ნებისმიერი პრობლემის გადასაჭრელად ამა თუ იმ საკითხზე მსჯელობისას საჭიროა სწორი, მიზანმიმართული ლოგიკური მსჯელობა. არგუმენტის შექმნა ლოგიკური აზროვნების უმნიშვნელოვანესი პროცესია.

„არგუმენტაცია - არგუმენტის შექმნის გზები და სტრატეგიები” მეთოდური სახელმძღვანელოა, რომელშიც მოცემულია თეორიული მასალა და პრაქტიკული სავარჯიშოები. ნაშრომი განკუთვნილია აუდიტორიის ფართო სპექტრისათვის - მასწავლებლებისა თუ ლექტორებისათვის, მოსწავლეებისა თუ სტუდენტებისათვის.

წიგნში მოცემული მეთოდიკა დაეხმარება მასწავლებლებს განავითარონ მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარ-ჩვევები - არგუმენტირებული მსჯელობა, კრიტიკული აზროვნება, ლოგიკური კავშირების მოძებნა და ანალიზი, საკუთარი პოზიციის წარმოჩენისა და ოპონენტის შეცდომების აღქმის უნარი, დებატების, დისკუსიების, პრეზენტაციების, კითხვის დასმის სტრატეგიები.

ნაშრომის მიზანია დაეხმაროს მკითხველს ლოგიკურად სწორად ჩამოაყალიბოს მოსაზრებები, შეისწავლოს კამათის მართვის მეთოდები და შეძლოს მიღებული ცოდნის ეფექტურად გამოყენება ცხოვრებაში.

ნაშრომი მომზადებულია გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა კათედრაზე

ადამიანისათვის აუცილებელია იმ საშუალებებისა და
მეთოდების ცოდნა, რომლითაც დარწმუნება შეიძლება
არისტოტელე

ქრისტეშობამდე 384-322 წლებში მოღვაწე უდიდესმა ფილოსოფოსმა - არისტოტელემ დებატების წინამორბედი საგნის რიტორიკის ხელოვნებაზე საუბრის დროს ხაზი გაუსვა იმას, რომ რიტორიკის მეთოდი დარწმუნების მეთოდია. დარწმუნება კი ყოველთვის რაღაცის დასაბუთებაა.

წარმატებული დებატი, დისკუსია, კამათი კარგი დარწმუნებაა. დარწმუნება კი დასაბუთების პროცესია, რომელიც ვითარდება საუბრის დროს, თუმცა „აუცილებელია იმ საშუალებებისა და მეთოდების ცოდნა, რომლითაც დარწმუნება შეიძლება”. ამ გზების ცოდნა და გამოყენება ლოგიკური აზროვნებაა. არგუმენტაცია კომუნიკაციის პროცესია, რომელშიც ლოგიკური მსჯელობა არის გამოყენებული სხვათა დარწმუნებისათვის. არგუმენტი კი ის მნიშვნელოვანი ღერძია, რომელსაც მივყავართ ლოგიკურ აზროვნებამდე. მაშასადამე, მარტივად თუ ვიტყვით - სადაც არის კარგი არგუმენტაცია - იქ უდაოდ კარგი ლოგიკაცაა და პირიქით.

კაცობრიობის ისტორიაში ძველი ბერძნები აღმოჩნდნენ პირველი მაძიებელი, ანალიტიკოსი ადამიანები, რომლებიც დაინტერესდნენ ადამიანის აზროვნებით, რომლებიც თვლიდნენ, რომ მსჯელობაში, სხვათა დარწმუნებაში მთავარი არ არის მხოლოდ საუბარი ან მხოლოდ ცოდნა - განათლება. „მართალია ცოდნა აუცილებელია ადამიანისათვის, მაგრამ ჭეშმარიტი ცოდნა და კვლევა არ გულისხმობს გონების მიერ ფიქსირებულ ფაქტთა უბრალო ჯამს, „თორემ ჰესიოდემაც ბევრი იცოდა, მაგრამ ვერ დაამტკიცა, რომ დღე და ღამე ერთია” (ჰერაკლიტე). იმისათვის, რომ საუბარი კარგი, საინტერესო და შინაარსიანი ყოფილიყო, ძველმა ელინებმა შემოგვთავაზეს დარწმუნებისათვის საჭირო სამი ელემენტი:

კორექტულობა, ტოლერანტობა, პატივისცემა, და, რაც მათავარია, ეთიკურობა - ეს ის ძირითადი კომპონენტებია, რაც მთლიანობაში ეთოსს ქმნის.

იუმორის გრძნობა, ემოცია, ღიმილი, ჟესტიკულაცია, მანერა საბოლოოდ თავს იყრის პათოსში და ჩვენს საუბარს პათეტიკურსა და სასიამოვნოს ხდის.

თუმცა უმთავრესი, როგორც თვლიდნენ ბერძნები, ლოგოსია, რომელშიც მოიაზრება კრიტიკული აზროვნება, ორგანიზებულობა, ანალიზის უნარი, სისხარტე, და, რაც ყველაზე მთავარია, არგუმენტაცია, რომელიც, თავის მხრივ, შეიცავს ყოველივე ჩამოთვლილს.

ყოველივე ზემოთქმული კი ასეთი სქემების სახით შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ:

ძველი ბერძნების ეს „ფორმულა” დღესაც ხელს გვიწყობს ჩვენი საუბარი წარმატებული გავხადოთ. სასურველია ყოველივე ამის გათვალისწინება მით უფრო მათთვის, ვისაც აუდიტორიასთან ხშირად აქვს საქმე. თუმცა ჩვენი კვლევის საკითხი ლოგიკური აზროვნების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია - არგუმენტაცია. არგუმენტირებული საუბარი გვიწყობს ხელს ჩვენი სათქმელი მკაფიოდ, გარკვევით, დამარწმუნებლად ჩამოვაყალიბოთ და „ვაიძულოთ” ოპონენტები, აუდიტორია, კონცენტრაცია მოახდინონ, ყურადღებით და კარგად მოგვისმინონ, რადგან ასევე არგუმენტირებულად გვიპასუხონ.

არგუმენტი ლათინური სიტყვაა - ARGUERE - და ნიშნავს მსჯელობისათვის „ნათელის მოფენას”, მსჯელობის დროს ჭეშმარიტების დადგენას. არგუმენტი ნებისმიერი საკითხის დამაჯერებლად განხილვის, აზრების ნათლად, მკაფიოდ წარმოჩენის უნარია. ეს უნარი საშუალებას გვაძლევს ჩვენი აზრები გასაგები და ცხადი გახდეს ყველასათვის. მაშასადამე, თუ ჩვენ ნათლად, მკაფიოდ, დასაბუთებულად და დამაჯერებლად ვამტკიცებთ ჩვენს სათქმელს - ე.ი. ჩვენ არგუმენტირებულად ვსაუბრობთ. არგუმენტირებული საუბარი კი უკვე პოზიციაა. ნებისმიერი კარგად ჩამოყალიბებული პოზიცია პატივისცემასა და მოსმენას იმსახურებს, რადგან იგი დასაბუთებულია.

არგუმენტაცია

და მაინც, რა არის და რა მიზანი აქვს არგუმენტს? შესაძლოა ჩვენ ჩამოვთვალოთ არგუმენტები და ეს ჩამონათვალი ჩაგვეთვალოს კონსტრუქციულ საუბრად, თუმცა ეს ასე არ არის. არგუმენტი არის არა ცალკე წარმოთქმული რაიმე აზრი, არამედ მსჯელობა, მსჯელობათა მთელი სისტემა სხვა რომელიმე მსჯელობის ჭეშმარიტების დასადგენად. მაშასადამე, ჩვენს უმთავრეს მიზანს არგუმენტის შედგენა კი არ უნდა წარმოადგენდეს მხოლოდ, არამედ უშუალოდ პროცესი, როცა ხდება ჩვენი სათქმელის განვითარება, მსჯელობა, განსჯა, თუ როგორ მივედით ჩვენ ამ პოზიციამდე, თუ რა არის ჩვენი მთავარი სათქმელი, ანუ არგუმენტაცია.

რა მიზანი აქვს ჩვენს მსჯელობას? ამ კითხვაზე კონკრეტული პასუხი არ არსებობს. რა თქმა უნდა, მნიშვნელობა აქვს იმას, გვაქვს დიალოგი თუ მონოლოგი, ვსაუბრობთ ფართო აუდიტორიასთან თუ კონკრეტულ პიროვნებასთან და ა.შ. შესაბამისად, მიზნებიც სხვადასხვაა. შესაძლოა ჩვენ გვინდა ვეძიოთ ჭეშმარიტება, ან მხოლოდ დავარწმუნოთ სხვა ჩვენი აზრის სისწორეში, დავარწმუნოთ, რომ ისე იმოქმედოს, როგორც ჩვენ გვინდა, ან ვისაუბროთ არგუმენტირებულად, რომ წავმართოთ მოლაპარაკებები.

სოკრატეს მეთოდი

ძველი ბერძენი ფილოსოფოსის - სოკრატეს მეთოდი დღესაც აქტუალურია. კითხვების დასმით იგი ცდილობდა მიეღო მოსწავლისაგან არგუმენტირებული პასუხები და ამ პასუხებით მიეყვანა გარკვეულ დასკვნამდე. ეს პროცესი იყო ჭეშმარიტების ძიების გზა. „მე არავის არაფერს არ ვასწავლი, რადგან თავად არაფერი ვიცი, უბრალოდ კითხვებს ვუსვამ.“

კითხვა-პასუხის მეთოდი დღესაც გამოიყენება, განსაკუთრებით იქ, სადაც ჭეშმარიტების დადგენაა საჭირო - იქნება ეს დაკითხვა სასამართლო პროცესებზე თუ ჯვარედინი დაკითხვა დებატებში.

ეს მეთოდი დღესაც მისაღებია სკოლებსა თუ სასწავლო დაწესებულებებში, როდესაც გარკვეულ საკითხზე აზრის ჩამოსაყალიბებლად კვლევაა საჭირო. როცა არ გვინდა ჩვენი აზრი მოვახვიოთ სხვას, არამედ გვინდა მოსწავლეებმა თავად მიაგნონ ჭეშმარიტებას. როგორც პლატონი ამბობდა, „სწორი კითხვებით უსწავლელ ბავშვსაც გამოვაყვანინებთ გეომეტრიულ ამოცანას“.

დიალოგის მეთოდი

დიალოგის პროცესში ჩამოყალიბებული არგუმენტი კითხვების დასმის მეთოდს გავს და ისეთივე დატვირთვა აქვს, როგორც კითხვების დასმის მეთოდს - მივუახლოვდეთ ჭეშმარიტებას. დიალოგი აგებულია ორ ან მეტ პირს შორის საუბარზე, მოსაუბრეთა მსჯელობაზე, აზრთა გაცვლა-გამოცვლაზე. არისტოტელე, პლატონის მსგავსად, დიალოგის ფორმით წერდა, დიალოგით ასწავლიდა მოსწავლეებს სეირნობის დროს. ეს მეთოდი დღესაც მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით მწერლისა თუ პოეტისათვის.

დარწმუნების მეთოდი

კითხვების დასმის მეთოდი, ისევე როგორც დიალოგი, შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელდეს, ბევრი კითხვა თუ მსჯელობა უპასუხოდ დარჩეს. ამ დროს ჩვენი მიზანი უფრო კვლევაა, ვიდრე დასკვნების გაკეთება. მაგრამ თუ ჩვენ გვინდა ჩვენი აზრი გავუზიაროთ სხვას და უფრო მეტიც, დავარწმუნოთ ჩვენი აზრის უპირატესობაში, აქ შეიძლება წინააღმდეგობას წავაწყდეთ - მიიღებს კი ჩვენს აზრს ოპონენტი, აუდიტორია, მსმენელი?

განსხვავებულ პოზიციებს დარწმუნება და დასაბუთება სჭირდება.

როგორ გავხადოთ ჩვენი მსჯელობა დამარწმუნებელი? ლოგიკური მსჯელობა და ლოგიკური კავშირები დარწმუნების მეთოდში ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს, რასაც ქვემოთ დეტალურად განვიხილავთ.

მოლაპარაკებების, /კონფლიქტების მოგვარების/ მეთოდი

დარწმუნებისათვის გამოყენებული არგუმენტაცია ემსახურება ერთ უმნიშვნელოვანეს მიზანს -ჩვენი კონსტრუქციული მსჯელობით მოვიპოვოთ უპირატესობა მასთან, ვისთანაც ვკამათობთ. მოლაპარაკებებისაკენ წარმართული არგუმენტაციის შემთხვევაში მნიშვნელობა ენიჭება არა უპირატესობის მოპოვებას, გამარჯვებას, არამედ შეთანხმებას, საერთო გადაწყვეტილებამდე მისვლას, ჩვენს პოზიციებში განსხვავებების გამოკვეთას, საერთოს მოძებნას და კონსესუსის მიღწევას.

მოლაპარაკებების /კონფლიქტების მოგვარების/ მეთოდის დროს მნიშვნელოვანია გავერკვეთ კონფლიქტის არსში, ხასიათში. გავაკონტროლოთ ჩვენი შინაგანი ემოციები, გამოვიმუშავოთ იმის უნარი, რომ არა მარტო მოვისმინოთ მოწოდებული არგუმენტები, არამედ ვაღიაროთ მათი უპირატესობა. ასეთ დროს ყურადღება უნდა გავამახვილოთ პოზიციებში მკვეთრად განსხვავებულ საკითხებზე და ამ განსხვავებების მიზეზებზე, ვეძიოთ პრობლემის გადაჭრის გზები და დავისახოთ მიზანი -მივაღწიოთ კომპრომისს.

მოქმედების მეთოდი

ასეთი არგუმენტის მიზანია დავარწმუნოთ მსმენელი თუ მკითხველი იმდენად, რომ გავლენის ქვეშ მოექცეს და იმოქმედოს. ეს მეთოდი მხოლოდ ლოგიკას არ ემყარება. იგი გულისხმობს სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ თუ ემოციურ ზემოქმედებას. მოქმედებისათვის მოწოდებული არგუმენტები ხშირად რეკლამებში იჩენს თავს, როცა გვარწმუნებენ, რომ X საუკეთესო მანქანაა. თუმცა მათ იმის მტკიცება კი არ უნდათ, რომ ჩვენ ვაღიაროთ -დიახ, ეს X მანქანა მართლაც საუკეთესოა, არამედ სურთ, რომ ჩვენ ვიყიდოთ -ავმოქმედდეთ მათ სასარგებლოდ.

დარწმუნება იმისთვის, რომ ვიმოქმედოთ - ეს მეთოდი მოითხოვს ფულის ხარჯვას, ხმის მიცემას, ყიდვას. ამ მეთოდს იყენებენ არჩევნების, ხმის მიცემის წინ.

