უკანასკნელ პერიოდში აშკარა ხდება, რომ ქართული კულტურა სრულიად ახალ ვითარებასა და რეჟიმში იწყებს მუშაობას და ცდილობს, ადაპტირდეს მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებთან. რამდენად მდგრადია ქართული კულტურა ამ პროცესების მიმართ; რამდენად ახერხებს იგი თვითრეგულირებადი ავტონომიური რეჟიმის შენარჩუნებასა და მოწესრიგებას; არსებობის რა ვერსიას სთავაზობს მას მსოფლიო და როგორ ვერსიაში ცდილობს იგი მიუერთდეს იმ პროცესებს, რომელიც დღეს დომინანტურია; რა როლს თამაშობენ ქართული ელიტები ქართული კულტურის დღევანდელ ვერსიაში და თამაშობენ თუ არა რაიმე როლს ზოგადად. ეს ის შეკითხვებია, რომლებიც არ ტოვებენ გულგრილს არც ერთ ჩვენგანს, ვისთვისაც ქართული კულტურა ღირებულია, როგორც მსოფლიო პოლიმოზაიკური სივრცის ერთ-ერთი უნიკალური და თვითკმარი მოცემულობა.

კულტურა თავისთავად არაერთმნიშვნელოვანი ცნებაა. მისი შინაარსი ხშირ შემთხვევაში ძალზე საკამათო ხდება. თითქმის არ არსებობს არავითარი შეთანხმება, რას გულისხმობენ ხოლმე ამ ცნების ქვეშ. ის პროცესები, რომლებიც დღეს მსოფლიოში მიმდინარეობს, კიდევ უფრო მძაფრსა და დრამატულს ხდის კულტურული იდენტობის თემას. თავისთავად არც სიტყვა „გლობალიზმი“ გახლავთ ერთმნიშვნელოვანი. ის ინფორმაციული ველი, რომელსაც ჩვენ გლობალურს ვუწოდებთ, სხვადასხვა ენერგეტიკულ დონეზე სხვადასხვა ფორმებში ავლენს თავს. მაგალითისათვის, გლობალიზაციას მსოფლიო ეკონომიური მოვლენების საფუძველზე მიმდინარე პროცესს უფრო უწოდებენ, ვიდრე რაიმე სხვას. ჩვენს შემთხვევაში საკითხი ალბათ ამგვარად დგას - რამდენად განაპირობებს ეკონომიური და პოლიტიკური გლობალიზაციის პროცესი კულტურის ახლებურ რეჟიმს, ან - საერთოდ - განაპირობებს თუ არა და რამდენად მდგრადია თითოეული და, კერძოდ, ქართული კულტურა გლობალიზაციური „აგრესიის“ მიმართ.

რაც საქართველოსათვის მართლაც პრობლემურია, არის ის, რომ ჩვენი კულტურა ცდილობს ახალ, მსოფლიო პროცესების რეჟიმზე გადაწყობას და ეს უკიდურესად მტკივნეულად მიმდინარეობს ჩვენთან.

უმთავრესი, რაც ამ სირთულეს განაპირობებს, არის ის, რომ ქართული ელიტის „ელიტებად“ ქცევამ რაღაც დროით შემოქმედებითი ღერძი გამოაცალა კულტურას. მოხდა ინტელიგენციის მარგინალიზაცია. ეს სრულიად შეუქცევადი პროცესია იმის გამო, რომ ელიტები თავად ახდენენ მონოლითური ერთიანი კულტურული რეჟიმის რღვევას და პასუხისმგებელნი ხდებიან დეკონსტრუირებული სივრცის კონკრეტულ უბანზე.

ერთიანი ელიტის რღვევა დასავლეთის სახელმწიფოებში ბურჟუაზიული რევოლუციების შემდეგ დაიწყო. შესაბამისად, პოლიტიკურ, ინტელექტუალურ თუ ფინანსურ ელიტებს დასავლეთის სახელმწიფოებში უკვე რამდენიმე საუკუნის ტრადიცია აქვს და ამიტომაც საკუთარ სტრატედიებსაც უკეთესად აწყობენ და უკეთესადაც ახერხებენ თვითრეფლექსიას.

ერთიანი ქართული ელიტა კი ჯერ კიდევ მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე არსებობდა ქართული არისტოკრატიის სახით და ისე გახდა ახალი სოციალური ექსპერიმენტის მსხვერპლი, რომ ვერ მოასწრო ვერავითარი რეფლექსია. ქართული საზოგადოება კი უცებ გადაიქცა „საბჭოთა მოქალაქეების” ქართულ კრებულად, სადაც მხოლოდ პოლიტიკურ ელიტას ხელეწიფებოდა იმპერიის შიგნით არსებული ყველა - ფინანსური, იდეოლოგიური თუ სხვა პროცესების მართვა.

ყველაფერი ეს უფრო კონკრეტული და თვალსაჩინო რომ იყოს, გავიხსენოთ - სულ ცოტა ხნის წინათაც კი ერთიანი ელიტა იყო ის სოციალური სეგმენტი, რომელიც თავის თავში მოიცავდა არა მხოლოდ კულტურის, არამედ ეკონომიკასა და პოლიტიკაში მიმდინარე პროცესების მართვასა და მათზე კონტროლს. იგი შემოქმედებითი იყო სრულიად ქართულ სოციალურ ველში მიმდინარე პროცესების მიმართ.

განსხვავებით ერთიანი ელიტისაგან ელიტები საზოგადოებრივი ცხოვრების მხოლოდ ერთ სფეროზე ფლობენ ძალაუფლებასა და კონტროლის უნარიც მხოლოდ ერთ, კონკრეტულ სფეროში მიმდინარე პროცესებზე აქვთ.

ჩვენთვის, ქართველებისათვის მართლაც არსებობს ერთი საშიშროება - მსოფლიო გლობალური პროცესები ისეთი სიჩქარით მიმდინარეობს, რომ, შესაძლოა, მსოფლიო პროცესებში ინტეგრირებულმა ელიტებმა ფეხი კი აუწყონ ქართული კულტურისათვის სრულიად უცხო ტემპს, მაგრამ ასევე შესაძლოა დაკარგონ შიდა კომუნიკაციები, ელიტებს შორის შიდა კავშირები. ამისი ნიშნები არა თუ შეიმჩნება, არამედ ამ ბოლო დროს სრულიად გამოიკვეთა კიდევაც. ეს პროცესი კი არაფრით არ წაადგება სახელმწიფოს, როგორც მონოლითურ სისტემას. უფრო მეტიც, თავად სახელმწიფოებრივი ინსტიტუტები მხოლოდ არსებული კულტურის რეჟიმში ახერხებენ თვითრეალიზაციას, რადგან ეს კულტურა მათთვის სრულიად ორგანულია. ამიტომ დღეს პრობლემა მხოლოდ ის კი არ არის, რამდენად თვალს ვუსწორებთ და მხარს ვუბამთ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებს, არამედ ისიც, რამდენად ვცდილობთ ჩვენი ორგანული სხეულის საკუთარი კულტურის რეჟიმში შენარჩუნებას.

დღეს ელიტებს შორის აუწყობელი შიდა კომუნიკაციები დეკონსტრუქციული კი არა, დესტრუქციულია. წარმოუდგენელია ბიზნეს-ელიტას არ ესმოდეს პოლიტიკური ელიტის, პოლიტიკურ და ბიზნეს ელიტას ერთად ინტელექტუალური და სამეცნიერო ელიტის. ძალზე უცნაურია, მაგრამ პოლიტიკური ელიტა თავს ისევ მოვალედ მიიჩნევს, ბიზნესსივრცისა და ინტელექტუალური სივრცის მართვა და კონტროლი აიღოს თავისთავზე. ჯერჯერობით ამას საკმაო წარმატებითაც ახერხებს. მაგალითისათვის, პოლიტიკური ელიტის მიერ წამოწყებული განათლებისა და მეცნიერების რეფორმის თემა არ აიტაცა სამეცნიერო და საგანმანათლებლო ელიტამ. სწორედ რომ პირიქით მოხდა. პრობლემა მართლაც რომ სერიოზულია.

განათლების სისტემას რომ რეფორმა სჭირდება, ეს თავად სამეცნიერო და საგანმანათლებლო ელიტამაც დიდებულად იცის. განათლების რეფორმის ინიციატივა სწორედ მათგან წამოვიდა. მაგრამ დოკუმენტი განათლების რეფორმის შესახებ აკადემიურ წრეებში არ შექმნილა. დღეს მთელს საქართველოში განათლების რეფორმის იმ ვერსიას, რომელსაც პოლიტიკური ელიტა გვთავაზობს, საფრთხედ აღიქვამენ და ქართული იდენტობის რღვევის საშიშროებად განიცდიან. აი, სად და როგორ ხდება კომუნიკაციური მექანიზმების დატოვება „ნაციონალურ კონტროლს“ (ამ ცნებას სახელმწიფოებრივი ნების აღსაწერად იყენებენ) მიღმა. იგივე შეიძლება ითქვას ბიზნეს ელიტასა და სამეცნიერო ელიტას, ბიზნეს ელიტასა და პოლიტიკურ ელიტას შორის შიდა სახელმწიფოებრივ კომუნიკაციაზე. სწორედ ეს პრობლემა დგას დღევანდელ საქართველოში. ჯერაც ვერ ხერხდება ქართული კულტურის სასარგებლოდ ელიტათა შორის როლების გადანაწილება. მათ შორის სწორად და ბუნებრივად არსებული კომუნიკაცია კულტურის ორგანულ თვითრეგულირებად სისტემას - კულტურის რეჟიმს ქმნის, სადაც იდენტობათა რღვევის საშიშროება მართლაც ძალზე მცირეა.

იმ შემთხვევაში, თუ ქართული ელიტ-ჯგუფები ვერ მოახერხებენ ერთმანეთში მჭიდრო დიალოგის აწყობას, საკმარისად დიდი იქნება იმის საშიშროება, რომ ქართული ელიტები მთლიანად დარჩნენ მიბმულნი საქართველოს გარეთ მიმდინარე პროცესებზე, გარე ელიტებსა ან ფსევდოელიტებზე. ეს კი ძალიან ბევრი რისკის წინაშე აყენებს ზოგადად ქართულ კულტურას. გარდა იმისა რომ მას სულიერების „second hand“-ად გადაქცევა ემუქრება, იგი თავისი ორგანიზმის ევოლუციურ მართვას ვეღარ ახერხებს და ქაოსი და რევოლუციური განწყობილებები მისი შინაგანი დრამატიზმის განმსაზღვრელი განცდები იქნება სამუდამოდ. ასეთი ტიპის რეჟიმი კი თავისთავად საშიშროებას უქმნის არა მხოლოდ საკუთარ თავს, არამედ გარე სამყაროსაც.

გარე სამყაროს ამიტომაც აქვს ბუნენრივი თავდაცვის ინსტიქტი ყველა მსგავსი შფოთისაგან და იგი ბუნებრივად იმუშავებს ასეთი სიტუაციისათვის ქაოსის მართვის მექანიზმებს. ასეთ შემთხვევაში მოცემული სოციო-კულტურული სივრცე სრულიად ხდება დამოკიდებული მართვის იმ მექანიზმებზე, რომელსაც მას გარედან სთავაზობენ, ხოლო ელიტები უნებლიედ იქცევიან გარე ძალების ემისრებად. ჩვენი უკანასკნელი 15-წლიანი ისტორია ამის საუკეთესო მაგალითია. ჩვენ საფრთხეს არ წარმოვადგენთ გარე სამყაროსათვის. საფრთხეს წარმოვადგენთ მხოლოდ საკუთრივ ჩვენთვის, საკუთარი თავისათვის.

ჩვენ უნებლიედ ძალზე ფაქიზ თემას შევეხეთ. - არსებობს კი რესურსი, რომ მოვლენების ასეთი განვითარება თავიდან ავიცილოთ?

ჩვენი დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრიობის 15-16 წლის მანძილზე, როცა ძალძე რთული იყო ელიტებად დადგომის პროცესი, მეტ-ნაკლებად მტკივნეულად ეს მაინც მოხერხდა და დღეს ეს პროცესი წარმატებით გრძელდება. ჩვენი ნებისმიერი ელიტა ძალზე მგრძნობიარეა. თითოეული მათგანისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ არ მოხდეს მათი მსოფლიო პროცესებიდან მარგინალიზაცია, რისი ნიშნებიც უკვე აშკარად შეიმჩნევა. ამისაგან თავდაცვა ერთადერთ შემთხვევაში მოხდება - თუ შესაძლებელი გახდება, რომ თავად ელიტები აღმოჩნდნენ ჩვენი სივრცის მაკონსტრუირებელნი მათთვის სრულიად ბუნებრივი და ორგანული რესურსით - თითოეულისათვის თავადვე აგებული ღირებულებათა სისტემით, რომელიც გადამწყვეტი რესურსია ყოველი მათგანის სახოვანებისათვის.

სიტყვამ მოიტანა და ცოტაოდენს მათ სახოვნებაზეც ვიტყვით (თუმცა კი აქვე დავსძენთ, რომ თითოეული მათგანის სახის ეს აღწერა ჩვენთვის საკმაოდ მტკივნეულია თუნდაც მხოლოდ იმიტომაც, რომ ამ კულტურისა და ელიტების ორგანულ ნაწილად მივიჩნევთ თავს).

პოლიტიკური ელიტა ვერა და ვერ ექცევა გარკვეული იდენტობების ფარგლებში. ჩამოყალიბდა ე.წ. პარლამენტართა. კასტა, რომელსაც ვერ მიაკუთვნებ ვერც ერთი სოციალური ჯგუფის კულტურას. იგი არც ინტილიგენტია, არც გლეხია, არც ბურჟუა, არც „შავია“, არც „ცისფერი“ - არ ატარებს არც ერთის ნიშანს და მით უფრო არც ერთის კულტურას. მას ვერც სხვა ტიპის აღწერაში მოაქცევ - იგი არც კონკრეტულ ღირებულებებს ატარებს - არც სიმართლეს, არც ემოციას, არც სიბრძნეს, არც რიტორიკას, ამიტომაც იმ ადამიანებისათვის, რომლებიც გარკვეულ ღირებულებათა სისტემაზე არიან ორიენტირებულნი (მნიშვნელობა არა აქვს - „კარგზე“ თუ „ცუდზე“), ძალზე ძნელია მათთან კომუნიკაცია. ამიტომაც თუ წინა ხელისუფლებასთან გაუცხოვება გვქონდა, ახლა გვაქვს დაკვირვება და გაკვირვება - რა უნდათ? რა ღირებულებებს ატარებენ, ან თუ ატარებენ საერთოდ.

ზოგადად საზოგადოება სტრუქტურირებულია. იგი ორგანიზმია. მას აქვს ფიზიკური, ემოციური, გონიერი სხეული. ორგანიზმია, რომელსაც თავიც აქვს, თვალიც და სხვა დანარჩენიც. როცა ინტელექტი ან გონიერება და სიბრძნე ლაპარაკობს, აშკარაა, რომ ეს ერის ღვთაებრივი, გონითი ძალისხმევაა. როცა ემოცია „ლაპარაკობს“, აქაც აშკარაა, რომ ეს სულიერებით სავსე გულწრფელი ძალაა. როცა ჩვენი პოლიტიკოსები ლაპარაკობენ, მათ იდენტობას ვერაფერთან დაინახავ. მათ რიტორიკაში მუდმივად ისმის სიტყვები - დასავლეთი, დემოკრატია. ეს მათგან ძალიან უცნაურია, რადგან დასავლეთი ღირებულებებზეა აგებული. ეს ღირებულებები დასავლეთში გარედან არ არის ჩათესლილი. მან თავისი არსებობის ის ვერსია, რომელშიც ცხოვრობს, საკუთარი არსობრივი შფოთითა და მუხტით ააწყო. დასავლური პოლიტიკური ელიტა ფინანსური და ინტელექტუალური ელიტებით სულდგმულობს და კონტროლდება კიდევაც. საკუთარი რესურსიც მას სწორედ ინტელექტუალურ და ფინანსურ ელიტაში ეგულება.

ქართული პოლიტიკური ელიტისათვის ფინანსური და ინტელექტუალური ელიტა მტრად მოიაზრება. ამიტომ ცდილობს პოლიტიკური ელიტა დანარჩენი ორის საკუთარი ძალაუფლებით კონტროლსა და დამორჩილებას. ასეთ კომუნიკაციაში მყოფი დანარჩენი ელიტებიც უნდობლად ეკიდებიან პოლიტიკოსებსაცა და ერთმანეთსაც და არაკომუნიკაბელურ ჰერმეტულ სივრცეს ქმნიან თავიანთ გარშემო. შიდა კომუნიკაციური სისტემა რაღა თქმა უნდა, დარღვეულია. სამაგიეროდ თითოეული მათგანი ღიაა გარე ძალებისათვის, რომელთა მიმართ თავს თავისდაუნებლიედ მარგინალად განიცდის.

ცოტაოდენი ქართულ ინტელექტუალურ ელიტაზეც ვთქვათ.

ერთი მხრივ, უდაოა, რომ სრულიად აშკარად ხდება საგანმნათლებლო და სამეცნიერო ელიტის მარგინალიზაცია. მეორე მხრივ, მოხდა საკმაოდ უცნაური რამ - ახალგაზრდა ინტელექტუალების თაობა გადაიქცა ე.წ. არასამთავრობო სექტორის დაქირავებულ მუშახელად. არასამთავრობო ორგანიზაციების უმრავლესობას ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკური ძალები უწევენ ლობირებას უცხოელ დამფინანსებლებთან და ამიტომაც მათი სამოძრაო სივრცე შეზღუდულია იმ იდეოლოგიით, რომლის დამკვიდრებისთვისაც ე.წ. საერთაშორისო ფონდები „გაიღებენ მოწყალებას“. ასეთი ტიპის ურთიერთობა უცხოელ დამფინანსებლებთან თითქმის სრულიად აკმაყოფილებს ჩვენი ინტელექტუალების პატივმოყვარეობას - რამდემადაც წარმატებით ექმნებათ მსოფლიო პოლიტიკურ და ეკონომიურ პროცესებში ჩართულობის ილუზია. თანაც, აკადემიური ინტელექტუალური წრეებისაგან განსხვავებით ისინი ფინანსურადაც საკმაოდ უზრუნველყოფილნი არიან. გარდა ამისა, ვარდების რევოლუციამ' ნათელი გახადა შემდეგი რამ: ასეთი ტიპის საზოგადოებრივი აქტივობა ფრიად მომგებიანი გზაა სახელისუფლებო სივრცეში გადაბარგებისათვის.

რაც შეეხება ქართულ ფინანსურ ელიტას, ვერც ის დაიქადნის შინაგან კრეატიულობასა და საკუთარი პერსპექტივის ხედვის უნარს. ჩვენი ფინანსური ელიტის ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი მთლიანად გარე ფინანსური ნაკადებით იკვებებოდა და კვებავდა არა მხოლოდ პოლიტიკოსებს, არამედ თვითონ პოლიტიკასაც. ამ ინერციაში მყოფი ახალი ხელისუფლებაც - ვერ გათვალა რა ახლადგაჩენილი თუ ახალი ფინანსური ელიტისა და პოლიტიკის ურთიერთობის სამომავლო ფორმები - პირველივე დღეებიდან ძირითადად სახელისუფლო რეკეტით დაკავდა და სამუდამოდ მოუსპო პერსპექტივა ფინანსური ელიტის არსებობის ავტონომიურ ფორმებს. ამ შემთხვევაში კი მართლა იყო იმის შანსი, რომ ფინანსურ ელიტას პასუხისმგებლობა აეღო ქართულ პოლიტიკურ თუ კულტურულ ცხოვრებაზე და ამით არა მხოლოდ საკუთარი ავტონომიურობა მოეპოვებინა, არამედ ქვეყნის სახელმწიფოებრივი არსებობის ფორმების შემქმნელიც გამხდარიყო. ასეთი წესითა და ამგვარად - ეკონომიური პროცესებით - აიგო დემოკრატიული მსოფლიოს სახელმწიფოებრივი ფორმები და ასე აგრძელებს იგი ცხოვრებას დღემდე. დღეს კი ეკონომიური და ფინანსური ელიტა არა მხოლოდ საკუთარი ქვეყნების, არამედ უკვე მსოფლიო პროცესების მართვაზე აცხადებს პრეტენზიას. ჩვენს ქვეყანაში ბოლო დროს (და, ალბათ, არა მხოლოდ ბოლო დროს) განვითარებული მოვლებები ამისი ერთ-ერთი შესანიშნავი მაგალითია. სწორედ გარე ფინანსური ელიტების მითითებით მიმდინარეობს ქვეყნის შიგნით კანონშემოქმედება, რომ აღარაფერი ვთქვათ პოლიტიკურ პროცესებზე, რომელიც უკანასკნელ დროს ჩვენს თვალწინ თამაშდება. მსოფლიო პროცესებთან მექანიკურად მიერთებული ჩვენი ქართული ელიტები კი საკუთარ ქცევას ე. წ. ზეეროვნული ღირებულებებით ხსნიან.

ზეეროვნული ღირებულებები, მიუხედავად იმისა, რომ მართლაც საყოველთაო ქცევის უნივერსალურ ფორმებზეა აგებული, თავის შიგნით მაინც მონიშნული და დასახსრულია. ის ზეეროვნული ღირებულებები, რომლებიც საერთოა ნებისმიერი კულტურისათვის და არა მხოლოდ კულტურისათვის, რელიგიისათვისაც კი, სრულიად ბუნებრივად მოიცავს საკუთარ თავში ეთნიკურ და ნაციონალურ კულტურათა მრავალფეროვნებას. ამიტომ, ვფიქრობთ, როგორც ყოველთვის, ახლაც არ უნდა გადავაჭარბოთ გლობალიზაციის შეფასებაში. იგი მორიგი ეპოქალური ვითარებაა ყველა კულტურისათვის და, შესაბამისად, ახალი მითი, ოღონდ თავისი რეალური საფუძვლით.

გლობალიზაციის მსოფლიო პროცესები მხოლოდ კონკრეტული კულტურების შემოქმედებითი რესურსებით იკვებებიან. ეს რესურსები ჩვენ ჩვენთვის გვაქვს მოსაძებნი. იგი ორივე რეჟიმში - გლობალურსა და ეროვნულში - ძალზე ბუნებრივად მოგვაძებნინებს ჩვენი არსებობის ფორმებს.

პასუხისმგებლობა ამ ძიებაზე კი ჩვენმა ელიტებმა უნდა აიღონ საკუთარ თავზე.

ისევე, როგორც საკუთარ ბიოგრაფიას, ქვეყნის კულტურის ისტორიასაც სხვადასხვაგვარად აღვწერთ. ზოგჯერ ერთ ეპიზოდსა და ვითარებას ვანიჭებთ უპირატესობას, ზოგჯერ სხვას. ზოგადად კი ვიცით, რომ ეს ის ერთიანი დრამატულობით დამუხტული ჯადოსნური ამბავია, რომელსაც კონკრეტული კულტურა ქმნის და ქმნის იმათაც, ვინც ამ კულტურასთან ორგანულად და ექსისტენციალურად არის დაკავშირებული. ამ აზრით კულტურას შესაძლოა ბედისწერაც დავარქვათ, კულტურშემოქმედ სუბიექტს კი საკუთარი ბედის ულმობელი მჭედელი.

ბედისწერა კულტურის ცალკეულ არტეფაქტებს უნიკალური ქსოვილით კრავს და სწორედ ეს ქსოვილი ანიჭებს კულტურას გარკვეულ ერთიანობას და განსაკუთრებულობას, ცალკეულ არტეფაქტებს, ეპიზოდებსა და მოვლენებს - ერთიან ორგანულ სახეს. ამიტომაც იკითხება კულტურის ცოცხალ სხეულზე მტკივნეული არაორგანული ჩანართები, რომელიც მას სტრუქტურას უცვლის და მის ერთიან ქსოვილს არღვევს.

მეორე მხრივ, სწორედ „სხვა“ და „უცხო“ ვითარებების მიმართ ინტენცია აქცევს მას მგრძნობიარედ, ანიჭებს სიცოცხლისუნარიანობას და ერთიანი ორგანულობის განცდას. სწორედ „უცხოს“ მიმართ თვითდადგინება და მასთან კომუნიკაციაა ალბათ კულტურის ტრანსცენდენტალური ვითარება და ამ დრამატულ მომენტებში ხდება ერთიანი ეროვნული კულტურის თვითიდენტიფიკაცია თუ ტრანსფორმაცია. ეს ყოველივე კი საოცრად დამუხტული ეთნიკური მობილიზაციის ხარჯზე მიიღწევა.

ეთნიკური მობილიზაცია რაღაც აზრით სპონტანური პროცესია. თითქოს კულტურის ცოცხალ ორგანიზმში მეორადი სასიგნალო სისტემა ჩაერთვება და იმუნურ სისტემას აძლიერებს.

ეთნიკური მობილიზაცია უმეტესწილად ფუნდამენტური ღირებულებების მქონე იდეების გარშემო ხდება. ამ ტიპის იდეები რამდენადმე იმანენტური აღმოჩნდება ხოლმე ეთნოსისათვის და ბევრწილად აქედან იღებს სათავეს ეთნიკური იდენტობაც.

ამგვარი ტიპის ფუნდამენტურ ღირებულებებთან იდენტობა გახლავთ ერთგვარი რელიგიური ინტიმი საკუთარ თავთანაც, სამყაროსთანაც და ღმერთთანაც. იგი შობს მსოფლმხედველობასაცა და ცხოვრების წესსაც. ასეთი რიგის მოვლენები არა მხოლოდ ერთიანობის განცდას უქმნის ეთნოსს, არამედ აკონსტრუირებს მას, როგორც კულტურშემოქმედ სუბიექტს.

საუკუნეების განმავლობაში ქართველთათვის ასეთი გახლდათ მაცხოვრის იდეა, რომელიც მართლაც ძალზე იმანენტური აღმოჩნდა ჩვენი ეთნოსისათვის. ამ იდეამ ააგო ქართველი არა მხოლოდ როგორც რელიგიური სიღრმისა და მეტაფიზიკური კონსტრუირების უნარისა და განცდის მქონე არსება, არამედ როგორც ისტორიული სუბიექტი - კულტურშემოქმედებითი თუ პოლიტიკური ამბიციის მქონე.

ამიტომაც აერთიანებს სარწმუნოება საკუთარი ფუნდამენტური იდეების გარშემო ეთნოსს და ეს გახლავთ ეთნიკური მობილიზაციის ერთ-ერთი და, ალბათ, ყველაზე მძლავრი და თავისთავადაც ფუნდამენტური სახე.

