2008 წლის აგვისტოში სამხრეთ კავკასიაში მიძინებულმა, ან როგორც ხშირად ამბობენ, „გაყინულმა კონფლიქტმა“ ცივი ომის განახლების და მრავალი სხვა, დიდიხნის მივიწყებული და წარსულში დარჩენილი პრობლემის დაბრუნების, ახალი გამოწვევებისა და საფრთხეების განცდა გაუჩინა ბევრ პოლიტიკოსს, ჟურნალისტსა და მკვლევარს.

აგვისტოს ხუთდღიანი ომის დროს და მის შემდგომ პერიოდში მსოფლიო მედიაში დომინანტი პოზიციები დაიკავა სტატიებმა, სადაც საერთაშორისო საფრთხეებზე იყო გაკეთებული აქცენტი. გთავაზობთ რამდენიმე ამონარიდს საილუსტრაციოდ.

ფრანგული „Le Monde“ 12 აგვისტოს წერდა: „ეს იყო რუსეთის შურისძიება“, რომელმაც ევროპის სისუსტეები გამოავლინა.

ავსტრიული მემარცხენე-ლიბერალური გაზეთი „Der Standard“ 9 აგვისტოს წერდა: „საფრთხეები სამხრეთ ოსეთში იმაზე ნაკლები არ არის, რაც პოსტსაბჭოთა იმპერიალიზმის გამოვლინების ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში“; ხოლო 16 აგვისტოს განგაშის არი შემოჰკრა: „შემდეგი ბალტიის ქვეყნები და უკრაინა იქნება“.

შვეიცარიული კონსერვატიული გაზეთი „Neue Zurcher Zeitung“ 11 აგვისტოს ნომერში ამხრეთ ოსეთში რუსეთის ქმედებების შესახებ პირდაპირ მიუთითებს: „ჩვენ ამას ვიცნობთ ჩეჩნეთიდან“.¹

2008 წლის 25 აგვისტოს ჟურნალი „TIME“ ზბიგნევ ბჟეზინსკის მთავარი სტატიით სწორედ რუსულ-ქართულ ომს ეხმიანება და მის ყდაზე ჩნდება შემაშფოთებელი სათაური „როგორ შევაჩეროთ ახალი ცივი ომი? რუსეთის საქართველოში შეჭრა - რას ასწავლის დღევანდელ მსოფლიოს.“² 12 აგვისტოს „TIME“ რამდენიმე სტატიას აქვეყნებს: „ცივი ომის გაგრძელება“, „რუსეთი ბრძოლას იწყებს“, 27 აგვისტოს - „ახალი (ძველი) რუსული იმპერიალიზმი“, ხოლო 22 აგვისტოს შეშფოთებული კითხულობს: „რუსები მოდიან თუ მიდიან?“

რუსულ იმპერიალიზმზე მოგვითხრობს 16 აგვისტოს ჟურნალი „The Economist“: „ერთ დროს საქართველო მისი იმპერიის მარგალიტი იყო და რუსეთმა ფსიქოლოგიურად ვერასოდეს მიიღო იგი, როგორც სუვერენული სახელმწიფო. საბჭოთა იმპერიის ნოსტალგია, დიდი ხანია, რუსული იდეოლოგიის ლაიტმოტივია“.

„Washington Post“ დასავლეთის რუსულ პოლიტიკას აკრიტიკებდა და 11 აგვისტოს წერდა: „იქნებ დასავლეთმა ახლა მაინც დაინახოს, ვინ არის ვლადიმირ პუტინი“, 15 აგვისტოს, რუსეთის ოპოზიციის ერთ-ერთი ლიდერის გარი კასპაროვის, ანალოგიური შინაარსის სტატია გამოაქვეყნა „Wall Street Journal“-მა: „როგორ წაახალისა და სავლეთმა პუტინი დაუსჯელობით“.³ იგივე გაზეთი 29 აგვისტოს სტატიაში „რუსეთი და ახალი „ბოროტების ღერძი“ წერდა: „ახლა, როდესაც რუსული ტანკები საქართველოს ანაწევრებენ, აქვს კი ბუშის წარმავალ, გაკოტრებულ და ერაყის გამო კრიტიკის ქარცეცხლში გახვეულ ადმინისტრაციას ძალა, რუსეთს ღირსეული პასუხი გასცეს - რუსეთს, რომელიც მთელ თავისუფალ სამყაროს დაუპირისპირდა?“

14 აგვიტოს „Time“ წერდა: „დიდ სახელმწიფოებს არ უყვართ სხვა დიდი სახელმწიფოების გაძლიერება. მახე დაგებული იყო საქართველოში“, ავტორის აზრით, ეს მახე საქართველოში რუსეთმა ამერიკას დაუგო.⁴

ამერიკული „New York Times“ 11 აგვისტოს იუწყებოდა: „იმ შესაძლებლობების ჩამონათვალი, რომელიც გაბოროტებულმა რუსეთმა შეიძლება გამოიყენოს ამერიკის შეერთებული შტატებისათვის პრობლემების შესაქმნელად, სირიიდან და კავკასიის მთებიდან გაცილებით შორს მიდის“.⁵ 22 აგვიტოს იგივე გაზეთი კვლავაც გვამცნობდა: რუსეთი „შეეცადა, საათი უკან დაებრუნებინა, იმ ნიშნულზე, როდესაც მოსკოვს გავლენაში არ ეჯიბრებოდნენ, ე.წ. „ახლო სამეზობლოში“, რამაც განგაშის ზარი ჩამოჰკრა დასავლეთის ლიდერებისათვის“.⁶

რუსეთის საქართველოში შემოჭრის შემდეგ ბევრმა ანალიტიკოსმა პირდაპირ იკითხა, ხომ არ იდგა მსოფლიო ახალი ცივი ომის ზღურბლზე.⁷ დასავლეთის მედიასაშუალებებმა უმალვე დაიწყეს აგვისტოს ომის შედარება ბრეჟნევისეულ „პრაღის გაზაფხულთან“ და ჰიტლერის მიერ 1938 წელს განხორციელებულ ოპერაციებთან. ჟურნალი „The Economist“ 16 აგვისტოს წერდა, რომ „სასტიკი და ეფექტური მოქმედება ვლადიმერ პუტინის გამარჯვება იყო არა მხოლოდ საქართველოზე, არამედ დასავლეთზეც“. ბუნებრივია, დასავლეთის წუხილი კიდევ უფრო გამყარდა პრეზიდენტ მედვედევის 26 აგვისტოს განცხადებით „ჩვენ არაფრის გვეშინია, მათ შორის არც ახალი ცივი ომის შესაძლებლობისა“.⁸

ეს არის იმ მასალის ნაწილის მიმოხილვა, რომელიც 2008 წლის აგვისტო ში და შემდეგ მთელი შემოდგომის მანძილზე ჩნდებოდა დასავლურ მედია ში. სტატიების აბსოლუტური უმრავლესობა აქცენტს აკეთებდა იმ საფრთხეებზე, რომლებიც ხუთ დღიანმა ომმა შეუქმნა დანარჩენ მსოფლიოს, რუსეთ-ამერიკის ურთიერთობებს და დიდ გეოპოლიტიკურ ინტერესებს.

სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ იყო განსხვავებული ხასიათის სტატიებიც და პოლიტიკური განცხადებებიც, რომლებიც „ცივი ომისა“ და აღმოსავლეთ ევროპაში საბჭოთა ჯარების აგრესიის ანალოგიებს გადამეტებულად მიიჩნევდა⁹, მაგრამ ამგვარ მასალას აშკარად ჯაბნიდა მკვეთ რად გამოხატული ანტირუსული ტენდენციების მქონე მიმოხილვები და ანალიტიკური სტატიები. თუკი აგვისტო-სექტემბერში ქართული მხარის მიმართ კრიტიკა და კითხვები კანტიკუნტად ისმოდა, მოგვიანებით, ოქტომბერ-ნოემბერში, როდესაც სამხედრო დაპირისპირება შეჩერდა და ჟურნალისტებსა თუ ანალიტიკოსებს უფრო მეტი ანალიზის შესაძლებლობა მიეცათ, ასეთი ტენდენციები გახშირდა.

იმის მიუხედავად, თუ როგორი იყო ისტორიული ანალოგიებისა და ცივი ომის განახლების საფრთხეების ანალიზი, მიუხედავად დისკუსიის სიმძაფრისა და საფრთხეების მრავალმხრივი აღწერისა, საკითხი, რომელზეც პრაქტიკულად ყველა შეთანხმდა, ის იყო, რომ ხუთდღიანმა ომმა, „რუსეთ-ამერიკის ურთიერთობები, ცივი ომის ყველაზე მძიმე დღეების შემდეგ, თავის ყველაზე უფრო დაბალ ნიშნულზე დაიყვანა“.¹⁰ რეალური, ღრმა დისკუსიაც სწორედ რუსულ-ამერიკული ურთიერთობების თაობაზე მიმდინარეობდა. გეოპოლიტიკური გართულებები და კავკასიის მთებში დაწყებული კონფლიქტის შესაძლო განვრცობა მსოფლიოს წუხილისა და შეშფოთების საგანი გახდა, რამაც ევროპელი ლიდერები ერთმანეთის მიყოლებით თბილისში ჩამოიყვანა, ხოლო თავად კონფლიქტი, ადამიანების ტრაგედია, განადგურებული სოფლები მეორე რანგის პრობლემებად ან ომის აუცილებელთან ამ დევზიანად იქცა. 2008 წლის 14 აგვისტოს „Times“ წერდა: „იმ დღიდან, რაც რუსეთის სატანკო ნაწილები გვირაბის გავლით შეიჭრნენ სამხრეთ ოსეთში, რუსეთს არც ერთი არასწორი ნაბიჯი არ გადაუდგამს... შეტევა იყო სწრაფი, მკვეთრი და სასიკვდილო - საკმარისი იმისათვის, რომ ქართველები შერცხვენილები პანიკაში გაქცეულიყვნენ. მათი არაორგანიზებული გაქცევა გადაიღეს საერთაშორისო ტელევიზიებმა. ნგრევა იყო საკმარისი იმისათვის რომ ტკივილი მიეყენებინათ, მაგრამ არ იყო იმდენად დიდი, რომ მსოფლიო აღშფოთებისაგან ფეხზე დამდგარიყო.“¹¹ ასეთი დამოკიდებულება ერთგვარად სიმპტომატური იყო.

„ურემი რომ გადაბრუნდება, გზა მერე გამოჩნდებაო“, ამბობს ქართული ანდაზა, და სამწუხაროდ, ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ოლქის ტერიტორიაზე მიმდინარე კონფლიქტი მსოფლიო მედიისა და დიდი პოლიტიკის ყურადღების ცენტრშიც სწორედ ურმის ტრაგიკული გადაბრუნების შემდეგ აღმოჩნდა.

„ინტერესი ე.წ. „გაყინული კონფლიქტების“ მიმართ მინიმალურიიყო. პოსტსაბჭოთა ევრაზიის ტერიტორიული კონფლიქტები არ იწვევდა განსაკუთრებულ ინტერესსა და წუხილს, თუ არ ჩავთვლით საშუალო დონის სპეციალისტებისა და აკადემიის წარმომადგენელთა მცირე ჯგუფს. რეგიონის არაღიარებული რესპუბლიკები მსოფლიოს ისეთ ადგილებს განეკუთვნებოდა, რომელთა იგნორირებაც ადვილი იყო, იქამდე, ვიდრე იქ არავინ კვდებოდა, და არავინ იყო დასამარცხებელი ან დასაცავი“.¹² - ვკითხულობთ ჩარლზ კინგის სტატიაში „ხუთდღიანი ომი“.

ძნელია, ობიექტური და სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტებში მეტ-ნაკლებად ინფორმირებული ადამიანი ამგვარ შეფასებას არ დაეთანხმოს. შესაძლოა, დასავლეთში ბევრმა სწორედ აგვისტოს ცხელ დღეებში აღმოაჩინა, რომ მათთან ძალიან ახლოს არსებობდა, მართალია, მიძინებული, მაგრამ ფეთქებად საშიში წერტილები, რომლებიც მუდმივად თვალის დახუჭვის, მოგვარების გზების ძიების გადავადების, ან უფრო მეტი, მხოლოდ ადგილობრივი მოთამაშეებისათვის შეტოვების შემთხვევაში, მცირედი ბიძგის პირობებშიც კი, აუცილებლად გააქტიურდებოდა. დამოკიდებულება არ შეცვლილაარც 2004 წლის ზაფხულის მოვლენების შემდეგ, როდესაც სწორედ სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე დაიძაბავითარება და პირველი მსხვერპლიც იყო. სწორედ მაშინ, საერთაშორისო თანამეგობრობის მხრიდან საფრთხის არაჯეროვანმა შეფასებამ, პრობლემის იგნორირებამ და უსაფუძვლო დაიმედებამ, რომ მცირე დანაკარგებით ყველა ძირითადმა მოთამაშემ მწარე გაკვეთილი კარგად ისწავლა, ცივილიზებული მსოფლიო 2008 წელს ცივი ომის ზღვრამდე მიიყვანა.

________________________

1. იხ. Prof. Hans-Georg Heinrich, Kirill Tanaev: „Georgia & Russia: Contradictory Media Coverage of the August War“, Caucasus Review of International Aff airs, From Vol. 3 (3) - Summer 2009 at http://www.cria-online.org/8_2.html

2. იხ. Zbigniew Brzezinski,“How to Stop a New Cold War“, August, 25, 2008, at http://www.time.com/time/covers/ 0,16641,20080825,00.html

3. იხ. Garry Kasparov, „How the West Fueled Putin's Sense of Impunity“, August 15, 2008, at http://online.wsj.com/ article/SB121876037443642795.html

4. იხ. „Vladimir Putin's mastery checkmates the West. Russia has been biding its time, but its victory in Georgia has been brutal - and brilliant“ by Michael Binyon at Time, August 14, 2008

5. იხ. Helene Cooper, „Russia Steps Up Its Push; West Faces Tough Choices“, August 11, 2008, at http://www.nytimes. com/2008/08/12/world/europe/12diplo.html

6. იხ. Peter Baker, „U.S. Sees Much to Fear in a Hostile Russia“, August 21, 2008, at http://www.nytimes. com/2008/08/22/world/europe/22policy.html?_r=1

7. იხ. The End of the Frozen Cold War?, by Vladimer Papava, at Caucasus Review of the International Aff airs, vol. 3 (1) - Winter, 2009

8. იხ. Georgia: the war in words, Key quotes from the crisis, by IISS, at www.iiss.org/dtratcom

9. ჩეხეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტი, ვაცლავ კლაუსი, აცხადებდა „მე უარს ვამბობ მივიღო ფართოდ გავრცელებული და მარტივი ინტერპრეტაცია, რომელიც საქართველის ხატავს, როგორც მსხვერპლს, ხოლო რუსეთს - მოძალადეს“, ვაცლავ კლაუსი ასევე აპროტესტებდა 1968 წელს ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრასთან პარალელებს. იხ. „Czech political scene split over Georgia,“ 15-08-2008, by Daniela Lazarová, http://www.radio.cz/en/article/107261

10. იხ. The Five-Day War, managing Moscow after the Georgia Crisis, by Charles King; at Foreign Policy, November/December, 2008.

11. იხ. „Vladimir Puti's mastery checkmates the West. Russia has been biding its time, but its victory in Georgia has been brutal - and brilliant“ by Michael Binyon at Time, August 14, 2008

12. იხ. The Five-Day War, managing Moscow after the Georgia Crisis, by Charles King; Foreign Policy, November/December, 2008.

კონფლიქტი ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში, შესწავლისა და ანალიზისათვის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო საინტერესო უნდა ყოფილიყო მისი დინამიურობის გამო. საომარი მოქმედებების დასრულებიდან 15 წლის განმავლობაში ერთმანეთს ცვლიდა პროგრესი და მიძინება, დაძაბულობა და მოჩვენებითი სიმშვიდე, მაგრამ ბევრი სხვა მსგავსი ვითარებისაგან უმნიშვნელოვანესი განმასხვავებელი ალბათ მაინც ის იყო, რომ 2004 წლის ზაფხულის მოვლენებამდე ადგილობრივი მოსახლეობისათვის ყოველდღიურ ყოფით ცხოვრებაში ომი, დაპირისპირება, სიძულვილი და მეზობლის მიუღებლობა მეორე პლანზე გადავიდა და თანაცხოვრების, ურთიერთგაგებისა და ურთიერთ საჭიროების ტენდენციები დომინირებდა.

ქართველები და ოსები, როგორც ახლადფეხადგმული ბავშვები, ცდილობდნენ თანაცხოვრებას, კვლავ ერთ საკლასო ოთახებში დაბრუნდნენ, ერთსაავადმყოფოში მკურნალობდნენ, იქნებოდა ეს გორში თუ ცხინვალში, ერთად ვაჭრობდნენ, მრავალ სოფელში შერეული ეთნიკური შემადგნელობა იწყებდა აღდგენას, მგზავრობა პირობითი ადმინისტრაციული საზღვრის ორივე მიმართულებით ძირითადად უხიფათო იყო და არსებობდა მრავალი სხვა მიზეზი, რის გამოც კონფლიქტი ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ოლქის ტერიტორიაზე მაღალი ყურადღების ქვეშ შეიძლებოდა მოქცეულიყო. საქართველოს ხელისუფლების თანმიმდევრული სამშვიდობო პოლიტიკისა და საერთაშორისო თანამეგობრობის სათანადო მცდელობების პირობებში კი შესაძლებელია ქმედითი და ეფექტური შედეგები მიგვეღო. თუმცა სწორედ ადამიანური ურთიერთობების დათბობა, ნდობის აღდგენა და ქართველი და ოსი გლეხების მხრიდან მშვიდობიანი თანაცხოვრების აუცილებლობის გამძაფრებული მცდელობა აღმოჩნდა ის სატყუარა, რომელმაც ყველას ყურადღება მოადუნა და მთავარი აქცენტები უფრო რთულ, აფხაზეთის, კონფლიქტზე გადაიტანა.

საერთაშორისო ორგანიზაციები, აკადემიური და ანალიტიკური ცენტრები ნაკლებად ინტერესდებოდნენ ცხინვალის პრობლემებით. იგივე შეიძლება ითქვას მათ ქართველ კოლეგებზეც. შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ყოფითი ცხოვრების პოზიტიური დინამიკა გახდა მაცდუნებელი სატყუარა საქართველოს ხელისუფლებისათვისაც, რამაც ჯერ 2004 წლის ზაფხულ ში, შემდეგ 2006 წელს ქვეყანა ომის ზღვარზე მიიყვნა, ხოლო 2008 წლის აგვისტოში - ფართომასშტაბიან ომამდე.

დღეს ვითარება პრინციპულად განსხვავებულია და კონფლიქტი ახალ ფაზაშია შესული. წლების მანძილზე პრობლემის პოლიტიკური შემადგენლის სირთულის იგნორირების, ქართული მხარის არათანმიმდევრული მოქმედებების, კონკრეტული გრძელვადიანი პოლიტიკის არარსებობის პირობებში, საქართველოს მეგობარი სახელმწიფოების მხრიდან არასაკმარისი ყურადღების, რუსი „სამშვიდობოების“ თვითნებობის, რუსული იმპერიალისტური პოლიტიკის, ოსური უკანონო შეიარაღებული ფორმირებების დანაშაულებრივი მოქმედებების გამო გაყინული კონფლიქტი სულ რამდენიმე დღეში ჯერ აქტიურ საომარ მოქმედებებში გადავიდა, ხოლო შემდეგ რუსეთის მხრიდან სუვერენული სახელმწიფოს ოკუპაციაში გადაიზარდა.

მიუხედავად აქტიური საბრძოლო მოქმედებების დასრულებისა, წარსული გამოცდილება გვკარნახობს, რომ ხელისუფლებას, საერთაშორისო თანამეგობრობასა და საზოგადოებას უდიდესი ძალისხმევა მართებთ, რომ ვითარება კიდევ ერთხელ კონტროლიდან არ გამოვიდეს და კიდევ უფრო მძიმე შედეგები არ გამოიწვიოს.

წინამდებარე ნაშრომის მიზანი არ არის ქართულ-ოსური მრავალსაუკუნოვანი ურთიერთობების დეტალური ანალიზი, მით უფრო - ისტორიული წინაპირობებისა და თანაცხოვრების წინააღმდეგობრივი დეტალების გარჩევა. თუმცა 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების, მისი შედეგებისა და სამართლებრივი შემადგენლის სრულფასოვანი წარმოდგენისათვის მნიშვნელოვანია გავიხსენოთ, რა წინაპირობები არსებობდა საბჭოთა საქართველოში, როგორ მივედით კონფლიქტამდე და როგორ გაღვივდა იგი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში, როგორი იყო კონფლიქტის დინამიკა პირველი ომის დასრულების შემდეგ, გავიხსენოთ 2004 წლის ზაფხულისა და შემდგომი მოვლენები და ის პერიოდი, რომელიც უშუალოდ უსწრებდა წინ 2008 წლის აგვისტოს ხუთდღიან ომს.

