროდ განვითარდა, იმის წარმოსაჩენად, რომ ჰომოსექსუალები ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელი, „ნორმალური“ ინდივიდები არიან. მეორე მიზეზი, რომელიც ასევე ჰომოსექსუალობის პათოლოგიზაციასთან არის დაკავშირებული, ისაა, რომ ფსიქოლოგიური შრომების უმეტესობა ჰეტეროსექსუალ და არა-ტრანს ადამიანთა ცხოვრებასა და გამოცდილებაზეა ფოკუსირებული. მეინსტრიმ ფსიქოლოგიაში ლგბტქ ადამიანები ან ძალიან გაკვრით, ან საერთოდ არ არიან ნახსენები. მაგალითად, დედობის შესახებ არსებულ კვლევათა უმეტესობა მხოლოდ ჰეტეროსექსუალ დედებზეა, ასევე, ცრურწმენების შესახებ სოციალური ფსიქოლოგიის კვლევებში ლგბტქ ადამიანების მიმართ არსებულ ცრურწმენებს ძალზე მცირე ყურადღება ეთმობა. ლგბტქ ფსიქოლოგებს სჯერათ, რომ თუ ფსიქოლოგია, ზოგადად „ადამიანების ფსიქოლოგიაა“, მაშინ ის ყველას გამოცდილებას უნდა შეისწავლიდეს და ღია იყოს ადამიანთა შორის განსხვავებების საკვლევად.

მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ არ არსებობს გეი, ლესბოსელი, ბისექსუალი, ტრანსგენდერი და ქვიარ ტერმინების უნივერსალურად გაზიარებული განმარტებები. როგორც ამ წიგნის კითხვისას აღმოაჩენთ, სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის კატეგორიზაციისთვის მრავალი სიტყვა და ფრაზა არსებობს. ეს ტერმინები უმეტესწილად დასავლურ კულტურებთან ასოცირდება; არადასავლური კულტურები სექსუალობასა და გენდერულ იდენტობათა შორის განსხვავებების აღსაწერად სხვა კონცეფციებსა და ტერმინებს იყენებს.

ტერმინი „გეი მხარდამჭერი“ ფსიქოლოგია უკვე მოძველებულია; ის თავდაპირველად „ლესბოსურმა და გეი“ ფსიქოლოგიამ ჩაანაცვლა 1980-იან წლებში, რათა ნათელი გამხდარიყო, რომ ეს მიმართულება არა მხოლოდ გეი კაცების, არამედ ლესბოსელი ქალების პრაქტიკებსაც შეისწავლიდა. უფრო მოგვიანებით, დაიწყო ლგბ, ლგბტ და ზოგჯერ ლგბტქ, ან ლგბტქი ტერმინების გამოყენება. გარდა იმისა, რომ ეს მუდმივად მზარდი აკრონიმები ხშირად დამაბნეველია, დიდი კამათი მიმდინარეობს თავად ფსიქოლოგიის ამ სფეროს მომცველობის ირგვლივაც. უნდა კონცენტრირდეს თუ არა ის მხოლოდ ერთსქესიან სექსუალობაზე მხოლოდ და ლესბოსელი, გეი და ბისექსუალი ადამიანების გამოცდილება შეისწავლოს? თუ საჭიროა, რომ ასევე მოვიცვათ ტრანს და ინტერსექსუალ ადამიანთა გამოცდილებები, ვინც ასევე არ შეესაბამება სქესისა და გენდერის შესახებ არსებულ სოციალურ ნორმებს ისეთ საზოგადოებებში, რომლებიც პირდაპირ კავშირს ხედავენ გენდერულ იდენტობასა და ბიოლოგიურ სქესს შორის? საჭიროა თუ არა ქვიარ პერსპექტივის გათვალისწინება?

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ფსიქოლოგიის ეს მიმართულება ინკლუზიური უნდა იყოს (Clarke and Peel, 2007b). მიუხედავად იმისა, რომ ლგბტქ ადამიანებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებებია, დომინანტური სექსუალობის და სექსუალური/გენდერული ნორმების გარეთ ყოფნის გაზიარებული გამოცდილება, სექსუალობასა და სქესს/გენდერს შორის მჭიდრო კავშირის არსებობა ინკლუზიურ მიდგომას მოითხოვს. გარდა ამისა, როგორც მოგვიანებით, მეორე თავში განვიხილავთ, ასევე მნიშვნელოვანი დებატები მიმდინარეობს იდენტობის კატეგორიების (მაგალითად, ბისექსუალი, ლესბოსელი) მართებულობის შესახებ. ბევრი ლგბტ თეორეტიკოსი და აქტივისტი ამ კატეგორიების მნიშვნელოვნებას უსვამს ხაზს ისეთი მიზნებისათვის, როგორიცაა უფლებებისათვის ბრძოლა და ამ ადამიანთა ხილვადობის ზრდა. სხვები, განსაკუთრებით კი ქვიარ თეორეტიკოსები, ამტკიცებენ, რომ იდენტობის კატეგორიები ნორმალიზაციისა და რეგულირების საშუალებებია. ჩვენ ლგბტქ აკრონიმს ვიყენებთ, რათა ამ სფეროზე საუბრისას ორივე პერსპექტივა მოვიცვათ.

იმის გამო, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგია უმეტესწილად კონცენტრირებულია ახალგაზრდა, თეთრკანიანი, საშუალო ფენის, სრულფასოვანი ფიზიკური შესაძლებლობებისა და ქალაქებში მცხოვრები ადამიანების გამოცდილებებზე, შედარებით ცოტაა კვლევები თვით ლგბტქ თემში არსებული განსხვავებებისა და ვარიაციების შესახებ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ჩვენს მიერ შემოთავაზებული ინკლუზიური მიდგომა ხშირად შემოსაზღვრულია გეი კაცებისა და ლესბოსელი ქალების კონკრეტული ჯგუფების გამოცდილებების ხაზგასმით. გვსურს, სადაც შესაძლებელი იქნება ლგბტქ თემის განსხვავებებსა და მრავალფეროვნებას გავუსვათ ხაზი და თქვენი ყურადღება სამეცნიერო ცოდნაში არსებულ ხარვეზებსა და ინფორმაციის ნაკლებობას მივაპყროთ. ტერმინ „ლგბტქ“ ფსიქოლოგიის გამოყენების მეორე მიზეზი განსხვავებებისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინების აუცილებლობის აღნიშვნა და იმ ფაქტის ხაზგასმაა, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგებს ჯერ არ მიუღწევიათ სრულყოფილი შეთანხმებისთვის, თუ რას მოიცავს ეს სფერო, როგორი საკვლევი კითხვები უნდა დაისვას და რა მეთოდოლოგია უნდა გამოვიყენოთ ამ კითხვებისათვის პასუხის გასაცემად. ეს, რა თქმა უნდა, ძალიან ჰგავს ზოგადად, ფსიქოლოგიაში არსებულ დებატებს, სადაც მრავალი თეორიული პერსპექტივა თანადროულად არსებობს. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგია ფსიქოლოგიის მიკროსომაა, რომელიც სხვადასხვა პერსპექტივას იტევს იმის შესახებ, თუ ვინ და რა უნდა ვიკვლიოთ და რა სახის თეორიები თუ მეთოდები უნდა გამოვიყენოთ კვლევისას. ლგბტქ ფსიქოლოგებს შორის დებატები, ხშირად ისეთივე მწვავეა (ან უფრო მეტადაც), როგორც ლგბტქ ფსიქოლოგებსა და მეინსტრიმ ფსიქოლოგებს შორის.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ლგბტქ ფსიქოლოგიის ჩვენეული განმარტება ასეთია:

ლგბტქ ფსიქოლოგია ფსიქოლოგიის მიმართულებაა, რომელიც ლგბტქ ადამიანებზეა ორიენტირებული. ის ცდილობს, შეეწინააღმდეგოს ლგბტქ ადამიანების მიმართ არსებულ ცრურწმენებსა და დისკრიმინაციას; მოახდინოს ჰეტეროსექსუალობის პრივილეგირებულების პრობლემურობა ფსიქოლოგიასა და ფართო საზოგადოებაში; ცდილობს, ყურადღება გაამახვილოს ლგბტქ საკითხებზე, როგორც ფსიქოლოგიის მნიშვნელოვან სფეროზე, ასევე, ხელი შეუწყოს არაჰეტეროსექსისტური, არაგენდერული და ინკლუზიური მიდგომების გამოყენებას ფსიქოლოგიურ კვლევებსა და ფსიქოლოგიის პრაქტიკაში. ის გვთავაზობს მრავალ სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ პერსპექტივას ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებებსა და ცხოვრებაზე, ისევე, როგორც ლგბტქ სექსუალობასა და გენდერზე.

მეორე კითხვა, რომელსაც ხშირად გვისვამენ, შემდეგნაირად ჟღერს: „შეუძლიათ თუ არა ჰეტეროსექსუალებს (და არატრანსგენდერ ადამიანებს), იყვნენ ლგბტქ ფსიქოლოგები?“. ცხადია, ისევე, როგორც ფსიქოლოგიის ნებისმიერი მიმართულება, ლგბტქ ფსიქოლოგიაც ღიაა ყველასათვის, ვისაც ამ სფეროში სამეცნიერო ინტერესი გააჩნია (Peel and Coyle, 2004). ცნება ლგბტქ ფსიქოლოგია ამ სფეროში ჩართულ ნებისმიერ ფსიქოლოგს გულისხმობს. როგორც კიტზინგერი (1998:532) ამბობს, „თვით ფსიქოლოგების მახასიათებლებს არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს: „გეების და ლესბოსელების ფსიქოლოგი“ ისევე შესაძლებელია ჰეტეროსექსუალი იყოს, როგორც „სოციალური ფსიქოლოგი“, შეიძლება იყოს ანტისოციალური, ან კიდევ „სპორტის ფსიქოლოგი“ - არასპორტული. თუმცა, ბევრი ფსიქოლოგი, რომელიც ამ სფეროში მუშაობს, ლგბტქ თემის წევრია (იხილეთ ჩანართი 1.1). შემდეგ ნაწილში განვიხილავთ ლგბტქ ფსიქოლოგიის ისტორიულ განვითარებას და სექსოლოგების ადრეულ ნაშრომებზე ვისაუბრებთ. ამ შრომებმა სექსუალობისა და გენდერული ბუნდოვანების მეცნიერულ შესწავლას ჩაუყარეს საფუძველი.

სექსოლოგია გენდერული იდენტობისა და სექსუალობის მეცნიერული შესწავლაა. მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალობისა და გენდერული ბუნდოვანების შესახებ დიდი ხნის წინ წერდნენ (უამრავი ტექსტი არსებობს სექსუალობაზე, მაგ. ინდური კამა-სუტრა და სხვ), ეს საკითხი მხოლოდ მე- 19 საუკუნეში გახდა სამეცნიერო შესწავლის საგანი. მაშინ, როცა თანამედროვე მეცნიერები ტრანსგენდერ ადამიანს გენდერული მრავალფეროვნების, ხოლო ლგბ ადამიანებს სექსუალური მრავალფეროვნების ნიმუშებად მოიაზრებდნენ, ადრეული სექსოლოგები ორივეს - „კროსგენდერულ იდენტიფიკაციასა“ და ერთსქესიან სექსუალობას - ფართო სახელის - „ინვერსიის“ ქვეშ აერთიანებდნენ, რაც თავის მხრივ ჰომოსექსუალობასთან იყო ასოცირებული (Meyerowitz, 2002).

პირველი სოციალური მოძრაობა ჰომოსექსუალ და ტრანს ადამიანთა უფლებებისათვის გერმანიაში 1897 წელს დაიწყო. სამედიცინო დოქტორმა, მაგნუს ჰირშფელდმა (1868-1935) და ღიად ჰომოსექსუალმა იურისტმა კარლ ჰაინრიხ ულრიხსმა (1825-1895) ჰუმანიტარული მეცნიერული კომიტეტი დააარსეს, სლოგანით „სამართლიანობა მეცნიერების საშუალებით“ (Kitzin ger and Coyle, 2002). კომიტეტი აფინანსებდა კვლევებს, აქვეყნებდა ჟურნალს „ყოველწლიური ჟურნალი შუალედური სექსუალური ტიპებისათვის“, აწარმოებდა საინფორმაციო კამპანიებს, ავრცელებდა ბროშურებს. კომიტეტმა გადაიღო ფილმი სხვებისგან განსხვავებული (1919) და ჩაატარა ერთ-ერთი პირველი კვლევა სექსუალობაზე (რომლის თანახმადაც, მოსახლეობის 2.2 პროცენტი ჰომოსექსუალია). ჰირშფელდი ასევე სექსუალურ მეცნიერებათა ინსტიტუტსა და კერძო კვლევით ინსტიტუტს ხეტებმა გაანადგურეს. 1920-იან და 30-იან წლებში, სქესის კვლავმინიჭების ოპერაციის ადრეული ექსპერიმენტებიც სწორედ აქ ტარდებოდა, რომლებსაც პირადად ჰირშფელდი ადევნებდა თვალყურს.

ულრიხსმა და ჰირშფელდმა განავითარეს თეორია ქალსა და კაცს შორის მესამე, შუალედური სქესის არსებობის შესახებ (რაც მოიაზრებდა ადამიანებს, ვისაც ახლა ტრანსსექსუალს, ინტერსექსუალს, ლესბოსელს, გეის და ბისექსუალს ვუწოდებთ). 1864-65 წლებში ულრიხსმა დიდი წვლილი შეიტანა იმ ტერმინოლოგიის დამკვიდრებაში, რომელიც აღწერდა ქალის „სულის ბუნებრივ მიგრაციას“ კაცის სხეულში და პირიქით (Oosterhuis, 2000). ურნინგი იყო ადამიანი კაცის სხეულითა და ქალის ფსიქიკით, რომელსაც კაცები იზიდავდა, ურნინგინი კი იყო ადამიანი ქალის სხეულითა და კაცის ფსიქიკით, ვინც ქალების მიმართ მიზიდულობას გრძნობდა. ულრიხსმა ასევე შემოიტანა ტერმინები „ნორმალური“ (ჰეტეროსექსუალი და ფემინური ქალისათვის - დიონინგინი), „ნორმალური“ (ჰეტეროსექსუალი და მასკულინური კაცისათვის - დიონინგი), ქალი და კაცი ბისექსუალებისათვის (ურანოდიონინგინი და ურანოდიონინგი) და ინტერსექსუალებისათვის (ზვიტერი). ეს ტერმინოლოგია ასახავს უნივერსალური ბისექსუალობის პოპულარულ თეორიას ადრეულ სექსოლოგიაში, რომელიც ეყრდნობოდა მოსაზრებას, რომ ყველა ადამიანს ორივე სქესისათვის დამახასიათებელი ელემენტები გააჩნია. მასკულინური კაცი და ფემინური ქალი იდეალურ ტიპებად, ადამიანის სექსუალობისა და გენდერული გამოხატულების კონტინუუმის ორ მოწინააღმდეგე პოლუსად მიიჩნეოდნენ.

მიუხედავად იმისა, რომ მოგვიანებით ულრიხსმა თავისი ტიპოლოგია დახვეწა და ხაზი გაუსვა იმას, რომ კაცის სხეულის მქონე ყველა ადამიანი, რომელსაც კაცი იზიდავს, ფემინური არ არის და ადამიანები განსხვავდებიან სექსუალური სურვილის, სექსუალური ქცევისა (პასიური, აქტიური ან არ ანიჭებენ რომელიმეს უპირატესობას) და გენდერის (ფემინური, მასკულინური და შუალედური) მიხედვით, სექსოლოგიაში მის დამსახურებად სწორედ ჰომოსექსუალობის გენდერული ინვერსიის თეორია იქცა. თეორია მოგვიანებით განავითარა ჰირშფელდმა და დიდი გავლენა 16 მოახდინა სხვა წამყვანი სექსოლოგების ნაშრომებზე (Bullough,2003). თავის წიგნში DieTransvestitien (1910) ჰირშფელდი ასევე წერდა ტრანსსექსუალობაზე (და ტრანსვესტიზმზე). ის მას ნევროლოგიურ ინტერსექსუალობად აღწერდა. ჰირშფელდი ამბობდა, რომ ტრანსსექსუალები, ინტერსექსუალები და ჰომოსექსუალები „სექსუალური შუალედურობის” განსხვავებული ტიპები იყვნენ, ადამიანური მდგომარეობის ბუნებრივი (უარესი) ვარიაციებით.

თანამედროვე შეფასებით, მიუხედავად იმისა, რომ ჰირშფელდის იდეები მეტ-ნაკლებად უგულვებელყოფილი იყო ინგლისურენოვანი სამყაროს მიერ მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში, ადრეულ სექსოლოგიაში მის მიერ სექსუალობისა და გენდერის კონცეპტუალიზაცია ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯია (Brennan and Hegarty,2007; Bullough, 2003).

რიხარდ ფრეიერ ფონ კრაფტ-ებინგი (1840 - 1902), ავსტრო-გერმანელი და იმ დროისათვის მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი ფსიქიატრი, აღიარებული იყო სექსოლოგიის „ფუძემდებელ მამად“. მისი მთავარი ნაშრომი Psychopathia sexualis (პირველად გამოქვეყნდა გერმანიაში 1886 წელს; ითარგმნა ინგლისურად და გამოიცა აშშ-ში 1939 წელს) უარყოფდა შეხედულებას, რომ ჰომოსექსუალობა „სექსუალური გადახრა“, ცოდვა, ან დანაშაულია. სამაგიეროდ, ის მას დაავადებად მიიჩნევდა. წიგნის პირველი გამოცემა სექსუალური პერვერსიის 45 შემთხვევას მოიცავდა (მათ შორის ისეთებს, რასაც ჩვენ დღეს კაცის ჰომოსექსუალობას, ლესბოსელობასა და ტრანსსექსუალობას ვუწოდებთ). წიგნის მიზანი იყო ექიმებისა და მოსამართლეებისათვის ექსპერტული ინფორმაციის შეთავაზება. მისი გარკვეული ნაწილი ლათინურად იყო დაწერილი, რათა სასულიერო პირებში ნაკლებად გავრცელებულიყო. მიუხედავად ამისა, სასულიერო წრეში წიგნი ძალიან პოპულარული გახდა. ის მრავალჯერ ითარგმნა და სხვადასხვა რედაქციით გამოიცა (მე-12 გამოცემა 1903 წელს გამოქვეყნდა და 300-ზე მეტ შემთხვევას მოიცავდა). წიგნის წაკითხვის შემდეგ, კრაფტებინგს უამრავი ადამიანი სწერდა საკუთარი სექსუალური და გენდერული „დევიაციის“ გასაზიარებლად. წიგნის გვიანდელ გამოცემებში კრაფტებინგმა ავტობიოგრაფიული ნაშრომებიც ჩართო. მისი შეხედულებები ისეთ სექსუალურ „გადახრებზე“, როგორიც ჰომოსექსუალობაა, საკმაოდ კომპლექსური იყო და დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. ჰოლანდიელი ისტორიკოსი ჰარი ოოსტრეუისი (2000), ავტორი წიგნისა კრაფტ-ებინგის შესახებ, ამბობს, რომ კრაფტ-ებინგი ჰომოსექსუალთა უფლებებისთვის 17 ბრძოლის აქტიური მონაწილე იყო და ჰომოსექსუალობას მენტალურ ჯანმრთელობასთან სრულიად შეთავსებადად აღიქვამდა. თუმცა, მისი ნაშრომების უმეტესობა უფრო ემხრობოდა გაბატონებულ ხედვას ჰომოსექსუალობის პათოლოგიურობის შესახებ, ვიდრე ეწინააღმდეგებოდა მას. მან დიდი წვლილი შეიტანა არარეპროდუქციული სექსუალობის ავადმყოფობასთან დაკავშირებაში. Psychopathia sexualis ახლაც ადვილად ხელმისაწვდომია. ის საინტერესოდ წარმოგვიდგენს ხალხის ცხოვრებას ვიქტორიანულ ეპოქაში, განსაკუთრებით, იმ ადამიანების ცხოვრებას, ვისი სექსუალური თუ გენდერული იდენტობა და პრაქტიკა ნორმატიული ჰეტეროსექსუალობისგან განსხვავდებოდა.

ჰენრი ჰავერლოკ ელისი (1859-1939), ბრიტანელი ექიმი იყო, რომელიც სექსუალობას შეისწავლიდა. მისი ცოლი, ედიტი, ღიად ლესბოსელი იყო. ელისის მთავარი ნაშრომი მისი ექვსტომიანი კრებული სქესის ფსიქოლოგიის კვლევები იყო, რომელიც 1897-1910 წლებში გამოვიდა (მე-7 გამოცემა 1928 წელს გამოქვეყნდა). ელისმა, თავის თანამედროვე ზიგმუნდ ფროიდთან ერთად, სექსუალობის სერიოზულად შესწავლის დაწყებაში დიდი წვლილი შეიტანა. ის ეჭვქვეშ აყენებდა იმ მორალურ ღირებულებებს, რომლებიც საზოგადოებასა და მეცნიერებას სექსუალობასთან მიმართებაში პრობლემებს უჩენდა. მისი ტომი ჰომოსექსუალობის შესახებ - „სექსუალური ინვერსია“ - (პირველად გამოიცა გერმანიაში 1896 წელს, ინგლისში - 1897-ში. იხილეთ Ellis and Symonds, 2007) სექსუალობას ბიოლოგიურად დალტონიზმთან დაკავშირებულ ანომალიად განსაზღვრავდა. ეს იყო ცენტრალური არგუმენტი, რომელიც შეეწინააღმდეგა დომინანტურ შეხედულებას, რომ ჰომოსექსუალობა არჩევანია, და შესაბამისად ცოდვა და კრიმინალური ქცევაა. გეი მეცნიერები ელისის სამუშაოს უმეტესად კეთილგანწყობილად და სასარგებლოდ აღიქვამენ, მაშინ როცა ლესბოსელი მკვლევარები აკრიტიკებდნენ მას ლესბოსური იდენტობის და სექსუალური პრაქტიკის შესახებ მეცნიერული ფაქტის სახელით სტერეოტიპების გამყარება-გავრცელებაში (Jeffreys,1985).

ელისის ნაშრომმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ჰომოსექსუალობისა და ტრანსსექსუალობის განსხვავებულ კატეგორიებად ჩამოყალიბებაში. ელისი „ეონიზმს“ „ჰომოსექსუალობისგან ცალკე კატეგორიად გამოყოფდა. იგი მოიცავდა კროსგენდერულ იდენტიფიკაციას და კროსს-დრესინგს (თანამედროვე განსხვავება ტრანსსექსუალობასა და ტრანსვესტიზმს შორის პირველად ამერიკაში მოღვაწე ექიმის ჰენრი ბენჯამინმა (1885-1986) დაადგინა. თავის წიგნში „ტრანსსექსუალური ფენომენი“ (1966) იგი დაუპირისპირდა ტრანსსექსუალობასთან და ტრანსვესტიმზმთან დაკავშირებულ გავრცელებულ მოსაზრებას და ტრანსსექსუალობისა და გენდერული დისფორიის მკურნალობის სტანდარტები ჩამოაყალიბა. ელისმა, (1844-1929), ღიად ჰომოსექსუალ სოციალისტ რეფორმატორ ედვარდ კარპენტერთან ერთად, 1914 წელს სქესის ფსიქოლოგიის მეცნიერული შესწავლის ბრიტანული საზოგადოება დააარსა. ეს იყო სამეცნიერო ორგანიზაცია, რომელიც სოციალური ცვლილებებისათვის იბრძოდა. ორგანიზაცია საზოგადოებრივი განათლების ამაღლების მიმართულებით მუშაობდა, აფინანსებდა საჯარო ლექციებს და აქვეყნებდა მრავალ სხვადასხვაგვარ პუბლიკაციას სექსუალობის შესახებ.

ზიგმუნდ ფროიდი (1856-1939) იყო ავსტრიელი ნევროლოგი, ფსიქიატრი, ფსიქოანალიზის ფუძემდებელი. მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოანალიზი მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის ნაწილად არ მიიჩნევა, მკითხველთა უმეტესობა, ალბათ, ფროიდის შესახებ ინფორმირებულია და გარკვეული ცოდნა აქვს მასთან ასოცირებულ ისეთ ცნებებთან, მაგალითად, როგორიცაა „ქვეცნობიერი“, „პენისის შური“ და „ოიდიპოსის კომპლექსი“. ფროიდმა სექსუალობაზე მრავალი ნაშრომი გამოაქვეყნა, მათ შორისაა „სამი ესსე სექსუალობის შესახებ“ (1905). ფროიდი სექსუალობას ადამიანის ცხოვრების მამოძრავებელ, ბაზისურ ძალად განსაზღვრავდა. იგი ამტკიცებდა, რომ ადამიანი „პოლიმორფულად პერვერსიული“ იბადება, რაც იმას გულისხმობს, რომ ნებისმიერი რამ (ადამიანის ჩათვლით), შესაძლოა სექსუალური სიამოვნების წყარო იყოს და რომ ჩვენ ჰეტეროსექსუალები მხოლოდ ფსიქოსექსუალური განვითარების სხვადასხვა ეტაპების გავლის შემდეგ ვხდებით. ეს ნიშნავს იმას, რომ ფროიდი უარყოფდა სექსოლოგებს შორის პოპულარულ მოსაზრებას, რომ ჰომო და ჰეტეროსექსუალობა თანდაყოლილია.

ფსიქოანალიზის თეორიაში ჰომოსექსუალობა და ბისექსუალობა ხშირად წარმოდგენილია, როგორც „შეფერხებული ფსიქოსექსუალური განვითარების“ შედეგი. დიდი კამათი მოჰყვა იმას, თუ რას ფიქრობდა ფროიდი ჰომოსექსუალობაზე სინამდვილეში. მის მიმართ კეთილგანწყობილი კრიტიკოსები ამბობენ, რომ ფროიდი ჰომოსექსუალობის შესახებ საკანონმდებლო ცვლილებების მხარდამჭერი იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ჰომოსექსუალობას და ფსიქიკურად ჯანმრთელ მოვლენად მიიჩნევდა (Abelove, 1993). თუმცა, მისმა ბევრმა მიმდევარმა, მაგალითად, გარდაქმნის თერაპევტებმა, ფროიდის იდეები ჰომოსექსუალობის პათოლოგიზაციისთვის გამოიყენეს.

ფროიდი კრიტიკულად იყო განწყობილი იმ მოსაზრების მიმართ, რომ ჰომოსექსუალები მესამე სქესს წარმოადგენენ, რადგან, მისი აზრით, „ლატენტური და არაცნობიერი ჰომოსექსუალობის მნიშვნელოვანი დოზის აღმოჩენა ყველა ნორმალურ ადამიანშია შესაძლებელი. თუკი ამ მონაცემებს მივიღებთ მხედველობაში, მაშინ ის იდეა, რომ ბუნებამ გამონაკლისის სახით შექმნა „მესამე სქესი“, საფუძველს კარგავს“ (1953:171). უფრო რადიკალურად რომ შევხედოთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ფროიდს აქცენტი უფრო სიამოვნებაზე ჰქონდა გაკეთებული, ვიდრე რეპროდუქციაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ის „პენისი-ვაგინაში ინტერკურსს” განიხილავდა, როგორც მომწიფებული, ჯანსაღი, ზრდასრული სექსუალობის საბოლოო გამოხატულებას, სხვა სექსოლოგი კოლეგებისგან განსხვავებით, ფროიდი ბოლომდე არ უჭერდა მხარს შემდეგ დაყოფას:

„რეპროდუქციული სექსუალობა უდრის სიჯანსაღეს, არარეპროდუქციული სექსუალობა კი - პათოლოგიას“. ფროიდის თეორია მოგვიანებით ბევრმა მეცნიერმა განავრცო, მათ შორის ფემინისტმა თეორეტიკოსმა ჯულიეტ მიტჩელმა (1974) და პოსტსტრუქტურალისტმა ჟაკ ლაკანმა (1968), უფრო მოგვიანებით კი ქვიარ თეორეტიკოსმა ჯუდით ბატლერმა (1997). ადრეული სექსოლოგია ლგბტქ ფსიქოლოგიის ისტორიული განვითარებისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია შემდეგი მიზეზების გამო:

არსებობს ფართოდ გავრცელებული მოსაზრება, რომ პირველი ტალღის სექსოლოგების მნიშვნელოვანი დამსახურება იყო დასავლურ კულტურაში იმ იდეის პოპულარიზაცია, რომ ჩვენ ყველას გაგვაჩნია თანდაყოლილი სექსუალური ორიენტაცია, რომელიც ჩვენს სექსუალურ ქცევას განსაზღვრავს. ფრანგი პოსტსტრუქტურალისტი თეორეტიკოსის მიშელ ფუკოს (1978:43) თქმით, „ჰომოსექსუალობა სექსუალობის ერთ-ერთი ფორმად მაშინ ჩამოყალიბდა, როცა მან სოდომური ქცევიდან, გარკვეულ შინაგან ანდროგინობაში, სულის ჰერმაფროდიტიზმში, გადაინაცვლა. სოდომი მანამდე დროებით გადახრად აღიქმებოდა, ჰომოსექსუალობამ კი ავტონომიურობა მიიღო“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადრეულმა სექსოლოგებმა სექსუალური იდენტობის ცნების ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონიეს: მათი წყალობით, სექსუალობა უკვე ქცევის დონეზე კი არ განისაზღვრა (სოდომური და სხვა არარეპროდუქციული სექსუალური ქცევა), არამედ ადამიანის „მე“-ს ცენტრალურ ელემენტად იქცა („სოდომიტობა“). სექსუალობის იდენტობასთან დაკავშირების პარალელურად, ფუკო ჰომოსექსუალობის, როგორც გენდერული ინვერსიის მოდელის პოპულარიზაციაზეც საუბრობდა.

როგორც ვნახეთ, ლგბტქ ფსიქოლოგებს ემანსიპატორულ მეცნიერებასა და ევროპაში მიმდინარე სოციალურ აქტივიზმში დიდი წვლილი მიუძღვით (Kitzinger and Coyle, 2002). მიუხედავად იმისა, რომ აშშ-ში ექიმები ასევე დიდხანს შეისწავლიდნენ და წერდნენ სექსუალობის მრავალფეროვნებაზე (Terry,1999), იქ სექსუალობის მეცნიერული შესწავლა მხოლოდ 1950-იან წლებში დაიწყო ალფრედ კინსის (1894-1956) და მისი კოლეგების მიერ.

კინსი პროფესიით ბიოლოგი იყო. 1947 წ. ინდიანას უნივერსიტეტში მან სქესის, გენდერის და რეპროდუქციის კვლევითი ინსტიტუტი დააარსა, რომელსაც დღეს სქესის, გენდერისა და რეპროდუქციის კინსის ინსტიტუტი ეწოდება. კინსიმ და მისმა კოლეგებმა ორი წიგნი გამოაქვეყნეს, „სექსუალური ქცევა კაცებში“ (1948) და „სექსუალური ქცევა ქალებში“ (1953), რომლებიც კინსის ანგარიშების სახელითაა ცნობილი. ისინი 10 000-ზე მეტი ადამიანის დეტალურ სექსუალურ ისტორიას და ამ მონაცემების შედეგებს აღწერს. კინსის მეთოდებმა და აღმოჩენებმა მრავალი წინააღმდეგობა და გაურკვევლობა წარმოშვა (Ericksen and Steffen, 1999). კინსის წვლილი ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ისაა, რომ მან ეჭვქვეშ დააყენა მოსაზრება, რომ ჰომოსექსუალური ქცევა იშვიათია. კინსიმ დაადგინა, რომ ძალიან ბევრ ადამიანს აქვს ერთსქესიანი სექსუალური გამოცდილება და რომ ადამიანთა სექსუალური მიდრეკილებები შესაძლოა დროთა განმავლობაში შეიცვალოს. კინსის კვლევების თანახმად, კაცთა 50 პროცენტს და ქალების 28 პროცენტს ერთსქესიანი სექსუალური გამოცდილება ჰქონდა. გარდა ამისა, კაცთა 38 პროცენტი და ქალების 13 პროცენტი ამ დროს ორგაზმსაც განიცდიდა.

კინსიმ და მისმა კოლეგებმა სექსუალური უპირატესობის მინიჭების 7 საფეხურიანი სკალა შეიმუშავეს (იხ. ჩანართი 1.2). ცალკეული კატეგორიების გამოყენების მაგიერ, კინსი და მისი კოლეგები ადამიანებს სექსუალური ქცევის კონტინუუმზე ათავსებდნენ. მრავალმა მკვლევარმა, მათ შორის ფემინისტმა სექსოლოგმა შერ ჰაიტმა, რომელიც ავტორია რევოლუციური წიგნისა „ჰაიტის ანგარიში: ქალის სექსუალობის ეროვნული კვლევა“ (1976), კინსი გააკრიტიკა სექსუალურ ქცევაზე ზედმეტი ხაზგასმისთვის, ასევე იმის უგულვებელყოფისთვის, თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ამ ქცევას ადამიანები. თუმცა, სექსუალური იდენტობის მსგავსად, ადამიანების სექსუალური ქცევის საფუძველზე კლასიფიკაციამ კინსის საშუალება მისცა, დაენახა უფრო დიდი მრავალფეროვნება და ცვალებადობა ადამიანის სექსუალობაში, ვიდრე ამას მანამდე არსებული მკვლევარები აკეთებდნენ. მკვლევარებმა და კინსის ინსტიტუტმა 1956 წელს, კინსის გარდაცვალების შემდეგ, სექსუალობაზე მრავალი კვლევა განახორციელა. 1968 წელს, სან-ფრანცისკოში, ფსიქოლოგ ალან ბელისა და სოციოლოგ მარტინ ვაინბერგის მიერ, გეებისა და ლესბოსელების ინოვაციური კვლევა ჩატარდა. შედეგად გამოიცა ორი წიგნი - „ჰომოსექსუალობები“ (Bell and Weinberg, 1978) და „სექსუალური არჩევანი“ (პრეფერანსი) (Bell et al. , 1981).

კინსი თანამედროვე სექსოლოგიის „მამად“ მიჩნევა და მისი მუშაობა ხშირად 60-იანი წლების ამერიკის „სექსუალურ რევოლუციასთან“ ასოცირდება. კინსის კვლევას მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდა აშშ-ის და სხვა და სავლური ქვეყნების სოციო-კულტურულ ღირებულებებზე. მისმა აღმოჩენებმა ეჭვქვეშ დააყენა უამრავი გავრცელებული ცრურწმენა სექსუალობის შესახებ.

კინსიმ აჩვენა, რომ ჰომოსექსუალობა ბევრად უფრო გავრცელებული იყო ქცევის დონეზე, ვიდრე ეს მანამდე ეგონათ და ამიტომ ის შეიძლებოდა „ნორმალურ“ სექსუალურ ქცევად მიჩნეულიყო. თუმცა, იმ დროს, როცა მისი ანგარიშები გამოიცა, ფსიქოლოგებისა და ფსიქიატრების უმეტესობა ჰომოსექსუალობას „არანორმალურად“ მიიჩნევდა. 1952 წელს, ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაციამ გადაწყვიტა, ჰომოსექსუალობა ფსიქიკური აშლილობების დიაგნოსტიკური და სტატისტიკური სახელმძღვანელოს მეორე გამოცემაში შეეტანა (DSM). როგორც კიტზინგერი და კოილი აღნიშნავენ (2002: 1), „ლესბოსელები და გეი კაცები ხასიათდებოდნენ, როგორც არაჯანსაღი აღზრდის ავადმყოფური პროდუქტები... ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოები მათ მუდმივად დაავადების ამსახველი სათაურების ქვეშ წარადგენდნენ (მაგ. „სექსუალური დევიაცია“ ან „სექსუალური დისფუნქცია“). იმის გათვალისწინებით, რომ ჰომოსექსუალობაზე ჩატარებული კვლევების უმეტესობა ციხეებიდან და ფსიქიკურად დაავადებულთა სარეაბილიტაციო ცენტრებიდან, ასევე თერაპევტთა პაციენტებისგან აღებული შერჩევითი ჯგუფების მონაცემებს ეყრდნობოდა, გასაკვირი სულაც არაა, რომ ეს ინდივიდები უფრო ცუდად იყვნენ გარემოს მორგებულნი, ვიდრე საშუალო სტატისტიკური ადამიანი (Bohan, 1996). მორინმა (1977) დაადგინა, რომ ჰომოსექსუალობის შესახებ 1974 წლამდე ჩატარებული ფსიქოლოგიური კვლევების 70 პროცენტი კონცენტრირებული იყო სამ საკვლევ კითხვაზე: „არიან თუ არა ჰომოსექსუალები ავადმყოფები?“, „როგორ შეიძლება ჰომოსექსუალობის დიაგნოსტირება?“ და „რა იწვევს ჰომოსექსუალობას?“. ბევრი ფსიქოლოგი და ფსიქიატრი ცდილობდა, ემკურნალათ ჰომოსექსუალობისათვის, და ლგბ ადამიანები (განსაკუთრებით კი გეი კაცები) ჰეტეროსექსუალებად გარდაექმნათ. ყველაზე გავრცელებული მკურნალობის მეთოდი ფსიქოთერაპია იყო (Bohan, 1996). ასევე, გამოიყენებოდა ქცევის თერაპიის უამრავი სხვადასხვა მეთოდი, მაგალითად ავერსიული თერაპია (ჰომოსექსუალური სტიმულის ელექტროშოკთან ან გულისრევის გამომწვევ პრეპარატებთან ასოცირება) და ორგაზმული გარდაქმნა (ჰეტეროსექსუალური სტიმულის მასტურბაციასთან ასოცირება). სხვა უფრო ექსტრემალური მკურნალობის მეთოდები მოიცავდა ისეთი ჰორმონების გამოყენებას, როგორიცაა ესტეროგენი („არანორმალური“ სექსუალური სწრაფვის შესამცირებლად) ან ანდროგენი („ნორმალური“ სექსუალური სწრაფვის გასაძლიერებლად), აგრეთვე კასტრაციას, კლიტორის მოკვეთას და ლობოტომიასაც კი (იხ. ჩანართი 1.3 თანამედროვე „გარდაქმნის თერაპიის“ ირგვლივ არსებული დისკუსიის შესახებ).

ერთ-ერთი პირველი ფსიქოლოგი, რომელმაც ეჭვქვეშ დააყენა შეხედულება ჰომოსექსუალთა ავადმყოფობის შესახებ, ეველინ ჰუკერი იყო (1907-96). ჩანართი 1.4 ჰუკერის უმნიშვნელოვანესი კვლევის მიმოხილვას გვთავაზობს. ჰუკერის კვლევამ სხვა მსგავსი კვლევების წარმოებაც განაპირობა, რომლებიც გეი აქტივისტებმა ჰომოსექსუალობის DSM-იდან ამოღებისკენ მიმართულ კამპანიებში გამოიყენეს. 1968 წლიდან გეი აქტივისტებმა პროტესტებისა და დემონსტრაციების სერიების გამართვა დაიწყეს და ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაციამ 5 წლის შემდეგ, 1973 წელს, ჰომოსექსუალობის დაავადებათა ნუსხიდან ამოღებას მხარი დაუჭირა. თუმცა, ჰომოსექსუალობა ახალი დიაგნოზით ჩანაცვლდა: „ეგო-დისტონიკური ჰომოსექსუალობა“. დიაგნოზი ეხებოდა იმ ადამიანებს, რომლებსაც უჭირდათ საკუთარი ჰომოსექსუალობის მიღება, განიცდიდნენ მუდმივ სტრესს და სურდათ, გამხდარიყვნენ ჰეტეროსექსუალები (გასაკვირი არაა, რომ პარალელური დიაგნოზი „ეგო-დისტონიკური ჰეტეროსექსუალობა“ DSM-ში არ შეუტანიათ). ეს პირობა 1987 წლამდე დარჩა DSM-ში (ჰომოსექსუალობა ასევე რჩებოდა მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის „დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციაში“ (IDC) - დიაგნოსტიკური სახელმძღვანელო, რომელიც 1993 წლამდე ჩრდილოეთ ამერიკაში ფართოდ გამოიყენებოდა). ჰომოსექსუალობის DSM-იდან ამოღების ორი წლის თავზე, ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციამ (APA) შეიმუშავა ოფიციალური პოლიტიკა, რომლის თანახმადაც „ჰომოსექსუალობა, როგორც ასეთი, არ ახდენს არანაირ გავლენას განსჯის უნარზე, სტაბილურობაზე, სანდოობაზე ან ზოგადად სოციალურ თუ შრომით შესაძლებლობებზე.“ APA ასევე მოუწოდებდა „ყველა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პროფესიონალს, წვლილი შეეტანათ დიდი ხნის მანძილზე ჰომოსექსუალურ ორიენტაციასთან ასოცირებული ფსიქიკური აშლილობის სტიგმის გაქრობაში“ (Conger, 1975:633. იხ. ჩანართი 1.5 ტრანსსექსუალობის DSM-ში შეტანასთან დაკავშირებით).

ჰომოსექსუალობის DSM-იდან ამოღების დროს გეი და ლესბოსური საკითხების კვლევები კლინიკურ ფსიქოლოგიაში იყო მოქცეული. როგორც კიტზინგერი და კოილი (2002: 2) აღნიშნავენ,

„მეინსტრიმ ფსიქოლოგია, რომელიც ისეთ საკითხებზე მუშაობს, როგორიცაა განათლება, სამუშაო და დასვენება, ცხოვრებისეული განვითარება, მშობლობა, ჯანმრთელობა, უბრალოდ იგნორირებას უწევდა ლესბოსელებსა და გეებს, თითქოს მათ არასოდეს უვლიათ სკოლაში, არ ჰქონიათ სამუშაო ან გართობა, არ გაიზარდნენ და დაბერდნენ, არასოდეს ჰყოლიათ ბავშვები, არასოდეს გამხდარან ავად და ა.შ.“.

უნივერსალური ფსიქოლოგიიდან გეების და ლესბოსელების (და ბტქ ადამიანების) გამოტოვებით და მათი მხოლოდ სექსუალური და გენდერული დევიაციის მაგალითებად მოხსენიებით, მეინსტრიმ ფსიქოლოგია ლგბტქ ადამიანების ცხოვრების ძალიან დამახინჯებულ სურათს გვთავაზობდა.