მეორე მხრივ, აქედან მოდის ჩვენი უკანასკნელი ოცწლეულის ფსევდოპრობლემაც - ღმერთი უფრო მაღალი ღირებულებაა თუ სამშობლო. სწორედ ამგვარ წიაღსვლაში აღმოჩნდება ხოლმე ხშირად სამშობლოს იდეა რელიგიური მუხტის მქონე და უზარმაზარი ძალისხმევა და კულტურაა საჭირო, რომ მივხვდეთ ჩვენი რელიგიური მსახურების (ორივე აზრით) საზრისსაცა და მიზანსაც.

ამასთან, ხშირად სწორედ ამგვარი ეთნიკური მობილიზაციის მიმართ ზემგრძნობელობა იქცევა ხოლმე ამა თუ იმ ეთნოსისათვის მესიანისტური იდეოლოგიის წყაროდ. ეს ჩვენ არაერთხელ გამოგვიცდია და არაერთხელ ქცეულა ჩვენთვის იგი ხელისშემშლელი ისტორიულ სვლაში. თუ ერთი მხრივ, ამგვარი იდეოლოგია ბევრწილად კვებავს ეთნოსის ისტორიულ ამბიციას, რაშიაც ალბათ სათაკილო ბევრი არაფერია, მეორე მხრივ, იგი ხელს უშლის ისტორიულ-ტექნოლოგიური (თუ ასე შეიძლება ეწოდოს) რეალობის გააზრებასა და ხშირად ეთნოსი ფსევდოეთნო-მითოლოგიურ ფანტასმაგორიულ მისტიფიკაციებით ცდილობს გზის გაკვლევას იქ, სადაც პრაგმატიზმითა და რაციონალიზმით დასახლებული ისტორიულ-ტექნოლოგიური (მაპატიეთ ნეოლოგიზმი და გამეორება) რეალიებია.

ამიტომ გვეჩვენება (ან ცდილობენ მოგვაჩვენონ) ღვთიურ ნიშნებად გიორგობა-დღეს რევოლუციის დამთხვევა, თუ მსგავსი რიგის მოვლენები, რომელთა ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანდა. აღარაფერს ვიტყვით იმაზე, რომ სოციალური ექსპერიმენტები მართლაც ტოვებენ რელიგიური მუხტის მქონე შთაბეჭდილებას, რომ არა მათი სიღრმისეული განსხვავება რელიგიურ განცდასთან, რომ არა მათი ფუნდამენტალურ ღირებულებას მოკლებული მედროვეობა. ამ შთაბეჭდილებას კი კიდევაც იმიტომ ტოვებენ, რომ ერთი შეხედვით სრული განცდაა ეთნიკური მობილიზაციისა. თუმცა კი მალევე ხდება ნათელი, რომ ეს მობილიზაცია ფუნდამენტური იდეის გარშემო კი არ მოხდა, არამედ რაღაც ფსევდო-იდეის, რომელსაც უმალ ჩაანაცვლებს სხვა, ფსევდო-სამართლიანობის ახალი, უფრო მოდერნიზებული ვერსია და ასეთი კალეიდოსკოპური უცნაურობით ცვალებადობს „მესიათა“ „მისიებიცა“ და ეთნოსის გემოვნებაც.

გვაქვს კი ფუნდამენტური ღირებულების მქონე კიდევ რაიმე სხვა იდეა ქართველებს, რომელიც ჩვენი რელიგიისა და რელიგიურობის წიაღში იშვა და ან მოხდა კი ოდესმე საერო ცხოვრებაში ასეთი იდეის გარშემო ეთნიკური მობილიზაცია, თავი რომ დავანებოთ უკანასკნელ ორ საუკუნეში რევოლუციებისა და სხვათა სოციალური ექსპერიმენტების მიმართ ჩვენს ასეთ მგრძნობელობას.

უნივერსიტეტი - საკრალური ტოპოსი და მისი თანამედროვე დესაკრალიზაცია (ან იქნებ პროფანაციაც?)

ეთნიკური მობილიზაციის ამგვარი მაგალითი გახლდათ მეოცე საუკუნის პირველი ოცწლეულის რევოლუციების საპირწონე ძალისხმევა - 1918(!) წელს ქართული უნივერსიტეტის დაარსება. ამ დროს თითქოს მთელი ქართული ინტელექტუალური რესურსი გაერთიანდა იმ სამყაროსთან ადაპტაციისათვის, რომელიც ჩვენი ისტორიული მთვლემარების განმავლობაში იშვა.

და თუ ჩვენ ეთნიკურ მობილიზაციას სტიქიურ პროცესად ვახასიათებთ, იყო თუ არა ეს ძალისხმევა სტიქიური; ძალისხმევა, რომელიც მე-19 საუკუნის სამოციანელებიდან იღებს სათავეს და მე-20 საუკუნის დასაწყისისათვის უკვე უმძლავრეს ენერგიად ფორმდება. სტიქიური იგი არის იმდენად, რამდენადაც უნდა იყოს ქართული ეთნოსის ეთნიკური მობილიზაცია ფუნდამენტური იდეისა თუ იდეების გარშემო. უნივერსიტეტი და მისი იდეა სწორედ ამგვარი ფუნდანენტური ღირებულების მქონე ძალას წარმოადგენდა ქართველთათვის (და არაქართველთათვისაც, ზოგადად) და იდენტობის განცდასაც ქმნიდა.

რა მუხტის მატარებელია ეთნოსისათვის უნივერსიტეტი და რატომ არის შესაძლებელი, რომ იგი რელიგიურობის იდენტურ მუხტს ატარებდეს? იასპერსის სიტყვებს მოვიშველიებ: „უნივერსიტეტის ამოცანაა დაეხმაროს მკვლევართა და სტუდენტთა საზოგადოებას ჭეშმარიტების ძიებაში“. თავად იასპერსი ერთ-ერთი იმ ფილოსოფოსთაგანია, რომელმაც განსაზღვრა ევროპული აზროვნებისა და ცნობიერების უახლესი პარადიგმა და, ალბათ, შესაბამისად ის განწყობილებაც, რომელიც ევროპული კულტურის მიმართ ჩამოყალიბდა მთელ მსოფლიოში. უნივერსიტეტის იდეა გახლდათ ერთერთი ცენტრალური ღერძი ახალი და უახლესი ევროპული კულტურისა ზოგადად. განმანათლებლობამ და ევროპული უნივერსიტეტის იდეამ განსაზღვრა ევროპული კულტურის რეჟიმი და ამ კულტურის დომინანტური როლი ახალ მსოფლიოში. ამის უმთავრესი მიზეზი კი უნივერსიტეტის ჭეშმარიტებაზე ორიენტაცია გახლდათ. რელიგიური ძალისხმევის მსგავსად, ჭეშმარიტების შეცნობა „გზას“ საჭიროებს, ოღონდაც ამჯერად არა ღვთისმსახურის, არამედ მეცნიერის „გზას“. და, ისევ იასპერსს მოვიშველიებ:, „პროფესორის ამოცანაა მეცნიერების გზით ჭეშმარიტების გადაცემა“.

და კიდევ ერთი იასპერსისეული „ნიუანსი“ - „პროფესორი თავისუფალია სწავლებისას“.

ამ უკანასკნელ მოტივზე შევჩერდები და ძალზე მოკლედ ვიტყვი, რომ სწორედ ეს გახლავთ პროფესორ-სტუდენტის ურთიერთობის „ინტიმი“ ჭეშმარიტებასთან, სწორედ და მხოლოდ ამ რეგისტრში ხორციელდება (ან უნდა განხორციელდეს) მათი შინაგანი ერთობაც და, ასე ვიტყოდი, „წმინდა გზაც“. ჭეშმარიტების ძიების ამ პროცესში მიღებული ცოდნა ესტაფეტასავით გადაეცემა ამ გზაზე შემდგარ ყოველ ახალ თაობას და ეს განსაზღვრავს თაობათა შორის უწყვეტობასაც და გზის არჩევანის თავისუფლებასაც. ამ პროცესში შესაძლებელია პედაგოგის მიერ მონიშნული გზიდან გადახვევა გზის აუცდენლად. ჭეშმარიტების გზა და საუნივერსიტეტო სწავლების პროცესი ამას არა თუ ითვალისწინებს, არამედ ამ და სწორედ ამ პირობით არსებობს. ეს არის ჭეშმარიტების ძიების დიალოგური პრინციპი და პირველადი ფილოსოფიური ტექსტების (სიბრძნის) ჩაწერაც (და ეს ძალზე მნიშვნელოვანია) ამ რეჟიმზე აიგო. იგი ორმაგ მუხტს ატარებდა - დიალოგს სიბრძნის რეჟიმში და კოდირებულ დიალოგს სიბრძნის გადაცემის თვალსაზრისით ყველა შესაძლო „სტუდენტთან“. ალბათ, ეს იყო და დღემდე არის ფილოსოფოს და მეცნიერ ბრძენთა მუდმივი უწყვეტობის განცდა მომავლის სამყაროსთან. ეს არის სწავლების თავისუფლება და სწორედ ეს გახლავთ კვლევისა თუ ძიების პროცესის უნიკალურობა.

* * *

განათლებაზე ორიენტირებული სამყარო ზოგადად ორგვარად შეიძლება დახასიათდეს: ერთი და უმთავრესი მჭვრეტელობითი დამოკიდებულება ჭეშმარიტებასთან, ხოლო მეორე პრაგმატული - „არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს, ფილოსოფოსთა ბრძნობისა“ ანუ ამ ცოდნის პრაქტიკაში დანერგვა. სხვაგვარად, თუ შეიძლება ასე ითქვას, (პროფანირებას მოვახდენ), სოციალიზაცია მჭვრეტელობით აკრეფილი ცოდნისა. ევროპული უნივერსიტეტები ძირითადად და უფრო მეტად მჭვრეტელობით დისკურსში მოღვაწეობდნენ, ვიდრე პრაგმატულში. ისინი ქმნიდნენ გარკვეული ტიპის სივრცეს - დამოკიდებულებათა სისტემას და ამ სისტემის ფარგლებში ცდილობდნენ ეს ცოდნა ექციათ ბუნებრივ და ორგანულ სისტემად, რომელიც კეთილ ნაყოფს გამოიღებდა. ის ინფორმაციული სხეული, რომელსაც საუნივერსიტეტო სისტემა და სტრუქტურა ქმნიდა, საბოლოო ჯამში მაინც ნაყოფზე იყო ორიენტირებული უნებლიედ, თავისთავად.

ამერიკული ტიპის უნივერსიტეტი ძირითადად პრაგმატულზეა ორიენტირებული, მაგრამ მას საფუძვლად სწორედ ევროპული უნივერსიტეტის ინფორმაციული სხეული უდევს. რამდენადაც დრო „დაჩქარდა“ (და ამას არა მხოლოდ ბუნებისმეტყველები დაადასტურებენ), ამერიკული ტიპის უნივერსიტეტი „ფორსირებული წესით“ ცდილობს ნაყოფის გამოღებას დროის დაჩქარების პარალელურად. იგი ცდილობს „დაზიპული“ თუ „დარარული“ შეკუმშული ცოდნა გადაიტანოს პრაქტიკულ საქმიანობაში და ასე ააწყოს კულტურის ახლებური რეჟიმი - ახალი ძალაუფლების სქემა (პრინციპით „ცოდნა ძალაა“). ამ სქემის მიხედვით, გარდა სამეცნიერო მოღვაწეობისა, აუცილებელია საკომუნიკაციო სივრცის შექმნა. ეს კი, რა თქმა უნდა, ადმინისტრირების მეთოდით მიიღწევა. ამიტომაც ამერიკული საუნივერსიტეტო მოდელი სახელმწიფოებრივ ძალმოსილებას ემსახურება. ეს გახლავთ მჭვრეტელობითი და ქმედითუნარიანი ძალისხმევის კავშირი, რომელსაც ამერიკული განათლების სისტემა ძალზე წარმატებულად ახორციელებს. მეცნიერებაში წარმატებები ერთია და სამეცნიერო და საგანმანათლებლო სექტორის ადმინისტრირება მეორე. მხოლოდ ორივე ასპექტის სრულფასოვანი თანაარსებობა ქმნის საზოგადოებისა და სახელმწიფოს წარმატების წინაპირობას. ეს გამოცდილება რომ წარმატებულია, სრულიად აშკარაა დასავლეთის ქვეყნების მაგალითზე. მხოლოდ განათლების უნივერსალიზმის პრინციპზე ორიენტირებული ევროპული განათლების სისტემაც კი გეზს პრაგმატულ ამერიკულ მოდელზე იღებს. ეს ევროპული საუნივერსიტეტო განათლების წარუმატებლობაზე კი არ მეტყველებს, სწორედ რომ პირიქით. ევროპულ საგანმანათლებლო სისტემის უნივერსალიზმს ემატება ამერიკული საგანმანათლებლო სისტემის პრაგმატიზმი. უნივესალიზმი კი ალბათ სწორედ ეს გახლავთ.

და რაც შეგვეხება ჩვენ, ქართველებს...

ჩვენდა სამწუხაროდ, აკადემიზმისა და სეკულარული მეტაფიზიკური ძიებების ის ტრადიცია, რომელიც ევროპას ჰქონდა და ამერიკულმა საგანმანათლებლო სისტემამ საკუთარ საყრდენად აქცია, ჩვენთან არ არსებობდა იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მჭვრეტელობითი დამოკიდებულება სამყაროსთან ჩვენთან მთლიანად იყო მიბმული რელიგიურობაზე. ჩვენი განათლების კერებს ხანძთელთან თუ ჩვენს „ოქროს ხანაში“, გელათისა თუ იყალთოს აკადემიაში რელიგიური მუხტი განსაზღვრავდა და იმ ეპოქისათვის ეს ბუნებრივიც გახლდათ ჭეშმარიტების ძიების პროცესში. ევროპულმა ცნობიერებამ, ჩვენგან განსხვავებით, უნივერსიტეტს, როგორც ახალი ტიპის ცნობიერების ღერძს, სხვა მეტაფიზიკური ტვირთი დააკისრა. ამის თვალსაჩინო მაგალითია ევროპული კათოლიკური უნივერსიტეტების ძლიერი და ფუნდამენტური ტრადიცია. ისინი სწორედ რელიგიური მუხტის აკადემიური ცოდნის სისტემაზე ტრანსფორმაციით ქმნიან აკადემიზმის ევროპულ მოდელს. ალბათ, ეს იყო საფუძველთა საფუძველი ახალი დროის საუნივერსიტეტო ცხოვრებისა.

აი ამ ტრადიციის, აკადემიზმის ტრადიციის უქონლობაა ჩვენი ტკივილი - იყალთოსა და გელათის აკადემიების შემდეგ თითქმის ათსაუკუნოვანი წყვეტა აკადემიურ სივრცეში.

მხოლოდ მე-19 საუკუნეში დაიწყეს ფიქრი ქართულ უნივერსიტეტზე., როცა სამოციანელები (კერძოდ, ილია ჭავჭავაძე) მიხვდნენ, რომ ახალი ტიპის ევროპულ სახელმწიფოს ეკონომიურ და საკომუნიკაციო სისტემებთან ერთად განმანათლებლობა და ბევრწილად უნივერსიტეტის იდეა განსაზღვრავდა. მათ მართლაც მოამზადეს საფუძველი იმისათვის, რომ შემდგარიყო ქართული უნივერსიტეტი. ღმერთმა მაპატიოს მძიმე ფიქრები,, მაგრამ იმ ეპოქასა და იმ საუკუნეში, სადაც ქართული არისტოკრატიის ტიპიური მეტაფორული სახე ლუარსაბ თათქარიძეა. ძნელად წარმოსადგენია, რა ნიადაგი და ბუნებრივი გარემო უნდა ყოფილიყო უნივერსიტეტის იდეისათვის.

აი, ასეთ გარემოში, გარემოში, სადაც ქართველი თავადაზნაურების მხოლოდ შვიდმა პროცენტმა იცოდა წერა-კითხვა უნივერსიტეტის ფუნდამენტურმა იდეამ იმ ადამიანთა კრიტიკული მასა წარმოქმნა, რომელთათვისაც უნივერსიტეტის დაარსება ერის სასიცოცხლო აუცილებლობად იქცა. ეს იყო არა მხოლოდ ახლებურ სამყაროსთან ადაპტაციის გზა, არამედ იმ საკრალურ ღირებულებებთან ორგანული ზიარებაც, რომელიც ათეისტურმა ტალღამ წალეკა. ქართულ უნივერსიტეტს რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი როლი უნდა შეეთავსებინა - შეევსო ის სულიერი ვაკუუმი, რომელიც მსოფლიოს ათეისტურმა ეპოქამ მოუტანა, გაეჩინა მგრძნობელობა განათლებისა და განათლებულობის მიმართ და, ალბათ უმნიშვნელოვანესი - მოეხდინა ეთნიკური მობილიზაცია შემოქმედებითი იდეების გარშემო. აი ამ ცოცხალ და მფეთქავ სისტემას სთავაზობდა ახალი უნივერსიტეტის იდეა მთელს საქართველოს და იგი ამიტომაც მალევე იქცა ერთიანი ქართული ეროვნული სხეულის საკრალურ სიმბოლოდ.

ასეთი უნივერსიტეტის იდეა ჰქმნიდა ეთნიკური მობილიზაციის უნებლიე შემოქმედებით კერებს. ამიტომაც ჰქონდა ნებისმიერ ქართველს წინა საუკუნეში ლამის რელიგიური დამოკიდებულება თავის უნივერსიტეტთან და შემთხვევითი ამიტომ არ იყო სწორედ, რომ თეთრ ტაძარს ეძახდა.

ეს იყო მიზეზი, რატომაც გახლდათ ქართული უნივერსიტეტი ბოლშევიკთა და არა მხოლოდ მათი სამიზნე.

რა რესურსი შეიძლება ჰქონოდა მაშინ ქართულ უნივერსიტეტს? ფაქტია, რომ ეს რესურსი არსებობდა და ეს პირველ რიგში ინტელექტუალურთან ერთად ზნეობრივი რესურსი იყო. მისი ინერცია მიუხედავად ბოლშევიკური იდეოლოგოური (და არა მხოლოდ) აგრესიისა ქართულ უნივერსიტეტს მაინც შემორჩა. მაგრამ უმთავრესი დატვირთვა ამის შემდეგ უკვე აკადემიზმის ტრადიციის შექმნასა და შენარჩუნება-გაძლიერებაზე უნდა მოსულიყო. ეს არის უნივერსიტეტის უმთავრესი ამოცანა. ეს ამოცანა უნდა დასმულიყო მელიქიშვილ-ჯავახიშვილის ძალისხმევის შემდეგ. მეცნიერული სულის წრთობასაც რომ გარკვეული ასკეტიზმი ჭირდება და განაპირობებს, ეს ალბათ უდავოა. „მეცნიერული ასკეტიზმი“, თუ შეიძლება ასე ეწოდოს, არის საფუძველი მეცნიერული ჩვევებისა თუ ზნეობის გამომუშავებისათვის და ალბათ, ამას უნდა ეწოდოს მეცნიერული სულის წვრთნაც. მეცნიერული ღირებულებებიც ამ სულიერი პროცესის კრისტალებია. ამ ღირებულებების შენახვა, ტრანსფორმირება და ახალი თაობისათვის გადაცემაა აკადემიზმისა და საუნივერსიტეტო ცხოვრების სულიერი მისია. უფრო უზნეო და უხერხული, ვიდრე ღირებულებებსა და მსოფლმხედველობას მოკლებული პედაგოგია, აღარავინ არსებობს. (აღარაფერს ვამბობთ საუნივერსიტეტო და საგანმანათლებლო სისტემაში არსებულ კორუფციაზე, რომელიც თავისთავად არა მხოლოდ ნონსენსია, არამედ ერთგვარი კოლექტიური სუიციდის ფორმაცაა). ეს გახლავთ დღევანდელი უნივერსიტეტის პრობლემა. აშკარაა, რომ დღევანდელ საუნივერსიტეტო სივრცეში არ მოიძებნა პროფესორ-მასწავლეველთა ის რაოდენობა, რომელსაც შეეძლო მორეოდა მისსავე ორგანიზმში გაჩენილ მრავალ უბინძურეს სენს და აკადემიზმის რეჟიმი შეეთავაზებინა საქართველოსათვის. რამდენიმე ათეულმა მჭვრეტელობაზე ორიენტირულმა ადამიანმა კი ვერ შექმნა კრიტიკული მასა. ამიტომ ჩვენი საუნივერსიტეტო ცხოვრება „დე-ფაქტო“ უკვე დანგრეული იყო, როცა ხელისუფლებამ „დე-იურედ“ გააფორმა. ორთავემ იზრუნა ამისათვის. არც ერთმა არ დააკლო ხელი ამ საქმეს. დღევანდელმა რეფორმატორებმა თითქოს ის უნდა იცოდნენ, რა უნდათ, მაგრამ ის არ იციან, ეს „რა“ როგორ კეთდება. მათ არ იციან, რომ უნივერსიტეტის არსებობა აკადემიური ნების გარეშე, დირექტივით შეუძლებელია, რადგან ეს გახლავთ სულიერი ცხოვრების გზა, რომელსაც პოლიტიკური დირექტივითა და ბრძანებით ვერ გაჭრი, ის სხვათა შემოქმედებითი ნებით ხორციელდება და მათი მოვალეობა მხოლოდ ხელშეწყობაა და მეტი არაფერი.

ქართული უნივერსიტეტი ინგრევა არა იმიტომ, რომ ვიღაცის ბოროტ ნებას სურს ეს, არამედ იმიტომ, რომ განათლებისა და ჭეშმარიტების ძიების მიმართ არავის მხრიდან არ არის მაღალი მგრძნობელობა. ფილოსოფოსობა სიბრძნის სიყვარულს ნიშნავს და არა დიპლომის. დიპლომის სიყვარულმა კი ოთხმილიონიან ქვეყანაში 200-ზე მეტი უნივერსიტეტი და მისი „პროფესურა“ „შვა“. ეს უკვე რამდენი ხნის წინ მიანიშნებდა არა მხოლოდ აკადემიზმის, არამედ ღირებულებათა სიკვდილზეც.

ქართული ინტელექტუალური რესურსის ლომის წილი დღეს არასამთავრობო სექტორშია გადასახლებული და მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი იმპორტირებული ფულით იმპორტირებულ იდეოლოგიას ამკვიდრებს. აი კიდევ რატომ ინგრევა ქართული უნივერსიტეტი. ეს უკვე იმუნური სისტემის დაქვეითებული მგრძნობელობაა.

ალბათ, ძალიან არაობიექტურები ვიქნებით, თუ არ ვიტყვით, თუ რამდენად სერიოზული მკვლევარი გვყავს ცალკეული მეცნიერის სახით. მათი სახელები და შემოქმედება ნებისმიერ ევროპულ და ამერიკულ უნივერსირეტს დაამშვენებდა, მაგრამ ისინი, როგორც ჩანს ვერ ქმნიან იმ კრიტიკულ მასას, რომელიც საუნივერსიტეტო ცხოვრების ნებას შესძენდა ქვეყანას. ამ ვითარებაში კი, ალბათ, ბუნებრივად ჩნდება პოლიტიკოსთა ნება, ქართული უნივერსიტეტი წარმატებულ ამერიკულ უნივერსიტეტს დაამსგავსონ. ამერიკული კულტურა სულ სხვა სივრცე-დროით გამზომილებაში მუშაობს. პოლიტიკოსების მიერ მისი ანალოგიის განხორციელების შემთხვევაში ჩვენ სულიერების „second hand“-ად გადაქცევა გვმუქრება. ჩვენი კულტურა სხვა რეჟიმს არის შეჩვეული, სხვა განზომილებებს. სრულიად გასაგებია, რომ ამ რესურსით და ფორსირებული წესით მისი ამერიკულ რეჟიმში ჩაგდება შეუძლებელია. იქმნება სრული შთაბეჭდილება, რომ უნივერსიტეტი ცარცის წრეშია მოქცეული - ერთი მხრიდან ყოფილ სოციალურ მდგომარეობას ჩაბღაუჭებული პროფესურაა, მეორე მხრიდან კი ამერიკულ საგანმანათლებლო სისტემაზე ორიენტირებული პოლიტიკოსები. და ალბათ, წარმოუდგენელი ინტელექტუალური და ზნეობრივი ძალისხმევა და მობილიზაციაა საჭირო, რომ ისედაც მწირად შემონახული ღირებულებები გადარჩეს და შინაგან მოტივაციად იქცეს.

ხდება თუ არა ეთნიკური მობილიზაცია ინტელექტუალური რესურსის თვალსაზრისით? დიდი ალბათობითა და წესითა და რიგით იგი სტიქიური სწორედ რომ არ უნდა იყოს (ან იქნებ უნდა იყოს კიდეც, თუ კულტურის ორგანიზმს ჯანმრთელი რეაქციები ისევ შერჩენია).

უნივერსიტეტს მიღმა

თუ შევთანხმდებით იმაზე, რომ ახალი ტიპის ევროპული სახელმწიფოები განმანათლებლობის, ეკონომიურ-ფულადი კომუნიკაციებისა და ინფორმაციული კომუნიკაციების მექანიზმების ფუნდამენტზე დაყრდნობით აიგო, გასაგები უნდა გახდეს, რისი ლოგიკური შედეგი თუ გაგრძელებაა პოსტინდუსტრიული სამყარო და უახლესი ტექნოლოგიურ-ინფორმაციული ერა, რასთან გვიწევს ადაპტირება და ეთნიკური მობილიზაციის რა ხარისხით, რჩება თუ არა ასეთ რეჟიმში ცენტრალური ადგილი ზოგადად უნივერსიტეტისათვის, კერძოდ კი უნივერსიტეტის იმ ვერსიისთვის, რომელიც იყო და რომლის მოდერნიზაციაასაც ძალზე საქმიანად ვახდენთ.

დღეს თანამედროვე ეკონომიურ პროცესებთან ადაპტაციიის სტიქიური ეთნიკური მობილიზაციის მაგალითი გახლავთ დეზერტირის, ლილოს, ქავთარაძის, ელიავასა და სხვა ბაზრობები. ეს არის სასაზღვრო ვითარებაში ეკონომიკური ადაპტაციის მექანიზმების ჩართვა.

სტიქიური ეთნიკური მობილიზაციის მაგალითია ინფორმაციულ კულტურასთან ადაპტაციის მექანიზმების ჩართვაც - 12-14 სატელევიზიო არხის გაჩენა მხოლოდ თბილისში, რომელთაგან ერთი შეხედვით მართლაც არცერთი არ უქნია ღმერთს.

