მიუხედავად იმისა, რომ სოციალური უფლებების განმარტებისა და ინტერპრეტირების განსხვავებული გზები არსებობს, წინამდებარე ანგარიშის კონტექსტში სოციალური უფლებები მოიცავს როგორც ინდივიდუალურ საჭიროებებს, ასევე სოციალურ ინტეგრაციას. მაშასადამე, სოციალური უფლებები ეს არის ის პირობები, რომლებიც ჩამოყალიბებულია იურიდიული თუ სხვა ფორმით და რომლებიც აუცილებელია ადამიანთა სოციალური საჭიროებების დაკმაყოფილების და სოციალური ინტეგრაციისა და სოლიდარობის დამკვიდრებისათვის. რაც შეეხება სოციალური უფლებების შინაარსის განსაზღვრას, ანგარიში იყენებს ევროპის სოციალური ქარტიის მიდგომას, მისი თავდაპირველი და შესწორებული ვერსიების მიხედვით, რათა მოახდინოს სოციალური უფლებების სხვადასხვა სფეროების იდენტიფიცირება მოცემული ღონისძიების ფარგლებში. ამრიგად, აქ სოციალური უფლებები განმარტებულია, როგორც უფლებები, რომლებიც შეეხება საცხოვრებელ პირობებს, სოციალურ დაცვას, დასაქმებას, ჯანდაცვასა და განათლებას.

ანგარიშში გამოყენებული მეთოდოლოგია ემყარება დოკუმენტური ინფორმაციის ანალიზს. ანგარიში ემყარება როგორც სათანადო ლიტერატურის ზოგად მიმოხილვას, ისე საცხოვრებელი პირობების ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფის, სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფის, დასაქმებაში ხელშეწყობის უფლებაზე მომუშავე ექსპერტთა კომიტეტის და მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვასა და ჯანდაცვის სამსახურებზე მოთხოვნასთან ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების სპეციალისტთა ჯგუფის ნაშრომებისა და ევროპის საბჭოს ფარგლებში სხვა წყაროებიდან არსებული წერილობითი და სხვა მასალების ანალიზს. ამრიგად, ანგარიშის მთავარი ემპირიული საფუძველი არის უფლებათა ოთხი კომიტეტის მიერ შედგენილი შრომები, გამოცდილებაზე დამყარებული მასალა (მათ შორის პრაქტიკული მაგალითები), შეგროვებული მათ მიერ მუშაობის პროცესში, და ევროპის საბჭოს მხარდაჭერით განხორციელებული სხვა შესაბამისი შრომები.

ევროპა ჰეტეროგენული ზონაა. ევროპის საბჭო ორგანიზებას უწევს ორმოცდაოთხ წევრ სახელმწიფოს¹ შორის თანამშრომლობას. აქ ფართოდ არის გავრცელებული სოციალური და ეკონომიკური თავისებურებები.

ამიტომაც ამ ანგარიშის უმთავრესი ამოცანა მრავალფეროვნების ასახვაა. ნაცვლად იმისა, რომ კონტინენტი დაყოს რეგიონებად ან ქვერეგიონებად, ანგარიში ამტკიცებს, რომ, მიუხედავად ევროპაში სოციალური უფლებების მხრივ განსხვავებული ორიენტირების არსებობისა, არის ბევრი საერთო პრაქტიკაც და ყველაზე უკეთ მათი გამოვლენა და მათზე დაყრდნობა შესაძლებელია სოციალური უფლებების კონცეფციის ფართო და ერთიან ჭრილში განხილვით.

ანგარიში შედგება ხუთი ნაწილისაგან. პირველ თავში ყურადღება გამახვილებულია სოციალურ უფლებებზე, ევროპაში მათი განვითარების ისტორიასა და მათ ადგილზე დღევანდელ მსოფლიოში. მეორე თავში წარმოდგენილია ანგარიშში გამოყენებული ანალიზის სტრუქტურული სქემა. მესამე თავში განხილულია სოციალური ინტეგრაციის ევროპული კომიტეტის მხარდაჭერით განხორციელებული კვლევების შედეგები იმ წინააღმდეგობების შესახებ, რომლებიც აფერხებს სოციალური უფლებების რეალიზაციას და ხელმისაწვდომობას. მეოთხე თავში გადმოცემულია მსჯელობა და დოკუმენტური დასაბუთება იმისა, რაც შეიძლება განისაზღვროს როგორც «სოციალური უფლებების რეალიზაციის საუკეთესო მაგალითები“. კომპლექსური მიდგომის პრინციპების განსაზღვრასთან ერთად, ის ასევე შეიცავს საუკეთესო პრაქტიკულ გამოცდილებას ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნებიდან. მეხუთე და უკანასკნელ თავში ჩამოყალიბებულია პოლიტიკის სახელმძღვანელო პრინციპები, რომლებიც გამომდინარეობს სოციალური უფლებების სხვადასხვა სფეროში არსებული

მდგომარეობის ანალიზიდან.

_______________________

1. ავსტრია, აზერბაიჯანი, ალბანეთი, ანდორა, სომხეთი, ბელგია, ბოსნია და ჰერცეგოვინა, ბულგარეთი, გაერთიანებული სამეფო, გერმანია, დანია, ესპანეთი, ესტონეთი, თურქეთი, ირლანდია, ისლანდია, იტალია, კვიპროსი, ლატვია, ლიტვა, ლიხტენშტეინი, ლუქსემბურგი, მალტა, მოლდოვა, ნიდერლანდები, ნორვეგია, პოლონეთი, პორტუგალია, რუმინეთი, რუსეთის ფედერაცია, საბერძნეთი, სან-მარინო, საფრანგეთი, საქართველო, სლოვაკეთის რესპუბლიკა, სლოვენია, უკრაინა, უნგრეთი, ფინეთი, „ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონია”, შვედეთი, შვეიცარია, ჩეხეთის რესპუბლიკა, ხორვატია.

სოციალური უფლებების ძლიერი მემკვიდრეობა ევროპის სოციალური მოდელის განუყოფელი ნაწილია. ევროპული საზოგადოებების ევოლუციასთან ერთად სოციალური უფლებების დამკვიდრება მოქალაქეობასა და პროგრესთან მჭიდრო კავშირში განიხილებოდა. სახელმწიფოები დათანხმდნენ, მიეცათ ყველა მოქალაქისათვის მინიმალური უფლებები საზოგადოებაში მათი სტატუსის მიუხედავად, რათა ხალხის კეთილდღეობა აღარ ყოფილიყო დამოკიდებული თავის რჩენის მათ შესაძლებლობაზე ან ქველმოქმედებაზე. სოციალური პროგრამები გამიზნული იყო არა მხოლოდ იმისკენ, რომ გაეუმჯობესებინათ ადამიანების ცხოვრების პირობები, არამედ იმისკენ, რომ ჩამოეყალიბებინათ პოლიტიკური საზოგადოება და კოლექტიური იდენტურობის ცნება. ამგვარად, სოციალური უფლებების ეტაპობრივი ექსპანსია ევროპაში ნაციონალური სახელმწიფოს შენების პროექტის ნაწილი იყო.

ევროპაში სოციალური უფლებების ქვაკუთხედად იქცა ორი ძირითადი პრინციპი. პირველი - ეროვნულ დონეზე, სადაც სოციალური განვითარება განპირობებული იყო «საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს“ აღმოცენებით: კეინსის მოდელი დასავლეთში და ცენტრალიზებული წევრი სახელმწიფოები ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში. იქნებოდა ისეეროვნულ კონსტიტუციაში ჩადებული თუ სოციალური უზრუნველყოფით მინიჭებული, სოციალური და ეკონომიკური უფლებების ძირითადი ბირთვი ძალაში შევიდა მეორე მსოფლიო ომამდე და მისი დამთავრების შემდეგ, რამაც გავლენა იქონია ძალთა გადანაწილებაზე, თანამონაწილეობაზე, შემოსავლებსა და ცხოვრების შესაძლებლობებზე. სოციალური და ეკონომიკური უფლებები ევროპის ქვეყნებში, ჩვეულებრივ, მიიღწევა ურთიერთდაკავშირებული სტრატეგიების ერთობლიობით. ბევრი სხვადასხვა ვარიანტის არსებობის მიუხედავად, სოციალური უფლებები, როგორც წესი, ხორციელდება სამ სხვადასხვა პოლიტიკურ პრინციპზე დაყრდნობით. პირველ შემთხვევაში სოციალური უფლებები გაერთიანებულია სოციალური დაზღვევისა და დაბეგვრის პროგრამებში, რომელთა მიზანია შემოსავლების დაცვა, გადანაწილება და სიღარიბის შემცირება. საარსებო მინიმუმი, პენსიები, უმუშევრობის შემწეობები, მშობიარობისა და ოჯახური დახმარებები აქ მთავარი საყრდენია, რომელსაც სხვადასხვა დოზით აფინანსებენ დამქირავებლები, მუშაკები და სახელმწიფო. მეორე ტიპიური საყრდენი, რომელზეც აგებულია სოციალური უფლებების ეროვნული სტრუქტურა, შედგება სოციალური მომსახურების ქსელისაგან. ჯანდაცვა, განათლება და საცხოვრებელი პირობები ძირითადი ელემენტებია, თუმცა ევროპული ქვეყნების უმეტესობა ასევე უზრუნველყოფს გარკვეული სოციალური მომსახურების პაკეტს, რომელიც მიზნად ისახავს ცხოვრების დონის გაუმჯობესებას. ამგვარ საჯარო მომსახურებას აკისრია კიდევ ერთი ფუნქცია, რაც მასში მომუშავეთა დასაქმებას გულისხმობს. წარსულში ასეთი მომსახურების საშუალებით ასევე შესაძლებელი იყო საზოგადოებრივი საკუთრებისა და ძირითად მომსახურებათა კონტროლის განხორციელება, მაგრამ გასულ წლებში მომსახურების დაფინანსებასა და ორგანიზებაში მომხდარმა ცვლილებებმა ბუნდოვანი გახადა განსხვავება «საზოგადოებრივსა“ და «კერძოს“ შორის. და ბოლოს, შრომის ბაზართან დაკავშირებული მარეგულირებელი დადგენილება არის სოციალურ უფლებებზე ორიენტირებული მეორე მნიშვნელოვანი საყრდენი, რომელიც ანიჭებს და იცავს გარკვეულ დასაქმებასთან დაკავშირებულ უფლებებს. აქ ორმაგი აქცენტი კეთდება სამუშაო პირობების კონტროლის დაწესებაზე და დასაქმებაში ადამიანების მონაწილეობის გააქტიურებისკენ მიმართულ ზომებზე.

სოციალური უფლებების მეორე ფუძემდებლური პრინციპი საერთაშორისო დონეზეა, სადაც ევროპის საბჭოს, გაერო-ს, მოგვიანებით კი ევროკავშირის რეზოლუციებსა და რეკომენდაციებში მოცემული სპეციალური მარეგულირებელი ნორმებისა და სამართლებრივი აქტების საფუძველზე ყალიბდება სოციალური უფლებებისა და სოციალური სოლიდარობის საერთაშორისო სტანდარტები და პროცედურები. ევროპის საბჭო განსაკუთრებით დიდ როლს თამაშობს სოციალური განვითარების ხელშეწყობაში და მუშაობს ევროპაში სოციალური სოლიდარობის დამყარებისათვის ხელსაყრელი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური პირობების შექმნაზე. ეს ისტორიული სინამდვილეა და ასე გრძელდება დღესაც. ევროპის საბჭოს კონცეფციაში ყოველთვის გამოკვეთილად ფიგურირებდა სოციალური უფლებები.

როდესაც ევროპის სოციალური ქარტია გაიხსნა ხელმოსაწერად 1961 წელს და ძალაში შევიდა 1965 წელს, ევროპის საბჭომ პირველი ნაბიჯი გადადგა ეკონომიკური და სოციალური უფლებების ყოვლისმომცველი კოდექსის დანერგვისაკენ. ეკომონიკური უფლებები, როგორც ეს განმარტებულია ქარტიაში, გულისხმობს იმ უფლებებს, რომლებიც შეეხება დასაქმებას და შრომის ბაზარს, ხოლო სოციალური უფლებები, უპირველეს ყოვლისა, მოიცავს ჯანდაცვას და სოციალურ უზრუნველყოფას. ქარტია შეიცავს ცხრამეტ დამოუკიდებელ მუხლს, რომელთაგან პირველი ათი ეძღვნება უმეტესწილად დასაქმებას, შრომის ბაზრისა და ინდუსტრიული ურთიერთობების საკითხებს, ხოლო დანარჩენ თავებში უფრო ფართოდ არის განხილული სოციალური უფლებები. ზოგიერთ მუხლს უწოდებენ „ძირითად“¹ მუხლებს და ხელმომწერი მხარეები ვალდებულნი არიან, მიიღონ ამ ძირითადი მუხლების გარკვეული რაოდენობა. შესაბამისობა ქარტიის დებულებებთან ფასდება საერთაშორისო კონტროლის მექანიზმის საშუალებით იმ ანგარიშების საფუძველზე, რომლებსაც წარმოადგენენ სახელმწიფოები, რომელთაც მოახდინეს ქარტიის რატიფიცირება, ორწლიანი ციკლის მონაცვლეობით.² კოლექტიური საჩივრების მექანიზმის დანერგვამ, რომელიც ძალაში შევიდა 1998 წელს, ფიცპატრიკის (2001) სიტყვებით, გადატრიალება მოახდინა ევროპის სოციალური ქარტიის განხორციელების უზრუნველყოფის პროცედურებში. ევროპის პროფესიული კავშირის კონფედერაციას, ევროპის დონის (და, თუ მონაწილე სახელმწიფოები შეთანხმდებიან, ეროვნული დონის) არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და ნაციონალური პროფკავშირების კონფედერაციებს ამჟამად უფლება აქვთ, შეიტანონ საჩივარი პირდაპირ სოციალური უფლებების ევროპულ კომიტეტში.

დასაქმება (მუშაობის უფლება) ქარტიის ცენტრალურ თემად შეიძლება ჩაითვალოს, ვინაიდან უფლებათა თითქმის ნახევარი შეეხება ან გამომდინარეობს ანაზღაურებადი სამუშაოდან. ასეთ უფლებებს შორის არის საარსებო სახსრების გამომუშავების უფლება თავისუფლად არჩეულ პროფესიაში, ასევე სამართლიანი, უსაფრთხო და ჯანმრთელი სამუშაო პირობების, საკმარისი ანაზღაურებისა და სოციალური დაცვის მიღების უფლება.

გარდა ამისა, მუშაკებს ენიჭებათ პოლიტიკური უფლებები, როგორიც არის პროფკავშირში გაერთიანების თავისუფლება მათი ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების დაცვის მიზნით და კოლექტიური ხელშეკრულების დადების უფლება. ევროპის სოციალურ ქარტიაში ასევე დაცულია გარკვეული უფლებები, რომლებიც შეეხება პროფესიონალურ განვითარებას, მათ შორის პროფესიონალური ორიენტაციისა და პროფესიონალური სწავლების მიღების უფლება. უფრო ზოგადი ხასიათის უფლებებს შორის

არის ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, სოციალური დაზღვევის უფლება, სოციალური და სამედიცინო დახმარების უფლება და სახელმწიფოს მიერ გაწეული სოციალური უზრუნველყოფის მომსახურების მიღების უფლება. მუშათა გარდა, დაცვის გარანტიებს მიიღებენ ზოგიერთი სპეციფიკური ჯგუფის წარმომადგებლები, მათ შორის უნარშეზღუდული ადამიანები, დედები, ბავშვები, ასევე მიგრანტი მუშები და მათი ოჯახები.

მიგრანტი მშრომელებისა და მათი ოჯახების სოციალური უფლებების დაცვა ევროპის საბჭოს ერთ-ერთი პრიორიტეტია. ევროპული კონვენცია მიგრანტი მშრომელების იურიდიული სტატუსის შესახებ (1977) არეგულირებს, ერთის მხრივ, მიგრანტი მშრომელების იურიდიულ სტატუსს იმ თვალსაზრისით, რომ მათ ისევე მოექცევიან, როგორც იმ მშრომელებს, რომლებიც ქვეყნის მოქალაქეები არიან, ცხოვრებისა და მუშაობის პირობების ყველა ასპექტში, და, მეორეს მხრივ, მირგანტი მშრომელებისა და მათი ოჯახების სოციალურ წინსვლას. კონვენცია მოითხოვს მიგრანტი მშრომელებისა და ადგილობრივი მშრომელების თანაბარ პირობებში ჩაყენებას შემდეგ სფეროებში: საბინაო საკითხი, განათლება, სოციალური უზრუნველყოფა, სოციალური და სამედიცინო დახმარება. კონვენციის სხვა დებულებები მოითხოვენ თანასწორ დამოკიდებულებას პროფესიონალური სწავლების, დასაქმების სამსახურებით სარგებლობის და შრომითი პირობების საკითხებში. სოციალური უზრუნველყოფის კოორდინირების სფეროში ევროპის საბჭოს სამართლებრივი დოკუმენტების, განსაკუთრებით კი სოციალური უზრუნველყოფის შესახებ ევროპული კონვენციის (1972) მიზანია, დაეხმაროს მიგრანტ მშრომელებსა და მათი ოჯახის წევრებს, მიიღონ სოციალური უზრუნველყოფა. ასეთი დოკუმენტები ითვალისწინებს ეროვნულ ნიადაგზე დისკრიმინაციული პირობების აღმოფხვრას თანასწორობის პრინციპის შემოღებით და იმ შეზღუდვების ნეიტრალიზაციით, რომლებიც დაწესებულია კანონმდებლობის ტერიტორიული მოქმედების არეალის საფუძველზე. გარდა ამისა, ევროპული კონვენცია სოციალური და სამედიცინო დახმარების შესახებ (1953) მიზნად ისახავს უფლებათა გარკვეული ორმხრივი ხასიათის უზრუნველყოფას (როდესაც მონაწილე ქვეყნების მოქალაქეები, რომლებიც კანონიერად იმყოფებიან მეორე მონაწილე მხარის ტერიტორიაზე და არ გააჩნიათ საკმარისი რესურსები, უფლებამოსილნი არიან, მიიღონ სოციალური და სამედიცინო დახმარება იმავე პირობებით, როგორც ადგილობრივმა მოქალაქეებმა).

1996 წელს ევროპის სოციალური ქარტიის შესწორებული ვარიანტი გაიხსნა ხელმოწერისათვის, ხოლო 1999 წელს ძალაში შევიდა. აქ ერთ დოკუმენტშია თავმოყრილი თავდაპირველ სოციალურ ქარტიაში შემავალი უფლებები, მათში შესული ცვლილებებით, და ასევე 1988 წლის დამატებითი ოქმით3 განსაზღვრული უფლებები, და რიგი ახალი უფლებებისა.

შესწორებული ქარტიის მიზანი იყო ცვალებადი სოციალური პირობებისა და ღირებულებების გათვალისწინება და ასახვა. ის ეფუძნება ადამიანთა უფლებების განუყოფლობის პრინციპს და განმეორებით ხაზს უსვამს დისკრიმინაციის აღკვეთის მნიშვნელობას, როგორც ძირითად პრინციპს, კერძოდ კი იმას, რომ უფლებებით სარგებლობა დაცული უნდა იყოს ნებისმიერი მოტივით დისკრიმინაციისგან, როგორიცაა ეთნიკური წარმომავლობა, კანის ფერი, სქესი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებები, ეროვნული თუ სოციალური წარმომავლობა, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ეროვნული უმცირესობის წევრობა, წოდებრივი თუ სხვა სტატუსი. დასაქმებასთან დაკავშირებული უფლებები აქაც გამოკვეთილად ფიგურირებს. 1988 წლის დამატებით ოქმში შესულ უფლებებთან ერთად ისინი მოიცავენ ისეთ უფლებებს, როგორიცაა: დაცვის უფლება დასაქმების შეწყვეტის ან დამსაქმებლის გაკოტრების შემთხვევაში და პიროვნული ღირსების დაცვის უფლება სამსახურში.

მუშათა წარმომადგენლები ასევე დაცულნი არიან მათთვის საზიანო ქმედებებისგან და ეძლევათ უფლება, ჰქონდეთ სათანადო პირობები თავიანთი ფუნქციების განხორციელებისათვის. დასაქმებასთან დაკავშირებული უფლებების გარდა, ევროპის შესწორებული სოციალური ქარტია ასევე ამტკიცებს მოხუცებულთა უფლებას სოციალურ დაცვაზე და ოჯახური მოვალეობების მქონე მშრომელების ან პოტენციური მშრომელების უფლებას დასაქმებაზე დისკრიმინაციის გარეშე, ასევე, რამდენადაც შესაძლებელია, მათ ოჯახურ მოვალეობებსა და სამუშაოს შორის ინტერესთა კონფლიქტის გარეშე. შესწორებულ ქარტიაში დამატებულია ორი ახალი უფლება: სიღარიბისა და სოციალური მარგინალიზაციისგან დაცვის უფლება და საკადრისი საცხოვრებელი პირობების ქონის უფლება მიზანშეწონილ ფასად. ასახავენ რა საზოგადოებაში არსებული რისკების ცვალებად ხასიათს, ეს უფლებები მნიშვნელოვანია ქარტიის ჩარჩოების გაფართოებისა და მისი როლის, როგორც სოციალურ უფლებებთან დაკავშირებული საერთაშორისო სტანდარტის, გაძლიერების თვალსაზრისით.

ქარტიის თავდაპირველ და შესწორებულ ვარიანტებში გამოყენებული მიდგომის შესწავლის შედეგად ბევრი რამ ნათელი გახდა სოციალური უფლებების ხასიათის შესახებ. ქარტიაში აღნიშნული უფლებების ფორმულირება უფრო მეტად გულისხმობს სახელმწიფოების მიერ ნაკისრ ვალდებულებებს, ვიდრე, ვთქვათ, პიროვნების უფლებებს. ამიტომ ქარტია აყალიბებს ინსტიტუციურ და სამართლებრივ ბაზას. მრავალი გაგებით ის წარმოადგენს კეთილსინდისიერი ქცევის ეტალონს, რომელიც შეეხება ძირითადად სოციალურ პოლიტიკასა და სოციალურ უზრუნველყოფას, და განსაზღვრავს ამ პოლიტიკასთან დაკავშირებულ ვალდებულებებს. თუმცა ქარტია არა მხოლოდ აყალიბებს დებულებებს, არამედ მიზნად ისახავს, დააწესოს სტანდარტები და მხარი დაუჭიროს გარკვეულ მეთოდებსა და ფასეულობებს (როგორიც არის კონსულტაციის მიღება, ხოლო სოციალური და საყოფაცხოვრებო მომსახურების უზრუნველყოფის სამსახურების შემთხვევაში - ცალკეული ადამიანებისა და ნებაყოფლობითი თუ სხვა ორგანიზაციების მონაწილეობა). ევროპის სოციალური ქარტიის კონცეფციის შემდგომი მნიშვნელოვანი ასპექტი არის არა მხოლოდ ის, რომ ის უზრუნველყოფს ძირითად სოციალურ უფლებებს სახელმწიფოების მიერ ნაკისრი ვალდებულებების საშუალებით, არამედ ის, რომ იგი იძლევა დროთა განმავლობაში სტანდარტების სრულყოფის საშუალებას. გარდა ამისა, მოქმედებს გადახედვის პროცედურა, როდესაც მთავრობებს უყენებენ მოთხოვნას, რომ პერიოდულად გადასინჯონ, თუ რომელი ახალი ვალდებულებების აღება შეუძლიათ. ამრიგად, პირობათა მიუღებლობა ითვლება დროებით მოვლენად, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ხაზი ესმება უფლებათა დინამიკურ და არა სტატიკურ ხასიათს. ამასთანავე, ქარტია ემყარება არა ცალსახა მოდელს, არამედ საერთო ფასეულობებს. ერთგვაროვნების ნაცვლად მასში უპირატესობა ენიჭება საერთო სტანდარტებისაკენ ჰარმონიული სვლის პრინციპს.

სოციალურ უფლებებზე მუშაობა სხვა ორგანოებშიც მიმდინარეობდა. მაგალითად, გაერო-ს ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი ძალაში შევიდა 1976 წელს, მიუხედავად იმისა, რომ მიღებული იქნა და ხელმოწერისთვის გაიხსნა ათი წლით ადრე. ამ დოკუმენტში დეკლარირებული ზოგიერთი უფლება ემთხვევა ევროპის სოციალურ ქარტიაში განსაზღვრულ უფლებებს, კერძოდ, ეს ეხება დასაქმებასთან დაკავშირებულ უფლებებს.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევა სოციალური უფლებების სფეროში ევროპაში იყო 2000 წელს ევროკავშირის „ძირითადი უფლებების ქარტიის“ ანუ ადამიანთა უფლებათა ქარტიის მიღება (ევროკავშირის საბჭო, 2000წ.). მიდგომა აქაც განსხვავებულია, როგორც ამას გამოყენებული ტერმინი „ძირითადი უფლებები“ გულისხმობს. უფლებები და პრინციპები თავმოყრილია დოკუმენტში, რომელიც ადგენს უფლებებსა და პრინციპებს, რომელთაც პატივი უნდა სცენ ევროკავშირმა და მისმა წევრმა სახელმწიფოებმა თანამეგობრობის კანონის განხორციელებისას. ევროკავშირი მხარს უჭერს ექვს ძირითად ფასეულობას. ესენია: ღირსება, თავისუფლება, თანასწორობა, სოლიდარობა, მოქალაქეთა უფლებები და სამართალი. ადამიანის უფლებათა ქარტიით მინიჭებული უფლებები მჭიდრო კავშირშია ამ პრინციპებთან და ევროკავშირის საბჭოს შეხედულების თანახმად (2001ა) შეიძლება დაჯგუფებული იქნეს ოთხ ძირითად კატეგორიად:

- უფლებები, თავისუფლებები და პროცედურული გარანტიები: აქ განიხილება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები, როგორიც არის თანასწორობისა და პირადი ცხოვრების პატივისცემის პრინციპები; ასევე უფლებები, რომლებიც წარმოდგება საჯარო თავისუფლებებისგან, როგორიც არის პრესის თავისუფლება, სინდისის თავისუფლება და შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება;

ევროკავშირის მოქალაქეებისთვის განკუთვნილი უფლებები: ეს უფლებები, რომლებიც ჩადებულია ევროპის თანამეგობრობის დამფუძნებელ ხელშეკრულებაში, მოიცავს საარჩევნო უფლებებს, ზოგად დიპლომატიურ ხელშეუხებლობას და ასევე ევროპარლამენტისთვის და ევროპის ომბუდსმენისათვის მიმართვის უფლებას;

- ეკონომიკური და სოციალური უფლებები: ამაში შედის დებულებები შრომის კანონმდებლობასთან დაკავშირებით, როგორიც არის პროფკავშირში გაწევრიანების უფლება, გაფიცვის უფლება და მინიმალური ანაზღაურების მიღების უფლება, ასევე სხვა უფლებებიც, როგორიც არის უნარშეზღუდული ადამიანების პროფესიონალური ინტეგრაციის უფლება, ბავშვთა და მოხუცთა უფლებები, ასევე სოციალური კანონმდებლობის დებულებები, როგორიც არის სოციალური დაცვა და ჯანდაცვის უფლება;

- თანამედროვე უფლებები: აქ შედის უფლებები, როგორიც არის პირადი ინფორმაციის დაცულობა და ბიოეთიკასთან დაკავშირებული უფლებები. ქარტია ასევე ცდილობს, გააძლიეროს გამჭვირვალობა და მიუკერძოებლობა საზოგადოებრივ დაწესებულებებში, რისთვისაც ადგენს ადმინისტრაციული დოკუმენტაციის მისაწვდომობის უფლებას და კარგი ადმინისტრირების უფლებას.

შეიძლება ითქვას, რომ უკვე ორმოცი წელია, რაც სოციალური უფლებები ევროპული წყობის ნაწილია. ამაში წამყვანი როლი ევროპის საბჭომ ითამაშა. თუ შედარებითი კუთხით შევხედავთ, ევროპას სოციალური უფლებების ძლიერი მოდელი აქვს. ამასთან, სოციალური უფლებების ევროპულ მოდელში ეროვნული და საერთაშორისო მოვლენები და სტანდარტები ურთიერთგადაჯაჭვულნი და ურთიერთდამოკიდებულნი არიან. დღევანდელი მზარდი გლობალიზაციის ეპოქაში მნიშვნელოვანია, გავიხსენოთ ის, თუ რა როლი ითამაშეს ევროპის ქვეყნებმა, ერთად და ცალ-ცალკე, სოციალური უფლებების თეორიის განვითარებისთვის ბრძოლაში.

1. ესენია მუშაობის უფლება, ორგანიზაციის შექმნის უფლება, კოლექტიური ხელშეკრულების დადების უფლება, სოციალური უზრუნველყოფის მიღების უფლება, სოციალური და სამედიცინო დახმარების მიღების უფლება, ოჯახის უფლება სოციალურ, იურიდიულ და ეკონომიკურ უზრუნველყოფაზე, მიგრანტი მუშებისა და მათი ოჯახებისათვის დაცვის და დახმარების უფლება.

2. ძირითადი მუხლები განიხილება ყოველ ციკლში, ხოლო სხვა მუხლები - ყოველ მეორე ციკლში.

3. აქ მოცემულია შემდეგი უფლებები: თანაბარი შესაძლებლობები და თანაბარი მოპყრობა დასაქმების და პროფესიის საკითხებში სქესის საფუძველზე დისკრიმინაციის გარეშე, ინფორმაციის და კონსულტაციის მიღების უფლება, სამუშაო პირობებისა და სამუშაო გარემოს არჩევასა და გაუმჯობესებაში მონაწილეობის მიღების უფლება და მოხუცებულთა უფლება სოციალურ დაცვაზე.

ევროპული საზოგადოება სწრაფად იცვლება. ამ ფონზე წინამდებარე თავში ყურადღება ეთმობა იმას, თუ როგორ ვითარდებოდა სოციალური უფლებები ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური პროგრესის პარალელურად. გასული ორი ათწლეული ალბათ ყველაზე რთული პერიოდი იყო სოციალური პოლიტიკისა და სოციალური უფლებებისათვის. ამ პერიოდში განვითარებული მოვლენები ბევრ შეკითხვას ბადებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად შეეფერება სოციალური უფლებების ძლიერი მოდელი დღევანდელ ეკონომიკასა და საზოგადოებას. ომის შემდგომი ევროპის „საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფო“, რომელიც ჩაფიქრებული იყო წარმოებაზე ორიენტირებული საზოგადოებისათვის, განიხილავდა უმუშევრობას, როგორც დროებით მოვლენას (ბელანდი და ჰანსენი, 2000:56) და ვარაუდობდა, რომ ქალებისა და ბავშვების რჩენა ყველაზე უკეთ ოჯახში შეიძლებოდა. ეს სიტუაცია დღეს უკვე აღარ არსებობს და თანამედროვე სოციალურ სფეროში გადაწყვეტილების მიმღები პირების წინაშე სავსებით განსხვავებული სურათია. მოვლენები ისე განვითარდა, რომ ხელისუფლების მიერ განხორციელებულ სოციალური უზრუნველყოფის ღონისძიებებს საფრთხე შეექმნა როგორც სახელმწიფო, ისე ადგილობრივ დონეებზე და კითხვის ქვეშ დადგა ის, თუ რამდენად არის სოციალური მოქალაქეობა სასურველი ან აუცილებელი. ცვლილებებს გარკვეულ ფაქტორთა ერთობლიობა განაპირობებს. ამაში შედის გლობალიზაცია, განსაკუთრებით იმ ეკონომიკური სისტემებისა და სოციალური ფასეულობების თვალსაზრისით, რომლებსაც ის უშუალოდ ეხება, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში განვითარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური მოვლენები, სოციალური დაცვის ფუნქციის შეცვლილი ინტერპრეტაცია და ცვალებადი შეხედულებები სახელმწიფოს როლის და სახელმწიფოს, ინდივიდუუმსა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობის მიმართ. თითოეული მოკლედ იქნება განხილული.

მართალია, არსებობს განსხვავებული შეხედულებები იმასთან დაკავშირებით, თუ რა ფენომენია გლობალიზაცია, ეს, თავისი არსით, არის პროცესი, რომელიც იწვევს გაძლიერებულ ეკონომიკურ კონკურენციას მსოფლიოში, სადაც ტექნოლოგია სწრაფად ვითარდება და სადაც საზღვრები აღარ მოქმედებს ისე, როგორც ადრე, რომ შეაჩეროს არასასურველი მოვლენები და ზეგავლენები. გაზრდილ საერთაშორისო კონკურენციას (მათ შორის სხვადასვა სოციალურ მოდელებს შორის) თან სდევს კიდევ უფრო ძლიერი კონკურენცია ქვეყნების შიგნით და ასევე რეგიონებს შორის. უფრო მოქნილი სისტემების სტიმულირება ხდება არა მარტო ეროვნული ეკონომიკისათვის, არამედ ადგილობრივ დონეზე და ინდივიდუუმის და ოჯახის დონეზეც კი. იმ იდეოლოგიური კლიმატის ფონზე, რომელიც თან სდევს გლობალიზაციას, უპირატესობა ეკონომიკურ პრობლემებს ეძლევა, რის შედეგადაც ეკონომიკის საჭიროებებს, ჩვეულებრივ, პრიორიტეტი ენიჭება საზოგადოების საჭიროებებთან შედარებით. შეხედულებები გლობალიზაციის თემაზე ძალზე მრავალფეროვანია, მაგრამ გარკვეული დასკვნის გაკეთება შეიძლება, თუ ვიტყვით, რომ გლობალიზაცია შეიცავს რისკებს, შესაძლებლობებსა და გამოწვევებს. გლობალიზაციის ეკონომიკური უპირატესობების და იმის მიუხედავად, რომ ის ერთგვარი ძრავის ფუნქციას ასრულებს ეკონომიკისა და დასაქმების ზრდაში, არსებობს მღელვარების მიზეზი იმასთან დაკავშირებით, თუ რა მნიშვნელობა აქვს გლობალიზაციას სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობისათვის.