ალბათ არაა გასაკვირი, რომ ადრეული „გეი მხარდამჭერი“ ფსიქოლოგიური კვლევები გეებისა და ლესბოსელების ნორმალურობას და მათ ჰეტეროსექსუალებთან მსგავსებას უსვამდა ხაზს. სიგელმენმა (1972) ლესბოსელებისა და ჰეტეროსექსუალი ქალების არაკლინიკური შერჩევების გარემოსთან შემგუებლობის ხარისხი შეადარა და განსხვავება ვერ იპოვა. ასევე, ტომპსონმა (1971) გარემოსთან ადაპტირებისა თუ ფსიქოლოგიური სიჯანსაღის მხრივ ლესბოსელებს, გეებსა და ჰეტეროსექსუალებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებები ვერ აღმოაჩინა. ეს კვლევები სხვა ნაშრომებისაგან იმით განსხვავდებოდა, რომ მათში ლესბოსელი ქალებიც იღებდნენ მონაწილეობას. უმეტესად ადრეული „გეი მხარდამჭერი“ კვლევა, ისევე როგორც „პათოლოგიზაციის“ კვლევები, უმეტესწილად გეი კაცების შესწავლაზე იყო ორიენტირებული. ადრეული მკვლევარები პოზიტივისტური ემპირიზმის მხურვალე მიმდევრები იყვნენ და კრიტიკულად იყვნენ განწყობილნი იმის მიმართ, რასაც ისინი „ცუდ მეცნიერებად“ აღიქვამდნენ. ეს კი პათოლოგიზების მოდელის სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებდა. მათ პათოლოგიზაციის მოდელის არაობიექტური დასკვნების, შერჩევებისა და მეთოდების უფრო ობიექტური მიდგომითა და კვლევებით ჩანაცვლება სურდათ (Kitzinger, 1987).

ადრეული გეი მხარდამჭერი კვლევები ასევე ჰომოსექსუალობის შესახებ ჰეტეროსექსუალთა განწყობების (ატიტუდები) გაზომვას ცდილობდნენ (MacDonald and Games, 1974). მათ სურდათ, ქამინგ აუთის პროცესი და ჰომოსექსუალური იდენტობის ჩამოყალიბება გაეანალიზებინათ (Cass, 1979). ზოგიერთი ადრეული კვლევა ასევე სწავლობდა სექსუალური იდენტობის განვითარებას ლესბოსელი დედების ბავშვებში. ფსიქიატრი რიჩარდ გრინი (1978) ჰომოსექსუალი და ტრანსსექსუალი მშობლების მიერ გაზრდილი ბავშვების სექსუალური იდენტობის ჩამოყალიბებას შეისწავლიდა. გრინმა აღმოაჩინა, რომ ბავშვების გენდერული როლი მოზრდილ ასაკში მათ ბიოლოგიურ სქესს შეესაბამებოდა და ისინი ჰეტეროსექსუალები იყვნენ. გრინმა დაასკვნა, რომ ჰომო და ტრანსსექსუალი მშობლების მიერ გაზრდილი ბავშვები არ განსხვავდებიან უფრო ტრადიციულ ოჯახებში გაზრდილი ბავშვებისაგან.

გრინის ნაშრომი დღემდე მიეკუთვნება ტრანსსექსუალ ადამიანთა და მათ ოჯახთა შესახებ დადებითად განწყობილი კვლევების ძალიან მცირე რიცხვს. ტრანსსექსუალობის შესახებ არსებული ფსიქოლოგიური კვლევის უმეტესობა ტრანსსექსუალობის გამომწვევ მიზეზებსა და მკურნალობაზეა ფოკუსირებული, ასევე მათი გარემოსთან შემგუებლობის ხარისხზე. ზოგიერთი ფსიქოლოგი ტრანსსექსუალობას გენდერის სოციალურად კონსტრუირებულობის დანახვის საშუალებად მიიჩნევს (Kessler and McKenna,1978). ამ მეცნიერებს აინტერესებთ, თუ რა შეგვიძლია გავიგოთ გენდერზე, როგორც კატეგორიაზე, ტრანს ადამიანების ცხოვრების, ქცევის და იმ გზების შესწავლით, რომლებითაც ისინი ყოველდღიურად „ახორციელებენ“ საკუთარ გენდერულ როლს. ზოგიერთი ტრანს მკვლევარი ასეთი კვლევების მიმართ კრიტიკულად არის განწყობილი, რადგან ის მხედველობიდან ტოვებს ტრანს ადამიანების ცხოვრებისეულ გამოცდილებას და იმას, თუ როგორ ხდება სოციალურად კონსტრუირებული კატეგორიების გაშინაგნებადა მათ მიხედვით ცხოვრება (Hale, 2006); თუმცა, შესაძლოა იმის მტკიცებაც, რომ ეს კრიტიკა კესლერისა და მაკკენას ნაშრომს არ შეესაბამება (Crawford, 2000).

ზოგადად, 1970-იანების დასაწყისში, ჰომოსექსუალობა და ტრანსსექსუალობა განსხვავებულ საკითხებად მიიჩნეოდა. თუმცა, ტრანსსექსუალობის შესახებ არსებული კვლევები ხშირად ჰომოსექსუალობაზე განხორციელებული მუშაობის ქვეჯგუფიც იყო. მიუხედავად ამისა, ტრანს და ჰომოსექსუალების ერთ საერთო კვლევაში ჩართვა, როგორც ეს გრინმა გააკეთა, ძალიან უჩვეულო იყო. უფრო ხშირი იყო ლესბოსელი ქალებისა და ტრანს ქალების ან გეებისა და ტრანს კაცების გარემოსთან შეგუებისა და გენდერული როლების შედარება (McCauley and Ehrhardt, 1978), ასევე შედარებითი კვლევები ტრანს და ჰომოსექსუალ კაცებს შორის (Roback et al .,1978). ასეთი კვლევები ხშირად ტრანსსექსუალებს გეებსა და ლესბოსელებთან შედარებით უფრო კონსერვატული შეხედულებების მქონედ და გარემოსთან უარესად შეგუებულებად წარმოაჩენდნენ. მაგალითად, კანდო (1976:45) წერს, რომ „გათავისუფლებული ქალებისა და სხვა სექსუალური უმცირესობებისგან განსხვავებით, ტრანსსექსუალებს აკლიათ ბრძოლისუნარიანობა, და მხოლოდ საშუალო ფენაში აღიარების სურვილი აქვთ“.

დიქოტომიურმა (ჰეტეროსექსუალი/ჰომოსექსუალი) მოდელმა ბისექსუალობის შესახებ კვლევების განვითარებას შეუშალა ხელი. ადრეულ გეი მხარდამჭერ კვლევებში, ბისექსუალობა ხშირად სტიგმატიზებული იყო, როგორც „გარდამავალი ფაზა“. ბისექსუალები წარმოდგენილნი იყვნენ, როგორც საკუთარ სექსუალობაში გაურკვეველი ადამიანები, ან მიიჩნეოდა, რომ ბისექსუალები უარყოფდნენ საკუთარ ჰომოსექსუალობას და ცდილობდნენ, გეებსა და ლესბოსელებთან ასოცირებული სტიგმა აეცილებინათ (Cass, 1979). მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალობის დიქოტომიური მოდელი, რომელსაც ბისექსუალობის შესახებ ნეგატიური სტერეოტიპების გამყარება მოჰყვა, დღემდე დომინანტურია სექსუალობის შესახებ არსებულ კვლევებში, 1970-იანი წლებიდან გამოჩნდა ნაშრომები, რომელიც ამ მოდელის პრობლემატიზებას ახდენდა. ალტერნატიული, მრავალგანზომილებიანი სექსუალობის მოდელის შექმნის თავდაპირველი მცდელობები იკვეთება რევოლუციურ წიგნში „ბისექსუალური შემთხვევა: ასპროცენტიანი ინტიმურობის ცნება“ (1978), რომლის ავტორია ამერიკელი ფსიქიატრი და სექსოლოგი ფრიც კლეინი.

როგორც ფოქსი (1995) ამბობს, ბისექსუალობის მიმართ კეთილგანწყობილი ადრეული კვლევები ცდილობდნენ ბისექსუალობის, როგორც სექსუალური იდენტობის ვალიდაციას და პოზიტიური ბისექსუალური იდენტობის ჩამოყალიბებაში ჩართული ფაქტორების შესწავლას. ეს კვლევები ისევე, როგორც ადრეული კვლევები ჰომოსექსუალობაზე, ხაზს უსვამდნენ ბისექსუალობის ნორმალურობას.

ადრეული გეი მხარდამჭერი კვლევა კრიტიკის ქვეშ მოექცა ჰეტეროსექსუალობის ნორმატიული სტატუსის გაძლიერებისათვის და ჰეტეროსექსუალობის, როგორც ათვლის წერტილისა და შედარების ბაზისად წარმოდგენისათვის. მოკლედ რომ ვთქვათ, ადრეული გეი მხარდამჭერი კვლევები ნერგავდნენ იდეას - „ზუსტად ისეთივე როგორც“, რომელიც, ისევე როგორც პათოლოგიზაციის მოდელი, ეფუძნებოდა დაშვებას, რომ ადამიანებს შორის განსხვავებები, უბრალოდ განსხვავებები კი არ არის, არამედ არასასურველი განსხვავებებია (ჰომოსექსუალობა ზუსტად ისეთივეა, როგორიც ჰეტეროსექსუალობა. ანუ ჰეტეროსექსუალობა არის „ეტალონი“ და „ნორმა“ და სხვა ყველაფერი მისნაირი უნდა იყოს).

ადრეული გეი მხარდამჭერი კვლევების უმეტესობა აშშ-ში ტარდებოდა. 1960 წლამდე ძალიან ცოტა ევროპული კვლევა არსებობდა, რომელიც გეი კაცების პოზიტიურ ხატს გვთავაზობდა. 60-იანი წლების შემდგომაც საკმაოდ იშვიათად ტარდებოდა ასეთი კვლევები (ჰომოსექსულობისადმი პოზიტიური კვლევები ავსტრალიაში კიდევ უფრო გვიან დაიწყო). ერთ-ერთი ასეთი ადრეული ევროპული კვლევა ჯუნ ჰოპკინსის პიონერული ნაშრომი იყო ლესბოსურ პიროვნების მახასიათებლებზე, რომელიც შეგიძლიათ ჩანართ 1.6-ში იხილოთ. ბრიტანეთში კვლევებმა 1980-იან წლებში მოიკიდა ფეხი, როცა ორი მნიშვნელოვანი წიგნი გამოიცა. ეს წიგნები აშშ-ში გაბატონებული ლიბერალურ-ჰუმანისტური მიდგომის „ზუსტად ისეთივე, როგორიც“ - იდეისგან და პოზიტივისტურ-ემპირიული მოდელისგან განდგომის პირველი ნიშანი იყო (Clarke and Peel, 2007c). 1981 წელს, ჯონ ჰარტმა და დიან რიჩარდსონმა გამოაქვეყნეს „ჰომოსექსუალობის თეორია და პრაქტიკა“. ისინი კრიტიკულად უყურებდნენ არსებულ კვლევებში კაცების დომინირებას და ცდილობდნენ, გეი კაცებისა და ლესბოსელი ქალების გამოცდილებებს შორის განსხვავებები დაენახათ. ისინი ასევე ჰომოსექსუალური თეორიების პოლიტიკურ მნიშვნელობას უსვამდნენ ხაზს. ამ წიგნის გამოცემა, შესაძლოა, ლესბოსელი და გეი საკითხების მიმართ კრიტიკული ფსიქოლოგიის საწყისად ჩაითვალოს.

კრიტიკული მიდგომა მოგვიანებით სელია კიტზინგერის წიგნში „ლესბოსელობის სოციალური კონსტრუქცია“ (1987) განვითარდა. ჰარტის და რიჩარდსონის მსგავსად კიტზინგერი კრიტიკულად უყურებდა კაცების დომინირებას გეი მხარდამჭერ კვლევებში. მას ერჩივნა, ლესბოსელებზე ორიენტირებული კვლევები ჩაეტარებინა, რადგან მიაჩნდა, რომ ლესბოსელთა გამოცდილება არ იყო საკმარისად ასახული გეი მხარდამჭერ კვლევებში და გეებსა და ლებოსელებს შორის განსხვავებები არსებობდა. კიტზინგერი ასევე აკრიტიკებდა პოზიტივისტურ-ემპირიულ და ლიბერალურ-ჰუმანისტურ მიდგომას, რაც აშშ-ს კვლევებისათვის იყო დამახასიათებელი. 1980-იან წლებიდან ლესბოსური და გეი ფსიქოლოგია უფრო მრავალფეროვანი გახდა. ის გასცდა თავის ვიწრო მიზანს - დაემტკიცებინა, რომ ლესბოსელები და გეები ჯანმრთელები არიან. კვლევების აქცენტმა ლესბოსელების და გეების ცხოვრებისეული გამოცდილებების შესწავლისაკენ გადაინაცვლა. ლესბოსელი და გეი ფსიქოლოგები აშშ-ში დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ფსიქოლოგიის ამ მიმართულების აღიარებისთვის ბრძოლისა და ფსიქოლოგიის შიგნით ჰეტერონორმატიულობის კრიტიკის დაწყების დრო დადგა.

პროფესიონალებისგან შემდგარი ჯგუფები, როგორიცაა ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაცია (APA) და ბრიტანეთის ფსიქოლოგთა საზოგადოება (BPS), ფსიქოლოგიის სხვადასხვა მიმართულებებს ერთგვარ ფორუმს სთავაზობენ კვლევისა და სხვა აქტივობებისათვის. ისინი უმეტესად პროფესიულ ღონისძიებებს აწყობენ და უახლესი მოვლენების შესახებ ინფორმაციას ავრცელებენ პრაქტიკოს და მკვლევარ ფსიქოლოგებს შორის. მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის მიმართულებების უმეტესობა (სოციალური, კლინიკური, ჯანმრთელობის, განათლების, იურიდიული თუ სპორტის ფსიქოლოგია), ისევე როგორც შედარებით ახალი ან ალტერნატიული მიმართულებები (როგორიცაა ქალთა ფსიქოლოგია ან თვისებრივ მონაცემთა ფსიქოლოგია), პროფესიონალი ჯგუფების მიერ არის წარმოდგენილი. 1984 წელს APA-მ თანხმობა განაცხადა 44-ე განყოფილების დაარსებაზე, რომელსაც ლესბოსურ და გეი საკითხთა ფსიქოლოგიური შესწავლის საზოგადოება ეწოდება. 44-ე განყოფილება პირველი პროფესიონალური ჯგუფია ლესბოსელ და გეი ფსიქოლოგთათვის და მისი დაარსება უდიდესი ნაბიჯი იყო ლესბოსური და გეი ფსიქოლოგიის, როგორც ფსიქოლოგიური კვლევისა და პრაქტიკისათვის ლეგიტიმური მიმართულების, განვითარებაში (დეტალებისთვის იხ. ჩანართი 1.7).

ლესბოსელ და გეი ფსიქოლოგებს ბრიტანეთში უფრო ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ პროფესიული აღიარებისათვის. ლესბოსელ და გეი ფსიქოლოგთა განყოფილება BPS-ში, თითქმის ათწლიანი კამპანიისა და ოთხი განაცხადის უარყოფის შემდეგ, მხოლოდ 1998 წელს დაარსდა. BPS-ის პროცედურების მიხედვით, ახალი განაცხადის მისაღებად წევრთა კენჭისყრაა საჭირო და გასაკვირია, მაგრამ 1623-მა წევრმა განყოფილების ჩამოყალიბებაზე უარყოფითი პასუხი გასცა (1988 მომხრის წინააღმდეგ). ეს BPS-ის ისტორიაში ყველაზე დიდი „უარყოფითი“ ხმების რაოდენობაა. უფრო შოკისმომგვრელი კი ისაა, რომ განაცხადის ავტორებმა BPS-ის სხვა წევრე- ბისაგან შეურაცხმყოფელი წერილები მიიღეს (Kitzinger and Coyle,2002). რატომ იყო BPS-ში ლესბოსური და გეი ფსიქოლოგიის განყოფილების ჩამოყალიბება ასეთი წინააღმდეგობრივი? სამწუხაროდ, ვფიქრობთ, რომ ამ კითხვაზე პასუხი ის ჰეტერონორმატიულობაა, რომელიც ღრმად არის გამჯდარი ფსიქოლოგიის დისციპლინაში. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ძალიან ცოტა ფსიქოლოგი აიგივებს ჰომოსექსუალობას პათოლოგიასთან, ან მხარს უჭერს „გარდაქმნის თერაპიას“, ფსიქოლოგიური თეორიები თუ კვლევები ჰეტეროსექსისტურ წინარე-დასკვნებზეა დაფუძნებული. შეფარულად თუ ღიად, ფსიქოლოგია აგრძელებს ჰეტეროსექსუალობის ნორმად ან იდეალად წარდგენას (რეპრეზენტირებას). მაგალითად, განვითარების თეორიები, რომლებიც დაფუძნებულია დაშვებაზე, რომ ყველა ბავშვი ჰეტეროსექსუალურ ოჯახებში იზრდება, კვლავ ფართოდ ისწავლება ფსიქოლოგიაში, ისე რომ არავის უჩნდება პროტესტი იმასთან დაკავშირებით, რატომ ეყრდნობა ეს თეორიები ჰეტეროსექსიტურ დაშვებებს.

პროფესიულ ერთობებში არსებული განყოფილებები თუ ინტერეს-ჯგუფები ფსიქოლოგიაში თუ მის მიღმა ჰეტერონორმატიულობის პრობლემატიზაციის ცენტრალური კომპონენტია. ლგბტქ ფსიქოლოგები აქტიურად ცდილობენ არაჰეტეროსექსისტური კვლევისა და პრაქტიკის დანერგვას. აშშ-ში კვლევაში ჰეტეროსექსისტური ტენდენციის თავიდან ასაცილებლად, ინკლუზიური ფსიქოლოგიური კურიკულუმის შექმნისა (APA, 1998) და გეი და ლესბოსელ ადამიანებთან ობიექტური ფსიქოთერაპიული პრაქტიკის დასამკვიდრებლად ფსიქოლოგებმა სახელმძღვანელო შექმნეს (Garnets et al., 1991).

უკანასკნელი წლების განმავლობაში, ამ სფეროში ერთ-ერთი უდიდესი ცვლილება ბისექსუალ, ტრანს და ქვიარ ადამიანების საკითხების შეტანა იყო. მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც კიტზინგერი და კოილი (2002) ამბობენ, ფსიქოლოგიის ამ მიმართულებაში ყოველთვის შედიოდა ბისექსუალებსა და ტრანსებზე მუშაობა, უახლოეს წარსულამდე უმეტესი კვლევა გეი კაცებისა და ლესბოსელი ქალების გამოცდილებასა და შეხედულებებს ეფუძნებოდა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ბტქ პერსპექტივის შეტანა საკმაოდ წინააღმდეგობრივია, თუმცა ჩვენ მივესალმებით სფეროს ამ მიმართულებით გაფართოებას. ზოგიერთი ახლახან ჩამოყალიბებული პროფესიული ჯგუფი ამ გაფართოებას საკუთარ სახელშიც ასახავს (მაგალითად, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული საკითხების განყოფილება (SOGII), კანადის ფსიქოლოგიური ასოციაციაში) და უფრო ფართო სახელების დარქმევა უკვე არსებულ ჯგუფებშიც მნიშვნელოვნად ითვლება (მაგალითად, ყოფილი ლესბოსური და გეი ფსიქოლოგიის განყოფილებას, 2009 წელს სექსუალობის ფსიქოლოგიის განყოფილება დაერქვა). ბტქ ფსიქოლოგები კრიტიკულად იყვნენ განწყობილნი ლესბი და გეი ფსიქოლოგიაში ბტქ გამოცდილებების მარგინალიზაციისადმი. ახლაც, ამ წიგნის დაწერის პერიოდში, საკმაოდ მცირე შრომას გაწეული კონკრეტულად ბისექსუალურ, ტრანსსექსუალურ და ქვიარ ფსიქოლოგიაში, კვლევისა და პრაქტიკის უმეტესი ნაწილი უშუალოდ გეებსა და ლესბოსელებზეა მიმართული. როგორც ვნახეთ, ბოლო პერიოდის პირველ ნაწილში ფსიქოლოგია უფრო ჰომოსექსუალობის პათოლოგიზაციის წინააღმდეგ, გეი და ლესბოსური საკითხების, ფსიქოლოგიისათვის ლეგიტიმური შესწავლის საგნად წარმოსაჩენად იყო მიმართული. იმედი გვაქვს, რომ ამ წიგნის გამოცემა ახალი ერის დასაწყისი იქნება, სადაც ლგბტქ ფსიქოლოგები ლგ და ბტქ ადამიანების ცხოვრების კვლევასა და აღწერას მთელი მრავალფეროვნებითა და სიმდიდრით შეძლებენ.

ამ თავში:

კითხვები განხილვისათვის

როგორც კიტზინგერი (1998) აღნიშნავს, 1980-იანი წლებამდე „გეი მხარდამჭერი“ ფსიქოლოგია (როგორც მას ამ დროს უწოდებდნენ) უმეტესწილად ესენციალისტურ თეორიას ეყრდნობოდა. სექსუალობის შესახებ არსებული შეხედულებები ეფუძნებოდა დაშვებას, რომ იგი არის შინაგანი მდგომარეობა ან მოცემულობა, რასაც ინდივიდი ან „აღმოაჩენს“, ან „უარყოფს“, ანდა „აცნობიერებს“ (გვ.153). ესენციალისტური თეორიები ხშირად სექსუალობას „სექსუალური ორიენტაციის“ ცნებით მოიხსენიებენ, რაც გულისხმობს, რომ არსებობს შინაგანი ფსიქოლოგიური და ბიოლოგიური სტრუქტურა, რომელიც ახდენს ადამიანის სექსუალური გრძნობებისა და სურვილების ორგანიზებას და მართავს მათ ქცევებს (ტიპურად ჰომოსექსუალურ და ჰეტეროსექსუალურ კატეგორიებად). მიუხედავად იმისა, რომ ცნობილია, რომ ადამიანები ზოგჯერ თავიანთი ესენციალური სექსუალური ორიენტაციის საპირისპიროდ იქცევიან (მაგალითად, ჰომოფობიურ სოციალურ გარემოში, ადამიანებმა შესაძლოა დათრგუნონ საკუთარი ნამდვილი სურვილები და სოციალური ნორმების მიხედვით მოიქცნენ), მიიჩნევა, რომ მათი „ჭეშმარიტი“ სექსუალობა მათ სექსუალურ ორიენტაციაშია. ესენციალისტური თეორიები ეყრდნობიან დაშვებას (წინასწარ დასკვნას), რომ სექსუალური ორიენტაცია ბიოლოგიურად არის განსაზღვრული, ან ცხოვრების დასაწყის ეტაპზეა შეძენილი (ბავშვის ადრეული სოციალიზაციის, გარემოს ან აღზრდის გავლენით), ისინი მდგრადია და უცვლელი. მსგავსი თეორიები ვრცელდება ტრანსსექსუალობასა და გენდერულ იდენტობაზეც (იხილეთ ჩანართი 2.1).

ბევრი არაჰეტეროსექსუალი მიიჩნევს, რომ მათი სექსუალობა ბიოლოგიურად არის განპირობებული (Gottschalk, 2003) და ბევრ ლესბოსურ და გეი პოლიტიკურ მოძრაობას გამოუყენებია ესენციალიზმი იმის დასამტკიცებლად, რომ ჰომოსექსუალობა არჩევანი არაა და შესაბამისად არ შეიძლება დისკრიმინაციის საფუძველი გახდეს. პირველად ესენციალისტური არგუმენტები ადრეულმა სექსოლოგებმა გამოიყენეს (მაგნუს ჰირშფელდი და ჰავერლოკ ელისი), რომლებიც შეეწინააღმდეგნენ გავრცელებულ შეხედულებას, თითქოს ჰომოსექსუალობა განზრახ ჩადენილი ცოდვა (და შესაბამისად დანაშაული) იყოს, და სანაცვლოდ ის კონგენიტალურ ინვერსიად წარმოაჩინეს (იხ. თავი 1).

ჰომოსექსუალობის „გამომწვევი მიზეზის“ ძებნის უამრავი მცდელობა ყოფილა. არსებობს მრავალი თეორია, რომელიც ჰომოსექსუალობის წარმოშობის ახსნას ცდილობს. სხვადასხვა კვლევების თანახმად, ყველაფერი - ჩვენი ტვინი (LeVay, 1991), გენები (Hamer et al ., 1993), თითების სიგრძე (Martin et al ., 2008), რუკის წაკითხვის უნარები (Rahman et al ., 2005) უნდა გვაძლევდეს ინფორმაციას ჰომოსექსუალობის წარმოშობის შესახებ (იხილეთ ჩანართი 2.1), ასეთი კვლევების შედეგები ფართოდ ვრცელდება მედიაში და საფუძველს აძლევს დისკუსიებს - ჰომოსექსუალები „ასეთებად დაიბადნენ“ თუ „გახდნენ ასეთები“.

განვიხილოთ ასეთი კვლევების ერთი მაგალითი: სიმონ ლევაი (1991): „ჰეტეროსექსუალ და ჰომოსექსუალ კაცებს შორის განსხვავება ჰიპოთალამუსის სტრუქტურაშია“. ლევაიმ გამოიკვლია 41 ადამიანის: 19 ჰომოსექსუალი კაცის (მათ შორის ერთი ბისექსუალი), 16 ჰეტეროსექსუალი კაცისა და 6 ჰეტეროსექსუალი ქალის სხეული. ლევაი ჯგუფებს შორის ჰიპოთალამუსში INAH ატომებს ადარებდა. ჯგუფებში ყველა ჰომოსექსუალი კაცი, ჰეტეროსექსუალ კაცთაგან ექვსი და ერთი ქალი შიდსით იყო გარდაცვლილი. ლევაიმ კაცების ჰომოსექსუალებად კლასიფიცირება მათი ექიმებთან საუბრების შედეგად მოახდინა, ჰეტეროსექსუალობა კი - ჰეტეროსექსუალ კაცთა საზოგადოებაში რიცხობრივი უმრავლესობის საფუძველზე დაადგინა (p. 1036).

ჰიპოთალამუსის წინა ნაწილში ოთხი INAH ატომია - INAH 1,2,3, და 4. ლევაიმ გაიმეორა და დაადასტურა მანამდე არსებული კვლევის მონაცემები, რომ INAH 2 და 3 სექსუალურად დიმორფულია (რაც ნიშნავს, რომ განსხვავებული ფორმა აქვთ ქალებსა და კაცებში), თუმცა ვერ შეძლო იმ მონაცემების დადასტურება, რომ INAH 1-ც სქესის მიხედვით დიმორფული იყო. ლევაის მთავარი აღმოჩენა ის იყო, რომ ჰომოსექსუალი კაცების INAH 3 ჰეტეროსექსუალ კაცებზე პატარა და ჰეტეროსექსუალი ქალების INAH 3-ის ტოლი იყო.

ამ და სხვა ესენციალისტური კვლევების მიმართ მრავალი კრიტიკა დაიწერა:

მკვლევართა ნაწილი სვამს კითხვას, სექსუალობის კონკრეტულად რა გამოვლინებას შეისწავლის ბიოლოგიური კვლევები. არსებობენ მკაცრად ჰეტეროსექსუალური იდენტიფიკაციის მქონე კაცები, რომლებსაც რეგულარულად აქვთ სქესობრივი კავშირი სხვა კაცებთან (მაგალითად, კაცები ციხეებში ან ჯარში; კაცები, ვისაც შეგვიძლია ვუწოდოთ „სიტუაციური ჰომოსექსუალები“ ან კაცები, რომლებსაც კაცთან სძინავთ - MSM). არიან ადამიანები, რომლებიც კონკრეტულ სექსუალურ იდენტობასთან პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზეზების გამო იდენტიფიცირდებიან (მაგალითად, პოლიტიკური ლესბოსელები). ზოგიერთი ადამიანი ბისექსუალად იდენტიფიცირდება, თუმცა ხანგრძლივი და მონოგამიური ურთიერთობა აქვს საპირისპირო სქესის ადამიანთან. ზოგს მიაჩნია, რომ კონკრეტულ სექსუალურ ჯგუფებში ან ქცევებში ჩართულობა, მათი სექსუალობას უკეთესად განსაზღვრავს, ვიდრე იმ ადამიანთა სქესი და გენდერი, ვისთანაც სქესობრივ კავშირს ამყარებს (მაგალითად, ადამიანები, რომლებიც ერთვებიან BDSM-ში). ეს მხოლოდ მცირე მაგალითია იმ სირთულისა და მრავალფეროვნებისა, თუ როგორ იდენტიფიცირდებიან ადამიანები სხვადასხვა სექსუალურ იდენტობასთან, როგორი დამოკიდებულება აქვთ მათთან და როგორ გამოხატავენ ისინი თავიანთ სექსუალურ სურვილებს. თუკი ამ ადამიანებს ბიოლოგიურ კვლევაში მიიწვევ, როგორ შეძლებდი მათ კლასიფიცირებას სხვადასხვა კატეგორიებში? სექსუალობის რომელი ასპექტი მიიჩნევა „ჭეშმარიტ“ განმსაზღვრელად და რომელი უნდა მივიღოთ მხედველობაში? რას ვუწოდებთ ჩვენს თავს? (ახლა ან წარსულში), როგორ ვიქცევით? (ახლა ან წარსულში), რა გვსურს? (ახლა ან წარსულში). უმეტესად, ესენციალისტი მეცნიერები მხედველობის მიღმა ტოვებენ იმ მნიშვნელობას, რომელსაც ადამიანი საკუთარ სექსუალობას ანიჭებს და ცდილობენ ისინი ჰომო/ჰეტერო დიქოტომიის მიხედვით დაყონ.

1980-იანი წლების მეორე ნახევრიდან, სოციალურმა კონსტრუქტივისტებმა სექსუალობის ესენციალისტური ხედვა ეჭვქვეშ დააყენეს. ისინი ამბობდნენ, რომ „ლესბოსელის“, „გეის“, „ბისექსუალისა“ და „ჰეტეროსექსუალის“ კატეგორიები კონკრეტული ისტორიული, კულტურული და პოლიტიკური კონტექსტების შედეგად წარმოიშვა (e.g., Kitzinger, 1987). სოციალური კონსტრუქტივისტები იკვლევენ, თუ როგორ ახდენენ ადამიანები საკუთარი იდენტობების კონსტრუირებას (მაგალითად: Flowers and Buston, 2001; Kitzinger and Wilkinson, 1995; Mason-Schrock, 1996), და სხვადასხვა სოციალური პროცესების ურთიერთობების შედეგად როგორ ხდება სექსუალური და გენდერული იდენტობები „ნამდვილი“. ისინი იკვლევენ სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის შესახებ სხვადასხვაგვარ შეხედულებებს სხვადასხვა ისტორიული კონტექსტის, ადგილისა და კულტურის ფარგლებში (იხილეთ ჩანართი 2.3). სოციალური კონსტრუქტივისტები ასევე ცდილობენ „ჰეტეროსექსუალობის“ თავისთავადობის სტატუსის პრობლემატიზაციას და სწავლობენ იმ გზებს, რითიც ინდივიდუალური ჰეტეროსექსუალები საკუთარი იდენტობის კონსტრუირებას ახდენენ (Demasi, 2003; Wilkinson and Kitzinger, 1993).

მნიშვნელოვანია, რომ ერთმანეთში არ ავურიოთ სოციალური კონსტრუქტივიზმი და სოციალიზაციის თეორიები. სოციალიზაციის თეორია სექსუალობასა და გენდერს ადრეული ბავშვობის განვითარების შედეგად აღიქვამს. თეორიის მიხედვით, სექსუალობისა და გენდერის ჩამოყალიბებაზე მედია და სხვა ინსტიტუტები ახდენენ გავლენას (სქესი კი ბიოლოგიურად არის განპირობებული). სოციალური ნორმები თუ „გენდერული სტერეოტოპები“ რომ გენდერული როლის მიმართ მიმღებლობის საზღვრებს აწესებს ქალებისა და კაცებისათვის, მეტ-ნაკლებად მისაღები იდეაა (Kitzinger, 1995). თუმცა, სოციალური კონსტრუქტივიზმი, სოციალიზაციის თეორიისგან განსხვავებით, იმ გზებსა და საშუალებებს სწავლობს, რომელთა მიხედვითაც ჩვენი გამოცდილებისა და ჩვენს ირგვლივ სამყაროს ორგანიზებისათვის გამოყენებული ყველაზე ბაზისური კატეგორიები (ქალი, კაცი, ჰომოსექსუალი, ჰეტეროსექსუალი) თვითონ არიან სოციალური კონსტრუქტები. ისინი სხვადასხვა სოციალური პროცესებისა და ურთიერთქმედებების შედეგია.

სოციალური კონსტუქტივიზმი უარყოფს ფორმულას, რომლის თანახმადაც „სქესი=ბიოლოგიას“, „გენდერი=კულტურას“ და ამტკიცებს, რომ სქესიცა და გენდერიც სოციალური კონსტრუქტებია. ორი (და მხოლოდ ორი) სქესის არსებობის „ბუნებრივი ფაქტი“ (Garfinkel, 1967), რომლის გავლენითაც ჩვენ სამყაროს აღვიქვამთ, უფრო იდეოლოგიური (და არა ბუნებრივი) მექანიზმია. აშშ-ში მოღვაწე ისტორიკოსი ტომას ლაკუერი (1990) ამტკიცებს, რომ ორსქესიანი მოდელი სქესის გააზრების საკმაოდ ახალი გზაა, რომელიც მე-18 საუკუნეში წარმოიშვა თანამედროვე მეცნიერების წარმოშობასთან ერთად. ორსქესიანი მოდელის გაჩენამდე, ერთსქე-სიანი მოდელი იყო დომინანტური, რომლის მიხედვითაც ქალის სხეული კაცის სხეულის სხვანაირ (და უარეს) ვერსიად განიხილებოდა. როგორც ნორვეგიელი სოციოლოგი ტორ ფოლგერო (2008: 137) აღნიშნავს, „ახალმა მეცნიერულმა დარგებმა შექმნეს ახალი გზები, რათა სქესები ბუნებრივად განსხვავებულად წარმოეჩინათ და ეს განსხვავებები ასახული იყო ყველაფერში: რეპროდუქციული უჯრედებიდან დაწყებული, ხასიათის თავისებურებით დამთავრებული“.

ზოგიერთი თეორეტიკოსი მიიჩნევს, რომ ინტერსექსუალი ადამიანების არსებობა (ადამიანები, ვინც გარკვეული სქესის განმსაზღვრელი ქრომოსომებით, გარეგანი გენიტალიებითა და შინაგანი რეპროდუქციული ორგანოებით იბადებიან, რომლებიც სულაც არაა „სტანდარტული,“ ან დამახასიათებელი ქალისთვის ან კაცისთვის) და ტრანს ადამიანები ერთსქესიან და ჰომო/ჰეტეროსექსუალ მოდელს ეჭვქვეშ აყენებენ. მაგალითად, ამერიკელი სოციალური ფსიქოლოგი სუზან კესლერი (1998) ამტკიცებს, რომ იმის ნაცვლად, რომ ინტერსექსუალი ადამიანების არსებობა გაიაზრონ, როგორც ორსქესიანი მოდელის სიმცდარის დადასტურება, ახალდაბადებული ინტერსექსუალი ბავშვების სხეულებს ცვლიან ორსქესიანი მოდელის შესაბამისად. ორსქესიანი მოდელის ბუნებრივ ფაქტად წარმოჩენის მიზნით (მაგალითად, ზოგიერთ ბავშვს, რომელიც გაურკვეველი გენიტალიით იბადება, ოპერაციული ჩარევით უმცირებენ ფალოსის ზომას, რათა ის „ნორმალურ“ კლიტორს დაემსგავსოს და ვაგინას „უკეთებენ“). ჰომო და ჰეტეროსექსუალობის, როგორც კატეგორიების არსებობაც, ორსქესიან მოდელზეა დამოკიდებული: ჰეტეროსექსუალები „საპირისპირო“ სქესის წარმომადგენლებისკენ არიან მიდრეკილები, ჰომოსექსუალები კი საკუთარი. თუკი ორსქესიანი მოდელი იდეოლოგიური სისტემაა, მაშინ ჰომო და ჰეტეროსექსუალის კატეგორიებიც ამ იდეოლოგიური სისტემის შედეგია და არა სექსუალობის „ბუნებრივი“ გამოხატულება.

სოციალური კონსტრუქტივისტები ამბობენ, რომ ესენციალისტური თეორიები სექსუალობისა და გენდერის აბსტრაქტულ ცნებებს სინამდვილედ წარმოაჩენენ. სოციალური კონსტრუქტივიზმისთვის სექსუალობა და გენდერი აბსტრაქტული ცნებებია, ესენციალისტები კი მათ „სინამდვილედ“ აღქვამენ. სოციალური კონსტრუქტივიზმის მისამართით ხშირად ისმის კითხვა: „თუ რაიმე სოციალურად არის კონსტრუირებული, ეს ნიშნავს, რომ ის ნამდვილი არაა?“ სოციალური კონსტუქტივისტები ამბობენ, რომ სოციალურად კონსტრუირებული რეალობები ძალიან ძლიერია. როგორც ახალზელანდიელი ფემინისტი ვირჯინია ბრაუნი ამბობს, ენისა და დისკურსის ეფექტები „შეიძლება ვიგრძნოთ ისე რეალურად, როგორც მზეს ვგრძნობთ ჩვენს სხეულზე, ან ქარს ჩვენს თმაში“ (Clarke and Braun, 2009: 241). „სინამდვილეს“, „ბიოლოგიასა“ და „მატერიალური სამყაროს“ მიმართ სოციალური კონსტრუქტივიზმის დამოკიდებულებას კარგად განმარტავს ამერიკელი ხელოვნების ისტორიის პროფესორისა და შიდსის აქტივისტის დუგლას კრიმპის სიტყვები. კრიმპი (1988) წერს:

„შიდსი თავისთავად არ არსებობს იმ პროცესების გარეშე, რის მიხედვითაც მის ანალიზს ვახდენთ, წარმოვადგენთ მას, ან ვრეაგირებთ მასზე. შიდსი მხოლოდ პროცესებში და მათი მეშვეობით არსებობს. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ეჭვი შემაქვს ვირუსების, ანტისხეულების, ინფექციებისა თუ გადაცემის გზების არსებობაში. არც დაავადების სინამდვილეში შემაქვს ეჭვი და არც იმ ტკივილსა თუ სიკვდილში, რომელიც მას ახლავს თან. რაშიც ეჭვი მეპარება, ის არის, რომ არსებობს შიდსის თავისთავადი, საფუძვლად მდებარე სინამდვილე, რომელზეც შემდგომში ვაშენებთ წარმოდგენებს, კულტურას ან შიდსის საწინააღმდეგო პოლიტიკას. თუ ვაღიარებთ, რომ შიდსი სწორედ და მხოლოდ ამ პროცესებში და მათი მეშვეობით არსებობს, მაშინ იმასაც ვაღიარებთ, რომ აუცილებელია გავაანალიზოთ ეს პროცესები, და მათი კონტროლი შევძლოთ“.

კრიმპის არგუმენტის მიხედვით, სოციალური კონსტრუქტივიზმი არ უარყოფს მატერიალური რეალობის არსებობას; ჩვენ გვაქვს სხეულები და „გონება“, რომელიც გრძნობს. მაგალითად, განვიცდით სექსუალურ სურვილს, სიამოვნებას და აღვძრავთ სურვილსა და სიამოვნებას ვანიჭებთ სხვებს. როცა ასეთ გრძნობებს განვიცდით, შეიძლება პულსი აგვიჩქარდეს, ან გულმა დაგვიწყოს ფრიალი (როგორ იაფფასიან რომანტიულ ნოველადაც არ უნდა ჟღერდეს) - მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალობის ჩვენეული აღქმა სოციალურად კონსტრუირებული კატეგორიებით არის გაშუალებული - მას მაინც მატერიალური საფუძველი გააჩნია. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ მატერიალობასა და ბიოლოგიურ დეტერმინიზმს შორის განსხვავება დავინახოთ. იმის თქმა, რომ სექსუალობას მატერიალური საფუძველი აქვს, ძალიან განსხვავდება იმის მტკიცებისაგან, რომ ჩვენი გენები, ან ჩვენი გონება განსაზღვრავენ სექსუალობის ჩვენეულ აღქმას (მთავარი საკითხი ის არის, თუ როგორ ვახდენთ მატერიალური საფუძვლების ინტერპრეტაციას, მათ შესახებ ჩვენ მხოლოდ უკვე არსებული სოციალური კატეგორიების მეშვეობით შეგვიძლია ვიფიქროთ და გავიაზროთ, ამიტომ მატერიალური საფუძვლების კვლევა, უკვე თავისთავად ჩაკეტილია იმ ენობრივ თუ კატეგორიათა ბარიერში, რომელიც ჩვენ სამყაროს შესახებ გვაქვს) იმდენივე ადამიანი გრძნობს, რომ მათი სექსუალობა არჩეული ან სოციალური პროცესების შედეგია, რამდენი ადამიანიც ფიქრობს, რომ მას ბიოლოგიური საფუძველი აქვს (Gottschalk, 2003). ზოგიერთი გეი და განსაკუთრებით ლესბოსური მოძრაობები, პოლიტიკური ქმედებების საფუძვლად, ხშირად იყენებდნენ „არჩევანის“ ან „სოციალური კონტრუქცირების“ თეორიებს. 1970-იან წლებში, ფემინისტების მიერ სექსუალობის ესენციალისტური თეორიების პრობლემატიზირებამ, მრავალი ქალი გააძლიერა საიმისოდ, რომ მიეტოვებინათ ჰეტეროსექსულური ურთიერთობები და ლესბოსური ურთიერთობები აერჩიათ (Gottschalk, 2003). ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ სოციალური კონსტრუქტივიზმი ამტკიცებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ავირჩიოთ ჩვენი სექსუალობა. სოციალური კონსტრუქტივიზმი უბრალოდ ქმნის არჩევანისა და მოქმედების შესაძლებლობას სექსუალობასთან მიმართებაში ბევრად უფრო ძლიერად, ვიდრე ამას ის თეორიები აკეთებენ, რომლების სექსუალობას ბიოლოგიურად დეტერმინირებულად და ადრეულ ასაკშივე განსაზღვრულად განიხილავენ (სოციალური კონსტრუქტივისტების ცენტრალური მტკიცება ის არ არის, რომ სექსუალობა არჩევითია. მათი მთავარი დებულების თანახმად, ჰომო და ჰეტეროსექსუალობა თავისთავად სოციალური კატეგორიებია, რომლებიც არსებული დასავლური კულტურისთვის არის დამახასიათებელი, ამიტომ ნებისმიერი მტკიცება, რომ მათ ბიოლოგიური საფუძვლები გააჩნიათ, უკვე დამყარებულია ამ სოციალურ კატეგორიებზე და შესაბამისად, საკმაოდ საეჭვოა. თუმცა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანები სექსუალური სურვილების მიხედვით არ განსხვავდებიან, პრობლემა ის არის, თუ როგორ აღვიქვამთ და რა სახელებს ვარქმევთ ამ განსხვავებებს. სოციალური კონსტუქტივისტები ადამიანების ჰომო-ჰეტერო დიქოტომიას ეწინააღმდეგებიან, რადგან არსებულ სოციალურ გარემოში „ჰეტერო“ აღიქმება, როგორც ნამდვილი, ცენტრალური და თავისთავადი, ხოლო ჰომო - როგორც უმცირესობა, განსხვავებული. როგორც ვნახეთ, სექსუალობის გამოცდილება ძალიან მრავალმხრივი და მრავალფეროვანია, რთულია ადამიანების კატეგორიზება, რადგან ბევრი ფაქტორი, სურვილი თუ ქცევა ამ დროს ყურადღების მიღმა გვრჩება. სოციალური კონსტრუქტივისტები ცდილობენ, ამას თეორიების ანალიზისას ხაზი გაუსვან, რათა არსებულ სოციალურ კატეგორიებზე დაყრდნობილი ცოდნა, ბიოლოგიურ და უცვლელ ჭეშმარიტებად არ დამკვიდრდეს. ეს კი სექსუალობის სხვადასხვა კატეგორიების არათანასწორ აღქმას უწყობს ხელს: ნორმალური და განსხვავებული, კარგი - ცუდი).