„მხოლოდ საკუთარი თავის” მეთოდი

ასეთი არგუმენტი ძირითადად გულისხმობს მხოლოდ საკუთარი აზრის გადმოცემას, როცა ჩვენ ვამბობთ ჩვენს სათქმელს და მიგვაჩნია, რომ მხოლოდ ჩვენ ვართ სწორი და ყველა სხვა მოსაზრება მცდარია ან არც გვაინტერესებს. ამ შემთხვევაში ჩვენ არ გვსურს მოვისმინოთ სხვების აზრები, მით უფრო არ გვსურს პატივი ვცეთ მათ. ჩვენ ვამბობთ და მხოლოდ ამით ვკმაყოფილდებით. ასეთი არგუმენტები, როგორც წესი, ხშირია საარჩევნო ბატალიების წინ. ხშირია არა დიალოგების, არამედ მონოლოგების დროს, სტატიებში, პუბლიცისტურ შრომებში, პოლიტიკოსთა გამოსვლებში.. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ასეთ შემთხვევებშიც საჭიროა ძლიერი, საღი, მკვეთრი არგუმენტაცია და ის ლოგიკური ჯაჭვი, რაც ჩვენს პოზიციას დამარწმუნებელს გახდის.

„ეფექტის მოხდენის” მეთოდი

ამ შემთხვევაში ხდება უმთავრესი კომპონენტის გადანაცვლება, ანუ ფასეულობათა გადანაცვლება. მთავარი გამომსვლელისთვის ხდება არა რას ამბობს, არამედ ვის ეუბნება, ანუ კონცენტრაცია გადატანილია აუდიტორიაზე მხოლოდ და არა შინაარსობრივ მხარეზე. აქცენტი კეთდება ინტონაციაზე, ჟესტიკულაციაზე, მიმიკაზე.

ერთია არგუმენტის მიზანი თუ დანიშნულება, მეორე და უმთავრესი კი არგუმენტის შედგენაა.

არგუმენტის შექმნისა და ჩამოყალიბების მრავალი ხერხი არსებობს. ყველასათვის ცნობილია დედუქცისა და ინდუქციის მეთოდი - ლოგიკური აზროვნების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სტრატეგიები, არისტოტელეს მსჯელობის ის წესები და კანონები, რომლებიც განსაზღვრავენ მსჯელობიდან ახალი მსჯელობის აუცილებელ გამომდინარეობას.

დედუქცია ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს გამოყვანას. დედუქციური ლოგიკა არის ზოგადი მსჯელობიდან კერძო მსჯელობის გამოყვანა; სილოგიზმი კი დედუქციური დასკვნაა, რომლის ძირითადი პრინციპი არისტოტელეს მიერ ფორმულირებულია შემდეგნაირად: „როცა რაიმე ითქმის სხვაზე, როგორც ქვემდებარეზე, მაშინ ყოველივე, რაც ითქმის შემასმენელზე, ითქმის ქვემდებარეზეც”.

მსჯელობის ეს ფორმა ყველაზე ხშირად იურისპრუნდენციაში გამოიყენება ალიბის სახით, კერძოდ კი სასამართლო პროცესების დროს, როდესაც ბრალდებულის უდანაშაულობის დასაბუთებაა საჭირო. იგი ემყარება მტკიცებას, რომ ეჭვმიტანილი ფიზიკურად ვერ მიიღებდა მონაწილეობას დანაშაულში, რადგან იმ მომენტში იგი სხვაგან იმყოფებოდა.

მსჯელობას კი ასეთი სახე ექნება:
დანაშაულის ჩადენის დროს დამნაშავის ადგილზე ყოფნა აუცილებელია.
ეჭვმიტანილი იქ არ იყო (ალიბი)
მაშასადამე, დანაშაული მას არ ჩაუდენია

თუმცა არის ამ საკითხის მეორე მხარეც. შეიძლება ბრალდებულმა ვინმეს დაავალა შესრულება და მისი მეშვეობით განახორციელა დანაშაული, თვითონ ფიზიკური მონაწილეობა არ მიუღია და ა.შ. მაგრამ ლოგიკა სრულიად სამართლიანად, უეჭველად ასაბუთებს, რომ პირადად მას მონაწილეობა არ მიუღია დანაშაულის ჩადენაში და იმისათვის, რომ იგი დავადანაშაულოთ, სხვა მტკიცებულებების მოპოვებაა საჭირო.

ამ მაგალითებიდან ნათლად ჩანს, რომ ზოგადი აზრიდან მივედით კონკრეტულ მაგალითამდე. მაშასადამე, დედუქციური მსჯელობა ასეთი სახით უნდა წარმოვიდგინოთ:

ზოგადი აზრი
კონკრეტული მაგალითი
კონკრეტული დასკვნა

ინდუქცია ლათინური სიტყვაა(inductio) და ნიშნავს მინიშნებას, კერძო მსჯელობიდან ზოგადის გამოყვანას.

მაგალითად:

კონკრეტული მაგალითი
კონკრეტული აზრი(აზრები)
ზოგადი დასკვნა

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არგუმენტის შედგენის არაერთი ხერხი და მეთოდი არსებობს. ამჯერად კი შემოგთავაზებთ არგუმენტის ჩამოყალიბების ახალ გზებსა და სტრატეგიებს.

მე-20-ე საუკუნეში (1958 წელს) ბრიტანელმა ფილოსოფოსმა სტეფან ტულმინმა განავითარა არგუმენტაციის მოდელი, რომელიც არისტოტელეს პრინციპს წააგავდა, მაგრამ მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა მისგან. რაში მდგომარეობს ეს განსხვავება? ამ განსხვავებების საილუსტრაციოდ შევადაროთ ერთმანეთს დედუქციური არგუმენტი და ტულმინის მოდელი:

დედუქციური არგუმენტი:

მორალურად გაუმართლებელია იმ ადამიანთა სიკვდილით დასჯა, ვინც განიარაღებულია და აღარ წარმოადგენს საში-შროებას საზოგადოებისათვის (ზოგადი აზრი)

ბრალდებულები, რომლებიც დასჯილნი არიან და სხედან ციხეში, აღარ წარმოადგენენ საშიშროებას საზოგადოებისათვის (კონკრეტული მაგალითი)

ე.ი.

მორალურად გაუმართლებელია ბრალდებულთა სიკვდილით დასჯა (კონკრეტული დასკვნა)

ტულმინის მოდელი:

მორალურად გაუმართლებელია ბრალდებულთა სიკვდილით დასჯა. ბრალდებულნი განიარაღებულნი და დასჯილნი არიან და ისინი საშიშროებას აღარ წარმოადგენს საზოგადოები-სთვის. მაშასადამე, მორალურად გაუმართლებელია იმ ადამიანთა სიკვდილით დასჯა, ვინც იზოლირებულია საზოგადოებისაგან.

რაში მდგომარეობს განსხვავება ამ ორ მაგალითს შორის?

დედუქციურ არგუმენტში პირდაპირ ვიწყებთ საუბარს ზოგად საკითხზე, რომელიც საკამათოა და პირდაპირ და მკვეთრად წარმოვაჩენთ ჩვენს პოზიციას დასაწყისშივე.

შემდეგ ვასაბუთებთ კონკრეტული მაგალითით, ანუ ვპასუხობთ კითხვაზე - რატომ გვაქვს ჩვენ ასეთი პოზიცია.

მსჯელობის ბოლოს კი ვაჯამებთ ზემოთქმულს, ვადასტურებთ ყოველივე აქედან გამომდინარეს - ე.ი. გაუმართლებელია.

ტულმინის მოდელში დედუქციის პრინციპი შეცვლილია: მსჯელობას ვიწყებთ იმ აზრით, რომელიც საჭიროებს განვითარებას, დასაბუთებას, რათა შემდეგ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი რამ ვთქვათ და ბოლოს დავაფიქსიროთ ჩვენი პოზიცია. ამ მაგალითში სწორედ ბოლოს ვამბობთ ჩვენს მთავარ სათქმელს, რაც წარმოადგენს ჩვენს ფასეულობას, პრინციპს, რომელიც უდაოდ ხაზგასასმელია და, ოპონე-ნტათვის საკამათოც.

ის, რომ დედუქცია და ინდუქცია მნიშვნელოვანია და ლოგიკური აზროვნების ქვაკუთხედია, ამაზე არავინ არ დაობს, არც ტულმინი. თუმცა იგი აღნიშნავს, რომ კამათში კლასიკური სილოგიზმი არ გვიჩვენებს მკაფიოდ ჩვენს პოზიციას. იგი აღნიშნავს, რომ სილოგისტური დასკვნა სინამდვილეში უნდა იყოს მსჯელობის დასაწყისი და არა დასასრული. ანუ სილოგისტურ დასკვნას იგი მიიჩნევს პოზიციის დასაწყისად, იმ მთავარ აზრად, რომელიც საჭიროებს განვითარებას და დასაბუთებას.

ტულმინი მთავარ სათქმელს, რაც სურს მოკამათეს რომ დაასაბუთოს, არქმევს ლოგიკურ კავშირს, რომელიც გამომდინარეობს ჩვენი მსჯელობიდან. ამ შემთხვევაში საკამათო ხდება სწორედ ეს ლოგიკური კავშირი, რადგან იგია სწორედ მთავარი პრინციპი და პოზიცია, რასაც ასაბუთებს ოპონენტი, თორემ ის, რომ მთავარი აზრი ყველასათვის ფასეულია და არ უნდა საჭიროებდეს კამათს, ვფიქრობთ, რომ ყველასათვის ნათელია და უდაო.

მაშასადამე, ტულმინის მოდელის მიხედვით არგუმენტის შესადგენად საჭიროა სამი ძირითადი კომპონენტი:

აზრი - პირობა, რომელიც საჭიროებს განმტკიცებას

დამამტკიცებელი წინადადება - რომელიც განამტკიცებს აზრს ფაქტით ან მსჯელობით

დასკვნა - ლოგიკური კავშირი, გამომდინარე ორივე წინადადებიდან.

ნიმუში

განვიხილოთ მარტივი სილოგიზმის მაგალითი

პირველ ორ წინადადებას შორის კავშირი გასაგებია, რადგან სადაც ცეცხლია, იქ კვამლია, მაგრამ დასკვნა, რომელიც გაკეთდა (სადაც კვამლია იქ ხანძარია) არასწორია. რატომ? მართალია ცეცხლი ხშირად ასოცირდება ხანძართან, მაგრამ კვამლი ყოველთვის არ არის ხანძრის მიზეზი. იგი შეიძლება იყოს ქარხნის გამონაბოლქვი, კოცონის შედეგი და სხვა რაიმე მიზეზით გამოწვეული. მაშასადამე ეს მსჯელობა არასწორია. სწორედ ამას უსვამს ტულმინი ხაზს, და ამბობს, რომ დედუქციურ და ინდუქციურ მსჯელობაში მართალია დაცულია გამომდინარეობის პრინციპი, მაგრამ ხშირია ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც დასკვნები არასწორია.

განვიხილოთ მარტივი არგუმენტის მაგალითი ტულმინის მოდელით:

მაგალითი №1

რადგან

ამ მაგალითში აშკარაა კავშირი პირველ და მეორე წინადადებებს შორის, რომლებსაც აერთიანებთ ერთი აზრი - მორალურად გაუმართლებელია ცხოველთა გამოყენება ექსპერიმენტებში.

პირველი წინადადება არის აზრი, რომელიც ითხოვს დამტკიცებას, გამყარებას ანუ პასუხს კითხვაზე თუ რატომ ვფიქრობთ ასე?

მეორე წინადადება სწორედ ამ ფუნქციას ასრულებს, ამტკიცებს, ამყარებს პირველ წინადადებას: რადგან ცხოველები სულიერი არსებები არიან და ექსპერიმენტის დროს ისევე იტენჯებიან, როგორც ადამიანები.

ეს კარგი დამამტკიცებელი წინადადებაა.

ლოგიკური დასკვნა კი - მორალურად გაუმართლებელია ყველა სულიერის ტანჯვა - გამომდინარეობს ორივე წინადადებიდან და საკმაოდ ძლიერია.

განვიხილოთ კიდევ ერთი, შინაარსობრივად განსხვავებული მაგალითი:

მაგალითი №2

მაშასადამე

დასკვნის სახით შეიძლება კიდევ ერთხელ ავღნიშნოთ, რომ არგუმენტი ამ სამი მთავარი ელემენტისაგან შედგება და რაც უფრო მტკიცეა კავშირი მათ შორის, მით უფრო ძლიერია ლოგიკა და, მთლიანობაში, პოზიცია.

ჩვენ ზემოთ შემოგთავაზეთ მარტივი არგუმენტი.

განვიხილოთ რთული არგუმენტი, რომელსაც ასეთი სტრუქტურა აქვს:

განვიხილოთ მაგალითი №3

თქვენ ალბათ შენიშნეთ, რომ ამ სტრუქტურაში აზრი და დამტკიცება გადანაცვლებულია, რითაც გვინდოდა გვეჩვენე-ბინა, რომ ადგილების შენაცვლება არგუმენტის სტრუქტურულ ჯაჭვს არ არღვევს.

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, ამ არგუმენტს რთული არგუმენტი ქვია. რაში მდგომარეობს სირთულე? მაგალითი იწყება:

I - ფასეულობათა წინადადებით - ტყუილის თქმა ამორალურია ანუ ეს განაცხადი ამტკიცებს იმას, რასაც საზოგადოებაც აღიარებს.

II მაგალითი ფაქტობრივი წინადადებაა, რომ სამედიცინო კვლევებში ხდება ასეთი შემთხვევები და ზოგიერთი მკვლევარი იყენებს პლაცებოს. მიმღებს კი გონია, რომ ეს არის მისი სიცოცხლის გადამრჩენი წამალი.

- რა აზრის გასავითარებლად მოვიტანეთ ეს მაგალითები. რა აზრი გამოვიტანეთ ამ მაგალითებიდან? რისი თქმა გვინდოდა კონკრეტულად?

- პლაცებო არ უნდა იქნას გამოყენებული სამედიცინო კვლევებში.

ლოგიკური დასკვნა - თუ ტყუილი ამორალურია ზოგადად, საერთოდ, ანუ ყველა შემთხვევაში, შესაბამისად, იგივე ქმედება ანუ ტყუილი გაუმართლებელია ნებისმიერ კონკრეტულ შემთხვევაშიც. /პლაცებოს გამოყენება/ ლოგიკური კავშირი კი ასეთია - თუ საზოგადოება თვლის, რომ ტყუილი ამორალურია, პლაცებოც ტყუილია, ე.ი. ამორალურია.

