ვენაში 1993 წლის ივნისში გამართულმა ადამიანის უფლებების საერთაშორისო კონფერენციამ წინა პლანზე წამოსწია ოჯახური ძალადობის თემა. ოჯახური ძალადობისადმი მიძღვნილი ახალი ლიტერატურის მოზღვავებამ და ამ პრობლემის ირგვლივ გაერთიანებულ ქალთა უფლებების დამცველთა დაუღალავმა შრომამ მსოფლიოს ეს მიჩუმათებული გლობალური ეპიდემია საერთაშორისო ყურადღების ცენტრში მოაქცია.

ახლა, როცა ოჯახური ძალადობა ადამიანის უფლებების დარღვევად განიხილება, საერთაშორისო საზოგადოებრიობამ ღირსეულად უნდა შეაფასოს ამ პრობლემის მნიშვნელობაც და ისიც, თუ გაეროს სამართალდამცავი საქმიანობის სტრუქტურის ჩარჩოებში რამდენად რთულია შესაბამისი მექანიზმების შემუშავება მის გადასაჭრელად. ოჯახური ძალადობის მოსაგვარებლად 1994 წელს გაეროს კომისიის ინიციატივით ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხებზე სპეციალური მომხსენებელი დაინიშნა.

სპეციალური მომხსენებლის მოვალეობაა რეკომენდაციები წამოაყენოს ქალთა მიმართ ეროვნული, რელიგიური და საერთაშორისო დონის ძალადობის აღმოფხვრისა და ძალადობის გამომწვევი მიზეზებისა და შედეგების ლიკვიდაციისათვის.¹ საჭირო ზომების, გზებისა და ხერხების შესარჩევად, ამ რეკომენდაციებს სპეციალური მომხსენებელი ყოველწლიური ანგარიშის სახით წარუდგენს კომისიას. მაგრამ არასამთავრობო ორგანიზაციების დახმარების გარეშე შეუძლებელია იმ შესაძლებლობათა ეფექტური გამოყენება, რომელთაც ეს თანამდებობის არსებობა იძლევა.

„Women, Law and Development International (WLD international)” (ყოფილი ქალთა, კანონიერებისა და განვითარების ხელშეწყობის ინსტიტუტი) გულითადად ეხმარება გაეროს სპეციალურ მომხსენებელს მთელ მსოფლიოში ოჯახური ძალადობის პრობლემის შესწავლაში. ორგანიზაციამ „Women, Law and Development International” რომელიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, ოჯახური ძალადობის ლიკვიდაციისა და ქალთა უფლებების დაცვის პრობლემებზე მუშაობს („Empowerment and the Law: Strategies of Third World Women, 1986; Freedom from Violence, 1992; Claiming Our Place: Working the Human Rights System to Womens, Advantage, 1993), საფუძველი ჩაუყარა პროექტს, რომელსაც ეწოდება „ქალთა სამართლებრივი სტატუსი მსოფლიოში“. ამ პროექტის მიზანია, შეაგროვოს და განიხილოს ქალთა უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ ბრძოლის არსებული საკანონმდებლო და სამართლებრივი სტრატეგიები. ამჟამად პროექტის ყურადღების ცენტრშია ოჯახური ძალადობის პრობლემა.

ჩვენი ნაშრომის მიზანია, მთავრობებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს თავიანთი ქვეყნების სამართლებრივი სისტემის ფარგლებში ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებით საქმეში კონკრეტული ცვლილებების მიღწევაში დაეხმაროს. აქ, გარდა იმისა, რომ განიხილულია ადამიანის უფლებების ის საერთაშორისო დოკუმენტები, რომლებიც მხარს უჭერს ვალდებულებას, შემოღებულ იქნეს კანონმდებლობა ოჯახური ძალადობის თაობაზე, არამედ ამ კანონმდებლობის მოდელსაც გვთავაზობს. ამ ნაშრომში ოჯახური ძალადობით დაინტერესებულ მსოფლიოს ქალთა მუშაობის შედეგებია ჩართული და ამგვარად, მნიშვნელოვანი საშუალებაა ქალთა ხმა გაეროს სისტემის უმაღლეს ეშელონებს მივაწვდინოთ. ორგანიზაციას „Women, Law and Development International იმედი აქვს, რომ ეს ნაშრომი ღირსეულ ადგილს დაიკავებს ოჯახური ძალადობის პრობლემისადმი მიძღვნილ სამართლებრივ ლიტერატურაში და ინფორმაციის მნიშვნელოვანი წყარო იქნება, როგორც გაეროსათვის, ისე ადამიანის სამართალდამცავი ფართო საზოგადოებრიობისათვის.

მარგარეტ შულერი,

„WLD International -ის აღმასრულებელი დირექტორი,

აპრილი, 1996.

_________________________

1 იხ. გაეროს ადამიანის უფლებების დაცვის კომისიის რეზოლუცია.L.8/Rev.I,1994

წინამდებარე ნაშრომი მსოფლიოს ქალთა ორგანიზაციათა და გაერთიანებათა ერთობლივი შრომის შედეგია. უაღრესად გულწრფელ მადლობას ვუხდით ლორი ჰეიზს, ქეთი კალიტონს, რაჯიკა კომარასვამის, როზა ბრიცენოს, იასმინ ტამბის და სხვებს, ვინც თავიანთი ფასდაუდებელი რჩევებით ამ ორგანიზებასა და ხორცშესხმაში დაგვეხმარა; რედ ბოლანდს და ჯეინ კონორს, რომლებმაც საკვლევი ქვეყნების საკანონმდებლო დოკუმენტების პირველწყაროები მოგვაწოდეს; არიან ბრუნეტს, გრეის პურეს, შერილ ტომასს, მარტინა, ვანდენბერგს, WILFAR, CAFRA, CLADEM, ISIS და სხვა ორგანიზაციებს, რომლებმაც თავიანთი საკონტაქტო სიები და ლიტერატურა მოგვაწოდეს და ამავე დროს ჩვენი წიგნების გავრცელებაშიც მიიღეს მონაწილეობა; მსოფლიოს მრავალრიცხოვან რესპონდენტს, ვინც თავისი მნიშვნელოვანი დაკვირვება და გამოცდილება გაგვიზიარა ოჯახური ძალადობის პრობლემასთან დაკავშირებით.

გვსურს მადლობა გადავუხადოთ „Gender and Power“-ს, რომელიც ILSA (Instituto Latinomericano de Servicios Legales Alternativos) ჩარჩოებში ფუნქციონირებს, ნაშრომის ლათინო-ამერიკული ნაწილისათვის და ამ რეგიონის მონაცემთა დამუშავებაში გაწეული ინსტიტუციონალური დახმარებისათვის. განსაკუთრებული მადლობა გვეთქმის ამანდა რომეროსადმი, ჯულიეტ ბრილისადმი, სოფი ჟირარდისა და გაბრიელა ფიტჩეტისადმი ჩვენი გამოკვლევისა და სხვა მასალების ესპანურ, ფრანგულ, რუსულ და სხვა ენებზე თარგმნისათვის. აგრეთვე მადლობას ვუძღვნით შარლოტა ჯოუნსს ნაშრომის საბოლოო ვარიანტის მომზადებისას გაწეული დახმარებისათვის.

აგრეთვე მადლობელი ვართ რობერტ კლარკის, რომელიც ჩვენს პრეზენტაციას ხელმძღვანელობდა არასამთავრობო ორგანიზაციების ფორუმზე, პეკინში, სადაც შესაძლებლობა მოგვეცა კვლევის საწყის შედეგებზე გვესაუბრა. დიდად ვაფასებთ მკითხველთა მნიშვნელოვან შენიშვნებს. პრობლემის მათეული ხედვა საბოლოო ვარიანტის გაუმჯობესებაში დაგვეხმარა. ეს მკითხველები არიან ალდა ფაციო, რებეკა კუკი, კრისტინა ჩინკინი, დონა სალივანი, რობერტა კლარკი, ლორა ჰაიზი, ენი ტერნი გოლდესტაინი და რონდა კოპელონი.

გარდა ამისა, მადლობას ვუხდით შემდეგ ფონდებს: „Caritas Fund of Tides Foundation“, „Shaler Adams Foundation“, UNIFEM (ბრაზილია და ეკვადორის, „The Ms. Foundation for Women” da Ford Foundation“. მათი დახმარებისა და პროექტის მხარდაჭერის გარეშე ვერ შევძლებდით ამ გამოკვლევის განხორციელებას.

ქართული გამოცმისათვის გაწეული ფინანსური დახმარებისათვის „ქალთა ცენტრი“ მადლობას უხდის OSCE Office for Demokratic Institutions and Human Rights (ODIHR).

პროფესორი ია ვერულაშვილი
„ქალთა ცენტრი“
თბილისი, საქართველო

Women `s Center is most gnatetul to OSCE for Democratic Institutions and Human Rights (OdDIHR) for finuncial support of this publication.
Proffesor Ia VerulaSvili
Women's Center
Tbilisi
Georgia

ოჯახური ძალადობა და სახელმწიფო

სიტყვა „ოჯახი“ ჩვეულებრივ უსაფრთხო ნავთსაყუდელის ცნებასთან ასოცირდება, რომელიც გარესამყაროს ზეწოლისაგან გვიცავს. მაგრამ უკანასკნელ გამოკვლევებს იმ აზრთან მივყავართ, რომ ეს „აღზრდის აკვანი“ შეიძლება „ძალადობის აკვანიც“ იყოს¹. ოჯახურ ძალადობას შეიძლება მრავალი ფორმა ჰქონდეს. ბიჭები შესაძლოა სექსუალური და ფიზიკური აგრესიის მსხვერპლნი გახდნენ. ოჯახის უმწეო და ხანშიშესული წევრები ოჯახური ძალადობისაგან თანაბრად დაუცველნი არიან. ხდება ისეც, რომ მამაკაცები საკუთარ ცოლთა ძალადობრივ ზემოქმედებას განიცდიან. მაგრამ ოჯახთან ან ინტიმურ ცხოვრებასთან დაკავშირებული ძალადობისაგან დაზარალებულთა დიდი უმრავლესობა ქალები და გოგონები არიან. ოჯახური ძალადობის ასეთი გენდერული ხასიათი შეგვახსენებს, რომ მსოფლიოში ქალები ძალადობისაგან მხოლოდ იმიტომ იტანჯებიან, რომ ქალები არიან.

ცოლები და მეგობარი გოგონები დაუცველნი არიან იმ მამაკაცთა ძალადობისაგან, ვისთანაც ემოციურ და/ან სექსუალურ კავშირში იმყოფებიან ან იმყოფებოდნენ. ღარიბ ოჯახებში გოგონებს შიმშილიც აწუხებთ, რადგან კვების პროდუქტები მამრობითი სქესის ოჯახის წევრებს ერგებათ. უცხოელი მოახლეები დამქირავებელთა ცემისა და გაუპატიურების მსხვერპლნი ხდებიან. ტრადიციული ადათები, როგორიცაა ქალის სქესობრივი დასახიჩრება, მზითევთნ დაკავშირებული ძალადობა, ყოველწლიურად ქალთა დიდი რაოდენობით სიცოცხლეს იწირავს. მიუხედავად იმისა, რომ ოჯახური ძალადობის ყველა ფორმა სერიოზული წუხილის მიზეზია და მათ აღმოსაფხვრელად სტრატეგიების შემუშავებაა საჭირო. ოჯახური ძალადობის შესწავლისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს, ძალადობას ქალებისა და გოგონების მიმართ, რადგან მისი უნიკალური ხასიათი სპეციალურ მიდგომას საჭიროებს.

ამ ნაშრომში ოჯახური ძალადობა განიხილება, როგორც ქალთა მიმართ გენდერულ საფუძველზე ჩადენილი ძალადობის ნაწილი, რომელსაც გაეროს დეკლარაცია ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის შესახებ (დქმძა)² განსაზღვრავს როგორც გენდერულ საფუძველზე ჩადენილ ნებისმიერ აქტს, რომელიც ფიზიკურ, სექსუალურ ან ფსიქოლოგიურ ტრავმას აყენებს ან შეუძლია მიაყენოს ქალებს, მათ შორის ასეთ ქმედებასთან დაკავშირებული მუქარა, თავისუფლების იძულებითი ან თვითნებური აღკვეთა, განურჩევლად იმისა თუ სად ხდება, საზოგადოებრივ თუ პირად ცხოვრებაში“. საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტები, რომელიც ადამიანის უფლებათა დაცვას ეხება, საშუალებას გვაძლევს ახლა ოჯახურ ძალადობაზე ისე ვილაპარაკოთ, როგორც ადამიანის უფლებათა დარღვევაზე და სახელმწიფოს ვალდებულებას აკისრებს ეფექტური სამართლებრივი საშუალებანი მონახოს ამ ბოროტების აღმოსაფხვრელად. ოღონდ ის ფაქტი, რომ ოჯახური ძალადობა კვლავ ეპიდემიური ხასიათის პრობლემაა, სახელმწიფოს მხრიდან ეფექტური რეაგირების მწვავე ნაკლებობაზე მიუთითებს. ამასთან, პრობლემის ეპიდემიური ხასიათი მოწმობს, რომ აუცილებელია ოჯახური ძალადობის ახლანდელი სამართლებრივი შეფასების გადახედვა და შემდგომი რეფორმა.

გამოკვლევის მიზანი და სტრატეგია

„ოჯახური ძალადობა და სახელმწიფო“ მიზნად ისახავს საკუთარი წვლილი შეიტანოს ოჯახურ ძალადობასთან ბრძოლის საქმეში, სახელდობრ, ის სამ ძირითად კითხვაზე იძლევა პასუხს: რა სამართლებრივ ზომებს ღებულობს სახელმწიფო ოჯახური ძალადობის საპასუხოდ; როგორი ეფექტი აქვს ამ ზომებს ოჯახური ძალადობის აღმოფხვრის საქმეში, და რა შეიძლება გაკეთდეს, რომ ოჯახური ძალადობის მიმართ სახელმწიფოს მოქმედება და დამოკიდებულება გაუმჯობესდეს.

ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად ორმაგი კვლევითი სტრატეგიის გამოყენება გახდა საჭირო. ლიტერატურის მიმოხილვიდან ცხადი გახდა, რომ სახელმწიფოთა უმრავლესობა ოჯახურ ძალადობას კვლავ კონსტიტუციური დადგენილებებითა და სისხლის სამართლის სამოქალაქო კოდექსებით განიხილავს. ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებული სპეციალური კანონმდებლობა მხოლოდ რამდენიმე შტატმა შემოიღო, ან ახლა აპირებს შემოღებას. ჩვენს გამოკვლევაში ოჯახური ძალადობის ოცდაერთი კანონმდებლობა³ განვიხილეთ შემდეგ საკითხებთან დაკავშირებით: ცალკეული ურთიერთობები, სადაც კანონი ოჯახურ ძალადობას კრძალავს, კანონით აკრძალული ქმედებანი როგორ შევიტანოთ საჩივარი; დაუყოვნებლივ დაცვის რა შესაძლებლობები არსებობს; რა საშუალებებით შეიძლება ისარგებლოს დაზარალებულმა; ოჯახური ძალადობის კლასიფიკაცია სამართლებრივ სისტემაში.

მხოლოდ იურიდიულ ანალიზზე დაყრდნობით შეუძლებელი იქნებოდა ოჯახური ძალადობის აღმოფხვრის თანამედროვე მექანიზმების შეფასება და სამართლებრივი მუშაობის გასაუმჯობესებლად საჭირო ინიციატივების დადგენა. საჭირო გახდა ცალკეულ პიროვნებათა და ორგანიზაციათა უშუალო ჩართვა, რომლებიც ოჯახური ძალადობის სფეროში მუშაობენ და ამდენად ყველაზე უკეთ შეუძლიათ, გაეანალიზებინათ და რჩევები მოეცათ სისტემური სამართლებრივი შესწორებებისათვის. გამოკვლევის შედეგად 146 ქალთა უფლებების დამცველი დაიკითხა, მათ შორის იურისტები, აკადემიკოსები და თანადგომის სამსახურის წევრები 94 ქვეყნიდან (იმ ქვეყნებისა და სახელმწიფოების ჩათვლით, რომლებსაც ცალკე კანონმდებლობა აქვთ ფედერალური სისტემის ფარგლებში), საანგარიშო მოხსენებაში წარმოდგენილი განხილვები და რეკომენდაციები გამოკითხულ რესპოდენტთა დაკვირვებებს შეიცავს.

ნაშრომის სტრუქტურა და ძირითადი მონაცემები

პირველი თავი, „სტრატეგიული მომენტის დაჭერა“, ადრინდელ გამოცემაში „Freedom From Violence: Women's Strategies From Around the World“ გამოქვეყნებული სტატიის განახლებული ვარიანტია,⁴ მოცემულ გამოკვლევაში იმიტომ შევიტანეთ რომ უფრო ფართო კონტექსტში წარმოვადგინოთ სამართლებრივი რეფორმა, როგორც გენდერული ძალადობის აღმოფხვრის ერთ-ერთი სტრატეგია. ის შეგვახსენებს, რომ ოჯახური ძალადობა კულტურულ, სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთიერთობებშია ფესვგადგმული და ამიტომ არამარტო სამართლებრივი რეფორმა, არამედ მრავალგვარი სტრატეგიებია საჭირო, რომ ის მოდელი შევცვალოთ, რომელიც ქალთა მიმართ ძალადობას იწვევს.

პირველი თავის შემდეგ, რომელიც საერთაშორისო სტრატეგიებს იკვლევს, ოჯახური ძალადობის შესაბამისი სამართლებრივი ინსტრუმენტებისა და სტანდარტების შესწავლა იწყება (თავი მეორე). შემდეგ განსახილველად შერჩეულია რამდენიმე კანონი, რომელსაც სახელმწიფო ოჯახური ძალადობის პრობლემის გადასაწყვეტად იყენებს (თავი მესამე) და წარმოდგენილია ოჯახური ძალადობის მიმართ მიმდინარე მუშაობის შეფასება გამოკითხულ რესპოდენტთა მიერ და მათი რეკომენდაციები მის გასაუმჯობესებლად (თავი მეოთხე). ბოლოს, კვლევის შედეგად გაკეთებული დასკვნები გამოყენებულია ოჯახური ძალადობის კანონპროექტის მოდელისთვის (თავი მეხუთე).

საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმების მიმოხილვა

მეორე თავში მოცემული ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მრავალი ნორმა და დებულება ოჯახურ ძალადობას ეხება და შეიძლება განმარტებულ იქნეს, როგორც სახელმწიფოსადმი მოთხოვნა აკრძალოს და აღმოფხვრას ოჯახური ძალადობა.

საერთაშორისო საზოგადოებრიობის მზარდი კონსენსუსი (რაზედაც მეტყველებს დქმძა და გაეროს კომისიის ზოგადი რეკომენდაცია №19 ქალთა დისკრიმინაციის აღმოფხვრის თაობაზე) ადასტურებს სახელმწიფოს აშკარა ვალდებულებას შესაფერისი და ეფექტური ღონისძიებები გაატაროს ოჯახში ძალადობის აღმოსაფხვრელად განურჩევლად იმისა, ძალადობას კერძო პირი ჩადის თუ საზოგადო. მართალია, სახელმწიფოთა უმრავლესობა ოჯახურ ძალადობის მიმართ კვლავ სამოქალაქო და სისხლის სამართლის კოდექსების ზოგად დებულებებს იყენებს, მაგრამ ოჯახური ძალადობის საკითხის მიმართ ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის ფართო გამოყენება იმ დასკვნას განამტკიცებს, რომ ოჯახური ძალადობის თაობაზე სახელმწიფომ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ზუსტი გენდერული ხასიათის კანონმდებლობა.

ეროვნული კანონებისა და მექანიზმების მიმოხილვა

ოცდაერთი ქვეყნის კონსტიტუციური, სამოქალაქო და სისხლის სამართლის კანონმდებლობათა მიმოხილვამ გვიჩვენა, რომ ჯერ კიდევ შორსაა იქამდე, ვიდრე კანონმდებლობის მკაცრი გამოყენებით ოჯახური პრობლემის მოგვარება შესაძლებელი გახდებოდეს. არსებულ კანონთა უმრავლესობის სტრუქტურული და სუბსტანციური შეზღუდულობა ოჯახური ძალადობისათვის ზუსტი, გენდერული ხასიათის კანონმდებლობის შემოღებისა და ამოქმედების აუცილებლობას ადასტურებს. ეს კანონმდებლობა ეფექტური რომ იყოს, დეფინიციათა და შემთხვევითობათა ფართო დიაპაზონს უნდა მოიცავდეს, რაც იმ უნიკალურ გარემოებებზე რეაგირებისათვისაა საჭირო, რომელიც ოჯახურ ძალადობას ახლავს.

ოცდაერთი ქვეყნის კანონმდებლობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ „ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობაც“ ხშირად საკმარისად ვერ იცავს ქალებს. მრავალი მათგანი ოჯახის ყველა წევრის დაცვას გულისხმობს. მაგრამ გენდერული ძალადობისა და ქალების სუსტ კლასად ჩათვლის აშკარა აკრძალვის გარეშე, კანონმდებლობა ვერ შესძლებს, გენდერული შეურაცხყოფის მავნე ხასიათს და ოჯახში ძალადობისას ქალთა დისპროპორციულ დაზარალებას მოუაროს. გარდა ამისა, ზოგიერთი კანონი ოჯახურ ძალადობას მხოლოდ შეზღუდულ ასპექტში განიხილავს და ამდენად, საჭიროა, უფრო ამომწურავი იყოს.

რეკომენდაციები

გამოკვლევაში განხილულია, ამჟამად რას აკეთებს სახელმწიფო ოჯახურ ძალადობასთან საბრძოლველად და რას უნდა აკეთებდეს. განხილულია შემოთავაზებული რეკომენდაციების ოჯახური ძალადობის საკითხებზე. რესპონდენტთა პასუხებში გამოსჭვივის უნდობლობა ოჯახური ძალადობის მიმართ საკანონმდებლო სისტემების ახლანდელი დამოკიდებულების გამო. ალბათ გასაკვირი არ უნდა იყოს, რეკომენდაციათა უმრავლესობა მიუთითებს, რომ საჭიროა გენდერული ხასიათის, ყოველისმომცველი კანონმდებლობა ოჯახურ ძალადობაზე.

რესპონდენტთა პასუხები აგრეთვე ხაზს უსვამს ოჯახური ძალადობის შესახებ განათლებისა და საზოგადოებრივი პროპაგანდის კრიტიკულ აუცილებლობას, გაფართოებულ დახმარებებს და ოჯახურ ძალადობასთან ეფექტური ბრძოლის ერთიან კოორდინირებულ სახელმწიფოებრივ სტრატეგიას. რესპონდენტთა პასუხების ანალიზი აჩვენებს, რომ მათ მხოლოდ იურიდიულ კოდექსებით შექმნილი სირთულეები კი არ აწუხებთ, არამედ სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი სამსახურების ნაკლებობა, რომელიც სამართლებრივ დაცვას ქალებისათვის ხელმისაწვდომს გახდიდა. ამ სამმსახურების ნაკლებობა მიუთითებს, რომ სახელმწიფო უგულოდ ეკიდება იმ საქმეს, რომ ოფიციალურად სცნოს ოჯახური ძალადობა და ერთიანი მიდგომა შეიმუშაოს მის აღმოსაფხვრელად.

კანონმდებლობის ნიმუში

გამოკვლევაში დადგენილია კანონმდებლობის ნაკლოვანებანი და გაუმჯობესების აუცილებლობა, ბოლოს კი შემოთავაზებულია ინსტრუქცია ჩარჩო-კანონმდებლობისათვის, რომელიც აუცილებელ და გადამწყვეტ ელემენტებს შეიცავს ოჯახურ ძალადობაზე გენდერული ხასიათის ამომწურავი კანონმდებლობისთვის.

მისი დანიშნულებაა, სახელმწიფოებმა და ორგანიზაციებმა, რომლებსაც ასეთი კანონმდებლობის შემოღება ეკისრებათ, სახელმძღვანელოდ გამოიყენონ კანონპროექტის შედგენისას. ნიმუში შეიცავს კანონმდებლობის დეკლარაციას, იმ ურთიერთობათა განსაზღვრას, სადაც ოჯახური ძალადობა იკრძალება და იმ მოქმედებათა განსაზღვრას, რომელიც ოჯახურ ძალადობად უნდა ჩაითვალოს, აგრეთვე ჩივილის მექანიზმებს, სამართალდამცავთა და სასამართლო მოხელეთა მოვალეობებს, საშუალებებს და სამსახურებს. ნიმუში აგრეთვე შეიცავს ოქმის ელემენტებს პოლიციისა და სასამართლო პერსონალისათვის.

______________________

1 R. E. Dobash, „Wives appropriate victims of marital violence?“ Victimology, No. 2,1978, 426; See Violence Against Women in The Family, UNST/CSDHA/2, Centre for Social Dev.& HUM. Affairs (New York: United Nations, 1989) (hereinafter Violence Against Women in the Family), 14.

2 Declaration on the Elimination of Violence Against Women, GAOR, 48th Sess., U. N. Doc.A/Res/48/104 (23Feb. 1994) (hereinafter ,,DEVAW”), ats. 1.2.

3 ავსტრიის, ბარბადოსისი, ბაჰამას კუნძულების, ბელიზის, კაიმანის კუნძულების, ბრიტანეთის (კანონპროექტი), ეკვადორის, გაიანას (მოსალოდნელი), ჰონკონგის, მალაზიის (კანონპროექტი), სანტ - ვინსენტი და გრენადინის, პუერტო - რიკოს, ტრინიდადი და ტომაგოს, კვიპროსის, სამხრეთ აფრიკის, ახალი ზელანდიის, არგენტინის, შეერთებული შტატების, ისრაელის, ჩილეს და პერუს კანონმდებლობანი.

4 Published in 1992, Women, Law and development, OEF International.

თავი I

სტრატეგიული მომენტი: გენდერული ძალადობის სტრატეგიების შემუშავება
მარგარეტ შულერი¹

გენდერული ძალადობა მთელს მსოფლიოში გავრცელებული და გაბატონებული პრობლემაა, რომელიც ქალთა ცხოვრების ყველა ასპექტს წვდება - სახლს, სამსახურს, ქუჩას. მართალია სისტემატიური მცდელობა, ქალთა მიმართ ძალადობის ხასიათსა და გლობალურობას ჩავწვდეთ, შედარებით ახალი ამბავია, მაგრამ გენდერული ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლა და თეორიათა აგება სწრაფი განვითარების პროცესშია. ყოველ წელს დედამიწის ყოველ კუთხეში ახალი წიგნები და გამოკვლევები ქვეყნდება, იმართება კონფერენციები, ჩნდება ახალი პროექტები: ყველაფერი გენდერული ძალადობის გასაცნობიერებლად და მის მრავალფეროვან გამოხატულებათა წინააღმდეგ სტრატეგიათა შესამუშავებლადაა გამიზნული. ამ პროცესის დინამიური ხასიათის გამო მკვლევართა და აქტივისტთა შორის გამართულმა დებატებმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებაში ქალთა ცხოვრებაში სტრუქტურული ძალადობის აღმოსაფხვრელად სწორი სტრატეგიები შეემუშავებინათ.

სტრატეგიული სქემებისა და მოდელების დამუშავება

რაკი ცხადი გახდა, ქალთა მიმართ ძალადობის გლობალურობა, გამძაფრდა ძალადობის საწინააღმდეგო საშუალებების პოვნის აუცილებლობის შეგრძნებაც. გენდერულ ძალადობათა წინააღმდეგ ბრძოლის სხვა კულტურათა და წყობათა გამოცდილებამ დიდი წვლილი შეიტანა გენდერულ ძალადობასთან დაკავშირებული სამუშაო სქემის ჩამოყალიბებასა და სტრატეგიათა შემუშავებაში, აგრეთვე კრიტიკული და შემოქმედებითი სტრატეგიების საწყის კატეგორიათა და კრიტერიათა განსაზღვრაში.

სტრატეგიის განვითარებისათვის შთაგონების ორი მთავარი წყარო არსებობს, ჯერ ერთი, საერთოდ სტრატეგიები ვითარდება, როგორც კონკრეტული პასუხი სასწრაფო აუცილებლობაზე. მაგალითად, შეერთებულ შტატებში აქტივისტების წუხილს ნაცემი ქალების დაუცველობასა და მათი დაცვის სასწრაფო აუცილებლობაზე პასუხად თავშესაფართა დაარსება მოჰყვა. მოგვიანებით, ნაცემი ქალების მდგომარეობის მიმართ სამართალდამცავი სისტემების გულგრილობით გულგატეხილმა აქტივისტებმა სტრუქტურულ მიდგომას მიმართეს და ცდილობენ პოლიცია და მართლმსაჯულება აიძულონ, გულისხმიერება გამოიჩინოს ისეთი დანაშაულის მიმართ, როგორიცაა ცოლის ცემა2.

1979 წელს, ინდოეთის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებამ ერთ-ერთი საქმის თაობაზე ქალთა მოძრაობა ფეხზე დააყენა და დასაბამი მისცა კამპანიას გაუპატიურების წინააღმდეგ. მათი მიდგომა სხვადასხვა სექტორს ითვალისწინებდა: მასმედიას, პარლამენტს, პოლიციას, საზოგადოებას. ახალგათხოვილ ქალთა დიდი რაოდენობა, სავარაუდოდ ნათესავთა ხელით იღუპება მცირე მზითვის გამო. ამ ფაქტმა, ქალთა მოძრაობის ორგანიზატორებს ბიძგი მისცა, მასობრივი დემონსტრაციები მოეწყოთ ცნობიერების ასამაღლებლად. ამ საკითხის მიმართ პოლიციის დამოკიდებულების გამო საპროტესტო გამოსვლა მოაწყეს და პიკეტებიც კი გამართეს მსხვერპლ ქალთა დედამთილ-მამამთილისა და მზითევის თაობაზე ჩადენილ მკვლელობაში მონაწილე სხვა დამნაშავეთა სახლების წინ3.

სტრატეგიათა შთაგონების მეორე წყაროა სხვა კონტექსტებისა და გამოცდილებისგან მომდინარე იდეები და მაგალითები. მესამე სამყაროში მრავალი თავშესაფრის დაარსება ევროპული და ჩრდილო ამერიკულ გამოცდილებათა შთაგონებით მოხდა. კანადის სამეფო საცხენოსნო პოლიციის გამოცდილება სასარგებლო გამოდგა მალაიზიის პოლიციისათვის სამხილთა შეგროვების ხერხების სწავლებაში4. ახლახანს ნიდერნლანდების პოლიციამ მსგავსი წვრთნა ჩაუტარა რუსეთის პოლიციას და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლებს, რომლებიც გაუპატიურებისა და ოჯახური ძალადობის საკითხებზე მუშაობენ. მას შემდეგ, რაც ქალთა შორის პან-აფრიკული დიალოგი მიმდინარეობს გენდერული ძალადობის გაცნობიერების თაობაზე და იმის თაობაზე, თუ ადამიანის უფლებების ფარგლებში, როგორ მივუდგეთ ადათებს, აფრიკაში ქალებში სასქესო ორგანოს მოკვეთას მხოლოდ მედიცინის პრობლემად კი აღარ განიხილავენ, არამედ ქალთა მიმართ ძალადობად⁵.

შთაგონების ამ ორი ნაკადის დინამიკური ურთიერთქმედება - ცალკეული კონტექსტისა და სხვაგან შემუშავებული მოდელების გაცნობიერების აუცილებლობა ის ძაფია, რომელიც სტრატეგიათა თაობაზე გამართულ ყველა დისკუსიას გასდევს. „გენდერული ძალადობის სტრატეგიათა“ ეფექტურობის შეფასებისას აშკარა ხდება, რომ მხოლოდ ერთ წყაროზე დაყრდნობით შემუშავებული სტრატეგიები არასრულყოფილია. მოდელების „რეცეპტად“ გამოყენება ადგილობრივი რეალობის გათვალისწინების გარეშე შეუსაბამო, უთავბოლო და ამდენად რისკიან პარადიგმებს წარმოშობს, ხოლო მთლად საკუთარ გამოცდილებაზე სწავლა მოსაბეზრებელი, უქმი და უშედეგოა. გარეგან და შინაგან მონაცემთა გაერთიანებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სპეციალური სტრატეგიების შემუშავებისათვის.

უნდა ითქვას, რომ გენდერული ძალადობის საკითხის მიმართ საერთაშორისო მასშტაბით მიდგომა გარკვეული ამოცანის წინაშე გვაყენებს.

განსაკუთრებული ძალისხმევაა საჭირო, რომ მსოფლიოში ძალადობის წინააღმდეგ მიმდინარე ქალთა ბრძოლების შესახებ შევიტყოთ და მათგან გაკვეთილიც მივიღოთ განურჩევლად იმისა, დიალოგის რა პირობები იქნება „ჩრდილოეთი/სამხრეთზე“ თუ „სამხრეთი/სამხრეთზე“. გაუპატიურება და ცოლის ცემა თითქმის უკვე შეურაცხყოფის უნივერსალურ ფორმებადაა აღიარებული, მაგრამ სხვა კატეგორიები და ადათები, როგორიცაა სატი5, პატარძლის დაწვა, ქალთა ტრეფიკინგი, მოკვეთა ქალებში, ქალთა ფეტიციდი6 და ინფნატიციდი კვლავ მსოფლიოს ცალკეულ კულტურებთან და რეგიონებთანაა დაკავშირებული.

თუ ასეთ განსხვავებულ ფორმებს გავითვალისწინებთ, დიდი მნიშვნელობა აქვს, თავიდან ავიცილოთ ის აზრი, რომ ვერანაირ გაკვეთილს ვერ მივიღებთ იმ ეგზოტიკური ფორმების წინააღმდეგ ბრძოლით, რომელიც ჩვენი რეალობისაგან სრულიად განსხვავებულია. ძალადობის არც ერთი ფორმა არაა ისე განსხვავებული და ისე გამჯდარი, რომ ერთი მეტ-ნაკლებად დაუდგრომელი საზოგადოების გამოცდილება მეორესთვის შეუსაბამო იყოს. ყველა კონტექსტში ქალთა მიმართ ძალადობის ყველა ფორმისათვის საერთო ძაფის მონახვაც კი, ყურადღებიანი მოპყრობა „ორდინარულ“ ან „ეგზოტიკური“ ფორმებისადმი საშუალებას მოგვცემს გავიგოთ, რა გზით შეიძლება ქალთა წინააღმდეგ მიმართულ ძალადობათა სახის შეცვლა. ფაქტია, რომ რა სახელიც არ უნდა ერქვას, და რომელ კულტურაშიც არ უნდა ხდებოდეს ძალადობა საკითხი ქალთა შეურაცხყოფას ეხება და მიზეზები და შედეგები ყველგან ერთნაირია.

გენდერული ძალადობის პრობლემა

ყველაზე მთავარი და აშკარა გაგებით ძალადობა არის „მოქმედება, რომელიც სრულდება იმ განზრახვით ან იმ განზრახვის გაცნობიერებით, რომ ფიზიკური ზიანი მიაყენოს მეორე პიროვნებას“.⁷ თუ ამ განსაზღვრებას გენდერულ განზომილებას დავუმატებთ, მას დაემატება ძალადობა, რომელებსაც ქალების მიმართ იმიტომ სჩადიან, რომ ქალები არიან. უნდა ითქვას, რომ ასეთი დამატების შემდეგ განსაზღვრება მარტივი და ნათელი ვეღარ იქნება: ძალადობის ფენომენის გაგება, ქალთა მიმართ ძალადობათა სახეებისა და იმ ძირითადი მექანიზმების8 განხილვას მოითხოვს, რომელიც ამ სახეთა წარმოშობას და დამკვიდრებას უწყობს ხელს.⁹

კუმარასვამი¹⁰ აღნიშნავს, რომ ქალების დაუცველობას ძალადობრივი მოპყრობის სხვადასხვა ფორმის მიმართ რამოდენიმე გენდერული ხასიათის მიზეზი აქვს.

1. ქალის სასქესო ორგანოს მოკვეთის ანუ სქესობრივი დამახინჯების, ინფანტიციდის და სექსუალურ ნიადაგზე მომხდარ დანაშაულებათა საგანი მხოლოდ იმიტომაა, რომ ქალია. ასეთი ძალადობის მიზეზია საზოგადოების აზრი ქალის სექსუალობასა და საზოგადოებრივ იერარქიაში მისი როლის შესახებ.

2. ქალი მამაკაცთან თავისი დამოკიდებულების გამო დაუცველია ოჯახური ძალადობის მიმართ, რომელიც ზოგჯერ კულტურულ ტრადიციებთან დაკავშირებულ ფორმას იძენს, როგორიცაა მაგალითად „მზითვის“ გამო მკვლელობა ან სატი. ძალადობის გამამართლებელი ძლიერი არგუმენტი კვლავ საზოგადოების აზრია, რომელიც ქალს საკუთრებად და მამრობითი სქესის მფარველზე, მამაზე, ქმარზე, ვაჟიშვილზე და სხვებზე დამოკიდებულად მიიჩნევს.

3. ომის, აჯანყების, ან ეთნიკური, კასტური ან კლასობრივი მღელვარების დროს ქალი შეიძლება გააუპატიურონ და მხეცურად მოექცნენ იმ სოციალური ჯგუფის გამო, შეურაცხყოფის მიზნით, რომელსაც ის ეკუთვნის. ამას საფუძვლად უდევს მამაკაცთა მიერ ქალის სექსუალობისა და თვითონ ქალის მამაკაცის საკუთრებად აღქმა.

ამ ანალიზში ცენტრალური ადგილი ძალაუფლებისა და გენდერის ურთიერთობის საკითხს უკავია. გენდერული ძალადობა კულტურულ, სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთიერთობათა კონტექსტთანაა დაკავშირებული. ეს ურთიერთობები, სადაც მამაკაცის ძალაუფლება ბატონობს, ქალს ეკონომიურად და ემოციურად დამოკიდებულს ხდის და თავისი მფარველი მამაკაცის საკუთრებად აქცევს. გენდერად დაყოფილი, იერარქიული ურთიერთობებით ორგანიზებული საზოგადოება ქალთა მიმართ ძალადობას აკანონებს. ასეთ საზოგადოებაში გენდერული ძალადობა არა მარტო ფიზიკური შეურაცხყოფის ფორმას იძენს, არამედ მუქარითა და რეპრესალიებით ემოციურ, ექსპლუატაციურ, და დისკრიმინაციულ სახეს და ეს ყოველივე მმართველობითი და იძულებითი სისტემიდან მომდინარეობს.¹¹

ამ ანალიზებზე დაყრდნობით მრავალი აქტივისტი დაეთანხმა გენდერული ძალადობის დეფინიციას: „ნებისმიერი მოქმედება, რომელიც ძალის გამოყენებას ან იძულებას გულისხმობს იერარქიული გენდერული ურთიერთობების დამკვიდრებისა ან მხარდაჭერის მიზნით“¹². ეს დეფინიცია ხაზს უსვამს პატრიარქატის როლს ძალადობის დამკვიდრებაში და ამავე დროს ზღუდავს მას. რამდენადაც მნიშვნელოვანია ძალადობის მიზეზებისა და შედეგების დადგენა, ამდენადვე მნიშვნელოვანია იმ მოქმედებათა ჩამოთვლა, რაც ძალადობას წარმოადგენს. საჭიროა არსებული, შეზღუდული კონცეფციების ფარგლებს გავცდეთ, რომელიც საბურველში ახვევს გენდერული ხასიათის ძალადობის რეალობას, და სიტყვა „ძალადობას“ იმ ფართო მნიშვნელობას არ აძლევს, რომ ქალთა უფლებების ყოველგვარ დარღვევას მოიცავდეს.

ასეთი ქმედება „გენდერული ძალადობის“ ცნების გაგებას აქარწყლებს. საჭიროა, ბოლოსდაბოლოს ფუნქციონალური ტერმინი მაინც არსებობდეს, რომ ძალადობის ისეთი სახეები აღვნიშნოთ, როგორიცაა ძალმომრეობითი იძულება, რაც ქალის სიცოცხლეს ან მისი ფიზიკურ-ფსიქოლოგიურ ხელშეუხებლობას საფრთხეს უქმნის. მოქალაქეობრივი და ადამიანური უფლებების მასშტაბის გაფართოების მცდელობამ დიდი წვლილი შეიტანა, რომ ეს უფლებები გენდერულ ძალადობასაც მოიცავდეს, როგორც აღიარებად და ფუნქციონალურ კატეგორიას. ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის დეკლარაცია (ქძად)¹³ ქალთა მიმართ ძალადობას ასე განსაზღვრავს: „გენდერული ხასიათის ძალადობის რაიმე აქტი, რომელიც ფიზიკურ, სექსუალურ ან ფსიქოლოგიურ ზიანს ან ტანჯვას აყენებს ან შეუძლია მიაყენოს ქალს, მათ შორის ასეთი მოქმედების ჩადენის მუქარა, იძულება ან თავისუფლების თვითნებური აკრძალვა, განურჩევლად იმისა თუ სად ხდება ეს, საზოგადოებრივ თუ პირად ცხოვრებაში“.

ბრძოლის ეფექტური სტრატეგიების ძიებისას განსაკუთრებით საინტერესოა ოთხი ძირითადი ტიპის ძალადობა:

გენდერული ძალადობის შესწავლის მეორე სასარგებლო ხერხია იმ სფეროს დადგენა, თუ სად ხდება ქალთა მიმართ ძალადობა. ძირითადად ძალადობა ხდება სამ კონტექსტში - ოჯახში, საზოგადოებაში და სახელმწიფოში და ყველგან გადამწყვეტ და ინტერაქტიულ ფუნქციას ასრულებს ძირითადი სოციალური ინსტიტუტები.

მთლიანობაში ოჯახი, „საზოგადოება“ (როგორც ზემოთაა განსაზღვრული) და სახელმწიფო არა მარტო ყოვლისმომცველ და ინტერაქტიულ სისტემას წარმოადგენს ძალადობის ლეგიტიმიზაციისთვის, არამედ ადგილს, სადაც ძალადობა ხდება. მე-17 გვერდზე მოცემული ცხრილი გვიჩვენებს გენდერული ძალადობის გამოხატულებებს ამ ჩარჩოს მიხედვით.

ოჯახი

ოჯახი ძალადობის მთავარი უბანია. ქალი დაბადებამდეც კი დაუცველია, რადგან ახლა სქესის დასადგენი ტესტები შესაძლებლობას იძლევა აბორტი გაკეთდეს მდედრობითი ნაყოფის შერჩევით. ბავშვობაში ქალი ხშირად განიცდის საკვების ან სამედიცინო მომსახურების უქონლობას თავისი ძმის სასარგებლოდ, დედას კი სისტემატურად სჯიან ცემით, რომ თავისი საშინაო მოვალეობანი შეასრულოს ქმრისა და ოჯახის მიმართ. კულტურული და ეკონომიკური დინამიკის კომპლექსური ურთიერთქმედების გამო, როცა ოჯახში მიღებულ გადაწყვეტილებათა უმრავლესობა ქალთა კეთილდღეობას ეწინააღმდეგება, მსოფლიოში ფაქტიურად უკვე არსებობს რეგიონები, სადაც ქალთა და კაცთა თანაფარდობა დრამატულად უთანასწოროა¹⁴. ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში ოჯახში სისხლის აღრევისა და სქესობრივი შეურაცხყოფის ფაქტები არ ამართლებს იმ ვარაუდს, რომ წარმატებული ეკონომიკური განვითარება ქალთა მიმართ უსამართლო მოპყრობის შემცირების ძირითადი ფაქტორია. აშკარა კონტროლი ქალის სექსუალობაზე მამაკაცის მიერ, დაფეხმძიმების ან აბორტის ძალდატანება ოჯახში გენდერული ძალადობის კიდევ ერთი ფორმაა. და ბოლოს, ფსიქოლოგიური შეურაცხყოფა ის კატეგორიაა, რომელსაც უამრავი ქალი განიცდის. მაგალითად რეპრესალიებით მუქარა იმის გამო, რომ სავალდებულო ნორმების შესაბამისად ვერ მოიქცა, ჩაკეტვა (ზოგჯერ უკანონო პატიმრობამდეც კი) ან იძულებითი ქორწინება, როცა ოჯახი „პატარძლის“ თანხმობის გარეშე იღებს გადაწყვეტილებას. იმ ქალთა თვითმკვლელობის შემთხვევათა რიცხვი იზრდება, ვინც თავს ვერ ართმევს შეურაცხმყოფელ სიტუაციას. ეს გენდერული ძალადობიდან გამომდინარე უმწეობის კიდევ ერთი ასპექტია.¹⁵

საზოგადოება

იმ დაჯგუფებების „საზოგადოების“ რანგში ასვლა, რომლებსაც სოციალური, რელიგიური, ეთნიკური თუ რასობრივი ნიშნები აერთიანებთ, და რითაც მათი წევრები საკუთარ ვინაობას და ძირითად ღირებულებებს აღიქვამენ, კრიტიკულ როლს თამაშობს, ოჯახის სტრუქტურისა და მასში ქალის პოზიციის განსაზღვრაში. სოციალური ნიშნით გაერთიანებული დაჯგუფება იდეალურ ოჯახში გენდერული ურთიერთობების განსაზღვრისაგან შორსაა და ამდენად ის ხშირად უმზადებს ნიადაგს ქალთა სუბორდინაციას და აგრეთვე შეუძლია, ძალადობის გარკვეული ფორმები დაამკვიდროს. მოკვეთა ქალებში (უფრო ზუსტად, რომ ვთქვათ სქესობრივი დამახინჯება) მხოლოდ კულტურული საზოგადოების მორალური მხარდაჭერით კი არ ხდება, არამედ მას ამ საზოგადოების ნდობით აღჭურვილი პირები ასრულებენ, მაგალითად მკურნალნი ან ბებია-ქალები. ჯადოქართა დაწვა, სატი, ქორწინების გარეშე სექსის გამო დასჯა, მათ შორის გაუპატიურებისას, და ფიზიკური სასჯელის სხვა ფორმები ქალთა მიმართ გენდერული ძალადობის ეთნიკური თუ რელიგიური ხელშეუვალობის დაცვის სახელით დამკვიდრებული ადათებია. „მტრული“ ბანაკის ქალების გაუპატიურება და დასჯა გენდერული ძალადობის კიდევ ერთი ფორმაა, რომელიც ამჟამად მსოფლიოს მრავალ რეგიონშია გავრცელებული, სადაც ეთნიკური კონფლიქტია გაჩაღებული.

ქალთა მიმართ ძალადობის კიდევ ერთი ადგილია კერძო თუ სახელმწიფოებრივი სამსახური. მთელს მსოფლიოში ჩვეულებრივი მოვლენაა შევიწროვება და იძულებითი სექსი ძალადობის სხვა ფორმებთან ერთად, რაც დაუცველი მუშა ქალის სტატუსთანაა დაკავშირებული. არასახელმწიფოებრივ სექტორში ქალები იზოლირებულნი და სამართლებრივ დაცვას მოკლებულნი არიან, რის გამოც ძალადობის რისკის წინაშე დგანან. მათთვის ხშირად სავსებით მიუწვდომელია უსაფრთხოების იურიდიული გარანტიები, რაც სახელმწიფო სექტორის მუშებისათვის ნომინალურად მაინც შესაძლებელია. უნდა ითქვას, რომ სამუშაოზე ქალთა მიმართ ძალადობა, ორგანიზებული პროსტიტუციისა და ქალთა ტრეფიკინგის გზით ქალის სექსუალობის კომერციის საგნად გადაქცევასთანაა დაკავშირებული.

გენდერული ძალადობის ადგილი და გამოხატულება

სახელმწიფო

ქალთა ძალადობის მესამე კერა თვითონ სახელმწიფოს დონეზეა. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი და პრაქტიკა მკაცრად ითვალისწინებს, რომ სახელმწიფო პასუხისმგებელია სამხედრო მოხელეების საქციელზე, რომლებიც პატიმართა ადამიანურ უფლებებს არღვევენ, მაგრამ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის დაწესება გენდერულ ძალადობის მიმართ მოუხელთებელი აღმოჩნდა. ბოლო დრომდე სახელმწიფოთა უმრავლესობა ქალთა მიმართ ძალადობას „კერძო“ ხასიათის აქტად მიიჩნევდა, რომელსაც არასახელმწიფო პირები ახორციელებენ, ვის საქციელზეც სახელმწიფო პასუხს არ აგებს. პატიმრობაში მყოფ ქალთა გაუპატიურება და წამება მათი მცველების მიერ ყველაზე აშკარა სიტუაციაა, სადაც სახელმწიფო ქალთა ძალადობის უშუალო ხელშემწყობად შეიძლება ვაღიაროთ. აშკარა სახელმწიფოებრივი პოლიტიკა, როგორიცაა იძულებითი სტერილიზაცია ან საშიში მედიკამენტების გამოცდა ქალებზე, აგრეთვე სახელმწიფოს ხელშეწყობით განხორციელებული გენდერული ძალადობის მაგალითებია. ბოლოს, სახელმწიფოს ბრალი მიუძღვის ძალადობის დამკვიდრებაში თავისი დაუდევრობის გამო, ანუ იმის გამო, რომ სულ უფრო და უფრო აშკარა ხდება, რომ ის შესაფერის ზომებს ვერ ღებულობს დაუცველი ქალების დასაცავად. ამ გაგებით სახელმწიფო გაკიცხვის ღირსია, რადგან არ შემოიღო და არ აამოქმედა შესაბამისი კანონმდებლობა და პოლიტიკა ქალთა დასაცავად, მაგალითად, ოჯახში ცემისაგან. სახელმწიფო აგრეთვე დამნაშავეა ძალადობის შენდობისათვის, როდესაც „პატივმოყვარეობის დაცვის“16 საკითხს ეთანხმება და კაცებს ძალადობისათვის დაუსჯელს სტოვებს იმ დროს, როცა ისინი თავის ცოლებსა და საყვარლებს კლავენ. ამგვარად სახელმწიფო არა მარტო ძალადობის კერაა, არამედ მისი აღმსრულებელიც.

გენდერული ძალადობის დამკვიდრებაში „შუამავლობა“ დიდ როლს ასრულებს არა მარტო სახელმწიფო დონეზე, არამედ სხვა მხრივაც. ოჯახური ძალადობა არ ნიშნავს, რომ ძალადობა ოჯახში ხდება, არამედ გულისხმობს, რომ ოჯახის წევრები სჩადიან ძალადობას. საზოგადოებრივი ძალადობა ინსტიტუტების ფარგლებში ხდება, რომლებიც ძალადობის მხოლოდ მიზეზი კი არა, არამედ ხელშემწყობიცაა. მაგალითად ჯადოქართა დაწვა, თუნდ კოლონიურ მასაჩუსესტის, თუნდ თანამედროვე ინდურ შტატ ბიჰარის შტატის შემთხვევაში, უბრალოდ საზოგადოებაში კი არ ხდება, არამედ ისინი, ვინც ძალადობრივ აქტს ახორციელებენ, საზოგადოების წევრები არიან. ნამდვილი მოძალადე „ოფიციალურ“ უფლებამოსილებას მიიღებს თუ არ მიიღებს, საზოგადოება (რელიგიური პოლიტიკური, და სხვ) მაინც ამართლებს მის საქციელს. ანალოგიურად ეკონომიკური საწარმო პასუხს აგებს, როდესაც განზრახ თუ დაუდევრობით გასაქანს აძლევს ქალი. მუშების დაშინებას და მათ სიმშვიდეს და მორჩილებას თავის სასარგებლოდ იყენებს.

საერთო სტრუქტურის კონტექსტური განსაზღვრა

გენდერული ძალადობა იერარქიულ-გენდერულ ურთიერთობათა ტერმინებით განიმარტება და მის გამოხატულებათა სქემატური სახით შეჯამება გარკვეულ რისკს ატარებს: პრობლემის ზედმეტად გაუბრალოებისა და უნივერსალურობის რისკს. ძალადობა ყველა ოჯახში და ყველა კულტურაში ერთ დონეზე არ ხდება, და განსაკუთრებულ შემთხვევებში ძალადობის გამომწვევი მიზეზების მრავალი ნიუანსი და კონტექსტიც უნდა ვაღიაროთ. ამ კვალიფიკაციის მიუხედავად, უთანასწოროდ აგებული გენდერული დამოკიდებულებანი ამ საკითხთა კონცეპტუალიზაციის სტრუქტურულ გზას გვთავაზობს დამატებითი განმარტებითი კატეგორიების უგულებელყოფის გარეშე. სწორია მოსაზრება, რომ ძალადობა შეძენილი თვისებაა, ანალოგიურად ვერ უარვყოფთ იმ აზრს, რომ ზოგიერთ სუბკულტურას ფიზიკური ძალადობის უფრო მეტი გაბატონებული სახე ახასიათებს ვიდრე სხვებს, და რომ ალკოჰოლით და სიღატაკით ან სხვა საბაბით გამოწვეული სტრესი გენდერულ ძალადობას ამწვავებს. ბოლოდროინდელ გენდერულ გამოკვლევათა მონაცემები საფუძველს იძლევა „უთანასწორო გენდერული დამოკიდებულებანი“ ანალიტიკურ ჩარჩოდ გამოვიყენოთ და დამატებითი თეორეტიკული თვალთახედვით ჩავწვდეთ. მსოფლიოს ოთხმოცდაათი სოციუმის ეთნოგრაფიულ მონაცემთა სტატისტიკური ანალიზის შედეგად ერთმა მნიშვნელოვანმა გამოკვლევამ აღმოაჩინა,17 რომ ოთხმოცდაათი სოციუმიდან ცოლის ცემა დამახასიათებელი იყო სამოცდათხუთმეტისათვის. უფრო მეტიც, ოთხი კულტურული ფაქტორი აღმოჩნდა, და ოთხივე ერთად ცოლის შეურაცხყოფის მომასწავებელი იყო, მათ შორის, სქესთა ეკონომიური უთანასწორობა, კონფლიქტის გადაჭრის ფიზიკური ძალადობის გამოყენების სახე, ოჯახში მამაკაცთა ძალაუფლება და გადამწყვეტი ხმის უფლება და ქალისათვის განქორწინების აკრძალვა.

გამოკვლევამ დაადგინა, რომ ქალი, რაც უფრო მეტადაა დამოკიდებული მამაკაცზე მით უფრო დაუცველია ძალადობრივი ქმედებებისაგან, როდესაც ქალის თავისუფლება შეზღუდულია და თავის დაღწევის საშუალება არა აქვს, უფრო მეტი შესაძლებლობა არსებობს, რომ ის ქმარმა ან ძალაუფლების მქონე სხვა მამაკაცმა შეურაცხყოს. ყველაზე მნიშვნელოვანია კონფლიქტის თავიდან აცილება, სხვადასხვა ხერხის გამოყენება აგრესიული გრძნობების შესაკავებლად, პატივისცემა საზოგადოების ყველა წევრისადმი და, რაც ყველაზე მთავარია, ოჯახში შრომის დანაწილება გენდერული ფაქტორის გარეშე.

გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის სტრატეგიები

აქ შემოთავაზებული ზოგადი სქემა ამოსავალი წერტილია და საშუალება პრობლემის პარამეტრების გასაცნობად, მაგრამ სახელმძღვანელოდ საკმარისი არ იქნება. პრობლემაზე სტრატეგიული რეაგირება მისი კონტექსტისა და სოციალური დინამიკის ზუსტ გაგებას მოითხოვს, განსაკუთრებით კი სამი კრიტიკული საკითხის გაცნობიერებას. ესენია: 1) შეურაცხყოფილი ქალის სოციალური და ფსიქოლოგიური მდგომარეობა; 2) კულტურული ღირებულებები, რომელიც ქალთა მიმართ ძალადობრივ დამოკიდებულებას გასაქანს აძლევს; 3) სამართლებრივი სისტემის პოზიცია და რეაქცია პრობლემის მიმართ. ამ სამი სფეროს სწორი განსაზღვრა გვიჩვენებს, თუ საით მივმართოთ სტრატეგიული მოქმედება. დაზარალებული ქალი, რომელიც გაუპატიურების მსხვერპლია ან შეურაცხყოფას განიცდის სახლში ან სამსახურში, უშუალოდ ამ ტრავმიდან გამომდინარე გარკვეულ დახმარებას საჭიროებს.

დაზარალებული. ნაცემი ქალი საერთოდ სხვაზეა დამოკიდებული, თავისუფლების გრძნობასა და თვითრწმენას მოკლებული, თავისი მდგომარეობა ემოციურად და ფინანსურად ბოჭავს მას. უმწეობა ნაცემ ქალთა საერთო დამახასიათებელი თვისებაა. ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ტრავმები სასწრაფო მკურნალობას მოითხოვს და, შეიძლება, სამართლებრივი დაცვაც დასჭირდეს (თუ შესაძლებელი იქნება) ან სხვა დახმარება, რომ ცოტა ხანს დაცული იყოს. მისი უსაფრთხოების ხანგრძლივი დაცვისათვის კი საჭიროა არსებული მდგომარეობის ცოცხალი ალტერნატივა არსებობდეს, ან შეიქმნას. გარდა ამისა, ფსიქოლოგიური უნარი უნდა შესწევდეს, რომ გააანალიზოს ეს შესაძლებლობანი და არჩევანი გააკეთოს.

ხშირად მტრული ან ბიუროკრატიული ხასიათის სისხლის სამართლის პროცედურამ შესაძლოა, კი არ გააუმჯობესოს მისი მდგომარეობა, არამედ უფრო გააღრმავოს მისი მწუხარება. სირცხვილის გამო შეიძლება ქალმა არ გაამხილოს თავისი ტანჯვა. ამან კი შეიძლება მას ტანჯვა გაუხანგრძლივოს, ან უფრო დიდი საფრთხე შეუქმნას.

ძირითადი ღირებულებანი. ის საერთო ღირებულებანი, რომელიც ქალებს მამაკაცებზე ქვემოთ აყენებს, გადამწყვეტ როლს ასრულებს ქალთა მიმართ შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულების შექმნაში.

ეს ღირებულებანი (რასაც ქალებიც და მამაკაცებიც იზიარებენ) ყველა საზოგადოებაში სხვადასხვა დონეზე ფუნქციონირებს. ზოგიერთი საზოგადოება გასაქანს აძლევს ისეთ ადათებს, რაც მამაკაც-ავტორიტეტებს უფლებას აძლევს მაღალი დონის ფიზიკური ძალადობა იხმარონ ქალებზე. ისეთი სახის ძალადობის დროსაც კი, როცა ქალთა მიმართ ძალადობას თვითონ ქალები ახორციელებენ - ჩვეულებრივ ოჯახის რომელიმე წევრი - დამსჯელი ან წესისებრი მოქმედება იერერქიებზე და მამაკაცთა უპირატესობაზე დამყარებულ გენდერულ დამოკიდებულებას ასახავს. მრავალ საზოგადოებაში ოჯახი წმიდად ითვლება, სადაც გარეშე პირი ან სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს. ოჯახის წევრთა საქმეები კი პირადულია. უთანასწორო გენდერულ დამოკიდებულებათა რეჟიმის პირობებში ქალი აშკარად წამგებიან პოზიციაშია.

სამართლებრივი სისტემა. გენდერულ ძალადობასთან დაკავშირებულ დამოკიდებულებათა და ადათთა შენარჩუნებასა ან შეცვლაში კანონი გადამწყვეტ როლს ასრულებს. კანონი ორმაგ როლს ასრულებს - კიდევაც ასახავს ფუნდამენტურ საზოგადოებრივ ღირებულებებს და კიდევაც განსაზღვრავს და აყალიბებს მათ.

გენდერული ძალადობის მიმართ ყველა სახის პროგრამირებული რეაგირება ერთ რომელიმე ან ერთდროულად რამდენიმე სიბრტყესთანაა მიმართებაში, ესენია: 1) მსხვერპლის აუცილებლობა 2) სოციალური ღირებულებანი, რომლებიც ძალადობრივ მოპყრობას ამართლებს 3) სამართლებრივ-სოციალური სისტემა, რომელიც ვალდებულია უდანაშაულოთა უფლებები დაიცვას და დამნაშავე დასაჯოს.

სტრატეგიათა შეფასების საშუალებანი

თუ პროგრამის ორგანიზატორებს ეფექტური გეგმის შედგენა სურთ, მათ მიერ არჩეულ საკითხთა დიდი სირთულესა და მოქმედების შესაძლებლობათა დიაპაზონს ზუსტ შეფასება სჭირდება. თემის სირთულის გამო სტრატეგიათა სისტემატური კონცეპტუალიზააციისადმი მრავალ კანონიერ მიდგომათა შორის ერთ-ერთის ამორჩევა გარკვეულ რისკს შეიცავს. სტრატეგიათა შეფასებისას მთავარი ამოცანაა, იმდენად ყოვლისმომცველი სქემა ავაგოთ, რომ საკითხთა სირთულეს ჩასწვდეს და თანაც საკმაოდ მარტივი იყოს, რომ დაგეგმვისა და შეფასების ფუნქციურ იარაღად გამოდგეს. ასეთი სახის მოდელები და ინსტრუმენტები მხოლოდ იმდენადაა სასარგებლო, რამდენადაც ისინი ხელს უწყობს პრობლემის გაშუქებას და მიმართულებას იძლევა ცვლილებისათვის.

გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის სტრატეგიები საერთოდ სამი სახის გამორჩეულ, მაგრამ ურთიერთდაკავშირებულ ამოცანებს ემსახურება: უშუალოდ ძალადობით გამოწვეულ პრობლემებზე რეაგირება; პიროვნებებსა და ინსტიტუტებში ჩამოყალიბებულ ღირებულებათა და დამოკიდებულებათა სახის შეცვლა და ძალადობათა მიზეზებისა და ხასიათის დადგენა ცალკეულ კონტექსტებში. ეს უკანასკნელი დანარჩენი ორის პრერეკვიზიტია, მაგრამ შეიძლება საკუთრივაც არსებობდეს. სტრატეგიებსაც გააჩნიათ საერთო მიზანი ან საგანი, რომლისკენაც მათი ამოცანებია მიმართული. ამ მიზნებში შედის მსხვერპლი (ან პოტენციური მსხვერპლის, „პუბლიკა“, სახელმწიფო და სოციალური ინსტიტუტები და სამართლებრივი სისტემა. ძალადობის გასაცნობიერებლად გამიზნული ღონისძიებანი (კვლევა) საკადრისად ეხება ყველა ამ საგანს. ძალადობის კონკრეტული შედეგების საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებები, ან ხალხსა და ინსტიტუტებში ფესვგადგმული ქცევის ნორმების შესაცვლელად გატარებული ღონისძიებები, შეიძლება აგრეთვე ამ მიზანთა დიაპაზონს მოიცავდეს.

ამ მითითებებზე დაყრდნობით აგებული აქ წარმოდგენილი სქემა სტრატეგიებს სხვადასხვა კუთხით უდგება: 1) იმ პირებისა და ინსტიტუტების კუთხით, ვისთვისაცაა გამიზნული სტრატეგია (ვერტიკალური ღერძი) და 2) დასახული მიზნების თვალსაზრისით (ჰორიზონტალური ღერძი). მატრიცის უჯრედები ძირითად ღონისძიებებს ასახავენ, რომელიც სტრატეგიამ უნდა გაატაროს მიზნებისა და ამოცანების ურთიერთგადაკვეთისას. სქემაში კატეგორია „პოლიტიკური“ და სპეციალური გრაფა „განათლებისათვის“ არაა, ამით ხაზს ვუსვამთ ყველა სტრატეგიათა პოლიტიკურ ხასიათს და ვადასტურებთ, რომ ყველა შემთხვევაში განათლების ფაქტორი აუცილებლობას წარმოადგენს.

სტრატეგიათა მოქმედების სფერო და ობიექტები

დაზარალებულნი. შეურაცხყოფილი ქალი ალბათ ყველაზე აშკარა სუბიექტია, ვისკენაც ქალთა მიმართ ძალადობასთან ბრძოლის სტრატეგიებია მიმართული. მრავალი სტრატეგია მთავარ უპირატესობას ძალადობის მსხვერპლთა უსაფრთხოების, ზარალის ანაზღაურების და სიტუაციიდან თავის დაღწევის აუცილებლობას ანიჭებს. პროფილაქტიკურ მიდგომათა პროგრამები მსხვერპლის ცნებას აფართოებს და ამ ცნებაში უკვე შეურაცხყოფილ ქალებთან ერთად პოტენციურ მსხვერპლსაც აერთიანებს, ვინც მართალია ჯერ არის ძალადობის მსხვერპლი, მაგრამ დაუცველია.

„პუბლიკა“. პროგრამათა უმრავლესობას სურს, ასე თუ ისე გავლენა იქონიოს „პუბლიკაზე“, პიროვნებათა უფორმო მასაზე, ვისი იდეები და ღირებულებანიც ეჭვქვეშ უნდა დავაყენოთ და შევცვალოთ, თუ გვსურს, რომ სოციალური დამოკიდებულება შეიცვალოს. მედიასა და მასობრივი კომუნიკაციების საშუალებით ცნობიერების ამაღლებისათვის გამართული კამპანიები საუკეთესო მეთოდია ამ კატეგორიისათვის.

ინსტიტუტები. რადგან ხალხი თავიანთ ღირებულებებს საზოგადოებრივი ურთიერთობიდან იძენს და ინარჩუნებს, ძირითად სტრატეგიულ მიზანს წარმოადგენს ის ინსტიტუტები, ორგანიზაციები და დაჯგუფებები, ვისაც ძალა შესწევს გავლენა მოახდინოს საზოგადოებრივ აზრსა და ყოფაზე-ქცევა. ისინი მოიცავენ საგანმანათლებლო ინსტიტუტებს, როგორიცაა სკოლები და უნივერსიტეტები, რელიგიური და კულტურული ინსტიტუტები და მედია, აგრეთვე იმ სამსახურებს, რომლის წარმომადგენლებიც შეხებაში არიან ძალადობის მსხვერპლთან, მაგალითად რელიგიური მოღვაწენი და მკურნალნი. ნებისმიერი სტრატეგიისათვის ინსტიტუციონალური გავლენის ძირითადი ასპექტების დადგენას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

კანონმდებლობა. ეს კატეგორია ყველა იმ კანონთა შინაარსს მოიცავს, რომელიც გენდერული ძალადობის ყველა ასპექტს არეგულირებს, რადგან კანონები ქცევის ნორმებს აწესებენ, მისაღებ და მიუღებელ საქციელთა კრიტერიუმებს განსაზღვრავენ, და უფლებებსა და სანქციებს ადგენენ. ისინი ღირებულებების შექმნისა და მათ მიმართ ძალადობის შეუწყნარებლობის მნიშვნელოვან შესაძლებლობას იძლევიან.

კანონდამცავი ორგანოები. ის ორგანოები, რომელსაც სახელმწიფოსაგან კანონის გატარება ევალება, კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სამოქმედო ასპარეზია, ესენია: პოლიცია, პროკურატურა და მოსამართლეები. საუკეთესო კანონებიც კი ვერ მოიტანს მოსალოდნელ შედეგს, თუ ამ კანონებს ცხოვრებაში არ გავატარებთ. ძალიან ხშირად პოლიცია იქამდე მიდის, რომ ივიწყებს თავის მოვალეობებს გენდერულ ძალადობასთან დაკავშირებით - ზოგჯერ იმ დონემდეც კი, რომ თვითონ ხდება მოძალადე და შეურაცხმყოფელი. ამგვარად, სტრატეგიული მიდგომა მწვავედ ებრძვის ასეთ საქციელს, სტრატეგიულ მოქმედებათა ბოლო სფეროა სასამართლო, რომელიც ხშირად ძალზედ აუცილებელია. მოსამართლეები თავიანთი მოპყრობით ქალებისადმი, გენდერული ძალადობის საქმეების გაძღოლით და იურიდიული გადაწყვეტილებების მიღებით სამართალდაცვის სახეს განსაზღვრავენ, ვინც უნდა გადაწყვიტოს, ქალებთან და ძალადობასთან დაკავშირებულ კონკრეტულ შემთხვევაში მართლმსაჯულება აღსრულდეს თუ არა.

ამგვარად, პოლიცია და სასამართლო სისტემა სტრატეგიული მოქმედების მნიშვნელოვანი სფეროა.

მიზნები და ამოცანები

სტრატეგიის მიზანია ჩარევა, ანუ ზომების მიღება სიტუაციის შესაცვლელად. ჩარევა გენდერული ძალადობის ფაქტზე უშუალო რეაგირებაა. გარდა ამისა, ჩარევა ახალ ღირებულებათა და ქცევის ფორმების ძიებაა საზოგადოების მსხვერპლისადმი და დამნაშავისადმი დამოკიდებულების გასაუმჯობესებლად, ქალთა მიმართ ძალადობის აქციების საბოლოოდ აღსაკვეთად. ამ ჩარევათა პრერეკვიზიტია გამოკვლევა, რომელიც ხელს უწყობს ძალადობის ხასიათისა და კონტექსტის დადგენას.

ძალადობის გაცნობიერება. სტრატეგიებისათვის გამოკვლევა აუცილებელი ფაქტორია. სოლიდური მონაცემებისა და ინფორმაციის გარეშე სტრატეგია მხოლოდ ინტუიციური რეაგირებაა, რაც ზოგჯერ აუცილებელი ამოსავალი წერტილია, მაგრამ როგორც ინფორმაციის ერთადერთი წყარო, არასაკმარისია. ორგანიზატორებმა საშუალება უნდა გამონახონ საჭირო ინფორმრაციის მოსაპოვებლად, რომ „ალალბედზე“ არ იბრძოლონ წარმატების მისაღწევად. მაშინაც კი, ვიდრე მოქმედება დაიწყებოდეს, სტრატეგიის განსაზღვრა ნებისმიერ კონტექსტში მრავალი საკითხის გარკვევას მოითხოვს: რა დონის პრობლემაა? რა ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ეფექტს ახდენს ქალებზე? რა სახის რესურსებია შესაძლებელი ან აუცილებელი დაზარალებულ ქალთა დასახმარებლად ან ძალადობის აღსაკვეთად? კულტურული და სტრუქტურული თვალსაზრისით რა შესაძლებლობები არსებობს გენდერულ ძალადობათა თაობაზე ცვლილებების მოსახდენად? როგორია კანონი და როგორ სრულდება ის? რა ცვლილებებია საჭირო კანონში, ინსტიტუტებში? რა გზა ჯობია მიზნის მისაღწევად? რა მოკავშირეები და მომხრეები ჰყავს სტრატეგიას? რაკი მოქმედება დაიწყება, სხვა ფაქტორებთან ერთად საჭიროა თვითონ ორგანიზაცია, მისი მეთოდოლოგია და მიღებული შედეგები სისტემატურად შეფასდეს, რათა კვალს არ ასცდეს. კვლევა-შეფასება ინფორმაციას და ანალიტიკურ ინფრასტრუქტურას იძლევა, რაზედაც სტრატეგიები უნდა აიგოს.

ძალადობაზე რეაგირება. ჩარევის პირველი და ყველაზე სწრაფი სახეა ძალადობის უშუალო შედეგებთან შებრძოლება. ამ კატეგორიაში შედის ძალადობის მსხვერპლთა თანადგომა: „ცხელი ხაზები“, თავშესაფრები. გაუპატიურების შემდგომი კრიზისის დასაძლევად დამხმარე ცენტრი და სხვა ცენტრები, რომელიც იურიდიულ, ფსიქოლოგიურ და სამედიცინო დახმარებას უზრუნველყოფს. ჩარევის სტრატეგიები საზოგადოებრივ და ინსტიტუციონალურ ფაქტორებსაც ეხება, რომლებიც ძალადობაზე რეაგირების ხასიათს განაპირობებს.

პოლიციასთან, პროკურატურასთან, ოფიციალური დახმარების სახელმწიფო სამსახურებთან და სასამართლოსთან ერთად მუშაობა იმ სტრატეგიათა ნაწილს შეადგენს, რომლებიც გენდერული ძალადობის რეაგირებისათვისაა გამიზნული, სულერთია, რა სპეციფიკურობითაც არ უნდა ხასიათდებოდეს ის. რეაგირების სტრატეგიები ორ პრინციპულ საქმეს ასრულებს. პირველი ეხება დაზარალებულის დაცვას და ბოროტმოქმედის დაჭერას ნებისმიერი საშუალებით, კანონით ან სხვაგვარად. მეორე - დაზარალებულთა, მის ფიზიკურ ჯანმრთელობასთან, ფსიქოლოგიურ სიმშვიდესთან და სოციალურ-ეკონომიკურ სტატუსთან დაკავშირებით ალტერნატიულ გამოსავალთა განსაზღვრას ეხება.

ძალადობის ამოძირკვა. მეორე სახის ჩარევა ქალებთან და ძალადობასთან დაკავშირებული ახალი სოციალური ეთიკის შექმნას ისახავს მიზნად. იგი პროფილაქტიკასაც გულისხმობს და სახელმძღვანელოცაა, რადგან ქალებთან მიმართებაში ქცევის ახალი სტანდარტებისა და ახალი ღირებულებების დამკვიდრებას ცდილობს. დაზარალებულებთან ან პოტენციურ დაზარალებულთან მუშაობაში ასეთი ტიპის ჩარევა ისეთი ღონისძიებების გატარებას გულისხმობს, რაც ქალებს საშუალებას მისცემს, ახალი ხერხების შემუშავებითა და პოლიტიკური ორგანიზებულობით თავი დაიცვან. ხალხთან და ძირითად საზოგადოებრივ ინსტიტუტებთან მუშაობა მიზნად ისახავს, ძალადობის თაობაზე დუმილი დაარღვიოს და ეს საკითხი არა მარტო ქალებისათვის, არამედ ყველასათვის პოლიტიკის თემად აქციოს. პროფილაქტიკურ-ინსტრუქციული ჩარევა თანამზრახველი მოკავშირეებისა და მომხრეების შეძენას გულისხმობს, რომლებიც ქცევის ნორმების, სამართლებრივ, ინსტიტუციონალურ და პერსონალურ დონეზე შეცვლაში მიიღებენ მონაწილეობას, სამართლებრივი სისტემის ფარგლებში პროფილაქტიკური სტრატეგიები ცალკეულ კანონთა დებულებების რეფორმასთან ერთად კანონის ძირიდანვე გადახალისებაზე ამახვილებს ყურადღებას. პოლიციის, პროკურატურის, მოსამართლეებისა და სამართალდამცველ სისტემის სხვა თანამშრომლების გავლენის ქვეშ მოქცევა პროფილაქტიკის მნიშვნელოვანი ასპექტია, ვინაიდან მთავარი ამოცანაა ინდივიდუალური და ინსტიტუციონალური ქცევებისა და ნორმების შეცვლა.

„სტრატეგიული“ რეაგირება

სტრატეგიულობა უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე დასახული მიზნის მისაღწევად მთელ რიგ ორგანიზებულ მოქმედებათა დაგეგმვა-განხორციელებათა სისტემური მიდგომა. სტრატეგიულობა რამდენიმე ყურადღებით შერჩეულ და აშკარად საყურადღებო ელემენტს ითვალისწინებს. აუცილებელია, მოცემულ კონტექსტში პრობლემისა და პოტენციურ მიდგომათა შესახებ ნათელი და ზუსტი წარმოდგენა გვქონდეს, აუცილებელია, იმ შესაძლო ამოცანათა და მეთოდთა შედარებითი ღირებულება შევაფასოთ, რომელიც შემდგომში შესაძლოა შევარჩიოთ, და შემდეგ მათგან ყველაზე დიდი ზემოქმედების პოტენციალის მქონე ამოვირჩიოთ. მუშაობის დაწყების შემდეგ კი აუცილებელია, კრიტიკული თვალით ვაკონტროლოთ სტრატეგიის ყველა ასპექტი (პერსპექტივა, ამოცანები, მიზნები, მუშაობა და ა.შ.) და გამუდმებით საქმის კურსში ვიყოთ ახალი მოვლენების, გართულებების, მახეების თაობაზე, რომლებიც უთუოდ წამოიჭრება მოქმედებისას, და მზად უნდა ვიყოთ მათ გადასაჭრელად. სტრატეგიას გარდამავალი ხასიათი აქვს: მუდმივ განახლებასა და შეფასებას მოითხოვს.

ეს თავისებურებანი რამდენიმენაირად აისახება გენდერული ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ეფექტური სტრატეგია სულ ცოტა საჭირო ინფორმაციას მაინც მოითხოვს, რომ ნათლად გამოჩნდეს გადასაჭრელი პრობლემის ასპექტი, მისი მიზეზები და შედეგები მოცემულ კონტექსტში, რა უნდა შეიცვალოს და რა შეიძლება შეიცვალოს. რაც უფრო ნათელია სურათი, მით მეტ ზემოქმედებას მოახდენს სტრატეგია. აქ წარმოდგენილი სქემა გვთავაზობს, რომ გენდერული ძალადობისადმი სტრატეგიული მიდგომა იმ ამოცანებს მოიცავდეს, რომელიც არა მარტო ეხება ძალადობის უშუალო შედეგებს, არამედ მიზნად ისახავს, როგორც ინდივიდუალურ, ისე ინსტიტუციონალურ დონეზე აღმოფხვრას საზოგადოებაში გავრცელებული ძალადობრივი ქცევები და ღირებულებები. ეს სქემა აგრეთვე გვთავაზობს, რომ ყველა დასახულ მიზანთა და ამოცანათა შეფარდებითი ღირებულების შეფასებისას გენდერული ძალადობისადმი სტრატეგიული მიდგომა შეარჩევს მათ, რომლებიც კონტექსტის შესაფერისია და ცვლილებისათვის ყველაზე მეტ შესაძლებლობებს იძლევა.

ღრმად გაანალიზებულ გეგმას უდავოდ დიდი ღირებულება აქვს, მაგრამ შერჩევითობის მნიშვნელობაც ხაზგასასმელია, რადგან შეუძლებელიცაა და არც სასურველია, ყველაფერს ერთბაშად მივყოთ ხელი. მაგალითად, კარგად უნდა განვსაჯოთ, როდის და როგორ ჯობს მართლმსაჯულების სფეროს მივადგეთ. ქვეყნის სამართლებრივი სისტემის სტრუქტურა, სამართალწარმოება და კანონის არსი დიდად განსაზღვრავს, რა უნდა მოუხერხდეს სასამართლოს. მრავალგვარი შესაძლებლობა არსებობს. მაგალითად, პაკისტანის ან სუდანის სასამართლოების შემთვხევაში, სადაც რელიგიური ნორმები სამოქალაქო ნორმებსა და კონსტიტუციურ კანონებზე მაღლაც კი დგას, განსხვავებული სტრატეგია დაგვჭირდება, ვიდრე რომელიმე საერო სახელმწიფოში. იმ ქვეყანაში, სადაც გაუპატიურებასთან დაკავშირებული კანონები აშკარად პატრიარქალური, მიუღებელი და დისკრიმინაციულია, სასამართლოს გამოყენება გაუპატიურების მსხვერპლის დასახმარებლად მცდარი სტრატეგია იქნება და ჯობს სხვა მიმართულებით ავიღოთ გეზი. ასეთ შემთხვევაში, ალბათ, ჯობს, კანონმდებლობის შეცვლას შევეცადოთ და სასამართლოსაგან თავი შორს დავიჭიროთ, სანამ წარმატების მისაღწევად საჭირო სამართლებრივი საფუძველი არ შეიქმნება. ზოგიერთ საკითხთან დაკავშირებით მოქიშპე სისტემა თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, თვითონვე არიდებს თავს სასამართლო დავას, მაგრამ ზოგჯერ ეს შესაძლოა, მნიშვნელოვანი სტრატეგია იყოს. მოქალაქეთა მობილიზაციის შეზღუდვა ხელს შეუშლის გარკვეულ პოლიტიკურ ღონისძიებებს, რომელთა ჩატარება უფრო ღია გარემოს მოითხოვს.

არსებობს ისეთი სიტუაციები, როდესაც შეზღუდული რესურსების გამო გარკვეული ჯგუფი შეზღუდულია თავისი სტრატეგია განავითაროს და დასახული ამოცანების გადაწყვეტას მიჰყოს ხელი. ზოგჯერ დიდი მნიშვნელობა აქვს, საკუთარი შეხედულებისამებრ შეზღუდო სტრატეგიის მასშტაბი; განსაზღვრული ასპექტის ყურადღების ცენტრში მოქცევა საკითხთა ღრმად ჩაწვდომისა და გადაჭრის ახალი მეთოდოლოგიის შემუშავების საშუალებას იძლევა. ზოგჯერ, „ბედნიერი შემთხვევაც“ ხდება, რაც მოკლე დროში დიდი წინსვლის საშუალებას იძლევა, მაშინაც კი, როცა ყურადღება კვლავ პრობლემის ვიწრო ასპექტზეა კონცენტრირებული. სამართალწარმოების სისტემის ვიწრო ასპექტზე მუშაობა შესაძლოა გარკვეულ მომენტში ეფექტური იყოს მაშინაც კი, როცა ასეთ მიდგომას თავისი საზღვრები აქვს. მარტივად რომ ვთქვათ, ყველა ღონისძიება ვერც და არც ჩატარდება ერთნაირად.

ძირითადი მიზეზი, რის გამოც სტრატეგიები ძველდება, სიცოცხლისუნარიანობას კარგავს ან საერთოდ ვერ მუშაობს, მაინც ისაა, რომ ისინი პრობლემის მხოლოდ ერთ ასპექტზეა კონცენტრირებული ან მთელი სურათის გათვალისწინების გარეშე მხოლოდ ერთი გადაწყვეტილების მიღებით კმაყოფილდება. მაგალითად, ინდოეთის ქალთა მოძრაობის ერთი ნაწილი, რომელმაც სამართლებრივი რეფორმის სტრატეგიებზე ზედმეტად გაამახვილა ყურადღება და გენდერული ძალადობის გამომწვევი სხვა სოციალური ძალები სათანადოდ არ შეაფასა, კრიტიკის საგანი გახდა. მალაიზიაში ქალთა მოძრაობის წევრებმა გააცნობიერეს, რომ ქალებისა და ძალადობის თაობაზე არსებული კანონმდებლობის რეფორმის გარეშე თავშესაფრები და ცენტრები საქმეს ვერ უშველიდა. მექსიკაში ოჯახურ ძალადობაზე მომუშავე ზოგიერთმა ჯგუფებმა უარი თქვეს სახელმწიფო უწყებებთან ერთად ემუშავათ და მალე ისე ჩაეფლნენ საქმეში, რომ შეუძლებელი გახდა საჭირო მასშტაბით გაძღოლოდნენ აუარება საქმეს. ამგვარად, სტრატეგიული განზომილება მოითხოვს, რეაგირებისას პრობლემის კომპლექსური შეფასებაც ხდებოდეს.

მაგრამ ამასთან დაკავშირებით ახალი პრობლემა წამოიჭრება. საჭირო ცვლილებათა სიღრმე-სიგანის შეფასებამ შეიძლება, ორგანიზატორები აიძულოს, ზედმეტ საქმეს მოეკიდონ ხელი და სტრატეგია ზედმეტად ფართო ფორმას მიიღებს, ზედმეტად გაიშლება და ისე დასრულდება, ძირითადი მიზნის მიღწევისას ეფექტი აღარ ექნება. მაგალითად, რადგან ეკონომიური ფაქტორი ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ოჯახში მომხდარი ძალადობისას, ცოლის ცემის აღსაკვეთად საჭიროა ქალთა ეკონომიუკრი მდგომარეობის გამოსწორება.

ამის რეალურად განხორციელება კი ოჯახური ძალადობის პრობლემებზე მომუშავე ჯგუფებისთვის დილემას წარმოადგენს. რა ქნან, ეკონომიკური საწარმო შექმნან და სახლში გამომწყვდეულ ქალებს სამუშაო შესთავაზონ, თუ ქალების სწავლა-განათლებაზე გაამახვილონ ყურადღება, რომ მათი დამოუკიდებელი არსებობის ეკონომიური საფუძველი უზრუნველყონ? ეს კი უმეტეს შემთვხევაში ისეთ სფეროებისკენ წარმართავს მუშაობას, რომელიც თავისთავად რთულია და ისეთ რესურსებს მოითხოვს, რომელიც ამ ჯგუფთა უმრავლესობის ძალებს აღემატება. მაგრამ ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება ერთადერთი გამოსავალი სხვა მასთან დაკავშირებული მეორადი საკითხის გადაწყვეტა იყოს, რომელიც უშუალოდ თვითონ ძალადობას არ ეხება, მაგალითად იქ, სადაც მემკვიდრეობა და მიწის საკუთრების ფორმა ქვრივის შეურაცხყოფის მიზეზია, როგორც აფრიკის მრავალ ქვეყანაში, შეიძლება საჭირო იყოს, იმ სამართლებრივი ნორმების შეცვლა, რომელიც მიწის ძალადობრივ დასაკუთრებას უკავშირდება, თანადგომის ჯგუფებისა და „დამკრძალავი კომისიების“ შექმნა ქვრივის კეთილდღეობის დასაცავად. საქმე იმაში კი არაა, რომ ქალის ეკონომიურ დაუცველობას და ძალადობის ხელშემწყობ ფაქტორებს უნდა მივხედოთ, არამედ როგორ, რანაირად, როდის და ვის მიერ უნდა მოგვარდეს ეს პრობლემები.

ეფექტური სტრატეგიების აგება ათასგვარ მახეებთან და ხაფანგებთანაა დაკავშირებული. არა მხოლოდ სტრატეგიული მიზნები და სტრატეგიული ამოცანები არსებობს, არამედ სტრატეგიული მომენტებიც. არაეფექტური გეგმა შეიძლება პრობლემისადმი მეტისმეტად ვიწრო ან მეტისმეტად ფართო ყურადღების გამო წარმოიშვას, ან შეიძლება იქედან გამომდინარეობდეს, რომ გარკვეული ამოცანის შესრულებას ვცდილობდეთ იმ დროს, როცა დრო და გარემოებანი არაოპტიმალურია. სტრატეგიული გეგმის აგებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, ზუსტი წარმოდგენა გვქონდეს, რა არის აუცილებელი. აგრეთვე დიდი მნიშვნელობა აქვს კონტექსტუალური შესაძლებობებისა და საზღვრების შეფასებას.

გაკვეთილები, საკითხები და პრობლემები

აქამდე ყურადღებას ვამახვილებდით სტრატეგიის ძირითადი ელემენტების განსხვავებაზე, მიზნებზე, ამოცანებს და აქციებზე, რომელიც შესაძლებელია, და აუცილებელიცაა გაიმართოს ოპტიმალური გარემოების ქვეშ. სტრატეგიის ასაგებად საჭირო მიმართულებების უზრუნველყოფის მიზნით ეს ელემენტები თეორეტიკული მოდელის სახით შევაჯამეთ. გარდა ამისა, ხაზგასმით აღვნიშნეთ კონტექსტის განხილვის დიდი მნიშვნელობა სტრატეგიის დაგეგმვისას, ე.ი. იმ საზღვრებისა და შესაძლებლობების შეტანა გეგმაში, რომელსაც კონტექსტი ითვალისწინებს. შემდეგ განყოფილებაში განხილულია გენდერული ძალადობის სტრატეგიის თაობაზე მიმდინარე დებატები და გამოცდილებიდან გამომდინარე ახალი შეხედულებანი.

დახმარება

უკანასკნელი გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ დაზარალებულთა დახმარებას მრავალდარგოვანი და მრავალსექტორული მიდგომა სჭირდება. გონსალეზი18 იმ „სპეციალისტთა“ კულტურას აკრიტიკებს, ვინც აცალკევებს და ფრაგმენტებად აქცევს ცოდნასდა ამით ღებულობს გენდერული ძალადობის პრობლემაზე წარმოდგენის ნამსხვრევებს, რაც დაზარალებულის რეალობისათვის უცხო სახე შექმნას, თუ კანონმდებლობა, მედიცინა, ფსიქოლოგია და სოციოლოგია საკუთარი შორეული პერსპექტივიდან შეხედავს გაუპატიურებულ და ნაცემ ქალებს, ვერანაირ გამოსავალს ვერ მოუნახავს დაზარალებულს და ამდენად, თვითონ პრობლემას.

სამართლებრივი და სამედიცინო სპეციალისტების მხრიდან გაუპატიურებული და ნაცემი ქალების მიმართ გულგრილობის საპასუხოდ სხვა საკითხებთან ერთად პრიორიტეტი ენიჭება კანონდამცველთა, სამედიცინო და სამართლებრივი სამსახურების თანამშრომელთა მომზადებას, ვინც კონტაქტში შედის დაზარალებულთან, რომ გააცნობიეროს გენდერული ძალადობა, შეაფასოს დაზარალებულის ტრავმა და გამოძიებისათვის სწორი ჩვენება აიღოს. აუცილებელია, ეს სპეციალისტები ხვდებოდნენ და სწორად რეაგირებდნენ იმ ფაქტზე, რომ დაზარალებულს პატივისცემით მოპყრობა სჭირდება. მაგრამ, გამოცდილება მოწმობს, რომ სამართლისა და მედიცინის სპეციალისტებს განსაკუთრებით არ უყვართ, ვინმესგან რამე ისწავლონ თავისი სპეციალობის გარდა. ადვოკატებს უნდა მივანდოთ, გამოსავალი გამონახონ, რომ უპირატესობის ის მაგარი ნიჟარა დაამსხვრიონ, რომელიც გარს აკრავს მათ, ვინც პროფესიულ სამოსში იმალება.

ნაცემ ქალებთან დაკავშირებით მხოლოდ ინტეგრირებული მიდგომით შეიძლება სპეციალისტთა ფრაგმენტაციის თავიდან აცილება და პროფესიათა ხელახლა განსაზღვრა. მულტი-დისციპლინარული ალტერნატივა მოიცავს იურისტებს, ფსიქოლოგებს, საზოგადო მოღვაწეებს და სხვებს, ვინც ერთად მუშაობენ, რომ წმინდა გაგებით ჩაწვდნენ ცალკეულ შემთვხევას და ცალკეული მსხვრეპლისა თუ გადარჩენილის მოთხოვნილებას. ნაცემი ქალის რეალური ცხოვრების კონტექსტისადმი, მისი უმწეობის, უუნარობის, შეზღუდული შესაძლებლობისა და შემდეგ საჭირო გამხნევებისათვის ყურადღების გამოჩენა უმაგრებს ძირს იმ მიდგომას, რომელიც მიზნად ისახავს შეურაცხყოფილ ქალებთან მუშაობას, რათა მათ უნარი გამოიმუშაოს, თვითონ დაგეგმონ თავიანთი მომავალი, ჩამოაყალიბონ საკუთარი შესაძლებლობანი და გააკეთონ არჩევანი. სპეციალისტები მხარს უჭერენ ამ პროცესს, მაგრამ არ აკონტროლებენ მას. ამით რადიკალურად განსხვავდება ლიბერალ სპეციალისტთა მუშაობისაგან.

ანალოგიურად, მართლმსაჯულების სისტემის უფრო „მეგობრულ“ სისტემად გადაქცევა, პროკურორებისაგან, ექიმებისა და სხვებისაგან მათი კონცეფციის გადახალისებას მოითხოვს ქალებსა და ძალადობაზე, რომ შეურაცხყოფილ ქალს საშუალება მისცეს საკუთარი სამართლებრივი შესაძლებლობების გაცნობიერებისა და ამოქმედების გზით, თვითონ მართოს საკუთარი ცხოვრება, რათა შვება ან ანაზღაურება მიიღოს. „პროფესიონალიზმის“ პრობლემა მტკივნეული საკითხია და ორმხრივ ზეწოლას განიცდის, მისი მიდგომის თვალსაზრისით. როცა შეერთებულ შტატებში ნაცემ ქალთა მოძრაობამ (პირველმა შემოიღო გაუპატიურების შემდგომი კრიზისის ცენტრები, თავშესაფრები და სხვა სამსახურები ნაცემ ქალთათვის) მომენტი ჩაიგდო ხელში, მათი სამსახურისათვის სრული აუცილებლობა გახდა „პროფესიონალიზმი“¹⁹. ეფექტური დახმარების გაწევა გულისხმობდა გრანტების მიღებას, ბიუჯეტის გამგებლობას, პროფესიონალთა დაქირავებას, და საკონსულტაციო საბჭოს და სხვა ბიუროკრატიულ სტრუქტურებთან ურთიერთობას. ამის შედეგად განვითარდა ტენდენცია, რომ ძალადობის სიმპტომების მკურნალობას გაცილებით მეტი ყურადღება ექცეოდა ვიდრე მათი გამომწვევი მიზეზების მოსპობას. თვით სამსახურებს ისეთი დიდი მუშაობა უხდებოდა და დახმარების გასაწევად ისეთ პირობებს მოითხოვდა, რომ მრავალმა პროგრამამ შემოქმედებითობა დაკარგა.

მომსახურების პროფესიონალიზმის საკითხი ტოლს არ უდებს მასშტაბურობის საკითხს, ორივე კი პროგრამულობას გულისხმობს. ხალხის ცნობიერებაში რაც უფრო ამაღლდება პრობლემის გაგების უნარი, სამსახურების აუცილებლობაც უფრო გაიზრდება. რაც მეტი ქალი მიხვდება, რომ ამ ცენტრებსა და თავშესაფრებს შეუძლია გადატანილი ძალადობით გამოწვეულ ტანჯვაზე სწრაფი რეაგირება მოახდინოს, მით უფრო მეტი მოითხოვს დახმარებას და შველას. მოთხოვნილების გაზრდა ახალ დინამიკას უქმნის არასამთავრობო ორგანიზაციებს. როცა საჭირო რესურსების რაოდენობა შესაძლებლობებს სცილდება, ჯგუფების უმრავლესობა თანდათან სახელმწიფოს დახმარებაზე დამოკიდებული რჩება, ან სახელმწიფო თვითონ იწყებს დახმარებას. ამგვარად, არსებობს სახელმწიფოს ჩართვის გარკვეული გარდუვალობა და გამოსადეგობა. 1992 წელს მექსიკის გამოცდილების ანალიზისას შრეიდერ კოქსი შენიშნავდა - „მთავრობის მონაწილეობა მასშტაბის გაზრდის საშუალებას იძლევა და ბევრად უფრო მეტი ქალისთვის შეიძლება ინტეგრირებული დახმარების გაწევა. აგრეთვე სტატისტიკურ მონაცემთა ბაზას და უფრო მეტ ხილვადობას და გავრცელებას უზრუნველყოფს“²⁰.

მაგრამ სახელმწიფოს ჩართვა საკუთარ დინამიკას წარმოშობს და ბევრი ჯგუფი დილემის წინაშე აღმოჩნდება. მართალია, სახელმწიფოს ჩართვა საჭიროა, როცა ქალთა დიდი რაოდენობა ითხოვს შველას, მაგრამ მთავრობის ჩარევამ შეიძლება თანადგომის ნოვატორული და ტრანსფორმატული ხასიათი გააქარწყლოს. მისი თავდაპირველი შთაგონება და მეთოდოლოგია ხშირად იკარგება, ერთი მხრივ, ბიუროკრატიზმისა და მეორე მხრივ იდეოლოგიური შეუთავსებლობის გამო. დღეს მსოფლიოს მრავალ ნაწილში ამ პროგრამების წინაშე პრობლემა დგას - შეუძლია თუ არა ერთდროულად მრავალი და ურთიერთსაწინააღმდეგო საკითხი მოაგვაროს, შეუძლია პროფესიონალიზმი დაიცვას იყოს და თანაც პროფესიონალიზმის ხასიათი შეცვალოს? შეუძლია მთავრობის დაფინანსებას, მონაწილეობას და კონტროლს დათანხმდეს და თანაც თავისი ნოვატორული ფუნქცია ტაქტიანად შეინარჩუნოს?

სამართლებრივი სისტემა

თანადგომის სტრატეგიებთან ახლო კავშირშია ის სტრატეგიები, რომლებიც სამართლებრივ სისტემას მოიცავს თავისი ყველა ასპექტით სამართლებრივი საქმიანობიდან დაწყებული კანონმდებლობის, კანონის იძულებით გატარებისა და გამოძიების ჩათვლით.

კანონმდებლობის რეფორმის სტრატეგიები. არაადეკვატური სამართლებრივი დადგენილებანი დაზარალებულის დაცვის ან დამნაშავის დასჯის თაობაზე ხშირად ამოსავალი წერტილია გენდერულ ძალადობაზე მუშაობისათვის. თუ საზოგადოებრივი და კერძო სფეროს დიქოტომიას გავითვალისწინებთ, რაც კანონმდებლობათა უმრავლესობის საფუძველია, სამართლებრივ სისტემას არ ძალუძს, გენდერულ ძალადობათა სხვადასხვა ფორმები მიუღებელ საზოგადოებრივ საქციელად აღიაროს. ამ ფაქტმა ქალთა მრავალი მოძრაობა აიძულა, ქალთა წინააღმდეგ ძალადობის კრიმინალიზაციისათვის მიექცია ყურადღება და მუშაობისას მთელი აქცენტი ამაზე გადაიტანა. გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის ახალი სამართლებრივი ჩარჩოს დამტკიცების პროცესში მრავალი მნიშვნელოვანი წარმატება იქნა მიღწეული, მაგრამ რამდენიმე საჩოთირო საკითხი მაინც დარჩა.

უმეტეს ადგილებში გენდერული ძალადობის პრობლემებზე მუშაობა გაუპატიურების შესახებ არსებული კანონების რეფორმით დაიწყო. მართალია, “ბევრი დადგენილება, რომლისთვისაც ქალთა მოძრაობა იბრძოდა, კანონში არ შეიტანეს, მაგრამ გაუპატიურების თაობაზე მრავალი ახალი კანონის შემოღება მნიშვნელოვანი წარმატებაა გაუპატიურების განსაზღვრისა და მის წინააღმდეგ სანქციების გამოსაყენებლად. მრავალ ქვეყანაში გაუპატიურება დანაშაულად ითვლება და ციხით ისჯება, მაგრამ ცალკეული კანონმდებლობა მთლიანად არიდებს თავს ძალადობისადმი იმ იდეოლოგიურ მიდგომას, რომელიც ამ დანაშაულს მაინც „სექსუალურ“ დანაშაულად ან მეორე მამაკაცის, ან „საზოგადოების“ შეურაცხყოფად თვლის და არა მხოლოდ მსხვერპლის მიმართ ჩადენილ დანაშაულად. მექსიკამ, მალაიზიამ და ინდოეთმა გაუპატიურების თაობაზე არსებული კანონმდებლობის რეფორმაში მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია. ინდოეთის სისხლის სამართლის პროცესუალურ კოდექსსა და მხილების აქტში შეტანილმა ცვლილებებმა „თანხმობის არარსებობის“ კონცეფცია ჩართო და მეურვის მიერ გაუპატიურების შემთხვევაში მტკიცების მთელი ტვირთი ბრალდებულს დააკისრა21. კიდევ ერთი მაგალითია ის ფაქტი, რომ მექსიკამ გაუპატიურების დეფინიცია გააფართოვა და საშვილოსნოში პენისით შეჭრის გარდა სქესობრივი შეურაცხყოფის სხვა ფორმებიც შეიტანა. მაგრამ არსებობს ქვეყნები, სადაც კანონმდებლობა გაუპატიურების შესახებ არა მარტო არაადეკვატურია, არამედ თვით გაუპატიურების მსხვრეპლს გამოძიების მიმართ დაუცველს ტოვებს22. ისლამური სისხლის სამართლის კოდექსის შემოღება ქალებს ეფექტურად ართმევს სამართლებრივი დაცვის უფლებას, თუ ქალს არ შეუძლია თავისი ბრალდება დაასაბუთოს, რომ გააუპატიურეს, მაშინ შეიძლება თვითონ დაედოს ბრალი უკანონო სექსის გამო, რომელიც კანონით ისჯება.

ოჯახური ძალადობის სფეროში ძალადობის კრიმინალიზაცია სხვა უფრო რთულ ფორმას იღებს, რადგან ოჯახური ძალადობა სახლში ხდება კანონი ამ პრობლემის შესახებ ისტორიულად კამათისა და ექსპერიმენტების საგანი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ახლანდელი ტენდენციაა, ოჯახში ცემა ქუჩაში ცემის მსგავსად დანაშაულად ჩაითვალოს, კვლავ არსებობს აზრი, რომ სისხლის სამართლის კანონი თავისი დამსჯელი ხასიათის გამო არაადეკვატური და შეუფერებელი ინსტრუმენტია ამ პრობლემის გადასაჭრელად. ქალთა უმრავლესობას სურს, ძალადობა შეწყდეს და არა ის რომ მათი ქმრები ციხეში ჩასვან.

შესაფერისი მიჯნის ძიება დასჯასა და გადამზადებას ან თერაპიას შორის. ალბათ, კიდევ გაგრძელდება. მაგრამ ნაწილობრივ გარკვეულია საქმე; არსებობს კონსენსუსი, რომ კანონს შეუძლია მნიშვნელოვანი დახმარება გაუწიოს ძალადობრივ სიტუაციაში გაბმულ ქალებს. ოჯახური ძალადობის თაობაზე არსებული კანონმდებლობის რეფორმისას ორი ტენდენცია გამოიკვეთა. ერთ-ერთი ტენდენციაა სამართლებრივი დაცვისათვის ბრძანებათა შემოღება და გამოყენება, მეორე, სამართლებრივი დადგენილება მოძალადის ძალით ან იძულებით პატიმრობა და საქმის გამოძიება. ოჯახში ცემის თაობაზე იძულებითი პატიმრობისა და გამოძიების პოლიტიკას ორი პრინციპული უპირატესობა გააჩნია.

ჯერ ერთი, ის მკაცრად აგებინებს მოძალადეს, რომ კანონი არ მოუთმენს ასეთ საქციელს. უმრავლეს შემთვხევაში პოლიციის ჩარევის ერთგვარი ეფექტი ხელსაყრელი იარაღია, მეორე, იძულებითი პატიმრობისა და გამოძიების პოლიტიკა ცოლს იმ გადაწყვეტილების სიმძიმეს აცილებს, საჭიროა თუ არა სასამართლოს ჩარევა, რაკი იმ მომენტში საფრთხე უკვე გაივლის, ბევრი ქალი უკან იხევს მისი ქმრის მიმართ პასუხისმგებლობის საკითხის დასმის შესახებ. დაზარალებულის ასეთ საქციელს პოლიცია ხშირად თავის გასამართლებლად იყენებს, როცა ოჯახური ძალადობის შემთხვევაში არანაირ ზომებს არ იღებს და საგანგაშო სიტუაციას ქმნის. იძულებითი პოლიტიკის თანახმად გადაწყვეტილებას დაპატიმრების თაობაზე დაზარალებული კი არ იღებს, არამედ სახელმწიფო. მაგრამ ეს მიდგომა არახელსაყრელია იმ მხრივ, რომ ბევრი ქალი არც კი აცხადებს ცემის შესახებ, იმის შიშით, რომ მისი ქმარი ციხეში არ ჩასვან.

რადგან მრავალ ქალს არ სურს, თავისი ქმარი სასამართლოს გადასცეს ან მიატოვოს, სამოქალაქო საშუალებები უკეთეს გამოსავალს ითვალისწინებს. მაგალითად, დაცვის განაწესი აუცილებელ და დროულ უსაფრთხო მექანიზმებს გვთავაზობს, რის შედეგადაც საშიშროების ლიკვიდაცია მაშინვე ხდება და ქალს საშუალება ეძლევა აირჩიოს, რა ქნას. მაგრამ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, დაცვის ბრძანებები სწრაფად და ხანგრძლივი სასამართლო პროცესების გარეშე გაიცეს. ზოგგან ქალები თვითონ წარადგენენ განცხადებებს. იმ ქალთა მზარდი ეკონომიური დაუცველობის გამო, ვინც თავისი შეურაცხმყოფელ სიტუაციას გაექცა, იურისპუდენცია სხვა სამოქალაქო საშუალებებს ეძებს, საბინაო უფლებებსა და ეკონომიურ რესურსებს.

კრიმინალიზაციის სტრატეგიის ხანგრძლივი საზოგადოებრივი ზემოქმედება გარკვეულ დონეზე ყველას ეხება. ბევრი საზოგადოებრივი ან პირადი დიქოტომიის გადალახვის აუცილებლობას აღიარებს, როგორც ქალების დამცავი მექანიზმი ოჯახში ჩადენილი დანაშაულის შეურაცხყოფისაგან, მაგრამ ამავე დროს შიშობს რომ პოლიციის გაზრდილმა უფლებამოსილებამ ამ სფეროში სხვა შეურაცხყოფები არ გამოიწვიოს. მაგალითად, შეერთებულ შტატებში უმცირესობათა მამაკაცთა რეპრესია ამ მხრივ რეალურ საფრთხეს წარმოადგენს. ბოლივიური კონტექსტიდან გამომდინარე, მონტანო აღნიშნავს:

„როცა სახელმწიფო და მისი აპარატი საწოლში, მხოლოდ ჩაგვრისა და ძარცვის მიზნით შეიჭრება, როგორც დიქტატურის დროს, როცა კანონის ავტორიტარულ და იძულებით მხარეს თავიანთი სოციალური რეჟიმის დაკანონებისთვის იყენებენ, საკმაოდ ძნელია, ოჯახური ძალადობის პრობლემაზე სახალხოდ იმსჯელო, ისე რომ ხელისუფლების ბოროტად გამოყენების დაკანონება არ წამოტივტივდეს“²³.

მიუხედავად ამ საშიშროებისა, თავისი საქმიანობით ბევრი თანახმაა, ეს რისკი გავწიოთ. კანონმდებლობის რეფორმის სტრატეგიები მოსახერხებელია და არსებითიც კი. ცოტას თუ შეუძლია უარყოს სამართლებრივი საფუძვლის შექმნის აუცილებლობა გაუპატიურებასთან დაკავშირებით და ისეთი ცნებების გადასააზრებლად, როგორიცაა „სექსუალური დანაშაული“, და ცოტას თუ შეუძლია ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის რეფორმებზე დახარჯული ძალ-ღონე ფუჭ მცდელობად ჩათვალოს. მაგრამ საკანონმდებლო რეფორმის სტრატეგიების გადახარისხებისას სიფრთხილის გამოჩენა მაინც მართებულია. ინდოეთის ახალი კანონმდებლობა ქალებს ძალადობის მზარდი რიცხვის და მათი ცხოვრების ნგრევის შეჩერების საშუალებას არ აძლევს და ქალებს კვლავ მამაკაცთა თვალთახედვით განსჯიან. გარდა ამისა, სანამ ქალთა მოძრაობა საჭირო რეაგირებისათვის მზად არ იყო, კანონმდებლობას ისე ატრიალებდნენ და ისეთ ინტერპრეტაციას აძლევდნენ, რაც ქალებისათვის არახელსაყრელი იყო, და ეს მხოლოდ სამხრეთ აზიაში კი არ ხდებოდა. მრავალ ქვეყანაში ცალკეული რელიგიური ან ეთნიკური სტანდარტების შეტანა შემაშფოთებელი ტენდენცია იყო, რომელიც ქალებზე საერთოდ უარყოფით ეფექტს ახდენდა. ინდოეთის, შეერთებული შტატების, მალაიზიის და სხვა ქვეყნების გამოცდილება, სადაც ფუნდამენტალიზმი პოლიტიკურ ძალას იკრებს, მოწმობს, თუ როგორ იფანტება დიდი წვალებით მონაპოვარი, თუ მუდმივად არ ვადევნებთ თვალს კანონმდებლობის გამოყენებას და ინტერპრეტაციას. სამართლებრივი რეფორმის სტრატეგიები ყველაზე კარგად იმუშავებს, როცა საზოგადოებრივი ღირებულების საფუძველი სასურველ ნორმებთანაა შეთანხმებული. რამდენადაც ღირებულებათა ძველი რეჟიმი ძალაშია, ახალი ნორმების ქმედით უნარიანობის მიღწევა, ან საგანმანათლებლო ფუნქციის ამოქმედება ღირებულებათა შესაცვლელად რთული იქნება და მრავალმხრივ მოქმედებას მოითხოვს.

სტრატეგიები პოლიციისა და სამართალდამცავების მიმართ. პოლიციის უძლურება საკადრისი რეაგირება მოახდინოს ოჯახურ ძალადობსა და გაუპატიურებაზე, აბრკოლებს პრობლემის გადაჭრას. ამ სფეროს შეცვლა ერთ-ერთი უპირველესი ამოცანაა. ნაწილობრივ, სამართალდამცავი ორგანოების პრობლემის მიზეზი გენდერულ დანაშაულობათა და პოლიციის უფლებამოსილების არაადეკვატური განსაზღვრაა.

პრობლემის მეორე მხარეა პოლიციის დამოკიდებულება ქალთა მიმართ ძალადობისადმი, რომელსაც ისინი თვლიან, რომ პირადულია და მათ არ ეხებათ. გენდერულ ძალადობასთან დაკავშირებით პოლიციის დამოკიდებულების შეცვლა სტრატეგიებს მოითხოვს პრობლემის ამ ორივე ასპექტის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ზუსტი საკანონმდებლო ნორმები, რომლებიც პოლიციის უფლებამოსილებასა და პასუხისმგებლობას გამოკვეთს, პრობლემის პირველ მხარეს მოაგვარებს. პოლიციის მუშაკებთან საგანმანათლებლო მუშაობის ჩატარება მათი მიკერძოებულობის ბოლოს მოსაღებად და გენდერულ დანაშაულობებთან მიმართებაში ახალი სტრუქტურის შემოსატანად პრობლემის მეორე მხარეს მოაგვარებს. საკანონმდებლო რეფორმის მცდელობასთან ერთად ზოგიერთ ქვეყანაში პირდაპირ პოლიციის სასწავლო კურსი წამოიწყეს. სწავლება და აგრესია, ანუ იძულებითი დაპატიმრების პოლიტიკა საერთო ტენდენციისაა. მეორე მათგანის მიზანია პოლიციის თავდაჯერებულობის შეცვლა ქალთა გაუპატიურებისა და ოჯახური ძალადობის თაობაზე და აგრეთვე მათი პროფესიული უნარის ამაღლება ძალადობასთან დაკავშირებულ საქმეებში. ზოგიერთ პროგრამაში შეტანილია დამატებითი სასწავლო სტრატეგია, რომელიც გულისხმობს პოლიციის მონაწილეობას სამართლებრივი რეფორმის რეკომენდაციების შედგენაში. ბრაზილიელთა რეკომენდაცია იყო, ქალ პოლიციელთა განყოფილებების შექმნა, რომლებიც მთლიანად ქალებით დაკომპლექტდებოდა და უპირატესად ოჯახური ძალადობისა და გაუპატიურების საქმეებს გაუძღვებოდა.²⁴ პოლიციისა და სხვა სამთავრობო უწყებებისათვის გაუპატიურებასა და ქალთა მიმართ ძალადობის სხვა ფორმებზე სერიოზული რეაგირების დაკისრების პრაქტიკა გვიჩვენებს, სტრატეგიების გამოყენება რაოდენ მნიშვნელოვანია და რა სიფაქიზეს მოითხოვს საგანმანათლებლო ინსტიტუციონალურ დონეზე.²⁵ საინტერესოა, რომ მალაიზიასა და ზიმბაბვეში მაღალი ეშელონების პოლიციელთა დაყოლიება უფრო ადვილია, ვიდრე „ადგილობრივი“ პოლიციისა თუმცა სწორედ იქ მყოფი პოლიციელები გენდერული ძალადობის შემთხვევებთან უშუალო კონტაქტში არიან და ყველაზე მეტად სჭირდებათ შესაფერისი მომზადება. პოლიციელთა მაღალი ეშელონების დაპყრობა აუცილებელია, მაგრამ არასაკმარისი. გენდერულ ძალადობასთან დაკავშირებულ დანაშაულობებთან ბრძოლაში პოლიციის აშკარა როლის დადგენის საკითხი კვლავ ღია და ყურადღებამოკლებულია.²⁶

ქცევის ნორმების შეცვლის სამართლებრივი უფლება და საგანმანათლებლო დახმარების უფლება დამოკიდებულების შესაცვლელად სტატუს-კვოს არღვევს, მაგრამ ძველ საშუალებებთან ბრძოლა ახალ მოდელებს ავტომატურად არ ქმნის, და გადაწყობისა და გადახალისების პროცესის გაუგებრობაც არც თუ ისე იშვიათია. ზოგ შემთხვევაში მართებულია გამოთქმა „ნახევრადმცოდნეს უცოდინარი სჯობიაო“. ზიმბაბვეში პოლიციის ოფიცრებმა ტრეინინგის შემდეგ სამართალდამცველების მაგიერ თავი კონსულტანტებად წარმოიდგინეს და ნაცვლად იმისა, რომ კაცი, რომელიც ცოლს სცემდა, დაეპატიმრებინათ, ცოლსაც და ქმარსაც ჭკუას არიგებდნენ და სახლში უშვებდნენ. მეორე უკიდურესობა იყო ის, რომ შეერთებულ შტატებში პოლიციამ ორივეს დაპატიმრება დაიწყო - შეურაცხყოფილისაც და შეურაცხმყოფელისაც - წინააღმდეგობის გაწევისათვის.

საგანმანათლებლო სტრატეგიების „შიდა“ პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი თვითონ მისი შეცვლის სისტემის შემუშავებას უნდა ითვალისწინებდნენ და ეს მიდგომა ფუნქციონალურ სტრატეგიად უნდა იქცეს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს ცვლილება ძალიან დიდ საფრთხეს არ წარმოადგენს. თუ საქმე ეხება შიდა ცვლილებებზე მთლიანად უარის თქმას, მაშინ ერთადერთი რეაგირება იქნება საკანონმდებლო ცვლილება პოლიტიკური ზეწოლით. ზოგიერთ ქვეყანაში პოლიტიკური კონტექსტი ისეთია, რომ ვერც ერთი მათგანი ვერ იქნება ეფექტური.

პოლიციის ქცევის ნორმების კანონით დადგენისა და პოლიციელთა ქცევის ფორმის შესაცვლელად განათლების მიღებას შორის ბალანსის მიღწევა დაძაბულობას იწვევს მრავალ სტრატეგიაში. რადგან საჭირო ცვლილებათა მისაღწევად არანაირი რეცეპტი არ არსებობს, ალბათ დებატების თემა გახდება, როგორ გარდავქმნათ პოლიციის კულტურა. ერთი რამ ცხადია, რომ არც კანონმდებლობა და არც განათლება ცალკე სტარტეგიად ვერ გამოდგება.

სტრატეგიები სასამართლოსათვის. მაშინაც კი, როდესაც სქესობრივ ძალადობასთან დაკავშირებულ საქმეებს პოლიცია პასუხისმგებლობით ეკიდება, ბოლო სიტყვა მაინც სასამართლოს ეკუთვნის, თუ პროკურატურა და მოსამართლე საკადრისად არ გამოიყენებენ კანონის ადეკვატურ ინტერპრეტაციას, კანონმდებლობის რეფორმისა და პოლიციის მუშაობის გასაუმჯობესებლად მონაპოვარი წარმატებების მნიშვნელობა შემცირდება ან მთლიანად გაბათილდება. თუ გარკვეულ ძალადობათა მიმართ სანქციებს არ გამოვიყენებთ, ხალხი ამას ისე გაიგებს, თითქოს ისინი სერიოზული დანაშაულობანი არ იყოს. ამიტომ უნდა დავადგინოთ, როგორ შევცვალოთ სიტუაცია სასამართლო სისტემაში, რა ძალა მივმართოთ ამ საქმეზე. საზოგადოებრივად მისაღები სექსუალური ნორმებისა და გაუპატიურების მნიშვნელობის დადგენისათვის ჯერ შორსაა ის დრო, როცა სასამართლოს საშუალებით გაირკვევა და ძალაში შევა ქალის უფლება „უარი“ თქვას სექსუალურ ურთიერთობაზე და მის ნათქვამ „უარს“ ძალა ექნება. რამოდენიმე ქალს გამბედაობა ეყო და სასამართლოს მიმართა იძულებითი ქორწინების თაობაზე. ეს კი საზოგადოებამ გააცნობიერა, როგორც ქალის უფლება თანხმობაზე და მშობლებმა თანდათან გაიგეს, რომ არ შეუძლიათ ქალიშვილი მისი თანხმობის გარეშე გაათხოვონ.

მეორე ორმაგად ეფექტური ხერხი და სასამართლო გადაწყვეტილებათა და ქალების მიმართ მოპყრობის თაობაზე მონიტორინგის ჩატარებას და შემდეგ მისი შედეგების გამოქვეყნებას გულისხმობს სასამართლოს ინტერესი აღუძრა, თავისი საქმიანობა, კანონმდებლობის შინაარსი გადასინჯოს.

ყველაზე მაგარ პატრიარქალურ და ბიუროკრატიულ ინსტიტუტებსაც კი შეიძლება სუფთა პირადი ინტერესებიდან გამომდინარე ბიძგი მიეცეთ და პოზიტიური რეაგირება მოახდინონ, რომ „ცუდი ზეწოლა“ აიცილონ თავიდან ან უსამართლო ორგანოს რეპუტაცია არ მოიხვეჭონ. მართალია, ეს მხოლოდ ნაწილობრივი და ხშირად დროებითი გამარჯვებაა, მაგრამ ქალთა მოძრაობას საშუალებას აძლევს, ისეთ ინსტიტუტებში მოიკიდოს ფეხი, რომლებიც, როგორც წესი, ცვლილებებს ეწინააღმდეგება.

უფრო ოფიციალური საგანმანათლებლო სტრატეგიების საშუალებით პირდაპირ საგანმანათლებლო ბაზაზე პროკურორებმა და მოსამართლეებმა შეიძლება შეიგრძნონ თავისი მიკერძოებულობა და ჩვენი დახმარებით ახალი სქემა შეიმუშავონ გენდერულ საკითხებთან დაკავშირებით. იმ ქვეყნებში, სადაც მოსამართლეებს მოეთხოვებათ, დროდადრო კვალიფიკაცია აიმაღლონ ერთგვარი პროფესიული განათლების პროგრამებით, „გენდერული ტრეინინგის“ შეტანა მათ პროგრამაში კარგ გავლენას მოახდენს. მაგრამ მოსამართლეთა ასეთი სახით გადამზადებაში, ისევე როგორც პოლიციის შემთხვევაში, ისე აქაც გულრწფელობა და მონდომება გადამწყვეტი ფაქტორია.

სასამართლოში გენდერულ საკითხებთან, დაკავშირებით მიკერძოებულობასთან ბრძოლა საკმაოდ ძნელია, როცა ქალებისათვის ხელსაყრელი კანონმდებლობის შემუშავებას ეხება საქმე. იურიდიული კულტურის შეცვლის საქმე უფრო რთულდება ისეთ კონტექსტებში, სადაც სამართლებრივი ნორმებიცა და მოსამართლეებიც გენდერული მიკერძოებულობით ხასიათდებიან. იმ ქვეყნებში, სადაც ერთდროულად ორი ან სამი სამართლებრივი სისტემა მოქმედებს, სიტუაცია კიდევ უფრო რთულდება. ზოგიერთ რეგიონში რელიგიისა და წეს-ჩვეულებათა სამართალი (ან ის წესები, რომელთაც კანონის კვალიფიკაცია არ გააჩნია) ისეა ჩახლართული ზოგად კანონმდებლობასთან, რომ აქედან გამომდინარე გაუგებრობა აშკარად ქალების წინააღმდეგაა მიმართული. მოსამართლეთა და მაგისტრთა უმეტესობას, ვინც ქალებზე ტრადიციული შეხედულებებითა და წარმოდგენებით არიან აღზრდილნი, გადაწყვეტილების მიღებისას ტრადიციული სტანდარტების გამოყენების ტენდენცია ახასიათებთ. ასეთ სიტუაციაში შეიძლება ჯერ მხოლოდ საგანმანათლებლო სტრატეგიები გამოვიყენოთ და მერე სხვა ზომები დავურთოთ სასამართლო პრაქტიკასთან საბრძოლველად.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სტრატეგიაა ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სტანდარტების გამოყენება გენდერულ ძალადობასთან მიმართებაში, რომელიც უკვე ახდენს ზემოქმედებას სასამართლოს ქცევაზე, ადგილობრივ დონეზეც კი. სექსუალური დამახინჯება და მეურვეთა მხრიდან გაუპატიურება ახლა პოლიტიკური და მოქალაქეობრივი უფლებების დარღვევად განიხილება, რომელსაც ზურგს უმაგრებს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ხელშეკრულებანი და მექანიზმები. ამ მექანიზმების ამოქმედება დამატებით მხარდაჭერას ითვალისწინებს ქალთა ტრეფიკინგთან დაკავშირებულ რთულ საკითხთა ლაბირინთებთან საბრძოლველად, რასაც აქამდე სამართლებრივი შესაძლებლობების გამოყენების ნაკლები საშუალება ჰქონდა.

სახელმწიფოს მხოლოდ ახლახანს დაეკისრა პასუხისმგებლობა იმის გამო, რომ ვერ შეძლო ეფექტურად მოევლო გენდერული ძალადობისათვის (გაუპატიურება და ქალების მიმართ ოჯახში ჩადენილი სხვადასხვა სახის ძალადობანი), რასაც არასახელმწიფო პირები ჩადიან. ამისათვის მრავალი კონკრეტული შემთხვევის მოგვარებაა საჭირო ადამიანის უფლებების ჩარჩოში. საჭირო გახდება საერთაშორისო მექანიზმების ამოქმედება ძალადობის წინააღმდეგ და სახელმწიფო პასუხისმგებლობის პარამეტრების დადგენა. ადამიანის უფლებებთან კავშირის სიმბოლური და ფორმალური ღირებულება მთავარ იარაღს წარმოადგენს სასამართლოში ბრძოლისა და გენდერული ძალადობის შესახებ საერთო ცნობიერების ამაღლებისათვის.

ხელმძღვანელობა და მობილიზაცია მოქმედებისათვის

აშკარაა, რომ იმ დროს, როცა ქალთა წუხილი ქალთა მდგომარეობის შესახებ ნაპერწკალს ანთებს გენდერულ ძალადობასთან საბრძოლველად, თუ გვინდა, მიზანს მივაღწიოთ, სტრატეგიები უშუალო პიროვნული რეაგირებიდან ორგანიზებულ, ფართომასშტაბიან პოლიტიკურ სტრატეგიებში უნდა გადაიზარდოს. სტრატეგიის აგება მოძრაობის წამოწყებას ნიშნავს და ამ დიდ პოლიტიკურ მისიას ქალები ახორციელებენ, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში პროცესში კიდეც სწავლობენ პოლიტიკოსობას და ახალ მნიშვნელობასაც შესძენენ ამ სიტყვას. ქვეყანაში, სადაც პირველად წამოიჭრა გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის აუცილებლობა და სქემა ამ ბრძოლისათვის, ერთ პატარა ჯგუფს ძალუძს გახდეს ის ძალა, რომელიც მობილიზაციას გაუკეთებს ქალთა ორგანიზაციებსა და სხვა კავშირებს, და საზოგადოებას, მედიას, სახელმწიფო ინსტიტუტებსა და სამართლებრივ სისტემას აიძულებს, პასუხი გასცენ მათ მოთხოვნებს. მალაიზიის, მექსიკის, ბოლივიისა და ინდოეთის გამოცდილება ცხადყოფს, რა მნიშვნელობა აქვს ლიდერობას და მისთვის დამახასიათებელ დილემას მიმართულება მისცეს მოძრაობას და ამავე დროს დემოკრატიულ მონაწილეობას შეუწყოს ხელი. ასევე მნიშვნელოვანია მცირე ჯგუფებსა და მცირე აქციებზე დაყრდნობის, აგრეთვე ტენდენციის გადალახვა, როცა შეუძლებელი ხდება მხარდამჭერი ბაზის ადგილზევე შექმნა.

კულტურული და სტრუქტურული ცვლილებების მისაღწევად მიმართულმა სტრატეგიებმა, რომლებიც გენდერული ძალადობის მისაღწევადაა საჭირო, უნდა შექმნას მხარდამჭერთა ფართო ბაზა, რომლებიც პოლიტიკურ პროცესში საკუთარი ინტერესებით ხელმძღვანელობენ სხვადასხვა დონეზე. სულერთია, სტრატეგია გენდერული ძალადობის სპეციფიური გამოხატულების წინააღმდეგაა მიმართული, თუ იმ ძირითად სოციალურ ღირებულებათა შესაცვლელად, რაც ხელს უწყობს ძალადობას ოჯახში, ან იმ ინსტიტუტების წინააღმდეგ, რომლებიც ცხოვრების სტრუქტურას განსაზღვრავენ, ის წინ უნდა აღუდგეს ხალხის შეხედულებას იმის თაობაზე, თუ როგორნი არიან და მათი აზრით, როგორნი უნდა იყვნენ. ამათგან ერთი-ერთის ცვლილება უკვე ახალი პიროვნების შექმნას ნიშნავს, ვინც სხვანაირად ფიქრობს და ვისაც სურს, შეებრძოლოს და შეცვალოს ის ქცევის ნორმები, რომლებიც საზოგადოებას ქალისათვის დასაშვებად მიაჩნია. განათლება და ცნობიერების ამაღლება მხოლოდ მაშინ მიაღწევს თავის მიზანს, როდესაც გენდერული ძალადობა ადამიანის ცხოვრებაში სასიცოცხლო მნიშვნელობის საკითხად იქცევა. მობილიზაცია მხოლოდ მაშინ მოხდება, როდესაც ხალხს სურს მოქმედება და ხალხი მოქმედებას იწყებს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მათთვის რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანია. საგანმანათლებლო პროცესი, რომლის დანიშნულებაა, გენდერული ძალადობის პრობლემა გასაგები გახადოს ხალხისთვის, ძირითადად სამ მიზანს ემსახურება: მოუწოდებს ხალხს პიროვნულად გადახედოს და შეცვალოს საკუთარი შეხედულებანი და ქცევა; აფართოებს იმ ხალხის წრეს, ვინც გამოსავალს ეძებს; ქმნის ბაზას პოლიტიკური მხარდაჭერისათვის, რაც სტრუქტურულ დონეზე ცვლილების მოსახდენად ზეწოლისთვის გამოდგება. ამგვარად, ნებისმიერი, როგორც მოკლე ისე გრძელვადიანი სტრატეგიის წარმატების საწინდარია, გენდერულ ძალადობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს ყველასათვის: ქალის, კაცის, საზოგადოების, ინსტიტუტებისა და სახელმწიფოსთვის.

კრიტერიუმები და რეკომენდაციები

ბოლოს, გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის ნებისმიერი სტრატეგიის მიზანია შექმნას ისეთი სამყარო, სადაც ქალი ძალადობისაგან და ძალადობის შიშისაგან თავისუფალი იქნება სახლშიც, ქუჩაშიც და სამუშაოზეც. სინამდვილეში, ეს ნიშნავს ბრძოლას ქალთა ცხოვრებაში ძალადობის რეალურ გამოვლენასთან, განსაკუთრებულ პირობებთან, რომელიც ხელს უწყობს მის არსებობას, და ბოლოს, ყველაზე ღრმა გაგებით, იმ სახეს, რა სახითაც საზოგადოება თავის რწმენას აგებს, და იმ ინსტიტუტებს, რომლებიც ამ გენდერულ ძალადობას ხელს უწყობს. გენდერული ძალადობის შესწავლას კულტურათა გადაკვეთის გადასახედიდან მკაფიო სიბრტყეზე გამოაქვს ეს საერთო თემა და საშუალებას გვაძლევს, უფრო ნათლად დავინახოთ, რისი გაკეთებაა საჭირო, მიუხედავად იმისა, რომ გენდერული ძალადობის გამოხატულება სხვადასხვა კულტურაში და თვით კულტურის შიგნითაც სხვადასხვანაირია.

ქალთა მიმართ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის სტრატეგიების შესახებ რამდენიმე მნიშვნელოვანი გაკვეთილი მოგვცა გამოცდილებამ, რომელსაც ქვემოთ შეჯამებული სახით გთავაზობთ, როგორც სტრატეგიათა პროექტების დაგეგმვისა და შეფასების საშუალება და შემდგომი ფიქრისა და მსჯელობის საგანი იმის თაობაზე, თუ როგორ ვიბრძოლოთ ეფექტურად იმ სამყაროსათვის, რომელიც ყველას გვსურს, და რომელიც ქალთა მიმართ ძალადობისაგან თავისუფალი იქნება.

ზოგადი რეკომენდაციები და კრეტერიუმები სტრატეგიის ასაგებად.

1. სტრატეგიები, რომლებიც პრობლემას ძირშივე სწვდება, რამდენიმე საერთო საკითხს უპირისპირდება: ა) თვითონ ძალადობის ეფექტი; ბ) როლი, რომელსაც ინსტიტუტები (სამართლებრივი, სოციალური, რელიგიური, კულტურული, ეკონომიური და ა.შ.) ასრულებს ძალადობის ხელშეწყობაში; და გ) ძირითადი საზოგადოებრივი ღირებულებანი, რაც ქცევით ნორმებს ქმნიან და ნებას აძლევენ გენდერულ ძალადობას, ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი იყოს. თუ ყველა ეს საკითხი არ მოგვარდა, რეაგირება ნაწილობრივი იქნება.

2. ამ სფეროებისათვის სტრატეგიების განვითარებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ხალხისა და ინსტიტუტების დიაპაზონი: თვითონ მსხვერპლი; პოტენციური მსხვერპლი; მოძალადენი, დაწესებულებანი, რომელიც პასუხს აგებს მსხვერპლზე; კანონმდებელნი და კანონდამცველნი; ინსტიტუტები, რომლებიც საზოგადოებრივ ღირებულებებსა და ქცევის ნორმებს ქმნიან, როგორც მაგალითად, რელიგიური, საგანმანათლებლო, ეკონომიური და სხვ.

3. ყველა სტრატეგია უნდა შეიცავდეს გამოკვლევას და გარკვეული ფორმის მოქმედებას ან ჩარევას. გამოკვლევის ვალია, გააშუქოს და აღრიცხოს ძალადობა; მისი ხასიათი, წყარო, კონტექსტი სამართლიანობა, გავრცელების მასშტაბი და ა.შ. ჩარევა რეაგირებს იმ ძალადობაზე, რომელიც უკვე არსებობს, და ებრძვის ძალადობის მიზეზებს, წვლილი შეაქვს ძალადობასთან დაკავშირებით ახალი მორალური საზოგადოებრივი და სამართლებრივი ნორმების აგებაში.

4. ცალკეული სტრატეგიის შექმნისას სოციალური კონტექსტის გათვალისწინებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რადგან სხვადასხვა სიტუაციაში მოთხოვნილებანი და შესაძლებლობანი განსხვავებულია.

5. სტრატეგია ყველა ამ ელემენტს აერთიანებს, რათა მოცემული კონტექსტისათვის საჭირო და შესაძლო მოქმედებების შესაფერისი ცვლილებები მოახდინოს.

6. ყველა სტრატეგიაში სახეზეა პოლიტიკური განზომილება დამოუკიდებლად იმისა, ძალადობის მსხვერპლს ემსახურება თუ სამართლებრივი ცვლილებების შეტანას.

7. სტრატეგიას, რომელიც პრობლემის მხოლოდ ერთ მხარეს ეხება, მაინც შეუძლია, მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს, რადგან ის შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც უფრო დიდი სქემის ერთი ნაწილი.

8. სტრატეგია, რომელიც ძალადობის შესაწყვეტად მხოლოდ სამართლებლივ სისტემას ეყრდნობა - ან განათლებას, ან რომელიმე სხვა ცალკეულ ფაქტორს - განწირულია დასაღუპად.

შეფასების პრინციპები ცალკეული სახის ჩარევისათვის

არევის სამი ყველაზე ზოგადი სახე არსებობს:

თანადგომის სამსახურებთან დაკავშირებული კრიტერიუმები

(თავშესაფრები, გაუპატიურების შემდგომ კრიზისთან დაკავშირებით ჩარევა, კონსულტაცია, იურიდიული სამსახურები).

სამართლებრივი სისტემის რეფორმასთან დაკავშირებული კრიტერიუმები

კანონმდებლობის რეფორმა (კანონმდებლობა და სამართლებრივი პოლიტიკა)

სამართალდაცვა (პოლიცია, პროკურატურა, სასამართლო)

სახალხო განათლებასა და მობილიზაციასთან დაკავშირებული კრიტერიუმები.

მჯდომარე აქცია ან წინააღმდეგობა,
ბოიკოტი,
შიმშილობა,
დემონსტრაციები,
სასამართლოზე დასწრება
პრეს-რელიზი და პრესკონფერენციები,
სხვა არაფორმალური ღონისძიებანი.

_________________________________

1 ალტერნატიული ვარიანტი Freedom From Violence: Women `s Strategies from Around the World, M. Schuler, ed. (Wasington, D.C.: OFF International, 1992) ალტერნატიული ვარიანტი „Violence Against Women: An International Perspective.”

2 იხ. L. Heise and J.R. Chapman, ,,Reflections on a Movement: The U.S. Battle Against Women Abuse, „in Freedom From Violence, 257 - 294.

3 იხ.G. Kelkar, „Stopping the Violence Against Women: Fifteen years of Activism in india“, in Freedom From violence, &5 - 100.

4 იხ. A. Haleem, „Claiming Our Bodies and Our Rights: Exploring Female Circumcision as Act of Violence“, in Freedom from Violence, 141 - 156

5 სატი ტრადიციული ადათია, რომლის მიხედვითაც ქვრივმა ქალმა თავი უნდა დაიწვას სამგლოვიარო კოცონზე და ამით თავის ქმარს შეუერთდეს. 1829 წელს სატი კანონგარეშედ გამოცხადდა, მაგრამ ბოლო ხანს ფუნდამენტალისტურმა რელიგიურმა დაჯგუფებებმა წამოიწყეს მისი ხელშეწყობა, როგორც რელიგიური უფლება, რომელსაც რელიგიის თავისუფლების საფუძველზე კონსტიტუცია იცავს. 1967 წლის ცნობილმა სასამართლო საქმემ ინდოეთის ქალთა მოძრაობა აიძულა პოლიტიკური და სამართ;ებრივი პასუხი გაეცა ამ გამოცდისთვის. იხ. Coomaraswamy, „Of Kali Bom. Woman, Violence and the Law“, in Freedom from Violence, 49 - 62

6 „პატარძლის დაწვა“, „სიკვდილი მზითვის გამო“, „მკვლელობა მზითვის გამო“ ეს ტერმინები ქმრის ნათესავების მიერ ახალგაზრდა ცოლის სიკვდილს ან მკვლელობას ნიშნავს, ოჯახში მზითვის სახით უფრო მეტი შემოსავლის შემოტანის მიზნით, ასეთი სიკვდილი ხშირად ნავთით დაწვით ხდებოდა.

7 „Female circumcision“, The culktural practice of surgically altering female genitalia, is of three types: excision (removal of the clitoris); clitorectomy (removal of the clitoris) and infibulation (removal of the entire clitoris, labia minora and majora). It is still practiced in many parts of the world, particularly in the Middle East and in Africa. See A. Haleem in Freedom from Violence

8 ქალთა ფეტიციდი ნიშნავს შერჩევით აბორტს, რომელიც მდედრობითი სქესის ნაყოფს ეხება. ეს ადათი გავრცელებულია მსოფლიოს იმ ქვეყნებში, სადაც ქალიშვილი ოჯახის პასუხისმგებლობად ითვლება.

9 ქალთა ფეტიციდი ნიშნავს შერჩევით აბორტს, რომელიც მდედრობითი სქესის ნაყოფს ეხება. ეს ადათი გავრცელებულია მსოფლიოს იმ ქვეყნებში, სადაც ქალიშვილი ოჯახის პასუხისმგებლობად ითვლება.

10 Comaraswamy, in freedom from Violence, 50 - 51.

11 იხ. Freedom From Violence, Kelkar (India)), 75 - 100; Haleem (Sudan), 141 - 156; Stewart (Zimbabwe), 157 - 175; Jilani (Pakistan), 63- 74; Montano (Bolivia), 199 -212; Gonzalez(Chile), 227 - 254.

12 Asia Pacific Forum on Women, Law and Development, My Rights: Who Control? (Malaysia: APWLD, 1990).

13 Supra n. 2, Declaration on the Elimination of Violence Against Women, arts. 1&2.

14 A. Sen, ?More Than One Hundred Million Women Are Missing?, ,The New York Review of Books, December 20, 1990

15 Heise, L. ?Violence Against Women: The Missing Agenda? in Women ` s HeaUli:A Global Perspective, M. A. Koblinsky J. Timyan and?j. Gay, eds, (Denver: Westiew Press, 19920 for a discussion of the problem of suicide.

16 „ღირსების დაცვა“ სრულად ან ნაწილობრივ ამართლებს ქმრის მიერ ცოლის მოკვლას ან მძიმე ფიზიკურ შეურაცხყოფას ღალატის ნიადაგზე. ეს კონცეფცია ახლაც არსებობს შუააღმოსავლეთ კოდექსებში. იხ. L. Moghaizel, ?The Arab and Mediterranean World: Legislation Towarrds Crimes of Honor?, in Empowerment and tlie Lav: Strategies of Third World Women, M. Schuler, ed. (Washington, D. C.: OEF International, 1986), 174 - 180. See also Americas Watch. Criminal Injustice: Violence Against Women in Brazil (Nev York: Human Rights Watch, 1991).

17 იხ. D. Levinson, Family Violence in Cross - Cultural Perspective, (Newbury Park, CA: SaGE Publications, 1989).

18 Gonzalez, „A New Concept of Mediation: An Interdisciplinary Approach to Domestic Violence“, in Freedom from Violence, 227 - 295.

19 იხ.Heise and Chapman, in Freedom from Violence, 261 - 64

20 Shrader - Cox, „Developing Strategies: Efforts to End Violence Against Women in Mexico“, in Freedom From Violence, 196.

21 იხ. G. Kelkar in Freedom From Violence.

22 იხ.H. Jilani and A. HaJeem in Freedom From Violence.

23 J. Montano, ?Long Live the Differences With Equal Rights: A campaign to End Violence Against Women in Bolivia?? in Freedom from Violence, 225.s

24 See Eluf, ?A New Approach to law Enforcement: the special Police Stations in Brazil?, in Freedom From Vio See Stewart in Freedom From Violence.

25 See Stewart in Freedom From Violence

26 See Haleem in Freedom From Violenc

თავი მეხუთე კანონმდებლობის ნიმუში ოჯახურ ძალადობაზე

კანონმდებლობის ეს ნიმუში არსებულ სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო კანონთა ნაკლოვანებების გამოსასწორებლად და იმ სფეროთა დადგენის შედეგად ჩამოყალიბდა, რომელსაც შეცვლა სჭირდება. ნიმუში შეიცავს სპეციალისტთა რეკომენდაციებს და შეიძლება სახელმძღვანელოდ გამოადგეთ კანონმდებლისა და გენდერული სპეციფიკის, ყოვლისმომცველი ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობაზე მომუშავე ორგანიზაციებს.

პირველი განყოფილება: მიზანი

კანონის მიზანია:

1. შესაბამისობაში იყოს ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სტანდარტებთან და იცავდეს მას, სახელდობრ გაეროს ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის დეკლარაციაში არტიკულირებულ სტანდარტებთან, რომლის მუხლი 1. ძალადობას განსაზღვრავს, როგორც „ნებისმიერი გენდერული ძალადობრივი ქმედება, რომელმაც ქალს მიაყენა, ან შესაძლოა მიაყენოს ფიზიკური, სქესობრივი ან ფსიქოლოგიური ზიანი ან ტანჯვა, მათ შორის, მუქარა ასეთი ქმედების თაობაზე, იძულება ან თავისუფლების თვითნებური აკრძალვა, როგორც საზოგადოებრივ ისე პირად ცხოვრებაში“.

2. აღიაროს, რომ ქალთა მიმართ გენდერული ძალადობა ოჯახში და პიროვნებათშორის ურთიერთობებში ოჯახური ძალადობაა.

3. აღიაროს რომ ოჯახური ძალადობა სერიოზული დანაშაულია პიროვნებისა და საზოგადოების მიმართ, რომლის პატიება და დაშვება არ შეიძლება.

4. შემოიღოს კანონმდებლობა, რომელიც აკრძალავს ქალთა მიმართ ძალადობას ოჯახში და პიროვნებათშორის ურთიერთობებში, დაიცვას ასეთი ძალადობით დაზარალებულები და აღკვეთოს ძალადობის შემდგომი გამოვლინება.

5. უზრუნველყოს ოჯახური ძალადობით დაზარალებულთა მაქსიმალურ დაცვა კანონით.

6. შექმნას ფართო მასშტაბის მოქნილი, მყისიერი, და ადეკვატური სასამართლო დაცვის საშუალებები, მათ შორის სისხლის სამართლის და სამოქალაქოს ოჯახური ძალადობის დასჯისა და აღსაკვეთისათვის, ამავე დროს დაზარალებულთა დასაცავად.

7. ხელი შეუწყოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობის თანასწორ გატარებას იმ დამნაშავეთა გაფრთხილებითა და დასჯით, ვინც ძალადობას ჩადის ქალთა მიმართ ოჯახურ კონტექსტსა თუ პიროვნებათშორის ურთიერთობაში.

8. შექმნას განყოფილებები, პროგრამები, სამსახურები, პროტოკოლები და მოვალეობანი, მათ შორის, თავშესაფრები, კონსულტაციები პროფესიული მომზადების პროგრამები, და არა მხოლოდ ეს, ოჯახური ძალადობით დაზარალებულთა დასახმარებლად.

9. დაასახელოს და კანონით უზრუნველყოს ყოველმხრივი დახმარების სამსახურები, მათ შორის, შემდეგი და არა მხოლოდ:

ა) პროგრამები ქალთა მიმართ ძალადობის აღკვეთასა და აღმოფხვრაში დასახმარებლად, მათ შორის ამ საკითხთან დაკავშირებით საზოგადოებრივი ცნობიერებისა და განათლების დონის ამაღლება;

ბ) გადაუდებელი სამსახურები შეურაცხყოფით დაზარალებულთა და მათი ოჯახებისათვის;

გ) ხელშეწყობის პროგრამები, რომელიც შეურაცხყოფით დაზარალებულია და მათი ოჯახის წევრთა სპეციფიურ მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს;

დ) განათლების, საკონსულტაციო და სამკურნალო პროგრამები ძალადობის ჩამდენის, დაზარალებულთა და ოჯახის სხვა წევრების მიმართ, მაგალითად ბავშვების.

10. გააფართოვოს სამართალდამცავ მოხელეთა შესაძლებლობა ოჯახური ძალადობის შემთვხევაში დაზარალებულთა დასახმარებლად, კანონის ეფექტიურად გასატარებლად და ძალადობის შემდგომი ინცინდენტების აღსაკვეთად.

11. უზრუნველყოს მოსამართლეთა, პროკურორთა, პოლიციელთა და სოციალური სამსახურების თანამშრომელთა მომზადება ოჯახური ძალადობის შემთვხევაში ბავშვთა მეურვეობასთან, დაზარალებულთა ეკონომიურ დახმარებასა და უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული საკითხების ეფექტურად გადაჭრისათვის.

12. გაამწესოს და მოამზადოს კონსულტანტები პოლიციელთა, მოსამართლეთა და ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დასახმარებლად და კონსულტაციების გასაწევად, აგრეთვე ოჯახური ძალადობის ჩამდენთა გამოსასწორებლად.

13. ხელი შეუწყოს საზოგადოებაში ოჯახური ძალადობის ინცინდენტისა და მიზეზების ღრმად გაცნობიერებას; წააქეზოს საზოგადოებრიობა მის აღმოფხვრაში მონაწილეობის მისაღებად.

მეორე განყოფილება: დეფინიციები

სახელმწიფოს მოეთხოვება საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად დაადგინოს ოჯახური ძალადობის აქტთა ფართო დეფინიციები და ის ურთიერთობები, რომელიც ოჯახურ ძალადობისაგან უნდა დაიცვას.

A) კანონით დასარეგულირებელი ურთიერთობები:

1. ურთიერთობანი, რომელსაც კანონი ოჯახური ძალადობისაგან იცავს, უნდა მოიცავდეს: ცოლებს, თანამობინადრე პარტნიორებს, ყოფილ ცოლებსა და პარტნიორებს, მეგობარ გოგონებს, მათ შორის არათანამობინადრე გოგონებს, ვინც ერთჭერქვეშ არ ცხოვრობენ, მდედრობითი სქესის ნათესავებს (მათ შორის, დებს, ქალიშვილებს, დედებს, და არა მხოლოდ მათ, მდედრობითი სქესის შინამოსამსახურეებს და ოჯახის წევრებს.

2. სახელმწიფომ არ უნდა დაუშვას რელიგიური ან კულტურული ადათები, რომელიც ხელს შეუშლის ქალებს ამ კანონით გათვალისწინებული სრული მფარველობით ისარგებლონ.

3. ქალებისათვის არანაირი შეზღუდვა არ უნდა არსებობდეს, სარჩელი აღძრან მეუღლის ან სხვა სახის პარტნიორის მიმართ. უნდა შესწორდეს კანონი სამხილის თაობაზე, აგრეთვე სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსები, რათა ასეთი სახის შეზღუდვები აღმოიფხვრას.

4. სახელმწიფომ ამ კანონით გათვალისწინებული სრული დაცვა უნდა შესთავაზოს უცხო ქვეყნის მოქალაქე ქალებსა და უცხო ქვეყნის მოქალაქე მამაკაცები კი დაავალდებულოს, დაიცვან ეს კანონი.

B) ოჯახური ძალადობის აქტები.

ოჯახში ან პიროვნებათშორის ურთიერთობის სხვა კონტექსტში ქალების მიმართ გენდერულ ნიადაგზე პირის ან პირთა მიერ ჩადენილ ყველა სახის ფიზიკურ, ფსიქოლოგიურ და სექსუალური ძალადობის აქტის, მათ შორის, მცირე და მძიმე ფიზიკურ შეურაცხყოფა, მოტაცებას, მუქარას, დაშინებას, იძულება, შარი, სიტყვიერი შეუარცხყოფას, იძულებითი ან უკანონო შეჭრას სახლში, ცეცხლის გაჩენას, ქონების განადგურებას, სქესობრივ ძალადობას, ცოლქმრობისას გაუპატიურებას, მზითევთან ან პატარძლის ფასთან დაკავშირებული ძალადობას, ქალთა სქესობრივი დამახინჯებას, მეძავთა ექსპლუატაციასთან დაკავშირებული ძალადობას, ძალადობას შინამოსამსახურეთა მიმართ, ან ასეთი ქმედების ჩადენის მცდელობას „ოჯახური ძალადობის“ კვალიფიკაცია უნდა მიეცეს.

მესამე განყოფილება: საჩივრის შეტანის მექანიზმი

კანონმა უნდა გაითვალისწინოს დაზარალებულთა, ოჯახური ძალადობის მოწმეთა, დაზარალებულთა ახლობელთა, სახელმწიფო და კერძო სამედიცინო სამსახურების წარმომადგენელთა და ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებული თანადგომის ცენტრთა უფლება საჩივრით მიმართოს პოლიციას ოჯახური ძალადობის თაობაზე ან საჩივარი აღძრას სასამართლოში.

A) პოლიციელთა მოვალეობანი

1. პოლიციელმა რეაგირება უნდა მოახდინოს დახმარებისა და დაცვის თვითეული მოთხოვნაზე მოსალოდნელი ოჯახური ძალადობის შემთვხევაში;

2. პოლიციელი ისეთივე ყურადღებით უნდა მოეკიდოს ოჯახისგან ან ოჯახის წევრებისაგან მოსალოდნელი შეურაცხყოფის შემთვხევას და გამოძახებას ამის თაობაზე, როგორც ქუჩაში უცხოთა მხრიდან მოსალოდნელ შეურაცხყოფასა და ძალადობას;

3. პოლიციელმა პირადად უნდა მოახდინოს რეაგირება ოჯახური ძალადობის შემთხვევის ადგილზევე, როცა:

ა) განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ძალადობის ნიშნები სახეზეა და სადაცაა ფაქტი მოხდება;

ბ) განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ბრძანება ოჯახური ძალადობისაგან დაცვის თაობაზე ძალაშია, მაგრამ მისი დარღვევის ალბათობა არსებობს.

გ) განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ოჯახურ ძალადობას ადრეც ჰქონია ადგილი.

4. პოლიციამ დაუყოვნებლივ უნდა მოახდინოს რეაგირება, მაშინაც კი, როდესაც განმცხადებელი თვითონ არ არის ძალადობის მსხვერპლი, მაგრამ მოწმეა - დაზარალებულის მეგობარი, ან ნათესავი, სამედიცინო სამსახურის წარმომადგენელი, ან ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებულ თანადგომის ცენტრის თანამშრომელი.

5. გამოძახებაზე ან შემთხვევაზე რეაგირებისას პოლიციამ უნდა:

ა) დაკითხოს მხარეები და მოწმეები, მათ შორის ბავშვები, ცალკე ოთახში, რომ საშუალება ჰქონდეთ თავისუფლად ილაპარაკონ;

ბ) შეადგინოს დეტალური ოქმი საჩივრის თაობაზე.

გ) დაზარალებულს გაუწიოს კონსულტაცია დაზარალებულთა უფლებების თაობაზე, როგორც C - ქვეთავშია მოცემული

დ) შეავსოს და საქმეში ჩააკრას განცხადება ოჯახურ ძალადობაზე, როგორც კანონი ითვალისწინებს D - ქვეთავში;

ე) მოთხოვნის ან საჭიროების შემთვხევაში მოახდინოს დაზარალებულის ტრანსპორტირება ან მოაგვაროს საქმე, რომ მოხდეს მისი ტრანსპორტირება უახლოეს საავადმყოფოში ან სამედიცინო დაწესებულებაში სამკურნალოდ და სამხილის შესაკრებად.

ვ) მოთხოვნის ან საჭიროების შემთვხევაში მოახდინოს დაზარალებულის, მისი ბავშვის ან მასზე დამოკიდებულ პირთა ტრანსპორტირება ან მოაგვაროს საქმე, რომ მოხდეს მათი ტრანსპორტირება უსაფრთხო ადგილას ან თავშესაფარში.

ზ) მოახდინოს ან მოაგვაროს მსხვერპლის ბინაში ტრანსპორტის მიყვანა მისი პირადი ნივთების წამოსაღებად;

თ) უზრუნველყოს იმ პირის დაცვა, ვინც განაცხადა ძალადობის თაობაზე;

ი) მოაგვაროს სამართალდამრღვევის ოჯახიდან მოცილების საქმე და, თუ ეს შეუძლებელია და დაზარალებული კვლავ საფრთხის ქვეშაა, დააპატიმროს სამართალდამრღვევი;

B. საჩივრის აღძვრის ალტერნატიული პროცედურა.

1. დაზარალებულს, მოწმეს ან პირს, რომელმაც განაცხადა ძალადობის თაობაზე შეუძლია საჩივარი შეიტანოს სასამართლოში:

ა) სამართალდამრღვევის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით:

ბ) დაზარალებულის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით;

გ) იმ ადგილის მიხედვით, სადაც ძალადობა მოხდა;

დ) დაზარალებულის დროებითი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით.

2. დაზარალებულს საჩივრის აღძვრა შეუძლია სახელმწიფო ან კერძო სამედიცინო სამსახურში მომხდარი ოჯახური ძალადობის შესახებ განცხადების შეტანით, რომელიც პირდაპირ გადაეგზავნება პოლიციას. სამედიცინო სამსახურის ადგილმდებარეობის მიხედვით.

3. ნათესავს, მეგობარს ან პიროვნებას, ვისგანაც დაზარალებული შველას მოითხოვს, შეუძლია ოჯახში ძალადობრივი ქმედების თაობაზე საჩივარი შეიტანოს პოლიციაში, სადაც მისი შესაბამისი გამოძიება მოხდება.

4. საჩივრის შეტანა და მისი კრიმინალური და სამოქალაქო განხილვა უნდა მოხდეს დამოუკიდებლად იმისა დაზარალებულს აქვს თუ არა სამედიცინო შემოწმების ცნობა.

C. დაზარალებულთა უფლებები

„დაზარალებულთა უფლებები“ დაზარალებულს აცნობს, ჩივილის პირველ ეტაპზე სამართლებრივი დაცვის რა საშუალებებით შეუძლია ისარგებლოს, და რა მოვალეობა აკისრია პოლიციას და მართლმსაჯულებას დაზარალებულთან დაკავშირებით.

1. პოლიციელი დაზარალებულს მისთვის გასაგებ ენაზე უნდა ელაპარაკოს, დაასახელოს თავისი ვინაობა და წარუდგინოს დამადასტურებელი საბუთი. კანონი მოითხოვს, რომ პოლიციამ დაზარალებულსა და ნაშაულის ჩამდენს უნდა აუხსნას, რომ ოჯახური ძალადობა დანაშაულია. პოლიციელმა ან დაუყოვნებლივ უნდა დააპატიმროს ეჭვმიტანილი, ან მოაშოროს ოჯახს;

2. პოლიციელმა დაზარალებული უნდა წაიყვანოს ან უზრუნველყოს მისი ტრანსპორტირება სამედიცინო დაწესებულებაში მიღებულ დაზიანებათა სამკურნალოდ.

3. თუ დაზარალებულს თავისი საცხოვრებელი ადგილის დატოვება სურს, პოლიციელმა უნდა წაიყვანოს ან უზრუნველყოს მისი უსაფრთხო ტრანსპორტირება უსაფრთხო ადგილამდე ან თავშესაფარმდე;

4. პოლიციელმა ყველა ღონისძიება უნდა გაატაროს, რომ უზრუნველყოს დაზარალებულის და მასზე დამოკიდებულ პირთა უსაფრთხოება;

5. პოლიციელმა წერილობითი ახსნა-განმარტებით უნდა უზრუნველყოს დაზარალებული და მისთვის გასაგებ ენაზე შეატყობინოს, რა სასამართლო პროცედურებით შეუძლია ისარგებლოს.

ახსნა-განმარტებაში აღნიშნული უნდა იყოს რომ:

ა) კანონი ითვალისწინებს, რომ დაზარალებულს შეუძლია მიაღწიოს ცალმხრივი წინასწარი შეზღუდვის სასამართლო ბრძანებას და/ან სასამართლო ბრძანებას, რომელიც კრძალავს შემდგომ ძალადობას დაზარალებულის, მასზე დამოკიდებულ პირთა, ან სხვა ოჯახის წევრთა მიმართ, ან ვინმეს მიმართ ვისგანაც ის დახმარებას და თავშესაფარს მოითხოვს.

ბ) წინასწარი შეზღუდვის ბრძანებამ და/ან სასამართლო ბრძანებამ უნდა დაიცვას დაზარალებულის ქონება ან საერთო სარგებლობის ქონება განადგურებისაგან.

გ) სასამართლო ბრძანებამ შეიძლება, სამართალდამრღვევის სახლიდან წასვლა მოითხოვოს;

დ) ისეთ შემთვხევაში, როდესაც ძალადობა ხდება ღამით, შაბათ-კვირას ან სახალხო დღესასწაულებში, დაზარალებული ინფორმირებული უნდა იყოს საგანგებო დაცვის საშუალებათა შესახებ;

ე) დაზარალებულს არ სჭირდება ადვოკატის დაქირავება ცალსახა წინასწარი შეზღუდვის ბრძანებისა და სასამართლო ბრძანებისათვის;

ვ) სასამართლოს უწყებებმა ფორმებითა და არა-იურიდიული ხასიათის დახმარებით უნდა უზრუნველყოს ის პირები, ვინც ცდილობს წინასწარი შეზღუდვის ბრძანებას ან სასამართლო ბრძანებას მიაღწიოს; დაზარალებულს უნდა აუხსნან, რომ სასამართლო ბრძანების მისაღებად შესაბამისი რაიონის სასამართლოს იურისდიქციას უნდა მიმართოს;

ზ) სამართალდამრღვევს ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანება პოლიციამ უნდა გადასცეს.

D. პატაკი ოჯახური ძალადობის თაობაზე

1. პოლიციელმა, რომელსაც ოჯახური ძალადობის თაობაზე გამოძახებაზე რეაგირება ევალება, უნდა შეადგინოს პატაკი ოჯახური ძალადობის თაობაზე რომელიც ოქმში შევა. პატაკის ერთი ეგზემპლარი უნდა გადაეგზავნოს შესაბამის იურიდიულ განყოფილებას და სასამართლოს.

2. პატაკი ოჯახური ძალადობის თაობაზე პოლიციის უფროსის სახელზე უნდა იყოს დაწერილი;

ის უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას და არა მხოლოდ მას:

ა) მხარეთა ურთიერთობა;

ბ) მხარეთა სქესი;

გ) ინფორმაცია მხარეთა განათლების დონისა და საქმიანობის შესახებ;

დ) საჩივრის მიღების დრო და თარიღი;

ე) პოლიციელის მიერ გამოძიების დაწყების თარიღი;

ვ) შეეხება თუ არა ოჯახური ძალადობა ბავშვებს და ბავშვების თანდასწრებით მოხდა

თუ არა;

ზ) შეურაცხყოფის სახე და დონე;

თ) გამოყენებული იარაღის რაოდენობა და სახე;

ი) შემთხვევის მოსაგვარებლად დახარჯული დრო და პოლიციელის მიერ გატარებული ღონისძიებები;

კ) მხარეების მიმართ გამოყენებული წინასწარი ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანებებისა და სასამართლო ბრძანებების დრო და თარიღი.

ლ) ოჯახურ ძალადობის ინციდენტის სრული ანალიზისათვის საჭირო სხვა მონაცემები.

3. პოლიციის უფროსი ვალდებულია ყოველწლიურად შეაგროვოს მონაცემები ოჯახურ ძალადობაზე შედგენილი პატაკებიდან და წარუდგინოს ანგარიში იუსტიციის სამინისტროს, ქალთა საქმეთა სამინისტრო/პარლამენტს.

4. ყოველწლიური ანგარიში უნდა შეიცავდეს შემდეგ მონაცემებს, მაგრამ ამით არ უნდა შემოიფარგლებოდეს.

ა) შემოსულ განცხადებათა მთლიანი რიცხვი;

ბ) ორივე სქესის დაზარალებულთა მიერ შემოსულ განცხადებათა რიცხვი;

გ) შესწავლილ განცხადებათა რაოდენობა;

დ) თვითოეულ განცხადებაზე რეაგირების საშუალო ვადა;

ე) პოლიციის მიერ გატარებული ღონისძიებანი შემთხვევათა მოსაგვარებლად, მათ შორის, დაპატიმრებათა რიცხვი.

მეოთხე განყოფილება: სასამართლო მოხელეთა მოვალეობანი

A. დროებითი ცალმხრივი შეზღუდვების ბრძანება

ცალმხრივი ბრძანება შეიძლება გაიცეს ოჯახური ძალადობის გამო დაზარალებულის თხოვნის ნიადაგზე ისეთ გარემოებაში, როცა მას საფრთხის ეშინია, ან მოპასუხეს ურჩევნია არ გამოცხადდეს სასამართლოში ან ვერ ცხადდება, რადგან იმალება. ცალმხრივი ბრძანება შეიძლება შეიცვდეს შემდგომი ძალადობის წინასწარ აკრძალვას და/ან მოძალადის/მოპასუხის მიერ დაზარალებულის/მოსარჩელის საერთო ქონების, მათ შორის, საერთო სახლის გამოყენების აღკვეთას.

ძალადობის მსხვერპლის გარდა შეზღუდვას, ბრძანება ნებადართული უნდა იყოს სხვა პირებისთვისაც. გასათვალისწინებელია, რომ დაზარალებულისთვის შეიძლება მიუწვდომელი იყოს იურიდიული სისტემა. აგრეთვე, გასათვალისწინებელია, რომ მოწმეები და ის პირები, ვინც დაზარალებულს დახმარებას სთავაზობენ, შესაძლებელია ძალადობის საშიშროების ქვეშ აღმოჩნდნენ.

1. იმ შემთხვევაში, როდესაც სერიოზული საფრთხე ემუქრება დაზარალებულის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას და კეთილდღეობას და საეჭვოა მისი უსაფრთხოება, სანამ სასამართლო ბრძანებას გასცემდეს, დაზარალებულს/მოსარჩელეს, მის ნათესავს ან სოციალური უზრუნვლეყოფის სამსახურის/წარმომადგენელს შეუძლია თხოვნით მიმართოს მოსამართლეს ან მომრიგებელ მოსამართლეს, ვისაც ევალება გადაუდებელი დახმარება აღმოუჩინოს, როგორიცაა ცალმხრივი დროებითი შეზღუდვის ბრძანების გაცემა მოძალადის მიმართ ძალადობიდან 24 საათის განმავლობაში.

2. ცალმხრივი დროებითი შეზღუდვის ბრძანების გამოყენებისას სასამართლომ შეიძლება გასცეს ბრძანება, რომელიც:

ა) აიძულებს სამართალდამრღვევს დატოვოს ოჯახი;

ბ) დაარეგულირებს ძალადობის ჩამდენის შეხებას მის კმაყოფაზე მყოფ ბავშვებთან;

გ) სამართალდამრღვევს აუკრძალავს დაზარალებულთან შეხვედრას სამსახურში ან სხვა ადგილას, სადაც ხშირად იმყოფება დაზარალებული;

დ) აიძულებს სამართალდამრღვევს გადაიხადოს დაზარალებულის მის მიერ მიყენებული დაზიანებების სამკურნალო ხარჯები;

ე) აუკრძალავს ერთობლივი კაპიტალის ცალმხრივ განკარგვას;

ვ) დაზარალებულს და სამართალდამრღვევს აცნობებს, რომ თუ შეზღუდვის ბრძანებას დაარღვევს, შეიძლება დაპატიმრებულ იქნეს და სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა დაეკისროს;

ზ) დაზარალებულს აცნობებს, რომ მიუხედავად ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობით შეზღუდვის ბრძანების გამოყენებისა, დაზარალებულს შეუძლია თხოვნით მიმართოს პროკურორს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საქმე აღძრას სამართალდამრღვევის მიმართ;

თ) დაზარალებულს აცნობებს, რომ მიუხედავად ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობით შეზღუდვის ბრძანების გამოყენებისა, და სისხლის სამართლის საქმის აღძვრისა მას შეუძლია სამოქალაქო პროცესი წამოიწყოს და განქორწინება, გაცალკევება, ზარალის ანაზღაურება და კომპენსაცია მოითხოვოს;

ი) ორივე მხარისაგან მოითხოვს, შეასრულონ თავ-თავისი მოვალეობა და სასამართლოს აცნობონ დაცვის ბრძანების თაობაზე სამოქალაქო და მასთან დაკავშირებით, მცირეწლოვანთა საქმეთა დავის ყოველი განხილვისას და/ან რომელიმე მხარის მონაწილეობით სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას.

3. საგანგებო დახმარება გულისხმობს ცალმხრივი დროებითი შეზღუდვის ბრძანების ძალაში დატოვებას სასამართლო ბრძანების გაცემამდე, ცალმხრივი დროებითი შეზღუდვის ბრძანების გაცემიდან არა უმეტეს 28 დღის განმავლობაში.

4. დაზარალებულს უნდა ეცნობოს, რომ მიუხედავად ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობით შეზღუდვის ბრძანების გამოყენებისა, მას შეუძლია მოითხოვოს დამატებითი სასამართლო ბრძანება შემდგომი ძალადობისაგან დასაცავად, არსებული სასამართლო ბრძანების განახლება და/ან პროკურორისაგან მოპასუხის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა.

ბ) ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანების მოთხოვნა არანაირ გავლენას არ ახდენს საშუალებებზე, არ უზღუდავს შესაძლებლობას სასამართლო დაცვის სხვა საშუალებები გამოიყენოს, მაგალითად მოითხოვოს განცალკევება, განქორწინება ან ზარალის ანაზღაურება;

გ) მოპასუხეს შეუძლია 24 საათის განმავლობაში მოსარჩელის წინასწარი გაფრთხილებით მოითხოვოს დროებითი წინასწარი შეზღუდვის ბრძანების გაუქმება ან შეცვლა.

5. ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანების მოთხოვნილებათა შეუსრულებლობა შეფასდება, როგორც სასამართლოსადმი უპატივცემლობა, და ისჯება ჯარიმით ან პატიმრობით.

B. ბრძანება დაცვის თაობაზე.

1. განცხადება დაცვის ბრძანების გაცემაზე შეიძლება გააკეთოს დაზარალებულმა, მისმა ნათესავმა, სოციალური უზრუნვლეყოფის სამსახურის თანამშრომლმა ან პირმა, რომელიც ეხმარება დაზარალებულს.

2. განცხადება დაცვის ბრძანების გაცემის თაობაზე უნდა გაკეთდეს ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანებათა ვადის გასვლისას ან მანამდე, ან ასეთი ბრძანებისაგან დამოუკიდებლად.

3. დროებითი ან ცალმხრივი ბრძანებები ძალას კარგავს დაცვის თაობაზე სასამართლოს ბრძანების გამოსვლის შემდეგ.

4. ბრძანებას დაცვის თაობაზე შეუძლია დაიცვას დაზარალებული, მისი ნათესავი, სოცუზრუნველყოფის სამსახურის თანამშრომელი ან პირი, რომელიც ეხმარება ოჯახური ძალადობით დაზარალებულს შემდეგი ძალადობის საშიშროებისაგან დაცვაში.

5. მოსამართლე ვალდებულია, განიხილოს საქმე საჩივრის ან დაცვის ბრძანებაზე თხოვნის შემოსვლიდან 10 დღის განმავლობაში.

6. მოსამართლემ უნდა დაიცვას “დაზარალებულის უფლებების განმარტებაში მოცემული დებულებანი”.

7. სასამართლო ბრძანება შეიძლება შემდეგი საშუალებებიდან ერთ-ერთს ან ყველას ითვალისწინებდეს:

ა) სამართალდამრღვევი/მოპასუხე შეზღუდოს შემდგომი ძალადობისაგან დაზარალებულის/მოსარჩელის, მასზე დამოკიდებული პირების, მისი ნათესავების და იმ პირების მიმართ, ვინც მას ეხმარება;

ბ) მოპასუხეს მიუთითოს, დატოვოს სახლი საკუთრების საკითხის გადაჭრის გარეშე.

გ) მოპასუხეს მიუთითოს, განაგრძოს რენტისა და მორტგეიჯის გადახდა აგრეთვე მოსარჩელისა და საერთო კმაყოფაზე მყოფ პირთა საარსებო ხარჯების გადახდა.

დ) მოპასუხეს მიუთითოს, შესაძლებლობა მისცეს მოსარჩელეს ისარგებლოს ავტომობილით და/ან სხვა მოძრავი ქონებით;

ე) დაარეგულიროს მოპასუხის შეხება მის კმაყოფაზე მყოფ ბავშვებთან;

ვ) აუკრძალოს მოპასუხეს მოსარჩელესთან კონტაქტი სამსახურში ან სხვა ადგილას, სადაც მოსარჩელე ხშირად იმყოფება;

ზ) თუ აღმოჩნდება, რომ მოპასუხე იარაღს ხმარობს ან ფლობს, აუკრძალოს მას ცეცხლსასროლი იარაღის ან სასამართლოს მიერ დადგენილი სხვა იარაღის შეძენა, ხმარება ან ფლობა.

თ) მიუთითოს მოპასუხეს, გადაუხადოს მოსარჩელეს სამედიცინო, საკონსულტაციო და თავშესაფრის ხარჯები;

ი) აირკძალოს თანასაკუთრების ცალმხრივი განკარგვა;

კ) მოსარჩელეს და მოპასუხეს აცნობოს, რომ თუ მოპასუხე დაცვის ბრძანებას დაარღვევს, შეიძლება ის ორდერის ან ორდერის გარეშე დააპატიმრონ და სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მისცენ;

ლ) მოსარჩელეს აცნობოს, რომ მიუხედავად ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობით დაცვის ბრძანების გამოყენებისა, მას შეუძლია სამოქალაქო პროცესი წამოიწყოს და საქმე აღძრას განქორწინების, გაცალკევების და ზარალის ანაზღაურების ან კომპენსაციის თაობაზე.

მ) მხარეების სიცოცხლის ხელშეუვალობის დაცვის მიზნით საქმის მოსმენა აწარმოოს დახურულ დარბაზში.

8. ასეთ პროცესებზე მტკიცების სიმძიმე ბრალდებულს აწვება, რომელმაც უნდა დაამტკიცოს, რომ ასეთი ძალადობა არ მომხდარა.

9. მოსამართლემ უნდა გასცეს განკარგულება, რომ დაცვის და შეზღუდვის ბრძანებათა ასლები ბრძანების გაცემიდან 24 საათის განმავლობაში გაეგზავნოს იმ რაიონის პოლიციაში, სადაც მოსარჩელე და დაცვის ქვეშ მყოფი სხვა პირები ცხოვრობენ.

10. დაცვის ბრძანებათა შესრულებაზე კონტროლს ახორციელებს პოლიცია და სასამართლო. დაცვის ბრძანების დარღვევა დანაშაულია. მისი შეუსრულებლობა ითვლება სასამართლოს უპატივცემულობად და ისჯება ჯარიმით ან პატიმრობით.

11. იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსარჩელე წარადგენს აფიდავიტს, რომ მას არა აქვს საშუალება დაფაროს, ცალმხრივი შეზღუდვის ან დაცვის ბრძანებასთან დაკავშირებული ხარჯები, მის განცხადებას განიხილავენ უფასოდ.

12. არაკეთილსინდისიერმა და უსაფუძვლო პრეტენზიამ დაცვის ბრძანების თაობაზე შეიძლება სასამართლო აიძულოს მოსარჩელისაგან მოპასუხის ხარჯების დაფარვა და ზარალის ანაზღაურება მოითხოვოს .

მეხუთე განყოფილება. სისხლის სამართლის პროცესები.

სისხლის სამართლის პროცესი შეიძლება წინასწარი დაცვის ბრძანების ან ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობის დაცვის ბრძანების მოთხოვნასთან ერთად დაიწყოს.

1. პროკურორმა ან იუსტიციის მინისტრმა უნდა შეიმუშაოს, შემოიღოს და აამოქმედოს წერილობითი პროცედურები ოჯახური ძალადობის დანაშაულთა გამოძიებისათვის.

2. როდესაც სასამართლო აუქმებს სისხლის სამართლის ბრალდებას ოჯახური ძალადობასთან დაკავშირებით სასამართლო საქმეში უნდა მიეთითოს ასეთი გადაწყვეტილების კონკრეტული მიზეზები.

3. ოჯახურ ძალადობაზე სისხლის სამართლის საქმეთა განხილვისას პროკურორმა საინფორმაციო ფურცელში უნდა მიუთითოს, რომ ბრალდებულს ოჯახური ძალადობის ჩადენა ედება ბრალად.

4. დაზარალებულის ჩვენება საკმარისი საფუძველია ბრალდებისათვის. სარჩელი არავითარ შემთხვევაში არ გაუქმდება მხოლოდ სამხილის არარსებობის საფუძველზე.

5. ოჯახში ძალადობის ჩადენის დანაშაულის აღიარების შემთხვევაში განაჩენში უნდა აისახოს ეს ფაქტი.

6. სასამართლო საქმის განხილვის პერიოდში მოპასუხეს, რომელსაც ბრალი ედება ოჯახურ ძალადობაში, მოსარჩელესთან მხოლოდ ზედამხედველობის ქვეშ ამყარებს კონტაქტს.

7. შეზღუდვის ან დაცვის ბრძანება ნებისმიერი სისხლის სამართლის პროცესში შეიძლება იქნეს შეტანილი, როგორც არსებული ფაქტი.

8. დანაშაულის ხასიათიდან გამომდინარე, და იმის მიხედვით მოპასუხეს პირველად ედება ბრალად ოჯახური ძალადობის დანაშაული თუ არა, და სცნობს თუ არა თავს დამნაშავედ, სასამართლოს შეუძლია გადაუვადოს სასჯელის ასრულება და დააკისროს კონსულტაციები დაცვის ბრძანების გათვალისწინებითა და დაზარალებულის თანხმობით.

9. ოჯახური ძალადობასთან დაკავშირებით დანაშაულის აღიარების შემთხვევაში სასამართლოს შეუძლია განსაზღვროს თავისუფლების აღკვეთის ვადა და დაუნიშნოს კონსულტაციები.

10. განმეორებითი დანაშაულს, ძლიერი ფიზიკური შეურაცხყოფის და იარაღის ხმარების შემთხვევებში რეკომენდირებულია გაძლიერებული სასჯელი.

11. ძლიერი ფიზიკური შეურაცხყოფის შემთხვევაში რეკომენდირებული არ არის კონსულტაციების დანიშვნა სასამართლო სასჯელის ნაცვლად.

12. დადგენილ უნდა იქნეს სასჯელის მისჯის მკაფიო დებულებანი.

მეექვსე განყიფილება: სამოქალაქო პროცესი

1. დაცვის ბრძანება შეიძლება გაცემულ იქნეს სამოქალაქო პროცესის განქორწინების, იურიდიული გაცალკევების ან კომპენსაციის განხილვის დროს.

2. ასეთ შემთხვევაში დაცვის ბრძანება გაიცემა სამოქალაქო პროცესთან ერთად და არა მის ნაცვლად.

3. დაცვის და შეზღუდვის ბრძანებები შეიძლება გაცემულ იქნეს დამოუკიდებლად, განქორწინების ან იურიდიული გაცალკევების განცხადების თანხლების გარეშე.

4. შეზღუდვისა და დაცვის ბრძანებების გაცემა შეიძლება შეტანილ იქნეს მომდევნო სამოქალაქო პროცესში, როგორც არსებული ფაქტი.

მეშვიდე განყოფილება: სამსახურეებით უზრუნველყოფა

A. საგანგებო სამსახურები

1. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს საგანგებო სამსახურები, რომლებიც უნდა მოიცავდეს:

ა) სამოცდათორმეტსაათიან კრიზისში ჩარევის ცენტრებს,

ბ) დაზარალებულის სასწრაფო ტრანსპორტირებას მისი სახლიდან საავადმყოფომდე.

გ) სასწრაფო სამედიცინო დახმარების აღმოჩენას;

დ) საგანგებო იურიდიულ კონსულტაციას და სხვა მსგავსი მომსახურებას.

ე) კონსულტაციებს კრიზისის ცენტრში დახმარებისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად;

ვ) კონფიდენციალური კონტაქტები ოჯახური ძალადობით დაზარალებულებთან და მათ ოჯახებთან.

B. არასაგანგებო სამსახურები:

1. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს არასაგანგებო დანიშნულების სამსახურები, რომელიც უნდა მოიცავდეს:

ა) ოჯახური ძალადობის შედეგად დაზარალებულთა სარებილიტაციო გრძელვადიანი დახმარების სამსახურების პროფესიულ მომზადებას კონსულტაციების საშუალებით და ბავშვთა აღზრდაში დახმარებას.

ბ) გრძელვადიანი კონსულტაციები სამართალდამრღვევთა გამოსწორებისათვის;

გ) სპეციალური, სოციალური დახმარებისგან დამოუკიდებელი პროგრამები ოჯახური ძალადობით დაზარალებულთათვის;

დ) ღონისძიებანი სახალხო და კერძო, სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი პროგრამებისა და მომსახურების კოორდინირებისა და კოოპერაციისათვის.

C. პოლიციელთა მომზადება

1. პოლიციის სამმართველომ უნდა შეიმუშაოს და შეასრულოს აღზრდა-განათლების პროგრამა პოლიციელთათვის, რომ მათ გააცნოს:

ა) ოჯახური ძალადობის ხასიათი, მასშტაბები და შედეგები;

ბ) ოჯახური ძალადობით დაზარალებულთათვის შესაძლო კანონიერი უფლებები და სასამართლო დაცვის საშუალებანი.

გ) დაზარალებულთა და სამართალდამრღვევთათვის გათვალისწინებული სამსახურები და დაწესებულებანი;

დ) პოლიციელთა კანონიერი მოვალეობანი დაპატიმრების მოსახდენად, მფარველობისა და შემწეობის აღმოსაჩენად.

ე) ოჯახური ძალადობის შემთვხევაში მოქმედების ტექნიკა, რომელიც ითვალისწინებს პოლიციელის დაზიანების მინიმალურ ალბათობას და დაზარალებულის და მასზე დამოკიდებულ პირთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფას.

2. პოლიციის ყოველი კადეტი სპეციალურად უნდა მომზადდეს, რომ ოჯახური ძალადობის შემთხვევაზე რეაგირება შეეძლოს;

3. უნდა შეიქმნას სპეციალური ქვედანაყოფები ინტენსიური და სპეციალიზირებული მომზადებით რთულ სიტუაციებში სამოქმედოდ.

4. პოლიციელთა ცნობიერების ამაღლების მიზნით სპეციალურ სემინარულ პროგრამებში მონაწილეობა უნდა მიიღონ პედაგოგებმა, ფსიქოლოგებმა და დაზარალებულებმა.

D. სასამართლო მოხელეთა მომზადება

1. გათვალისწინებულ უნდა იქნეს მუდმივი პროგრამები სასამართლოს მოხელთა მოსამზადებლად ოჯახური ძალადობის შემთხვევაში სამოქმედოდ. მომზადება უნდა მოიცავდეს ინსტრუქციებს შემდეგი მიმართულებით:

ა) ოჯახური ძალადობის ხასიათი, მასშტაბები და მიზეზები;

ბ) ცალმხრივი შეზღუდვის ბრძანებათა გაცემა;

გ) დაცვის ბრძანებათა გაცემა.

დ) დაზარალებულთათვის კონსულტაციების ჩატარება მისთვის შესაძლო სასამართლო დაცვის საშუალებებზე;

ე) მითითებები სასჯელთან დაკავშირებით.

2. მომზადებაში უნდა შედიოდეს დაწყებითი კურსი გარკვეული საათების რაოდენობით და ყოველწლიური განმეორებითი კურსი აგრეთვე გარკვეული საათების რაოდენობით.

3. უნდა შეიქმნას სპეციალური საოჯახო სასამართლოები ინტენსიური და სპეციალიზირებული მომზადებით ოჯახური ძალადობის შემთხვევაში მოქმედებისთვის.

E. კონსულტანტთა მომზადება

1. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს სპეციალური კონსულტანტების მომზადება, პოლიციელთა, მოსამართლეთა, ოჯახური ძალადობის შედეგად დაზარალებულთა და ძალადობის ჩამდენთა დასახმარებლად.

2. მოცემულმა კანონმდებლობამ სავალდებულო უნდა გახადოს საკონსულტაციო პროგრამები ძალადობის ჩამდენთათვის სისხლის სამართლის კანონმდებლობის დამატების სახით და არა მის ალტერნატივად.

3. საკონსულტაციო პროგრამების მიზანი უნდა იყოს:

ა) დაეხმაროს სამართალდამრღვევს პასუხისმგებლობა, აიღოს მის მიერ ჩადენილ ძალადობაზე და ვალდებულება იკისროს, რომ მეტს აღარ ჩაიდენს.

ბ) აუხსნას სამართალდამრღვევს, რომ ძალადობა კანონსაწინააღმდეგო ქმედებაა.

4. საკონსულტაციო და სამართალდამრღვევთა პროგრამის დაფინანსება უნდა მოხდეს ძალადობით დაზარალებულთათვის გამოყოფილ რესურსებიდან.

5. კანონმა უნდა გაითვალისწინოს კონსულტაციები ძალადობით დაზარალებულთათვის, მაგრამ არა სავალდებულო სახით. ძალადობით დაზარალებულთა კონსულტაცია უნდა:

ა) იყოს უფასო სამსახური,

ბ) გაამხნევოს დაზარალებული და დაეხმაროს, შეიმუშაოს მოკლე და გრძელვადიანი სტრატეგიები შემდგომი ძალადობისაგან თავის დასაცავად და ნორმალური ცხოვრების აღსადგენად.

სამართლებრივი

Argentina - Protection Against Familial Violence, No. 24.417 (28 December 1994).

Australia - Domestic Violence (Miscellaneous Amendments) Ordinance, No. 53 of l986.

Bahamas - Sexual Offenses and Domestic Violence Act, 1991.

Bangladesh - The Constitution of Bangladesh, 1992;

The Cruelty to Women (Deterrent Punishment) (Amendment) Act No. 37, 1988.

Barbados - Domestic Violence (Protection Orders) Act, 1992.

Belize - Domestic Violence Act No. 28 of 1992.

Brazil - The Constitution of Brazil, 1988.

Cambodia - The Constitution of Cambodia, 1993.

Cayman Islands - The Summary Jurisdiction (Domestic Violence) Law, 1992, Law 20 of 1992.

Chile - Law on Intrafamilial Violence, No. 19.325 (27 August 1994).

Colombia - The Constitution of Colombia, 1991.

Cyprus - The Violence in the Family (Prevention and Protection of Victims) Law 1994

Ecuador - Law Against Violence Against Women and the Family, Official Registration No. 839, 25 December 1995.

Ethiopia - The Constitution of Ethiopia, 1994.

France - Code of Criminal Procedure, Act No.90-602,1990. Guyana - Domestic Violence Bill, 1994. Hong Kong - Domestic Violence Ordinance No. 48 of 1986. India - The Commission of Sati (Prevention) Act No. 3 of 1988;

The Dowry Prohibition (Amendment) Act, No. 63 of 1984;

The Child Marriage Restraint Act 1929. Israel - The Prevention of Violence in the Family Law, 1991;

Penal Laws (Amendment) No. 26,1989. Malaysia - Domestic Violence Bill, 1993;

Law Reform (Marriage and Divorce) Act No. 164 of 1976.

Mauritania - Code Penal (Ordinance NO. 83-162). Netherlands - The Constitution of the Netherlands, 1850. New Zealand - Domestic Protection Act, 1982. Nigeria - The Constitution of Nigeria, 1979. Peru - Penal Code, 1991; Law on State Policy and Society Concerning Familial Violence, No. 26260 (8 December 1993).

Puerto Rico - Act No. 54 of 1989. South Africa - Prevention of Family Violence Act No. 133 of 1993;

The Interim Constitution of South Africa, 1994;

Maintenance Act No.2, 1991. Spain - Organic Act, No.3, 1989.

St. Vincent and the Grenadines - St. Vincent and the Grenadines Domestic Violence (Summary Proceedings) Act,

1994. Trinidad and Tobago - Domestic Violence Law, Act No. 10 of

1991. United Kingdom - Family Homes and Domestic Violence Bill,

1595;

Prohibition of Female Circumcision Act 1985;

Magistrate's Court (Domestic Proceedings) Ordinance 1985;

Maintenance Enforcement Act, 1991. United States of America - The Violence against Women Act, 1991;

Wisconsin Statutes 93-94, Injunction Ne Exeat and Receivers;

Utah Criminal Code 76-5-108;

Illinois Domestic Violence Act, 1986;

Utah Code of Criminal Procedure chapter 36 Cohabitant abuse Procedures Act;

Nebraska Protection form Domestic Abuse Act;

Violent Crime Control and Law Enforcement act Of

1994. Zambia - Local Courts (Amendment) Act, 1991.

საერთაშორისო დოკუმენტები

African Charter on Human and People's Rights, 1982.

American Declaration on the Rights and Duties of Man, 1970.

American Convention on Human Rights, 1969.

Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, 1979.

CEDAW's General Recommendation No. 19.

Convention Against Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, 1984.

Declaration on the Elimination of Violence Against Women, 1994.

European Convention on the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, 1950.

Inter-American Convention on the Prevention, Punishment and Eradication of Violence Against Women, 1994.

International Covenant on Civil and Political Rights, 1966.

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, 1967.

პროცოდენტური სამართალი

Anglo-Norwegian Fisheries Case, 1951 LCJ., II Pleadings, Oral Arguments, 428-30.

Cyprus v. Turkey, Application No. 8007/77, Eur. Comm. of Hum. Rts., [1978] Y. B. Eur. Conv. on Hum. Rts. 100.

Gina v. Stephan F.

Godinez and Fairen and Solis cases, Inter-Am. Ct. H.R. (set. G) No. 4

(1988). Velasquez Case, Inter-Am. Gt. H.R. (ser. C) No. 4. (Judgment ofJuly 29, 1988). Woodin vs. Rasmussen

X&Tv. Hie Netherlands, 91 Eur. Ct. H.R. (ser. A) (1985) Report of International Law Commission [1973] 2 Yb.I.L.C.

189 Restatement of the Foreign Relations Law of the United States

(Revised) §702(1986). U.N. Reports of International Arbitral Awards i & ii.

სხვა წყაროები

Abdel Haleem, Asma, „Claiming Our Bodies and Our Rights: Exploring Female Circumcision as an Act of Violence“, in M. Schuler (Ed.) Freedom From Violence: Women's Strategies Jrom Around the World, OEF International, 1992.

Acosta, Gladys, Derechos de las Mujeres. Tres Ensyos. Docu-

mentos de Trabajo No. 2 (Ed.) Flora Trist n. Lima-Peru, 1990.

Acosta, Gladys, „Tratamiento Juridico Internacional a la Vio-lencia contra la Mujer“ en De Nairobi a Beijing: Diagnosticos у Propuestas, Isis Internacional, Ediciones de las Mujeres No. 21, Santiago de Chile, Diciembre, 1994.

Adamo, Sonya, „The Injustice of the Marital Rape Exemption : A Survey of Common Law Countries“, American University Journal of International Law and Policy.

Advisory Committee of the Conrad N. Hilton Foundation, Model Code on Domestic and Family Violence, Nevada, 1994.

Allott, P. State Responsibility and the Unmaking of International Law, 29 Harv. Int'l LJ. 1 (1988).

Americas Watch, Criminal Injustice: Violence Against Women in Brazil (New York: Human Rights Watch, 1991).

Amnesty International, Women in the Front Line, AI Index: ACT 77/01/91 (March 1991).

Asia Pacific Forum on Women, Law and Development (APWLD), My Rights: Who Control, Kuala Lumpur, 1990.

Atkin, W.R., Sleek, D., Ullrich, V., „Protecting the Victim of Domestic Violence—The Domestic Protection Act 1982“, Victoria University of Wellington Law Review^ Vol. 14. No.l, 1984.

Barton, Chris, „Rape within Marriage“, Law Commission Working Paper, no. 16, 1991.

Boland, Reed, Annual Review of Population Law, Vol. 18, UNFPA, Harvard Law School, 1993.

Brownlie, I. Principles of Public International Law, 4th ed. (Oxford: Clarendon Press, 1990), 435-436.

CENDOC-MUJER (Centre de Documentation sobre la Mujer), Paquete Informative Violencia Domestica, Lima, Peru, 1990.

Centre for Social Development & Human Affairs, Violence Against Women in the ^mtfv, UN ST/CSDHA/2, New York: United Nations, 1989

CEPAL, „Violencia de Genero: Un problema de Derechos Hu-manos“, Documento presentado al Foro Gubernamental de Mar del Plata, Mar Del Plata-Argentina, Septiembre de 1994.

CEPAL, „Violencia domestica contra la Mujer en America Latina у el Caribe: Propuestas para la discussion“, (Version preliminar), 23 de Abril de 1992.

Chetjer, Silvia, „Intervencion estatal у movimiento antiviolencia en De Nairobi a Beijing: Diagndstuoy Propuestas“ Isis Inter-nacional, Ediciones de las Mujeres No. 21 Santiago de Chile, Diciembre 1994.

Comision para los Asuntos de la Mujer, Oficina del Gober-nador, Segundo informe de progreso sobre la implantation en Puerto Rico de la Ley para la Prevencon e Intervencion con la Violencia Domestica, (Ley 54 del 15 de Agosto de 1989) Puerto Rico, Abril do 1993.

Connors, Jane, „Background Paper on Violence Against Women“, United Nations Fourth World Conference on Women, Beijing 1995, (Unpublished).

Cook, Rebecca, „State Responsibility for Violation of Women's Human Rights“, 7 Harvard Human Rights Journal, 1994.

Cook, Rebecca, (ed.), Human Rights of Women: National and International Perspectives, University of Pennsylvania Press, 1994.

Coomaraswamy, Radhika, Preliminary Report submitted to the Human Rights Commission by the Special Rapporteur on Violence against Women, its causes and consequences, United Nations, 1994.

Coomaraswamy, Radhika, „Of Kali born: Women, Violence and the Law“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Gopelon, Rhonda, „Intimate Terror: Understanding Domestic Violence as Torture“, in Human Rights of Women, National and International Perspectives, Rebecca Cook, ed., Pennsylvania Press, 1994.

Dobash, R.E. and R. Dobash, „Wives: the appropriate victims of marital violence?“ Vwtimology, No. 2, 1978

Domestic Abuse Incident Report for 1992 & 1993, Office of Crime Victim Services, Wisconsin, 1994.

Domestic Violence Action and Research Group, „A Study of Husbands (Boyfriends') Violence in Japan“.

Economic and Social Council Resolution 1992/18, Violence Against Women in All Its Forms, 1992. Economic and Social Council Resolution 1990/15, 24 May 1990.

Eluf, Luisa, „A New Approach to Law Enforcement: The Special Women's Police Stations in Brazil“, in Freedom From Violence: Women's StrategiЈsfrom Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Fedler, Joanne, „Lawyering Domestic Violence Through the Prevention of Family Violence Act, 1993: An Evaluation after A Year in Operation“, South African Law Journal No. 112, 1995.

Fernandez, Irene, „Mobilizing on All Fronts: A Comprehensive Strategy for Violence Against Women in Malaysia“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Finn, Peter and Colson, Sarah, „Civil Protection Orders: Legislation, Current Court Practice and Enforcement“, U.S. Department of `Justice, 1990.

Gelles, R. J. and Strauss, M.S., Determinants of Violence in the Family: Toward a Theoretical Integration“, in Contem-pray Theories About the Family, Volume 1, W.D. Burr, R. Hill, F.I. Nye and I.L. Reiss, (eds.) New York: Free Press, 1979.

Giles, Marianne, „Judicial Law-Making in the Criminal Courts: The Case of Marital Rape“, Criminal Law Review, 1992.

Gonzales, Nelly „A New Concept of Mediation: An Interdisclipi-nary Approach to Domestic Violence“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Heise, Lori, „Violence Against Women: The Missing Agenda“ in Women's Health: A Global Perspective, M. A. Koblin-sky, J Timyan, and J. Gay (eds.) Denver: Westview Press, 1992.

Heise, Lori and Jane Roberts Chapman, „Reflections on a Movement: The U.S. Battle Against Women Abuse“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Human Rights Watch, Punishing the Victim: Rape and Mistreatment of Asian Maids in Kuwait (New York: 1992)

Human Rights Watch, Double Jeopardy: Police Abuse of Women in Pakistan (New York: 1992)

Jilani, Hina, „Whose laws? Human Rights and Violence“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Kelkar, Govind, „Stopping the Violence Against Women: Fifteen Years of Activism in India“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Klein, Catherine F, and OrlofF, Leslye E., „Providing Legal Protection for Battered Women: An Analysis of State Statutes and Case Law“, Hofstra Law Review, Volume 21, No. 4 Summer 1993.

Lauterpacht, International Law and Human Rights 2d ed. (1973), at 145-60.

Levinson, David, Family Violence in Cross-Cultural Perspective, New-bury Park, CA: SAGE Publications, 1989.

Linhares, Leila у otras, Estrategias Internacionales para terminar la vio-lencia contra la mujer: Un Uamado hacia el cambio, Los estudios de caso, La Haya, Holanda,Junio 1993.

McWilliams, Monica, „Domestic Violence as a Human Rights Issue“, Standing Advisory Commission on Human Rights, 1994.

Moghaizel, Lore, „The Arab and Medeterranean World: Legislation Towards Crimes of Honor“ in Empowerment and the Law: Strategies of Third World Women, M. Schuler, (ed), OEF International, 1986.

Montano, Sonia, „Long Live the Differences with Equal Rights: A Campaign to End Violence Against Women in Bolivia“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Mwesigye, Hope, Wakabi, Yeri, „Violence against Women in Uganda: A Comparative Study of Rural and Urban Settings“, Uganda Gender Resource Center, 1993

Norchi, C. ed. Combatting Violence Against iy0m №z,(New York: Int'l. League for Human Rts., 1993).O'Donovon, Katherine, „Defenses for Battered Women who Kill“, Journal of Law and Society, Volume 18, Number 2, Summer 1991.

Report of the World Conference on Human Rights, Vienna, 1993.

Report of the Expert Group Meeting on Violence in the Family with Special Emphasis on its Effects on Women, Vienna, 1986.

Report of the World Conference of the United Nations Decade for Women: Equality Development and Peace, Copenhagen, 14 to 30 July 1980, UN Publication, Sales No. E.80. IV.3 and Corrigendum)

Report of the World Conference to Review and Appraise the Achewements of the United Nations Decade for Women, Equality, Development and Peace, Nairobi, 15-26 July 1985, United Nations Publications, Sales No. E. 85. IV. 10. Report: St Vincent and the Grenadines, Initial, Second and

Third Reports of St. Vincent and the Grenadines Submitted to the Committee on the Elimination of Discrimination Against Women. Romany, C., „State Responsibility Goes Private“, in Human Rights of Women, National and International Perspectives, Rebecca Cook, ed., Pennsylvania Press 1994

Roth, Kenneth, „Domestic Violence as an International Human Rights Issue“, in Human Rights of Women, National and International Perspectives, Rebecca Cook, ed., Pennsylvania Press 1994.

Shrader-Cox, Elizabeth, „Developing Strategies: Efforts to End Violence Against Women in Mexico“, in Freedom From Violence: Women's Strategies from Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

Schuler, Margaret (ed.), Freedom From Violence: Women's Strategies From Around the World, OEF International, 1992.

Sen, Amartya, „More thank One Hundred Million Women Are Missing“, New York Review of Books, 20 December, 1990.

Srategiesfor the Eliminaton of Violence Against Women in Society: The Media and Other Means, Strasbourg 1993.

Stewart, Sheelagh, Working the System: Sensitizing the Police to the Plight of Women, in Freedom From Violence: Women's Strategiesfrom Around the World, M. Schuler (Ed.), OEF International, 1992.

The War Against Women, First Report of the Standing Committee on Health and Welfare, Social Affairs, seniors and the Status of Women, House of Commons, Canada, 1991.

Thomas, Dorothy and Beasley, Michelle E., „Domestic violence as a human rights issue“, Human Rights Quarterly 15, 1993.

Tobin, John, „Family Violence: Opening Up the Silence“, Melbourne University Law Review, Volume 18, December 1992.

Toubia, Nahid, Female Genital Mutilaton: A Call for Global Action, New York, The Population Council, 1993.

United Nations Resolution 40/36 of November 29, 1985.

United Nations, Harm/ill Practices Affecting the Health of Women and Children, Human Rights Series, Fact Sheet No.23, 1995.

United Nations, 7 for World's Women, 1970-1990: Trends and Statistics, U.N. Doc. ST/ESA/STAT/SER.K/8 (New York: United Nations 1991).

United Nations Center for Social Development and Humanitarian Affairs, Violence Against Women in the Family, Vienna, 1989.

Warzazi, Halima Embareck, Report of the Second United Nations Regional Seminar on Traditional Practices Affecting Women and Children, 1994.

Weisman, Gloria, „Preventing Violence in the Family: An Overview of Israel's New Legislation“, Journal of the Institute of Cwnwology,Vol 4 No.I.July 1992.

Women and Development Programme, „Violence Against Women: Curriculum Materials for Legal Studies“, Commonwealth Secretariat.

Yanuzova, Maria, „Los Derechos Humanos у la Violencia contra la Mujer en la Familia“, en La Violenciay los Derechos Humanos de /a Mujer, PROFAMILIA, Bogota, Colombia, 1992.

Zimmerman, Cathy, „Plates in a Basket Will Rattle: Domestic Violence in Cambodia“, Asia Foundation, Cambodia, 1994.

გრძელვადიანი სტრატეგიები შემდგომიძალადობისაგან თავის დასაცავად და ნორმალური ცხოვრების დასადგენად.

დანართი 1

კვლევის მიზნები და შედეგები
კვლევის საკითხები და დანიშნულება:
გამოკვლევის ამოცანა იყო დაედგინა:

1.ძირითადი სამართლებრივი მექანიზმები, რომელიც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში გამოიყენება ოჯახური ძალადობის პრობლემასთან დაკავშირებით;

2. ამ მექანიზმთა ადეკვატურობა;

3. რა საკანონმდებლო ინიციატივებია საჭირო ოჯახური ძალადობის პრობლემაზე სამართლებრივი სისტემის რეაგირების გასაუმჯობესებლად.

ამ ამოცანათა გადასაწყვეტად:

1. განხილულ იქნა 17 ქვეყნის კონსტიტუციები, სისხლის სამართლის და სამოქალაქო სამართლის კანონები 21 ქვეყნის ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობანი და შეფასებულ იქნა:

2. გამოკითხვა ჩაუტარდა 146 სპეციალისტს, მათ შორის დახმარების სამსახურის თანამშრომლებს, აკადემიკოსებს, იურისტებს, და მსოფლიოს 94 ქვეყნის ქალთა უფლებებისათვის მებრძოლ ქალებს.

1. ეროვნულ კანონმდებლობათა უმრავლესობა განიხილავს ოჯახის წევრთა ძალადობისაგან დაცვას, მაგრამ განსაკუთრებულად არ ეხება ქალებს და გენდერულ ძალადობას.

2. ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის დეკლარაცია, რომელიც ყურადღებას ამახვილებს ქალთა მიმართ ყველა სახის ძალადობაზე, ძალადობას ასე განსაზღვრავს: „გენდერული ძალადობის ნებისმიერი აქტი ქალთა მიმართ, რომელიც იწვევს ან შესაძლოა გამოიწვიოს ქალთა ფიზიკური, სქესობრივი ან ფსიქოლოგიური ზიანი ან ტანჯვა, მათ შორის მუქარა ასეთი აქტის ჩადენაზე, იძულება ან თავისუფლების თვითნებური აღკვეთა საზოგადოებრივ თუ პირად ცხოვრებაში”. გამოკვლევა ოჯახური ძალადობას განიხილავს როგორც ქალთა მიმართ გენდერული ძალადობის ერთ-ერთი სახეს, რომელშიც შედის ძალადობა ქალთა ან გოგონათა მიმართ ოჯახურ ან ინტიმურ ურთიერთობათა კონტექსტში.

სამართლებრივ ნორმათა განხილვა.

საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმები ოჯახური ძალადობის თაობაზე.

1. საერთაშორისო სამართალი, რომელიც სავალდებულოა ყველა სახელმწიფოსათვის უშუალოდ ოჯახურ ძალადობას არ ეხება, მაგრამ ამჟამად შეიძლება გაგებულ იქნეს, ისე, რომ ყველა სახელმწიფოს აკისრებს ოჯახური ძალადობის აკრძალვას და აღკვეთას.

2. ბოლოხანს გამოცემული საერთაშორისო დოკუმენტები (დეკლარაციები, რეკომენდაციები), რომლებიც ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის თაობაზე, საერთაშორისო კონსენსსუსის გამომხატველია განსაკუთრებით მოითხოვს ყველა სახელმწიფომ გაატაროს საკანონმდებლო ღონისძიებანი ოჯახური ძალადობის აღკვეთისა და დასჯისათვის. გარდა ამისა:

3. მიუხედავად ამ ნორმებისა და ვალდებულებებისა სახელმწიფოთა უმრავლესობას არა აქვს სპეციალური კანონმდებლობა და კონსტიტუციის დებულებებს, სამოქალაქო და სისხლისამართლის კოდექსებს ეყრდნობა, რომლებიც ხშირად ოჯახურ ძალადობის საკითხთან მიმართებაში არადეკვატური და არაეფექტურია.

კონსტიტუციური დებულებები

1. დებულებები ითვალისწინებს დაცვას, პირდაპირი ან არაპირდაპირი სახით.

2. პირდაპირი სახით დაცვა ეხება:

3. დებულებები არაპირდაპირ დაცვაზე კრძალავს:

სისხლის სამართლის კანონმდებლობა

1. სხვადასხვა ქვეყანაში ოჯახური ძალადობა ან სისხლისამართლის კანონმდებლობას ექვემდებარება ზოგადი დებულებების საშუალებით ან შესწორებები შეიცავს სპეციფიურ ასპექტებს.

2. ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებით სისხლის სამართლის კანონმდებლობის უპირატესობაა, რომ

3. ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებით სისხლის სამართლის კანონმდებლობა არა ხელსაყრელია, რადგან

სამოქალაქო კანონმდებლობა

1. სხვადასხვა ქვეყნის სამოქალაქო კანონმდებლობა უმეტესად განქორწინებას ან სხვა სამოქალაქო კანონებს მიმართავენ ოჯახური ძალადობასთან დაკავშირებით.

2. ოჯახურ ძალადობასთან მიმართებაში სამოქალაქო სამართლის კანონმდებლობის გამოყენების უპირატესობაა:

3. ოჯახურ ძალადობასთან მიმართებაში სამოქალაქო სამართლის კანონმდებლობის გამოყენება არახელსაყრელია, რადგან

ოჯახური ძალადობის სპეციალური კანონმდებლობა

1. ოჯახური ძალადობის სპეციალური კანონმდებლობა გაითვალისწინებს ერთიან სტრატეგიას დანაშაულთა ფართო სპექტრის მიმართ და უზრუნველყოფს სასამართლო დაცვის საშუალებათა შესაბამის ერთობლიობას.

სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო სამართლის კანონმდებლობათა ასპექტთა გაერთიანებით გაითვალისწინებს ყველაზე შესაფერის და ყოვლისმომცველ სასამართლო დაცვის საშუალების კომპლექსს მხარეთა მოთხოვნილებათა საფუძველზე და თავიდან აიცილებს სისხლის სამართალსა, სამოქალაქო სამართლის მიდგომათა ცალკ-ცალკე გამოყენებას.

2. მაგრამ ყველაზე თანამედროვე ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობაც კი ვერ ახერხებს აშკარად სცნოს ქალი და გენდერული ძალადობა და აქედან გამომდინარე უგულვებელყოფს გენდერულ დანაშაულობათა დამღუპველ ხასიათს და ოჯახური ძალადობისას ქალებზე მოსულ არაპროპორციულ ტვირთს.

გამოკითხვის რესპონდენტთა მიერ შემოთავაზებული რეკომენდაციები

1. საკანონმდებლო რეფორმამ უნდა უზრუნველყოს:

2. უნდა დაინერგოს კოორდინირებულ სახელმწიფო მიდგომა, რომელიც მოიცავს გაუმჯობესებულ

3. არასამთავრობო ორგანიზაციებს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს:

4. საგანმანათლებლო ინიციატივები უნდა შეიცვალოს:

5. დახმარების გაწევის სამსახურები უნდა გაფართოვდეს და გაუმჯობესდეს, მათ შორის

დანართი II

გამოკითხვები ჩატარდა შემდეგ ქვეყნებში:

არგენტინა
ავსტრალია
ავსტრია
ბანგლადეში
ბელიზი
ბოლივია
ბოსტვანა
ბრაზილია
ბრიტანეთის ვირჯინიის კუნძულები
ბურკინა ფასო
განა
გვატემალა
დომინიკის რესპუბლიკა
ეთიოპია
ეკვადორი
ესპანეთი
იაპონია
ინდონეზია
ისრაელი
იორდანია
კამბოჯა
კამერუნი
კანადა
კოლუმბია
კოსტა-რიკა
მადაგასკარი
მალტა
მავრიკია
მექსიკა
მონღოლეთი
მოზამბიკი
ნამიბია
ნეპალი
ნიდერლანდია
ნიგერია
ნორვეგია
პაკისტანი
პარაგვაი
პერუ
პორტუგალია
რუსეთი
რუმინეთი
სალვადორი
საფრანგეთი
სვაზილენდი
სენეგალი
სენტა კრუა
სენტ ვინსენტი და გრენადინი
სლოვაკეთი
ტაივანი
ფილიპინები
ფიჯი
ყენია
ხორვატია
ჩილი
ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა
შვეცია
შვეიცარია
შრი ლანკა

დანართი III
საკანონმდებლო რეფორმები

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის ყოვლისმომცველი კანონმდებლობა, რომელიც ქალთა მიმართ ძალადობას განსაკუთრებულ დანაშაულად ჩათვლის და აკრძალავს.

რეკომენდაციები: მთავრობამ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობა, რომელიც:

რეკომენდაციები: მთავრობამ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობა, რომელიც ითვალისწინებს:

ხელმისაწვდომი სწრაფი, განმეორებადი დაცვის ბრძანებებს;

რეკომენდაციები: სახელმწიფომ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობა, რომელიც:

რეკომენდაციები: მთავრობამ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობა რომელიც:

რეკომანდაცია: მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს და აამოქმედოს:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა შემოიღოს და აამოქმედოს ოჯახური ძალადობის კანონმდებლობა, რომელიც:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა მოახდინოს ადამიანის უფლებების საერთაშორისო და რეგიონალური დოკუმენტების, სახელდობრ ქმდაკ-ის რატიფიცირება და გავრცელება.

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს და აამოქმედოს ადამიანის საერთაშორისო უფლებათა ნორმებსა და დებულებებზე დაფუძნებული კანონმდებლობა.

საგანმანათლებლო და კვლევითი ინიციატივები

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობა უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

რეკომენდაცია: მთავრობამ უნდა:

წიგნი „ოჯახური ძალადობა და სახელმწიფო“ სამ ძირითად საკითხს ეხება. რა კანონები არსებობს ოჯახურ ძალადობასთან დაკავშირებით, ეფექტურია თუ არა ისინი ოჯახური ძალადობის აღმოსაფხვრელად, და რა უნდა გაკეთდეს ოჯახური ძალადობისადმი სამართლებრივი მიდგომის გასაუმჯობესებლად. ორმაგი კვლევითი სტრატეგიის გამოყენებით - კანონმდებლობათა მიმოხილვისა და ქალთა უფლებების დამცველთა გამოკითხვით წიგნის ავტორები ოჯახური ძალადობის თაობაზე არსებულ კანონთა ფართო მიმოხილვას გვთავაზობენ. აქვე მოცემულია ყოვლისმომცველი რეკომენდაციები სახელმწიფოსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის.

ქალები ამბობენ:

„არსებული კანონმდებლობა არასრულყოფილი, არაეფექტური [და] ნეიტრალურია. ვერ ხედავს უთანასწორობას გოგონებსა და ბიჭებს შორის, [ვერ ხედავს] ოჯახური ძალადობის მიზეზებს“.

არგენტინა

„ერთ-ერთი დიდი დაბრკოლება [ოჯახური ძალადობის აღმოფხვრისათვის] ის ფაქტია, რომ ოჯახური ძალადობა პირად საქმედ ითვლება მაშინაც კი, როდესაც ხალხს ზიანს აყენებენ.“

კანადა

„ჩემმა ყოფილმა ქმარმა ძალიან ბევრჯერ ისე მცემა, რომ ექვსი კბილი ჩამომვარდა. რამდენჯერაც პოლიციაში წავიყვანე, იმდენჯერ, მეორე დღესვე გაათავისუფლეს“.

ტანზანია

„რელიგიათა უმრავლესობა ქადაგებს, რომ ყველანაირ ძალადობას უნდა გავუძლოთ ოღონდ ქორწინება არ დავარღვიოთ“. „უმეტეს შემთხვევაში ოჯახურ ძალადობაზე რეაგირება იმ მამაკაცებს ევალება, ვისაც იგივე აზრები ამოძრავებს, რაც თვითონ ძალადობის ჩამდენს“.

აშშ

„ომის არ მეშინია, ოცი წელია საომარ ზონაში ვცხოვრობ“

იუგოსლავია