დღეს ქართულ სინამდვილეში თუ ვინმე კიდევ ახერხებს ეთნიკურ მობილიზაციას, ეს ქართული „პლებსია“, რომელმაც ეკონომიური ადაპტაციის მექანიზმები ჩართო. მისი იმუნური სისტემა გაცილებით ძლიერი აღმოჩნდა, ვიდრე იმ ქართველის, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინაც კი თავს სოციალურად მაღალ საფეხურზე მიიჩნევდა.

გარდა იმისა, რომ ფულით აწყობილი კომუნიკაციები ულმობელია, ქართული სოციო-კულტურული ორგანიზმი ძნელად თუ გაითვლის სულ ცოტა ხნის წინ წარმატებულ „ელიტაზე“, როგორც, რაღაც აზრით, ლოკალურ ღირებულებათა სისტემის მატარებელზე. ამიტომ მოხდა მათი მარგინალიზაცია როგორც ფინანსური, ისე სოციალური აზრით.

ამ სოციალურ სეგმენტს ძირითადად ქართული ინტელიგენცია წარმოადგენდა, რომელიც დღესაც ვერ აცნობიერებს თავის „კლდიაშვილის აზნაურის“ როლს, ისევ მოძღვრის ფუნქციის მქონედ მოიაზრებს თავს და გულმოდგინედ ცდილობს დაადანაშაულოს ხალხი, მაგალითისათვის, იმის გამოც კი, რომ ქალაქში გამოიქცა და სოფელი მიატოვა , სადაც ღირსეულად გრძნობდა თავს.

რა თქმა უნდა, ნებისმიერ ზუგდიდის თუ ზესტაფონის პროვინციაში მცხოვრებ ქალსა თუ კაცს ერჩივნა, თავის სოფელში დარჩენილიყო, მიწა მოეხნა, სიმინდი მოეყვანა, ფრინველი და პირუტყვი მოემრავლებინა, მაგრამ მან რაღაც მეექვსე გრძნობით იცის, რომ ისეთი მცირე ქვეყანა, როგორიც საქართველოა, ვერ გადარჩება, თუ კომუნიკაციის ახალ სქემაში არ ჩაერთო - ფულადი და ინფორმაციული კომუნიკაციის სქემაში. ეს კი, ისევე როგორც ინდუსტრიულ, დღესაც, პოსტინდუსტრიულ ხანაშიც, მხოლოდ ურბანისტულ გარემოში მიიღწევა და მხოლოდ იქ არის შესაძლებელი, ამიტომ სრულიად თავგანწირულად იბრძვის გადასარჩენად. თუ საკუთარმა მოძმეებმა - „ინტელექტუალურმა“ ელიტამ თავისი გაუგონრად უგუნური დამოკიდებულებითა თუ სახელისუფლო ელიტამ თავისი პირდაპირი ქმედებით არ გადაუკეტა აორტა (ორივე ამას წარმატებით ახაორციელებს კიდეც) .

თუ ზოგადად შესაძლოა ჩვენს ხალხს ბრძენი დაარქვა, მხოლოდ და სწორედ ამ შემთხვევაში - სიცოცხლისა და სამყაროსადმი ადაპტაციის ინტუიციურ, გაუცნობიერებელ ძალისხმევაში.

რაც შეეება ინფორმაციულ ადაპტაციას, ესეც საკმაოდ საშიში აღმოჩნდა. აქაც მარგინალური ტელევიზიების დრო დადგა. ისინი და არა „წარმატებული“ და წარმატებულად დაფინანსებული სატელევიზიო არხები გრძნობენ კვდომის ბაცილის შესაძლო ტოტალური გავრცელების საშიშროებას.

სპონტანურად გაჩენილი უამრავი არხიდან მხოლოდ მარგინალურმა ტელეარხებმა იგრძნეს ცოცხლად კვდომის საშიშროება. აქაც სიცოცხლის სიყვარულის ჯანსაღი ინსტიქტი ამუშავდა.

სასაზღვრო სიტუაციაში რომ სწორედ ინტელექტუალური, ეკონომიური და საინფორმაციო ადაპტაციის სტიქიური მექანიზმები ჩაირთვებოდა, იცოდა და უცებ იგრძნო კიდეც პოლიტიკური მგრძნობელობით აღვსილმა წრეებმა და ჩამონათვალთაგან პირველი - ინტელექტუალური ღერძი გამოაცალა ორ დანარჩენს.

შემდგომი მოძრაობა კი უკვე ძალადობითაც იყო შესაძლებელი: ჩვენ მოწმენი ვიყავით ბაზრობებზე თავდასხმების, ბაზრობებზე, რომელიც პოლიტიკურ კონტროლს არ ექვემდებარებოდა (მხოლოდ ერგნეთის გახსენება რად ღირს!) ჩვენ მოწმენი ვიყავით სწორედ მარგინალურ ტელევიზიაზე თავდასხმის (აქაც თამამად შეგვიძლია 202-ის გახსენება).

2007 წლის 7 ნოემბერის მოვლენებმა სრულიად გაახუნა და უფერული გახადა ყველა ამ დრომდე მოსინჯული ძალადობრივი აქტი.

თუ პროცესები ასე ფორს-მაჟორულად განვითარდება, ჩვენ მალე მოწმენი ვიქნებით ეთნიკური მობილიზაციის ყველა შესაძლო კერაზე „ისტორიული“ და ისტერიული შეტევის.

დაბოლოს, ანუ „უცხოსა და საკვირველსა ყრმასა რასმე გარდვეკიდე“. . .

მოხარული ვიქნებოდი, თუ მეცოდინებოდა, ევროპულ და ამერიკულ აკადემიურ სივრცესთან გადაყრა ის შინაგანი შფოთია, რომელიც ჩვენს საზოგადოებას, როგორც ეთნიკურ სუბიექტს გასავლელი აქვს იმ მონიშნულ ღირებულებებთან მიმართებაში, რომელსაც იგი უცხო კულტურასთან შეხებით გადაეყარადა. მით უფრო, რომ ამ უცხო კულტურებს საუნივერსიტეტო ცხოვრების ტრადიცია და ბიოგრაფია ჩვენზე ბევრად უფრო ხანგრძლივი აქვთ. საშიშროება ის გახლავთ, რომ დასავლეთ ევროპის უნივერსიტეტებს თავად უწევთ ახალ პარადიგმატულ სივრცესთან ადაპტაცია და ეს პარადიგმა ნამდვილად უცხოა ნებისმიერი არა მხოლოდ ტრადიციული კულტურისათვის, არამედ იმ კლასიკური საგანმანათლებლო სისტემისათვისაც, რომლის ტრადიცია ევროპაში განმანათლებლობის ეპოქამ შექმნა.

(ანუ ზოგი რამ 2003 წლის შესახებ)

პოლიტიკურმა სანახაობამ კულტურის მთელი სივრცე აითვისა. ქართული კულტურის რეჟიმი პოლიტიკურ ბატალიებზე გადაერთო. პოლიტიკური ბატალიები გართობის კულტურად იქცა.

ყველაფერი კი 2003 წლამდე გაცილებით ადრე დაიწყო, როდესაც ქართულმა სინამდვილემ მისთვის მართლაცდა ჯადოსნურ სიტყვას - PR (piars) მიაგნო. თურმე ეს გახლდათ ის ერთადერთი ინფორმაციული კონცეპტი, რომელსაც თავისივე „დაზიპული“ და „დაღარული“ დრო-სივრცე ჰქონდა და რომელიც არად დაგიდევდათ იმას, რომ PR (public relations) მხოლოდ საზოგადოებრივი ურთიერთობებია და მეტი არაფერი. თავის შინაგან მუხტში იგი გაცილებით ტევადი და ცეცხლოვანი აღმოჩნდა ჩვენი სივრცისათვის და შინაგანი მუხტის გასამძაფრებლად „დოუ-ნანასავით“ გაცილებით მეტ ხმასა და ქართული „თოქ-შოუ“-სავით გაცილებით მეტ ხმაურს მოითხოვდა.

ჰოდა, „ქვეყანაც აირია“. ქვეყანა რომ არეული იყო, ეს „თინეიჯერებისათვის“ ცნობილი „დიჯეის“ (არეული ქვეყნის წამყვანის) სოსო თოლორაიასა და პატარა ვირტუოზის მარიკა თხელიძის პირით გვამცნო ბასა პოცხიშვილმა ერთი მარტივი მეტაფორით - კლიპით.

კლიპი მითოლოგემასავით კარგი რამ გახლავთ. მეტაფორაა - ვიზუალურ-ვერბალური, თუ გნებავთ, ვიზუალურ-მუსიკალური მეტაფორა, ეპოსის (და დრამის) მთელ სიღრმესა და ემოციას მთელ სისრულეს რომ მოიცავს. მერე რა რომ კლიპში არც სიმღერაა სიმღერა და არც ცეკვაა ცეკვა. არეული ქვეყნის კლიპი „მესიჯივით“ უნდა ყოფილიყო, მუდმივად განმეორებადი ერთი და იგივე მუსიკალური ფრაზა და მუდმივად განმეორებადი ერთი და იგივე ქორეოგრაფიული ფიგურა. ასეთ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, მეტი დამაჯერებლობა ექნებოდა ჭეშმარიტებას, ბავშვის პირით რომ ღაღადებდა კოტე ყუბანეიშვილის საავტორო მესიჯს - „ქვეყანა აირია, ქვეყანა აირია, ქვეყანა აირია“...

პატარამ (მარიკა თხელიძემ) ძალზე მიამიტურად - ცეკვა-ცეკვით, თამაშ-თამაშითა და სიმღერ-სიმღერით გაგვაფრთხილა - „ქვეყანა აირიაო“ და წინა წლებში რელსებზე შეყენებული ვაგონიც და მისი ფსევდოკულტურის პერსონაჟებიც, რომლებიც ეგრეც ვერ მიმხვდარიყვნენ „სად მიჰყავდა მატარებლის ლიანდაგს“, იმ სადგურში მოხვდნენ, სადაც ცეკვაც, სიმღერაც, ფოტოც, კლიპიც, კონცერტიც, „ბილბორდიც“, „ბანერიც“, „ლიფლეტიც“, „ფლარიცა“ და „ლაით-ბოქსიც“ პოლიტიკას თუ პოლიტიკოსებს ემსახურებოდა, სადაც პოლიტიკოსებს „ღმრთისაგან“ „შანსი მიეცათ“ ძალაუფლების დასტრუქტურებული სივრცე ენერგეტიკული დაღმასვლის პრინციპით გადაეწყოთ. ხელისუფლებისა და ძალაუფლების რა მოგახსენოთ და ფულიც მცირე მაწილის დაღმასვლით მაინც „მოეხდინათ კომუნიკაცია“ თუ ხალხთან არა, ხალხის რჩეულ სოციალურ სიმბოლოებთან - „ფეისებთან“ - შოუ-ვარსკვლავებთან მაინც, რომელთა ბიზნესიც ეს არის - დაუინტერესებელი ჭვრეტის სივრციდან გამოღწევა და მრავალმხრივად დაინტერესებულ სანახაობით ბიზნესში თავისი წილი სათბურის მოპოვება.

როგორი იყო შოუთი და ბიზნესით უზრუნველყოფილი ახალი ესთეტიკური (და არაესთეტური) გარემო?

პოსტ-მოდერნი ქართველებსაც ფრანგებივით გვიყვარს, მაგრამ ეგ არის, მათგან განსხვავებით დე-კონსტრუქციასა და დესტრუქციას ვერ ვარჩევთ ერთმანეთისაგან. მაგრამ ეგ იქამც იყოს, წმინდა თეორიული განაზრებაბია, რომელიც კულტურისა და მისი კვლევის ხიბლში შეგვიყვანს და ნამდვილი საქმე გვერდზე დაგვრჩება. მთავარი ხომ ესთეტიკა არ არის, მთავარი ესთეტიზმია, რაღა თქმა უნდა. ოღონდაც ისე გაგვიქრა ესთეტიზმი თვალსა და ხელს შუა, ისე დაგვიდნა იისფერ თოვლი, რომ სწორედ ბიზნეს-შოუს (არ შემშლია!) პოლიტიკური დისკურსის ასპარეზი გახდა პოლიტიკური ესთეტიკა. მაინც როგორია ქართული პოლიტიკის თუ პოლიტიკოსთა ესთეტიკა: უცხო ცნებებითა და უცხო სიტყვებით სავსე (თეორიულ მადლს ზიარებული, უახლეს ლინგვისტიკას გადაყრილი), ლაით-ბოქსი, ბილბორდი, პლაკატი, - ახალი ესთეტიკური (და არაესთეტიზირებული) სიბრტყეები მათზე გადათამაშებული ახალი ლინგვისტური დრამებით - ლოგო, ბრენდი, სლოგანი, მიქსი. პოლიტიკური ბატალიები ახლებური ნიშანთა სისტემებით ფოტო და ეკრანულ სიბრტყეებზე გადათამაშდა. ვირტუალური სივრცე დამახინჯებული სახეებითა და სახელებით გაივსო. მხიარული სახეები, რომლებიც თბილისის მთელ (ჯობია ვთქვა) ინტერიერში (თუ მაინც ექსტერიერში) უცნაურ სანახაობად ყალიბდებოდა, სოციალურ დრამად (თუ არა გროტესკად, ან თუ გნებავთ ტრაგი-კომედიად). ვისთვის მხიარული გართობა ვისთვის შეურაცხმყოფელ სახეებად და სახელებად იქცა. მოთამაშე პერსონაჟი უამრავია - პოლიტიკოსი, მისი გუნდი, სანახაობით აღტკინებული მოზრდილები, მოზარდები თუ ბავშვები, რომლებიც დიდებულად ერთვებიან ფსევდოესთეტიზის ექსტატურ გარემოში და ფანტაზიასა და საღებავს არ იშურებენ სოციალური პერპორმანსის „მეტამორფოზირებისათვის“. ბილბორდზე ყველა იარაღი მუშაობს - საღებავი, მაკრატელი, დანა, ფანქარი, წებო, ფუნჯი და ბოლოს ფსევდო-კრეატიული მხიარულება და ირონია.

აბა, თუ ბიჭი ხარ, მიხვდი, დეკონსტრუქციაა თუ დესტრუქცია. მაგრამ ეს არ არის მთავარი. მთავარი და უმთავრესი ე.წ. მხატვრული დრო-სივრცის პოლიტიკურ დისკურსში გადაწყობაა. ამ გადაწყობას თავისი ახალი სრუქტურა სჭირდება, ახალ სტრუქტურას - თავისი არქიტექტურა, ახალ არქიტექტურას - თავისი ინჟინერია.

ყველაფერი დიდებულად იყო კონსტრუირებული. „ბილბორდები“ და „ლაით-ბოქსები“ შინაარსით უნდა შევსებულიყო. მოძრავი, დინამიური მხატვრული ვითარებებითა და არტეფაქტებით, აქციებით (რომლებიც პოლიტ-შოუში, რა თქმა უნდა, მეპატრონეს, მფლობელს გულისხმობს), აქციების საინფორმაციო უზრუნველყოფით, მისი შინაგანი მობილურობით, დინამიკითა და დრამატიზმით.

პოლიტიკური პარტიის მხარდამჭერი „შემოქმედებითი“ აქცია ძირითადად ამ აქციის მფლობელს უჭერდა მხარს, მხარსაც უჭერდა და ეგზალტირებულ ამომრჩეველსაც. ძვირადღირებული აქციები ძირითადად მოედანზე იმართებოდა, სახელდახელოდ აგებული ძვირადღირებული სცენებითა და ძვირადღირებული მომღერალ-მოცეკვავეებით, ან ძვირადღირებული ეკრანითა და კლიპების ძვირადღირებული პრეზენტაციებით. მთავარია, ყველაფერს პიარული და მხიარული ელფერი ჰქონოდა, მთავარი იყო, ყოველივე უცხოური სურნელით ყოფილიყო შეზავებული.

2003 წლის ბურთი და მოედანი კი რუსეთს ნაზიარებ ჯგუფს - „ფორტეს“ რჩებოდა. შემთხვევითი არ გახლდათ არჩილ გომიაშვილის არჩევანი. მას გემოვნების გარდა სახიერი ქართულისადმი ინტერესიც აღმოაჩნდა და მოედნის ნაცვლად „ფორტეს“ მოსკოვის „ოქროს ოსტაპის“ კლუბიც თავის დროზე შესთავაზა. მოსკოვში დაწყებული კარიერის შესანიშნავი გაგრძელება გახლდათ „თბილისის მზე“ - ზაზა ორაშვილის კლიპი, რომლის პერმანენტული სატელევიზიო ჩვენებები ერთ-ერთი ნათელი წერტილი გახლდათ უამრავი „კლიპ-სენით“ დაავადებული ჩვენი „საინფორმაციო უზრუნველყოფის“ სივრცისათვის.

თუმცა ვერც ზაზა ორაშვილი, ვერც „ფორტე“, ვერც დათო გომართელი ერთად ვერ ასცდნენ პოლიტიკურ კონიუნქტურას. ერთი ეგ არის, მხატვრული გემოვნება უნებლიედ პოლიტიკურ გემოვნებასაც განსაზღვრავს ხოლმე და ქართული პოლიტიკის ეკონომიური პროექტის PR ვარიანტი - „ბაქო-ჯეიჰანი“ „სამალიოტით“ პირდაპირ ღრუბლებში მიგვაქანებდა მთელ ქართველობას. ჩვენც დავიჯერეთ, რომ პოლიტიკა პოლიტიკის შოუ-ვერსიამ შეიძლება შეცვალოს და ჩაანაცვლოს, ხელოვნება კი ხელოვნურმა ნიშანთა სისტემამ და რომ მხოლოდ პოლიტიკური შოუა იმისი შანსი, რომ პოლიტიკური კონიუნქტურიდან ტექნიკურად ამოვარდე და ისე აავსო ციდან სიმღერით ქართული სივრცე, როგორც ამას დათო გომართელი ძალზე ნიჭიერად ახერხებს. კლიპის პროტოვერსიის ასოციაციაც მიჩნდება - რეზო გაბრიაძისა და ელდარ შენგელაიას „შერეკილების“ უკანასკნელი კადრები - „უცხო ჩიტის“ სიმაღლიდან ქართული ხმებით ავსებული სივრცე. „შერეკილების“ მეტაფიზიკური განზომილების სიმაღლიდან განხორციელებული ტრანსნაციონალური ეკონომიური პროექტის შოუ-ვერსია. ნიჭი ნიჭია. ხან ცაში დაფრინავს და ხან მიწაზე ეშვება. ქართული კულტურის სუბიექტი პოლიტ-შოუშიც კი ცოცხალია. იგი ამჯერად „შერეკილების“ პოლიტ-ეკონომიური „აგენტი 007“-ია, თანამედროვე ქართული პოლიტიკური კლიპ-ხელოვნების ჯეიმს-ბონდი.

კლიპ-შემოქმედებით ესოდენ დატვირთულ პოლიტ-ბიზნესს „საინფორმაციო უზრუნველყოფა“ არ მოკლებია მთელი წლის მანძილზე. მთელი წლის მანძილზე კლიპ-პროდუქციით სავსე საინფორმაციო ველი „საინტერესო“ კომენტარსაც აკეთებდა - რომ კვლავ „გადაიღეს მცირებიუჯეტიანი, მაგრამ, რაც მთავარია, იდეურად დატვირთული კლიპი“ (სტილი დაცულია). იდეურად დატვირთული კლიპების გვარიანი სიჭარბე იგრძნობოდა მეტაფორული აზროვნების ამ ურთულესი ფორმების „საინფორმაციო უზრუნველყოფაშიც“. ხელოვნებას ქუჩის პლებეური ხელოვნება ცვლის (როგორც იქნა, საქართველოშიც ვეღირსეთ ბუნებრივ მასკულტურას!) და „ქუჩის ბიჭებიც“ ამაზე გვიყვებოდნენ, ვინ იცის, ეგებ გულწრფელი ტკივილითაც კი. ყველაზე მოჭარბებული ადგილი კი ისევ ინფანტილურ „კლიპ-კულტურას“ ეკუთვნოდა - საუფროსო დარდებითა და „იდეებით დატვირთული“ პატარა მომღერლების არაადექვატურ ტკივილებს, კლიპ-ხელოვნების პერსონაჟობა რომ შეჰყარა დაავადებად კლიპ-კულტურით დატვირთულმა ქართულმა კლიპ-არტმა.

ქართული კულტურის პოლიტიკას და პოლიტიკის კულტურას დიდებულად აღწერდა ისევ და ისევ საინფორმაციო უზრუნველყოფის ყველაზე უფრო პოლიტიკური პროექტები - ე.წ. „თოქ-შოუები“, ყველა ტელევიზიის ყველა საღამო, მუდამ ფსევდოკარნავალურ და ხმაურიან ვითარებაში რომ გვიმართავდა პოლიტიკური ცხოვრების პულსაციის შესახებ სკანდალურ სანახაობებს, პოლიტ-შოუს სატელევიზიო ვერსიებს. „იმედის“ ეთერის სატელევიზიო თოქ-შოუ ჯანრი კაშიას ავტორიტეტის საპირწონე ვერა და ვერ გახდა. მიუხედავად იმისა, რომ არჩევანს ჩვენ გვიტოვებდა, ეს არჩევანი არ არსებობდა. ხმაურიანი პოლიტიკოსებისა და მათი გულშემატკივრების მოჯადოებული წრიდან თავის დაღწევა სრულიად შეუძლებელი გახლდათ.

საინფორმაციო ერა ულმობელია. თოქ-შოუც თავად ქმნიდა პოლიტიკოსთა დეკონსტრუირებულ სურათებს. „ცაიტ-ნოტის“ (პირველი არხი) წამყვანი სულხან მელაძეც იძულებული იყო თოქ-შოუს პირობითობებისა და თამაშის წესების დაცვის მიზნით პოლიტიკოსებისათვის მსაჯულები დაენიშნა. მსაჯულები, რომლებიც მათ სამართლებრივ და კორექტულ ქცევას შეაფასებდნენ. ძალისხმევამ შედეგი გამოიღო. „ცაიტ-ნოტის“ შაბათობები ქართული პოლიტიკური თოქ-შოუსათვის დამახასიათებელ გასართობ-სანახაობრივ ელემენტს - ჩხუბს, შეურაცხყოფას, მხიარული ფრაზების გაცვლა-გამოცვლას მოკლებული აღმოჩნდა და სხვა, უცნაური, დროის ლიმიტში მოქცეული, სრულიად ლიმიტირებული აზარტი შესთავაზა პოლიტიკური შოუს პერსონაჟებს - მკვეთრად ლიმიტირებული ერთი წუთი, რომელზედაც პოლიტ-შოუს მონაწილეები სრულიად უხალისოდ თანხმდებოდნენ.

სამაგიეროდ, ქართული სანახაობრივი (ყბადაღებული „საზოგადოებრივი დაკვეთის“) „ხიბლი“ და „მადლი“ არ მოკლებია არც რუსთავი-2-ის ღამის ეთერის თოქ-შოუს „ღამის კურიერი ეკა ხოფერიასთან ერთად“, რომლის ძირითადი დამკვეთები - პოლიტიკოსები და ხალხი მისგან ხალხის ენაზე მოლაპარაკე პოლიტიკოსების სანახაობით დისკურსში ჩვენებას მოითხოვდა და არც „საზოგადოებრივ დაკვეთაზე“ მომუშავე პირველი არხის ღამის ეთერს, ქართული ღირებულებითი სივრცისათვის სანუკვარი ოჯახის თემით რომ ცდილობდა პოლიტიკური შეკვეთების შეფერვასა და გადაფარვას და მიამიტურ კითხვას - „რა ხდება?“ გაუგებრობაში მოხვედრილი ინფანტილივით სვამდა.

ქართული კულტურა ზოგადად მოზაიკური და პოლიფონიურია და ღამის ეთერიც საქართველოს ათეულამდე ტელეარხზე პოლიტ-შოუს პოლიფონიურ კაკაფონიას გვთავაზობდა, საინფორმაციო სოფელს აშენებდა და PR-აქცია-აგრესიებში მონიშნავდა ქართულ პოლიტიკასაცა და საკუთარ თავსაც.

ნოემბრის სატელევიზიო სანახაობებმა ხომ თავად სანახაობასაც გადააჭარბა და საინფორმაციო უზრუნველყოფის ისეთი სრულყოფილება შემოგვთავაზა, თავად ინფორმაციული ცივილიზაციის შემოქმედსაც რომ შეშურდებოდა. „ნიკოლ-შოუს“ (კლიპ „ჩვენ კი ასე ვუბერავთ“ პერსონაჟთა სიმრავლე და კალეიდოსკოპურობა ერთხელ კიდევ გაფორმდა „საინფორმაციო უზრუნველყოფის“ ერთ მონოლოთურ სისტემად. მაშინვე დაიწყო პოლიტიკური ვარსკვლავთცვენა და „ზეციური იერარქია“ ახლებურად გადალაგდა (რა ძალა ჰქონია ამ „საინფორმაციო უზრუნველყოფას?!).

მაგრამ სანახაობა სანახაობაა და პოლიტკონიუნქტურა დიდად არ შეცვლილა. მხოლოდ როლები გადანაწილდა ახლებურად. საინფორმაციო უზრუნველყოფის მარგინალზაცია სატელევიზიო კულტურული კაპიტალის დაღმასვლის პრინციპით აეწყო. შესანიშვავი ტექნიკური უზრუველყოფის მქონე რუსთავი-2-ის ღამის პოლიტ-შოუს ე.წ. ოპოზიციური ხმა ლუბა ელიაშვილის „სტუდია-დიალოგმა“ ჩაიბარა, რომელსაც ახალი „სოფლის შენების“ ახალ პროექტში ტელეარხ კავკასიის „ღამის ეთერის“ მე-2 ხმა უერთდებოდა.

პოლიტშოუსაგან მარგინალიზებული ვერ აღმოჩნდა სანახაობრივი სივრცის ვერც ნამდვილი შემოქმედი ნაწილი, ცოცხალი ქართული კულტურის ორი სერიოზული შფოთი - ნინო ქათამაძე და სუხიშვილების ახალი თაობა. მათი შემოქმედების „საინფორმაციო უზრუნველყოფა“ მხოლოდ საინფორმაციო ქრონიკით შემოიფარგლებოდა.

ნინო ქათამაძის ნამდვილი მუსიკალური ენერგიით სავსე შემოქმედებას სწორედ რომ „სამეფო თეატრი“ ეკადრებოდა და ეკუთვნოდა და სწორედ რომ საღამო, კონცერტი და არა აქცია. ხელოვნება- აქციების სოციალური დრამიდან ამოვარდნილი ხელოვნების ნამდვილი აქტორი ქართული მუსიკალურ-სანახაობრივი კულტურის გადარჩენის მუხტს შეიცავდა.

უახლეს ქართულ რიტორიკაშიც ასე გადათამაშდა ქართული კულტურის (და არა პოლიტიკის) პერფორმანსი. ისევ ბასა ფოცხიშვილის მუსიკალურ-ვიზუალურ მეტაფორას - „ვაგონი მიჰქრის“ გავიხსენებ. ვაგონის ფსევდოკულტურული სტრუქტურით დასახლებული შავ-თეთრი პერსონაჟები, რომლებიც ვაგონის მოძრაობის მიმართულების საპირისპიროდ მოძრაობენ და წითელჩოხოსანი მოცეკვავეების ესთეტური დრამატიზმი, ვაგონის სვლას რომ მიუყვებიან და, მიუხედავად სივრცის სიმცირისა, ქართული კულტურის ნაღდ სუბიექტებად „მოიაზრებენ“ თავს, თითის წვერებზე შემდგარ მოთამაშე-მოცეკვავეებად. უამრავი პოლიტიკური, სოციალური, თუ გნებავთ, კულტურის ნიღბების საპირწონე ძალისხმევა - საკუთარ შემოქმედებით უნარებთან იდენტობა კულტურით, ესთეტიზმითა და არტისტიზმით, პერფორმირების უკიდეგანო უნარით. კულტურის ეს ვირტუალური სუბიექტი რეალურ ესთეტურ დრამად გადაათამაშეს „ასსა“-ს ავტორებმა. (საგანგებოდ ავუარე გვერდი სიტყვას „პროექტი“, თუმცა მაინც ვერ ავცდი). ამ ყოველივეს „პრო-ექტი“ თუ წინასწამეტყველება ხალხურ შემოქმედებით მუხტში დევს და ახალგაზრდა სუხიშვილებმა იგი ცოცხალ საავტორო შემოქმედებაში გადაათამაშეს.

პოლიტიკური დისკურსი დაძლეულია. კულტურა საკუთარ წიაღში პოულობს ყველაზე ნაღდ რესურსებს და მისი პერფორმატულობაც ყოველგვარ სტრატეგიას მოკლებულია, თამაშია თამაშისათვის, სიმღერაა სიმღერისათვის, ფეხის წვერებზე დგომაა ცეკვისათვის.

ფსევდოკრეატიული მხიარულებაც მხოლოდ კულტურის ამ დისკურსს უქმნის ფონს. მხიარულება კი თავად აპოლიტიკური, თუ გნებავთ, იპოლიტიკური დისკურსია და ყოველგვარი „შემოქმედებითი“ PR-მცდელობები პოლიტიკოსთა მხრიდან ზოგადქალაქური მხიარულების კარნავალურ განცდაში იძირება, „მეგა“, „ოვაცია“, თუ რაგინდარა ფესტივალურ გართობებში.

რეალური ვარსკვლავებისათვის კი მუდამ არსებობს და ცოცხალია მუზის სივრცე.

2003 წელს ბიძინა კვერნაძის ვარსკვლავი გაიხსნა.

ქართული იდენტობა არასოდეს არ დაიყვანებოდა და მით უმეტეს დღეს არ დაიყვანება სისხლის გენეტიკურ „სისუფთავეზე“. ეს ალბათ უმთავრესია, რასაც ვითვალისწინებთ ხოლმე ამ თემაზე საუბრისას.

უკანასკნელ დროს ვიპოვეთ საკმაოდ იოლი გამოსავალი და ვამბობთ, რომ იდენტურობას ძირითადად კულტურა განსაზღვრავს. თუმცა ყველაზე დიდი სირთულე გველის ალბათ აქ, კულტურის განსაზღვრისას. ერთი ფაქტია, კულტურა მხოლოდ ერთ და ერთადერთ რეჟიმში ახორციელებს თავს და თანაც ამ რეჟიმში იგი იდენტურია საკუთარი თავისა. და რამდენადაც ცოცხალია და მუდმივად ფეთქავს და სუნთქავს, ამიტომ იგი მუდმივად მისდევს ან უსწრებს საკუთარ „რეჟიმს“.

თუ ზედმეტად პათეტიკური არ ვიქნებით, იმასაც ვიტყვით, რომ კულტურის ვითარებაში ყოფნა ალბათ, ერთადერთი ინტიმია, რომელიც საკუთარი თავის „უცნობ-ნაცნობობის“ რელიგიურ სიცხადეში გამყოფებს მუდამ. ამიტომ არის კულტურის აღწერისა და, მით უმეტეს, მისი მეცნიერული ათვისების ყოველი ცდა ესოდენ წარუმატებელი, მშრალი და უმწეო. ამას ყოველი წესიერი მეცნიერი „მეექვსე გრძნობით“ გრძნობს და როცა რაიმეს ამბობს, იცის, რომ სიმულაციებისა და სიმულაკრების მრავალფეროვანი ნიღბების აღწერას ცდილობს მხოლოდ. ჩვენც ამ უიღბლო გზას დავადგებით და თავიდანვე ამ „სულისკვეთებით“ შევეცდებით შევეთამაშოთ იმ სახეებად აღქმულ ნიღბებს, რომელნიც მეცნიერულ ცნებათა სიხისტეში ახერხებენ თავის გამხელას.

ის სიცოცხლე, რაც კულტურას ახასიათებს, სრულ საფუძველს იძლევა, ვთქვათ, რომ მას, როგორც ნებისმიერ ცოცხალ ორგანიზმს, ახასიათებს ზნე, ხასიათი, გარკვეული ხარისხის მდგრადობა გარემო სივრცის მიმართ, ინტენცია სხვა კულტურაზე თუ კულტურებზე, რაღაც შინაგანი ალღო და ალბათ, გარკვეული იმუნიტეტიც. ერთი სიტყვით, იგი ცოცხალი ორგანიზმია და ამ სინათლეების მიღმა იფარავს იმ საიდუმლოს, რაც ზოგადად სიცოცხლეს ახასიათებს. საიდუმლო, რომელიც მასშია, ზიარების საიდუმლოსავით თვალსაჩინოა და დაფარული, სახიერია, ხორციელდება და რამდენადაც ხორციელდება, მხოლოდ ამდენად ხდება სახიერი. მისი სახიერება უთვალავ სახეთა კალეიდოსკოპურ ფერადოვნებაში გვეძლევა და ვცდილობთ როგორმე მოვიხელთოთ, იმ „სახით“ „ჩავიჭიროთ“, რომელიც ფოტოპორტრეტივით შეგვაძლებინებს მისი ნამდვილობა ვირწმუნოთ, მით უფრო ვირწმუნოთ მასთან იდენტობა და ვთქვათ - „ეს მე ვარ“. ფოტოს ნამდვილობასავით არც ერთი კულტურა არასდროს არ არის საკუთარი თავის იდენტური, არასოდეს არ უდრის იმას, რის სიმულაკრსაც მხოლოდ ტოვებს და აღბეჭდავს და საკუთარივე ხელით ქმნის თავისივე პარალელურ ყოფიერებას.

რა არის ის საიდუმლო, რომელსაც ადამიანის სიცოცხლესავით ფლობს კულტურა; სად მოვიძიოთ ის იდენტობა, რომელიც 40 წლის ადამიანს თავის 3 წლის ასაკის ფოტოპორტრეტის ხილვისას ათქმევინებს „ეს მე ვარ“ და არა - „ეს მე ვიყავი 3 წლის ასაკში“ კულტურის ნებისმიერი ანაბეჭდის ნებისმიერი აღწერა ასეთ ფოტოს გავს, ცოცხალი სხეულის ასეთ სიმულაკრულ ანაბეჭდს, ერთ, გაქვავებულ (თუნდაც გაღიმებულ) სახეს რომ იძლევა. ეს ის ფოტოპორტრეტია, რომელზედაც აღბეჭდილი სახე, ერთდროულად არის და არარის ის 40 წლის ადამიანი, და უფრო მეტიც, არც ის ფოტოა ის, ვინც იგი სამი წლის ასაკში იყო. ანაბეჭდი მისი ბავშვობის სიმულაკრული, ქვადქცეული ნიღაბია, რომელსაც კარგა ხანია კავშირი დაუკარგავს იმ არსებასთან, რომელშიც მან მოახერხა და თავისი არსება წაიკითხა, აღწერა თუ, უფრო მეტიც, იპოვა, აღმოაჩინა.

სად გადათამაშდა იდენტობა ასე რიგად რომ გვიჭირს აღვწეროთ. რა არის იდენტობა სახეთა უკიდეგანო კალეიდოსკოპში, ან რა სიმულაკრებს გვაწვდის და გვთავაზობს კულტურა მასთან იდენტობის მოუხელთებელი სიმძაფრის აღსაწერად.

ჩვენ ვეცდებით იმ იდენტობათა სახეებში ვიმოძრაოთ, რისი მეტ-ნაკლები რაციონალიზაცია და აღწერაც ხელგვეწიფება. ეს იდენტობები გახლავთ:

მითოლოგიით
ტერიტორიით
ენით
ისტორიით
ანბანით
რელიგიით
მხატვრული შემოქმედების სპეციფიკით
მხატვრული აზროვნების ტექნეთი
მეცნიერული აზროვნების ტექნეთი
საბუნებისმეტყველო და ჰუმანიტარული ენით
საავტორო შემოქმედებასთან იდენტობა
არტისტული ღირებულებებით იდენტობა

ეს არის ის ძირითადი ჩამონათვალი, რომლითაც კულტურის რეჟიმში სხვადასხვაგვარად ჩართულები კულტურის ორგანული სხეულის დანაწევრებასა და მათი სხვადასხვა ნიღბების მუმიფიცირებას ვახდენთ. რა თქმა უნდა, ზემოჩამონათვალს არანაირი პრეტენზია არა აქვს და არც უნდა ჰქონდეს კულტურის რეჟიმის სრულფასოვან აღწერასა და მით უფრო მასთან იდენტურობაზე, ამდენად ჩვენი ძალისხმევა კულტურისა და მასთან იდენტობის ლამის მისტიკური პროცესის ცნებით ენაზე და-ნახვის მცდელობა იქნება მხოლოდ, ტექსტის თითოეული მონაკვეთი კი გარკვეული მითოლოგემური სქემა, რომლითაც კულტურის სასიცოცხლო ქსოვილთან ჩვენი კავშირისა და იდენტობის მოძებნას შევეცდებით.

დღემდე არსებული კულტუროლოგიური კვლევების ტრადიცია საკუთარი კვლევის კონტექსტში არ მოიაზრებდა საქართველოს, როგორც სხვა კულტურულ რეგიონებთან მიმართებაში კონკრეტული გეო-კულტურული იდენტურობის მქონე ტოპოსს. თავისი სპეციფიკით, ეკლექტურობითა და არაორდინალურობით დღემდე ვერ მოხერხდა მისი ჩასმა მეცნიერულად იდენტიფიცირებულ დასავლურ თუ აღმოსავლურ ცივილიზაციათა დოქტრინის ჩარჩოებში. ღიად არის დარჩენილი კითხვები:

- რა კულტურული ორიენტაციის მატარებელია საქართველო?

- თავისი არაერთგვაროვანი ქსოვილის წყალობით შეიძლება თუ არა საერთოდ მსჯელობა ერთიან კულტურულ ველად მის აღქმაზე?

- რა პერსპექტივები აქვს საქართველოს კონსერვირებულ კულტურას მიმდინარე სოციალური, პოლიტიკური, ეკონომიური თუ კულტურული ვითარების ფონზე.

ამოცანის სირთულიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, ქართული კულტურა განვიხილოთ სამ ძირითად და უმნიშვნელოვანეს პარადიგმაში:

-კულტურის კლასიკური პროტომდგომარეობა

-კულტურის დინამიკა და მისი ისტორიული ქრონოტოპი

-პოსტკულტურული ვითარება და კულტურის ადაპტაციის მექანიზმები

კულტურის კლასიკური პროტომდგომარეობა ეს არის ღვთიური ტაბუ, პირველი კულტურშემოქმედებითი აქტი კი არის ტაბუს რღვევა. კულტურის პროტომდგომარეობის ვერბალიზაცია ხდება ნარაციის კოსმოგონიური და კოსმოლოგიური პრინციპით.

ტაბუს რღვევასა და კოსმოგონიურ ნარატივს კოსმოლოგიური დრო-სივრცული კონტინიუმის აღწერა ცვლის, რასაც თავისთავად კულტურის ახალ პარადიგმაში გადავყავართ. ეს არის კულტურის ისტორიული დინამიკის ეპოქა, სადაც ესთეტიკური ტრანსცენდენციის სუბიექტი ხდება ეთნოსი და იგი იწყებს ერთიანი რიტუალური ფორმების მონიშვნასა და განხორციელებას.

ქართული კოსმოგონია და კოსმოლოგია და იდენტობა მითოლოგიით

კავკასიური გეოგრაფიული სივრცის ერთიან კულტურულ პარადიგმაში მოქცევის მცდელობა და საქართველოს როლის გამოყოფა არ არის მხოლოდ უახლესი დროის პრობლემა. ის ირაციონალური ღერძი, რომელზედაც უნებლიედ საქართველო, როგორც ერთიანი სხეული მოიაზრება, თავისი ეთნიკური და რელიგიური მოზაიკურობით სრულიად კალეიდოსკოპურ სურათს ქმნის.

მსოფლიო ისტორიის მანძილზე საქართველოს თითქოსდა აერთიანებდა ღირებულებათა ის საკვანძო სისტემა, რომელიც საერთო იყო როგორც მთის, ისე ბარის მოსახლეობისთვის. ჩვენ არ ვაპირებთ ისტორიულ დისკურსში საკითხის დასმას, ამის შესახებ უკეთ ისტორიკოსები ისაუბრებენ და ვეცდებით ზემოთჩამოთვლილი რამოდენიმე ძირითადი საკითხი სისტემურად მოვიაზროთ და ამ ფონზე შემდეგ შეძლებისდაგვარად პოსტ-ისტორიული ეპოქის საქართველოს კულტურის პერსპექტივები მოვნიშნოთ.

1.კავკასიური კოსმოგონია. მითოლოგემა № 1

უპირველესი, რაც ქართული სივრცისათვის არის მნიშვნელოვანი, ამ თვალსაზრისით, გახლავთ ის, რომ საქართველო, თავისდაუნებლიედ, უმთავრეს იდენტობას საკუთარი არქაული მითოლოგიით „ახორციელებს“. ამის დასტურად საკმარისია გავიხსენოთ ის მითოლოგიურ-რიტუალური ხალხური შემოქმედება, რომელიც ქართველებისათვის დღემდე თვითდადგინებისა და საკუთარი პრეზენტაციისა თუ რეპრეზენტაციის ასპარეზია და რომელშიც ძალზე წარმატებულად და საკუთარი ღირსების შეგრძნებით ცხოვრობს.

ქართული ხალხური ცეკვა და ცეკვების მთელი თეატრალიზებული ბუფონადა და წარმოდგენები იმდენად გამყარებული და სტერეოტიპული მოდელით არსებობს და ქმედებს, რომ ქორეოგრაფიის სივრცეში „საავტორო“ შემოქმედება ცეკვის ამ ტოპოსს უკავშირდება მხოლოდ. ყოველი გადახვევა ფსევდორიტუალის თეატრალიზებული სქემიდან ერის წინააღმდეგ დანაშაულად აღიქმება და ცალსახად განწირულია დაბადებამდე. მიუხედავად იმ ეკლექტური სიჭრელისა, და, ასევე, იმ მეტამორფოზებისა, რომელიც ქართულ ხალხურ ცეკვაში ისტორიულმა დინამიკამ განაპირობა, ჩვენ საოცარი გულმოდგინებით სწორედ ხალხური ცეკვითა და სიმღერით ვუბრუნდებით სწორედ ჩვენი მითოსური წიაღის ბუტაფორულ ანაბეჭდს ერთადერთ აღწერაში „ეს ჩვენ ვართ!“.

მისტიკური და რელიგიური შინაარსით დატვირთული რიტუალური ქცევის ფსევდომორფოზა (შპენგლერის ცნების პერიფრაზაა მხოლოდ) მარადი იდენტურობის ხატად ქცეულა და ამ იდენტობის დათმობად აღიქმება ნებისმიერი სხვა ქორეოგრაფიული მცდელობა.

ასეთივე კარნავალური დაუდევრობით ვათამაშებთ ჩვენ თავს ღრმა რიტუალური დატვირთვის მქონე ხალხურ სიმღერებში. ბგერის ირაციონალურ-რიტუალური ვიბრაციის პრინციპი, რომელშიც ხალხი ხორციელდებოდა, ამ სიტყვის პირდაპირი აზრითა და მნიშვნელობით, დღემდე თავისი პირველნიმუშებით იმეორებს თავს. აქაც საკრალური რიტუალი ტრადიციად ქცეული ფსევდორიტუალია და იგი სახეზეა, სახეზეა მითოსით იდენტურობის ფორმა, ქცევის ყველა დანარჩენ მოდუსს რომ განსაზღვრავს.

ჩვენი მითოლოგიური იდენტობის ხალხურ, რიტუალურ სქემებს თანამედროვე მსოფლიოს „კულტურის ბაზარზე“ ე.წ. „სასაქონლო სახე“ და ღირებულებაც მივანიჭეთ. მის საუკეთესო მაგალითად გამოდგება კლიპი „ერისიონზე“, რომელმაც, როგორც ახლა ამბობენ, საბაზრო სახე შეიძინა.

პირველი, რითაც საქართველო თავს წარადგენს მსოფლიოს წინაშე, არის „ხალხური შემოქმედება“. აქვე ვიტყვით, რომ შემოქმედების სახემინიჭებული ქართული სიმღერა და ცეკვა ჩვენთვის თვითკმარი ღირებულების თავისთავად ღირებულებად ქცეულა. ამჯერად სრულიად შეგნებულად თავს ვიკავებთ იდენტობის ამ აღწერისაგან, რადგან შეფასებითი დამოკიდებულება არ შედის ჩვენს მიზანდასახულებაში.

მეორე, ასეთივე რიტუალური სივრცე, რომელშიც ჩვენ დღემდე ვახორციელებთ თავს, არის ქართული სუფრა, ისევ ფსევდო-რიტუალი, რომელსაც დიდი ხანია, რაც ტრაპეზის მისტიკურ-რელიგიურ რიტუალთან კავშირი გაუწყვეტია და ქართული მითოსური მისტერიის მდარე სუროგატად გადაქცეული დღემდე გარკვეული, კონკრეტული ნიშნის საოცარი სიცოცხლისუნარიანობითა და გულმოდგინებით ახერხებს მკვდარ ნიშანთა სისტემაში უკვე კარნავალურად გადაათამაშოს ლხინისა თუ თალხი სუფრის რიტუალის სუროგატი, ქართული ყოფის აუცილებელ ატრიბუტად რომ ქცეულა და იდენტობისა და თვითტკბობის მსუბუქ სიამოვნებაში გვამყოფებს.

მითოლოგიით იდენტობა ქართველი ადამიანისათვის ის ძირითადი პარამეტრია, რომლითაც ის თავს იმკვიდრებდა და დღემდე იმკვიდრებს გარკვეული ანაქრონისტული ტკბობით, ე.წ. პოსტკულტურულ სინამდვილეშიც კულტურის ამ კონსერვირებული „ესენციის“ ხარჯზე.

მითოლოგიით იდენტობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სახე არის კოსმოგონიური და კოსმოლოგიური სქემით იდენტობა:

საქართველო მართლაც თავისდაუნებლიედ აღმოჩნდა ოთხი კოსმოგონიური სტიქიონის (მიწა, წყალი, ჰაერი და ცეცხლი) ერთიან ტოპოსად. ასეთი ადგილები დედამიწაზე, რა თქმა უნდა, არც თუ ისე ცოტაა, თუმცა ის არქაული კოსმოგონიური სქემა კავკასიურ რეგიონში დღემდე ცოცხალია და ქართული კულტურის კონსერვაციის მაღალ ხარისხსაც სწორედ აბორიგენი მოსახლეობის ეს არქეტიპული მოდელი განსაზღვრავს. კულტურის ის მითოლოგიური პერსონაჟები, რომელიც ქართულ კოსმოგონიაში გვხვდება, უმთავრესად ერთიან რიტუალურ წესს ახორციელებენ და არატოპოლოგიური პრინციპით აგებენ სურათს კოსმოგონიიდან კოსმოლოგიისაკენ.

ის უნივერსალური მისტერიალური, რიტუალური და სიმბოლური სქემები, რომლებიც შესაძლოა მსოფლიო მითოლოგიის ძირითად ჩონჩხად ჩაითვალოს, საქართველოში გრაფიკულ და რიტუალურ სიმბოლურ ერთიანობაში იყრის თავს. ცოცხალ და დღემდე შემორჩენილ ღვთაებათა სახიერი იდენტურობის მთელი სპექტრი და პანორამა თუ სიმბოლურ გრაფიკულ ნიშანთა მსგავსება საფუძველს იძლევიან ვთქვათ, რომ კოსმოგონიური სქემების უნივერსალიზმი ამ კონკრეტულ ტოპოსში საკმაოდ უნიკალურ სახეთა სისტემაში სახიერდება. ამიტომ მხოლოდ პერსონაჟთა ფორმალურ ერთიანობაშია შესაძლებელი მოაზრებულ იქნას ეს კოსმოგონიური სივრცე ერთიან ქართულ მითოსადა და კოსმოლოგიად. რამდენადაც კოსმოგონია არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც ავტონომიური კულტურა და რამდენადაც კულტურა თავისთავად უკვე ძალაუფლების გარკვეულ სივრცეს გულისხმობს, კოსმოგონია კოსმოლოგიად ლაგდება და გარკვეულ ზნედ, ჩვევად, ტრადიციად ტრანსფორმირდება. ეს უკვე შემოქმედებითი სივრცეა, სადაც შემოქმედების ფორმებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭებათ და ზნეობად ყალიბდება. ზნე თავისთავად უკვე შემოქმედების ფორმაა.

2. კავკასიური კოსმოლოგია. მითოლოგემა №2

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ის „აკუმულირებული“ არქეტიპული მითოლოგიური პერსონაჟი, რომელიც კავკასიის ჩრდილო და სამხრეთ რეგიონების პირველსახეა, ამირანია, რომელიც ინიციაციის ოთხივე საფეხურს გადის (მიწასთან, წყალთან, ჰაერთან, ცეცხლთან):

1. ამირანი თავისუფლად ამარცხებს მიწის სტიქიონის (სკნელების) ასტრალურ არსებებს - შავ, წითელ და თეთრ დევებს.

2. შავი დევი-ვეშაპის სტომაქიდან ამირანი მეორე ინიციაციას წყალთან გადის.

3. ჰაერთან ინიციაციას იგი ყამარის მამის ქარის სამფლობელოს - ცის მხედრიონის დამარცხებისას ეზიარება.

4. ცეცხთან ინიციაცია ამირანს საბოლოოდ კავკასიონის მაღალ ქედს მიაჯაჭვებს და იგი მუდმივად ცეცხლის - ღვთაების სივრცეში რჩება.

ამირანის მითოლოგემა კავკასონის მთების გარშემო ყალიბდება ერთიან ესთეტიკურ პრინციპად და, გარკვეულწილად, საქართველოს ბარის სივრცეშიც ჰპოვებს ასახვას - რამდენადაც ბარის სივრცეში ხდება მისი ტოპოლოგიური უზრუნველყოფა. კავკასიონის სამხრეთის ბარის გარეშე ეს ოთხი სტიქიონი ვერ ერთიანდება (გაერთიანება ხდება შავი ზღვის, თრიალეთსა და კავკასიას შორის მოქცეული ტაფობის „მიწის, ქარისა და ცეცხლის ელემენტების შეერთების“ წყალობით). ამირანის მითოლოგება განუყოფელ კავშირშია მთასთან.

გეო-კულტურისთვის აუცილებელი ცივილიზაციის ელემენტს (კულტურის ექსპანსიას) კავკასიურ რეგიონში თავდაპირველად ჰეგემონი არ ჰყავდა და პირობითად მისი მოაზრება შესაძლებელი იყო სწორედ ეკონომიური პრინციპის გათვალისწინებით. ეს ეკონომიური პრინციპი კი იყო, როგორც დღეს უწოდებენ, ე. წ. „აბრეშუმის საქარავნო გზა“, რომელიც საქართველოზე გადიოდა. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ამ თვალსაზრისით დღევანდელი თბილისისა და მისი შემოგარენის ტერიტორია კავკასიურ-რეგიონალური ცენტრის ფუნქციას ასრულებდა (ამიტომაც ძალზე მნიშვნელოვანი იყო ახალი კოსმოლოგიის - ქრისტიანული მითის ძირითადი სიმბოლოს სვეტიცხოვლის - თბილისთან სიახლოვეში მოაზრება). ქრისტიანობაც, როგორც ახალი კოსმოლოგიური პრინციპი, ამ აზრით, ახალ ცენტრისტულ და ცენტრიდანულ ინტენციას იძენდა დანარჩენ კავკასიასთან მიმართებაში.

ქრისტიანობამდელი კოსმოლოგიური წარმოდგენები

კოსმოლოგიური წარმოდგენების სქემატური სურათი ძალზე მკვეთრად ისახება კავკასიის მთის სამხრეთ და ჩრდილოეთ ფერდობებზე მოსახლე მომთაბარე და ზოგჯერ არამომთაბარე ეთნოსების არქიტექტურაში, პირველად ხელოვნებაში. კოშკი, რომელიც თავისთავად რიტუალური დანიშნულების არქიტექტურულ სქემას წარმოადგენს, კოსმოლოგიური პრინციპით არის აგებული. ტიპიური კავკასიური კოშკი (მაგ. თუშური) ხუთ სართულიანია (ხუთ სხვენ-იატაკიანი, თუმცა შესაძლებელია ნაკლები რაოდენობის სართულიც), სხვანაირად - ხუთსკნელიანი, რომელიც წარმოდგენას გვიქმნის კავკასიური სამყაროს კოსმოგონიურ მოდელზე. ძალზე მნიშვნელოვანია ამ თვალსაზრისით ის „გენდერული“ სქემა, რომლითაც კოშკი აღწერს ქალისა და მამაკაცის სპეციფიურ ფუნქციურ როლს კოსმოსში. პირველი სართული შინაურ ცხოველთა სადგომია. მას ბაშტეს ეძახიან. პირველ სართულზე ძირითადად საქმიანობას ეწევიან ქალები. ისინი დაკავებულნი არიან ჩვეული „ქალური“ შრომით.

აქვე ვიტყვით, რომ ცხვარს (საკრალურ ცხოველს) მწყემსავენ მხოლოდ მამაკაცები. ქალები ძროხების მწყემსები არიან მხოლოდ. შუა სართულები ითვლება ქალთა და მამაკაცთა შეხვედრის ადგილად, ადგილად, სადაც ოჯახი ცხოვრობს. უკანასკნელი მეხუთე სართული კი ითვლებოდა ღვთაებათა ადგილად, მათ სამყოფელად. მეხუთე სართულის მოხილვის და იქ ფეხის დადგმის უფლება ქალს არ ჰქონდა, ამ ადგილს ჭერხო ერქვა.

საკმაოდ საინტერესოა ისიც, რომ ამ ვერტიკალური სტრუქტურულ-ტოპოლოგიური სისტემის პარალელურად არსებობს ერთიანი ჰორიზონტალური ტოპოლოგიური სისტემა, რომელიც ერთიან ან ძალზე მსგავს სქემას იძლევა საკრალურ-რიტუალური ქცევის შესახებ ჰორიზონტალურ სივრცეში. ადგილის დედის ან სხვა ღვთაებათა სამყოფები ასევე მსგავსი რიტუალური სქემებითაა სტრუქტურირებული. ღვთაებათა საკრალური ადგილი ასევე შემოსაზღვრულია და ქალს ამ საზღვრებში მოძრაობის უფლება არა აქვს.

შესაძლოა ვისაუბროთ ღვთიური სივრცის „დასტრუქტურირების“ მსგავსებაზეც.

ძალზე საგულისხმოა, რომ ინდუსტრიულ და პოსტინდუსტრიულ სივრცესთან ადაპტირებული მთის მოსახლეობა უბრუნდება თუ არა თავის პირვანდელ სამყოფელს ზაფხულობით, როცა მამა-პაპის ნასახლარებს მეტწილად სააგარაკო ფუნქცია თუ შემორჩენია, ძალზე ხშირად იმეორებს ქცევის იმ წესებს, იმ რიტუალს, რომელითაც იგი თავს მითოსში ახორციელებდა.

ტრადიციულ ქართულ საზოგადოებაში ოჯახი წარმოადგენდა და წარმოადგენს ცენტრალურ ტოპოსს, რომელსაც დღემდე შემორჩენილი აქვს ღირებულებითი საზრისი და უკანასკნელ დროს ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკვლევების მიხედვითაც ღირებულებათა შკალაზე უმაღლეს შეფასებას იმსახურებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ კულტურულმა რეგიონმა უზარმაზარი ისტორიული გზა, სხვადასხვა რელიგიური იდენტობა და ბოლოს, ინდუსტრიული ადაპტაციის გზა გაიარა და ახლა საინფორმაციო ადაპტაციის გზას გადის, ოჯახის არქაული მოდელი ჯერაც ძალმოსილია და პოზიციების ნაწილობრივ დათმობას გლობალიზაციასთან ადაპტაციაში თუ მოახერხებს.

ეს ერთიანი არქეტიპული მოდელი, რაღა თქმა უნდა, ცალსახად განაპირობებს ერთიანი ფორმალურ-ზნეობრივი ქცევის ნორმებს და, ამასთანავე, ესთეტიზმის იმ ზოგად ფორმებსა და პრინციპებს, რომელიც აგებს კულტურასა და ასახვას კულტურშემოქმედებაში ჰპოვებს. ეს განსაზღვრავს კიდეც იმ ერთიან ღირებულებით სისტემას, რომელიც მიუხედავად პოლიეთნიკური და გვიანდელი პოლირელიგიური სისტემისა, განაპირობებს ქართველების ერთიან ნათესაურ თვითგანცდას. სწორედ ესთეტიკური პრინციპით იდენტობა არის ერთ-ერთი ძირითადი სახიერება, რომლითაც ეს იდენტობა ხორციელდება.

იდენტობა ტერიტორიით.

მითოლოგემა № 3 - ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე

როცა ამ მტკივნეულ საკითხს ვეხებით, ვფიქრობთ, აუცილებლად უნდა გაიმიჯნოს საქართველოში იდეოლოგიად ქცეული მამულისა და ტერიტორიის ცნებები. ქართველი ხალხის ინდუსტრიული ადაპტაცია და, შესაბამისად, ურბანიზაცია აღმოჩნდა ის ძირითადი იარაღი თუ ბერკეტი, რომლითაც განხორციელდა ძალზე სერიოზული იდენტობის - ტერიტორიული იდენტობის რღვევა.

ურბანიზაციის პროცესი მართლაც ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს იდენტობას - მამულით იდენტობას შეეხო. სწორედ ამიტომაც ძალზე თვალსაჩინო გახდა მამულისა და ტერიტორიის საზრისული სხვაობა, რამაც, შეიძლება ითქვას, კულტურის შიდაეთნიკური კონფლიქტი გამოიწვია. შიდა მიგრაციული პროცესი, რომელიც ჩვენი კულტურის უნებლიე, თუ, პირიქით, ძალადობრივ ინდუსტრიალიზაციას მოჰყვა, შესაძლოა განვიხილოთ კულტურისათვის შიდა ეთნოკონფლიქტად, (თუმცა აქვე დავსძენთ, რომ ეს სრულიადაც არ ნიშნავს, რომ ჩვენ ამით კონფლიქტს კულტურისათვის საშიშროებად განვიხილავთ და ამით გარკვეული რიგის შეფასებებს ვახდენთ, რადგან ვთვლით, რომ კულტურისათვის კონფლიქტური რეჟიმი მისი თვითგანხორციელების უპირობო რეჟიმია. ამ რეჟიმში ადგენს და ახორციელებს იგი თავს).

მიგრაცია სოფლიდან (მამულიდან) ქალაქისაკენ შეიძლება ორგვარ აღწერაში განვიხილოთ:

- ერთი მხრივ, ეს არის მსოფლიო ისტორიულ პროცესებთან ადაპტაცია, ინდუსტრიალიზაციასთან ადაპტაცია, რომელიც არღვევს ძირითად იდენტობას - მამულით იდენტობას. ეს ჩვენი კულტურის რეჟიმში წარმოუდგენელ შფოთს იწვევს, რამდენადაც ამ ადაპტაციას ვერც ჩვენი დედაქალაქი და ვერც სხვა ქალაქები ვერ უზრუნველყოფდა და ვერ უზრუნველყოფს მწირი ინდუსტრიული შესაძლებლობების გამო

- მეორეს მხრივ, მიგრაცია სოფლიდან ისტორიული ცენტრისაკენ, ეს არის გარკვეული ტიპის თავდაცვა და სვლა პირველადი სახელმწიფოებრივი იმპულსების მქონე ეპიცენტრისაკენ - დედაქალაქისაკენ. ეს სვლა შესაძლოა განვიხილოთ, როგორც არაცნობიერი „წიაღსვლა“ კოლექტიური შემოქმედების ფესვებისაკენ.

ამ თემას ბუნებრივად უკავშირდება ჩვენს ქვეყანაში დღეს ძალზე მტკივნეული საკითხი იმის შესახებ, შესაძლოა თუ არა სოფლის აღორძინება. ეს პრობლემური საკითხი მხოლოდ მას შემდეგ უნდა დაისვას, როცა გაირკვევა, როგორ გააჩინა კულტურის ამგვარმა მეტამორფოზამ ელიავას ბაზრობა, როგორც კულტურის ახალი ნიშანი, უფრო ზუსტად კი „ახალი კულტურის“ ნიშანი. ამ შემთხვევაში გარკვეულწილად საქმე უნდა გვქონდეს ე.წ. „ეთნიკურ მობილიზაციასთან“, როცა ძველი იდენტობები ირღვევა ან ფორმას იცვლის და ხდება მობილიზაცია ახალი იდენტობების მოსაპოვებლად.

აი, ამ ორგვარ აღწერაში ხდება ერთი იდენტობის - მამულის ჩანაცვლება მეორეთი - ტერიტორიით.

ამ საკითხს ასე კონკრეტულად არ განვიხილავდით, დღეს საქართველოში საეჭვოდ რომ არ იყოს მიჩნეული ამ ორ ცნებასა და, თუ გნებავთ, იდენტობას შორის ტოლობის ნიშნის დასმის საკითხი. ფაქტია, რომ ტერიტორიით იდენტობა მამულით იდენტობის მეტამორფოზირებული სახეა. მამულზე ფიზიკური მიბმულობის დაკარგვა ქართველისათვის აღარ განიხილება იდენტობის დაკარგვის ტოლფასად. ბუნებრივია, მისთვის ძალზე მნიშვნელოვანი ხდება ტერიტორიით იდენტობის მეტა-განცდა, რომელიც მას სამშობლოს განცდის დრამატიზმში ამყოფებს და ეს ასეც უნდა იყოს.

ენით იდენტობა.

მითოლოგემა №4 - „ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი“

იდენტობათა ზემოთჩამოთვლილი სპექტრიდან ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ის ერთიანი ენობრივი ქსოვილია, რომლის წიაღში ხორციელდება ქართული კულტურა, როგორც ყოფითი, ასევე სულიერი.

ეროვნული სიცხადე არის საკუთარი თავის აგება ერთდროულად ენით და ენაში. აგება როგორც მეთოდოლოგიურად - ონტოლოგიურ სრულყოფაში, ასევე მასში არსებობითა და მოქმედებით. იგი ყველაზე მძაფრი იდენტობაა, რომელიც თითოეულ ჩვენგანს თავის შემოქმედებით უნარებთან და ფესვებთან აკავშირებს. ამიტომ ენა უნდა განვიხილოთ როგორც მთელის აგების, ჩვენი სამყაროს როგორც მთლიანის ტოტალური შექმნის შემოქმედებითი მუხტი, ნება და პოტენცია.

სოციო-კულტურული სისტემის სემანტიკური კონსტრუირება, რაღა თქმა უნდა, დაიყვანება ენაზე, როგორც ძალაუფლების აბსოლუტურ ველზე. რაც ქართულ ენასთან დაკავშირებით შეიძლება ალბათ ითქვას, უმთავრესი არის ის, რომ ის არქაული ელფერი, რომელიც მის ხანგრძლივობაზე მეტყველებს და რომლითაც ქართველთა მიერ სამყაროს ტოტალური ათვისება ხდებოდა, იყო უკიდურესად რელიგიური, ღვთაებრივ-მისტიკური და სამყაროს მითო-პოეტურ „აღწერაზე“ ორიენტირებული.

ვეცდები არ გავცდე ესეისტური თხრობის ჩარჩოებს, ამიტომ ვიტყვი, რომ ენის „ქმნა“, სამყაროს ენობრივ-მეთოდოლოგიური ათვისება - სამყაროში ყოფნის ნებაა. დაახლოვებით ამას უკავშირდება ოლიმპოს მთის „აღწერის“ ენობრივი ქსოვილის განსხვავება თალესის ახალი ენის კონსტრუქციული ელემენტისაგან - წყლისაგან. ეს არის ე.წ. ახალი „წინასწარმეტყველება“ (თანამედროვე ცნებებით - პროექტი და მოდელირება ახალი ენისა).

ბიბლიური ტექსტის მიხედვით, თუ არ არის წინასწარმეტყველებანი (მისტიკური ენობრივი წინსწრება დროში), მაშინ ქალაქის არსებობა- არარსებობის შესახებ დგება საკითხი. თუ წინასწარმეტყველი არ მოიძებნა, მაშინ ქალაქი უთუოდ, აუცილებლად დაეცემა. წინასწარმეტყველმა უნდა ააგოს, შვას ენობრივი გარკვეულობა ყოფიერების სრული ტოტალობისათვის. მან ენობრივ მუხტში უნდა გადმოსცეს ის, რაც მერე უნდა განხორციელდეს, როგორც წინასწარმეტყველების „სხვა“.

ქართულ ენას სამყაროს ათვისების მითო-პოეტური ღვთაებრივი ნების შემდეგ ასეთი ნება ძნელად თუ გამოუმჟღავნებია.

ბერძნული სინამდვილიდან დაწყებული ენაში ჩნდება ცნებათა ის ჯგუფები, რომელზედაც იქმნება ახალი ტეხნე - სამეცნიერო ენა, როგორც ახალი წინასწარმეტყველება, პროექტი, რომლითაც ხდებოდა და ხდება სამყაროს „მეცნიერული ათვისება” თუ „აღწერა”.

სამეცნიერო ენა გახლავთ ისტორიულად და ჰერმენევტიკულად ის პრობლემური სივრცე, რომლითაც კულტურული იდენტობა ხორციელდება, რომლითაც უკავშირდები შენს კულტურშემოქმედებით ფესვებს. ევროპული აზროვნება დღემდე ამ „ცნებათა ჯგუფებით“, ზოგადად ამ აპარატით ხორციელდებოდა. ამ ცნებათა ჯგუფებით იქმნებოდა სპეციალური პროფესიული ენები - მათემატიკა, ფიზიკა, ბიოლოგია, ქიმია, კიბერნეტიკა და მათ რიცხვში ჰუმანიტარული დისციპლინები და ფილოსოფია. ამ ენობრივმა გარკვეულობებმა სრულიად სხვა ტეხნეთი დაიწყეს სამყაროს ათვისება და ევროპელებიც სწორედ ამის გამო აღმოჩნდნენ იმ ვითარებაში, რომელშიც აღმოჩნდნენ. (და რომლის გამოც ჩვენც სულ იმ მცდელობებში ვართ, როგორმე ევროპელებთან მოხდეს ჩვენი იდენტიფიკაცია). ეს საკმაოდ რთული თემაა და თუ ამ მიმართულებით კულტურას თავისი უნიკალური გზა არ გაუკვალავს, იგი ძალზე სწრაფად კარგავს იდენტურობის სიცხადეს და ენასაც კონსერვაციის მუხტი იპყრობს. კულტურას კი მხოლოდ ისღა დარჩენია, რომ ენობრივად ცოცხალი კულტურის თარგმნის სივრცეში დაიმკვიდროს თავი.

სიახლის შემეცნება ეს არის ახალი აპარატის შექმნაში (ქმნადობაში) თანამონაწილეობა, აპარატისა, რომელიც შესაბამისობაშია გარემოსთან. ეს არის გარკვეულწილად სემანტიკური სიხისტის დაძლევის წარმატებული მცდელობა, რაც თავისთავად მიმართულია ცნობიერების სისტემის ცვლილებაზე.

ახალ ცნობიერებას, რაღა თქმა უნდა, რადიკალურად სხვა ენა, სხვა ხასიათი უნდა ჰქონდეს, სრულიად განსხვავებული აზროვნების არსებული ფორმებისაგან. ეს არის რაღაც მენტალური რევოლუციის მსგავსი, რაც ხელს უწყობს ენობრივი პოლიფონიის სრულყოფილებაში საზოგადოების განხორციელებას. მეორე მხრივ კი, ენა, რომლითაც შესაძლებელი ხდება ახლებური ტრანსცენდენცია, არის ენა, რომელშიც და რომლითაც უნდა მიატოვო ყველა შესაძლო განსხეულებულ ენათა ფორმა.

ენის მობილურობის იმ ხარისხს, რომელიც უნდა ახასიათებდეს ყოველივე ზემონათქვამ პრობლემებში გამოვლილ ენას, ქართულ ენას, რა თქმა უნდა, ძნელად მოვთხოვთ სწორედ იმ “ენური ინჟინერიის“ დეფიციტის გამო, რომელიც ჩვენი არსებობისათვის დღემდე უცხოდ აღიქმებოდა და აღიქმება, რამდენადაც საბუნებისმეტყველო და ჰუმანიტარული ენა ჩვენთვის ჩვენივე თვითცნობიერების თუ არსობრივი გარკვეულობის ტეხნე არ გამხდარა. იგი ძირითადად ამ შემოქმედებითი თამაშების „თარგმანს“ აწარმოებდა. თავად ეს თამაში კი ალბათ უმნიშვნელოვანეს იდენტობას - ფორმაქმნადობის შემოქმედებით იდენტობას უკავშირდება.

იმ მითო-პოეტური ხასიათის გამო, რომლის წიაღშიც ქართული ენა დღეს თავისი კონსერვატულობით შესანიშნავად ახორციელებს თავს, მას ეძლევა სრულიად განსაკუთრებული და უნიკალური შანსი შინაგანი დინამიზმი გააცოცხლოს სწორედ ე.წ. „პოსტკულტურულ“ ვითარებაში, როცა მეცნიერულ პარადიგმას ცვლის ინფორმაციული პარადიგმა და ე.წ. თარგმნილი კულტურა აღმოჩნდება საკმარისი, მაგრამ არააუცილებელი პირობა, პირობა ახალებური „პარადიგმატული“ (რა თქმა უნდა, პირობითად) ენური ინჟინერიისათვის. ქართული ენის წიაღს ეს შინაგანი პოტენცია აქვს. ამჯერად ამას მაფიქრებინებს ახლებური (და არა ახალი) ენური ინჟინერიის მითო-პოეტური შინაარსი და ამდენად მომავალი.

იდენტობა ისტორიით.

მითოლოგემა №4 - „ოდესმე დიდი ყოფილა საქართველო“

როგორც ჩვენს ბიოგრაფიას, ისევე ისტორიასაც სხვადასხვაგვარად ვწერთ. ზოგჯერ ერთ ეპიზოდს ვანიჭებთ უპირატესობას, ზოგჯერ სხვას. ზოგადად კი ვიცით, რომ ეს ის ერთიანი ჯადოსნური ამბავია, რომელიც მხოლოდ იმას უკავშირდება, ვის შესახებაც ამ ისტორიას ვწერთ - მხოლოდ იმას და არავის სხვას. ეს ამბავი, რა თქმა უნდა, ამბავზე მეტია და, საბოლოოდ, იგი ისტორიად იქცევა, სოფლის, ქალაქის, ქვეყნის, ერის, სახელმწიფოს ისტორიად.

ქართველთა ისტორია ქართველთა ცხოვრება გახლავთ, მძაფრ დროებებში გამოტარებული მისი სხეულისა თუ სულის ბიოგრაფია. სხვადასხვა ისტორიკოსისათვის სხვადასხვა ამბავს აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა. ეს სრულიად ბუნებრივია. მთავარი ერთია - ისტორია ქართველთათვის განიხილება იმ ძირითად თავშესაფარად, რეალობიდან გაქცეულებს არაერთხელ ხალისით რომ შეგვგებებია და შეუფარებივართ აწმყოდაკარგულები. ისტორიით (და არა ისტორიაში) არსებობაში, რაღა თქმა უნდა, დროითი ხანგრძლივობა დაკარგულია, ამიტომაც, როგორც ძალზე მოხდენილად შენიშნავს ნინო ფირცხალავა ერთ-ერთ ჩაღრმავებულ ინტერვიუში, იგი (დროით) განუსაზღვრელი ნაცვალსახელით -„ოდესმეთი” აღიწერება ქართულ პოეზიაში. (რატომ პოეზიაში და არა ისტორიაში, ამაზე ცოტათი ქვემოთ).

„ოდესმე“ თავად ცნებაში - „ოდესმე“ თითქოს სამყაროში გაქვავებულა და, რაც მთავარია, არა მხოლოდ აწმყო და მომავალი, არამედ წარსულიც დაუკარგავს.

საქართველოში ისტორიის საბანი ყველას გვწვდება - ერსაცა და ბერსაც. წარსული ისტორიაც ჩვენთვის ძირითადად სამყაროში ჩვენი დროითი არსებობის უტყუარი დასტურია. ისტორიით, წარსულით იდენტობა ჯერ კიდევ ილია ჭავჭავაძემ მოაქცია ფორმულაში - „სამი საუნჯე დაგვრჩა ჩვენ წინაპართაგან - ენა, მამული, სარწმუნოება“. ჭავჭავაძისათვის ეს ყველაფერი წარსულ დროებში ქართველთა ძალისხმევით აიგო და დარჩა, როგორც მაღალი რიგის ღირებულება, მაგრამ მისთვის მაშინვე გასაგები იყო, რომ სხვა რიგის ძალისხმევა იყო საჭირო, რომელიც უკვე არსებულ ფუნდამენტურ იდენტობაზე - „ენა, მამული, სარწმუნოებაზე“ დაშენდებოდა. ეს ახალი ტიპის ძალისხმევა სახელმწიფოებრივი იდენტობის აგების მცდელობა იყო. სახელმწიფო, როგორც საზოგადოების კოლექტიური შემოქმედების ფორმა, დასავლური სახელმწიფოებრივი სტრუქტურის ფორმატით უკვე არსებობდა და იგებოდა ძირითადად სამ უმნიშვნელოვანეს საყრდენზე - განმანათლებლობა, ეკონომიკა და კომუნიკაციები. სამივე ამ მიმართულებით ჩაიდო სამოციანელთა ძალისხმევა - შედგა დასავლური ტიპის ეკონომიური ორგანიზმი - საადგილმამულო ბანკი, რითაც საქართველოს მწირი რესურსების გათვალისწინებით მომავლის ეკონომიური პრიორიტეტი განისაზღვრა; დაარსდა წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება და ე.წ. „მეოთხე დასი“, რითაც საფუძველი ეყრებოდა ქართველთა სახელმწიფოებრივ ერად შედგომას და დაარსდა და შეიქმნა საკომუნიკაციო ქსელი - ინფორმაციული უზრუნველყოფის მაშინდელი უახლესი ტექნოლოგიური ინსტრუნენტი - ჟურნალ-გაზეთები. საზოგადოების ასეთი გზით სვლის პირობებში (მით უფრო, რომ სხვა სახელმწიფოებრივი ერთეულის პროვინციად განვიხილებოდით) ასეთი ძალისხმევა, როგორც ჩანს, უპრიანი იყო, იმისათვის, რომ ისტორიული აწმყოც მოგეპოვებინა, და მომავლის კონტურებიც მოგვენიშნა. ასეთ გზაზე ალბათ გასაგები იყო მითოლოგემის შინაარსი - „უკან არ მიიხედო, თორემ გაქვავდებიო“.

ასევე უპრიანი იქნება აქვე გავიხსენოთ ჩვენი საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი ერთი უცნაური რამ: თვისებათა ის სპექტრი, რომელიც აწმყოში რეალიზებულ ადამიანს უნდა ახასიათებდეს, კარგა ხნის მანძილზე ქართველისათვის თავს იყრიდა ერთ მეტაფორაში - ლიტერატორი (მწერალი, პოეტი). ისტორიკოსებისაგან განსხვავებით ლიტერატორს საქართველოში ჩვენს დრომდე განსაკუთრებული დატვირთვა ჰქონდა - იგი ერთი და მარტო ქმნიდა ახალ ენას. იგი იყო პირველი თავისუფალი სიტყვაშემოქმედების გარკვეული კრებითი სიმბოლო, ლიტერატორებს თავისი ხელობის მიუხედავად აერთიანებდათ სიტყვის მსახურება და ეს სიტყვა უკვე, როგორც ზემოთ ვთქვით, კულტურის ახალ რეჟიმსა და მის პოლიტიკას უკავშირდებოდა. დღეს ლიტერატორს ეს მეტაფუნქცია ისევ დაეკარგა, რაც მცირეოდენ იმედს გვიტოვებს იმისა, რომ კულტურის ახალი ენა შესაძლოა აიგოს ძველი პარადიგმატული დისკურსიდან „თავის დაღწევით“ (თუმცა რჩება ერთი მნიშვნელოვანი საფრთხე. ახალ ინფორმაციულ კულტურასთან ადაპტირებას ჩვენი კულტურა ისევ ბევრწილად ლიტერატორთა მეშვეობით აპირებს. მაგალითისათვის, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი მოდერნიზირებული ქართული ენისა და ლიტერატურის ფაკულტეტია დღემდე, ინფორმაციულ კულტურასთან ადაპტაცია კი მხოლოდ ჟურნალისტების „წყალობით“ ხდება და არის შესაძლებელი).

ლიტერატორი ისტორიის მუხტს უნებლიედ ატარებს. ამიტომ მისთვის აშკარაა შემოქმედებითი სრულყოფილების ის უნივერსალური ფორმა, რომელიც ხორციელდება ანბანში.

ანბანით იდენტობა.

მითოლოგემა №5 - შემოქმედება „ანიდან“ „ჰოემდე“

ანბანი, დამწერლობა გახლავთ ეროვნული შემოქმედებითი ძალების მიერ აკუმულირებული უნივერსალური შემოქმედებითი ერთიანი ინფორმაციული სივრცის მაკონსტრურებელი ტეხნე, რომლის წყალობითაც სხვადასხვა დროს ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში არსებული ენობრივად განსხვავებული ეთნოსი საკუთარ შემოქმედებას ახორციელებდა და უმრავლესობა დღესაც ახორციელებს. კოდიფიცირების სისტემა თავისთავად ხსნიდა პერსპექტივას არა მხოლოდ თვითგანხორციელებისათვის, არამედ, გარკვეულწილად სხვათა გაერთიანებისათვის ანბანით აგებულ ენობრივ ვითარებაში. ასე იქცეოდა ანბანი არა მხოლოდ კულტურის ექსპანსიის, არამედ პოლიტიკური ძალაუფლების მექანიზმად.¹

ის უნივერსალური ტეხნე, რომლითაც ქართული კულტურა თავს ახორციელებდა, უცნაურია, მაგრამ არასოდეს გამხდარა ჩვენი კულტურული ექსპანსიისა თუ ძალაუფლების განხორციელების მექანიზმი.

სრულიად აშკარაა, რომ ზოგადად ენობრივი ძალაუფლების განხორციელების მექანიზმის ერთ-ერთი უმთავრესი საყრდენი ანბანი გახლავთ. რა ძირითადმა ფაქტორებმა განაპირობა ის, რომ ქართულმა ანბანმა ვერ უზრუნველყო ქართული კულტურის ექსპანსიის პროცესი, ვფიქრობ, ძალზე რთული სათქმელია. ანბანი, როგორც ძალაუფლების იარაღი სრულიად ბუნებრივ გამოყენებას პოვებს ყველა უძველეს კულტურასა და ხალხში. ქართულმა ანბანმა კავკასიის ქედის გარშემოც კი ვერ მოახერხა ერთიანი კულტურული არეალის შექმნა ერთი რომელიმე დომინანტური ნიშნით. ერთადერთი, რაც დღემდე მუშაობს, ეს არის ქართული დამწერლობით იდენტობა, რომელიც ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია საკუთარი შემოქმედებითი ფესვების ძიებისას. ამასვე უკავშირდება მხატვრული აზროვნების სპეციფიკა.

ფსევდოპრობლემურია საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად უკავშირდება ქართული ანბანის შექმნა არაქართულ წარმომავლობას, მით უფრო, რომ ანბანი ძალაუფლების ძალზე ფაქიზი იარაღია.² ქვეყანა, რომელსაც დღევანდელ ქართულ სივრცეზე პრეტენზია ჰქონდა, ასე იოლად არ შეკრავდა კულტურით სხვას თავისსავე კულტურული უპირატესობის საწინააღმდეგოდ, რომ აღარაფერი ვთქვათ სხვა, უფრო სოლიდურ არგუმენტზე:

ენა ვიბრაციის პრინციპია, სახიერი ენერგიის ვიბრაციის პრინციპი, რომლითაც ყოფიერება ხორციელდება. ვიბრაციის გრაფიკული აღწერა კი მხოლოდ მას ხელეწიფება, ვისაც ვიბრაციის ამ პრინციპში მონაწილეობა საზრისულად მიუღია. რაღა თქმა უნდა, გრაფიკული მოდელირებისა და აბსტრაგირების მექანიზმიც მხოლოდ ამ ბგერითი ვიბრაციებში „დაბადებული“ ადამიანის უპრეცენდენტო ძალისხმევით არის შესაძლებელი. ის, ვინც ანბანს ჰქმნის, კოლექტიური შემოქმედებითი ძალების ფორმაქმნადობასა და ამ ფორმების აბსტრაქტულ მოდელირებას ეწევა. ეს კი მხოლოდ კოლექტიური წიაღის შემოქმედებითი ნებელობითა და აქტებით ხორციელდება. ეს გარკვეულწილად ახალი რიტუალის დაბადებაა, რომელიც სრულიად ახლებურად გადააწყობს კოლექტიურ შემოქმედებით რიტუალს საავტორო შემოქმედების სასარგებლოდ. და ახალი იდენტობაც საავტორო შემოქმედებასთან ამ კონტექსტში უკვე გასაგებია. ყველა სხვა შემთხვევაში მართლაც გაუგებარი იქნებოდა საავტორო შემოქმედებით იდენტობა.

საავტორო შემოქმედებით იდენტობა.

მითოლოგემა №6 - „გვყოლია ცურტაველი. . .“ „გვყოლია რუსთაველი . . .“

საავტორო შემოქმედება კულტურის კოლექტიური „ცხოვრების“ რეჟიმს არღვევს და მაინც იგი ერთერთი მძლავრი საფუძველია იდენტობისა. ერთი მხრივ, იგი მართლაც ის ნიადაგია, რომელზედაც შესაძლებელი ხდება გამოირიცხოს კულტურის დისკრეტულობა, მეორე მხრივ კი იგი აგებს გარკვეულად სახელდებულ სქემატურ ჩარჩოს იდენტობისათვის.

ვინ არის ავტორი და როგორაა შესაძლებელი საავტორო შემოქმედებასთან იდენტობა? საავტორო სივრცე პერსონალური მითია, რომელშიც ავტორი მითის კანონების მიხედვით ხორციელდება. მითის კანონი ავტორს გარკვეული სირთულის წინაშე აყენებს. ეს სირთულე მითის რიტუალია თავის „სიმბოლურ“ ნიშანთა სისტემით. ყველაზე ტევადი მეტაფორა კი მითის მთელ სტრუქტურაში გახლავთ „გზა“ (სხვაგვარად - „უცხო“ (და არა სხვათა) ენა). საავტორო მითის პერსონაჟი (ავტორი) ახალი გზის წინასწარმეტყველია და მარადიული მგზავრი თავის წინასწარმეტყველებაში. იგი საინტერესოა იმით, რომ ისევე, როგორც „კლასიკური“ მითის პერსონაჟი, უკვე ათვისებულ სივრცეში არ ჩერდება, ნებისმიერ სივრცეს აითვისებს როგორც გამოცდილებას, არსად არ „დასახლდება“, რადგან იცის, რომ ეს მისი სიკვდილის ტოლფასია. გზად ყოფნა, სრულიად უცხო ენობრივი ვითარების აგება მისი ერთადერთი ორიენტირია, სამყაროში ექსტატური ჩართულობის ერთადერთი დასტური.

რა თქმა უნდა, როგორც მითის პერსონაჟისათვის გზა, ავტორისათვისაც ენა თავისთავად არ არსებობს, იგი მისივე შესაქმნელია. თავად კი მუდამ ჰყოფნის ენერგია, რომ თავად შექმნას საკუთარი ენა, სხვაგვარად, თავად აქციოს „უცხო“ ენა საკუთარ ენად. ამ გზაზე შედგომა აპოკალიფსურია, მუდამ საშიშროებისა და სიკვდილის მომასწავებელი და მუდამ ჭეშმარიტებისაკენ მიმავალი. ავტორი მუდამ მარტოა. იგი არ არის მასის რჩეული. ძირითადად იგი მარტოხელაა. თავსაც მარტოობაში ადგენს და გზასაც მარტო პოულობს. მას არ სჭირდება არავინ საკუთარი ნების განსახორციელებლად. იგი ძირითადად საკუთარ თავს ახორციელებს. თავადვე ქმნის თავის სასიცოცხლო ველს და თავად ადგენს თავისივე გზას. იგი არც არავის მიუყვება და არც არავის მიჰყვება. ეს სრულიად ინდივიდუალური რიტუალია, რომლითაც ავტორი თითქოს შორდება თავისსავე კულტურას და ქმნის სრულიად ახალ სასიცოცხლო ველს, როგორც თვითგანხორციელების გზასა და საშუალებას. საზოგადოებისათვის კი ეს მზამზარეული სივრცეა, რომელსაც იგი აითვისებს და გაითავისებს, რომელშიც იგი დაბინავდება როგორც საკუთარში. ამიტომ ხდება იგი „ხალხის საკუთრება“. მეორე მხრივ, ხალხმა იცის, რომ ასეთი ინდივიდი - ავტორი - მისი კოლექტიური შემოქმედებითი ნების პერსონიფიცირებული ძალისხმევაა.

არტისტული ღირებულებებით იდენტობა.

მითოლოგემა № 7, ანუ „ეს ბიჭი კარგად თამაშობს, ფეხის წვერებზე დგებაო“

იდენტობა, რომელსაც წერილის ამ ნაწილში უნდა შევხებოდით, ერთ-ერთი იმ სახეთაგანია, რომელიც უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ზოგადად სახიერებაში. ეს არის სახიერებით თამაში, უსახო (და არა უსახური) სახე, პერფორმირების მარადი უნარი, უნარი იმისა, რომ ლაღად და უდრტვინველად მიატოვო სახე, როგორც გარკვეული „სტრუქტურა“, რომელიც, რა თქმა უნდა, გარკვეულ ზნეობას გულისხმობს. პერფორმატულობა უზნეობას კი არა, მრავლობით ზნეს გულისხმობს და ყოველი ზნე-სადმი სრულიად გულგრილ დამოკიდებულებას. კარგად ის თამაშობს, ვინც თითის წვერებზე დგება და მტკიცე საყრდენი, თუნდაც სახიერი, აღარაფრად სჭირდება. მხოლოდ ამ ვითარებაშია შესაძლებელი ცეკვა, ქორეოგრაფიული ფიგურებით უზადო თამაში. თამაში სახეებით, თამაში ლაღადა და სილაღით და თამაში მხოლოდ თამაშის წესებით.

ყოფიერების ეს რეგისტრი ძალზე ძნელი მისაღწევია. მას მუდამ ესაჭიროება ტექნიკური სრულყოფილება დრო-სივრცის სრული ესთეტიზაციისათვის. მას მუდამ ესაჭიროება სიბრძნე, რომ დაუდევარი გულგრილობით მიატოვოს ნიღაბი, ზნე-თა სახეები მარად მფეთქავი შემოქმედებითი ზნეობის მოსაპოვებლად. ამ ვითარებაზე ბრძანებდა მერაბ მამარდაშვილი - „როცა ყველაფერი, რაც ხდება, იქცევა ზეიმად, ლხენად და თან დაატარებს სიხარულს“. რა თქმა უნდა, სიხარული უკანონოა, მას ქართულ ყოფაში საფუძველი არა აქვს. ან კიდევ, უკანონო კი არა - კანონგარეშეა, „უზნეო“ პატარა ბავშვია, კულტურის მარადი სუბიექტი, მრავალსახიერი ასფურცელა, ცეროდენა, ნაცარქექია, ხუთკუნჭულა, თითის წვერებზე რომ შემდგარა და სერიოზულობის ნიღაბს გამოპარვია, სერიოზულობის ტრაგიზმისა და სასოწარკვეთის სიბრძნეს ზიარებულს სილაღე, სიხარული და სიყვარული შეჰყრია, სიკვდილს შეთამაშებია და იგიც კარნავალურ ტრაგი-კომიზმში გადაუთამაშებია. ისევ მამარდაშვილს მოვიშველიებ - „სასწაული სასოწარკვეთის მიღმაა, უცხო, ახალ სიცოცხლეში. აუტანელი ტრაგედიის კომედიაა.“

უახლეს ქართულ რიტორიკაშიც ასე გადათამაშდა ქართული კულტურის ტრაგედია. მინდა გავიხსენო ბასა ფოციშვილის მუსიკალურ-ვიზუალური მეტაფორა - კლიპი „ვაგონი მიჰქრის“. ვაგონის ფსევდოკულტურით დასახლებული შავ-თეთრი პერსონაჟები, რომლებიც მატარებლის მიმართულების საპირისპიროდ მოძრაობენ და წითელჩოხოსანი მოცეკვავეების ესთეტიკური დრამატიზმი, ვაგონის სვლას რომ მიუყვებიან და მიუხედავად სივრცის სიმცირისა, ქართული კულტურის სუბიექტად „მოიაზრებენ“ თავს, ფეხის წვერებზე შემდგარ მოთამაშე-მოცეკვავეებად. უამრავი სოციალური თუ გნებავთ, კულტურის ნიღბის საპირწონე ძალისხმევა - იდენტობა კულტურით, ესთეტიზმითა და არტისტიზმით, პერფორმირების უკიდეგანო უნარით.

უახლესი მითი. მითოლოგემა №8.

გლობალიზაცია.

(ქართული ტელეკრატია და მრავალი მაცნე, მოამბე და კურიერი)

გლობალიზაციით მონიშნულ ეპოქაში კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება საქართველოს გეო-კულტურული ორიენტაცია. არის კი იგი ერთიანი კულტურული ორიენტაციის მატარებელი, მით უფრო, რომ მისი კულტურული ქსოვილი არაერთგვაროვანია არა მხოლოდ ეთნიკურად და ანთროპოლოგიურად, არამედ რელიგიურადაც (თემის სიფაქიზის გამო, რელიგიურ იდენტობას საგანგებოდ ავუარეთ გვერდი). ასეთი მორფოლოგიური სირთულის კულტურაში საქართველოზე ძალზე სერიოზული აქცენტები ისმება არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური თვალსაზრისითაც, რისი უტყუარი მაგალითი ტრანსნაციონალური ეკონომიკური პროექტების გარდა ტრანსპოლიტიკური ვირტუალური რევოლუციაც აღმოჩნდა.

კავკასიაში საქართველო გახლავთ ის ქვეყანა, სადაც უამრავ კულტურათა გადაკვეთის და შეკრების ადგილია - აქ მართლაც თავს იყრის აზიური, ევროპული, ქრისტიანული, მუსლიმური, ტრადიციული და პოსტკულტურული ღირებულებები. მიუხედავად ამისა, უნდა ვაღიაროთ რომ იგი პირველ რიგში, ძირითადად კონსერვირებული (და არა კონსერვატორული) კულტურის ქვეყანაა.

აშკარაა, რომ კულტურის კონსერვაცია არის ერთადერთი თუ არა ერთ-ერთი თავდაცვის მექანიზმი იმ ისტორიული კატაკლიზმებისაგან, რომელიც ქვეყანამ ასწლეულების მანძილზე გაიარა. როგორც ჩანს, კულტურის ეროვნული ფორმების გადარჩენის ერთადერთი საშუალება მათი კონსერვაცია იყო.

ეროვნული თუ სახელმწიფოებრივი იდენტურობა უკვე იძლევა რეფლექსიის საშუალებას პერსონალურ-კულტურულ თვითიდენტურობაზე. აშკარაა, რომ თავისუფალი ქვეყნის მოქალაქე აღარ საჭიროებს ტრადიციულ ფორმებზე მიბმულობის ესოდენ მაღალ ხარისხს, რამდენადაც მისთვის ეს აღარ არის უცხო კულტურული ექსპანსიისაგან თავდაცვის ერთადერთი საშუალება. ამიტომაც მისი ძალისხმევა ძირითადად სოციალურ იდენტურობაზეა მიმართული. სწორედ ეს გახლავთ საფუძველი იმისა, რომ ხდება სოციალური როლების ტრადიციული სტერეოტიპების რღვევა და დეკონსტრუირება.

გლობალიზაციის პროცესი საქართველოს ახალი შესაძლებლობების წინაშე აყენებს. მას ეძლევა შანსი გახდეს ერთადერთი ტრანზიტული კულტურული რეგიონი უამრავ კულტურათა კვეთაში და არა მხოლოდ კულტურული დიფუზიის აზრით, არამედ იქცეს კულტურათა დიალოგის რეალურ ტოპოსად.

ქართულ გეო-კულტურულ ტოპოსში თითოეული კულტურა ხდება ღია და ტრანსპარანტული. ეს გლობალური ტენდენცია ჩვენს კულტურას კონფლიქტურ რეჟიმში აქცევს. ერთი მხრივ, ის არის კონსერვირებული, ხოლო მეორე მხრივ, ტრანზიტული. ეს გახლავთ ჩვენი კულტურის ახალი რეალობა.

რამდენადაც ყოველი კულტურა კონფლიქტურ რეჟიმში მუშაობს, თვითიდენტურობასთან დაკავშირებული განგაშის საფუძველი აქ არ არსებობს. ამოცანა უფრო სხვაგვარად დგას:

-უნდა გადავიაზროთ საქართველოს „კულტურული სტრატეგიები“ და განვსაზღვროთ კულტურის პოლიტიკის ახალი სტრატეგიული ორიენტაცია.

-მკვეთრად მოვნიშნოთ საქართველოს, როგორც მედიუმისა და ტრანზიტული სივრცის როლი ჩრდილო და სამხრეთ კავკასიას, აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის.

-ახალ ისტორიულ გლობალიზაციაში გავარკვიოთ მიმართებანი კავკასიურ ჩრდილო და სამხრეთ ეთნიკურ, რელიგიურ, ყოფით, გენდერულ კულტურებსა და სუბკულტურებს შორის.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ აუცილებელია ქართული კულტურა განვიხილოთ როგორც ევროპულ კულტურულ პარადიგმაში მოქცეული მითოლოგიურ-რიტუალური.

ქართული კულტურა, ისევე როგორც მთელი კავკასიური, შეუძლებელია ერთ კონკრეტულ აღწერაზე დავიყვანოთ. იგი მოზაიკურია, როგორც მთელი კავკასია და ამით სოციო-კულტურული და რეგიონალური აღწერის თვალსაზრისით მთელი კავკასიის სტრუქტურას შეიცავს. ერთი მხრივ, იგი შესაძლოა აღიწეროს როგორც ურბანიზებული, რომლის ცენტრადაც თბილისი მოიაზრება და, მეორე მხრივ, ფსევდო რიტუალური, რომელიც ტრადიციასა და მენტალიტეტში კონცენტრირდება.

ურბანიზირებული კულტურის სიმბოლო საქართველოში არის თბილისის სუბკულტურა. თბილისის კულტურა გახლავთ განსაკუთრებული ფენომენი, რომელიც არ აღწერს მხოლოდ ქართული კულტურის სრულ მოზაიკურობას. მას აქვს გაცილებით რელიეფური შინაარსი. თავისი არსით იგი კავკასიის ცენტრს წარმოადგენს. იგი ის კულტურული ტოპოსია, რომელშიც რეალურად ყოველი სუბკულტურისა და კავკასიური კულტურის ტრანზიტი ხორციელდება.

ურბანიზაციის პროცესი დიდ სირთულეს წარმოადგენს ინდუსტრიალიზაციასთან არაადაპტირებული ცნობიერებისათვის. მით უფრო იმ ინფორმაციული ნაკადებისათვის, რომელიც ქართული ეთნოსების მთელ სოციალურ ორგანიზმს განმსჭვალავს. ქართულმა სოციალურმა სივრცემ ადაპტაციის ორი ურთულესი პროცესი გაიარა:

მე-20 საუკუნის დასაწყისის ინდუსტრიალიზაცია ტოტალური ინფორმატიზაციის გზით თანამედროვე გლობალურ პროცესებში ჩართვა.

ამ ყოველივეს ხელი შეუწყო ქართული სახელმწიფოებრიობის აღდგენამ, დააჩქარა რა სოციალური სტრუქტურების გადანაწილების პროცესი. ტრადიციული სოციალური როლები ჯერ კიდევ არ განიხილება ახალ სოციალურ და ეკონომიურ პოლიტიკასთან მიმართებაში.

ინდუსტრიალიზაციასთან ძლივს შეგუებული ცნობიერება ახალი დილემის წინაშე აღმოჩნდა. მსოფლიო გლობალიზაციის ფონზე განსხვავებული სახელმწიფოს მშენებლობამ კიდევ ახალი სოციო-პოლიტიკური და კულტურული კონფლიქტი გამოავლინა. ეკონომიური კრიზისმა, წარმოების გაჩერებამ და უმძიმესმა სოციალურმა კლიმატმა ტრადიციულ ღირებულებებში სერიოზული შფოთი შეიტანა და ტრადიციული როლებისა და შინაგანი ღირებულებების სტრუქტურის დეკონსტრუირებას გაუწია პროვოცირება.

ის ტრადიციული ღირებულებები, რომლებიც თავისთავად რიტუალურ, ლამის წარმართულ პარადიგმატულ ღერძს წარმოადგენდა (განსაკუთრებით საქართველოს მთიან რეგიონებში), მისტიკური და რელიგიური შინაარსისაგან გათავისუფლდნენ და თავი შემოინახეს ტრადიციის ფორმით. მსოფლიო გლობალიზაციის პროცესში ტრადიციულ ღირებულებებზე ორიენტაცია სოციალური და პოლიტიკური კრიზისის ძირითად მიზეზად შეგვიძლია მივიჩნიოთ. ამიტომაც სახელმწიფოს მშენებლობის პროცესი ჩვენთვის ძალზე მტკივნეული აღმოჩნდა. მმართველ ელიტასა და ხალხს შორის, ცენტრსა და რეგიონებს შორის გაჩნდა სერიოზული უფსკრული. ხდება ინტელიგენციის, როგორც ერის შემოქმედებითი რესურსის მარგინალიზაცია. იმპორტირებული იდეოლოგიის მატარებელი არასამთავრობო სექტორის პოპულარული აქტორების მიმართ არათბილისურ მოსახლეობაში ნდობის ხარისხი უკიდურესად დაბალია. თუ ერთი მხრივ, დასავლურ ღირებულებებზე ორიენტირებული წრეები დემოკრატიულ იდეოლოგიას უწევენ პროპაგანდას და ურბანიზირებული მოსახლეობისათვის ეს იდეოლოგია და ლიბერალური ღირებულებები მეტ-ნაკლებად მისაღებია, სოფლის მცხოვრებთა უმრავლესობისათვის ეს იდეოლოგია იმანენტური არ არის. მისთვის ეს ისეთივე მოძალადე იმპორტია, რომელიც საკუთარი სურვილის წინააღმდეგ ეხვევა თავს, როგორც კომუნიზმის იდეოლოგია იყო. ამიტომაც დღეს, ისევე, როგორც საბჭოთა პერიოდში, ისინი საკუთარ იდენტობასთან კონფლიქტურ მდგომარეობას ინარჩუნებენ.

საქართველოს კულტურული იდენტურობა და რეპრეზენტაცია ჩვენ გვაბრუნებს მითოლოგიის, ფილოსოფიის, ლიტერატურისა და ხელოვნების სფეროში, სადაც გაცილებით აშკარად და მტკივნეულად, მაგრამ, ამასთანავე, ჰარმონიულად თანაარსებობენ არატრადიციული და ინსტიტუციონალიზირებული სისტემები.

ის უკანასკნელი პროცესეი, რომელიც საქართველოში მიმდინარეობს ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, საფუძველს იძლევიან ვივარაუდოთ, როგორი შეიძლება იყოს გლობალიზაციის რეალური მუქარა ვირტუალურ ინფორმაციულ სივრცეში. ქართული კულტურის კონსერვაციის მაღალმა ხარისხმა არ მისცა საშუალება არც 90-იან არც 2000-იან წლებში საქართველოს გაეფილტრა ის ინფორმაციული ნაკადი, რომელთანაც იგი არ იყო ადაპტირებული. სამაგიეროდ უკანასკნელ წლებში ამუშავებული კულტურის თავდაცვის რეჟიმი იძლევა საფუძველს ვიფიქროთ, რომ ხდება ინფორმაციული გლობალიზაციის გამალებული ათვისება. 2001 წლისათვის მხოლოდ თბილისში მოქმედი 12 სატელევიზიო არხი იყო, რომ აღარაფერი ვთქვათ რეგიონალურ ტელევიზიასა და პრესაზე. დემოკრატიის იდეალები ტელეკრატიამ ჩაანაცვლა. ამჯერად სახეზეა უკვე ინფორმაციული კონფლიქტი. გლობალიზაციამ საქართველოზე საკმაოდ სერიოზული აქცენტები დასვა არა მხოლოდ ეკონომიური, აარამედ პოლიტიკური თვალსაზრისითაც, რისი უტყუარი მაგალითიც ტრანსნაციონალური ეკონომიური პროექტების გარდა ტრანსპოლიტიკური ვირტუალური რევოლუციაც აღმოჩნდა. ეს საკმაოდ მძაფრი გამოწვევა გახლდათ ისეთი მორფოლოგიური სირთულის ქვეყნისათვის, როგორიც საქართველოა.

ის ინფორმაციული კონცეპტები, რომლითაც ჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ გლობალიზაცია, როგორც არა პოლიტიკური, არა ეკონომიური, არამედ კულტურული პარადიგმა, საფუძველს გვაძლევს ვიფიქროთ, რომ საქართველოსთვის სწორედ კულტურა წარმოადგენს იმ განსაკუთრებულ უნივერსალიას, რისი საშუალებითაც შესაძლებელია ახალ მითში, გლობალიზაციაში ადაპტირება. სოციო-კულტურული გარემო, რომელიც ჩვენს ქვეყანაში საკმაოდ არაერთგვაროვანია, ძნელად დაეყრდნობა იმ რესურსებს, რომელიც ჩვენს კულტურაში მუზეუმიფიცირებული სახით შემორჩა. ამიტომ იგი აქცენტებს, როგორც ვთქვით, გლობალისტური ინფორმაციის ახალ საშუალებებზე, ამჯერად ჯერ ტელეინფორმაციაზე დასვამს. ქართველებმა ეს რესურსი აქტიურად გამოვიყენეთ უკანასკნელი ათი-თხუთმეტი წლის მანძილზე - ჯერ პირველი რევოლუციის თუ გადატრიალების დროს „1-მა არხმა“, შემდეგ კი მეორე გადატრიალებისას (ამას კვალიფიკაცია პოლიტოლოგებმა უნდა მისცენ) „რუსთავი-2“-მა. ასეთი ტენდენციის შემთხვევაში შესაძლოა მასათა მესამე ამბოხი ტელევიზიათა მარგინალიზაციის გზით დალაგდეს და შემდგომი პროცესების იმპულსად და და მართვის ინსტიტუტად „რუსთავი-2“-ზე უფრო მარგინალური (საუბარია კულტურული კაპიტალის ხარისხზე) ტელევიზია მოგვევლინოს. ( ეს მართლაც ასე მოხდა და ახალი ამბოხის ინფორმაციული იმპულსები ტელეკომპანია 202-მა გასცა. ამის ლოგიკური გაგრძელება უნდა იყოს ტრანსნაციონალი მეპატრონის - მერდოკის ტელეკომპანია „იმედის“ უკანასკნელი დროის გააქტიურება ისევ სოციალურ პროცესებთან დაკავშირებით და მერე მისი ძალადობრივი დახურვა. იმ საინფორმაციო ტექნოლოგიების მარგინალიზაციის პროცესში, რომელიც საქართველოში უკვე თვალსაჩინოვდებოდა, ესტაფეტა ისევ ტრანსნაციონალურ და გლობალურ საინფორმაციო სქემაში უნდა გადასულიყო არის თუ არა, ან იქცევა თუ არა ეს ყოველივე საიმფორმაციო კულტურად და ვიგულისხმებთ თუ არა მომავალში მასში იდეის პროპაგანდის მექანიზმებს - ეს ძალზე რთული საკითხია, რადგან სატელევიზიო „კულტურასაც“ ძალზე სწრაფად ჩაანაცვლებს ტრანსინფორმაციული პარადიგმა, რომლის შესაძლებლობების სიმაღლიდან სატელევიზიო აგრესია ალბათ ბებიისდროინდელი პატეფონიდან ქუჩური სიმღერის მოსმენას დაემგვანება.

_______________________

1 ამ თვალსაზრისით საქართველოსთვის პოლიტიკურად საკმაოდ წამგებიანი იყო აფხაზებისათვის ანბანად და დამწერლობის ტეხნედ რუსული ანბანის „კირილიცას“ შეთავაზება. ამან საკმაოდ ღრმად იმუშავა კულტურული სხეულის შრეებზე. აფხაზებს დაენგრათ რეალურად არსებული იდენტობა ქართველობასთან.

2 რამდენად მნიშვნელოვანია ამ თვალსაზრისით ანბანი ეს საინფორმაციო გლობალიზაციის ერთერთმა უმნიშვნელოვანესმა ტეხნემ - ინტერნეტმა და „ინტერნეტსერვისმაც“ გვაჩვენა. ელექტრონული ფოსტა თავის სამსახურს ლათინურ ანბანზე აგებს, რითაც, გარდა იმისა, რომ ნებისმიერი ენა, გარდა ინგლისურისა, გარკვეულ მოდერნიზაციას განიცდის, მისი ვერბალური პრინციპი ერთადერთი ანბანური ფორმითღა აღიწერება. ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ ანბანი გრაფიკული მოდელირება და აბსტრაგირებაა კონკრეტული, ცოცხალი ენობრივი პრინციპისა და მოდელირების ტექნოლოგიის გარედან შეტანა ენის ფონეტიკურ ქსოვილს მთლიანად ანადგურებს.

საზოგადოებრივი ურთიერთობები საკმაოდ რთულ ფაზაში შევიდა. ამ ფაზას ტექნოლიგიების სრულიად ახალი ერა განაპირობებს. ამ ერას პირობითად ინფორმაციულ ერას უწოდებენ. მან მსოფლიო თვისობრივად შეცვალა. სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების ისეთი ფორმებმა, როგორებიცაა ომი და მშვიდობა განსხვავებული სახე მიიღო და სხვა ტიპის სტრატეგიებზე გადაეწყო. იმფორმაციულმა ცივილიზაციამ, რომელიც თამამედროვე მსოფლიოსათვის კარგა ხანია ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა, ინფორმაცია საბაზო პარამეტრად აქცია. მისმა სტატეგიულმა და ტექნიკურმა მართვამ დახვეწილი ტექნოლოგიური ბაზა შეიძინა და საკმაოდ დიდ როლს თამაშობს შიდასახელმწიფოებრივი და საერთაშორისო ურთიერთობების წარმოებაში. ამ ურთიერთობების გამწვავებულ ფორმებს უკვე საინფორმაციო ომის ცნებით აღწერენ და ინფორმაციულ ძალაუფლებას ძალაუფლების ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ ხარისხად მოიაზრებენ.

ინახავს თუ არა ქრისტიანობა იმ მუხტს, რომელიც ინფორმაციულ ერაში შეიძლება გაიხსნას ისეთივე ცოცხალ ნაკადებში, როგორც ეს ქრისტიანობის დასაწყისშივე მოხდა? რა რესურსი აქვს მას არა მხოლოდ როგორც მისტიკური სიღრმისა და ტოტალური სისავსის მქონე რელიგიას, არამედ სოციალურად ინსტიტუციონალიზირებულ ეკლესიას და რა წილი მოდის ამ მუხტისა მართლმადიდებლურ აღმსარებლობაზე?

ეს ალბათ ის შეკითხვებია, რომელიც ქართველთა ისტორიული გზისათვის მოცემულ მომენტში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მისი ფუნქციისა და სამომავლო სივრცის ასაგებად. ეს გახლავთ, ალბათ, ჩვენი ეგზისტენციალური ყოფიერების საზრისიც.

უპირველესი, რაც მართლმადიდებლობას, განასხვავებს ქრისტიანობის სხვა აღმსარებლობისაგან, სიტყვის ვირტუალურ, თუმცა საზრისულ და „ონტიურ“ ინტენციაზე ორიენტირებაა, რომელიც ერთი შეხედვით თითქოს სრულიად გამორიცხავს პრაგმატულ დამოკიდებულებას ცხოვრებასა და ისტორიასთან. მართლმადიდებლობა საკუთარ წიაღში სამყაროს რელიგიური განცდის თითქმის მოუხელთებელ მუხტს მოიცავს და ეს მუხტი ასტრუქტუირებს არა მხოლოდ მას, არამედ იმ ირაციონალურ ველსაც, რომელსაც დასავლური კულტურა მართლმადიდებლობაში მოიაზრებს (პროდასავლელები მართლმადიდებლურ კულტურას მუდამ უკიჟინებენ, რომ მან ვერ მოახერხა შეექმნა ძლიერი და სტაბილური სოციალური ინსტიტუციები და წარმატებული სახელმწიფოებრივი სტრუქტურები).

ვახორციელებთ თუ არა ისტორიულ საზრისს, ან იქნებ მარად ამოვარდნილი ვართ ისტორიულად გაფორმებული ყოფიერების ფორმებიდან, რომელში დაბრუნებასაც თითქოს სრული გულმოდგინებით ვცდილობთ? რა გზებით მოვახდენთ ადაპტირებას ინფორმაციული ცივილიზაციის ლამის მისტიკურ პროცესთან და მის, ერთი შეხედვით, არარაციონალურ ფორმებთან. საზოგადოებრივი ურთიერთობების რა ფორმებს ავაგებთ და ექნება თუ არა ამ ფორმაქმნადობაში ეკლესიას შემოქმედებითი როლი? ეს გახლავთ ის შეკითხვები, რომლებიც ახალი პარადიგმული ეპოქის საზღვარზე ჩნდება სწორედ რომ სასაზღვრო სიტუაციაში და რომელიც კიდევ უფრო ამძაფრებს დრამატიზაციის იმ ხარისხს, რომელშიც ამჟამად ვიმყოფებით.

1. ინფორმაციული კულტურა, როგორც რელიგიური ყოფიერების ახალი გზა

ის სოციოკულტურული კონტექსტი, რომელიც მსოფლიოში გლობალიზაციისა და ინფორმაციის ერაში ხორციელდება, აღიწერება როგორც პოსტ-ისტორიული ვითარება თავისი უამრავი მსაზღვრელით: ეს გახლავთ დღევანდელი ეპოქის სრულიად ახალი „ესთეტიკური ცნობიერება“ თავისი ტექნიკური და მხატვრული იდეების ხშირად კომპილაციური და ეკლექტური, ხშირად კი კონცეპტუალური მრავალფეროვნებით, სტილით, ფორმით, თავისი ჰიპერვირტუალური რეალობითა და ხელოვნების სრულიად განსხვავებული „ტექნე“-თი. შეიძლება ითქვას, რომ დღევანდელ სამყაროში თანამედროვე ტრანსესთეტიკური ტრანსფორმაციის გარდა, გადამწყვეტ როლს თამაშობს, აგრეთვე, გეოპოლიტიკური და პოლიტიკური სივრცეების ტრანსფორმაცია, სულიერი ორიენტირების ცვლილება, ისტორიული წარსულის პლურალისტული გადმოცემა.

უმთავრესი აქცენტი მოდის ენის, მეხსიერების, დროის და სივრცის კონცეპტუალურ გადააზრებაზე, რომელიც თავისთავად ჰქმნის სტიქიური გლობალიზაციის ატმოსფეროს საზოგადოებრივი ცხოვრებისა და საზოგადოებრივი ურთიერთობების დამახასიათებელი არასტაბილურობით.

ეს ნიშნები განსაკუთრებით აქტუალურია მთელი პოსტსაბჭოური სივრცის და, რაღა თქმა უნდა, ქართული რეალობისთვისაც. ეპოქის უმთავრესი ტექნოლოგიური ნიშანია მასობრივი კომუნიკაცის უახლესი საშუალებები, რომელიც მით უფრო მნიშვნელოვანი გახდა, რაც ე.წ. გამალებული შეიარაღება ინფორმაციული ომისა და ამ საინფორმაციო ომის წარმოების სიჩქარულ პარამეტრებზე აეწყო და გადაეწყო. ამ ვითარებაში სრულიად მოიშალა საზღვარი როგორც ხელოვნებასა და ყოფას შორის, ასევე სინამდვილესა და ხელოვნურ რეალობას შორის. უმთავრესი კონცეპტი სინამდვილის მოდელირებაა. განხორციელების საშუალებანი კი საზოგადოებრივი ურთიერთობების ტექნოლოგიები, რომელიც მასკულტურის საბაზისო საყრდენს იძენს ისეთ ხელოვნებაში, როგორიცაა ე.წ. „არატრადიციული ხელოვნება“ ან „არაკლასიკური ხელოვნება“ - ფოტოგრაფია, ვიდეოკლიპი, კომპიუტერული მუსიკა, კომპიუტერული თამაშები, ატრაქციონები და სხვ.

ე.წ. „მეორე სინამდვილის“ მუშაობის ეს პრინციპები, დაფარავენ რა ჩვენი პლანეტის კულტურებს განსხვავებული ნიშნებით, თანდათან გაიჟონებიან სხვა სფეროებში და თავისი ქმედითუნარიანობის ორბიტაში მოაქცევენ ლიტერატურას, მუსიკას, და სხვ. - კლასიკური შემოქმედების სრულიად წმინდა და განსაკუთრებულ ფორმებს. კონცეპტუალიზმით „დაღლილი კულტურა“ კი ტრანსფორმირდება სრულიად ახალ რეალობაში, რომლის კონცეპტი პრეტენზიულად აგებს ტრანსვირტუალისტიკასა და ტრანსსენტიმენტალიზმს. ეს კი უკვე ცნობიერების პრინციპულად ახალი ვითარებაა, რომელიც საზოგადოებრივი ურთიერთობების დონეზე მოითხოვს არა კრეატივს, არმედ ე.წ. „ინტერაქტიურობას“. ინტერაქტიურობის ფენომენი დიდწილად განსხვავდება კრეატივის კლასიკური ფორმისგან.

კლასიკური მეცნიერება ინფორმაციის ანალიზის პროცესზეა ორიენტირებული. ახალი ტექნოლოგიები სრულიად ახალ ამოცანას სახავენ ადამიანის წინაშე - ეს გახლავთ ინფორმაციის გავრცელების ისეთი პროცესები, რომელიც კომუნიკაციის წარმატებული განხორციელებისთვის სხვადასხვა სასურველი კონტექსტებისა და ვარიანტების გარემოს ქმნიან. იწყება საზოგადოებრივი ურთიერთობების სრულიად ახალი ეტაპი. ამ ეტაპზე მეთოდოლოგიურ საფუძველს ქმნის ინტერდისციპლინური „ტექნე“, სადაც ერთდროულად წარმატებულად მუშაობს ინფორმაციული პროგრამირება, სოციოლოგია, კულტუროლოგია, სოციალური ფსიქოლოგია, კომუნიკაციისა და ძალაუფლების თეორია და სხვა მეცნიერებანი. საზოგადოებრივი ურთიერთობების ამ თეორიასა და პრაქტიკას ზოგადად PR (Public Relation) ტექნოლოგიებს უწოდებენ.

საიფორმაციო გლობალიზაციის ერა სულ ახლახანს დაიწყო. მხოლოდ მისი წყალობით გახდა შესაძლებელი ტრანსნაციონალური კომპანიების უზომოდ დიდი ეკონომიური წარმატება. ეკონომიური პროცესებით პოლიტიკის მართვა, დეტერიტოტიზაცია, ვესტერნიზაციადა ამავდროულად ეთნიკურ, რელიგიურ და, ზოგადად, კულტურულ იდენტობათა რღვევა.

2. „პირველთაგან იყო სიტყვა“, ანუ ახალი გზა, როგორც სიტყვა

ეპოქის ასეთი პარადიგმის პირობებში, რომლისთვისაც ღირებულებათა ტრანსვერსიული მეტამორფოზებია დამახასიათებელი, სრულიად ახალ დატვირთვას იძენს სიტყვის თავისუფლების სემანტიკა. სრულიად გასაგებია, რომ სიტყვის თავისუფლება არა თუ ფილოსოფიური, არამედ რელიგიური კატეგორიაა.

თანამედროვე დასავლეთის ონტიური დადგინება ბევრწილად დაკავშირებულია სიტყვის თავისუფლებასთან, სიტყვის სულიერ გათავისუფელებასთან. სიტყვის თავისუფლება, როგორც ინფორმაციის გავრცელების თავისუფლება, იბადება მაშინ, როცა ხდება ვერტიკალური ძალაუფლების ფორმების დემონტაჟი და იწყება ღირებულებათა აბსოლუტური ლიბერალიზაცია. სწორედ ლიბერალიზაციის უკიდურესი ფორმა ქმნის დღეს კულტურის სრულიად ახალ გლობალისტურ პარადიგმას.

„ღვთის სიტყვა“, როგორც შემოქმედებითი მუხტის მქონე, გან-ხორციელებადი და განსხეულებადია, იგია, რომელიც „პირველთაგან იყო“ და იგია „ნათელი კაცთა“. ამდენად ახალი ტექნოლოგიური ერისა და ეპოქის პირობებში სრულიად გასაგებია, რა ძლევამოსილი დატვირთვა აკისრია მას და რა უმძიმესი პასუხისმგებლობა მათ, ვისთვისაც სიტყვა ინსტრუმენტია და საკუთარ სემანტიკურ ველში „ახალი ყოფიერების აგების“ იდეოლოგიური იარაღი. ახალ ეპოქაში სიტყვა მოიაზრება, როგორც „ტეხნე“ ცნობიერების ახლებური სემანტიკის ასაგებად. ეს, რაღა თქმა უნდა, რელიგიური პრობლემაა. სიტყვის რელიგიური მუხტი მოიცავს მისსავე საპირწონე იდეოლოგიურ მუხტს. საკმარისია რომელიმე სიტყვა კონიუნქტურული გახდეს, რომ იგი ძალაუფლების მფლობელი ხდება. მისით როგორც იარაღით ხდება შესაძლებელი ადამიანზე მანიპულირება. იგი იდეოლოგიური სტრუქტურის მორფოლოგიურ ელემენტად, უფრო ზუსტად კი, იმ „ჩონჩხად“ იქცევა, რომელზედაც შესაძლებელი ხდება ნებისმიერი სოციალური ორგანიზმის აგება. ასეთი „ჯადოსნური“ სიტყვები გახლდათ თავის დროზე კომუნიზმი, კომპარტია, ყრილობის გადაწყვეტილება და ა.შ. ეს კონიუნქტურა რევოლუციური გზით ჩაანაცვლა ახალმა კონიუნქტურამ და ახალმა „ჯადოსნურმა“ სიტყვებმა - დემოკრატია, სამოქალაქო საზოგადოება ადამიანის უფლებები და სხვა მათზე მიბმული სიტყვათა კასკადმა. ასეთ დროს ძალზე ხალისიანად ერთვება საქმეში ცენზურა, რომელიც ძლევამოსილად გამოსცდის რა თავის ძალებს, კიდევ ერთხელ, უნებლიედ გამოხატავს პატივისცემას სიტყვისადმი და მძაფრად ადასტურებს სიტყვის ძალას.

სიტყვის ასეთი ორმაგი დატვირთვა ქრისტიანული კულტურის წიაღში უნებლიედ აგებს აზროვნების სამეცნიერო და სოციალურ სივრცეს. ევროპული მეცნიერება, მონიშნავს რა თეორიული წინასწარმეტყველებით აგებულ ტექნიკურ ძალაუფლებას, სწორედ ახალ და უახლეს დროში იწყებს სამყაროს ონტიური დაფუძნებას ახლებური პრინციპებით - ვირტუალური რეალობის სიმულაციური სისტემის იდეოლოგიზაციით.

ის ავტორიტეტი, რომელიც ევროპულ კულტურაში მეცნიერების წილზე მოდის, დიდად არის დავალებული იმ ტეხნესაგან, რომელიც მეცნიერებამ თავადვე შესთავაზა მეცნიერების იდეოლოგიზაციას იმ მეთოდის ხარჯზე, რომელსაც პირობითად მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს უწოდებენ. მასობრივი საინფორმაციო საშუალებები ადამიანებს უმარტივესი ხერხით სთავაზობენ აზროვნების მზამზარეულ სქემებსა და სერიული მოსაზრებების სრულიად კონკრეტულ ულუფებს.

ინფორმაციულ სივრცეში, განსაკუთრებით ვიზუალური (სახობრივ-მეტაფორული) კომუნიკაციის პირობებში მნიშვნელოვანი დატვირთვა მოდის საინფორმაციო-საეთერო სახის შექმნაზე. სანფორმაციო სახე გაცილებით ძლიერია თავისი მუხტით, ვიდრე რეალური სახე. მას რეზონირების ძალზე დიდი უნარი აქვს და მისი ძალმოსილებაც სწორედ აქედან იღებს სათავეს. რეზონირების იმ უნარის გამო, რომელიც ზოგადად საინფორმაციო ეთერს ახასიათებს გაცილებით ძლევამოსილი ხდება სიტყვის იდეოლოგიური დატვირთვა და ის ვიზუალური ხატები, რომლებიც ეთერში ვრცელდება.

გამოსახულება არის ვირტუალობისა და წარმოსახვის ის უნივერსალური დიმენსია, რომელიც ერთდროულად ონტიური ყიფიერების სიმულაციასა და მასში ადამიანის ინტერაქტიული ჩართულობის რეპრეზენტაციას ახდენს. ახალი ვირტუალური რეალობის აგების მცდელობა და ამ რეალობის სემანტიკის მონიშვნა სიტყვათა საზრისით სრულად იძლევა იმის ილუზიას, რომ კვლავ არა ინტერაქტიულ, არამედ კრეატიულ რიტუალში იმყოფები. ინფორმაციული ჩონჩხით აგებულ სამყაროს ერთი მნიშვნელობანი თვისება ახასიათებს. მიუხედავად მისი სიმულაციურობისა, იგი მისტიკურ რელიგიური სიმძაფრით ავლენს თავს და ეს გახლავთ სწორედ იმ დიდი ხიბლის მიზეზიც, რომელიც პირობითად ინფორმაციულ ერას ახასიათებს.

ქართული სამყარო ამ აზრით ალბათ ერთ-ერთი გამორჩეულია. მან ძალზე იოლად მოახერხა ადაპტაციის იმ მექანიზმების ჩართვა, რომელიც დამახასიათებელია ინფორმაციული კულტურისათვის. აქ მას მართლმადიდებლური მისტიკით აგებული კულტურა ეშველება. ჩვენი კულტურა უკანასკნელი ათიოდე წელია, რაც სატელევიზიო ეთერულ სივრცეში თამაშდება. (გავიხსენოთ 90-იანი წლების ის რევოლუციური ტალღა, რომელიც სხვადასხვა პოლიტიკური ძალების მიერ ტელევიზიის 1 არხის „აღებით“ ხორციელდებოდა და რომელმაც საბოლოო ჯამში სამოქალაქო ომამდე მიიყვანა ქვეყანა; აქვე გავიხსენოთ რუსთავი 2-ის მიერ განხორციელებული ე.წ. „ვარდების რევოლუცია“ და ის პროცესები, რომელიც დღეს 2007 წლის ოქტომბერ-ნოემბერში მიმდინარეობს ტელეკომპანია „იმედთან“ და მის დახურვასთან დაკავშირებით). იგი ინფანტილური გულგრილობით აგებს ძალაუფლების ახლებურ ენობრივ ველს, რომლის საზრისული ღირებულება იმდენად დგება ეჭვქვეშ, რამდენადაც იგი ვეღარ აღწერს და აკონტროლებს მის მიერვე უნებლიედ აწყობილ, ახალი ენობრივი ქსოვილით აგებულ სოციალურად მეტამორფოზირებულ საზოგადოებრივი ყოფიერების საზრისს. მისი ძალაუფლება მხოლოდ ერთი შეხედვით თითქოს სპონტანურად გაჩენილ, მაგრამ სრულიად ორგანიზირებულ საზოგადოებრივ აზრზეა მიმართული.

აქვე ვიტყვით, (და ამაში ორიგინალურები ნამდვილად ვერ ვიქნებით), რომ ენა ძალაუფლების თითქმის გამჭვირვალე სივრცეა. თუ რაიმე ვერ გაფორმდა სიტყვად ენობრივად, თუ რაიმეს ვერ დაერქვა სახელი, დგება საკითხი ამ რაიმეს არსებობა-არარსებობის შესახებ. ესეც რელიგიურ-ფილოსოფიური პრობლემა გახლავთ და, ვფიქრობ, იგი უნდა იყოს კიდეც უმთავრესი სტრატეგია ჩვენი ეკლესიისა. და თუ მართლმადიდებლურ მისტიკას სრულიად თავისუფლად შეუძლია შესთავასოს სიტყვას თავისივე არსებობის წიაღი, ქართულმა ეკლესიამ, როგორც მართლმადიდებლური აღმსარებლობის სოციალურმა ინსტიტუტმა, აქ და ახლა - დროის ამ უშუალო სიმძაფრეში უნდა გახსნას სემანტიკა იმ უახლესი ენობრივი დისკურსისა, რომელსაც მას ინფორმაციული ერა სთავაზობს. მით უფრო, რომ მას სწორედ ახლა, ისე როგორც არასდროს, სწორედ ინფორმაციულ ერაში შეუძლია გამოიყვანოს სიტყვა იდეოლოგიური დატვირთვის ტყვეობიდან, გაათავისუფლოს და საზრისულ ყოფიერებასთან, ჩვენი სულის ვირტუალურ წიაღთან სავალ გზაზე გაგვიყვანოს.

ახალი სახელმწიფო ატრიბუტიკა (დროშა, გერბი, ჰიმნი) საქართველოს ისტორიული წარსულის გადაფასების ხანაში უნდა შეიქმნას.

სიმბოლოთა ენა უნივერსალურია და მოიცავს მრავალშრიანი ინფორმაციის მთელ კომპლექსს. სიმბოლო, როგორც თვითგამოხატვის ზუსტი, კრისტალური საშუალება, თავისი არსით, შინაგან (ინტენსიურ და თვისობრივ) ცხოვრებას ეთანადება გარე სამყაროს (ექსტენსიურისა და რაოდენობრივის) საწინააღმდეგოდ. ამდენად, იგი ღირებულებით საზრისს სძენს ან უმატებს ობიექტს თუ მოქმედებას.

ამ თვალსაზრისით სახელმწიფო სიმბოლიკა უმნიშვნელოვანესი, ძალზე ღრმა ფსიქო-ემოციური, ისტორიულ-გენეზისური და განსხვავებული სემანტიკური დატვირთვის მქონეა. მისი საშუალებით სახელმწიფო დაშიფრულ ენაზე მიანიშნებს სხვა ქვეყნებს იმის შესახებ, ვინ არის და რა კავშირში სურს ყოფნა დანარჩენ მსოფლიოსთან. ის, ვინც სახელმწიფო სიმბოლიკაზე მუშაობს, ვფიქრობ, უნდა ფლობდეს ცოდნას იმ ისტორიული გენეზისის შესახებ, რომელიც მისი ერის სასიცოცხლო ინდივიდუალობას წარმოადგენს, რომ შემდეგ სიმბოლოში გამოსახოს და გაამჟღავნოს. ის ძირითადი კრიტერიუმები, რომლითაც სარგებლობენ ჩვენი სახელმწიფო ატრიბუტიკის ამჟამინდელი შემქმნელები, სრულიად არ აღმოჩნდა საკმარისი საიმისოდ, რომ ქართული სახელმწიფოებრიობის იდეის ადექვატური ატრიბუტიკა შექმნილიყო. გვაქვს ჩვენი მოკრძალებული აზრი სახელმწიფო ატრიბუტიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სიმბოლოზე - დროშაზე.

მენშევიკური ქართული სახელმწიფო დროშის შესახებ ბევრი საკამათო აზრია გამოთქმული. ახლა უკვე აშკარაა დროშისადმი არაერთმნიშვნელოვანი, მაგრამ, ზოგადად, მაინც უარყოფითი დამოკიდებულება, ეს გახდა სწორედ საფუძველი 2003 წელს დროშის ხატის შეცვლისა.

აქვე ვიტყვით, რომ ჩვენი სახელმწიფოებრიობის პირველსავე წლებში სპონტანურად გაჩენილი პოლიტიკური სიმბოლიკა ძალზე საინტერესო მასალას იძლევა თავად ჩვენს მზაობაზე ახალი სახელმწიფოს შექმნის თუ შენების საკითხში.

დავიწყოთ იმით, რომ თითოეულ სიმბოლოს თავისი დრო-სივრცული ყოფიერება, ქრონოტოპი აქვს. ამ თვალსაზრისით, ჩვენი უახლესი სახელმწიფოებრიობის პირველი დროშა ძალზე რთული მოცემულობაა. იგი მსოფლიოს ამცნობს „მე ვიყავი!“ და სრულიად არაფერს გვეუბნება ერის აწმყოზე, მითუმეტეს, ერის ორიენტაციაზე მომავალში.

სიბრტყის ის პატარა ნაჭერი, რომელსაც ქართულ ალამს ვუწოდებთ, სრულიად ამომწურავ პასუხს იძლევა შეკითხვაზე, რამდენად წილნაყარი ვართ სინათლესთან, როგორც შემოქმედებით საწყისთან, როგორც წყვდიადში დაბადებულ გარკვეულობასთან.

სინათლე წყვდიადის პირმშოა (გოეთე). იგი წყვდიადიდან „ქმნის“ ისტორიას და ამით გარკვეულობა შეაქვს იმ ირაციონალურ წიაღში, რომელშიც და რომლიდანაც თვითონვე იშვა როგორც ირაციონალურის მაფორმებელი „საქმედ“, „სი-კეთ-ედ“, ამდენად - ისტორიად. სინათლეს შემოაქვს სამყაროში დროითი პარამეტრიც, რაც, თავის მხრივ, ისტორიულობაში მოაქცევს სამყაროს დინებას. აი, ამ აზრით ქრისტიანულ მსოფლგანცდაში სინათლე დაკავშირებულია შემოქმედებით საწყისთან, ღვთის შემოქმედებით ნებასთან. ამდენად არის შემოქმედება ადამიანური მოღვაწეობის ასპარეზიც, და ადამიანიც „ხატი და მსგავსი“ ღმრთისა. ასე რომ, შემოქმედება ადამიანის პრივილეგიაცაა და მისი უმთავრესი მოვალეობაც. აქედან რთული არ არის იმის გააზრება, რომ პასუხისმგებლობა ამ შემოქმედებაზე თავად ადამიანის ტვირთია და სწორედ მისი სულიდან აღმოცენდება ის „საქმე“, რომელიც შემდეგ ისტორიად ყალიბდება. ამ სულის მოძრაობები აისახება სიმბოლოში, რომელსაც შემდეგ ცნობიერად თუ არაცნობიერად ვაგებთ, როგორც საკუთარი სულის ისტორიის ნიშანს. ასე იბადება დროშაც, ღერბიც, ჰიმნიც. თითოეული მათგანი ასახვაა ჩვენივე სულიერი ცხოვრების დინამიკისა და მას ჩვენი, როგორც შემოქმედი სუბიექტის, უტყუარი ნიშანი ადევს.

დღევანდელი დროშის ფერითი სტრუქტურა ცალსახად მიგვანიშნებს ჩვენი საზოგადოებრივი ცნობიერების ერთადერთ პარამეტრზე. ეს ერთადერთი (და, სამწუხაროდ, არა ერთ-ერთი) პარამეტრი ცნობიერების ეთნო-მითოლოგიური განზომილებაა.

კაცობრიობის აზროვნების ისტორიაში ფერის ფენომენის ონტიური საფუძვლის მოძიების ორი კლასიკური მოდელი არსებობს:

- ფერი განიხილება, როგორც სინათლის შემადგენელი კომპონენტი და მიიღება რთული - თეთრი სინათლის დისპერსიისას (დაშლისას) მონოქრომატულ სინათლედ, ანუ კონკრეტული ფერის სინათლედ.

- და მეორე: ფერი განხილულია, როგორც წყვდიადისა და ნათლის ზღვრული ურთიერთობის ნაყოფი, მათი, გარკვეული აზრით, „შერწყმა“, რაც „შობს შვილს“ - ფერს.

პირველი მოდელი „გენეტიკურად“ ევროპული, ამდენად, ქრისტიანული მსოფლმხედველობიდან ამოდის და მეცნიერულად გაფორმებულ სახეს უდიდეს მოაზროვნესთან - რაციონალისტ ნიუტონთან - პოულობს. წარმოდგენა მეორე მოდელზე მითოლოგიური მსოფლგანცდიდან ყალიბდება და ახალ დროში სრულიად თავისებურ ინტერპრეტაციას იძენს გოეთეს „ფერთა თეორიაში“.