მიუხედავად იმისა, რომ სოციალური კონსტრუქტივიზმი თანამედროვე ლგბტქ ფსიქოლოგიაში მნიშვნელოვან პოზიციად მიიჩნევა, ამ სფეროში მაინც ესენციალიზმი დომინირებს. ჰომოსექსუალობის ეტიოლოგიის შესახებ კამათმა თავის პიკს 90-იან წლებში მიაღწია. როგორც კიტზინგერი (1998: 531) აღნიშნავს, „სოციალური კონსტრუქტივიზმსა და ესენციალიზმს შორის კამათმა ვერც ერთი მხარე ვერ დაარწმუნა და პარალელურად გრძელდება კვლევები ორივე თეორიული ჩარჩოს ფარგლებში“. ეს ნაწილობრივ ესენციალიზმსა და სოციალური კონსტრუქტივიზმს შორის კამათის გადაწყვეტის შეუძლებლობის ბრალია (Kitzinger, 1995). სრულიად შესაძლებელია იმის მტკიცება, რომ სექსუალობას ბიოლოგიური საფუძვლები გააჩნია და ასევე იმისაც, რომ სექსუალობის გამოვლინება სოციალური და კულტურული თავისებურებებითაც არის განპირობებული (ზოგიერთი მკვლევარი, მართლაც ცდილობს ისეთი „ინტეგრაციული“ მიდგომის დამკვიდრებას, რომელიც ბიოლოგიურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ გავლენებს ითვალისწინებს). ასევე, შესაძლებელია ამტკიცო, რომ სექსუალობა სოციალურად კონსტრუირებულია და სექსუალობას მატერიალური საფუძველი გააჩნია. თუმცა, ესენციალიზმისა და სოციალური კონსტრუქტივიზმისეული სექსუალობის განმარტებები ერმანეთთან ფუნდამენტურად შეუთავსებელია: ჰომოსექსუალობა არ შეიძლება სოციალური კატეგორიაც იყოს და გენეტიკურად განპირობებული ნიშანიც. კიტზინგერი (1995) ამტკიცებს, რომ სოციალური კონსტრუქტივიზმი არ გვთავაზობს პასუხებს ესენციალისტების კითხვებზე. პირიქით, იგი თავად სვამს კითხვებს იმ სოციალური თუ ისტორიული პროცესების ირგვლივ, რომელთა მიხედვითაც კონკრეტული კატეგორიები იქმნება და იმ გზებზე, რომლითაც ადამიანები ამ კატეგორიების მიხედვით ცხოვრობენ (მაგალითად, თუ როგორ ჩამოყალიბდა ჰეტეროსექსუალი/ჰომოსექსუალი ბინარული ოპოზიცია, და როგორ და რატომ ახდენენ ადამიანები რომელიმე კონკრეტულ სექსუალურ კატეგორიასთან იდენტიფიცირებას).

ესენციალისტური მეცნიერებაცა და „ჰომოსექსუალის“ ესენციალისტური კონსტრუქტიც ლგბტქ უფლებების დამცველი მოძრაობებისთვის მარგებელი გამოდგა (ზოგიერთი ადამიანი „გეი გენის“ არსებობას იმიტომ მიესალმებოდა, რომ იგი გეი ჩანასახის აბორტირების საშუალებას იძლევა). ლგბტქ აქტივისტთა ნაწილი კი უარს ამბობს ესენციალისტური არგუმენტების გამოყენებაზე იმიტომ, რომ ისინი თავდაცვასა და თავის მართლებას მოიაზრებს. როგორც კიტზინგერი (1995) აღნიშნავს, ესენციალისტური თეორიები მოითხოვენ ტოლერანტობასა და მიმღებლობას იმის საფუძველზე, რომ ლგბტ ადამიანებს არ შეუძლიათ შეცვალონ საკუთარი თავი, და რომ გეობა, ლესბოსელობა, ბი თუ ტრანსსექსუალობა გადამდები არაა. ესენციალისტები არაჰეტეროსექსუალებს უმცირესობად წარმოადგენენ, ჯგუფად, რომელიც ყოველთვის არსებობდა და იარსებებს ჰეტეროსექსუალური უმრავლესობის ერთ-ერთ ვარიაციად. ამით ესენციალიზმი მხარს უჭერს იმ აზრს, რომ ჰეტეროსექსუალობა ნორმალური და ბუნებრივი მოვლენაა, (ჰომოსექსუალობა კი მისი არასასურველი დანამატი) და არა სოციალურად კონსტრუირებული ინსტიტუტი.

როგორც სექსუალობის ესენციალისტური ცნებები, სოციალური კონსტრუქტივიზმის არგუმენტები ასევე გამოიყენებოდა პოლიტიკურ კამპანიებში. მაგალითად, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ლესბოსელი ფემინისტები ამტკიცებდნენ, რომ თუ სექსუალობა სოციალურად კონსტრუირებულია, ის შეიძლება შეიცვალოს და პატრიარქალური ჩაგვრის წინააღმდეგ ქალმა შესაძლოა ლესბოსელად გახდომა აირჩიოს (Rich, 1980). როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, ზოგიერთი თერაპევტი და რელიგიური დაჯგუფებები ამტკიცებენ, რომ თუ ჰომოსექსუალობა არჩეული ქცევაა, მაშინ თერაპიისა და რელიგიური რიტუალების საშუალებით მისი „გადარჩევაც“ შეიძლება.

როგორც ესენციალიზმს, სოციალურ კონსტრუქტივიზმსაც ჰყავს კრიტიკოსები. მაგალითად, ცნობილი ბრიტანელი ფსიქობიოლოგი ქაზი რაჰმანი (1999) ამბობს, რომ კონსტრუქტივისტული მიდგომა, „ინტელექტუალურად სუსტია“ (გვ. 8). სექსუალობის მოქნილობაზე აქცენტირებასა და კონსტრუქტივისტული ნაშრომების თხრობით სტილს ყურადღების მიღმა რჩება სექსუალობის რეგულარული გამოვლინებები. კონსტრუქტივისტული კვლევები ვერ გვთავაზობენ ემპირიულ მასალას, რომელიც საშუალებას მოგვცემდა, განგვესხვავებინა ეს ორი საპირისპირო მიდგომა და ისინი დამამტკიცებელი ფაქტების სიძლიერის მიხედვით შეგვეფასებინა. კიტზინგერი (1995) ასკვნის, რომ სოციალური კონსტრუქტივიზმიცა და ესენციალიზმიც თავისთავად და შინაგანად ლგბტ მხარდამჭერი თეორიები არ არის; ორივე მათგანი შეიძლება იყოს გამოყენებული ლგბტ უფლებების მხარდასაჭერადაც და საწინააღმდეგოდაც.

ზოგიერთ სოციალურ კონტექსტში, ლიბერალობა თავისთავად დადებითი შეფასებაა; მიიჩნევა, რომ ლიბერალი ადამიანები ტოლერანტული და მიმღებლები არიან განსხვავებულობის მიმართ. ეს შეხედულება მრავალ ლგბტქ კვლევაში არის გამყარებული. როგორც მოგვიანებით, მე-5 თავში განვიხილავთ, ჰომოფობიის კვლევების მიხედვით, ნაკლებად ჰომოფობიური ადამიანები უფრო ლიბერალურები არიან და ნაკლებად აქვთ სექსისტური, რასისტური და კონსერვატული რელიგიური შეხედულებები. ანტი-ჰომოფობიური განათლება ხშირად მოუწოდებს ადამიანებს, რომ უფრო ლიბერალურად შეხედონ ჰომოსექსუალობას, აღიქვან ლგბტქ პირები ისევე, როგორც ჰეტეროსექსუალები და ადამიანები მათი სექსუალობის მიხედვით არ „განსაჯონ“. თანამედროვე დასავლურ კულტურაში ლიბერალური ჰუმანიზმი დომინანტური იდეოლოგიაა და ადამიანის უნიკალობასა და ინდივიდის უფლებებს უსვამს ხაზს. სექსუალობასთან მიმართებაში ეს იდეოლოგია აქცენტს ლგბტქ პირების ადამიანობასა და მათი სექსუალობის უმნიშვნელობაზე აკეთებს. როგორც სელია კიტზინგერი (1989: 85) აღნიშნავს, ლიბერალური ჰუმანიზმის „მხედველობის არიდან გამორჩენილია ის კლასიფიკაციები, რომელიც ადამიანებს სხვადასხვა იარლიყების მიხედვით აჯგუფებს და ხაზს უსვამს, რომ ლესბოსელები (ან გეები) არ უნდა გამოვყოთ, როგორც რაღაც უცხო სახეობა, არამედ ისინი უნდა მივიღოთ, როგორც კაცობრიობის მდიდარი მრავალფეროვნების ნაწილი“. ლიბერალურ პრინციპებზე მრავალი ლგბტ მოძრაობაა დაფუძნებული და ლგბტ ადამიანების თანასწორუფლებიანობისათვის იბრძვის. ასეთი პოლიტიკური ორგანიზაციები სოციალური რეფორმისაკენ მიილტვიან და არა სოციალური რევოლუციისაკენ. მაგალითად, პარტნიორობის, მშობლობისა თუ დასაქმებისკენ მიმართული მათეული კამპანიები ჰეტერო და არა-ტრანს ადამიანებთან თანასწორი უფლებების მოპოვებისკენაა მიმართული. რადიკალური თეორეტიკოსები და აქტივისტები ლიბერალურ პოლიტიკას. ასიმილიონიციზმისა და ნორმალიზების გამო აკრიტიკებენ (Clarke, 2002a, 2002b). ისინი ამბობენ, რომ ასეთი მოძრაობები უმრავლესობის მიერ მიმღებლობის და ტოლერანტობის მოსაპოვებლად იბრძვიან (სიტყვასიტყვით, ტოლერანტობა, რაც არ მოგწონს, იმის ატანას ნიშნავს). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მორგების პოლიტიკაა. ლიბერალურ სლოგანი - „ყველანი ერთნაირნი ვართ“, კრიტიკის ქვეშ მოექცა იმ მექანიზმების უგულვებელყოფისათვის, რომლის საშუალებითაც ლგბტქ ადამიანების სოციალურად გარიყვა ხდება (Brickell, 2001). ეს კი მათ ჰეტეროსექსუალი და არა-ტრანსი ადამიანებისგან განასხვავებს.

სხვა პოლიტიკური მოძრაობები, მაგალითად გეი განმათავისუფლებელი მოძრაობა, ლესბოსური ფემინიზმი და ქვიარ აქტივიზმი, უფრო რადიკალურ მიზნებს ისახავენ. ეს მოძრაობები ამბობენ, რომ ლგბტქ ადამიანები არ უნდა შეეცადონ რომ „მოერგონ“ ჰეტეროსექსუალ უმრავლესობას და ჰეტეროსექსუალური ნორმები თანასწორობისა და სოციალური სამართლიანობის საფუძველი სულაც არ უნდა იყოს. რადიკალური მოძრაობებისათვის ძირეული სოციალური ცვლილებები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე არსებულ სოციალურ სისტემაში თანასწორობის მოპოვება. ისინი ლგბტქ ადამიანების ცხოვრებისა და ხედვის პატივისცემისათვის იბრძვიან.

ბევრ თანამედროვე კულტურულ კონტექსტში, რადიკალიზმს ეჭვის თვალით უყურებენ, გაცხადებულ რადიკალებს კი მოჩხუბრებად და ექსტრემისტებად აღიქვამენ. სინამდვილეში, რადიკალიზმი „საფუძველამდე ჩასვლას“ ნიშნავს, და შესაბამისად ლგბტქ რადიკალები, როგორიც გეი განმათავისუფლებელი, ლესბოსური და ქვიარ მოძრაობები, საკუთარ თავს ხედავენ, როგორც პრობლემის არსთან - ლგბტქ სოციალური მარგინალიზაციის საფუძველთან - მებრძოლებს. ისინი ცდილობენ, სრულად შეცვალონ არსებული მდგომარეობა. მაგალითად, ლესბოსელი ფემინისტები ამბობენ, რომ ლესბოსელები, როგორც სოციალური ჯგუფი, მარგინალიზებულია და სოციალური ჩაგვრის მიზეზი ჰეტეროპატრიარქიაა (საზოგადოების კაცის უპირატესობისა და ჰეტერონორმატიულობის მიხედვით ორგანიზება) (Rich, 1980). ლესბოსელ ფემინისტებს სურთ წინააღმდეგობა გაუწიონ ჰეტეროპატრიარქატს და ეკონომიკური თანასწორობის, ანტიკაპიტალიზმის, მშვიდობისა და ანტიმილიტარიზმის პრინციპებზე დაფუძნებული ახალი სოციალური წყობა დაამკვიდრონ.

ლიბერალური პერსპექტივიდან რადიკალური მოძრაობები ხშირად (უიმედოდ) იდეალისტურად და ძალიან მწირი მიღწევების მქონედ მიიჩნევა. ამ დროს ამბობენ, რომ ლიბერალური კამპანიები კონკრეტულ მიზნებს ისახავენ და აღწევენ (მაგალითად, პარტნიორობის აღიარება). ასევე, ხშირად გამოთქვამენ შეშფოთებას, რომ რადიკალურ კამპანიებს „ზედმეტი მოუვათ“ და პოტენციურ მოკავშირეებს „პირში თქმის“ ტაქტიკითა და „არარეალისტური“ მოთხოვნებით დააფრთხობენ.

ლიბერალებსა და რადიკალებს შორის კამათი ლგბტქ ფსიქოლოგიის ფარგლებშიც მიმდინარეობს. ბრიტანელი ფსიქოლოგმა სელია კიტზინგერმა თავის რევოლუციურ წიგნში „ლესბოსელობის სოციალური კონსტრუირება“ (1987) გეი მხარდამჭერი ფსიქოლოგიის ლიბერალური შეხედულებები რადიკალი ლესბოსელი ფემინისტის პერსპექტივიდან გააკრიტიკა. კიტზინგერმა თქვა, რომ ლიბერალური მოდელი ლესბოსელობას მხოლოდ ცხოვრებისეულ არჩევნად, სექსუალურ მიდრეკილებად, „ნამდვილი სიყვარულის“ გამოვლინებად, ან „ჭეშმარიტ ბედნიერებად“ ხატავს. კიტზინგერი კი, როგორც რადიკალი ფემინისტი, უარყოფს ლესბოსელობის ინდივიდუალისტურ ინტერპრეტაციას და მას ჰეტეროპატრიარქიის საწინაღმდეგო პოლიტიკურ ინსტიტუტად განიხილავს.

კიტზინგერის კრიტიკის ერთ-ერთი მაგალითი ჰომოფობიისა და ჰომოფობიის საზომი სკალების მის მიერ იმ დროისათვის ახლადდამკვიდრებული ანალიზია. როგორც მოგვიანებით, მე-5 თავში განვიხილავთ, ჰომოფობიის სკალები უმეტესწილად შეიცავენ რამდენიმე შეკითხვას, რომლის პასუხიც ინიშნება სკალაზე ორ პოლუსს შორის „სრულიად ვეთანხმები“ და „სრულიად ვეწინააღმდეგები“. შესაბამისად, ჰომოფობიის მაჩვენებლის შეფასებაც დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა მიაჩნია მკვლევარს ჰომოფობიურად ან არაჰომოფობიურად. გადაწყვეტილება კი მთელს ჰომოფობიის კვლევის ლიტერატურაში, ერთნაირად - ლიბერალურ იდეოლოგიაზე დაფუძნებით მიიღება (გვ. 59). კიტზინგერი მიერ ჰომოფობიის სკალების კრიტიკის გასაცნობად იხილეთ ჩანართი 2.4. კიტზინგერის აზრით, ჰომოფობიის შეფასების კითხვარი რადიკალ ლესბოსელ ფემინისტს რომ შეევსო, „მაღალ“ ქულებს მიიღებდა ჰომოფობიის სკალაზე. ეს კი იმის ბრალია, რომ რადიკალი ლესბოსელი ფემინისტები ლესბოსელობას ჰეტეროსექსუალი ქალებისაგან განსხვავებულად ხედავენ, ისინი ლესბოსელობას სოციალური წესრიგისა და ცოლ-ქმრისაგან შემდგარი ოჯახის (ნუკლეარული ოჯახი) საფრთხედ აღიქვამენ. ბევრი ლესბოსელი კი მხარს უჭერს და მოუწოდებს ჰეტეროსექსუალ ქალებს, იცხოვრონ, როგორც ლესბოსელებმა.

ჰომოფობიის ლიბერალური გადაწყვეტა ინდივიდუალური ჰომოფობიური ჰეტეროსექსუალების განათლება და მათი შეხედულებების შეცვლაა (მითებსა და სტერეოტიპებთან მეცნიერული და ფაქტობრივი ინფორმაციით დაპირისპირების გზით Fiona Tasker's (2002)), რადიკალებისათვის, ეს პრობლემის ზედაპირული ხედვაა და პრობლემა ფართო სოციალურ ცვლილებას მოითხოვს (Clarke, 2002 b).

ისევე, როგორც ესენციალისტებსა და სოციალურ კონსტრუქტივისტებს შორის კამათის შეწყვეტაა შეუძლებელი, მოსალოდნელია, რომ ლიბერალები და რადიკალები დიდხანს გააგრძელებენ დავას ლგბტქ მოძრაობების მიზნებზე, ლგბტქ მარგინალიზაციის მიზეზებსა და მათი დაძლევის საუკეთესო გზებზე.

ფემინიზმს ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც ფ-სიტყვას (ხუმრობით, რადგან ის ბინძურ სიტყვად მიიჩნევა, ისეთად „ზრდილობიან გარემოში“ რომ არ უნდა ახსენო!). როგორც უნივერსიტეტის პროფესორები, რომლებსაც ფემინიზმის მიმართ დიდი ინტერესი გვაქვს, ხშირად ვგრძნობთ დიდ აგრესიას ფემინიზმის წინააღმდეგ, და ასევე ფემინისტური პერსპექტივისა და მიზნების შესახებ ცოდნის სიმწირეს. პირველი, რაც უნდა აღინიშნოს, ის არის, რომ ფემინიზმი ერთიანი და ერთგვაროვანი პოზიცია სულაც არ არის. ფემინისტებს შორის ალბათ უფრო მეტი დებატები და კამათია, ვიდრე ფემინისტებსა და არაფემინისტებს შორის. ზოგადად რომ ვთქვათ, ფემინიზმი ქალსა და კაცს შორის ურთიერთობასთან, თუ ქალთა უფლებებსა და ინტერესებთან დაკავშირებული უამრავი განსხვავებული თეორიისა და მოძრაობისაგან შედგება. ფემინისტების მიმართ ხშირად არსებობს ნეგატიური სტერეოტიპები, რომ ისინი კაცთმოძულეები, ან კიდევ ბრაზიანი ლესბოსელები არიან, ვისაც სამყაროს მართვა უნდა. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ფემინისტი ლესბოსელად იდენტიფიცირდება და ფემინისტურ თეორიაში სპეციფიკურად ლესბოსურ თემებზე ორიენტირებული მიმართულებებიც არსებობს (როგორიცაა ლესბოსური ფემინიზმი), ლესბოსელობა და ფემინიზმი სინონიმები მაინც არაა. ზოგიერთი სეპარატისტი და რადიკალი ფემინისტი კაცებს „პოლიტიკური ოპონენტების“ სოციალურ ჯგუფად აღიქვამს, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ფემინისტების უმეტესობას ინდივიდუალური კაცები სძულთ; ისინი უბრალოდ კრიტიკულად აფასებენ იმ ძალაუფლებასა და პრივილეგიას, რომელიც მათ გააჩნიათ.

წლების განმავლობაში ფემინისტური თეორიის უამრავი სახეობა ჩამოყალიბდა. შევეცდებით, მოკლედ მიმოვიხილოთ ისინი (მეტი ინფორმაციისათვის იხილეთ: Beasley, 1999; Douglas, 1990). ფემინიზმი ძალზედ გავლენიანი სოციალური ძალა იყო. მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულსა და მეოცე საუკუნის დასაწყისში ფემინისტებმა, რომლებიც ახლა ფემინისტთა პირველ ტალღად იწოდებიან, წარმატებით იბრძოლეს და ქალებისათვის ხმის მიცემის უფლება მოიპოვეს. ფემინისტური მოძრაობის მეორე ტალღა (1960-იანი წლების შემდგომ) ბევრ სხვა საკითხთან ერთად ქალთა აბორტისა და რეპროდუქციული უფლებებისათვის, ქალების სექსუალური, ოჯახური თუ სხვა ტიპის ძალადობისაგან დასაცავად და ქალთა სამუშაო უფლებების მოსაპოვებლად (სადეკრეტო შვებულება და თანაბარი ანაზღაურება) იბრძოდა, და ხშირად ძალიან წარმატებითაც.

მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად ამტკიცებენ, რომ ახლა პოსტფემინისტურ ერაში ვცხოვრობთ (McRobbie, 2004) და რომ ახლა „ყველაფერი თანასწორია“, ფემინისტებს კვლავ უხდებათ ქალთა უფლებების დარღვევების წინააღმდეგ ბრძოლა. თანამედროვე ფემინიზმი ასევე ცდილობს გააანალიზოს, თუ როგორ არის ქალების სხვადასხვა გამოცდილება დაკავშირებული რასიზმთან, კლასიზმთან, ჰეტეროსექსიზმსა და კოლონიალიზმთან. ფემინიზმის ისტორიაში, მისი უდიდესი ნაწილი მხოლოდ თეთრკანიანი, საშუალო კლასის დასავლელი ქალების ინტერესებს გამოხატავდა. 1980-იანი წლების შემდეგ ფემინიზმის ალტერნატიული ფორმები შეიქმნადა განვითარდა სხვა რასებისა და კულტურების წარმომადგენელი ქალების მიერ, რომლებიც საკმაოდ ცნობილნიც გახდნენ. გარდა ამისა, არადასავლურ კულტურებში იზრდება ცნობიერება ქალთა უფლებების შესახებ. მაგალითად, თეთრკანიან, საშუალო კლასის დასავლელი ქალების პრობლემების დომინაციისადმი წინააღმდეგობა ფემინიზმის მესამე ტალღად იწოდება (Springer, 2002).

(ჰეტეროსექსუალ) ქალთა მოძრაობებსა და ლესბოსურ ფემინიზმს შორის ყოველთვის იყო გარკვეული დაძაბულობა: ლესბოსელი ფემინისტები მუდმივად აკრიტიკებდნენ ფემინიზმის მიერ ლესბოსური საკითხების უგულვებელყოფას, ჰეტეროსექსუალი ფემინისტები კი ლესბოსელებს, როგორც „ლავანდურ საფრთხეს“ აღიქვამდნენ, ქალთა მოძრაობის დანაწევრებასა და მისდამი უნდობლობაში დებდნენ ბრალს. ეს დაძაბულობა ფემინისტურ ფსიქოლოგიასა (ზოგჯერ მას ქალთა ფსიქოლოგიას უწოდებენ) და ლგბტქ ფსიქოლოგიას შორისაც იგრძნობა. ისევე, როგორც ლგბტქ ფსიქოლოგია, ფემინისტური ფსიქოლოგიაც ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ მიმართულებად მიიჩნევა და მთავარ პროფესიულ გაერთიანებათა უმეტესობაში მასაც საკუთარი პროფესიული ჯგუფები ჰყავს (იხ. Unger and Crawford,2003, ფემინისტური ფსიქოლოგიის შესახებ). ფემინისტურ ფსიქოლოგიას განმარტავენ, როგორც „ფსიქოლოგიურ თეორიას და პრაქტიკას, რომელიც ექსპლიციტურად არის ჩართული და კარგად იცნობს ფემინისტური მოძრაობის პოლიტიკურ მიზნებს“ (Wilkinson, 1997a: 247). ფემინისტური ფსიქოლოგია კონცენტრირდება ქალთა ცხოვრებისათვის მნიშვნელოვან საკითხებსა და საზოგადოებაში გენდერის ფუნქციონირების გზებზე. ფემინისტური ფსიქოლოგიის მიერ შესწავლილი საკითხების სრულად ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს, თუმცა ის მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა: ორსულობა და დედობა (Marshall and Woollett, 2000), ემიგრანტი ქალების ცხოვრება დასავლურ ქვეყნებში (Espin, 1995), ენა და გენდერი (Crawford, 1995), მასკულინობა (Archer, 2001) და ძალადობა ქალების მიმართ (Gavey,1996).

ლესბოსელი ფსიქოლოგები, მაგალითად სელია კიტზინგერი, (1996a: 120) ფემინისტურ ფსიქოლოგიას ლესბოსური პრობლემების ცალკე, „ტოკენ თავში ლესბოსელებზე“ მოთავსებისათვის აკრიტიკებს (ფემინისტური ფსიქოლოგია ასევე საკმაოდ უყურადღებო იყო ბისექსუალი და ტრანს ქალების მიმართ, მათ ინტერესებს „ტოკენური“ გულისხმიერებითაც კი არ ეკიდებოდა). კიტზინგერის არგუმენტის მიხედვით, ლესბოსურ საკითხებს ტოკენური ყურადღება ეთმობა, მაგალითად, მასზე წერენ ისეთი სათაურებით, როგორიცაა „განსხვავებულობა“ ან მრავალფეროვნება“ სექსუალობის კუთხით, მაშინ როცა ფემინისტური ფსიქოლოგია მთლიანობაში სრულად ჰეტეროსექსუალობაზეა ორიენტირებული. კიტზინგერი 10%-ის წესს უსვამს ხაზს: „მაშინ, როცა ლესბოსელთა ტოკენურად მოხსენიება ძალიან მნიშვნელოვნად მიიჩნევა, ყველაფერი, რაც შეიძლება ტოკენიზმზე ოდნავ მეტი იყოს, „ზედმეტად“ მიიჩნევა“ (1996a: 132). ლესბოსელ და ბისექსუალ ქალთა უგულვებელყოფა ისეთი თემების განხილვისას, როგორიცაა ბავშვობა და მოზარდობა, ორსულობა და დედობა, სამუშაო და ძალადობა ქალების წინააღმდეგ, თითქოს იმას ნიშნავს, რომ ლესბოსელი და ბისექსუალი ქალები არ იზრდებიან, არ ორსულდებიან, არ არიან დედები, არ მუშაობენ, ანდა არ არიან ძალადობის მსხვერპლნი (როგორც ქალები). ლესბოსელობა და ბისექსუალობა, მხოლოდ სექსუალობამდე არის დაყვანილი და მათი მოხსენიება მხოლოდ სექსუალობაზე საუბრისას შეიძლება, თუმცა არა ქალების ცხოვრების სხვა ასპექტების განხილვისას. ფემინისტური ფსიქოლოგიის მიერ ლესბოსელ ქალთა მიმართ ტოკენიზმი, ტოკენიზმის სხვა ფორმების პარალელურად ხდება (მაგალითად, ტოკენიზმი შავკანიანი ან უნარშეზღუდული ქალების მიმართ), ეს კი მრავალი ფსიქოლოგის მიერ ქალთა შორის განსხვავებებისათვის საფუძვლიანი ყურადღების მიპყრობის უუნარობაზე მეტყველებს.

ამავე დროს, როგორც პირველ თავში მოკლედ აღვნიშნეთ, ზოგიერთი ლესბოსელი ფსიქოლოგი ლგბტქ ფსიქოლოგიაში კაცებისადმი განსაკუთრებული ყურადღების მიქცევას აკრიტიკებს. ზოგიერთი მათგანი, იმდენად იმედგაცრუებული იყო ფემინისტი და გეი ფსიქოლოგების უმეცრებით, რომ ცდილობდა განცალკევებით დაეარსებინა ლესბოსელთა ფსიქოლოგია (Boston Lesbian Psychologies Collective,1987). ლესბოსელ ფსიქოლოგთა ნაწილი მოითხოვდა ლესბოსური კვლევების ცალკე მიმართულების გამოყოფას ფემინისტური და ლბ ორგანიზაციების ფარგლებში (e.g., Rothblum, 1992). არსებობენ მკვლევარები, რომლებიც დღემდე მოითხოვენ ლესბოსური ფსიქოლოგიის ცალკე გამოყოფას (e.g., Rothblum, 2004). ზოგიერთმა ლესბოსელმა ფსიქოლოგმა ფემინისტურ ფსიქოლოგიას შეერთება აირჩია, სხვები ლგბტქ ფსიქოლოგიასთან არჩევენ ასოცირებას ზოგი ორივე ბანაკში მოღვაწეობს, მრავალი მათგანი კი ორივე მიმართულებაში ლესბოსური პრობლემების მიმართ უყურადღებობის გამო ხშირად იმედგაცრუებულია (Clarke and Peel, 2005 ).

ასევე დაძაბულობაა ფემინისტ, ტრანს და ქვიარ მეცნიერებსა და თემებს შორის. რადიკალი ფემინისტი თეორეტიკოსი ჯენის რეიმონდი ცნობილია წიგნით „ტრანსსექსუალური იმპერია: ქალი კაცის შექმნა“ (1979). წიგნი ტრანსგენდერი ადამიანებისათვის განსაკუთრებულად ტრანსფობიურად მიიჩნევა. რეიმონდი წერს, რომ კაციდან-ქალზე (male-to-female MTF) ტრანსსექსუალები და მათი ექიმები გენდერის სექსისტური გაგების დამკვიდრებას უწყობენ ხელს და ქალთა მოძრაობის ხელისშემშლელი კაცთა გუნდის ნაწილს შეადგენენ. რეიმონდის არგუმენტებს მრავალი დისკუსია მოჰყვა (იხილეთ ტრანს Sandy Stone 1991). ბევრი რადიკალი ფემინისტი კრიტიკულად უყურებს ტრანსსექსუალებსა და ტრანს პოლიტიკას (e.g., Jeffreys, 2003, 2008) და ზოგიერთი ფემინისტური ჯგუფები უარს ამბობენ ტრანს წევრებზე (ითხოვენ, რომ წევრი იყოს „ქალად დაბადებული ქალი“). ამ დროს, მრავალი ფემინისტი მკვლევარი, მათ შორის ტრანს ფემინისტები, ტრანს ადამიანების საჭიროებისა და ინტერესების შესაბამისი ფემინისტური მუშაობის განვითარებას ცდილობენ (Elliot, 2009). ლგბტქ თემებს შორის დაძაბულობების შესახებ მეტი ინფორმაციისათვის იხ. Clarke and Peel (2007b). მნიშვნელოვანია გავიაზროთ, რომ ინკლუზიურ ლგბტქ ფსიქოლოგიას რთული ისტორია აქვს, ლგბტქ თემები მრავალფეროვანი და ხშირად ერთმანეთთან შეუწყობელია (Elliot, 2009).

ამ ნაწილის დასასრულს აღვნიშნავთ, რომ ფემინიზმი და ფემინისტური ფსიქოლოგია მნიშვნელოვანია ლგბტქ ფსიქოლოგიისათვის, რადგან ბევრი ლგბტქ ფსიქოლოგი ფემინისტად იდენტიფიცირდება, ან ფემინისტური იდეების ძლიერი ზეგავლენის ქვეშ არის მოქცეული (ისე, როგორც ყოველი ჩვენგანი), იმისდა მიუხედავად, რომ საკუთარ ნაშრომებს ფემინისტურს სულაც არ უწოდებენ. გარდა ამისა, ფემინისტურმა იდეებმა და აქტივიზმმა მრავალი ლგბტქ ადამიანის შეხედულებებსა და ქმედებებზე იქონია გავლენა. კამათობენ, შესაძლებელია თუ არა კაცებმა უწოდონ თავს ფემინისტი. ზოგიერთი კაცი უწოდებს კიდეც, სხვები „პრო-ფემინისტებად“ იდენტიფიცირდებიან იმ არგუმენტის საპასუხოდ, რომ ფემინიზმი ქალად ყოფნისა და ცხოვრების გამოცდილებაზე დაფუძნებული თეორიაა და ამიტომ, მხოლოდ ქალი შეიძლება იყოს ავთენტური ფემინისტი.

ქვიარ თეორია

ქვიარ თეორია ჰეტერონორმატიულობის კრიტიკაზე ორიენტირებული მიდგომაა. აშშ-ში მოღვაწე ჰენრი მინტონი (1997) ამტკიცებს, რომ ქვიარ თეორიისათვის ცენტრალური სიტყვა „ქვიარის“ დამკვიდრებაა. სიტყვა „ქვიარ“ არაჰეტეროსექსუალი ადამიანების შეურაცხმყოფელი სიტყვა იყო და უცნაურობასა და თავისებურებას აღნიშნავს. ამ სიტყვის გამოყენებით, ქვიარ აქტივისტებმა და თეორეტიკოსებმა მას დადებითი და ზოგჯერ გამომწვევი, კონფრონტაციული მნიშვნელობა შესძინეს. ქვიარ „პირში მიხლას“ გულისხმობს; ქვიარებს არ უნდათ, მოერგონ გარემოს, მათ სურთ, აუჯანყდნენ და წინააღმდეგობა გაუწიონ ჰეტერონორმატიულობას.

ქვიარ თეორია 90-იან წლებში ლესბოსელ და გეი კვლევებსა და ქალთა სწავლებების წიაღში განვითარდა. ძირითადი ქვიარ თეორეტიკოსები არიან: ჯუდით ბატლერი (1990), ივ კოსოვსკი სედვიკი (1990) და დავიდ ჰალპერინი (1990). ქვიარ თეორიაზე დიდი გავლენა მოახდინა ფრანგმა პოსტსტრუქტურალისტმა თეორეტიკოსმა მიშელ ფუკომ (1926-84), რომელიც სხვადასხვა სოციალური ინსტიტუციების, ფსიქიატრიის, ციხის სისტემის კრიტიკითა და სექსუალობაზე ნაშრომებით არის ცნობილი. ფუკოს (1978) „სექსუალობის ისტორია“ ქვიარ თეორიაში ყველაზე გავლენიან წიგნად მიიჩნევა (Hegarty and Massey, 2006 ). მასში ფუკო საუბრობს ძალაუფლებაზე, რომელიც სექსუალობის, სექსუალობის კატეგორიების შექმნის, ასევე მისი რეპრესირების საშუალებით ფუნქციონირებს. ეს ძალაუფლების ფუნქციონირების რადიკალურად განსხვავებული გააზრებაა. გეი განმათავისუფლებლები და ლესბოსელი ფემინისტები ძალაუფლებას განიხილავდნენ, როგორც საკუთრებას (რომელიც კაცების ან ჰეტეროსექსუალების ხელშია) და როგორც რეპრესიულს (ძალაუფლება გამოიყენება ინდივიდებისა და ჯგუფების მარგინალიზებისთვის), ფუკო კი ძალაუფლებას ურთიერთმიმართებითად (ძალაუფლება ფუნქციონირებს ადამიანებსა და ინსტიტუციებს შორის და არა „ზემოდან-ქვემოთ“ როცა ზოგიერთ ადამიანს აქვს ძალაუფლება, ზოგს კი არა) და პროდუქტულად (ძალაუფლება წარმოშობს ცოდნას მისი უბრალოდრეპრესირების მაგიერ) ხედავდა. ეს ნიშნავს, რომ ძალაუფლება ყველგანაა: ვერასოდეს შევძლებთ გავთავისუფლდეთ ძალაუფლებისა და ოპრესიისაგან, თავისუფლებას არ შეუძლია ძალაუფლების გარეშე, მის მიღმა იარსებოს (Minton, 1997 ). ქვიარ პოლიტიკის მიზანი ძალაუფლების წინააღმდეგ მუშაობაა და არა მისგან გათავისუფლება.

ქვიარ თეორია მჭიდროდ არის დაკავშირებული გენდერისა და სექსუალობის ესენციალისტური თეორიების ფემინისტურ კრიტიკასთან. ჯუდით ბატლერი (1990, 1993, 2004), მაგალითად, ცნობილია მისი თეორიით გენდერის პერფორმაციულობის შესახებ. ბატლერის რთული და ნატიფი არგუმენტი მარტივად რომ ავხსნათ, გენდერი პერფორმაციულია, რაც ნიშნავს, რომ ადამიანები მას „აკეთებენ“ (ასახიერებენ), ან რომელიც „კეთდება“ (განსახიერდება), და არ წარმოადგენს რაიმე მოცემულობას, რომელიც ადამიანებს ან აქვთ, ან არიან (see Clarke and Braun, 2009). ბატლერის მიხედვით, გენდერი „კეთდება“ იმ საშუალებებით, რომელსაც უმეტესად ჩვენი „შინაგანი გენდერის“ „გარე“ გამოხატულებად მივიჩნევთ. მაგალითად, გენდერია სამკაულების ტიპი, რომელსაც ვიყენებთ, თმის ვარცხნილობა, ტანისამოსი, ჩანთა, ის, თუ როგორ დავდივართ, ან სხეულის როგორი პოზა გვიჭირავს. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ გენდერი თავისუფალ ნებას ექვემდებარება და ისე შეგვიძლია შევცვალოთ, როგორც ქურქებს ვიცვლით, ვიცვამთ და ვიხდით. ბატლერი ცნება „პერფორმაციულობას“ იყენებს და არა „პერფორმანსს“, იმის აღსანიშნავად, რომ გენდერი ჩვენს ცნობიერ კონტროლს არ ექვემდებარება, რომ მთელი საზოგადოება ორი და მხოლოდ ორი გენდერის არსებობის იდეის მიხედვითაა ორგანიზებული და რომ ჩვენი გენდერული გამოცდილებებიც სწორედ ამის მიხედვით ყალიბდება და აღიქმება. ამიტომ, ნებისმიერი გენდერის „გაქვიარების“ მცდელობა ბადებს რისკს, რომ ორსქესიანი/გენდერიანი სისტემის მიერ უარყოფილი ვიქნებით.

ქვიარი უპირისპირდება ტრადიციულ ლესბოსურ, გეი და ფემინისტურ პოლიტიკას. ქვიარის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი ის არის, რომ ის უარყოფს სექსუალური იდენტობის კატეგორიებს, რომლებზეც ლესბოსური და გეი მოძრაობები არიან დაფუძნებულნი. ფუკოს მიმდევარი ქვიარ თეორეტიკოსები სექსუალური იდენტობის კატეგორიებს, (მაგალითად „გეი, „ლესბოსელი“) სექსუალური სურვილის გამოხატვის მარეგულირებელ და შემზღუდველ მექანიზმებად აღიქვამენ. ბატლერი (1990: 13-14) ამბობს: „იდენტობის კატეგორიები ხშირად გამოიყენება რეგულაციული რეჟიმების ინსტრუმენტებად: როგორც ოპრესიული სტრუქტურების მანორმირებელი კატეგორიები, ან როგორც სწორედ ამ ოპრესიისგან (ჩაგვრისაგან) გასათავისუფლებლად გამაერთიანებელი ძალები“.

ქვიარ პერსპექტივიდან გამომდინარე, ძალაუფლება სექსუალური იდენტობის კატეგორიების მეშვებით ფუნქციონირებს. ამიტომ, მათი დეკონსტრუქცია და უარყოფა მნიშვნელოვანი წინაპირობაა წარმატებული რეზისტენტობისათვის. ეს კი ნიშნავს, რომ ქვიარ საზოგადოებასთან მიკუთვნებულობისათვის განსაზღვრული კრიტერიუმები არ არსებობს, განსხვავებით ლესბოსელი და გეი მოძრაობებისგან, სადაც ლესბოსელად ან გეიდ იდენტიფიცირება ძირეულია. ქვიარები თავს სექსუალური იდენტობის მიხედვით კი არა, ჰეტერონორმატიულობასთან წინააღმდეგობით განსაზღვრავენ (რაც ქვიარ ჰეტეროსექსუალების არსებობის სადავო შესაძლებლობას ქმნის (იხილეთ Thomas, 2000, ქვიარ ჰეტეროსექსუალებზე, და Walter's, 1996, ამ ცნების კრიტიკის შესახებ). ქვიარის საზღვრები უფრო ინკლუზიურია, ვიდრე ლესბოსელი და გეი მოძრაობების. ის პოტენციურად მოიაზრებს ყველას, განსაკუთრებით კი არაჰეტეროსექსუალ და ტრანს ადამიანებს, ვინც სქესის, გენდერისა და სექსუალობის შესახებ ჰეტერონორმატიულ ცნებებს უარყოფს.