ა) გეოგრაფია

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი საქართველოს შემადგენლობაში 1922 წელს შეიქმნა. მაშინვე ზუსტად განისაზღვრა ავტონომიური ოლქის საზღვრები, სახელისუფლებო ორგანოები, კომპტენციები, და ურთიერთობები თბილისთან. (იხილეთ დანართი 2. სრულიად საქართველოს საბჭოთა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და საქართველოს სახალხო კომისართა საბჭოს დეკრეტი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის მოწყობის შესახებ“)

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი, საქართველოს ჩრდილოეთის საზღვართან, 3,700 კვ.მ-ზე, კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთაზე მდებარეობს და ჩრდილოეთით რუსეთს, კერძოდ ჩრდილოეთ ოსეთის ავტონომიურ რესპუბლიკას ესაზღვრება. სამხრეთ ოსეთის რუსეთთან დამაკავშირებელი გზა როკის გვირაბია, რომლის მშენებლობაც 1985 წელს დასრულდა. მოსახლეობა ძირითადად მდინარეების გასწვრივ და მჭიდროდ არის დასახლებული, ვინაიდან ტერიტორიის დიდი ნაწილი მთიანია. სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის დედაქალაქი, და შესაბამისად ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი, არის ცხინვალი. ცხინვალი პრაქტიკულად ყველა მხრიდან ეთნიკურად ქართული სოფლებით იყო გარშემორტყმული.

90-იანი წლების კონფლიქტამდე ოლქის მოსახლეობის დაახლოებით ორი მესამედი ეთნიკურად ოსური წარმოშობისა იყო. ქართველები, რომლებიც მოსახლეობის 30 პროცენტს შეადგენდნენ, ძირითადად ოლქის აღმოსავლეთ ნაწილში, ახალგორის რაიონში და მის მიმდებარედ, ასევე ქალაქ ცხინვალის შემოგარენში და გორის რაიონის მომიჯნავედ ცხოვრობდნენ, ხოლო ოსები - ცენტრალურ და დასავლეთ ტერიტორიებზე. ოლქის ჩრდილოეთი, მთიანი ნაწილი, ნაკლებად იყო დასახლებული. თუმცა ასეთი დანაწილება მაინც პირობითი იყო, ვინაიდან აქაც, ისევე როგორც მთელ საქართველოში, ოსები და ქართველები ერთმანეთის მეზობლად პრაქტიკულად ყველა სოფელში, ხშირად კი შერეულ ოჯახებში ცხოვრობდნენ.

საქართველოში ჩატარებული ბოლო სრულმასშტაბიანი აღწერის დროს, 2002 წელს, გასაგები მიზეზების გამო, შეუძლებელი იყო ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის ტერიტორიების მთლიანი დაფარვა, ამიტომ სხვადასხვა მკვლევარები სტატისტიკასა და დემოგრაფიაზე საუბრისას ხშირად ბოლო საბჭოთა აღწერის, 1989 წლის მონაცემებს იყენებენ. თუმცა იგივე 2002 წლის აღწერა, მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევაყოფილი ოლქის იმ ტერიტორიების შესახებ, რომელთაც საქართველოს ხელისუფლება აკონტროლებდა. მათ შორის, ახალგორის რაიონზე - თითქმის მთლიანად. ეს უკანასკნელი, 2002 წელს ადმინისტრაციულად და საარჩევნო თვალსაზრისით მცხეთა-მთიანეთის მხარეს იყო მიკუთვნებული. იმავე აღწერის მონაცემებით საქართველოს კონტროლქვეშ მყოფი სოფლებიც გორისა და ქარელის რაიონებზე იყო ადმინისტრაციულად გადანაწილებული. მაგალითად, გორის რაიონის ქურთის მუნიციპალიტეტს მიეკუთვნებო და ქურთა, თამარაშენი, ზემო და ქვემო აჩაბეთი, კეხვი, ქსუისი, დისევი, ჭარები და მრავალი სხვა სოფელი, ქარელის რაიონს - ავნევი, ნული, არკნეთი, დვანი და სხვ. მოსახლეობის სტატისტიკური მონაცემები, რომლებსაც წინამდებარე მასალაში ვიყენებთ, სწორედ ამ ორი აღწერის (1989 და 2002 წლების) შედეგებს ეფუძნება. შევეცადეთ, ერთი მხრივ, სწორედ ეს ორი სტატისტიკური ბაზა შეგვეჯერებინა, ხოლო მეორე მხრივ, დამხმარე საშუალებად დემოგრაფიული ცვლილებების დინამიკისათვის 2002 წლის შემდეგ ჩატარებული სხვადასხვა ნაციონალური არჩევნების მონაცემებიც გამოვიყენეთ.

ცხრილი 1: საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ჩატარებული მოსახლეობის აღწერის მონაცემები წლებისა და ეთნიკური კუთვნილების მიხედვით.¹

ცხრილი 2: საქართველოს მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა მოსახლეობის სხვადასხვა აღწერის მონაცემებით²

ბ) მოსახლეობა ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე

დემოგრაფია ომამდე

ოლქის დემოგრაფიის მეტ-ნაკლებად ზუსტი სურათის აღდგენა უმნიშვნელოვანესია იმის დასადგენად, თუ რა ტიპის დანაშაულთან გვქონდა საქმე 2008 წლის აგვისტოში. ვინაიდან აუცილებელია, პასუხი გავცეთ კითხვაზე, იძულებით გამორეკილი ქართველები მოსახლეობის მხოლოდ ერთი ნაწილია, რომელსაც სოფლები დაატოვებინეს შერჩევით და კონკრეტული მიზეზით, თუ ეს არის მთელი ქართული მოსახლეობა, რომელიც ანგარიშსწორების ობიექტი გახდა მხოლოდ და მხოლოდ მისი ეთნიკური წარმომავლობის გამო.

1989 წლის ბოლო, საბჭოთა აღწერის შესაბამისად, რომლიც იმავდროულად სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე ჩატარებული ბოლო სრულმასშტაბიანი აღწერა იყო³, ოლქის მოსახლეობა სულ 99 ათას ადამიანს შეადგენდა. მათ შორის სოფლის მოსახლეობა 49,074 ათასი კაცისაგან შედგებოდა. ოლქის შემადგენლობაში დააახლოებით 478 სოფელი შედიოდა, მათ შორის მარტო ახალგორის რაიონში - 246. ამავე აღწერის მონაცემების შესაბამისად მოსახლეობის 66,2%25 ეთნიკური ოსი იყო, ხოლო ქართველები მოსახლეობის 1/3-ს, ანუ 29%25-ს შეადგენდნენ.

2008 წლის აგვისტოს ომამდე სხვადასხვა წყაროები, მათ შორის ოსური წყაროები, სამხრეთ ოსეთის დეფაქტო ადმინისტრაციის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიების დემოგრაფიული შემადგენლობის შესახებ განსხვავებულ ინფორმაციას გვაწვდის. ოსური წყაროების თანახმად, ოლქის ტერიტორიის სეპარატისტების მიერ კონტროლირებად ნაწილში 72 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა, რომელთა დაახლოებით 80%25 ეთნიკურად ოსი იყო.⁴ „РИА НОВОСТИ”-ს მიერ 2008 წლის აგვისტოში გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ამ ტერიტორიაზე 80 ათასი რუსეთის მოქალაქე ცხოვრობდა,⁵ რაც სხვა წყაროებზე დაყრდნობით უკიდურესად გადაჭარბებულად მოჩანს. BBC-ს ინფორმაციით, მოსახ ლეობა 70 ათასს არ აღემატებოდა.⁶

სხვადასხვა მონაცემების შეჯერებით ომამდელი სურათი დაახლოებით შემდეგნაირად გამოიყურე ბა: მთელი მოსახლეობა 70 ათასი ადამიანის ფარგლებშია, რომელთა შორის: უმრავლესობა დაახლოებით 47,000, ანუ 67%25 ეთნიკურად ოსია, 17,500, ანუ 25%25 - ქართველი, ხოლო დანარჩენი - სხვა ეროვნების წარმომადგენლები: რუსები, სომხები და სხვ.

90-იანი წლების ომის შემდეგ ეთნიკური ბალანსი მნიშვნელოვნად იყო შეცვლილი. საქართველოს ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროს ინფორმაციის შესაბამისად, 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტამდე ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქიდან დანარჩენ საქართველოში იძულებით გადაადგილებული, და შესაბამისად, დევნილის სტატუსის მატარებელი იყო 12,496 ადამიანი. მათი 99 %25 კი ეთნიკურად ქართველია.⁷ თუმცა სამინისტროს ოფიციალურ ინფორმაციაში არაფერია ნათქვამი იმ დემოგრაფიული ცვლილებების შესახებ, რომელიც ყოფილი ოლქის ტერიტორიის შიგნით მოხდა მისი კონტროლის ზონებად დანაწილების შემდგომ.

2002 წლის აღწერის მონაცემების შესაბამისად, რომელმაც ნაწილობრივ მოიცვა ოლქის ყოფილი ტერიტორია, ახალგორის რაიონში 5,281 ადამიანი ცხოვრობდა. საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემების თანახმად, 2008 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით ახალგორის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული იყო 7,600 ადამიანი; თიღვის (ფრონეს ხეობა), ქურთის (დიდი ლიახვის ხეობა) და ერედვის (პატარა ლიახვის ხეობა) მუნიციპალიტეტებში კი 14,500 ადამიანი ⁸. ეს სწორედ ის მუნიციპალიტეტია, რომელიც დროებითი ადმინისტრაციის შემადგენლობაში შედიოდა.

მუნიციპალიტეტების მიხედვით:

7,100 ადამიანი ცხოვრობდა დიდი ლიახვის ხეობაში ქურთის მუნიციპალიტეტში შემავალ ქართულ სოფლებში - თამარაშენში, ზემო აჩაბეთში, ქვემო აჩაბეთში, ქურთაში, კეხვში, ქემერტში, ძარწემში, ხეითში, სვერში; შედარებით ნაკლები - 5,900 - პატარა ლიახვის ხეობაში, ერედვის თემის ქართულ სოფლებში - ერედვში, ბერულაში, დისევში, ქსუისში, ვანათში, ბელოთში, ერგნეთ-მამისაანთ უბანში, ზემო არცევში, ჭარებში, საცხენეთში. ყველაზე მცირე იყო მოსახლეობა ფრონეს ხეობის, ანუ თიღვის მუნიციპალიტეტის ქართულ სოფლებში, რომელიც სულ 1,500 ადამიანს ითვლიდა - ავნევში, ნულში, არკნეთში, მტილიანაში, ახალშენში, ხუნდისუბანში, ქვემო ოქონში, ლოპანში.

აგვისტოს ომის შედეგად საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოში ამ სამი მუნიციპალიტეტიდან 13,260 დევნილი დარეგისტრირდა. რაც იმას ნიშნავს, რომ ქართულმა მოსახლეობამ პრაქტიკულად მთლიანად დატოვა ხეობების სოფლები და საცხოვრებელი.

ქართული მოსახლეობის მდგომარეობა საომარი მოქმედებების ოფიციალურად დასრულების შემდგომ

ქართველების შევიწროება, საცხოვრებლიდან აყრა და დევნა ცეცხლის ოფიციალური შეწყვეტისა და კონფლიქტის ცხელი ფაზის დასრულების შემდეგაც გრძელდებოდა. ამ ფაქტს ადასტურებს საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი ევროკავშირის მისიის ანგარიშიც. ხოლო ჩვენს ნაშრომში გამოყენებული სატელიტური ფოტოები, დევნილი მოსახლეობის ინტრევიუებთან და სექტემბერ-ნოემბერში მოპოვებულ ფოტო-ვოდეომასალასთან ერთად ამგვარი დასკვნის თვალნათელი მტკიცებულებაა.

საომარი მოქმედებების ფორმალურად შეწყვეტის შემდეგაც რუსული სამხედრო ძალები, სეპარატისტების მილიცია და სხვადასხვა ფორმირებების წარმომადგენლები ასობით ქართველს, განსაკუთრებით კი მოხუცებს, ვინც არ დატოვა მშობლიური კერა და სოფლები, იძულებით სვამდნენ სატვირთო მანქანებში და საკონტროლო-გამშვები პუნქტების მეორე მხარეს ტოვებდნენ, ან უარეს შემთხვევაში მძევლებად მიჰყავდათ ცხინვალში, სპეციალურად შექმნილ ტყვეთა ბანაკებში და მათ სამხედრო ტყვეებში გაცვლას მოითხოვდნენ.

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის „უკანონობათა ანგარიში: საქარველოში ახალი იძულებით გადაადგილებული პირები ჩნდებიან“, 2008 წლის 26 აგვისტოს ინფორმაციაში ვკით ხულობთ:

„გორის ცენტრში, დღის განმავლობაში დაახლოებით 400 ადამიანი შეიკრიბა, რომლებიც დღეს (იგულისხმება 2008 წლის 26 აგვისტო. ავტ.) იძულებული გახდნენ, დაეტოვებინათ საკუთარი სახლები. ახლად დევნილები ამბობდნენ, რომ მათ სცემდნენ, ემუქრებოდნენ, ძარცვავდნენ. სამი ადამიანი უბრალოდ მოკლეს. მაროდიორები ე.წ. „ბუფერულ ზონაში” მოქმედებდნენ, სამხრეთ ოსეთის საზღვრების გასწვრივ“.⁹

ანალოგიურ ისტორიას 2008 წლის 25 აგვისტოს იუწყებოდა ტელეკომპანია BBC-ც. ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი და ეუთოს მოქმედი თავმჯდომარე, ალექსანდერ შტუბი აცხადებდა:

„რუსეთის ჯარებმა მოხუცებით სავსე ორი სატვირთო მანქანა მოიყვანეს. ესენი იყვნენ ქართველი მოხუცები, ვინც იძულებით წამოიყვანეს თავისი სახლებიდან და ქუჩაში დატოვეს მთელი მათი ავლადიდებით.“¹⁰

საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი და ევროკავშირის მოქმედი თავმჯდომარე ქვეყნის წარმომადგენელი, ბერნარ კუშნერი ტელეკომპანია EuroNews-ისათვის მიცემულ ინტერვიუში აცხადებდა:

„აქ არის სამხრეთ ოსეთის რუკა და ეს არის ქალაქი, რომელსაც ახალგორი ჰქვია. მემეუბნებიან, რომ ამ ღამით რუსეთის სამხედრო ძალები მის ტერიტორიაზე გადაადგილდებიან და ქართველებს იქიდან საზღვრის მიღმა ერეკებიან. ეს არის ეთნიკური წმენდა, ჰომოგენური სამხრეთ ოსეთის შესაქმნელად. ეს მიუღებელია. ყველაფრის პატიება შეუძლებელია“¹¹

კონფლიქტიდან ერთი წლის შემდეგაც, მაშინ, როდესაც გალის და ახალგორის რაიონებში კვლავაც რჩება ქართული მოსახლეობის ნაწილი, მუდმივად არსებობს შიში, რომ მცირედი დაძაბულობის პირობებშიც კი, ეს ადამიანები, შესაძლოა, ისეთივე ძალადობას დაექვემდებარონ, როგორც ეს 2008 წლის აგვისტო-სექტემბერში ხდებოდა. მოსახლეობისა და ჩვენს ამგვარ ვარაუდს კიდევ უფრო ამყარებს სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშები.

შეშფოთება ისმის „Amnesty International“-ის ანგარიშშიც:

„ყველა, ვინც რჩება სამხრეთ ოსეთში... იმ ტერიტორიებზე, სადაც ბრძოლები მიმდინარეობდა, დაუცველია ეთნიკური ნიშნით მოტივირებული შეტევების წინაშე“.¹²

იმავე საფრთხეზე მიანიშნებს საქართველოში კონფლიქტის ფაქტების დამდგენი ევროკომისიის მისიაც:

„ვითარება დაძაბული და ფეთქებადსაშიშია და ძალიან ბევრს ეშინია სამხედრო მოქმედებების კვლავ განახლების... აფხაზეთის გალის რაიონსა და კოდორის ხეობაში ეთნიკური ქართველების, როგორც უმცირესობის, უფლებები კვლავაც საფრთხეშია“¹³

მისიის ანგარიში, რომელიც, შეგახსენებთ, 2009 წლის სექტემბერში, საომარი მოქმედებების დასრულებიდან ერთი წლის შემდეგ გამოქვეყნდა, გვამცნობდა:

ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ალექსანდერ შტუბი და საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ბერნარ კუშნერი. გორი, 11 აგვისტო 2008

„ამ ანგარიშის წერის მომენტშიც კი, სამხრეთ ოსეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ახალგორის რაიონში, ვითარება კვლავაც საშიშია, ვინაიდან ეთნიკურად ქართველები ჯერ კიდევ ტოვებენ რეგიონს”.¹⁴

კონფლიქტის ზონის ტერიტორიებზე არსებულ საფრთხეებზეა ლაპარაკი 2008 წლის ეუთოს ნოემბრის ანგარიშშიც:

„ნათელია, რომ სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის დე ფაქტო ხელისუფლებებს არავითარი პირობები არ შეუქმნიათ გადაადგილებული პირებისათვის საკუთარ სახლებში მშვიდობიანი დაბრუნებისათვის. უარესიც, როგორც უკვე ითქვა, სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო ხელისუფლებამ გააკეთა განცხადებები და გადადგა ნაბიჯები, რომლებიც მიგვანიშნებს, რომ ისინი საერთოდ არ აპირებენ, იძულებით გადაადგილებულებს მისცენ უკან დაბრუნების უფლება”.¹⁵

ამავე ანგარიშში ვკითხულობთ:

„ახალგორის რაიონში, რომელიც ახლახანს დაექვემდებარა სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლებას, მოსახლეობა მუდმივი შიშის ქვეშ ცხოვრობს.”¹⁶

______________________

1. საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ჩატარებული მოსახლეობის აღწერის მონაცემები წლებისა და ეთნიკური კუთვნილების მიხედვით, სტატისტიკის დეპარ ტმანტის ყოველწლიუ რი ჟურნალი, 1989 წ.

2. საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის ბიულეტენი, 2002 წ.

3. გასაგები მიზეზების გამო 2002 წლის აღწერა, რომელიც საქართველოში ჩატარდა, ყოფილი ავტო ნომიური ოლქის ტერიტორიას არ მოიცავდა. ამ მხრივ გამონაკლისი იყო ახალგორის (ყოფილი ლენინგორის) რაიონი, რომელიც ამ დროისათვის მცხეთა-მთიანეთს იყო მიკუთვნებული და რომელსაც ქართული სახელმწიფო აკონტროლებდა. აგრეთვე, ის ქართული სოფლებიც, სადაც ასევე ქართული მხარის კონტროლი დაწესდა და რომლებიც გორისა და ქარელის რაიონებს შემოუერთეს. მაგალითად, გორის რაიონის ბელოთის, ბერულის, არცევის, ქსუისის და სხვა საკრებულოები, ასევე, ჯავის რაიონის მცირე ნაწილი, კერძოდ, სინაგურის სასოფლო საბჭოს სოფლები: პერევი, სინაგური, თედელეთი, ჯალაბეთი, ხახეთი, ზემო და ქვემო ქარზმანი და ტბეთი.

4. იხ. http://presidentrso.ru/republic/ ასევე იხილეთ http://en.wikipedia.org/wiki/South_Ossetia

5. იხ. „Russia to provide $200 mln in urgent aid for S. Ossetia“, 11 აგვისტო 2008. http://en.rian.ru/russia/20080811/115961365.html

6. იხ. Regions and Territories: South Oseria, at http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profi les/3797729.stm

7. იხ. ინფორმაცია მოცემული პრინსტონის უნივერსიტეტის კვლევაში „საქართველოში კონფლიქტების დემოგ რაფიული შედეგები“, თამარ შინჯიაშვილი, http://paa2009.princeton.edu/download.aspx?submissionId=91427

8. იხ. „საქართველოს მოსახლეობის რიცხოვნობა თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით (2009 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით)“, საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის საინფორმაციო ბიულეტენი, 2009

9. იხ. UNHCR, Georgia Crisis. Reports of lawlessness creating new forcible displacement in Georga, 26 August 2008

10. იხ. BBC news, „South Osetia Emptied of Georgians”, 25 August, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/7581282.stm

11. იხ. „Kouchner claims ethnic cleansing in Georgia”, 27 August, 2008. EURONEWS, http://www.euronews.net/2008/08/27/kouchner-claims-ethnic-cleansing-in-georgia/

12. იხ. Amnesty International, „Continuing Concern for Civilians After Hostilities in Georgia“, 22 August 2008

13. იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the Conflict in Georgia, volume I, p.26, September, 2009

14. იხ. Report of the International Fact-Finding mission on the Conflict in Georgia, volume I, p.28, September, 2009

15. იხ. Human Rights in the War-Aff ected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November 27, 2008 p.17-18

16. იხ. Human Rights in the War-Aff ected Areas Following the Conflict in Georgia”, OSCE-ODIHR, Warsaw, November 27, 2008 p.17-18

ფორმალურად სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი საქართველოს შემადგენლობაში საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ცენტრალური აღმასრულებელი კომისიისა და სახკომსაბჭოს დეკრეტით 1922 წლის 20 აპრილს¹ შეიქმნა. თუმცა პოლიტიკურ დოკუმენტებში ტერმინი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომია“ უფრო ადრე, 1917 წლის მიწურულს ჩნდება. ამ დროს „სამხრეთ ოსეთის დელეგატთა ყრილობა“ ირჩევს „სამხრეთ ოსეთის ნაციონალურ საბჭოს“ და მოითხოვს იმჟამინდელი საქართველოს ხელისუფლებისაგან შესაბამისი სამაზრო ადმინისტრაციული ერთეულის შექმნას.