*პლაცებო - ლათინურად - მოვწონვარ; ინდიფერენტული ნივთიერება, რომელსაც აძლევენ ავადმყოფს რომელიმე სამკურნალო საშუალების ან წამლის მაგიერ. გამოიყენება ფსიქოთერაპიის დროს (კალცი, შაქრის ფხვნილი, ტკბილი წყალი) - ისეთი ნივთიერებები, რომლებიც ავადმყოფს არც ავნებს, არც სარგებელს მოუტანს.

განვიხილოთ დამოუკიდებელი არგუმენტის სტრუქტურა

განვიხილოთ მაგალითი №4

დამოუკიდებელი არგუმენტი ეყრდნობა ორ დამამტკიცებელ წინადადებას.

პირველ წინადადებაში ადამიანისთვის სიცოცხლის წართმევის ფასეულობაზეა საუბარი

მეორეში - შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობაზე

რა გვინდა ამ მაგალითებით ვთქვათ? სიკვდილით დასჯა უნდა გაუქმდეს.

დასკვნებიც, შესაბამისად, ამ წინადადებებს ემყარება და მათგან გამომდინარეობს.

დამოუკიდებელი არგუმენტის სტრუქტურულ ფორმას სტრატეგიული უპირატესობა აქვს. რთულ არგუმენტში თუ ოპონენტი გვიბათილებს ერთ-ერთ ელემენტს, ეს ნიშნავს მთელი არგუმენტის უარყოფას. მაშასადამე, ერთ-ერთი კომპონენტის დაკარგვა ზიანს აყენებს მთელ არგუმენტს. დამოუკიდებელი არგუმენტი ფაქტობრივად ორი არგუმენტისაგან შედგება და ამდენად მისი უარყოფის საშიშროება ნაკლებია, რადგან ერთი არგუმენტის უარყოფის შემთხვევაში მეორე არგუმენტიც საკმარისია მსჯელობის გაგრძელებისათვის. აქედან მომდინარეობს მისი სახელიც - დამოუკიდებელი არგუმენტი.

არგუმენტის სტრუქტურა მისი ლოგიკური წყობაა, დარწმუნების, დასაბუთების მეთოდია, არგუმენტის სახეები კი მისი შინაარსობრივი მხარეა.

ჩვენ განვიხილავთ რამდენიმე სახის არგუმენტს, და აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ არ არსებობს ისეთი არგუმენტი, რომლის უარყოფა არ შეიძლება. არგუმენტები კი საჭიროა სწორედ იქ, სადაც მსჯელობის საგანი ან სადაოა, ან ორაზროვანი, ან კი დაუდგენელი, რადგან სადაც ყველაფერი გარკვეულია, იქ აღარც მსჯელობაა საჭირო. ყველაფერს აქვს ორი მხარე. არგუმენტსაც გააჩნია მეორე მხარე - სისუსტე, ჩვენ კი ეს სისუსტეები უნდა დავინახოთ და ჩვენს სასარგებლოდ გამოვიყენოთ.

არგუმენტი მაგალითის, კონკრეტული ფაქტის გამოყენებით

განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითიდან როგორ გამომდინარეობს მსჯელობა. თუ დებატის თემა ნარკოტიკების ლეგალიზაციაა, საილუსტრაციოდ გამოგვადგება ჰოლანდიის მაგალითი, სადაც ნარკოტიკები უკვე ლეგალიზებულია. მსჯელობას კი ასეთი სახე ექნება:

ჰოლანდიაში ნარკოტიკები ლეგალურია, დანაშაული არ გაზრდილა, მომხმარებელთა რიცხვი კი პირიქით, შემცირდა (სტატისტიკა) თუ ჩვენს ქვეყანაშიც მხარს დავუჭერთ ნარკოტიკების ლეგალიზაციას, იგივე პროცესი განვითარდება.

სისუსტე

მიუხედავად იმისა, რომ არგუმენტი ფაქტის გამოყენებით ძლიერი არგუმენტია, მასაც გააჩნია თავისი სისუსტე. ძლიერი ოპონენტი მას ლეგალიზაციის ცუდი შედეგებით დაუპირისპირდება და შეეცდება სხვადასხვა ფაქტები გამოიყენოს კონტრშეტევისათვის:

მაგალითად: ყველა იმ სახელმწიფოში, სადაც მარიხუანა ლეგალიზებულია, მოსახლეობის რაოდენობა მცირეა. კანონი კარგად აკონტროლებს მომხმარებლებს, რომელთა რაოდენობა მხოლოდ 5%25-ია. რა მოხდება ისეთ ქვეყნებში, სადა მოსახლეობის დიდი რაოდენობა ცხოვრობს ვიდრე, მაგ: ჰოლანდიაში? დიდ ქვეყნებში მომხმარებელთა რიცხვიც გაცილებით მეტია, მაგ: 20%25. კანონი ვერ გააკონტროლებს ნარკოტიკების ზეგავლენით მომხდარ დანაშაულს, რადგან დანაშაული მეტი იქნება; ლეგალიზაცია გამოიწვევს დანაშაულის ზრდას - და, შესაბამისად, უარეს შედეგს.

არგუმენტი ანალოგიის გამოყენებით

ასეთი სახის არგუმენტში ყურადღებას ვამახვილებთ მსგავსებებზე ორ ან მეტ განსხვავებულს შორის. ლოგიკური სტრუქტურა ასეთია: A და B მსგავსია მაშასადამე, თუ რაიმე A-ს შესახებ სიმართლეა, ე.ი. B-ს შესახებაც სიმართლეა.

თუ საუბარი გვაქვს ნარკოტიკების ლეგალიზაციაზე, მოდებატეს შეუძლია თქვას, რომ ნარკოტიკი ალკოჰოლივითაა (აქ მომხსენებელმა ნათლად უნდა დაგვანახოს ეს მსგავსება). თუ სასმელი ლეგალურია, რატომ არ შეიძლება იყოს ლეგალური ნარკოტიკიც, როცა ისინი ასე გვანან ერთმანეთს? მოდებატეს ასევე შეუძლია მოიტანოს სხვა ტიპის შედარებაც. მაგ: სასმელის ლეგალურმა აკრძალვამ აშშ-ში 1920-30-იან წლებში მოიტანა უკუეფექტი - დაიწყო კონტრაბანდა და დანაშაულმა საგრძნობლად იმატა. ჩვენც იგივე შედეგს ხომ არ მივიღებთ თუ ავკრძალავთ ნარკოტიკს? მთავარი, რასაც უნდა პასუხობდეს ასეთი სახის არგუმენტი - სწორი ანალოგიაა? მსგავსება მეტია თუ განსხვავება?

სისუსტე

ანალოგია ყოველთვის ეფექტურია, მაგრამ იგი ყოველთვის არ ნიშნავს ძლიერ არგუმენტს. თუკი ოპონენტმა დაამტკიცა, რომ ნარკოტიკი არ არის სასმელივით, რომ ეს არასწორი ანალოგიაა, რომ ამ ორს შორის არანაირი კავშირი არ არსებობს და მათი ანალოგიად გამოყენება შეცდომაა, მაშინ უპირატესობა მის მხარეზეა.

არგუმენტი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირით

ყველაზე ძლიერი ლოგიკური არგუმენტი გამომდინარეობს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირიდან. რას ნიშნავს და როგორი უნდა იყოს ეს კავშირი? განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითი:

სახელმწიფო განათლების სისტემა დიდ ყურადღებას არ უთმობს საშუალო სკოლებში ლაბორატორიების გამოყენებას. შესაბამისად, საბუნებისმეტყველო საგნებში - ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგია - კვლევები საერთოდ, ან თითქმის არ ტარდება. სახელმწიფო პოლიტიკის გამო შემცირდა იმ მოსწავლეთა რაოდენობა, ვისაც სურვილი ჰქონდა მიეღო განათლება ამ სპეციალობით. საბოლოოდ კი ლაბორატორიებში მომუშავე ტექნიკურ სპეციალისტთა კადრები შემცირდა და კვლავ მცირდება.

სახელმწიფოს მხრიდან უყურადღებობა სკოლებში, ანუ საწყის ეტაპზე, არ თავდება სკოლებშივე, არამედ გრძელდება უნივერსიტეტებშიც. მთლიანობაში კი ვიღებთ ისეთ შედეგებს, როგორიც არის ტექნიკური კადრების ნაკლებობა. ამ პროცესის გაგრძელება კი საბოლოოდ გამოიწვევს სპეციალისტთა რაოდენობის შემცირებას სახელმწიფოში. მაშასადამე, ამ მაგალითიდან ნათლად ჩანს პრობლემის მიზეზი, შედეგი და მათ შორის ურთიერთკავშირი.

შეიძლება ეს კავშირი სხვა კუთხიდანაც განვიხილოთ: სკოლებში მეცნიერულ საგნებს (ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგია) ნაკლები ყურადღება ექცევა, მაგრამ მოსწავლეთა 50%25 მაინც ირჩევს ამ საგნებს და შემდგომშიც აგრძელებს სწავლას ამ პროფილით. ე.ი. თუ სახელმწიფო თეორიულ მეცადინეობებს განამტკიცებს ლაბორატორიული მუშაობებითა და პრაქტიკული ცდებით და ამ საგნებზე სწავლის მოთხოვნილებებს გაზრდის, შესაბამისად გაიზრდება მოსწავლეთა, და მომავალში, სპეციალისტთა რაოდენობაც ამ სფეროში.

მარტივად თუ ვიტყვით, არგუმენტი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირით უნდა განვიხილოთ ასეთი სქემით: გუშინ რა იყო, დღეს რა ვითარებაა, ხვალ რა შედეგი გვექნება. როგორც წესი, ასეთი არგუმენტი ყოველთვის ეფექტურია, რადგან აქ არა მარტო ლოგიკური აზროვნებაა საჭირო, წარსულის დღევანდელობასთან დაკავშირება, არამედ საკითხის ღრმად წვდომა და ანალიზის უნარი.

ხშირად ერთი ტიპის არგუმენტი შეიძლება სხვა ტიპის არგუმენტად ვაქციოთ, რათა მსჯელობას ჩვენთვის სასურველი მიმართულება მიეცეს. მაგალითად, თუ გვინდა მიზეზ-შედეგობრივი არგუმენტი ვაქციოთ არგუმენტად ანალოგიის გამოყენებით, მაშინ მსჯელობას ასეთი სახე ექნება:

იმ სასწავლო დაწესებულებში, სადაც მუსიკალურ განათლებას სახელმწიფო დიდ ყურადღებას უთმობს, დიდია მასზე მოთხოვნილება და, შესაბამისად, უფრო მაღალია პროფესიონალ მუსიკოსთა რაოდენობა.

თუ ჩვენ გვინდა იგივე არგუმენტი გადავაქციოთ არგუმენტად ფაქტის გამოყენებით, მაშინ მოდებატემ უნდა გვიჩვენოს 5 ქვეყანა, სადაც ტექნიკურ საგნებზე ყურადღება უფრო გამახვილებულია და მოსახლეობას უფრო მეტი რაოდენობა ყავს ამ სფეროში მოღვაწე ადამიანებისა, ვიდრე ის ქვეყნები, სადაც სახელმწიფოს ინტერესი ამ სფეროში ნაკლებია და შესაბამისად, ნაკლებია ამ დარგში მუშაობის მოთხოვნილებები.

სისუსტე

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, ყველა არგუმენტს გააჩნია თავისი სუსტი მხარეები. მაგ: როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ტექნიკურ ლაბორატორიებში მომუშავე სპეციალისტთა ნაკლებობაზე, ჩვენ არაფერს ვამბობთ ეკონომიკურ ფაქტორზე, ოპონენტმა კი შეიძლება გვიჩვენოს მიზეზი ამ პრობლემისა, რომელიც არ უნდა იყოს რეალობას მოკლებული:

მოსწავლეთა ნაკლებობა იმით არის განპირობებული, რომ 20 წლის წინ ლაბორატორიებში მუშაობა იყო ყველაზე კარგად ანაზღაურებადი სამუშაო. დღეს კი, დავუშვათ, საბანკო სისტემაში უფრო კარგად უხდიან. მაშასადამე, განათლების სისტემის დადანაშაულება არ არის მართებული, მით უფრო, რომ ლაბორატორიებში კვლევა-ძიება კვლავაც მიმდინარეობს.

განვიხილოთ მეორე მაგალითი

ეს მაგალითი უარმყოფელი პოზიციის სტრატეგიის საილუსტრაციოდაა ნაჩვენები:

მტკიცებითი

მაშასადამე, რადგან H₂O არის მნიშვნელოვანი კომპონენტი მათი წარმოებისათვის, ე.ი. სწორედ H₂O შეიძლება იყოს ინტოქსიკაციის მიზეზიც.

უარყოფა

H₂O მოვაშორეთ სამივეს
მაგრამ
ინტოქსიკაცია დარჩა
ე.ი.
წყალი არ არის ინტოქსიკაციის მიზეზი.

პირველ მაგალითში ჩვენ დავეთანხმეთ შედეგს, რომ ლაბორატორიებში მომუშავე სპეციალისტთა რაოდენობა მცირეა, მაგრამ დავანახეთ ოპონენტებს, რომ მიზეზი სრულიად სხვაა - არა განათლების სამინისტრო, არამედ ეკონომიკური ფაქტორი, რაც ლოგიკურია.

მეორე მაგალითშიც ჩვენ დავეთანხმეთ შედეგს, მაგრამ ვაჩვენეთ, რომ შედეგი არ გამომდინარეობს ამ მიზეზიდან.

ასეთი მსჯელობა, როდესაც ჩვენ ვეთანხმებით შედეგებს, მაგრამ ვასაბუთებთ, რომ მიზეზი სხვაა, რომ ოპონენტის მიერ მოწოდებული მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი არასწორია - საუკეთესო სტრატეგიაა უარმყოფელი პოზიციისათვის.

არგუმენტი გარკვეული ნიშნის მიხედვით

გარკვეულწილად ამ ტიპის არგუმენტი გავს ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ არგუმენტს. იგი ემყარება ნიშნებს, რომლებიც პირდაპირ არ არის მითითებული, მაგრამ შეგვიძლია ვივარაუდოთ.

დავუშვათ, ჩვენ გვაქვს ასეთი სახის ინფორმაცია: პოლიტიკოს X აქვს კარგი ხელფასი, ორი აგარაკი ქალაქ-გარეთ, ვიცით, რომ იგი კარგად ერთობა, ძვირიან კრუიზებში დადის. ამ ნიშნების მიხედვით შეგვიძლია დავასკვნათ, იგი არის კორუმპირებული - ან იპარავს მთავრობისგან ფულს, ან ქრთამებს იღებს. თუმცა კორუფციის მანიშნებელი მაგალითი არ გაგვაჩნია, არც კავშირი არ არის ქრთამებსა და ძვირიან კრუიზებს შორის, მაგრამ ამ ნიშნებს მივყავართ გარკვეულ ლოგიკურ დასკვნამდე, რადგან ჩვენ ვიცით, რომ მსგავსი ფაქტების არსებობისას Y პოლიტიკოსს ბრალი დაედო კორუფციაში.