გლობალიზაცია ყურადღების ცენტრში აქცევს სოციალური დაზღვევის დაფინანსების ხარჯებს და შეიძლება ასოცირებული იყოს იმ ზეწოლასთან, რომელიც ასუსტებს სოციალური დაცვის დადგენილ უფლებას. იმის გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფოები გრძნობენ მოქნილობის აუცილებლობას რისკებზე რეაგირების დროს და სულ უფრო მეტ ზეწოლას განიცდიან ხელფასების, ხარჯებისა და კონკურენტულობის მხრივ, სოციალური უფლებები შეიძლება წარმოგვიდგეს უარყოფით ჭრილში, როგორც არასავალდებულო ზედმეტი რამ ან ასოცირებული დიდ დანახარჯებთან. ასეთი შეხედულებები ზოგ ქვეყანაში უფრო მეტად დამკვიდრდა, ვიდრე სხვებში. აქედან გამომდინარე, გლობალიზაციის შედეგები გარკვეულწილად დამოკიდებულია იმაზე, თუ რას ფიქრობენ და როგორ რეაგირებენ მასზე ქვეყნის დონეზე. თუმცა, მთლიანად ნეგატიური სურათის დახატვის ნაცვლად, უნდა აღინიშნოს, რომ გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა სოციალური დაცვის მიმართულებით, რათა განეიტრალებულიყო გლობალიზაციასთან დაკავშირებული უარყოფითი მოვლენები. პილინგერი (2001:7) მიუთითებს ზოგად ტენდენციაზე უფრო ინდივიდუალური უფლებების მიმართულებით, რაც ხასიათდება უნივერსალური მომსახურებიდან უფრო სელექციური მომსახურებებისაკენ გადასვლით, რომლებიც მრავალმხრივ პრობლემებს უფრო კოორდინირებული მეთოდებით ებრძვიან. თუმცა მართალია, გლობალიზაცია იძლევა მეტი მოქნილობის საშუალებას, ის ასევე შეიძლება მჭიდროდ დაუკავშირდეს მარგინალიზაციის ახალ ფორმებს.

სავარაუდოდ, ისინი, ვინც უკვე კარგად მომზადებულნი არიან, უფრო ადვილად შეძლებენ გამოიყენონ გლობალიზაციის მიერ შემოთავაზებული შესაძლებლობები. ამის გათვალისწინებით, თითოეულ ადამიანს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, გამოიყენოს ახალი ტექნოლოგიები და მასმედია, ისევე, როგორც მუდმივი სწავლების შანსი. ზოგადად, გლობალიზაციასთან დაკავშირებით არსებობს სამი აღსანიშნავი მომენტი. პირველი არის ის, რომ არ არის სწორი მისი განხილვა ერთგანზომილებიან ანუ ჰომოგენურ ჭრილში; მისი გამოვლინებები და შედეგები სხვადასხვა ადგილას სხვადასხვაგვარია. მეორე, გამოხმაურებას გლობალიზაციის პროცესზე, იქნება ეს ზესახელმწიფოებრივი ორგანოების, სახელმწიფოების, რეგიონების თუ ქვეყნების მხრიდან, არსებითი მნიშვნელობა აქვს მისი ზეგავლენებისა და მოსალოდნელი შედეგების განსაზღვრისათვის. ხოლო მესამე არის ის, რომ გლობალიზაციის პროცესის დაწყების შემდეგ გაიზარდა როგორც ევროპის ფარგლებში რეგიონული განსხვავებებისა და შეუსაბამობების ხარისხი, ისე მათი ზრდის ტემპიც.

ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში გაბატონებული სახელმწიფოების დამხობამ ასევე მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სოციალური უფლებების განვითარებაში. ამის შედეგად ასეთი ქვეყნები აღმოჩნდნენ რთულ გარდამავალ პროცესში, ხოლო უფრო ფართო ევროპულ დონეზე გაძლიერდა შიში ცენტრალიზებული სახელმწიფო სამართლის ნორმის საფრთხეების წინაშე, განსაკუთრებით ბაზარსა და ინდივიდუალურ ავტონომიაზე სავარაუდო ნეგატიური ზემოქმედების თვალსაზრისით. ამასთან დაკავშირებული ფაქტორი, რომელსაც შეეძლო საფრთხე შეექმნა სოციალური უფლებების სისტემის ლეგიტიმურობისათვის ევროპაში, არის ქვეყნებს შორის და მათ შიგნით რეგიონული განსხვავებების ზრდა. როდესაც ხდება კონტინენტზე მდებარე ქვეყნების შედარება, შეუსაბამობები ძალზე თვალშისაცემია. ეკონომიკური და პოლიტიკური წყობის და ფასეულობების ცვლის შედეგებს უზარმაზარი ზეგავლენა აქვთ, განსაკუთრებით ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში. მაშინ, როდესაც პოლიტიკურმა მოვლენებმა მთავარი როლი ითამაშეს ამ ქვეყნებში ყოფილი სისტემების მშენებლობასა და დანგრევაში, მათი რეკონსტრუქციისას, როგორც ჩანს, პირველ პლანზე წამოიწია ეკონომიკასთან დაკავშირებულმა საკითხებმა და ინტერესებმა (დეკონი 2000). ყველა მაჩვენებელი მიუთითებს იმაზე, რომ რეფორმამ მოითხოვა ძალიან დიდი სოციალური და ეკონომიკური დანახარჯები (მსოფლიო ბანკი 1996; მილანოვიჩი 1998; სტენდინგი 1998; გაერო 1998). მზარდმა განსხვავებებმა და უთანასწორობამ შეიძლება გაართულოს სოციალური უფლებების კონცეფციის განხორციელება და დაკანონება.

სოციალურ უფლებებზე სხვა პოლიტიკურმა ცვლილებებმაც იქონიეს ზეგავლენა. ქვეყნებში და ქვეყნებს შორის პოლიტიკის ფორმირება სულ უფრო მეტად არის განპირობებული უთანხმოების და/ან აღიარების პოლიტიკით (ფილიპსი 1999). მზარდი ინდივიდუალიზმის კონტექსტში სახელმწიფოებს აღელვებთ ის აუცილებლობა, რომ უნდა აღიარონ, ერთის მხრივ, განსხვავებები სხვადასხვა ჯგუფებს შორის (სქესის, ეთნიკური წარმომავლობის, ეროვნების, ენისა და კულტურის საფუძველზე), ხოლო, მეორეს მხრივ, ადამიანების კუთვნილება ამა თუ იმ ჯგუფისადმი. ამ თვალსაზრისით საკითხი დგება ადამიანებსა და ჯგუფებს შორის პოლიტიკური თანასწორობის მნიშვნელობაზე. ამასთან დაკავშირებით გამოწვევას აყენებს ნაციონალიზმის ზრდა, რაც, მისი ყველაზე ექსკლუზიური და აგრესიული ვერსიებით, შეიძლება დაუპირისპირდეს უნივერსალურობის პრინციპს, რომელიც ხაზს უსვამს უფლებებზე დამყარებულ მიდგომას. როგორც ეკონომიკური და პოლიტიკური ტრანსფორმაციები, ასევე ფასეულობათა ცვლილება ზემოქმედებას ახდენს სოციალურ უფლებებზე.

ეჭვის ქვეშ დგება საზოგადოებრივი მომსახურების ტრადიციული იდეოლოგია, განსაკუთრებით დერეგულაციის შედეგად. ეს მოვლენაც ასევე შეიცავს რისკებსა და შესაძლებლობებს. არჩევანი განიხილება, როგორც მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი კეთილდღეობა, რომლის საშუალებითაც იქმნება მოთხოვნა ისეთ მომსახურებაზე, რომელიც მეტად აკმაყოფილებს მომხმარებელთა საჭიროებებს. ასევე შეიძლება გაჩნდეს არასამთავრობო და სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისათვის კომპეტენციის გაზრდის შესაძლებლობა. მაგრამ ერთ-ერთი ძირითადი რისკი არჩევანის პირობებში არის ის, რომ შეიძლება სოციალურად დაუცველი ფენებისთვის გაძნელდეს მომსახურებისა და შემწეობების მიღება. არის ასევე საშიშროება, რომ შეიცვალოს საზოგადოებრივი აზრი და მხარდაჭერა სოციალური უფლებების მიმართ, როდესაც პირადი ინტერესის ან სხვა მიზეზების გამო საზოგადოების ზოგიერთ ნაწილს აღარ სურს გადაიხადოს გადასახადები, რომლებიც საჭიროა სოციალური შეღავათებისა და უფლებების სრული პაკეტისათვის.

ზოგადად რომ ვთქვათ, გლობალიზაცია, ცენტრალიზებული სახელმწიფოების დამხობა ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში და ცვალებადი პოლიტიკური კურსი და ფასეულობები არის ის, რამაც გამოიწვია სოლიდარობისა და სოციალური თანამშრომლობის არსებული ბაზის გადასინჯვის აუცილებლობა. ამიტომ უეჭველია, რომ ის ფონი, რამაც ხელი შეუწყო სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური უფლებების განზოგადებას ევროპაში, იცვლება. თუმცა ეს არ უნდა იქნეს გაგებული ისე, თითქოს დამოკიდებულება სოციალური უფლებების მიმართ ევროპაში შესუსტდა. სინამდვილეში განხორციელებული რეფორმები ცხადყოფს, რომ ევროპული ქვეყნების უმეტესობა არ ამბობს უარს თავის ვალდებულებებზე სოციალური უფლებების მიმართ. არ ნიშნავს იმის უარყოფას, რომ გადაიგდა ნაბიჯები შეღავათებისა და მომსახურებების დაგეგმვის გაძლიერებისაკენ, ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის გაზრდისა და საჯარო სექტორიდან რისკების კერძო და საბაზრო სექტორებში გადანაცვლებისაკენ. მიუხედავად ამისა, როგორც აღმოჩნდა, სოციალური ნორმები და უფლებები საკმაოდ მოქნილია. წინამდებარე ანგარიში არ იძლევა დეტალური მსჯელობის საშუალებას, მაგრამ, როგორც აღნიშნავენ ფერერა და როდსი (2000:258) და სხვები¹, არსებობს საფუძველი იმისა, რომ ვივარაუდოთ, რომ ცვლილებებზე გლობალიზაციისა და სხვა ძალების საერთო ზემოქმედების შეფასება შეიძლება გადაჭარბებული ყოფილიყო. მაშინ, როდესაც სადავო არ არის ის ფაქტი, რომ ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებმა ძირეული ცვლილებები განიცადეს, ისინი მოძრაობენ საერთო მიმართულებით სოციალურ უფლებებზე ორიენტირებული სისტემისაკენ და არა სხვა მიმართულებით. ჭეშმარიტად, სოციალური უფლებები ხელახლა მკვიდრდება, როგორც საბაზრო ეკონომიკის აუცილებელი კომპონენტი. საერთო ჯამში, სოციალური უფლებები არის თანამედროვე ევროპული საზოგადოების გამოკვეთილი ორიენტირი.

____________________

1. იხ., მაგალითად, ბორჩერტი (1995), დალი (1997) და საკესი, პალიერი და პრიორი (2001).

ამ თავში ჩვენ შევეხებით სოციალური უფლებების აქტუალურობის საკითხს თანამედროვე მსოფლიოში და იმას, საჭიროა თუ არა სოციალური უფლებების კონცეფციაში ცვლილებების შეტანა დღევანდელი ევროპის სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური რეალობის შესაბამისად. იმის გათვალისწინებით, რომ ახლა უფრო მეტი კითხვა ისმის, ვიდრე წარსულში, ევროპული სოციალური მოდელის სოციალური უფლებების საფუძვლებთან დაკავშირებით, უნდა აღინიშნოს სოციალური უფლებების მუდმივი აქტუალურობა „გამრავლება-გაყოფისა“ და გლობალიზაციის ეპოქაში.

არსებობს მხოლოდ ორი არგუმენტი იმის დასამტკიცებლად, რომ სოციალური უფლებები აღარ არის აქტუალური. პირველი არგუმენტი სოციალური უფლებების აქტუალურობის საწინააღმდეგოდ ყურადღებას ამახვილებს სოლიდარისტული ღირებულებების შესაძლო ცვლილებაზე (ადამიანებსა და სახელმწიფოებს შორის). თუ ის ძირითადი ღირებულებები, რომლებიც საფუძვლად უდევს სოციალურ უფლებებს, აღარ სარგებლობს ფართო მხარდაჭერით, საფრთხის ქვეშ დგება სოციალური უფლებების კანონიერება. ამ თვალსაზრისით სათანადოდ უნდა იქნეს შეფასებული სოციალური უფლებების პოლიტიკური მნიშვნელობა. იმის გამო, რომ მათ პრეტენზია აქვთ რესურსებზე, ეს უფლებები სერიოზულ გამოცდას უყენებენ იმ მოსაზრებას, რომ მოქალაქეობა არის ძირითადად პოლიტიკური და სამოქალაქო სტატუსის საკითხი (პლანტი 1992:16). სოციალური უფლებების მიზანია, მოქალაქის სტატუსს მიეცეს მატერიალური საფუძველი. თ. მარშალი (1965) განმარტავდა მათ, როგორც ერთობლიობას ისეთი უფლებებისა, როგორიც არის მცირედი ეკონომიკური კეთილდღეობისა და უზრუნველყოფის უფლება, სოციალური მემკვიდრეობის სრულად განაწილების უფლება და უფლება იცხოვრო, როგორც ცივილიზებულმა ადამიანმა მოცემულ საზოგადოებაში მიღებული სტანდარტების შესაბამისად. როგორც პლანტი აღნიშნავს, სოციალური უფლებები ნიშნავს იმას, რომ მოქალაქეთა ვალდებულებები არ წყდება ურთიერთჩაურევლობის პრინციპზე; აქ იგულისხმება პოზიტიური ვალდებულებები, რომ უზრუნველყოფილი იყოს რესურსები საერთო, კოლექტიური კეთილდღეობისათვის. არ არსებობს საფუძველი იმისა, რომ ვივარაუდოთ, რომ სოლიდარისტულ ღირებულებებში მოხდა სერიოზული რეგრესი. რეალურად, მოსახლეობა დღევანდელ ევროპაში მხარს უჭერს იმას, რასაც შეიძლება ეწოდოს ტრადიციული ღირებულებები და პრინციპები - როგორიც არის ნდობა, ერთობა და სოლიდარობა (ევროკომისია 2001).

სოციალური უფლებების საწინააღმდეგო მეორე არგუმენტი არის ის, რომ შეიცვალა ძირითადი საჭიროებების ხასიათი. ეს განაცხადიც ასევე საფუძველს მოკლებულია. სინამდვილეში, დაცვის საჭიროება, როდესაც საქმე ეხება დასაქმებას, ჯანმრთელობას, საცხოვრებელ პირობებს, შემოსავალს, სოციალურ უზრუნველყოფას და განათლებას, ისეთი ძლიერია, როგორც არასდროს. ანუ ახალმა საჭიროებებმა თუ უფლებებმა ვერ შეცვალა ძირითადი სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული საჭიროებები, რამაც, პირველ რიგში, გამოიწვია სოციალური უფლებების რეგლამენტირება. ყოველ შემთხვევაში, უნდა ვისაუბროთ სხვადასხვა დარგში ექსპანსიაზე, რაც უნდა ჩაითვალოს ძირითად საჭიროებებად. დავაკვირდეთ დღევანდელ ტექნოლოგიურ და ინტელექტუალურ საზოგადოებას და იმას, თუ რა ადვილად ჩამორჩებიან ადამიანები მოვლენებს, თუ ისინი არ არიან დაკავშირებულნი მასმედიასთან და ახალ ტექნოლოგიებთან. ცოდნის გამუდმებულ მიღებას სასიცოცხლო მნიშვნელობა ენიჭება დღევანდელ ცვალებად გარემოში. სოციალური უფლებების ახალი კატეგორიების ჩამოყალიბების აუცილებლობა აღიარებულია ევროკავშირის მიერ უკანასკნელ ხანს მიღებულ ძირითად უფლებათა ქარტიაში. როგორც ზემოთ აღინიშნა, მასში მოხსენიებულია თანამედროვე უფლებები როგორც ბიოეთიკის, ისე პირადი ინფორმაციის დაცულობის თვალსაზრისით.

კითხვა, საჭიროა თუ არა, ვისაუბროთ ახალი სოციალური უფლებების შესახებ, აქტუალური და მნიშვნელოვანია. იმ უფლებებს შორის, რომლებიც წამოიჭრება ამასთან დაკავშირებით, არის კულტურული უფლებები, გლობალური და ეკოლოგიური მოქალაქეობრივი უფლებები და ბავშვთა უფლებები.¹ კულტურულ უფლებებზე მსჯელობისას დგება მნიშვნელოვანი საკითხები კულტურულ ფასეულობებში განსხვავებების პატივისცემის შესახებ, ასევე იმის აღიარების შესახებ, რომ ქვეყნის შიგნით ჯგუფებსა და ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ თავიანთი კულტურული თვითმყოფადობის და ამ თვითმყოფადობისა და კულტურის შენარჩუნებისა და განვითარების უფლება. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ორი სამართლებრივი აქტის - ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო კონვენციისა და რეგიონული ენების ან უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის ამოქმედება 1998 წელს იმით, რომ მათ საშუალება მისცეს იმ უმცირესობებს, რომლებსაც შეეხებათ ეს დოკუმენტები, მოითხოვონ თავიანთი სოციალური უფლებები. გლობალური და ეკოლოგიური მოქალაქეობრივი უფლებები შეიცავენ ისეთი სოციალური წყობის უფლებას, რომელშიც მოქმედებს გარემოს დაცვა და აღიარებულია ადამიანთა უფლება, მიიღონ ინფორმაცია და რესურსები, რომლებიც საშუალებას მისცემს მათ, წინ აღუდგნენ ეკოლოგიურ დეგრადაციას. რაც შეეხება ბავშვთა უფლებებს, შეთანხმებული ზომები იქნა მიღებული გასულ ათწლეულში, რათა ბავშვებისთვის მიენიჭებინათ ძირითადი უფლებები და ასევე ეკონომიკური და სოციალური უფლებები.

მაგალითად, 1989 წლის გაერო-ს ბავშვის უფლებათა კონვენცია ანიჭებს ბავშვებს მთელ რიგ უფლებებს, მათ შორის უფლებებს, რომლებიც იმ დროს ახალი იყო, როგორიც არის არსებობის, დაცვის და განვითარების უფლება, ასევე მონაწილეობის უფლება. ბავშვის უფლებათა ევროპული კონვენცია (1996), რომელიც არც ისე დიდი ხანია, რაც ძალაში შევიდა, მიზნად ისახავს ბავშვთა ინტერესებისა და უფლებების დაცვას. ის შეიცავს გარკვეულ პროცედურულ ზომებს, რომლებიც განზრახულია იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იყოს ბავშვთა უფლებების პატივისცემა, და აყალიბებს მუდმივმოქმედ კომისიას, რომელიც იმუშავებს კონვენციასთან დაკავშირებულ საკითხებზე. ბავშვებს შეუძლიათ ისარგებლონ თავიანთი უფლებებით - მაგალითად, იყვნენ ინფორმირებულები და გამოხატონ თავიანთი შეხედულებები - დამოუკიდებლად ან სხვა პირებისა თუ ორგანოების მეშვეობით. გარდა ამისა, ეს ახალი ევროპული სამართლებრივი აქტი დაეხმარება სახელმწიფოებს გაერო-ს ბავშვის უფლებათა კონვენციის განხორციელებაში.

ალბათ უდავოა, რომ დღეს ჩვენ ვერ ვიარსებებთ უფლებათა ჩაკეტილი კატეგორიების პირობებში. მაგალითად, ძლიერი არგუმენტაცია შეიძლება იქნეს მოყვანილი განვითარებისა და პროგრესის, როგორც ადამიანის ძირითადი საჭიროებების, სასარგებლოდ ისეთ საზოგადოებაში, როგორიც დღეს ყალიბდება. ადაპტაციისა და ცვლილების უნარი ძალიან მნიშვნელოვანია ისეთ სამყაროში, სადაც ცოდნას სწრაფად გასდის ვადა და სადაც ხდება განათლების, ინოვაციისა და რისკიანობის სტიმულირება. ამ მხრივ უდიდესი მნიშვნელობა აქვს განათლებისა და სწავლის ხელმისაწვდომობას მეტ-ნაკლებად მუდმივ ბაზაზე. ფაქტობრივად იმის მტკიცებაც კი შეიძლება, რომ ცოდნასა და ტექნოლოგიასთან დაკავშირებული განათლება და განვითარება აუცილებელია მარგინალიზაციის და გარიყულობის ზრდის შეჩერებისათვის. ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს წინსვლისა და განვითარების უფლება, იქნება ეს შემეცნებით, სოციალურ, კულტურულ თუ ემოციურ დონეზე.

სოციალური უფლებების სასარგებლოდ ისიც უნდა აღინიშნოს, თუ რა დანახარჯებთან არის დაკავშირებული უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომის განუხორციელებლობა. სიღარიბისა და სოციალური გარიყულობის აღმნიშვნელი ციფრები ძლიერი არგუმენტია იმის დასამტკიცებლად, რომ ხალხს არა აქვს საშუალება, მოიპოვოს სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა. ევროკავშირის წევრ ქვეყნებზე უახლესი ინფორმაციის თანახმად, ევროკავშირის მოსახლეობის 18% ცხოვრობდა სიღარიბეში² 1997 წელს და ადამიანთა იგივე რაოდენობა (17%) მრავალმხრივ არახელსაყრელ პირობებში იყო ფინანსური მდგომარეობის, ელემენტარული საჭიროებებისა და საცხოვრებელი პირობების თვალსაზრისით (ევროკავშირის საბჭო 2001ბ:16). პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში სიღარიბის შესახებ არსებული მონაცემების მიხედვით, ცენტრალური ევროპის ქვეყნებში მოსახლეობის 9%-დან 45%-მდე ითვლებოდა ღარიბად 2000 წელს (რუმინეთი - 45%; პოლონეთი - 18%; უნგრეთი - 9%), როდესაც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ზოგიერთ ქვეყანაში³ ეს ციფრი 40%-დან 75%-ს აღწევდა (http://www.odci.gov ). ყოველივე ეს შეიძლება გამოყენებული იქნეს არგუმენტად ევროპაში სოციალური უფლებების გავრცელების სტიმულირებისა და პოლიტიკური ნებისა და პოტენციალის გაძლიერების მიზნით, რომ მოხდეს რესურსების მობილიზება სოციალური საკითხების მოსაგვარებლად უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომის საფუძველზე.

ამ მხრივ აქტუალუარია სიღარიბისა და სოციალური მარგინალიზაციის კუთხით ევროკავშირის მიერ აღებული კურსის ბოლო მიღწევები. სოციალური ინტეგრაციის პროცესი, როგორც ცნობილია, 2000 წლის დეკემბერში, ნიცის ევროპულ საბჭოზე, დაიწყო. ის ემყარება ოთხ ფართომასშტაბიან ამოცანას. პირველი ამოცანაა ხალხის დასაქმებისა და მუშაობისთვის აუცილებელი რესურსების, უფლებების, საქონლისა და მომსახურების საყოველთაო მისაწვდომობის ხელშეწყობა. მეორე ამოცანაა სოციალური მარგინალიზაციის რისკის თავიდან აცილება, ხოლო მესამე - ყველაზე უმწეო ჯგუფებისთვის დახმარების გაწევა. ამასთან დაკავშირებით სტრატეგია საგანგებოდ მიუთითებს იმის საჭიროებას, რომ „გარანტირებული იქნეს, რომ ყველა ადამიანს ჰქონდეს აუცილებელი რესურსები, რათა იცხოვროს ადამიანის ღირსების შესაბამისად.“ და ბოლოს, სტრატეგია მიზნად ისახავს, გააერთიანოს ეგრეთ წოდებული „შესაბამისი მოქმედი პირები“. აქ იგულისხმება ის ორგანოები, ჯგუფები და ადამიანები, რომლებიც აქტიურად არიან ჩაბმულნი ამ სფეროში კანონების შემუშავებაში ან საზოგადოებრივ თუ სხვა სახის საქმიანობაში; სტრატეგია საშუალებას აძლევს მათ, გადაჭრან მათ წინაშე მდგარი სხვადასხვა პრობლემა. პოტენციურ მონაწილეებად არიან დასახელებული ის ადამიანებიც, რომლებიც თავად არიან ღარიბნი ან გარიყულნი. სოციალური ინტეგრაციის პროცესი შედგება ორი ნაწილისგან. პირველი არის კომისიისათვის წევრი სახელმწიფოების მიერ ეროვნული სამოქმედო გეგმების წარდგენა (NAPs/incl)⁴ და მათი შეფასება კომისიისა და ევროპული საბჭოს მიერ. სოციალური ინტეგრაციის პროცესის მეორე ნაწილი შედგება მრავალეროვნული სამოქმედო პროგრამისაგან, რომელიც შეიქმნა წევრ ქვეყნებს შორის სოციალური გარიყულობის წინააღმდეგ ბრძოლაში თანამშრომლობის გაღრმავების მიზნით. ამ ხუთწლიან პროგრამას, რომელიც 2002 წლის იანვარში დაიწყო, გამოყოფილი აქვს ბიუჯეტი 75 მილიონი ევროს ოდენობით და იგი უზრუნველყოფს წევრ ქვეყნებში და ქვეყნებს შორის ღონისძიებების დაფინანსებას.

გარდა ამისა, ხაზი უნდა გაესვას უფლებების გამოუყენებლობის მიდგომის ადამიანურ დანახარჯებს. ყველა ის ცვლილება, რომელიც აქამდე იქნა განხილული, ზემოქმედებას ახდენს ადამიანებზე, ოჯახებსა და თემებზე, ისევე, როგორც მთლიანად საზოგადოებებზე. ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ დაუცველ ფენებს ყველაზე ძვირად უჯდებათ ადაპტაცია და ცვლილებები. ამ დანახარჯებში შედის დაკარგული შესაძლებლობების გათვლა, იქნება ეს დაკავშირებული ადამიანების პირად განვითარებასა და კეთილდღეობასთან თუ თავიანთი საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის სარგებლობის მოტანის შანსთან. ამიტომ სოციალური დაცვის ქსელები აუცილებელია, თუკი განვითარების ხარჯები უნდა შემცირდეს იქამდე, სადაც ყველაზე ადვილად მოხდება მათი დაკმაყოფილება. ასეთი ქსელები კიდევ ერთ მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებენ იმ მხრივ, რომ მათი უპირატესობაა, მისცენ ადამიანებს რისკის გაწევის საშუალება.

და ბოლოს, ჩვენ შეგვიძლია განვიხილოთ სოციალური უფლებების გაფართოება, რასაც ადგილი ჰქონდა ევროპაში ევროპის საბჭოსა და ევროკავშირის მხარდაჭერით, როგორც უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომის მზარდი მნიშვნელობის დასაბუთება. ევროკავშირის მიდგომის თავისებურება ამჟამად ის არის, რომ ხაზი გაუსვას სოციალურ პოლიტიკას, როგორც ფაქტორს წარმოებაში და, ამავე დროს, პროდუქტიულ ფაქტორს. ეკონომიკა ვერ განვითარდება სოციალური ვაკუუმის პირობებში, ხოლო სოციალური უფლებების გაძლიერება ემსახურება, სხვათა შორის, მომავალი სოციალური და პოლიტიკური განხეთქილების საშიშროების შემცირებას. თუ ამ კუთხით განვიხილავთ, სოციალური უფლებების დანიშნულებაა სოციალური დაძაბულობის მოხსნა და ეკონომიკურ განვითარებაში წვლილის შეტანა. ისინი ასევე ხელს უწყობენ სტაბილური საზოგადოების ჩამოყალიბებას, ხოლო სტაბილური საზოგადოება აუცილებელი პირობაა სტაბილური ეკონომიკური განვითარებისა და სტაბილური დემოკრატიის დამკვიდრებისათვის.

აქედან გამომდინარე, პასუხი უნდა იყოს ისეთი, რომელიც ემყარება იმ სქემას, რომელიც იქცა კლასიკურად ევროპაში გასული ნახევარი საუკუნის მანძილზე - როდესაც პრობლემები არ განიხილება, როგორც ცალკეული სახელმწიფოებისათვის დამახასიათებელი. ამ თვალსაზრისით ზესახელმწიფოებრივი, რეგიონული და ლოკალური რესურსები და სამართლებრივი დოკუმენტები გაერთიანებულია იმ იდეით, რომ ევროპამ უნდა იმოქმედოს შეკავშირებულად იმისათვის, რომ იყოს ჭეშმარიტად „სოციალური“.

_______________________

1. ეს და სხვა ახალი უფლებები განხილულია ვან სტეენბერგის (1994) და ეიდის, კრაუსისსა და როსას (1995) მიერ გამოცემულ კრებულებში.

2. დადგენილია იმის გათვალისწინებით, რომ შემოსავალი არის გასაშუალოებული ეროვნულიშემოსავლის 60%-ზე დაბალი.

3. პროცენტული მაჩვენებლები შემდეგნაირია: რუსეთი: 40%, სომხეთი: 45%, უკრაინა: 50%, აზერბაიჯანი: 60%, საქართველო: 60%, მოლდოა: 75%.

4. NAPs/incl აღნიშნავს ეროვნულ სამოქმედო გეგმებს სიღარიბისა და სოციალური მარგინალიზაციის წინააღმდეგ. სოციალური ინტეგრაციის პროცესის პირველ ეტაპზე თითოეულმა წევრმა სახელმწიფომ წარმოადგინა მის მიერ შემოთავაზებული პრიორიტეტები და ზომები ორწლიანი პერიოდისთვის (ივლისი 2001-ივნისი 2003) გეგმის სახით, რომელიც გამიზნულია სოციალური ინტეგრაციის ხელშეწყობისა და სიღარიბისა და სოციალური მარგინალიზაციის დაძლევისაკენ. ეროვნული სამოქმედო გეგმების შემდეგი რაუნდი 2003 წელს ჩატარდება.

არ არსებობს სოციალური უფლებების მზა განმარტება. როგორც წესი, იურიდიულ ტექსტებსა და უფლებების შესახებ კვლევებში განასხვავებენ ადამიანთა უფლებების ორ ყოვლისმომცველ კატეგორიას: სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს და ეკონომიკურ და სოციალურ უფლებებს. არსებობს ასეთი დიფერენციაციის გარკვეული მიზეზები, რომელთაგან მთავარი არის ის მოსაზრება, რომ უფლებების ეს ორი ჯგუფი განსხვავდება თავისი ბუნებით. განსხვავების პირველი წყარო უკავშირდება სახელმწიფოს როლს. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების ფორმულირება, ჩვეულებრივ, ხდება სახელმწიფოს ჩარევისგან თავისუფლების თვალსაზრისით, ხოლო სოციალური უფლებები უფრო მეტად გულისხმობს მოთხოვნას სახელმწიფოს მიმართ დაცვასა და დახმარებაზე. ამიტომ სოციალური უფლებები გულისხმობს აქტიურ სახელმწიფოს (ინტერვენტსაც კი) და ემყარება ფილოსოფიას, რომელიც უკავშირდება „კარგ საზოგადოებას“, და იმას, თუ როგორც შეუძლია სახელმწიფოს ამაში წვლილის შეტანა. ამას მივყავართ სოციალური უფლებების მეორე დამახასიათებელ თვისებამდე. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები თავისი ბუნებით უფრო ხშირად „ექვემდებარება სასამართლო განხილვას“ (გათვალისწინებულია კანონმდებლობაში და გამოიყენება სასამართლოებისა და სასამართლო ორგანოების მიერ), მაშინ, როდესაც სოციალური უფლებები უფრო მეტად ხორციელდება პოლიტიკისა და სოციალური უზრუნველყოფის საშუალებით. უფრო მეტიც, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები ითვლება „აბსოლუტურ“ და „დაუყოვნებლივ განსახორციელებელ“ უფლებებად, ხოლო სოციალური უფლებები აღიარებულია, როგორც პროგრამული და ეტაპობრივად განხორციელებადი (ეიდე 1995ა:22).

როგორც აღმოჩნდა, ზემოთ აღნიშნული სავარაუდო განსხვავებებიდან ბევრი გადაჭარბებულია. სამართლებრივ განხილვას სოციალური უფლებებიც ექვემდებარება, ხოლო სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების „აბსოლუტურობა“ და „დაუყოვნებლივ განსახორციელებლობა“ გარკვეულ კითხვებს მაინც ბადებს. გარდა ამისა, ევოლუცია დროთა განმავლობაში მიმართული იყო სამოქალაქო/პოლიტიკური უფლებებისა და სოციალური უფლებების ინტეგრაციის გაღრმავებისაკენ (ეიდე 1995ა). ეს დასაბუთებულია არა მხოლოდ გაეროს ბავშვის უფლებათა კონვენციაში, არამედ ევროკავშირის ძირითადი უფლებების ქარტიაშიც. ორივეს აქვს ყოვლისმომცველი მიდგომა და შეიცავს უფლებათა სხვადასხვა ჯგუფებს ერთმანეთის გვერდიგვერდ. ევროკავშირის მიდგომა არის უფლებების სხვადასხვა კატეგორიას შორის ურთიერთდამოკიდებულების ხაზგასმა.

ადამიანის უფლებები ეს არის განუყოფელი უფლებები, რომლებიც იძლევა ადამიანის ღირსების პატივისცემის გარანტიას. ამ პრინციპით ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია უზრუნველყოფს ადამიანის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს; ევროპის სოციალური ქარტიით და ევროპის შესწორებული სოციალური ქარტიით გარანტირებული სოციალური უფლებები ადამიანის აღნიშნული უფლებების ბუნებრივი ნაწილია. ეს სოციალური უფლებები მოიცავს დასაქმების, სოციალური უზრუნველყოფის, საცხოვრებელი პირობების, ჯანდაცვის, განათლების მიღების და დისკრიმინაციისგან დაცვის უფლებას.