ქვიარ ფსიქოლოგია

ქვიარ თეორიის აღმოჩენები მრავალი თემის ანალიზისთვის იქნა გამოყენებული ფსიქოლოგიაში, მათ შორის ჰომოსექსუალობის ეტიოლოგია (Hegarty, 1997), კონტროლის ლოკუსის ცნება (Riggs, 2005) და ჰომოსექსუალობის შესახებ ცრურწმენები (Hegarty and Massey,2006). მიუხედავად ქვიარ თეორიის პოპულარობის ზრდისა ფსიქოლოგიის ფარგლებში, მის შესახებ მაინც მრავალი წინააღმდეგობა არსებობს და აკადემიურ ჩარჩოებში მრავალი დებატისა და კამათის მიზეზია (see Clarke and Peel, 2007b). ლესბოსელ და გეი ფსიქოლოგთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ ქვიარ თეორიას ბევრი არაფერი აქვს საერთო ფსიქოლოგიასთან (Wilkinson and Kitzinger, 1996a), ნაწილი კი მათ მკვეთრად უპირისპირდება. მაგალითად, ვორნერი (2004: 335) ამბობს, რომ ქვიარ ცოდნის მქონე ლგბტქ ფსიქოლოგიას უნდა შეეწყვიტა იმის დემონსტრირება, რომ ქვიარ ადამიანები ნორმალურები არიან და უარეყო ჰომოსექსუალობის მიზეზების ძიება. ამის მაგივრად, ქვიარ ფსიქოლოგიას უნდა შეესწავლა, თუ როგორ იქმნება და არსებობს სხვადასხვა სექსუალური კატეგორიები, როგორ იდენტიფიცირდებიან სხვადასხვა ადამიანთა ჯგუფები სხვადასხვა სექსუალურ კატეგორიებთან და როგორ ხდება ამ კატეგორიების მიხედვით ყოველდღიური ცხოვრება. ვორნერის სიტყვებით: „ეს იქნებოდა კვლევის საზღვრების პოვნის ისეთი მეთოდოლოგია, რომელიც არ ცდილობს ჰეტეროპატრიარქატის მიხედვით და მის ფარგლებში გასაგები ენით ახსნას სხვადასხვა მოვლენა, არამედ მეთოდოლოგია, რომელიც ეცდებოდა სწორედ ამ საზღვრების ფუნქციონირება ეკვლია. ეს იქნებოდა მეთოდოლოგია, რომელიც იდენტობის პერფორმაციულ ბუნებას მოიაზრებს, და არ ცდილობს სოციალურის ბიოლოგიურით ახსნას.“

კრიტიკული ფსიქოლოგია ფსიქოლოგიის ერთიან მიმართულებას არ წარმოადგენს. იგი მრავალი სხვადასხვა კრიტიკული მიდგომის გამაერთიანებელი სახელია ამ დისციპლინაში, რომელიც რამდენიმე მნიშვნელოვან მოსაზრებაზე თანხმდება. (იხ. Fox, Prilleltensky and Austin, 2009, კრიტიკული ფსიქოლოგიის შესავლისათვის). კრიტიკული ფსიქოლოგია მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის ძირითადი პრინციპების კრიტიკისა და უარყოფის საფუძველზე ჩამოყალიბდა (Gergen,1973). კრიტიკულმა ფსიქოლოგებმა ალტერნატიული მიდგომები განავითარესმრავალი თეორიული ტრადიციის შესახებ, რომლებიც მეინსტრიმ ფსიქოლოგიაში ყურადღების გარეშეა დარჩენილი. ეს ტრადიციებია: ფემინიზმი, მარქსიზმი, პოსტმოდერნიზმი, პოსტსტრუქტურალიზმი და კონსტრუქტივიზმი. როგორც კრიტიკული ფსიქოლოგიის ადრეული კოლექციის გამომცემლებმა აღნიშნეს, კრიტიკულ ფსიქოლოგებს სჯერათ, რომ ფსიქოლოგიის ტრადიციული მეთოდები და ნორმები აფერხებს სოციალური სამართლიანობის განვითარებას, ის ზარალს აყენებს ინდივიდებსა და საზოგადოებებს, განსაკუთრებით კი მარგინალიზებულ ჯგუფებს“ (Prilleltensky and Fox, 1997: 3). კრიტიკული ფსიქოლოგები ამტკიცებენ, რომ ფსიქოლოგია ნეიტრალური, ღირებულებებისაგან დაცლილი და ფართო სოციალური და პოლიტიკური კონტექსტისგან განცალკევებული დისციპლინა არ არის; პირიქით, მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის თეორიები და პრაქტიკა კონკრეტულ ღირებულებებზეა დაფუძნებული და არასამართლიანი საზოგადოების შენარჩუნებას უწყობს ხელს. გაფი და მაკფადენი (2001:14) ამ არგუმენტს ჰომოსექსუალობის პათოლოგიზაციის მოდელის მაგალითით ხსნიან. ფსიქოლოგებისა და ფსიქიატრების მიერ „ჰეტეროსექსუალობის ნორმად და ჰომოსექსუალობის „უცხოდ“ გამოცხადება, მაგალითად, რეალობას სულაც არ აღწერს. თუმცა რეალობის ხედვის ერთ ძალიან ძლიერ ვერსიას წარმოადგენს თანამედროვე საზოგადოებაში“.

მიუხედავად იმისა, რომ ყველა კრიტიკული ფსიქოლოგი „სოციალური კონსტრუქტივისტის“ სახელს არ დათანხმდებოდა, კრიტიკული ფსიქოლოგიის საფუძვლები სოციალური კონსტრუქტივიზმის მრავალ ძირითად დებულებას ეყრდნობა (იხილეთ ჩანართი 2.6). დეტალურად განვიხილოთ კრიტიკული ფსიქოლოგიისა და სოციალური კონსტრუქტივიზმის ერთ-ერთი ცენტრალური დებულება - ცოდნა ნაწილობრივი და სუბიექტურია და შეუძლებელია მოვიპოვოთ ობიექტური ფაქტები ან სრულფასოვანი ცოდნა სამყაროს შესახებ. მეინსტრიმ ფსიქოლოგები ცდილობენ, მაქსიმალურად შეამცირონ მკვლევარის გავლენა (შეამცირონ სუბიექტურობა, აკონტროლონ „გარეგანი ცვლადები“) და ცოდნას ისეთ რამედ განიხილავენ, რასაც მკვლევარი მეცნიერული მეთოდების სწორად გამოყენებით „აღმოაჩენს“, ან „პოულობს“. კრიტიკული ფსიქოლოგები კი პირიქით, ცოდნას მკვლევარისა და მონაწილეების ინტერაქციის პროცესში შექმნილად ხედავენ. ცოდნა ისეთი რამაა, რასაც ჩვენ აქტიური მონაწილეობით ვქმნით.

მაგალითად, ინტერვიუებზე დაფუძნებული კვლევა ავიღოთ: მეინსტრიმ ფსიქოლოგი ეცდება, მონაწილეებს ერთი და იგივე კითხვები დაუსვას ერთი და იგივე ფორმით და შეამციროს მკვლევარის გავლენა ინტერვიუზე. ინტერვიუ აღიქმება იარაღად, რომლის საშუალებითაც აღმოვაჩენთ, თუ როგორ ფიქრობს და რას გრძნობს მონაწილე (მონაწილე კი დანახულია როგორც გრძნობებისა და კოგნიციების კონტეინერი, რომელსაც მკვლევარი აცარიელებს), მაგრამ ყველა თვითანგარიშის ინსტრუმენტის მსგავსად, „სელექციური გახსენებისა“ და „ინტერვიუერის გავლენის“ გამო ინტერვიუს ეფექტურობაც მცირდება.

კრიტიკული ფსიქოლოგისათვის ინტერვიუ მოქნილი იარაღია გამოცდილებების შესახებ ანგარიშის მოსასმენად. ინტერვიუირება ბუნებრივი პროცესია. მკვლევარს შეიძლება ინტერვიუს პროცესში ახალი კითხვები გაუჩნდეს და მონაწილემ შესაძლოა მოულოდნელი თემები წამოჭრას. მკვლევარი აუცილებლად ახდენს გავლენას პროცესსა და იმ ცოდნაზე, რომელიც ამ დროს იქმნება, ეს მიდგომა კი გავლენას ახდენს მკვლევარის მიერ დასმულ კითხვებზე, რას აღიქვამს მნიშვნელოვნად, რას უმნიშვნელოდ, როგორ ურთიერთობს მონაწილესთან და როგორ აანალიზებს და წარმოადგენს მონაცემებს. მკვლევარის სოციალური პოზიცია აღიქმება მოქმედ ფაქტორად და არა დეტალად, რომელის გავლენაც შეგვიძლია გავაქროთ მეცნიერული მეთოდის სწორად გამოყენებით. მკვლევარის კვლევის პროცესზე გავლენა ღიად არის აღიარებული (არ არსებობს ცნება „მკვლევარის გავლენა“ კრიტიკულ ფსიქოლოგიაში), ეს კი ძალიან სასარგებლოა იმისათვის, რომ მკვლევარმა ყურადღება მიაქციოს საკუთარ სოციალურ პოზიციას და მის გავლენას კვლევის და მისი შედეგების ფორმირებისას.

იმედია, ეს მოკლე მიმოხილვა მეინსტრიმ და კრიტიკულ ფსიქოლოგიას შორის ძირითადი განსხვავებების დანახვის საშუალებას მოგცემთ. მესამე თავში თვისებრივი მეთოდების განხილვისას უფრო ნათელი გახდება კრიტიკული ფსიქოლოგების თეორიული დაშვებები და მეთოდოლოგიები. კრიტიკული ფსიქოლოგები ფსიქოლოგიის მრავალ მიმართულებაში მუშაობენ, მაგალითად, სოციალური ფსიქოლოგია (e.g., Ibáñez and Íñiguez, 1997), ჯანმრთელობის ფსიქოლოგია (Murray, 2004b;), კლინიკური და კონსულტაციური ფსიქოლოგია (McNamee and Gergen, 1992) და განვითარების ფსიქოლოგია (e.g., Burman, 1994). მრავალი ლგბტქ ფსიქოლოგი განსაკუთრებულად კეთილგანწყობილია კრიტიკული ფსიქოლოგიის მიმართ, მისი ღიად გაცხადებული სოციალური ცვლილების ხელშეწყობისა და ისეთი ცოდნის შექმნის სურვილის გამო, რომელიც ინდივიდის თავისუფლებას უწყობს ხელს, ასევე იმ მიზეზით, რომ მათ ლგბტქ ადამიანების ცხოვრების კომპლექსურად შესწავლა სურთ. ლგბტქ ფსიქოლოგებისათვის მიმზიდველია, რომ კრიტიკული ფსიქოლოგია ცნობს და ყურადღებას უთმობს „ძალაუფლების“ ცნებას, (რაც მეინსტრიმ ფსიქოლოგიაში ძალიან იშვიათია), და ასევე აღიქვამს და აანალიზებს ზოგადად ფსიქოლოგიის გავლენას სტატუს-ქვოს შენარჩუნებაში.

წლების განმავლობაში ლგბტქ ფსიქოლოგები უამრავი საშუალებით ცდილობდნენ, ხელი შეეწყოთ სოციალური ცვლილებისათვის:

ბევრ ლგბტქ ფსიქოლოგს მიაჩნია, რომ ლგბტქ ადამიანების შესახებ მეცნიერული ცოდნის დაგროვება ლგბტქ თემის შესახებ პოლიტიკისა და მიდგომის შეცვლის საუკეთესო საშუალებაა. სელია კიტზინგერი (1997: 214) წერს:

„მანამ, სანამ ჩვენი მმართველი სამართლებრივი და პოლიტიკური სისტემები მეცნიერულად „დასაბუთებულ“ არგუმენტებს ითვალისწინებენ (ან ცდილობენ) ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებისას, როგორიცაა: ვინ და რა უნდა ასწავლოს სკოლებში, ვის აქვს ბავშვის აყვანისა და აღზრდის უფლება, ვის შეუძლია ხელოვნური განაყოფიერების გამოყენება, ვის იჭერენ და ძალადობის რა გამოხატულება მიიჩნევა დანაშაულად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მნიშვნელოვანია, გეი და ლესბოსელმა ფსიქოლოგებმა [მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის] სფერო არ მიატოვონ.“

კიტზინგერი აღნიშნავს, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგები ხშირად ორად არიან გახლეჩილები - ინდივიდუალთა დახმარებისა და საზოგადოების გარდაქმნის - (ხშირად ურთიერთსაწინააღმდეგო) მიზნებს შორის. მაგალითად, როგორც მე-9 თავში განვიხილავთ, 1970-იანი წლების ფსიქოლოგიური კვლევები ამტკიცებდნენ, რომ არ არსებობს განსხვავება ლესბოსელ და ჰეტეროსექსუალ ქალთა შვილებს შორის (მაგალითად ის, რომ ლესბოსელი ქალების ბავშვები ჰეტეროსექსუალები და „სათანადო“ გენდერული მახასიათებლების მქონენი არ*იან). ამ კვლევებმა დიდი წვლილი შეიტანა ლესბოსელი დედების მიმართ შეხედულებების შეცვლის საქმეში დასავლეთის უმეტეს ქვეყნებში და ლესბოსელობა თითქმის აღარასოდესაა დედობის უფლების ჩამორთმევის მიზეზი (70-იანი წლებისგან განსხვავებით). თუმცა, კრიტიკოსები იმასაც ამბობენ, რომ ამ კვლევებმა ტრადიციული ნორმებისა და ღირებულებების შენარჩუნებასაც შეუწყო ხელი (რომ ჰეტეროსექსუალი უკეთესია, ვიდრე ჰომოსექსუალი, რომ უმჯობესია გენდერულ ნორმებთან კონფორმულობა). ზოგიერთ ლგბტქ ფსიქოლოგი ამ მიდგომასთან დაპირისპირებას ცდილობს და მათი კვლევები უფრო ხანგრძლივი სოციალური ცვლილებისაკენ არის მიმართული. პოზიტიური სოციალური ცვლილების მიღწევის საუკეთესო გზების შესახებ ერთი ჭეშმარიტი მიდგომა და პასუხი არ არსებობს. ვფიქრობთ, მნიშვნელოვანია, მკითხველმა საკუთარი მიმართება ჩამოაყალიბოს.

როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ და ამ წიგნში კიდევ ბევრჯერ მოგვიწევს ამის გამეორება, ლგბტქ ფსიქოლოგიური კვლევების უმეტესობა გარკვეულწილად პრივილეგირებული, საშუალო ფენის, განათლებული, პროფესიონალი, ქალაქებში მცხოვრები გეი კაცებისა და ლესბოსელების გამოცდილებაზეა დაფუძნებული. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგები ხშირად ავითარებენ ლგბტქ თემის ძალიან სპეციფიკური სექტორის მონაცემებზე დაფუძნებულ თეორიებს და შემდეგ მათ მთელ ლგბტქ პოპულაციაზე აზოგადებენ. ერთ-ერთი ასეთი პრობლემური თეორიაა, რომ ერთსქესიანი ურთიერთობები თანასწორობის პრინციპზეა დაფუძნებული და არა -იერარქიულ ძალაუფლებრივ მოდელზე. იმის გათვალისწინებით, რომ ურთიერთობების კვლევები უმეტეს თეთრკანიანი, საშუალო ფენის, განათლებული, პროფესიონალი წყვილების შერჩევას ეყრდნობა, შესაძლოა ეს დასკვნა მართებულიც იყოს. შესაძლოა, როცა მკვლევარები თანასწორობას ეძებენ, პოულობენ კიდეც! მკვლევართა ნაწილმა, მაგალითად სოციოლოგებმა ქრისტოფერ კარინგტონმა (1999) და ჯაკი გაბმა (2004), ერთსქესიან პარტნიორებში „თანასწორობის ნორმის საწინააღმდეგო მონაცემები შეკრიბეს. საინტერესოა, რომ მათი კვლევა სოციო-ეკონომიკურად ბევრად მრავალფეროვან შერჩევაზე იყო დამყარებული. კარინგტონის კვლევის მეთოდი დიდი ოდენობით თვისებრივი მონაცემების შეგროვებას ეფუძნებოდა (ის ცხოვრობდა კიდეც რამდენიმე ოჯახთან ერთად) და არა ერთჯერად ინტერვიუებს. ვფიქრობთ, რომ ამ მკვლევარებს მეტი ღიაობა ახასიათებდათ „თანასწორობის ნორმის“ საწინააღმდეგო მონაცემების აღქმაში; მათი შერჩევები და მეთოდოლოგიები კი ამ მონაცემების მოპოვებას უწყობდნენ ხელს. ამ მოკლე მაგალითით ცხადი ხდება ინტერსექციური მიდგომის აუცილებლობა ლგბტქ ფსიქოლოგიაში და საკვლევი ჯგუფის სოციალური პოზიციისათვის მეტი ყურადღების დათმობა; გათვალისწინება იმისა, თუ როგორ ახდენს რასა, კულტურა, გენდერი, სოციალური კლასი, უნარ-შესაძლებლობები თუ ასაკი გავლენას მათ ცხოვრებასა თუ ჩვენს თეორიებზე მათი ცხოვრების შესახებ.

ამ თავში:

კითხვები განხილვისათვის და საკლასო დავალებები

1989 წელს, ამერიკელმა ფსიქოლოგმა და ფემინისტმა ლაურა ბრაუნმა, თავის რევოლუციურ ნაშრომში - „ახალი ხმები და ახალი ხედვა: გეი და ლესბოსური პარადიგმისათვის ფსიქოლოგიაში“ - ლესბოსელებისა და გეი კაცების გამოცდილებაზე დაფუძნებული ფსიქოლოგიური კვლევის ალტერნატიული მეთოდი წარადგინა. ის ამტკიცებდა, რომ ლესბოსური და გეი რეალობა ბიკულტურალიზმის (ბიკულტურალიზმში მოიაზრება მეინსტრიმისა და ლესბოსური და გეი კულტურისადმი მიკუთვნებულობა), ნორმატიული კრეატულობის (გეებისა და ლესბოსელებისათვის არ არსებობს წესები და როლური მოდელები, რომელთა მიხედვითაც შეუძლიათ იცხოვრონ, როგორც ლესბოსელებმა ან გეებმა, ამიტომ, მათ თავიანთი უნდა შექმნან) და მარგინალობის ზეგავლენით ყალიბდება. რამდენად სხვაგვარი იქნებოდა ფსიქოლოგია, თუკი მისი თვალთახედვა ლგბტქ თვალთახედვაზე იქნებოდა დაფუძნებული და არა ჰეტეროსექსუალურზე? შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, როგორი იქნებოდა თქვენი ერთ-ერთ სახელმძღვანელო ფსიქოლოგიაში ლგბტ თვალთახედვით რომ იყოს დაწერილი?

შეადარეთ ფიონა ტასკერის (2002) მეინსტრიმ და ლიბერალური მიდგომა ვიქტორია კლარკის (2002b) კრიტიკულ და რადიკალურ მიდგომასთან ლესბოსელი და გეი მშობლების შესახებ. რაში მდგომარეობს ამ მიდგომების სიძლიერეები და სისუსტეები (see Kitzinger and Coyle, 2002)? რომელ მიდგომას ანიჭებთ უპირატესობას და რატომ?

ლგბტქ ფსიქოლოგების კვლევის მეთოდები ერთგვარად კონვენციურ ან პრობლემურ თვისებრივი/რაოდენობრივი მეთოდების დიქოტომიის ირგვლივ არის ორგანიზებული. ჩანართ 3.1-ში შეგიძლიათ თვისებრივი და რაოდენობრივი მეთოდების უპირატესობების ძირითადი ასპექტები იხილოთ ლგბტქ პოპულაციის კვლევისას.

ლგბტქ ფსიქოლოგიაში რაოდენობრივი მიდგომები ძირითადად მეინსტრიმ ფსიქოლოგიასთან და პოზიტივისტურ-ემპირიულ ხედვასთან არის დაკავშირებული (იხილეთ ჩანართი 3.2 ამ მიდგომების კრიტიკულ ფსიქოლოგიაში გამოყენების შესახებ). პოზიტივისტურ-ემპირიული ფსიქოლოგიის ძირითადი მიზანი სოციალურ სფეროში მიმდინარე მოვლენების კანონზომიერებების დადგენაა. ამ მიდგომის თანახმად, შესაძლებელია ამ მოვლენების წინასწარ განჭვრეტა და კონტროლი. რაოდენობრივი კვლევების მიზანი, ადამიანებს შორის მსგავსი პატერნების შესწავლაა და შესაბამისად, ისინი ფართომასშტაბიან შერჩევებთან ხორციელდება, კვლევის შედეგები კი, შესაძლოა, მოსახლეობის უფრო ფართო მასშტაბზე გავრცელდეს. მეინსტრიმ ფსიქოლოგია თითქმის ყოველთვის ჰიპოთეტურ-დედუქციურია. ეს გულისხმობს იმას, რომ საკვლევი შეკითხვა თეორიაზეა (ჰიპოთეზაზე) დაფუძნებული და ის კვლევის ფარგლებში მოწმდება. აქედან გამომდინარე, ასეთი კვლევა ძირითადად რაიმე კონკრეტული ფენომენის გაზომვაზეა ორიენტირებული და სისტემატურად ამოწმებს ჰიპოთეზას. კვლევის ასეთი დიზაინი ცდილობს, მოვლენებს შორის მიზეზ-შედეგობრიობა განსაზღვროს. მაგალითად, ფსიქოლოგს შესაძლოა აინტერესებდეს, თუ რა პირობები უწყობს ხელს ქამინგ აუთს, ან რა უბიძგებს ადამიანებს ჰომოფობიური სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის ჩადენას. ასეთი ტიპის კვლევა იყენებს კატეგორიებს (მაგალითად „ლესბოსელი“, „გეი“) და ცნებებს (მაგალითად „ჰომოფობია“). ამ ცნებებს და კატეგორიებს მკვლევარი განსაზღვრავს იმ დაშვებით, რომ მათ სხვადასხვა ადამიანებისათვის ერთნაირი მნიშვნელობა აქვთ. თეორიული კუთხით, მეინსტრიმ ფსიქოლოგია ეფუძნება დაშვებას, რომ არსებობს ერთი სიმართლე სოციალური სამყაროს შესახებ, რომელიც შესაძლოა ობიექტური კვლევის შედეგად შევიცნოთ.

მიუხედავად ექსპერიმენტული კვლევის ხანგრძლივი ტრადიციისა სოციალურ ფსიქოლოგიაში, ლგბტქ ფსიქოლოგიისათვის ის ჩვეული მიდგომა არ არის. ის იშვიათად და ცალკეულ კვლევებში არის გამოყენებული. ასეთი მიდგომით იკვლევენ კაცების დამოკიდებულებას ლესბოსელებისა დაგეების მიმართ (Kite, 1992), სექსუალური ორიენტაციის გავლენას დასაქმების მაჩვენებლებში (van Hoyea and Lievens, 2003) და ჰომოფობიის შემცირების მეთოდის ეფექტურობას ჰეტეროსექსუალებისა და არაჰეტერო- სექსუალების თანამშრომლობით ერთსა და იმავე დავალებაზე (Grack and Richman, 1996).

მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერიმენტული მეთოდი შესაძლოა პოტენციურად სასარგებლო საშუალება იყოს ლგბტქ ადამიანების პრობლემების საკვლევად, მისი იშვიათად გამოყენებისთვის მრავალი მიზეზი არსებობს. პირველ რიგში, მეინსტრიმ სოციალურ მეცნიერებს ლგბტქ საკითხების კვლევის ძალიან მცირედი ინტერესი აქვთ. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველა მეინსტრიმ სოციალური ფსიქოლოგი უგულო ჰომოფობია (თუმცა ასეთებიც არიან), არამედ იმას, რომ ექსპერიმენტი გარეგანი ცვლადების კონტროლზეა დამოკიდებული სხვადასხვა სტიმულებზე რეაქციის გასაზომად. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის ფუნქციონირების ზოგიერთი ასპექტი (მაგალითად, ტვინის ფუნქცია ან რეაქციის დრო) შესაძლოა კონტროლირებად ლაბორატორიულ პირობებშიც გაიზომოს, ისეთი თემები, როგორიც ჰომოფობია და ქამინგ აუთია, მრავალ გარეგან, ურთიერთმოქმედ ფაქტორზეა დამოკიდებული და მათი კონტროლი უბრალოდ წარმოუდგენელია. ლგბტქ ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელი პოზიტიური სოციალური ცვლილებისათვის ბრძოლაა. რადგან მთელი ექსპერიმენტული მეთოდოლოგიის მიზანი კონტექსტისა და ქცევის კონტროლია, ის აუცილებლად ხელოვნურ გარემოში ხდება. ამ გარემომ შესაძლოა ისე შეცვალოს ქცევა, რომ მისი რეალურ ცხოვრებაზე განზოგადება შეუძლებელი გახდეს. ასე რომ, მიუხედავად ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის გამოყენების შესაძლებლობისა, ლგბტქ ფსიქოლოგიის ზოგიერთი ასპექტის შესწავლისას, მისი გამოყენება აქ ბევრად უფრო შეზღუდულია, ვიდრე ფსიქოლოგიის სხვა დარგებში.

ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ექსპერიმენტული მუშაობის სიმცირე თვითონ ფსიქოლოგიის დისციპლინის თავისებურებითაცაა განპირობებული, კერძოდ, ლგბტქ კვლევებისა და მეთოდოლოგიებისგანვითარების ტრაექტორიის გავლენით. როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, სექსუალობის ადრეული კვლევები ლგბტქ ადამიანების პათოლოგიზებასა და სტიგმატიზაციას ახდენდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მკვლევარი (მაგალითად Hooker,1957) ექსპერიმენტულ მეთოდს იყენებდა პათოლოგიზაციურ კვლევებთან დასაპირისპირებლად, მკვლევართა უმეტესობამ მოახერხა თავი აერიდებინა მისთვის. ეს ნაწილობრივ ლგბტქ ადამიანების მიმართ დიდი დროის მანძილზე უსამართლო მეთოდოლოგიური ტრადიციის გამოყენების უარყოფის გამო ხდებოდა. თუმცა მიზეზი ისიც იყო, რომ 1970-იანების ბოლოსკენ ფსიქოლოგია უკვე შორდებოდა წმინდად ექსპერიმენტულ მეთოდს და უფრო ფართო მეთოდებს, მაგალითად, ანკეტებსა და კითხვარების მეთოდს იყენებდა.

ექსპერიმენტული მეთოდებისგან განსხვავებით კითხვარები და ანკეტები ფართოდ გამოიყენება ლგბტქ ფსიქოლოგიაში განსაკუთრებით, შეერთებულ შტატებში. მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინებს „ანკეტა“ და „კითხვარი“ ხშირად იყენებენ სინონიმებად, ფსიქოლოგიაში ისინი მონაცემთა შეგროვების განსხვავებული მეთოდებია (იმის მიუხედავად, რომ კვლევის ინსტრუმენტები შესაძლოა ძალიან მსგავსიც იყოს).

ანკეტა ინტერვიუს კითხვების სტრუქტურირებული წერილობითი ვერსიაა, რომელიც თვითანგარიშის ფორმით მოწოდებული ინფორმაციას აგროვებს. მისი მიზანი აღწერითი სტატისტიკური მონაცემების შეგროვებაა. შესაბამისად, ეს მეთოდი ხშირად საკმარისი არ არის ფსიქოლოგებისათვის, რომლებიც სოციალური მოვლენის აღწერას კი არა, მის შესახებ ჰიპოთეზის შემოწმებას ცდილობენ. თუმცა, ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ბევრი ძალიანაც ცუდად შესწავლილი საკითხია, ამიტომაც ანკეტები ხშირად გამოიყენება ბაზისური ინფორმაციის მოსაგროვებლად. ეს მეთოდი ასევე ხელსაყრელია კონკრეტული მოვლენის (მაგალითად ჰომოფობიური ბულინგის) სიხშირისა თუ ზოგადი შეხედულებების საკვლევად. მაგალითად, რამდენად გეი- მეგობრული გარემოა კონკრეტულ ადგილას (სამუშაო, უნივერსიტეტი). მიუხედავად იმისა, რომ ანკეტები უმეტესწილად რაოდენობრივია, ისინი შესაძლოა თვისებრივი მონაცემების მოსაპოვებლადაც გამოვიყენოთ (იხილეთ qualitative and quantitative UK National Lesbians and Health Care Survey, Fish and Wilkinson,2000; Fish and Anthony, 2005;). თვისებრივი ანკეტები შესაძლოა გამოსადეგი იყოს ადამიანთა დიდი ჯგუფისგან დეტალური ინფორმაციის მოსაპოვებლად. თუმცა ბრიტანელი სოციალური მეცნიერი ჯული ფიში (1999) აღნიშნავს, რომ ღია-პასუხების ფორმატისათვის საჭირო დრო და ენერგია ხშირად ართულებს მონაწილეების მოძიებას, ისევე როგორც პასუხების დეტალურად ჩაწერას. ხშირად დიდი ინფორმაციის სწრაფად ონლაინ მოსაპოვებლად ეფექტური საშუალება თვისებრივი ანკეტებია, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა მონაწილეები თავად არიან მოტივირებულნი (Harding and Peel, 2007a).

ანკეტებისაგან განსხვავებით, კითხვარი უფრო დახვეწილი ინსტრუმენტია კოგნიტური კონსტუქტების შესახებ ინფორმაციის მოსაპოვებლად მაგალითად, ატიტუდები, თვითშეფასება, სხეულის ფორმა ა.შ). ისინი კონკრეტული ფსიქოლოგიური ფენომენის ზუსტი საზომებისაგან შედგება (მაგალითად, თვითშეფასება, ჰომოფობია, სტრესი) და უმეტესად ერთიანი ფორმატი აქვს - დებულება, რომელიც მოითხოვს პასუხის შედარებით სკალაზე მონიშვნას (მაგალითად: დათანხმების სკალა „სრულად ვეთანხმებიდან“ „სრულად ვეწინააღმდეგებიმდე“, ხუთსაფეხურიანი სკალა).

კითხვარები ანკეტასთან შედარებით უფრო ხისტია, ისინი მრავალჯერ გამოიცდება ზრდასრულ შერჩევებთან და იხვეწება ისე, რომ უზრუნველყონ მაღალი ვალიდობა და სანდოობა. კითხვარისა და ანკეტის გარჩევა ძალიან ადვილია, რადგან მათ ხშირად სკალებს ან ინდექსებს უწოდებენ (მაგალითად: ქალების მიმართ ატიტუდების სკალა, ჰომოფობიის ინდექსი). ხდება მათი ვალიდაცია ან სტანდარტიზაცია, რაც ქულებით ფასდება (მაგალითად, პასუხები იკრიბება საბოლოო „ქულის“ გამოსაყვანად). ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ყველაზე გავრცელებული კითხვარი რამდენიმე სხვადასხვა ჰომოფობიის სკალაა (Davis et al ., 2004).

როცა ჰომოფობიის სკალები კვლევის სხვა დამკვიდრებულ ინსტრუმენტებთან ერთად გამოიყენება (მაგალითად, პიროვნების, თვითშეფასების, სტრესის ან ჯანმრთელობის კითხვარები), ფსიქოლოგებს საშუალება ეძლევათ, აღწერონ არა მხოლოდ კონკრეტული მოვლენა და ქცევა (ხარისხის ან გამოვლენის სიხშირის მიხედვით), არამედ დაადგინონ ფენომენებს შორის ურთიერთობაც (მაგალითად, ურთიერთმიმართება უარყოფის შიშსა და ქამინგ აუთს შორის). გარდა ამისა, კითხვარები შესაძლოა გამოიყენოთ რაიმე მოვლენის ასახსნელად და წინასწარ განსაჭვრეტად (მაგალითად, ადამიანები, ვისაც უარყოფის ეშინია, ნაკლებად აკეთებენ ქამინგ აუთს). ეს მახასიათებლები ფსიქოლოგებს საშუალებას აძლევს, განსაზღვრონ, თუ რა ტიპის ხალხია მეტად ჰომოფობიური, ან როგორი ტიპის ლგბტქ ადამიანები შეძლებენქამინგ აუთთან უკეთ გამკლავებას. ამ და სხვა მიზეზების გამო, კითხვარების მეთოდი (და ასევე ანკეტების) პოპულარულია ისეთ პრაქტიკულ გარემოში, როგორიც განათლება, სამართალი, ჯანდაცვა და სოციალური პოლიტიკა

ფართო განსაზღვრებით, თვისებრივი კვლევა მიმართულია მნიშვნელობის შექმნის, სამყაროსა და ადამიანების გამოცდილების გააზრებისკენ. მიუხედავად იმისა, რომ თვისებრივი მეთოდები ზოგჯერ მეინსტრიმ ფსიქოლოგიაშიც გამოიყენება, თვისებრივი მკვლევარების უმეტესობა ძირითადად ისეთ ერთ ან რამდენიმე ფილოსოფიურ მიმართულებას მიეკუთვნება (მაგალითად, ფენომენოლოგია, კონტექსტუალიზმი, თვალსაწიერის თეორია, სოციალური კონსტრუქტივიზმი, პოსტსტრუქტურალიზმი), რომელიც მნიშვნელობასა და ცოდნას კონტექსტზე დამოკიდებულად და სუბიექტურად ხედავენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თვისებრივი მეცნიერები უმეტესად უარყოფენ შეხედულებას, რომ შესაძლებელია ობიექტური, უნივერსალური სიმართლის მოძიება და ცდილობენ განმარტონ ის სპეციფიკური მნიშვნელობები, რომლებიც კონკრეტულ კონტექსტში ადამიანების კონკრეტულ ჯგუფში არის ნაწარმოები. მიუხედავად იმისა, რომ თვისებრივ მეთოდებს (როგორიცაა შემთხვევის შესწავლა და ინტერვიუ) ხანგრძლივი ისტორია აქვთ ლგბტქ კვლევებში, ისინი მხოლოდ ახლახან გახდნენ პოპულარულნი ლგბტქ ფსიქოლოგიაში, განსაკუთრებით ევროპასა და ავსტრალიაში. ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ამ მეთოდების პოპულარობის ზრდა ფსიქოლოგიაში მათ ზოგად მზარდ პოპულარობასთან არის დაკავშირებული (თვისებრივი მეთოდების მიმოხილვისათვის იხილეთ Madill and Gough, 2008). ამავე დროს, თვისებრივი მეთოდები განსაკუთრებით იზიდავს ლგბქტ ფსიქოლოგების ნაწილს, რადგან ის ხაზს უსვამს იმას, თუ რა მნიშვნელობებს ანიჭებენ მონაწილეები სხვადასხვა მოვლენას. ამავე დროს ის დომინანტური ნორმების კრიტიკის საშუალებას იძლევა. მარტივად რომ ვთქვათ, ორი ძირითადი თვისებრივი მიდგომა არსებობს: ექსპერიმენტული და კრიტიკული. ექსპერიმენტული მიდგომა ცდილობს, იკვლიოს ის მნიშვნელობები, რომლებსაც ადამიანები საკუთარ გამოცდილებას ანიჭებენ, თუ რამდენად არიან ეს მნიშვნელობები გაბატონებული კულტურული იდეების გავლენის ქვეშ მოქცეულნი. კრიტიკული მიდგომა კი დომინანტური მნიშვნელობების შესწავლას ცდილობს და კონკრეტული მნიშვნელობების პატერნების შედეგებსა და გავლენას იკვლევს. თვისებრივი მონაცემების შეგროვებისა და ანალიზის უამრავი ტექნიკა არსებობს: უკვე არსებულიმონაცემების შეკრებიდან (მაგალითად ლესბოსელ და გეი ადამიანების მიერ შვილის აყვანის საკითხების მედია ანგარიშები, ტრანს უფლებების შესახებ საპარლამენტო დებატები, ან სატელეფონო საუბრები ბისექსუალ კაცებსა და მის მეგობრებს, ან მათ ოჯახებს შორის) მონაცემების შექმნამდე (ინტერვიუებისა თუ ფოკუს ჯგუფების საშუალებით). ჩვენ ვეცდებით, შევაჯამოთ მონაცემთა შეგროვებისა და ანალიზის ძირითადი თვისებრივი მეთოდები, რომლებსაც ლგბტქ ფსიქოლოგები იყენებენ.

ინტერვიუ ფსიქოლოგიაში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდია და ეს მეთოდი ლგბტქ ფსიქოლოგიაშიც ფართოდ გამოიყენება. მაგალითად, სექსოლოგი ალფრედ კინსი და მისი მკვლევართა ჯგუფი ადამიანების სექსუალური ქცევის შესასწავლად მკაცრად სტრუქტურირებულ ინტერვიუს მეთოდს იყენებდა. მიუხედავად იმისა, რომ ინტერვიუ ხშირად გამოიყენება რაოდენობრივი მონაცემების შესაგროვებლად სტატისტიკური ანალიზისათვის, ახლა ინტერვიუს თვისებრივი კვლევის მიზნებისათვის გამოყენებაზე ვისაუბრებთ. ინტერვიუები ინდივიდუალური მონაწილეებისა ან ზოგჯერ წყვილებისა და ოჯახებისაგან ჩაღრმავებული ინფორმაციის მოსაპოვებლად გამოიყენება ურთიერთობებისა თუ ოჯახების კვლევისას. მკვლევარი უმეტესად წინასწარ გეგმავს კითხვებსა თუ საკითხებს განხილვისათვის. მკვლევარი შესაძლოა იყენებდეს ტელეფონს, ელ-ფოსტას ან ინტერნეტს ინტერვიუს გეოგრაფიულად მოშორებულ, ან „ძნელად დასაყოლიებელ“ მონაწილეებთან ჩასატარებლად (van Eden-Moore field et al., 2008). თუმცა მიიჩნევა, რომ პირდაპირი ინტერვიუ მდიდარი მასალის მოსაპოვებლად საუკეთესო მეთოდია. ამის მიზეზი კი პირდაპირი ინტერვიუს დროს მრავალი სხვადასხვა სოციალური თუ ინტერაქციული (სახის გამომეტყველება, დაკვირვება, ჟესტები და პოზა) მეთოდის გამოყენების საშუალებაა.

მეორე პოპულარული მეთოდი ფოკუს ჯგუფებია (რომელსაც ზოგჯერ ჯგუფურ ინტერვიუს, ანდა ჯგუფურ დისკუსიას უწოდებენ). ფოკუს ჯგუფში იწვევენ ადამიანთა ჯგუფს სხვადასხვა კითხვებზე, თემებსა თუ რაიმე მასტიმულირებელ მასალაზე (მაგალითად, ვიდეოკლიპზე ან ინფორმაციულ ბუკლეტზე) სასაუბროდ. დისკუსიას მკვლევარი უძღვება. თვისებრივ მკვლევართა ნაწილისათვის ფოკუს ჯგუფები მნიშვნელოვანია, რადგან ის კოლექტიურ დისკუსიასა და მონაწილეებს შორის ურთიერთობის საშუალებას იძლევა (Frith, 2000). ჯგუფის წევრებს შორის თანხმობა მათი შეხედულებების შესახებ უფრო სრულყოფილ სურათს ქმნის, უთანხმოება კი მათ საკუთარი შეხედულებების უკეთ განმარტვისაკენ უბიძგებს. მსგავსი გამოცდილებების არსებობა რთულ და მგრძნობიარე საკითხებზე საუბარს აადვილებს და ჯგუფის უფრო თავდაჯერებულმა წევრებმა შესაძლოა უფრო მორცხვიწევრებისათვის „ყინულის გალღობის“ ფუნქცია შეასრულონ. გარდა ამისა, ფოკუს ჯგუფები მრავალფეროვანი ინფორმაციის სწრაფად მოპოვების საშუალებას იძლევა.

ინტერვიუსა და ფოკუს ჯგუფებს ლგბტქ ფსიქოლოგები მრავალი განსხვავებული საკითხის შესასწავლად იყენებენ, როგორიცაა ხანდაზმული გეი კაცებს ცხოვრება (Lee, 2008), გეი კაცების სასაუბრო ენა სექსუალობაზე (Mayset al., 1992), და ფულის განაწილების საკითხები ერთსქესიან ურთიერთობებში (Burns et al., 2008).

უმეტესად ინტერვიუებისა და ფოკუს ჯგუფების აუდიოჩანაწერი (ზოგჯერ ვიდეოც) კეთდება, რომელსაც მოგვიანებით შიფრავენ. ამ მეთოდებით მოპოვებული ინფორმაცია მრავალი სხვადასხვა გზით შეიძლება გაანალიზდეს. ალბათ თქვენთვის ცნობილია ანალიზის ჩვეული გზები, როგორიცაა თემატური ანალიზი - მასალაში საერთო თემებისა და პატერნების ძიება (იხილეთ ჩანართი 3.3 კონკრეტული თვისებრივი მეთოდების კვლევებში გამოყენების მაგალითისთვის).

ინტერვიუ და ფოკუს ჯგუფი განსაკუთრებით სასარგებლოა ძიებითი კვლევის საწარმოებლად ისეთი თემების შესახებ, რომლებზეც ცოტა რამაა ცნობილი (ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ბევრი ასეთი ნაკლებად გამოკვლეული თემა არსებობს), ასევე რაოდენობრივი კვლევისათვის გადამოწმებადი ჰიპოთეზის შესაქმნელად. იმის გამო, რომ ფოკუს ჯგუფების ფორმატი ინტერვიუსთან შედარებით ნაკლებად სტრუქტურირებულია, ისინი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი საკითხების გამოსავლენად, რომლებიც მკვლევარს წინასწარ არ ჰქონდა განჭვრეტილი.

ფოკუს ჯგუფი და ინტერვიუ ასევე სასარგებლოა მონაწილეების სასაუბრო ენისა და სოციალური სამყაროს საკვლევად (Wilkinson, 1998a). მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ ინტერვიუსა და სხვა თვისებრივი მიდგომების გამოყენება სულაც არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ მართლაც გათვალისწინებული იქნება ის, თუ რა მნიშვნელობებს ანიჭებენ სხვადასხვა გამოცდილებებს მონაწილეები. ინტერვიუები თუ სხვა თვითანგარიშის მეთოდები პათოლოგიზაციურ კვლევებშიც ფართოდ იყო გამოყენებული. როგორც სელია კიტზინგერი აღნიშნავს (1987:66), „ყველაზე მძაფრად ანტიგეი და ანტი-ფემინისტი მკვლევარები არასოდეს ამძიმებდნენ და ბილწავდნენ საკუთარ ნაშრომებს და ინტუიციას არაადამიანური სტატისტიკით ან საკონტროლო ექსპერიმენტით“

ტერმინ „ნატურალისტურ მონაცემებს“ მრავალი განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს, თუმცა ჩვენ მას „მსოფლიოში არსებული მონაცემების“ აღსანიშნავად ვიყენებთ; ეს ის მონაცემებია, რომლებიც საკვლევი მიზნებით არ შექმნილა. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ეს შესაძლოა იყოს საგაზეთო ანგარიშები, საპარლამენტო დებატების ჩანაწერები (Ellis and Kitzinger, 2002), ტრეინინგების სესიები (Peel, 2002), ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოები (Barker, 2007), საბავშვო წიგნები (Riggs and Augoustinos, 2007), თოქ-შოუები (Clarke and Kitzinger, 2004), თვითდახმარების ლიტერატურა (Clarke and Rúdólfsdóttir, 2007), სატელეფონო ზარები (Land and Kitzinger, 2007), ექიმებისა და პაციენტების ურთიერთობა (Speer and Green, 2007) და ასე შემდეგ. ნატურალისტური მონაცემების ერთი უპირატესობა მათი ადვილად ხელმისაწვდომობაში მდგომარეობს (მაგალითად, საგაზეთო ანგარიშები და თოქშოუები). მონაცემების სხვა ფორმებიც შედარებით ადვილად მოსაპოვებელია ლგბტქ ფსიქოლოგებისათვის, თავიანთი პროფესიული საქმიანობიდან გამომდინარე. მაგალითად, ელიზაბეტს, ლბ ცნობიერების ასამაღლებელი ტრეინინგების ჩატარებამ საშუალება მისცა, ამ თემაზე არსებული სატრეინინგო სესიებზე ჰქონოდა ხელმისაწვდომობა, რომელიც საკუთარ კვლევაში გამოიყენა (Peel,2002;). ნატურალისტური მონაცემების ზოგიერთი ფორმა კი შესაძლოა რთულად მოსაპოვებელი იყოს. მაგალითად, ექიმისა და პაციენტის ურთიერთობის აუდიო/ვიდეო ჩანაწერები ძვირადღირებულ ჩამწერ და მონაცემთა დასამუშავებელ მოწყობილობას მოითხოვს, და შესაძლოა ძალიან რთული იყოს ისეთი ექიმისა და პაციენტის პოვნა, ვინც საკუთარი ურთიერთობის ჩაწერის ნებას დაგრთავს. სოციალური სამყაროს კვლევაზე ორიენტირებულ ლგბტქ ფსიქოლოგებს ნატურალისტური მონაცემები ამ სამყაროსთან პირდაპირ წვდომას სთავაზობს. მაგალითად, თუ მკვლევარს ლგბტქ უფლებების შესახებ დომინანტური სოციალური შეხედულებების კვლევა სურს, ამ საკითხზე მედიის მიერ გაშუქებული მასალის შეგროვება, შესაძლოა ფსიქოლოგიის სტუდენტების ჰომოფობიის შესახებ გამოკითხვაზე უფრო ადექვატური იყოს.