1920 წლის 28 მარტს სამხრეთ ოსეთის ნაციონალური საბჭო ქმნის „სამხრეთ ოსეთის რევოლუციურ კომიტეტს“. იმავე წლის ოქტომბერში „რევკომი“ რუსეთის კომუნისტური (ბოლშევიკთა) პარტიის კავკასიის ბიუროსაგან ითხოვს სამხრეთ ოსეთისათვის ავტონომიის სტატუსის მინიჭებას.² საქართველოს ძალისმიერი გასაბჭოების შემდეგ (1921 წლის თებერვალში) ამ საკითხს უკვე ქვეყნის ახალი, ბოლშევიკური ხელისუფლება იხილავს.

კავბიურო 1921 წლის 31 ოქტომბერს იღებს დადგენილებას, რომ „სამხრეთ ოსეთს მიენიჭოს ავტონომიური ოლქის უფლებები“ და მოეთხოვოს საქართველოს რევკომს, სამხრეთ ოსეთის აღმასრულებელ კომიტეტთან ერთად დაადგინოს ოლქის საზღვრები“ ³.

აფხაზეთისა და აჭარისაგან განსხვავებით, რომელთა ავტონომიურობაც პოლიტიკურ-ისტორიულ საფუძვლებსა და ტრადიციებს ეყრდნობოდა და აღიარებული იყო დამოუკიდებელი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მიერ, ოსებს იმდროინდელ საქართველოში უყურებდნენ, როგორც ეროვნულ უმცირესობას კონსტიტუციურად გარანტირებული უფლებებით, მაგრამ ტერიტორიული თუ სხვა სახის ავტონომიის უფლების გარეშე.⁴ მაგალითად, 1918 წლის 13 სექტემბრის კანონით „საქართველოს ეროვნულ საბჭოში ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლობის შესახებ“ უმცირესობებს საბჭოში 26 ადგილი ეკუთვნოდათ. აქედან სომხებს 10, აზერბაიჯანელებს 4, აფხაზებს 3, რუსებს 2, ოსებს 2, ქართველ ისრაელელებს 1, ებრაელებს 1, ბერძნებს 1 და გერმანელებს 1.⁵

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შექმნა ბევრი მკვლევარის მიერ აღიქმება, როგორც ერთგვარი მადლობა ოსი ბოლშევიკებისადმი, რომლებიც ებრძოდნენ⁶ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას და საქართველოსაგან დამოუკიდებლობაც კი გამოაცხადეს.⁷ ამასთანავე, სწორედ ავტონომიური ოლქის შექმნის კონტექსტში, აუცილებელი აღნიშვნის ღირსია საბჭოთა პოლიტიკა, რომელიც მცირე ერებისათვის განსაკუთრებული უფლებების მინიჭებითა და ავტონომიების შექმნით მოკავშირე რესპუბლიკებში ნელი მოქმედების ფეთქებადსაშიშ ტერიტორიებს აჩენდა⁸.

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ფორმირებისას განსაკუთრებული ადგილი ეთმობოდა ცხინვალის საკითხს. 1921 წლის 12 დეკემბერს საქართველოს ცენტრალურმა აღმასრულებელმა კომიტეტმა დაადგინა, რომ ცხინვალის რაიონის ქართული მოსახლეობის განწყობილების გარდატეხამდე ხელისუფლება ქალაქსა და მიმდებარე სოფლებში დარჩენილიყო რაიონული რევკომის ხელში, რომელიც გორის მაზრას ექვემდებარებოდა. ასეთი სიფრთხილის საფუძველი ქალაქ ცხინვალის მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა იყო. 1922 წელს იქ ეთნიკური ბალანსი მნიშვნელოვნად ქართველების სასარგებლო იყო. კერძოდ, ცხინვალში 1,436 ქართველი, 613 ოსი, 765 სომეხი, 64 რუსი, 1,651 ებრაელი ცხოვრობდა.

1922 წლის საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის კონსტიტუცია საქართველოს შემადგენლობაში უკვე მოიხსენიებს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქს. საქართველოს საბჭოთა კონსტიტუციის მრავალგზისი ცვლილებების კვალობაზე, ეს სტატუსი შემდგომში აღარ შეცვლილა. საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების კომპეტენციაში სხვა საკითხებთან ერთად რჩებოდა ავტონომიების კონსტიტუციათა და დებულებათა დამტკიცება; ასევე ავტონომიათა ხელმძღვანელობის არაკონსტიტუციურ გადაწყვეტილებათა შეჩერება თუ გაუქმება⁹.

არის კიდევ ერთი არსებითი საკითხი, რომელიც, განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს. სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის ფორმირებასთან ერთად საბჭოთა ხელისუფლების სხვადასხვა დონეებზე 1925-1927 წლებში სამხრეთ და ჩრდილოეთ ოსეთის გაერთიანების იდეაც განიხილებო და. 1925 წელს ჩრდილოეთ ოსეთის საბჭოების ყრილობამ გაერთიანება მოითხოვა. გადაწყვეტილებას მიესალმა სამხრეთ ოსეთის საბჭოების ყრილობა. ამ უკანასკნელის გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ მსგავსი გაერთიანება უნდა მომხდარ იყო საქართველოს შემადგენლობაში. იმავე წელს ამ იდეას მიესალმა საქართველოს ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი. აღნიშნულს დაეთანხმა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტიც. 1927 წლის 12-16 მარტს სამხრეთ ოსეთის საბჭოების მეშვიდე ყრილობამ კიდევ ერთხელ აღძრა ეს საკითხი, მოიწონა გაერთიანებისაკენ გადადგმული ნაბიჯები და მოუწოდა სამხრეთ ოსეთის ცენტრალურ აღმასრულებელ კომიტეტს მეტი ენერგიით ემუშავა ამ მიმართულებით. თუმცა ისტორია აქ მთავრდება. ნათელია, რომ კრემლს არ სურდა სამხრეთ და ჩრდილოეთ ოსეთის გაერთიანება საქართველოს შემადგენლობაში.¹⁰

___________________________

1. იხ. 1922 წლის 20 აპრილის საქართველოს საბჭოთა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და საქარ თველოს სახალხო კომისართა საბჭოს დეკრეტი №2, „სამხრეთ-ოსეთის ავტონომიური ოლქის მოწყობის შესახებ”, იხ. აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონების სტატუსი საქართველოს შემადგენლობაში (1917-1988). პოლიტიკურ-სამართლებრივი აქტების კრებული; რეგიონალიზმის კვლევის ცენტრი, 2004 წელი. სრული ტექსტი იხ. დანართი №2.

2. იხ. По книге: Осетинский вопрос, сборник статей, Тбилиси, Изд-во «Кера-ХХI», 1994, стр.244-246

3. იხ. По книге: Осетинский вопрос, сборник статей, Тбилиси, Изд-во «Кера-ХХI», 1994, стр. 301

4. იხ. 1921 წლის 21 თებერვლის საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუცია, თავი 11. ამგვარი მიდგომის მიზეზი ისიც იყო, რომ ეთნიკური ოსები არა მარტო შიდა ქართლში, არამედ მთელ საქართველოში ცხოვრობდნენ, მათ შორის თბილისში, კახეთში, რაჭაში და სხვ.

5. იხ. Сборник правовых актов Демократической Республики Грузии 1918-1921, Тбилиси, 1990

6. ამ ბრძოლიდან ყველაზე დრამატული იყო 1920 წლის ამბოხი. მის წინააღმდეგ საქართველოს ხელისუფლებამ რეგულარული არმიისა და სახალხო გვარდიის ნაწილები გამოიყენა. რომელმაც, უკვე ამბოხის არსებითი ჩახშობის შემდეგ, ოსურ სოფლებში სადამსჯელო ოპერაცია ჩაატარა. ოსური წყაროების ცნობით, ამ ბრძოლაში 5,000 ოსი დაიღუპა, ხოლო 13,000 გარდაიცვალა შიმშილითა და ეპიდემიებით. იხილით, Danish Association for Research on the Caucasus, Nokola Svetkovsky, „The Georgian-South Osetian Conflict“.

7. იხ. CRS report for Congress: Russia-Georgia Conflict in South Osetia: Context and Implications for US interests, by Jim Nichol, updated October 24, 2008

8. იხ. The South Caucasus: Nationalism, Conflict and Minorities, by Anna Matveeva, Minority Rights Group International, May 2002

9 სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციული მოწყობისა და მისი ორგანოების კომპეტენციის დადგენის თვალსაზრისით ერთ-ერთ ბოლო და ყველაზე დეტალურ დოკუმენტს წარმოადგენს 1980 წლის 12 ნოემბრის საქართველოს საბჭოთასოციალისტური რესპუბლიკის კანონი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შესახებ“.

10. 1925-1927 წლების დეკრეტები, სტენოგრამები სესიებიდან და სხვა მასალები შეგიძლიან იხილოთ პოლიტიკურ-სამართლებრივი აქტების კრებულში „აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონების სტატუსი საქართველოს შემადგენლობაში (1917-1988)“. გამოცემული თბილისში, 2004 წელს, რეგიონალიზმის კვლევის ცენტრის მიერ.

იმპერიის ნგრევა, როგორც წესი, წინააღმდეგობრივია და არც საბჭოთა იმპერია იყო გამონაკლისი. სსრკ-ს დაშლა მრავალი ეთნიკური კონფლიქტის ფონზე მიმდინარეობდა და, სამწუხაროდ, საქართველოც დაზარალებულთა შორის აღმოჩნდა. საბჭოთა ხელისუფლების მიერ საქართველოს გასაბჭოების პირველივე დღეებიდან ჩადებულმა ნაღმებმა დამოუკიდებლობის გამოცხადებისთანავე დაიწყო მოქმედება. 80-იანი წლების დასასრულს მთელ საბჭოთა სივრცეში თანაბარი სიმძაფრით გამოჩნდა სხვადასხვა ერების ერთმანეთთან კონფლიქტში მყოფი ნაციონალური ინტერესები. მხოლოდ გამო ნაკლის შემთხვევებში მოხერხდა საომარი მოქმედებების თავიდან აცილება. მოლდოვა, სამხრეთ კავკასიის სამივე რესპუბლიკა, ცენტრალური აზია და თავად რუსეთი 80-იანი წლების ბოლოდან დაუსრულებელ კონფლიქტებში აღმოჩნდნენ, რამაც შედეგად სიკვდილი, მოსახლეობის იძულებითი გადაადგილება, ინფრასტრუქტურის მოშლა, სახელმწიფო ინსტიტუტების სტაგნაცია და განვითარების შესაძლებელობების მინიმიზაცია გამოიწვია.

ა) 1989 - 1990 წლები: კანონთა ომი

დამკვიდრდა აზრი, რომ 1990 წლის 11 დეკემბერს, საქართველოს უმაღლესი საბჭოს მიერ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სტატუსის გაუქმებით დაიწყო კონფლიქტი სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე. შესაბამისად, 1990 წლის 11 დეკემბერი მრავალი მკვლევარის ნაშრომში გვხვდება, როგორც კონფრონტაციის ათვლის წერტილი. მაგრამ ისტორიული ფაქტები ამგვარი მსჯელობის ჭეშმარიტებას არ ადასტურებს. თავად ამ გადაწყვეტილების მნიშვნელობის გათვალისწინებით, რამდენიმე მომდევნო ქვეთავში შევეცდებით, მკითხველს მოკლედ შევახსენოთ „კანონთა ომი“, რომელიც, ერთი მხრივ, თბილისსა და ცხინვალს, ხოლო მეორე მხრივ, მოსკოვსა და თბილისს შორის მიმდინარეობდა 1989-1990 წლებში და რომლის ერთ-ერთი ცენტრალური საკითხი სწორედ ავტონომიების თემა იყო.

ბ) სახელმწიფო ენის საკითხი

1989 წლის 15 აგვისტოს გამოიცა საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის, საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის, საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს დადგენილებები „ქართული ენის სახელმწიფო პროგრამის შესახებ“.¹ პროგრამაში განსაზღვრული იყო ქართული ენის კონსტიტუციური სტატუსი, როგორც საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ყველა სახის პარტიულ, საბჭოთა, ადმინისტრაციულ, სამეცნიერო-სასწავლო, კულტურულ, სამეურნეო დაწესებულებებსა და საწარმოებში, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებში გამოყენების ერთადერთი სახელმწიფო ენისა. ამასთანავე, სპეციალური დებულებები მიეძღვნა რესპუბლიკის არაქართულ სკოლებში ქართული ენის სავალდებულო სწავლების შემოღებასა და საყოფაცხოვრებო და საინფორმაციო სფეროში ქართული ენის საყოველთაო გამოყენების უზრუნველყოფას.

სწორედ 15 აგვისტოს დოკუმენტს მოჰყვა დაძაბულობათა მნიშვნელოვანი ტალღა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში. იგი გამოიყენა საბაბად თავისი შემდგომი ქმედებებისთვის სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ახლად დაარსებულმა სეპარატისტულმა მოძრაობამ „ადამონ ნიხასმა“. გაიმართა პირველი მიტინგები, რომელთა სათავეშიც სწორედ „ადამონ ნიხასის“ წევრები იდგენენ.

15 აგვისტოს დოკუმენტის საპირისპიროდ, 1989 წლის 4 სექტემბერს საქართველოს კომპარტიის სამხრეთ ოსეთის საოლქო კომიტეტისა და სახალხო დეპუტატთა საოლქო საბჭოს აღმასკომმა მიიღო დადგენილება „ოსური ენის განვითარების სახელმწიფო პროგრამის“ თაობაზე. დადგენილება მიუთითებდა, რომ ოსური ენის სახელმწიფო პროგრამა, ფართო საზოგადოებრიობის მიერ იყო შემუშავებული და მოწონებული. დადგენილება გაეგზავნა საქართველოს კომპარტიის ცენტრალურ კომიტეტს, საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმსა და მინისტრთა საბჭოს. ოსური მხარე ითხოვდა, რომ ქართული ენის სახელმწიფო პროგრამის პირველ პუნქტში ასახულიყო სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ოსური ენის განვითარების პროგრამის შესაბამისი დებულებები. „ოსური ენის განვითარების სახელმწიფო პროგრამის“ ძირითადი მოთხოვნა ოსური ენისათვის ოლქის ტერიტორიაზე კონსტიტუციური სტატუსის მინიჭებაში გამოიხატებოდა. სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში სახელმწიფო ენებად ოსური, ქართული და რუსუ ლი ცხადდებოდა; გარდა ამისა, პროგრამაში დეტალურად იყო გაწერილი ოლქის ფარგლებს გარეთ მცხოვრები ოსურენოვანი მოსახლეობისათვის ოსურ ენაზე სასკოლო პროგრამების შეთავაზების საკითხიც. კერძოდ, ლაპარაკი იყო ოსური ენისა და ლიტერატურის, როგორც საგნის, შესწავლაზე. ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს სსრ სახალხო განათლების სამინისტრო ში უნდა დაეშვათ ოსური ენისა და ლიტერატურის ინსპექტორების შტატები და შემოეღოთ ოსური ენის სწავლება ოსური მოსახლეობით კომპაქტურად დასახლებული ერთეულების ქართულ სკოლებში მეხუთე კლასიდან.²

1989 წლის 26 სექტემბერს სამხრეთ ოსეთის სახალხო დეპუტატთა საოლქო საბჭოს მეთერთმეტე სესიამ საქართველოს სსრ კონსტიტუციის ცვლილებების თაობაზე მიიღო გადაწყვეტილება და საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის წინაშე დაისვა საკითხი, რომ საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის 75-ე მუხლს დამატებოდა პუნქტი: „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში სახელმწიფო ენაა ოსური ენა“.³

1989 წლის სექტემბრის ბოლოს საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი გუმბარიძე და მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე ჭითანავა ჩავიდნენ ცხინვალში და შეხვდნენ ოლქის საზოგადოებასა და პარტიულ ნომენკლატურას. თუმცა საქართველოს კომუნისტურ ხელმძღვანელობას შემხვედრი წინადადებები არ ჰქონდა და შეთანხმება არ/ვერ შედგა.

1989 წლის 10 ნოემბერს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის მეოცე მოწვევის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს XII საგანგებო სესიამ უკვე მეორე გადაწყვეტილება მიიღო „ოსური ენის განვითარების სახელმწიფო პროგრამის შესახებ“ და სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე სახელმწიფო ენად ოსური ენა გამოაცხადა; თუმცა ქართული ენა არ აკრძალეს, და დადგინდა მისი „თავისუფალი და თანასწორუფლებიანი ფუნქციონირება“ სსრ კავშირის ენობრივი პოლიტიკის წესების შესაბამისად.⁴

გ) ავტონომიის სტატუსი

1989 წლის ოქტომბრიდან სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში მიტინგების ფართო ტალღა აგორდა, როცა ცხინვალი და თბილისი ერთმანეთთან ე.წ. „კანონთა ომში“ იყვნენ ჩართული. სწორედ ამ დროს გაიმართა პირველი ფართომასშტაბიანი გამოსვლები, რის შემდეგაც ქალაქში ქართული მილიციის დამატებითი რაზმები შეიყვანეს.

„კანონთა ომის“ ფორმალიზება მოხდა სამხრეთ ოსეთის სახალხო დეპუტატთა საბჭოების მე-12 საგანგებო სესიაზე, როდესაც 1989 წლის 10 ნოემბერს სესიამ მიიღო გადაწყვეტილება:

ამავე სესიაზე მიიღეს გადაწყვეტილებები ოსური ენის შესახებ, რომელიც ზემოთ განვიხილეთ. სესიამ მოუწოდა საქართველოს სსრ უმაღლეს საბჭოს და სსრკ უზენაეს საბჭოს, განეხილათ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქისათვის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის მინიჭების საკითხი და თანხმობა მიეცათ.

მზარდი სეპარატისტული მოძრაობისა და დაძაბულობის ფონზე საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1989 წლის 16 ნოემბრის დადგენილებით „იმის გამო, რომ უხეშად დაირღვა სესიის მოწვევისა და ჩატარების წესი და განხილულ იქნა საკითხები, რომლებიც საოლქო საბჭოს უფლებამოსილებას აღემატება“, გააუქმა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს სესიის გადაწყვეტილებები, როგორც კანონთან შეუსაბამო.⁵

საქართველოს სსრ პარტიული ამხანაგები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ 10 ნოემბერს სამხრეთ ოსეთის საოლქო საბჭოს აღმასკომმა გადაწყვეტილება სესიის მოწვევის შესახებ, „ადამონ ნიხასის“ წარმომადგენელთა მუქარითა და ზეგავლენით მიიღო და სწორედ ამიტომ მხოლოდ პროცედურულ, ანუ ფორმალურ საკითხებზე იმსჯელა და საერთოდ არ შეხებია პრობლემის არსებით მხარეს. თბილისში არ ჩათვალეს საჭიროდ, განემარტათ და დაესაბუთებინათ საკუთარი პოზიცია, პასუხი გაეცათ იმ შიშისა და ინტერესებისათვის, რომლებიც ამოძრავებდათ ავტონომიურ ოლქში ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისას. საქართველოს ხელისუფლება არც კი განიხილავდა ოსების წინადადებებს, სერიოზულად არ უდგებოდა მათ მოქმედებებსა და განცხადებებს. ყოველი დაძაბულობის შემთხვევაში მილიციის დამატებით ძალებს გზავნიდა ცხინვალში და ფორმალური მიზეზებით, საკითხის განუხილველად, პრობლემის გაუაზრებლად აუქმებდა მათ ყოველ დადგენილებასა თუ გადაწყვეტილებას. თბილისი და ცხინვალი მთელი წლის მანძილზე თითქოს ერთმანეთის ჯიბრით, წაქეზებული ბავშვებივით ერთმანეთის წინააღმდეგ მოქმედებდნენ. ამ დროისათვის კი სისხლი უკვე დაღვრილი იყო. გაჩნდნენ პირველი იძულებით ადგილნაცვალი პირები ორივე მხრიდან.