თუმცა სოციალურ უფლებებს აქვთ მნიშველოვანი დამახასიათებელი ნიშნები, რომლებიც უნდა გამოიყოს. პირველ რიგში, კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ კანონი არ არის ერთადერთი საყრდენი წერტილი სოციალური უფლებებისთვის. ეს არის კანონისა და სოციალური ნორმის ნაზავი. მართლაც, ბუბნოვი-სკობერნე (2001: 27) აღნიშნავს, რომ სოციალური უფლებების ტიპი და სფერო კონკრეტულ სახელმწიფოში, ისევე, როგორც იმ ადამიანთა წრე, ვისაც შეუძლია ამ უფლებებით სარგებლობა, გაცილებით უფრო მეტად არის დამოკიდებული ქვეყნის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სიტუაციაზე, ვიდრე საერთაშორისო და კონსტიტუციურ სამართლებრივ ნორმებზე. ასეთ შემთხვევაში სოციალური უფლებების პირველადი დანიშნულებაა სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებები და სოციალური უფლებების რეალიზაციის უზრუნველყოფა - იმ მიმართულებით, რომ გადაიდგას ნაბიჯები რესურსების გამოყოფისათვის და სოციალური მომსახურების და შეღავათების ამოქმედებისათვის.

სოციალური უფლებების მისაწვდომობაზე, რაც ამ ანგარიშის ცენტრალურ თემას წარმოადგენს, მნიშველოვან ზეგავლენას ახდენს ის, რასაც შეიძლება ეწოდოს სოციალური უზრუნველყოფის სტრუქტურა. მთავარი შეკითხვა სოციალური უფლებების მიმართ არის ის, თუ როგორ არის აგებული მათი განხორციელების მექანიზმი. კანონით არის დაცული, თუ ეს არის ისეთი რამ, რაც გამოიხატება საერთო პოლიტიკური მიზნების სისტემით.

სოციალური უფლებების განმარტების კიდევ ერთი გზა არის იმ ფასეულობებისა და ორიენტირების განსაზღვრა, რომლებსაც ისინი შეიცავენ საზოგადოებისა და სოციალური კეთილდღეობის თვალსაზრისით. კერძოდ, სოციალურმა უფლებებმა ასევე შეიძინეს თავიანთი მნიშვნელობა იმის გათვალისწინებით, თუ რას ნიშნავს იყო საზოგადოებრივი პროცესების მონაწილე ან საზოგადოების წევრი. ამ მხრივ სოციალური უფლებები გულისხმობს სოციალური ერთობის, სოლიდარობის, თანასწორობისა და ინტეგრაციის ვალდებულებას. ისინი ასევე ზრუნავენ დაუცველი ფენების დაცვაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს სოციალური უფლებების განსაზღვრისა და ინტერპრეტაციის მრავალი გზა, წინამდებარე ანგარიშში, ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით, ხაზგასმულია ის, რომ სოციალური უფლებები დაკავშირებულია როგორც ინდივიდუალურ საჭიროებებთან, ასევე სოციალურ ერთობასთან. ამ გაგებით, სოციალური უფლებები, გამოხატული იურიდიული თუ სხვა ფორმით, ეს ის პირობებია, რომლებიც აუცილებელია ადამიანების სოციალური საჭიროებების დაკმაყოფილებისათვის და სოციალური ინტეგრაციისა და სოლიდარობის ხელშეწყობისათვის.

რაც შეეხება სოციალური უფლებების შინაარსს, ანგარიშში დაცულია ევროპის სოციალური ქარტიის მიდგომა, მისი თავდაპირველი და შესწორებული ვერსიების თანახმად, რომ განისაზღვროს სოციალური უფლებების მოქმედების სხვადასხვა სფეროები აღნიშნულ საქმიანობასთან მიმართებაში. ამრიგად, აქ სოციალური უფლებები განმარტებულია, როგორც დაკავშირებული სოციალურ დაცვასთან, საცხოვრებელ პირობებთან, დასაქმებასთან, ჯანდაცვასა და განათლებასთან.

სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა წინამდებარე ანგარიშში განხილულია, როგორც კომპლექსური ანალიზის ნაწილი. ამგვარად, უფლებების მიღება ეს არის პროცესის ნაწილი და სოციალური უფლებების განხორციელებისა თუ მიღებისათვის უნდა არსებობდეს გარკვეული პირობები. ეს მიუთითებს გარკვეულ დაბრკოლებათა თუ წინააღმდეგობათა ერთობლიობაზე, რომლებიც მოქმედებენ სოციალური უფლებების განხორციელების საწინააღმდეგოდ. არ არის უჩვეულო ყურადღების გამახვილება კონკრეტული ადამიანების თუ ჯგუფების ნაკლოვანებებსა და შეცდომებზე, როდესაც განიხილება სოციალური უფლებების რეალიზაციასთან დაკავშირებული პრობლემები. თუ უარყოფით ჭრილში განვიხილავთ, ხშირად იქმნება შთაბეჭდილება, რომ იმ სფეროში, სადაც არსებობს პრობლემები სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით, ეს გამოწვეულია თავად ადამიანების ან ჯგუფების გარკვეული ნაკლოვანებებით ან ხარვეზებით. ამით არა მხოლოდ არასწორი ინტერპრეტაცია ეძლევა სოციალური უფლებების ჭეშმარიტ არსს, არამედ ხდება პასუხისმგებლობის აცილება და ამავე დროს იმის არაღიარება, რომ იმისათვის, რომ ადამინებმა ისარგებლონ თავიანთი სოციალური უფლებებით, გარკვეული პირობები უნდა შესრულდეს. უფლებების განხორციელებაში ჩართულია სხვადასხვა ფაქტორი, ისევე, როგორც სხვადასხვა მოქმედი პირები. ამ პროცესში მონაწილეობს კანონი, პროცედურები და ნორმები და თითეული (ან ყველა) შეიძლება შეუსაბამო იყოს ან ისეთი სისტემა ჰქონდეს, რომ სირთულეები შექმნას სოციალური უფლებების რეალიზაციაში. აქ ჩართულია მთელი რიგი მონაწილეებისა, მათ შორის მთავრობა, სახელმწიფო ორგანიზაციები, სოციალური პარტნიორები და არასამთავრობო ორგანიზაციები სახელმწიფო, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე, ისევე, როგორც პრეტენდენტები, ანუ ისინი, ვისაც სურს ისარგებლოს თავისი უფლებებით. აქედან გამომდინარე, სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა დამოკიდებულია შემდეგზე:

- უფლების დეკლარირებაზე, ფორმულირებასა თუ ფორმაზე;

- დაწესებულ მეთოდსა და პროცედურებზე, ასევე უფლების ამოქმედებისთვის საჭირო რესურსების არსებობაზე;

- უფლებებზე პოტენციური პრეტენდენტების მდგომარეობაზე, მათ შორის მათ შესაძლებლობებსა და რესურსებზე.

ჩვენს ანალიზში ეს ფაქტორები ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. ამის საფუძველში გატარებული იდეა ის არის, რომ სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა ქმნის ერთგვარ ჯაჭვს, რომლის საშუალებითაც უფლების დეკლარირება ან ფორმულირება, ის მეთოდი, რომლითაც ის უნდა განხორციელდეს, და ის პროცედურები და რესურსები, რომლებიც საჭიროა მისი განხორციელებისათვის, განსაკუთრებით უფლებების პოტენციური პრეტენდენტების ან მომხმარებლების მხრიდან, ყველა ერთმანეთთან არის გადაჯაჭვული.

რაც შეეხება პირველს, უფლების ფორმულირება ან ფორმა მოიცავს მის სამართლებრივ ხასიათს და იმ სოციალური უზრუნველყოფის სტრუქტურასა და სხვა ასპექტებს, რაც აძლევს მას სამართლებრივ ძალას. ამ თვალსაზრისით უნდა აღინიშნოს, რომ სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა არ შეიძლება უზრუნველყოფილი იქნეს უფლების სამართლებრივი ფორმულირებით ან სტატუსით (იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც უფლება კანონმდებლობით არის დადგენილი). უფრო მეტიც, არ არსებობს პირდაპირი კავშირი იმას, თუ რა დონემდე რეგულირდება სოციალური უფლებები ეროვნული კონსტიტუციით, და იმას შორის, თუ რა დონემდეა ცალკეული უფლებები გათვალისწინებული კანონში ან როგორია მოსახლეობის სოციალური პოზიცია (ბუბნოვი-სკობერნე 2001: 36). ამრიგად, სამართლებრივი სტატუსი განხილული უნდა იქნეს პროგრამების სტრუქტურისა და გეგმის ძირითად ასპექტებთან ერთობლიობაში.

უფლებების ხელმისაწვდომობის პროცესის მეორე მონაწილე ელემენტია სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობის ანალიზის სტრუქტურა ის მეთოდი, რომლითაც ხდება მათი რეალიზაცია. ამასთან მიმართებაში განხილული უნდა იქნეს სოციალური უზრუნველყოფის საჯარო სისტემა და ის, გათვალისწინებულია თუ არა მასში ის პროგრამები, პირობები და რესურსები, რომლებიც აუცილებელია სოციალური უფლებების რეალიზაციის თუ გამოყენებისთვის. ამ მხრივ წინა პლანზეა მომსახურება და დახმარება, როდესაც ისინი უკვე აღჭურვილია რესურსებით და მიწოდებულია ხალხისათვის. ასევე მთავრობისა და სახელისუფლებო სტრუქტურების ვალდებულებაა არა მხოლოდ საჭირო რესურსების გამოყოფა, არამედ მათი გამოყენების ყველაზე ეფექტიანი გზების გამონახვა. აქ მუშაობს ისეთი ფაქტორები, როგორიც არის უფლებების და დახმარების მიღებისა და მოთხოვნის პროცედურები, მომსახურების მართვის, ორგანიზებისა და მიწოდების ხერხები, კანონის ცხოვრებაში გატარების ხარისხი და ის, თუ როგორ არის მოწყობილი დახმარებასთან, მომსახურებასა და პროცედურებთან დაკავშირებით კომუნიკაციის (ინფორმირების) სისტემა. ამასთან მიმართებაში ასევე აქტუალურია საკითხები, რომლებიც დაკავშირებულია პერსონალის ტრენინგთან და უფლებების პოტენციური მფლობელებისათვის ინფორმაციის მიწოდებასთან.

რაც შეეხება ამ ჯაჭვის მესამე რგოლს - უფლებებზე პოტენციურ პრეტენდენტებს - უნდა გვახსოვდეს, რომ ადამიანის უფლებები თავისი არსით არის არამაჟორიტარული (დონელი 1994: 19). არამაჟორიტარული ნიშნავს, რომ ისინი ეხება ერთს და არა ყველას და მიზნად ისახავს თითოეული ადამიანის, და არა უბრალოდ მოსახლეობის უმეტესობის, დაცვას, როდესაც ზოგიერთები გარიყულები რჩებიან. მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს არის უფლებები, რომლებიც შეეხება ხალხს მათი ადამიანური ბუნების გამო. ამ ფონზე მნიშვნელოვანია ცალკეული (პოტენციური) პრეტენდენტის გამოცდილება და მდგომარეობა. უფლების მოთხოვნა ან მასზე პრეტენზიის გამოცხადება დამოკიდებულია არა მარტო ადამიანის იურიდიულ სტატუსზე, არამედ იმ შესაძლებლობებსა და რესურსებზეც, რომლებიც ამ ადამიანს გააჩნია. ეს შეეხება როგორც ფინანსურ რესურსებს, ასევე ინტელექტუალურ, სოციალურ და კულტურულ შესაძლებლობებს. ენობრივი შესაძლებლობები, ინფორმაცია და ცოდნა, ეკონომიკური რესურსები, სოციალური კომუნიკაციის უნარი, ფსიქოლოგიური და სოციალურ-კულტურული რესურსები, ისევე, როგორც სოციალური კონტაქტები (მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციებთან) - ეს ყველაფერი უნდა იქნეს მობილიზებული იმისათვის, რომ ადამიანმა მოიპოვოს სოციალური უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. იმის გათვალსიწინებით, თუ რამდენად არათანაბრად არის გადანაწილებული რესურსები საზოგადოებებს შორის და მათ შიგნით, ძალიან მნიშვნელოვანია იმათი გამოცილება, ვისაც აკლია ამ რესურსებიდან რომელიმე. ეს შეიძლება იყოს სოციალურად დაუცველი ჯგუფები, მაგრამ ეს ყოველთვის ასე არ არის, ვინაიდან ბევრი ადამიანი, რომელიც ჩვეულებრივ არ ითვლება „დაუცველად,“ შეიძლება აღმოჩნდეს სიტუაციაში, როდესაც ვერ ასრულებს უფლების მოპოვებისთვის აუცილებელ პირობებსმაგალითად, ასეთი რამ შეიძლება მოხდეს, როდესაც ადამიანები იცვლიან სამუშაო მდგომარეობას ან მათ ოჯახურ მდგომარეობაში ხდება რაღაც მნიშვნელოვანი ცვლილება (როგორიც არის განქორწინება). ამოსავალი წერტილი ევროპის საბჭოს მუშაობაში ყოველთვის იყო ადამიანის ღირსება და საბჭო განიხილავს მას, როგორც განუყოფელს საზოგადოების უფრო დაუცველი ფენების მიმართ პატივისცემისა და მათზე განსაკუთრებული ზრუნვისაგან. ყურადღების გამახვილება ხალხზე არის სისტემის ადეკვატურობის დამატებითი კონტროლის საშუალება, ვინაიდან სოციალური უფლებების ნებისმიერი სქემის გამოსაცდელად საჭიროა იმის დადგენა, თუ რა ხარისხით ანიჭებს ასეთი სქემა უფლებების მისაწვდომობას „დაუცველ“ ან „გარიყულ“ ჯგუფებს. ამასთან მიმართებაში ძირითადი ანალიტიკური შეკითხვა არის: რა საშუალებებია საჭირო იმისათვის, რომ ადამიანმა დაამტკიცოს თავისი უფლება სოციალურ უფლებებზე და აქვს თუ არა ხალხს და განსაკუთრებით დაუცველ ფენებს საკმარისად ასეთი საშუალებები?

აღნიშნულ ფაქტორთა სიძლიერე და მნიშვნელობა განსხვავდება სხვადასხვა ქვეყანას შორის და თავად ამ ქვეყნებში იმ კონკრეტულ ჯგუფებთან თუ უფლებათა სფეროებთან მიმართებაში, რომლებისთვისაც ისინი ყველაზე მნიშვნელოვანია. აქედან გამომდინარე, შესაბამისად მითითებული იქნება ვარიანტები რეგიონულ და ქვეჯგუფების დონეზე. თუმცა წინამდებარე ანალიზის ფარგლებში გამოყენებული ანალიზის ზოგადი სტრუქტურის შესაბამისად, ძირითადი აქცენტი გაკეთდება წევრ სახელმწიფოთა საერთო მოდელზე.

ამ კონტექსტში განიხილება სისტემა, როგორც სამართლებრივი, ისე ნორმის სტრუქტურისა და ფორმის თვალსაზრისით, რომელშიც სოციალური უფლება იურიდიულად კოდიფიცირებული და ორგანიზებულია. წარმოქმნილი დაბრკოლებების გამო სირთულეები იქმნება არა მხოლოდ უფლებების რეალიზაციის კუთხით, არამედ ფაქტობრივად ხდება გარკვეული ადამიანების გამორიცხვა ამ სისტემიდან. პირველი შესაძლო დაბრკოლება ამ თვალსაზრისით შეეხება იმას, თუ სად და როგორ ხდება უფლების განმარტება, კერძოდ კი ეხება მისი განმარტების სიზუსტის ხარისხს. მეორე დაბრკოლება ჩნდება, როდესაც უფლებები შეზღუდულია მოსახლეობის კონკრეტული ნაწილებისათვის. მესამე დაბრკოლებას უფლებათა რეალიზაციისათვის სოციალური დაცვის ქსელის ნაკლოვანებები ქმნის. მეოთხე დაბრკოლება ის არის, რომ არ არის დაზუსტებული ძირითადი ზღვარი ან მინიმალური სტანდარტი (მომსახურებისა და დახმარების). მეხუთე შესაძლო დაბრკოლება უკავშირდება უფლებამოსილების ან შესაბამისობის სტრუქტურას, განსაკუთრებით იმ კუთხით, თუ როგორ შეიძლება ამით ადამიანების გამორიცხვა. მეექვსე, გამორიცხვის ან სირთულის დამატებითი წყარო ჩნდება, როდესაც შეუსაბამობაა უზრუნველყოფის სტრუქტურასა და მოთხოვნის ან საჭიროების ხასიათს შორის.

მხოლოდ კარგი კანონები და სამართლებრივი უზრუნველყოფა არ არის საკმარისი; საჭიროა მათი მონიტორინგი და ცხოვრებაში გატარება. ფაქტორთა კიდევ ერთი ერთობლიობა, რომელიც აფერხებს სოციალური უფლებების მიღებას, დაკავშირებულია დადგენილი ნორმების პრაქტიკაში მუშაობის მონიტორინგისა და კანონის განხორციელების უზრუნველყოფის ნაკლებობასთან. ამასთან დაკავშირებით არსებობს რიგი ასოცირებული დაბრკოლებებისა, მათ შორის მონიტორინგის და სათანადო სისტემების არარსებობა, რომლებიც უზრუნველყოფდნენ უფლებების განუხორციელებლობისაგან დაცვას, დისკრიმინაციისა და მიკერძოებული დამოკიდებულების არსებობა პრაქტიკაში და მომსახურების მომხმარებლებისადმი პასუხისმგებლობის არარსებობა.

ადეკვატური რესურსები სოციალური უფლებების აუცილებელი პირობაა. როდესაც ისინი განიხილება როგორც სოციალური უფლებების რეალიზაციის შესაძლო ხელშემშლელი დაბრკოლება, მნიშვნელოვანია რესურსების განხილვა იმ კუთხით, რომ გათვალისწინებული იყოს ხალხის შესაძლებლობები. ამაში შედის ფინანსური რესურსები, ისევე, როგორც ადამიანური რესურსების ან პიროვნული უნარების არსებობის ან უზრუნველყოფის შეუსაბამობა ან არასაკმარისობა. რესურსებთან დაკავშირებული დაბრკოლებები უარყოფითად მოქმედებს როგორც მომსახურების მიმწოდებლებზე, ისე მიმღებებზე (ან პოტენციურ მიმღებებზე).

დაბრკოლებები პროგრამების ორგანიზებისა და მართვის საფუძველზეც იქმნება. ასეთი დაბრკოლებები რამდენიმე სახისაა და მოიცავს ისეთ ფაქტორებს, როგორიც არის ადმინისტრირების დონეებს შორის და მომსახურების სახეებს შორის პასუხისმგებლობათა განაწილება, არასაკმარისი კონსულტაციები და თანამშრომლობა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და მომხმარებლებთან, პროცედურების სირთულე და მომსახურების მიწოდებასთან და ფიზიკურ ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული დაბრკოლებები.

მოქალაქეებმა ყოველთვის არ იციან თავიანთი უფლებების შესახებ. ინფორმაცია და განათლება არის ყველანაირი დახმარებისა და შემწეობის საწყისი წერტილი. ამიტომ აუცილებელია, რომ ინფორმაცია სოციალური უფლებების შესახებ ადვილად ხელმისაწვდომი იყოს მომხმარებლებისა და პოტენციური მომხმარებლებისათვის და რომ გათვალისწინებული იყოს უფლების მფლობელთა შეხედულებები. არსებობს დასაბუთება იმისა, რომ ადამიანები ბოლომდე არ არიან ინფორმირებულები თავიანთი უფლებების შესახებ, რომ ინფორმაციის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს შემწეობების დაკარგვა ან შეფერხება და რომ მომსახურების მიმწოდებლებს არ მიეწოდებათ უფლების მფლობელთა შეხედულებების შესახებ საკმარისი ინფორმაცია. გამოვლენილი იქნა კომუნიკაციის ანუ ინფორმაციის მიწოდების ზოგადი ტიპის სამი პრობლემა:

- მაღალხარისხიანი ინფორმაციის არასათანადო მარაგი და ნაკადი;

- მიწოდებული ინფორმაციის არასთანადო ფორმა და ხასიათი;

- „ახალი“ ან ალტერნატიული საინფორმაციო არხების გამოყენების დაბალი დონე და მომხმარებლების და/ან პოტენციური მომხმარებლების შეხედულებების გაუთვალისწინებლობა.

ასეთი სახის დაბრკოლებები შეინიშნება როგორც მომსახურების მიმწოდებლების, ისე მომხმარებლების მხრიდან.

მაშინ, როდესაც დღემდე გამოვლენილ ხელშემშლელ ფაქტორთაგან თითოეული შეიძლება ეხებოდეს მოსახლეობის ყველა ფენას, დაბრკოლებათა ერთობლიობას საფუძვლად ის გარემოება უდევს, რომ კონკრეტული სიტუციების და სოციალურად დაუცველი ჯგუფებისა და რეგიონების მიმართ არ ხდება სათანადო ყურადღების გამოჩენა.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ჩვენ შეგვიძლია მოვახდინოთ იმ ძირითადი პრობლემების იდენტიფიცირება, რომლებიც უკავშირდება სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობას დღევანდელ ევროპაში. არსებული პრობლემების გადასაჭრელად უნდა შესრულდეს შვიდი უმთავრესი ამოცანა, რომლებიც შემდეგში მდგომარეობს:

- სოციალური უფლებების მიმართ უფლებამოსილების გაძლიერება და სათანადო უზრუნველყოფის გაუმჯობესება;

- სოციალურ უფლებებთან დაკავშირებული მონიტორინგისა და კანონის განხორციელების უზრუნველყოფის გაძლიერება;

- სოციალური უფლებების რეალიზაციისთვის გამოყოფილი რესურსების გაზრდა;

- სოციალური უფლებების განხორციელებისთვის გამიზნული მომსახურებისა და დახმარების პროცედურებისა და მართვის მოდიფიცირება და გაუმჯობესება;

- სოციალური უფლებების და ამასთან დაკავშირებული შემწეობებისა და მომსახურებების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებისა და კომუნიკაციის გაუმჯობესება;

- იმ ფსიქოლოგიური და სოციალურ-კულტურული დაბრკოლებების დაძლევა, რომლებიც აფერხებს სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობას და უარყოფითად მოქმედებს როგორც მომსახურების მიმწოდებლებზე, ისე მომხმარებლებზე;

- სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების მიზნით სოციალურად დაუცველი ჯგუფებისა და რეგიონებისთვის კონკრეტული გეგმების დასახვა.

შემდეგ თავში განხილულია გარკვეული პრინციპები და მეთოდები, რომელთა დახმარებითაც შესაძლებელია არსებული დაბრკოლებების გადალახვა.

როგორც მითითებული იყო სოციალური ინტეგრაციის სტრატეგიაში, მოსახლეობის ყველა წევრმა უნდა ისარგებლოს თავისი უფელბებით, რაც მოითხოვს განსხვავებულ და შემოქმედებით პოლიტიკასა და პროგრამებს. გვინდა დავამატოთ, რომ საუკეთესო მეთოდებისგან განუყოფელია რვა პრინციპი. ისინი წინა თავში ჩამოყალიბებულ სირთულეებს არა უშუალოდ უკავშირდება, არამედ გადაიკვეთება მათთან. უფრო მეტიც, ეს დანახული უნდა იქნეს როგორც უფრო დამატებითი, ვიდრე იერარქიული ურთიერთობა ერთმანეთთან. არც ერთს არა აქვს მეორეს მიმართ უპირატესობა, თუმცა ათვლის წერტილად მიღებული უნდა იქნეს დახმარებისა და მომსახურებების მომხმარებელი ან პოტენციური მომხმარებელი.

ამ თავში მოცემულია სხვადასხვა ქვეყანაში შერჩეული პროექტებისა და ინიციატივების რამდენიმე მაგალითი. ეს არის ის პრაქტიკული გზები, რომელთა მეშვეობითაც ხდება სოციალური უფლებებისთვის არსებული წინააღმდეგობების დადგენა და გადალახვა. უნდა აღინიშნოს, რომ ბევრი ეს მაგალითი გულისხმობს არსებული პრაქტიკის გაფართოებას და/ან მოდიფიცირებას და ისინი ეფუძნება (ამა თუ იმ გზით) სოციალური დაცვის ფართო სისტემების კიდევ უფრო გაფართოებას, რაც უკვე პრაქტიკულად ხდება. ეს მაგალითები (ბევრი მათგანი ახლახანს მომხდარია) შერჩეულია სხვადასხვა საფუძველზე. პირველ რიგში ჩვენ ვეძებდით ინიციატივებს, რომლებიც გამოხატავენ ინტეგრირებული მიდგომების ასპექტების პრაქტიკულ მოქმედებას. ამგვარი ქმედებები უკავშირდება იმ პრინციპების განხილვას, რომლებიც ხელს უწყობს სოციალური უფლებების მისაწვდომობას. ასეთ შემთხვევებში ხდება ადამიანების სოციალური უფლებებისა და მათი საჭიროებების (და მათზე რეაგირების) განუყოფლობის დემონსტრირება. მეორე, ჩვენ გვაინტერესებდა ის პრაქტიკა, რომელიც სათავეს იღებს თვით მომსახურების მომწოდებლებისგან, რაც გვიჩვენებს ცვლილების შიდა დინამიკას. მესამე, ასევე საინტერესოდ ჩავთვალეთ ის პროექტები, რომლებიც დაფუძნებულია პარტნიორობაზე, იქნება ეს სხვადასხვა მომწოდებლებს ან სექტორებს შორის თუ ხელმისაწვდომობის დონეების (ადგილობრივი, რეგიონული, სახელმწიფო და საერთაშორისო) მიხედვით. მეოთხე კრიტერიუმი დაკავშირებულია იმასთან, თუ როგორ არიან მომხმარებლები ჩართულნი პროექტში - პროექტისა თუ ინიციატივის პროვოცირება მათ მოახდინეს, თუ პროექტი ან ინიციატივა თავად წარმოიშვნენ მათი საჭიროებებიდან. პირველი შერჩეული საქმიანობა ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია ისეთი მიდგომისა, რომელიც, ერთის მხრივ, მიმართულია მთელი რიგი სოციალური უფლებებისკენ და, მეორეს მხრივ, აკეთებს ამას ინტეგრირებული სახით და წარმოშობს პარტნიორობებს. ადამიანების საჭიროებები აღიარებულია როგორც მრავალგანზომილებიანი, შესაბამისად, რეაგირებისას ცდილობენ, დააკმაყოფილონ უსაფრთხო და სათანადო საცხოვრებლის საჭიროება და ასევე მისცენ ადამიანებს ტრენინგისა და ანაზღაურებადი მუშაობის საშუალება. ადამიანები, რომლებსაც სჭირდებათ დახმარება, უშუალოდ არიან ჩაბმულნი საკუთარი საჭიროებების დაკმაყოფილებაში. ის ფაქტი, რომ IGLOO პროექტები მუშაობს როგორც ევროკავშირის წევრ ასევე სხვა ქვეყნებში, ანიჭებს მათ როგორც ევროპულ, ასევე სახელმწიფო და ადგილობრივ მნიშვნელობას.

IGLOO
(ევროკავშირსა და სხვა ქვეყნებში)

ეს არის სოციალური განსახლების ევროპული კომიტეტის (CECODHAS), ევროპის პროფკავშირთა კონფედერაციის (ETUC) და უსახლკაროებთან მომუშავე ეროვნული ორგანიზაციების ევროპული ფედერაციის (FEANTSA) ინიციატივა. განსახლებისა და დასაქმების მიმართ ინტეგრირებული მიდგომის თანახმად, ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია ადგილობრივი რესურსის მიწოდება მათთვის, ვინც მუშაობს უმწეო ადამიანების დასახლების, ტრენინგის და დასაქმების საკითხებზე. ინიციატივა დაიწყო 1995 წელს. იგი გულისხმობს პლატფორმის შექმნას როგორც ევროპის დონეზე, ასევე სახელმწიფო და რეგიონულ დონეებზე პრაქტიკული გადაწყვეტილების მოძებნის მიზნით ინტეგრირებასთან, განსახლებასა და სამუშაოსთან დაკავშირებით ადგილობრივ დონეზე. პარტნიორობა სხვადასხვა ორგანიზაციებსა და დონეებს შორის წარმოადგენს ძირითად პრინციპს და მოდუს ოპერანდი-ს. იგივე ეხება ინტეგრირებას, ვინაიდან მთლიანი მოდელი მოქმედებს „განსახლება-სამუშაო ტრენინგი-მომსახურებების“ ინტეგრირებული ფილოსიფიის საფუძველზე. IGLOO პარტნიორობის მიზანია მისცეს ხალხს დასაქმების შესაძლებლობა სათანადო საცხოვრებლის მიღების და ტრენინგის საფუძველზე. ამის ერთ-ერთი გზაა მონაწილეობა საკუთარი საცხოვრებლის მშენებლობაში ან რემონტში. ამგვარი პროექტების შედეგად ხდება მუდმივი საცხოვრებელი სახლების წარმოქმნა და ადაპტირება მიზნობრივი ჯგუფის საჭიროებებისადმი, გარანტირებული სამუშაოს ადგილების და/ან სოციალური დაცვის სისტემების შექმნა. ჩართულია მარგინალიზებული მიზნობრივი ჯგუფები, როგორებიც არიან უსახლკაროები, მძიმე პირობებში მცხოვრები ან საცხოვრებელი ადგილის დაკარგვის რისკის ქვეშ მოქცეული ადამიანები. ბევრი IGLOO პროექტი დამოკიდებულია ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ წამოწყებულ საცხოვრებლის რემონტთან ან მშენებლობასთან დაკავშირებულ პროექტზე. IGLOO, რომელიც ევროპაში მოღვაწეობისთვის გარკვეულ დაფინანსებას იღებს ევროკავშირიდან (როგორც ევროპის სოციალური ფონდის ექსპერიმენტული პროექტი), არ არის კონცენტრირებული რომელიმე ერთ ქვეყანაზე. სხვადასხვა ორგანიზაციის სახელმწიფო და რეგიონულმა წევრებმა ხელი მოაწერეს თანამშრომლობის შესახებ ოქმებს ევროკავშირის თოთხმეტ ქვეყანაში და უკვე 100-ზე მეტმა პროექტმა გაიარა ანალიზი. პროექტების მსგავსად IGLOO იძლევა ინფრომაციის სისტემატური გაცვლა-გამოცვლის საშუალებას.

დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს:
http://www.feantsa.org

შემდეგი მაგალითი (ირლანდიიდან) წარმოადგენს ექსპერიმენტულ პროექტს, რომელიც შეიმუშავა სოციალურ დაცვაზე პასუხისმგებელმა სამინისტრომ და რომელიც მიმართულია ინტეგრირებული მიდგომის გამოყენებით რისკის ქვეშ მყოფი ბევრი ოჯახის საჭიროების დაკმაყოფილებაზე. პროექტი საინტერესოა, პირველ რიგში, იმ ფაქტის გამო, რომ იგი წამოიწყეს სახელმწიფო მომსხურების მიმწოდებლებმა. და მაინც მისი ფუნქციონირება მოიცავს თანამშრომლობას მთელ რიგ დაწესებულებებსა და სამსახურებს შორის. ასევე აღსანიშნავია ყურადღების გამახვილება ინფორმაციის მიწოდებასა და ინფორმაციის მიმართ ინტეგრირებული მიდგომის გამოყენებაზე. და ბოლოს, დახმარების მიდგომა ასევე ილუსტრირებულია ოჯახების მომსახურების პროექტში, რომელიც გულისხმობს შეთანხმებულ ძალისხმევას მომსახურებათა მიწოდებაზე ადამიანებისთვის მათივე საცხოვრებელი ადგილის მახლობლად.

ოჯახების მომსახურების პროექტი
(ირლანდია)

ირლანდური პროექტი, რომელიც ჯერაც ექსპერიმენტის ფაზაშია და მუშაობს მხოლოდ ქალაქების შედარებით მცირე რაოდენობის ღარიბთა რაიონებში, მიზნად ისახავს ინტეგრირებული ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას ინფორმაციისადმი და მომსახურებებისადმი რისკის ქვეშ მყოფი ოჯახებისთვის მათსავე უბნებში. პროექტი წამოიწყო სოციალურ უზრუნველყოფასა და კეთილდღეობაზე პასუხისმგებელმა სამინისტრომ - სოციალური, თემისა და ოჯახის საკითხების დეპარტამენტმა. „სუპერმარკეტის კონცეფცია“ - როცა ადამიანებს თავისი ბევრი მოთხოვნილების დაკმაყოფილება შეუძლიათ ერთ ადგილას და/ან ერთი მომსახურებით - დამახასიათებელია პროექტისთვის, რომლის ზოგადი მიზანია ინდივიდებისა და ოჯახებისთვის პირობების გაუმჯობესება.

პროექტის ფილოსოფია ეფუძნება აღიარებას იმისა, რომ თემის მონაწილეობა და ადგილობრივი მოქმედება გადამწყვეტია ოჯახებისთვის დახმარების წარმატებით მიწოდების საქმეში. ყურადღება გამახვილებულია უწყებათაშორის მიდგომაზე, რაც გულისხმობს მჭიდრო თანამშრომლობას მთელ რიგ სამთავრობო ორგანიზაციებსა და მოხალისე დაწესებულებებს შორის. დახმარების პერსონალიზებული პროგრამა ხელმისაწვდომი გახდა რთული საჭიროებების მქონე ოჯახების მცირე ჯგუფისთვის. აქედან გამომდინარე, გამოყოფილია ინდივიდებისა და ოჯახების გარკვეული საჭიროებები. ამაში შედის კონტაქტის და ინფორმაციის თუ მომსახურების მიღების ერთი პუნქტი. მიზნობრივ ოჯახებში შედიან მარტოხელა დედები და სხვა ოჯახები მარტოხელა მშობლით, ოჯახები, რომლებიც დამოკიდებული არიან სოციალური დაცვის სამსახურებზე, და ოჯახები, რომლებსაც უძღვებიან მზრუნველები. პროექტი გულისხმობს ინდივიდუალურ მუშაობას ადამიანებთან მათი პირადი და ოჯახური მდგომარეობის გაუმჯობესების უნარის გაფართოების და განათლების და დასაქმების ხელმისაწვდომობის მიზნით.

ექსპერიმენტული პროექტები გადის შეფასებას, ხოლო ბოლოდროინდელი ანგარიში იძლევა პროექტების სახელმწიფო დონეზე აყვანის რეკომენდაციას. დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს: http://www.dscfa.ie შემდეგი მაგალითი (უნგრეთიდან) ღირსშესანიშნავია რამდენიმე თვალსაზრისით. პირველ რიგში, იგი გვიჩვენებს არა მხოლოდ იმას, თუ როგორი დახმარება სურთ ადამიანებს მათი საჭიროებების დაკმაყოფილებაში, არამედ იმასაც, რომ მათი რესურსებით დაკმაყოფილების შემთხვევაში ისინი შეიძლება დამოუკიდებელნიც გახდნენ. ზოგჯერ ადამიანებს მხოლოდ გზის მითითება სჭირდებათ. ამ პროექტის საუკეთესო პრაქტიკის მეორე ელემენტია რეაგირების მრავალგანზომილებიანი ხასიათი. მხოლოდ მიწა და დანადგარები არ არის საკმარისი; უმჯობესია, ადამიანებს ჩაუტარდეთ ტრენინგები და მიეცეთ დახმარება დამოუკიდებელ მწარმოებლად ან მეწარმედ ჩამოყალიბებაში. მესამეც, ეს პროექტი კარგი მაგალითია იმ შედეგისა, რომლის მიღებაც შეიძლება სახელმწიფო, კერძო და მოხალისეთა სექტორებს შორის თანამშრომლობის საფუძველზე. პროექტი ასევე ყურადღებას ამახვილებს განსაკუთრებით დაუცველ ჯგუფებზე სოციალური უფლებებისა და დასაქმების თვალსაზრისით, კერძოდ, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში: ბოშებზე.

მიწის სოციალური პროგრამა სამეწარმეო შესაძლებლობების მიწოდების მიზნით
(უნგრეთი)

სარკადი (უნგრეთი) სასოფლო-სამეურნეო რაიონია რუმინეთის საზღვართან. 1992 წელს უმუშევრობის მაჩვენებელი ამ რაიონში 25% იყო. ადგილობრივ ბოშებს შორის, რომლებიც ადგილობრივი მოსახლეობის 12%-ს შეადგენენ, უმუშევრობა 100%-იანი იყო.

ეს პროექტი, რომელიც 1993 წელს დაიწყო, გამიზნული იყო იმ ოჯახების დასახმარებლად, რომელთა წევრები დიდი ხნის უმუშევრები იყვნენ, ჰყავდათ სამ შვილზე მეტი ან ჰქონდათ საშუალოზე დაბალი შემოსავალი. იგი წამოიწყო ოჯახების მხარდაჭერისა და დახმარების სოციალურმა ცენტრმა, რომელსაც მხარი დაუჭირა CERES ფონდმა და ბეკეშის საგრაფოს დასაქმების სამსახურმა. ბეკეშის საგრაფოს საწარმოთა განვითარების ფონდმა უზრუნველყო რჩევები, მაშინდელმა სახელმწიფო კეთილდღეობის სამინისტრომ გამოყო ფონდები, ხოლო სახელმწიფო შემნახველმა ბანკმა დაინტერესებული მონაწილეებისთვის ხელმისაწვდომი გახადა საწარმოო კრედიტი.

პროგრამა მუშაობდა ეკონომიკის, დასაქმებისა და სოციალური პოლიტიკის საკითხებზე. მასში ფუნქციონირებდა დასაქმების ხელშეწყობის პროგრამა და აწვდიდა მონაწილეებს ტრენინგს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ინოვაციურ ფორმებში, სამეწარმეო უნარ-ჩვევებს, სამსახურის შოვნის უნარებს და პირად უფლებამოსილებას. მათ მიეწოდებოდათ მასალები და ინსტრუმენტები - თესლი, ქიმიკატები და მანქანები - და ასევე ეძლეოდათ მიწა. მიზანს წარმოადგენდა „ოჯახებისთვის მუშაობის შესაძლებლობის მიცემა მათი საკუთარი ფინანსური სარგებლის მიღების მიზნით და მათი დახმარება დამოუკიდებელ მწარმოებლებად და მეწარმეებად ჩამოყალიბებაში“. 1996 წლისთვის 300-მდე ოჯახმა მიიღო მონაწილეობა პროექტში.

პროგრამა გავრცელდა კიდევ 300 ქალაქზე, სოფელსა და დასახლებაზე და ამჟამად მასში უნგრეთის 12 000-ზე მეტი ოჯახი იღებს მონაწილეობას. შემდეგი მაგალითი საფრანგეთიდან არის და მოიცავს რიგ კოორდინირებულ ზომებს, რომელთა მიზანია ყველა ადამიანისთვის ჯანმრთელობის დაცვის მომსახურებების მიღებისას თანასწორი ღირსების პრინციპის დამკვიდრება. ინიციატივა განიხილავს ჯანმრთელობის დაცვის მომსახურებას, როგორც გზას სხვა სოციალური უფლებებისკენ და ცდილობს ჯანმრთელობის დაცვის მომსახურებასა და სხვა სოციალურ მომსახურებებს შორის ბარიერების მოხსნას.

განსაკუთრებული ყურადღების ექცევა რეგიონული დონის მომსახურებას. რეგიონული პროგრამები მუშაობენ არა მხოლოდ იმის გასაცხადებლად, რომ ადამიანების სირთულეები და საჭიროებები ურთიერთდაკავშირებულია, არამედ ისინი ცდილობენ ამ საჭიროებებზე მრავალფეროვნებასა და თანამშრომლობაზე დაყრდნობით რეაგირებას. ჯანმრთელობის უფლება განიხილება როგორც ძირითადი და არა როგორც პარალელური უფლება. Modus operandi-ს წარმოადგენს ფართომასშტაბიანი პარტნიორობა, მათ შორის მომსახურებათა მომხმარებლებთან პარტნიორობა.

პრევენციისა და მზრუნველობის ხელმისაწვდომობის რეგიონული პროგრამები (საფრანგეთი)

1998 წლის 29 ივლისის საფრანგეთის აქტი სოციალური გარიყვის შესახებ, რომელიც ეფუძნება ადამიანებს შორის თანასწორობის პრინციპს, დაკავშირებულია როგორც ფუნდამენტურ უფლებებთან, ასევე უფლებამოსილების მიღების ხელშემწყობის პოლიტიკის კოორდინირებასთან. ამ მიზნობრივი მიდგომის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ნაწილი ეფუძნება სავალდებულო რეგიონული პრევენციისა და მზრუნველობის პროგრამას (PRAPS). მიზანია გაჭირვებული ადამიანების ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, თუმცა პროგრამები ასევე ანიჭებენ მათ სხვა სოციალური უფლებების გამოყენების უფლებამოსილებას და ეხმარებიან ჯანმრთელობის დაცვასა და სოციალურ მომსახურებებს და ჯანმრთელობაზე ზეგავლენის მქონე სხვა სახელმწიფო მომსახურებებს შორის ბარიერების მოხსნაში. PRAPS-ის მიერ წამოწყებულ ქმედებებში შედის:

- ცენტრების ჩამოყალიბება ჯანმრთელობის უნივერსალური სქემის განხორციელების მონიტორინგის მიზნით, სადაც ჩაბმულნი იქნებიან ჯანმრთელობის დაზღვევის ორგანიზაციები და მომსახურების მიმღებთა წარმომადგენელი ასოციაციები;

- სახელმწიფო საავადმყოფოებიდან ჯანმრთელობის დაზღვევის უფლებების განახლების და იმის გარანტირების მოთხოვნა, რომ საავადმყოფოებიდან გაწერილ ადამიანებს ექნებათ დამაკმაყოფილებელი საცხოვრებელი პირობები მათი შემდგომი მკურნალობისთვის;

- დაუსაქმებელი ადამიანების მიერ სამედიცინო მომსახურების მიღება საწარმოო ჯანმრთელობის სამსახურისგან იმ აზრით, რომ ასეთი ადამიანები ხელახლა დასაქმდებიან ან გაგრძელდება მათი მკურნალობა, თუ ეს აუცილებელი იქნება გამომდინარე მათი უუნარობიდან თუ ავადმყოფობიდან;

- ენობრივი სირთულეების მქონე ადამიანების იდენტიფიცირება მათთვის განათლების მისაწვდომობის გაუმჯობესების მიზნით;

- კონტაქტის დამყარება დაუცველ ფენებთან, საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესება და საცხოვრებლად გამოუსადეგარი ბინების იდენტიფიცირება;

- მრავალდარგოვანი ტრენინგის ორგანიზება დიდი სირთულეების წინაშე მდგარ

ადამიანებთან პარტნიორობის საფუძველზე.

ცენტრალურმა მთავრობამ თავისი წვლილი უნდა შეიტანოს ბარიერების დამსხვრევაში, კავშირების დამყარებასა და კოორდინირებაში როგორც სოციალურ იზოლირებასთან დაკავშირებულ თავის საკუთარ სფეროში - ჯანმრთელობის დაცვაში, სოციალურ უზრუნველყოფაში, განათლებაში, განსახლებასა და დასაქმებაში - ასევე ურთიერთობაში ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებთან, ჯანმრთელობის დაცვის მუშაკებთან და დაწესებულებებთან და მოხალისე ასოციაციებთან. 1990 წლის აქტის თანახმად ეს პოტენციური პარტნიორები ერთობლივად უნდა იყვნენ პასუხისმგებელნი სიტუაციის შეფასებაზე თავის შესაბამის დეპარტამენტებში და მათ მიერ PRAPS-ის ჩამოყალიბებაზე, განხორციელებასა და მონიტორინგზე.

ამგვარი პარტნიორობის დამყარება თითოეულ რეგიონში მოითხოვს ცოდნას გაჭირვებული ადამიანების საჭიროებებისა და სწრაფვების შესახებ. ამიტომ შესაბამისი ჯგუფები ჩართულნი უნდა იყვნენ ამგვარი ცოდნის დამყარების ხელშეწყობაში და მოტივირებას ქმნიდნენ და ინფორმაციას აწვდიდნენ შესაბამის დაწესებულებებსა და პროფესიონალებს. დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს: http://www.sante.gouv.fr (PRAPS) შემდეგი ინიციატივა წარმოადგენს მრავალგანზომილებიანი და ინოვაციური მიდგომის მაგალითს იმ მუშების ხელახალ სწავლებასა და ინტეგრირებასთან დაკავშირებით, რომელთა უნარ-ჩვევებიც მოძველდა. ეს ეხება ევროპის ყველა იმ თემს, მცირე თუ დიდ ქალაქსა და რეგიონს, სადაც მოხდა ეკონომიკური ბაზის ტრანსფორმირება, და ბევრ იმ ადამიანს და პროფესიონალთა ჯგუფს, რომელთა უნარ-ჩვევები გამოუსადეგარი ან ნაკლებმნიშვნელოვანი გახდა. ეს კარგი მაგალითია განსაკუთრებით იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ცდილობენ, თავად განსაზღვრონ საკუთარი მომავალი და გამოიყენონ არსებული სტრუქტურა - პროფკავშირი - ინოვაციური გზით. პარტნიორობა პროფკავშირს, ხელმძღვანელობას და მშრომელებს შორის ამ პროექტის წარმატების მნიშვნელოვანი ელემენტია.

სამსახურიდან შემცირების შედეგად დათხოვნილი მეტალურგების დასაქმების შესაძლებლობის გაუმჯობესება

(რუმინეთი)

რუმინეთში მეტალურგიული მრეწველობის რესტრუქტურიზების შედეგად უმუშევარი დარჩა 40 000 მეტალურგი. რესტრუქტურიზების პროცესს თან ახლდა შეთანხმება შემცირებული მუშების დახმარების თაობაზე ისე, რომ მათ ეშოვნათ სტაბილური სამსახური რაც შეიძლება სწრაფად ხელახალი სწავლებით, თემის პროექტებში მათი დროებითი ჩაბმით, მცირე ბიზნესის წამოწყების ხელშეწყობით და დახმარებით იმ ადგილებში გადასახლებაში, სადაც ხელმისაწვდომი იყო სამუშაო.

ჩამოყალიბდა მეტალურგების ხელახალი მომზადების ეროვნული კავშირი (UNIRMET). ეს სამი მხარისგან შემდგარი ორგანოა, რომელშიც შედიან ხელმძღვანელობის, მუშებისა და რეგიონული ტრენინგ-ცენტრების წარმომადგენლები. ჩამოყალიბდა, აგრეთვე, მეტალურგებთან სოლიდარობის ეროვნული ფონდი, რომელიც აფინანსებდა დახმარების ამ ღონისძიებებს. აღნიშნული ფონდის შემოსავალს წარმოადგენდა იმ ფირმების შენატანები, რომლებმაც ხელი მოაწერეს შეთანხმებას. თანხები შეჰქონდათ ასევე მშრომელებს და სხვა წყაროებს. სამსახურიდან დათხოვნილმა მუშებმა UNIRMET-თან ხელი მოაწერეს ერთწლიან კონტრაქტს იმ პროგრამებში მონაწილეობის შესახებ, რომლებიც მოიცავდა შემდეგ საკითხებს:

- უფასო პროფესიული მომზადება ალტერნატულ უნარ-ჩვევებში შემდგომი დასაქმების იმედით;

- მონაწილეობა თემის პროექტებში, ვიდრე UNIRMET აღმოაჩენდა შესაბამის სამუშაო ადგილს მონაწილეებისთვის;

- რჩევების მიწოდება ბიზნესის დაწყებასთან დაკავშირებით, საწყისი ფაზისთვის ისეთი გრანტების გაცემა, რომლებიც არ იქნებოდა დასაბრუნებელი;

- იმ მონაწილის პროგრამიდან გასვლის ხარჯები, რომელმაც მიიღო მუდმივი სამუშაოს შემოთავაზება რომელიმე სხვა ადგილიდან. ამ ღონისძიებებმა, რომლებიც განხორციელდა პროფკავშირების და ხელმძღვანელობის აქტიური მონაწილეობის საფუძველზე, სამუშაოდაკარგული ადამიანებისთვის უფრო გაამარტივა ახალი სამსახურების შოვნა ან საკუთარი მცირე ბიზნესის წამოწყება.

სოციალური დაზღვევის ბელგიური ქარტია გვიჩვენებს, როგორ მოხდა ადამიანების სოციალური ცხოვრების გაუმჯობესების პრინციპების დანერგვა საკანონმდებლო მიდგომის საშუალებით. სოციალური უზრუნველყოფის და სოციალური დახმარების ყველა მიმწოდებლის საქმიანობა რეგულირდება ქარტიით და ისინი პასუხს აგებენ თავისი მომსახურების ხარისხზე უფლებების მომთხოვნებისა თუ უფლებებით მოსარგებლეების წინაშე. ინფორმაცია უფლებების შესახებ მკაფიოდ არის ჩამოყალიბებული ქარტიაში, რომელიც არა მარტო ავალდებულებს სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებებს სოციალური მომსახურების მიმღებების უზრუნველყოფას ყველანაირი აუცილებელი ინფორმაციით მათი უფლებების შესახებ, არამედ საშუალებას აძლევს მომსახურების მიმღებთ, მიიღონ ინფორმაცია მომსახურების მიმწოდებელი ორგანიზაციების შესახებ. მომსახურების მიმწოდებლები ასევე ვალდებულები არიან, მოახდინონ სასწრაფო რეაგირება მომსახურების მოთხოვნებზე, ხოლო თუ მათ არ შეუძლიათ დახმარების აღმოჩენა, გააგზავნონ ადამიანი შესაბამის დაწესებულებაში. მომსახურების მიმწოდებელთა პასუხისმგებლობის გამოყოფით, ქარტია უფრო მეტად აგრძნობინებს მათ საკუთარ როლს და უნერგავს მომსახურების მიმღებთა მიმართ პატივისცემას. და ბოლოს, ქარტია ცდილობს მომსახურების მიმღებთა მდგომარეობის შეცვლას მათი სოციალური უფლებების ეფექტიანობის განმტკიცების გზით. ამ მიზნით იგი უფლებათა მფლობელების საჭიროებებს ანიჭებს ამოსავალი წერტილის სტატუსს სოციალური უზრუნველყოფისა და სოციალური მომსახურების ორგანიზების თვალსაზრისით.

დაზღვეული ადამიანის ქარტია
(ბელგია)

ბელგიის 1995 წლის 11 აპრილის ფედერალური კანონი, რომელიც ძალაში 1997 წლის თებერვალში შევიდა „დაზღვეული ადამიანის ქარტიის“ სახელწოდებით, აყალიბებს მთელ რიგ მნიშვნელოვან პრინციპებს, რომლებიც ეხება საზოგადოების (დაზღვეული ადამიანის) უფლებებს სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებების მიმართ.

ქარტიის მთავარი მიზანია საზოგადოების დაცვა იმ ზომების დადგენით, რომლებსაც უნდა დაემორჩილოს სოციალური უზრუნველყოფის ყველა დაწესებულება. შექმნილია მრავალი დებულება, რომელმაც, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, უნდა უზრუნველყოს სოციალური დაზღვევის შეღავათები და სოციალური დახმარება. ეს დებულებები მოიცავს სოციალური დაზღვევის ყველა დაწესებულებას, ანუ კვაზისახელმწიფო დაწესებულებებს დასაქმებულთათვის, თვითდასაქმებულთათვის ან სახელმწიფო მოხელეებისთვის და ასევე სოციალური კეთილდღეობის დაწესებულებებს.

კანონში ჩამოყალიბებულია შემდეგი ძირითადი ზომები:

1. სოციალური დაზღვევის დაწესებულება ვალდებულია, სოციალური მომსახურების მიმღებ პირებს მიაწოდოს რაც შეიძლება ამომწურავი ინფორმაცია მათი უფლებების შესახებ ამ პირების მოთხოვნის შემთხვევაში ან საკუთარი ინიციატივით. დაზღვეულ პირს შეუძლია კონკრეტული კითხვების დასმა დაწესებულებისთვის;

მეორეს მხრივ, დაწესებულება ვალდებულია, თავად გადადგას ნაბიჯები საზოგადოების ინფორმირების მიზნით. ქარტია სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებას აკისრებს ინფორმაციის მიწოდებასთან დაკავშირებით დროის გარკვეული პერიოდში შედეგების მიღწევის პასუხისმგებლობას.

2. სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებებმა დაზღვეული პირების მიერ მათთვის დახმარებასთან დაკავშირებით არასწორად გამოგზავნილი განცხადებები უნდა გადაუგზავნონ კომპეტენტურ ორგანოებს და შეატყობინონ განმცხადებლებს თავისი მოქმედების შესახებ.

3. თუ ვინმეს ეკუთვნის დახმარება, გარკვეული გარემოებებისას დაწესებულება ვალდებულია, უზრუნველყოს ეს დახმარება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მას არ მიუღია რაიმე განცხადება შესაბამისი პირისგან (თუმცა ჯერჯერობით არ არსებობს რაიმე ბრძანებულება ამ ვალდებულების განხორციელების შესახებ).

4. სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებამ დაუყოვნებლივ უნდა გასცეს პასუხი დახმარებასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ განცხადებას. განმცხადებელმა პასუხი უნდა მიიღოს მაქსიმუმ ოთხი თვის განმავლობაში, ხოლო დახმარების გადახდა უნდა განხორციელდეს შემდეგ ოთხ თვეში. დაგვიანების შემთხვევაში დაწესებულებამ გარკვეული პროცენტი უნდა გადაუხადოს დახმარების მიმღებს.

5. დაწესებულებამ დაზღვეული პირისთვის გაგზავნილ ნებისმიერ გადაწყვეტილებას უნდა დაურთოს მიმართვის პირობები, გადაწყვეტილების საფუძველი, დაკავშირებული საქმეები, საქმეზე პასუხისმგებელი პირების ჩამონათვალი და მათთან დაკავშირების გზები.

6. თუ აღმოჩნდება, რომ გადაწყვეტილება არასწორია, მიღებული უნდა იქნეს ახალი გადაწყვეტილება. როცა გაივლის აპელაციის საბოლოო ვადა, განმცხადებელზე არ იმოქმედებს რაიმე უარყოფითი პირობები (თუ, მაგალითად, გადასინჯული დახმარება ნაკლებად ხელსაყრელია დაზღვეული პირისთვის, ვიდრე თავდაპირველი დახმარება). ეს მოხდება მხოლოდ მაშინ, თუ თავდაპირველი, უფრო მისაღები გადაწყვეტილება, წარმოადგენდა თაღლითობის ან ტყუილის შედეგს დაზღვეული პირის მხრიდან, მაშინ ამ უკანასკნელმა უნდა დააბრუნოს დახმარება, რომელიც მას არ ეკუთვნოდა, და დამატებით გადაიხადოს პროცენტი. დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს:

http://securitesociale.fgov.be
http://securitesociale.fgov.be/lex/francais/charte/19950411.htm

შემდეგი პროექტის მიზანია სამუშაო ადგილების შექმნა. იგი აღწერს ლიტვის მთავრობის მიერ განხორციელებულ უამრავ ღონისძიებას, რომლებიც დაინერგა ადგილობრივ დონეზე უმუშევრობასთან ბრძოლის მიზნით. ამ პროგრამებს აქვს ძლიერი ადგილობრივი დანიშნულება. ისინი არა მარტო მიმართულია ადგილობრივი ადამიანების საჭიროებებზე, არამედ მოითხოვს მნიშვნელოვან დახმარებას მუნიციპალიტეტების მხრიდან. პროექტები ორგანიზებულია ადგილობრივი შრომის ბირჟის მიერ. გამოყენებულია შეფასების საკმაოდ მკაცრი კრიტერიუმები. ამ ინიციატივის სხვა მნიშვნელოვან პრინციპებს წარმოადგენს ნოვატორობა და სხვა ადგილებში განხორციელების შესაძლებლობა.

დასაქმების ადგილობრივი ინიციატივები
(ლიტვა)

გააცნობიერა რა დასაქმების გაზრდის სტიმულირების აუცილებლობა ადგილობრივ დონეზე, 2001 წელს ლიტვის მთავრობამ შემოიღო მთელი რიგი იურიდიული სტიმულებისა ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის ხელშეწყობის მიზნით. ამ პოლიტიკის მიზანია ადგილობრივი თემებისთვის ეკონომიკაში მონაწილეობის შესაძლებლობის მინიჭება და ამით მათი სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების მოგვარება. კიდევ ერთი მიზანია დაუცველ რაიონებზე სტრუქტურული ცვლილების ზეგავლენის შემცირება და უფრო აქტიური, საკუთარ ძალებში დარწმუნებული და ძლიერი თემების ჩამოყალიბება.

პროგრამა განსაკუთრებულ ყურადღებას აპყრობს მარგინალიზებულ ჯგუფებს, როგორებიც არიან უმუშევრები (განსაკუთრებით ხანგრძლივად უმუშევრები), ახალგაზრდები, ოჯახიანი ქალები და სხვ., რომლებიც იდენტიფიცირებულნი არიან ადგილობრივი დასაქმების ოფისების მიერ სოციალურ პარტნიორებთან თანამშრომლობის საფუძველზე.

დასაქმების ოფისები პასუხისმგებელნი არიან დასაქმების ადგილობრივი ინიციატივების ორგანიზებაზე. პროექტის განმახორციელებელი საბჭოები, რომლებიც შედგება ადგილობრივი სოციალური და ეკონომიკური პარტნიორებისგან და შექმნილია ადგილობრივი დასაქმების ოფისებთან, აფასებენ პროექტებს შეფასების მთელი რიგი კრიტერიუმების მიხედვით. დასამტკიცებლად პროექტმა უნდა დააკმაყოფილოს აღნიშნული კრიტერიუმები. პირველი, ადგილობრივმა მუნიციპალიტეტმა დახმარება უნდა გაუწიოს პროექტს და დააფინანსოს შენობაზე, მოწყობილობებზე და სხვა საკითხებზე გაწეული ხარჯები. მეორე, პროექტი უნდა ეხებოდეს ძირითად საჭიროებებს ადგილობრივი შრომის ბაზარზე და შეამციროს სოციალური დახმარების მიმღებთა რაოდენობა. გარდა ამისა, უფრო მეტად უნდა იყოს შესაძლებელი სხვა თემებთან დაკავშირება. და კიდევ, პროექტის შედეგი უნდა იყოს დასაქმების გაზრდის ახალი შესაძლებლობები, მაგალითად, ახალ ეკონომიკური საქმიანობებზე და/ან სოციალურ მომსახურებებზე კონცენტრირების მეშვეობით.

პროგრამას მხარს უჭერს სახელმწიფო დაფინანსება და ნაანგარიშევია, რომ ერთი სამუშაო ადგილის შექმნა არ უნდა აღემატებოდეს ორმოც მინიმალურ თვიურ ხელფასს (125 ევრო თვეში). გარდა ამისა, დამტკიცებული პროექტის ორგანიზატორებმა უნდა უზრუნველყონ, სულ მცირე, პროექტის მთლიანი ღირებულების 35%. ამ პროგრამისთვის ლიტვის მთავრობამ 2001 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გამოყო 359 420 ევროს ეკვივალენტური თანხა.

პროექტი მიმართული იყო ათ მუნიციპალიტეტზე, სადაც ყველაზე მაღალი იყო უმუშევრობა. აქამდე მომზადებულია ოთხმოცდაექვსი პროექტი. მიუხედავად ამისა, შეზღუდული რესურსების გამო, შეირჩა და განხორციელდა მხოლოდ თექვსმეტი პროექტი.

პროგრამის მიერ 2001 წლის განმავლობაში მიღწეული წარმატების ძირითადი შედეგია, რომ პროექტის მონაწილეებისა და თანამშრომლებისთვის შედგენილი სასწავლო კურსი და მასალები, შეფასების, ფინანსების, ზედამხედველობის და ანგარიშგების მეთოდოლოგიის ჩათვლით, გამოყენებული იქნება ახალი პროექტების შემუშავების, მომზადების და მსვლელობისას. გარდა ამისა, ლიტვის მთავრობა აღიარებს პროექტის წარმატებას და 2002 წელს ახალი პროექტებისთვის 724 638 ევროს გამოყოფს. დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს: http://www.ldb.lt ბოლო მაგალითი ასევე საერთაშორისო მასშტაბით არის აღიარებული. „მეორე შანსის სკოლები“ უზრუნველყოფს განათლების მეორე შესაძლებლობას დაუცველი ჯგუფის ახალგაზრდებისთვის. ამ სკოლების ერთერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი ნიშანია ის, რომ მათ მიერ შემოთავაზებული სასწავლო კურსი ადაპტირებულია ადამიანის საჭიროებებთან კულტურული საფუძვლის გათვალისწინებით, განსაკუთრებით, თუ ახალგაზრდა განეკუთვნება უმცირესობათა ჯგუფს. ადამიანზე კონცენტრირებული ეს მიდგომა ძლიერდება სწავლების სისტემის გამოყენებით, როცა საქმე ეხება ტრენინგს და დასაქმებას. ამგვარი სკოლების მეორე დამახასიათებელი ნიშანია ის, რომ მათში ხდება განათლებისა და ტრენინგის კომბინირება სამუშაო გამოცდილებასა და დასაქმებასთან.

მეორე შანსის სკოლები (ევროკავშირი და სხვ.)

ევროკომისიის მიერ 1995 წლის 29 ნოემბერს მიღებული ოფიციალური დოკუმენტი „სწავლება და სწავლა: განათლებული საზოგადოებისკენ“ გახდა საწყისი წერტილი მეორე შანსის სკოლების ინიციატივისთვის. ექსპერიმენტული სკოლების დახმარებით ახალგაზრდებს, რომლებსაც არა აქვთ საკმარისი უნარი ან კვალიფიკაცია უმაღლესი განათლების პროგრამებში ან შრომის ბაზარზე მონაწილეობისთვის და რომლებსაც უკვე აღარ ეხება სავალდებულო განათლება, სთავაზობენ ახალ შესაძლებლობას განათლებისა და ტრენინგის გზით.

ევროკავშირის 11 წევრ ქვეყანასა და ორ კანდიდატ ქვეყანაში (ბულგარეთი და ლატვია) თითქმის ოცი მეორე შანსის სკოლა მუშაობს. სხვადასხვა ქვეყნის ამგვარი სკოლები თანამშრომლობენ ერთმანეთთან (ცნობილია სახელით „E2C“). მეორე შანსის სკოლების კონცეფცია ეფუძნება თანამშრომლობას სკოლებსა და წარმოებას შორის და ეს სკოლები თავიანთ მოსწავლეებს სთავაზობენ სწავლისა და პრაქტიკული მუშაობის ნაერთს. საზოგადოებისა და მისი ფუნქციების შესახებ განუყოფელი ცოდნა ამგვარი განათლების ამოსავალი წერტილია. მიზანია სოციალური პრობლემებისა და არასაკმარისი განათლების მქონე ახალგაზრდების დახმარება სამუშაოს და შემოსავლის შოვნაში ინდივიდუალურად მორგებული სწავლისა და პრაქტიკის მეშვეობით.

მეორე შანსის ევროპული სკოლები განსხვავდება ერთმანეთისგან, როცა საქმე ეხება სწავლების მეთოდებს, მიღებული მოსწავლეების რაოდენობას და ასაკობრივ ჯგუფებს. შვედეთში მეორე შანსის სკოლები განკუთვნილია 16-დან 20 წლამდე ახალგაზრდებისთვის.

პირველ მეორე შანსის სკოლაში ნორკოპინგში (შვედეთი) ამჟამად ცდიან მუშაობის ახალ მეთოდს - სოციალური შეუსაბამობის დამარცხებას განათლებისა და პროფესიული ტრენინგის კომბინირების გზით. ამ მიზეზით პრიორიტეტი ენიჭება ფსიქო-სოციალური პრობლემების მქონე ახალგაზრდებს, მოსწავლეებს იმიგრანტთა ოჯახებიდან (ბოშების ჩათვლით) და ახალგაზრდებს, რომელთაც უჭირთ სწავლა. ნორკოპინგის სკოლამ მჭიდრო თანამშრომლობა დაამყარა ადგილობრივ ბიზნესთან, კერძოდ, მცირე და საშუალო ზომის საწარმოებთან. იმ პარტნიორების რიცხვს, რომლებმაც სკოლას გამოუყვეს ფართი, განეკუთვნება სამთავრობო სააგენტო, ადგილობრივი სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულება და მოზრდილთა სწავლების ასოციაცია. განათლების პროგრამა შედგენილია ისე, რომ მისი მორგება შესაძლებელი იყოს მოსწავლეთა საჭიროებებსა და სურვილებზე. თითოეული მოსწავლე ღებულობს მასწავლებელს რომელიმე შესაბამისი ბიზნესიდან და კონტრაქტი ფორმდება მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის. აღნიშნულ კონტრაქტში დაწვრილებით არის განსაზღვრული მათი შესაბამისი ვალდებულებები.

მეორე შანსის სკოლების პროექტი შეფასებული იქნა და 2000 წლის ივლისში მიღებული იქნა საბოლოო ანგარიში, რომლის მიხედვითაც შესწავლილი იყო თოთხმეტი ექსპერიმენტული პროექტი. პროექტის მუშაობაში ჩართულ ქვეყნებში, გარდა შვედეთისა, შედიოდნენ დანია, ფინეთი, საფრანგეთი, საბერძნეთი, იტალია, პორტუგალია, ესპანეთი და გაერთიანებული სამეფო. დამატებითი ინფორმაციისთვის მიმართეთ შემდეგ ვებგვერდს:

http://europa.eu.int/comm/education/2chance

მიზანი: სოციალური უფლებების ზუსტი, განმარტების შესაძლებლობის მქონე და კომპლექსური სისტემა

მიზანი: სამართლებრივი უფლებების, სამართლებრივი დაცვის საშუალებების განხორციელებისა და დამაკმაყოფილებელი ფუნქციონირების უზრუნველყოფა, ასევე სოციალური უფლებების სხვაგვარი უზრუნველყოფა

სოციალური უფლებების უზრუნველყოფის მონიტორინგს მეტი ყურადღება უნდა მიექცეს. ახალი პროგრამების შემუშავების (და, საჭიროების შემთხვევაში, ძველების გადაკეთების) ფარგლებში უნდა დამკვიდრდეს მონიტორინგის შეთანხმებული პროცედურა. პერიოდულად უნდა ჩატარდეს გამოკითხვები, რათა დადგინდეს, რამდენად კმაყოფილები არიან ის პირები, რომელთაც პოტენციურად ეკუთვნით სოციალური უფლებები, და ამ უფლებების მიმღები პირები. ამ გამოკითხვებისას დაწესებულებათა პერსონალის აზრიც უნდა იქნეს გათვალისწინებული. „ბენჩმარქინგის“ (მუშაობის უკეთესი გზების ძიების) პროცესი, განსაკუთრებით მომსახურების ამოცანების განსაზღვრის თვალსაზრისით, მონიტორინგთან უნდა იყოს დაკავშირებული. რეკომენდებულია ყველანაირი პოლიტიკისა და წინადადებების „შემოწმება უფლებების თვალსაზრისით“. ეს უნდა მოხდეს ოფიციალური პროცესის ფორმით, როდესაც შეფასდება, თუ რამდენად უწყობს ხელს სოციალური უფლებების მისაწვდომობის გაუმჯობესებას არსებული პოლიტიკა და ახალ პოლიტიკურ კურსთან დაკავშირებული ყველა წინადადება. ეს ნიშნავს სოციალური უფლებების ჩართვას ყველანაირ პოლიტიკაში და ამის პრეცედენტი გენდერული საკითხებისა და სიღარიბის თვალსაზრისით „შემოწმებაა“. უფლებათა შემოწმებისას გამოსაყენებელ კრიტერიუმებს შორის არის მე-3 თავში მითითებული ყველა დაბრკოლებისა და ბარიერის აღმოფხვრა და თანაბარი მისაწვდომობა (ფართო გაგებით).

უფლებათა აღსრულების უზრუნველყოფის მიზნით უნდა არსებობდეს აპელაციის ან კომპენსაციის მიღების ადეკვატური და გამჭვირვალე სისტემები უფლებებზე უარის თქმის შემთხვევებში. ეს უნდა ეხებოდეს არა მარტო სოციალური უზრუნველყოფისა და სოციალური დახმარების თანხებს, რომლებთან დაკავშირებითაც ევროპის სოციალური ქარტიის საფუძველზე ფართო პრეცედენტული სამართალი არსებობს, არამედ ჯანდაცვას, საცხოვრებლით უზრუნველყოფას, შრომის ბაზრის აქტიური პროგრამების, ტრენინგისა და მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის მისაწვდომობას. აპელაციის აღნიშნული სისტემების ფარგლებში უფასოდ ან ადვილად ხელმისაწვდომი თანხის მეშვეობით შესაძლებელი უნდა იყოს დროის გონივრულ მონაკვეთში დამაკმაყოფილებელი კომპენსაციის მიღება. გამჭვირვალობისა და საჯაროობის გასაფართოებლად განხილული უნდა იქნეს მომხმარებელთათვის ქარტიის შექმნის საკითხი. ქარტიაში გარკვევით ჩამოყალიბდება ის სტანდარტები, რომელთა მიღწევასაც ლამობენ სახელმწიფო სოციალური სამსახურები დახმარების ან მომსახურების თაობაზე განაცხადების შემთხვევაში. აღნიშნულ სტანდარტებს შორის უნდა იყოს სტანდარტები, რომლებიც ეხება თავაზიან მოპყრობას, დროს დახმარების ან მომსახურების თაობაზე განაცხადის დასამუშავებლად და გადაწყვეტილების მისაღებად, საჩივრების წარდგენის გზებს და იმ არხებს, რომელთა მეშვეობით მომხმარებლებს შეეძლებათ გაუმჯობესების თაობაზე წინადადებების შეტანა.

მიღებული უნდა იქნეს ასევე ზომები დისკრიმინაციისა და სხვადასხვაგვარი მოპყრობის თავიდან ასაცილებლად და მათთან დასაპირისპირებლად. მისაწვდომობის გათანაბრებამ შეიძლება საჭირო გახადოს პოზიტიური დისკრიმინაცია, მაგალითად, კონკრეტული ჯგუფებისადმი მიმართული ღონისძიებების ფორმით. გარდა ამისა, საჭიროა მომსახურების მომწოდებელთა მხრიდან დისკრიმინაციული დამოკიდებულებისა და პრაქტიკის აღმოფხვრა (თუ ასეთი დამოკიდებულება და პრაქტიკა არსებობს). არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, რომ უფლებების განხორციელების მონიტორინგი ორგანიზებული იყოს სტანდარტიზებული ოფიციალური მექანიზმის მეშვეობით, კერძოდ ეროვნულ დონეზე. ამ მხრივ რეკომენდებულია წევრ სახელმწიფოებში სოციალურ უფლებებზე დაკვირვების ეროვნული ცენტრების შექმნა. ამგვარი დაკვირვების ცენტრების მიზანი უნდა იყოს (ა) წევრ სახელმწიფოში სოციალური უფლებების მხრივ არსებული რეალური მდგომარეობის მონიტორინგი; (ბ) მომზადება ინფორმაციის სტანდარტული პაკეტისა, რომლის გამოყენებას შეძლებენ სოციალური უფლებების ევროპული კომიტეტი, სოციალური ინტეგრაციის ევროპული კომიტეტი და სხვა უწყებები მათ მუშაობაში და ევროპის მასშტაბის კვლევასა და მონიტორინგში.

მაგრამ მხოლოდ თავისთავად ამგვარი დაკვირვების ცენტრი არ იქნება საკმარისი. ჯანსაღი და უსაფრთხო სამუშაო გარემოს შექმნაში, მინიმალური და თანასწორი სახელფასო პირობების უზრუნველყოფაში, ბავშვების, უნარშეზღუდული ადამიანებისა და გონებრივი პრობლემების მქონე ადამიანების სათანადო დაცვასა და სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფაში ვერაფერი შეცვლის აღმასრულებელ უწყებებს, როგორიც არის მაღალი პროფესიული ხარისხის შრომისა და სოციალური სამსახურების ინსპექტორატები. მომსახურების სტანდარტების რეგულირება და ანგარიშვალდებულება მაღალი ხარისხის სტაბილური სამსახურებისთვისაც მნიშვნელოვანია. ყველა ზემოსხენებული ზომა ხელს შეუწყობს, აგრეთვე, კარგი პრაქტიკის გადაღებას.

მიზანი: საკმარისი მოცულობის რესურსებისა და შესაძლებლობების უზრუნველყოფა მიმწოდებლებისა და მომხმარებლების მხრიდან

წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ზომები, რათა გადალახონ რესურსების უკმარისობით წარმოქმნილი წინაღობები როგორც მომსახურების მიმწოდებლის, ასევე მათი მხრიდან, ვინც ეძიებს სოციალური უფლებების მიღებას და სივრცეს ამ უფლებების გამოყენებისათვის.

მიზანი: ხელმისაწვდომობის მნიშვნელოვანი ამაღლება მე ნეჯმენტისა და პროცედურების გაძღოლის გაუმჯობესების გზით.

მიზანი: ინფორმაციის დინების, მოხმარებისა და გაცვლის მაქსიმალიზაცია კომუნიკაცია და ინფორმაციის გაცვლა პრიორიტეტული უნდა გახდეს. საჭიროა მრავალგანზომილებიანი საკომუნიკაციო სტრატეგიის შემუშავება, რომლის თითოეული ელემენტი აღჭურვილი იქნება ბაზისურად მიჩნეული ინფორმაციით იმის შესახებ, რომ ინფორმაციის გავრცელება არსებითი მნიშვნელობისაა საჯარო მომსახურების პაკეტის შემუშავებისა და ეფექტიანი რეალიზაციისთვის. ამ მიზნების მისაღწევად:

- ინფორმაციის გავრცელება მიმართული უნდა იყოს ყველა უფლებამოსილი პირისაკენ. ამ პროცესში გამოყენებული უნდა იქნეს რაც შეიძლება მეტი საინფორმაციო არხი (მაგალითად, მთელ მოსახლეობას უნდა დაეგზავნოს ბროშურები; მოხმობილი უნდა იქნეს ტელევიზია, რადიო და სხვა სარეკლამო საშუალებანი, ასევე გამოყოფილი იქნეს უფასო სატელეფონო ნომრები, დაწესდეს „ღია კარის“ დღეები, ამოქმედდეს ინტერნეტი, ბროშურების დარიგება სპეციალურ საზოგადოებრივ ადგილებში და სხვ.);

- ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს მობილური საინფორმაციო ცენტრები;

- სასურველია, რამდენადაც შესაძლებელია, ინფორმაცია არსებობდეს ეროვნულ უმცირესობათა და ახალმოსახლე ეთნიკურ ჯგუფთა ენებზეც;

- ინფორმაცია უნდა მოერგოს უნარშეზღუდულ ჯგუფთა საჭიროებებს (განსაკუთრებით იმ ადამიანების მოთხოვნილებებს, ვისაც მოძრაობისა და შეგრძნებების უნარი აქვთ დაქვეითებული);

- როდესაც ინფორმაცია გავრცელდება ბროშურების (ლიტერატურის) სახით, ის ჩამოყალიბებული უნდა იქნეს ნათელი, პირდაპირი, გასაგები და ზუსტი ენით;

- მთელი ინფორმაცია რეგულარულად უნდა განახლდეს;

- გარკვეული ინფორმაცია ასევე გამიზნული უნდა იყოს იმათთვის, ვინც პოტენციურ მომხმარებელთან ერთად ან მასთან მჭიდრო მეზობლობაში ცხოვრობს.

უფლებამოსილი პირები გათვითცნობიერებულნი უნდა იყვნენ იმის შესახებ, რომ არსებობენ სოციალური დაცვის ორგანოები, დასაქმების და სხვა სამსახურები, რომლებიც შესაბამისი ფუნქციების მატარებლები არიან, და ამგვარი ინფორმაცის მიწოდება უნდა მოხდეს, თუკი საჭიროება მოიტანს, მომსახურების, დახმარებისა და სხვა სიკეთეთა შესახებ საინფორმაციო პლატფორმებისა და წყაროების წარდგინებით, რაც, თავის მხრივ, მიზნად ისახავს სოციალური მომსახურების, დახმარებისა და ამ სიკეთეთა კომპლექსის ხელმისაწვდომად ქცევის გაადვილებას. ამ ინფორმაციის მიწოდება შეიძლება, ასევე, ისეთი ღონისძიებების წარმართვით, როგორიც არის სააგიტაციო ფურცლების კამპანია, რეკლამის განთავსება მედიაში და სხვა. ამ კუთხით ხაზი უნდა გაესვას განსაკუთრებით იმ ინფორმაციის როლსა და მნიშვნელობას, რომელიც დამოუკიდებლად იქნა წარმოებული და გავრცელებული. ამასთან ერთად, სამთავრობო ორგანოებმა მუდმივად უნდა იზრუნონ იმაზე, რომ გავრცელებული ინფორმაცია იყოს ხარისხიანი, ხოლო საინფორმაციო სტრატეგია - შედეგიანი:

- პერიოდულად უნდა მოეწყოს გამოკითხვები სამთავრობო დონეებზე იმის გამოსარკვევად, თუ როგორია ინფორმაციის გავრცელების ხარისხი;

- უნდა განხორციელდეს კონტროლი, რათა დადგინდეს, პოტენციურმა მოსარგებლეებმა მოახერხეს თუ არა დახმარების მიღება; მაგალითად, ამის გაკეთება შესაძლებელია საბიუჯეტო პროგნოზისა და რეალური გადახდების მოცულობის შედარებით;

- სპეციალური დახმარების პროგრამა მიზნად უნდა ისახავდეს იმ იდენტიფიცირებულ პირთა თუ ჯგუფთა მხარდაჭერას, რომლებიც სრულად ვერ ახერხებენ თავიანთი უფლებების დაცვას. საკომუნიკაციო ფუნქცია არ უნდა შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ და მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელებით. ინფორმაციის გაცვლის იდეა - რომლის მიხედვითაც კომუნიკაცია ორმხრივი მიმართულების პროცესად არის მიჩნეული - სწორედ ამ თვალსაზრისით იძენს თავის მნიშვნელობას.

კომუნიკაცია თავის თავში ასვე უნდა მოიცავდეს ინფორმაციის მოპოვებასა და შეფასებას. აქედან გამომდინარე, სამთავრობო ორგანოებმა უნდა უზრუნველყონ მნიშვნელოვანი სტატისტიკური, სტანდარტიზებული ინფორმაციის რეგულარული შეგროვება და გამოქვეყნება, როგორც სახელმწიფო, ისე რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე.

მიზანი: ფსიქოლოგიური და სოციალურ-კულტურული დაბრკოლებების დაძლევა როგორც მომსახურების მიმწოდებლის, ისე მომხმარებლის მხრიდან.

სოციალური უფლებებისთვის მნიშვნელოვანი ყველა სახის მომსახურებისა და დახმარების ფუნქციონირება შეთანხმებული უნდა იყოს უფლებამოსილ პირთა საჭიროებასთან, რათა ამ პირებს მხარდაჭერა და სტიმულირება გაეწიოთ მოქმედების დასაწყებად, ამავე დროს, იმის გასააზრებლად, რომ ფსიქოლოგიურმა სირთულეებმა შეიძლება შეამციროს ადამიანთა უნარი თავიანთი სოციალური უფლებების გაცნობიერებისა. ეს განსაკუთრებით ითქმის დაუცველი და უნარშეზღუდული კატეგორიის ადამიანების შესახებ.

აქედან გამომდინარე:

- მომსახურების მიმწოდებლებს უნდა ჩაუტარდეთ ტრენინგი ადამიანებთან ურთიერთობაში, რათა მათ გააუმჯობესონ უფლებების მფლობელთა მოთხოვნებზე რეაგირების ხარისხი;

- საგანგებო მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ როგორი მიღება დახვდებათ განსაკუთრებით დაუცველ პირებს, განსაკუთრებით პირველი ვიზიტის დროს, ვინაიდან მათი შთაბეჭდილება ამ ორგანიზაციის შესახებ, და ასევე ნდობის ხარისხი მეტწილად სწორედ პირველი ვიზიტის დროს ყალიბდება. ამ მიზეზის გამო ოფისებისა და მათი აღჭურვილობის დიზაინი უნდა იყოს სასიამოვნო და მიმზიდველი; ზუსტად უნდა იყოს მინიშნებული მიღების პუნქტები; უნდა დაიდგას სკამები მომლოდინეთათვის და უნდა იყოს დაცული უსაფრთხოების ნორმები. ამისთვის უნდა მოეწყოს ბარიერები ხალხსა და მომსახურების მიმწოდებელი ორგანიზაციის თანამშრომლებს შორის. ასევე პრიორიტეტული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს ინტერვიუების დროს კონფიდენციალურობის უზრუნველყოფას. პერსონალს უნდა ჩაუტარდეს ტრენინგი საჭირო პროფესიული და კომუნიკაციური უნარების გამოსამუშავებლად და უნდა მიეცეს ყოველმხრივი ცოდნა მათი საკუთარი დაწესებულებების გარეთ არსებული მომსახურებებისა და დახმარებების შესახებ.

ასევე ყურადსაღებია კულტურასთან დაკავშირებული საკითხებიც. სოციალურ- კულტურული დაბრკოლებების დასაძლევად მომსახურების მიმწოდებელი მიზნად უნდა ისახავდეს კულტურათა მრავალფეროვნების მიმართ აღქმის გამომუშავებას. შესწავლილი უნდა იყოს არსებული ვითარება, რათა გამოირიცხოს ყოველგვარი მიკერძოება მოსახლეობის გარკვეული ჯგუფების მიმართ. ამას გარდა,

- საზოგადოებასთან მომუშავე კადრების ტრენინგი უნდა მიმდინარეობდეს იმკუთხით, რომ მოხდეს დისკრიმინაციის გამორიცხვა და უარყოფითი სტერეოტიპების დაძლევა. იმ კადრებს, რომელთაც ჯგუფებთან უწევთ მუშაობა, უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია და, თუ საჭიროება მოიტანს, ჩაუტარდეთ ტრენინგი, რათა მათ გამოიმუშაონ დაუცველ ადამიანთა პრობლემების ყოველმხრივი გაგება და გულისხმიერი დამოკიდებულება მათი საჭიროებებისა და მოთხოვნილებების მიმართ. კადრები ასევე მომზადებული უნდა იქნენ ახალმოსახლეთა და უმცირესობათა კულტურული სპეციფიკის გაცნობიერების კუთხითაც, განსაკუთრებით იმ საკითხებში, რომლებიც რელიგიურ ნორმებსა და კულტურულ განსხვავებებს ეხება;

- დასაქმების, ჯანმრთელობის დაცვის, განათლების, საცხოვრებლით უზრუნველყოფისა და სოციალური დაცვის სამსახურებმა და დაწესებულებებმა უნდა მიიზიდონ სათანამშრომლოდ თარჯიმნები და შუამავლები და, შესაბამისად, ქვეყნის ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენელი ადამიანები ან ახალმოსახლეთა მშობლიური ქვეყნის მკვიდრ ეროვნებათა წარმომადგენლები - ვისთან კონტაქტშიც ისინი იმყოფებიან - იმ მიზნით, რომ დაეხმარონ ზემოხსენებული კატეგორიის ადამიანებს მათი უფლებების რეალიზაციაში.

მიზანი: დაუცველობის, როგორც სოციალურ უფლებათა მიღების პროცესის ხელისშემშლელი დაბრკოლების, აღმოფხვრა

საცხოვრებელი პირობების ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფის (CS-LO), სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფის (CS-PS), დასაქმებაში ხელშეწყობის უფლებაზე მომუშავე ექსპერტთა კომიტეტის (CS-EM) და მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვასა და ჯანდაცვის სამსახურებზე მოთხოვნასთან ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების სპეციალისტთა ჯგუფის (SP-SPM) მიერ შეგროვებული ემპირიული მასალა

საცხოვრებელი პირობების ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფი (CS-LO) საცხოვრებელი პირობების ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფმა შეაგროვა ემპირიული ინფორმაცია უშუალოდ ევროპის საბჭოს ყველა წევრი სახელმწიფოსგან, სამი დამკვირვებელი სახელმწიფოსა და დასახლების სტრატეგიის სფეროში მომუშავე ადგილობრივი სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან. სოციალურ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით ყურადღება გამახვილდა დაუცველ ჯგუფებზე, ვინაიდან სხვა ემპირიული პროექტების ფარგლებში უკვე განხორციელდა საფუძვლიანი დაკვირვება უსახლკარო ადამიანთა ჯგუფებზე. კითხვარის სტრუქტურა შემდეგი იყო:

ნაწილი:

- დასახლების მდგომარეობა სახელმწიფოში

- დასახლების რაიონში დაუცველ ადამიანთა კატეგორიები

- დასახლების ხელმისაწვდომობა დაუცველ ადამიანთა ჯგუფებისთვის

- დასახლების ხელმისაწვდომობის კონსტიტუციური უზრუნველყოფა და დამხმარე საკანონმდებლო აქტები

- გამოსახლება

- გადაუდებელი სიტუაციები

A და B ნაწილები ემსახურებოდა დასახლებისთვის საჭირო ფონდების გამოთვლისა და იმ კატეგორიის ჯგუფების განსაზღვრის მიზანს, რომლებიც მიჩნეულნი იყვნენ დაუცველად მოცემულ სახელმწიფოში. C და D ნაწილების მიზანი იყო საკანონმდებლო საფუძვლების დადგენა და დაუცველი კატეგორიის ადამიანებისთვის საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის რეალური პრაქტიკის ანალიზი, ხოლო E და F ნაწილები კონცენტრირებული იყო ორი ძირითადი ტიპის სიტუაციებზე, როცა საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობა მნიშვნელოვან პრობლემად იქცევა, ანუ საუბარია გამოსახლებებსა და საგანგაშო სიტუაციებზე (კატასტროფებზე) დასახლების სფეროში. კითხვარის მეორე ნაწილი მოითხოვდა მაგალითების მოყვანას იმის შესახებ, თუ როგორ ხორციელდებოდა დასახლების სტრატეგია პრაქტიკაში C, E და F ნაწილების თემებთან მიმართებაში და აგრეთვე მაგალითებს ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის მარაგის შესახებ.

264 დარიგებული კითხვარიდან 77 შევსებულ მდგომარეობაში დაბრუნდა და პასუხების პროცენტმა ოცდაცხრა შეადგინა.

სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფი (CS-PS)

სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფმა გაავრცელა კითხვარი, რათა მიეღო ინფორმაცია ისეთ საკითხებზე, როგორიც არის: ა) სოციალური დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სისტემების მიერ გაცემული ყველანაირი დახმარება და სოციალური სამსახურების მიერ მიწოდებული დახმარება, განხორციელებული სახელმწიფო, რეგიონულ თუ ადგილობრივ დონეზე; და ბ) დაბრკოლებები, რომლებიც ართულებს სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობას. სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფის წევრები და - იმ სახელმწიფოებისთვის, რომლებიც არ არიან ამ ჯგუფში წარმოდგენილნი - სოციალური ინტეგრაციის ევროპული კომიტეტის წევრები თანამშრომლობდნენ საკუთარ ქვეყნებში კითხვარის გავრცელების საქმეში იმ ორგანიზაციებს შორის, რომელთაც ეკისრათ პასუხისმგებლობა სოციალური მომსახურების და დახმარების სახელმწიფო, რეგიონული თუ ადგილობრივი დონის მენეჯმენტზე, და ასევე სახელმწიფო დონეზე მოქმედ არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის. გარდა ამისა, კითხვარი დაეგზავნათ საერთაშორისო დონეზე წარმოდგენილ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, უმეტესწილად ევროპის სიღარიბესთან მებრძოლი ორგანიზაციის (EAPN) და ორგანიზაციის „ATD-Fourth World“ მეშვეობით.

ამ კითხვარის საპასუხოდ 170 გამოხმაურება იქნა მიღებული ოფიციალური უწყებებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან, მათ შორის ევროპის საბჭოს 30 წევრი სახელმწიფოდან.

დასაქმებაში ხელშეწყობის უფლებაზე მომუშავე ექსპერტთა კომიტეტი (CS-EM)

ექსპერტთა ამ კომისიტეტის მიერ შეგროვებული ემპირიული მასალა შედგებოდა „დადებითი პრაქტიკის“ მაგალითებისაგან იმის შესახებ, თუ როგორ შეუძლიათ განვითარების ინიციატივებს ადგილობრივ დონეზე შეებრძოლონ და თავიდან აიცილონ გრძელვადიანი უმუშევრობის პრობლემები ჰორიზონტალური და კოორდინირებული მიდგომის მეშვეობით. დასაქმების ხელმისაწვდომობის ხელშემწყობ ექსპერტთა კომიტეტში წარმოდგენილმა ყოველმა წევრმა სახელმწიფომ იკისრა, მოეყვანა სულ მცირე ორი მაგალითი „დადებითი პრაქტიკისა“, მხედველობაში ჰქონდა რა გამოცდილების გაზიარება, რომელიც შეიძლება გამოყენებული ყოფილიყო გრძელვადიანი უმუშევრობის პრობლებასთან ბრძოლაში.

შეთანხმდნენ იმაზე, რომ უნდა მოხდეს ძალისხმევის კონცენტრაცია ადგილობრივი საზოგადოების დასაქმების, სოციალურ-ეკონომიკურ და მსგავს პროგრამებზე, რათა ხელი შეეწყოს თვითდასაქმებას და წახალისდეს მცირე საწარმოთა შექმნა. შესაძლებელი იყო ყურადღების გამახვილება გარკვეულ გაჭირვებულ ჯგუფებზეც, როგორებიც არიან, მაგალითად, დიდი ხნის უმუშევრები, უნარშეზღუდული ადამიანები, უმცირესობათა წარმომადგენლები, მატერიალურად დაუცველი ქალები და ახალგაზრდები. ამ სიას ცალკე კატეგორიის სახით დაემატნენ ხანდაზმული მშრომელები. ხანგრძლივად უმუშევართა კატეგორიას მიაკუთვნეს ის პირები, რომელთაც ვერ შეძლეს სამუშაოს პოვნა თორმეტი თვისა და მეტი ხნის განმავლობაში.

წევრი სახელმწიფოების, დამკვირვებელი ორგანიზაციებისა და ქვეყნების მხრიდან სულ 21 დოკუმენტი იქნა მიღებული. ეს იმას ნიშნავს, რომ დასაქმების მისაწვდომობის ხელშემწყობ ექსპერტთა კომიტეტს განკარგულებაში ჰქონდა თითქმის 60 მაგალითი პროგრამებისა და ინიციატივებისა, რომლებიც მოწოდებულია, შექმნას დასაქმების წამახალისებელი პირობები.

მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვასა და ჯანდაცვის სამსახურებზე მოთხოვნასთან ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების სპეციალისტთა ჯგუფი (SP-SPM) მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვასა და ჯანდაცვის სამსახურებზე მოთხოვნასთან ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების სპეციალისტთა ჯგუფის ექსპერტებს სთხოვეს, მოემზადებინათ მოხსენებები ქვეყნების მიხედვით კონსულტანტის მიერ შედგენილი კითხვარის საფუძველზე. მიზანი იყო იმ პრობლემათა მიმოხილვის წარმოდგენა, რომლებიც შეეხებოდა მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანებისთვის ჯანმრთელობის დაცვის სამსახურების ხელმისაწვდომობას. მოხსენება მოიცავდა შემდეგ საკითხებს:

- ზოგადი ინფორმაცია სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემების შესახებ;

- სიღატაკის დონის ზრდა და მარგინალური ჯგუფების არსებობა;

- ჯანმრთელობის მაჩვენებლები;

- სოციალური დაცვისა და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემები;

- რეაგირება ჯანდაცვაში არსებული უთანასწორობის მიმართ;

- შესატყვისი ზომების განხილვა და მიღება.

ორგანიზაცია „ATD-Fourth World“-ის მოსაზრება მიღებული იქნა კომიტეტში ამ ორგანიზაციის წარმომადგენლების მეშვეობით. ჯგუფის მუშაობამ შედეგად გამოიღო „მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვისა და ჯანდაცვის სამსახურებზე მოთხოვნასთან ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების შესახებ“ Rec(2001)12 რეკომენდაციის მიღება. ამ რეკომენდაციის არსი შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგი დევიზის სახით: „ავარიდოთ ცუდი სამედიცინო მომსახურება ცუდ პირობებში ჩავარდნილ ადამიანებს“.

მუდმივი ზრდა იმ ადამიანთა რაოდენობისა, რომლებიც მარგინალურ პირობებში და დაუცველ ვითარებაში ცხოვრობენ, რასაც შედეგად მოსდევს ჯანმრთელობის, სოციალური და ეკონომიკური პირობების მნიშვნელოვანი გაუარესება, დრის წესრიგში აყენებს საკითხს იმის შესახებ, რომ გამომუშავდეს განვითარების ყოვლისმომცველი და კოორდინირებული სამოქმედო სტრატეგია, რომელიც დაფუძნებული იქნება თანასწორობის, ადამიანის ღირსებისა და თანამონაწილეობის პრინციპებზე. მარგინალურ პირობებში მყოფ ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვის გასაუმჯობესებლად რეკომენდაცია ვარაუდობს სექტორთაშორისი თანამშრომლობის მიდგომას, ეყრდნობა რა პრევენციულ მოქმედებას და სოციალური რეინტეგრაციისთვის ხელშემწყობი გარემოს შექმნას, სტიგმატიზაციის თავიდან აცილებას და ცოდნის გაღრმავებას. დაუცველთათვის მათი უფლებების ხელმისაწვდომობის გაზრდისკენ მიმართული ზომები ემსახურება ზოგადად მთელ მოსახლეობას, ნაცვლად იმისა, რომ მიაწოდოს „ცუდი სამედიცინო მომსახურება ცუდ პირობებში ჩავარდნილ ადამიანებს“.

I. შესავალი

1. ადამიანის ღირსებისა და სოციალური მარგინალიზაციის შესახებ ევროპის საბჭოს პროექტის ფარგლებში შესრულებული სამუშაოს პროცესში გაირკვა, რომ ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოთა წინაშე დგას გაჭირვებულთა ჯგუფებისთვის საბინაო, დასაქმების, სოციალური უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობისა და განათლების მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად პირობების შექმნის ამოცანა. მართალია, ჩვეულებრივ სოციალური უფლებები კანონით არის უზრუნველყოფილი, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში მათი პრაქტიკული რეალიზაცია ბევრი ადამიანისთვის გართულებულია წარმოქმნილი დაბრკოლებების გამო. ამიტომაც ევროპის საბჭომ წამოიწყო მთელი რიგი ღონისძიებებისა, რათა ამ უფლებებით სარგებლობა მოსახლეობის ყველა ფენისთვის გაეხადა ხელმისაწვდომი.

2. ამ კონტექსტში 1999 წლის ივნისში მუშაობას შეუდგა საცხოვრებელი პირობების მისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფი (CS-LO). ის გახდა ევროპის საბჭოს პირველი კომისია, რომელიც სისტემატურად განიხილავდა დასახლების სტრატეგიასთან დაკავშირებულ პრობლემებს და მისმა მუშაობამ დიდად შეუწყო ხელი წევრ სახელწიფოებს შორის გამოცდილების ინტენსიური გაცვლის პროცესს, რათა ამ გზით მომხდარიყო ევროპის საბჭოს წევრი და დამკვირვებელი სახელმწიფოებისგან ემპირიული და ფართომასშტაბიანი პანევროპული მონაცემების შეგროვება სახელმწიფო სამოქმედო სტრატეგიების შესახებ ისეთ დარგში, როგორიცაა გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის1 დასახლების პრობლემის მოგვარება.

3. წინამდებარე სახელმძღვანელო პრინციპები ეფუძნება კვლევითი სამუშაოს შედეგებს (რაც ცალკე მოხსენებებშია წარმოდგენილი) და საცხოვრებლის მისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის წინადადებებს.

1. წინამდებარე სახელმძღვანელო პრინციპებში ტერმინით „გაჭირვებულ ადამიანთა კატეგორია“მოიხსენიებიან ის ადამიანები და ჯგუფები, რომელთაც არა აქვთ საცხოვრებელი ეკონომიკური, სოციალური თუ ფსიქოლოგიური მიზეზების გამო და შედეგად საჭიროებენ ადეკვატურ დახმარებას საცხოვრებლის მიღების უფლების პრაქტიკული რეალიზაციისთვის.

II. გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთა საცხოვრებელი პირობებით უზრუნველყოფის სტრატეგიის ძირითადი პრინციპები

4. საცხოვრებელი პირობებით უზრუნველყოფის პრობლემის მნიშვნელობისა და ამ საკითხში ეროვნული მთავრობების პასუხისმგებლობის საკითხი მრავალ საერთაშორისო დოკუმენტშია აღიარებული. მათ შორისაა ევროპის საბჭოს „ევროპის სოციალური ქარტია“, დათარიღებული 1961 წლით (მე-16 მუხლი), მისი დამატებითი ოქმი, მიღებული 1988 წელს (მე-4 მუხლი), ევროპის შესწორებული სოციალური ქარტია (1996 წელი) (31-ე მუხლი) და 1996 წელს სტამბოლში მიღებული გაერო-ს „დასახლების პროგრამა“ („Habitat Agenda“), აგრეთვე „დეკლარაცია ქალაქებისა და სხვა დასახლებული პუნქტების შესახებ ახალ ათასწლეულში“, რომელიც მიღებული იქნა გაერო-ს გენერალური ასამბლეის საგანგებო სესიაზე და მიეძღვნა „დასახლების პროგრამის“ განხორციელების ზოგად შეფასებას (ნიუ-იორკი, 2001 წლის 6-8 ივნისი).

5. საცხოვრებლით უზრუნველყოფის სტრატეგიის კონტექსტში ადამიანის ის არსებითი უფლებები, რომლებიც ჩამოყალიბებულია ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციაში და გულისხმობს პირადი და ოჯახური ცხოვრებისა და საცხოვრებელი ადგილის პატივისცემას (მე-8 მუხლი), და, აგრეთვე, საკუთრების მშვიდობიანი მოხმარების უფლებას (1-ლი ოქმის 1-ლი მუხლი) განსაკუთრებული პატივისცემითა და გულმოდგინებით უნდა იყოს დაცული. გაერო-ს „დასახლების პროგრამაში“ მთავრობები კვლავ ადასტურებენ თავიანთ მზადყოფნას, სრულად უზრუნველყონ ადამიანის იმ უფლებების რეალიზაცია, რომლებიც დადგენილია საერთაშორისო შეთანხმებებითა და შესაბამისი აქტებით, განსაკუთრებით კი, არსებული კონტექსტიდან გამომდინარე, სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფის უფლებისა, როგორც ეს ჩამოყალიბებულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში და გარანტირებულია ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა საერთაშორისო პაქტით; ამასთან ერთად, საჭიროა იმის გათვალისწინება, რომ საცხოვრებლის უფლების განხორციელება თანდათანობით უნდა მოხდეს.

6. ევროპის საბჭოს წევრმა სახელმწიფოებმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციონ ხელშემწყობი ბაზის შექმნას დასახლების სტრატეგიის განსახორციელებლად გაერო-ს „დასახლების პროგრამის“ რეკომენდაციათა გათვალისწინებით. ამგვარი ხელშემწყობი დამოკიდებულების ზოგად კონტექსტში წევრმა სახელმწიფოებმა, გაერო-ს „დასახლების პროგრამის“ 61-ე მუხლის შესაბამისად, უნდა მიიღონ საჭირო ზომები, რათა თანმიმდევრულად წაახალისონ და სრულად უზრუნველყონ სათანადო საცხოვრებლის უფლების რეალიზაცია და ხელმისაწვდომობა გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისათვის.

7. ხელმისაწვდომი საცხოვრებლით გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთა უზრუნველსაყოფად სამთავრობო ორგანოებმა უნდა შექმნან შესატყვისი საკანონმდებლო სისტემა საბინაო ბაზრისათვის, რაც გულისხმობს საკუთრების უფლებას, უძრავი ქონების უსაფრთხოებას და მომხმარებლის დაცვას იმ მიზნით, რომ გატარდეს საჭირო ინსტიტუციური ზომები, დასახული იქნეს მოქმედების გზები ხელმისაწვდომი საცხოვრებლით მომარაგების გასაზრდელად, მოხდეს უძრავი ქონების უსაფრთხოების უკეთესი უზრუნველყოფა საკანონმდებლო დონეზე, ასევე საცხოვრებლის უფლების არადისკრიმინაციული მისაწვდომობის უზრუნველყოფა ყველა ადამიანისთვის.

8. საცხოვრებლის უზრუნველყოფა გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის მოითხოვს ძალისხმევას არა მარტო სამთავრობო ორგანოებისგან ყველა დონეზე, არამედ საზოგადოების ყველა სექტორისგან - კერძო სექტორისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩათვლით, ასევე პარტნიორი ორგანიზაციებისგან და საერთაშორისო თანამეგობრობის ორგანიზაციებისგან. თავად გაჭირვებული კატეგორიის წარმომადგენლები და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები უნდა აღიჭურვონ უფლებამოსილებით, რათა ითამაშონ აქტიური როლი სამოქმედო გეგმით განსაზღვრული პატნიორული მექანიზმის ჩარჩოებში.

9. საჯარო სექტორის წვლილი, მისი მონაწილეობა ბაზარზე ნაკლოვანებების აღმოფხვრის საქმეში კვლავინდებურად ძალზე მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ის ხელს უწყობს იმ ზომების დანერგვას, რომლებიც შესაძლებლობას უქმნის გაჭირვებილი კატეგორიის ადამიანებს, ვისი პრობლემების გადაჭრა არ ძალუძთ არც ბაზარს და არც საჯარო დასახლების სექტორს, მიიღონ საკმარისი და ფინანსურად ხელმისაწვდომი საცხოვრებელი და ბაზისური მომსახურების პაკეტი.

10. არსებობს ძლიერი ურთიერთკავშირი დასახლების სტრატეგიასა და იმ სხვა სტრატეგიებს შორის, რომლებიც მიზნად ისახავს ადამიანთა უზრუნველყოფას იმგვარი ძირითადი უფლებებით, როგორიცაა სოციალური დაცვა, დასაქმება, ჯანმრთელობა და განათლება. ამიტომ მოვუწოდებთ ყველა დონის სამთავრობო ორგანოებსა და შესაბამის საერთაშორისო ორგანიზაციებს, განავითარონ და ცხოვრებაში გაატარონ კომპლექსური ზომები გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის მათი სოციალური უფლებების უზრუნველსაყოფად.

11. დასახლების სტრატეგიის მიზნები მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ყოველგვარი პოლიტიკური გადაწყვეტილებისა და იურიდიული დოკუმენტის მიღებისას, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბ ზეგავლენას ახდენენ საცხოვრებლის ბაზრის მოთხოვნასა და მომარაგებაზე და მოქმედებენ დასახლებასთან დაკავშირებულ წარმოებასა და უზრუნველყოფაზე. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვან სფეროებს განეკუთვნება ფისკალური და საგადასახადო სტრატეგიები, სამოქალაქო კოდექსი და, აგრეთვე, საფინანსო და საკუთრების ბაზრისა და მიწით სარგებლობის წესის განმსაზღვრელი საკანონმდებლო ნორმები.

12. დასახლების სტრატეგიამ ყველა დონეზე უნდა გაითვალისწინოს გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთა მოთხოვნილებები და საჭიროებები. ამდენად, სახელმწიფოს სამთავრობო ორგანოებმა უნდა იქონიონ ან შეიმუშაონ სამოქმედო სტრატეგია გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის საცხოვრებელზე უფლების უზრუნველსაყოფად. ამგვარი სტრატეგია უნდა ეყრდნობოდეს ნათლად განსაზღვრულ მიზნებს, სტანდარტებსა და პროცედურებს ჩატარებული ღონისძიებების შედეგების გასაკონტროლებლად და ითვალისწინებდეს ზემოთ უკვე ნახსენებ ურთიერთკავშირს დასახლების სტრატეგიასა და სხვა სტრატეგიებს შორის.

13. წევრ სახელმწიფოთაგან თითოეულს უნდა გააჩნდეს ქმედითი კანონები და დებულებები, რომლებიც გამორიცხავენ ყოველგვარ დისკრიმინაციას საცხოვრებელზე უფლების განხორციელების პროცესში.

14. მრავალმხრივ გაჭირვებულ და ზრუნვამოკლებულ ადამიანებს უნდა აღმოეჩინოს განსაკუთრებული დახმარება, რათა დაკმაყოფილდეს მათი ინდივიდუალური მოთხოვნა საცხოვრებლით უზრუნველყოფის თაობაზე და ხელი შეეწყოს მათ მიერ საჭირო სოციალური მომსახურებისა და შემწეობის მიღებას.

15. იმ ქვეყნებში, სადაც ბოლო წლების განმავლობაში განხორციელდა დასახლების ბაზარზე არსებული უძრავი ქონების დიდი ნაწილის პრივატიზაცია, უნდა შემუშავდეს ადეკვატური საბინაო სტრატეგია, რომლის განხორციელებაც შეებრძოლება პრივატიზაციის პროცესის არასასურველ შედეგებს და გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებს საკუთარ უფლებებში აღდგენას დაეხმარება. მაგალითად, იმ ქვეყნებში, სადაც აღინიშნება „ღარიბ მესაკუთრე-მდგმურთა“ მაღალი პროცენტი, უფრო დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს სახლების ზოგად კეთილმოწყობას და უძრავი ქონების შეკეთებაგანახლების მხარდამჭერ ზომებს, რაც მიმართული იქნება როგორც შენობების მესაკუთრეთა, ასევე მდგმურთა საკეთილდღეოდ.

16. სამთავრობო ორგანოებმა უნდა უზრუნველყონ საჭირო სტატისტიკური ინფორმაციის გეგმაზომიერი შეგროვება მთელი ქვეყნის მასშტაბით გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანების საბინაო მდგომარეობის შესახებ, ვინაიდან ასეთი ინფორმაცია სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა სპეციალური სტრატეგიული ზომებისა და დახმარების პროგრამების შემუშავების, მიზნობრივი მიმართვისა და მონიტორინგისთვის. ამ ინფორმაციის შეგროვება სტანდარტიზებული უნდა იყოს ევროპაში მიღებული კრიტერიუმების საფუძველზე.

III. საკანონმდებლო ბაზა

17. ევროპის საბჭოს წევრმა ყველა ქვეყანამ უნდა განიხილოს იმ საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტების რატიფიცირებისა და განხორციელების საკითხი, რომლებიც ეხება დასახლების სტრატეგიას და, მის ფარგლებში, ევროპის შესწორებული სოციალური ქარტიის 31-ე მუხლს (საცხოვრებლის უფლება).

18. სახელმწიფოებს, რომელთაც ჯერ არ ჩამოუყალიბებიათ ყოვლისმომცველი საკანონმდებლო ბაზა და პოლიტიკური სტრატეგია გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისათვის საცხოვრებლის უფლების ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად, მოვუწოდებთ, განახორციელონ ეს ბაზრის მოთხოვნათა და შესაძლებლობათა გათვალისწინებით, საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად და ეროვნული საბინაო სტრატეგიის მხარდასაჭერად.

19. საცხოვრებლის უფლების კანონმდებლობაში დაფიქსირებასთან ერთად ზრუნვის საგანი უნდა გახდეს იმგვარი მექანიზმების ამოქმედებაც, რომლებიც გააადვილებს ყველა კანონიერი მაცხოვრებლისთვის ამ უფლებით განსაზღვრული სიკეთის მიღების შესაძლებლობას.

20. განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში ჩავარდნილი ადამიანებისთვის, და წევრ სახელმწიფოთა მიმართ ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის ¹R(2000)3 რეკომენდაციის შესაბამისად, ევროპის საბჭოს წევრ ყველა სახელმწიფოს მთავრობებმა უნდა აღიარონ - იქ, სადაც ეს ჯერ არ მომხდარა - ინდივიდუალური, საყოველთაო და კანონის ძალით უზრუნველყოფილი არსებობა ადამიანის უფლებისა, დაიკმაყოფილოს არსებითი მატერიალური საჭიროებანი. ეს უფლებები უნდა ვრცელდებოდეს პირველ რიგში საკვებზე, ტანსაცმელზე, საცხოვრებელზე და ძირითად სამედიცინო მომსახურებაზე და ხელმისაწვდომი იყოს ყველა ადგილობრივი და უცხოელი მოქალაქისთვის, როგორიც არ უნდა იყოს ამ უკანასკნელთა სტატუსი ეროვნულ კანონმდებლობაში, და ეროვნული სამთავრობო ორგანოების მიერ დადგენილი წესის შესაბამისად.

21. ყველა სახელმწიფომ თავის კანონმდებლობაში უნდა განსაზღვროს „სათანადო საცხოვრებლის“ კრიტერიუმები და ამ დროს გაითვალისწინოს ადამიანის უფლებების ასპექტი და „დასახლების პროგრამის“ მე-60 მუხლი 1, ასევე ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება და კულტურის სპეციფიკა.

22. „სათანადო საცხოვრებლის“ სტანდარტები უნდა მიესადაგოს არა მხოლოდ ახალ ნაგებობებს, არამედ, თანდათანობით, უკვე არსებულ საცხოვრებელ შენობებსაც.

23. ყველა წევრ სახელმწიფოში უნდა არსებობდეს საკუთრების უფლებების გამჭვირვალე სისტემა და საკუთრების მარეგულირებელი კანონების სათანადო ადმინისტრაციული რეალიზაცია.

24. სახელმწიფო ორგანოებმა უნდა მიაწოდონ ინფორმაცია საკანონმდებლო ბაზის შესახებ თანამდებობის პირებს, რომლებიც პასუხს აგებენ დასახლების სფეროს მუშაობაზე სახელმწიფო, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე, ასევე - სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს.

1. „დასახლების პროგრამის“ მე-60 მუხლი: „სათანადო საცხოვრებელი... ნიშნავს... სახურავს თავზე; საკმარის სივრცეს; ფიზიკურ მისადგომობას; საკმარის უსაფრთხოებას; შენობის გამძლეობასა და სტაბილურობას; საკმარის განათებას; გათბობასა და ვენტილაციას; საკმარის ბაზისურ ინფრასტრუქტურას; შესაფერისი ხარისხის გარემოს პირობებსა და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ ფაქტორებს... ყველაფერი უნდა მოიპოვებოდეს ხელმისაწვდომ ფასად.“

IV. ინსტიტუციური სტრუქტურა და თანამშრომლობა ხელისუფლების ორგანოებსა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის

25. თუ საჭირო შეიქნა, წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა განავითარონ შესატყვისი და ქმედითი ინსტიტუციური სტრუქტურა, რათა უზრუნველყონ თანამშრომლობა ხელისუფლების ორგანოებსა და დასახლების სტრატეგიის სფეროს სხვა მოქმედ მხარეთა შორის. ეს შეიძლება იყოს ამ სექტორში მომუშავე სამოქალაქო საზოგადოების შესაბამისი ორგანიზაციები.

26. დასახლების ეროვნული სტრატეგიის ჩარჩოებში (რომელიც უზრუნველყოფს, სხვა საკითხებს შორის, საჭირო რესურსების მიწოდებას ადგილობრივი სამთავრობო სტრუქტურებისათვის, რათა მათ შეძლონ თავიანთი ფუნქციების შესრულება) უნდა არსებობდეს ადგილობრივი ავტონომიის მნიშვნელოვანი ხარისხი. ავტონომიურობა უნდა გამოიხატებოდეს ადგილობრივი ორგანოების მონაწილეობაში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, ამ გადაწყვეტილებათა რეალიზაციაში, რესურსების მობილიზაციასა და გამოყენებაში.

27. ადგილობრივი სამთავრობო ორგანოებისა და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების როლი და პასუხისმგებლობა დასახლების სტრატეგიის გატარებაში, ისევე, როგორც ფუნქციათა განაწილება მათ შორის უნდა იყოს ნათლად გარკვეული და კანონით გამაგრებული.

28. სამთავრობო ორგანოებმა მხარი უნდა დაუჭირონ, გააადვილონ და ყოველმხრივ ხელი შეუწყონ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების დამკვიდრებას ყველა დონეზე, რათა მათ აქტიურად ითანამშრომლონ გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისათვის საცხოვრებლის უზრუნველყოფის საქმეში. სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების საქმიანობისთვის შესაბამისი რესურსები უნდა იქნეს გამოყოფილი.

29. სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები მონაწილეობას უნდა ღებულობდნენ დასახლების სტრატეგიის განხორციელებაში და გადაწყვეტილებათა მიღებაში, რათა უზრუნველყონ, რომ გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთა საჭიროებები და პრიორიტეტები მხედველობაში იქნეს მიღებული და დაიგეგმოს შესაბამისი ზომები.

30. სამთავრობო სტრუქტურებმა უნდა გაამარტივონ გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთათვის გადაწყვეტილების მიღებისა და დაგეგმვის პროცესში მონაწილეობა, იურიდიული მომსახურების მიღება ისეთი საშუალებების მიწოდებით, როგორიცაა მოქალაქეთა იურიდიული დახმარება და მათთვის უფასო იურიდიული და საკონსულტაციო ცენტრების შექმნა.

V. გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის უზრუნველყოფისა და დაფინანსების გაუმჯობესება

31. ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის უზრუნველყოფა უნდა გაიზარდოს, მაგალითად, ხელმისაწვდომი კერძო ბინების საკუთრების წახალისებით და მხარდაჭერით და საზოგადოებრივი, კოოპერაციული და კერძო საცხოვრებლის მარაგის გაზრდით, რაც უნდა განხორციელდეს საზოგადოებრივ და კერძო ინიციატივებს შორის პარტნიორობით და, ამასთან ერთად, საჭიროა ჯეროვანი პატივისცემა როგორც მფლობელის, ისე დამქირავებლის იურიდიული უფლებებისა და მოვალეობების მიმართ.

32. ბაზარმა უნდა უზრუნველყოს სხვადასხვა ტიპის საცხოვრებლის მიწოდება, მათ შორის ისეთი ბინებისაც, რომლებიც მისაღები და ხელმისაწვდომი იქნება დაბალშემოსავლიანი ადამიანებისთვისაც. ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა შემოიღონ საკანონმდებლო ბაზა და დაამკვიდრონ საბინაო ფონდის ეფექტიანი სისტემა ან სხვა შესაბამისი ზომები, რომლებიც განსაზღვრული იქნება დაბალშემოსავლიანი ადამიანებისათვის და/ან მისაწვდომობის პრობლემების მქონე ადამიანებისათვის, განსაკუთრებით კი ისეთ რეგიონებში, სადაც ადგილობრივ საბინაო ბაზარზე ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის სიმწირე აღინიშნება.

33. გამოსადეგი მიწების საჭირო ფართობების უზრუნველსაყოფად და განსაკუთრებით იმ მიზნის მისაღწევად, რომ ეს მიწები საზოგადოებრივი საბინაო მშენებლობისთვის ხელმისაწვდომი გახდეს, ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა იზრუნონ ფისკალურ სტიმულებზე და სხვა შესაფერის ზომებზე, რათა ხელი შეუწყონ ხელმისაწვდომი ბინათმშენებლობისათვის გამოსადეგი თავისუფალი მიწების ბაზრის ფუნქციონირებას.

34. იქ, სადაც საცხოვრებელი ბინების ნაკლებობაა, მიღებული უნდა იქნეს ზომები კერძო გასაქირავებელი ბინების ბაზრის სტიმულირებისათვის, რათა მოხდეს ბინების გაქირავება, თუკი არ არსებობს იურიდიული დაბრკოლებები იჯარით გაცემის წინააღმდეგ.

35. მიწისა და უსაფრთხო მესაკუთრეობის მიღების პროცედურის გასამარტივებლად, განსაკუთრებით გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის, ხელისუფლების შესაბამისმა ორგანოებმა, მათ შორის ხელისუფლების ადგილობრივმა უწყებებმა, უნდა უზრუნველყონ ინსტიტუციური მხარდაჭერის აღმოჩენა, მიწის მენეჯმენტის ანგარიშვალდებულებაზე დაყრდნობით და გამჭვირვალედ წარმართვა, ასევე ზუსტი ინფორმაცია მიწის მესაკუთრეობის, განკარგვისა და გეგმაზომიერი მოხმარების შესახებ.

36. დიდი მოთხოვნილება არსებობს ბინათმშენებლობის დაფინანსებაზე. ამიტომ სამთავრობო ორგანოებმა უნდა შექმნან მრავალფეროვან შესაძლებლობათა სისტემა, რომელიც დაეხმარება გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებს ბინათმშენებლობისთვის საჭირო ფინანსების მოძიებაში, როცა საჭირო გახდება. იმისათვის, რომ ბინათმფლობელობა ხელმისაწვდომი გახდეს, მთავრობებმა უნდა დააფინანსონ ბინათმშენებლობა ან ბინებით უზრუნველყოფა ამ კატეგორიების ადამიანთათვის. ამგვარად სუბსიდირებული ბინათმშენებლობა უნდა დაეყრდნოს გამჭვირვალე და ობიექტური კრიტერიუმების საფუძველს.

37. როგორც ბინათმშენებლობის დაფინანსების წყაროს ალტერნატივა, ან მასთან ერთად, უნდა დამკვიდრდეს დოტაციების სისტამა, რომელიც დასახლების რეალური საჭიროების ანალიზს დაეყრდნობა იქ, სადაც მიზანშეწონილი იქნება. საბინაო დოტაციები შეიძლება გახდეს ქმედითი და მიზანმიმართული იარაღი დაბალშემოსავლიანი ჯგუფებისთვის ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის უზრუნველსაყოფად.

38. დაბალშემოსავლიანი ოჯახებისთვის ხელმისაწვდომი საცხოვრებლის უზრუნველყოფის გასაუმჯობესებლად ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა განიხილონ დაზოგვის სქემებისა და საკრედიტო საშუალებების შემოღების შესაძლებლობა; მაგალითად შეიძლება დასახელდეს უპროცენტო ან დაბალპროცენტიანი სესხები, მათ შორის მიკროსაკრედიტო სქემები.

39. გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთათვის ბინებით მომმარაგებლებისთვის უნდა მოქმედებდეს შეღავათიანი საფინანსო პირობები.

VI. ტერიტორიულ პრინციპზე დაფუძნებული დასახლების სტრატეგიის მნიშვნელობა

40. საგანგებო ზრუნვის საგანი უნდა გახდეს სოციალური ინტეგრირების ხელშეწყობა, რათა დასახლების უბნებში არ ჩამოყალიბდეს სეგრეგაცია და გეტოიზაცია ქონებრივი და ეროვნული უმცირესობების მიხედვით. თავიდან უნდა იქნეს არიდებული ადგილმდებარეობით გამოწვეული დისბალანსი მიწოდებასა და მოთხოვნილებას შორის. თუ ეს ყველაფერი არ განხორციელდა, გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებს კიდევ უფრო მეტად გაურთულდებათ საცხოვრებლის უფლების რეალიზაცია.

41. იმ მიზნით, რომ მიღებული იქნეს ზომები უკვე არსებული საბინაო ფონდის მასშტაბური გაუარესების თავიდან ასაცილებლად, სახელმწიფოებმა უნდა შეიმუშაონ სამოქმედო სტრატეგია და დასახონ სამოქმედო გზები ორმხრივი მიმართულებით, ანუ უკვე არსებული ფონდის შეკეთება-განახლების პროექტები უნდა იყოს შეხამებული ახალი შენობა-ნაგებობების მშენებლობასთან მხოლოდ იქ, სადაც მიზანშეწონილია.

42. იმ მიზნით, რომ თავიდან აცილებული ან შემცირებული იქნეს ურბანულ ტერიტორიებზე სტიგმატიზებული საცხოვრებლის კონცენტრაციის პრობლემა, ზომები უნდა გატარდეს საიმისოდ, რომ დასახლების განვითარების პროგრამები დაპროექტების ფაზაშივე ითვალისწინებდეს იმის შესაძლებლობას, რომ გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებს მიეცეთ რეალური საშუალება საზოგადოებასთან ინტეგრაციისა, ინტერ ალია, ქალაქის ცენტრალურ უბნებში მდებარე საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაციის ან აგების გზით.

43. ხელი უნდა შეეწყოს ადგილობრივ ინიციატივებს, რომელთა განვითარება მიზნად ისახავს დანგრეული სამოსახლო უძრავი ქონებისა და გაღატაკებული საცხოვრებელი უბნების სოციალურ რეინტეგრაციას. აქცენტი უნდა გაკეთდეს ამ უბნების სოციალური და სათემო ინფრასტრუქტურის აღდგენაზე და მათი მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლებაზე.

44. მაცხოვრებელთა მონაწილეობა დასახლების, ცხოვრებისა და სოციალური რეაბილიტაციის პროექტებში მნიშვნელოვანი კომპონენტია ადგილობრივ დონეზე. ამგვარ მონაწილეობას სჭირდება წამახალისებელი ზომების წამოწყება, მაგალითად, ისეთებისა, როგორიც არის:

- მაცხოვრებლებისა და მფლობელების წახალისება მათი სახლების მენეჯმენტის, შეკეთებისა და განახლების პროცესში მონაწილეობის მისაღებად;

- მხარდაჭერა მაცხოვრებელთა კომიტეტების შექმნის საქმეში, ანუ რჩევებით დახმარება მათი ფუნქციონირებისა და მენეჯმენტისათვის.

- მხარდაჭერა ადგილობრივი სამეზობლო კომიტეტების საბინაო პროექტების ეროვნული ქსელის დაარსებისა და ამუშავების საქმეში თანამშრომლობისა და კარგი გამოცდილების გაზიარების ხელშეწყობის მიზნით.

VII. გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის გამოსახლების რისკისა და მისი უარყოფითი შედეგების შემცირება

45. დაუცველობის შესამცირებლად ყველა შესაბამისი დონის სამთავრობო სტრუქტურებმა, ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოების ჩათვლით, უნდა იზრუნონ ყველა ადამიანის დაცვაზე გამოსახლების საფრთხისგან და უზრუნველყონ სამართლებრივი დაცვა და კომპენსაციები ძალით გამოსახლებულთათვის იმ შემთხვევებში, როცა ეს კანონის დარღვევით განხორციელდა.

46. გამოსახლების პროფილაქტიკას უპირატესობა უნდა მიენიჭოს საცხოვრებლის გამოცვლასთან შედარებით.

47. გამოსახლების შესახებ კანონმდებლობა სრულად და ნათლად უნდა სახავდეს გამოსახლების პროცედურას და შეიცავდეს დროით ჩარჩოებს, რომელთა ფარგლებშიც მაცხოვრებლებმა უნდა მიიღონ შეტყობინება მოსალოდნელი გამოსახლების შესახებ.

48. ადგილობრივ ხელისუფლებას და სამოქალაქო საზოგადოების შესაბამის ორგანიზაციებს უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია მოსალოდნელი გამოსახლებების შესახებ, რათა მათ მიეცეთ შესაძლებლობა, გაუწიონ საშუამდგომლო და საკონსულტაციო მომსახურება და/ან დახმარება იმ პირებს, ვისაც გამოსახლების საფრთხე დაემუქრა.

49. ქვეყანაში უნდა არსებობდეს დაგირავების სიგელის გამოსყიდვისა და გამოსახლების პირობების მარეგულირებელი ნათელი კანონმდებლობა, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს სამართლებრივ დახმარებას იმ სიტუაციებში, როცა აუცილებლობით გამოწვეული გამოსახლება და ახალ ადგილზე დასახლება დღის წესრიგში აყენებს განსაკუთრებული დაცვის საჭიროებას იმ ოჯახებისთვის, რომლებსაც ჰყავთ მცირეწლოვანი ბავშვები და ოჯახის მოსავლელი წევრები.

50. იმ შემთხვევებში, როცა ოჯახებს გამოსახლება ემუქრებათ, ყველა შესატყვისი ზომა უნდა იქნეს მიღებული არსებითი და საჭირო მომსახურებით მათი უზრუნველყოფის მიზნით, რათა მათ გარანტირებულად მიიღონ ნორმალური და ღირსეული ცხოვრებისთვის საჭირო ყველა პირობა (მაგალითად, ელექტროენერგია, სასმელი წყალი და გათბობა, საჭიროების მიხედვით).

51. იმ შემთხვევებში, თუ გასახლება გარდაუვალია, დასახლების საკითხზე პასუხისმგებელი ხელისუფლების წარმომადგენლები ან კანონით უფლებამოსილი სხვა ორგანოები სოციალურ სამსახურებთან და სხვა შესაბამის სტრუქტურებთან ერთად უნდა ეძებდნენ - კანონით განსაზღვრული პირობების ფარგლებში - შესაფერის ალტერნატიულ გადაწყვეტას, რათა პატივისცემით მოეკიდონ იმ ადამიანების პრობლემებს, ვისაც ეს პროცესი შეეხო, და ამ გზით გააადვილონ მათი სოციალური ინტეგრაცია.

52. საჭიროების შემთხვევაში უნდა დაისახოს სტრატეგიული გეგმები, რომლებიც გადაასხვაფერებს საცხოვრებლის არაოფიციალურ ბაზარს იმისათვის, რომ დაარეგულიროს და მოუძებნოს ალტერნატივა ბინების უკანონო დაკავების პროცესს და დააარსოს ერთობლივი არაკომერციული ორგანიზაციები.

VIII. გადაუდებელი სიტუაციების რეგულირება

53. ქვეყნების მთავრობებმა თავშესაფრით უნდა უზრუნველყონ უსახლკაროები და ლტოლვილები; ქალები და ბავშვები, რომლებიც ოჯახური ძალადობის მსხვერპლნი გახდნენ; მოხუცებულები და ინვალიდები; ბუნებრივი და ადამიანის მიზეზით გამოწვეული კატასტროფების მსხვერპლნი და ის ადამიანები, რომლებიც ეკუთვნიან დაუცველ და გაჭირვებულ კატეგორიას. თავშესაფრით უზრუნველყოფა შეიცავს დროებითი სადგომისა და ლტოლვილთათვის საბაზო მომსახურების უზრუნველყოფას. მთავრობებმა, ამის გარდა, ხელი უნდა შეუწყონ ზემოხსენებული კატეგორიებისთვის საბაზო სამსახურებისა და საშუალებების უზრუნველყოფას განათლებისა და ჯანმრთელობის დაცვის პირობების გასაუმჯობესებლად.

54. სამთავრობო სტრუქტურებმა უნდა ჩამოაყალიბონ, მიიღონ და ცხოვრებაში გაატარონ შესაბამისი საკანონმდებლო აქტები მშენებლობისთვის განკუთვნილი მიწით სარგებლობის ნორმების შესახებ და, ასევე, დაგეგმარების ნორმები, რომლებიც დაეფუძნება რისკისა და დაუცველობის განსაზღვრის პროფესიულ ანალიზს.

55. სამთავრობო სტრუქტურებმა უნდა უზრუნველყონ კატასტროფების შედეგების დაძლევის მენეჯმენტსა და დაგეგმარებაში გაჭირვებული და დაზარალებული ადამიანების მონაწილეობა, იმ ფაქტორის აღიარებიდან გამომდინარე, რომ ხსენებული კატეგორიის ადამიანები განსაკუთრებით დაუცველნი არიან ბუნებრივი თუ ადამიანის მიზეზით გამოწვეული კატასტროფების დროს.

56. პოტენციური საფრთხის რეგიონებში ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა წაახალისონ და მხარდაჭერა აღმოუჩინონ ქმედით გადაწყვეტილებებს, ახლებურ მიდგომას და ადეკვატური სამშენებლო ნორმების მიღებას, რათა რეაგირება მოახდინონ დაუცველი საზოგადოებრივი ჯგუფების კრიტიკულ, მაღალი რისკის ფაქტორებზე და, ინტერ ალია, თავიანთი ძალისხმევა მიუძღვნან რისკის ზონების რუკებისა და საზოგადოებაზე ორიენტირებული, დაუცველობის დონის შემცირებისკენ მიმართული პროგრამების შექმნას.

57. სამთავრობო და სხვა შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოებს უნდა ჰქონდეთ უნარი, ოპერატიულად უზრუნველყონ საგანგებო სიტუაციებში მოქმედების სტრატეგიისა და რეაბილიტაციის ღონისძიებების განსახორციელებლად აუცილებელი ფინანსური რესურსები. ეს უნდა გაკეთდეს იმის უზრუნველსაყოფად, რომ ქალთა, ბავშვთა, ინვალიდთა და გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანთა განსაკუთრებული საჭიროებანი მხედველობაში იქნეს მიღებული ყველა კომუნიკაციის, სამაშველო ოპერაციის, სარეაბილიტაციო და სარეკონსტრუქციო სამუშაოს წარმოების დროს.

58. სამთავრობო ორგანოებმა უნდა განსაზღვრონ და ხელი შეუწყონ იმ ზომებს, რომლებიც მიმართულია იმ კატეგორიათა ადამიანების გადაუდებელი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, რომელთაც მიეკუთვნებიან ქვეყნის შიგნით იძულებით გადაადგილებული ადამიანები, შინ დაბრუნებულები, ბუნებრივი კატასტროფების მსხვერპლნი და სხვ. მათთვის უნდა აიგოს შესაფერისი დროებითი თავშესაფრები, რომლებიც აღჭურვილი იქნება ყველა აუცილებელი დამხმარე საშუალებით; ამ დროს გათვალისწინებული უნდა იყოს გენდერული სპეციფიკით ნაკარნახევი საჭიროებანი.

59. უნდა არსებობდეს პროცედურები იმის მონიტორინგისათვის, თუ საგანგებო ვითარების დადგომისას როგორ ასრულებენ რეგიონული და ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოები სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ პროცედურებს.

IX. რეკომენდაციები დასახლების საკითხებზე ევროპის საბჭოს მომავალი მუშაობისთვის.

60. საცხოვრებლის მისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფი მიესალმება სოციალური ინტეგრაციის ევროპული კომიტეტის გადაწყვეტილებას, 2002 წელს ჩამოაყალიბოს სპეციალისტთა ახალი ჯგუფი, რომელიც იმუ- შავებს სოციალური ინტეგრაციის საქმეში დასახლების სტრატეგიის საკითხებზე. საცხოვრებლის მისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის გამოკვლევების შედეგებზე დაყრდნობით, სპეციალისტთა ახალი ჯგუფის მუშაობა შეიძლება მიეძღვნას შემდეგ ამოცანებს:

- სიტყვარის მომზადება ძირითადი ტერმინებისთვის, რომლებიც იხმარება ევროპის ქვეყნების დასახლების სტრატეგიების სოციალური ასპექტების განხილვის პროცესში;

- შესატყვისი საბაზო ინფორმაციის მიწოდება ევროპის შესწორებული სოციალური ქარტიის 31-ე მუხლის (საცხოვრებლის უფლების შესახებ) მონიტორინგის პროცესისთვის;

- განსაკუთრებული ყურადღების მიქცევა ქვერეგიონული საფეხურებისთვის, ვინაიდან მნიშნელოვანი დასკვნების გამოტანა შეიძლება სტრატეგიების, პრაქტიკული გამოცდილებისა და შემწეობითი საქმიანობის შედეგების შედარებისას მეზობელი ქვეყნების მცირე ჯგუფების მაგალითზე.

- საშუალოვადიან პერსპექტივაში გაერო-ს „ევროპისათვის ეკონომიკურ კომისიასთან“ (UNECE) ერთობლივი საქმიანობის ორგანიზება (იხ. ქვემოთ, პუნქტი 66) იმისათვის, რომ კიდევ უფრო მეტად თვალსაჩინოდ გამოჩნდეს ამ ორი ორგანიზაციის როლი და ზეგავლენა, როგორც ევროპულ ასპარეზზე დასახლების სტრატეგიის განმახორციელებელი ორი მთავარი მოქმედი მხარისა.

- ევროკავშირის „ეროვნული დასახლების პოლიტიკის უმნიშვნელოვანესი საკითხების“ ორგანიზაციასთან თანამშრომლობის პერსპექტივების შესწავლა იმ მიზნით, რომ მოხდეს ამ სტატისტიკაში სოციალური ინტეგრაციის მაჩვენებლების ჩართვა.

- სისტემის გამომუშავებას იმის მონიტორინგისა და შეფასებისთვის, თუ როგორ ხორციელდება და რა შედეგები მოსდევს საცხოვრებლის მისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის მიერ მიღებულ სახელმძღვანელო პრინციპებს.

61. მუშაობის განმავლობაში საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფმა მოძებნა ბევრი მაგალითი, რომელმაც აჩვენა, რომ არსებობს ძლიერი ურთიერთდამოკიდებულება დასახლების სტრატეგიასა და იმ სხვა სტრატეგიებს შორის, რომლებიც შეეხება ისეთი ძირითადი სოციალური უფლებების მიღებას, როგორიცაა სოციალური დაცვა, დასაქმება, ჯანმრთელობის დაცვა და განათლება. ამიტომ ის ურჩევს სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობის შესახებ საანგარიშო დოკუმენტზე მომუშავე სარედაქციო ჯგუფს (CS-ASR), რომ სოციალური უფლებების განხორციელების შესახებ მომზადებულ საანგარიშო დოკუმენტში სტიმულირება გაეწიოს სამთავრობო ორგანოებს ყველა დონეზე, რათა მათ გამოიმუშაონ ერთიანი მიდგომა გაჭირვებული კატეგორიის ადამიანებისთვის სოციალური უფლებების მიწოდებასთან დაკავშირებული საკითხების გადასაჭრელად და გაწიონ შესაბამისი რეკომენდაციები ამ მიზნის განსახორციელებლად.

62. არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩაბმამ საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის მუშაობაში მაღალი შეფასება დაიმსახურა მისი ყველა წევრის მხრიდან და ეს თანამშრომლობა უნდა გაგრძელდეს მომავალშიც სოციალური უფლებების დაცვის განხორციელების კონტექსტში.

63. სოციალური ერთობის ინდიკატორები, რომელთა შემუშავებითაც ამჟამად დაკავებულია ევროპის საბჭოს სოციალური ინტეგრაციის განვითარების განყოფილება, უნდა შეიცავდეს იმ ინდიკატორებს, რომლებიც ითვალისწინებს დასახლების მდგომარეობას წევრ სახელმწიფოებში.

64. ევროპის საბჭომ (როდესაც შესაძლებელია, ევროპის საბჭოს განვითარების ბანკთან თანამშრომლობით) უნდა გააგრძელოს ხელშემწყობი საქმიანობა დასახლების სფეროში როგორც წევრი სახელმწიფოების, ასევე ქვერეგიონულ დონეებზე, განსაკუთრებით სოციალური ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების, დისკრიმინაციისა და დასახლების სეგრეგაციის შემცირების თვალსაზრისით, და ძალისხმევა უნდა მიმართოს უმცირესობათა, ლტოლვილთა და ადგილმონაცვლე ადამიანთა დასახლების მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.

65. ევროპის საბჭოს ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესმა, კერძოდ კი მისი სოციალური ინტეგრაციის კომისიის ადგილობრივმა და რეგიონულმა პალატებმა უნდა დასახონ ღონისძიებათა წამოწყება დასახლების სტრატეგიის ადგილობრივი და რეგიონული ასპექტების ირგვლივ.

66. საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის მუშაობის შედეგები უნდა ეცნობოს UNECE-ს ადამიანთა განსახლების კომისიას, რათა გაფართოვდეს საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფის მიერ დამყარებული მეტად სასარგებლო კონტაქტები. UNECE-ს ადამიანთა განსახლების კომისია ასრულებს ძალიან მნიშვნელოვან სამუშაოს დასახლების სტრატეგიის ეკონომიკური და ტექნიკური ასპექტების განხორციელების თვალსაზრისით, რაც ავსებს ევროპის საბჭოს მიერ დასახლების სტრატეგიის სოციალურ ასპექტებზე გაწეულ სამუშაოს.

67. ევროპის საბჭომ უნდა ასევე განიხილოს თანამშრომლობის შესაძლებლობა ადამიანთა დასახლების საკითხებზე საგანგებო მომხსენებელთან, რომელიც ახლახანს დაინიშნა გაერო-ს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიერ.

68. რაც შეეხება ევროპის ქვეყნებში დასახლების მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციას, საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის სპეციალისტთა ჯგუფი რეკომენდაციას უწევს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებს, შეეცადონ შემდეგი ზომების მიღებას:

- დასახლების სტატისტიკური მონაცემების შედარებითობის გაუმჯობესებას იმ მიზნით, რომ მოხდეს მათი საბოლოო სტანდარტიზაცია საერთო ევროპული კრიტერიუმების საფუძველზე;

- სადაც აუცილებელია, გზების გამონახვას, რათა მოხდეს საჯარო სამსახურების თანამდებობის პირთა და ფართო საზოგადოებრიობის უკეთესი ინფორმირება დასახლების სფეროში იმ საერთაშორისო შეთანხმებების შესახებ, რომლებშიც მათი ქვეყანა მონაწილეობს, როგორც ხელმომწერი მხარე (კერძოდ, იგულისხმება ევროპის სოციალური ქარტიის 31-ე მუხლი).

ქვემოთ ჩამოთვლილი სახელმძღვანელო პრინციპები მოიწონა სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობაზე მომუშავე სპეციალისტთა ჯგუფმა (CS-PS). ამ პრინციპების დანიშნულებაა, ხელი შეუწყოს სოციალური დახმარების ხელმისაწვდომობას იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც აკმაყოფილებენ ამ დახმარების მისაღებ პირობებს, მაგრამ საკუთარი უფლებების მოთხოვნისას წინ სირთულეები ეღობებათ. სახელმძღვანელო პრინციპები მიზნად ისახავს, აგრეთვე, სოციალური მომსახურების ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობას. ამ პრინციპებს საფუძვლად უდევს შემდეგი ძირითადი პოსტულატები:

- უფლებით სარგებლობა გულისხმობს ამ უფლების ცოდნას და ინფორმაციას ამ უფლების ფლობისა და მისი გამოყენების თაობაზე;

- გარანტირებული უნდა იყოს სოციალური დაცვის ქმედითი ხელმისაწვდომობა ყველა იმ ადამიანისათვის, ვისაც ეს დაცვა ეკუთვნის;

- სოციალური დაცვის მიმწოდებელი უწყებები და სოციალური სამსახურები უნდა მუშაობდნენ იმ ადამიანებისთვის, ვისაც ეს დაცვა ეკუთვნის;

- საგანგებო ყურადღება უნდა მიექცეს განსაკუთრებით უმწეო ადამიანებს, რომელთაც სოციალური დაცვა ეკუთვნით;

- სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობის გასაუმჯობესებლად არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება რეალურ პარტნიორობას სოციალური დაცვის უწყებებსა და სამსახურებს და სამოქალაქო საზოგადოების სხვადასხვა ორგანიზაციას შორის;

- მოქმედი კანონმდებლობის მნიშვნელოვანი შესწორებისას ან ახალი შეღავათების შემოღებისას უნდა მოხდეს სიღარიბის წინააღმდეგ ბრძოლაზე ზემოქმედების სისტემატური შეფასება.

I. უფლებების, დახმარებისა და მომსახურებების შესახებ კომუნიკაციისა და ინფორმაციის მიწოდების გაუმჯობესება

1. საზოგადოებას უნდა ჰქონდეს მთელი აუცილებელი ინფორმაცია სოციალური დახმარებისა და სოციალური მომსახურებების შესახებ; ინფორმაციის გავრცელება უნდა იყოს ინფორმაციის გავრცელების სახელმწიფო კურსისა და სტრატეგიის ნაწილი:

- ინფორმაციის გავრცელება მიზნად უნდა ისახავდეს ინფორმაციის მიწოდებას ყველა იმ ადამიანისთვის, ვისაც სოციალური დაცვა ეკუთვნის, და უნდა იყენებდეს ინფორმაციის მიწოდების რაც შეიძლება მეტ არხს (მთელი მოსახლეობისთვის ბროშურების დაგზავნა, სატელევიზიო რეკლამა, ბროშურების დარიგება საზოგადოებრივი თავშეყრის გარკვეულ ადგილებში, უფასო სატელეფონო ნომრები, სპეციალური დღეები, ინტერნეტი და ა.შ.);

- ეს ინფორმაცია რამდენიმე ენაზე უნდა გავრცელდეს (ეროვნული უმცირესობებისთვის, მიგრანტი მშრომელებისთვის);

- ინფორმაციის მიწოდება გათვალისწინებული უნდა იქნეს შეზღუდული შესაძლებლობების ადამიანებისთვის (მათთვის, ვისაც უჭირს გადაადგილება, სმენის და მხედველობის პრობლემები აქვს);

- როდესაც ინფორმაცია ბროშურების (ბეჭდური) ფორმით ვრცელდება, იგი დაწერილი უნდა იყოს მარტივი და გასაგები ენით და ხშირად უნდა განახლდეს;

- ინფორმაცია უნდა მიეწოდოს პოტენციური ბენეფიციარების სიახლოვეში მყოფ ადამიანებს.

2. ადამიანებს, რომელთაც სოციალური დაცვა ეკუთვნით, უნდა შეეძლოთ საკუთარი უფლებებით ადვილად სარგებლობა:

- დახმარების მოთხოვნის ფორმები უნდა იყოს ლაკონიური, განმცხადებლებისათვის მოსახერხებელი და ადვილად შესავსები;

- ხელი უნდა შეეწყოს სოციალური დაცვის ორგანოების საკონსულტაციო ფუნქციას, განსაკუთრებით, თუ საჭიროა, დახმარების მოთხოვნის ფორმების შევსებასთან დაკავშირებით, პროაქტიული მიდგომების დამკვიდრების გზით (უფასო საინფორმაციო სამსახურები, მობილური სამსახურები);

- დახმარებაზე უარის ნებისმიერ შემთხვევაში უარს თან უნდა ახლდეს მიზეზი, რომელიც მარტივად და გასაგებად იქნება ჩამოყალიბებული, და მითითებული უნდა იქნეს აპელაციის არხები;

- შესაძლებელი უნდა იყოს ზეპირი ახსნა-განმარტების მიწოდება.

3. ხელისუფლების ორგანოები მუდმივად ყურადღებას უნდა აქცევდნენ ინფორმაციის ხარისხსა და ეფექტიანობას:

- მომსახურების მომწოდებლებს უნდა ჩაუტარდეთ ტრენინგი ადამიანებთან ურთიერთობის სფეროში;

- პერიოდულად უნდა ჩატარდეს გამოკითხვები იმის დასადგენად, თუ რამდენად ფართოდ გავრცელდა ინფორმაცია;

- პერიოდულად უნდა ჩატარდეს გამოკითხვები იმის დასადგენად, თუ რამდენად კმაყოფილები არიან ის პირები, რომელთაც სოციალური დაცვა ეკუთვნით;

- უნდა შემოწმდეს ხოლმე, მიიღეს თუ არა სოციალური დახმარება პოტენციურმა ბენეფიციარებმა, მაგალითად, უნდა მოხდეს წინასწარი ბიუჯეტის შედარება გაცემულ თანხებთან;

- უნდა ჩატარდეს საგანგებო სამუშაო იმ ადამიანებისთვის დახმარების გასაწევად, რომლებთან დაკავშირებითაც დადგინდება, რომ ისინი ვერ სარგებლობენ თავიანთი უფლებებით.

II. სოციალური დახმარების მიმწოდებლებისა და სოციალური დაცვის სამსახურების მართვისა და ორგანიზების გაუმჯობესება

1. სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების ჩამოყალიბება მისადაგებული უნდა იქნეს იმ ადამიანების საჭიროებებთან, რომელთაც ეს დაცვა ეკუთვნით:

- გარკვევით უნდა განაწილდეს პასუხისმგებლობა სხვადასხვა უწყებასა და სამსახურს შორის და ეცნობოს ეს პასუხისმგებლობები შესაბამის უწყებებსა და სამსახურებს;

- ადამიანებმა, რომელთაც სოციალური დაცვა ეკუთვნით, უნდა იცოდნენ სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების არსებობა, უნდა იცოდნენ მათი ფუნქციებიც, თუ საჭიროა, სოციალური დახმარების ღონისძიებებისა და სოციალური სამსახურების შესახებ ინფორმაციის ინტერნეტში განთავსების გზით;

- სოციალური დაცვის უწყებები და სოციალური სამსახურები საგანგებოდ უნდა იყოს მისადაგებული გარიყულ ადამიანთა საჭიროებებთან;

- სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების შენობები ყველასათვის (ხანდაზმულებისთვის, უნარშეზღუდული ადამიანებისთვის, იმ ადამიანებისთვის, ვისაც მცირეწლოვანი ბავშვები ჰყავს) ადვილად მისადგომი უნდა იყოს;

- სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების მუშაობის საათები ისე უნდა დაწესდეს, რომ გათვალისწინებული იქნეს იმ ადამიანების სხვადასხვაგვარი საჭიროებები, რომელთაც ეს დაცვა ეკუთვნით;

- საჭიროების შემთხვევაში უნდა დაარსდეს „სოციალური დაცვის მობილური სამსახურები“;

- ხელმისაწვდომი უნდა იყოს საინფორმაციო ტექნოლოგიები, კერძოდ, ახალი ტექნოლოგია (ინტერნეტი), რათა ხელი შეეწყოს სოციალური დახმარებისა და სამსახურების ხელმისაწვდომობას იმ ადამიანებისთვის, ვინც მიუწვდომელ ადგილებში ცხოვრობს (გეოგრაფიული თვალსაზრისით მოშორებული ადგილები, მოშორებული სოფლები).

2. სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების ფუნქციონირება მისადაგებული უნდა იქნეს იმ ადამიანების საჭიროებებთან, რომელთაც ეს დაცვა ეკუთვნით:

- სხვადასხვა უწყებებმა და სამსახურებმა უნდა ითანამშრომლონ ერთმანეთთან იმ ადამიანების საქმეების განხილვისას, რომელთაც სოციალური დაცვა ეკუთვნით, და, ამავე დროს, პატივისცემით უნდა მოეპყრონ პირადი მონაცემების დაცვის საკითხს;

- არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ როგორ მიიღებენ უმწეო ადამიანებს, განსაკუთრებით მათი პირველი ვიზიტის დროს, ვინაიდან მათი ნდობა დაწესებულებებისადმი ამ ვიზიტზეა დამოკიდებული; ამიტომ პერსონალს უნდა ჩაუტარდეს ტრენინგი პროფესიულ და ადამიანებთან ურთიერთობის უნარ-ჩვევებში;

- პერსონალის იმ წარმომადგენლების ტრენინგისას, რომელთაც ადამიანებთან უწევთ ურთიერთობა, ყურადღება განსაკუთრებით უნდა გამახვილდეს დისკრიმინაციის თავიდან აცილებაზე; პერსონალმა უნდა იცოდეს გარიყულ ადამიანთა საჭიროებები. გარდა ამისა, პერსონალს უნდა ჩაუტარდეს ტრენინგი კულტურულ საკითხებში იმ მიგრანტებთან და უმცირესობებთან დაკავშირებით, რომლებთანაც უწევს შეხება;

- სოციალური დაცვის უწყებებმა და სოციალურმა სამსახურებმა უნდა დაიქირავონ თარჯიმნები და შუამავლები, ასევე, თუ შესაძლებელია, ადამიანები იმ უმცირესობათა რიგებიდან ან მიგრანტთა წარმომავლობის ქვეყნებიდან, რომლებთანაც შეხება უწევთ, რათა გააადვილონ აღნიშნულ პირებთან კომუნიკაცია.

3. სოციალური დაცვის უწყებებსა და სოციალურ სამსახურებს აკისრიათ პასუხისმგებლობა ბენეფიციარების წინაშე და მათ ეს გათვითცნობიერებული უნდა ჰქონდეთ:

- სოციალური დაცვის უწყებებმა და სოციალურმა სამსახურებმა ეფექტიანად უნდა იმუშაონ ამ მიზნის მისაღწევად დროისა და შედეგების თვალსაზრისით;

- უნდა ჩამოყალიბდეს მექანიზმები, რათა შეფასდეს, სოციალური დაცვის უწყებები და სოციალური სამსახურები ამ თვალსაზრისით თავიანთ ფუნქციებს ეფექტიანად ასრულებენ თუ არა.

III. სოციალური დაცვის უწყებებს, სოციალურ სამსახურებს, არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობის გაუმჯობესება

თანამშრომლობა ფართო გაგებით უნდა იქნეს გაგებული: თანამშრომლობა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელ ორგანიზაციებთან, ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებთან, პარტნიორებთან სოციალურ სფეროში, კერძო სექტორთან, ასევე თანამშრომლობა იმ ადამიანებთან, რომელთაც სოციალური დახმარება ეკუთვნით, რაც მიზნად ისახავს ამ ადამიანების მონაწილეობის ხელშეწყობას.

1. ხელი უნდა შეეწყოს ყველა მხარის მონაწილეობას:

- ხელი უნდა შეეწყოს გარიყული ადამიანების მონაწილეობას და მათი აზრის გამოთქმას, განსაკუთრებით მათთან დაკავშირებული სტრატეგიისა და ინიციატივების თაობაზე;

- აღიარებული უნდა იქნეს მოხალისეთა მუშაობის მნიშვნელობა: მოხალისეები ჩართულნი უნდა იქნენ პროცესში და ახალი ზომების შემოღებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს მათი გამოცდილება;

- აღიარებული უნდა იქნეს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციების როლი და მხარი უნდა დაეჭიროს მათ საქმიანობას:

- ოფიციალურად უნდა იქნეს აღიარებული არასამთავრობო ორგანიზაციების არსებობა;

- ხელი უნდა შეეწყოს და მხარი დაეჭიროს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციების საქმიანობას, თუმცა მათი ფუნქცია არ არის სოციალური დაცვის უწყებებისა და სოციალური სამსახურების ნაკლოვანებების გამოსწორება;

- სოციალური დაცვის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფისკენ მიმართული პოლიტიკის შემუშავებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციების გამოცდილება, განსაკუთრებით კი „საგანგაშო სიგნალის“ მათი ფუნქცია.

2. ხელი უნდა შეეწყოს არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციებთან თანამშრომლობას:

- აუცილებელია სოციალური დაცვის უწყებებსა და სოციალურ სამსახურებს და არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობის მხარდაჭერა, რაც ხელს შეუწყობს ურთიერთქმედებას სოციალური დაცვის სისტემასა და მოხალისეთა სექტორს შორის;

- სოციალური დაცვის სისტემაში რეფორმების გატარებისას მაქსიმალურად უნდა შეეწყოს ხელი ყველა პარტნიორთან კონსულტაციების ჩატარებას;

- სოციალური დაცვის მისაწვდომობის გაუმჯობესებისკენ მიმართული ზომების განხორციელებისა და შეფასების პროცესში არასამთავრობო ორგანიზაციები და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციები პარტნიორებად უნდა იქნენ აღიარებულნი.

ქვემოთ ჩამოთვლილი სახელმძღვანელო პრინციპები დასაქმების ადგილობრივი ინიციატივებისთვის მოიწონა დასაქმებაში ხელშეწყობის უფლებაზე მომუშავე ექსპერტთა კომიტეტმა (CS-EM). ამ პრინციპების ძირითადი მიზანია ხანგრძლივი უმუშევრობის საკითხის მოგვარება.

ადგილობრივი თანამშრომლობა

1. არსებითი მნიშვნელობა აქვს დასაქმების ადგილობრივ პროგრამებში თანამშრომლობისადმი მრავალმხრივ და სხვადასხვა მხარის მონაწილეობაზე დამყარებულ მიდგომას. თანამშრომლობამ უნდა მოიცვას რაც შეიძლება მეტი ორგანიზაცია, მათ შორის ხელისუფლების ცენტრალური, რეგიონული და ადგილობრივი ორგანოები, ორგანოები, რომელთაც აკისრიათ სოციალური დახმარების გაცემა, დამსაქმებელი ორგანიზაციები და ბიზნესის სფეროში მომუშავე ორგანიზაციები, პროფესიული კავშირები, არასამთავრობო ორგანიზაციები, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები, აგრეთვე უმუშევრებისა და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ორგანიზაციები.

2. თანამშრომლობამ მიზნად უნდა დაისახოს სამუშაო ადგილების შექმნის ეროვნული, რეგიონული და ადგილობრივი პროგრამების ინტეგრაციისა და ერთობის პოლიტიკის ხელშეწყობა, როგორიც არის დასაქმებისა და შრომის ბაზრის პოლიტიკის კოორდინაცია ბიზნესთან, ინფრასტრუქტურასა და განვითარებასთან.

3. დასაქმებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ადგილობრივი პარტნიორობის წარმატებისათვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს ადეკვატურ და სტაბილურ დაფინანსებას.

თანაბარი შესაძლებლობები მამაკაცებისა და ქალებისათვის

4. დასაქმებასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ადგილობრივ ინიციატივაში ყურადღება უნდა გამახვილდეს მამაკაცებისა და ქალებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნაზე.

5. საჭიროების შემთხვევაში ეკონომიკური თვალსაზრისით შეჭირვებულ ქალებს, კერძოდ, იმ ქალებს, რომელთაც ოჯახები ან პატარა ბავშვები ჰყავთ, უნდა უტარდებოდეთ სპეციალური ტრენინგი და უნდა შეეძლოთ დახმარების სხვა ისეთ პროგრამებში მონაწილეობა, რომლებიც მათ კონკრეტულ საჭიროებებს გაითვალისწინებს; კერძოდ, უნდა მოეწყოს ხელმისაწვდომი და კარგი ხარისხის დაწესებულებები მათი ბავშვებისათვის და ა.შ.

6. შრომის ორგანიზების შედეგად უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მოქნილი სამუშაო პირობები ქალებისა და მამაკაცებისათვის, როგორიც არის არასრული სამუშაო დღე, რათა ხელი შეეწყოს ამ ადამიანების საჭიროებებს ოჯახის მოვლის თვალსაზრისით.

შეჭირვებული ჯგუფების მიმართ დისკრიმინაციის არარსებობა

7. დასაქმების ადგილობრივი პროგრამების ხელმისაწვდომობა და მათში მონაწილეობა უნდა მოხდეს უნარშეზღუდულობის, ეთნიკური წარმომავლობის, ასაკისა თუ სხვა ფორმის დისკრიმინაციის გარეშე.

8. დისკრიმინაციის დაუშვებლობის პრინციპის აღიარებით ზოგჯერ აუცილებელია პოზიტიური დისკრიმინაცია ზოგიერთი ჯგუფების სასარგებლოდ მიზნობრივი პროგრამების მეშვეობით, მათ ხანგრძლივ უმუშევრობასთან ბრძოლის მიზნით.

9. დასაქმების ადგილობრივი ინიციატივების შემუშავებისა და განხორციელების განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს ადგილობრივი საშუალებების - ტრენინგის პროგრამების, დასაქმებასთან დაკავშირებული კონსულტაციების, საცხოვრებლით უზრუნველყოფის, ჯანდაცვისა და სოციალური სამსახურებისა და ა.შ. - ხელმისაწვდომობაში თანასწორი შესაძლებლობების სტრატეგია.

მეწარმეობა

10. მათი წარმატებისთვის, ვისაც საკუთარი მცირე ბიზნესის წამოწყება სურს, არსებითი მნიშვნელობა აქვს კონსულტაციებსა და ტრენინგს ბიზნესის, ფინანსურ, იურიდიულ, მარკეტინგისა და ტექნიკურ საკითხებში, მართვასა და პერსონალზე, ასევე შესაბამისი ადგილობრივი და სახელმწიფო უწყებების მხრიდან რეგულარულ მხარდაჭერას. დამწყები საწარმოებისთვის აღნიშნული კონსულტაციები უფასოდ ან დაბალ ფასად უნდა იყოს მისაწვდომი.

11. განსაკუთრებული მხარდაჭერა და დახმარება უნდა გაეწიოს მოხალისეებისა და თვითდახმარების პროექტებს, რადგან ისინი ხშირად უფრო კარგად იცნობენ ადგილობრივ სიტუაციას და შეუძლიათ დააკმაყოფილონ ადგილობრივი თემების საჭიროებები, რომლებსაც ვერ აკმაყოფილებენ კომერციული კერძო სექტორი და საჯარო სექტორის ორგანიზაციები.

12. ნებისმიერი ბიზნესის ხანგრძლივი წარმატებისთვის ასევე სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს ადეკვატური, ხელმისაწვდომი და სტაბილური დაფინანსების არსებობას. ეს დაფინანსება ადვილად მისაწვდომი უნდა იყოს სახელმწიფო წყაროებიდან, კომერციული საბანკო სექტორიდან, საკრედიტო კავშირებიდან თუ დაფინანსების სხვა, ალტერნატიული წყაროებიდან ან მათი კომბინაციიდან.

13. მეწარმეებს უნდა მიეწოდებოდეთ და ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ ინფორმაციაზე მათ უფლებებსა და ვალდებულებებზე გადასახადებთან, სოციალურ დაზღვევასა და შრომით კანონმდებლობასთან დაკავშირებით.

14. რეგულარულად უნდა მოხდეს მეწარმეობასთან დაკავშირებული პროგრამების მონიტორინგი და შეფასება. ეს იძლევა ცვალებად საჭიროებებსა და პრობლემებთან მიმართებაში სხვადასხვა მიდგომებისა და მეთოდების გამოყენების საშუალებას, ასევე მიდგომების სხვა ადგილებში დანერგვის შესაძლებლობას - ე.წ. „გაძლიერების ეფექტს“.

განათლება, ტრენინგი და სწავლა მთელი სიცოცხლის განმავლობაში

15. შრომის ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნების შესატყვის უნარ-ჩვევებში ტრენინგი და გადამზადება სასიცოცხლო მნიშვნელობის ელემენტებია დასაქმების ნებისმიერი ადგილობრივი ინიციატივისთვის. მაგრამ ადგილობრივი განათლებისა და ტრენინგის სტრატეგიები ვერ ჩამოყალიბდება სამუშაო ადგილებისა და ბიზნესის განვითარების უფრო ფართო პერსპექტივებისგან დამოუკიდებლად. შესაბამისად, აღნიშნული ტრენინგისა და გადამზადების ორგანიზებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს სამუშაოს ცვალებადი ხასიათი და განათლებისა და ტრენინგის სტრატეგიების ძირითადი საზრუნავი უნდა იყოს ის, რომ ტრენინგის პროგრამებმა მიაწოდოს მშრომელებს ბიზნესის წარმოებისთვის აუცილებელი და ტექნიკური უნარ-ჩვევები, რომლებიც ასევე გამოსადეგი იქნება ეროვნული და მსოფლიო მასშტაბის შრომის ბაზრების უფრო ფართო კონტექსტში.

16. დასაქმების ხანგრძლივი და სტაბილური შესაძლებლობების შექმნის საჭიროებაზე რეაგირების თვალსაზრისით აუცილებელია ადგილობრივ საგანმანათლებლო და ტრენინგის მიმწოდებელ დაწესებულებებს, დასაქმების ადგილობრივ უწყებებს, ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებს, ადგილობრივ საწარმოებსა და სოციალურ პარტნიორთა წარმომადგენლებს შორის თანამშრომლობის გაუმჯობესება განათლებისა და ტრენინგის სტრატეგიების ჩამოყალიბებაში არსებულ რესურსებზე და კონკრეტულ ადგილას და/ან რეგიონში შრომის ბაზრის მოთხოვნებზე დაყრდნობით.

17. განათლებისა და ტრენინგის ყველა პროგრამაში უნდა შედიოდეს მოდულები პირად და სოციალურ უნარ-ჩვევებზე, სამუშაოს ძიებაზე და კარიერის დაგეგმვასა და განვითარებაზე, „მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლისა“ და არაოფიციალური განათლების პრინციპების გათვალისწინებით.

18. მშრომელებისთვის უნდა შეიქმნას შესაძლებლობები, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს, რომ მათი უნარ-ჩვევები და კვალიფიკაცია აკმაყოფილებდეს შრომის ბაზრის მუდმივად ცვალებად მოთხოვნებს. ეს უნდა გაკეთდეს ტრენინგის სახელმწიფო სტრატეგიის მეშვეობით, რომელსაც მხარს დაუჭერენ ადგილობრივი პარტნიორობები და ადგილობრივი საწარმოები. მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლა აუცილებლობას წარმოადგენს იმ მშრომელებისთვის, რომელთაც სურთ, ფეხი მიადევნონ ტექნოლოგიებისა და ბაზრების მუდმივი ცვლილებების პროცესს.

19. განათლებისა და ტრენინგის ყველა პროგრამაში უნდა შედიოდეს „მუდმივი“ მუშაობისა და სამუშაო გამოცდილების ელემენტი, როგორც სამუშაო ძალაში მონაწილეთა ინტეგრაციის/რეინტეგრაციის საშუალება.

20. არსებითი მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ სახელმწიფო სამუშაოებისა და საზოგადოებრივი დასაქმების პროგრამებში შედიოდეს უნარ-ჩვევებში ტრენინგის ელემენტი, რათა მონაწილეებს მიეცეთ პროგრამის დასრულების შემდეგ სამუშაოს პოვნის შესაძლებლობა.

მონიტორინგი და შეფასება

21. დასაქმების ადგილობრივი პროგრამების სტრუქტურის ფარგლებში ჩართული უნდა იქნეს მონიტორინგის შეთანხმებული სისტემა. ეს პროცესი უნდა დაეფუძნოს რეალისტურ მიზნებს; შესაძლებელი უნდა იყოს შედეგების დათვლა და იმ მონაცემებისა და ინფორმაციის უზრუნველყოფა, რომელიც გამოდგება მომავალი პროგრამების შემუშავებასა და განხორციელებაში.

ეს გათვალისწინებული უნდა იქნეს პოლიტიკური კურსის მიღების პროცესში.

22. პროგრამის ფარგლებში შეფასებათა შედეგების „ბენჩმარქინგის“ პროცესმა ეროვნულ და/ან ტრანსნაციონალურ დონეებზე სხვა პროექტებთან შედარებით უნდა უზრუნველყოს სასარგებლო მონაცემები პროგრამების ეფექტიანობასთან დაკავშირებით და საფუძვლად უნდა დაედოს მწირი ფინანსური და ადამიანური რესურსების უფრო ეფექტიან გამოყენებას.

23. დასაქმების ადგილობრივი პროგრამების შეფასების პროცესში, პროგრამების ეფექტიანობის ნებისმიერი შეფასებისას, მოძიებული და გათვალისწინებული უნდა იქნეს მიზნობრივი ჯგუფებისა და მონაწილე პირების შეხედულებები.

(მიღებულია მინისტრთა კომიტეტის მიერ 2001 წლის 10 ოქტომბერს მინისტრთა მოადგილეების 768-ე სხდომაზე) მინისტრთა კომიტეტი, ევროპის საბჭოს დებულების მე-15 მუხლის „ბ“ პუნქტის პირობების საფუძველზე,

ითვალისწინებს რა, რომ ევროპის საბჭოს მიზანია მის წევრებს შორის ერთობის გარღმავება და რომ ამ მიზნის მიღწევა შესაძლებელია, სხვა საშუალებებთან ერთად, ჯანდაცვის სფეროში საერთო წესების მიღების მეშვეობით;

აღნიშნავს რა, რომ მარგინალურ სიტუაციებში მცხოვრები ადამიანების რაოდენობა წევრ სახელმწიფოებში მუდმივად იზრდება; ითვალისწინებს რა, რომ მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების პრობლემები სერიოზულ ზეგავლენას ახდენს მათ ჯანმრთელობაზე და რომ ეს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მზარდი მნიშვნელობის პრობლემა ხდება და მძიმე და ძვირადღირებულ ტვირთად აწვება ცალკეულ ადამიანებს, ოჯახს, საზოგადოებასა და სახელმწიფოს;

აღიარებს რა, რომ ევროპის ქვეყნებში ადამიანების ჯანმრთელობის მდგომარეობაში მზარდი უთანასწორობის გამო ნებისმიერმა შესაბამისმა და ეფექტიანმა ჯანდაცვის პოლიტიკამ არა მარტო მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის პრობლემები უნდა გაითვალისწინოს, არამედ იმ ადამიანებისაც, ვინც მძიმე პირობებში ცხოვრობს, და ჯანმრთელობის დაცვა აღნიშნული პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად კომპონენტად უნდა იქცეს;

აღნიშნავს რა, რომ დღეს უკვე დადასტურებულია, რომ მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების მიერ განცდილი ფსიქოლოგიური სტრესი ზემოქმედებას ახდენს მათ ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე;

აღიარებს რა მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანებისთვის ჯანმრთელობის პრობლემების თავიდან ასაცილებლად საგანგებო სტრატეგიების შემუშავების აუცილებლობას და, ამავე დროს, ითვალისწინებს რა ყველა ამ ადამიანის პირადი ცხოვრების დაცვისა და კონფიდენციალურობის პატივისცემის საჭიროებას;

აღიარებს რა მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების უფლებას, იცხოვრონ მათი სათანადო განვითარების ხელშემწყობ პირობებში, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური გადატვირთვის, სოციალური იზოლაციის, სტრესთან დაკავშირებული ფსიქოსომატური სიმპტომებისა და აშლილობის სხვა ფორმების გარეშე;

მიუთითებს რა ჯანმრთელობის დაცვის უფლების შესახებ ევროპის სოციალური ქარტიის მე-11 მუხლზე და ჯანდაცვის თანაბარი ხელმისაწვდომობის შესახებ ადამიანის უფლებებისა და ბიომედიცინის შესახებ კონვენციის მე-3 მუხლზე;

მიუთითებს რა ჯანდაცვის რეფორმების შესახებ ლიუბლიანის 1994 წლის ქარტიაზე და ჯანდაცვაში სოციალური უთანასწორობის შემცირების შესახებ კოპენჰაგენის 2000 წლის სექტემბრის დეკლარაციაზე;

მიუთითებს რა წევრი სახელმწიფოებისთვის მინისტრთა კომიტეტის №Rec(2000)5 რეკომენდაციაზე ჯანდაცვის სფეროსთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მოქალაქეებისა და პაციენტების მონაწილეობისთვის სტრუქტურების შექმნის შესახებ, №Rec(97)4 რეკომენდაციაზე მარტოხელა მშობლების ოჯახებში ჯანმრთელობის დაცვისა და ხელშეწყობის შესახებ და №Rec(98)7 რეკომენდაციაზე საპატიმროებში ჯანდაცვის ეთიკური და საორგანიზაციო ასპექტების შესახებ; ათვითცნობიერებს რა, რომ მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის პრობლემების შემცირებისკენ მიმართული ზომები პირველად დონეზე უმეტესად დამოკიდებულია სიტუაციებზე, რომლებიც სცილდება ჯანდაცვისა და სოციალური სამსახურების საქმიანობის ჩვეულებრივ სფეროს;

აღნიშნავს რა, რომ სახელმწიფოსა და საზოგადოების მიზანი და მოვალეობაა, ზემოქმედება მოახდინონ ჯანმრთელობისთვის არსებულ სოციალურ და ეკონომიკურ წინაპირობებზე, რომლებიც საბოლოო ჯამში განსაზღვრავს მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის უარეს მდგომარეობას;

აღნიშნავს რა, რომ სახელმწიფოს მოვალეობაა, აგრეთვე, უზრუნველყოს, რომ ჯანდაცვასთან დაკავშირებული პოლიტიკა ისე შემუშავდეს, რომ გაიზარდოს ჯანმრთელობის გაუმჯობესების პოტენციალი და თავიდან იქნეს აცილებული სხვადასხვა უარყოფითი ზეგავლენა ჯანმრთელობაზე; ითვალისწინებს რა ევროპის საბჭოს პროექტს ადამიანის ღირსებისა და სოციალური მარგინალიზაციის შესახებ და ჰელსინკის 1998 წლის კონფერენციაზე მიღებულ სამოქმედო წინადადებებს;

ითვალისწინებს რა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ინიციატივას ჯანდაცვისა და სიღარიბის საკითხებში თანამშრომლობის შესახებ, ევროკომისიის რეკომენდაციას „ერთიანი ევროპის მშენებლობის“ შესახებ და თანამეგობრობის სამოქმედო პროგრამას სოციალურ გარიყვასთან ბრძოლის მიზნით ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობის შესახებ;

ითვალისწინებს რა ევროკავშირის ძირითად უფლებათა ქარტიას, რეკომენდაციას უწევს წევრ სახელმწიფოებს, რათა მათ: i. შეიმუშაონ ერთიანი და ყოვლისმომცველი პოლიტიკური ბაზა, რომელიც:

- დაიცავს და ხელს შეუწყობს მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობას;

- დაიცავს ადამიანის ღირსებას და თავიდან აგვაცილებს სოციალურ მარგინალიზაციას და დისკრიმინაციას;

- უზრუნველყოფს მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების სოციალური ინტეგრაციის ხელშემწყობ გარემოს;

ii გააუმჯობესონ და განახორციელონ თავიანთი კანონმდებლობა, რათა უზრუნველყონ ადამიანის უფლებების დაცვა, სოციალური სოლიდარობა და თანასწორობა;

iii. გააუმჯობესონ თანამშრომლობა სექტორებს შორის, რათა გაზარდონ თავიანთი სოციალური სისტემების უნარი, მონაწილეობა მიიღონ მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის პრობლემების პრევენციაში. ამ მიდგომის ფარგლებში მკაფიოდ უნდა განისაზღვროს სხვადასხვა მონაწილე უწყებისა და სოციალური დაწესებულების როლები, პასუხისმგებლობები და კოორდინაცია მათ შორის, რათა თავიდან იქნეს აცილებული აღნიშნული ადამიანების ჩავარდნა მარგინალურ გარემოში;

iv. დაამკვიდრონ ჯანდაცვის ყოვლისმომცველი, ეფექტიანი და ქმედითი სისტემები ჯანმრთელობის პრობლემებზე დროული და ადეკვატური რეაგირების მიზნით, რათა უზრუნველყონ თანასწორობა და ჯანდაცვის სამსახურების თანაბარი ხელმისაწვდომობა, ჯანდაცვის სფეროში არსებული საჭიროებებისა და არსებული რესურსების გათვალისწინებით, და რათა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, განსაზღვრონ, შეაფასონ და მოაგვარონ მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის პრობლემები.

v. ამ თვალსაზრისით, როდესაც ეს შესაძლებელი იქნება, გაატარონ წინამდებარე რეკომენდაციის დანართში წარმოდგენილი ღონისძიებები.

Rec(2001)12 რეკომენდაციის დანართი

I. პრინციპები

მთავრობებს მოვუწოდებთ, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ ოტავის 1986 წლის კონფერენციაზე მიღებული პრინციპების საფუძველზე შეიმუშაონ სოციალური/ჯანდაცვის პოლიტიკა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული მძიმე პირობებში ცხოვრება და, შესაბამისად, შემცირდეს მარგინალურ სიტუაციაში ჩავარდნის საშიშროება.

მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების საჭიროებებისათვის ჯანდაცვის სამსახურების მისადაგების პროცესში წევრ სახელმწიფოთა მთავრობებმა უნდა გაითვალისწინონ შემდეგი პრინციპები:

1. პოლიტიკა უნდა ემყარებოდეს ევროპის საბჭოს მიერ შემოთავაზებულ ფასეულობებს: ადამიანის უფლებებსა და პაციენტის უფლებებს, ადამიანის ღირსებას, სოციალურ ინტეგრაციას, დემოკრატიას, თანასწორობას, სოლიდარობას, თანასწორ შესაძლებლობებს მამაკაცებისა და ქალებისათვის, მონაწილეობას, არჩევანის თავისუფლებას - რაც გაწონასწორებული უნდა იყოს ვალდებულებით, დახმარება გაეწიოს ადამიანის მიერ საკუთარი ჯანმრთელობის განმტკიცებას.

იმისათვის, რომ ეფექტიანი იყოს, ჯანდაცვის სფეროში ნებისმიერი პოლიტიკა, განსაკუთრებით თუ ის ორიენტირებულია მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე, უნდა დაეფუძნოს ერთიან მიდგომას და უნდა გულისხმობდეს საქმიანობის დაწყებას სოციალური დაცვის ღონისძიებებით. აღნიშნულ ადამიანებს უნდა მიეცეთ მინიმალური რეგულარული შემოსავალი.

2. ამ ადამიანების ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და მარგინალურ სიტუაციაში მათი ჩავარდნის თავიდან აცილების ერთ-ერთი საუკეთესო სტრატეგიაა (ცხოვრების დონის გაუმჯობესების გარდა) სოციალური და ჯანდაცვის სისტემების თანაბარი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა ყველა ადამიანისთვის, მიუხედავად მათი ეკონომიკური და სამართლებრივი სტატუსისა. ამ დროს გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის ფაქტი, რომ მარგინალურ სიტუაციაში ნებისმიერ დროს შეიძლება აღმოჩნდნენ ახალი ჯგუფები და ადამიანები.

3. მთავრობებისა და საზოგადოებებისთვის პრიორიტეტად უნდა იქცეს მარგინალურ სიტუაციებში აღმოჩენის რისკის სოციალური და ეკონომიკური პრევენცია.

4. მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანებისთვის სოციალური და ჯანდაცვის პირობების გაუმჯობესების გრძელვადიანი სტრატეგია ვერ განხორციელდება ამ ადამიანების მონაწილეობისა და თანხმობის გარეშე. ამიტომ საჭიროა მათი მიჩნევა პასუხისმგებლობით აღსავსე ადამიანებად, რომელთაც შესწევთ უნარი, იკისრონ პასუხისმგებლობა და მაქსიმალურად ჩაერთონ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში.

5. სტიგმატიზაციის თავიდან აცილების უზრუნველყოფის მიზნით წევრმა სახელმწიფოებმა გრძელვადიან პერსპექტივაში მუშაობისას ყველა ღონე უნდა იხმარონ, რათა დააკმაყოფილონ მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების საჭიროებები ჯანდაცვის არსებული სისტემების ფარგლებში.

მათ უნდა უზრუნველყონ ქვეყნის ჯანდაცვის რესურსების თანასწორი ხელმისაწვდომობა ყველა ადამიანისათვის, რამაც შეიძლება მოითხოვოს პოზიტიური დისკრიმინაცია კარგად გამიზნული ღონისძიებების ფორმით, რომლებიც დროში და მოცულობით შეზღუდული იქნება და სრულად ჩაირთვება ჯანდაცვის ჩვეულებრივი სამსახურების საქმიანობაში.

6. არ არსებობს ღარიბებისთვის დამახასიათებელი რაიმე კონკრეტული დაავადება. მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანები იმავე დაავადებებით ავადდებიან, რაც მოსახლეობის დანარჩენი ნაწილი, მაგრამ არაპროპორციულად მაღალი მაჩვენებლებით.

7. სოციალურმა და ჯანდაცვის პოლიტიკამ მიზნად უნდა დაისახოს ადამიანების გაღარიბებისა და ცუდი ჯანმრთელობის თავიდან აცილება და ეს საკითხები არა მარტო ჯანდაცვისა და სოციალურ სექტორებს ეხება. ყველანაირი პოლიტიკა უნდა შეფასდეს სოციალურ ინტეგრაციაზე, სოციალურ გარიყვასა და ჯანმრთელობაზე მათი ზეგავლენის თვალსაზრისით. ეს გულისხმობს სექტორთაშორის მოქმედებას და ყველანაირი პოლიტიკის, მათ შორის ეკონომიკური და სავაჭრო პოლიტიკის, პასუხისმგებლობას ადამიანების სოციალური კეთილდღეობის, ჯანმრთელობის, სამართლიანობისა და მარგინალიზაციის თვალსაზრისით.

8. ჯანდაცვის სისტემები უნდა ემყარებოდეს სამართლიანობას, რომელიც უზრუნველყოფს ჯანმრთელობაზე ზრუნვის მისაწვდომობას საჭიროების მიხედვით და ჯანმრთელობაზე ზრუნვის დაფინანსებას მიუხედავად გადახდისუნარიანობისა.

9. პრევენციის, ჯანმრთელობის ხელშეწყობისა და ჯანდაცვის ღონისძიებები მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანებისთვის სოციალური/ჯანდაცვის სახელმწიფო და ადგილობრივი პოლიტიკის განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს.

10. ღარიბ პირობებში მოხვედრილი ბავშვები განსაკუთრებით უმწეონი არიან, ამიტომ მთავრობებმა საგანგებო ყურადღება უნდა მიაპყრონ მათ, რათა უზრუნველყონ, რომ ბავშვებმა სარგებლობა მიიღონ სოციალური/ ჯანდაცვის სხვადასხვა კონკრეტული პრენეციული პოლიტიკის შედეგად.

11. მთავრობებმა უნდა განსაზღვრონ არსებითი მნიშვნელობის მქონე ნაკლოვანებები და ბარიერები - სამართლებრივი, სოციალური, ეკონომიკური, კულტურული, ადმინისტრაციული და/ან ფიზიკური ბარიერები - ჯანდაცვის მომსახურებაში. ამ ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელად უნდა განხორციელდეს ინიციატივები და პროგრამები, ვინაიდან ისინი ხშირად ზრდის უთანასწორობას.

12. უნდა შემუშავდეს სათანადო სტრატეგიები, რათა მოხდეს ჯანდაცვის სისტემის მისადაგება მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების საჭიროებებთან. აღნიშნული სტრატეგიების შემდგომი დამუშავებისა და განხორციელების პროცესში გათვალისწინებული უნდა იქნეს სოციალურ უთანასწორობასთან ბრძოლის საქმეში სამოქალაქო საზოგადოებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების გადამწყვეტი როლი.

II. სოციალური/ჯანდაცვის ერთიანი პოლიტიკის შემუშავება

სოციალური/ჯანდაცვის ერთიანი პოლიტიკის შემუშავება ოტავის ქარტიის საფუძველზე გულისხმობს ზომებს, რომლებიც აშკარად სცდება მხოლოდ ჯანდაცვის სექტორის შესაძლებლობებს („ძირითადი პირობები და რესურსები ჯანმრთელობისთვის არის მშვიდობა, საცხოვრებელი, განათლება, საკვები, შემოსავალი, სტაბილური ეკოსისტემა, სტაბილური რესურსები, სოციალური სამართლიანობა და თანასწორობა. ჯანმრთელობის ხელშემწყობი ქმედება ნიშნავს ჯანსაღი საჯარო პოლიტიკის შემუშავებას, ხელშემწყობი გარემოს შექმნას, საზოგადოებრივი ქმედების განმტკიცებას, პირადი უნარ-ჩვევების განვითარებას, ჯანდაცვის სამსახურების რეორიენტაციას“). ეს ზომები დამოკიდებული უნდა იყოს ეროვნულ და რეგიონულ პირობებზე და მათში შეიძლება შევიდეს (სხვა საკითხებთან ერთად):

სავალდებულო განათლება, მათ შორის ჯანდაცვის —— სფეროში განათლება ადრეული ასაკიდან;

- გარემო, რომელიც უზრუნველყოფს შესატყვის სამუშაო ადგილებს და პროფესიულ სამუშაოებს;

- ღირსეული საცხოვრებელი; და

- სხვა ზომები, რომლებიც უზრუნველყოფს დამაკმაყოფილებელ სოციალურ დაცვას.

ამჟამად სოციალური ინტეგრაციის კომიტეტი იხილავს ამ საკითხებს, რათა შეიმუშაოს ყოვლისმომცველი რეკომენდაცია სოციალური დახმარებისა და მომსახურების ხელმისაწვდომობის თაობაზე.

ჯანდაცვაში პრიორიტეტული მიზანი უნდა იყოს იმის უზრუნველყოფა, რომ ჯანდაცვის სამსახურები ყველა ადამიანისთვის მისაწვდომი და ფინანსურადაც ხელმისაწვდომი იყოს.

ჩამოყალიბებული და განხორციელებული უნდა იქნეს ჯანდაცვის პოლიტიკა პირველადი ჯანდაცვის სისტემის გაუმჯობესების მიზნით, რათა შესაძლებელი იყოს უკეთ რეაგირება სხვადასხვა სოციალური და კულტურული ჯგუფების საჭიროებებზე. გარდა ამისა, ამ პოლიტიკამ უნდა უზრუნველყოს შესატყვისი ხარისხის მომსახურება ყველა ადამიანისთვის, მათ შორის ჯანდაცვის მომწოდებლებისთვის.

ყურადღება უნდა მიექცეს პრევენციული ჯანდაცვის სპეციალური სტრატეგიის შემუშავებას განსაკუთრებით უმწეო ადამიანებისათვის, მათ შორის უმუშევარი ადამიანებისა და მათი ოჯახებისათვის, ახალგაზრდა მარტოხელა მშობლების ოჯახებისათვის, უნარშეზღუდულებისთვის, ლტოლვილებისთვის, მიგრანტებისა და პატიმრებისათვის. საგანგებო ყურადღება უნდა მიექცეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებს, რომლებიც ხშირად აქვთ ხოლმე სოციალურ-ეკონომიკური დაუცველობის, სიღარიბისა და გარიყვის პირობებში მცხოვრებ ადამიანებს. ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამები უნდა გავრცელდეს მარგინალურ გარემოში მცხოვრებ ადამიანებზე, მათი დაგეგმვა ამ ადამიანებთან თანამშრომლობით უნდა მოხდეს და ისინი ამ ადამიანებისთვის მისაღები უნდა იყოს. მაშინ, როცა მიზნობრივი ქმედების ფარგლებში გათვალისწინებული უნდა იყოს ყველა ასაკობრივი ჯგუფი, ყურადღება საგანგებოდ უნდა გამახვილდეს სიცოცხლის ძალზე ადრეულ ეტაპზე - ჩასახვიდან სკოლის ასაკამდე. ყველა ბავშვისთვის შესაძლებელი უნდა იყოს იმუნიზაციის სრული პროგრამის გავლა და მათ თანაბრად უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი პედიატრიულ მომსახურებაზე, ასევე ყველა ქალმა უნდა მიიღოს ანტენატალური, სამშობიარო და პოსტნატალური ზრუნვა ჯანდაცვის სათანადო დაწესებულებებში.

ყველა ადამიანისთვის, მიუხედავად მათი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული სტატუსისა, შესაძლებელი უნდა იყოს სკრინინგისა და რეაბილიტაციის ჩატარება. უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს უნარშეზღუდული ადამიანებისთვის ჯანდაცვის ყველა დაწესებულებაში მოხვედრის (ფიზიკური ხელმისაწვდომობის) შესაძლებლობა.

ყველა ადამიანს თანაბრად უნდა მიუწვდებოდეს ხელი სამკურნალო მომსახურებაზე, მათ შორის მეორად და მესამე რიგის საავადმყოფოში მკურნალობაზე, სადაც, ჩვეულებრივ, ხვდებიან ხოლმე მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანები ჯანმრთელობის გადაუდებელი პრობლემების გამო.

III. თანასწორობის გარანტირებისკენ მიმართული კონკრეტული ღონისძიებების შემუშავება

მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანებისთვის ჯანდაცვის სამსახურების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებისკენ მიმართული კონკრეტული ღონისძიებების შემუშავებისა და განხორციელებისას მთავრობებმა საგანგებო ყურადღება უნდა მიაპყრონ ამ ადამიანების სტიგმატიზაციის რისკს. გარდა ამისა, და ვინაიდან მიზანს წარმოადგენს ყველა ადამიანისთვის ჯანდაცვის მომსახურების თანაბარი ხელმისაწვდომობა, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში შესაძლებელია პოზიტიური დისკრიმინაციის ღონისძიებების გატარება და მათი ჩართვა ჯანდაცვის ჩვეულებრივ სისტემაში.

1. ჯანდაცვის პრევენციული, ხელშემწყობი და სამკურნალო მომსახურებისა და პროგრამების მისაწვდომობა უნდა ჩამოყალიბდეს რეგიონული/ადგილობრივი სისტემები - მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების იდენტიფიცირების მიზნით;

- ყურადღება უნდა გამახვილდეს პირველადი ჯანდაცვის სამსახურების ქსელზე მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანებისთვის ჯანდაცვის ხელმისაწვდომი მომსახურების უზრუნველსაყოფად;

- ადგილობრივ დონეზე უნდა ჩამოყალიბდეს ჯანდაცვის პრევენციული და ხელშემწყობი სამსახურები, რომელთა საქმიანობა ყურადღებას საგანგებოდ გაამახვილებს მარგინალურ გარემოში მცხოვრებ ადამიანებზე;

- ჯანდაცვის გადაუდებელი მომსახურება არ უნდა იყოს დამოკიდებული წინასწარ გადახდაზე, ის გარანტირებული უნდა იყოს მიუხედავად ადამიანის შესაძლებლობისა, გადაიხადოს მისი საფასური;

- ხელი უნდა შეეწყოს ნოვატორულ საორგანიზაციო მიდგომებს, რომლებიც მიზნად ისახავს ჯანდაცვის მომსახურების მოქნილობის გაზრდას (მუშაობის მოსახერხებელი საათები, ვიზიტზე ტელეფონით ჩაწერა და ა.შ.);

- საგანგებო ზომები უნდა იქნეს მიღებული ჯანდაცვის საბაზისო მომსახურების დასაფინანსებლად არალეგალურად მცხოვრები ადამიანებისთვის;

- მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანები ხშირად ნაკლებად ინფორმირებულნი არიან. უნდა გაუმჯობესდეს კომუნიკაცია, რათა მათ მიეწოდოთ ინფორმაცია არსებული პროგრამებისა და სამსახურების შესახებ, აგრეთვე იმის შესახებ, თუ როგორ შეძლებენ ისინი ამ პროგრამებითა და სამსახურებით სარგებლობას.

- ჯანდაცვის სფეროს მუშაკებმა უნდა იმოქმედონ ადვოკატების სახით მარგინალურ გარემოში ან მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანებისთვის, რომელთაც ზოგადად ნაკლებად მიუწვდებათ ხოლმე ხელი ჯანდაცვის მომსახურებაზე. ეს როლი შეიძლება გულისხმობდეს ხელისუფლების, პოლიტიკოსებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების წინაშე ლობირებას აღნიშნული ადამიანებისთვის ჯანდაცვის მომსახურების მისაწვდომობის გაუმჯობესებასთან დაკავშირებით.

უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ჯანდაცვა არალეგალურად - მცხოვრები ადამიანებისთვის მათი ანონიმურობის დაცვით.

2. მოსახლეობის სპეციფიკური ჯგუფები

ჯანდაცვის მომსახურება უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ყველა ადამიანისთვის, მაგრამ საგანგებო ყურადღება უნდა მიექცეს მძიმე პირობებში მცხოვრებ ადამიანებს და ამ დროს თავიდან უნდა იქნეს აცილებული სტიგმატიზაცია.

- მძიმე პირობებში მცხოვრებ ქალებში უფრო ხშირია ნაადრევი მშობიარობა და პერინატალური ავადობა, ამიტომ ორსულობისა და პერინატალური პერიოდის განმავლობაში ისინი უნდა სარგებლობდნენ საგანგებო სოციალური/ ჯანდაცვითი დაკვირვებით;

- სოციალური/ოჯახური რისკ-ფაქტორების მატარებელი ბავშვები სოციალური/ ჯანდაცვის სამსახურების მხრიდან საგანგებო ყურადღებას უნდა ღებულობდნენ;

- ეკონომიკური და/ან სოციალური პრობლემების მქონე ოჯახებმა უნდა მიიღონ დახმარება ბავშვების განათლებაში; აქცენტი უნდა გაკეთდეს უშუალოდ ბენეფიციარი ბავშვების სასარგებლოდ მიმართულ ზომებზე (საგანმანათლებლო ვაუჩერები, საკვების ტალონები და ა.შ.);

- სპეციფიკური სოციალური/ჯანდაცვის მომსახურება უნდა განხორციელდეს ადგილობრივ დონეზე ოჯახური/სოციალური რისკ-ფაქტორების მატარებელი ახალგაზრდებისათვის; ყურადღება უნდა გამახვილდეს ინფორმაციაზე ოჯახის დაგეგმვასთან, სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებებთან, აივ/შიდს-თან, ტრეფიკინგის შემთხვევებთან, თვითმკვლელობასთან, ნარკომანიასთან, ალკოჰოლის მოხმარებასთან და ა.შ. დაკავშირებით. რეგულარულად უნდა შემოწმდეს ამ ახალგაზრდების ზოგადი ფიზიკური და ფსიქო-სოციალური ჯანმრთელობა.

- სოციალურმა/ჯანდაცვის სამსახურებმა საგანგებო ყურადღება უნდა მიაპყრონ უნარშეზღუდული ადამიანების საჭიროებებს, მიუხედავად მათი უნარშეზღუდულობის წარმომავლობისა;

- საგანგებო ყურადღება უნდა მიექცეს მარგინალურ გარემოში მცხოვრები, ქრონიკული დაავადებების, ასევე ნივთიერებათა ცვლის დარღვევების ან ნევროლოგიური პათოლოგიების მქონე ადამიანების საჭიროებებს;

- შემოღებული უნდა იქნეს პროფესიული ჯანდაცვა განსაკუთრებით სახიფათო სამუშაო ადგილებზე;

- საპატიმროებში მცხოვრებმა ადამიანებმა და კოლექტიურ დაწესებულებებში მცხოვრებმა მათმა შვილებმა უნდა ისარგებლონ ისეთივე კარგი ხარისხის ჯანდაცვის მომსახურებით, როგორც საპატიმროს გარეთ მყოფმა ადამიანებმა;

- მოსახლეობის ნაკლებად პრივილეგირებული ჯგუფებისათვის, მათ შორის ლტოლვილებისთვის, ცოტა ხნის მიგრანტებისთვის და ა.შ. ყურადღება უნდა მიექცეს ჯანმრთელობის სპეციფიკურ კულტურულ ასპექტს. ზოგიერთ ძირითად სოციალურ/ჯანდაცვის სამსახურში უნდა იყვნენ მოსახლეობის აღნიშნული ჯგუფებიდან გამოსული სპეციალისტები;

- თემების ფარგლებში შემოღებული უნდა იქნეს მძიმე პირობებში მცხოვრები ხანდაზმული ადამიანების ჯანმრთელობის დაცვა საგანგებოდ მომზადებული სოციალურ/ჯანდაცვის მუშაკების მიერ;

- ალკოჰოლიკებისა და ნარკომანებისათვის მისაწვდომი უნდა იყოს სპეციალიზებული მომსახურება.

IV. მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის შესახებ ცოდნის გაუმჯობესება

მთავრობებმა საგანგებო ყურადღება უნდა მიაპყრონ მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობისა და მათი სპეციფიკური საჭიროებების შესახებ ცოდნის გაუმჯობესებას. აუცილებელია, დაინერგოს საერთო განსაზღვრებებზე დაყრდნობით სტანდარტიზებული და შედარებადი მონაცემების შეგროვება. ჯანდაცვისა და სოციალური მაჩვენებლები ერთად უნდა დაჯგუფდეს. შემოღებული უნდა იქნეს მონიტორინგისა და დაკვირვების სისტემა, რომლის შედეგადაც მომზადდება რეგულარული, თუ შესაძლებელია, ყოველწლიური ანგარიშები ქვეყნის და ევროპის დონეებზე. რეკომენდებულია შემდეგი ზომების გატარება:

1. საინფორმაციო სისტემა

- ეროვნულ/ადგილობრივ დონეებზე უნდა დაარსდეს სოციალურ/ჯანდაცვის სისტემაში მიმდინარე მოვლენებზე დაკვირვების ცენტრი, რომელიც შეაგროვებს, დაამუშავებს და გაავრცელებს სარწმუნო ინფორმაციას მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების სოციალური/ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ;

- რეგულარულად მოგროვებული მონაცემები უნდა შეიცავდეს როგორც სოციალურ და ეკონომიკურ ინდიკატორებს, ისე ჯანდაცვის სამსახურების ხელმისაწვდომობის ინდიკატორებს;

- დისკრიმინაციის თავიდან აცილებისა და ადამიანების დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით საჭიროა მონაცემთა ანონიმურობის სრული პატივისცემა;

- უნდა ჩატარდეს პერიოდული და რეგულარული გამოკითხვები ამა თუ იმ პრობლემისათვის სამსახურების გამოყენების უკეთ შეფასების მიზნით;

- უნდა მოეწყოს რეგიონული/ადგილობრივი კონფერენციები ინფორმაციის მოგროვებისა და გავრცელების მიზნით;

- ინფორმაციის გაცნობა უნდა შეეძლოთ როგორც სოციალურ/ჯანდაცვის მუშაკებს, ისე საზოგადოებას;

- ხელშემწყობი გარემოს შექმნის მიზნით იდენტიფიცირებული უნდა იქნეს თემში არსებული ქსელები.

2. კვლევა

კვლევითმა პროგრამებმა ყურადღება უნდა გაამახვილოს შემდეგ საკითხებზე:

- ჯანდაცვის სხვადასხვა სტრატეგიისა და პროგრამის შეფასება შემდეგი პარამეტრებით: ფასი/დაწესებულება, ფასი/სარგებლობა და ფასი/ეფექტიანობა, რათა გაუმჯობესდეს ჯანდაცვის მომსახურების ხელმისაწვდომობა მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანებისთვის;

- სტრატეგიების, პროგრამებისა და საქმიანობის მონიტორინგისა და შეფასებისათვის შესაბამისი ინდიკატორების შერჩევა;

- რისკის წინაშე მყოფი ადამიანებისა და მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ადამიანების ჯანმრთელობის მდგომარეობა და საჭიროებები;

- ხარისხობრივი გამოკითხვები ჯანდაცვის აღქმასთან და ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობისთვის არსებულ დაბრკოლებებთან დაკავშირებით;

- ინდივიდუალური ისტორიების შესწავლა დროის სხვადასხვა მომენტში იმისათვის, რომ დადგინდეს, თუ როგორ ჩავარდნენ ადამიანები მარგინალურ სიტუაციაში, და ამ სიტუაციებიდან მათი დახსნის სტრატეგიების შესწავლა;

- საგანგებო ყურადღება უნდა მიეპყროს სრულწლოვანი ახალგაზრდების ჯანმრთელობის მდგომარეობას და საჭიროებებს;

- განსხვავებები ფასეულობებში, სოციალური დახმარების ქსელები, პოზიტიური და ნეგატიური გამოცდილება ჯანდაცვის სამსახურებთან დაკავშირებით;

- სოციალური დისტანცია სხვადასხვა ჯგუფებსა - და ჯანდაცვის სფეროს მუშაკებს შორის;

- არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ ჩატარებული ღონისძიებების როლი და ზეგავლენა;

- როგორ ხდება ჯანდაცვის დაწესებულებების მოდიფიცირება მარგინალურ გარემოში მცხოვრებ ადამიანთა ჯგუფების საჭიროებათა დასაკმაყოფილებლად.

V. ცენტრალურ და ადგილობრივ დონეებზე ადმინისტრაციისა და ჯანდაცვის სფეროს/სოციალური მუშაკების ქცევის ცვლილება

იმისათვის, რომ დახმარება გაეწიოთ ცენტრალურ და ადგილობრივ დონეებზე ადმინისტრაციას და ჯანდაცვის სფეროს/სოციალურ მუშაკებს მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჯანდაცვის საჭიროებებზე მათი რეაგირების მისადაგებაში, რეკომენდებულია შემდეგი საკითხები:

1. სტრატეგია

- უნდა გამოქვეყნდეს მარგინალურ გარემოში მცხოვრებ ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვისა და ჯანდაცვის ხელშეწყობის სტრატეგია. ამ სტრატეგიის ფორმულირებას საფუძვლად უნდა დაედოს ყველა პოტენციურ პარტნიორს და, როდესაც ეს შესაძლებელია, ფართო საზოგადოებას შორის კონსენსუსი;

- სტრატეგიის განხორციელება უნდა დაემყაროს სექტორებს შორის თანამშრომლობის მიდგომას და უნდა ხდებოდეს მისი ზემოქმედების სისტემატური მონიტორინგი და შეფასება;

- ხელი უნდა შეეწყოს ჯანდაცვის ადმინისტრაციასა და სოციალურ სამსახურებს შორის ურთიერთქმედების ხელახლა შეფასებას;

- ადგილობრივ დონეზე სტრატეგიის განსახორციელებლად გამოყენებული უნდა იქნეს არასამთავრობო ორგანიზაციების გამოცდილება და შესაძლებლობები;

- უნდა გამოიცადოს და შემუშავდეს ინსტრუმენტები მძიმე პირობებში მცხოვრები ადამიანების ჩასართავად ჯანდაცვის სამსახურების ჩამოყალიბებისა და ორგანიზების თაობაზე გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში;

2. პროფესიული პრაქტიკა

- ადგილობრივ დონეზე უნდა მოეწყოს რეგულარული შეხვედრები ადმინისტრაციის პერსონალს, სოციალური/ჯანდაცვის სფეროს მუშაკებს და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს შორის მარგინალურ გარემოში მცხოვრები ჯგუფების/ადამიანების ჯანდაცვის საჭიროებებზე რეაგირებისთვის; მარგინალურ გარემოში მცხოვრები სრულწლოვანი —— ახალგაზრდებისთვის უნდა დაარსდეს ახალი სოციალური პროფესიები მათ მოსამზადებლად მათ საკუთარ თემებში სამუშაოდ.

3. ტრენინგი

- ჯანდაცვის სფეროსა და სოციალური მუშაკების, განსაკუთრებით კი მომავალი ექიმების საუნივერსიტეტო კურსის სასწავლო პროგრამაში ყურადღება უნდა გამახვილდეს ისეთ დისციპლინებზე, როგორიც არის საზოგადოებრივი ჯანდაცვა, ეპიდემიოლოგია (განსაკუთრებით არაინფექციური დაავადებები), ჯანდაცვის ხელშეწყობა, სოციოლოგია და ჯანდაცვის სფეროს ეკონომიკა;

- უნდა განხორციელდეს სახელმწიფო საასპირანტო პროგრამები, რომელთა ფარგლებში ყურადღება გამახვილდება უმწეო სოციალური ჯგუფებისა და ადამიანების მიმართ სპეციფიკურ მიდგომებზე, პრევენციულ ქმედებებზე, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სტრატეგიებზე და თემის დონეზე ჯანდაცვის საჭიროებების იდენტიფიკაციის არადისკრიმინაციულ მეთოდებზე;

- ტრენინგის პროგრამები ორგანიზებული უნდა იქნეს როგორც ჯანდაცვის, ისე განათლების სფეროს მუშაკებისათვის სკოლებში ჯანმრთელობის პრობლემების ადრეულ ეტაპზე გამოვლენის მიზნით;

- უნდა მომზადდეს სპეციალური პროგრამები სოციალური/ჯანდაცვის/განათლების სფეროს მუშაკებისათვის, რათა მათი ყურადღება გამახვილდეს ღარიბი, უმუშევარი ადამიანების, ლტოლვილებისა და მსგავსი კატეგორიის ადამიანების სპეციფიკურ საჭიროებებზე;

- საბაზისო დონეებზე მომუშავე მუშაკებს და არასამთავრობო ორგანიზაციებს ხელი უნდა შეეწყოთ, რათა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულონ აღნიშნულ ტრენინგის პროგრამებში.

დანართი VI: სოციალური უფლებების მისაწვდომობის შესახებ საანგარიშო დოკუმენტზე მომუშავე სარედაქციო ჯგუფის (CS-ASR) შემადგენლობა¹

Mr Jean-Michel Belorgey Conseiller d'Etat
Responsable de la Cellule de coopération internationale
Section du rapport et des études
Conseil d'Etat
Paris, France

ბ-ნი ჟან-მიშელ ბელორჟე სახელმწიფო მრჩეველი
საერთაშორისო თანამშრომლობის განყოფილების ხელმძღვანელი
ანგარიშგებისა და სწავლების დეპარტამენტი
სახელმწიფო საბჭო
პარიზი, საფრანგეთი

Mr Willy Cassiers
Assistant
Centre interdisciplinaire droits
fondamentaux et lien social
Facultés universitaire Notre-Dame
Namur, Belgium

ბ-ნი ვილი კასიერსი
თანაშემწე
ძირითადი უფლებების სოციალური კავშირის დარგთაშორისი ცენტრი
ნოტრ-დამის უნივერსიტეტის ფაკულტეტი
ნამური, ბელგია

Ms Mary Daly
Professor School of Sociology and Social
Policy
Queens University
Belfast
Northern Ireland

ქ-ნი მერი დეილი
პროფესორი
სოციოლოგიისა და სოციალური პოლიტიკის სკოლა
ქუინზის უნივერსიტეტი
ბელფასტი, ჩრდილოეთი ირლანდია

Mr François Paul Debionne
ATD-Quart Monde
Délégué adjoint auprès du
Conseil de l'Europe
Responsable du regroupemen santé
Strasbourg, France

ბ-ნი ფრანსუა პოლ დებიონი
ევროპის საბჭოში წარმომადგენლის მოადგილე
ჯანდაცვის ჯგუფის ხელმძღვანელი
სტრასბურგი, საფრანგეთი

Mr Joe Gerada Chief Executive Officer APPOGG
for Children, Families and the
Community
Floriana Vlt, Malta

ბ-ნი ჯო გერადა
აღმასრულებელი დირექტორი APPOGG
ბავშვები, ოჯახები და თემები
ფლორიანა, მალტა

Ms Srna Mandic
International Relations Department
- Faculty for Social Sciences
Institute for Social Sciences
Ljubljana, Slovenia

ქ-ნი სრნა მანდიკი
საერთაშორისო ურთიერთობათა დეპარტამენტი
- სოციოლოგიის ფაკულტეტი
სოციოლოგიის ინსტიტუტი
ლიუბლიანა
სლოვენია

Mr Peter Melvyn
European Centre for Social Welfare
Policy and Research
Vienna, Austria

ბ-ნი პეტერ მელვინი
სოციალური უზრუნველყოფის პოლიტიკისა
და კვლევის ევროპული ცენტრი
ვენა, ავსტრია

Mr M. Michel Mercadie
Vice-Président
Fédération européenne des
associations travaillant avec les
sans-abri (FEANTSA)
Bruxelles, Belgium

ბ-ნი მ. მიშელ მერკადი
ვიცე-პრეზიდენტი
უსახლკაროებთან მომუშავე პირთა ასოციაციების
ევროპული ფედერაცია
ბრიუსელი, ბელგია

Mr Christopher Murray
Head of Customer Information
Department of Social, Community
and Family Affairs
Dublin, Ireland

ბ-ნი ქრისტოფერ მიურეი
სოციალური, საზოგადოებრივი და საოჯახო
საქმეების მომხმარებელთა ინფორმაციის
დეპარტამენტის უფროსი
დუბლინი, ირლანდია

Mr Kevin O'Kelly
Research Manager
European Foundation for the Improvement
of Living and Working Conditions
Dublin, Ireland

ბ-ნი ქევინ ოქელი
კვლევის მენეჯერი
საცხოვრებელი და სამუშაო პირობების
გაუმჯობესების ევროპული ფონდი
დუბლინი, ირლანდია