დისკურსის ანალიზი 1980-იან წლებში განვითარდა და თვისებრივი კვლევებისათვის უფრო და უფრო პოპულარული მეთოდი ხდება. ფსიქოლოგიაში დისკურსული ანალიზი კრიტიკულ ფსიქოლოგიასთან და ბრიტანელი სოციალური ფსიქოლოგების მრავალფეროვან ჯგუფთან არის ასოცირებული (მაგალითად:Derek Edwards (Edwards and Potter, 1992), Wendy Hollway (1989), Ian Parker ( 1992), Jonathan Potter (Potter and Wetherell, 1987) და Margaret Wetherell (Wetherell and Potter, 1992)). დისკურსული ანალიზი კონცენტრირებულია ტექსტობრივი მასალის დეტალურ ანალიზზე (მაგალითად, ინტერვიუსა და ფოკუს ჯგუფის ჩანაწერები, მედია ანგარიშები, კონსულტაციის სესიები და ა.შ). ის მეინსტრიმ ფსიქოლოგიისა და სხვთვისებრივი მეთოდების მრავალ დაშვებას ეწინააღმდეგება. დისკურსული ანალიზი ხშირად ფსიქოლოგიისადმი მიდგომად უფრო ხასიათდება, ვიდრე მონაცემთა ანალიზის მეთოდად, რადგან იგი ფსიქოლოგიური მუშაობისადმი ალტერნატიულ ხედვას გვთავაზობს (დისკურსული ანალიზისა და მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის ძირითადი მახასიათებლების შესადარებლად იხ. ჩანართი 3.5).

რა არის ის დისკურსი, რასაც დისკურსის ანალიტიკოსები გვთავაზობენ? დისკურსი მრავალი სხვადასხვა გზით განიმარტება, მაგრამ ყველაზე გავრცელებული განმარტება ასეთია: დისკურსი აღნიშნავს მნიშვნელობათა გაზიარებულ პატერნებს, რომლებიც სოციალურ ობიექტებს გარკვეული სპეციფიკური გზებით ქმნიან (კონკრეტულ მნიშვნელობას ანიჭებენ, მთარგმნელი), (იხილეთ Parker, 1990; Potter et al., 1990). დისკურსი ფართოდ შეიძლება სოციალურ კონსტრუქტივიზმზე ან პოსტსტრუქტურალისტურ პრინციპებზე დაფუძნებულად განვიხილოთ. მაგრამ, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ არ არსებობს ერთი ჰეგემონიური მიდგომა და დისკურსული ანალიზის მრავალი ნაირსახეობა არსებობს (იხილეთ Willig, 2001, პოსტსტრუქტურალისტური, ფუკოსეული დისკურსული ანალიზისა და დისკურსული ფსიქოლოგიისათვის). ზოგადად რომ ვთქვათ, დისკურსული ანალიზი მნიშვნელობათა (შინაარსთა) კონკრეტული პატერნების ახსნასა და ანალიზს გულისხმობს (შინაარსის შემადგენელი ნაწილების გამოყოფა და მათი ერთობით მიღებული შედეგის ანალიზი). მაგალითად, ჰომოსექსუალობაზე საუბრისა და წერის კონკრეტული ფორმების შესწავლა და ანალიზი იმისა, თუ როგორ წარმოჩინდება განსაზღვრული იდეები მისაღებად (Coyle,2006). ადამიანებმა შესაძლოა ძალიან ფრთხილად ისაუბრონ ჰომოსექსუალობის შესახებ, რომ ჰომოფობიაში არ იქნან დადანაშაულებულნი, მაშინ, როდესაც მაინც ისეთ შეხედულებებს გამოხატავენ, რომლებიც დაკვირვებული ანალიზის შედეგად შესაძლოა საკმაოდ ნეგატიურადაც დავინახოთ (Speer and Potter, 2000).

ელიზაბეტის (Peel, 2001a) ყოველდღიური ჰეტეროსექსიზმის ინოვაციური კვლევა ფართო დისკურსული მიდგომის კარგი მაგალითია. მისი მიდგომა მნიშვნელობათა ფართო პატერნებისა და მათი დისკურსული შედეგების ანალიზზეა ორიენტირებული და არა ინდივიდუალური სიტყვების არჩევანსა და ინტერაქციის სხვა თავისებურებებზე (მაგალითად, ინტონაცია, პაუზები და მახვილები Speer and Potter, 2000). ელიზაბეტი აანალიზებდა ლბ ცნობიერების ასამაღლებელი ტრეინინგის სესიების ტექსტებს, ტრენერებსა და მონაწილეებთან ინტერვიუებს. მან „ყოველდღიური ჰეტეროსექსიზმის“ სამი ტიპი გამოკვეთა, მათ შორის ერთ-ერთი „არაჰეტეროსექსუალობა, როგორც დეფიციტი“ - იყო. მაგალითად, ერთ-ერთი მონაწილე შვილის მიერ ჰომოსექსუალობის აღიარებას შვილის მიერ ავარიაში ფეხის დაკარგვას ადარებდა. ელიზაბეტი ამბობს, რომ შვილის ფეხის დაკარგვის ჰომოსექსუალობასთან შედარება არაჰეტეროსექსუალობას რაღაც „ადამიანობის“ ნაწილის დაკარგვასთან ასოცირებას ნიშნავს, მაშინ როცა ჰეტეროსექსუალი წარმოდგენილია, როგორც ნორმალური სრულფასოვანი ინდივიდი. მისი ანალიზი აჩვენებს, თუ როგორ ეყრდნობა ერთი შეხედვით პოზიტიური და „მზრუნველი“ დისკურსი ჰომოსექსუალობაზე (მონაწილე ჰომოსექსუალური იდენტობის გაცხადების უნარების დაკარგვასთან შედარებით ცდილობდა, გეი შვილის ყოლის მიმართ დადებითი დამოკიდებულება გამოეხატა) ჰეტეროსექსისტურ წინასწარ დასკვნებს.

დისკურსული ანალიზი სასარგებლოა გაბატონებული კულტურული იდეების კრიტიკულად შესასწავლად, კონკრეტულ საკითხებზე საუბრისა და წერის საერთო ფორმებისა და მათი შედეგების საკვლევად. ჰომოსექსუალობის, ბისექსუალობის და ტრანსსექსუალობის არანორმატიულობის გათვალისწინებით, დისკურსულ ანალიზს დიდი გამოყენების პოტენციალი აქვს გაბატონებული კულტურული იდეების საკვლევად. იგი გამოგვადგება იმის შესასწავლად, თუ როგორ არის ეს იდეები კონსტრუირებული, როგორ ვახდენთ უარყოფითი შეხედულებების გამართლებას და როგორ ახერხებენ არაჰეტეროსექსუალი და ტრანს ადამიანები ამ უარყოფითი დამოკიდებულებებისთვის წინააღმდეგობის გაწევას (Clarke and Kitzinger, 2005; Clarke et al., 2004).

მონაწილეობაზე დაფუძნებული მიდგომის მრავალი ფორმა არსებობს, რომლებიც მონაწილეებს ისე უდგებიან, როგორც „ექსპერტებს“, მოუწოდებენ მათ უფრო აქტიურად ჩაერთონ კვლევის პროცესში, ვიდრე უბრალოდ ინფორმაციის წყაროს როლი შეასრულონ. (მაგალითად, მოქმედებაზე დაფუძნებული კვლევა, მეხსიერებაზე მუშაობა, თანამშრომლობითი გამოკითხვა, იხ. Reason and Bradbury, 2001). მონაწილეებს შესაძლოა მკვლევარისთვის დახმარება სთხოვონ საკვლევი კითხვების ფორმულირებისას, ან კვლევის შედეგები შეაფასონ. ზოგჯერ მონაწილეები და მკვლევარი თანხმდებიან, რომ ერთად იმუშავონ რაიმე პრაქტიკული მიზნის ან კვლევის პროცესის გამოსავალზე. ეს მიდგომა ცდილობს, დაარღვიოს ტრადიციული იერარქიული კვლევის ჩარჩო, სადაც მკვლევარს პროცესსა თუ მონაწილეებზე ძალაუფლება და კონტროლი გააჩნია. მონაწილეობაზე დაფუძნებულ კვლევას მრავალი საკითხის შესასწავლად იყენებდნენ, მათ შორის ლესბოსელი და გეი განმანათლებლებისა (Griffin, 1992) და პოლიამურული ქალების (იხილეთ მე-8 თავი) (Ritchie and Barker,2005) კვლევებში. მონაწილეებზე დაფუძნებული მიდგომა სოციალურად მარგინალიზებული ჯგუფების, განსაკუთრებით კი ისეთი ჯგუფების, რომლებზეც ცოტაა ცნობილი, შესწავლისას ძალიან გამოსადეგია. ეს მიდგომა გამოიყენება მაშინაც, როცა მკვლევარი შესასწავლი ჯგუფის წევრია (რადგან მათ შეუძლიათ საკუთარი გამოცდილება გამოიყენონ კვლევის პროცესის გასამდიდრებლად) და მაშინაც, როცა პირდაპირ არ არის ჩართული (რადგან მონაწილეებს მეტი კონტროლის საშუალება აქვთ კვლევის პროცესზე და ეხმარებიან მკვლევარს საკვლევი კითხვების ფორმულირებაში). მკვლევარი, რომელიც პირდაპირ არ არის ჩართული მონაწილეთა ჯგუფში, შესაძლოა თანამშრომლობდეს მონაწილესთან, ან გამოყოს „ექსპერტი მონაწილე“, რომელიც კვლევის პროცესს უხელმძღვანელებს. მონაწილეებზე დაფუძნებული მიდგომა სოციალური ცვლილებისთვისაც მნიშვნელოვანია; მცირემასშტაბიან კვლევებში კვლევის პროცესში მიღებულ შედეგებს ხშირად მასში ჩართული ინდივიდებისა და ჯგუფებისათვის ძალზე დიდი მნიშვნელობა გააჩნია.

მას შემდეგ, რაც ლგბტქ ფსიქოლოგების კვლევის სხვადასხვა მეთოდებზე ვისაუბრეთ, დროა ყურადღება გავამახვილოთ იმ მეთოდოლოგიურ სირთულეებზე, რომლებიც შესაძლოა კვლევისას გაჩნდეს.

ლგბტქ ფსიქოლოგიაში ყველაზე რთული მონაწილეების პოვნა და შერჩევაა. ამ ნაწილში ლგბტქ პოპულაციების კვლევისას ზოგიერთ პრობლემასა და დილემაზე ვისაუბრებთ.

პირველი და რთული საკითხი, რომელსაც ლგბტქ ფსიქოლოგები კვლევისას აწყდებიან, „ლესბოსელის“, „ტრანს“ და სხვა კატეგორიების განმარტვაა. მაგალითად, განვიხილოთ ლესბოსელის კატეგორიის განმარტება. თუ ატარებთ კვლევას ლესბოსელებზე, საიდან იცით, რომ მონაწილე ქალი ლესბოსელია? შეგიძლიათ, თავის სექსუალობაზე მასვე ჰკითხოთ. ამით კი საჭიროა, მას ენდობოდეთ და გჯეროდეთ, რომ საკუთარ სექსუალობაზე საუბრისას მართალი და ზუსტია. შესაძლოა, კვლევაში ისეთი ქალების ჩართვა მოგიწიოთ, რომლებსაც ლესბოსური იდენტიფიკაცია გააჩნიათ, თუმცა არასოდეს ჰქონიათ სექსი ქალთან - იქნებოდა თუ არა ეს პრობლემა? მეორე გამოსავალი ქალის სექსუალობის გაზომვაა, რაც თავისთავად ბადებს კითხვას, თუ სექსუალობის რომელ კომპონენტსა და კომპონენტებს გამოიყენებდით გაზომვისას. როგორც მე-2 თავში აღვნიშნეთ, სექსუალობას მრავალი განსხვავებული კომპონენტი აქვს: ჩვენი სექსუალური სურვილები და ფანტაზიები, სექსუალური ქცევა, ასევე ის, თუ როგორ განვსაზღვრავთ და რა მნიშვნელობას ვანიჭებთ ჩვენს სექსუალობას. ასე რომ, თუ ქალის სექსუალურ გამოცდილებებს გავზომავთ, შესაძლოა ვერაფერი გავიგოთ მის განუხორციელებელ სურვილებზე (რაც შეიძლებაუფრო მნიშვნელოვანიც კი იყოს სექსუალობაზე „სიმართლის“ გასაგებად). გარდა ამისა, თუკი მხოლოდ მიმდინარე ან ახლო წარსულის გამოცდილებების შესახებ იკითხავთ, შესაძლოა სექსუალობის საკმაოდ განსხვავებული ხატი მიიღოთ, ვიდრე მთელი სექსუალური ისტორიის გამოძიებისას.

კვლევის პიონერები ეველინ ჰუკერი და ჯუნ ჰოპკინსი დიდ დროსა და რესურსებს ახმარდნენ შერჩევის დაკომპლექტებას. ჰუკერმა, მაგალითად, კაცი ჰომოსექსუალების გარემოსთან შემგუებლობის კვლევისას (რაც პირველ და მეორე თავებში განვიხილეთ), ორ წელიწადზე მეტი მოანდომა „სუფთა“ ჰომოსექსუალებისა და ჰეტეროსექსუალების შერჩევას (ისეთი კაცების მოძებნას, ვისი თვითიდენტობაც მათ სექსუალურ გამოცდილებებთან თანხვედრაში მოდიოდა). ჰუკერი პოტენციურ მონაწილეებს სექსუალური გამოცდილებებისა და სურვილების შესახებ ეკითხებოდა. იგი კვლევიდან გამორიცხავდა კაცებს, რომლებიც არ იყვნენ „სუფთა“ ორიენტაციისა და მის კითხვებს პოტენციურად საეჭვო პასუხებს სცემდნენ. მაგალითად, „ჰეტეროსექსუალი“ კაცები, ვინც სასტიკად უარყოფდა ჰომოსექსუალური ტენდენციების ქონას, ან ვინც უხერხულობას განიცდიდა შეკითხვის დასმისას. (Minton, 2002). ჯუნ ჰოპკინსი პოტენციურ მონაწილეებს საკუთარი თავის კინსის სკალაზე შეფასებას სთხოვდა და ამ მონაცემებს იყენებდა მათ ჰომო და ჰეტეროსექსუალ ჯგუფებში გასანაწილებლად, ბისექსუალ მონაწილეებს კი კვლევიდან რიცხავდა.

არ არსებობს მარტივი პასუხი იმაზე, თუ ვინ შეიძლება მივიჩნიოთ ლესბოსელად. სექსუალობასა და გენდერულ იდენტობას განსხვავებულ კონტექსტებში სხვადასხვა მნიშვნელობები აქვთ. „ჭეშმარიტი“ ლესბოსელის არსებობის იდეა შინაგანი ლესბოსელობის საფუძვლის რწმენას ეფუძნება, რომელიც ქალის სექსუალურ ცხოვრებას განსაზღვრავს (ამის გაზომვა კიშეუძლებელია, ამიტომ ჩვენ ისევ ადამიანის ქცევის თვითანგარიშებს უნდა დავეყრდნოთ შინაგანი საფუძვლის გასარკვევად). როგორც მე-2 თავში განვიხილეთ, ლგბტქ ფსიქოლოგები, ვინც სექსუალობის სოციალურ კონსტრუქტივისტულ გაგებას ეყრდნობა, „შინაგანი საფუძვლის“ ცნებას პრობლემურად ხედავს. სოციალური კონსტრუქტივისტები სექსუალობას (მის შესახებ ჩვენს ცოდნებსა და კატეგორიებს) სოციალური პროცესებისა და ურთიერთქმედებების შედეგად განიხილავენ.

ჩვენს კვლევაში მონაწილეები თვითიდენტიფიკაციის საფუძველზე შევარჩიეთ და ლგბტქ ფსიქოლოგთა უმეტესობაც შერჩევის ამ მეთოდს იყენებს. მიიჩნევა, რომ ასეთი მიდგომა პატივისცემით ეკიდება იმას, თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებენ ადამიანები საკუთარ სექსუალურ იდენტობასა და პრაქტიკას. მიუხედავად ამისა, როგორც ბრიტანელი სოციალური მეცნიერი ჯული ფიში (2008) აღნიშნავს, „იმის გამო, რომ ბევრმა შავკანიანმა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელმა ლგბტ ადამიანმა შესაძლოა ლესბოსელი და გეი ტერმინები არ გამოიყენონ საკუთარი თავის იდენტიფიცირებისას, ისინი ხშირად კვლევის გარეთ რჩებიან“. ფიში ამბობს, რომ მკვლევარებს შესაძლოა სექსუალობის მრავალგვარი და ინკლუზიური განმარტებების გამოყენება დასჭირდეთ ლგბტქ ადამიანების სხვადასხვა ჯგუფების კვლევაში ჩასართავად. მხედველობაშია მისაღები ისეთი ფაქტორები, როგორიც სექსუალური სურვილი, ქცევა და იდენტობაა. არაჰეტეროსექსუალებზე მიმართულ კვლევაში მკვლევარებს ხშირად უჭირთ ბისექსუალი ადამიანების კატეგორიზაცია: სად უნდა მოვათავსოთ ბისექსუალები, ჰეტეროსექსუალთა თუ ჰომოსექსუალთა ჯგუფში, თუ ცალკე კატეგორია უნდა შევქმნათ? პრაქტიკაში, ბისექსუალი მონაწილეები უმეტესად ან კვლევის გარეთ რჩებიან, ან ჰომოსექსუალ ჯგუფს მიეწერებიან. ეს ორივე მიდგომა კი საკმაოდ პრობლემურია. ისეთი კვლევებიც კი, რომლებიც ბისექსუალობაზეა ორიენტირებული, ბისექსუალობას სექსუალობის სპეციფიკურ გამოცდილებად აღიარებას არ ახდენს. მაგალითად, ფსიქოლოგ გერუფ რიგერის (2005) მიერ ჩატარებული ბისექსუალ კაცთა აღგზნების კვლევის მიხედვით, ბისექსუალი კაცების თვითაღწერილი სექსუალური აღგზნება ბისექსუალურ პატერნს შეესაბამებოდა, (წესით ობიექტური) გენიტალური აღგზნებით კი ზოგი ჰომო, ზოგი კი ჰეტეროსექსუალი იყო. როგორც მე-2 თავში აღვნიშნეთ, ბისექსუალის კატეგორია სექსუალური გამოცდილებების ისეთ მრავალსახეობას აჩვენებს, რომელიც სექსუალობის ჰომო და ჰეტერო კატეგორიებად დაყოფის პრობლემატიზებას ახდენს. ლესბოსელ, გეი და ბისექსუალ ადამიანებს შორის პოტენციური განსხვავებების აღიარება მნიშვნელოვანია, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ ლესბოსელი, გეი და ბისექსუალი ადამიანები შესაძლოა ნორმატიული ჰეტეროსექსუალობის გარეთ ცხოვრების გამოცდილებას იზიარებდნენ, თუ კვლევა კონკრეტულად ამ გამოცდილებაზე არ არის ფოკუსირებული, საკმაოდ პრობლემურია ლესბოსელების, გეებისა და ბისექსუალების ერთ ჯგუფში მოთავსება (ისევე, როგორც გეებისა და ლესბოსელების ერთად დაჯგუფება). ტრანს ადამიანების არაჰეტეროსექსუალებთან ერთად კვლევაც ასევე კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. ძალიან ხშირად, მკვლევარები ლგბტ იარლიყს იყენებენ, სინამდვილეში კი მხოლოდ სექსუალობაზე (და არა გენდერულ იდენტობაზე) საუბრობენ. ხშირად ადვილია ტრანს ადამიანებიც ლგბ ადამიანებთანერთად ერთ ქვაბში მოხარშო, თუმცა მკვლევარებს ავიწყდებათ ტრანს გამოცდილებების თავისებურებებისა და მათი ლგბ ადამიანებისგან განსხვავებულობის გათვალისწინება.

ფსიქოლოგთა უმეტესობის მსგავსად, ყველას ჩაგვიტარებია კვლევები უნივერსიტეტისა და კოლეჯის სტუდენტების შერჩევით. სტუდენტების ჩართვა მარტივი და ეკონომიურია (ხშირად ფსიქოლოგიის ფაკულტეტები სტუდენტებს კვლევაში მონაწილეობისათვის კრედიტებს სთავაზობენ); ისინი მკვლევარებისათვის საკმაოდ ხილვადი ჯგუფია. ამის საპირისპიროდ, ბევრად რთულია ლგბტქ ადამიანების შერჩევის განხორციელება. ასეთ ადამიანებს ხშირად „ფარულ“ მოსახლეობას უწოდებენ, რადგან ისინი მკვლევართათვის მყისიერად ხილვადნი და ხელმისაწვდომნი არ არიან. გარდა ამისა, ლგბტქ ადამიანთა გარკვეული ნაწილი უფრო „დაფარულია“ ვიდრე სხვები. აშშ-ში მოღვაწე სოციალური სამუშაოს სპეციალისტი და მკვლევარი დარელ ვილერი (2003) „ძნელად ჩასართავი“ პოპულაციის არსებობაზე საუბრობს, მათზე, ვინც შესაძლოა რთულად ჩაერთოს კვლევაში სხვადასხვა მიზეზის გამო. მათ შესაძლოა ვერ დაინახონ კვლევის მნიშვნელობა, ან კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენონ მკვლევარის მოტივაცია კვლევის ჩატარებისას. შესაძლოა, გაჩნდეს კითხვები, თუ როგორ იქნება მათი გამოცდილება წარმოდგენილი და როგორ გამოიყენებენ კვლევის შედეგებს მომავალში. ბევრ ადამიანს შესაძლოა არ სურდეს იდენტობის გამოაშკარავება სამუშაოს დაკარგვისა ან ოჯახიდან განდევნის საფრთხის გამო. ლგბტქ კვლევების ისტორიაში მრავალია მსგავსი შემთხვევები. აშშ-ის სოციალური სამუშაოს პროფესორებმა ვილიამ მიზანმა და ჯეიმს მარტინმა (2003) ძნელად ხელმისაწვდომი და კვლევაზე რთულად დამყოლი ჯგუფები გამოყვეს (ეს ჯგუფები, ცხადია, ერთმანეთს არ გამორიცხავს და შესაძლოა, ადამიანი ერთს ან მეტ ჯგუფს მიეკუთვნებოდეს):

ჯგუფებზე ცოტა ინფორმაციის არსებობის ერთ-ერთი მიზეზი ამ ჯგუფების მხრიდან მკვლევართა მიმართ მხარდაჭერისა და ნდობის არარსებობაა. გარდა ამისა, ამ ჯგუფების კვლევა საკმარისად მნიშვნელოვნად არ არის მიჩნეული (Wheeler, 2003).

და მაინც, როგორ ახერხებენ ლგბტქ ფსიქოლოგები ლგბტქ პოპულაციასთან, განსაკუთრებით კი ყველაზე ნაკლებად ხილვად პოპულაციასთან, წვდომას და მათ კვლევაში ჩართვას? ეს პროცესები საკმაოდ განსხვავებულია თვისებრივი და რაოდენობრივი კვლევებისას. გარდა ამისა, მკვლევარებმა შესაძლოა განსხვავებული გზები გამოიყენონ მცირე და დიდი შერჩევის მოსაპოვებლად, და თუკი კვლევის ფარგლებში კვლევის ასისტენტის დაფინანსების საშუალება არ არის, შესაძლოა მათ უფრო ეკონომიურ გზებს მიმართონ. შერჩევის ჩვეული და ყველაზე ხშირად გამოყენებული სტრატეგიებია:

ამ სტრატეგიების ერთი მნიშვნელოვანი სისუსტე, რომელიც მკვლევარებმა აღნიშნეს, ისაა, რომ ამ მეთოდით კვლევაში უმეტესწილად თეთრკანიანი, განათლებული, საშუალო ფენის ადამიანები ერთვებიან (ხშირად, სწორედ ასეთივეა მკვლევარების მახასიათებლებიც). „დაფარული“ და „ძნელად ჩასართველი“ ჯგუფების მოძიებას დამატებითი ტექნიკების გამოყენება სჭირდება.

ამერიკელი სოციოლოგმა მიგნონ მურმა (2006) შავკანიანი ლესბოსური ოჯახების კვლევაში ჩართვის საინტერესო ანგარიში გამოაქვეყნა. მიუხედავად იმისა, რომ მური შავკანიანი ლესბოსელია, მას არანაირი გამოცდილება არ ჰქონია იმ მოსახლეობასთან ურთიერთობაში, ვისი კვლევაში ჩართვაც სურდა. ვიდრე კვლევისათვის მასალების შეკრებას დაიწყებდა, მან ერთი წელი გაატარა თემთან ერთად. ის ესწრებოდა სოციალურ ღონისძიებებს, გაიჩინა მეგობრები და ა.შ. მისი აზრით: „არსებობენ პოპულაციები, სადაც მონაცემთა შეგროვების ტრადიციული მეთოდები არ გამოდგება და შავკანიან ლესბოსელთა თემი სწორედ ასეთი ჯგუფია. საჯარო განცხადებები, შეტყობინებები, ლესბოსურ ღამის კლუბებში დარიგებული ფლაერები ან ლგბტ სათემო ცენტრებში დატოვებული განცხადებები შავკანიანი გეი მოსახლეობისთვის ხშირად შეუმჩნეველი რჩება. კვლევები, რომელიც ამ მეთოდებს იყენებს, წარუმატებლად ცდილობს შავკანიანი მოსახლეობის მნიშვნელოვანი რაოდენობის მოზიდვას (2006:121). მონაწილეთა ჩართვის ერთ-ერთი სირთულეს ასევე ე.წ. “კვლევის დამღლელობა“ წარმოადგენს ლგბტქ მონაწილეთა შორის. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ლგბტქ ადამიანებს ჰეტეროსექსუალ და არა-ტრანს ადამიანებთან შედარებით ნაკლები სურვილი აქვთ მონაწილეობისა. ლგბტქ საკითხები უფრო და უფრო პოპულარული ხდება კვლევისათვის მრავალ სხვადასხვა დისციპლინაში. ეს კარგია, რადგან ზოგადად ლგბტქ საკითხები ძალიან ცუდად ნაკვლევია. თუმცა, ის ლგბტქ ადამიანები, რომლებიც კვლევისათვის ადვილად ხელმისაწვდომნი არიან (მაგალითად, ის ადამიანები, ვინც სათემო აქტივიზმში ჩართულობის გამო ადვილად ხილვადია მკვლევარებისთვის), შესაძლოა გადატვირთულნი იყვნენ კვლევაში მონაწილეობის თხოვნებით.

წარსულში სჯეროდათ, რომ ჯგუფის წევრს არ შეეძლო ობიექტური კვლევის ჩატარება და მხოლოდ „გარედან მოსულს“ შეეძლო მნიშვნელოვანის შემჩნევა და აღმოჩენა. ადრეული კვლევები ხშირად მალავდნენ საკუთარ „ჯგუფის წევრის“ სტატუსს. მაგალითად, ამერიკელმა მღვდლად ქცეულმა სოციოლოგმა ლაუდ ჰამპრეისმა, საკუთარი ჰომოსექსუალობა დამალა თავის საკმაოდ წინააღმდეგობრივ დაკვირვებით ნაშრომში კაცთა სქესობრივი ქცევების შესახებ საზოგადოებრივ ტუალეტებში (Tearoom Trade, 1970). ჰამპრეისი ამბობდა, რომ თავად დამკვირვებლის („მაყურებელი დედოფალი“) ფუნქციას ასრულებდა სხვა კაცების ქცევის ცქერისას. თანამედროვე შეხედულებით, ჰამპრეისი მონაწილე-დამკვირვებელი იყო საზოგადოებრივ ტუალეტებში განხორციელებულ სექსუალურ ქცევებში და მან „მაყურებელი დედოფლის“ როლი საკუთარი რეპუტაციის გასაფრთხილებლად და კვლევის ობიექტურობის დასაცავად გამოიგონა (Hollister, 2004). საკმაოდ საეჭვოა, რომ 1960-იან წლებში ადამიანი, რომელიც თვითონ არ არის ჩართული ჯგუფის ცხოვრებაში, კეთილგანწყობილ ნაშრომს დაწერდა ერთსქესიან სექსუალურ ქცევებზე სექსისათვის განკუთვნილ საზოგადოებრივ ადგილებში (public sex environments (PSEs).

უფრო მოგვიანებით, მკვლევარებმა დაამკვიდრეს მოსაზრება, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგები, რომლებსაც ლგბტქ იდენტიფიკაცია გააჩნიათ, მონაწილეების შერჩევისა და მათთან ხელმისაწვდომობისას „ჩვენიანის უპირატესობას“ ფლობენ (LaSala, 2003). დღესდღეობით „ჯგუფის წევრები“ უფრო წარმატებულად მიიჩნევიან, და „არაწევრებს“ მოუწოდებენ, გააცნობიერონ საკუთარი პოზიცია და მხედველობაში მიიღონ რჩევები „საუკეთესო მაგალითებიდან“, ლგბტქ მოსახლეობასთან „კულტურულად სენსიტიური“ კვლევის ჩასატარებლად (McClennen, 2003; see also Wilkinson and Kitzinger, 1996).

მიიჩნევა, რომ ლგბტქ თემის წევრობა დადებით გავლენას ახდენს მკვლევარის სპეციფიკურ ექსპერტიზაზე, რაც მას პოტენციური მონაწილეების ნდობის მოპოვებასა და მათ კვლევაში ჩართვას უადვილებს. ამერიკელი ფსიქოლოგი გაილ პიტმენი (2002:285) შემდეგნაირად აღწერს ლესბოსელი და გეი მოსახლეობის ჩართვის გამოცდილებას ქალის სხეულის ხატის კვლევაში:

„როდესაც ლგბტ რესურსცენტრის დირექტორმა გაიგო, რომ მე „მისიანი“ ვიყავი, მყისვე მოვიპოვე შეუზღუდავი წვდომა ყველა რესურსზე. გეი, ლესბოსელი და ბისექსუალი სტუდენტები ბევრად ადვილად იხსნებოდნენ, როცა აცნობიერებდნენ, რომ ლესბოსელი - „მათნაირი“ - ვარ. სავარაუდოა, რომ ეს ბევრად მეტი იყო, ვიდრე „მათნაირობა“, ეს იყო ჩაგვრის გაზიარებული გამოცდილება და ამასთან ერთმანეთის მხარდაჭერის უთქმელი შეთანხმება“.

ასევე, იგულისხმება, რომ „ჩვენიანის უპირატესობა“ მონაცემთა შეგროვებასა და ანალიზზეც ახდენს გავლენას: მონაწილეებისა და მკვლევარის საერთო სასაუბრო ენა და ცოდნა ურთიერთგაგების განვითარებას უწყობს ხელს, რაც უფრო ღრმა და მნიშვნელოვანი ანალიზის გაკეთების საშუალებას იძლევა. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ლგბტქ იდენტიფიცირებული მკვლევარი გარკვეულად მოიპოვებს „ჩვენიანის უპირატესობას“, მხოლოდ ლგბტქ იდენტიფიცირება ნდობისა და კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად საკმარისი არ არის. საკუთარი სექსუალობისა და გენდერის საერთო გზებით განსაზღვრა სულაც არ ნიშნავს, რომ ადამიანებს სხვა ბევრიც აქვთ საერთო, ან კიდევ ლგბტქ-დ ყოფნის მსგავსი გამოცდილება აქვთ. მაგალითად, არანაირი გარანტია არ არსებობს, რომ თეთრკანიანი საშუალო კლასის ლესბოსელი მკვლევარი შავკანიან, მუშა კლასის ლესბოსელი მონაწილეების გამოცდილებას იზიარებს. სელია კიტზინგერი, რომელმაც ინტერვიუზე დაფუძნებული ინოვაციური კვლევა ჩაატარა ლესბოსური იდენტობის შესახებ, მონაწილეთა მრავალფეროვანი ჯგუფის მოძიების მცდელობებს განიხილავს და აღნიშნავს, რომ მისი მახასიათებლები, როგორც საშუალო ფენიდან გამოსული თეთრკანიანისა (1987: 88), მონაწილეთა მხრიდან საკმაოდ ართულებდა მის „ჩვენიანად“ აღქმას. ამასთან ერთად, კიტზინგერი აღნიშნავდა, რომ იგი ყველა პოტენციურ მონაწილეს უცხადებდა საკუთარ ლესბოსელობას და ზოგიერთი სწორედ ამის გამო დათანხმდა კვლევაში მონაწილეობაზე. მსგავსი გამოცდილება სხვა ლგბტქ მკვლევარებსაც ჰქონიათ (Dunne, 1997). ზოგიერთი მკვლევარი კი ფრთხილობს საკუთარი იდენტობის გაცხადებას ლგბტქ თემთან კვლევის დაწყებისას (Hash and Cramer, 2003).

მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ თემის ცნებას სხვადასხვანაირი მნიშვნელობები აქვს. ის შესაძლებელია ფართოდ გამოიყენო, მაგალითად, ყველა ლესბოსელისა და ყველა ბისექსუალის აღსანიშნავად, ან შესაძლოა სპეციფიკური, ადგილობრივი ლესბოსელ და ბისექსუალ თემებზე ვისაუბროთ (მაგალითად, ადამიანების ჯგუფზე, რომლებიც გარკვეული სოციალური აქტივობებით, მეგობრობით ან პოლიტიკური აქტივიზმით ერთიანდება). პოტენციურმა მონაწილეებმა შესაძლოა მკვლევარი „თავისიანად“ სულაც არ აღიქვან, თუ ის მათი კონკრეტული, ადგილობრივი თემის წევრი არ არის. ასევე მნიშვნელოვანია გავაცნობიეროთ, რომ ლგბტქ მკვლევარები უბრალოდ ლგბტქ ადამიანები არ არიან; ისინი პროფესიონალები და ექსპერტები არიან (ან ასე აღიქმებიან). მკვლევარსა და მონაწილეს შორის იერარქიულ დამოკიდებულებაზე ბევრი დაწერილა და ფაქტია, რომ მკვლევარს კვლევის პროცესზე მეტი გავლენა და კონტროლი აქვს, ვიდრე მონაწილეს (Wilkinson, 1998b). ზოგადად, მკვლევარი იწყებს კვლევის პროცესს, განსაზღვრავს საკვლევ კითხვას, იღებს გადაწყვეტილებას მეთოდების, მონაცემთა შეგროვების და ანალიზის გზებზე, სვამს კითხვებს, აანალიზებს მონაცემებს და აღწერს შედეგებს მაშინ, როცა მონაწილეები მხოლოდ მონაცემებს გასცემენ. ეს კი ნიშნავს, რომ მონაწილეთა მიერ მკვლევარის „თავისიანად“ აღქმას შესაძლოა მისმა „ექსპერტის“ როლმა შეუშალოს ხელი (Clarke et al., 2004). იხილეთ ჩანართი 3.6 „ჩვენიანობის“ უპირატესობებსა და ნაკლოვანებებზე. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ჰეტერსექსუალ და არა-ტრანს მკვლევარს შეუძლია (და საჭიროცაა) „კულტურულად სენსიტიური“ კვლევის განხორციელება ლგბტქ თემთან. უამრავი ჰეტეროსექსუალი და არა-ტრანს ფსიქოლოგი არსებობს, ვინც ამ სფეროში მუშაობს, და ვინც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებების კვლევისა და სასურველი სოციალური ცვლილების საქმეში. აშშ-ში მოღვაწე კონსულტანტმა ფსიქოლოგმა ნენსი აშერმა (Asher and Asher, 1999) ლესბოსელ ქალთა სხეულის ხატის რაოდენობრივ ინტერვიუზე დაფუძნებული კვლევის საკუთარი გამოცდილება აღწერა ჰეტეროსექსუალი ქალის პერსპექტივიდან. ის ამბობდა, რომ მნიშვნელოვანი იყო საკუთარი ჰეტეროსექსუალობის გამჟღავნება და საკუთარი კულტურულად „გარეშე პირის“ სტატუსის აღიარება ყოველი ინტერვიუს დასაწყისში. მიუხედავად იმისა, რომ ის ხშირად ღელავდა, თუ როგორ მიიღებდნენ მონაწილეები ამ ინფორმაციას, პრაქტიკაში აღმოჩნდა, რომ მონაწილეები აფასებდნენ მის გულახდილობას, ეს კი ურთიერთნდობის დამყარებას უწყობდა ხელს. ის წერდა: „ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ეს ქცევა იყო ერთგვარი შეტყობინება. ის ამბობდა, რომ მე პატივს ვცემდიმონაწილეების უფლებას, სცოდნოდათ, ვინ ვარ, რატომ მაინტერესებს ისინი და რატომ ვცდილობ გულახდილი დისკუსიის წამოწყებას.“ (გვ. 138)

შერჩევა ლგბტქ ფსიქოლოგიაში რთული საკითხია და ყველაზე მნიშვნელოვან მეთოდოლოგიურ პრობლემად მიიჩნევა (Meyer and Colten, 1999). ლგბტქ კვლევის ისტორიაში უმეტესი კვლევები ატიპურ შერჩევებს ეყრდნობოდა. როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, ადრეული არაკეთილგანწყობილი კვლევები ძირითადად კლინიკებისა და ციხის პოპულაციებს ეყრდნობოდა, ხოლო კეთილგანწყობილი კვლევების შერჩევები - გეი და ლესბოსური ბარების სტუმრებს, ლგბტქ სტუდენტებს, სოციალურ/მხარდამჭერ ჯგუფებს.

ფსიქოლოგებისათვის თვისებრივი და ექსპერიმენტული კვლევის ჩატარება და შერჩევის რეპრეზენტაციულობა ძირითადი საზრუნავია. მცირე შერჩევიდან მონაცემების ფართო პოპულაციაზე განზოგადების შესაძლებლობისთვის, მონაცემები პოპულაციის რეპრეზენტაციული უნდა იყოს. შერჩევის ალბათობა რეპრეზენტაციულობის უზრუნველყოფის გზაა. ფსიქოლოგიაში შერჩევის ალბათობის მიღწევის ორი გზა არსებობს:

შემთხვევითი შერჩევა და სტრატიფიკაციული შერჩევა. როგორც სახელის მიხედვით ჩანს, შემთხვევითი შერჩევა გულისხმობს მონაწილეების შემთხვეით მოძიებას (შერჩევის სხვა კრიტერიუმების გათვალისწინების გარეშე), როცა ყველა პოპულაციის ყველა წევრს კვლევაში მოხვედრის თანაბარი შანსი აქვს. სტრატიფიკაციული შერჩევის დროს კი მონაწილეები ისე ირჩევიან, რომ პოპულაციის სხვადასხვა წინასწარგანსაზღვრული ჯგუფები წარმოადგინონ. მაგალითად, თუ ვიცით, რომ მოცემულ პოპულაციაში 90 კაცი და 30 ქალია და ორივე ჯგუფის 10-10 პროცენტი მუშათა კლასის წარმომადგენელია, ჩვენ უნდა უზრუნველვყოთ, რომ ჩვენი შერჩევამ გენდერულ და კლასობრივ დაყოფას ზუსტად ასახავდეს. თუმცა, როგორც შემთხვევითი, ისე სტრატიფიკაციული შერჩევის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ სამიზნე პოპულაციის სხვადასხვა პარამეტრი და აი, სწორედ აქ იქმნება პრობლემა ლგბტქ ფსიქოლოგებისათვის.

მიუხედავად იმისა, რომ კვლევათა ნაწილი (მაგალითად, ჰომოფობიის კვლევები) შერჩევას ფართო საზოგადოებიდან აკეთებს, ლგბტქ ფსიქოლოგიური კვლევების უმეტესობა ლგბტქ ადამიანების აღქმების და გამოცდილებების შესწავლაზეა ორიენტირებული. როგორც ადრეც აღვნიშნეთ, მკვლევარის ძირითადი პრობლემა ამ კონკრეტული პოპულაციის დაფარულობა და რთულად ხელმისაწვდომობაა. არ არსებობს ლგბტქ პოპულაციის აღრიცხვის მონაცემები, საიდანაც შემთხვევით შერჩევას შევქმნიდით. სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის შესახებ ინფორმაცია არ გროვდება დამსაქმებლების, ჯანდაცვის სერვისების, თუ სხვთა მიერ. ლგბტქ პოპულაციის ხელმისაწვდომობას ისიც ართულებს, რომ მრავალიმათგანი არ არის ღიად ლგბტქ. ეს კი ნიშნავს, რომ რთულია მრავალფეროვანი შერჩევის შექმნა. ფაქტობრივად, შეუძლებელია მოსახლეობის განსაზღვრა შემთხვევითი შერჩევის შესადგენად და მისი შემადგენლობის აღწერა სტრატიფიკაციული შერჩევისათვის.

ზოგიერთი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ლგბტქ ადამიანების რეპრეზენტაციული შერჩევისას წარმოქმნილი სირთულეების დასაძლევად საჭიროა ეროვნული პოპულაციის აღწერის სტანდარტულ ფორმაში გენდერული იდენტობისა და სექსუალობის შესახებაც ჩავრთოთ კითხვები (D'Augelli, 2003). მცირერიცხოვან კვლევებში ქვე-შერჩევები დიდი და რეპრეზენტაციული კვლევების შერჩევებიდანშეიქმნა. მაგალითად, ლესბოსელი ოჯახების ზოგადი მოსახლეობის ორი დიდი კვლევა ჩატარდა (აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში), რომელმაც ოჯახის ფუნქციონირებისა და ბავშვის განვითარების ზოგადი მოსახლეობის კვლევების მონაცემები გამოიყენა. აშშ-ში ფსიქოლოგმა და ეპიდემიოლოგმა სუზან კოჩრანმა და კოლეგებმა არაჰეტეროსექსუალთა ფსიქიკური და მენტალური ჯანმრთელობის საკვლევად, ამერიკული მოსახლეობის აღწერისა (Cochran and Mays, 2000) და ეროვნული კითხვარების (Gilman et al., 2001) მონაცემები გამოიყენეს. თვისებრივი კვლევისას რაოდენობრივი კვლევისგან განსხვავებული შერჩევის მეთოდების გამოყენებისათვის მრავალი მიზეზი არსებობს. მაგალითად, როგორც ადრე უკვე აღვნიშნეთ, თვისებრივი კვლევების მიზანი „კონტექსტური მნიშვნელობისაა“. მისი ინტერესების სფეროშია საკითხები, თუ როგორ განსაზღვრავს კონტექსტი იმ მნიშვნელობებს, რომლებსაც ადამიანები საკუთარ გამოცდილებებს ანიჭებენ; ის არ ცდილობს სანდო და განმეორებადი განზოგადებების გაკეთებას ფართო საზოგადოებაზე. გარდა ამისა, თვისებრივი კვლევა ინდივიდუალური მონაწილის გამოცდილებებსა და პერსპექტივებთან დეტალურ ჩართვას გულისხმობს. რაოდენობრივი კვლევა უმეტესწილად შედარებით მცირე ჯგუფებთან ხორციელდება (მაგალითად, 60 მონაწილე დიდ შერჩევად მიიჩნევა, 6-30 მონაწილე ყველაზე გავრცელებული რაოდენობაა). თვისებრივ კვლევაში ყველაზე გავრცელებული შერჩევის მეთოდი მიზნობრივი შერჩევაა, რომელიც მონაწილეებს შესაბამისი მახასიათებლების ქონის საფუძველზე ირჩევს. მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა შესაბამისი ჯგუფები (მაგალითად, ქამინგ აუთის მხარდაჭერის ჯგუფის წევრები), საიდანაც მონაწილეების შერჩევა შეიძლება უკვე არსებობდეს, შერჩევის გაკეთების ერთ-ერთი გავრცელებული გზა „გუნდური პრინციპი“ ან „მეგობრების პირამიდაა“ (Browne, 2005). ამ დროს, მონაწილეები მკვლევარის პერსონალური კონტაქტებიდან შეირჩევა, შემდეგ კი ამ მონაწილეთა კონტაქტებიდან. მონაწილეებს სთხოვენ სხვა ადამიანებთან დაკავშირებას, ვისაც შესაძლოა კვლევასთან შესაბამისი მახასიათებლები და გამოცდილებები ჰქონდეს. მაგალითად, მკვლევარებმა შესაძლებელია, საკუთარი მეგობრებიდან ან ადგილობრივი გეი თემიდან აარჩიონ მონაწილეები და შემდეგ ამ მონაწილეებს სთხოვონ დააკავშირონ სხვა მეგობრებთან, რომლებიც შესაძლოა არ იყვნენ ადგილობრივ თემთან კავშირში.