თბილისი მოკავშირეების გაჩენის ნაცვლად სამხრეთ ოსეთში ბოლო დასაყრდენსაც კარგავდა. 1990 წლიდან სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის უმაღლესი პარტიული ნომენკლატურაც შეუერთდა „ადამონ ნიხასის“ პოზიციებს და ამ ორგანიზაციის რადიკალური მოთხოვნების გამხმოვანებელი გახდა,⁶ და ეს იმ პირობებში, როდესაც რამდენიმე თვით ადრე თავად „ადამონ ნიხასისა“ და მისი ლიდერის, ალან ჩოჩიევის მოთხოვნები და შეფასებები ჯერ კიდევ ზომიერი იყო.⁷ მაგალითად, ის აცხადებდა: „გააზრებული გვაქვს, რომ მოცემულ მომენტში ოსეთის სტატუსის აღდგენის საკითხის დაყენება ნაადრევი და მოუმზადებელია“.⁸

დ) მოსკოვის პასუხი კანონთა ომზე

დაძაბულობის ფონზე მოსკოვი ქმნიდა რესპუბლიკებში მიმდინარე ეთნიკური დაპირისპირების შემდგომი გაღვივების იურიდიულ ბაზას. 1990 წლის 3 აპრილს მოსკოვში მიიღეს ახალი კანონი სსრ კავშირიდან მოკავშირე რესპუბლიკის გასვლის წესის შესახებ, რომელმაც ხელი შეუწყო ავტონომიურ წარმონაქმნებში სეპარატისტული განწყობის შემდგომ განვითარებას. სსრკ კანონი მოკავშირე რესპუბლიკების გასვლასთან დაკავშირებულ საკითხთა გადაწყვეტის წესს ასე განსაზღვრავდა:

„მუხლი 3: მოკავშირე რესპუბლიკაში, რომლის შემადგენლობაში არიან ავტონომიური რესპუბლიკები, ავტონომიური ოლქები, ავტონომიური ოკრუგები, რეფერენდუმი ეწყობა ცალკე თითოეულ ავტონომიაში. ავტონომიური რესპუბლიკების და ავტონომიური ფორმირებების ხალხებს უნარჩუნდებათ სსრ კავშირში ან გამავალ მოკავშირე რესპუბლიკაში ყოფნის საკითხის დამოუკიდებე ლიგადაჭრის, აგრეთვე - თავისი სახელმწიფოებრივ-სამართლებრივი სტატუსის საკითხის დაყენების უფლება.“⁹

ეს პირდაპირი გამოწვევა და 20-იან წლებში ჩადებული „ნელი მოქმედების ნაღმების ამოქმედების“ პოლიტიკის კულმინაცია იყო. შესაბამისად, თბილისსა და ცხინვალში რეაქციამ არ დააყოვნა და ივლისში, საქართველოს სსრ უმაღლესმა საბჭომ მიიღო დადგენილება „საქართველოს სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვის გარანტიების შესახებ“, ხოლო 1990 წლის 20 სექტემბერს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სახალხო დეპუტატთა საოლქო საბჭომ მიიღო დეკლარაცია „სამხრეთ ოსეთის სუვერენიტეტის შესახებ“, რომელშიც გამოცხადდა ოსი ხალხის თავისუფალი თვითგამორკვევის ხელშეუხებელი უფლება. ნათქვამი იყო, რომ ოსი ხალხის „შემდგომი განვითარების ბუნებრივი და აუცილებელი პირობაა სრული დამოუკიდებლობა...“; რომ „სამხრეთ ოსეთი ცხადდება საერთაშორისო სამართლისა და საკავშირო ხელშეკრულების სუბიექტად...“ კერძოდ, სესიამ დაადგინა:

1. სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი გარდაიქმნას სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა დემოკრატიულ რესპუბლიკად;

2. ეთხოვოს სსრკ უმაღლეს საბჭოს სამხრეთ ოსეთის მიღება სსრკ-ში ფედერაციის დამოუ კიდებელ სუბიექტად;

3. ეთხოვოს სსრკ რესპუბლიკებს სამხრეთ ოსეთთან მეგობრობის, ურთიერთთანამშრომლობისა და ურთიერთდახმარების ხელშეკრულების გაფორმება.

ამგვარად, სამხრეთ ოსეთის სახალხო დეპუტატთა საბჭომ ცალმხრივად (არ ჰქონდა რა სათანადო კომპეტენცია კონსტიტუციის ფარგლებში) მიიღო გადაწყვეტილება საქართველოს შემადგენლობიდან ფაქტობრივი გასვლის შესახებ. ეს დადგენილება საქართველოს სსრ უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმმა 1990 წლის 21 სექტემბერს გააუქმა.

ე) არჩევნები და ოლქის გაუქმება

1990 წლის 28 ოქტომბერს საქართველოში ჩატარდა უზენაესი საბჭოს არჩევნები. ამ არჩევნებს სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ეთნიკური ოსი მოქალაქეების უმრავლესობამ ბოიკოტი გამოუცხადა.

1990 წლის 22 ნოემბერს საქართველოს რესპუბლიკის ახლად არჩეულმა უზენაესმა საბჭომ გააუქმა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს 1990

წლის 20 სექტემბრის გადაწყვეტილება ავტონომიური ოლქის ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა დემოკრატიულ რესპუბლიკად“ გარდაქმნის შესახებ და, აქედან გამომდინარე, მისმიერ მიღებული ყველა გადაწყვეტილება, მათ შორის არჩევნების დანიშვნისა და ჩატარების შესახებ¹⁰.

1990 წლის 28 ნოემბერს ე.წ. სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს მე-16(2) სესიამ სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნები 9 დეკემბრისათვის დანიშნა. 1990 წლის 9 დეკემბერს სამხრეთ ოსეთში ჩატარდა შესაბამისი არჩევნები. ცხინვალის ოფიციალური ინფორმაციით, არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო ოლქის მოსახლეობის 72%25-მა, რაც თავისთავად საინტერესო რიცხვია, ვინაიდან იგი ავტონომიის ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი ოსების რაოდენობას აღემატება.¹¹

1990 წლის მიწურულს დადგენილებების ომი, რომელსაც თანდათან „ცხელი ომის“ მზარდი ნიშნებიც ახლდა თან, დაგვირგვინდა 1990 წლის 11 დეკემბერს საქართველოს უზენაესი საბჭოს მიერ მიღებული კანონით, რომლითაც გაუქმდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი¹² და შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოები. გარდა ამისა, ცნობილ იქნა ბათილად ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა რესპუბლიკის“ უმაღლესი საბჭოს 1990 წლის 9 დეკემბრის არჩევნები და მისი შედეგები¹³.

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის გაუქმების მიზეზებად დასახელდა შემდეგი არგუმენტები:

იმავე დღეს საქართველოს უზენაესმა საბჭომ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე და მიიღო კანონი „საგანგებო წესების შესახებ“. ასევე, შესაბამისი შესწორება შეიტანეს საქართველოს კონსტიტუციაშიც.

სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის წაშლა საქართველოს პოლიტიკური რუკიდან იმ დროინდელ საქართველოში დომინანტი განწყობის ანარეკლი იყო. თავად უზენაესი საბჭოს მიერ მიღებული კანონიც დაღდასმული იყო უფრო ემოციური ნაციონალიზმით, ვიდრე რაციონალური ხედვითა და სამართლებრივი კორექტულობით.

სამხრეთ ოსეთის ლიდერთა გადაწყვეტილებები ადეკვატური და სამართლებრივად გამართული არ იყო, მაგრამ თბილისის პასუხიც სრულიად არაპროპორციულად უნდა შეფასდეს. თბილისმა ვერ გაიაზრა ვითარების სიმძიმე და კომპრომისების ძებნის ნაცვლად მოვლენათა ესკალაციაში ჩაერთო, რაც მხარეების საერთო ნიშნულიდან მუდმივ, მიზანმიმართულ დაშორებასიწვევდა. ამას, დაძაბულობის შემდომი ზრდის გარდა, სხვა განვითარება ვერ მოჰყვებოდა.

ვ) 1991-1992 წლები: კონფლიქტის აქტიური ფაზა

მზარდი დაძაბულობის ფონზე და საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდეგ საქართველოს ხელისუფლებამ მეამბოხე ავტონომიის ძალით გაკონტროლება სცადა და შესაბამისად, 1991 წლის იანვარში სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე საქართველოს შეიარაღებული ძალები შევიდნენ, რასაც ერთწლიანი სისხლის ღვრა და ქაოსი მოჰყვა. ომი ძირითადად ცხინვალში, მის შემოგარენში და მთავარი მაგისტრალის გასწვრივ მიმდინარეობდა. ბრძოლები სრულიად ქაოსური იყო, ვინაიდან არც საქართველოს, და ბუნებრივია, არც სამხრეთ ოსეთის ავტონომიას რაიმე ტიპის კარგად ორგანიზებული რეგულარული არმია არ ჰყავდა. სამხრეთ ოსეთში ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდნენ სრულიად სხვადასხვა წარსულის, პოლიტიკური ორიენტაციისა დამიზნების მქონე შეიარაღებული ფორმირებები, რომელთა უმრავლესობასაც კრიმინალური კავშირები და ინტერესები აერთიანებდა. შესაბამისად, არ არსებობდა ბრძოლის რაიმე ერთიანი გეგმა, სტრატეგია ან ტაქტიკა. ომის დროს ჩადენილი სისასტიკე და დანაშაული მრავალი საერთაშორისო ორგანიზაციისა და ადამიანის უფლებათა დამცველების კრიტიკის ობიექტი იყო¹⁴, თუმცა ამ ომის გამო არასოდეს არავინ დასჯილა.

საომარი მოქმედებების მიმდინარეობის დროს იყო კონფლიქტის დარეგულირების რამდენიმე მცდელობა. აღსანიშნავია 1991 წლის 23 მარტს საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარის ზვიად გამსახურდიასა და რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარის ბორის ელცინის შეხვედრა, დაბა ყაზბეგში. მაშინ ერთობლივად ხელმოწერილ ოქ მში ჩაიწერა:

„ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის რეგიონში ვითარების სტაბილიზაციისათვის ერთობლივი მოქმედების შეთანხმების შედეგად მხარეებმა დათქვეს შემდეგი: ...რუსეთის სფს შინაგან საქმეთა სამინისტრო და საქართველოს რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტრო 10 აპრილამდე შექმნიან მილიციის ერთობლივ რაზმს, რომელიც განაიარაღებს ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე ყველა უკანონო ფორმირებას.“¹⁵

თუმცარამდენიმე დღეში რუსეთის ფედერაციის სახალხო დეპუტატთა ყრილობამ საქართველოს ხელისუფლებას სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის აღდგენა მოსთხოვა. ყრილობა მიმართავდა სსრ კავშირის უმაღლეს საბჭოსაც, მიეღო ზომები სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე ნორმალური ვითარების აღსადგენად. დოკუმენტს ამჯერადაც ხელს აწერდა რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე ბორის ელცინი.

კონფლიქტი გრძელდებოდა და მას ფონად გასდევდა გამსახურდიას ხელისუფლების დამხობა, თბილისის ომი, მაგრამ ქართულ-ოსურ ურთიერთობებზე ეს ნაკლებად აისახებოდა. საგულისხმოა, რომ სამხედრო საბჭომ გააუქმა გამსახურდიას დროს მიღებული ბევრი გადაწყვეტილება, მაგრამ „სამხრეთ ოსეთთან“ დაკავშირებით იგივე პოზიცია შეინარჩუნა.

შეირაღებული კონფლიქტის ე.წ. „ცხელი ფაზა“ 1992 წლის ივნისში დასრულდა. ამ დროისათვის აღარც საბჭოთა კავშირი არსებობდა და აღარც გამსახურდიას ხელისუფლება. საქართველოში მოქმედ სახელმწიფო საბჭოს უკვე ედუარდ შევარდნაძე ხელმძღვანელობდა. 1992 წლის ივნისში შევარდნაძემ და ელცინმა სოჭში ხელი მოაწერეს შეთანხმებას ქართულ-ოსური კონფლიქტის მოწესრიგების პრინციპების შესახებ. შეთანხმების უმნიშვნელოვანესი შედეგი იყო:

ამავე დოკუმენტით შეიქმნა გაერთიანებულ სამშვიდობო ძალთა სამმხრივი კონტინგენტი - საქართველოს, რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის მონაწილეობით.

ზ) ვარდების რევოლუციამდე

საომარი მოქმედებების შეჩერებისა და ცეცხლის შეწყვეტის შემდეგ ბრძოლამ დიპლომატიურ მაგიდასთან გადაინაცვლა და ერთმანეთის მიყოლებით ფორმდებოდა შეთანხმებები, ურთიერთგაგების ოქმები და მემორანდუმები. პარალელურად კი მოსახლეობა თანდათანობით უკან დაბრუნებას იწყებდა, აღდგა ეკონომიკური და სავაჭრო ურთიერთობები, 1996 წელს კონფლიქტის სრულ მასშტაბიანი მოგვარების იმედიც კი გაჩნდა, როდესაც 1996 წლის 17 აპრილს, მხარეთა მიერ პარაფირებულ იქნა მემორანდუმის პროექტი კონფლიქტის სრულ მასშტაბიანი მოგვარების შესახებ.

ისტორიამ 1996-2002 წლების მრავალი დოკუმენტი და შეხვედრა შე მოგვინახა. ამ წლების მანძილზე პოზიციების დაახლოება მრავალჯერ მოხდა და ექსპერტების შეფასებით ფუნდამენტური გარღვევაც იყო შესაძლებელი¹⁶.

განსაკუთრებით იმედის მომცემი შევარდნაძისა და ჩიბიროვის გახშირებული შეხვედრები იყო: 1996 წელს ვლადიკავკაზში, 1997 წელს ჯავაში, 1998 წელს ბორჯომში. სწორედ ამ შეხვედრების დროს ნათლად გამოჩნდა პოზიტიური დინამიკა, ვინაიდან მხარეები საუბრობდნენ ყველა თემაზე, მათ შორის დევნილთა დაბრუნებაზე, რეგიონის ეკონომიკურ განვითარებაზე, კონფლიქტის ზონაში მყოფი მოსახლეობის უსაფრთხოების ერთობლივ დაცვაზე და სხვა.

იმავე 1996 წელს გაიხსნა ერგნეთის ბაზრობა, რომელიც დასაწყისისათვის ქართული მხარის მიერ მნიშვნელოვანი ფუნქციის, ხალხის დაახლოებისა და ნდობის აღდგენის მექანიზ მად აღიქმებოდა.

ნეგატიური შემობრუნება სამხრეთ ოსეთში დეფაქტო პრეზიდენტად ედუარდ კოკოითის არჩევის, ხოლო საქართველოს მხრიდან ნატოს წევრობის ოფიციალური განაცხადის გაკეთების შემდეგ იწყება. 2002 წლის ნატოს პრაღის სამიტზე საქართველოს მიერ ალიანსის წევრობაზე ოფიციალური მიმართვის შემდეგ, უკვე ზაფხულში რუსეთმა და იწყო აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მოსახლეობისათვის საბჭოთა პასპორტებში სპეციალური შტამპების ჩარტყმა, ხოლო 2003 წლიდან გამარტივებული წესით რუსული საზღვარგარეთის პასპორტების მასობრივი დარიგება.

პოლიტიკურ მოსაზრებებთან ერთად ექსპერტების უმრავლესობა ქართულ-ოსური კონფლიქტის ლოგიკას ე.წ. „ომის ეკონომიკის“ ფენომენსაც უკავშირებდა, როდესაც დაძაბულობა და კონფრონტაცია უკანონო ბიზნესისათვის (უკანონო იარაღი, ადამიანებით ვაჭრობა, ნარკოტიკები, კონტრაბანდა) ნოყიერი ნიადაგი ხდება,¹⁷ როდესაც კონფლიქტში ეკონომიკური ინტერესები ერთვება და მხარეთა შორის ურთიერთობებში დომინანტ პოზიციებს იკავებს, შესაბამისად ჩნდებიან კონფლიქტის შედეგებით მოსარგებლე ჯგუფები, რომლებიც მისი განგრძობითა და სტატუს კვოს შენარჩუნებით არიან დაინტერესებული. ეს ფართოდ გავრცელებული მოსაზრება ომის ეკონომიკის შესახებ წლების განმავლობაში მნიშვნელოვანი მასაზრდოებელი ფაქტორი იყო საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ორივე კონფლიქტისათვის. თუმცა სწორედ ამ ფაქტორის არაადეკვატურმა ან მისი მნიშვნელობის გადაჭარბებულმა შეფასებამ მიიყვანა ქვეყანა 2004 წლის ზაფხულის ტრაგედიამდე.

___________________

1. იხ. გაზეთი „კომუნისტი“, №196, 1989 წლის 25 აგვისტო, თბილისი.

2. იხ. გაზეთი „საბჭოთა ოსეთი“, №170, 1989 წლის 5 სექტემბერი, თბილისი

3. იხ. გაზეთი „საბჭოთა ოსეთი”, №188, 1989 წლის 28 სექტემბერი, თბილისი

4. იხ. Chronical of Events of the Conflict, 1989 - 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk; ასევე, საქართველოს უახლესი ისტორიის ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, ფ. 1165, ანაწ. 8, საქ. 2852, ფურც. 62-54

5. იხ. საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს უწყებები, 1989, №11, გვ. 7-8. დაცულია საქართველოს პარლამენტის ბიბლიოთეკაში.

6. იხ. ალეკო ასლანიშვილის პუბლიკაცია, გაზეთი „7 დღე“, 1990 წლის 2 ნოემბერი, თბილისი

7. მოძრაობა „ადამონ ნიხასი“ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში 1988 წელს შეიქმნა და მისი დამფუძნებელი და ლიდერი ალან ჩოჩიევი იყო.

8. იხ. გაზეთი „ლიტერატურული საქართველო“, 20 ოქტომბერი, 1989 წელი, თბილისი

9. კანონთა ომის შესახებ დეტალური ინფორმაციისა და ქრონოლოგიისათვის იხ., Chronical of Events of the Conflict, 1989 - 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk

10. 1990 წლის 16 ოქტომბერს ცხინვალში ავტონომიური ოლქის საბჭოს მე-15 სესიამ მიიღო დროებითი დებულება „სამხრეთ ოსეთის საბჭოთა დემოკრატიული რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოსა და სამხრეთ ოსეთის ადგილობრივი საბჭოების არჩევნების შესახებ“.

11. დეტალური ქრონოლოგიისათვის იხ. Chronical of Events of the Conflict, 1989 - 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk

12. საქართველოს უზენაეს საბჭოში ერთადერთი დეპუტატი, რომელმაც ამ გადაწყვეტილებას ხმა არ მისცა, საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის წევრი დავით ბერძენიშვილი იყო, რაც თავისთავად ადასტურებდა მაშინდელ საქართველოში დომინანტ განწყობებს, მზარდ დაძაბულობას და იმას, რომ საზოგადოებას მაინცდამაინც კარგად არ ჰქონდა გაცნობიერებული კონფლიქტის მოსალოდნელი შედეგები.

13. იხ. საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს უწყებები, 1990, №12, გვ. 10-12

14. იხ., „Bloodshed in the Caucasus; violation of Humanitarian Law and Human Rights in the Georgia-South Osetia Conflict“, Human Rights Watch report, 1998

15. ერთობლივი ოქმი რამდენიმე დღეში გამოქვეყნდა თბილისში, გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკაში“, №58, 1991 წლის 27 მარტი.

16. 1996-2002 წლებში კონფლიქტის დინამიკის სრულყოფილი მიმოხილვა. იხ. ზაქარეიშვილი, დარჩიაშვილი, ხაინდრავა, ხიდაშელი, კუბლაშვილი, გოგია, ჯორბენაძე, შერგელაშვილი, მირზიაშვილი, ტოკლიკიშვილი, მაისაშვილი: „ქართულ-ოსური კონფლიქტის მიზეზების, დინამიკის, გადაწყვეტის გზების ძიებისა და სავარაუდო მიმართულებების შესახებ”, თბილისი, 2005; ქრონოლოგიისათვის ასევე იხ. „Chronical of Events of the Conflict, 1989 - 1992, at The Georgian-South Ossetian Conflict“, published by the Danish Association for Research on the Caucasus, at www.caucasus.dk

17. იხ. საერთაშორისო IDEA, „დემოკრატიის მშენებლობა საქართველოში“, სადისკუსიო მასალა №9, დარჩიაშვილი, თევზაძე „ეთნიკური კონფლიქტი და განდგომილი რეგიონები საქართველოში”, მაისი, 2003

ა) ერგნეთის ბაზრობა და 2004 წლის ზაფხული

ვარდებისა და აჭარის რევოლუციების წარმატების შემდეგ იმ პირობებში, როდესაც საყოფაცხოვრებო დონეზე კონფლიქტი თითქოსდა ამოწურული იყო, პრობლემად მხოლოდ კოკოითის რეჟიმი ჩანდა, რომელიც ძირითადად კონტრაბანდით საზრდოობდა და ადგილობრივ მოსახლეობაში დიდი ავტორიტეტით არ სარგებლობდა. დაახლოებით ასეთი იყო საქართველოში პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ელიტის უმრავლესობის დამოკიდებულება სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის მოგვარების მიმართ.