ამ სახის არგუმენტს განსამტკიცებლად სჭირდება სტატისტიკებზე დაყრდნობილი მაგალითები მაგ: კვლევა გვიჩვენებს, როდესაც უმუშევრობა იზრდება, იზრდება დანაშაულიცა და ნარკოტიკების მოხმარებაც. ამ აზრის გასამყარებლად მოდებატე მოიტანს შესაბამის სტატისტიკას და გამოიტანს ლოგიკურ დასკვნას - თუ მთავრობა გაზრდის უმუშევრობას, ასევე გაიზრდება დანაშაულიც.

სისუსტე

ამ ტიპის არგუმენტის სისუსტე არასწორ დასკვნებშია, ანუ სადაც დარღვეულია ლოგიკური ჯაჭვი აზრსა, მსჯელობასა და დასკვნებს შორის, სადაც არ ჩანს გამომდინარეობის პრინციპი.

არგუმენტი ავტორიტეტული პირის გამონათქვამით

ასეთი ტიპის არგუმენტის გამოყენებისას მოდებატე ეყრდნობა ცნობილ, კომპეტენტური პირს, ახდენს მის ციტირებას. მაგრამ არ უნდა გაჩნდეს ეჭვები. ეს პირი კონპეტენტური უნდა იყოს არა მარტო ერთი მხარისთვის, არამედ ფართო აუდიტორიისათვის.

ვოლტერი

ვოლტერი

რუსო

გოეთე

ვოლტერი

არისტოტელე

არისტოტელე

მაშასადამე, კიდევ ერთხელ დასკვნის სახით უნდა აღვნიშნოთ არგუმენტაციის მნიშვნელობის შესახებ. ეს გზები და სტრატეგიები გვეხმარება ძლიერი არგუმენტის შექმნაში, ლოგიკური კავშირების დამყარებაში. უცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ ეს არ არის „მზა რეცეპტი”, დოგმა, წესი პოზიციის შედგენის, კამათის თუ დისკუსიების დროს. წარმოუდგენელია, რომ ჩვენ ავირჩიოთ რეზოლუცია და მოსწავლეებს დავავალოთ - მოდით, ახლა შევადგინოთ პოზიცია ერთი რთული ან ერთი დამოუკიდებელი არგუმენტით, ან მოვთხოვოთ მათ ანალოგიისა თუ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების გამოყენება. აქ დავესესხები ფრენსის ბეკონს - „იმიტომ კი არ იკითხო, რომ წინააღმდეგობა გაუწიო, არც იმიტომ, რომ დაიჯერო და ეჭვიც არ შეგეპაროს, არამედ იმიტომ, რომ აწონ-დაწონო და გაითვალისწინო”.

ეს გზები და სტრატეგიები არის:

ზედაპირული ცოდნა ადვილი დასამარცხებელია, რადგან სწორედ არასაფუძვლიანი ცოდნიდან იბადება ის შეცდომები, რომლებიც ხშირად გვხვდება ყოველდღიურობაში. ამიტომ საჭიროდ ჩავთვალეთ არასწორ მსჯელობებზე გაგვემახვილებინა ყურადღება, რათა უფრო მკაფიოდ გავარჩიოთ ერთმანეთისაგან ლოგიკური აზროვნება და შეცდომები.

როგორც უკვე ვიცით, არგუმენტი ლოგიკურად გაბმული მთელი სტრუქტურული ჯაჭვია. იგი გასაგებია, მკაფიო და ნათელი. მაგრამ არსებობს მსჯელობის დროს ნებსით თუ უნებლიედ დაშვებული შეცდომები, რომელთა მიზანია შეცდომაში შეგვიყვანოს. ყველა დიდი მოაზროვნე, დაწყებული არისტოტელედან სწავლობდა მსჯელობის დროს დაშვებულ შეცდომებს. მაგრამ იბადება კითხვა - თუ ეს შეცდომებია, რატომ არის საჭირო მისი ცოდნა? მასზე ყურადღების გამახვილება? პასუხიც მარტივია - ეს ლოგიკური შეცდომები გვეხმარება უფრო მეტად დავფიქრდეთ არგუმენტაციაზე, შევძლოთ არა მარტო ოპონენტების სისუსტეების დანახვა და გააზრება, არამედ საკუთარი შეცდომების აღიარება და გამოსწორებაც. ისინი არგუმენტების გამოსწორების შანსს გვაძლევენ.

ლოგიკური შეცდომები არის არასწორი კავშირები, არაადეკვატური ფაქტები, არასწორი მსჯელობა, ან მხოლოდ რიტორიკა. შეცდომების უამრავი სახეობები არსებობს, მაგრამ ჩვენ შევეხებით ისეთ არასწორ მსჯელობებს, რომლებიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში - კამათში, დისკუსიაში, დებატებსა თუ პოლემიკაში გხვდება.

შეცდომების პირველ ჯგუფს განეკუთვნება არასწორ მსჯელობათა სისტემა, რომელიც ვერ აღწევს სასურველ შედეგს. მასში შედის:

მცდარი ანალოგია - ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ანალოგია არასწორად არის მოყვანილი. შესაძლებელია მაგალითებს შორის არსებობდეს გარკვეული მსგავსება, მაგრამ განსხვავება უფრო მეტია (განსხვავება წონის მსგავსებას).

ნაჩქარევი განზოგადება - ამ დროს მოსაუბრე ცდილობს სწრაფი დასკვნები გამოიტანოს (როგორც წესი, ასეთი სწრაფი დასკვნები არასწორია).

მიზეზ-შედეგობრივი არუმენტებში შეცდომებად ითვლება ისეთი მსჯელობები, რომელშიც მოყვანილი გვაქვს ორი ან მეტი მოვლენა. შესაძლოა ეს მოვლენები ერთ დროს, ერთ პერიოდში მოხდა, მაგრამ მათ შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი არ არსებობს და მოყვანილია მხოლოდ ეფექტის მოხდენის მიზნით.

მეორე ჯგუფში შედის შეცდომათა ისეთი ტიპები, სადაც დარღვეულია არგუმენტაციის ლოგიკური ჯაჭვი, სადაც მთავარი აზრიდან არ გამომდინარეობს არც დამამტკიცებელი წინადადება და არც ლოგიკური დასკვნა. ასეთ შემთხვევაში მოსაუბრეები ხშირად სვამენ რიტორიკულ შეკითხვებს, რომელშიც თავისთავად იგულისხმება „სწორი პასუხი”. რიტორიკული შეკითხვის მიზანი არის საწინააღმდეგო აზრის ჩანასახშივე ჩახშობა.

შეცდომების მესამე ტიპი მიმართულია აუდიტორიის ზემოქმედებაზე.

აუდიტორიაზე ორიენტირებული - ამ შემთხვევაში გათვალისწინებულია აუდიტორიის ხასიათი, საკამათო საკითხის თავისებურებები და თვისებები;

უმრავლესობაზე ორიენტირებული ანუ პოპულისტური არგუმენტები, სადაც აქცენტი კეთდება ხალხის ფართო ფენაზე;

ტრადიციაზე ორიენტირებული შეცდომები, სადაც აპელირება კეთდება წინაპრებსა და ტრადიციებზე.

მეოთხე ტიპი შეიცავს ლინგვისტურ შეცდომებს. ხშირად ერთ სიტყვას შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეს. ამ შემთხვევაში თუ არ მოვიტანთ დეტალურ განმარტებას (დეფინიციას), მაშინ შეიძლება არასწორი დასკვნებიც გაკეთდეს.

განვიხილოთ მაგალითები:

არასწორი დასკვნა

ყველა ადამიანი მოკვდავია
სოკრატე ადამიანია
სოკრატე ბერძენი ფილოსოფოსია

ამ მაგალითში 1 და 2 წინადადებები ერთმანეთთან კავშირშია, მაგრამ დასკვნა არ გამომდინარეობს ზემოთქმულიდან, თუმცა ყველამ ვიცით მისი ჭეშმარიტება, რომ სოკრატე ბერძენი ფილოსოფოსია, მაგრამ ამ ჭეშმარიტების თქმა აქ სრულიად ზედმეტია. თავისთავად, იკვეთება კანონზომიერება - სადაც დარღვეულია ლოგიკური ჯაჭვი ანუ გამომდინარეობის პრინციპი, ის დასაბუთება არ შეიძლება დასაბუთებად ჩაითვალოს. შესაბამისად, არც დასკვნა იქნება სარწმუნო, რადგან იგი არ არის დასაბუთებული.

თუ გემი ნაღმს დაეჯახა, ის დაიღუპება
გემი ნაღმს არ დაეჯახა
მაშასადამე, გემი არ დაიღუპა

ამ მაგალითში დასკვნა, ლოგიკური კავშირი - გემი არ დაიღუპა - შეცდომაა, რადგან გემი შეიძლება სხვა მიზეზით დაიღუპოს.

თუ გემი ნაღმს დაეჯახა, ის დაიღუპება
გემი დაიღუპა
მაშასადამე, გემი ნაღმს დაეჯახა

ლოგიკური კავშირი ამ მაგალითშიც მცდარია, რადგან გემის დაღუპვა შეიძლება ასევე სხვა მიზეზმა გამოიწვიოს.

მოწაფე ან ბეჯითია, ან ნიჭიერი
მოწაფე ბეჯითია
მაშასადამე, მოწაფე არ არის ნიჭიერი

აქ შეცდომა იმაში მდგომარეობს, რომ ბეჯითობა და ნიჭიერება ერთმანეთს არ გამორიცხავს.

კანტი არასოდეს არ გასულა ქალაქ კენისბერგიდან
შელინგი არასოდეს ჩასულა ქალაქ კენისბერგში
მაშასადამე, კანტი და შელინგი ერთმანეთს არასოდეს შეხვედრიან

ამ მაგალითში მთელი სტრუქტურა არის დარღვეული - მთავარ აზრში საუბარია არ გასულა, ხოლო დამამტკიცებელ წინადადებაში ვამბობთ - არ ჩასულა, რაც სრულიად სხვადასხვას გულისხმობს, არ გამომდინარეობს ერთმანეთიდან და არ შეიძლება დამამტკიცებელ წინადადებად ჩაითვალოს. დასკვნაში კი ვსაუბრობთ შეხვედრაზე, რაზეც მსჯელობა საერთოდ არ გვქონია. არ არის ლოგიკური ჯაჭვი და, შესაბამისად, ლოგიკური კავშირიც არ არსებობს.

ალოგიკური დასკვნა

ამაზონის ტყეები უნდა გაიჩეხოს ეკონომიკის განვითარდების საკეთილდღეოდ. (ერთ-ერთი ტურნირის დროს)

ნაჩქარევი განზოგადოება

თბილისში ჩატარდა რელიგიურ უმცირესობათა მხარდასაჭერი დემონსტრაცია. მე ვხემძღვანელობდი ამ ღონისძიებას. მჯეროდა, რომ ყველა თბილისელი მხარს დაუჭერდა ჩემს ინიციატივას. მართლაც, ბევრი მირეკავდა და მადლობას მიხდიდა. (დასკვნა ნაჩქარევია, მოსაუბრეს მიაჩნია რომ ბევრი მხარდამჭერი ყავდა, მაგრამ ბევრი არ ნიშნავს ყველას).

არასწორი, მცდარი ანალოგია

თავი აუცილებელია ადამიანის სხეულისათვის, მეფეც სახელმწიფოს თავია (მეთაურია).. თუ თავი კვდება, კვდება ადამიანი, ასევეა სახელმწიფოც - მეფე თუ მოკვდა - მოკვდება სახელმწიფოც. (უფრო მეტი სხვაობაა, ვიდრე მსგავსება, მაშასადამე არ შეიძლება ანალოგიად ჩაითვალოს)

მცდარი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი

მოსწავლე: მამალი ყივის მზის ამოსვლამდე, ე.ი. მამალი უხმობს მზეს. (მოსწავლე არასწორად ცდილობს მათ შორის კავშირის მოძებნას)

პიროვნებისადმი ან გარკვეული ჯგუფისადმი მიმართული არგუმენტი

არჩევნების კანონს არ გავიყვანთ, რადგან მას მხარს უჭერს ბნელი უმრავლესობა

შეცოდებისაკენ, სინანულისკენ მიმართული არგუმენტი:

თუ ამ სემესტრში არ მივიღებ კარგ ნიშანს, მამა ბაკურიანში არ გამიშვებს.

ძალადობისკენ მოწოდებული არგუმენტი:

თუ ჩემი ქვეშევრდომები არ დამეთანხმებიან, მაშინ მათ საქმეს გადავსინჯავ!

ისეთი ავტორიტეტის მოშველიება, რომელიც ან ნაკლებად კვალიფიცირებულია, ან მიკერძოებულია:

დიდი მიღწევები გვაქვს საქართველოში დემოკრატიის დამკვიდრების საილუსტრაციოდ.

/ედუარდ შევარდნაძე/

არასაკმარის ინფორმაციაზე დაყრდნობილი არგუმენტი:

ერთი მხარე ამბობს, რომ მცირეწლოვანთა დანაშაულის შემცირებისათვის აუცილებელია მკაცრი ზომების გატარება. ოპონენტი ამტკიცებს, რომ 2მლ. არასწორი სტატისტიკაა და სახელმწიფოში მცირეწლოვანი მხოლოდ 300.000-ია. დებატის ძირითადი თემა ხდება მცირეწლოვანთა რაოდენობა და არა მცირეწლოვანთა დანაშაულის შემცირება.

სტატისტიკა მატყუარები

ციფრები არ ტყუიან. მხოლოდ მატყუარა იტყუება ციფრებით. (ეს ის შემთხვევებია, როდესაც მოდებატეები ხელოვნურად ცვლიან სტატისტიკურ მონაცემებს თავიანთი პოზიციის სასარგებლოდ)

დამატებითი მაგალითებისათვის იხილეთ სავარჯიშო №4

Plus usus sine doctrina quam citra usum doctrina valet -
პრაქტიკა თეორიის გარეშე უფრო ფასეულია, ვიდრე თეორია პრაქტიკის გარეშე
ლათინური სენტენცია

სავარჯიშო №1
არგუმენტაცია

მიზანი:

სავარჯიშო დაეხმარება მოსწავლეებს არგუმენტაციის სტრუქტურის გარკვევაში

მეთოდი:

მოსწავლეებს მიაწოდეთ აზრი (ნებისმიერი საკითხის ირგვლივ), რომელიც ითხოვს დამტკიცებას და თხოვეთ ჩამოაყალიბონ არგუმენტი დამამტკიცებელი მასალის, მსჯელობისა და ლოგიკური კავშირის გამოყენებით.

ნიმუში

აზრი:

მორალურად გაუმართლებელია მსჯავრდებულთა სიკვდილით დასჯა

(ეს არის პოზიცია, რომელიც, ამ შემთხვევაში, მასწავლებელს სურს რომ განავითაროს)

დამამტკიცებელი მასალა, წარმოდგენილი მსჯელობის სახით

მსჯავრდებულნი, რომლებიც უკვე განიარაღებულები არიან, საშიშროებას აღარ წარმოადგენენ საზოგადოებისათვის.

ლოგიკური კავშირი-დასკვნა

მორალურად გაუმართლებელია იმ ადამიანთა სიკვდილით დასჯა, ვინც შეუიარაღებელია და ვინც იზოლირებულია საზოგადოებისაგან.

სავარჯიშოს შესრულება სასურველია ჯერ ინდივიდუალურად, შემდეგ კი წყვილებში.

სავარჯიშო №2
არგუმენტაცია

მიზანი:

არგუმენტის სტრუქტურა

მეთოდი:

თხოვეთ მოსწავლეებს, თავადვე მოიფიქრონ დასამტკიცებელი აზრი და ჩამოაყალიბონ არგუმენტი დამამტკიცებელი წინადადებით, ფაქტით და ლოგიკური კავშირის გამოყენებით.

სავარჯიშო სასურველია შესრულდეს ინდივიდუალურად

გააკეთონ პრეზენტაცია

მოძებნონ სუსტი და ძლიერი მხარეები

ასეთი სახის მუშაობას სჯობს დაუთმოთ რამდენიმე მეცადინეობა

სავარჯიშო №3
არგუმენტის სახეები

მიზანი:

არგუმენტის სახეებში გარკვევა, გამოყენება

მეთოდი:

მოსწავლეებს

ასეთი სახის მუშაობას სჯობს დაუთმოთ რამდენიმე მეცადინეობა (სხვადასხვა რეზოლუციების გამოყენებით).

იხ. ცხრილი გვ 30

სავარჯიშო №4
შეცდომების ანალიზი

„ბარათები”

მიზანი:

არგუმენტში არასწორი მსჯელობის ტიპის დადგენა, შეცდომებზე მსჯელობა და გამოსწორება.

მეთოდი:

დაფაზე დაწერეთ კითხვები:

როგორი არგუმენტია - კარგი თუ ცუდი?

რა არის შეცდომა?

მოსწავლეებს დაურიგეთ წინასწარ შედგენილი ბარათები

თითოეულ ჯგუფს დაურიგეთ რამდენიმე ბარათი

სამუშაო სრულდება მცირე ჯგუფებში

ბარათი1

- ეს მედიკამენტი დაგეხმარება გახდომაში ისე, რომ არავითარი უკურეაქცია არ გექნება.

- საიდან იცი?

- ერთმა ცნობილმა მსახიობმა თქვა, რომელიც მართლა ძალიან გამხდარია

(ექსპერტი არასწორად არის შერჩეული)

2

- სანამ ადამიანი ოჯახს შექმნის, მან კარგი სამსახური უნდა იშოვოს

- რატომ ფიქრობ ასე?

- კითხე ყველას, ვინც დაოჯახებულია, ყველა დაგიდასტურებს.

(პოპულიზმი - მთავარი აზრი ეყრდნობა მხოლოდ ბევრი ადამიანის შეხედულებებს)

3

შენ ხმა უნდა მისცე ჩვენს პარტიას. თუ შენ ამას არ გააკეთებ, კარგი დღე არ დაგადგება.

(ულტიმატუმს გავს)

4

სტუდენტი: მე ვერ დავწერე ჩემი დავალება, პროფესორო, რადგან ჩემი მშობლები განქორწინდნენ, ჩემი უმცროსი ძმა კი ავად იყო.

(შეცოდება - არ არის რაციონალური მტკიცებულება, ეფუძნება ლექტორის სიმპატიას)

5

შვილი: მამა, რატომ არ მაძლევ ნებას ვიცხოვრო ცაკლე?

მამა: ხომ იცი ჩვენი ტრადიცია, უმცროსმა შვილმა უნდა იცხოვროს მშობლებთან ერთად!

(ტრადიცია - რადგან ასე იყო უწინ, ასე უნდა იყოს ახლაც?!)

6

- სიგარეტი არალეგალური უნდა იყოს!

- მე არ გეთანხმები. სულაც არ არის საზიანო. თანაც ხალხს თავისუფალი არჩევანის უფლება აქვს და თვითონ გადაწყვეტს, უნდა მას ეს თუ არა.

- ეს „თავისუფალი არჩევანი” წელიწადში მსოფლიოში მილიონობით კაცს კლავს! ამაზე რას იტყვი?

(ფაქტობრივი - ზოგადი ციფრია, თუ დავაკონკრეტებთ მაგ. 120.000 და არა მილიონი, მაშინ სარწმუნო იქნება)

7

- საქართველო ფეხბურთის მსოფლიო ჩემპიონატში გაიმარჯვებს ამ წელს.

- განა ასეთი კარგი გუნდი გყავთ?

- დიახ! ჩვენი მეკარე თამაშობს „ლივერპულში”, ნახევარმცველი და ორი თავდამსხმელი - „იუვენტუსში”, ე.ი. კარგი შანსი გვაქვს.

(ის, რაც შეეხება ერთ ადამიანს, არ შეიძლება შეეხებოდეს ერთბაშად ყველას, ამ შემთხვევაში გუნდს)

8

- ეს ადამიანი ძალიან მდიდარი უნდა იყოს.

- რატომ ფიქრობ ასე?

- ის არის აშშ-დან. ხომ იცი, რომ ამერიკა ერთ-ერთი უმდიდრესი სახელმწიფოა მსოფლიოში?!

(ალოგიკური დასკვნა - აშშ-ში მხოლოდ მდიდრები ცხოვრობენ?)

9

- სხვა პლანეტაზე ჩვენზე კარგი ცხოვრება უნდა იყოს.

- არ არსებობს მაგალითი, რომ იქ ცხოვრება არის, მით უმეტეს კარგი.

- არც იმის მაგალითი არსებობს, რომელიც დაგიდასტურებს, რომ იქ ცხოვრება არ არსებობს.

(იგნორირება, დაბრუნებული შეკითხვა, ეს არის შეკითხვაზე რეაგირების სპეციფიური სახე. ამ დროს ხდება შეკითხვის დაბრუნება კითხვის დამსმელისათვის და არა საკუთარი აზრის განვითარება.)

10

პოლიტიკოსი:

საქართველო ან გაწევრიანდება ნატოში, ან არა და რუსეთის მსხვერპლი შეიქნება.

(მცდარი დილემა - საუბარია, რომ მხოლოდ ორი გზა არსებობს, თუ ერთი მცდარია, რატომ უნდა იყოს მეორე სწორი? ან იქნებ სხვა გზებიც არსებობს?)

11

ამომრჩეველი:

პოლიტიკოსი X შეგვპირდა, რომ გადასახადებს შეამცირებს 30%25-ით, პოლიტიკოსი Y კი 20%25-ით. მე მივცემ ხმას იმ პოლიტიკოსს, რომელიც გადასახადებს 25%25-ით შეამცირებს.

(მოკამათემ აირჩია მესამე ვარიანტი მხოლოდ იმიტომ, რომ იგი არის შუალედური. თუმცა ოქროს შუალედი შეცდომად არ ითვლება, მაგრამ ამ შემთხვევაში მოკამათემ უნდა დაასაბუთოს თავისი გადაწყვეტილება)

12

შენ არასოდეს არ უნდა ილაპარაკო ფემინიზმის შესახეს.

- რატომ?

- მე ვიცი, რომ ყველა მამაკაცი ამის წინააღმდეგია.

(საიდან იცის, რომ ყველა მამაკაცი წინააღმდეგია?)

13

სკოლის დირექტორი:

თუ ჩვენ დავუშვებთ მოწევას სკოლაში მოსწავლეების მხრიდან, მალე უნდა დავუშვათ ნარკოტიკებიც, სასმელიც და ყველაფერი, რაც მათ უნდათ.

(მოკამათე გვარწმუნებს, რომ თუ ერთი რამ მოხდება, ამას მეორეც მოყვება და არ ამყარებს არანაირი მსჯელობით, არც ფაქტით)

14

- სტუდენტი - მე არ დამიწერია მოთხრობა, მასწავლებელო.

- მასწავლებელი - მერე და რატომ?

- სტუდენტი - რადგან მე ისედაც ვიცი კარგი მოთხრობებისა და თემების წერა.

(თემის წერის ცოდნა და დავალების შესრულება ერთიდაიგივე არ არის)

15

- მარიხუანა უნდა იყოს ლეგალური!

- არ გეთანხმები! ეს ნარკოტიკია, ნარკოტიკები კი აკრძალულია.

- მარიხუანა სასმელივითაა, სასმელი კი ლეგალურია.

(ნარკოტიკი და სასმელი არის დაკავშირებული ერთმანეთთან ისე, რომ ეს კავშირი არ არის ნაჩვენები, ამდენად, არც სარწმუნოა)

16

- მე მჯერა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია მხარი დაუჭიროს ღარიბებს.

- რა თქმა უნდა, შენ შენს სათქმელს ამბობ, რადგან შენ ხომ ღარიბი ხარ და თანაც კომუნისტი!

(პიროვნების მიმართ არის მიმართული)

17

კერძო საკუთრება ხელშეუხებელია, ე.ი. ქვეყანა არ უნდა ჩაერიოს თავისი მოქალაქეების პირად ცხოვრებაში. ეს კომპანია არის ჩემი კერძო საკუთრება. ამდენად, სახელმწიფო არ უნდა ინტერესდებოდეს, გადახდილი მაქვს თუ არა გადასახადები.

18

აშშ-ს არა აქვს უფლება გააკრიტიკოს სხვა ქვეყნები ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხებში, რადგან თვით აშშ-ში ადამიანთა უფლებების დარღვევის უამრავი ფაქტი არსებობს.

19

ქირურგმა თქვა, რომ მოწევა მავნებელია თქვენი ჯამრთელობისათვის. ეს ნამდვილად ასეა.

20

მთავრობამ არასოდეს არ უნდა გამართოს მოლაპარაკებები ტერორისტებთან. თუ ამ ნაბიჯს ერთხელ გადადგამს, იძულებული იქნება ყოველთვის გაიმეოროს.

21

ის ადამიანები, რომელთაც თვითმკვლელობის ტენდენციები შეენიშნებათ, ფსიქიურად არ არიან ჯანმრთელნი, რადგან ვინც ფსიქიურად ჯანმრთელია, არასოდეს ეცდება თავის მოკვლას.

22

მე ვიცი, თუ რაოდენ ძნელია ქუჩაში მყოფი მათხოვრების ყურება; ძნელი და დამთრგუნველი! ეს სურათი ხშირად დეპრესიაში გვაგდებს ყველას, მაგრამ გახსოვდეს: თუ შენ გააკეთებ არასწორ არჩევანს შენი ცხოვრების მანძილზე, მაშინ შეიძლება შენც მათხოვრად იქცე.

23

თუ ექიმებს აქვთ იმის უფლება, რომ გაუწიონ ერთმანეთს კონსულტაციები რთული ოპერაციების დროს, მაშინ სამედიცინოს სტუდენტებსაც უნდა ჰქონდეთ უფლება დაეხმარონ ერთმანეთს რთული გამოცდების დროს.

24

თუ არ დასჯი დამნაშავეებს სიკვდილით, შენი შვილი შეიძლება აღმოჩნდეს მათი მორიგე მსხვერპლი.

25

საქართველო სხვებისგან განსხვავებით უპირობოდ უნდა შევიდეს ევროპის საბჭოში, რადგან ჩვენ ისეთი ტრაგიკული ისტორია გვაქვს!

26

ჩემი ლექციის დროს არასოდეს ვაძლევ მოსწავლეებს კითხვების დასმის უფლებას. თუ ერთ-ერთ მოსწავლეს მისცემ ამის ნებას, უკვე წინასწარ იცი, რომ ყველა დაგისვამს კითხვებს, შედეგად კი ლექციას ვეღარ მოასწრებ.

სავარჯიშო №5

რეზოლუციის შესახებ ანალიზი

„კონვერტი”

მეთოდი:

მოვამზადოთ 30 ბარათი. თითოეულ მათგანზე დავწეროთ პროვოკაციული შეკითხვები, რომელთა ნიმუშებიც ქვემოთ არის მოცემული

ყველა ბარათი ჩავდოთ კონვერტში

თითოეულმა მოსწავლემ რიგ-რიგობით ამოიღოს ბარათი

მოსაფიქრებლად მივცეთ 2 წუთი

მოსწავლეებმა უნდა წარმოადგინონ 4 არგუმენტი - მტკიცება, უარყოფა, ან ნეიტრალური პოზიცია.

გამომსვლელებმა უნდა იმსჯელონ მოსწავლეთა შეხედულებებზე, პრეზენტაციის შენიშვნებიც წარმოადგინონ

დრო უნდა იყოს რეგლამენტირებული - მოსაფიქრებლად 3 წუთი, პრეზენტაციისთვის 2 წუთი

რომელი ასაკიდან უნდა ისწავლებოდეს სექსუალური განათლება სკოლებში?

რომელ ასაკში უნდა დაქორწინდეს (გათხოვდეს) ადამიანი?

სავარჯიშო ბ

მიზანი:

რეზოლუციების ჩამოყალიბება, ლოგიკური კავშირი არა მარტო აზრსა და დამტკიცებას შორის, არამედ, ლოგიკური კავშირი რეზოლუციასთან (რეზოლუცია არის საკამათო თემა)

გამოიყენეთ იგივე პროვოკაციული კითხვები

- კითხვები გადააქციონ რეზოლუციად;

- მოიფიქრონ ერთი არგუმენტი რეზოლუციიდან გამომდინარე

- ჩამოაყალიბონ არგუმენტი სტრუქტურული ჯაჭვით

- განსაზღვრონ, რომელი სახის არგუმენტია

- დაუკავშირონ არგუმენტი რეზოლუციას

ჯგუფებში დაყოფილ მოსწავლეებს დაურიგეთ კითხვები

პრეზენტაცია 10 წუთი

პრეზენტაციის შემდეგ დისკუსია.

სავარჯიშო №6

წარმოაჩინეთ არგუმენტის ტიპები

მიზანი:

მოსწავლეებმა შეძლონ რთულ წინადადებებში გამოყონ აზრი, რომელიც ითხოვს დამტკიცებას, დამამტკიცებელი წინადადება და ლოგიკური კავშირი ანუ დასკვნა.

წინასწარ შედგენილ წინადადებებში არგუმენტის სტრუქტურაზე მუშაობა საუკეთესო საშუალებაა შემდგომში ოპონენტთა შეცდომებისა თუ მთავარი სათქმელის სწრაფად გამოყოფისა

მეთოდი:

მოსწავლეებს ვურიგებთ წინასწარ დამზადებულ მასალას.

სასურველია ჯერ იმუშაონ ინდივიდუალურად, შემდეგ ჯგუფებში

ნიმუშები:

მაგალითი 1

მთავრობა თვლის, რომ მანქანის იმპორტზე საგადასახადო ტარიფების შემცირება ეროვნული მანქანათმშენებლობის ინდუსტრიაში გამოიწვევს უმუშევრობას. ხალხი ისედაც ყიდულობს იაფი უცხოური მარკის მანქანებს.

მანქანის ტარიფის შემცირება
===========================
აზრი, რომელიც ითხოვს განმტკიცებას

უმუშევრობას გამოიწვევს
===========================
ლოგიკური კავშირი

ხალხი ისედაც ყიდულობს...
===========================
დამამტკიცებელი წინადადება

მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი
===========================
არგუმენტის ტიპი

არ არის დამარწმუნებელი. იმ ქვეყნებში, სადაც მანქანათწარმოების უდიდესი ინდუსტრიული ქარხნები არსებობს, მაგ. გერმანია, არსებობს სხვა ქვეყნის იაფი მანქანებიც.
===========================
სისუსტე

მაგალითი 2

საშუალო სკოლებში ცოდნის დონემ მოიმატა. ჩვენ 9-ე კლასებში ჩავატარეთ ტესტი და წელს გაცილებით უკეთესი შედეგი გვაქვს, ვიდრე შარშან.

სწავლის დონე გაიზარდა
===========================
აზრი, რომელიც ითხოვს განმტკიცებას

ტესტმა კარგი შედეგი გვიჩვენა
==========================
ლოგიკური კავშირი

ჩვენ ჩავატარეთ ტესტი
==========================
დამამტკიცებელი წინადადება

მიზეზ-შედეგობრივი
==========================
არგუმენტის ტიპი

არა მარტო ტესტი შეიძლება იყოს ამის მიზეზი. ტესტი ობიექტურად ჩატარდა? უფრო გაადვილებული ხომ არ იყო, ვიდრე შარშან?
==========================
სისუსტე

მაგალითი 3

საქართველოს ზოგიერთი საშუალო სკოლის დირექტორმა დაუშვა მოსაწევი ადგილები სკოლის შენობაში მოსწავლეთათვის. იმ სამ საშუალო სკოლაში, სადაც ადმინისტრაციამ ეს კანონი შემოიტანა, საგრძნობლად შემცირდა მწეველ მოსწავლეთა რაოდენობა.

ზოგიერთმა სკოლამ დაუშვა მოსაწევი ადგილები მოსწავლეთათვის

==============================
აზრი...

შემცირდა მწეველ მოსწავლეთა რაოდენობა
===============================
ლოგიკური კავშირი

სამი საშუალო სკოლა
===============================
დამამტკიცებელი წინადადება

ფაქტის
===============================
არგუმენტის ტიპი

ეს სამი სკოლა არ ნიშნავს ყველა სკოლას საქართველოში და ამ სამ სკოლაში გამართლება არ ნიშნავს იმას, რომ სხვა სკოლებში გაამართლებს. იქნებ გაიზარდოს?
===============================
სისუსტე

მაგალითი 4

საქართველოს კვლევითი ცენტრის მიერ ჩატარებულმა გამოკვლევებმა ცხადყო, რომ ზღვის დაბინძურების დონემ საგრძნობლად იკლო მას შემდეგ, რაც ჩატარდა წყლის გამწმენდი სამუშაოები.

ზღვის დაბინძურებამ იკლო
==============================
აზრი...

წყლის გამწმენდი სამუშაოების ჩატარების აუცილებლობა
==============================
ლოგიკური კავშირი, დასკვნა

ეროვნული კვლევითი ცენტრი
==============================
დამამტკიცებელი წინადადება

მიზეზ-შედეგობრივი
==============================
ტიპი

კონკრეტულად სად ჩატარდა? მთელ ზღვაში თუ გარკვეულ ტერიტორიაზე? ძალიან ზოგადია ფაქტი
==============================
სისუსტე

მასწავლებლებმა მოიფიქრონ საკუთარი ვარიანტები (სასურველია წინადადებები იყოს რთული)

სავარჯიშო №7

კვლევა

ვასწავლოთ მოსწავლეებს იკითხონ ყურადღებით როცა აწარმოებენ კვლევას

მეთოდი:

მოსწავლეებს დავურიგოთ მოკლე მოთხრობები, ნაკვესები, იგავები (რაც უფრო მცირეა მოცულობით მოთხრობა, მით უფრო უკეთესია)

ტექსტი უნდა იყოს უცხო

წაიკითხონ მოთხრობა და გამოყონ - სად არის მთავარი იდეა, მსჯელობა, დასკვნა

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა განსაზღვრონ მთავარი აზრი და ამ მთავარ აზრზე დაყრდნობით ჩამოაყალიბონ არგუმენტი

ზეპირად არ მივაწოდოდ, ტექსტს(ტექსტებს) დავურთოთ კითხვარები და დავურიგოთ მოსწავლეებს

სავარჯიშოს შესრულება შესაძლებელია ინდივიდუალურად, წყვილებში, ჯგუფებში

ნიმუში:

ბრძენი ებრაელები შეიკრიბნენ იმისათვის, რომ შეექმნათ ყველაზე მოკლე კონსტიტუცია მსოფლიოში. ისინი შეთანხნდნენ, რომ თითოეული მათგანი რიგ-რიგობით ჩამოაყალიბებდა კანონებს დროის იმ მონაკვეთში, სანამ ცალ ფეხზე მდგარნი შეძლებდნენ წონასწორობის დაცვას. ის, ვინც ჩამოაყალიბებდა ადამიანთა მართვის ყველაზე მისაღებ კანონს, ჩაითვლებოდა ბრძენთა-ბრძენად მათ შორის. „ღმერთი დასჯის დამნაშავეს”-თქვა ერთმა. დანარჩენებმა დაასკვნეს, რომ ეს კანონი კი არა, მუქარაა. ამიტომ ფრაზა არ მიიღეს. ამ დროს შეკრებილთ შემოუერთდა რაბინი ხილელი. ის დადგა ცალ ფეხზე და თქვა: „არ გაუკეთო სხვებს ის, რაც არ გინდა, რომ შენ გაგიკეთონ. ეს კანონია. ყოველივე დანარჩენი კი უბრალოდ იურიდიული კომენტარი.” რაბინი ხილელი აღიარებულ იქნა ბრძენთა-ბრძენად.

(პაულო კოელიო: მაკტუბი)
თარგმანი ნ.ფ.

განვიხილოთ ზემოთ მოცემული ნაკვესი:

რომელია მთავარი იდეა, აზრი? (არ გაგიკვირდეთ, როდესაც მოსწავლეთ კატეგორია აირჩევს კონსტიტუციის შედგენას)

მთავარი აზრი არის - „არ გაუკეთო სხვებს ის, რაც არ გინდა, რომ იგივე შენ გაგიკეთონ”

რითი მყარდება ეს მოსაზრება?

იმით, რომ ეს არის კანონი, კონსტიტუცია, მორალი, რომლითაც უნდა ხელმძღვანელობდეს ყველა ადამიანი

რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება?

თუ ყველა(უმრავლესობა) დაიცავს ამ კანონს, ხალხის მართვა ადვილი გახდება

აქვე შეგვიძლია ვთხოვოთ მოსწავლეებს მოიტანონ ანალოგია: ხომ არ იციან გამონათქვამები, მსგავსი მოთხრობები და ა. შ.

შეჯამების სახით კი მოსწავლეებმა ჯგუფურად შეადგინონ თითო-თითო არგუმენტი

კითხვარი ტექსტიდან გამომდინარე შეგიძლიათ შეამციროთ ან გაზარდოთ.

მოთხრობა №2

პრინცის ნათლობაზე დაპატიჟეს სამი ფერია. ერთ-ერთმა დაასაჩუქრა იგი სიყვარულის ნიჭით. მეორემ იმდენი ფულით, რამდენიც ყველა სურვილის ასახდენად ეყოფოდა. მესამემ უბოძა სილამაზე. მაგრამ, როგორც ზღაპრებში ხდება ხოლმე, გამოჩნდა ბოროტი ჯადოქარი. იგი განრისხებული იყო, რადგან არავინ დაპატიჟა ნათლობაზე. ჯადოქარმა დაწყევლა უფლისწული - „შენ უკვე ყველაფერი გაქვს, მაგრამ მე ცოტას კიდევ მოგცემ. გექნება ყველაფრის ნიჭი, რასაც ხელს მოკიდებ”. პრინცი იზრდებოდა ლამაზი, მდიდარი, უსაზღვრო სიყვარულში. იგი იყო არაჩვეულებრივი მხატვარი, სკულპტორი, მათემატიკოსი - მაგრამ მას არასოდეს შეეძლო დაესრულებინა დაწყებული საქმე, რადგან ყველაფერი მალევე ბეზრდებოდა, ბოლომდე არასოდეს არაფერს აკეთებდა. მასწავლებელმა თქვა: „ყველა გზას მივყავართ ერთი და იმავე ადგილას. მაგრამ ამ გზას არჩევთ თავად თქვენ და მიყვებით მას ბოლომდე. ნუ ეცდებით იაროთ ყველა გზაზე ერთდროულად”.

(პაულო კოელიო: მაკტუბი)
თარგმანი ნ.ფ.

სავარჯიშო №8

წარმოსახვა

შებრუნებული დაფა

მიზანი:

ყურადღების გამახვილება განსხვავებაზე ვიზუალურ წარმოსახვასა და ნათქვამს შორის

სავარჯიშო შესაძლოა შესრულდეს სპონტანურად

მეთოდი:

ერთ-ერთ მოსწავლეს ვაძლევთ დავალებას - მან ერთი წუთის (დროს არა აქვს არსებითი მნიშვნელობა) განმავლობაში უნდა ისაუბროს ნებისმიერ საკითხზე, რომელიც აუდიტორიისთვის იქნება საიტერესო მოსასმენი

მეორე მოსწავლე შემობრუნებულ დაფაზე (შესაძლოა ფორმატის გამოყენებაც) ხატავს იმის შესახებ, რასაც ისმენს

აუდიტორია ნახატს ვერ ხედავს

დროის გასვლის შემდეგ ვატრიალებთ დაფას და ვადარებთ ერთმანეთს მოყოლილსა და დახატულს

გავმართოთ დისკუსია - იყო რეალურად ნათქვამი ის, რაც გამოსახულია დაფაზე?

სავარჯიშო №9^ა

თვალსაჩინოება

თევზის დიაგრამა

მიზანი:

სავარჯიშოს მიზანი მოსწავლეების მოცემულ საკითხში კარგად გარკვევაა. ეს თვალსაჩინოება საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს თვალნათლივ დაინახონ ერთმანეთის მიერ შედგენილი მტკიცებითი თუ უარმყოფელი არგუმენტების, აღდგენისა და დანგრევის მაგალითები, სტრუქტურა, ძლიერი და სუსტი მხარეები.

მეთოდი:

სავარჯიშოსათვის დაგვჭირდება დიდი ფორმატი, მარკერები, წებოვანი პატარა სხვადასხვა ფერის ფურცლები.

დრო - რამდენიმე კვირა ეტაპობრივად

მონაწილეობს ყველა

წინასწარ ეძლევათ რეზოლუცია და დავალება - ყველა გაკვეთილისთვის მოიფიქრონ არგუმენტები, და გაკვეთილებზე დააკრან ფორმატზე.

შევთანხმდეთ, რომ მაგალითები(წარმოდგენილი ფაქტებისა თუ მსჯელობის სახით) დაიწეროს მხოლოდ ერთი ფერის ფურცლებზე იმის მიუხედავად, მტკიცებითი არგუმენტი იქნება თუ უარმყოფელი. სხვა ფერის ფურცელზე დაიწეროს მხოლოდ აზრები, რომლებიც ითხოვენ განმტკიცებას, სხვაზე - ლოგიკური დასკვნები.

ვარიანტი ბ

იგივე თევზის დიაგრამა შეგვიძლია სხვა სახითაც წარმოვადგინოთ:

რეზოლუციის გამოცხადების შემდეგ თევზის ფხებს დავაწეროთ თემატიკები. ასე თემატურად დაყოფილი კვლევის საკითხები მოსწავლეებს გაუადვილებს უშუალოდ კვლევას, რადგან ჩვენ თავად ვუკონკრეტებთ საკითხებს. ამასთან, რეზოლუციის გარშემო სხვადასხვა კუთხით იკვლევენ მასალებს და ერთ ძირეულ თემას სხვადასხვა რაკურსით სწავლობენ.

ეს თემატიკა სრული არ არის; რეზოლუციიდან გამომდინერე მას საკითხები ან ემატება, ან აკლდება.

სავარჯიშო №10

რიტორიკა - პრეზენტაციისთვის

„შემობრუნდი”

მოსწავლეები კლასში სხედან უკუღმა

ერთ-ერთი მოსწავლე გამოდის და იწყებს პრეზენტაციას იმ საკითხის ირგვლივ, რომელიც ჰგონია რომ აუდირორიისთვის საინტერესოა

(სავარჯიშო შეიძლება შესრულდეს როგორც სპონტანურად, ასევე წინასწარი მომზადებით)

თუ აუდიტორიის რომელიმე წევრს მოსწონს გამოსვლა, იგი ტრიალდება მოსაუბრის მხარეს

პრეზენტაციის მთავარი ფუნქციაა დააინტერესოს აუდიტორიის უმრავლესობა და მტკიცე ლოგიკის გამოყენებით ყველა მსმენელი „აიძულოს” შემობრუნდეს

რჩევები რიტორიკისათვის:

სავარჯიშო №11

რიტორიკა - პრეზენტაციისათვის

პათოსი

მოსწავლეებს დავურიგოთ 3 ერთმანეთისგან განსხვავებული ტექსტი

მაგალითად:

1 ტექსტი - ლექსი, ან ნაწყვეტი ცნობილი პოემიდან (მცირე მოცულობის)

2 ტექსტი - მოკლე დეტექტივი (არაუმეტეს ნახევარი გვერდისა; შეგვიძლია ჩვენ თავად მოვიფიქროთ)

3 ტექსტი - პოლიტიკოსის გამოსვლა (შეგვიძლია ჩვენ თავად მოვიფიქროთ)

მივცეთ მითითება, რომ პოემასა თუ ლექსს სჭირდება გამოკვეთილად, ემოციურად, ომახიანად წაკითხვა

დეტექტივს - მონოტონურად, ხმადაბლა, ემოციურად

პოლიტიკოსის გამოსვლას - ხაზგასმა, განსაკუთრებით დაპირებების, შეფასებების დროს, ემოცია, ჟესტიკულაცია, პაუზების გამოყენება

და ა. შ.

ბოლოს შეგვიძლია ჩვენ თვითონვე წავიკითხოთ, გამოვიყენოთ პათოსისთვის დამახასიათებელი ელემენტები და თვალის კონტაქტი აუდიტორიასთან

სავარჯიშო №12

აფორიზმი

გუნდურობა, უცხო ტექსტის ათვისება, სწრაფი და ლოგიკური აზროვნება.

მოსწავლეები დავყოთ 3 წევრიან ჯგუფებად.

პირველი წევრი მასწავლებლისგან იღებს დახურულ კონვერტს, რომელშიც წერია აფორიზმი, გამონათქვამი ან ანდაზა

მან ექსპრომტად 1 წუთიან მოხსენებაში უნდა გამოიყენოს ეს აფორიზმი, თუმცა წინასწარ არავინ იცის რა აფორიზმზე თუ გამონათქვამზეა საუბარი, მაგრამ მომხსენებლის გამოსვლიდან უნდა გამოვიტანოთ მთავარი სათქმელი

მე-2-ე მოსწავლე ასევე 1 წუთში გამოკვეთს ამ გამონათქვამს და აგრძელებს სათქმელს, ავითარებს, თუმცა აფორიზმს არ იმეორებს

მე-3-ე მოსწავლე დამამთავრებელ მოხსენებაში უბრუნდება მთავარ სათქმელს და გამოსვლას ასრულებს აფორიზმით, როგორც დასკვნით

სავარჯიშო №13^ა

ლოგიკური აზროვნებისათვის

„კარტი”

მიზანი -

ეს სახალისო სავარჯიშო დაეხმარება მოსწავლეებს იაზროვნონ სწრაფად და ისწავლონ ლოგიკური კავშირები

მეთოდი:

მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს ბარათებს (პირობითად კარტებს), რომელზეც სრულიად შეუსაბამო სიტყვები წერია, მაგ: დათვი, ფეხსაცმელი, ცრემლი, ჩაიდანი, სპილო, ბავშვები და ა.შ.

კარტის რაოდენობა მოსწავლეთა რაოდენობას უნდა ემთხვეოდეს

მოსწავლეები დავსვათ წრიულად (შეგვიძლია ჯგუფებშიც)

ვაცნობთ ინსტრუქციას: რომელი მოსწავლეც მიიღებს კარტს, ერთი წუთის განმავლობაში მოცემული სიტყვის ირგვლივ საუბრობს შეუჩერებლად

შემდგომმა მოსწავლემ სხვა კარტის მიღების შემდეგ წინამდებარე სიტყვიდან უნდა გააკეთოს ლოგიკური გადასვლა-გადაბმა თავის სიტყვაზე, რაც არ უნდა შეუსაბამო იყოს ეს სიტყვები ერთმანეთთან

ასევე მოიქცევა შემდეგი მოსწავლე - ლოგიკურად გადააბამს მის წინა გამომსვლელის სიტყვას

სავარჯიშოს დასრულებისას მასწავლებელს შეუძლია თვალსაჩინოებისათვის აჩვენოს საკუთარი ინტერპრეტაცია. შეუძლია ყველა სიტყვის გამოყენებით (იგივე თანმიმდევრობის დაცვით) შეადგინოს მოთხრობა

სასურველია მოსწავლეთა გამოსვლებში დავიცვათ თანმიმდევრობა

ვარიანტი ბ

იგივე სავარჯიშოს პრინციპი შეგვიძლია გამოვიყენოთ მოცემულ ერთ საკითხში თუ საგანში: მაგ: ისტორია, გეოგრაფია, ბიოლოგია და ა.შ.

ბოლოს მოსწავლეები დავსვათ ჯგუფურად და ამ სიტყვებზე დაყრდნობით შეადგინონ მოთხრობა, სიტუაცია ან დეტექტივი.

სავარჯიშო №14

კითხვების სწორად დასმისათვის

„გამოიცანი”

მიზანი:

მოსწავლეებს დავეხმაროთ იმის გარკვევა-გაანალიზებაში რომ კითხვების დასმას უნდა ჰკონდეს სტრატეგია და ტაქტიკა რომ ძლიერი და მიზანმიმართული კითხვები მათ სასიკეთოდ იქნება მიმართული.

მეთოდი:

სავარჯიშოს შესასრულებლად აუდიტორიის გარდა გვჭირდება 1 დამკვირვებელი და 1 მოპასუხე.

მასწავლებელი კლასს აძლევს თემას და მითითებას:

მოპასუხემ და დამკვირვებელმა მასწავლებელთან ერთად იციან 3 არგუმენტი მოცემულ საკითხზე

აუდიტორიის მიზანია რაც შეიძლება მეტი კითხვა დაუსვას მოპასუხეს ამ თემის ირგვლივ, რათა გამოიცნოს არგუმენტები.

თავის მხრივ, მოპასუხის მიზანია რაც შეიძლება მიკიბ-მოკიბოს პასუხები და არ მიახვედროს აუდიტორიას არგუმენტები. ამასთან, მას კატეგორიულად ეკრძალება ტყუილის თქმა.

დამკვირვებელი ყურადღებით აკვირდება კითხვა-პასუხს და თუ აუდიტორიიდან ან მოპასუხის მხრიდან გაჟღერდება არგუმენტი, ხელს ასწევს, რაც ნიშანია იმისა, რომ არგუმენტი გამოცნობილია

თავის მხრივ, აუდიტორიის მიზანია არა მხოლოდ დახურული შეკითხვები დასვან - კი ან არას პასუხით, არამედ ნალ-ნელა, შეფარვით, მათთვის მთავარ საკითხამდე მივიდნენ და გამოიყენონ შეკითხვების ალტერნატიული ფორმები

მაგ:

ყველა მოსწავლეს ვაძლევთ მითითებას, რომ საკითხი ეხება დემოკრატიას და მათ უნდა იფიქრონ იმ შესაძლო არგუმენტებზე, რომელიც იციან მხოლოდ მასწავლებელმა, დამკვირვებელმა და მოპასუხემ.

თემა:

დემოკრატიული სკოლა:

სავარაუდო კითხვები:

(ვთხოვოთ მოსწავლეებს, კითხვები იყოს შედარებით მრავალფეროვანი და გასაგები)

(ერთ-ერთი არგუმენტი გამოცნობილია. დამკვირვებელი გადმოაბრუნებს ბარათს და ყველას გააცნობს ამ არგუმენტს. )

რჩევები

გამოიყენეთ:

სავარჯიშო №15

კრიტიკული აზროვნებისა და კვლევითი უნარ-ჩვევებისათვის

კვლევა

მიზანი:

ვასწავლოთ მოსწავლეებს კითხვა გარკვეული მიზნისათვის, როდესაც აწარმოებენ კვლევას.

მეთოდი:

მასწავლებელს გაკვეთილზე მოაქვს რამდენიმე სხვადასხვა გაზეთი წინასწარი შერჩევით (გაზეთების რაოდენობა დამოკიდებულია მოსწავლეთა რაოდენობაზე) ერთიდაიგივე თემაზე (მაგ: აფხაზეთზე) ყველა გაზეთში უნდა იყოს გარკვეული მასალა-ინფორმაცია

მივუთითებთ ყველა ჯგუფს საკითხს, რომელიც უნდა წაიკითხონ და დაამუშაონ.(მაგ:მოიძიეთ თქვენს გაზეთში ყველა ინფორმაცია აფხაზეთის შესახებ)

მოსწაავლეები პასუხობენ კითხვებს(რომლებიც ან დაფაზეა, ან ყველას ბარათებზე დაწერილს ვურიგებთ),

სად არის ინფორმაცია და სად - დეზინფორმაცია? დაამტკიცონ.

სად არის ფაქტები და სად ჩანს მიდგომები? დაასაბუთონ

სად ჩანს საზოგადოების აზრი და სად პირადი ინტერესები?

მოცემული სტატია ობიექტურია თუ სუბიექტური?

რა კრიტერიუმით განსაზღვრავენ ინფორმაციის ობიეტურობას და სუბიექტურობას?

მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში

სამუშაოს დასრულების შემდეგ მოაწყთ პრეზენტაცია-დისკუსია

პრეზენტაციისთვის შეუძლიათ სტატია გამოჭრან.

მარკერით აღნიშნონ მნიშვნელოვანი ფაქტები თუ საკითხები.

გააკრან ფორმატზე და შემდეგ დაფაზე.

ყველა ჯგუფმა საკუთარი გაზეთის პრეზენტაციის შემდეგ უნდა იმსჯელოს:

სავარჯიშო №16

სიმულაცია

საუკეთესო სკოლა

მოსწავლეთა რაოდენობა: 20-30

ხანგრძლივობა 2 სთ.

მიზნები:

მოსწავლეთა ჩართვა პრობლემების გადაწყვეტის პროცესში, კონცენტრაცია სასკოლო გარემოზე

ამ სავარჯიშოს შემდეგ მოსწავლეები შეძლებენ:

ადამიანის უფლებებსა და მოვალეობებში გარკვევას

დემოკრატიული ცვლილებების პროცესის გაანალიზებას და გამოსავლის გზების ძიებას

დამოკრატიულ საზოგადოებაში განსხვავებული აზრის მქონე ჯგუფებს შორის ურთიერთობის დამყარებას

განათლების დანიშნულებასა და როლის გააზრებას

ისეთ საკითხებში გარკვევას, როგორიც არის მასწავლებელს, მოსწავლესა და მშობელს შორის ურთიერთობა

სავარჯიშო დაეხმარება მოსწავლეებს ისწავლონ:

ეფექტური კომუნიკაცია

პრობლემების გადაჭრისა და გამოსავლის გზების ძიება

სიმულაციური სავარჯიშოს დროს მოსწავლეები გაივლიან პროცედურის 3 ეტაპსნ ჯგუფებში

1 - ხმის მიცემა - მცირე დისკუსიის შემდეგ ჯგუფის წევრები ხმას მისცემენ მოცემულ საკითხს.

ეს არის პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი საუკეთესო გზა თუმცა მასაც აქვს უარყოფითი მხარე - ეს გზა წარმოშობს უმცირესობას რომლებიც მიღწეულ გადაწყვეტილებას არ ეთანხმებიან

2 - კონსესუსის მიღწევა - ჯგუფის წევრები კამათობენ საკითხზე მანამ, სანამ არ მოიპოვებენ გზას, რომელიც აკმაყოფილებს უმრავლესობას. თუმცა ეს არის ხანგრძლივი პროცესი, და ძალიან ხშირად კონსესუსი არ გამოიძებნება ხოლმე

3 - ავტორიტეტული გადაწყვეტილება - ეს არის გადაწყვეტილება მიღებული ერთი პირის მიერ(არჩეული ლიდერის) მას შემდეგ, რაც იგი მოისმენს სხვადასხვა მხრიდან არგუმენტების გარკვეულ რაოდენობას დისკუსიის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ ხშორად იგი ეფექტურია,ზოგიერთი ჯდუფის წევრი არგუმენტები ხშირად რჩება იგნორირებული

პროცედურა:

ეტაპი 1

დაყავით მოსწავლეები 3 ჯგუფად - მოსწავლეები, მასწავლებლები, მშობლები

ეტაპი 2

თითოეულ ჯგუფს დაურიგეთ მასალა №1 და მიეცეთ 5-7წთ სიტუაციაში გასარკვევად

ეტაპი 3

თითოეული ჯგუფი გამოხატავს თავის ინტერესს და დამოკიდებულებას დემოკრატიული სკოლისადმი:

„მოსწავლეები” იმსჯელებენ, თუ როგორი სკოლა სურთ;

„მშობლები” იკამათებენ და წარმოადგენენ ისეთ სკოლას, რომელშიც მათი შვილები ისწავლიან;

„მასწავლებლები” გაუზიარებენ ერთმანეთს აზრს და დაახასიათებენ სკოლას, რომელშიც სიამოვნებით იმუშავებენ (20 წთ)

ეტაპი 4

გადაანაწილეთ მოსწავლეები 6 წევრიან ჯგუფებად, სადაც წყვილებში წარმოადგენენ მოსწავლეებს, მასწავლებლებსა და მშობლებს.

ვთხოვოთ მასწავლებლებს ჯგუფებში ამოირჩიონ დირექტორი

დავურიგოთ ყველა ჯგუფს №2 მასალა და ვთხოვოთ მოცემული კითხვების გამოყენებით იმსჯელონ დემოკრატიულ სკოლაში მათ ურთიერთობაზე (მოსწავლეებს შეუძლიათ დაამატონ საკითხები სურვილის მიხედვით).

სთხოვეთ მოსწავლეებს პრობლემის გადასაჭრელად გამოიყენონ სხვადასხვა მეთოდი (ხმის მიცემა, კონსესუსის მიღწევა, ავტორირეტული გადაწყვეტილება - („დირექტორები” იღებენ ავტორიტეტულ გადაწყვეტილებას)

ეტაპი 5

თითოეული ჯგუფი შეარჩევს ერთ ან ორ წარმომადგენელს პრეზენტაციისათვის (ფორმატები გამოიფინება კედელზე)

პრეზენტატორები პასუხობენ აუდიტორიიდან წამოსულ შეკითხვებს (30 წთ.)

ეტაპი 6

დასკვნის სახით შეაჯამეთ ჯგუფების მიერ წარმოდგენილი მსგავსებები და განსხვავებები დემოკრატიულ სკოლასა და საზოგადოებას შორის;

იმსჯელეთ, რომელი მეთოდი (ხმის მიცემა, კონსესუსის მიღწევა, ავტორიტეტული გადაწყვეტილება) იყო უფრო ეფექტური და რატომ (20წთ)

სცენარი (მასალა) №1

შენი ქვეყანა გარდამავალ ეტაპზე იმყოფება ტოტალიტარული რეჟიმიდან დემოკრატიულზე. 70 წლის მანძილზე შენს ქვეყანას მართავდა 1 პარტია. მოქალაქეებს არ ჰქონდათ უფლებები - იქ არ იყო თავისუფალი არჩევნები, პრესის თავისუფლება, შეკრებების უფლებები. ეკონომოკა იყო ცენტრალიზებული. მოქალაქეებს არ ჰქონდათ ქვეყნის გარეთ თავისუფალი გადაადგილების უფლება. საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა სფერო იყო პოლიტიზირებული. სკოლები პარტიის მიერ იდეოლოგიზირებული იყო. განათლების სისტემა კი ტოტალურად კონტროლირებადი სახელმწიფოს მიერ. მასწავლებლები წარმოადგენდნენ პარტიის ავტორიტეტულ „იარაღს”. დიდი ყურადღება ეთმობოდა მეცნიერებას, ნაკლები ინტერესი იყო ისტორიაზე, ლიტერატურაზე, ფილოსოფიაზე. მოსწავლეები არ სწავლობდნენ ფიქრს, ინტერაქტიული მეთოდები არ გამოიყენებოდა. სწავლების თითქმის ერთადერთი მეთოდი იყო „ექს-კათედრა”. სკოლას ჰქონდა მხოლოდ ფორმალური კავშირი საზოგადოებასთან. მასწავლებლები არ იყვნენ წახალისებული მშობლებთან ურთიერთობებით. სკოლა ასახავდა რეალობას, რაც იმ ქვეყანაში სუფევდა.

დემოკრატიულმა ცვლილებებმა მოიტანა ძველი ტოტალიტარული რეჟიმის მსხვრევა და პარტიული ინსტიტუტების გადასვლა დემოკრატიულ სისტემაზე დემოკრატია არის ცვლილებათა პროცესი და გულისხმობს კარგად ინფორმირებულ მოქალაქეებს - იცოდნენ და მოქმედებდნენ ამ ცვლილებების შესაბამისად. დემოკრატიული იდეალი გულისხმობს პიროვნებისა და საზოგადოების ურთიერთობას ერთმანეთში. ამიტომაც შენი ქვეყნის მთავრობამ დაისახა ამოცანა, რომ გარდაქმნას მოძველებული განათლების სისტემა და გადაწყვიტა მოსწავლეთა ჩართვა განათლების პროცესში.

მთავრობამ ნება დართო ჩამოყალიბებულიყო პირველი ექსპერიმენტული სასკოლო გაერთიანება, რომელსაც მართავენ მშობლები. მშობლები იხდიან გადასახადს, რომ დაიქირავონ მასწავლებელთა შტატი, შეიძინონ საკანცელარიო ნივთები, გადაიხადონ ქირა და ა.შ. მშობლები წარმოადგენენ სხვადასხვა სოციალურ ფენას - მუშათა კლასს, ინტელიგენციას, ბიზნესს. სკოლა საკუთარი ბიუჯეტით იხდის გადასახადების 20%25. მაგრამ სკოლის ექსპერიმენტი განიცდის სერიოზულ ეკონომიკურ პრობლემას. ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანა, რომელიც დირექტორისა და მშობელთა კომიტეტის წინაშეა - მოაწესრიგონ სკოლის მმართველობა ამ სამ კომპონენტს შორის: მოსწავლეები, მასწავლებლები და მშობლები.

თქვენ უნდა გაიყოთ 3 ჯგუფად: „მოსწავლეები”, „მასწავლებლები”, „მშობლები” და დაიწყოთ მუშაობა სკოლის კონსტიტუციაზე. მუშაობის პროცესში უნდა გაითვალისწინოთ ის გარემო, სადაც თქვენი სკოლა მდებარეობს, ასევე უნდა გაითვალისწინოთ - როგორც სახელმწიფო იმართება იერარქიულად, ასევეა სკოლაც. მასწავლებლის როლი განისაზღვრება ავტორირეტის შეხედულებრისამებრ. როდესაც მასწავლებლებს ჩამოერთმევათ ზედმეტი უფლებები, ეს გამოიწვევს სკოლის ეფექტურ მართვას. თქვენი მიზანია ჩამოაყალიბოთ კარგად გააზრებული, კარგად მართვადი, სამართლიანი კონსტიტუცია, რომელიც გაითვალისწინებს მოსწავლეთა უფლებების პატივისცემას, ხოლო მასწავლებელთა ავტორიტეტის მოპოვება იქნება დაფუძნებული მხოლოდ პროფესიონალიზმზე. უნდა გაითვალისწინოთ მშობელთა სურვილი - მხარი დაუჭირონ მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს.

მასალა №2

დამხმარე კითხვები

1. არიან თუ არა ვალდებული მშობლები განათლების პროცესის განვითარებაში უშუალოდ ჩაერთონ?

უნდა გადაწყვიტონ თუ არა მათ რა უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში?

უნდა გადაწყვიტონ თუ არა ვინ უნდა ასწავლიდეს სკოლაში?

უნდა იყოს თუ არა მასწავლებლის მუშაობის შეფასების რაიმე სისტემა მშობლების მხრიდან?

2. უნდა მიიღონ თუ არა მოსწავლეებმა განათლების პროცესის განვითარებაში მონაწილეობა?

უნდა გადაწყვიტონ თუ არა მათ, რა უნდა ისწავლონ? (შეეძლებათ საგნების არჩევა?)

უნდა აირჩიონ თუ არა მასწავლებლები?

უნდა შეაფასონ თუ არა მასწავლებლის მუშაობა?

3. უნდა ჩამოაყალიბონ თუ არა მოსწავლეებმა თვითმმართველობა?

რა კომპეტენცია ექნება მას?

რა იქნება მისი მთავარი ფუნქცია?

4. უნდა შეძლონ თუ არა მოსწავლეებმა საკუთარი გაზეთის ან ჟურნალის გამოცემა?

იქნება თუ არა გაზეთი კონტროლირებადი მასწავლებლის მიერ?

ვის ექნება გადამწყვეტი სიტყვის თქმის უფლება - რომელი მასალა გამოქვეყნდეს?

5. შეეძლებათ თუ არა მოსწავლეებს ატარონ ნებისმიერი ტიპის ტანსაცმელი?

სკოლა გადაწყვეტს ფორმების შემოღებას თუ არა?

6. როგორი ზღვარი ექნება მასწავლებლის მხრიდან მოსწავლის პირად საკითხებში ჩარევას?

შეეძლებათ თუ არა მასწავლებლებს ჩაატარონ მოსწავლეებში ჩხრეკა? (თუ კი, მაშინ რა გარემოებაში?)

დასჭირდებათ თუ არა მოსწავლეებს სპეციალური ნებართვები სკოლის დატოვების შემთხვევაში? (შენობიდან გასვლის)

მოსწავლეები ვალდებულნი იქნებიან თუ არა ჩააბარონ ახსნა-განმარტება სკოლის გაცდენის შემთხვევაში?

7. უნდა უზრუნველყოს თუ არა სკოლამ მოსწავლეთა ფინანსური დახმარება?

ეს დახმარებები უნდა იყოს თუ არა მოსწავლეთა ღირსებებისა თუ კლასების მოხედვით?

უნდა მიიღონ თუ არა ფინანსური დახმარება იმ მოსწავლეებმა, რომელთა მატერიალური მდგომარეობა მძიმეა?

8. უნდა უზრუნველყოს თუ არა სკოლამ შეზღუდული შესაძლებლობების მოსწავლეები სწავლით?

უუნარო მოსწავლეები უნდა მიიღონ იგივე კრიტერიუმით, როგორც დანარჩენები?

9. რელიგია უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში?

10. სექსუალური განათლება უნდა ისწავლებოდეს?

11. რა ზომები უნდა მიიღონ კონფლიქტების გადასაჭრელად სკოლაში?

- როგორ უნდა მოგვარდეს კონფლიქტები მოსწავლეთა შორის?

- როგორ უნდა მოგვარდეს კონფლიქტები მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის?

12. ექნებათ თუ არა მოსწავლეებს უფლება არ დაეთანხმნონ მასწავლებლის შეფასებას?

ექნებათ თუ არა უფლება მოითხოვონ მათი ცოდნის ტესტური შეფასება დამოუკიდებელი კომიტეტის მიერ იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელი, მოსწავლის აზრით მიკერძოებულია?

13. დასჯის რა სისტემა იქნება სკოლაში?

იქნება თუ არა შესაძლებელი მოსწავლეთა გარიცხვა სკოლიდან?

ვის ექნება საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების უფლება მოსწავლის დასჯასა და დასჯის ფორმაზე?

ექნებათ თუ არა მოსწავლეებს უფლება იყოლიონ წარმომადგენელი, ვინც დაიცავს მათ ინტერესებს პრობლემების შექმნისას?

14. 18 წლის მოსწავლეებსა და უმცროსკლასელებს ექნებათ თუ არა ერთნაირი უფლებები და მოვალეობები?

მოწევა იქნება თუ არა ნებადართული სკოლაში?

იქნება ეს მხოლოდ მასწავლებელთათვის თუ 18 წლის მოსწავლეებისთვისაც? (ჩათვალე, რომ შენს ქვეყანაში მოწევის ლეგალური ასაკი 18 წელია)

სავარჯიშო №17

მსჯელობა, არგუმენტაცია, ლოგიკა

სიტუაცია - რა უფრო მნიშვნელოვანია?

მეთოდი:

წავუკითხოთ მოსწავლეებს დილემა

ჯგუფებში 15 - 20 წთ-ში გამოიტანონ გადაწყვეტილება

დაასაბუთონ - რატომ მიიღეს ეს გადაწყვეტილება

ჯგუფებს ვთხოვოთ წარმოადგინონ საერთო გადაწყვეტილება

გავმართოთ დისკუსია 10 - 15 წთ.

სიტუაცია:

„თქვენ ხართ გემის მგზავრები, იმყოფებით წყნარი ოკეანის სამხრეთ ნაწილში. გაჩნდა ხანძარი; ხანძარმა გაანადგურა ტვირთის უმეტესი ნაწილი; გემი დაზიანდა და იძირება; სანავიგაციო მოწყობილობები მოიშალა და თქვენთვის ზუსტი ადგილსამყოფელი უცნობია; სავარაუდო მონაცემებით, უახლოეს ნაპირამდე 1800 კმ-ია.

ქვემოთ მოცემულია იმ ნივთების სია, რომლებიც ხანძარს გადაურჩა. ამას გარდა, თქვენს განკარგულებაშია რეზინის ნავი ნიჩბებით, საკმაოდ დიდი იმისათვის, რომ მასში მოთავსდეთ ყველანი ქვემოთ ჩამოთვლილ ნივთებთან ერთად. ამასთან, ყველას ჯიბეებიდან მოგროვილ იქნა ერთი კოლოფი სიგარეტი, ასანთის რამდენიმე კოლოფი და 5 ერთდოლარიანი ბანკნოტი. თქვენი ამოცანაა განალაგოთ გადარჩენილი ნივთები მათი მნიშვნელობის შესაბამისად. თქვენს გადასარჩენად ყველაზე მნიშვნელოვანი ნივთი იქნება №1, მომდევნო - №2 და ა.შ. 15-მდე, რომელიც ყველაზე ნაკლებ მნშვნელოვანია. ეს ნივთებია;...”

მონაწილეებს ურიგდებათ ბარათები, სადაც მოცემულია გადარჩენილი ნივთების ნუსხა:

სავარჯიშო №18

მსჯელობა, არგუმენტაცია, ლოგიკა

დილემა - საზღვაო კატასტროფა

მეთოდი:

გავაცნოთ მოსწავლეებს სიტუაცია

ჯგუფებში 20 - 25 წუთის განმავლობაში გამოიტანონ გადაწყვეტილება

დაასაბუთონ გადაწყვეტილებები

გამართონ დისკუსია ჯგუფებს შორის 15წთ.

სამგზავრო ხომალდმა ზღვაში კატასტროფა განიცადა. ქვემოთ ჩამოთვლილი 15 ადამიანი აღმოჩნდა პატარა ნავში. ნავს კი შეუძლია დაიტიოს მხოლოდ 9 ადამიანი. თუ აქედან 6 არ გამოირიცხა, ყველა დაიღუპება.

თქვენზე რომ იყოს დამოკიდებული, რომელ 6 ადამიანს გამორიცხავდით და რომელ 9-ს დატოვებდით? რატომ?

პრაქტიკოსი ექიმი, ნარკომანი, ნერვული, 60 წლის

ზანგი მინისტრი, პროტესტანტი, 27 წლის

მსუბუქი ყოფაქცევის ქალი, ობოლი, კარგი ძიძა, მან ერთხელ ბავშვი დახრჩობას გადაარჩინა, 36 წლის

კრიმინალი კაცი, რომელსაც ბრალი ედება მკვლელობაში, ის ერთადერთი პიროვნებაა, რომელსაც შეუძლია ნავის მართვა, 37 წლის

გონებაშეზღუდული მამაკაცი, რომელმაც იცის მთავრობის მნიშვნელოვანი საიდუმლოებანი, 41 წლის

სომეხი ეროვნების მამაკაცი, სარეცხი მანქანების გამყიდველი, 51 წლის

ხეიბარი ბავშვი. დაბადებიდან პარალიზებული, ვერ ხმარობს ხელებს და სხვამ უნდა გამოკვებოს, 8 წლის

ახალგაზრდა წყვილი. მამაკაცი მშენებელი მუშაა, ბევრს სვამს, 27 წლის; ქალი დიასახლისი სახლში 2 შვილი ჰყავთ, 23 წლის

ებრაელი ეროვნების რესტორნის მეპატრონე, დაოჯახებული, სახლში ყავს 3 შვილი, 40 წლის

აზერბაიჯანელი მასწავლებელი, ქალაქში ერთ-ერთი საუკეთესოა, დაოჯახებული, 32 წლის

კათოლიკე მონაზონი, გოგონების პანსიონის ზედამხედველი, 46 წლის

რუსი უმუშევარი კაცი, ადრე ლიტერატურის პროფესორი, აქვს იუმორის დიდი გრძნობა, ძალიან დიდი გამბედაქობა გამოიჩინა მსოფლიო ომში, 3 წელი იყო საკონცეტრაციო ბანაკში, 53 წლის

ახალგაზრდა ღრმად შეყვარებული ცოლ-ქმარი. ბავშვები ჯერ არა ჰყავთ. ორივე ქართველია. მამაკაცი ფარმაცეფტი, 24 წლის. ქალი დიასახლისი, უსასყიდლოდ მუშაობს საბავშვო ბაღში, 21 წლის

გამოყენებული ლიტერატურა:

არისტოტელე - რიტორიკა - თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა 1981წ

სამოქალაქო განათლება - მე-9 კლასის სახელმძღვანელო 2001წ

სლოვაკეთში ჩატარებული დებატების მე-8-ე საერთაშორისო ახალგაზრდული ფორუმის მასალები - 2002წ

ЖУРНАЛ ЕВРОАЗИАТСКИХ ИССЛЕДОВAНИЙ - ДЕМОКРАТЯ В ОБРОЗОВАНИИ - A Pablication of Ameriсan Councils for International Education:ACT/ACCELS 2002

ИВИН А.А. Исскуство ПРАВИЛЬНО МЫСЛИТЬ МОСКВА, 1990.

Idebate Magazines - Official publication of IDEA 2002-2004 ww.

Master Competitive Debate - Dana Hensley, Diana Carlin - Clarc Publishing, Inc.

Teaching Social Studies - Peter H. Martorella - Merrill, an imprint of Prentice Hall

Becoming a master student - Houghton Mifflin Company. 1994

Logic and Contemporery Rhetoric - Howard Kahane- Belmont, California

Critical Thinking and Communication - Barbara Wirnick, Edward S. Inch Macmilan Publishing Company New York

Debating By Doing - Jeffey A. Richards, Craig S. Rickett - NTC Publishing Group Í