1991 წელს, ლგბ ფსიქოლოგთა ჯგუფმა ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციის ჟურნალ „ამერიკელ ფსიქოლოგში“ არაჰეტეროსექსისტური კვლევის წარმართვის რეკომენდაციები გამოსცა (Herek et al., 1991). მას შემდეგ მეინსტრიმ ფსიქოლოგიაში ჰეტეროსექსიზმის თავიდან არიდების შესახებ ძალიან ცოტა დისკუსია ყოფილა. მიუხედავად იმისა, რომ ლბგტქ ფსიქოლოგებს კვლევის პრაქტიკაზე გარკვეული გავლენა აქვთ, ალბათ, თქვენსავე უნივერსიტეტების ბიბლიოთეკებში ბევრი დროის გატარება არ დაგჭირდებათ ჰეტეროსექსისტური და გენდერისტული კვლევების მოსაძებნად (მაგალითად, ტრანს ადამიანების მიმართ დისკრიმინაციული კვლევები). ვფიქრობთ, რომ 1991 წლის რეკომენდაციები, მიუხედავად იმისა, რომ უკვე თითქმის ოცი წლის წინანდელია, ჯერ კიდევ სასარგებლო რჩევებს სთავაზობენ არაჰეტეროსექსისტური და ინკლუზიური კვლევის ჩატარებაზე ორიენტირებულ მკვლევარებს. ჩვენ ვეცადეთ, ოდნავ შეგვეცვალა ეს რეკომენდაციები, რათა ისინი ქვიარ და ტრანს ადამიანების მიმართაც ინკლუზიურნი ყოფილიყვნენ. მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ არაჰეტეროსექსისტური კვლევის განმარტება მხოლოდ ლგბტქ ადამიანებზე ორიენტირებულ კვლევებზე არ ვრცელდება; ყველა კვლევა, თუ ის გაცხადებულად თვითიდენტიფიცირებული ჰეტეროსექსუალების გამოცდილებების შესწავლაზე არ არის ორიენტირებული, უნდა ეცადოს, რომ თავი აარიდოს ზოგადი პოპულაციის ჰეტეროსექსუალობის დაშვებას. არაჰეტეროსექსისტური, არაგენდერისტული და ინკლუზიური კვლევა:

სხვა მკვლევარებმა შეიმუშავეს რეკომენდაციები „რთულად ჩასართავ“ და მკვლევარის საკუთარი ჯგუფის გარეთ მყოფ მონაწილეებთან სამუშაოდ (McClennen, 2003; Wheeler, 2003); ეს რეკომენდაციები მნიშვნელოვან განზომილებას ამატებს უკვე შემოთავაზებულ პირობებს. მკვლევარმა, რომელიც „გარეშე პირის“ პოზიციიდან ატარებს კვლევას „რთულად ჩასართავ ჯგუფებთან“, უნდა:

ლგბტქ თემის კვლევის საუკეთესო მაგალითების სანახავად იხილეთ ჩანართი 3.7, რომელიც ლგბტქ საკითხებზე სტუდენტური კვლევის განხორციელებისათვის რჩევებს გვთავაზობს.

ზოგიერთმა ჰეტეროსექსუალმა ფსიქოლოგმა გაბედული ნაბიჯი გადადგა და საკუთარ კვლევაში ჰეტეროსექსიზმთან შეჯახებაზე ისაუბრა. ახალზელანდიელი ფემინისტი ფსიქოლოგი ვირჯინია ბრაუნი (2000) აღწერს, თუ როგორ უხერხულად ჩართო ჰეტეროსექსიზმი თვისებრივ, ფოკუს ჯგუფზე დაფუძნებულ კვლევაში ქალების საკუთარ ვაგინაზე საუბრის გზების შესახებ. მან აღმოაჩინა რამდენიმე გზა, რომლის დროსაც თვითონ და მისი კვლევის მონაწილეები თვალნათლივ ჰეტეროსექსისტურ დაშვებებს იყენებდნენ. მაგალითად, ქალებზე საუბარი ჰეტეროსექსუალ ქალებზე საუბარი გახდა და შესაბამისად, სრულად გამორიცხა ლესბოსელი ქალები. შეკითხვები სექსის შესახებ, მყისიერად ჰეტეროსექსუალურ სექსად იქცა (სპეციფიკურად კი პენისის ვაგნაში პენეტრაციად) და „პარტნიორზე“ საუბარი ავტომატურად მამრობით პარტნიორს გულისხმობდა. ბრაუნმა ასევე ვერ მოახერხა ჰეტეროსექსისტურ დაშვებებთან შეწინააღმდეგება და აღნიშნა, რომ ეს ზოგჯერ მონაწილეებმა შეძლეს. ბრაუნმა თქვა, რომ არ მიაჩნია, რომ ასეთი ჰეტეროსექსიზმი უჩვეულოა ჰეტეროსექსუალი მკვლევარების კვლევებში, რომლებიც სპეციფიკურად ლესბოსურ გამოცდილებაზე არ არის ორიენტირებული. ის ამბობდა, რომ ჰეტეროსექსუალი მკვლევარები უნდა შეეწინააღმდეგონ საკუთარ ჰეტეროსექსიზმს, მასზე პასუხისმგებლობა აიღონ და შეეცადონ მისი შეცვლის გზები მოძებნონ.

ბრაუნის ნაშრომი ხაზს უსვამს ჰეტეროსექსისტური დაშვებების მაცდურობას, რადგან მათ „საერთო“ აზრის“ ფორმა აქვთ და ყველაზე ეთიკურად მგრძნობიარე მკვლევარებსაც კი ურთულდებათ ინკლუზიური კვლევის წარმოება.

ლგბტქ ფსიქოლოგებისთვის მონაწილეების დაცვა და ეთიკურად გამართული კვლევის ჩატარება განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია. პროფესიული დაჯგუფებების მაგალითად გამოგვადგება BPS-სა და APA-ს მიერ შექმნილი ეთიკის კოდექსები მონაწილეების ზიანისაგან დაცვის შესახებ, რომელიც ეთიკური კვლევის წარმართვისათვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სახელმძღვანელოა. მიზანი და მარტინი (2003) აღნიშნავენ, რომ ლგბტქ კვლევა ყოველთვის ისეთ კონტექსტში ტარდება, სადაც ლგბტქ ადამიანები სოციალურად მარგინალიზებულნი და დისკრიმინაციისა და ცრურწმენების საფრთხის ქვეშ არიან. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ კვლევებს ლგბტქ მონაწილეებისთვის ზიანის მიყენების მეტი პოტენციალი აქვთ. ასევე ამბობენ, რომ კვლევები, რომელიც ჰომოსექსუალობის პათოლოგიზაციურ მოდელს უჭერს მხარს, ეთიკურად გაუმართავია. „ზიანის არიდების“ პრინციპის დამრღვევი კვლევის მრავალი მაგალითი არსებობს, მათ შორის თანამედროვე კვლევები, რომლებიც „გარდაქმნის თერაპიის“ ეფექტურობას აფასებენ. მიუხედავად იმისა, რომ მონაწილეებს ინდივიდუალურად შესაძლოა არ განუცდიათ ზიანი კვლევის განმავლობაში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გარდაქმნის თერაპიის ეფექტურობის მტკიცება უფრო ფართოდ აყენებს ზიანს ზოგადად არაჰეტეროსექსუალ მოსახლეობას. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ზიანი, რომელიც კვლევების პოტენციურ მონაწილეებს შეიძლება მიადგეს, კვლევის პროცესში ანონიმურობის დაუცველობა და მათი სექსუალური იდენტობის გამჟღავნებაა. ეს რისკი მცირე თემებში უფრო იზრდება. ანონიმურობის დაცვის ყალბი გარანტიების შეთავაზების მაგივრად, უმჯობესია მცირე თემების კვლევისას მკვლევარებმა რეალისტურად განსაზღვრონ, თუ რამდენად შეუძლიათ მონაწილეთა ანონიმურობის დაცვა და ინდივიდუალურად შეუთანხმდნენ მონაწილეებს. მკვლევარები, რომლებიც საკვლევი ჯგუფის წევრები არიან, შესაძლოა ეთიკური დილემების წინაშე „ჩვენიანის“ სტატუსის გამო დადგეს. მაგალითად, შესაძლებელია, მათ გაუჭირდეთ კვლევის არასასურველი (ან რაც შეიძლება არასასურველად იყოს აღქმული) შედეგების გამოქვეყნება. ასევე შესაძლოა, მკვლევარებს გაუჭირდეთ მონაწილეებთან „ორმაგ ურთიერთობასთან“ გამკლავება, როცა მკვლევარი მონაწილის მეგობარი და კოლეგაც არის. მიუხედავად იმისა, რომ ეთიკური კოდექსები უმეტესად უარყოფითად არიან განყობილნი „ორმაგი ურთიერთობების მიმართ“, განსაკუთრებით, მცირე ჯგუფებში, ამის თავიდან არიდება ძალიან რთულია.

მკვლევარის მეგობრებსა და კოლეგებს შესაძლოა გაუჭირდეთ კვლევაში მონაწილეობაზე უარის თქმა. ამ დროს კი რთულია, დაიცვა მონაწილეების პირადი ინფორმაცია და კონფიდენციალობა და განაცალკევო ორი სხვადასხვა ურთიერთობის შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია. ზიანის მიყენების დიდი რისკია „დევიაციური ქცევების“ (მაგალითად, ნარკოტიკის მოხმარება, ოჯახური ძალადობა და სარისკო სქესობრივი ქცევა) შესწავლისას. როგორც აღვნიშნეთ, მკვლევარმა სათანადოდ უნდა გათვალოსკვლევის ლგბტქ მოსახლეობის წინააღმდეგ გამოყენების პოტენციალი.

კვლევის ეთიკა ასევე მკვლევარის უსაფრთხოებას და კვლევის პროცესში მკვლევარისთვის ზიანის მიყენების საშიშროებას მოიცავს. ბევრი ლგბტქ მკვლევარი კვლევის განმავლობაში ჰეტეროსექსიზმს განიცდის და სექსუალობის საკითხით დაინტერესებული მკვლევარები ხშირად არიან „უწესო ქცევისათვის“ უსამართლო ბრალდებების პოტენციური მსხვერპლნი. ეთიკური ნორმების სიღრმისეულად დაცვის მრავალი მაგალითიც არსებობს, როცა მკვლევარმა დიდი ძალისხმევა გაიღო მონაწილეების დასაცავად. თუ ლგბტქ ფსიქოლოგიაში კვლევის ჩატარებას აპირებთ, ჩვენი რჩევაა, მხედველობაში მიიღოთ ამ თავში განხილული საკითხები და ლგბტქ პოპულაციის კვლევის კარგი მაგალითი შექმნათ.

პოზიტივისტურ-ემპირიული მიდგომის დომინანტობა ასევე იმას ნიშნავს, რომ ძალიან ცოტა ანალიტიკური განხილვაა რაოდენობრივი კვლევების უპირატესობისა და მისი დასკვნების შესახებ. თვისებრივ და კრიტიკულ მეცნიერებს, მათი „ნორმიდან გადახრილობის“ გამო, ხშირად უწევთ მეინსტრიმ ფსიქოლოგიის მიერ უარყოფის, მათი ფსიქოლოგიური მიდგომის ეჭვქვეშ დაყენებისა და თვისებრივი და კრიტიკული მეთოდების უპირატესობების ახსნა. ამ დროს ნორმაში მოქცეულებს არ სჭირდებათ საკუთარი პოზიციისა და საკუთარი დასკვნების განმარტება. სასურველია, მეინსტრიმ ფსიქოლოგები უფრო კრიტიკულად უდგებოდნენ მეცნიერებას და თვისებრივ და რაოდენობრივ, მეინსტრიმ და კრიტიკულ მეცნიერებს შორის უფრო ღია დიალოგი იყოს.

ამ თავში:

კითხვები განხილვისათვის და საკლასო სავარჯიშოები

რა გზებით ახდენს მკვლევარის პირადი შეხედულებები გავლენას კვლევაზე? დადებითად მოქმედებს ეს კვლევის შედეგებზე თუ უარყოფითად?

ამ თავში ვისაუბრებთ ლგბტქ თემს შიგნით არსებულ მრავალფეროვნებასა და იმ განსხვავებულ იდენტობებზე, რომლებიც ლგბტქ ადამიანებს შეიძლება ჰქონდეთ. ეს თავი ერთგვარი ხიდია სამ საწყის თავს შორის, რომლებიც ერთად წარმოადგენენ ლგბტქ ფსიქოლოგიას, როგორც სფეროს, და მისი ძირითადი თეორიული და მეთოდოლოგიური საკითხების მიმოხილვას. წიგნის დანარჩენი ნაწილი შეეხება ლგბტქ ფსიქოლოგიის საკვანძო საკითხებს.

ლგბტქ თემში მრავალფეროვნებისადმი ყურადღების მიპყრობა მნიშვნელოვანია იმიტომ, რომ ეს საშუალებას გვაძლევს, გავაცნობიეროთ ის შეზღუდვები, რომლებსაც წარმოშობს ერთი კონკრეტული საკვლევი ფსიქოლოგიური მოდელისა და პრაქტიკის მიყენება ადამიანთა ჯგუფის მთელი სპექტრისადმი. მიუხედავად იმისა, რომ ამ წიგნში გამოყენებული მასალა ძირითადად თეთრკანიანი, საშუალო კლასის გეი და ლესბოსელი მკვლევარების მიერ არის შედგენილი, ჩვენ ვაცნობიერებთ იმ ფაქტს, რომ ამ ჯგუფის გამოცდილება არ ასახავს ყველა ლგბტქ ადამიანის გამოცდილებას. ამასთან ერთად, მართებული არ იქნებოდა, გვეთქვა, რომ გეები და ლესბოსელები ერთად თანმიმდევრულ, შეწყობილ და ერთიან ჯგუფს წარმოადგენენ. ამ თავში ჩვენ განვიხილავთ ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებათა ფართო სპექტრს და მიმოვიხილავთ იმ მწირ ფსიქოლოგიურ კვლევებს, რომლებიც ამ სფეროში არსებობს. ასევე, განვიხილავთ კვლევებს ისეთი სფეროებიდან, როგორიც არის სოციოლოგია, ფემინიზმი და ქვიარ თეორია. ჩვენ ასევე ხაზს ვუსვამთ იმის საჭიროებას, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგებმა გადასინჯონ ფსიქოლოგიის ძირეული დებულებები/დაშვებები (მაგ. თეთრკანიანობის ნორმა, საშუალო კლასის ჰეტეროსექსუალობა) და იკვლიონ მათი უარყოფითი გავლენა ამ დისციპლინაში არსებული ცოდნის განაცხადებზე. ჩანართი 4.1. გვიჩვენებს მაგალითს იმისა, თუ რა გავლენა მოახდინა ლგბტქ თემს შიგნით განსხვავებულობის უგულვებელყოფამ ლგბტქ ფსიქოლოგიურ კვლევაზე, რომელიც მუდმივად ახდენს რასისა და კულტურის ირგვლივ არსებული პრობლემური სოციალური ნორმების რეპროდუქციას.

იმისათვის, რომ მკითხველმა კარგად გაიგოს ლგბტქ თემს შიგნით არსებული განსხვავებულობა, ჩვენ გამოვყოფთ განსხვავებულობის რვა ურთიერთგადამფარავ სფეროს. ამ თავის კითხვისას აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოთ თითოეული ამ სფეროს გავლენა როგორც ერთმანეთზე (მაგ. როგორ შეიძლება კლასი და რასა გადაიკვეთოს და განაპირობოს/ფორმა მისცეს არაჰეტეროსექსუალი ადამიანებისათვის ჰეტეროსექსიზმის გამოცდილებას?), ასევე წიგნში განხილულ უფრო ფართო საკითხებზე (მაგ. როგორ შეიძლება შეზღუდული უნარების მქონე ლგბტქ ადამიანების რომანტიკული/სექსუალური ურთიერთობის გამოცდილება განსხვავდებოდეს სხვა სრულუნარიანი ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებისგან?) მთელს წიგნში აქტიურად ვიყენებთ ურთიერთგადაკვეთის - ინტერსეციონალურობის - ცნებას იმის ხაზგასასმელად, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგიამ აუცილებლად უნდა იკვლიოს სხვადასხვა გზა, რომლის მეშვეობითაც ადამიანები ჩასმულები არიან დომინანტურ სოციალურ კატეგორიებში (იხ. თავი 11). ამ კონცეპტს ასევე ვიყენებთ იმის ცხადყოფისთვის, რომ სხვადასხვა იდენტობა ერთმანეთისაგან იზოლირებულად არ განიხილება. ისინი წარმოადგენენ ურთიერთგადამფარველ კატეგორიებს, რომლებიც ერთობლიობაში სპეციფიკურ მსოფლიო გამოცდილებებს წარმოქმნიან. ეს მნიშვნელოვანი მიდგომაა ლგბტქ ადამიანების გამოცდილების გასაგებად იმიტომ, რომ თუკი ჩვენ მხოლოდ სექსუალურ და გენდერულ იდენტობებს მივაპყრობთ ყურადღებას, შევზღუდავთ ჩვენს უნარს ლგბტქ თემის, მის მთელ მრავალფეროვნებას, უფრო კომპლექსურ და ურთიერთგადამფარავ საჭიროებებს შევეხოთ.

ჩვენ ასევე გვსურს, მოვუწოდოთ მკითხველს, დაფიქრდეს, თუ როგორ უკავია ლგბტქ თემში ზოგიერთ ქვეჯგუფს უფრო დიდი ძალაუფლების პოზიცია სხვა ჯგუფებთან შედარებით. ლგბტქ თემი საზოგადოების ისეთივენაწილია, როგორც ნებისმიერი სხვა ჯგუფი - ის მოიცავს შეხედულებების ფართო სპექტრის მქონე ადამიანებს, რომელთა ნაწილიც ხშირად არ ემთხვევა იმ „პროგრესულ“ ან „რადიკალურ“ შეხედულებებს, რომლებსაც ბევრი მიაწერს ლგბტქ ადამიანებს. ლგბტქ თემის მრავალფეროვნების შესწავლისას ჩვენ ვსვამთ კითხვას: როგორ და რატომ ხდება ისე, რომ ზოგიერთი ლგბტქ ადამიანი უფრო მეტი პრივილეგიით სარგებლობს სხვა ლგბტქ ადამიანებთან შედარებით, რომლებიც უფრო მეტად არიან ამ პრივილეგიებს მოკლებულნი? პრივილეგიისა და ხელმოკლეობის გადაკვეთის გაგება ამ თავის ცენტრალური თემაა.

ვიქტორია კლარკი და ელისაბედ პილი (Clarke and Peel, 2007b) ამტკიცებენ, რომ გენდერი ლგბტქ ადამიანების კვლევებიდან ხშირად გამოტოვებულია. ეს ნაწილობრივიმიტომ ხდება, რომ ლგბტქ ფსიქოლოგია ფოკუსირდება ლესბოსელებსა და გეი კაცებზე. იმის გამო, რომ ლესბოსელები და გეები სექსუალურ და ემოციურ ურთიერთობას თავისივე სქესის/გენდერის ადამიანებთან ამყარებენ, დაშვებულია, თითქოს ერთსქესიან ურთიერთობებში არავითარი გენდერული განსხვავება არ არსებობს. ეს დაშვება ხშირად მოიხსენიება, როგორც ლგბტქ ურთიერთობების „გენდერისგან დაცლილი“ მოდელი (იხ. ჩანართი 4.2.). ამასთან ერთად ლესბოსელები და გეები ხშირად განიხილებიან, როგორც ჰომოგენური ჯგუფი, რომლის წევრებსაც ერთმანეთთან მსგავსი სექსუალობა აკავშირებს. მსგავსი დაშვებები პრობლემურია რამდენიმე მიზეზის გამო:

ეს მაგალითები (და ასეთი კიდევ ბევრია), გვიჩვენებს, რომ გენდერის განსხვავებული გამოცდილების აღიარება ლგბტქ თემში განსხვავებულობის გასაგებად ცენტრალური მნიშვნელობისაა. ახლა ამ გენდერული გამოცდილებიდან ზოგიერთს უფრო დეტალურად განვიხილავთ.

ფემინისტმა მკვლევარებმა დიდი ხნის წინ აღნიშნეს, თუ როგორ ზეგავლენას ახდენს გენდერული ნორმები ყველა ადამიანის ცხოვრებაზე, იქნება ეს ქალებისათვის პრივილეგიების ჩამორთმევა თუ კაცებისათვის ამ პრივილეგიების მინიჭება (იხ. თავი 2). ლგბტქ თემში, მიუხედავად იმისა, რომ „თემის“ ცნება თითქოსდა აღწერს ინკლუზიურ და უსაფრთხო გარემოს ყველა ლგბტქ ადამიანისთვის, ხშირად ხდება ისე, რომ ასეთი სივრცე ფართო საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი გენდერული დინამიკის რეპროდუქციას ახდენს, სადაც კაცის ხმები და საჭიროებები ქალისაზე მაღლა დგას (მაგ. იხ.: Humphrey, 2000). როდესაც გეი კაცების გამოცდილება განზოგადებულია ყველა ლგბტქ ადამიანის გამოცდილებაზე საუბრისას, ან, როდესაც ლგბტქ კვლევა ფოკუსირებულია უპირველეს ყოვლისა გეი კაცების ცხოვრებაზე, ჩვენ შეგვიძლია, დავინახოთ, რომ გენდერული განსხვავებები და კაცებით დომინირებულ საზოგადოებაში ცხოვრების გავლენა სწორედაც რომ აყალიბებს ლგბტქ თემსა და ლგბტქ ფსიქოლოგიას.

ლგბტქ თემში განსხვავებულობის სხვა მაგალითი არის უთანასწორობა, რომელიც არსებობს ბისექსუალ და ლესბოსელ დედებსა და ბისექსუალ და გეი მამებს შორის. საერთაშორისო გეი და ლესბოსური ასოციაციის (ILGA, 1998) ანგარიშში ნათქვამია, რომ ლესბოსელი დედები (მარტოხელა თუ წყვილში მყოფი) ხშირად საგრძნობ ეკონომიკურ სირთულეებს განიცდიან იქიდან გამომდინარე, რომ ქალებს, ზოგადად, ჯერ კიდევ ნაკლებს უხდიან, ვიდრე კაცებს და მათ მაღალანაზღაურებადი სამუშაოს შოვნის შედარებით ნაკლები შესაძლებლობა გააჩნიათ (იხ. ასევე თავი 8). გამოდის, რომ ორი მშობლისაგან შემდგარ ლესბოსურ ოჯახს, საშუალოდ, ექნება უფრო დაბალი კომბინირებული საერთო შემოსავალი, ვიდრე ორი მშობლისაგან შემდგარ ჰეტეროსექსუალურ ან ორი მშობლისაგან შემდგარ გეი ოჯახს. ამის მსგავსად, გეი მამებს ხშირად უწევთ შვებულების აღება ბიოლოგიური შვილების ყოლის პროცესში; თუმცა ეს, როგორც წესი, მოკლე დროით ხდება და შედარებით ცუდ ზეგავლენას ახდენს სამომავლო დასაქმების შესაძლებლობებზე, ვიდრე ლესბოსელი დედების მიერ მოთხოვნილი სადეკრეტო შვებულება. ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია იმისა, თუ როგორ წარმოქმნის რეალურ უთანასწორობას გენდერული განსხვავებები ლესბოსელებისა და გეების ეკონომიკურ უსაფრთხოებაში.

ასევე მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ გეი კაცები არ იმყოფებიან „გენდერს მიღმა“; გენდერული ნორმებიც გეი კაცების ცხოვრებაზე ისეთივე გავლენას ახდენენ, როგორსაც სხვა ადამიანების ცხოვრებაზე. მაგალითად, ხშირად მიიჩნევა, რომ გეები ეწინააღმდეგებიან მასკულინობის კონვენციურ ნორმებს (ფემინურობისა და Camp-ის მეშვეობით); თუმცა ამერიკელმა ფსიქოლოგმა გრეგორი სიმონსენმა და მისმა კოლეგებმა (2000) აღმოაჩინეს, რომ თეთრკანიანი, საშუალო კლასის გეი მონაწილეები მასკულინობის ნორმებთან დაკავშირებული ზეწოლისგან სულაც არ იყვნენ თავისუფალნი, ისევე როგორც ჰეტეროსექსუალი კაცები. ეს ზეწოლა უკავშირდებოდა პირად წარმატებას, ძალაუფლების განმტკიცებას, ემოციურ ავტონომიას/განცალკევებას და სამსახურსა და სახლში ურთიერთობებს. გეი კაცებს, რომლებსაც ზეწოლა აიძულებდათ დამორჩილებოდნენ მასკულინობის ამ ნორმებს, უფრო მაღალი სიბრაზის, შფოთვისა და დეპრესიის მაჩვენებლები ჰქონდათ, ვიდრე იმ გეებს, ვისაც არ უწევდა ამ ნორმებთან მორგება.

ბისექსუალი წყვილების კვლევაში, ავსტრალიელმა სოციოლოგმა კირსტენ მაკლინმა (2004) გამოავლინა, რომ არამონოგამურობისადმი მიმღებლობა ბისექსუალურ ურთიერთობებში ხშირად იყო განპირობებული გენდერით. ზოგიერთი პარტნიორი მზად იყო, მოლაპარაკებაზე წამოსულიყო ღია ურთიერთობასთან დაკავშირებით, მაგრამ გენდერული შეზღუდვების ხარჯზე. მაგალითად, ზოგიერთი ბისექსუალი ქალი, რომლებიც კაცთან იყვნენ ურთიერთობაში, მზად იყო, მათ პარტნიორებს სექსი კაცებთან ჰქონოდათ, მაგრამ არა სხვა ქალებთან. ამის მსგავსად, ბისექსუალი კაცები, რომლებიც ამჟამად ქალი პარტნიორი ჰყავდათ, მზად იყვნენ, მას სხვა ქალებთან ჰქონოდა სექსი, მაგრამ არა სხვა კაცებთან.

დაშვება იმის შესახებ, რომ ლგბტქ ურთიერთობები იერარქიულ გენდერულ დაყოფას არის მოკლებული და შესაბამისად ძალაუფლებრივი განსხვავებების ირგვლივ არ არის აგებული, ოჯახში ძალადობას ეხება. კვლევები სულ უფრო და უფრო ხშირად ადასტურებს არა მხოლოდ იმას, რომ ოჯახური ძალადობა ზოგიერთ ლესბოსურ და გეი ურთიერთობაშიც ხდება (Renzetti and Miley, 1996), არამედ, იმასაც რომ ჰომოფობიის შიში ხშირად განაპირობებს ძალადობის მსხვერპლთა მიერ პოლიციაში განცხადებისგან თავშეკავებას (Burke and Follingstad 1999). ამასთანავე, ერთსქესიან წყვილებში ძალადობის მაგალითები შეიძლება განსხვავდებოდეს ჰეტეროსექსუალი წყვილების მაგალითებისგან, სიმართლე კი ის არის, რომ ძალადობას ადგილი აქვს ლგბტქ თემს შიგნით და იმის დაშვებას, რომ ერთსქესიან ქორწინებაში ძალაუფლებრივი დიფერენციაცია არ ხდება, ხშირად შედეგად ის მოჰყვება, რომ ძალადობის ფაქტები უგულვებელყოფილი რჩება.

შეჯამებისთვის, გენდერი კომპლექსურად მოქმედებს ლგბტქ თემებში. ამიტომაც, მნიშვნელოვანია:

იდენტობის კატეგორია „ბისექსუალობა“ აღნიშნავს ძალიან ბევრ განსხვავებულ რამეს იმ ადამიანებისათვის, ვინც თავს ბისექსუალს უწოდებს. მაგალითად, აქ შედიან ადამიანები, რომლებსაც:

ამ წიგნში, უპირველეს ყოვლისა, ბისექსუალობა გვესმის, როგორც ვალიდური და ხშირად დროში გაშლილი იდენტობა, რომელიც არ წარმოადგენს გარდამავალ ფაზას ჰეტეროსექსუალობასა და ლესბოსურ ან გეი იდენტობას შორის. თუმცა, ჩვენ ასევე ვაღიარებთ, რომ ზოგიერთი გეი და ლესბოსელი, ქამინგ აუთის პროცესში, საკუთარ თავს ბისექსუალს უწოდებს (იხ. თავი 7). ბისექსუალობის მდგრად იდენტობად განხილვით ჩვენ არ ვამტკიცებთ იმას, რომ ბისექსუალობის მხოლოდ ერთი განცდა არსებობს; ზოგიერთი ადამიანები ბისექსუალობას განიცდიან, როგორც მოქნილ და ცვალებად იდენტობას, რომელიც მკაფიო განსაზღვრებას ეწინააღმდეგება. ჩვენ უფრო იმის თქმა გვსურს, რომ ბისექსუალობა ლეგიტიმური იდენტობაა. იგი ბისექსუალი ადამიანებისათვის ასახავს მათ ნამდვილ მიზიდულობას ადამიანების განსხვავებული სპექტრისადმი. ბისექსუალობის განსხვავებული მნიშვნელობები და გამოცდილებები ბისექსუალი ადამიანების გამოცდილებათა აღწერის კუთხით, ცხადყოფს დომინანტური იდენტობის კატეგორიების შეზღუდვებს (Collins, 2004).

ბისექსუალი ადამიანები ხშირად განიცდიან მარგინალიზაციას ლგბტქ კვლევასა და თემში (Fox, 1995). მაგალითად, ზოგიერთმა ლესბოსელმა და გეიმ გამოთქვა საყვედური, რომ ბისექსუალობასა და ბისექსუალურ ნარატივებზე ყურადღების გამახვილება ლესბოსური და გეი გამოცდილებების უგულვებელყოფას გამოიწვევდა (Weiss, 2004). ზოგიერთი ლესბოსელი ფემინისტი ბისექსუალობას განიხილავდა, როგორც იმ პოლიტიკური ვალდებულების მაკომპრომენტირებელფენომენს, რომელსაც ბევრი ლესბოსელი პატრიარქატთან საბრძოლველად მიმართავს (Ault, 1994). მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ გვესმის იმ გეებისა და ლესბოსელების წუხილი, რომლებსაც ბისექსუალობის კატეგორიის გამო თავი საფრთხეში უგრძვნიათ (იქნება ეს იმიტომ, რომ ეს კატეგორია ჰომოსექსუალობისა და ჰეტეროსექსუალობის დიქოტომიას აყენებს ეჭვის ქვეშ ან იმიტომ, რომ ლესბოსელი ფემინისტების პატრიარქატთან ბრძოლის მეთოდებს უთხრის ძირს), მაგრამ ჩვენ მაინც ღირებულად მიგვაჩნია ბისექსუალი ადამიანების ხმები და გამოცდილება. კიდევ ერთი ბრალდება, რომელსაც ბისექსუალ ადამიანებს უყენებენ ხოლმე, არის ის, რომ მათი სექსუალური ურთიერთობები და პრაქტიკები თავისთავად პრომისკუიტეტისკენ არის მიმართული და არასტაბილურია. ასეთი ბრალდებები სულ უფრო ხშირად ჩნდება ბისექსუალი ადამიანების ცხოვრების კვლევაში. ბისექსუალურ ურთიერთობებში, რომლებიც არამონოგამიური ან პოლიამურულია, კვლევა გვკარნახობს, რომ ბისექსუალი ადამიანების უმეტესობა ღიად განიხილავს თანხმობას და აქვს საკმაოდ მკაფიო ზღვარი მრავალრიცხოვან პარტნიორებთან მიმართებაში (იხ. თავი 8). კვლევა ასევე მიგვითითებს, რომ ბევრი ბისექსუალი ადამიანი ჩაბმულია ერთგულ, მონოგამურ ურთიერთობებში (საპირისპირო ან თავისი სქესის პარტნიორთან), რომლებშიც მათი ბისექსუალობა აღიარებული და პატივცემულია (McClean, 2004).

რა თქმა უნდა, პრომისკუიტეტის ბრალდების უარყოფისას ფრთხილად უნდა ვიყოთ და არ უნდა დავიწყოთ იმის მტკიცება, რომ ყველა ბისექსუალი ადამიანი მონოგამურ ურთიერთობაშია. ნაწილობრივ, მიზეზი იმისა, რომ „პასუხისმგებლობიანი არა-მონოგამია“, - ის არის, რომ ბევრი ბისექსუალი ადამიანისათვის „ბისექსუალური იდენტობა“ შემზღუდველია. ეს იმიტომ ხდება, რომ ბისექსუალობა ნიშნავს გენდერისა და სექსუალობის ვიწრო კატეგორიებს მიღმა გასვლისადმი ვალდებულების აღებას, რაც ტიპურად მონოგამიის საკითხებსაც უკავშირდება (Klesse, 2007).

იმ ფენომენთან, რომელსაც ბიფობია ეწოდება, ბრძოლა მნიშვნელოვანია, რადგან კვლევა გვეუბნება, რომ მსგავსი მარგინალიზაცია ძალიან უარყოფით გავლენას ახდენს ბისექსუალი ადამიანების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. მაგალითად, ბისექსუალი ადამიანები მუდამ იძულებულები არიან, დაიცვან საკუთარი ცხოვრება და „ქამინგ აუთი“ გააკეთონ, როგორც ბისექსუალებმა, მაშინაც კი, როცა ჰეტეროსექსუალურ ურთიერთობაში იმყოფებიან (Page, 2004). თუმცაღა, ზოგიერთმა ბისექსუალმა შესაძლოა, დისკრიმინაციის შიშით, საკუთარი ბისექსუალობის დამალვა არჩიოს (McClean, 2008).

საერთო ჯამში, ბისექსუალი ადამიანების ცხოვრების გასაგებად, ჩვენ უნდა:

დღემდე ისე ხდება, რომ ტრანსი და ქვიარ ადამიანების გამოცდილებას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება ლგბტქ ფსიქოლოგიაში. ამის ერთ-ერთი მიზეზი ის არის, რომ ამ ორი ჯგუფის აღწერილობა მუდმივად იცვლება როგორც სოციალურ ნორმებთან მიმართებაში, ასევე იმაში თუ როგორ აღწერენ ტრანსი და ქვიარ ადამიანები საკუთარ თავს. ადამიანების ზოგიერთი ჯგუფი, რომელიც შეიძლება თავს ქვიარად ან ტრანსად აღიქვამდეს, შეიძლება მოიცავდეს:

ადამიანებს, რომლებიც საკუთარ თავს არ მიაკუთვნებენ არც ერთ დომინანტურ მასკულინურ/ფემინურ გენდერულ იდენტობას (მაგ. ბუჩი ლესბოსელები, ადამიანები, რომლებიც თავს „enderqueer“ უწოდებენ)

ქვიარ და ტრანს იდენტობებზე საუბრისას, მნიშვნელოვანია გავითავისოთ, რომ გენდერი და სექსუალობა სხვადასხვა კულტურაში სხვადასხვაგვარად არის გაგებული. როგორც მეორე თავში აღვნიშნეთ, ზოგიერთი მკვლევარი ამბობს, რომ სექსუალური და გენდერული იდენტობის განცალკევება (ანუ ადამიანების ტრანსებად და ასევე ჰეტეროსექსუალებად, ლესბოსელებად, გეებად ან ბისექსუალებად დახარისხება) შეიძლება უმეტესწილად დასავლური კულტურის ფენომენი იყოს (McLelland, 2003). მაგალითად, ამერიკელი ანთროპოლოგი შერინ გრემი (2004) წერს, სამხრეთ სულავესის, ინდონეზიის ადამიანების გამოცდილებაზე, რომლებსაც „კაცის სხეული“ აქვთ, მაგრამ საკუთარ თავს კაცებთან არ აიგივებენ, თუმცა არც ქალობისკენ ისწრაფვიან. ისინი საკუთარ თავს „კალაბაის“ (ან „კალალაის“ იმათ შემთხვევაში, ვისაც ქალის სხეული აქვს) უწოდებენ. ადამიანთა ეს ჯგუფი ხშირად ითავსებს მრავალრიცხოვან (ნორმატიულად დეფინირებულ, განსაზღვრულ) ურთიერთობას კაცებთან და ქალებთან და პოტენციურად შეიძლება შვილებიც ჰყავდეთ, იქორწინონ კიდეც, რაც არ არის დანახული, როგორც მათი გენდერისა და სექსუალობის გამოხატვის წინააღმდეგობრიობა.

სიტყვა „ქვიარის“, როგორც იდენტობის კატეგორიის გამოყენება, ერთ-ერთი იარაღია, რომლის მეშვეობითაც დასავლეთის კულტურებში მცხოვრებმა ადამიანებმა არსებული გენდერული და სექსუალობის კატეგორიების გადამუშავება სცადეს. ადამიანები, რომლებიც თვითიდენტიფიცირებას ქვიართან ახდენენ, შეიძლება ეწინააღმდეგებოდნენ სოციალურ მოლოდინს, ერთი კონკრეტული გენდერული იდენტობა და სექსუალობა მიიღონ, და შეიძლება იმოძრაონ იმ ნორმებს მიღმა, რაც სექსუალობისა და გენდერის ირგვლივ არსებობს. ქვიარის ასეთი გაგება ასევე შეიცავს ტრანსი ადამიანების ცხოვრების შესახებ ახალ ნარატივებს, რომელთაგან ზოგიერთი მიზნად ისახავს, განივითაროს „ტრანსგენდერი იდენტობა“, იმის ნაცვლად, რომ თავიანთი გენდერული გამოცდილების შესაბამისი გენდერული იდენტობა და სხეული აითვისონ (Bockting et al., 2004). ტრანსი და ქვიარ ადამიანები მოწინავე ადგილზე დგანან სხეულსა და იდენტობის შესახებ საუბრის ახალ მეთოდებში, როგორიც არის, მაგალითად, ალტერნატიული პირის ნაცვალსახელების გამოყენება იმ ადამიანებისა და იდენტობების აღსაწერად, რომლებიც უშუალოდ არც ქალად და არც კაცად არ იდენტიფიცირდებიან (მაგალითად, “zee” და “hir”; იხ. Clarke and Braun, 2009). მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანია გავაცნობიეროთ, რომ არსებობს ბევრი ადამიანი, რომელსაც სურს მთლიანად აითვისოს მის გენდერულ იდენტობასთან შესაბამისი სხეულებრივი იდენტობა (Denny, 2004; Seil, 2004). ბევრი ტრანს ადამიანი საკმაოდ მკაფიოდ საუბრობს იმაზე, რომ ნორმატიული სქესობრივი იდენტობის ათვისება სურს ტრანზიციის შემდეგ (მაგ. ტრანსი ქალი, რომელიც საკუთარ თავსჰეტეროსექსუალ ქალად აღიქვამს), თუმცა ბევრი ტრანსი ადამიანი ასევე არაჰეტეროსექსუალად მიიჩნევს თავს. როგორც მეორე თავში აღვნიშნეთ, ტრანს და ქვიარ ადამიანებმა ლგბტქ თემში სადავო ადგილი დაიკავეს. ზოგიერთმა ლესბოსელმა ფემინისტმა ხელი კრა ტრანსგენდერი ადამიანების იდენტობის მოთხოვნას და განაცხადა, რომ ტრანსი ქალები „პატრიარქატის იარაღია“ იმის გამო, რომ ისინი დაბადებით ქალებისთვის განკუთვნილ სივრცეებსა და თემებს ისაკუთრებენ და აძლიერებენ პრობლემატურ სტერეოტიპებს ფემინურობასა და მასკულინურობის შესახებ. გარდა ამისა, მიიჩნევა, რომ ამ პროცესებს ეხმარება და აქეზებს სამედიცინო სისტემა, რომელიც (დაბადებით) ქალთა სხეულების (Raymond, 1979) მართვაზეა ფოკუსირებული. სხვა ფემინისტები (როგორც ბიოლოგიური, ისე ტრანსი ქალები), აღნიშნავენ იმის მნიშვნელობას, რომ ტრანსი ადამიანების გამოცდილებას, ტრანსპოზიტიური ფემინისტური ანალიზის განვითარებასა და ტრანსი ადამიანების ცხოვრებაში ღირებულება უნდა მივანიჭოთ (Weiss, 2004).

როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, ზოგიერთი ლესბოსელი ფემინისტი ასევე აკრიტიკებდა ქვიარ თეორიასა და ქვიარ აქტივიზმს (მაგ. ჯეფრისი, 2004). თუმცა, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ ყველა ფემინისტი არაა კრიტიკული ტრანსი და ქვიარ ფენომენის მიმართ და ზოგიერთ მათგანს მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის ტრანსი და ქვიარ ადამიანებისა და ტრანსი და ქვიარ გენდერისა და სექსუალობის ახსნაში (Johnson 2007; Speer and Green, 2007). იხ. ჩანართი 4.3 ბრიტანელი ფსიქოლოგისა და მთავარი მკვლევარის სიუზან სპირის ნამუშევრის შეჯამებისთვის გენდერული იდენტობის კლინიკაში ექიმსა და პაციენტს შორის ურთიერთობის შესახებ.