2004 წელს ქართველი ექსპერტების მიერ ჩატარებული კვლევის შესაბამისად, ვითარება ერგნეთის ბაზრობის ირგვლივ ძალზე საგანგაშო და, ავტორების მტკიცებით, საქართველოს უსაფრთხოებისათვის მაღალი რისკების შემცველი იყო. გარდა იმისა, რომ ქართული ეკონომიკა უდიდეს ფინანსურ ზარალს იღებდა სხვადასხვა ტიპის ტვირთების უკანონო მიმოსვლის გამო, რომელთა მოცულობაც სხვადასხვა შეფასებებით 200 მილიონი ლარიდან ერთ მილიარდამდე მერყეობდა, სწორედ ერგნეთის ბაზრობის საშუალებით ხდებოდა ქვეყნაში იარაღის, ნარკოტიკებისა და სხვა აკრძალული ნივთების შემოტანა¹. კვლევის შესაბამისად, ყოველდღიურად 150 მანქანა კვეთდა პირობით საზღვარს და საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე გადაადგილდებოდა. ყოველ მანქანას თავისი ზომისა და ტვირთის შესაბამისი არაოფიციალური „ტარიფი“, ანუ ქრთამი, უნდა გადაეხადა ორივე მხარეს მდგარი მარეგულირებლებისათვის.

ხელისუფლების ტაქტიკა ნათელი იყო. ერთი მხრივ, ქართულ ეკონომიკაში ასეთ უზარმაზარ ფინანსურ „შავ ხვრელს“ ვერ შეეგუებოდა. მაშინ როდესაც საქართველოში საგადასახადო სისტემის რეორგანიზაცია და მოწესრიგება დაიწყო და ბიუჯეტი იზრდებოდა, ბუნებრივია, ქვეყანაში კონტრაბანდული საქონლის შემოტანის თითქმის დაკანონებულ ტერიტორიას ვერ შეინარჩუნებდნენ. ხოლო მეორე მხრივ, ერგნეთის ბაზრის დახურვით, ანუ კოკოითის რეჟიმის მასაზრდოებელი ძირითადი წყაროს მოსპობით, და იმავდროულად „ჰუმანიტარული შტურმით“ თბილისი შეეცადა ცხინვალის რეგიონის მოსახლეოის გულის მოგებას და ლოიალობის მოპოვებას. მთავრობა ხალხსა და პარლამენტს გატარებული წარმატებული ღონისძიებების შესახებ ამაყად მოახსენებდა:

„ქართველმა სამართალდამცავებმა დაიწყეს ქმედითი ღონისძიებების გატარება კონტრაბანდული ტვირთების შემოდინების აღსაკვეთად. მათ კრიმინალებს ყველა გზა და ბილიკი გადაუკეტეს. გატარებული ღონისძიებების შედეგად დაიხურა ერგნეთის ბაზრობა, რითაც კონტრაბანდისტებსა და მათ მფარველებს მთავარი მასაზრდოებელი წყარო დაეხშოთ“.²

ერთი შეხედვით მარტივი ტაქტიკა ფუნდამენტშივე არასწორი აღმოჩნდა, ვინაიდან „ომის ეკონომიკა“, მიუხედავად მისი მნიშვნელოვანი შემადგენელისა ქართულ-ოსურკონფლიქტში, მაინც არ იყო გადამწყვეტი ფაქტორი.

აჭარისაგან განსხვავებით, სადაც ადგილობრივი მოსახლეობის რეჟიმთან დაპირისპირების პარალელურად, საქმე გვქონდა საქართველოსთან სრულ ინტეგრაციასთან, ყოფილი ოლქის ტერიტორიაზე მცხოვრები ოსები, რამდენად დაპირისპირებულიც არ უნდა ყოფილიყვნენ დე ფაქტო პრეზიდენტ ედუარდ კოკოითის, მისი ხელისუფლების წარმომადგენლებისა და მისი პოლიტიკის მიმართ, და რამდენად კარგი ურთიერთობებიც არ უნდა ჰქონოდათ თავის ქართველ თანასოფლელებთან, არ იყვნენ და თბილისისადმი ნდობით გამსჭვალულნი.

ნდობის მოპოვება ხანგრძლივი პროცესია და, შესაძლოა, თბილისის მცდელობებს შედეგიც გამოეღო, მაგრამ ხელისუფლება ჩქარობდა. ერთი მხრივ, სულსწრაფობამ და, მეორე მხრივ, რუსეთის ფაქტორის არასათანადოდ შეფასებამ, 2004 წლის ზაფხულის კრიზისამდე და სისხლისღვრამდე მიგვიყვანა. საქართველოს მთავრობის ანგარიშში ვკითხულობთ:

„განახლებულ კონფლიქტში აქტიურად ჩაერთო რუსეთი, რუსულ მასმედია საშუალებებმა პროპაგანდისტული ომი წამოიწყეს. რეგიონში სასწრაფოდ შემოიყვანეს ჩრდილო კავკასიელი მოხალისეები“.

ამასთანავე, გაუგებარია, თუკი საქართველოს სამართალდამცავები ანტიკონტრაბანდულ ღონისძიებას ატარებდნენ ბაზრობის დახურვის მიზნით, ქართულმა პოლიციამ რატომ დაიკავა სტრატეგიული სიმაღლეები, რომელთა დატოვებაც, მთავრობის იმავე ანგარიშის თანახმად, სასწრაფოდ მოუხდა ქართულ მხარეს?

„ესკალაციის თავიდან ასაცილებლად ქართული პოლიციის მიერ დაკავებული სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი პოზიციები „სამშვიდობოებს“ გადასცა და რეგიონიდან გამოიყვანა შსს დამატებითი რაზმები“.³

ამ წარუმატებელი კამპანიის პოზიტიურ შედეგად უნდა მივიჩნიოთ, რომ მოხდა არჩეული ტაქტიკის გადაფასება და იმის გაცნობიერება, რომ კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით გადაჭრაგრძელვადიან და თანმიმდევრულ მიდგომას საჭიროებდა. ყოველ შემთხვევაში, 2004 წლის შემოდგომაზე საქართველოს ხელისუფლების განცხადებები სწორედ ასეთი ოპტიმიზმის საფუძველს ქმნიდა.

ბ) საქართველოს ხელისუფლების სამშვიდობო ინიციატივები

2004 წლის 22 სექტემბერს გაეროს 59-ე გენერალური ასამბლეის წინაშე გამოსვლისას პრეზიდენტმა სააკაშვილმა დასვა კონფლიქტების ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაწყვეტის აუცილებლობის საკითხი. ეს გეგმა ეტაპობრივი იყო და ნდობის აღდგენის პარალელურად რეგიონის დეკრიმინალიზაციას, დემილიტარიზაციასა და უსაფრთხოების ფართო გარანტიებს მოიცავდა.

ამას მოჰყვა საქართველოს პრემიერ-მინისტრ ზურაბ ჟვანიასა და სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო პრეზიდენტ ედუარდ კოკოითის შეხვედრა სოჭში 2004 წლის ნოემბერში, სადაც ხელი მოეწერა დემილიტარიზაციის შეთანხმებას. მხარეები შეთანხმდნენ ერთობლივი ეკონომიკური პროექტების განხორციელების საჭიროებაზეც.

2005 წლის იანვარში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა სტრასბურგში ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის ტრიბუნიდან გაახმოვანა საქართველოს მთავრობის სამშვიდობო ინიციატივები ქართულ-ოსური კონფლიქტის მშვიდობიანი დარეგულირების შესახებ, რომლის მიზანიც საქართველოს მშვიდობიანი გამთლიანება იყო.⁴ გეგმაში საუბარი იყო ფართო ავტონომიაზე, საკონსტიტუციო გარანტიებზე, ოსური ენის ოფიციალურ სტატუსზე და რეგიონის რეაბილიტაციის, ასევე განათლებისა და კულტურული მემკვიდრეობისათვის სპეციალური სახსრების გამოყოფაზე. გეგმაში საუბარი იყო კონფლიქტის შედეგად და კარგული ქონების რესტიტუციაზეც. ამასთანავე, გეგმით გათვალისწინებული იყო ერთობლივი, შერეული ქართულ-ოსური პოლიციური ქვედანაყოფის შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფდა მოსახლეობის უსაფრთხოებას.

2005 წლის ივლისში ბათუმის საერთაშორისო კონფერენციაზე საქართველოს პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ თბილისი მზად არის, სამხრეთ ოსეთს მისცეს ყველაზე ფართო ავტონომია, უზრუნველყოს თვითმმართველობის მაღალი ხარისხითა და პრივილეგირებული საგადასახადო და ეკონომიკური რეჟიმებით.⁵

საქართველოს ხელისუფლების სამშვიდობო გეგმის უფრო ვრცელი და კონკრეტული ვერსია გამოცხადდა 2005 წლის დეკემბერში ეუთოს ლიუბლიანის მინისტერიალზე, სადაც საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ზურაბ ნოღაიდელმა წარმოადგინა კონფლიქტის მოგვარების დროში გაწერილი სამოქმედო გეგმა.⁶ გეგმის მიხედვით გამოიკვეთა მოქმედებათა სამი ეტაპი:

საქართველოს მხრიდან საერთაშორისო თანამეგობრობისათვის სამშვიდო გეგმების შეთავაზებამ გარდაუვალი გახადა ოსური მხარის პასუხი. მით უფრო იმ ფონზე, რომ ეუთოს მინისტერიალზე გეგმა ერთხმად, მათ შორის რუსეთის თანხმობით, მიიღეს. პასუხმაც არ დააყოვნა. იმედის მომცემი იყო სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო პრეზიდენტ ედუარდ კოკოითის მიერ პრეზიდენტების, პუტინისა და სააკაშვილის, აგრეთვე, ეუთოს წევრ-სახელმწიფოთა მეთაურების სახელზე გაგზავნილი წერილი, სადაც ის აქცენტს ერთობლივი სამშვიდობო გეგმის შემუშავების საჭიროებაზე აკეთებდა. ედუარდ კოკოითის შემხვედრი წინადადებები კონფლიქტის დარეგულირების იმავე სამეტაპიან მიდგომას უჭერდა მხარს და შერეული საკონტროლო კომისიის ფარგლებში მოქმედებათა ერთიანი გეგმის შემუშავების ინიციატივით გამოდიოდა. კოკოითის წერილი იმდენად ჰგავდა საქართველოს ხელისუფლების ინიციატივებს, რომ საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ზურაბ ნოღაიდელმა ქართულ მედიას განუცხადა, „ჩვენგან გადაიწერაო“.

თუმცა ყველა ამ სამშვიდობო ინიციატივასა და გეგმას ჰქონდა ერთი სერიოზული პრობლემა. საქართველოს ხელისუფლება ჩქარობდა და ყოველი ასეთი ინიციატივის რეალიზაცია მეტად შეზღუდული დროითი ჩარჩოებით იყო შემოსაზღვრული. მაგალითად, ლუბლიანის მინისტერიალზე გამოცხადებული გეგმის სამივე ეტაპის დასრულება 2006 წლის სექტემბრამდე უნდა მომხადარიყო, რაცსაფრთხეს უქმნიდა მისრეალურ განხორციელებას.

მიუხედავად ასეთი შემჭიდროებული ვადებისა, იგვიანებდა თბილისის მხრიდან ქმედითი ნაბიჯები, რომლებიც სამშვიდობო გეგმებში განცხადებულ ინიციატივებს რეალობად აქცევდა. სწორედ კოკოითის პასუხის შემდეგ საქართველოს პარლამენტს შეეძლო დაეწყო მოქმედება და შესაბამისი სამშვიდობო ინიციტივების მხარდამჭერი კანონმდებლობის ინიცირება. ერთ-ერთი ასეთი შეიძლებოდა ყოფილიყო კანონი ოსური ენის სტატუსის შესახებ, როგორც დაგვიანებული პასუხი ოსი ხალხის მოთხოვნაზე და სიმბოლური ჟესტი ურთიერთობების გაჯანსაღებისათვის სწორედ იმ წერტილიდან, სადაც ის შეწყდა. ბუნებრივია, ამგვარ აქტს დასაწყისისათვის მხოლოდ სიმბოლური მნიშვნელობა ექნებოდა, მაგრამ კონფლიქტები და ნდობის აღდგენა სწორედ ასეთი, სიმბოლური მოქმედებების კრებულია, რომელთა სიმრავლეც დროთა განმავლობაში ხარისხობრივ სხვაობას იძლევა. მეორე, ასეთი უნდა ყოფილიყო კანონი ქონების რესტიტუციის შესახებ, რომელსაც მიღებისთანავე საქართველოს მიერ კონტროლირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული ოსების უფლებების აღდგენა უნდა მოჰყოლოდა. სამწუხაროდ, ამ კანონის მიღება 2005 წლის 26 იანვარს გამოცხადებული სამშვიდობო გეგმი დან, 23 თვის დაგვიანებით, 2006 წლის 29 დეკემბერს მოხდა. თუმცა არც მისი მიღების შემდეგ გადადგმულა ქმედითი ნაბიჯები მისი რეალიზებისათვის.

ყველა სამშვიდობო გეგმას არადამაჯერებელს ხდიდა ოფიციალური პირების განცხადებები თბილისში, რომლებიც ხშირად მუქარის ან დამცინავი ტონით ლაპარაკობდნენ სამხრეთ ოსეთის შესახებ და ტერიტორიული მთლიანობის სწრაფი აღდგენის პირობებს დებდნენ. ამგვარი რიტორიკის კულმინაცია იყო თავდაცვის ყოფილი მინისტრის, ირაკლი ოქრუაშვილის განცხადება ტელე კომპანია „იმედის“ პირდაპირ ეთერში, რომელიც მთელ საქართველოს ახალი, 2007 წლის დადგომის ცხინვალში აღნიშვნას დაჰპირდა.

გ) დროებითი ადმინისტრაცია

2007 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში კონფლიქტის მოგვარებისათვის სათანადო პირობების შექმნის შესახებ“, რომლის საფუძველზეც შეიქმნა დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული და მისი დროებითი ადმინისტრაცია.⁷ კანონით სწორედ დროებით ადმინისტრაციას მიენიჭა მოლაპარაკებებში ყველაზე მწვავე საკითხის - „ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქისთვის ავტონომიური სტატუსის განსაზღვრასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებების წარმართვის“⁸ ფუნქცია. გაუგებარია, ვინ უნდა ყოფილიყო მოლაპარაკების სუბიექტი და ობიექტი, ვის ვისთან უნდა მოელაპარაკა ავტონომიის სტატუსის შესახებ. საქართველოს პარლამეტის დროებითი კომისიის დასკვნაში ამ კითხვაზე პასუხი ირიბადაა გაცემული, და კონფლიქტის მხარედ გამოცხადდა ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ ლოიალური დიმიტრი სანაკოევის ადმინისტრაცია!

„დიმიტრი სანაკოევი იწყებს მოლაპარაკებებს საქართველოს ხელისუფლებასთან კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მიზნით“.⁹

პრობლემა მთელი სიცხადით ჯერ კიდევ არჩევნების დროს გამოჩნდა, როდესაც ერთსა და იმავე დღეს ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე 2 არჩევნები და 2 რეფერენდუმი ჩატარდა. ოთხივე შემთხვევაში შედეგი 90 პროცენტს აჭარბებდა. ერთი მხრივ, ამომრჩევლის 99-მა პროცენტმა ხმა მისცა სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას, ხოლო მეორე მხარეს ამომრჩევლის 95-მა პროცენტმა ხმა მისცა საქართველოს ფედერალიზაციას. ასეთივე უმრავლესობით აირჩიეს სხვადასხვა მხარეს ედუარდ კოკოითი და დიმიტრი სანაკოევი. პარალელური არჩევნებისა და რეფერენდუმის ჩატარებამ პირობითი საზღვრის სხვადასხვა მხარეს მცხოვრები ადამიანების სრული პოლარიზაცია გამოიწვია, პოლარიზაცია, რომელიც პოლიტიკური პროცესის შედეგი და საქართველოს ხელისუფლების მიერ დეკლარირებული დაახლოებისა და თანხმობის ინიციატივების საწინააღმდეგო იყო.

2006 წლის 12 ნოემბერს განვითარებულმა საარჩევნო ბატალიებმა ნათლად აჩვენა, რომ ყოფილი ოლქის ტერიტორიის ქართულ სოფლებში არჩეული ადმინისტრაცია მორიგი კონფრონტაციისა და დაძაბულობის მიზეზი ხდებოდა. ერთი რამ, რაც ცხადი იყო კონფლიქტის მთელი ისტორიის მანძილზე-საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებას ოლქის ქართულ სოფლებთან და მოსახლეობასთან პრობლემა არასოდეს ჰქონია. არც საომარი მოქმედებები ყოფილა ეთნიკურ ქართველებს შორის. შესაბამისად, რეგულირება, მოლაპარაკება, შეხვედრები, ნდობის აღდგენაზე მუშაობა სწორედ პირობითი საზღვრის მეორე მხარეს დარჩენილ, ძირითადად ეთნიკურად ოს ჩვენს თანამოქალაქეებთან იყო საჭირო. ხოლო ამ მისიას ქართული სოფლების მიერ არჩეული დროებითი ადმინისტრაცია და მისი ხელმძღვანელი, ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად, ნამდვილად ვერ შეასრულებდა.

_____________________

1. იხ. Alexandre Kukhianidze, Alexandre Kupatadze, Roman Gotsiridze „Smugguling through Abkhazia and Tskhinvali region of Georgia“, published by American University, Transnational Crime and Corruption Center (TraCCC) Georgia Office, Tbilisi, 2004; ასევე, საქართველოს მთავრობის ანგარიში რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული სრულმასშტაბიანი აგრესიის შესახებ, თბილისი, აგვისტო, 2009, გვ. 27 63 იხ. იქვე, გვ.26

2. საქართველოს მთავრობის ანგარიში რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებული სრულმასშტაბიანი აგრესიის შესახებ, თბილისი, აგვისტო, 2009, გვ. 27

3. იხ. სრული ტექსტი: საქართველოს მთავრობის ინიციატივა სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის მშვიდობიან დარეგულირებასთან დაკავშირებით, იხილეთ, http://207.218.249.154/geo/article.php?id=9252

4. იხ. „თბილისი სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის მოგვარების სამშვიდობო გეგმას ბათუმში გააჟღერებს“, თბილისი, 10 ივლისი, 2005, „civil.ge“, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=10192; ასევე, „ცხინვალი სამშვიდობო ინიციატივაზე განცხადებას ავრცელებს“, „civil.ge“, თბილისი, 12 ივლისი, 2005, http://www.civil.ge/geo/article. php?id=10205&search=

5. იხ. „ნოღაიდელი მინისტრების დღის წესრიგში სამხრეთ ოსეთის სამშვიდობო გეგმის გათვალისწინებას ითხოვს“, „civil.ge“, თბილისი, 13 ივლისი 2005, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=10210&search=; აგრეთვე, GEORGIA'S ACTION PLAN ON SOUTH OSSETIA: A TEST FOR THE INTERNATIONAL COMMUNITY, Eurasia Daily Monitor Volume: 2 Issue: 219, November 22, 2005, at http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=31149; ასევე, REMARKS OF H.E. MR. ZURAB NOGAIDELI, PRIME MINISTER OF GEORGIA, OSCE Permanent Council, VIENNA - 27 OCTOBER, 2006, http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=30&info_id=2573

6. დროებითი ადმინისტრაციული ერთეული და მისი ადმინისტრაცია შეიქმნა კანონის საფუძველზე გამოცემული ორი აქტის შესაბამისად: 2007 წლის 8 მაისის საქართველოს პარლამენტის დადგენილება „დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის შექმნის შესახებ“ და 2007 წლის 10 მაისის საქართველოს პრეზიდენტის ბრაძანებულება №296, „ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე დროებითი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის ადმინისტრაციის შექმნის, საქმიანობის წესისა და ფარგლების შესახებ“.