ქართულ ზეპირსიტყვიერებაში შემორჩენილი ნიმუშების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, აქ, ძირითადად, სამი ფერი დომინირებს - შავი, წითელი, თეთრი. თუმცა, აქვე ვიტყვით, რომ არც ერთ მათგანს არ მოეპოვება წმინდა ფერითი ესთეტიკური დატვირთვა. სამივე „ფერი“ წარმართის მსოფლგანცდაში გარკვეული სამი სულიერი არსის „მიწიერი“ სახეებია. თეთრისა და შავის, ბნელისა და ნათლის ურთიერთობის ნაყოფია წითელი. ეს არ ნიშნავს, რომ სხვა ფერი წარმართის წარმოსახვაში არ ფიგურირებდა. წითელი ამ შემთხვევაში სიმბოლურად მთელი იმ ფერადოვნების აღმნიშვნელი იყო, რომელიც მოექცა შავსა და თეთრს შორის. წითელი მითოსურ მსოფლგანცდაში სიმძაფრითაა დატვირთული. იგი თავის თავში სიცოცხლის ყველა მეტამორფოზას, ამდენად, ყველა ფერსაც მოიცავს. საკმარისია, შედარებისათვის მოვიყვანოთ ქრისტიანული ლეგენდები, რომ ნათელი გახდება, როგორ იშლება „წითელი“ ფერითი სიმბოლო მრავალფეროვან პალიტრად. და თუ არქაულ სიმბოლიკაში ძალმოსილებით წითელსა და თეთრ ფერებზე შავი მძლავრობს, ქრისტიანული თქმულებების მიხედვით ასეთ შინაარს თეთრი იძენს - თეთრი, როგორც ირაციონალურ წიაღში შემოქმედის ნებით დაბადებული ნათელი, გარკვეულობა. თეთრი ფერის სწორედ ამგვარი გააზრება იმ პირველად სინათლეს უკავშირდება, რომლითაც „დაბადების“ თანახმად იქსოვება სამყარო. „თეთრი“, ნათელი, გარკვეული, „სტრუქტურამოპოვებული“ - ამით უპირისპირდება ბნელს, შავს ირაციონალურს. აი, ამ საფუძვლიდან ხდება ქრისტიანობაშიც ზნეობის, როგორც შემოქმედების ეთიკური წანამძღვის გააზრება. ზნეობა იშლება იქ, სადაც გარკვეულობა გამარჯვებას მოიპოვებს ირაციონალურ წიაღზე. ამდენად, ზნეობა არ შეიძლება შავ ფერს უკავშირდებოდეს. თეთრი კონსტრუირებადი შემოქმედებითი საწყისია, რომელიც თავის თავში ინტეგრირებული სახით მოიცავს ყველა ფერით მეტამორფოზას. შავი კი იმთავითვე წიაღია, რომელშიც ნათელი, თეთრი, გარკვეულობა უნდა ჩაისახოს. ამდენად, სრულიად აშკარაა, რატომ უკავშირდება ზნეობა, სიწმინდე, სულიერება, ქრისტიანობის მიხედვით, თეთრ ფერს და რატომ გაიაზრება უარყოფითი ზნეობრივი დატვირთვის მქონე სიმბოლოდ შავი. და თუ მითოსური „შავი-წითელი-თეთრი“ აგებს ქართულ - და არა მხოლოდ ქართულ - კოსმოგონიას, ქრისტიანულ მსოფლგანცდაში მხოლოდ თეთრი, ნათელი აფორმებს შემოქმედებითად სამყაროს და, ამდენად, ზნეობრივ ტვირთსაც კი კისრულობს.

აშკარაა, რომ საქართველოს უახლესი სახელმწიფოებრიობის პირველი დროშა თავის ფერითი სისტემით არქაული, მითოსური კოსმოგონიის ფერადოვანი ინტერპრეტაციაა. იგი 20-იან წლებში დემოკრატიულმა საქართველომ აირჩია სახელმწიფოებრივ სიმბოლოდ. ისიც აშკარაა, რომ 20-იან წლებში ქართული სამყარო ცნობიერების ეთნო-მითოლოგიური განზომილებით ცხოვრობდა ზეისტორიულ სიბრტყეზე - ისტორიულობის შეგრძნების, დროითი განზომილების შეგრძნების გარეშე, აწმყოსა და მომავლის, როგორც ისტორიის შემოქმედი ძალების, განცდის გარეშე. ის საქართველოც მხოლოდ მკაცრმა ისტორიულმა სინამდვილემ განსაზღვრა, როგორც ისტორიის ინფანტილური სუბიექტი. ეს ინფანტილიზმი სრულიად ცალსახად გამოკრისტალდა მის სახელმწიფოებრივ სიმბოლიკაში, სახელმწიფო დროშის სემანტიკის ერთადერთ - დროში ჩარჩენილ ეთნო-მითოლოგიურ პარამეტრში. ამ დროშის კომპოზიციური აღნაგობა აშკარად ამბობს, რომ მისი მფლობელი იქ არ მოხვდა, სადაც სურდა, მოხვედრილიყო. მისი სასურველი „ადგილი“ წარსულშია. იგი ძალზე უსუსურია „რაციოთი“ აწყობილი სამყაროსთვის და დროშაზე შავი ლაქით ვერტიკალური კომპოზიციური სიბრტყის დაბოლოება მისი ცხოვრების მოსალოდნელი კრახის მაჩვენებელია. აქ სიმბოლოების ენისთვის დამახასიათებელი ერთგვარი იდუმალი წინათგრძნობით არის მოცემული ის დრამა, რომელიც ამ ხალხს უნდა გადახდეს. მითოსური ფერითი გააზრება, რომელიც დროშის კომპოზიციურ სიბრტყეზეა (უნებურად - ფარული წინათგრძნობის ძალით) არათუ პესიმისტური, არამედ ტრაგიკულია. მისი კომპოზოცია დარღვეულია ფერთა განლაგებითაც, ფერით ლაქების რაოდენობრივი მახასიათებლითაც. შინდისფერი, რომელიც დროშის მთელ სიბრტყეს მოიცავს, შავნარევი წითელია. იგი არ არის ფერი, ნახევარტონია, რომელიც მხოლოდ შავმა უნდა შეკრას კომპოზიციურად და კრავს კიდეც. ამდენად, შავთან და თეთრთან კონტექსტში შინდისფერი ერთადერთი მეტყველი ლაქაა და ისიც - მოქმედებისაგან დაცლილი, შინაგან ექსპრესიას მოკლებული, ირაციონალურის წიაღში მიბრუნებული.

90-იანი წლების საქართველოც, ნებსით თუ უნებლიეთ, აღმოჩნდა ამ ისტორიულ კატაკლიზმებში, რომელიც მას შესთავაზა დრომ. ახალი ისტორიული დრამა, რომელიც ჩვენ თვალწინ გათამაშდა, თამაშის საკმაოდ რთულ წესებს სთავაზობს ქართულ სინამდვილეს. იგი აუცილებლად უნდა დაბრუნდეს დროის ისტორიულ სიბრტყეზე, როგორც „აქ“ და „ახლა“ არსებული სახელმწიფო. ქართულმა მენტალიტეტმა „აქ“ და „ახლა“ უნდა მოახერხოს თამაშის წესების შემუშავება, როგორც ზრდასრულმა სუბიექტმა. ის განზომილებანი, რომელსაც თანამედროვე სამყარო სთავაზობს ჩვენს ქვეყანას, ძალზე შორსაა კლასიკურ-მითოსურისაგან.

და თუ ჩვენ ვხედავთ იმასაც, რომ ახლაც ვართ და მომავალშიც გვსურს დანარჩენ მსოფლიოსთან ერთად ყოფნა იმ წესების გათვალისწინებით, რომლებიც დღევანდელი მსოფლიოს მომავალს ემსახურება, მაშინ მსოფლიოს ამის შესახებ, უპირველესად, ჩვენი სახელმწიფოებრივი სიმბოლოების საშუალებით უნდა ვაცნობოთ.

ფერები, რომლებიც ნებისმიერი დროშის სიბრტყეზეა განლაგებული, ნიშან-სიმბოლოთა ხასიათის მქონეა. იგი დიდი ემოციური მუხტის შემცველია, რომელსაც ხელეწიფება, ადამიანის (ერის, სახელმწიფოს) „კულტურული ბიოგრაფიის“ იმ სიმებს შეეხოს და, როგორც იუნგი იტყოდა, გააცოცხლოს ის კონკრეტული „არქეტიპი“, რომელიც კაცობრიობის „დალექილ ქანებში“ ჩარჩენილა, როგორც მისი კულტურული ცხოვრების უტყუარი ნიმუში. თავისი პოლისემანტიკური ხასიათით ფერი სრულიად ცოცხალი ნიშნის ფუნქციას ასრულებს. მეორე მხრივ, თუ ზემოშემოთავაზებულ აღწერას დავეყრდნობით, მითოსური უნივერსალიზმის სქემაში მომუშავე სიმბოლომ შესაძლოა კონსერვირება მოახდინოს იმ რესურსის, რომელიც ჩვენმა ეთნოსმა შემოინახა და დრო-სივრცეში არ განავრცო არა მხოლოდ იმის გამო, რომ ვერ ეთანადებოდა ისტორიულ კონტექსტს, არამედ იმიტომაც, რომ საკუთარი გააქტიურებისათვის შესაბამის ისტორიულ კონტექსტს „ეძებდა“.

1989 წელს მხატვარმა გია ბუღაძემ „ლიტერატურული საქართველოს“ ფურცლებიდან ძალზე დელიკატურად შემოგვთავაზა „მენშევიკური“ დროშის ალტერნატიული ვარიანტი, ე.წ. „გორგასლიანი“ დროშა. ავტორი დამაჯერებლად ასაბუთებდა, რომ „მენშევიკური“ დროშა, რომელიც ქართულმა სინამდვილემ აირჩია, ჟღერადობით დიდად ჩამოუვარდება იმ დროშებს, რომლებიც ქართველებს ჰქონდათ ქრისტიანული სამეფოს არსებობის მანძილზე. მას შემდეგ „გორგასლიანი“ დროშის მიმართ ინტერესი არათუ გამძაფრდა, არამედ მხოლოდ ამ ალტერნატივაზე დაფიქსირდა.

„გორგასლიანი“ დროშის (თეთრ ფონზე მუქი წითელი ჯვრითა და ოთხი პატარა ჯვრით) სახით ჩვენ, მართლაც, გვაქვს ნიშან-სიმბოლოთა უკეთილშობილესი ხატი - ხატი გარკვეულობისა, ზნეობის, ძლევისა, ჭეშმარიტებისაკენ ნებელობითი სვლისა. მაგრამ მიუხედავად „გორგასლიანი“ დროშისადმი ჩვენი სიმპათიისა, ეს დროშა თავისი სემანტიკით გარკვეული აზრით, ძალიან მძიმე სიმბოლური დატვირთვის მქონედ მიგვაჩნია.

90-იანი წლების საქართველომ, როგორც ჩანს, სამართალმემკვიდრეობის პრინციპის გადაჭარბებული ერთგულებით, ახალი „ქართვლის ბედის“ სიმბოლურ გამოხატულობად „მენშევიკური“ დროშა აირჩია, თუმცა კი, სწორედ, „მენშევიკური“ დროშის სიმბოლური დატვირთვისთვის გააზრებით, აშკარა ხდება, რომ ქართულ სახელმწიფოს არც იმ სამი წლის მანძილზე, 20-იანი წლების დასაწყისში, უცხოვრია პერსპექტივის ხედვითა და მასზე ორიენტაციით.

დღეს, როცა იქმნება ქართული სახელმწიფოებრიობა, სიმბოლოს შეცვლას გამართლება აქვს მხოლოდ მაშინ, როცა იგი მიანიშნებს ჩვენი საზოგადოების უშინაგანესი ცხოვრების შეცვლაზე. სიმბოლოში ჩვენი საზოგადოების სულიერი ცხოვრება უნებლიეთ ან ცნობიერად უნდა გამოკრისტალდეს. ისევ და ისევ წარსულიდან მზამზარეული სიმბოლოების ამოღება გამართლებულად არ მიმაჩნია, მით უფრო, თუ ეს სიმბოლო შესაძლოა ახალი გლობალისტური ტენდენციებით ერთ-ერთი სემანტიკით მთლიანად დაუკავშირდეს ახალი გლობალიზმის რევოლუციურ ტალღას. მე-20 საუკუნის დასაწყისის პირველი გლობალისტური რევოლუციური ტალღაც ხომ თეთრებისა და წითლების მეტაფორებზე აიგო, რომელიც ასე მშვიდად თანაარსებობს ჩვენს ამჟამინდელ სახელმწიფო დროშაზე.

არსებობს მეორე თემაც, რომლის მიხედვითაც „გორგასლიანი“ დროშის სახელმწიფო სიმბოლოდ გამოცხადება ახალ უხერხულობას ქმნის და, ვფიქრობ, საკმაოდ კურიოზულსაც. ჩვენ ახლა შუა საუკუნეების ქართული სამეფოს სამართალმემკვიდრეებად ვაცხადებთ თავს. თავისთავად, ამ ფაქტში არაფერი იქნებოდა დასაძრახი, მას შემდეგ შვიდი-რვა საუკუნე რომ არ გასულიყო - ჩვენი ქვეყნის ცხოვრებაში, მართლაც, ის ერთადერთი ეპოქა იყო, როცა ქართველთა სამეფო თუ ქართველი მეფეები მსოფლიო პოლიტიკური კლიმატის შექმნაში რეალურად (ნამდვილად) იყვნენ ჩართულნი და ჩვენც, ალბათ, სწორედ ამის მიმართ გვაქვს ნოსტალგია. მაგრამ ვიმეორებ: მას შემდეგ შვიდი-რვა საუკუნე გავიდა, შეიცვალა სამყარო, და რაც უმთავრესია, შეიცვალა სახელმწიფოს არსებობის ფორმა. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ არ წაშლილა საშიშროება, განსხვავებულ ასპარეზზე გავიმეოროთ ჩვენი ახალი სახელმწიფოებრიობის პირველი წლების შეცდომები.

უმთავრესი საშიშროება ეს გახლავთ და არა ფსევდოპრობლემა: ამის გამო დამხვდურის (მასპინძლის, ქართველის) ინტერესებს უნდა გამოხატავდეს სახელმწიფო სიმბოლიკაში ნიშანთა სისტემა თუ სტუმრის (არაქართველის) ინტერესებს. ვფიქრობ, მასპინძლისავე ინტერესებში უნდა შედიოდეს, რომ მისი სახელმწიფო არ აღიქვან, როგორც თეოკრატიული სახელმწიფო, რომლის სახელმწიფოებრივი სივრცე ერთადერთი - რელიგიური ნიშნით არის შეზღუდული და ამავე ნიშნით აიგება.

ცოტა რამ ჩვენი „გორგასლიანი“ დროშის შესახებ: ეს დროშა, მოგეხსენებათ, სრულიად იმეორებს „იერუსალიმის ჯვრის“ კომპოზიციას, იმ განსხვავებით, რომ მოზრდილი წითელი ჯვარი იერუსალიმის ჰერალდიკურ სიმბოლოზე შტრიხებითაა ჩაკეტილი. „გორგასლიან-დავითიანზე“ კი იგი მთელ ჰორიზონტალურ და ვერტიკალურ კომპოზოციურ სიბრტყეს ფარავს. ამ დროშის ისტორია კარგად იცოდნენ სახელმწიფო სიმბოლოთა კომისიის წევრებმა, რასაც ადასტურებს ამ საკითხებისადმი მიძღვნილი პარლამენტის უწყებანის 1997 წლის მთელი ერთი ნომერი (#27-28). თითოეული ავტორი დაწვრილებით მოგვითხრობს, თუ სად, როდის, რა ვითარებაში რომელი დეტალი დაემატა ჩვენ თეთრ დროშას და რის დასტურად მოხდა ეს. ერთ-ერთ ამგვარ პასაჟად გამოდგება ასეთი ციტატა: „1314 წელს საქართველოს სამეფო ტახტზე ადის გიორგი V ბრწყინვალე (1314-1346). მან ფრთხილი პოზიცია აირჩია ილხინთა სახელმწიფოსთან მიმართებაში. დაუახლოვდა რა პირველ ემირს - ჩობან ნოინს, შეძლო ქვეყანა პოლიტიკურად გააერთიანებინა და შემდეგ აღმშენებლობითი საქმიანობაც დაეწყო. მისი ბრძნული პოლიტიკის ნაყოფი იყო ისიც, რომ 1320 წელს პიპა ქვენიფნეველის ხელმძღვანელობით ეგვიპტეში წარგზავნილმა ელჩობამ იერუსალიმის საკითხი მშვიდობიანად მოაგვარა“. „და მივიდა პიპა წინაშე ნისრელისა, ხოლო მან სიხარულით შეიწყნარა ძღვენი იგი და მისცა კლიტენი იერუსალიმისანი. მივიდა პიპა ზედა საფლავისა ქრისტესასა და შეემთხვივა, ჯამი აწირვინა და ეზიარა და მოილოცნა წმინდანი ადგილნი“ („ქართლის ცხოვრება“). სწორდ ეს წარმატებულად დასრულებული აქტი იყო იმის მიზეზი, რომ ამის შემდეგ მხოლოდ ქართველებს, სხვა ქრისტიანებისაგან განსხვავებით შეეძლოთ ცხენზე ამხედრებულებს გაშლილი დროშით შესულიყვნენ იერუსალიმში. ისტორიკოსთა ერთი ნაწილი XIV საუკუნის არაბი მემატიანის, ელ-ომარის ცნობებზე დაყრდნობით, აცხადებს, რომ გიორგი ბრწყინვალემ არა მთელი ქალაქი, არამედ მხოლოდ ქართველთა ჯვრის მონასტერი დაიბრუნა. ამ საკამათო საკითხს ამჟამად გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ ენიჭება, რადგან მიღწეულმა წარმატებამ სწორედ სახელმწიფო „გორგასლიან-დავითიან“ დროშაზე ჰპოვა ასახვა. წმ. გიორგის დროშას (თეთრ ქსოვილზე სრული მართი წითელი ჯვარი) კუთხეებში დაემატა ოთხი მცირე მოტივტივე ჯვარი, რითაც მან ჰერალდიკური „იერუსალიმის ჯვრის“ კომპოზოცია გაიმეორა.

ეს გახლავთ თავად ვექსილოლოგ მკვლევართა „მიგნება“ იმის თაობაზე, რომ ჩვენი მეფეები თავიანთი ქვეყნის „აწმყო-ყოფიერების“ მეტამორფოზებს აფიქსირებდნენ სახელმწიფო სიმბოლოებზე და არ „იციკლებოდნენ“ (მაპატიეთ ვულგარიზმი) იმაზე, ოდითგანვე ქართველებს რა სახელმწიფო სიმბოლიკა გვქონდა. ვფიქრობ, ისინი გრძნობდნენ სახელმწიფო სიმბოლოების ცოცხალ ძალას და არც სიმბოლოთა შეცვლისა თუ კორექტირებისა ეშინოდათ.

მთელი „პარლამენტის უწყებანის“ ხსენებული ნომრის წერილების უმრავლესობა კი მხოლოდ იმის მცდელობას ეძღვენება, რომ როგორმე ერთმანეთი დაარწმუნონ, რამდენად კარგი დროშა ჰქონიათ თავის დროზე ქართველებს და რა „ანგელოსური მფარველობის“ ძალა ჰქონია მას.

უნდა მოგახსენოთ, რომ ნებისმიერ სიმბოლოს, მით უფრო - სახელმწიფოებრივს მართლაც უნდა ჰქონდეს ანგელოსური მფარველობის ძალა იმ აზრით, რომ იგი ცოცხალი სიმბოლოს მაგიურ (ქმედით) ფუნქციას კისრულობს მთელ სოციუმზე. ეს იმიტომ, რომ სიმბოლოში კერძო წარმოადგენს ზოგადს (გოეთე), კიდევ იმიტომ, რომ სიმბოლო (მით უფრო, სახელმწიფო სიმბოლო) შესაძლოა განვიხილოთ როგორც ე.წ. პლურალიზმი, რომელიც პრაქტიკულს აერთებს სულიერთან, ადამიანს - კოსმიურთან, იგი მინიშნებაა ტრანსცენდენტურზე (გასტონ ბაშლიარი). ამიტომ ბუნებრივია, რომ კონკრეტული სიმბოლოები, მიუხედავად მათი უნიკალური ხასიათისა, კონკრეტულ სახესა და რაობას გარკვეული კულტურის საზღვრებში, გარკვეულ სოციალურ ველში პოულობენ. სიმბოლო კონკრეტული დრო-სივრცული ყოფიერების იდეალური კონსტრუქციაა და საკუთარ თავში უნდა მოიცავდეს აზროვნების თუ ყოფიერების სოციო-კულტურულ პარამეტრებს, რომელსაც კონკრეტული ეპოქა, კონკრეტული დრო-სივრცე თუ კონკრეტული სოციო-კულტურული გარემო ქმნის. თავად სიმბოლოთა კონკრეტული სპექტრი კი საშუალებას გვაძლევს, თვალი გადავავლოთ არა მხოლოდ იმ დინამიკას, თუ გარკვეული სოციალური ჯგუფი (მით უმეტეს, ერი) ისტორიული სვლის რომელ კონკრეტულ წერტილში აღმოჩნდება, არამედ იმასაც, თუ რა დამოკიდებულება აქვს არა მხოლოდ საკუთარ ისტორიულ სვლასთან, არამედ სხვათა ისტორიულ ბედთანაც. თუ მაღალფარდოვნებად არ ჩამითვლით, ვიტყვი, რომ დღევანდელმა საქართველომ თავისი წილი პასუხიმგებლობა უნდა იკისროს მსოფლიოს ბედზე და ეს საკუთარი სახელმწიფო სიმბოლიკითაც უნდა დააფიქსიროს.

ამ შესანიშნავმა დროშამ, რომელმაც ანგელოსური მფარველობა გაუწია ქართულ სამეფოს მრავალი ათწლეულების მანძილზე, დიდებულად შეასრულა თავისი საქმე.

დღეს სხვა მოთხოვნებს უყენებს დრო თანამედროვე სახელმწიფოს, მით უმეტეს, თუ ეს სახელმწიფო ახლა იწყებს ფეხის ადგმას სახელმწიფოებრიობის ახალი ფორმით დასახლებულ დედამიწაზე. ჩვენ ეს, ვფიქრობ, უნდა გვახსოვდეს.

ამიტომ ფსევდოპრობლემად მიმაჩნია ის საკითხიც, უნდა იყოს თუ არა უნივერსალური გრაფიკული ნიშანი - ჯვარი ჩვენს სახელმწიფოებრივ სიმბოლოზე, გააღიზიანებთ თუ არა იგი საქართველოს ფარგლებში და მის გარეთ მცხოვრებ არაქრისტიან ქართველ თუ არაქართველ მოქალაქეებს. ვგონებ, არავინ დაობს იმაზე, რომ ისტორიული ქართული სახელმწიფოებრიობა და ქართული კულტურა მართლაც ქრისტიანულ მსოფლმხედველობაზე, ქრისტიანულ აღმსარებლობაზე იყო დაფუძნებული. საკითხი ისაა, როგორი უნდა იყოს თანამედროვე საქართველო, რომელიც სიმბოლოს მიხედვით შეიცავს ორმაგ მნიშვნელობას, ერთი გახდეს - მსოფლიო გლობალისტური რევოლუციების ავანგარდი და მეორე - თეოკრატიული ქვეყანა, რომელსაც არამც და არამც არ ვაფიქსირეთ კონსტიტუციაში (კანონპროექტში რელიგიის შესახებ ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად არ არის გამოცხადებული და იგი დღეს მხოლოდ საჯარო სამართლის სუბიექტია). მსოფლიო წესრიგში ურთიერთობის თანამედროვე ფორმებით ჩართული ქვეყნისათვის, რომელიც ზემოთაღწერილი სემანტიკით აგებს სახელმწიფოებრიობას - ან ზღუდავს რელიგიური ნიშნით, თუმცა კი თავისი ისტორიული წარსულის ნამდვილი და ღირსეული მემკვიდრეა, ან სრულიად ტრანსავანგარდულ სქემაში იწყებს მოღვაწეობას. მეტი რომ არ ვთქვათ, ორი ურთიერთგამომრიცხავი ტენდენციაა, რომელიც საკმაოდ რთული არჩევანის წინაშე გვაყენებს. ზემოთქმული სულაც არ ნიშნავს ეროვნული თუ რელიგიური ტრადიციის უარყოფას. ყურადღების გამახვილება გვინდოდა იმ თემაზე, რომ ისედაც პრეტერიტული ცნობიერების პირობებში (რასაც ხელი, ბუნებრივია, ისტორიულმა გარემოებებმა შეუწყო), რასაც „პარლამენტის უწყებანის“ ზემოთხსენებული ნომერიც ადასტურებს, ძალზე სახიფათოა წარსულ სახელმწიფო სიმბოლიკასთან ინფანტილური თამაში. ამან შესაძლოა კიდევ უფრო დააკონსერვოს ის შემოქმედებითი ძალები, რომლებმაც ეს ესაა გამოიღვიძეს და ახალ სამყაროში ცხოველქმედ ორიენტირებას ცდილობს. ახალმა სახელმწიფო სიმბოლიკამ უნდა დააკვალიანოს ეს ძალები, საკუთარი თავის რწმენა შესძინოს, უფრო და უფრო გააცოცხლოს თავისი ძლიერი ქმედების ძალით, თავისი სადა ენით, თავისი უნივერსალურობითა და უნაკლურობით, თავისი არაეგზალტირებადი, ეპიური სიმშვიდით, თავის ანგელოსური მფარველობის ძალით.

ამ წერილში ჩვენ სახელმწიფო ატრიბუტიკის მხოლოდ ერთ ელემენტს - დროშას შევეხეთ. ჰერალდიკური სიმბოლო - ღერბი კიდევ უფრო ღრმა და მრავლისმომცველი სემანტიკური დატვირთვის მატარებელია. ფერითი და კომპოზიციური დატვირთვის გარდა იგი გრაფიკულ ნიშანთა და ვექტორ-მიმართულებათა მთელი კომპლექსის შემცველია. ეს ცალკე საუბრის თემაა. აქვე ვიტყვი, ზემოთგამოთქმული მოსაზრებები ქართული დროშის სემანტიკის ერთი შესაძლოა აღწერაა მხოლოდ და, რარა თქმა უნდა არა უნივერსალური.