როდესაც საქმე გვაქვს ტრანსი და ქვიარ ადამიანების ცხოვრებასა და გამოცდილებასთან, მნიშვნელოვანია, რომ:

სოციალურ კლასს მნიშვნელობათა ფართო სპექტრი გააჩნია. ზოგიერთ ქვეყანაში, როგორიც არის ავსტრალია და ამერიკის შეერთებული შტატები, იგი გაგებულია, როგორც წესი, როგორც „სოციო-ეკონომიკური სტატუსის“ სინონიმი (ე.ი.: ინდივიდების შესაბამისი სოციალური პოზიცია, რომელიც მათ პირად შემოსავალში განსხვავებებზეა დამოკიდებული). ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში, მაგალითად გაერთიანებულ სამეფოში, სოციალურ კლასს უფრო ფართო მნიშვნელობა გააჩნია და ადამიანების ფონს, მათ ღირებულებებს, კონსუმერიზმის პრაქტიკებსა და სხვა ქცევებს უკავშირდება (ზოგიერთ შემთხვევაში, სოციალურ კლასს ძალიან მცირე კავშირი აქვს შემოსავალთან). როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, სოციალური კლასი ლგბტქ ფსიქოლოგიის დისკუსიებში გამოტოვებულია (Clark and Peel 2007b). როგორც წესი, ის მხოლოდ ნახსენებია, როდესაც საკვლევი ჯგუფი წარმოადგენს „მეტწილად საშუალო კლასს“, მაგრამ ასეთი კვლევები არ განიხილავს ხოლმე იმას, თუ როგორ გავლენას ახდენს სოციალური კლასი მონაწილეთა ცხოვრების ჩამოყალიბებაზე. გარდა ამისა, როცა ფსიქოლოგიური კვლევა (ლგბტქ ფსიქოლოგიური კვლევის ჩათვლით) განიხილავს სოციალურ კლასს, ის იშვიათად სწავლობს განსხვავებულობას სოციო-ეკონომიკურ სტატუსში და მის გავლენას ლგბტქ თემს შიგნით. როგორც ასეთი, ეს სექცია ფოკუსირდება ძირითადად კლასზე სოციო-ეკონომიკური სტატუსის თვალსაზრისით, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ლგბტქ ადამიანებზე კლასისა და მისი გავლენის უფრო ფართო გაგებას ვაცნობიერებთ.

ზოგიერთი საკვანძო აღმოჩენა, რომელიც ცხადყოფს სოციო-ეკონომიკურ სტატუსში უთანასწორობის გავლენას ლგბტქ თემზე, გვხვდება უსახლკარობის გამოცდილების კვლევებში, განსაკუთრებით ახალგაზრდა ლგბქტ ადამიანების შემთხვევაში (Corchan et al., 2002) და ტრანსგენდერ ადამიანებზე გაკეთებულ კვლევებში (Sakamoto et al., 2009). ამ კვლევამ გამოავლინა, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოების კუთხით არსებული უთანასწორობა იწვევს ლგბტქ ადამიანების მიერ განცდილ მენტალური და ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემათა მზარდ მაჩვენებელს იმ ადამიანებთან შედარებით, ვინც უსაფრთხო და სტაბილურ პირობებში ცხოვრობს. უსახლკარო ლგბტქ ადამიანები ასევე მოწყვლადნი არიან ძალადობისადმი და უფრო ხშირად ებმებიან ისეთ საქმიანობაში, როგორიც არის პროსტიტუცია ან სარისკო სექსუალური ქცევები, რომლებსაც შეუძლიათ საფრთხეში ჩააყენონ მათი კეთილდღეობა.

ინდივიდის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი დიდად არის განპირობებული მისი დასაქმების შესაძლებლობებით. კვლევა ლგბტქ ადამიანების დასაქმების შესაძლებლობებზე გვიჩვენებს, რომ სამუშაო ადგილზე გამეფებული ჰეტეროსექსიზმის გამო ზოგიერთი ლგბტქ ადამიანი არჩევს, არ გააკეთოს ქამინგ აუთი დამქირავებელთან ან/და თანამშრომლებთან, ხოლო სამსახურში საკუთარი სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის დამალვა შეიძლება სტრესულად განიცდებოდეს (Hewitt, 1995). ამერიკაში მოღვაწე ეკონომისტი, ლი ბედჯეტი (1995) გვეუბნება, რომ ლგბტქ ადამიანებმა, რომლებიც სამსახურში ქამინგ აუთს აკეთებენ, შეიძლება დაწინაურების შანსი დაკარგონ, ან სამსახური დაკარგონ და შეიძლება სამუშაო ადგილზე მტრულ განწყობასაც წააწყდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრ ქვეყანაში დღეს არსებობს კანონმდებლობა, რომელიც იცავს ლგბტქ ადამიანებს სამუშაო ადგილზე, კვლევებში მაინც ჩნდება იმის სამხილები, რომ ეს ადამიანები საკუთარი იდენტობის გამო სამსახურში მტრულ განწყობას აწყდებიან (Miller and Higgins 2006), ხოლო მტრულობის გამოცდილება ხშირად სოციო-ეკონომიკურ სტატუსთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, ბრიტანელმა სოციოლოგმა ელიზაბეტ მაკდერმოტმა (2006) სამსახურში ქამინგ აუთზე ჩატარებულ კვლევაში დაადგინა, რომ არსებითი განსხვავება ჩანდა მუშა კლასისა და საშუალო კლასის წარმომადგენელი ლესბოსელების გამოცდილებაში. შეიძლება უცნაურიც არ არის, რომ ქალები, რომლებიც უფრო უსაფრთხო ფინანსურ და სოციალურ პოზიციებზე იმყოფებოდნენ, უფრო მეტად ახერხებდნენ დისკრიმინაციასთან დაპირისპირებას და ქამინგ აუთის ლეგიტიმურ შესაძლებლობად განხილვას.

ლგბტქ ადამიანებს შორის განსხვავებები სოციალურ კლასსა და სოციო-ეკონომიკურ სტატუსთან მიმართებაში მიგვითითებს, რომ მნიშვნელოვანია:

როგორც სოციალურმა თეორეტიკოსებმა და ბიოლოგებმა დიდი ხნის წინ აღიარეს, რასობრივი კატეგორიები არ წარმოადგენს უშუალო ბიოლოგიურ განსხვავებას ჯგუფებს შორის. ადამიანის გენომის რუკაზე დატანის შედეგად აღმოჩნდა, რომ განსხვავებები მიჩნეულ/ნავარაუდევ „რასობრივ ჯგუფებს“ შიგნით სცდება განსხვავებებს რასობრივ ჯუფებს შორის. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ის, რაც ისტორიულად გაგებული იყო, როგორც რასობრივი ჯგუფების სხეულებრივი ნიშანთვისება/მარკერი, უბრალოდ სხეულებრივი ტიპების კრებულებია, რომლებიც განსაკუთრებულ ლოკაციებში შეიქმნა: ისინი არ წარმოადგენს სპეციფიკურ ან განცალკევებულ რასობრივ დაჯგუფებებს (McCan et al.,2004). რასობრივი კატეგორიების მხილებასთან ერთად, მკვლევარებმა აღიარეს, რომ სხვადასხვა „რასობრივი ჯგუფისადმი“ მინიჭებული ღირებულებები (როგორიც არის, მაგალითად, გონებრივ შესაძლებლობებსა და IQ-ში ნავარაუდები განსხვავებები), კოლონიზაციის ისტორიისა და მსოფლიოში ადამიანების ერთი ჯგუფის მეორესადმი დამორჩილებისკენ მიმართული დომინაციის სხვა ფორმის პროდუქტია (Richards, 1997). გარდა ამისა, განაცხადი იმის თაობაზე, რომ რასობრივი განსხვავებები, განსხვავებულ ჯგუფებში, რეალურ განსხვავებებსა და უნარებზეა პასუხისმგებელი, არათეთრკანიან მოსახლეობაზე გამოყენებული ტესტების არასწორი გამოყენების შედეგია. ტესტებს, რომლებიც თეთრკანიან მოსახლეობაზე იყო მორგებული, არ შეეძლოთ ადეკვატურად გაეზომათ არათეთრკანიანი ადამიანების უნარები (იხ. ჩანართი 4.1).

იმ მეთოდებთან დაპირისპირება, რომელთა მეშვეობითაც რასობრივი კატეგორიები დისკრიმინაციის გასამართლებლად გამოიყენება, მნიშვნელოვანია, რადგანაც ამ კატეგორიების წარსული გაგება დაფუძნებული იყო ადამიანთა შორის განსხვავებების არასწორ ინტერპრეტაციებზე. გარდა ამისა, ამ არასწორმა ინტერპრეტაციებმა მსოფლიოსათვისძალიან საზიანო და საშიში შედეგები გამოიღო. მაგალითად, აშშ-ში მონობის გასამართლებლად რასობრივი კატეგორიები გამოიყენებოდა, სადაც აფრიკელი ადამიანები დანარჩენ ადამიანებთან შედარებით მიჩნეულნი იყვნენ დაბალ საფეხურზე მდგომ არსებებად, და შესაბამისად, საშინელი მოპყრობის მსხვერპლნი ხდებოდნენ. რასობრივი კატეგორიები ასევე გამოიყენებოდა კოლონიზაციის გასამართლებლად, სადაც ადამიანთა ჯგუფი, როგორც „უზენაესი“ რასის წარმომადგენელი, თავის თანდაყოლილ ვალად მიიჩნევდა, მკვიდრი მოსახლეობის მიწა მიეთვისებინა. რასობრივი კატეგორიები გენოციდის გასამართლებლადაც გამოიყენებოდა, მაგალითად ნაცისტურ გერმანიაში, სადაც ებრაელი ადამიანები და სხვა მარგინალიზებული კულტურული და რასობრივი ჯგუფების წევრები (მათ შორის ლესბოსელები და გეი კაცებიც) სისტემატიურ მკვლელობას ექვემდებარებოდნენ.

მიუხედავად იმისა, რომ რასობრივი კატეგორიები ისტორიულად და სოციალურად არის კონსტრუირებული, ეს კატეგორიები სხვადასხვა საშუალებით რეალურად ახდენს გავლენას ლგბტქ ადამიანების ცხოვრებაზე. რასობრივად მარგინალიზებულ ჯგუფებზე კვლავაც უარყოფით ზეგავლენას ახდენს რასიზმი, რასობრივად დისკრიმინაციული კანონების გაუქმებისა და რასობრივად მარგინალიზებული ჯგუფებისადმი დისკრიმინაციის აღმოფხვრისაკენ მიმართული სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავების მიუხედავად (Roberts, 2002). მაგალითად, ამერიკელმა ეპიდემიოლოგმა, ტოორუ ნემოტომ აღმოაჩინა, რომ ბევრი არათეთრკანიანი ტრანსგენდერისათვის ამერიკის შეერთებულ შტატებში, რასობრივი დისკრიმინაცია გამოიხატება შემოსავლისადმი შეზღუდულ მისაწვდომობაში (მაგ. დამქირავებელი არ განიხილავს არათეთრკანიან აპლიკანტებს ან სისტემატიურად უარს ეუბნება დაწინაურებაზე). შეზღუდული შემოსავალი ბევრი ადამიანისათვის შეიძლება ფულადი ანაზღაურების სანაცვლოდ დაუცველი სექსუალური კავშირის დამყარების მიზეზი გახდეს. ამან, თავის მხრივ აივ/შიდსისა და სხვა სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების გავრცელება შეიძლება გამოიწვიოს (Nemoto et al., 2004). თუკი რასობრივ კატეგორიებს შევიწროვებისა და ძალადობის ისტორიების ნაყოფად განვიხილავთ, შევძლებთ ლგბტქ ადამიანთა ზოგიერთი ჯგუფის (როგორიც არის აფროამერიკელი, ლათინოამერიკელი და აზიელი ტრანს ადამიანები, რომლებიც კომერციულ სექსში ებმებიან) ქცევა რასობრივ დისკრიმინაციასა და სოციალურ მარგინალიზაციაზე არსებულ რეაქციად დავინახოთდა არა ამ თემებს შიგნით არსებულ პათოლოგიად.

კოლონიზაციის, მონობისა და ინსტიტუციონალური რასიზმის დანატოვარი ახლაც სავალალო გავლენას ახდენს მკვიდრი მოსახლეობის წარმომადგენელ ლგბტქ ადამიანების სულიერ ჯანმრთელობაზე. მაგალითად, ამერიკელი ინდიელი ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და ტრანსგენდერი (“two-spirit” როგორც მათ თემში უწოდებენ) ადამიანები ამერიკელ ინდიელთა თემებისთვის მიწის საკუთრების ჩამორთმევის შედეგებს, როგორც თაობათა შორის ტრავმისა და ჯანმრთელობაზე უარყოფითი გავლენის (როგორსაც იწვევს ალკოჰოლის მოხმარება და თემს შიგნით ძალადობა) მთავარ კონტრიბუტორად ასახელებენ (Balsam et al., 2004).

აღსანიშნავია, რომ ლგბტქ თემი არ არის თავისუფალი რასიზმისგან. ლგბტქ თემის დომინანტი ჯგუფი (როგორც წესი, თეთრკანიანები), კვლავაც უკეთესი ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობით სარგებლობს, ვიდრე მარგინალიზებული რასობრივი ჯგუფების წარმომადგენელი ლგბტქ ადამიანები. უფრო მეტიც, ზოგიერთი თეთრკანიანი ლგბტქ ადამიანი არა მხოლოდ სარგებელს ნახულობს რასობრივ კონტექსტში ცხოვრებისგან (სადაც თეთრკანიანები რასობრივი პრივილეგიებით სარგებლობენ), არამედ თავადაც ებმება რასობრივ დისკრიმინაციაში მარგინალიზებული ლგბტქ ადამიანების წინააღმდეგ ქმედებებში (იხ. ჩანართი 4.4).

მაგალითად, ავსტრალიელი სოციოლოგი იბრაჰიმ აბრაჰამი (2009) აცხადებს, რომ ავსტრალიაში მცხოვრები ლიბანელი მუსლიმი ქვიარ ადამიანები თავად ქვიარ თემების შიგნით საგრძნობ რასიზმს განიცდიან. დისკრიმინაცია ღია შევიწროვებისა და მიუღებლობის სახეს იძენს თეთრკანიანი ლგბტქ ადამიანების მხრიდან და ასევე გამოიხატება იმის უარყოფაში, რომ ზოგიერთი ლიბანელი მუსლიმი შეიძლება საკუთარ თავს ქვიარად აღიქვამდეს. ეს ადამიანები (და ბევრი სხვა) მრავალშრიან დისკრიმინაციას განიცდიან: ისინი ხშირად უხილავნი არიან, როგორც ქვიარ ადამიანები ჰეტეროსექსისტურ საზოგადოებაში და როგორც მუსლიმი ადამიანები (უმეტესად თეთრკანიან) ლგბტქ თემებში და ასევე შეიძლება იყვნენ უხილავნი, როგორც ქვიარ ადამიანები მუსლიმ თემებში.

როდესაც განვიხილავთ რასისა და კულტურის საკითხებს ლგბტქ თემებში, მნიშვნელოვანია:

ლგბტქ ფსიქოლოგები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ „გარდაქმნის თერაპიის“ მიმდევრების კლინიკური კვლევებისა და კლინიკური პრაქტიკების დისკრედიტაციის პროცესში. ზემოხსენებული კვლევები და პრაქტიკები ამბობენ, რომ არაჰეტეროსექსუალების ჰეტეროსექსუალებად „ქცევა“ შეუძლიათ (Riggs, 2004a; ასევე იხ. თავი 1). ლგბტ ფსიქოლოგები აცხადებენ, რომ „გარდაქმნის თერაპია“ მორალურად და ეთიკურად საეჭვო რეაქციაა ჰომოსექსუალობაზე. გარდაქმნის თერაპიის ზოგიერთი დამცველი აცხადებს, რომ ლგბტქ ადამიანები საკუთარი სექსუალური ორიენტაციისა და იდენტობის გამო სტრესულ მდგომარეობაში იმყოფებიან და ამიტომ ცვლილებაა საჭირო (Nicolosi, 1991). ის, რის აღიარებასაც ეს ადამიანები ვერ ახერხებენ, არის, რომ ბევრი ლგბტქ ადამიანისათვის სტრესი ჰომოფობიურ საზოგადოებაში ცხოვრების, უფრო კონკრეტულად კი, სპეციფიკურ კონტექსტებში ცხოვრების შედეგია, სადაც გარკვეული რელიგიები არაჰეტეროსექსუალურ ქცევებსა და იდენტობებს კრძალავს. ლგბტქ ფსიქოლოგების აზრით, შესაცვლელი არა ლგბტქ ადამიანების სექსუალური და გენდერული იდენტობები, არამედ ადამიანთა ჯგუფები და ინსტიტუციებია (როგორც ზოგიერთი რელიგიური ინსტიტუცია), რომლებიც ლგბტქ იდენტობების ვალიდურობას უარყოფენ. ან, ის მაინც უნდა იქნას მიღწეული, რომ ამ ჯგუფებმა და ინსტიტუციებმა პატივი სცენ ლგბტქ ადამიანების უფლებას, იცხოვრონ თავისუფლად დევნისა და დისკრიმინაციის გარეშე.

კონვერსიული თერაპიის მიმდევართა განცხადებების კვლევა და შეწინააღმდეგება ლგბტქ ფსიქოლოგიური კვლევის მნიშვნელოვანი ასპექტია. თუმცა, ასევე, მნიშვნელოვანია იმ დადებითი გამოცდილებების შესწავლაც, რომელიც ლგბტქ ადამიანებსშეიძლება ჰქონდეთ ორგანიზებულ რელიგიასა და სულიერების სხვა ფორმებში, ისევე, როგორც ზოგიერთი ლგბტქ ადამიანის სურვილი, მიეკუთვნებოდნენ მორწმუნეთა თემს. იმ ლგბტქ ადამიანებს შორის, ვინც თავს რელიგიურად აღიქვამს, დიდი მრავალფეროვნებაა, ისევე, როგორც ნებისმიერ რელიგიურ ან სასულიერო პრაქტიკაში არსებობს პოზიციათა სხვაობა:

ყველა ამ პოზიციისათვის, რელიგია წარმოადგენს უსაფრთხო და იმ დისკრიმინაციისგან დაცულ ადგილს, რომელსაც ლგბტქ ადამიანები აწყდებიან ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ბრიტანეთში მცხოვრებ არაჰეტეროსექსუალ მუსლიმებთან ჩატარებულ კვლევაში, სოციოლოგმა ენდრიუ იპმა (2004) მიაკვლია, რომ ბევრი მისი მონაწილე ისლამსა და ყურანის კითხვასთან მიკუთვნებულობას განიცდიდა, როგორც ხსნას მუსლიმი ადამიანების მიმართ ზოგადად გავრცელებულ მტრული განწყობისგან. ამის მსგავსად, აბრაჰამმა (2009) აღმოაჩინა, რომ მის მიერ გამოკითხული ავსტრიალიელი ქვიარ მუსლიმების უმეტესობა ისლამს დისკრიმინაციის მრავალრიცხოვანი ფორმებისგან თავის დასაღწევ საშუალებად აღიქვამდა. ზოგიერთ მკვლევარს მიაჩნია, რომ სხვებთან ან ღმერთთან სულიერი კავშირის შეგრძნება, შეიძლება მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს კრიზისულ მომენტებში ლგბტქ ქრისტიანებისთვის, ასეთი კრიზისი შეიძლება აივ/შიდსის ეპიდემიის პიკი იყოს (Sherkat, 2002) იპის კვლევა ყურადღებას გვაქცევინებს რელიგიურ ტექსტებსა და დოგმატებს და რელიგიის კულტურულ პრაქტიკებს შორის არსებულ მნიშვნელოვან განსხვავებაზე. ბევრი ადამიანი ამ ორ რამეს ხედავს, როგორც განუყოფელს, თუმცა სხვებისათვის გარკვეული რელიგიის ტექსტები და დოგმატები შეიძლება ძალიან განსხვავდებოდეს იმისგან, თუ როგორ ახორციელებენ მათ ამ რელიგიის მიმდევრები. მაგალითად, ბრიტანული სოციალური პოლიტიკის კომენტატორები იავარაი და დე იონგი (2004) აღნიშნავენ, რომ ისლამის მცოდნეთა შორის დიდი დებატია ყურანისა და მისი თანმხლები ტექსტების (რომლებიც ყურანის ინტერპრეტაციას ემსახურება სხვადასხვა რელიგიურ პრაქტიკაში) შორის განსხვავების თაობაზე. მიიჩნევა, რომ ყურანი ტრადიციულად წყევლის ერთსქესიან სექსუალობებს (განსაკუთრებით კაცებს შორის, ქრისტიანული წმინდა წერილის მსგავსად). თუმცა, ალტერნატიული ინტერპრეტაციები გვკარნახობს, რომ მსგავსი აკრძალვები ძალადობრივ, არა თანხმობაზე დამყარებულ ურთიერთობებზეა ვრცელდება და არა „მოსიყვარულე და ურთიერთპატივისცემაზე დამყარებულ ურთიერთობებზე კაცებს შორის და ქალებს შორის“ (Jivraj and de Jong, 2004:6). რაც შეეხება ქრისტიანობას, ამერიკელი ფსიქოლოგები ერიკ როდრიგესი და სიუზან ოულეტი (2000) აცხადებენ, რომ ქრისტიანების 75% „გმობს ჰომოსექსუალებსა და ჰომოსექსუალობას, როგორც საძაგლობას ღვთის თვალში.“ (გვ. 333).

თუმცა, ისინი ასევე აღნიშნავენ, რომ ზოგი რელიგიური დაჯგუფება აქტიური პოზიტივით ეკიდება ლგბტქ ქრისტიანების გამოცდილებებს. მათ შორის მთავარია მეტროპოლიტანური სათემო ეკლესიები, რომლებსაც ხუთივე კონტინენტზე აქვთ წარმომადგენლობა. ეს ეკლესია აქტიურად ასწავლის ლგბტქ ადამიანთა ცხოვრების შესახებ რელიგიურ კონტექსტში და მათ ღვთისმსახურებას ლგბტქ თემის წევრები უძღვებიან. ეს ეკლესია ამ მხრივ ცნობილია, როგორც „გეი მხარდამჭერი“ და არა „გეი მეგობრული“. ეს უკანასკნელი ტიპი ის ეკლესიაა, რომელიც იღებს ლგბტქ ადამიანებს, მაგრამ ლგბტქ თემისათვის და მის შესახებ სწავლებას არ მისდევს. და ბოლოს, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ლგბტქ ადამიანი საკუთარ თავს ორგანიზებულ რელიგიას მიაკუთვნებს ან სასულიერო პრაქტიკებშია ჩართული, ბევრი სხვა ლგბტქ ადამიანი ასევე ექსპლიციტურად აიგივებს თავს ჰუმანისტთან ან ათეისტთან. ბევრი ადამიანისათვის ეს შეიძლება იყოს წარსული უარყოფითი გამოცდილების შედეგი ორგანიზებულ რელიგიასთან შეხებისას; სხვებისათვის, მიზეზი რელიგიის უკუგდებისა შეიძლება არ განსხვავდებოდეს იმ მიზეზებისგან, რომელთა გამოც უფრო ფართო მოსახლეობის ნაწილები აიგივებენ თავს ათეისტებთან, რაციონალისტებსა და ჰუმანისტებთან. რომ შევაჯამოთ, ლგბტქ ადამიანების ცხოვრებაში რელიგიისა და სექსუალობის გადაკვეთის წერტილი გვავალებს:

როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, ლგბტქ ფსიქოლოგიური კვლევის უმეტესობა, უკანასკნელ დრომდე, ფოკუსირდება ურბანულ ცენტრებში მცხოვრები ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებებზე (Green, 2000). იზრდება მოცულობა კვლევისა, რომელიც განიხილავს იმ ლგბტქ ადამიანების სპეციფიკურ გამოცდილებებს, ვინც სოფლად ან მოშორებულ რაიონებში ცხოვრობს.

რურარული ან მეტროპოლიისგან მოშორებული რეგიონები ტიპიურად გაგებულია, როგორც რეგიონები, რომლებსაც შედარებით დაბალი სიმჭიდროვის დასახლება აქვთ, და მოიცავს გეოგრაფიულად გაფანტულ თემებს, რომლებიც განლაგებულია ურბანული ცენტრებისგან მოშორებით, და რომელთა მთავარი ფოკუსი ხშირად სასოფლო-სამეურნეო ეკონომიკაზე მოდის (Rounds, 1998).

ასეთი გეოგრაფიული რეგიონები, განსაკუთრებით ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ხშირად ორგანიზებულები არიან (ქრისტიანული) რელიგიისადმი ძლიერი ჩართულობითა და მიკუთვნებით, და ეკლესია ამ რურარულ თემებში ცენტრალურ როლს თამაშობს. როგორც ასეთი, რურარულ რეგიონებში მცხოვრები ზოგიერთი ლგბტქ ადამიანი შეიძლება განიცდიდეს ზეწოლას, რომ უარი თქვას ლგბტქ იდენტობაზე და საკუთარი თავი ჰეტეროსექსუალებთან გააიგივოს (Willging et al., 2006).

სოციალურმა იზოლაციამ, რომელიც მოშორებულ და რურარულ რეგიონებში (ან თუნდაც, რეგიონულ ცენტრებში) ცხოვრებასთან ასოცირდება, შეიძლება ლგბტქ ადამიანებისათვის სპეციფიკური სერვისების არარსებობა გამოიწვიოს. გარდა ამისა, სერვისების არსებობის შემთხვევაშიც, შესაძლოა ლგბტქ ადამიანებმა ისინი არ გამოიყენონ მათი იდენტობის გამჟღავნების და საერთო თემიდან უფრო მეტად გარიყვის შიშის გამო. ზოგიერთ რეგიონში, ლგბტქ მხარდაჭერის ჯგუფები არ არსებობს და სხვა ლგბტქ ადამიანების გაცნობა უსაფრთხო სივრცეში ძალიან რთულია. კვლევა მიუთითებს იმაზე, რომ სოფლად მცხოვრები ლგბტქ ადამიანების მიერ ონლაინ სივრცეების გამოყენების მაჩვენებელი იზრდება იმისათვის, რომ სხვა ლგბტქ ადამიანებთან დაკავშირება შეძლონ და მიაღწიონ რესურსებსა და მხარდაჭერის სერვისებს (Haag and Chang, 1997). თუმცა, როგორც სონია ელისი (2007a) აღნიშნავს, ზოგიერთი ლგბტქ სპეციფიკური ონლაინ სივრცის მეტისმეტად სექსუალიზებული ხასიათი იმას ნიშნავს, რომ სოფლად მცხოვრებმა ლგბტქ ადამიანებმა, რომლებიც უპირველეს ყოვლისა არასექსუალიზებულინტერაქციებს ეძებენ, შეიძლება მსგავსი სივრცეები მხარდამჭერის აღმომჩენად არ მიიჩნიონ (ასევე იხ. თავი 8). არსებობს საგრძნობი გენდერული და რასობრივი განსხვავებები ლგბტქ ადამიანებს შორის, სერვისებისა და იმ უსაფრთხო სივრცეებისადმი მისაწვდომობის მხრივ, სადაც ლგბტქ ადამიანების გაცნობა შეიძლება. ამერიკელი ეპიდემიოლოგი დევიდ კნაპ უიტიერი (1997) ამბობს, რომ გეი კაცები ან მსმ-ები ხშირად ახერხებენ ისეთი სივრცის შექმნას, სადაც სხვა კაცებთან შეხვედრა შეუძლიათ, ან ხელი მიუწვდებათ მომსახურებაზე (მაგალითად, ბუკლეტები ზრდასრულებისთვის, საჯარო სივრცე და სასტუმროები). ლესბოსელები ან ქალები, რომლებსაც სექსი აქვთ სხვა ქალებთან, როგორც წესი, უფრო ნაკლებ მისაწვდომობას ავლენენ ასეთ სივრცეებისადმი სოფლად და მოშორებულ (და თუნდაც ურბანულ) რეგიონებში. ზოგიერთი ლგბტქ ადამიანი, რომელიც სოფლად ან მოშორებულ რეგიონებში ცხოვრობს, შესაძლოა ურბანულ რეგიონებში გადავიდეს, რათა ლგბტქ თემთან ჰქონდეს კავშირი. ეს მნიშვნელოვანი მოვლენაა ახალგაზრდებისათვის, მაგრამ, ამავე დროს, შესაძლოა სხვები ძალადობისადმი მოწყვლად მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ იმ ადამიანების მხრიდან, ვინც ბოროტად იყენებს ურბანული ლგბტქ პრაქტიკების შესახებ მათ დაბალ ინფორმირებულობას (D'Augelli and Hart, 1987).

საერთო ჯამში, ლგბტქ თემების გეოგრაფიული განლაგების საკითხების გასაგებად საჭიროა:

მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში, სოციალური სივრცეები, როგორც წესი, მოწყობილია იმ ადამიანებისათვის, რომლებსაც მოქმედი ოთხი კიდური აქვთ, და ასეთ სივრცეებში სანავიგაციოდ სმენის, მხედველობის, ყნოსვისა, შეხებისა და მეტყველების ადექვატური დონე გააჩნიათ.

მაგრამ, ყველა ადამიანს არ გააჩნია ეს ყველა კონკრეტული სხეულებრივი კონფიგურაცია. ადამიანებს შორის სოციალურ სივრცეში (რომელიც ასევე სრულუნარიანი ადამიანებისთვისაა განკუთვნილი) მოძრაობის მხრივ განსხვავებების აღიარებამ, შეზღუდულუნარიანობის სფეროს მკვლევარებს, როგორიც არის ბრიტანელი სოციალური მეცნიერი ტომ შექსპირი (1999), უბიძგა, განესხვავებინა შეფერხება (როგორც სხეულებრივი ან გონების კონდიცია) და შეზღუდულუნარიანობა (ურთიერთობა შეფერხების მქონე ადამიანებს და უფრო ფართო საზოგადოებას შორის, რომელშიც ისინი ცხოვრობენ, და რომელიც მათი საჭიროებების დანახვას ვერ ახერხებს).

რამდენიმე წლის წინანდელი „queercrip“ კვლევა (Hall, 2003) ფოკუსირდება იმაზე, თუ როგორ ენიჭება ზოგიერთ სხეულს უფრო მეტი ღირებულება, ვიდრე სხვებს და როგორ ხშირად განიცდიან ადამიანები საკუთარი უნარიანობის ხარისხს, როგორც „ნორმალურს“ და არა როგორც „უნარიანს“ და „შეზღუდული უნარების მქონეს“. უნარიანობის საკითხები მრავალ შრესა და არეალს მოიცავს:

ყველა ჩვენგანი განიცდის საკუთარ სხეულს უნარიანობის ამ ფორმებთან მიმართებაში და ბევრი ჩვენგანისთვის უნარების სპექტრი, ცხოვრების განმავლობაში იცვლება. ლგბტქ ადამიანებისათვის, რომლებიც განიცდიან რაღაც ფორმის შეფერხებას, მისაწვდომობა სოციალურ სივრცეებისადმი (მათ შორის ლგბტქ სპეციფიკური სივრცეები) შეიძლება საგრძნობლად შეიზღუდოს სოციალური სივრცეების (და მათი ბინადრების) უუნარობით უზრუნველყონ ყველა ადამიანის განსხვავებული საჭიროებები. იქიდან გამომდინარე, რომ პრიორიტეტი ენიჭება სრულუნარიან ნორმებს, ბევრი ლგბტქ ადამიანი განიცდის მოწყვლადობის სხვადასხვა ფორმას, რომელიც გამომდინარეობს:

არადისკრიმინაციული მომსახურებისადმი ხელმისაწვდომობის არარსებობიდან (კონტექსტში, სადაც ბევრი სათემო ჯანმრთელობის სერვისი არ ემსახურება ლგბტქ ადამიანების საჭიროებებს, განსაკუთრებით კი იმ ლგბტქ ადამიანების საჭიროებებს, რომელთაც განსხვავებული უნარები აქვთ)

ლგბტქ მხარდამჭერი, მეგობრული ან დადებითი სივრცეების არარსებობიდან (იმიტომ, რომ ფიზიკურმა და ემოციურმა ბარიერებმა, როგორიცაა ეტლისათვის პანდუსების არარსებობა, რომლებიც შეიძლება ფიზიკური ექსკლუზიის საწინდარი გახდეს, ისევე, როგორც კონკრეტული სოციალური სივრცეებიდან ექსკლუზიის შეგრძნება)

სექსუალური ჯანმრთელობისაან სექსუალური პრაქტიკების შესახებ ინფორმაციის უქონლობიდან (რაც ბევრ ადამიანს მოწყვლადს ტოვებს ინტერპერსონალური ძალადობისადმი)

დასაქმების ვარიანტებისადმი მისაწვდომობის უქონლობიდან (რომელმაც შეიძლება თან მოიყოლოს ექსკლუზია სოციალური სივრცეებიდან, შეზღუდული ფინანსების გამო)

ჰეტეროსექსიზმი საავადმყოფოსა და მზრუნველობის სახლებში შეიძლება სავალალო იყოს იმ ადამიანების ცხოვრებისათვის, ვინც ამ სერვისებს იყენებს. აშშ შეზღუდულუნარიანობის ადვოკატი კორბეტ ოტული (Corbett O'Toole; 1996) ხაზს უსვამს, „განსხვავებული უნარების მქონე“ ლესბოსელი ქალებისადმი მიმართული ჰეტეროსექსიზმის ზოგიერთ ნეგატიურ შედეგს: აქ ითვლება „უარის თქმა წამლის გაცემაზე, დაძახების სიგნალის უგულვებელყოფა, თანამშრომელთა გულგრილობა და ჩართულობის ნაკლებობა და თანამშრომელთა მხრიდან კოლეგების პაციენტების წინააღმდეგ განწყობა“ (გვ.232). ლგბტქ ადამიანებმა, რომლებიც რაიმე ტიპის შეფერხებით ცხოვრობენ, შეიძლება განიცადონ სირთულეები სხვა ლგბტქ ადამიანების მხრიდან მხარდაჭერის მოპოვების თვალსაზრისით. ეს შეიძლება გამომდინარეობდეს:

ჩანართი 4.5 წარმოაჩენს საკვანძო კვლევას, რომელიც განიხილავს ექსკლუზიის მრავალრიცხოვან ფორმას, რომლებსაც ინტელექტუალური უნარშეზღუდვებიანი გეი კაცები აწყდებიან ჯანდაცვის დაწესებულებათა მხრიდან ისევე, როგორც გეი თემსა და სოციალურ სივრცეებში.

და ბოლოს, დიდი ხანი არ არის, რაც კვლევამ და საჯარო პოლიტიკამ იმის აღიარება დაიწყეს, რომ სხვადასხვა უნარშეზღუდვის მქონე ადამიანები არა მხოლოდ სექსუალურადაქტიურები არიან, არამედ იმისაც, რომ ეს აქტივობა მხოლოდ ჰეტეროსექსუალური არ არის (Fraley et al., 2007). კვლევა სექსუალობასა და უნარებზე მზარდად განიხილავს სხვადასხვა გზებს, რომელთა მიხედვითაც ადამიანები ერთვებიან სექსუალურ პრაქტიკებში, და ხშირად სექსუალური გამოხატვის არაგენიტალურ ფორმებზე ყურადღების მიქცევაზე მოუწოდებენ.

ლგბტქ თემს შიგნით სხვადასხვა უნარებისა და შეზღუდვების გაგება

ჩვენგან მოითხოვს:

ამ თავში:

კითხვები განხილვისათვის და საკლასო დავალებები

1. გამოკვეთეთ მრავალფეროვანი ლგბტქ პოპულაციის შერჩევის შედგენის სირთულეები (იხ. თავი 3). შეიმუშავეთ შერჩევის და მონაწილეების მოძიების მეთოდი, რომელიც ადექვატურად ასახავს ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებების განსხვავებულობას.

როგორ შეიძლება ლგბტქ თემში არსებულმა დისკრიმინაციამ და ცრურწმენებმა ხელი შეუშალოს მრავალფეროვანი შერჩევის შედგენისთვის ხელის შეშლის თქვენეულ მცდელობას?

2. წარმოიდგინეთ ჰიპოთეტური ადამიანის გამოცდილებები, რომლებიც ამ ან სხვა იდენტობის კატეგორიებით ყალიბდება (მაგალითად, შავკანიანი, მუშათა კლასის წარმომადგენელი, ბისექსუალი ქალი). როგორ შეიძლება ამ იდენტობებმა მის ყოველდღიურ ცხოვრებაზე მოახდინოს გავლენა? როგორი გავლენა შეიძლება იქონიოს ამ სამმა იდენტობამ ერთად ამ ადამიანის ცხოვრებაზე, რომელსაც ვერ დავინახავდით, თუ იდენტობის მხოლოდ ერთ მახასიათებელს განვიხილავდით?

3. არსებობს ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო გზა, თუ როგორ უნდა ვუპასუხოთ მარგინალიზებული ლგბტქ ადამიანების საჭიროებებს ლგბტქ თემში. პირველია არსებული ჯგუფებისა და სერვისების განვითარება და განვრცობა მარგინალიზებული ლგბტქ ადამიანებისთვის მიმღებელი გარემოს შესაქმნელად. მეორეა ლგბტქ თემის კონკრეტული ჯგუფებისათვის სპეციფიკური სივრცეების შექმნა (მაგ. სოციალური ჯგუფები შეზღუდული უნარების მქონე ლგბტქ ადამიანებისათვის). ამ თავში განხილული ლგბტქ ადამიანების სხვადასხვა ჯგუფების გათვალისწინებით, იმსჯელეთ ორივე მიდგომის უპირატესობებისა და შეზღუდვების შესახებ.

4. რა შეზღუდვები აქვს დომინანტურ ბინარულ მიდგომას გენდერის გასაგებად დასავლურ საზოგადოებებში? როგორ ზღუდავს ეს ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებებს? განსაკუთრებულად რომელი ლგბტქ ადამიანების გამოცდილებებს?

5. წაიკითხეთ ამერიკელი ფემინისტის პეგი მაკინტოშის (Peggy McIntosh's 1998) კლასიკური ნაშრომი „თეთრი უპირატესობა: გავხსნათ უხილავი ზურგჩანთა”. გამოყავით გზები, რომლის მიხედვითაც ადამიანები თქვენს საზოგადოებაში პრივილეგირებულნი ხდებიან. შემდეგ განსაჯეთ, თუ როგორ არიან უკან დაწეულნი არათეთრკანიანი და არაჰეტეროსექსუალი ადამიანები თქვენს საზოგადოებაში. ბოლოს ისაუბრეთ იმ ადამიანების ცხოვრებაზე, ვინც პრივილეგირებულიცაა და მარგინალიზებულიც (მაგალითად პრივილეგირებული, როგორც თეთრკანიანი და მარგინალიზებული, როგორც არაჰეტეროსექსუალი) თქვენს საზოგადოებაში. თქვენი აზრით, როგორია პრივილეგირებისა და მარგინალიზების ერთდროული განცდა? (სასურველია, გაიხსენოთ საკუთარი მაგალითებიც)

2000 წლიდან გაერთიანებულ ბრიტანეთში, ისევე, როგორც საერთაშორისო მასშტაბით, განხორციელდა უპრეცედენტო ცვლილებები, რომლებიც არაკანონიერს ხდის დისკრიმინაციას სექსუალობის საფუძველზე, მათ შორის, ზოგიერთ ქვეყანაში აუქმებს აკრძალვას ჰომოსექსუალობაზე ჯარში. ასევე, გაერთიანებულ სამეფოში მოხდა სექსუალურ კავშირზე თანხმობის ასაკის გათანაბრება კაცებს შორის; აქვე გაუქმდა ადგილობრივი მთავრობის აქტის 28-ე სექცია; ერთსქესიანმა წყვილებმა შვილად აყვანის უფლება მიიღეს დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ში; დაკანონდა დისკრიმინაციისგან დაცვა სამუშაო ადგილზე გაერთიანებულ სამეფოში; სამოქალაქო პარტნიორობისა და ქორწინებისადმი მისაწვდომობა ზოგიერთ ქვეყანაში (დეტალური სია - იხ. თავი 8); სულ ცოტა ხნის წინ გაერთიანებულმა სამეფომ მიიღო კანონი სერვისების მიწოდებისას დისკრიმინაციისაგან დაცვის შესახებ.

ასევე, დადებითი ცვლილებების სერიას ადგილი ჰქონდა გენდერულ იდენტობასთან მიმართებაშიც. მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში არსებული 1999 წლის სქესობრივი დისკრიმინაციის (გენდერის კვლავმინიჭების) რეგულაციები, რომელსაც შეენაცვლა გენდერის აღიარების აქტი (2004), უკანონოს ხდის ტრანსგენდერი ადამიანების დისკრიმინაციას სამსახურში. ამასთანავე, გენდერის აღიარების აქტი (2004) საშუალებას აძლევს ტრანსგენდერ ადამიანებს, მათი შეძენილი გენდერი ლეგალურად იქნას აღიარებული; სქესობრივი დისკრიმინაციის რეგულაციების 2008 წლის ჩასწორებაში უკანონოდ ითვლება ტრანსგენდერი ადამიანების დისკრიმინაცია საქონლის, მომსახურების, დაწესებულებებისა და საცხოვრებლის მიწოდებისას. სხვა ქვეყნები ერთმანეთისაგან განსხვავდება იმით, თუ რამდენად ხდება კანონმდებლობაში ტრანსგენდერი ადამიანებისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების დარეგულირება. როგორც წესი, ტრანსგენდერ ადამიანებთან დაკავშირებული საკითხები სქესობრივი დისკრიმინაციის რეგულაციებს შიგნით მოიაზრება.

თუმცა, პოზიტიური სოციალური ცვლილების ხარისხი შეიძლება ისეთ გარემოებსაც შევადაროთ, სადაც ლგბტქ ადამიანები გარკვეული კანონებისა და სოციალური ინსტიტუციებიდან კვლავაც გამორიცხულნი არიან. ამის მაგალითია აშშ, სადაც სამხედრო პოლიტიკა ჯერ კიდევ ხელს უშლის „აქტიურ“ ჰომოსექსუალებს, იმსახურონ შეიარაღებულ ძალებში და აიძულებს ლგბ ადამიანებს, არ გაამჟღავნონ საკუთარი ორიენტაცია. ამის მსგავსად, ავსტრალიაში ლგბტქ ადამიანები კვლავაც გამოირიცხებიან სამოქალაქო ქორწინებისა და ლეგალური შვილების (ზოგიერთ შტატს უკვე აქვს სამოქალაქო პარტნიორობისა ან ურთიერთობების რეგისტრი, თუმცა მათ უფლებების დაცვის გარეშე); ხოლო აშშ-ის კონგრესმა და სახელმწიფო კანონმდებლებმა არაერთხელ თქვეს უარი შრომით არადისკრიმინაციული კანონების მიღებასა და ერთსქესიანი ქორწინების უზრუნველყოფისათვის საჭირო პროცედურებზე.

მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთის სამყაროს დიდ ნაწილში ლგბტქ ადამიანებს გარკვეული თანასწორობით უზრუნველყოფენ, გაეროს არანაკლებ 85 წევრი ქვეყნისა (რაც კულტურებისა და რწმენების ფართო სპექტრს წარმოადგენს), ჯერ კიდევ ახდენს თანხმობაზე დამყარებული ერთსქესიანი სექსუალური პრაქტიკების, როგორც „არაბუნებრივი ქმედებების“, კრიმინალიზებას ზრდასრულ ადამიანებს შორის. მაშინ, როცა კაცებს შორის სექსი ხშირად კრიმინალიზებულია, სექსი ქალებს შორის, ზოგიერთ ქვეყანაში, როგორც კანონით არის კრიმინალიზებული, ისე საზოგადოების მხრიდანაც სასტიკად ისჯება. მაგალითად, ირანში, კაცური ჰომოსექსუალობა სიკვდილით დასჯას ითვალისწინებს, ლესბოსელობისთვის კი - 100 როზგს. მსგავსად ამისა, ტოგოში (აფრიკა) კანონი ამბობს, რომ უსირცხვილო ქმედებები და დანაშაული ბუნების წინააღმდეგ ერთი სქესის ადამიანებს შორის, ისჯება სამი წლით თავისუფალი აღკვეთით და 100,000 - 500,000 (დასავლეთ აფრიკული) ფრანკის ოდენობის ჯარიმით (www.ilga.org). სხვა ქვეყნებში ლგბტქ ადამიანებს აწამებენ, აპატიმრებენ, უკანონოდ აკავებენ, ისინი „ქრებიან“ კიდეც, მხოლოდ და მხოლოდ მათი სექსუალობისა და/ან გენდერული იდენტობის გამო. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ არადასავლურ ქვეყანაში გენდერი და სექსუალური განსხვავებულობა აღიარებულია და ზოგიერთ ინსტანციაში ლეგალურად არის დაცული, ბევრ შემთხვევაში, ლგბტქ ადამიანების ძირითადი ადამიანის უფლებები იგნორირებულია.

ფსიქოლოგიურ ლიტერატურაში ტერმინების ფართო სპექტრი არსებობს, რომლებიც ლგბტქ ადამიანების მიმართ დისკრიმინაციასა და ნეგატიურ წინასწარგანწყობას აღწერს. ტერმინი ჰომოფობია ამერიკელმა ფსიქოლოგმა კენეტ სმიტმა (1971) დაამკვიდრა და ის პოპულარიზებულ იქნა ამერიკელი კლინიკური ფსიქოლოგის ჯორჯ უაინბერგის (1972:4) მიერ, რომელმაც განსაზღვრა ჰომოფობია, როგორც „ძლიერი შიში ჰომოსექსუალებთან ახლოს ყოფნისა - საკუთარი თავის სიძულვილი ჰომოსექსუალობის შემთხვევაში“.

სწორედ ეს იქცა ბევრი ფსიქოლოგიური კვლევის საფუძვლად, რამაც ჰომოფობიის კონცეპტუალიზაცია მოახდინა, როგორც შფოთვა, ზიზღი, ავერსია, სიბრაზის, დისკომფორტის გრძნობები და შიში ლესბოსელებისა და გეი კაცებისადმი (Hudson and Ricketts, 1980). 1980-იან წლებში, წარმოდგენილი იქნა ტერმინი „ინტერნალიზებული ჰომოფობია“ (Sophie, 1987) იმ უარყოფითი გრძნობების აღსანიშნად, რომელსაც ლესბოსელი ან გეი საკუთარი თავის მიმართ განიცდის. დღესდღეობით ტერმინი ჰომოფობია ინკლუზიურად აღწერს ანტი-გეი და ანტი-ლესბოსურ (ზოგჯერ ანტიბისექსუალურ) წინასწარგანწყობებსა და დისკრიმინაციას და შეიცავს ყველაფერს, უარყოფით ატიტუდებს და გეების მიმართ და სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულს სექსუალობის საფუძველზე.

ლგბტქ ლიტერატურის განხილვისას, ასევე იპოვით ჰომოფობიის მონათესავე ბევრ სხვა ტერმინს, როგორიც არის „ჰომონეგატივიზმი“ (Hudson and Ricketts, 1980) და „ჰომოსექსოფობია“ (Levitt and Kassen, 1974), მაგრამ ეს ტერმინები ფართოდ არ გამოიყენება. არც ისე დიდი ხნის წინ, ტერმინი ჰომოფობია იმის გამო გაკრიტიკდა, რომ იგი არ მოიცავს ნეგატიურ წინასწარგანწყობებსა და დისკრიმინაციას ბისექსუალი და ტრანსგენდერი ადამიანების წინააღმდეგ. ამის შედეგად წარმოიშვა ტერმინები ბიფობია და ტრანსფობია, თუმცა ფსიქოლოგიურ ლიტერატურაში ისინი ჯერ არ არის დამკვიდრებული.

მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი „ჰომოფობია“ ხშირად გამოიყენება, როგორც ქოლგა ტერმინი ანტი-ლგბტქ წინასწარგანწყობის ყველა ფორმისათვის, ის ადექვატურად არ აღწერს იმას, რომ ბისექსუალი და ტრანსგენდერი ადამიანების მიერ განცდილი დისკრიმინაცია არსებითად განსხვავდება გეებისა და ლესბოსელების მიმართ გამოყენებული დისკრიმინაციისგან.

მართალია, ბისექსუალებსა და ტრანსგენდერ ადამიანებს დისკრიმინაციასთან მიმართებაში გეებსა და ლესბოსელებთან საზიარო საკითხებიც აქვთ (მაგ. ის, რომ ისინი ხშირად სოციალურად ვალიდურებად არ მიიჩნევიან), ისინი ასევე დისკრიმინირებულნი არიან იმიტომ, რომ ჩვეულებრივად გაგებულ სექსუალობასა და გენდერულ ნორმებს ვერ ერგებიან. როგორც მეორე და მეოთხე თავში მიმოვიხილეთ, სექსუალობის დიქოტომიზაციამ ჰეტეროსექსუალურ - ჰომოსექსუალურ ბინარულობაში, ბისექსუალობა უხილავი გახადა და ამიტომ მას ეჭვისა და მითოლოგიის საბურველში ხვევს. ეს ფენომენი ცნობილია, როგორც მონოსექსიზმი და

ამის შედეგად, ბიფობია გამოიხატება ნეგატიურ სტერეოტიპებში. მაგალითად, გავრცელებული სტერეოტიპის მიხედვით, ბისექსუალები საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციასთან დაკავშირებით გაურკვევლობაში იმყოფებიან და სინამდვილეში გეები ან ლესბოსელები არიან, რომელთაც ქამინგ აუთის გაკეთების გამბედაობა არ ჰყოფნით; ხშირად იცვლიან პარტნიორებს; ჰყავთ ერთდროულად ერთზე მეტი პარტნიორი; სექსზე განსაკუთრებული აქცენტირება სჩვევიათ (Eliason, 2001; Rust, 1993). ასევე, გენდერის დიქოტომიზება კაცის და ქალის ბინარულ კატეგორიებად ტრანსი (და ინტერსექსი) ადამიანებისთვისაც პრობლემურია. საზოგადოებათა უმეტესობაში, გენდერული განსხვავებულობა არ არის მიღებული და სოციალური სტრუქტურები ცდილობს გენდერული მოქნილობის და არა ქალური/კაცური იდენტობების წაშლას (Monro, 2006). მაგალითად, ინგლისურ ენაში არ არსებობს სოციალურად მიღებული ტერმინი იმ ადამიანების მისამართად, ვინც არც ქალია და არც კაცი, ოფიციალური დოკუმენტები (მაგ. დაბადების მოწმობა და პასპორტები) მოითხოვს გენდერის დასახელებას და მოქნილობისთვის ადგილს არ ტოვებს, ასევე სივრცეები, რომლებიც „კაცების“ და „ქალებისთვისაა“ განკუთვნილი (მაგ. ტუალეტები), ყოველდღიური შეხსენებაა იმისა, რომ საზოგადოება ორსქესიანი მოდელის ირგვლივ არის ორგანიზებული. ამასთან, ტრანს ადამიანებს ხშირად უყურებენ, როგორც „რეალურად“ გეებს ან ლესბოსელებს, რომლებიც საპირისპირო სქესისკენ ტრანზიციას გადიან იმისათვის, რომ გეებად და ლესბოსელებად იდენტიფიკაცია აიცილონ თავიდან.

ტერმინები „ბიფობია“ და „ტრანსფობია“ ასევე საშუალებას გვაძლევს, აღვწეროთ ბისექსუალი და ტრანსგენდერი ადამიანების წინააღმდეგ მიმართული ის ნეგატიური წინასწარგანწყობა, რომელიც ლესბოსელ და გეი თემში და ასევე ჰეტეროსექსუალებში არსებობს; ეს ფართოდ ცნობილია, როგორც „ორმაგი დისკრიმინაცია“ (Ochis, 1996). ზუსტად ისე, როგორც ლგბტქ ადამიანები განიცდიან უარყოფით წინასწარგანწყობებს იმიტომ, რომ ვერ ერგებიან ჰეტეროსექსუალური საზოგადოების დაწესებულ ჩუმად მიღებულ ნორმებსა და კონვენციებს, ბისექსუალები და ტრანსგენდერი ადამიანები ხანდახან ხდებიან ჩაგვრის მსხვერპლნი იმიტომ, რომ ვერ ერგებიან ლესბოსური და გეი თემის ნორმებს.

ამერიკელი ადვოკატის ჯილიან ვაისის (2004) განცხადებით, ლესბოსელი და გეი თემები ხასიათდება გენდერული დაყოფებით. ეს იმას ნიშნავს, რომ ისინი შედგება იმ ქალებისგან, ვისაც სხვა ქალი სექსუალური პარტნიორები სურთ (ლესბოსელი) და კაცებისგან, რომლებსაც კაცი სექსუალური პარტნიორები სურთ (გეები). გარდა ამისა, იქიდან გამომდინარე, რომ ბევრი ლესბოსელი ასევე აიგივებს საკუთარ თავს ფემინიზმთან და ქალთა მოძრაობასთან, ისინი საკუთარ ლესბოსურ იდენტობას უყურებენ, როგორც პოლიტიკურ განაცხადს, ანუ, როგორც საზოგადოებაში კაცური პრივილეგიის საწინააღმდეგო პოზიციას (იხ. მეორე თავი). შესაბამისად, ლესბოსელები ხშირად ბისექსუალ ქალებს ქალთა საკითხებში არასოლიდარულად და კაცური პრივილეგიისადმი შემწყნარებლებად აღიქვამენ, რადგან ისინი აკმაყოფილებენ კაცების სოციალურ, ემოციურ და სექსუალურ საჭიროებებს (Rust, 1993, 1995).

როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, 1950-იანი წლებიდან 1970-იან წლებამდე ლგბტქ ადამიანების შესწავლაში დომინირებდა კვლევები, რომლებიც ლესბოსელებსა და გეებს ავადმყოფებად, არანორმალურებად და დევიანტებად რაცხავდა (Kitzinger, 1987) და თითქმის სრულად გარიყავდა ბისექსუალ ადამიანებს. ტრანსგენდერი ადამიანები, ზოგჯერ კვლევის საგნები იყვნენ, თუმცა ამ პერიოდის კვლევები უმეტესწილად მათ პათოლოგიზებას ახდენდა. მხოლოდ 1973 წელს, DSM-იდან ჰომოსექსუალობის ამოღების შემდეგ დაიწყეს ფსიქოლოგებმა ლესბოსელებისა და გეების დისკრიმინაციისა და მათ მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულებების შესწავლა. იმ დროისათვის დამოკიდებულებების კვლევა კარგად იყო განვითარებული ფსიქოლოგიაში და ჰომოფობიის საკვლევად მკვლევარებს საკმაოდ მოხერხებულ ჩარჩოს სთავაზობდა. შესაბამისად, 1970-იანებში შეიქმნა ჰომოფობიის საკვლევი და შესაფასებელი რამდენიმე სკალა. ეს სკალები ჰომოფობიას პიროვნულ მახასიათებლად აღიქვამდნენ, რომელიც ადვილად გაიზომებოდა ჰომოფობიის სკალით. როგორც ნებისმიერ ფსიქომეტრიულ კვლევაში, ამ კვლევების მონაწილეებსაც ევალებოდათ, პასუხი გაეცათ სხვადასხვა განაცხადებისათვის, როგორიცაა: „არ შევუერთდებოდი ორგანიზაციას, რომელსაც ჰომოსექსუალი წევრი ჰყავს“ (Lumby,1976 ); „ჰომოსექსუალთა მზარდი რიცხვი ამერიკული მორალის გადაგვარებაზე მიანიშნებს“ (Millham et al., 1976); „ჰომოსექსუალები უნდა გავაცალკევოთ საზოგადოების დასაცავად“ (Smith, 1971). ხდებოდა თითოეული განაცხადის კოდირება და შეფასება. შემდეგ მონაცემები იკრიბებოდა საბოლოო ჰომოფობიის ქულის გამოსაყვანად. ჰომოფობიის სკალების განვითარება 1980-იან წლებშიც გაგრძელდა და 1984 წელს ამერიკელმა ფსიქოლოგმა გრეგორი ჰერეკმა შექმნა ჰომოფობიის ცნობილი სკალა: „ლესბოსელებისა და გეების მიმართ არსებული ატიტუდების შეფასების სკალა“ (იხ. ჩანართი 5.1). ასეთივე სკალები შეიქმნა ინტერნალიზებული ჰომოფობიის (Szymanski and Chung, 2001), ბიფობიის (Mulick and Wright, 2002 ) და ტრანსფობიის (Hill and Willoughby, 2005; Tee and Hegarty, 2006 ) საკვლევად. თითქმის გამონაკლისის გარეშე, ჰომოფობიის კვლევა გამოკითხვებსა და კითხვარებს იყენებდა ჰომოფობიის დონის გასაზომად და ის მძიმედ დომინირებულია ჩრდილოეთ ამერიკის კონტექსტში ჩატარებული კვლევით. მეინსტრიმულ ლგბტქ ფსიქოლოგიურ ლიტერატურაში არსებობს უამრავი კვლევა, რომელიც ჰომოფობიის სკალებს იყენებს ლგბ ადამიანების მიმართ ინდივიდთა კონკრეტული ჯგუფების ატიტუდების გამოსაკვლევად და აღსარიცხად, როგორიც არის ფსიქოლოგები, სოც. მუშაკები, მედ. პროფესიონალები, პოლიციის ოფიცრები და სტუდენტები. ამასთან, საკმაოდ მრავალი ნაშრომი ეძღვნებოდა ჰომოფობიის წინაპირობების დადგენას. ჰომოფობიის კვლევა მდგრადად გვიჩვენებს, რომ ის უფრო ხშირია კაცებში, რომელთაც კონსერვატიული რელიგიური ან პოლიტიკური შეხედულებები აქვთ და მათში, ვისაც ლესბოსელებთან ან გეებთან პირადი კონტაქტი არ აქვთ (D'Augelli, 1989). ამის მსგავსად, შედარებით ახალი კვლევა (Nagoshi et al., 2008) გვიჩვენებს, რომ კონსერვატული რელიგიური და პოლიტიკური შეხედულებები მაღალ კორელაციაშია ტრანსფობიასთან.

ისტორიულად, ჰომოფობიის კორელატების გამოვლენის მთავარი მიზანი იყო იმ ადამიანების გამოვლენა, ვინც ჰომოფობიისათვის ხელის შეწყობას რისკავდა. მაშინ, საგანმანათლებლო პროგრამების ჩამოყალიბება ისე შეიძლებოდა, რომ მათი სამიზნე სწორედ ეს „რისკის“ ჯგუფები ყოფილიყვნენ. განსხვავებულობის ტრეინინგი ის სტრატეგიაა, რომელიც ჰომოფობიასთან საბრძოლველად ფართოდ გამოიყენება სამუშაო დაწესებულებებსა და სკოლებში. ტრეინინგს სამი მთავარი მიზანი აქვს: 1) ლგბ ადამიანების შესახებ ფაქტების წარმოჩენა; 2) ლგბ ადამიანებთან კონტაქტით უზრუნველყოფა; 3) პარალელის გავლება ლგბ ადამიანებსა და სხვა მარგინალიზებულ ჯგუფებს შორის (Harding and Peel, 2007). ასეთი ტრეინინგების შეფასება აჩვენებს, რომ შეიძლება ეს მეთოდი ატიტუდების შესაცვლელად კარგი იარაღი იყოს, თუმცა უცნობია, რამდენად მოხდება ამ ცვლილებების პრაქტიკაში გამოყენება (Peel, 2002). კორელაციური კვლევა ასევე საშუალებას გვაძლევს, სარისკო ქცევებისა და ჰომოფობიასთან დაკავშირებული ფსიქიკური დაავადებების ინდიკატორების იდენტიფიკაცია მოვახდინოთ.

მაგალითად, კორელაციურმა კვლევამ ინტერნალიზებული ჰომოფობიის შესახებ, შეისწავლა ჰომოფობიის მოსალოდნელი გავლენა იმ ლგბტ ადამიანებზე, რომლებიც ნარკოტიკულ ნივთიერებებს მოიხმარენ (Amadio and Chung, 2004), ან განიცდიან დეპრესიას, შფოთვას ან თვითმკვლელობის სურვილს (e.g., Igartua et al., 2003). მსგავსმა კვლევებმა გამოავლინა პიროვნული ფაქტორები, რომლებიც შეიძლება ინტერნალიზებული ჰომოფობიის მზარდ ალბათობაში გადაიზარდოს (Szymanski et al., 2001).

სოციალურ და კულტურულ კონტექსტებში, სადაც თანასწორობისაკენ და ანტიდისკრიმინაციისკენ მიმართული სოციალური კლიმატია, ნაკლებად სოციალურად მიღებული გახდა ღიად ჰომოფობიური სენტიმენტების გამოთქმა. პოლონეთსა და ნიდერლანდებში ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ როდესაც მონაწილეებს სოციალურ ჯგუფზე ეკითხებოდნენ (ლგბტქ ადამიანებზე), სიტუაციაში, სადაც ცხადი შეიძლება გახდეს მათი ატიტუდები ამ ჯგუფის მიმართ (მაგ,. ფოკუს ჯგუფი ლგბტქ საკითხებზე), მონაწილეები ცვლიან საკუთარ პასუხებს იმისთვის, რომ თავიდან აიცილონ პირდაპირ უარყოფითი მტკიცებები (Maison, 1995). შესაბამისად, ჰომოფობიის სკალების გამოყენებით მიღებულმა შედეგებმა შეიძლება ე.წ. „იატაკის ეფექტი“ გამოიწვიოს (ანუ, რესპონდენტთა უმეტესობა „არაჰომოფობად“ მიიჩნევა). თუმცა, სხვა გარემოებებში იგივე ადამიანებმა შეიძლება თავისუფლად გამოთქვან ანტი-ლგბტქ სენტიმენტები.

ამ გავლენებისაგან გასათავისუფლებლად, ზოგიერთმა ფსიქოლოგმა უფრო დახვეწილი სკალების განვითარება სცადა, რომლებიც მიმართული იქნებოდა ჰომოფობიის უფრო ფარული/სათუთი ფორმებისაკენ. ამის ერთიმაგალითი „ჰომოფობიის თანამედროვე სკალაა“ (Raja and Stokes, 1998), რომელიც 46 კითხვას მოიცავს. სკალა მიმართულია ინსტიტუციური ჰომოფობიის, პირადი დისკომფორტისა და იმ რწმენების შესწავლისაკენ, რომელთა მიხედვითაც ჰომოსექსუალობა დევიანტურია და შეცვლადი. მიუხედავად იმისა, რომ ამ სკალის კითხვები/პუნქტები საგრძნობლად არ განსხვავდება ადრეული ჰომოფობიის სკალებისგან, ის მოიცავს ორ ქვესკალას (MHS-L and MHS-G), რომელთაგან ერთი ლესბოსელების მიმართ არსებულ ატიტუდებზე კონცენტრირდება, ხოლო მეორე კი - გეი კაცების მიმართ არსებულ ატიტუდებზე. ეს სტრუქტურა უფრო აადვილებს შედარებას ლესბოსელებსა და გეი კაცების მიმართ არსებულ ატიტუდებს შორის, რაც, ATLG-სკალის (Herek, 1984) გამოკლებით, შეუძლებელია იმ ძველი სკალების გამოყენებისას, რომლებიც ლესბოსელებსა და გეებს ჰომოგენურ ჯგუფად აღიქვამდნენ.

კვლევების მცირე რაოდენობაში, ლესბოსელი და გეი საკითხების მიმართ არსებული ატიტუდები (უფრო მეტად, ვიდრე თავად ლესბოსელი და გეი ადამიანების მიმართ არსებული ატიტუდები), ჰომოფობიის შესწავლის საშუალებად გამოიყენეს. უმთავრესად ევროპულ კონტექსტზე დაფუძნებული ეს ნაშრომები ფოკუსირებულია ნეგატიური წინასწარგანწყობის შესწავლაზე, ახალ სამართლებრივ ცვლილებებთან მიმართებაში, რომლებიც ლგბ ადამიანებისათვის სოციალური თანასწორობის ინსტიტუციონალიზაციის შედეგად მოხდა (Ellis, 2002; Sotelo, 2000).

ეს კვლევები გვკარნახობს, რომ, პრინციპში, თანასწორობის ცნება ლესბოსელებისა და გეებისთვის საკმაოდ მხარდაჭერილია. მაგალითად, სონია ელისის (Ellis, 2002) გამოკითხვაში 630 სტუდენტიდან (მთელი ბრიტანეთის მასშტაბით), 96% დაეთანხმა შემდეგ განცხადებას: „ადამიანის სექსუალური ორიენტაცია არ უნდა ზღუდავდეს მის საშუალებას, ხელი მიუწვდებოდეს ძირეულ უფლებებსა და თავისუფლებაზე“. თუმცა, მხარდაჭერის დონემ შედარებით იკლო, როდესაც მონაწილეებს სპეციფიკური უფლებების შესახებ ჰკითხეს. განსაკუთრებით, რესპონდენტებს არ სურდათ, რომ ლესბოსელებსა და გეებს თანასწორი უფლება ჰქონოდათ ისეთ სოციალურ საკითხებში, როგორიცაა ქორწინება და ბავშვების ყოლა, ასევე, მათ ნეგატიურად შეაფასეს სასკოლო კურიკულუმში გეებისა და ლესბოსელებისათვის საჭირბოროტო საკითხების წარმოჩენა.

მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის კვლევები არსებობს ბისექსუალების მიმართ არსებულ ატიტუდებზე, კვლევა ერთმნიშვნელოვნად ავლენს, რომ ანტიბისექსუალური განწყობა ჭარბობს. მაგალითად, ფსიქოლოგ პატრიკ მიულიკისა და ლესტერ რაითის (2002) კვლევაში ამერიკული უნივერსიტეტის 224 სტუდენტის თითქმის ნახევარი „საშუალოდ“ ან „მწვავედ“ ბიფობიურად შეფასდა. ეს აღმოჩენა ასევე აჩვენებს, რომ ბიფობია ჰეტეროსექსუალ სტუდენტებში უფრო ჭარბობდა, ვიდრე გეებსა და ლესბოსელებში. ეს კვლევა ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან კვლევათაგან, რომელიც ბისექსუალთა მიმართ არსებულ ატიტუდებს გეებისა და ლესბოსელების მიმართ არსებული ატიტუდებისგან განცალკევებით სწავლობს. უფრო ხშირია ლგბ ადამიანებისადმი არსებული ატიტუდების ერთიანად გაზომვა, თითქოს ლგბ ადამიანები ჰომოგენური ჯგუფი იყოს (იხ. მეოთხე თავი). ეს მიდგომა განსაკუთრებით პრობლემურია, იმიტომ, რომ იგი აკეთებს დაშვებას იმის თაობაზე, რომ თუკი ადამიანებს ანტი-გეი განწყობა აქვთ, შესაბამისად ანტი-ლესბოსელები და ანტი-ბისექსუალებიც იქნებიან. ამით უგულვებელყოფილია გენდერული ნორმებისა და წინასწარგანწყობების თანაკვეთა სექსუალობასთან მიმართებაში არსებულ სტერეოტიპებთან.

ზოგიერთმა ფსიქოლოგმა (Hill and Willoughby, 2005; Landén and Innala, 2000) შეამჩნია, რომ ატიტუდების კვლევა, როგორც წესი, მიგვითითებს, რომ ადამიანები ტრანსგენდერობის წინააღმდეგნი არ არიან; თუმცა, ექსპერიმენტულმა კვლევამ და ეპიზოდურმა მტკიცებულებებმა სრულიად სხვაგვარი სურათი გვიჩვენა. დასავლურ საზოგადოებაში ჭარბობს ანტიტრანს სენტიმენტები (იხ. Winter et al., 2008 კროსკულტურული შედარებისთვის), რაც ტრანსგენდერ ადამიანებს დისკრიმინაციის მაღალი რისკის ქვეშ აყენებს. მაგალითად, 2006 წელს, Press for Change (www.pfc.org.uk) - ბრიტანული ტრანს ადამიანების უფლებადამცველი ორგანიზაციის ჩატარებულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ სამართლებრივი დაცულობის მიუხედავად, დისკრიმინაცია და შევიწროვება სამსახურში მაინც ხდება. 873 გამოკითხული ადამიანიდან, 10%-ს განუცდია ვერბალური შეურაცხყოფა, ხოლო 6%-ს - თავდასხმა სამსახურში. ვერბალური შეურაცხყოფის შემთხვევები უფრო ხშირია. ამასთანავე, ტრანზიციის განმავლობაში და მის შემდეგ, ოთხიდან ერთ მონაწილეს აიძულებდნენ, გამოეყენებინათ მათი დაბადების სქესისთვის განკუთვნილი საპირფარეშოები (Whittle et al., 2007; Lombardi et al., 2001). ტრანსფობია ასევე ძლიერ კორელაციაშია ჰომოფობიასთან (e.g., Nagoshi et al., 2008).

მიუხედავად იმისა, რომ ესენციალისტური კვლევა ლგბტქ ადამიანების მიმართ არსებულ ატიტუდებზე წარმატებით გრძელდებოდა, ჰომოფობიის ცნება (ისევე, როგორც ბიფობიისა და ტრანსფობიის) ხანდახან კრიტიკას ექვემდებარებოდა. ჰომოფობიის ცნებას განსაკუთრებით კრიტიკულად ლესბოსელი ფემინისტი ფსიქოლოგები უყურებდნენ, რადგან იგი სექსუალობის მიმართ უარყოფითი სტერეოტიპის ინდივიდუალიზებას ახდენს (Kitzinger, 1996b).

ეს იმას ნიშნავს, რომ ნეგატიური წინასწარგანწყობა კონსტრუირებულია, როგორც გარკვეული პირების მახასიათებელი, რომლებიც ან თავისთავად არიან ამ წინასწარგანწყობის მატარებლები, ან ლგბტქ ადამიანების შესახებ გავრცელებული დამახინჯებული და სტერეოტიპული შეხედულებები აქვთ ათვისებული. ამის შედეგად, ჰომოფობიის ცნება უარყოფს იმას, თუ როგორ შეიძლება ატიტუდები დავინახოთ, როგორც სოციალურ და კულტურულ ქსოვილში ჩაქსოვილი წინასწარგანწყობების ანარეკლი. ამის მსგავსად, ზოგიერთი ფსიქოლოგის მიერ პრობლემურად აღიქმებოდა ინტერნალიზებული ჰომოფობიაც (Kitzinger and Perkins, 1993), რადგან იგი ლგბტქ ადამიანების მიერ განცდილი სტრესის პათოლოგიზაციას ახდენს და მას პირად საკითხად განიხილავს, რომელსაც ინდივიდუალური მორგება სჭირდება. ეს მიდგომა ინტერნალიზებულ ჰომოფობიას ისეთ პოლიტიკურ და კულტურულ საკითხად არ განიხილავს, რომლისთვისაც სოციალური ცვლილებაა საჭირო.

ლესბოსელი ფემინისტები ასევე მკაცრად აკრიტიკებდნენ იმას, თუ როგორ აიგივებენ ჰომოფობიის სკალები ნეგატიური წინასწარგანწყობის არქონას ლიბერალურ შეხედულებებთან (იხ. მეორე თავი). კიტზინგერი (1987) სოციალური კონსტრუქტივისტის პოზიციიდან ამტკიცებს, რომ შეუძლებელია იმის ობიექტურად განსაზღვრა, რა ითვლება წინასწარ განწყობის მატარებლად და რა - არა (Kitzinger and Peel, 2005).

ესენციალისტური კვლევის შემდეგი შრე ფოკუსირდება ანტი-ლგბტქ ქცევებზე. ეს კვლევა ლგბტქ ადამიანების ვიქტიმიზაციას ეხება. როგორც წესი, ამას ჰომოფობიური (ან ტრანსფობიური) სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულს უწოდებენ. მაშინ, როცა პოლიციისა და სხვა სამართალდამცავი ორგანოების მიერ არ ხდება სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის მიმართ წინასწარგანწყობის შესახებ (ან ზოგადად) სტატისტიკური ინფორმაციის სისტემურად შეგროვება, არსებობს საკმაოდ მნიშვნელოვანი კვლევები თუ ცალკეული მონაცემები, რომ ამ დისკრიმინაციას ადგილი აქვს. მაღალი პროფილის მქონე მკვლელობების შემთხვევები, როგორიცაა მეთიუ შეპარდი, ტაირა ჰანტერი და ბრენდონ ტინა (აშშ) და დევიდ მორლი და ჯოდი დუბროვსკი (გაერთიანებული სამეფო), ისევე, როგორც გეების ჯგუფური მკვლელობები ავსტრალიაში, იმას გვახსენებს, რომ ჰომოფობიური და ტრანსფობიური სიძულვილის დანაშაული ჯერ კიდევ ყვავის (იხ. ჩანართი 5.2.). ცოტა ხნის წინ ჩატარებულმა კვლევამ, რომელშიც 354 უელსელი ლგბ ადამიანი მონაწილეობდა (Stonewall CYMRU, 2003), გამოავლინა, რომ სამიდან ერთი რესპონდენტი მაინც ყოფილა ფიზიკური ძალადობის ან ბულინგის მსხვერპლი. ჰომოფობიური ,ბულინგი სკოლებში ასევე ხშირი მოვლენაა (იხ. მეშვიდე თავი).

ისევე, როგორც ვიქტიმიზაციის სხვა სახეები, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის საფუველზე მასიურად აღურიცხავად რჩება (Peel, 1999). ეს ხშირად იმიტომ ხდება, რომ მსხვერპლს შემდგომი შურისძიებისა ეშინია, ისევე როგორც საკუთარი სექსუალური და გენდერული იდენტობის გამჟღავნებისა. იქიდან გამომდინარე, თუ როგორ ხდება სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების სტატისტიკის შედგენა, რთულია, განვაცალკევოთ ის შემთხვევები, რომლებიც სექსუალობის საფუძველზე მოხდა, იმ შემთხვევებისგან, რომლებსაც გენდერული იდენტობის ნიადაგზე დისკრიმინაცია უდევს საფუძვლად (ან გამოვყოთ ლგბტქ ადამიანების ცალკეული ჯგუფების მიმართ ძალადობის შემთხვევები). გარდა ამისა, რთულია, მოვახდინოთ კროსნაციონალური შედარებები, იქიდან გამომდინარე, რომ სხვადასხვა ქვეყნები სხვადასხვანაირად წარმოადგენენ საჯაროდ მისაწვდომ მონაცემებს. მიუხედავად ამისა, ხელმისაწვდომია გარკვეული სახის მონაცემები, რომლებმაც შეიძლება მიგვითითოს პრობლემის მასშტაბზე. FBI სტატისტიკა (www.fbi.gov) გვიჩვენებს, რომ 2006 წელს აშშ პოლიციამ „სექსუალურ ორიენტაციაზე“ დაფუძნებული სამართალდარღვევის 1,415 შემთხვევა აღრიცხა. ამავე წელს კანადის პოლიციამ ჰომოფობიური სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის 78 შემთხვევა/ინციდენტი აღრიცხა (Canadian Centre for Justice Statistics: HYPERLINK "http://www.statcan.ca/"www.statcan.ca).

მიუხედავად იმისა, რომ გაერთიანებულ სამეფოში პოლიციის სტატისტიკა ჰომოფობიური/ტრანსფობიური სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების შესახებ საჯაროდ მისაწვდომი არაა, ბევრი ინციდენტი გადაეცემა სასამართლოს ან გამოძიებას. 2006 წლის აპრილსა და 2007 წლის მარტს შორის, UK Crown Prosecution Service (CPS) ხელში მთელი ქვეყნის მასშტაბით ჰომოფობიური/ტრანსფობიური სიძულვილის დანაშაულის 822- მა შემთხვევამ გაიარა. მათგან, 478 დანაშაულის აღიარებით დასრულდა ხოლო 124 შემთხვევა სასჯელის მინიჭებით სასამართლო პროცესის შემდეგ: სულ, 73.5% მსჯავრის დადება (www.cps.gov.uk). დამნაშავეები, როგორც წესი, ახალგაზრდა (16-20 წლის ასაკის) თეთრკანიანი კაცები იყვნენ (www.homeoffice.gov.uk). რადგან ავსტრალიაში დანაშაულის სტატისტიკა დანაშაულის ტიპის მიხედვით უფრო აღირიცხება, ვიდრე მოტივით, შეუძლებელია, განვსაზღვროთ სექსუალობის/გენდერული იდენტობით მოტივირებული დანაშაულების მასშტაბი ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიაში.

თქვენ შეამჩნევთ, რომ ამ სტატისტიკაში არ არსებობს ბიფობიის სპეციფიკური მოხსენიება. მთავარი მიზეზი ისაა, რომ მიიჩნევა, თითქოს ბისექსუალებზე თავდასხმა იმ დაშვებით ხდება ხოლმე, რომ ისინი ლესბოსელები ან გეები (შესაბამისად კი ჰომოფობიური დანაშაულის მსხვერპლნი) ან ტრანსგენდერები ჰგონიათ (და შესაბამისად, ტრანსფობიური დანაშაულის მსხვერპლად მიიჩნევიან).

აქედან გამომდინარე, საქმე გვაქვს იმპლიციტურ (და არასწორ) დაშვებასთან, რომ ბისექსუალობის გამო ინდივიდები არ იდევნებიან (ან შეუძლებელია იდევნებოდნენ). აშშ-ს მონაცემები ერთადერთი სტატისტიკაა, რომელიც კატეგორიებადაა დაყოფილი. 2006 წელს, სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე მომხდარ და აღრიცხულ ფაქტთა 1.5% ბისექსუალების წინააღმდეგ იყო მიმართული, 62.3% გეების, 20.7 პროცენტი ჰომოსექსუალების (გენდერი არ არის დაზუსტებული), 13.6% ლესბოსელების წინააღმდეგ, ხოლო 2.0 ჰეტეროსექსუალების წინააღმდეგ (www.fbi.gov). აღსანიშნავია, რომ მაშინ, როცა გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის შესახებ ტრანსფობიურ ელემენტებს შეიცავს, ტრანსი არ გამოიყენება, როგორც პირი ან მოტივის კატეგორია FBI-ის სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის სტატისტიკაში (Juang, 2006), ასეთი რამ არც სხვა ქვეყნების უმეტესობაში გვხვდება.

არსებობს ფსიქოლოგიური კვლევის დამკვიდრებული მასალა ჰომოფობიურ სიძულვილის დანაშაულზე. ამერიკელი ფსიქოლოგი გრეგორი ჰერეკი ამ სფეროში მთავარი მკვლევარია და მან არაერთი კვლევა ჩაატარა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის შემთხვევების შესასწავლად. ჰერეკის შრომა გვკარნახობს, რომ არსებობს საგრძნობი განსხვავება ჰომოფობიურ დანაშაულის დონეებს შორის, რაც მსხვერპლის სექსუალობაზეა დამოკიდებული. მაგალითად, შედარებით ახალ კვლევაში (Herek, 2009), რომელიც 662 მონაწილეს მოიცავს, გეი კაცები საგრძნობლად უფრო მეტ ალბათობას (37.6%) აჩვენებდნენ ანტი-გეი სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულში, ვიდრე ბისექსუალი კაცები (10.7%), ლესბოსელები (12.5%) და ბისექსუალი ქალები (12.7%).

უფრო ადრინდელი კვლევიდან (Herek et al., 1997) ასევე გამოიკვეთა, რომ დანაშაულის ინცინდენტის ადგილის მიხედვით შეინიშნება გენდერული განსხვავება. ამ კვლევამ გამოავლინა, რომ სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები ქალების წინააღმდეგ, როგორც წესი, პრივატულ გარემოში ხდება (მაგ. მსხვერპლის ან მოძალადის სახლში), ხოლო დანაშაულის ფაქტები კაცების მიმართ, როგორც წესი, ხდება საჯარო სივრცეში (მაგ. გეი ადგილების სიახლოვეს). ორივე ტიპის შემთხვევებში მოძალადე, ძირითადად, კაცია.

ერთ-ერთი წინააღმდეგობა, რომელსაც როგორც მკვლევარები, ისე პრაქტიკოსები აწყდებიან, იმის განსაზღვრაა, თუ რა შეადგენს სიძულვილით მოტივირებულ ჰომოფობიურ დანაშაულს. მხოლოდ იმიტომ, რომ დანაშაული ჩადენილ იქნა ლგბტქ ადამიანის (ან მისი საკუთრების) მიმართ, ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ ის სიძულვილითაა მოტივირებული. მიუხედავად იმისა, რომ ლოგიკურია მივიჩნიოთ, რომ დანაშაულები ანტი-გეი წინასწარგანწყობით არის მოტივირებული, თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ მსგავსი წინასწარგანწყობები საზოგადოებაში დომინირებს, ჰერეკმა და მისმა კოლეგებმა (Herek et al., 1997) გამოიკვლიეს, როგორ ასკვნიან ლესბოსელები და გეები, რომ ინციდენტი, რომელიც მათ გადახდათ, ჰომოფობიით იყო მოტივირებული. ინტერვიუებით მოგროვებული მასალის საფუძველზე, მათ სამი კრიტერიუმი გამოავლინეს: ვერბალური მინიშნებები (მაგ. დამნაშავემ ანტი-გეი ან ანტილესბოსური კომენტარი გააკეთა), ხილვადობის მინიშნებები (მაგ. ინციდენტი გეი იდენტიფიცირებულ ადგილსა ან სიტუაციაში მოხდა) ან კონტექსტური დასკვნები (მაგ. ინციდენტი მოხდა მაშინ, როდესაც ცნობილი იყო, რომ მსხვერპლი გეი ღონისძიებაზე იმყოფებოდა).

მაშინ, როცა ანტი-ლგბტქ სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის საგრძნობი რაოდენობა ფიზიკურ ძალადობასა და მკვლელობაშიც კი გამოიხატება, ფსიქოლოგიური ტრავმა ყველაზე ხშირი შედეგია. ჩაღრმავებულ გამოკითხვაში, რომელიც კალიფორნიის საკრამენტოში მცხოვრებ 2,259 ლგბ ადამიანს მოიცავდა, რომელთაც გამოუცდიათ ჰომოფობიური თავდასხმა ან სხვა სახის დანაშაული, ბოლო 5 წლის განმავლობაში, ისინი უფრო მეტად ავლენდნენ დეპრესიის, ტრავმული სტრესის, შფოთვისა და სიბრაზის სიმპტომებს, იმ ადამიანებთან შედარებით, ვისაც დანაშაული კონკრეტულად მათი ორიენტაციის გამო არ განუცდიათ, ან ვინც საერთოდ არ ყოფილა დანაშაულის მსხვერპლი (Herek et al., 1999).

სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულში, გარე პირები, როგორც წესი, ბრალს მოძალადეს სდებენ. თუმცა, ბოლოდროინდელ ამერიკულ კვლევაში, სოციოლოგმა კრისტოფერ ლიონსმა (2006) მიაკვლია, რომ იგივე არ ხდება ჰომოფობიური სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის შემთხვევაში. 320 სტუდენტის მონაწილეობით ჩატარებულ კვლევაში, რესპონდენტები ჰომოსექსუალ მსხვერპლს ადანაშაულებდნენ პარტნიორული სითბოს საჯაროდ გამოხატვაში (მაგ. ხელიხელჩაკიდებული სიარული), რაც შეფასდა, როგორც უფრო პროვოკაციული საქციელი, ჰეტეროსექსუალების მიერ განხორციელებული იგივე საქციელისგან განსხვავებით. კვლევა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის შესახებ, ცხადია, ძალიან მნიშვნელოვანი და ინფორმაციულია იმის შესასწავლად, თუ როგორ ხდება ლგბტქ ადამიანების მიმართ არსებული უარყოფითი წინასწარგანწყობის ამუშავება და ასევე ასეთი წინასწარგანწყობების შედეგებისა და გავლენების შესასწავლად. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ ეს კვლევა ფოკუსირდება გამოხატულ ნეგატიურ წინასწარგანწყობებზე - ანუ იმაზე, რაც მოხდა ან შეიძლება მოხდეს (მაგ. აგრესიის ან ძალადობის აქტები, ანტი-ლგბტქ სენტიმენტების გამოხატულება) - და ცალკეულ ინციდენტებზე, ის ნაკლებად ვარგისია სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის მრავალმხრივი შედეგების გამოსავლენად. როგორც სელია კიტზინგერმა (1996: 11-12) გამოავლინა, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული შეიძლება გავიგოთ, „არა როგორც შემთხვევითი, ოპორტუნისტული ან პარტიკულარისტული თავდასხმა [ინდივიდებზე], არამედ როგორც აგრესია სპეციფიკური ჯგუფის წევრების და ამ ჯგუფის სიმბოლოების წინააღმდეგ“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს აქტი არა მხოლოდ უშუალოდ მსხვერპლს აზიანებს, არამედ მუქარისა და დაშინების შეტყობინებას უგზავნის უფრო ფართო ლგბტქ თემს. ამიტომაც, ქმედებები, რომლებსაც ლგბტქ ადამიანები იყენებენ ვიქტიმიზაციის თავიდან ასარიდებლად და ის ქმედებები, რომლებსაც ჰეტეროსექსუალი ადამიანები იყენებენ იმისათვის, რომ „გეის ან ლესბოსელის იარლიყი“ არ მიეკეროთ, ერთნაირად მნიშვნელოვანია ჰომოფობიური, ბიფობიური და ტრანსფობიური ვიქტიმიზაციის გასაგებად, ისევე, როგორც თავად ინციდენტები.

ლგბტქ ადამიანებისა და საკითხებისადმი ატიტუდებზე ან ჰომოფობიურ ქცევაზე ფოკუსირების ნაცვლად, ზოგიერთი ფსიქოლოგი მეტ ყურადღებას აქცევს ლგბტქ ადამიანების მიერ მათი გარემოს აღქმას და ჰომოფობიურ, ბიფობიურ და ტრანსფობიურ წინასწარგანწყობებთან შეჯახების გამოცდილებებს. ეს კვლევები ჰომოფობიის კვლევის მესამე შრეს შეადგენს და, როგორც წესი, მოიხსენიება, როგორც „კლიმატის კვლევა. ენტონი დ'აუჯელი, პირველი იყო, ვინც ჰომოფობიის ამ ასპექტზე იმუშავა (იხ. ჩანართი 5.3).