7. საქართველოს კანონი „ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში კონფლიქტის მოგვარებისათვის სათანადო პირობების შექმნის შესახებ“, 2007 წლის 13 აპრილი, მუხლი 4 (ბ). საინტერესოა ამავე კანონის მეოთხე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტიც, რომელიც დროებითი ადმინისტრაციის უფლებამოსილებებში განსაზღვრავს „კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მიზნით შესაბამისი გეგმებისა და პროექტების შემუშავებას და მათი მომზადების პროცესში ადგილობრივი საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფას“; ეს დებულება საზოგადოებისა და ექსპერტების მხრიდან აღქმულ იქნა, როგორც ცენტრალური ხელისუფლების მიერ პასუხისმგებლობის გადაბარება ახალი წარმონაქმნისათვის.

8. იხ. რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის მიზნით განხორციელებული სამხედრო აგრესიისა და სხვა ქმედებების შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი კომისიის დასკვნა, 2009 წ.

ა) დაძაბულობის ზრდა რუსეთსა და საქართველოს შორის -
2008 წლის გაზაფხული

2008 წლის ადრეულ გაზაფხულზე კონფრონტაციამ რუსეთსა და საქართველოს შორის პიკს მიაღწია.

2008 წლის 6 მარტს რუსეთი ცალმხრივად გამოვიდა დსთ-ის სახელმწიფო მეთაურთა საბჭოს გადაწყვეტილებიდან „აფხაზეთში/საქართველო კონფლიქტის დარეგულირების შესახებ“, რაც პრაქტიკულად კონფლიქტის შემდეგ აფხაზეთისათვის დაწესებული ეკონომიკური სანქციების მოხსნას გულისხმობდა. ამგვარი მოქმედების მთავარი არგუმენტი რუსეთის მხრიდან იყო აფხაზეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის ჰუმანიტარული ინტერესები, იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთის მტკიცებით, აფხაზეთში მცხოვრებთა უმრავლესობას 2008 წლის გაზაფხულისათვის უკვე რუსეთის მოქალაქეები, ან უფრო ზუსტად, რუსეთის მოქალაქის პასპორტის მფლობელი პირები შეადგენდნენ.

საქართველომ რუსეთის მოქმედებას უკიდურესად უარყოფითი შეფასება მისცა და იგი აფხაზეთის სრული მილიტარიზაციის დაწყებად გამოაცხადა. საქართველოში პოლიტიკოსებისა და ექსპერტების უმრავლესობა აცხადებდა, რომ ნატოს ბუქარესტის სამიტის წინ რუსეთმა მთელ მსოფლიოს მკვეთრი სიგნალი გაუგზავნა.

2008 წლის 6 მარტის გადაწყვეტილების შემდეგ რუსეთი აქტიურ მოქმედებაზე გადავიდა და მომდევნო თვეების განმავლობაში რუსულ-ქართული ურთიერთობები კანონებისა და ურთიერთბრალდების შემცველი განცხადებების საინფორმაციო ომში გადაიზარდა.

2008 წლის 21 მარტს რუსეთის დუმამ მიიღო რეზოლუცია, რომელიც რუსეთის აღმასრულებელ ხელისუფლებას აძლევდა რეკომენდაციას, ეღიარებინა აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონების დამოუკიდებლობა.¹

2008 წლის 16 აპრილს პრეზიდენტმა პუტინმა ხელი მოაწერა დეკრეტს აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან პირდაპირი სამართლებრივი კავშირებისა და ურთიერთობების შესახებ. ამავე დეკრეტის შესაბამისად რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლობა გაიხსნა ცხინვალსა და სოხუმში. 16 აპრილის დეკრეტი სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლებამ თავისი დამოუკიდებლობის ირიბ დადასტურებად აღიქვა. გადაწყვეტილება დაგმო საერთაშორისო საზოგადოებამ, მათ შორის ევროკავშირმა, ეუთომ, ნატომ, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა, დიდმა ბრიტანეთმა, საფრანგეთმა და გერმანიამ. საერთაშორისო საზოგადოებამ რუსეთისაგან მოითხოვა აღნიშნული დეკრეტის გაუქმება და ურთიერთობების ნორმალიზაცია, თუმცა უშედეგოდ.²

2008 წლის 31 მაისს რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტრომ აფხაზეთში შეიყვანა სარკინიგზო ჯარების ვოლგოგრადის 76-ე შენაერთი 400 სამხედროს შემადგენლობით³. მოტივაცია ამჯერადაც ჰუმანიტარული იყო - ომის შედეგად განადგურებული რკინიგზის რეაბილიტაცია სოხუმიდან ოჩამჩირემდე. ეს პროექტი საქართველოსთან შეთანხმებული არ ყოფილა. მეტიც, ქართული მხარე მუდმივად გამოხატავდა შეშფოთებას რკინიგზის რეაბილიტაციის ფაქტის გამო და ეწინააღმდეგებოდა მას, ვინაიდან რკინიგზის რეაბილიტაციას მუდმივად უკავშირებდნენ რუსეთიდან სამხედრო აღჭურვილობის ოჩამჩირემდე ტრანსპორტირების, შესაბამისად, რუსეთის ფედერაციის ჯარებისათვის „საჭიროების შემთხვევაში“ გადაადგილების შესაძლებლობის გამარტივებას და, აფხაზეთის სამხედრო პოტენციალის ზრდას.

კანონების, დადგენილებებისა და განცხადებების პარალელურად კი სულ უფრო და უფრო იძაბებოდა ვითარება კონფლიქტის ზონებში, იღუპებოდნენ მშვიდობისმყოფლები, პოლიციელები და სამოქალაქო პირები, ნადგურდებოდა ათეულობით ადამიანის საკუთრება.

ბ) 2008 წლის 20 აპრილი, ქართული უპილოტო საფრენი
აპარატის განადგურება აფხაზეთის ტერიტორიაზე

2008 წლის 20 აპრილს 10:00 საათზე რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიიდან შემოფრენილმა გამანადგურებელმა გალის რაიონის სოფელ გაგიდის თავზე ჩამოაგდო ქართული უპილოტო საფრენი აპარატი „ჰერმეს-450“, - იუწყებოდა საქართველოს ხელისუფლება.

გაეროს მისიამ, რომელმაც მხარეთა მოთხოვნით დაიწყო ამ საქმის მოკვლევა, 2008 წლის 20 აპრილის ინციდენტთან დაკავშირებით დასკვნაში ცალსახად მიუთითა, რომ საქართველო-აფხაზეთის კონფლიქტში ძალების დაშორიშორებისა და ცეცხლის შეწყვეტის მოსკოვის ხელშეკრულების შესაბამისად, „მხოლოდ დსთ-ს ძალებსა აქვთ მანდატი, განახორციელონ ღონისძიებები ძალების დაშორიშორებისათვის და მეტს არავის. მკაცრად განსაზღვრული სამშვიდობო მანდატის პრინციპების თანახმად, მისიას მიაჩნია, რომ მესამე მხარის - ამ შემთხვევაში რუსეთის - მიერ, კონფლიქტის ზონაში განხორციელებული ქმედება ფუნდამენტურად ეწინააღმდეგება მოსკოვის ხელშეკრულებას და არღვევს ძალების დაშორიშორებისა და ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმს“.⁴

იმავე დასკვნაში გაეროს დამკვირვებელთა მისია ქართულ მხარესაც მიანიშნებს ხელშეკრულების დარღვევაზე: „რამდენად ლეგიტიმურიც არ უნდა იყოს ქართული მხარის მიზნები, ამგვარი ხასიათის სამხედრო-სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვება შესაძლებელია, აფხაზური მხარის მიერ განხილულ იქნას, როგორც სამხედრო ოპერაციის დაწყება, განსაკუთრებით ვითარების გამწვავების ფონზე. ცეცხლის განუახლებლობის რეჟიმს აქვს თავისი პოზიტიური მხარე - ის აჩერებს ომს. თუმცა თან ახლავს შეზღუდვებიც, რაც გულისხმობს მხარეთა შეზღუდვას ისეთი ქმედებების განხორციელებაში, რომელიც მეორე მხარის მიერ შეიძლება აღქმულ იქნას, როგორც საფრთხის მატარებელი“.⁵

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ იმავე ანგარიშში, UNOMIG საქართველოს ხელისუფლებას შეახსენებს 2008 წლის 7 აპრილს საქართველოს თავდაცვის მინისტრისათვის გაგზავნილ წერილს, სადაც 2008 წლის 18 მარტის ანალოგიურ შემთხვევასთან⁶ დაკავშირებით მისია აცხადებდა, რომ საქართველოს მხრიდან კონფლიქტის ზონაში უპილოტო თვითმფრინავების გაგზავნა, შესაძლებელია, საერთაშორისო სამართლისათვის ჩაითვალოს სამხედრო ოპერაციად, რაც ეწინააღმდეგება მხარეთა შორის მოქმედი ხელშეკრულებების პრინციპებს.⁷

გ) დაძაბულობის ზრდა ცხინვალის რეგიონში -
2008 წლის ზაფხული

2008 წლის ივლისში ცხინვალის რეგიონში ვითარება კიდევ უფრო დაიძაბა.

2008 წლის 3 ივლისს ქართული მედია იუწყებოდა, რომ ერედვი-ხეითის შემოვლით გზაზე მოხდა თავდასხმა: „სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციის უფროსის, დიმიტრი სანაკოევის ავტომანქანა ნაღმზე აფეთქდა, შემდეგ კი მის კორტეჟს ავტომატური იარაღიდან ცეცხლი გაუხსნეს, რის შედეგადაც დაიჭრა დაცვის სამი თანამშრომელი“. თავად სანაკოევი უვნებლად გადარჩა. მომხდარი ქართულმა მხარემ ტერორისტული აქტის მცდელობად შეაფასა.

სანაკოევზე თავდასხმას წინ უძღოდა იმავე 3 ივლისის დილას, ოსურ სოფელ დმენისის პოლიციის უფროსის, ნოდარ ბიბილოვის აფეთქება. ნოდარ ბიბილოვი ადგილზე გარდაიცვალა. 3 ივლისის დილას მომხდარ აფეთქებაში სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლებამ თბილისი დაადანაშაულა8 და მომხდარი ტერაქტად შეაფასა.

2008 წლის 3 ივლისის აფეთქების დროს
დაზიანებული დიმიტრი სანაკოევის მანქანა.

კიდევ ერთი აფეთქება მოხდა კონფლიქტის ზონაში 4 ივლისს. „ერთი მილიციელი გარდაიცვალა და ერთი სამოქალაქო პირი დაიჭრა ღამის სროლების დროს, კერძოდ კი სოფელ უბიათის მილიციის პოსტზე შეტევის შედეგად“, - განაცხადა დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენელმა ქართულ მედია საშუალებებთან ინტერვიუში.⁹

3 და 4 ივლისის ინციდენტები ესკალაციის მხოლოდ დასაწყისი იყო და ერთი თვის მანძილზე ქართულ და რუსულ მედიასივრცეში, ერთი მხრივ, ურთიერთბრალდებები და დაზარალებულთა ისტორიები ისმოდა, ხოლო მეორე მხრივ, შეშფოთების გამომხატველი განცხადებები მსოფლიო თანამეგობრობის მხრიდან.

2008 წლის 8 ივლისს, საქართველოში ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის, კონდოლიზა რაისის, ვიზიტის დღეს ოთხმა რუსულმა სამხედრო თვითმფრინავმა კიდევ ერთხელ დაარღვია საქართველოს საჰაერო სივრცე. საქართველო ბოლო წლების მანძილზე ხშირად გამოთქვამდა პრეტენზიებს მისი საჰაერო სივრცის უკანონოდ დარღვევის გამო და 9 ივლისის ინციდენტიც ამ გრძელ ნუსხაში მორიგი ბრალდებების საგანი უნდა გამხდარიყო, მაგრამ ამჯერად აღნიშნული ფაქტი რუსეთის ფედერაციის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დაადასტურა.¹⁰ „ეს ქმედება მიზნად ისახავდა თბილისში ცხელი თავების გაგრილებას.“ - ვკითხულობთ 2008 წლის 10 ივლისის რუსეთის საგარეო საქმეთა სამისტროს ოფიციალურ განცხადებაში.¹¹

რუსეთის მოქმედება ძალზე უცნაურად გამოიყურებოდა. ბევრი ანალიტიკოსი მაშინ გამოთქვამდა მოსაზრებას, რომ აშშ სახელმწიფო მდივნის ვიზიტის დროს სუვერენული ქვეყნის საჰაერო ტერიტორიის დარღვევის აღიარება იყო ერთგვარი ტესტი რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საერთაშორისო თანამეგობრობის, განსაკუთრებით კი ამერიკის შეერთებული შტატების რეაქციაზე.

დღეს უკვე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სხვადასხვა ტრიბუნიდან გაკეთებული შეშფოთების განცხადებები საკმარისი არ აღმოჩნდა რუსეთის შესაჩერებელად. ამგვარი განცხადებების პარალელურად საერთაშორისო თანამეგობრობას ჰქონდა მრავალი მცდელობა, დიალოგისათვის მაგიდასთან დაესვა მხარეები, თუმცა ეს მცდელობებიც უშედეგო აღმოჩნდა.¹²

დ) სამხედრო წვრთნები

2008 წლის 15 ივლისიდან 3 აგვისტომდე ჩრდილოეთ კავკასიის სამხედრო ოლქში მიმდინარეობდა ფართომასშტაბიანი სამხედრო წვრთნები „კავკასია-2008“.¹³ წვრთნები ტარდებოდა როკისა და მამისონის უღელტეხილებთან, უშუალოდ რუსეთ-საქართველოს საზღვართან.

აღნიშნულ წვრთნებში მონაწილეობა მიიღო 8000-მა ჯარისკაცმა და 700-მა ერთეულმა ჯავშანტექნიკამ, ძირითადად ჩრდილო კავკასიის სამხედრო ოლქიდან, მათ შორის სადესანტო ნაწილებმა, საჰაერო ძალების ნაწილებმა, ჰაერსაწინააღმდეგო ნაწილებმა, შავი ზღვისა და კასპიის ზღვის ფლოტებმა, უშიშროების ფედერალურმა სამსახურმა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს შინაგანმა ჯარებმა.

წვრთნების პარალელურად აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში დაარიგეს ბროშურები წარწერით „იცნობდე შენს მტერს“. ბუნებრივია, მინიშნებები კეთდებოდა საქართველოზე. საქართველოს მთავრობის ინფორმაციით, სამხედრო წვრთნების დასრულების შემდეგ მათში მონაწილე სამხედრო ნაწილები დისლოკაციის ადგილებზე არ დაბრუნებულან.

2008 წლის 15 ივლისს საქართველოშიც დაიწყო ერთობლივი ქართულ-ამერიკული სამხედრო წვრთნები „დაუყოვნებელი პასუხი - 2008“, რომელიც სამ კვირას გაგრძელდა. აღნიშნულ წვრთნებში 1,650 სამხედრო მოსამ ახურე მონაწილეობდა. წვრთნები შერეული იყო და მასში 1,000 ამერიკელი, 620 ქართველი და 10-10 უკრაინელი, აზერბაიჯანელი და სომეხი ოფიცერი მონაწილეობდა.

შემდგომში ეს წვრთნები რუსული საინფორმაციო სამსახურებისა და რუსი პოლიტიკოსების მხრიდან ამერიკის შეერთებული შტატების კონფლიქტში პირდაპირი მონაწილეობის შესახებ ბრალდებებისა და სპეკულაციების მიზეზი გახდა.

________________

1. „Georgia Condemns Duma's Call for S. Ossetia, Abkhaz Recognition“, 24 March, 2008, Civil Georgia, at http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17433; Russia Moves to Legalize Ties with Abkhazia, S.Ossetia, 16 April, 2008, Civil Georgia; at http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17638

2? Reports: Russia will not Revoke April 16 Decision, 11 July, 2008, Civil Georgia, at http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18753

3? Increase in Troops by Russia in Abkhazia „not Wise“ - Solana 29 April, 2008, Civil Georgia, at , http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17724

4? Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over the Zone of Conflict, para 35;

5? Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over the Zone of Conflict, para 36;

6? 2008 წლის 18 მარტს ოჩამჩირის სანაპიროზე აფხაზების მიერ ქართული უპილოტო თვითმფრინავის ჩამოგდებას ქართული მხარე არ ადასტურებს. თუმცა გაეროს მისიამ სპეციალურად ამ მიზნით მოწვეულ ექსპერტებთან ერთად კვლევის შედეგად დაადგინა, რომ ნარჩენები, რომლებიც თვითმფრინავის ჩამოგდების შედეგად გადარჩა, სწორედ ქართული შეიარაღებული ძალების კუთვნილი სადაზვერვო თვითმფრინავისა იყო.

7. Report of UNOMIG on the Incident of 20 April involving the downing of a Georgian Unmanned Aerial Vehicle over the Zone of Conflict, para 3.

8. იხ. „დიმიტრი სანაკოევის კორტეჟს თავს დაესხნენ“, 3 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო სააგენტო „civil.ge“; http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18692

9. იხ. „ცხინვალის რეგიონში სროლებს ორი ადამიანი ემსხვერპლა“, 4 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო სააგენტო „civil.ge“; http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18695

10. იხ. „რუსეთი აღიარებს ცხინვალის რეგიონში საჰაერო სივრცის დარღვევას“, 10 ივლისი, 2008 წელი, საინფორმაციო სააგენტო „civil.ge“, http://www.civil.ge/geo/article.php?id=18768&search=

11. იხ. Russian Military Practices Peace Enforcement in Conflict Zones, 15 July, 2008, „civil.ge“, http://www. civil.ge/eng/article.php?id=18782

12. სეპარატისტები უარყოფენ გერმანიის შუამავლობით შემუშავებულ სამშვიდობო გეგმას აფხაზეთის შესახებ და ბერლინში დაგეგმილ მოლაპარაკებებში მონაწილეობაზე უარს აცხადებენ, იხ. „სოხუმი მეგობართა ჯგუფთან შეხვედრაზე უარს აცხადებს“, 2008 წლის 4 აგვისტო, სააგენტო civil.ge; ევროკავშირი ცდილობს სამშვიდობო მოლაპარაკებების ორგანიზებას, რომელსაც სეპარატისტები არ ესწრებიან (2008 წლის 22-24 ივლისი): ევროკავშირი ცდილობს მოლაპარაკებების გამართვას ბრიუსელში სამხრეთ ოსეთის რეგიონის, საქართველოს მთავრობისა და ცხინვალის სეპარატისტული რეჟიმის წარმომადგენლებისა და რუსეთის ფედერაციის მონაწილეობით. დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები უარს აცხადებენ მონაწილეობის მიღებაზე. თავდაპირველ მიზეზად ისინი ასახელებენ რეინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრ თემურ იაკობაშვილის თანამდებობას. ამ საბაბის გასანეიტრალებლად ბატონ იაკობაშვილს ენიჭება პრეზიდენტის სპეციალური წარმომადგენლის უფლებამოსილება. სეპარატისტები კიდევ ერთხელ აცხადებენ უარს მოლაპარაკებებში მონაწილეობის მიღებაზე, ამჯერად მიზეზების დაუსახელებლად. ამის შემდეგ იყო ეუთოს სამშვიდობო მოლაპარაკებების ინიციატივა. დე ფაქტო ხელისუფლება ამ ინიციატივასაც უარყოფს (2008 წლის ივლისის ბოლო): 2008 წლის აგვისტოს დასაწყისში, ეუთოს მოქმედი თავმჯდომარე, ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ალექსანდრ სტუბი კიდევ ერთხელ გამოდის სეპარატისტებსა და საქართველოს მთავრობას შორის მოლაპარაკებების ამჯერად უკვე ჰელსინკიში გამართვის ინიციატივით, თუმცა დე ფაქტო ხელისუფლება ამ შეთავაზებასაც უარყოფს. იხ. საქართველოში რუსეთის აგრესიის ქრონოლოგია, საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი, 21 სექტემბერი, 2008 წ. თბილისი; ასევე, ქრონოლოგიური ინფორმაციისათვის იხ. ქართული საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge -ს 2008 წლის არქივი.

13. იხ. „საქართველოში რუსეთის აგრესიის ქრონოლოგია“, საქართველოს მთავრობის დოკუმენტი, 21 სექტემბერი, 2008 წ. თბილისი; ასევე, http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=461&info_id=7097&date=2008-07-23&new_month=07&new_year=2008

პოლიტიკური დაძაბულობის ფონზე, უკვე 1 აგვისტოდან მოყოლებული, მრავალ წყაროზე დაყრდნობით, მშვიდობიან მოსახლეობაში, ორივე მხარეს, მსხვერპლი მატულობდა. ქართული მედია ინტენსიურად აშუქებდა კონფლიქტის ზონას და თითქმის ყოველდღე აფეთქებულ მანქანებს, დაჭრილ მშვიდობისმყოფელებსა და დაზარალებულებს გვიჩვენებდნენ.

ფართოდ გაშუქდა ინციდენტები 1, 2 და 3 აგვისტოს.

2008 წლის 2 აგვისტოს ქართული საინფორმაციო სააგენტო „civil.ge“ იუწყებოდა, რომ სროლების შედეგად 6 ადამიანი დაიღუპა დე ფაქტო ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე და 7 ქართველი დაიჭრა. თუმცა ქართულ ნაციონალურ საინფორმაციო საშუალებებს არაფერი უთქვამთ ოსური მხარის დანაკარგების შესახებ.

სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების განცხადებით კი, „ექვსი ადამიანი დაიღუპა და თხუთმეტი დაიჭრა მას შემდეგ, რაც 1 აგვისტოს გვიან ღამით და 2 აგვისტოს გამთენიისას ქართულმა მხარემ ცეცხლი გახსნა ცხინვალისა და ახლომდებარე ოსური სოფლების მიმართულებით. ქართული მხარის განცხადებით, ქართული სოფლების დაცხრილვის შედეგად შვიდი ადამიანი დაიჭრა, მათ შორის ერთი პოლიციელი“.¹

2008 წლის 4 აგვისტოს, რუსული გაზეთი „Российская Газета“ წერდა კონფლიქტის ზონაში აგვისტოს პირველი დღეების გართულებების შესახებ.² გაზეთი ადასტურებდა სამხრეთ ოსეთის საქართველოს მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიებზე 6 ადამიანის მკვლელობას და 13 პირის დაჭრას. 2008 წლის 1-3 აგვისტოს ინციდენტებში ისიც მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს ხელისუფლების მრავალ ანგარიშსა და პუბლიკაციაში, რომელიც 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის წინაპირობებს შეეხება, არც ერთი სიტყვა არ არის ნათქვამი ოსური მხარის მსხვერპლის და, შესაბამისად, ქართული მხარის მიერ ცეცხლის (თუნდაც საპასუხო) გახსნის შესახებ.

მაგალითად, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ,³ დროებითი საპარლამენტო კომისიის მოთხოვნის შესაბამისად, დეტალური საინფორმაციო პაკეტი მოამზადა 2008 წლის 6 მარტის შემდეგ კონფლიქტის ზონებში ვითარების ესკალაციის შესახებ. საინფორმაციო მასალაში 31-ე და 32-ე პუნქტები „თავდასხმები ცხინვალის რეგიონში“, სწორედ 1-3 აგვისტოს მოვლენებს შეეხება. დოკუმენტში ნათქვამია, რომ ცხინვალიდან ცეცხლი გაუხსნეს ქართულ სოფლებს ავნევსა და ნულს, ასევე ერგნეთსა და ნიქოზს. ნათქვამია, რომ დაიჭრა ექვსი მშვიდობიანი მოქალაქე და ინფორმაცია ამით სრულდება.

ა) 6 აგვისტო

2008 წლის 6 აგვისტოს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლება და რუსი მშვიდობისმყოფელები იუწყებოდნენ ინტენსიური სროლების შესახებ. კეთდებოდა განცხადებებიც, რომ „ქართული ძალები სოფელ ნულის მახლობლად არსებული იმ სიმაღლეების აღებას ცდილობენ, რომლებიც ოსურ სოფლებს გადაჰყურებენ“.⁴ ქართული მხარე ამ ინფორმაციას უარყოფდა. შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილემ ეკა ზღულაძემ განაცხადა:

„რეგიონში სიწყნარეა და არც ერთი ინციდენტის თაობაზე ინფორმაცია არ ვრცელდება“.⁵ ქალბატონ ზღულაძის განცხადებიდან სულ რამდენიმე საათში ქართულმა მხარემ „დაადასტურა სროლების ფაქტი, თუმცა აღნიშნა, რომ ინციდენტი უკვე ამოწურულია“.⁶ იმავდროულად, ინფორმაცია გაავრცელა სამშვიდობო ძალების სარდლის თანაშემწემ ვლადიმირ ივანოვმა. მან „ინტერფაქსს“ განუცხადა: „ქართულ და ოსურ მხარეებს შორის ფიქსირდება სოფლების, ავნევისა და ხეთაგუროვოს მიდამოებში მასირებული სროლები“.

2008 წლის 6 აგვისტოს ინტენსიურ სროლებს დევნილებიც ადასტურებენ. სოფელ ავნევიდან დევნილი ტანია ტოსიევა-დურგლიშვილი⁷ იხსენებს:

„6 აგვისტოს ოსებმა ცეცხლი გაუხსნეს ავნევში განლაგებულ ქართველ მშვიდობისმყოფელებს. ოსურ სოფელ წუნარიდან ისროდნენ უშუალოდ ანძის მიმართულებით. (წუნარი იგივე ხეთაგუროვოა) სროლის შედეგად დაიღუპა ორი მშვიდობისმყოფელი ქართველი ჯარისკაცი და ორიც დაიჭრა. მაშინათვე ქართველმა ჯარისკაცებმა დატოვეს ანძა და გამოიქცნენ. მკვდრები რომ გამოიყვანეს, მე თვითონ დავინახე. ჩემი ბაღის გვერდზე ჩამოატარეს მოკლულები ტაჩკით. დაახლოებით 19 წლის ბავშვები იქნებოდნენ“.

6 აგვისტოს სროლებს ავნეველი გურგენ დურგლიშვილიც ადასტურებს. ის დილა სოფელ ნულიდან დევნილებსაც ახსოვთ. რამაზ ცერცვაძე გვიამბობს:

„2008 წლის 6 აგვისტოს გამთენიისას ოსურმა მხარემ დაიწყო მსხვილკალიბრიანი ჭურვების სროლა სოფლების, ნულისა და ავნევის მიმართულებით. იმ დღეს დაიბომბა სოფელში მდებარე პოლიციის ქვედანაყოფები და პოლიციელთა სახლები. პოლიციის შენობის გარდა, ჭურვი მოხვდა ნულის მცხოვრების, სიმონ ჟამერაშვილის სახლსაც. დაბომბვა წარმოებდა ოსების მიერ კონტროლირებადი სოფლიდან - ღვერთევიდან, რომელიც სოფელ ნულის ჩრდილოეთით, დაახლოებით კილომეტრ-ნახევარში მდებარეობს. ოსური მხარის შეტევას წინააღმდეგობას უწევდნენ სოფელში მყოფი პოლიციის ქვედანაყოფები. 6 აგვისტოს სოფელ ნულში ქართული ჯარი არ იმყოფებოდა“.⁸

ვითარება იმდენად რთული იყო, რომ ბატონი რამაზის ინფორმაციით, 6 აგვისტოს ქალებისა და ბავშვების უმეტესობამ დატოვა სოფელი. თავად ბატონი რამაზის შვილები და შვილიშვილებიც 6 აგვისტოს წავიდნენ თბილისში.

6 აგვისტოს დილით ვითარების უკიდურესად გართულებაზე სხვა ქართული სოფლების მცხოვრებიც გვიყვებიან. ვანათელი რამაზ ციცილოშვილი გვიამბობს:

„2008 წლის 5 აგვისტოს ღამით დაიწყო ხეობაში სროლები. იმ ღამით ტყვიები სოფელ ვანათის მხარესაც მოდიოდა, მაგრამ ძირითადი თავდასხმა იყო სოფელ ერედვზე. ექვსში საარტილერიო დანადგარებიდან ისროდნენ ოსური სოფელ დმენისიდან, სადაც დიდძალი სამხედრო ტექნიკა იყო შეტანილი, ასევე ოსურ სოფელ სარაბუკიდან და ოსური სოფელ ორტევიდან. სახლს მოხვდა ჭურვი და მთლიანად დაიშალა“.⁹

ანალოგიურ ისტორიას გვიყვება სოფელ ქვემო აჩაბეთის მკვიდრი გიორგი შერაზადიშვილიც:

„ისეთი სროლები იყო, რომ 6 აგვისტოდან მოყოლებული, მთელი სამი დღე მეზობლის პადვალში გავატარეთ. გარეთ დღე ვერ გამოვდიოდით. 6 აგვისტოს შემოვიდა ქართული ჯარი“.

7 აგვისტოს დილას ქართული მხარე უკვე ადასტურებს სოფლებზე ერედვზე, ფრისზე, ავნევზე, დვანსა და ნულზე თავდასხმას.¹⁰ იმავე ინფორმაციით, დაჭრილია ორი ქართველი სამ შვიდობო. იმავდროულად, სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების განცხადებით ოსური სოფლების ხეთაგუროვოს, დმენისის, სარაბუკის, უბიათისა და ცხინვალის შემოგარენის დაბომბვისას დაჭრილია 18 ადამიანი. ამ ინფორმაციას მედია საშუალებები 7 აგვისტოს დილიდან ავრცელებდნენ.¹¹

იმა ვე 7 აგვისტოს გავრცელდა კიდევ ერთი ინფორმაცია ქართველ ქვეითთა საბრძოლო მანქანის აფეთქების შესახებ. გთავაზობთ სააგენტო „civil.ge“-ს მიერ 2008 წლის 7 აგვისტოს 15:56 წუთზე გავრცელებულ ინფორმაციას უცვლელად.

„სამი ქართველი სამხედრო დაიჭრა მას შემდეგ, რაც ოსმა სეპარატისტებმა ქართული სამშვიდობო ბატალიონის კუთვნილი ქვეითთა საბრძოლო მანქანა ააფეთქეს“, - განაცხადა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ 7 აგვისტოს. „ინციდენტი სოფელ ავნევში მოხდა“. - განუცხადა შსს-ს ანალიტიკური დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა შოთა უტიაშვილმა სააგენტო „civil.ge“-ს. „ქართულ ქვეითთა საბრძოლო მანქანას ოსი სეპარატისტების მიერ ნასროლი სარაკეტო ჭურვი მოხვდა“. 6 აგვისტოს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლება იტყობინებოდა, რომ სამხრეთ ოსურმა ძალებმა ქართული მხარის კუთვნილი ქვეითთა საბრძოლო მანქანა სოფელ ნულთან მომხდარი შეტაკების დროს გაანადგურეს. თუმცა, ეს ინფორმაცია უარყვეს, როგორც ქართულმა მხარემ, ისე რუსულმა სამშვიდობო ძალებმაც.“

ფაქტია, რომ 2008 წლის 6 აგვისტოს ცხინვალის რეგიონში შექმნილი მდგომარეობის შესახებ ბევრი ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაცია ვრცელდებოდა.

ბ) 7 აგვისტო

7 აგვისტოს ცხინვალის რეგიონში ომი დაიწყო.

7 აგვისტოს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ „საქართველომ დაიწყო ფართომასშტაბიანი აგრესია სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ“.¹²

7 აგვისტოს საქართველო ქართული სოფლების მასირებული დაბომბვის შესახებ საუბრობს და უარყოფს კონფლიქტის ზონაში დამატებითი ძალების შეყვანას.

იმავე საღამოს, თბილისის დროით 19:10 საათზე, საქართველოს პრეზიდენტმა, მიხეილ სააკაშვილმა, ცეცხლის შეწყვეტის ბრძანება გასცა.

„რამდენიმე საათის წინ გავეცი ბრძანება - მტკივნეული ბრძანება, როგორც უმაღლესმა მთავრსარდალმა, რომ არც ერთმა ქართულმა შენაერთმა, არც ერთმა ჩვენი კონტროლის ქვეშ მყოფმა პოლიციურმა და სხვა შენაერთმა, არ გახსნას საპასუხო ცეცხლი ძალიან ინტენსიური დაბომბვის შესაჩერებლად. გთხოვთ, დაუყოვნებლივ შეწყვიტოთ ცეცხლი. ჩვენ არ გვაქვს სურვილი, რომ გიპასუხოთ. ამდენი წელი ვითმენდით და არ გპასუხობდით. ნუ ცდით ქართული სახელმწიფოს მოთმინებას. მოდი შევწყვიტოთ ძალადობის სპირალი. მოდი ყველამ ერთად მივცეთ მშვიდობას და დიალოგს შანსი.“¹³

იმავე განცხადებაში მიხეილ სააკაშვილი რუსეთის შესახებაც საუბრობდა:

„ჩვენ გვაქვს მუდმივი კონტაქტი რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელობასთან და რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო პრაქტიკულად, როგორც ამბობენ, ცდილობს, მაგრამ ვერ ახერხებს კონფლიქტის ზონაში სეპარატისტების მიერ ცეცხლის შეწყვეტის მიღწევას“. იმავე ღამეს სროლები ორივე მხრიდან ისევ განახლდა და სწორედ მაშინ გაკეთდა ცნობილი განცხადებები „კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის“ შესახებ.¹⁴ რამდენიმე დღეში, 11 აგვისტოს ანალოგიურ განცხადებას აკეთებს საქართველოს პრეზიდენტიც. ამერიკულ გამოცემა „The Wall Street Journal”-ში დაბეჭდილ მიხეილ სააკაშვილის წერილში ვკითხულობთ: „სხვა არჩევანი არ გვქონდა გარდა მოსახლეობის დაცვისა და კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის“.¹⁵

8 აგვისტოს დილით საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ლადო გურგენიძემ განაცხადა:

„ქართული ძალები ახორციელებენ ზომებს გარანტირებული მშვიდობის დასამყარებლად სამხრეთ ოსეთში. სამთავრობო ძალები ახლა ახორციელებენ ქმედებებს სიტუაციის გარანტირებული სამშვიდობო მოგვარების აღდგენისა და დამყარებისათვის, სადაც აღარ შეექმნება საფრთხე რეგიონის მშვიდობიან მოსახლეობას.“¹⁶

ამ განცხადებაში კიდევ უფრო საყურადღებო ის იყო, რომ პრემიერმა გურგენიძემ ილაპარაკა 8 აგვისტოს როკის გვირაბის გავლით მოხალისეთა შემოსვლის შესახებ. 2008 წლის 9 აგვისტოს, საომარი მოქმედებების დაწყებიდან 2 დღის შემდეგ, ჯერ ქვეყნის პრეზიდენტმა, შემდეგ კი პარლამენტმა საომარი მდგომარეობა გამოაცხადეს (იხ. დანართი 3: საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მოქმედებებისა და სრული მობილიზაციის გამოცხადების შესახებ“).¹⁶ საომარი მდგომარეობის გამოცხადების ძირითადი მიზეზები კი ასე ჩამოყალიბდა:

მოგვიანებით, 2008 წლის ნოემბრის ბოლოს, მიხეილ სააკაშვილმა პარლამენტის დროებითი კომისიის წინაშე განაცხადა:

„დიახ, ჩვენ მივიღეთ გადაწყვეტილება გვეწარმოებინა სამხედრო მოქმედებები ცხინვალის რეგიონში საკუთარი სამშობლოსა და მოქალაქეების უსაფრთხოების დასაცავად“.¹⁷

საქართველოს შეიარაღებულმა ძალებმა 9 აგვისტოს უკანდახევა დაიწყეს. 12 აგვისტოს, საფრანგეთის პრეზიდენტის ნიკოლა სარკოზის შუამავლობით, მხარეთა მიერ ცეცხლის შეწყვეტის ჩარჩო შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ ომი ფორმალურად დასრულდა.

როგორც უკვე აღინიშნა, ჩვენი კვლევის საგანი არ ყოფილა იმის ანალიზი, თუ ვინ და რა ვითარებაში დაიწყო ომი, თუმცა, ვფიქრობთ, საქართველოს ამ რეგიონში ბოლო ოცი წლის განმავლობაში განვითარებული მოვლენების მოკლე მიმოხილვა უმნიშვნელოვანესია 2008 წლის აგვისტოს მოვლენებში უკეთ გარკვევისათვის.

__________________

1. იხ. „კოკოითი საყოველთაო მობილიზაციის შესახებ საუბრობს”, 2008 წლის 2 აგვისტო, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

2. იხ. „Груз Осетии - По плечу ли он Тбилиси; Российская Газета - Центральный выпуск №4720 от 4 августа 2008, at http://www.rg.ru/2008/08/04/gruz.html

3. იხ. „რუსეთის აგრესია საქართველოში - 2008“, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, მომზადებულია სპეციალურად დროებითი საპარლამენტო კომისიისათვის, თბილისი, ოქტომბერი 2008

4. იხ. „შსს უარყოფს ინფორმაციას ცხინვალის რეგიონში სროლების შესახებ“, 2008 წლის 6 აგვისტო, 16:38, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

5. იხ. „შსს უარყოფს ინფორმაციას ცხინვალის რეგიონში სროლების შესახებ“, 2008 წლის 6 აგვისტო, 16:38, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

6. იხ. „ცხინვალი და რუსი სამშვიდობოები „ინტენსიური სროლების“ შესახებ იტყობინებიან”, 2008 წლის 6 აგვისტო, 18:19, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

7. იხ. ინტერვიუ ტანია ტოსიევასთან, ჩაწერილი ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 29 მაისს, თბილისში.

8. იხ. ინტერვიუ რამაზ ცერცვაძესთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგარდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2008 წლის 11 დეკემბერს, დევნილთა კომპაქტური ჩასახლების ცენტრში, დაბა სურამში, ყოფილი პროფტექნიკური სასწავლებლის შენობაში.

9. იხ. ინტერვიუ ვანათელ რამაზ ციცილოშვილთან, ჩაწერილი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ.

10. იხ. „თბილისი უარყოფს ოსური მხარის მიერ ქართული საბრძოლო მანქანის განადგურებას”, 2008 წლის 6 აგვისტო, 17:27, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

11. იხ. „ცხინვალის რეგიონში სროლების შედეგად 10 ადამიანი დაშავდა”, 2008 წლის 7 აგვისტო, 10:58, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

12. იხ. „ცხინვალი ინტენსიური ბრძოლების შესახებ იტყობინება”, 2008 წლის 7 აგვისტო, 17:36, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge აქვეყნებს სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლების ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივნის, ანატოლი ბარანკევიჩის განცხადებას.

13. პრეზიდენტ სააკაშვილის 7 აგვისტოს 19:10 საათის მიმართვის სრული ტექსტი გამოქვეყნებულია საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge-ს ვებ-გვერდზე.

14. საუბარია ქართული სამშვიდობო ბატალიონის მეთაურის, მამუკა ყურაშვილის მიერ გაკეთებულ განცხადებაზე: „7 აგვისტოს, გვიან ღამით ჩვენ მივიღეთ გადაწყვეტილება, აღვადგინოთ კონსტიტუციური წესრიგი მთელ რეგიონში“. იხ. „ყურაშვილი: ცხინვალის რეგიონში „კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენა“ მიმდინარეობს, 2008 წლის 8 აგვისტო, 01:04, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge.

15. იხ. „The War in Georgia Is a War for the West“, opinion by Mikheil Saakashvili, August 11, 2008 The Wall Street Journal, at http://online.wsj.com/public/article/SB121841306186328421.html?mod=Election2008_Opinion

16. იხ. „სამხრეთ ოსეთში მშვიდობის დამყარების ქმედებები ხორციელდება“. - ვ. გურგენიძე, 2008 წლის 8 აგვისტო, 10:41, საინფორმაციო სააგენტო www.civil.ge

17. იხ. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მოქმედებებისა და

სრული მობილიზაციის გამოცხადების შესახებ”, №402 2008 წლის 9 აგვისტო, თბილისი

18. მიხეილ სააკაშვილის ჩვენება დროებითი საპარლამენტო კომისიის წინაშე, 2008 წლის 29 ნოემბერი, თბილისი, www.parliament.ge

რუსეთის ხელისუფლებამ ომის დაწყებისთანავე, საკუთარი ქმედებების გასამართლებლად რამდენიმე ძირითადი არგუმენტი შესთავაზა მსოფლიოს. დიმიტრი მედვედევის მიერ 9 აგვისტოს გაკეთებული განცხადების თანახმად, რუსეთის მოქმედებები მიზანად ისახავდა:

1. შეეჩერებინა საქართველოს აგრესია სამხრეთ ოსეთის წინააღმდეგ;

2. შეეჩერებინა ეთნიკური წმენდა, გენოციდი და ქართული მხარის მიერ ჩადენილი სხვა ომის დანაშაულები;

3. დაეცვა რუსეთის მოქალაქეები;

4. დაეცვა სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებლები 1992 წლის დაგომისის ხელშეკრულების შესაბამისად.

1. შეეჩერებინა საქართველოს აგრესია სამხრეთ ოსეთის
წინააღმდეგ

რუსეთის არგუმენტი სრულიად ლეგიტიმურად გამოიყურება, თუმცა სამხრეთ ოსეთში 2008 წლის აგვისტოში შექმნილი რეალობა მის სიმართლესა და საფუძვლიანობას არ ადასტურებს. მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად გამართლებული იყო საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან ცხინვალზე შეტევა და ჯარების ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე გაგზავნა, საქართველოს არ დაურღვევია საერთაშორისო სამართლის არც ერთი დებულება, ვინაიდან ცხინვალიც და მისი მიმდებარე ტერიტორიებიც, სწორედ საერთაშორისო სამართლისათვის, საქართველოს იურისდიქციას განეკუთვნება, ეფექტური კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობის ხარისხის მიუხედავად.¹ შესაბამისად, მხოლოდ ქართული ჯარის გადაადგილების გამო რაიმე ტიპის ჰუმანიტარული, ან „მშვიდობის იძულების“ ღონისძიების დაწყება უცხო სახელმწიფოს მხრიდან ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გამოდგება არგუმენტად.

ტერმინი „აგრესია“ რომელსაც რუსეთის ხელისუფლება მუდმივად იყენებს, საერთაშორისო სამართალში ძალზე კონკრეტული მნიშვნელობის მატარებელია. გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ ნათლად ჩამოაყალიბა აგრესიის განმარტება, როგორც ერთი სახელმწიფოს შეირაღებული ძალების გამოყენება მეორე სახელმწიფოს სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობის ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ.²

იმის მიუხედავად, თუ რამდენჯერ გამოაცხადა სამხრეთ ოსეთმა საკუთარი დამოუკიდებლობა, 2008 წლის აგვისტოს მდგომარეობით, ეს უკანასკნელი არც ერთი სახელმწიფოს მიერ, მათ შორის თავად რუსეთის მხრიდანაც, აღიარებული არ ყოფილა, საერთაშორისო სამართლისათვის საქართველოს ტერიტორიული ერთეული იყო და, შესაბამისად, საქართველოს ხელისუფლების მოქმედებები ვერავითარ შემთხვევაში ვერ იქნება შეფასებული, როგორც აგრესია.

სწორედ ამიტომ რუსეთის მხრიდან საკუთარი გადაწყვეტილებების საერთაშორისო სამართლის პრინციპებზე დაყრდნობით საქართველოს მხრიდან განხორციელებული აგრესიის შეჩერებით გამართლება სამართლებრივ არგუმენტად ვერ გამოდგება.

2. შეეჩერებინა ეთნიკური წმენდა, გენოციდი და ქართული
მხარის მიერ ჩადენილი ომის სხვა დანაშაულები

რუსეთის მხრიდან ინტერვენციის მეორე მიზეზი გაცილებით უფრო სერიოზულია, თუმცა ინტერვენციისათვის სავალდებულოა დანაშაულის უტყუარობა და დადასტურება.

საქართველო მიერ გენოციდის, ეთნიკური წმენდის ან კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული სხვა დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში ვითარება მნიშვნელოვნად შეიცვლებოდა. „ქართული მხარის მოქმედებები სხვა არაფერია, თუ არა გენოციდი“.³ - განაცხადა რუსეთის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა 2008 წლის 10 აგვისტოს და საჯაროდ დაავალა რუსეთის შესაბამის უწყებებს გენოციდის დანაშაულის გამოძიება.⁴

დიმიტრი მედვედევი არ იყო რუსეთში ერთადერთი, ვინც ათასობით მოკლული ცხინვალელის შესახებ საუბრობდა. უკვე 8 აგვისტოს რუსული გაზეთები იუწყებოდნენ რომ „მძინარე ცხინვალის“ დაბომბვის შედეგად ათასზე მეტი ადამიანი გარდაიცვალა.⁵ ხოლო 11 აგვისტოს გაეროში რუსეთის ელჩმა ვიტალი ჩურკინმა განაცხადა რომ სამხრეთ ოსეთში მსხვერპლმა 2,000 ადამიანს გადააჭარბა.⁶ შესაბამისად, სამშვიდობოების, ისევე როგორც სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის მასობრივ მკვლელობებთან დაკავშირებით, საგამოძიებო კომიტეტმა დაიწყო სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება „მკვლელობისა“ და „გენოციდის“ მუხლებით.⁷

რუსეთის გარდა, საქართველოს მხრიდან მსგავსი დანაშაულის ჩადენაზე სერიოზულად არავინ მსჯელობდა.⁸ უფრო მეტიც, თავად რუსეთსაც საკუთარი ბრალდების დასადასტურებლად არავითარი მტკიცებულებები არ წარმოუდგენია. ომის პირველ დღეებში გავრცელებული ინფორმაცია ქართული შენაერთების მიერ შეტევის პირველ დღეს ცხინვალში 1,400-დან 2,000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქის დახოცვის შესახებ უსაფუძვლო და გაზვიადებული აღმოჩნდა. როგორც გაზეთ „The Guardian“-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში HRW-ს წარმომადგენელი ანა ნეისტატი აცხადებს, „ცხინვალის საავადმყოფოში ექიმებმა მოგვცეს ინფორმაცია, რომ 273 დაჭრილს აღმოუჩინეს დახმარება, და 44 გარდაცვლილი მოასვენეს საავადმყოფოში“.⁹ ბუნებრივია, ეს მხოლოდ ერთი საავადმყოფოს, ერთი ექიმის ჩვენებაა და მსხვერპლის რაოდენობის დადგენისათვის არ გამოდგება, მაგრამ თავისთავად მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მატარებელია, ვინაიდან საუბარია პატარა ქალაქის მთავარ საავადმყოფოზე, სადაც ცხინვალის მასირებული დაბომბვის პირობებში დაზარალებულთა მაქსიმალური კონცენტრაცია უნდა ყოფილიყო.

განსაკუთრებით შემაშფოთებელი იყო რუსული მედიის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია ქართველი ჯარისკაცების მიერ სოფელ წინაგარში, ეკლესიაში თავშეფარებული ადამიანების ცოცხლად დაწვის შესახებ. ამის თაობაზე პირველად „Российская газета“ იუწყებოდა 2008 წლის 21 აგვისტოს, და შემდეგ მუდმივად ხდებოდა მისი ტირაჟირება სხვადასხვა რუსული მედიასაშუალებებით.

„სოფელ წინაგარში, აგრესორებმა პირდაპირ ეკლესიაში დახვრიტეს ყველა ადგილობრივი მცხოვრები, ვინც ეკლესიაში თავის შეფარებას ცდილობდა. სტავროპოლისა და ვლადიკავკაზის არქიეპისკოპოს ფეოფანის ჩვენების შესაბამისად, ქართველ ჯარისკაცებს სახლებიდან გამოჰყავდათ ფეხმძიმე ქალები, სცემდნენ და კლავდნენ ხალხის თანდასწრებით. ცხინვალის ერთ-ერთი მცხოვრები ცდილობ და ქართველი ჯარისკაცებისაგან თავისი ბავშვის დამალვას, მაგრამ პატარა პირდაპირ მის თვალწინ, მის მუხლებზე მოკლეს.“

იმავე სტატიაში ნათქვამია, რომ ეს და მსგავსი ფაქტები „აბსოლუტურად ცალსახად ადასტურებენ გენოციდს“.¹⁰ ეს სრულიად შემზარავი ინფორმაცია ბუნებრივად გახდა უფლებადამცველების ინტერესისა და კვლევა-ძიების საგანი.

საერთაშორისო უფლებადამცველებმა, რომელთაც შესაძლებლობა ჰქონდათ, ომისშემდგომ დღეებში სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე ემუშავათ აღნიშნული ბრალდების გადასამოწმებლად, ყველა საშუალება გამოიყენეს. HRW-ის ანგარიშში დეტალურად არის მოთხრობილი, როგორ იცვლებოდა ისტორიებში სოფლების სახელები, მაგალითად, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა განაცხადა, რომ აღნიშნული სისასტიკე წინაგარის ნაცვლად სოფელ დმენისში მოხდა, შემდეგ გაჩნდა სარაბუკი, ბოლოს ხეთაგუროვო. მაგრამ მკვლევარებმა ვერც ერთ ამ სოფელში დანაშაულის კვალს ვერ მიაგნეს. მეტიც, ადგილობრივი მკვიდრნი, ოსები, კატეგორიულად უარყოფდნენ მსგავს ფაქტებს.¹¹

შემდგომში, ადამიანის უფლებათა დამცველმა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა საკუთარ ანგარიშებში უარყვეს შეტევის პირველ ღამეს 2,000 სამოქალაქო პირის მკვლელობის რუსული არგუმენტიც. საქართველოში ომის ფაქტების დამდგენი ევროკავშირის სპეციალური მისიის დასკვნის შესაბამისად კი თავად რუსული მხარის მიერ მათთვის მიწოდებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, 2008 წლის აგვისტოში სამხრეთ ოსეთში სამოქალაქო პირთა შორის მსხვერპლი 162 ადამიანით შემოიფარგლა.

„ბრალდება საქართველოს მიერ გენოციდის დანაშაულის ჩადენის შესახებ არ დასტურდება. მსხვერპლი ოსეთის სამოქალაქო მოსახლეობაში აღმოჩნდა იმაზე გაცილებით ნაკლები, ვიდრე ამას დასაწყისისათვის აცხადებდნენ. რუსეთის ხელისუფლებამ დასაწყისში განაცხადა, რომ ქართული შენაერთების მიერ სამხრეთ ოსეთში მოკლულ იქნა 2,000 კაცი. თუმცა მოგვიანებით, 2008 წლის აგვისტოში, ოსეთში მსხვერპლი შემცირდა 162 ადამიანამდე“.¹²

საქართველოს მიერ ოსების გენოციდი ევროკავშირის ომის ფაქტების დამდგენი სპეციალური მისიის კვლევის საგანიც გახდა. კომისიის ანგარიში გვამცნობს, რომ ევროკავშირის საბჭომ სპეციალურად დაავალა მათ „საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლისა და ადამიანის უფლებების დარღვევების, ასევე ომის დანაშაულებისა და გენოციდის ბრალდებების შესწავლა“. ანგარიშში ცალსახად არის უარყოფილი რუსული მხარის ბრალდებები და ხაზგასმით არის მითითებული, რომ „საქართველოს მიერ 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის კონტექსტში და მის შემდეგ, გენოციდის დანაშაულის ჩადენა არ დასტურდება, არც სამართლებრივად, არც შესაბამისი ფაქტობრივი მტკიცებულებებით“.¹³ კომისიამ დაასკვნა, რომ „გენოციდს ადგილი არ ჰქონია“.¹⁴

3. დაეცვა რუსეთის მოქალაქეები

მესამე არგუმენტი, საკუთარი მოქალაქეების დაცვა, გამოიყენეს გაეროში რუსეთის ელჩმა ბატონმა ჩურკინმა და რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა გაეროს ტრიბუნიდან მოწოდებისას, რომ სწორედ მათი, რუსეთის მოქალაქეების წინააღმდეგ განხორციელებული გენოციდის გამო, რუსეთი იძულებული გახდა, ემოქმედა გაეროს წევრი ქვეყნების მაღალი კონსენსუსით მიღებული პრინციპების „დაცვის ვალდებულებისა“ და „მშვიდობის იძულების“ შესაბამისად, რომელიც იმავდროულად აღიარებულია რუსეთის კონსტიტუციით და მოქმედებას იწყებს იმ შემთხვევაში, როდესაც მისი მოქალაქეები მაღალი რისკის ქვეშ არიან.

დასაწყისშივე ცალსახად უნდა ითქვას, რომ რუსეთ-საქართველოს ომის პირობებში „დაცვის ვალდებულების“ პრინციპის გამოყენება შეუსაბამოა. როგორც გარეტ ევანსი¹⁵ აღნიშნავს, „იმის მიუხედავად, თუ სხვა რა ახსნა ჰქონდა რუსეთს საქართველოში სამხედრო ოპერაციის წარმოებისას, დაცვის ვალდებულების პრინციპი ვერ მოხვდება ლეგიტიმურ არგუმენტთა შორის“.

„დაცვის ვალდებულება“ - ეს არის სუვერენული სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას მოსახლეობა თავისი საზღვრების შიგნით (ხოლო სხვა სახელმწიფოს უფლება აქვს, მას დაეხმაროს). ეს პრინციპი არ გულისხმობს სხვა სახელმწიფოს უფლებას, ინტერვენცია მოახდინოს თავის საზღვრებს მიღმა, უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე, თავისი მოქალაქეების დასაცავად. წარსულში, როდესაც ეს პრინციპი იყო გამოყენებული, სახელმწიფოები ყოველთვის მოქმედებდნენ თავდაცვის რეჟიმში“.¹⁶ ევროკავშირის მისიის დასკვნაში, მიუხედავად იმისა, რომ ასევე კატეგორიულად მინიშნებულია, რომ „არ არსებობს ასეთი მოქმედებების დამშვები სამართლებრივი საფუძვლები“, საკუთარი მოქალაქეების დაცვის ვალდებულების გამოყენების პირობად მითითებულია, რომ სახელმწიფოს მოქმედებები უნდა „შეიზღუდოს და შემოიფარგლოს სამაშველო და ევაკუაციის ღონისძიებებით“. საქართველოს 2008 წლის აგვისტოს ომის შემთხვევაში, იმავე მისიის დასკვნის საფუძველზე, „რუსეთის მოქმედებების უდიდესმა ნაწილმა გადალახა ეს ზღვარი და ფართო მასშტაბიან სამხედრო ოპერაციაში გადაიზარდა საქართველოს ტერიტორიის დიდ ნაწილზე. შესაბამისად, უნდა დავასკვნათ, რომ რუსეთის სამხედრო მოქმედებები სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიის გარეთ წარმოებული იყო საერთაშორისო სამართლის ნორმების დარღვევით“.¹⁷

ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, რომ რუსეთმა ვერც მის მიერ ხშირად გამოყენებული მეორე პრინციპის „მშვიდობის იძულების“ დასაცავად წარმოადგინა ლეგიტიმური არგუმენტები. საერთაშორისო სამართალში ნებისმიერ ჰუმანიტარული ინტერვენციისათვის სავალდებულოა, სახელმწიფოები აკმაყოფილებდნენ, სულ მცირე, ოთხ ძირითად პირობას:

ა. საფრთხე უნდა იყოს სერიოზული;

ბ. მოქმედება უნდა ემსახურებოდეს მხოლოდ პირველადი საფრთხის აღკვეთას;

გ. პასუხი უნდა იყოს პროპორციული;

დ. ინტერვენციით უნდა დადგეს უფრო მეტი პოზიტიური შედეგი, ვიდრე ზიანი, რომელიც დადგა, ან შესაძლებელია დადასტურდეს, რომ დადგებოდა.

თუკი ფაქტებს, რომლებიც აგვისტოს შემდეგ ჩვენ წინაშეა, თითოეულ ამ პრინციპს შევუსაბამებთ, სრულიად ნათელი გახდება, რომ საკუთარი პოზიციების დასაცავად რუსეთმა ვერ შეძლო ვერც ერთი ტესტის ჩაბარება.

ა) საფრთხე უნდა იყოს სერიოზული

საფრთხის სერიოზულობის დასამტკიცებლად საქმე უნდა გვქონდეს გაეროს მიერ აღიარებულ რომელიმე დანაშაულთან, იქნება ეს გენოციდი, ეთნიკური წმენდა თუ სხვა.

მაგალითად, 2008 წლის 9 აგვისტოს გაზეთი „Российская газета“ ქართული აგრესიის მასშტაბების შესახებ წერდა. ცხინვალის განადგურების, ბავშვების დახოცვისა და მრავალი სხვა სისასტიკის შესახებ ინფორმაციის მთავარი წყაროა რუსეთის ფედერაციის სახმელეთო ჯარების გენერალი ვლადიმერ ბოლდირევი, რომელიც ცხინვალიდან იუწყებოდა:

„ამჟამად ცხინვალი მთლიანად დანგრეულია, არ არის წყალი, ელექტროენერგია, ყველაფერი დანგრეულია ბოლო საავადმყოფოს ჩათვლით, მიწასთან არის გასწორებული ყველა საბავშვო ბაღი, დახოცილია ბევრი ბავშვი“.¹⁸

ეს ძალზე სერიოზული ბრალდებებია და მათი დადასტურების შემთხვევაში პრინციპულად სხვა სამართლებრივი გარემო შეიქმნებოდა საქართველოსთან დაკავშირებით. თუმცა შემდგომი კვლევა-ძიება, დღეისათვის არსებული ფოტომასალა, და თავად რუსეთის ხელისუფლების მიერ ომის დასრულების შემდეგ გაკეთებული განცხადებები ამ ფაქტების ნამდვილობას არ ადასტურებს. ამ შემთხვევაშიც, ისე როგორც ეს ხშირად ხდება ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებებში, ტრაგედიის მასშტაბები გაზვიადებულია და, შესაბამისად, პრაქტიკულად შეუძლებელია ზღვარის დადგენა რეალურსა და სასურველს შორის.

საქართველოს მიერ 7 აგვისტოს ცხინვალზე განხორციელებული შეტევით, როგორც არ უნდა გავაანალიზოთ, ვერც ერთი დღემდე ცნობილი ფაქტობრივი მასალისა და მტკიცებულებების შესაბამისად ვერ დასტურდება გაეროს კონვენციებით გათვალისწინებული ვერც ერთი დანაშაული, რომელიც სხვა სახელმწიფოს მხრიდან დაუყოვნებლივ და მასობრივ ინტერვენციას გაამართლებდა.

რადიო „თავისუფლებისათვის“ 2008 წლის 21 აგვისტოს მიცემულ ინტერვიუში საერთაშორისო სამართლის პროფესორი ან-მარი სლაუტერი წერდა:

„რაც უფრო ვშორდებით საქართველოს მიერ ძალის გამოყენებისა და რუსეთის პასუხის საკითხს და რუსეთის მხრიდან „საქართველოსათვის გაკვეთილის ჩატარებამდე“ მივდივართ - რაც სწორედ ის არის რაც მოხდა - ეს არის აგრესია. ეს არის ძალის უკანონო გამოყენება სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიული სუვერენიტეტისა და პოლიტიკური დამოუკი დებლობის წინააღმდეგ, და გაეროს წესდების 24-ე მუხლის დარღვევა.“¹⁹

ბ) მოქმედება უნდა ემსახურებოდეს მხოლოდ პირველადი საფრთხის აღკვეთას

ის, რომ რუსეთის მიზანი, გაეროს პრინციპების შესაბამისად, მხოლოდ მათ მიერ გამოცხადებული პირველადი საფრთხის ლოკალიზაცია არ ყოფილა, ყველაზე ნათლად დადასტურდა ცეცხლის შეწყვეტის ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ, კონფლიქტის ზონის გარეთ მდებარე ტერიტორიების ოკუპაციის გაგრძელებითა და კონფლიქტიდან მნიშვნელოვნად დაშორებული ტერიტორიების დაბომბვით, მათ შორის ქვეყნის დედაქალაქშიც. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია ყველა ის განცხადება რომელიც რუსეთის პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მხრიდან კეთდებოდა ახალი ცივი ომის საფრთხეების, საქართველოს ნატოში ინტეგრაციის არ დაშვებისა და სხვა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების, მაგალითად უკრაინის, წინააღმდეგ. ვინაიდან სწორედ ამ განცხადებებში ნათლად ჩანდა, რომ რეალური მიზანი სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები რუსეთის მოქალაქეების უსაფრთხოების დაცვა კი არა, არამედ ძალის დემონსტრირება და საკუთარი ილუზორული გავლენის სფეროების შენარჩუნება იყო.

ფოთის პორტის დაბომბვა,
2008 წლის 8 აგვისტო.

რუსეთის მიერ კონფლიქტის ზონის გარეთ განხორციელებული აგრესია, ფაქტობრივი დასტურია რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოში ფართომასშტაბიანი ოკუპაციის მცდელობისა და ძალიან შორს დგას სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობის დაცვის მიზნებისაგან. ევროკავში რისფაქტების დამდგენი მისიის დასკვნაშიც სწორედ ოკუპაციაზეა მინიშნება: „რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის ძალები ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების შემდეგაც რამდენიმე დღის განმავლობაში განაგრძობდნენ წინსვლას და დამატებითი ტერიტორიების ოკუპაციას, მათ შორის ახალგორის რაიონისა, რომელიც საქართველოს ადმინისტრირების ქვეშ იყო მუდმივად 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტამდე, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მდებარეობს სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციულ საზღვრებში, რომელიც საბჭოთა პერიოდში განისაზღვრა.“²⁰ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციისა თუ სადამსჯელო მოქმედებების ქრონოლოგია ასე გამოიყურება:

8 აგვისტოს, 09:45 საათის შემდეგ რუსულმა ავიაციამ დაბომბა მთელი რიგი სამოქალაქო და სამხედრო ობიექტები კონფლიქტის ზონის მიღმა საქართველოს ტერი ტორიაზე, რასაც მოჰყვა მსხვერპლი მოსახლეობაში და დაზიანდა ინფრასტრუქტურა,²¹ კერძოდ: