სახელშეკრულებო სამართალში პრეამბულა, ჩვეულებრივ, განმარტავს ხელშეკრულების ზოგად დანიშნულებასა და მის განსაკუთრებულ მიზნებს. ლონდონის ხელშეკრულების პრეამბულა, ამტკიცებს რა ევროპის საბჭოს წესდებას, ამ მხრივ გამონაკლისს არ წარმოადგენს, რადგან განსაზღვრავს საბჭოს მისიას. დამფუძნებელი მთავრობები:

[...] დარწმუნებულნი არიან, რომ მისწრაფება მშვიდობისაკენ, რომელიც ეფუძნება სამართლიანობასა და საერთაშორისო თანამშრომლობას, არის სასიცოცხლო მნიშვნელობის კაცობრიობისა და ცივილიზაციის გადარჩენისათვის;

ხელახლა ადასტურებენ თავიანთ ერთგულებას იმ სულიერი და მორალური პრინციპებისადმი, რომლებიც მათი ხალხების საერთო მემკვიდრეობაა, ჭეშმარიტი დემოკრატიის საფუძველია და პირადი თავისუფლების, პოლიტიკური თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის ნამდვილ წყაროს წარმოადგენს;

სჯერათ, რომ ამ იდეალების შენარჩუნებისა და განხორციელებისათვის საჭიროა ერთნაირი მრწამსის მქონე ყველა ევროპულ სახელმწიფოს შორის უფრო მტკიცე კავშირის არსებობა;

თვლიან, რომ ამ საჭიროებაზე და ამ მიმართებით მათი ხალხების მიერ გამოხატულ მისწრაფებაზე რეაგირებისათვის, აუცილებელი წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება ისეთი ორგანიზაციის შექმნა, რომელიც უფრო დააახლოებს ევროპის ქვეყნებს;

შესაბამისად გადაწყვეტენ, დააფუძნონ ევროპის საბჭო, შემდგარი მთავრობათა წარმომადგენლების კომიტეტისა და საკონსულტაციო ასამბლეისაგან და ამ მიზნისათვის მიიღეს აღნიშნული წესდება.

პრეამბულის ლირიკული ჟღერადობა მცირედად თუ მიგვანიშნებს დამფუძნებელ ქვეყნებს შორის მოლაპარაკებებში მანამდე არსებულ შეფერხებებზე. არადა, თვით ორგანიზაციის დასახელებაც კი, ,,ევროპის საბჭო”, არ იყო შემთხვევითი არჩევანი, არამედ გამოხატავდა დიდი ბრიტანეთის მიზანსწრაფვას, დასაწყისიდანვე შემოესაზღვრა ახალი ორგანიზაციის გავლენები. ეს დასახელება ამჯობინეს საფრანგეთის მაშინდელი საგარეო საქმეთა მინისტრის, რობერტ შუმანის მიერ შემოთავაზებულ უფრო მრავლისმთქმელ სიტყვათწყობას - ,,ევროპულ კავშირს,,. ბრიტანელ და ფრანგ ევროპის საბჭოს სამართალი - პანევროპული სამართლებრივი სივრცისაკენ დიპლომატებს შორის მიღწეული კომპრომისი იგრძნობა ასევე ისეთ ზოგად ცნებებში, როგორიცაა ,,უფრო მჭიდრო თანამშრომლობა,, და ,,უფრო მჭიდრო ასოციაცია,,. იმ დროს, როცა დიდი ბრიტანეთი საბჭოს მოიაზრებდა, როგორც არა უმეტეს სამთავრობათაშორისო თანამშრომლობის ბაზისს, საფრანგეთის ამბიცია გამოკვეთილად უფრო გრძელვადიანი პერსპექტივის მქონე იყო - შექმნილიყო ევროპის შეერთებული შტატები.

მიზანი

ევროპის საბჭოს ყოფიერების საზრისი (rasion d'être) ჩამოყალიბებულია მისი წესდების 1-ლი მუხლის a. პუნქტში:

ევროპის საბჭოს მიზანია, მიაღწიოს უფრო დიდ ერთობას მის წევრებს შორის იმ იდეალებისა და მიზნების დაცვისა და განხორციელების მიზნით, რომლებიც წარმოადგენს მათ საერთო მემკვიდრეობას და ხელს უწყობს მათ ეკონომიკურ და სოციალურ პროგრესს.

ამგვარად, ევროპის საბჭოს ამოძრავებს ორმაგი მიზანი: დემოკრატიული იდეალებისა და პრინციპების დაცვის მიზნით, შეაკავშიროს მისი წევრები უფრო მჭიდროდ¹ და ხელი შეუწყოს მათ ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებას. ლონდონის ხელშეკრულების ავტორთათვის განუყოფელი იყო პოლიტიკური და სოციალური დემოკრატია - მშვიდობა ეკონომიკური და სოციალური პროგრესის გარეშე წარმოუდგენელი გახლდათ.

მეორე მსოფლიო ომის საშინელებებმა მრავალი ადამიანი დაარწმუნა, რომ საერთაშორისო თანამშრომლობა სასიცოცხლოდ საჭირო იყო ახალი კონფლიქტების თავიდან ასაცილებლად და იმგვარი პირობების შესაქმნელად, სადაც სახელმწიფოები ნაყოფიერად იღვაწებდნენ ერთად. ევროპის საბჭოს უპირველესი ამოცანა, შესაბამისად, გულისხმობდა იმ ევროპულ სახელმწიფოთა თავმოყრას, რომლებიც იზიარებდნენ დემოკრატიულ ღირებულებებს და ეყრდნობოდნენ ადამიანის პიროვნული და პოლიტიკური თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის პრინციპებს.

წესდების პრეამბულიდან და პირველი მუხლიდან მზერა უნდა მივმართოთ მესამე მუხლისკენ (გაწევრიანების პირობების შესახებ), რათა განვსაზღვროთ ის პრინციპები, რომლებიც უნდა იქნეს არა მარტო ,,დაცული”, არამედ ,,რეალიზებული”. ეს პრინციპებია: კანონის უზენაესობა და ადამიანის უფლებათა დაცვა, რომელთაც შემდგომში დაემატა პლურალისტური დემოკრატია². ამ პრინციპების ამჟამინდელი აღიარება შეესაბამება ზოგად ტენდენციას, საერთაშორისო ლეგიტიმურობა გახადოს მათზე დამოკიდებული და სუვერენული სახელმწიფოს მოძველებული კონცეფცია თანდათანობით შეცვალოს ახლით, რომელიც დაეფუძნება დემოკრატიის პრინციპების დაცვას.

შესაბამისად, ევროპის საბჭო, განსაკუთრებით ცივი ომის პერიოდში, იქცა ლიბერალური დემოკრატიისადმი დასავლეთ ევროპის კოლექტიურ ერთგულების სიმბოლოდ და მის ხორცშესხმად. მოგვიანებით კი მისი როლი განამტკიცა გაფართოების პროცესმა, როდესაც ის გადაერთო პლურალისტური დემოკრატიის დაცვასა და გავრცელებაზე მთელი ევროპის მაშტაბით. და მართლაც, ევროპის საბჭოს ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც ,,დემოკრატიულ სისტემათა კლუბს” ან ,,დემოკრატიის სახლს”.

წესდების თანახმად, საბჭოს ამოცანებში შედის ასევე მისი წევრი ქვეყნების ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ხელშეწყობა. მიზანს ამ შემთხვევაში წარმოადგენდა იმგვარი პოლიტიკური და მატერიალური პირობების უზრუნველყოფა, რაც განამტკიცებდა მათ დემოკრატიულ, სოციალურ და კულტურულ ინტეგრაციას. მაგრამ ამ მიზანმა ლიბერალური დემოკრატიის დაცვის სასარგებლოდ მეორე პლანზე გადაინაცვლა მაშინ, როდესაც ასპარეზზე გამოვიდნენ სპეციალურად ეკონომიკური პროფილის მქონე ორგანიზაციები, როგორიცაა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD) და მოგვიანებით, ევროპული თანამეგობრობა.

ვალდებულებები

წესდების მიხედვით, ევროპის საბჭოს სამოქმედო ასპარეზი იმდენად ფართოა, რომ ის სულ ადვილად შეიძლებოდა აღმომჩნდარიყო თითქმის სრულად პასუხისმგებელი ყველა სახის თანამშრომლობაზე მის წევრ ქვეყნებს შორის. წესდების 1-ლი მუხლი ადგენს, რომ მან უნდა მისდიოს დასახულ მიზანს ,,საერთო ინტერესის საკითხებზე დებატებითა და ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, სამეცნიერო, სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ საკითხებში ერთობლივი მოქმედებითა და შეთანხმებებით, ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტურ თავისუფლებათა შენარჩუნებითა და შემდგომი განხორციელებით”.

თუმცა, არსებობდა გარკვეული სფეროები, სადაც ევროპის საბჭოს თანამშრომლობის შესაძლებლობები შეზღუდული იყო. ეკონომიკა, მაგალითად, უკვე მოქცეული იყო საბჭოს შექმნამდე სულ რაღაც ერთი წლით ადრე, 1948 წელს დაარსებული ეკონომიკური თანამშრომლობის ევროპული ორგანიზაციის (OEEC) მეურვეობის ქვეშ, რომელიც მოგვიანებით, 1961 წელს იქცა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციად (OECD). ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის თანამეგობრობისა (ECSC) და უფრო გვიან ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობის დაარსებამ (რომის ხელშეკრულების ძალით, 1957 წელს) კიდევ უფრო მეტად შეზღუდა ეს სივრცე.

მეორეს მხრივ, ადამიანის უფლებები, სამართლებრივი, კულტურული თუ სამეცნიერო თანამშრომლობა, ისევე როგორც სოციალური სექტორი უმალ იქცა საბჭოს საქმიანობის ცენტრალურ მიმართულებებად. მსგავსი რამ მოხდა ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების შემთხვევაშიც, რაც უმთავრესად გამოიხატა ადგილობრივ და რეგიონულ ხელისუფალთა მუდმივმოქმედი კონფერენციის დაარსებაში, რომელიც 1994 წელს ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესად ჩამოყალიბდა და ამჟამად ორგანიზაციის ,,მესამე საყრდენად,, (pillar) მიიჩნევა³.

ეროვნული თავდაცვის სფეროს გვერდის ავლით

ეროვნულ თავდაცვასთან დაკავშირებული საკითხები იყო ერთადერთი, რაც შეგნებულად გამოირიცხა ორგანიზაციის საზრუნავიდან (წესდების 1-ლი მუხლის დ. პუნქტი). ამის მიზეზი იყო ის, რომ ნეიტრალურ სახელმწიფოებს სამხედრო ორგანიზაციის წევრობის არანაირი სურვილი არ გააჩნდათ, სხვებს კი, რომლებიც ამა თუ იმ სამხედრო ალიანსს მიეკუთვნებოდნენ, არ სურდათ მისი უფლებამოსილების სფეროს გადაფარვა. მაშინდელ წევრ სახელმწიფოთაგან, ფაქტიურად მხოლოდ ავსტრია, ირლანდია, შვედეთი და შვეიცარია რჩებოდნენ ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსს, ნატო-ს გარეთ.

60-იან წლებამდე საპარლამენტო ასამბლეა თავის დებატებში გაკვრითაც კი იშვიათად იხსენიებდა ეროვნული თუ კოლექტიური თავდაცვის სფეროს. როდესაც 1950 წლის აგვისტოში, ასამბლეის წევრის რანგში უინსტონ ჩერჩილმა წამოაყენა ევროპული არმიის შექმნის იდეა, მინისტრთა კომიტეტმა გამოხატა მკვეთრი რეაქცია⁴ და ასამბლეას შეახსენა, რომ ამ საკითხის განხილვის უფლებამოსილებას ის არ ფლობდა. თავის პასუხში ასამბლეამ ითხოვა წესდების 1-ლი მუხლის დ. პუნქტის გაუქმება, პირველმა აღნიშნული მოსაზრება უარყო, მაგრამ 1951 წელს მაინც მიიჩნია, რომ ასამბლეას შეეძლო, მოეცვა თავდაცვის საკითხები მაშინ, როდესაც ის განიხილავდა მშვიდობის უზრუნველყოფის საკითხს ,,საერთაშორისო თანამშრომლობასა და სამართალზე დაყრდნობით”, რითაც წესდების პრეამბულას საბჭოს ამ სფეროში ჩაბმის საფუძვლად აღიარებდა⁵.

ამის შემდეგ დაშვებულ იქნა საპარლამენტო ასამბლეის მიერ ევროპაში მშვიდობისა და უსაფრთხოების პოლიტიკური ასპექტების განხილვის შესაძლებლობა, წმინდა სამხედრო საკითხების გვერდის ავლის პირობით. მსგავსი საკითხები, ყველა შემთხვევაში, სულ მალე იქცა დასავლეთ ევროპული კავშირის (WEU) - 1955 წელს დაარსებული თავდაცვის ერთობლივი პაქტის პრეროგატივად. რეალურად, სამხედრო სფეროში ეს ორი ორგანიზაცია ერთმანეთს ავსებს და მათი წევრი ქვეყნები, როგორც წესი, ორივე მათგანის საპარლამენტო ასამბლეებში ერთსა და იგივე დელეგაციას მიავლენენ ხოლმე.

სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების წევრობა - ჩაურევლობის პრინციპი

წესი, რომლის თანახმად ,,ევროპის საბჭოში მონაწილეობამ გავლენა არ უნდა იქონიოს მისი წევრების თანამშრომლობაზე გაერო-სთან, სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციასთან თუ კავშირთან, რომელთა წევრებიც ისინი არიან” (წესდების 1-ლი მუხლის c. პუნქტი), საბჭოს უფლებებს კიდევ უფრო მეტ შეზღუდვებს უყენებს. ადრეულ წლებში აღნიშნულ პირობას მკაცრად იცავდნენ, ცდილობდნენ რა მაგალითად, რომ შეხვედრები საბჭოში არ დამთხვეოდა სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ დადგენილ შეხვედრათა განრიგს. დღეისათვის პროგრამები უზომოდ მომრავლებულია და შესაბამისად, ეს წესიც უფრო მოქნილი ხდება. ევროპის საბჭო უბრალოდ გვერდს უვლის საკითხებს, რომელთა გარშემო სხვა ორგანიზაციებში უკვე მიმდინარეობს მუშაობა. სხვა მხრივ, ის იღებს ვალდებულებას, ითანამშრომლოს მათთან და საკუთარი გამოცდილება მათ და ევროპის სამსახურში ჩააყენოს.

რესურსები
სამოქმედო რესურსები

ევროპის საბჭოს მიზნები და ამოცანები შესაძლოა ფართოა, მისი რესურსები მათთან შედარებით მოკრძალებულია. ესეც შესაძლოა მივიჩნიოთ კონტინენტურ ევროპასა და დიდ ბრიტანეთს შორის 1949 წელს მიღწეული კომპრომისის გამოძახილად: საპატიო მიზნები პირველის მოსაწონად, სამთავრობათაშორისო თანამშრომლობის ტრადიციული საშუალებები კი მეორის დასაკმაყოფილებლად. აღნიშნული კომპრომისი ასახულია წესდებაში, რომელიც ძალიან შორსაა ფედერალისტების ოცნებისგან და საბჭოს უსახავს მარტივ მიზანს, მოახდინოს კოორდინაცია და ჰარმონიზება ეროვნული მიდგომებისა, რომელთაც ჯერ კიდევ სახელმწიფოები განსაზღვრავენ. 1-ლი მუხლის დ. პუნქტში გაწერილი მისი სამოქმედო საშუალებები შემოიფარგლება ,,საერთო ინტერესის საკითხების განხილვით” და ,,შეთანხმებებითადა საერთო მოქმედებით”. როგორც ჯ.ლ. ბურბანი აღნიშნავს: ,,ევროპის საბჭოს რესურსების გაზრდის მიზნით მართალია დეტალები შეჯერებულ იქნა, თავდაპირველი კომპრომისი კვლავაც რჩება მის ძირითად სამართლებრივ ნორმად, რაც იცავს მას იმგვარი ზეეროვნული ბუნების მიღებისგან, როგორსაც ფლობს ევროპული თანამეგობრობა”.⁶

სამთავრობათაშორისო თანამშრომლობა ძირითადად ხორციელდება ევროპის საბჭოში დადებული მრავალი ხელშეკრულების საფუძველზე. თუმცა, ისინი ტრადიციული ტიპის ხელშეკრულებებია და წევრ სახელმწიფოებში ვერავითარ შედეგს ვერ იწვევს მანამ, სანამ შიდა კონსტიტუციური ნორმების თანახმად არ მოხდება მათი ხელმოწერა და რატიფიკაცია.

გარდა ამისა, მინისტრთა კომიტეტი გამოსცემს რეკომენდაციებს წევრი ქვეყნების მისამართით, ხოლო საპარლამენტო ასამბლეაში კენჭი ეყრება მინისტრთა კომიტეტისადმი განკუთვნილ რეკომენდაციებს, ისევე როგორც მისი შეხედულებების ამსახველ რეზოლუციებს ამა თუ იმ პოლიტიკური მიდგომის შესახებ. მიუხედავად ამისა, ამ დოკუმენტთაგან არცერთს არ გააჩნია სავალდებულო ბუნება.

ფინანსური რესურსები

წესდების 38-ე მუხლის თანახმად, ევროპის საბჭოს ოპერაციული ხარჯების დაფარვის ორი საშუალება არსებობს:

a. მინისტრთა კომიტეტსა და საკონსულტაციო ასამბლეაში საკუთარ წარმომადგენლობასთან დაკავშირებულ ხარჯებს თავის თავზე იღებს თითოეული წევრი ქვეყანა;

b. სამდივნოსა და ყველა სხვა საერთი ხარჯები წევრ ქვეყნებს შორის უნდა განაწილდეს იმგვარი პროპორციით, როგორსაც განსაზღვრავს მინისტრთა კომიტეტი, წევრი ქვეყნების მოსახლეობის რაოდენობაზე დაყრდნობით...

იქნეს გამოთვლილი საბჭოს ბიუჯეტში წევრი ქვეყნების შენატანის ოდენობა.

წესდების განმარტებით, საერთო ხარჯები მართალია წევრი ქვეყნების მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით ნაწილდება, ბიუჯეტში წევრთა შენატანის განსაზღვრისას, ზოგჯერ მხედველობაში შეიძლება იქნეს მიღებული საერთო-ეროვნული პროდუქტიც (შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე). აღნიშნული წესი ყოველთვის ღიაა ცვლილებებისთვის. მაგალითად, 80-იან წლებში თურქეთმა ითხოვა, მხედველობაში მიეღოთ არა მხოლოდ მისი მოსახლეობის რაოდენობა, არამედ მისი საერთო-ეროვნული პროდუქტის მაჩვენებელიც. ამის საფუძველზე დამტკიცებულ იქნა უფრო მცირე შენატანი, სამაგიეროდ, საპარლამენტო ასამბლეაში მისთვის კუთვნილი 14 ადგილიდან მან დაკარგა ორი, ასევე შემცირდა ევროპის საბჭოს სამდივნოში a) რანგის მქონე პერსონალისთვის კუთვნილ ადგილებზე მისთვის დაწესებული ქვოტაც. 2004 წელს რუსეთის ფედერაციამაც განიზრახა მისი, როგორც მსხვილი შემომტანის სტატუსის გადახედვა, მაგრამ საბოლოოდ მისი შენარჩუნება არჩია.

,,ძირითადი შემომტანები” (დღეისათვის საფრანგეთი, გერმანია, იტალია, გაერთიანებული სამეფო და რუსეთის ფედერაცია) ფლობენ ერთსა და იგივე რაოდენობის ადგილებს საპარლამენტო ასამბლეაში და ბიუჯეტშიც თანაბარი ოდენობის შენატანი შეაქვთ, რაც განსაზღვრავს ასევე სამდივნოში ა) რანგის ადგილების მათთვის კუთვნილ ოდენობას. ამის მიუხედავად, სახელმწიფოები მცირე გავლენასაც ვერ ახდენენ საკადრო პოლიტიკაზე და ორგანიზაციაში პერსონალის მოზიდვა და მათი დაწინაურების მექანიზმები ჩვეულებრივი პროცედურის თანახმად ხორციელდება. ეს წესები გაერო-ს ქარტიით არის ნაკარნახები.

ევროპის საბჭოს ბიუჯეტს ადგენს გენერალური მდივანი, რის შემდეგაც, ფინანსური განაწესის შესაბამისად (38-ე მუხლის დ. პუნქტი), ის დასამტკიცებლად გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს.

პრივილეგიები და იმუნიტეტები

ევროპის საბჭო, წევრი ქვეყნების წარმომადგენლები და ორგანიზაციის პერსონალი სარგებლობენ ჩვეულებრივი პრივილეგიებითა და იმუნიტეტებით, რომელთაც არეგულირებს წესდების მე-40 მუხლი. 1949 წლის გენერალური შეთანხმება ევროპის საბჭოს პრივილეგიებისა და იმუნიტეტების შესახებ და მისი 1952 წლის ოქმი (ETS - ევროპულ ხელშეკრულებათა სერია) No.10) იძლევა მათ დეტალურ ჩამონათვალს⁷. პრივილეგიები და იმუნიტეტები გამიზნულია, რათა ორგანიზაციას, მისი წევრი ქვეყნების წარმომადგენლებსა და საბჭოს პერსონალს მიეცეთ საშუალება, მათზე დაკისრებული მოვალეობები შეასრულონ სრული დამოუკიდებლობის პირობებში.

გენერალური შეთანხმება ადგენს, რომ ევროპის საბჭო წარმოადგენს იურიდიულ პირს და შესაბამისად, უფლებამოსილია დადოს ხელშეკრულებები, შეიძინოს და განკარგოს უძრავ-მოძრავი ქონება და ჩაებას სამართალწარმოებაში. მისი ადგილსამყოფელი და შენობები ხელშეუხებელია, მისი აქტივები, შემოსავალი და სხვა ქონება გათავისუფლებულია ყველა სახის პირდაპირი ბეგარისგან და საბაჟო გადასახადისგან, აკრძალვისგან თუ საიმპორტო შეზღუდვისგან.

შეთანხმებაში ასევე დეტალურადაა გაწერილი მინისტრთა კომიტეტის წევრთათვის ნაგულვები პრივილეგიები და იმუნიტეტები თავიანთი ფუნქციების შესრულებისას, ისევე როგორც შეხვედრებიდან ან შეხვედრებზე დასასწრებად მგზავრობისას. ყოველივე ამის მიზანია მათი დამოუკიდებლობისა და აზრის გამოხატვის სრული თავისუფლების დაცვა. ამრიგად, ისინი არ შეიძლება იყვნენ დაკავებულნი ან დაპატიმრებულნი, არ შეიძლება მათთვის პირადი ბარგის ჩამორთმევა თუ მათ წინააღმდეგ სამართლებრივი დევნის წარმოება იმ ქმედებათა გამო, რომლებიც ჩადენილ იქნა მათ მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას. მათი ყველა საბუთი და დოკუმენტი ხელშეუხებელია, მათ შეუძლიათ კოდების გამოყენება, ისევე როგორც დოკუმენტაციისა და წერილების მიღება ფოსტითა თუ დალუქული ამანათით.

მსგავსი გარანტიებით სარგებლობენ საპარლამენტო ასამბლეის წევრებიც. სხდომებიდან ან სხდომებზე დასასწრებად მგზავრობისას, მათი და მათი შემცვლელების გადაადგილების თავისუფლებაზე არ შეიძლება დაწესდეს არანაირი ადმინისტრაციული ან სხვა სახის შეზღუდვა, აკრძალულია მათი ძებნა, დაკავება ან სამართლებრივი დევნის წარმოება მათ მიერ სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულებისას გამოთქმული შეხედულებებისა თუ კენჭისყრაში მონაწილეობის გამო.

და ბოლოს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლეები ასევე სარგებლობენ დიპლომატიური პრივილეგიებითა და იმუნიტეტებით (პრივილეგიებსა და იმუნიტეტებზე ევროპის საბჭოს 1996 წლის 5 მარტის გენერალური შეთანხმების მე-6 ოქმის 1-ლი მუხლი, ETS NO.162)

უფლებამოსილების გადაჭარბებამდე მათი მხრიდან, იკრძალება საბჭოს პერსონალის მიმართ სამართლებრივი დევნის წარმოება ოფიციალურ რანგში ჩადენილი ქმედების გამო (მათ შორის წერილობითი ან ზეპირი ევროპის საბჭოს „კონსტიტუციური” სტატუსი გამონათქვამების გამო). პერსონალი გათავისუფლებულია ასევე ბეგარისგან ხელფასებსა და დანარიცხებზე. თუმცა, მის ნებისმიერ წევრს შესაძლოა მოეხსნას იმუნიტეტი გენერალური მდივნის მხრიდან, თუკი იქმნება სამართალწარმოების ჩაშლის საფრთხე და როდესაც მსგავსი ქმედება არ აყენებს ზიანს საბჭოს ინტერესებს.

გენერალური მდივანი და მისი მოადგილე, მათი მეუღლეები და არასრულწლოვანი შვილები სარგებლობენ საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმებით დიპლომატიური წარგზავნილებისთვის მინიჭებული პრივილეგიებით, იმუნიტეტებით, თავისუფლებებითა და შეღავათებით.

ოფიციალური და სამუშაო ენები

ევროპის საბჭოს წესდების მე-12 მუხლის თანახმად, ორგანიზაციის ოფიციალური ენებია ინგლისური და ფრანგული და დღეისათვის არაფერი გვაფიქრებინებს, რომ მასში შესაძლოა განხორციელდეს რაიმე ცვლილება. უნდა აღინიშნოს, რომ არსებობდა ოფიციალური ენების რაოდენობის გაზრდის რამდენიმე მცდელობა (განსაკუთრებით, გერმანული ენის ჩართვის მიზნით), თუმცა ყველა მათგანი უშედეგოდ დასრულდა. აშკარაა, რომ ევროკავშირში მიღებული სისტემა, რომელიც ყოველი წევრი ქვეყნის ენას ანიჭებს ოფიციალურ სტატუსს, საბჭოსათვის, რომლის 46 წევრ სახელმწიფოს ერთობლიობაში 40-მდე ეროვნული ენა გააჩნია, არ იქნებოდა არც მისაღები და არც ფინანსურად შესაძლებელი.

მიუხედავად ამისა, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ საბჭოში სხვა ენების გამოყენება შეუძლებელია. ორ ოფიციალურ ენაზე დამატებით, ასამბლეა ცნობს რამდენიმე ,,სამუშაო” ენასაც - გერმანულს, იტალიურსა და რუსულს, რომელთა გამოყენება შესაძლებელია სხდომებზე გამოსვლისას და საჭიროებისამებრ, კომიტეტებში. თარგმანის ხარჯები ასეთ შემთხვევაში ევროპის საბჭოს ბიუჯეტიდან იფარება. შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ასევე სხვა ენებიც (მაგალითად, თურქული, რომელზეც საუბრობენ თურქეთს გარეთაც, კერძოდ კი აზერბაჯანში), განსაკუთრებით პლენარულ დებატებზე, თუმცა ასეთ შემთხვევაში, თარგმანთან დაკავშირებულ ხარჯებს ფარავს შესაბამისი დელეგაცია⁸.

ადგილმდებარეობა

საფრანგეთის მხრიდან წინააღმდეგობის დაძლევისა და საპარლამენტო ასამბლეის ფუნქციასთან (საკონსულტაციო), ისევე როგორც მისი დელეგაციების არჩევასთან (შესაბამისი მთავრობების მიერ დამტკიცებული მე- თოდით)⁹ დაკავშირებული მისეული ხედვის გამარჯვების შემდეგ, დიდმა ბრიტანეთმა, ერთგვარი გამამხნევებელი ჯილდოს სახით, საფრანგეთს შესთავაზა ორგანიზაციის ქ. სტრასბურგში განლაგება და მოწონებით შეხვდა მის პირველ გენერალურ მდივნად ფრანგი დიპლომატის, ჟაკ კამილ პარის კანდიდატურასაც.

ამასთან, სტრასბურგი სიმბოლური არჩევანიც გახლდათ. ომის დროს გერმანიის მიერ ოკუპირებული, ქალაქი ამიერიდან განასახიერებდა ფრანგულ-გერმანული შერიგების სულისკვეთებას, რომლისგანაც ახალი და მშვიდობიანი ევროპა უნდა აღმოცენებულიყო. გაერთიანებული სამეფოს საგარეო მდივანმა, ერნესტ ბევინმა ეს აღნიშნა კიდეც, როდესაც წესდების ხელმოწერის ცერემონიალზე ქ. ლონდონში, 1949 წლის 5 მაისს განაცხადა:

[....] სტრასბურგი, რომელიც მთელი თავისი ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე განხეთქილების ვაშლად იყო ქცეული ევროპის მეომარ ერებს შორის და იტანჯებოდა, უნდა იქცეს შერიგებისა და ერთობის ახალი ძალისხმევის ცენტრად.

_____________________________

1. როგორც რენე მასილიმ, ელჩთა კონფერენციაზე საფრანგეთის წარმომადგენელმა განაცხადა: ,,იტალიის დაჟინებული მოთხოვნა იყო იმგვარი პრეამბულის შემუშავება, რომელიც მიუთითებდა იმ დიად პრინციპებზე, რომელთაც დასავლეთის დემოკრატიული სისტემები ეყრდნობა და მიზნად დაისახავდა ევროპული კავშირის შენებას, მაგრამ სკანდინავიელებისთვის ეს მეტისმეტი იყო, ბრიტანელები კი ეშურებოდნენ ამ მისწრაფებათა დამცრობას სრულიად ბუნდოვან მიზნამდე ,,მჭიდრო ერთობის” შესახებ ევროპელ ხალხებს შორის, რაც არ იყო ერთი და იგივე”. იხ. Massigli, René, Une comédie des erreurs, Paris, Plon, 1978, გვ. 166.”

2. საპარლამენტო ასამბლეის მიერ შემოთავაზებული შესწორებული წესდების პროექტი მე-3 მუხლში განმარტებულ წევრობისათვის საჭირო პირობებს უმატებდა ,,პლურალისტური საპარლამენტო დემოკრატიის პრინციპებს”.

3. იხ. ქვემოთ, გვ. 101; საწესდებო რეზოლუცია 2000 (1), დაკავშირებული ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესთან, იხ. დანართი I. ევროპის საბჭოს საქმიანობის სფეროების მოკლე აღწერილობისათვის იხ. ევროპის საბჭოს საინფორმაციო ცენტრში ხელმისაწვდომი ცნობის ფურცელი -,,The Council of Europe, 800 million Europeans”.

4. იხ. საკონსულტაციო ასამბლეის რეკომენდაცია 5 (1950).

5. იხ. აგრეთვე მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია (53) 18.

6. Burban, J.-L., Le Conseil de l'Europe, Que Sais-Je? series, No. 885, მე-3 გამოცემა, ქ. პარიზი, PUF, 1996 წ, გვ.18.

7. იხ. აგრეთვე ასამბლეის რეგლამენტის 64-ე მუხლი და მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია (69) 29, საერთაშორისო ორგანიზაციათა პრივილეგიებისა და იმუნიტეტების შესახებ. ეს უკანასკნელი ხასიათდება შესანიშნავი ხედვით.

8. საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტის 26-ე - 28-ე მუხლები.

9. იხ. 25-ე მუხლის თავდაპირველი ვერსია.

შესაძლებლობა რომ გვქონოდა, გვესაუბრა ევროპის საბჭოს ,,კონსტიტუციაზე”, უნდა შემოგვეფარგლა თუ არა ეს ცნება ორგანიზაციის წესდებით? ფაქტიურად, 1949 წლიდან საბჭოს ყველა წევრს მოეთხოვებოდა ცალკეულ კონვენციებთან მიერთება. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია ამ მხრივ უმთავრეს მაგალითს წარმოადგენს: თითოეულმა ახალმა წევრმა სახელმწიფომ გაწევრიანებისას უნდა მოაწეროს მას ხელი და შემდგომში მოახდინოს მისი დროული რატიფიკაცია. ამის გათვალისწინებით, საბჭოს ,,კონსტიტუციის” განხილვისას შეუძლებელია შევჩერდეთ მხოლოდ წესდებაზე, არამედ, უნდა გადავწვდეთ ასევე მის ,,კონსტიტუციური” ღირებულების მქონე სხვა დოკუმენტებსაც.

1949 წლის წესდება

1949 წლის 5 მაისს ქ. ლონდონში მიღებული წესდება აარსებს ევროპის საბჭოს და განსაზღვრავს მისი ორგანიზებისა და ფუნქციონირების პრინციპებს. მისმა ავტორებმა გონივრულად დატოვეს ადგილი მომავალი შესწორებებისთვის. დოკუმენტის ტექსტის ცალკეულმა ნაწილებმა დღემდე მართლაც განიცადა გარკვეული ცვლილებები. ამის მიუხედავად, არასოდეს გამოთქმულა თანხმობა საპარლამენტო ასამბლეის მიერ შემოთავაზებულ წესდების ძირეულ გადახედვაზე.

ევროპის საბჭოს კონსტიტუციური ქარტია

წესდების დამამტკიცებელი ლონდონის ხელშეკრულება საბჭოს დამფუძნებელი ტექსტია, რომელიც პასუხობს სახელშეკრულებო სამართლის ნორმებს. ის ხელმოწერილი და რატიფიცირებული იქნა ათი დამფუძნებელი წევრის მიერ. ესენი იყვნენ: ბრიუსელის ხელშეკრულების (ცნობილი, ასევე, როგორც დასავლეთ ევროპული კავშირის ხელშეკრულება)¹ ხელმომწერი ხუთი სახელმწიფო - საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი და ბენელუქსის სამი ქვეყანა, ასევე ირლანდია, იტალია, დანია, ნორვეგია და შვედეთი. ამდენად, პრეამბულა მხოლოდ ამ სახელმწიფოებს იხსენიებს, მიუხედავად იმისა, რომ შემდგომში მათ სხვა ქვეყნებიც დაემატნენ - საბერძნეთი და თურქეთი (1949 წ.), ისლანდია (1950 წ.), გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა (1951 წ.), ავსტრია (1956 წ.), კვიპროსი (1961 წ.), შვეიცარია (1963 წ.), მალტა (1965 წ.), პორტუგალია (1976 წ.), ესპანეთი (1977 წ.), ლიხტენშტეინი (1978 წ.), სან-მარინო (1988 წ.), ფინეთი (1989 წ.). აღმოსავლეთ ევროპის მიერ განცდილი რევოლუციური ტალღისა (1989-90 წ.წ.) და კომუნისტურ სისტემათა ნგრევის შემდეგ, ახალი დემოკრატიული ქვეყნებისთვის ევროპის საბჭო იქცა ევროპაში შესასვლელ ერთ-ერთ უმთავრეს კარიბჭედ და მათაც არ დაუყოვნებიათ მის გარშემო თავშეყრა წესდების რატიფიკაციის განზრახვით. ეს ქვეყნები იყო უნგრეთი (1990 წ.), პოლონეთი (1991 წ.), ბულგარეთი (1992 წ.), ესტონეთი (1993 წ.), ლიტვა (1993 წ.), სლოვენია (1993 წ.), ჩეხეთის რესპუბლიკა (1993 წ.), სლოვაკეთის რესპუბლიკა (1993 წ.), რუმინეთი (1993 წ.), ლატვია (1995 წ.), მოლდოვა (1995 წ.), ალბანეთი (1995 წ.), უკრაინა (1995 წ.), ,,იუგოსლავიის ყოფილი რესპუბლიკა მაკედონია” (1995 წ.), რუსეთის ფედერაცია (1996 წ.), ხორვატია (1996 წ.), საქართველო (1999 წ.), სომხეთი (2001 წ.), აზერბაიჯანი (2001 წ.), ბოსნია და ჰერცეგოვინა (2002 წ.), სერბიისა და მონტენეგროს რესპუბლიკა (2003 წ.). ანდორა ორგანიზაცის მიუერთდა 1994 წელს, მონაკო კი 2004 წლის ოქტომბერში და ამგვარად, წევრთა საერთო რაოდენობა დღეისათვის 46 - ს აღწევს.

წესდება განსაზღვრავდა საბჭოს მიზნებს, აარსებდა მის პოლიტიკურ ორგანოებს და მათ შორის ურთიერთობებსაც არეგულირებდა. ამ თვალსაზრისით, ის და სხვა საწესდებო დოკუმენტები შეგვიძლია მივიჩნიოთ ორგანიზაციის შიდა კონსტიტუციური სამართლის შემადგენელ ნაწილად². მის ძალაში შესასვლელად საჭირო იყო შვიდი სარატიფიკაციო სიგელის არსებობა.

შესწორებების შეტანა წესდებაში ან მისი გადახედვა - პროცედურა

წესდების 41-ე მუხლი (თავი IX) ცნობს შესწორების ორი სახის პროცედურას. ,,მძიმე” პროცედურის მიხედვით, მინისტრთა კომიტეტის ან საპარლამენტო ასამბლეის მიერ შემოთავაზებული ცვლილებები, მოწონებული მინისტრთა კომიტეტის მიერ, ფორმდება შემსწორებელ ოქმში, რომელიც ძალაში შედის წევრი ქვეყნების ორი მესამედის მხრიდან მისი ხელმოწერისა და რატიფიკაციის შემდეგ. ,,მსუბუქი” პროცედურა მიესადაგება მხოლოდ 23-ე-35-ე მუხლებსა (ასამბლეის შიდა საქმიანობა) და 38-ე-39-ე მუხლებს (ევროპის საბჭოს დაფინანსება). მათთან დაკავშირებული შესწორებების ძალაში შესასვლელად, გენერალური მდივანი სულ უბრალოდ წერილობით ადასტურებს, რომ მინისტრთა კომიტეტი და საპარლამენტო ასამბლეა გამოხატავენ თანხმობას.

ასამბლეას წლების მანძილზე წესდებაში არაერთი შესწორების შესახებ წამოუყენებია წინადადება. მათგან პირველი იყო 1949 წლის 16 აგვისტოს, სულ რაღაც ერთი კვირის შემდეგ საინაუგურაციო სხდომის გახსნიდან. ამ წინადადებათა სპექტრი ძალზედ ფართო გახლდათ. ზოგიერთი მათგანი მიზნად ისახავდა ევროპის საბჭოს ინსტიტუტების ფუნქციონირების რაციონალიზებას, სხვები კი უფრო ამბიციური ან რევოლუციურიც კი იყო, მაგალითად მაქქეის 1949 წლის 2 სექტემბრის შესწორება, რომელიც ,,ევროპის საბჭოს მისწრაფებებსა და მიზნებს” განსაზღვრავს, როგორც ,,ევროპული პოლიტიკური ხელისუფლებისკენ სვლას, შეზღუდული ფუნქციებით, მაგრამ რეალური ძალაუფლებით”. თუმცა, ეს წინადადება იმთავითვე განწირული იყო, რადგან ქვეყნები მყარად მოეჭიდნენ თავიანთ სუვერენულ პრეროგატივებს და სულაც არ იყვნენ მზად მათი საერთაშორისო ორგანიზაციებისათვის გასაზიარებლად.

წესდება შესწორებებს პერიოდულად განიცდიდა, მაგრამ არასოდეს ყოფილა მთლიანობაში გადახედილი. სამართლის თეორიაში მიღებული განმარტებით, ,,შესწორება” ცალკეულ ცვლილებას გულისხმობს, მაშინ როცა გადახედვა უფრო რადიკალურ ხასიათს ატარებს და შესაძლოა ტექსტის მთლიანი გადახალისებაც გამოიწვიოს. ძირეულ ცვლილებებთან დაკავშირებული მთავარი საკითხი უკავშირდება მათი მიღების წესს - გამოყენებულ უნდა იქნეს ორი მესამედის წესი (41-ე მუხლი), თუ მოთხოვნას უნდა წარმოადგენდეს წევრთა ერთსულოვანი თანხმობა. თვით წესდება ამასთან დაკავშირებით პასუხს არ იძლევა.

წესდების ძირეული გადახედვის ჩავარდნა

საპარლამენტო ასამბლეის წევრებს, მინისტრთა კომიტეტსა და სამდივნოს, ისევე როგორც გარეშე დამკვირვებლებს, არაერთგზის შეუნიშნავთ, რომ წესდება ძირეულ გადახედვას საჭიროებდა. ეს კიდევ უფრო საგრძნობი გახდა 1989 წლიდან, მას შემდეგ რაც საბჭომ საკუთარი საზღვრები გახსნა, მისი როლი კი ევოლუციას განიცდიდა. შესაბამისად, 1993 წელს ასამბლეამ შეიმუშავა რეკომენდაცია წესდების მთლიანობაში გადახედვის შესახებ და თვითონვე წარმოადგინა კიდეც მისი განახლებული ვარიანტი (რეკომენდაცია 1212 (1993)).

მართალია, მინისტრის ზოგიერთმა მოადგილემ მოიწონა გეგმა, სახელმწიფოთა მხოლოდ მცირე რაოდენობამ თუ დაუჭირა მას მხარი. მათი უმრავლესობა ჩასატარებელი სამუშაოების მასშტაბებმა და აქედან გამომდინარე სირთულეებმა შეაშფოთა. ახალი წესდების შემუშავებაზე მოლაპარაკებებს უცილობლად უნდა მოეცვა ყველა მხარე და საჭირო იქნებოდა უზარმაზარი დიპლომატიური ძალისხმევა ქვეყნებს შორის სამართლებრივი თანამშრომლობის საკითხებზე თუ საბჭოს სამომავლო როლსა და უფლებამოსილებებზე წარმოქმნილი დავების მოსაგვარებლად. მოსალოდნელი იყო ბზარის გაჩენა ასევე უდიდესი საერთო ეკონომიკური და პოლიტიკური ინტერესების მქონე ევროკავშირის ქვეყნებსა და დანარჩენ ქვეყნებს შორის.

არსებობდა ასევე ეჭვი, რომ საბჭოს კონსოლიდაციისა და გაძლიერების ნაცვლად, ლონდონის ხელშეკრულების ხელახალ შემუშავებას შეიძლებოდა მოეტანა მისი ფაქტიური დასუსტება, რადგან რიგ ქვეყნებს ზოგიერთ საკითხზე უკან დახევის შანსი მიეცემოდათ. მართლაც არსებობდა საფრთხე, რომ ზოგიერთ მათგანს კმაყოფილება გამოეთქვა ისეთი ფუნდამენტური თემების ეჭვქვეშ დაყენების გამო, როგორიცაა მაგალითად დემოკრატიასთან, ადამიანის უფლებების დაცვასთან, კანონის უზენაესობასთან დაკავშირებული საკითხები.

დასკვნითი არგუმენტი ატარებდა აზრს, რომ მთელი ეს სამუშაო უშედეგო იქნებოდა - 1949 წლის წესდება ნაცადი იყო მთელი ნახევარი საუკუნის მანძილზე, ის მიჰყოლია ცვლილებათა ტემპებს და გადაუტანია ორგანიზაციის 1989 წლის შემდგომი გაფართოების პროცესიც. მოკლედ, მისი გადახედვა დროის ფუჭი ფლანგვა იქნებოდა. უკიდურეს შემთხვევაში, შესაძლებელი იყო მხოლოდ რამდენიმე პროცედურულ შესწორებაზე შეთანხმება, რათა საპარლამენტო ასამბლეისა და მინისტრთა კომიტეტის წევრთა რაოდენობის ზრდა ყოფილიყო მხედველობაში მიღებული.

ეს ვერაფერი არგუმენტი იყო ასამბლეისთვის, რომლისთვისაც „1949 წლით დათარიღებული წესდების გადახედვა უმნიშვნელოვანესად” მიიჩნეოდა და ახალი ვერსიის დამტკიცებას უკვე 1993 წლის ოქტომბერში, სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურთა ვენის სამიტზე ისურვებდა (რეკომენდაცია 1212). ამ იმედებმა ვერ გაამართლა: 1993 წლის სექტემბერში შუალედური პასუხის გამოცემის შემდეგ, მინისტრთა კომიტეტმა თავის 1999 წლის ივლისის ძირითად გამოხმაურებაში საბოლოოდ უარყო ასამბლეის რეკომენდაციები. გამართული დიპლომატიური ფორმით მან დაასაბუთა, რომ უახლოეს მომავალში შეუძლებელი იქნებოდა ასამბლეის წინადადებათა შედეგიანი განხორციელება, თუმცა სათანადო პროცედურის დაცვით, წესდების გადახედვა შესაძლებელი იყო. მან ასევე მიუთითა, რომ უპირატესობას ანიჭებდა შედარებით უფრო მოქნილ მიდგომას:

ევროპის საბჭოს სტრუქტურების რეფორმირების საჭიროება განმეორებულ იქნა ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების მეორე სამიტზეც (ქ. სტრასბურგი, 10-11 ოქტომბერი, 1997 წელი). ის შეადგენდა ასევე სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურთა მიერ მიღებული სამოქმედო გეგმის V თავის საგანსაც, რომლის თანახმად, მინისტრთა კომიტეტს ევალებოდა ,,საჭირო სტრუქტურული რეფორმების განხორციელება ორგანიზაცი ის ახალ მიზნებთან და გაფართოებულ შემადგენლობასთან შესაბამისობაში და მისი გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გასაუმჯობესებლად”.

მან ასევე აღნიშნა, რომ უკვე დაეარსებინა გამოჩენილი ევროპელი სპეციალისტებით დაკომპლექტებული ,,ბრძენ კაცთა კომიტეტი”, პორტუგალიის ყოფილი პრეზიდენტის, მარიო სუარესის თავმჯდომარეობით, რომელსაც უნდა შეესწავლა საბჭოს რეორგანიზაციის საკითხი³ და რომ ასამბლეა აქტიურად იყო ჩართული ორგანიზაციის სტრუქტურების სახეცვლილებათა გარშემო წარმოებულ მის საძიებო პროცესში⁴.

ძნელია იმის განჭვრეტა, თუ რატომ უკუაგდო კომიტეტმა ასამბლეის გეგმა, რომელიც არავითარ ,,რევოლუციურ” ცვლილებას არ გულისხმობდა. ის ხომ ხელუხლებლად ტოვებდა ძველი ვერსიის უმეტეს ნაწილს და მინიმალური იყო მისი ახალი გავლენა კომიტეტის უფლებამოსილებაზე. მიუხედავად ყველაფრისა, წარმოუდგენელი არ იქნება რომ ოდესმე, მომავალში კვლავ იჩინოს თავი წესდების ძირეული გადახედვის იდეამ.

მართალია, მინისტრთა კომიტეტს წესდება ხელახლა არასოდეს შეუქმნია, ორგანიზაციაში მიმდინარე ცვლილებებთან ადაპტაციის მიზნით, 1949 წლიდან მოყოლებული ის სარგებლობს საწესდებო რეზოლუციებით.

საწესდებო რეზოლუციები

ერთადერთი გამოყენებული ტერმინი თავდაპირველად გახლდათ ,,მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია”. განსაზღვრება ,,საწესდებო” ხმარებაში შემოვიდა 1993 წლიდან, როდესაც ამ წელს მიღებულ რეზოლუციათა დასახელებებს კომიტეტმა აღნიშნული განსაზღვრებაც თან დაურთო. მართალია არც წესდება, არც მინისტრთა კომიტეტის რომელიმე გადაწყვეტილება არ განმარტავს ამ ცნებას, ,,საწესდებო რეზოლუცია” შესაძლოა განისაზღვროს როგორც დოკუმენტი, მიღებული მინისტრთა კომიტეტის მიერ, წესდების პირვანდელ ვერსიაში შესწორების შეტანისა თუ მასზედამატების განხორციელების მიზნით. ზოგჯერ ის საბჭოს საწესდებო სისტემაზეც ახდენს გავლენას, რაც ართულებს დადგენას იმისა, საბოლოო ჯამში შეაქვს თუ არა მას ცვლილებები წესდებაში.

საწესდებო რეზოლუციების მიღების პროცედურა

საწესდებო რეზოლუციების მიღების პროცედურები ურთიერთგანსხვავებულია. საბჭოს სამართლებრივი კონსულტაციის დეპარტამენტის 1991 წლის მოსაზრება, ამასთან დაკავშირებით შემდეგ განმარტებას იძლევა: საწესდებო თემატიკაზე შექმნილი ეს რეზოლუციები, მომცველი დებულებებისა, რომლებიც არ ეწინააღმდეგება წესდების ამჟამინდელ ვარიანტს, ე.ი. წარმოადგენს მის დანამატს დებულებებში სიტყვათწყობის შეცვლის გარეშე, მიიღება კენჭისყრაში მონაწილეთა ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით კი მაშინ, როცა ეს ცვლილებები შეეხება მე-19 მუხლთან, 21-ე მუხლის a (i) და ბ. პუნქტებთან და 33-ე მუხლთან დაკავშირებულ საკითხებს (წესდების მე-20 მუხლის a (ii-iv) პუნქტები). სხვა დანარჩენ შემთხვევებში ისინი მიიღება არსებულ ხმათა ორი მესამედი უმრავლესობითა და კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით (წესდების მე-20 მუხლის დ. პუნქტი), თუკი მინისტრთა კომიტეტი ანალოგიური უმრავლესობით არ გადაწყვეტს ერთსულოვნების წესის გამოყენებას (მე-20 მუხლის a (iv) პუნქტი).

საწესდებო რეზოლუციების ორი მესამედი უმრავლესობით მიღება პოლიტიკური თვალსაზრისით არარეალური იქნებოდა. პრაქტიკაში მათი მიღება ყოველთვის კონსენსუსით ხორციელდება.

შინაარსი

დღემდე მიღებულია შვიდი საწესდებო რეზოლუცია, რომელთაც თან ერთვის სპეციალური წესით დანიშნულ ოფიციალურ პირთა დანიშვნის წესები, რაც საბჭოს სამ ხელმძღვანელ თანამდებობას გულისხმობს.

პირველი საწესდებო რეზოლუცია (თუმცა მიღების დროს ის ამგვარად არ იწოდებოდა) მიღებულ იქნა მინისტრთა კომიტეტის მიერ 1951 წელს. ეს იყო 1951 წლის 3 მაისის რეზოლუცია (51) 30, რომელიც წესდების დანართშია წარმოდგენილი. მართალია, დღეისათვის ის ძირითადად დრომოჭმულია, მაინც არასოდეს შესწორებულა ან გაუქმებულა. ორად ორი ,,ძირითადი” პუნქტი, რომელიც სრულ აქტუალობას ინარჩუნებს, ფაქტიურად არის პირველი, დაკავშირებული ახალი წევრების მიღებასთან და ბოლო, რომელიც შეეხება საერთაშორისო, სამთავრობათაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ურთიერთობებს. მეორეა რეზოლუცია (49) 20, გენერალური მდივნის მოადგილის სტატუსის შესახებ საპარლამენტო ასამბლეის მომსახურების საკითხებში, რომელიც ასევე მოძველებულია, თუმცა, ფორმალურად არასოდეს გაუქმებულა.

ოთხი საწესდებო რეზოლუცია თანმიმდევრულად იქნა მიღებული 1993 წელს: რეზოლუცია (93) 26 დამკვირვებლის სტატუსის შესახებ; რეზოლუცია (93) 27 მინისტრთა კომიტეტში კენჭისყრისას საჭირო უმრავლესობის წესის გამოყენების შესახებ; რეზოლუცია (93) 28 წილობრივ და გაფართოებულ შეთანხმებებთან დაკავშირებით; და რეზოლუცია (93) 38 ევროპის საბჭოსა და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის ურთიერთობათა შესახებ.

ყველაზე უფრო გვიანდელია საწესდებო რეზოლუცია (2000) 1, რომელიც შეეხება ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესს. საწესდებო რეზოლუციები ყველა ერთი ტიპისა არ არის. ზოგიერთი მათგანი შესაძლოა თან ერთვოდეს წესდებას, როგორც რეზოლუცია (93) 27, მინისტრთა კომიტეტში კენჭისყრისას საჭირო უმრავლესობის წესის გამოყენების შესახებ, აარსებდეს ახალ სტრუქტურებს, როგორც ამას ახორციელებს რეზოლუცია (2000) 1, ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესის შესახებ, ან შემოჰქონდეს ძირეული ცვლილებები, როგორიცაა რეზოლუცია (93) 28, დაკავშირებული წილობრივ და გაფართოებულ შეთანხმებებთან.

საწესდებო კონვენციები

ევროპის საბჭოსთან მიერთების მსურველ სახელმწიფოებს დღეისათვის მოეთხოვებათ საბჭოს ზოგიერთი კონვენციის ხელმოწერა და გონივრულ ვადებში მათი შემდგომი რატიფიკაცია. მსგავსად თვით წესდებისა, ამ ტიპის კონვენციები იურიდიულად სავალდებულოა ყველა წევრი სახელმწიფოსთვის. მათგან ერთ-ერთი, ცხადია, არის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის საწესდებო ბუნება

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია ხელმოსაწერად ღიაა მხოლოდ ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნებისათვის. ორგანიზაციაში გაწევრიანება თავდაპირველად შესაძლებელი იყო აღნიშნულ სამართლებრივ ინსტრუმენტთან მიერთების გარეშე და ამის გამო, საფრანგეთს 20 წელი დასჭირდა, ვიდრე მის რატიფიკაციას განახორციელებდა⁵. მიუხედავად ამისა, 1970 წლიდან ნორმად არის ქცეული მასთან მიერთება, 1989 წლიდან კი, საბჭოს გაფართოებასთან ერთად, აღნიშნული საბოლოო იმპერატივად ჩამოყალიბდა.

ეს მოთხოვნა არ არის ასახული არც წესდებაში და არც საპარლამენტო ასამბლეის მიერ შემუშავებულ განახლებული ვერსიის პროექტში. მიუხედავად ამისა, 1989 წლიდან მოყოლებული, კანდიდატ ქვეყნებს ასამბლეა მოთხოვნად უყენებდა კონვენციის მიღებას⁶ რომელიც დღეს რეალურად ყველა წევრი ქვეყნისათვის სავალდებულო ბუნების მქონე საბჭოს ძირითად კანონს წარმოადგენს. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მას მიიჩნევს ,,ევროპული საჯარო წესრიგის ინსტრუმენტად”.⁷ ამრიგად, ევროპის საბჭოში გაწევრიანება და კონვენციასთან მიერთება განუყოფელი ცნებებია. თვით კონვენცია აღიარებს ამას 58-ე მუხლის მე-3 პუნქტში, რომელიც ადგენს: ,,ნებისმიერი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც გადაწყვეტს საკუთარი წევრობის შეჩერებას ორგანიზაციაში, ასევე წყვეტს წინამდებარე კონვენციის წევრობასაც”.

როგორც პროფესორი სუდრი მართებულად მიიჩნევს, კონვენციას, როგორც იდეოლოგიური, ასევე ინსტიტუციური კავშირი გააჩნია საბჭოსთან⁸. პრაქტიკულად, მოსამართლეები ასამბლეის მიერ აირჩევიან სახელმწიფოთა მიერ შემოთავაზებული სამკაციანი სიიდან⁹. სასამართლოს პერსონალი ასევე შედის ევროპის საბჭოს პერსონალის შემადგენლობაში და მის წევრებს, თუმცა ეს იშვიათად ხდება, შეუძლიათ სასამართლოდან საბჭოს სამდივნოს დეპარტამენტში გადანაცვლება და პირიქით. მსგავსად ევროპის საბჭოს საკადრო თანამშრომლებისა, სასამართლოს პერსონალის წევრებიც დებენ ფიცს გენერალური მდივნის წინაშე. თუმცა ამ უკანასკნელმა, სასამართლოს პრეზიდენტის თანხმობის გარეშე, შესაძლოა არ დაამტკიცოს მათი კანდიდატურები. ზოგიერთნი თვლიან, რომ საკადრო საკითხებში სასამართლოს დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად ეს საკმარისია, მაშინ როცა სხვების აზრით, საჯარო მოსამსახურეთა შერჩევას სრულად და მხოლოდ სასამართლო უნდა განაგებდეს.

თუკი ოდესმე განხორციელდება წესდების გადასინჯვა, კონვენციის მის შემადგენელ ნაწილად და როგორც ასეთი, ევროპის საბჭოს ძირითად კანონად ქცევა კვლავაც უნდა გახდეს განხილვის საგანი. გასაკვირი ამაში არაფერი იქნება, რადგან თანამედროვე დემოკრატიულ კონსტიტუციათა უმრავლესობა მოიცავს ადამიანის უფლებათა ჩამონათვალს. თვით ევროპულ კონსტიტუციაში ჩართულია ასევე ევროკავშირის ძირითად უფლებათა ქარტიაც, რომელიც მიღებულ იქნა ნიცის ევროპულ საბჭოზე (დეკემბერი, 2000 წ), ევროკავშირის სამი ინსტიტუტის - კომისიის, პარლამენტისა და საბჭოს მიერ.

საჭიროა თუ არა ევროპის საბჭოს სხვა ხელშეკრულებათა ,,გაკონსტიტუციურება”?

1994 წლიდან, საპარლამენტო ასამბლეა საბჭოში გაწევრიანებულ ახალ წევრთაგან დაჟინებით მოითხოვდა წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის ევროპული კონვენციისა და ევროპის სოციალური ქარტიის რატიფიკაციასაც, რაც ნიშნავს, რომ ისინი ასევე უნდა იქნეს მიჩნეული ძირითად დოკუმენტებად.

ასამბლეა ამ ტენდენციის უფრო მეტად განვრცობასაც ცდილობს. ახალი წევრების მიღებასთან დაკავშირებით გასულ წლებში გამოთქმული მისი მოსაზრებები რეგულარულად ჩამოთვლიდა ხოლმე ხელშეკრულებებს, რომელთა ხელმოწერა და/ან რატიფიკაცია კანდიდატებს უნდა აღეთქვათ. ეს ნუსხა მართალია ცვალებადია, ხშირად მოიცავს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 ოქმს, დაკავშირებულს სიკვდილით დასჯის გაუქმებასთან (ETS No. 114), ჩარჩო-კონვენციას ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ (ETS NO. 157), ევროპულ ქარტიას ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ, რომელშიც ადგილობრივი დემოკრატიის პრინციპებია განივთებული (ETS NO. 122) და არაერთ კონვენციას სისხლის სამართლის სფეროში¹⁰.

ახალი წევრი ქვეყნების იძულებით, მიიღონ აღნიშნული კონვენციები, ასამბლეა მათთვის საწესდებო ღირებულების მინიჭებას ცდილობს. მიუხედავად ამისა, საჭიროა სიფრთხილე, რადგან ზოგიერთი იმ დოკუმენტთაგან, რომელთა მიღების პირობა დადებული აქვთ ახალ წევრ ქვეყნებს, არ არის რატიფიცირებული ყველა ძველი წევრი ქვეყნის მიერაც კი.

სამიტების დასკვნითი დეკლარაციები

ამ ეტაპზე გვესაჭიროება სამიტის დონეზე გამართულ შეხვედრებზე მიღებული დასკვნითი დეკლარაციების სამართლებრივი ბუნების განსაზღვრა. შეიძლება კი ისინი იქცნენ 1949 წლის წესდების დანამატად? თუკი ეს შესაძლებელია, სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურები ფლობენ თუ არა ამ ნაბიჯის გადადგმის სამართლებრივ უფლებამოსილებას?

თავისი არსებობის პირველი 44 წლის განმავლობაში, სამიტის დონეზე შეხვედრები, ევროპულ თანამეგობრობასა (ან ევროკავშირში) და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებში უკვე მტკიცედ ფეხმოკიდებული ტრადიცია, უცნობი იყო ევროპის საბჭოსთვის. ფრანსუა მიტერანი გახლდათ პირველი, რომელმაც, 1992 წლის 4 მაისს, ევროპის საბჭოს ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპისკენ გაფართოების შესახებ საპარლამენტო ასამბლეაში საუბრისას, დასვა შეკითხვა: ,,რატომ არ შეიძლება იკრიბებოდნენ საბჭოს წევრ სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურები ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ და მათი ამგვარი შეხვედრები მონაცვლეობდეს ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის კონფერენციის შეხვედრებთან?”. ის მიიჩნევდა, რომ ამ წამოწყებას შეეძლო კონტინენტზე სტაბილურობის განმტკიცება პოსტკომუნისტურ ეპოქაში და ახალი ბიძგის მიცემა ევროპული პროცესისათვის. ავსტრიამ, რომელიც 1993 წლის მაისიდან ნოემბრამდე თავმჯდომარეობდა მინისტრთა კომიტეტს, აიტაცა ეს იდეა და გამოვიდა წინადადებით, ემასპინძლა საბჭოს პირველი სამიტისთვის, რომელიც შედგა კიდეც 1993 წლის 9-10 ოქტომბერს სათანადო დონეზე ქ. ვენაში. იმ დროისათვის ყველა, 32 წევრი სახელმწიფო წარსდგა თავიანთი ლიდერებით, სამი გამონაკლისის გარდა. ეს ქვეყნები იყო უნგრეთი, საბერძნეთი და გაერთიანებული სამეფო (მათ, ვინც ვერ დაესწრო, ჰქონდათ ამის ობიექტური მიზეზები და მათი არყოფნა არანაირად არ გამოხატავდა ორგანიზაციის მიმართ მათ მტრულ დამოკიდებულებას).

ეს პირველი სამიტი, რომელმაც დაადასტურა და ნათელი მოჰფინა საბჭოს გაფართოების პოლიტიკას და განავითარა დემოკრატიული უსაფრთხოების კონცეფცია, იყო გადამწყვეტი მოვლენა. მის მიერ წამოწყებული ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ახალი პროექტი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რეფორმირება აღმოჩნდა, რაც სამართალწარმოების დაჩქარებასა და საზედამხედველო მექანიზმის სამართლებრივი ბუნების განმტკიცებას ისახავდა მიზნად. ამ სამიტმა აქცენტი გააკეთა ასევე რასიზმისა და შეუწყნარებლობის განელებისაკენ მიმართული ქმედების საჭიროებაზე და ურჩია მინისტრთა კომიტეტს, ,,მინიმალურ ვადებში” მოემზადებინა ჩარჩკონვენცია ეროვნულ უმცირესობათა უფლებების დაცვის შესახებ, ხელმისაწვდომი არაწევრი ქვეყნებისთვისაც (ეს კონვენცია მომზადდა კიდეც ორ წელიწადზე მოკლე დროში).

მეორე სამიტი, რომელსაც ესწრებოდნენ 40 წევრ სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურები, გაიმართა 1997 წლის 10-11 ოქტომბერს ქ. სტრასბურგში, პრეზიდენტ ჟაკ შირაკის მიწვევით. მასზე მიღებულ იქნა სამოქმედო გეგმა, აქცენტით ოთხ უმთავრეს თემაზე: დემოკრატია და ადამიანის უფლებების დაცვა, სოციალური ინტეგრაცია, მოქალაქეთა უსაფრთხოება და განათლება დემოკრატიისათვის და კულტურული მრავალფეროვნება. სწორედ ეს პრინციპები დაედო საფუძვლად ორგანიზაციის სამუშაო პროგრამას და ხელი შეუწყო მისი პრიორიტეტების განსაზღვრას მესამე ათასწლეულისათვის.

2002 წლის მაისში ლუქსემბურგისა (იმ დროისათვის მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარე) და საპარლამენტო ასამბლეის (რეკომენდაცია 1568 (2002)) მიერ შემოთავაზებულ იქნა მესამე სამიტის გამართვა. ამ სამიტმა უნდა იმსჯელოს საბჭოს როლის შესახებ და განამტკიცოს ახალ ევროპაში მისი, როგორც უმთავრესი პარტნიორის პოზიციები. ის შედგება 2005 წლის 16 - 17 მაისს ქ. ვარშავაში, მინისტრთა კომიტეტში პოლონეთის თავმჯდომარეობის ფარგლებში. თავისი განახლებული წესდების პროექტში (რეკომენდაცია 1212, მუხლი 16), ასამბლეა, მართალია წარუმატებლად, ფაქტიურად შეეცადა სამიტების დაკანონებას, აქცევდა რა მათ რეგულარულ ღონისძიებებად.

გარკვეულ კითხვებს ბადებს პირველ ორ სამიტზე მიღებული დასკვნითი დეკლარაციების სამართლებრივი სტატუსი. ცალსახად არასავალდებულონი, ისინი უფრო მეტად პოლიტიკური ხასიათის დოკუმენტებია, მათ მიერ წარმოქმნილი მხოლოდ და მხოლოდ მორალური ვალდებულებებით სახელმწიფოთა მიმართ. ამ კუთხით, ისინი ემსგავსებიან ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენციისა (CSCE) თუ ეუთო-ს ეგიდით მიღებულ დოკუმენტებს, როგორიცაა 1975 წლის 1 აგვისტოს ჰელსინკის დასკვნითი აქტი, რომლის ძალითაც შეთანხმებულ იქნა აღმოსავლეთ - დასავლეთის მოლაპარაკებები უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის შესახებ ევროპაში და მისი სხვა მომდევნო დოკუმენტები. ის ფაქტი, რომ ამ დეკლარაციებს არ გააჩნიათ იურიდიული ძალა, ცხადია, სახელმწიფოებს უადვილებს მათი შინაარსის გარშემო მოლაპარაკებებსა და მათზე თანხმობის გამოხატვას.

იმავდროულად, ეჭვგარეშეა, რომ მათ სწორედ რომ გააჩნიათ გარკვეული სამართლებრივი შედეგები. ერთის მხრივ, სახელმწიფოებს უჭირთ ყველაზე მაღალ დონეზე საზეიმო ვითარებაში კონსენსუსით მიღებული და ხელმოწერილი დოკუმენტების იოლად გვერდის ავლა, მეორეს მხრივ კი, პოლიტიკური დოკუმენტები ადვილად შეიძლება იქცეს პრეცედენტად და ხელი შეუწყოს ან დააჩქაროს ჩვეულებითი სამართლის წარმოქმნა. ისინი შესაძლოა იქცნენ სამართლის ჩვეულებით ან წერილობით ნორმადაც კი, მაგალითად, მათი ხელშეკრულებებში ან კონსტიტუციებში ჩართვის შედეგად, მხოლოდ თუკი იარსებებს სპეციალური მითითება ამის თაობაზე.

ამგვარად, საბჭოს პირველი სამიტის დასასრულს მიღებული ვენის დეკლარაცია მოიცავს ერთ განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე პუნქტს, სადაც მოცემულია წესდების მე-3 მუხლის შედარებით ზოგად დებულებათა განმარტება, დაკავშირებული ევროპის საბჭოში გაწევრიანებასთან. ის ადგენს:

ამგვარი მიერთება გულისხმობს, რომ კანდიდატმა ქვეყანამ თავისი ინსტიტუტები და სამართლებრივი სისტემა მიუსადაგა დემოკრატიის, კანონი უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის უმთავრეს პრინციპებს. ხალხის წარმომადგენლები არჩეულნი უნდა იყვნენ თავისუფალი და მიუკერძოებელი არჩევნების გზით, საყოველთაო კენჭისყრის საფუძველზე. ჩვენი თვალთახედვით, გამოხატვის, და განსაკუთრებით მედიის გამოხატვის თავისუფლების, ეროვნულ უმცირესობათა და საერთაშორისო სამართლის პრინციპების დაცვის გარანტირება უნდა შენარჩუნდეს, როგორც გადამწყვეტი კრიტერიუმი გაწევრიანების შესახებ განაცხადის განხილვისას. ასევე ფუნდამენტურია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ხელმოწერის სავალდებულოობა და კონვენციის საზედამხედველო მექანიზმის მოკლე ვადებში მთელი სისრულით აღიარება. ჩვენი გადაწყვეტილებაა, უზრუნველვყოთ ნაკისრ ვალდებულებებთან წევრი ქვეყნების სრული შესაბამისობა ევროპის საბჭოს ფარგლებში.

1993 წლიდან მოყოლებული, არც ერთ წევრ თუ კანდიდატ ქვეყანას არ გამოუთქვამს პროტესტი ამ ტექსტთან დაკავშირებით, რომელიც არაერთ დოკუმენტშია მოხსენიებული. ის მართებულად შეიძლება იქნეს მიჩნეული, როგორც კოლექტიური ოპინიო ჯურის და მისი შინაარსის ფასეულობა დადასტურდა კიდეც გაწევრიანების განაცხადთა განხილვისას წარმოებული პრაქტიკით.

_______________________________

1. ამ ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა 1948 წლის 17 მარტს ქ. ბრიუსელში. მან საფრანგეთს, დიდ ბრიტანეთსა და ბენელუქსის ქვეყნებს დააკისრა ერთმანეთის დროული დახმარების ვალდებულება მათ წინააღმდეგ განხორციელებული სამხედრო მოქმედების შემთხვევაში.

2. იხ. ზემოთ, გვ. 19.

3. ,,ბრძენ კაცთა კომიტეტმა” თავისი საბოლოო მოხსენება, თემაზე - ,,გაფართოებული ევროპის შენება გამყოფი ხაზების გარეშე”, წარმოადგინა მინისტრთა კომიტეტის 103-ე სხდომაზე (1998 წლის 3-4 ნოემბერი). ასამბლეის პრეზიდენტი ex-officio წევრად იყო წარმოდგენილი ,,ბრძენ კაცთა კომიტეტში”, რომლის მდივანიც მოქმედებდა გენერალური მდივნის მოადგილის თანაშემწის რანგში.

4. სრული ტექსტისათვის იხ. 1999 წლის 16 ივლისის დოკ. 8480, მინისტრთა კომიტეტის პასუხი რეკომენდაციაზე 1212 (1993).

5. კონვენციის რატიფიკაცია საფრანგეთს 1974 წლამდე არ განუხორციელებია. უნდა აღინიშნოს, რომ საბერძნეთმა, რომელმაც მისი თავდაპირველი რატიფიკაცია განახორციელა 1953 წლის 28 მარტს, მოგვიანებით, 1970 წლის 13 ივნისს მოახდინა მისი დენონსაცია, თუმცა, სამხედრო რეჟიმის დაცემის შემდეგ, კვლავ დაუბრუნდა პირვანდელ პოზიციას.

6. თავის პირვანდელ მოსაზრებებში გაწევრიანების განაცხადებთან დაკავშირებით, საპარლამენტო ასამბლეა კმაყოფილდებოდა კანდიდატი ქვეყნების ,,მტკიცე სურვილით” (1990 წლის 2 ოქტომბრის მოსაზრება No. 153 (1990) უნგრეთის გაწევრიანების განაცხადის თაობაზე) ან ,,დეკლარირებული ნებით” (მოსაზრება No. 154 (1990) პოლონეთის გაწევრიანების განაცხადის თაობაზე), მოეხდინათ კონვენციის რატიფიკაცია. თუმცა, მოყოლებული მოსაზრებიდან No.182 (1994), ანდორის სამეფოს გაწევრიანების განაცხადის შესახებ, მან დაადგინა, რომ კონვენციაზე ქვეყნებს ხელი უნდა მოეწერათ მიერთებისას, შემდეგი 1 წლის განმავლობაში კი განეხორციელებინათ მისი რატიფიკაცია. შემდგომში ეს ვადები ყველა კანდიდატი ქვეყნისთვის სავალდებულოდ იქცა.

7. ეს იყო ფორმულირება, გამოყენებული საქმეში: ლუაზიდუ თურქეთის წინააღმდეგ, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, 1995 წლის 23 მარტის განჩინება, Series A, No. 310.

8. La Convention européenne des Droits de l'Homme, Que Sais-Je? series, No. 2513, 5th edn, PUF, Paris, 2002. ამ საკითხზე იხ. აგრეთვე Klebes, H., Die Rechtsstruktur des Europarats und insbesondere seiner Parlamentarischen Versammlung, Universität des Saarlandes, Saarbrücken, 1996.

9. იხ. ქვემოთ.

10. მაგალითები გვხვდება მოსაზრებებში რუსეთის ფედერაციის (მოსაზრება No. 193 (1996)), ხორვატიის (მოსაზრება No. 195 (1996)), ალბანეთის (მოსაზრება No. 189 (1995)), კავკასიის სამი რესპუბლიკის - საქართველოს (მოსაზრება No. 209 (1999)), სომხეთის (მოსაზრება No. 221 (2000) და აზერბაიჯანის (მოსაზრება No. 222 (2000)), და ბოსნიისა და ჰერცეგოვინის (მოსაზრება No. 234 (2002)) გაწევრიანების შესახებ.

ევროპის საბჭო თავის რიგებში იღებს ქვეყნებს, რომლებიც აკმაყოფილებენ გაწევრიანებისათვის წესდებით გათვალისწინებულ კრიტერიუმებს. ზოგიერთ სხვა სახელმწიფოს გაწევრიანების გარეშე ენიჭება სპეციალური სტატუსი, რაც საშუალებას აძლევს მათ, მონაწილეობა მიიღონ ორგანიზაციის საქმიანობაში. არსებობს სამი სახის სპეციალური სტატუსი, რომელთაგან მოძველებულია ერთი - ასოცირებული წევრის სტატუსი, მაშინ როცა სპეციალური სტუმრის სტატუსი, რომელიც ბერლინის კედლის აღების შემდეგ ყოფილ კომუნისტურ სახელმწიფოებს გაწევრიანებას უიოლებდა, დღეისათვის იშვიათად თუ გამოიყენება. მესამე მათგანს, დამკვირვებლის სტატუსს, მიაკუთვნებენ არაევროპულ სახელმწიფოებს, რომელთა მიერაც აღიარებულია დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის პრინციპები და რომელთაც სურთ ევროპის საბჭოსთან თანამშრომლობა.

მისი და ევროკავშირის საქმიანობათა კოორდინაციის საჭიროებამ, რამაც უნდა უზრუნველყოს მთელი ევროპის მაშტაბით გამოყენებული სამართლებრივი სტანდარტების მაქსიმალური ურთიერთშესაბამისობა, საბჭოს უბიძგა ევროკავშირისთვის ,,ინსტიტუციური თანამშრომლობის” შეთავაზებისკენ, რაც საშუალებას მისცემს ამ უკანასკნელს, წარმოადგინოს საკუთარი წევრი ქვეყნები იმ სფეროებში, რომლებშიც ის უფლებამოსილია მათი სახელით მოქმედებაზე.

წევრები

ევროპის საბჭოს წესდების მე-2 მუხლი ადგენს: ,,ევროპის საბჭოს წევრები არიან ამ წესდების მონაწილე მხარეები”. პრეამბულაში მხარეებად მოხსენიებულია მხოლოდ ათი დამფუძნებელი სახელმწიფო - ბელგია, დანია, საფრანგეთი, ირლანდია, იტალია, ლუქსემბურგი, ნორვეგია, ნიდერლანდები, შვედეთი და გაერთიანებული სამეფო, თუმცა ის სახელმწიფოები, რომელთაც 1949 წლის 5 მაისის შემდგომ განახორციელეს წესდების რატიფიკაცია, ასევე გვევლინებიან სრულუფლებიან წევრებად.

საბერძნეთი და თურქეთი მართალია წესდებაში არ მოიხსენიებიან, ასევე შესაძლებელია მათი მიჩნევა დე ფაქტო დამფუძნებელ წევრებად. ევროპის საბჭოს დამფუძნებელი კონფერენციის 1949 წლის 4 მაისის ჩანაწერები მოიცავს შემდეგი შინაარსის ტექსტს:

კონფერენციამ გაითვალისწინა საბერძნეთისა და თურქეთის მთავრობების თხოვნა, მიღებულ იქნენ ევროპის საბჭოს რიგებში. ზოგადი თვალთახედვით, ამ ორი სახელმწიფოს გაწევრიანება მისაღებია და გადაწყდა, რომ საკითხი, წესდების შესაბამისად, განიხილოს მინისტრთა კომიტეტმა მისი ფუნქციონირების დაწყებისთანავე. მინისტრთა კომიტეტის მიერ იმავდროულად უნდა იქნეს განხილული სხვა ევროპული სახელმწიფოების წესდებასთან მიერთების შესაძლებლობაც¹.

1949 წლის აგვისტოდან, მინისტრთა კომიტეტისა და საპარლამენტო ასამბლეის შეხვედრებში ორივე სახელმწიფო იღებდა მონაწილეობას, ხოლო მათი გაწევრიანების სიგელები გენერალურ მდივანთან დეპონირებულ იქნა 1950 წლის 19 აპრილს ქ. სტრასბურგში².

დღეისათვის ევროპის საბჭო 46 წევრ სახელმწიფოს აერთიანებს.

გაწევრიანების პირობები

ახალი წევრი ქვეყნების მიღების პირობები განისაზღვრება წესდების მე-4 მუხლით, რომელშიც ვკითხულობთ:

ევროპის ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც მიიჩნევა მე-3 მუხლის დებულებათა შესრულების უნარის მქონედ და მსურველად, მინისტრთა კომიტეტის მიერ შესაძლოა მოწვეულ იქნეს ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად. ნებისმიერი ამგვარად მოწვეული სახელმწიფო ევროპის საბჭოში გაწევრიანდება აღნიშნულ წესდებასთან მიერთების სიგელის გენერალური მდივნისათვის გადაცემის მომენტიდან.

არსებობს ორი უმთავრესი კრიტერიუმი, რომლებიც საბჭოში გაწევრიანების მსურველმა სახელმწიფოებმა უნდა დააკმაყოფილონ. მათგან პირველი გეოგრაფიულია - ისინი მოქცეულნი უნდა იყვნენ ევროპის საზღვრებში, მეორე კი პოლიტიკური - ისინი უნდა იზიარებდნენ დემოკრატიულ ფასეულობებს, რომელთაც ორგანიზაცია ეფუძნება და უნდა იღვაწონ მის შიგნით სოლიდარობის განსამტკიცებლად, ყველა იმ სახელმწიფოს გამორიცხვით, რომელიც არ იზიარებს აღნიშნულ იდეალებს.

ევროპის საზღვრებში მდებარეობა

ადამიანის უფლებათა დაცვისა და კანონის უზენაესობის განმტკიცების გარდა, წევრობის მსურველი უნდა ითვლებოდეს ევროპულ სახელმწიფოდ. რასაკვირველია, დაზუსტებას საჭიროებს ის, თუ რას ნიშნავს განსაზღვრება ,,ევროპული”, გამომდინარე იქიდან, რომ საერთაშორისო სამართლით არასოდეს დადგენილა ევროპის კონტინენტის საზღვრები. 1989 წლამდე ეს საკითხი, როგორც ასეთი, ამგვარად არც კი იდგა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ზოგიერთი ადამიანი გამოთქვამდა ეჭვს, იყო თუ არა თურქეთი, რომლის ტერიტორიის 79% ბოსფორს მიღმა მცირე აზიაში იყო მოქცეული, ნამდვილად ევროპული ქვეყანა³. ამ საკითხმა სასიცოცხლო მნიშვნელობა კომუნისტური ბლოკის დაშლის შემდეგ შეიძინა, როდესაც ნამდვილად დადგა დრო იმისა, ერთხელ და სამუდამოდ გადამწყდარიყო, თუ სად უნდა შე- ჩერებულიყო ,,ევროპა” და რამდენად შორს შეიძლებოდა წასულიყო საბჭოს გაფართოების პროცესი, და ასევე დრო იმისა, რომ გამართლებულიყო პირველ სამიტზე მოწონებული გაფართოების პოლიტიკა.

იმ დროისათვის ,,ევროპელობის” სხვადასხვა არაგეოგრაფიული კრიტერიუმი იყო შემუშავებული და უკუგდებულიც. წამოწეულ იქნა ასევე ,,ევროპული ცივილიზაციის” კონცეფციაზე დაფუძნებული განსაზღვრება, რომელიც ორგანიზაციის კარს უღებდა მეტწილად ევროპული წარმომავლობის მოსახლეობის მომცველ არაევროპულ სახელმწიფოებს, როგორიცაა აშშ, ავსტრალია, კანადა და ახალი ზელანდია. ზოგიერთი მკვლევარი ფიქრობდა ისრაელის შესახებაც, რომელიც დიდხანს მიიჩნეოდა ევროპის განშტოებად და რომელსაც 1957 წლიდან მეთვალყურის სტატუსი გააჩნდა საპარლამენტო ასამბლეაში⁴.

სხვათა ვარაუდები რელიგიურ განსაზღვრებებსაც კი გულისხმობდა, იჟინებდა ევროპის ქრისტიანულ წარმომავლობას და საბჭოს აღიქვამდა, როგორც ქრისტიანულ სახელმწიფოთა თანამეგობრობას. ეს იდეა ბოლო დროს კვლავ ამოტივტივდა ევროპის კონსტიტუციის გარშემო დებატებისას, როდესაც გერმანიამ, პოლონეთმა და ვატიკანმა საჭიროდ მიიჩნიეს პრეამბულაში ევროპის ქრისტიანულ ფესვებზე მითითება. აღნიშნულ ხედვას მცირედი წყალობა ერგო ევროპის საბჭოსგან, რომელსაც უპირატესად ისლამური სახელმწიფო, თურქეთი თავის რიგებში მიეღო ისეთ ადრეულ ეტაპზე, როგორიც იყო 1950 წელი და ლოგიკურად, ვერ შეძლებდა მის გაზიარებას. უფრო მეტიც, ნებისმიერ მსგავს კრიტერიუმს შეეძლო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლის იდეის ხელყოფა, რომლითაც აღიარებულია რელიგიის თავისუფლება. ამჟამად საბჭო აერთიანებს სამ უპირატესად ისლამურ ქვეყანას: თურქეთს, ალბანეთსა და აზერბაიჯანს (რომ აღარაფერი ვთქვათ ბოსნიისა და ჰერცეგოვინის მოსახლეობის მუსულმანურ ნაწილზე და უპირატესად ქრისტიანულ ქვეყნებში, როგორიცაა საფრანგეთი და გერმანია, ისლამის მიმდევარ მოქალაქეთა მზარდ რაოდენობაზე).

საპარლამენტო ასამბლეის ბიურომ და მოგვიანებით თვით ასამბლეამ, ბოლოს და ბოლოს დაუდეს საზღვრები საბჭოს გაფართოებას 1994 წელს მიღებული 1247-ე რეკომენდაციით, რომლის თანახმად, ევროპის საბჭო უნდა დაეყრდნოს ევროპის ზოგადად აღიარებულ გეოგრაფიულ საზღვრებს და რომ გეოგრაფიული ევროპის შემადგენელ ნაწილად ყოფნა უნდა იქცეს გაწევრიანების კრიტერიუმად ორგანიზაციაში, რომელიც ,,პრინციპში ღია იქნება მხოლოდ იმ სახელმწიფოებისათვის, რომელთა ეროვნული ტერიტორია, მთლიანად ან ნაწილობრივ, მდებარეობს ევროპაში”. შესაბამისად, ასამბლეამ დაადასტურა იმ დროისათვის 32 წევრი სახელმწიფოსა და ცხრა სპეციალური სტუმარი ქვეყნის ევროპული სახელმწიფოს სტატუსი. მან აღიარა ასევე ანდორის გაწევრიანების შესაძლებლობაც (რომელიც ერთი თვის შემდეგ გახდა 33-ე წევრი), ისევე როგორც იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკისა (სერბია და მონტენეგრო) მას შემდეგ, რაც საერთაშორისო საზოგადოება ცნობდა მას.

საპარლამენტო ასამბლეამ უფრო საინტერესოდ განავრცო და განმარტა აღნიშნული კრიტერიუმი ევროპის საბჭოს გაფართოების სტრატეგიის ფონზე. მან დაადასტურა, რომ ,,ევროპასთან მათი კულტურული კავშირების გათვალისწინებით”, სომხეთს, აზერბაიჯანსა და საქართველოს შეეძლოთ გაწევრიანების შესახებ განაცხადის შეტანა იმ პირობით, თუკი ისინი ნათლად მიუთითებდნენ ,,თავიანთი ნების შესახებ, იყვნენ მიჩნეულნი ევროპის შემადგენელ ნაწილად” (რაც მათ გააკეთეს კიდეც შემდგომში, რითაც გზა გაიკვალეს გაწევრიანებისაკენ). სხვა სიტყვებით, საპარლამენტო ასამბლეამ გეოგრაფიულ კრიტერიუმს სუბიექტურიც შემატა - ევროპისადმი კუთვნილების შეგრძნება.

ეს ახალი კრიტერიუმი უმთავრესი აღმოჩნდა აღნიშნული სამი ქვეყნის შემთხვევაში და ამჟამადაც საბჭოს გაფართოების ძირითად ორიენტირად მიიჩნევა. მინისტრთა კომიტეტის მიერ უსიტყვოდ მოწონებულმა ასამბლეის ამ რეკომენდაციამ შედეგად მოგვიტანა ევროპის საბჭო მისი დღევანელი იერსახით - იმაზე უფრო დიდი, ვიდრე ამას ვინმე, ყველაზე მეოცნებეც კი, წარმოიდგენდა ორგანიზაციის დაარსებისას.

დემოკრატიულ ფასეულობათა გაზიარება

წევრობის მომდევნო უმთავრესი წინაპირობა განმარტებულია წესდების მე-3 მუხლში, რომელიც ადგენს:

ევროპის საბჭოს ყოველმა წევრმა უნდა აღიაროს კანონის უზენაესობისა და მისი იურისდიქციის ფარგლებში მყოფი ყველა პირის ადამიანის უფლებებით და ძირითადი თავისუფლებებით გარანტირების პრინციპები და კეთილსინდისიერად და ნაყოფიერად ითანამშრომლოს პირველ თავში მითითებული მიზნის განხორციელებისათვის.

ამ მუხლში დაჯამებულია ევროპის საბჭოს კრედო და მისი ყოფიერების საზრისიც - კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვა წევრი ქვეყნების მიერ. 1949 წელს ეს მოთხოვნა აღიქმებოდა ტოტალიტარიზმისა და მეორე მსოფლიო ომის საშინელებებიდან გამოცდილების მისაღებად საჭირო აუცილებლობად, დღეს კი საპარლამენტო დემოკრატიის ტრიუმფს გამოხატავს. მართლაც, ამ იდეოლოგიური იმპერატივის მიუღებლობა ზოგიერთ ევროპულ სახელმწიფოს მრავალი წლის მანძილზე ორგანიზაციისკენ მიმავალ გზებს უღობავდა - იმისათვის, რათა დემოკრატიული ქვეყნების კლუბს მიერთებოდნენ, პორტუგალიას 1976 წლამდე, ესპანეთს კი 1977 წლამდე დასჭირდათ ლოდინი. 1969 წელს საბერძნეთი აიძულეს, უკან გაეთხოვა ორგანიზაციის წევრის სტატუსი და ოთხი წელი დაჰყო იზოლაციაში, სანამ ხელისუფლებაში სამხედროები იქნებოდნენ. სხვა სიტყვებით, ევროპის საბჭო სულ უბრალოდ სინონიმია ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიის დაცვისა.

როდესაც ბერლინის კედელი დაეცა და გაფართოების საკითხი წამოიჭრა, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოებს გასაწევრიანებლად იგივე მოთხოვნების დაკმაყოფილება დასჭირდათ.

ეს გახლავთ სფერო, სადაც ევროპის საბჭო არანაირ კომპრომისს არ ცნობს. ტერორიზმთან შებრძოლების აუცილებლობაც კი არ ათავისუფლებს ქვეყნებს ამ ღირებულებათა სადარაჯოზე დგომისგან. ორგანიზაციის მოთხოვნით, ადამიანის უფლებათა დაცვის უზრუნველყოფა, 2001 წლის 11 სექტემბრის მოვლენების შემდეგ, არ უნდა შეეწიროს ტერორიზმთან ბრძოლის საჭიროებას, მიუხედავად იმისა, რომ ტერორიზმი მიზნად ისახავს დემოკრატიულ სისტემათა დესტაბილიზებასა და იმ ღირებულებათა შერყევას, რომელთაც ისინი ეფუძნებიან⁵.

მიერთება - პროცედურა

წესდების თანახმად, ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად სახელმწიფოებს იწვევს მინისტრთა კომიტეტი. თუმცა, მაშინაც კი, როდესაც ის მიიჩნევს, რომ კანდიდატი სახელმწიფო აკმაყოფილებს წევრობისათვის საჭირო ყველა წინაპირობას, მინისტრთა კომიტეტს არ გააჩნია სრული თავისუფლება ამ საკითხში.

საპარლამენტო ასამბლეის ზეწოლის პასუხად, მინისტრთა კომიტეტი ადრეულ ეტაპზევე დათანხმდა გადაწყვეტილების მიღებამდე მასთან კონსულტაციის გავლას. 1951 წლის 3 მაისით დათარიღებულ თავის ერთერთ პირველ საწესდებო რეზოლუციაში (51) 30⁶ ის ადასტურებს, რომ:

მინისტრთა კომიტეტი, სახელმწიფოს მოწვევამდე ევროპის საბჭოსთან წევრად თუ ასოცირებულ წევრად წესდების მე-4 და მე-5 მუხლების თანახმად მისაერთებლად, ან მისთვის მოწოდებამდე, თანახმად მე-8 მუხლისა გამოითხოვოს წევრის სტატუსი, არსებული პრაქტიკის შესაბამისად, თავდაპირველად კონსულტაციას გადის საკონსულტაციო ასამბლეასთან⁷.

როგორც შემდგომში დავინახავთ, 70-იანი წლებიდან საპარლამენტო ასამბლეამ აღნიშნული რეზოლუცია მიიღო ბაზისად გაწევრიანების ახალი და სპეციფიკური პირობების დაწესებისას. ამჟამად ის კანდიდატი ქვეყნებისგან მოითხოვს პირობას გარკვეული რეფორმების გატარების შესახებ, მთელ რიგ თავისუფლებათა უზრუნველყოფას ან ევროპის საბჭოს ზოგიერთ შეთანხმებასთან მიერთებას, რაც შესაბამისად დაამოწმებს ორგანიზაციის მიერ დაწესებულ დემოკრატიულ სტანდარტებთან მათ ჭეშმარიტ შესაბამისობას. გადაწყვეტილებებს ამასთან დაკავშირებით ის იღებს საკუთარი კომიტეტების მიერ ადგილზე წარმოებულ მოკვლევებზე და, ბოლო ხანს, წამყვან იურისტ ექსპერტთა (ჩვეულებრივ, ესენი არიან ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლეები) ფაქტების მომკვლევ მისიებზე დაყრდნობით.

საპარლამენტო ასამბლეის მოსაზრებას იურიდიული ძალა არ გააჩნია და ამდენად, სავალდებულო არ არის მინისტრთა კომიტეტისთვის. თუმცა, პრაქტიკაში ნაკლებ სავარაუდოა, სამთავრობო უწყებამ ცალმხრივად მიიღოს ორგანიზაციის რიგებში ახალი წევრი, თუკი საპარლამენტო ორგანოს ამის თაობაზე საწინააღმდეგო მოსაზრება გააჩნია - და მართლაც, ის არასოდეს მოქცეულა ამგვარად.

მართალია, მინისტრთა კომიტეტი გაწევრიანებასთან დაკავშირებით სისტემატურად გადის კონსულტაციას ასამბლეასთან, ის ზოგჯერ რამდენიმე თვესაც კი აყოვნებს იმ სახელმწიფოს გასაწევრიანებლად მოწვევას, ვისზეც საპარლამენტო ასამბლეას დადებითი მოსაზრება აქვს შემუშავებული. ამგვარად მოიქცა ის, მაგალითად, ხორვატიასთან მიმართებაში, როდესაც რამდენიმე წევრ ქვეყანას, გამოხატვის თავისუფლების დაუცველობის გამო, მის მიმართ გარკვეული ეჭვები გააჩნდა. ზოგჯერ, ვიდრე მინისტრთა კომიტეტი მოსაზრებისთვის მიმართავს მას, ასამბლეაც იჩენს ინიციატივას, როგორც ეს მოხდა ავსტრიასთან მიმართებაში 1951 წელს⁸. ამის მსგავსად, მის მიერ გამოთქმული რეკომენდაციით, 1977 წელს მინისტრთა კომიტეტს ეთხოვა, გასაწევრიანებლად მოეწვია ესპანეთი⁹. მიუხედავად ამისა, როგორც წესი, საპარლამენტო ასამბლეა თავის შეხედულებებს აყალიბებს მინისტრთა კომიტეტის თხოვნის საპასუხოდ.

თავის რეზოლუციაში მინისტრთა კომიტეტი მოუწოდებს გენერალურ მდივანს, განმცხადებელ მთავრობას გაუგზავნოს მოწვევა. წესდების მე-6 მუხლის თანახმად, მოწვევაში განისაზღვრება ამ სახელმწიფოს კუთვნილი ადგილების რაოდენობა ასამბლეაში, ისევე როგორც მისი ფინანსური შენატანის ოდენობა¹⁰. უკანასკნელი პერიოდის მოწვევის სიგელები ჩამოთვლის ასევე კანდიდატი სახელმწიფოს მიერ გასატარებელ ინსტიტუციურ რეფორმებს, ევროპის საბჭოსეულ მოთხოვნებთან მისი შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად¹¹. წესდების მე-20 მუხლის ც. პუნქტის თანახმად, რეზოლუცია მიიღება მინისტრთა კომიტეტის ოფიციალური შემადგენლობის ორი მესამედი უმრავლესობით. პრაქტიკული მოსაზრებებიდან გამომდინარე, მას ზოგჯერ მოადგილეებიც ამტკიცებენ, როგორც ეს მოხდა ავსტრიის შემთხვევაში, თუმცა, გადაწყვეტილების მიღება ასეთ დროს მათ ერთსულოვნებაზეა დამოკიდებული. კანდიდატი სახელმწიფო ორგანიზაციის წევრი ხდება მას შემდეგ, რაც მოხდება წესდების სარატიფიკაციო სიგელის დეპონირება გენერალურ მდივანთან. ამის შემდეგ რჩება მხოლოდ ერთი - წესდების 26-ე მუხლის შესწორება წევრ სახელმწიფოთა სიის განახლების მიზნით.

საპარლამენტო ასამბლეის 1212-ე რეკომენდაციით შემოთავაზებული შესწორებული წესდების პროექტის თანახმად, მის მოსაზრებებს ქვეყნების მისაღებობის შესახებ მინისტრთა კომიტეტისთვის სავალდებულო ძალა უნდა ჰქონოდა, რაც შეიტანდა სიცხადეს ურთიერთობებში, განამტკიცებდა საპარლამენტო ასამბლეის მონაწილეობას და შექმნიდა გარანტიას, რომ მინისტრთა კომიტეტი არ მიივიწყებდა ამ უკანასკნელის კონსულტაციის პრაქტიკას. თუმცა, წინადადება არ იქნა გაზიარებული.

წევრის სტატუსის გამოთხოვნა, შეჩერება ან გაუქმება

წესდების მე-2 თავი - შემადგენლობა - მოიცავს მე-7, მე-8 და მე-9 მუხლებს, რომლებშიც განხილულია ორგანიზაციაში წევრობის შეჩერებისა თუ დასრულების სამი გზა.

წევრის სტატუსის ნებაყოფლობითი გამოთხოვნა

წევრის სტატუსის გამოთხოვნასთან დაკავშირებული ფორმალური მხარე მარტივია. წესდების მე-7 მუხლის თანახმად: ,,ევროპის საბჭოს ნებისმიერ წევრს შეუძლია ორგანიზაციიდან გასვლა ან წევრის სტატუსის გამოთხოვნა გენერალური მდივნისათვის ამის შესახებ ფორმალური შეტყობინების წარდგენის გზით”. თუმცა, მოთხოვნა ძალაში შედის არა მაშინვე, არამედ მიმდინარე ფინანსური წლის ბოლოს, როდესაც შეტყობინება გაკეთებულია ფინანსური წლის პირველი ცხრა თვის განმავლობაში, ან მომდევნო ფინანსური წლის ბოლოს, როდესაც ის გადაცემულია ფინანსური წლის ბოლო სამი თვის განმავლობაში.

ეს პროცედურა გამოყენებულ იქნა მხოლოდ ერთხელ, საბერძნეთის მიერ სამხედრო მმართველობის პერიოდში, როცა 1967 წლის 21 აპრილის სამხედრო გადატრიალების შედეგად დაემხო კანონიერი მთავრობა და ქვეყანაში დამყარდა ავტორიტარული რეჟიმი, რომელიც აშკარად გმობდა ევროპის საბჭოს დემოკრატიულ პრინციპებს. მაშინ მინისტრთა კომიტეტს საპარლამენტო ასამბლეის მხრიდან ეთხოვა წესდების მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პროცედურის წამოწყება, რაც კერძოდ საბერძნეთისადმი მისი წევრის სტატუსის გამოთხოვნაზე მითითებას გულისხმობდა. იმავდროულად, სკანდინავიის ქვეყნებმა და ნიდერლანდებმა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს სახელმწიფო საჩივრით მიმართეს საბერძნეთის წინააღმდეგ. გაძევების საფრთხის ფონზე, საბერძნეთმა დრამატული სვლის გაკეთება არჩია - 1969 წლის 12 დეკემბერს, მინისტრთა კომიტეტის პარიზის შეხვედრაზე მან ბოლო წუთს განაცხადა ორგანიზაციიდან მისი გასვლის შესახებ. საბერძნეთის მაშინდელი საგარეო საქმეთა მინისტრის, პიპინელისის გენერალური მდივნისადმი განკუთვნილი ორი წერილიდან, პირველში საუბარი იყო წესდების, მეორეში კი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის დენონსაციის თაობაზე.

წესდების მე-7 მუხლის მიხედვით, დეკემბერში გაკეთებული დენონსაცია ძალაში შევიდოდა მხოლოდ მომდევნო წლის ბოლოს. თუმცა, არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, არც ევროპის საბჭო და არც საბერძნეთი არ იყვნენ კავშირ-ურთიერთობების გახანგრძლივების მომხრე. შესაბამისად, საბერძნეთის წევრობა დე ფაქტო შეწყდა 1969 წლიდან. მიღწეული შეთანხმების საფუძველზე, ბერძენ დიპლომატს დაერთო სტრასბურგში დარჩენის ნება კულტურული თანამშრომლობის საბჭოში საბერძნეთის წარმოდგენის მიზნით, რომლის წევრიც ის კვლავ რჩებოდა, გამომდინარე ევროპის კულტურული კონვენციის (რომელიც მას რატიფიცირებული ჰქონდა) ხელმისაწვდომობიდან არაწევრი ქვეყნებისათვის. აღნიშნული დიპლომატი არაოფიციალურ დონეზე ასრულებდა ინფორმატორის როლსაც თავისი მთავრობის სასარგებლოდ. საბერძნეთი ევროპის საბჭოს მანამ არ დაბრუნებია, სანამ 1974 წლის ნოემბერში არ დაეცა სამხედრო რეჟიმი და არ აღდგა დემოკრატიული წყობა.

წევრობის შეჩერება და წევრის სტატუსის ძულებითი გამოთხოვნა

წესდების მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პროცედურა

თუმცა საკითხი რამდენჯერმე იდგა ამგვარად, წესდების მე-8 მუხლის საფუძველზე ევროპის საბჭოს რიგებიდან არც ერთი წევრი ქვეყანა არასოდეს გაურიცხავთ. წესდების ტერმინოლოგია არ იცნობს სიტყვა ,,გაძევებას”, ის უპირატესობას ანიჭებს ,,წევრის სტატუსის გამოთხოვნას”. მე-8 მუხლის თანახმად, ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელიც ,,სერიოზულად არღვევს” მე-3 მუხლის დებულებებს, შესაძლოა შეუჩერდეს წარმომადგენლობის უფლება და მინისტრთა კომიტეტის მიერ ეთხოვოს საკუთარი წევრის სტატუსის გამოთხოვნა. თუკი ის არ დაჰყვება ამ შეთავაზებას, კომიტეტს შეუძლია დაადგინოს მისი წევრობის შეწყვეტა განსაზღვრული თარიღიდან.

მე-8 მუხლის განმარტებასთან დაკავშირებით, სამართალმცოდნეთა პოზიციები იყოფა. ზოგიერთი მათგანის აზრით, წევრობის შეჩერება და გაძევება (წევრის სტატუსის გამოთხოვნა) ურთიერთგანსხვავებული პროცედურებია. სხვები კი მიიჩნევენ, რომ გარდა წესდების მე-9 მუხლში ჩადებული ფრიად თავისებური პროცედურისა, შეჩერება გაძევების წინარე სტადიაა და წინ უნდა უძღოდეს მას. ეს მეორე მოსაზრება ყველაზე უფრო დამაჯერებლად ჟღერს, გამომდინარე იქიდან, რომ მე-8 მუხლის ფორმულირებით, სახელმწიფოს შეიძლება ,,შეუჩერდეს წევრობა და ეთხოვოს”, რაც მიუთითებს მათ კუმულატიურ და არა ალტერნატიულ ხასიათზე. შედეგად, წევრობის შეჩერების შესახებ გადაწყვეტილება მაშინვე შედის ძალაში და წევრის სტატუსის გამოთხოვნის წინარე სტადიაა.

მე-8 მუხლის განსაზღვრებით, სახელმწიფოსთვის წევრის სტატუსის გამოთხოვნის შეთავაზება მინისტრთა კომიტეტის სამოქმედო სფეროა. თუმცა, რეზოლუცია (51) 30 ავალდებულებს მას, ამ საკითხზე კონსულტაცია თავდაპირველად საპარლამენტო ასამბლეასთან გაიაროს. საბერძნეთი რჩება ერთადერთ სახელმწიფოდ, რომლის მიმართაც ეს პროცედურა პრაქტიკულად ამოქმედებულა, სხვა რამდენიმეს კი ასამბლეამ გაფრთხილებით მიმართა, მაგრამ ამას არასოდეს მოჰყოლია მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუციისა თუ ასამბლეის ფორმალური რეკომენდაციის შემუშავება¹². მეორეს მხრივ, მინისტრთა კომიტეტს არასოდეს უარუყვია საპარლამენტო ასამბლეის უფლება, გააუქმოს მისი ცალკეული წევრისა თუ მთლიანად საპარლამენტო დელეგაციის რწმუნების სიგელი¹³. როგორც მომდევნო მაგალითები ცხადყოფს, მას ამ ზომისთვის რამდენჯერმე მიუმართავს.

თურქეთის კრიზისი

1980 წლის 12 სექტემბრის სამხედრო გადატრიალებას თურქეთში, თან სდევდა ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევის ფაქტები. საპარლამენტო ასამბლეის რეაგირებით, მინისტრთა კომიტეტს ეთხოვა თურქეთისთვის წევრის სტატუსის გამოთხოვნის საკითხის დაყენება. ამ ინიციატივას შედეგი არ მოჰყოლია, თუმცა, საპარლამენტო ასამბლეამ 1981 წლის აპრილში უარი განაცხადა თურქეთის საპარლამენტო დელეგაციის რწმუნების სიგელის ცნობაზე, ნორვეგიამ, დანიამ, ნიდერლანდებმა, შვედეთმა და საფრანგეთმა კი, ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციაზე დაყრდნობით, 1982 წელს ევროპულ სასამართლოში წარადგინეს ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტებთან დაკავშირებული სახელმწიფო საჩივრები თურქეთის წინააღმდეგ. საპარლამენტო ასამბლეამ თავის რეზოლუციაში 794 (1983), თურქეთში არსებული სიტუაციის შესახებ, გადაწყვიტა ,,სერიოზულად მიდგომოდა მინისტრთა კომიტეტისთვის ევროპის საბჭოს წესდების მე-8 მუხლის ამოქმედების თაობაზე რეკომენდაციის გადაცემის საკითხს”, მაგრამ საბოლოოდ, შეარბილა თავისი პოზიცია და აღიარა, რომ ევროპის საბჭო თურქეთზე ზეგავლენის მოხდენას უკეთ შეძლებდა, თუკი არსებული კავშირები ხელუხლებელი დარჩებოდა. თავის მხრივ, მინისტრთა კომიტეტს არასოდეს მიუღია წევრობის შეჩერების გადაწყვეტილება (თურქეთის სტრატეგიული მდებარეობა აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის, დიპლომატიური გამოსავლის მონახვას აშკარად საუკეთესო ალტერნატივად აქცევდა). 1983 წლის საპარლამენტო არჩევნებისა და 1984 წლის მუნიციპალური არჩევნების შემდგომ, საპარლამენტო ასამბლეამ 1984 წლის მაისში მიიღო გადაწყვეტილება თურქეთის დელეგაციის ხელახლა მიღების თაობაზე, ხოლო ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის წინაშე წარდგენილი ხუთი სარჩელი ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტების შესახებ, 1985 წლის 7 დეკემბერს მეგობრული მორიგებით დასრულდა.

ქურთულ უმცირესობასთან დაკავშირებით წამოჭრილმა კონფლიქტმა საპარლამენტო ასამბლეას 1995 წელს კვლავ უბიძგა თურქეთის წევრობის ეჩერების საკითხის განხილვისკენ. თავის 1266-ე (1995) რეკომენდაციის ე-12 უნქტში ის სთხოვდა მინისტრთა კომიტეტს:

I. მოუწოდოს თურქეთს თავისი შეიარაღებული ძალების გაყვანისკენ რდილოეთ ერაყიდან;

II. მოუწოდოს თურქეთს მშვიდობიანი გამოსავლის მოძიებისკენ ქურული მცირესობის პრობლემასთან დაკავშირებით, წესდებაში ჩადებულ რინციპებზე აყრდნობით და ევროპის საბჭოს შესაბამის ონვენციათა გათვალისწინებით;

III. დაუწესოს თურქეთს სპეციალური ვადა, მისი კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის ევროპის საბჭოს პრინციპებთან და სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოსაყვანად;

IV. განიხილოს თურქეთის წარმომადგენლობის შეჩერების საკითხი იმ შემთხვევაში, თუკი მინისტრთა კომიტეტი საპარლამენტო ასამბლეის მესამე ნაწილობითი სხდომისათვის (1995 წლის 26-30 ივნისი) ვერ შეძლებს მოხსენების წარმოდგენას, ზემომოცემულ სამ პუნქტში ჩადებულ მოთხოვნებზე სერიოზული წინსვლის შესახებ.

თურქეთში ამას წინათ გატარებული რეფორმები, განსაკუთრებით კი 2002 წლის აგვისტოს, მათ შორის სიკვდილით დასჯის გაუქმება და ქურთული უმცირესობის უფლებათა დაცვის გაძლიერება, საეჭვოს ხდის, რომ ასამბლეამ ოდესმე კვლავ მოთხოვოს მინისტრთა კომიტეტს წესდების მე-8 მუხლის ამოქმედება ამ ქვეყნის წინააღმდეგ.

მალტის შემთხვევა

,,მალტის შემთხვევა” წარმოიშვა 80-იან წლებში, როდესაც ლეიბორისტმა პრემიერ-მინისტრმა, დომ მინტოფმა ოპოზიცია დაადანაშაულა პარტიული პოლიტიკური მიზნებისათვის იტალიური რადიო და სატელევიზიო სადგურების გამოყენებაში. 1982 წელს მან დაარწმუნა მალტის პარლამენტი, სადაც აბსოლუტურ უმრავლესობას ფლობდა, მიეღო უცხოური ჩარევის აქტი (1982 წლის 31 აგვისტო), რაც საპარლამენტო ასამბლეის მიერ გაპროტესტებულ იქნა როგორც გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა¹⁴. დაახლოებით იმავე პერიოდში, მალტის პარლამენტის სპიკერმა, პრემიერ-მინისტრთან შეთანხმებით, უარი განაცხადა მალტის დელეგაციის იმ ოპოზიციურ წევრთა მგზავრობის ხარჯების დაფარვაზე, რომლებიც ქ. სტრასბურგში საპარლამენტო ასამბლეის შეხვედრებს უნდა დასწრებოდნენ. ამ წევრებმა თავიანთი ხარჯებით მოახერხეს მგზავრობა, მაგრამ იმის გამო, რომ არ გააჩნდათ საჭირო რწმუნების სიგელები, შეუძლებელი გახდა მათი აკრედიტაცია. ასამბლეამ, მალტის ხელისუფლების დასჯის მოტივით, უარი განაცხადა დელეგაციის სამთავრობო წევრთა მანდატების დამტკიცებაზეც. საკითხი მთლიანობაში მას შემდეგ გადაწყდა, რაც საპარლამენტო არჩევნების შედეგად ოპოზიცია მთავრობაში დაბრუნდა¹⁵.

კვიპროსის შემთხვევა

კვიპროსის პრობლემა გაცილებით რთული გახლდათ. იმის გამო, რომ კუნძულზე ორი სათვისტომოა, კანონის თანახმად, რომელიც თეორიულად კვლავ ძალაშია, კვიპროსის დელეგაცია უნდა შედგებოდეს ორი ბერძენი კვიპროსელისა და ერთი თურქი კვიპროსელისგან, მათ ამავე რაოდენობის შემცვლელთან ერთად. 1964 წლის გაზაფხულზე, ნიქოზიის მთავრობამ ევროპის საბჭოს გაუგზავნა მხოლოდ ბერძნული სათვისტომოს მიერ არჩეულ პარლამენტართაგან დაკომპლექტებული დელეგაციის რწმუნების სიგელები, რამაც საპარლამენტო ასამბლეის მხრიდან მათ დამტკიცებაზე უარი გამოიწვია. საშემოდგომო ნაწილობითი სხდომის მოახლოებისას, კვიპროსულმა მხარემ მასზე მიავლინა ორი ბერძენი კვიპროსელისა და მათი შემცვლელებისგან შემდგარი დელეგაცია და ვაკანტურად დატოვა ადგილი ერთი თურქი კვიპროსელისა და მისი შემცვლელისთვის. საპარლამენტო ასამბლეამ დაამტკიცა აღნიშნული რწმუნების სიგელები იმ რწმენით, რომ თურქული სათვისტომოს წარმომადგენელი ერთი წევრი, თავისი შემცვლელითურთ, შემდგომ ნაწილობით სხდომაზე გამოცხადდებოდა. ორ სათვისტომოს შორის შეთანხმების მიღწევა ვერ მოხერხდა, რის გამოც კვიპროსმა დაკარგა წარმომადგენლობის უფლება საპარლამენტო ასამბლეაში და ამდენად, მხოლოდ მინისტრთა კომიტეტში ინარჩუნებდა ადგილს. ამგვარად ჩამოყალიბებულმა სიტუაციამ 1983 წლამდე გასტანა, მიუხედავად იმისა, რომ ის წინააღმდეგობაში მოდიოდა წესდების ბუნებასთან, რომელიც წევრ სახელმწიფოთა ორივე ორგანოში წარმომადგენლობას მოითხოვს¹⁶.

1974 წლის მოვლენების შემდეგ, კვლავ შეუძლებელი აღმოჩნდა შერეული დელეგაციის დაკომპლექტება, რადგან არც ერთი სათვისტომო არ თანხმდებოდა რწმუნებათა სიგელების ხელმოწერას. ბერძენი კვიპროსელები კვიპროსის რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა მინისტრისგან მოითხოვდნენ ამის გაკეთებას, რაც მიუღებელი იყო თურქი კვიპროსელებისთვის, რომელთა აზრით, ნიქოზიის ბერძნული მთავრობა სათანადოდ ვერ წარმოადგენდა მათ. 1983 წელს ცალმხრივად გამოცხადდა ,,ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა”. საპარლამენტო ასამბლეის 1987 წლის გადაწყვეტილებით, კვიპროსის დელეგაციაში უნდა შესულიყო ბერძენ კვიპროსელთა წარმომადგენელი ორი წევრი, მათ ამავე რაოდენობის შემცვლელთან ერთად, ხოლო მესამე ადგილი ვაკანტური დარჩებოდა თურქი კვიპროსელების წარმომადგენლისთვის¹⁷. მიუხედავად შექმნილი მდგომარეობისა, არასოდეს დამდგარა კვიპროსის გაძევების საკითხი, როგორც ეს მალტის შემთხვევაში დაფიქსირდა.

უკრაინა და რუსეთის ფედერაცია

საპარლამენტო ასამბლეამ რუსეთის ფედერაციას არაერთხელ გამოუცხადა უკმაყოფილება ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტების გამო, რაც გახლდათ კიდეც 1995 წელს რუსეთის გაწევრიანების განაცხადის განხილვის გადადების მიზეზი. ამდენად, საყოველთაო გაკვირვება გამოიწვია თანხმობამ ამ თემაზე მოლაპარაკებათა ხელმეორედ გახსნის თაობაზე და 1996 წლის 25 იანვარს რუსეთის საგულისხმო უმრავლესობით მიღებამ ორგანიზაციაში, იმ დროს, როცა შეტაკებები ჩეჩნეთში უფრო და უფრო ინტენსიურ ხასიათს იძენდა. თუმცა, ბალანსის შესანარჩუნებლად, ასამბლეამ დაადგინა ჩეჩნეთის საკითხზე სპეციალური (Ad hoc) კომიტეტის დაარსება¹⁸.

2000 წელს საპარლამენტო ასამბლეამ რუსეთის ფედერაცია დაადანაშაულა როგორც ევროპის საბჭოს წევრობიდან გამომდინარე, ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შეუსრულებლობაში და იმავდროულად, გამოთქვა კრიტიკა ჩეჩნეთთან დაკავშირებით¹⁹. ამასთან ერთად, მან ბრალი დასდო ასევე წევრი ქვეყნების მთავრობებსა და ევროკავშირს, რუსეთის ქმედებების უფრო მკაცრად დაგმობისგან თავის არიდებაში. საბოლოო სანქცია რუსეთის ფედერაციის მიმართ გამოიხატა მის დელეგატთა საარჩევნო ხმის უფლების შეჩერებაში 2000 წლის აპრილიდან 2001 წლის იანვრამდე. 2001 წლის 25 იანვარს აღნიშნული აკრძალვა გაუქმებულ იქნა 1241-ე (2001) რეზოლუციით, რუსეთის ფედერაციის დელეგაციის მანდატების შესახებ, რომელშიც ასამბლეამ მიიჩნია, რომ ,,რუსეთის საპარლამენტო დელეგაციას უნდა მიეცეს მორიგი შანსი, რათა მან დაადასტუროს საკუთარი სურვილი და უნარი, მოახდინოს სასიკეთო გავლენა ჩეჩნეთის რესპუბლიკაში არსებულ სიტუაციაზე”. მართალია, განვლილ პერიოდში გარკვეული მოკრძალებული წინსვლა შეინიშნება, ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტები კვლავაც სათანადო შესწავლას საჭიროებს. ამჟამინდელი მდგომარეობა კი ქმნის დაუსჯელობის ატმოსფეროს, რაც დამნაშავეებს მეტი გამძლეობისკენ უბიძგებს და ახდენს ევროპის საბჭოს დისკრედიტაციას.

გაწევრიანებისას აღებულ ვალდებულებათა შეუსრულებლობისა და განსაკუთრებით იმის გამო, რომ არ დაწესებულა მორატორიუმი სიკვდილით დასჯაზე და არ განხორციელებულა აღთქმული საკანონმდებლო და ინსტიტუციური რეფორმები, 2000 - 2001 წლებში უკრაინას რამდენჯერმე დაემუქრა წევრობის შეჩერების საფრთხე, რასაც სავარაუდოდ უნდა მოჰყოლოდა კიდეც წესდების მე-8 მუხლით გათვალისწინებული გაძევების პროცედურის ამოქმედებაც²⁰.

საპარლამენტო ასამბლეის წინადადებები ევროპის საბჭოს წესდების ძირეული გადახედვის შესახებ (მე-20 მუხლის დ. პუნქტი) მოიცავდა პოლიტიკური მნიშვნელობის მქონე ერთ ახალ ნორმას, რომლის თანახმად, აქ იგულისხმებოდა კვიპროსის შემთხვევა, რომლის 19 წლიან იზოლირებას საპარლამენტო ასამბლეიდან ხელი არ შეუშლია მისი საგარეო საქმეთა მინისტრისთვის, მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარე გამხდარიყო. ეს ახალი ნორმა აშკარად გააძლიერებდა საპარლამენტო ასამბლეის პოზიციებს ევროპის საბჭოში.

წევრობის შეჩერება ფინანსურ ვალდებულებათა შეუსრულებლობის გამო

წესდების მე-9 მუხლის თანახმად, წევრ ქვეყნებს, რომლებიც უგულებელყოფენ ნაკისრ ფინანსურ ვალდებულებებს, შესაძლოა შეუჩერდეთ წევრობა მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეაში. აღსანიშნავია მე-8 და მე-9 მუხლებით გათვალისწინებულ პროცედურებს შორის არსებული სხვაობა. მე-9 მუხლით დადგენილი პროცედურა იურიდიულია და არაფერი აქვს საერთო შესაძლო გაძევებასთან, თუმცა, თუკი ფინანსური ვალდებულებები სისტემატურად არ სრულდება, წევრ ქვეყანას შესაძლოა ეთხოვოს თავისი წევრის სტატუსის გამოთხოვნა.

რას გულისხმობს ,,ფინანსური ვალდებულებები”? - პირველი, ეს არის სახელმწიფო შენატანის გადახდა საერთო ბიუჯეტში. თუმცა ეს ტერმინი, გარდა მინისტრთა კომიტეტში წარმომადგენლობასთან დაკავშირებული ხარჯებისა (38-ე მუხლის a. პუნქტი), აერთიანებს ასევე საპარლამენტო ასამბლეის შეხვედრებსა და კომიტეტებში მონაწილეობის ხარჯებსაც. ფინანსური ვალდებულებები შესაძლოა ასევე ეხებოდეს წილობრივ შე- თანხმებათა ბიუჯეტში შენატანებს, რომელთაც ეხება საწესდებო რეზოლუცია (93) 28²¹.

მე-9 მუხლი ბუნდოვანს ტოვებს, თუ რა ოდენობის დავალიანება შესაძლოა იქცეს რეაგირების მიზეზად. თუმცა, ცალკეული ქვეყნების დავალიანებათა გათვალისწინებით, მინისტრთა კომიტეტმა 1994 წლის 4 ნოემბერს დაადგინა, რომ განსაკუთრებულ გარემოებათა გარდა, ,,წესდების მე-9 მუხლი შეეხოს ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელიც ორი წლის განმავლობაში სრულიად ან ნაწილობრივ ვერ აკმაყოფილებს ფინანსურ ვალდებულებებს”.

სპეციალური სტატუსი

ევროპის საბჭოსთან თანამშრომლობის მოსურნე სახელმწიფოებს შესაძლოა მიენიჭოთ სხვადასხვა ტიპის სპეციალური სტატუსი. ამასთან, დღეს სერიოზულ კითხვებს ევროკავშირის შესაძლო სტატუსი ბადებს, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი 25 წევრი ქვეყანა ამჟამად უმრავლესობას შეადგენს ევროპის საბჭოში, რომლის პასუხისმგებლობათა სფერო სულ უფრო მეტად ემთხვევა მისას.

ასოცირებული წევრის სტატუსი

წესდების მე-5 მუხლით განსაზღვრული ასოცირებული წევრის სტატუსი ამჟამად მოძველებულია. მისი შემუშავება განაპირობა იმ დროისათვის ორი ნაწილობრივ სუვერენული ,,ქვეყნის” - გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკისა და საარის²² - ევროპის საბჭოს საქმიანობასთან სწრაფი ასოცირებისთვის სათანადო პირობების შექმნამ. გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა აღნიშნული სტატუსით სარგებლობდა 1950 წლის ივლისიდან მის სრულუფლებიან გაწევრიანებამდე, 1951 წლის მაისში, საარი კი 1950 წლის მაისიდან 1957 წლამდე, როდესაც ის რეფერენდუმის შედეგად გერმანიის შემადგენლობაში შევიდა.

სხვა სიტყვებით, მუხლი, რომელიც ასოცირებული წევრის სტატუსს აწესებს, არავითარ მიზანს აღარ ემსახურება. არსებული ვარაუდით, შეიძლებოდა მისი იმგვარად შეცვლა, რომ ამ სტატუსით ესარგებლა ზოგიერთ არაევროპულ ქვეყანას, რომლებიც ასეთ შემთხვევაში უფრო მჭიდროდ შეძლებდნენ ორგანიზაციასთან თანამშრომლობას²³. ამგვარად იქნა ნავარაუდები სტატუსის შესაძლო სარგებლიანობა მომავალში²⁴.

დამკვირვებლის სტატუსი

ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელიც აღიარებს დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის პრინციპებს და სურს ევროპის საბჭოსთან თანამშრომლობა, მინისტრთა კომიტეტის მიერ შესაძლოა მიენიჭოს დამკვირვებლის სტატუსი, რომელსაც არეგულირებს საწესდებო რეზოლუცია (93) 26. საპარლამენტო ასამბლეის თანხმობის შემთხვევაში, ის შეიძლება ასევე მიენიჭოს საერთაშორისო სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციებს, რომლებიც თავიანთი საქმიანობით ევროპის საბჭოს დამხმარედ გვევლინებიან.

რეზოლუციის მე-5 პუნქტის თანახმად, დამკვირვებლის სტატუსი მის მფლობელ სახელმწიფოს არ ანიჭებს მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეაში წარმომადგენლობის უფლებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ამ ორი ორგანოდან რომელიმე, თავისთან მიმართებაში სხვაგვარად გადაწყვეტს. თუმცა, დამკვირვებელ ქვეყნებს თავიანთი წარმომადგენლების წარგზავნა შეუძლიათ საექსპერტო კომიტეტებში (ხმის უფლების გარეშე) და, მასპინძელი ქვეყნის თანხმობის შემთხვევაში, სპეციალიზებულ მინისტრთა კონფერენციებზეც²⁵. მათ შეუძლიათ ასევე მუდმივ დამკვირვებელთა დანიშვნაც ევროპის საბჭოში.

აშშ-ს დამკვირვებლის სტატუსი მიენიჭა 1996 წლის 10 იანვარს, კანადას 1996 წლის 29 მაისს, იაპონიას 1996 წლის 21 ნოემბერს, მექსიკას კი 1999 წლის 7 დეკემბერს. ამერიკელი, კანადელი და იაპონელი დამკვირვებლები მინისტრთა მოადგილეების შეხვედრებს რეგულარულად ესწრებიან, ხოლო ისრაელის, კანადისა და მექსიკის პარლამენტები თავიანთ დამკვირვებელ დელეგაციებს აგზავნიან ასამბლეაში. და ბოლოს, ევროკომისია, როგორც წესი, მინისტრთა მოადგილეების შეხვედრებზეა წარმოდგენილი.

სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციებს, რომლებიც მზად არიან ევროპის საბჭოსთან მჭიდრო თანამშრომლობისათვის, 26-ე (93) რეზოლუციის მე-7 პუნქტის საფუძველზე, შესაძლოა მიენიჭოთ დამკვირვებლის სტატუსი.

,,სპეციალური სტუმრის” სტატუსი

სპეციალური სტუმრის სტატუსი საპარლამენტო ასამბლეის მიერ შემოღებულ იქნა 1989 წლის მაისში და მის რეგლამენტში სამართლებრივი სტატუსი მიენიჭა. თავდაპირველად ის წარმოადგენდა ლიბერალი შვეიცარიელი პარლამენტარის, მანამდე აღმოსავლეთ ევროპის კომუნისტური რეჟიმების მწვავე კრიტიკოსის, პიტერ საგერის ნააზრევს და მიზნად ისახავდა ,,გარდამავალ” პერიოდში მყოფი ქვეყნებისთვის შანსის მიცემას, ასამბლეის სხდომების მეშვეობით გაცნობოდნენ საპარლამენტო დემოკრატიას მოქმედებაში. ბერლინის კედლის აღებისთანავე, ეს სტატუსი მიენიჭა უნგრეთის, პოლონეთის, საბჭოთა კავშირისა და იუგოსლავიის პარლამენტებს, რამაც ორგანიზაციაში წევრობის გზა გაუხსნა ყოფილ საბჭოთა ბლოკის ქვეყნებს.

საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტის თანახმად (59-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი), სპეციალური სტუმრის სტატუსის მინიჭების საკითხს წყვეტს ბიურო. თითოეულ სპეციალურ სტუმარს მიეკუთვნება ადგილების ის რაოდენობა (შემცვლელების გარეშე), რამდენსაც მას სავარაუდოდ მიაკუთვნებდნენ სრულუფლებიან წევრად მიღების შემთხვევაში (59-ე მუხლის მე-4 პუნქტი). სპეციალური სტუმარი ქვეყნის დელეგაციის წევრები სხდომებს ხმის უფლების გარეშე ესწრებიან (59-ე მუხლის მე-7 პუნქტი). მათ შეუძლიათ კომიტეტის შეხვედრებზე დასწრებაც, დისკუსიებში ჩაბმისა თუ ხმის მიცემის უფლების გარეშე (47-ე მუხლის მე-5 პუნქტი).

სპეციალური სტუმრის სტატუსის მქონე დელეგაციათა რიცხვმა საგრძნობლად იკლო მას შემდეგ, რაც შესაბამისი ქვეყნები ევროპის საბჭოს მიუერთდნენ, ამჟამად კი არც ერთი ამგვარი სტატუსის მქონე ქვეყანა აღარ არსებობს. ბელორუსს აღნიშნული სტატუსი 1997 წლის 13 იანვარს შეუჩერდა იმ მოტივით, რომ ქვეყანაში შექმნილი პოლიტიკური სიტუაცია მიჩნეულ იქნა ევროპის საბჭოს პრინციპებთან შეუსაბამოდ.

ევროკავშირის განსაკუთრებული შემთხვევა

ევროკავშირის გაფართოება და ევროპული კონსტიტუციის მიღება უდავოდ დიდ გავლენას იქონიებს ევროკავშირისა და მისი წევრი ქვეყნების როლზე ევროპის საბჭოში (სადაც ეს ოცდახუთი სახელმწიფო ამჟამად უმრავლესობას შეადგენს). დროა, ახლებურად შეფასდეს ამ ორი ორგანიზაციის ერთობლივი საქმიანობის საშუალებები და მოხდეს მათ ძალისხმევათა უფრო მჭიდრო კოორდინირება სტანდარტების შემუშავების სფეროში²⁶. ერთი კი ფაქტია, ევროკავშირის მიერთებამ ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან, რომელიც ევროპულ კონსტიტუციაშიც იქნა ჩართული და ევროპის საბჭოს სხვა ევროპულ კონვენციათა გათავისებამ მისი მხრიდან, უნდა უზრუნველყოს ევროპულ სივრცეში გამოყენებული სამართლებრივი სტანდარტების ურთიერთშეთავსებულობის მინიმალური დონე მაინც.

არადა, იმის გამო, რომ ევროკავშირი არ არის არც სახელმწიფო, არც სამთავრობათაშორისო ორგანიზაცია, დახვეწას საჭიროებს საბჭოს მუშაობაში მისი ჩაბმის გზები. ევროპის საბჭოს ყოფილი გენერალური მდივანი, ვალტერ შვიმერი საუბრობდა სრულიად ახლებური მიდგომის საჭიროებასა და ,,ინსტიტუციური პარტნიორობის” გარკვეულ ფორმაზე, რაც ევროკავშირს მისცემდა საშუალებას, ემოქმედა მისი 25 წევრი ქვეყნის სახელით იმ სფეროებში, რომლებშიც დელეგირებულ უფლებამოსილებას ფლობს. აშკარაა, რომ ამგვარი თანამშრომლობის დეტალები, განსაკუთრებით კი მისი მიზანი, კენჭისყრაში მონაწილეობის საკითხები (მას შესაძლოა მიეცეს საკუთარ წევრთა ნაცვლად ხმის მიცემის უფლება მისთვის პრეროგატიულ სფეროებში) და ფინანსური შენატანის ოდენობა, უნდა იქნეს შეთანხმებული როგორც ევროკავშირთან, ისე მის წევრ ქვეყნებთან²⁷.

__________________________

1. იხ. აღმასრულებელი სამდივნოს შიდა მოხმარების მემორანდუმი SE 101 (არ არის და- თარიღებული), Council of Europe archives.

2. საბჭოს წესდების ხელმოწერებისა და რატიფიკაციის სია ცხადყოფს, რომ თურქეთი გაწევრიანდა 1950 წლის 13 აპრილს. ეს თარიღი ემთხვევა დაუთარიღებელი მემორანდუმისას, რომლის ასლი ინახება სამართლებრივ საქმეთა გენერალურ დირექტორატში (DGAJ), რომელიც იძლევა წესდების მე-4 და მე-5 მუხლების თანახმად განხორციელებულ გაწევრიანებათა ჩამონათვალს. 1950 წლის 13 აპრილის თარიღი თურქეთს არასოდეს გაუპროტესტებია.

3. ეს თემა კვლავ დადგა დღის წესრიგში თურქეთის ევროკავშირში მიღების საკითხის განხილვისას, როცა ზოგიერთი გავლენიანი პოლიტიკოსი აცხადებდა: ,,თურქები არ არიან ევროპელები”.

4. საპარლამენტო ასამბლეაში დამკვირვებლის სტატუსი ფორმალურ დონეზე შემოღებულ იქნა 1961 წელს, 1015-ე რეზოლუციის ძალით, იხ. ქვემოთ, გვ. 58.

5. იხ. ევროპული კონვენცია ტერორიზმის აღკვეთის შესახებ (CETS No. 90), ამჟამად ხელმოწერილი ევროპის საბჭოს 45 წევრი ქვეყნის მიერ, და ადამიანის უფლებებისა და ტერორიზმთან ბრძოლის შესახებ მინისტრთა კომიტეტის მიერ 2002 წლის ივლისში მიღებული სახელმძღვანელო პრინციპები.

6. რეზოლუცია 51 (30) წესდებას თან ერთვის.

7. იხ. მე-4 და მე-8 მუხლების კომენტარები, გვ. 44 და 51.

8. რეზოლუცია 9 (1951).

9. რეკომენდაცია 820 (1977).

10. მე-6 მუხლი ადგენს: ,,მე-4 და მე-5 მუხლების შესაბამისად განხორციელებულ მოწვევამდე, მინისტრთა კომიტეტი განსაზღვრავს წარმომადგენელთა იმ რაოდენობას ასამბლეაში, რა რაოდენობის წარმოდგენაზეც უფლებამოსილია წევრობის კანდიდატი და მის პროპორციულ ფინანსურ შენატანს”.

11. ეს მოთხოვნები ყოველთვის გულისხმობს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და სხვა ზოგიერთი კონვენციის ხელმოწერასა და რატიფიკაციას, როგორიცაა კონვენცია, მიმართული წამებისა და არაადამიანური თუ დამამცირებელი მოპყრობისა და დასჯის წინააღმდეგ, ევროპის სოციალური ქარტია და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 ოქმი, სასჯელის უმაღლესი ზომის გაუქმების შესახებ.

12. თუმცა, ქვემოთ იხ. რეკომენდაცია 1266.

13. . იხ. მისი რეგლამენტის მე6-მე-9 მუხლები.

14. იხ. რეზოლუცია 841 (1985) და შვარცის მოხსენება, 1984 წლის 19 დეკემბრის დოკუმენტი 5325.

15. დამატებითი დეტალებისთვის, იხ. Klebes, H., ,,Human?????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

????იხ. საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1027 (1986).

17. იხ. ჰ. კლებესის ზემოხსენებული ნაშრომი.

18. განკარგულება No. 516 (1996). იხ. Schwimmer, W., The European Dream, London, Continuum, 2000, გვ. 137 და შემდეგ.

19. იხ. 2000 წლის 27 იანვრის რეკომენდაცია 1444 (2000) ჩეჩნეთის კონფლიქტის შესახებ; 2000 წლის 6 აპრილის რეკომენდაცია 1456 (2000) ჩეჩნეთის რესპუბლიკაში კონფლიქტის შესახებ; რეკომენდაცია 1553 (2002) რუსეთის ფედერაციის მიერ აღებულ ვალდებულებათა შესრულების შესახებ.

20. იხ. რეკომენდაცია 1395 (1999), რეკომენდაცია 1451 (2000), პუნქტი 11 და რეკომენდაცია 1513 (2001).

21. იხ. გვ. 35 და შემდეგ.

22. . განსხვავება ,,სახელმწიფოებსა” და ,,ქვეყნებს” შორის პირობითია.

23. იხ. მოხსენება, რომელსაც ეფუძნება რეკომენდაცია 1212 (1993), დოკ. 6788.

24. იხ. ახალი სიტყვათწყობა, შემოთავაზებული ასამბლეის ბიუროს მოხსენებაში, რომელიც ერთვის რედემანის მოხსენებას, დოკ. 6629, და რეკომენდაცია 1212 (1993) ევროპის საბჭოს შესწორებული წესდების შესახებ (იხ. დანართი X)

25. ეს კონფერენციები სრული მნიშვნელობით ევროპის საბჭოს სტუქტურებს არ წარმოადგენს, თუმცა საბჭოს დირექტორატები მონაწილეობას იღებენ მათ მომზადებასა და მსვლელობაშიც.

26. იხ. ქვემოთ, გვ. 173 და შემდეგ.

27. საინფორმაციო დოკუმენტი SG/Inf (2003) 35, 2003 წლის 25 სექტემბერი: One Europe - a Europe of partners: Towards an associate partnership between the Council of Europe and the European Union, გენერალური მდივნის მემორანდუმი

ევროპის საბჭოს სტრუქტურა ასახავს თავდაპირველ კომპრომისს ერთის მხრივ, ზეეროვნული ევროპის აპოლოგეტებსა და მეორეს მხრივ, უბრალოდ სამთავრობათაშორისო თანამშრომლობის მომხრეებს შორის. საფრანგეთის მაშინდელმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ჟორჟ ბიდომ, ბრიუსელის ხელშეკრულების საბჭოს შეხვედრაზე მიიჩნია, რომ უნდა დაწყებულიყო მოლაპარაკებები ჰააგის კონგრესის შედეგების პრაქტიკული ხორცშესხმის მიზნით. ის გამოვიდა ევროპის ასამბლეისა და ეკონომიკური და საბაჟო კავშირის შექმნის მოწოდებით, დასაწყისისათვის ბრიუსელის ხელშეკრულების ხუთი წევრის მონაწილეობით. მის წინადადებას მიესალმა ბელგია, მაგრამ შეუვალი იყო დიდი ბრიტანეთი, რომელსაც არ სურდა, რაიმე საერთო ჰქონოდა იმგვარ ასამბლეასთან, რომელშიც მისი პოზიცია შეიძლებოდა მოწინააღმდეგეთა ხმებს გადაეწონა. მისთვის სასურველი ორგანიზაცია უნდა ყოფილიყო უბრალოდ ,,ევროპის საბჭო”, რომლის ფარგლებშიც სუვერენული მთავრობები თავიანთი არჩევანის მიხედვით იმოქმედებდნენ.

ევროპის საბჭოს წესდებაში ჩადებული კომპრომისი ფართოდ იზიარებს ბრიტანულ ხედვას. ის აარსებს ორ ძირითად ორგანოს: მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც სამთავრობათაშორისო ბუნებისაა (და არა ზეეროვნული) და ფლობს გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილებას და საკონსულტაციო უფლებების მქონე საერთაშორისო საპარლამენტო ასამბლეას. დიდი ბრიტანეთის პოზიციამ იმარჯვა ასევე შეთანხმებაში, რომლის თანახმად, საპარლამენტო ასამბლეის წარმომადგენლები უნდა დანიშნულიყვნენ თითოეული მთავრობის მიერ ინდივიდუალურად დადგენილი წესის შესაბამისად.

ზოგიერთი პარლამენტარი კვლავაც იმედოვნებდა ასამბლეის გადამწყვეტ ორგანოდ ქცევას და ამ მიმართებით ორგანიზაციის წესდების გადახედვაზე საუბარი 1949 წლის აგვისტოში, პირველივე სხდომაზე იქნა წამოწყებული. მინისტრთა კომიტეტი კვლავ შეუვალი გახლდათ, თუმცა, საპარლამენტო ასამბლეამ დროთა განმავლობაში მოახერხა და მიაღწია მეტ ავტონომიურობას. პირველი დათმობა მოხდა 1951 წელს, როდესაც შეთანხმებულ იქნა დელეგატების მხოლოდ ეროვნული პარლამენტების მიერ არჩევა ან დანიშვნა. მოგვიანებით მოპოვებული უფლებით, მინისტრთა კომიტეტს ასამბლეისათვის საკონსულტაციოდ უნდა მიემართა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური საკითხების გადაწყვეტისას, განსაკუთრებით კი ევროპის საბჭოში შეთანხმებული კონვენციებისა და ახალი წევრების მიღების თაობაზე.

საპარლამენტო ასამბლეა მართალია საკონსულტაციო უწყებადვე რჩებოდა, ტრიბუნის ფუნქციები მას მაინც გამოკვეთილ ავტორიტეტს სძენდა. მას შემდეგ, რაც მისი დღის წესრიგი მინისტრთა კომიტეტის მიერ დამტკიცებას აღარ საჭიროებდა¹, ის მოგვევლინა არათუ უბრალო თავშეყრის ადგილად, არამედ იმგვარ ორგანოდ, სადაც შესაძლებელი იყო ორგანიზაციის კომპეტენციაში შემავალი ნებისმიერი საკითხის წამოჭრა, მისი საჯარო განხილვაზე გამოტანა და მინისტრებისთვის სამოქმედო რეკომენდაციის შემუშავება. მინისტრთა კომიტეტისათვის ბიძგის მიმცემის როლში, ასამბლეა მალევე იქცა ღირშესანიშნავ ევროპულ ფორუმად. ამ ფაქტმა ასახვა ჰპოვა მსოფლიოს მრავალი ლიდერის არჩევანში, თავიანთი განცხადებებისთვის ეს ტრიბუნა გამოეყენებინათ. 90-იანი წლების გაფართოების პროცესმა ის შეუდარებლად წარმომადგენლობითი გახადა და გაზარდა მისი ავტორიტეტი.

მინისტრთა კომიტეტი შესაძლოა არის ევროპის საბჭოს გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო, მისი ძალაუფლება მაინც შეზღუდულია. მართალია, მას შეუძლია წევრი ქვეყნების მიმართ რეკომენდაციების გაცემა, მაგრამ ისინი არასავალდებულო ბუნებისაა. მას ასევე შეუძლია, მოუწოდოს მათ ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებათა ხელმოწერისა და რატიფიკაციისაკენ, მაგრამ ვერ შეძლებს მათ იძულებას. მის მიერ განსახილველ საკითხთაგან ნამდვილად სავალდებულო ბუნების მქონე მხოლოდ ისინია, რომლებიც უკავშირდება ევროპის საბჭოს ორგანიზებასა და შიდა შეთანხმებებს.

წესდების თანახმად, გენერალური მდივანი ევროპის საბჭოს ინსტიტუციურ ნაწილს არ წარმოადგენს. ის უბრალოდ ადგენს, რომ ,,მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეას ემსახურება სამდივნო”. თუმცა, გენერალური მდივნის ბიუროს მნიშვნელობა გაზარდა გენერალური მდივნის არჩევამ საპარლამენტო ასამბლეის მიერ, რამაც მას პოლიტიკური ელფერი შესძინა. გენერალური მდივანი, ევროპის საბჭოს პოზიციის გამახმოვანებლის როლში, ამჟამად დიდი გავლენის მქონეა როგორც ორგანიზაციის შიგნით, ისე მის გარეთ. ის ორგანიზებასა და კოორდინაციას უწევს საბჭოს საქმიანობას და მისი პოლიტიკის მამოძრავებელ ძალად გვევლინება.

საპარლამენტო ასამბლეას, მინისტრთა კომიტეტსა და გენერალურ მდივანს შორის არსებული მუდმივი დიალოგის წყალობით, დღეს ევროპის საბჭო ანგარიშგასაწევი ძალაა როგორც ევროპაში, ისე მთელს მსოფლიოში.

ევროპის საბჭოს საწესდებო ორგანოები

წესდების მე-10 მუხლი ერთმნიშვნელოვნად ადგენს: ,,ევროპის საბჭოს ორგანოებია: ი. მინისტრთა კომიტეტი; იი. საკონსულტაციო ასამბლეა”. ჩამონათვალის თანმიმდევრობა ასახავს ავტორთა (განსაკუთრებით კი ბრიტანელ ავტორთა) განზრახვას, მინისტრთა კომიტეტი ექციათ ევროპის საბჭოს ძირითად ბირთვად. საპარლამენტო ასამბლეის გავლენა და მნიშვნელობა კი ამასობაში სტაბილურად იზრდებოდა და დღეისათვის, მათ როლები შესაძლოა გაცვალეს კიდეც.

მინისტრთა კომიტეტი

მინისტრთა კომიტეტი ევროპის საბჭოს უმაღლესი სამთავრობათაშორისო უწყებაა, რომელსაც ერთადერთს გააჩნია ორგანიზაციის სასარგებლოდ მოქმედებისა და გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება. წევრი მთავრობები კომიტეტში თანასწორუფლებიანნი არიან და იკრიბებიან, რათა გაახმოვანონ თავიანთი ქვეყნების შეხედულებები ევროპული მასშტაბის პრობლემებზე და ერთად იღვაწონ მათზე ერთობლივი გადაწყვეტილებების ძიებაში. ეს უწყება შესაძლებელს ხდის გადაწყვეტილებათა კოლექტიურ მიღებას და ხელს უწყობს წევრ ქვეყნებს შორის თანამშრომლობას მის მანდატში მოქცეულ ნებისმიერ საკითხზე. და ბოლოს, საპარლამენტოასამბლეასთან ერთად, ის დგას ორგანიზაციის ძირითად ფასეულობათა სადარაჯოზე.

წევრობა

ევროკავშირის საბჭოსგან განსხვავებით, მინისტრთა კომიტეტის შემადგენლობა არ იცვლება განსახილველი საკითხების შესაბამისად. მის წევრებს მხოლოდ წევრი ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრები შეადგენენ. მიუხედავად ამისა, წესდებაში ნათქვამია:

იმ შემთხვევაში, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრის წარმოდგენა ვერ ხერხდება ან გარკვეული გარემოებების გამო არ არის სასურველი, მისი მოვალეობების შემსრულებლად შესაძლოა დასახელებულ იქნეს სხვა პირი, რომელიც შეძლებისდაგვარად უნდა იყოს მთავრობის წევრი².

პრაქტიკაში საგარეო საქმეთა მინისტრებს ხშირად ცვლიან მთავრობის სხვა წევრები (ევროპულ საქმეთა მინისტრები, სპეციალური სახელმწიფო მდივნები) ან გამოცდილი დიპლომატები. ზემოთქმული რა თქმა უნდა არ ნიშნავს, რომ სხვა მინისტრებს არ ძალუძთ სპეციალიზებული კონფერენციების მოწვევა. პირველი ამგვარი - სოციალურ და ოჯახურ საქმეებზე პასუხისმგებელ მინისტრთა კონფერენცია - შედგა 1959 წელს. 1970 წლიდან ყოველივე ამან რეგულარული ღონისძიებების სახე მიიღო ფართო სპექტრის სფეროებში (იუსტიცია, განათლება, ოჯახური საქმეები, ჯანმრთელობის დაცვა, ეკოლოგია, ადგილობრივი ხელისუფლება, მიგრაცია, სქესთა შორის თანასწორობა, დასაქმება, მასმედია, კულტურა, სპორტი და ახალგაზრდობა). ამ ტიპის კონფერენციებზე წამოიწყებენ პროექტებს, რომლებზეც შემდგომში მუშაობენ ან წევრი სახელმწიფოები, ან თვით ევროპის საბჭო. ფორმალურად საბჭოს სტრუქტურებს მიღმა მოქმედნი, კონფერენციები თავიანთ დასკვნებს მაინც მიაწვდიან მინისტრთა კომიტეტს³.

მინისტრთა კომიტეტი შესაძლოა ასევე შეიკრიბოს მოადგილეების დონეზე. მათ წესდება არ იხსენიებს, თუმცა, კომიტეტის 1952 წლის მარტის გადაწყვეტილებით, მინისტრებს შესაძლოა ჰყავდეთ მოადგილეები, უფლებამოსილნი მათი სახელით მოქმედებაზე⁴. მოადგილეები არიან ასევე თავიანთი ქვეყნების მუდმივი წარმომადგენლები ევროპის საბჭოში⁵ (რაც ნიშნავს, რომ ისინი რეალურად ორ ფუნქციას ითავსებენ) და ამავე სახით გადიან აკრედიტაციას გენერალურ მდივანთან. ჩვეულებრივ, მათ გააჩნიათ ელჩის (ზოგჯერ მოვალეობის შემსრულებლის (Chargé d'affaires) რანგი. ისინი ფლობენ დიპლომატიურ იმუნიტეტს და მოღვაწეობენ ქ. სტრასბურგში.

არ არსებობს არავითარი სამართლებრივი განსხვავება კომიტეტის მინისტრთა თუ ,,მოადგილეების დონეზე” გამართულ შეხვედრებს შორის. მოადგილეებს გააჩნიათ მინისტრთა მსგავსი უფლებამოსილებანი და მათი გადაწყვეტილებებიც იგივე ძალის მქონეა. მართალია, მათი დასკვნები იწყება სიტყვით - ,,მინისტრთა მოადგილეები”, ამის სანაცვლოდ, მათ მიერ მიღებული ფორმალური რეზოლუციები იწყება სიტყვებით - ,,მინისტრთა კომიტეტი” - თითქოსდა ისინი თვით მინისტრთა დონეზე იყოს მიღებული.

ფაქტიურად, მოადგილეებს გააჩნიათ ნებისმიერ იმ საკითხზე მსჯელობის უფლებამოსილება, რაზეც კომიტეტია პასუხისმგებელი, თუმცა პრაქტიკაში პოლიტიკური საკითხების განხილვა მინისტრების პრეროგატივას შეადგენს. მოადგილეებს ასევე შეუძლიათ გამართონ დებატები ნებისმიერ საერთო ინტერესის მქონე საკითხზე (ეროვნული თავდაცვის სფეროს გარდა). ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც არ საჭიროებს მინისტრებისა თუ გენერალური მდივნის დონეზე შემუშავებას, მიიღება მოადგილეების მიერ. თუმცა, მათი რეგლამენტის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტით, მათ შესაძლოა არ მიიღონ გადაწყვეტილებები საკითხებზე, რომელთაც თუნდაც ერთი (ან მეტი) მათგანი დიდი პოლიტიკური მნიშვნელობის მქონედ მიიჩნევს, ან რომელიც წესდების თანახმად საჭიროებს ხმათა ერთსულოვნებას. დავა, თუ რა რიგისაა საკითხი, წყდება მოადგილეთა ორი მესამედი უმრავლესობის გადაწყვეტილებით (წესდების მე-20 მუხლი). ნებისმიერ მოადგილეს აქვს უფლება, მოითხოვოს სპეციფიკური საკითხის მინისტრთა კომიტეტისადმი გადაცემა.

როგორ ფუნქციონირებს კომიტეტი

ხელმძღვანელობა

წევრი ქვეყნები მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარის პოსტზე ექვსთვიანი ვადით, ინგლისური ანბანის თანმიმდევრობით მონაცვლეობენ. იგივე წესი ვრცელდება მოადგილეებზეც. მაისი და ნოემბერი ტრადიციულად ითვლება თავმჯდომარეობის შეცვლის პერიოდად.

მინისტრებს შეუძლიათ თავიანთი ჯერის გატარება, მაგრამ ამ შემთხვევაში ისინი კარგავენ ადგილს და შესაძლოა ვერ ჩაიბარონ თავმჯდომარეობა მომდევნო სხდომაზე (მინისტრთა კომიტეტის რეგლამენტის მე-8 მუხლი). ეს შესაძლებლობა თავდაპირველად შემუშავდა პოლიტიკური პრობლემების მქონე ამა თუ იმ ქვეყნისათვის საშუალების მიცემის მიზნით, გადაედო საკუთარი თავმჯდომარეობა და ამგვარად ერჩია ავანსცენის მიღმა დარჩენა.

ბიურო

მინისტრებისა და მათი მოადგილეების განკარგულებაშია ბიურო. თავდაპირველად, 1975 წელს ის შეიქმნა მოადგილეთა მუშაობის გასაადვილებლად. 2001 წლის მაისიდან მასში შედის 6 წევრი: მინისტრთა კომიტეტის მიმდინარე თავმჯდომარე, მისი ბოლო ორი თავმჯდომარე და მომდევნო სამი თავმჯდომარე. ის იკრიბება დაახლოებით თვეში სამჯერ, უმთავრესად მენეჯმენტის საკითხების გადასაწყვეტად, მათ შორის მოადგილეთა შეხვედრების მოსამზადებლად. ბიურომ უნდა უზრუნველყოს ასევე საქმიანობის მუდმივობა თავმჯდომარეობის ცვლისას.

სამდივნო

ევროპის საბჭოს პერსონალიდან კომპლექტდება მინისტრთა კომიტეტის სამდივნო, რომელიც პასუხისმგებელია გენერალური დირექტორის რანგის მქონე მინისტრთა კომიტეტის მდივნის წინაშე. ის ორგანიზებას უწევს მინისტრთა სხდომებსა და მოადგილეების შეხვედრებს და უზრუნველყოფს მათ შეუფერხებელ მუშაობას.

მინისტრთა კომიტეტის სხდომები და მოადგილეთა შეხვედრები

წესდების 21 - ე მუხლის ც. პუნქტმა, რომელიც ევროპის საბჭოს არსებობის პირველივე დღეებში შემუშავდა, შესაძლოა შეცდომაში შეიყვანოს არაპროფესიონალი. ის ადგენს: ,,კომიტეტი იკრიბება საკონსულტაციო (საპარლამენტო) ასამბლეის ყოველი სხდომის დაწყებამდე და დაწყებისას, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა დროს, სათანადო გადაწყვეტილების საფუძველზე”. ფრაზის მეორე ნაწილი ამჟამადაც ძალაშია. პირველი კი, გამომდინარე იქიდან, რომ სხდომები ნაწილობით სხდომებად დაიყო, ძალადაკარგულია. საგარეო საქმეთა მინისტრები 1950 წელს შეიკრიბნენ ოთხჯერ, 1951 წელს სამჯერ და ამის შემდეგ, მრავალი წლის განმავლობაში ისინი წელიწადში ორჯერ იკრიბებოდნენ. ამჟამად კი ისინი მხოლოდ ერთხელ იკრიბებიან, ერთი დღის ან დღე-ნახევრის ხანგრძლივობით, ევროპულ თანამშრომლობაში არსებული წინსვლის შესაფასებლად, პოლიტიკური სიტუაციის გასაანალიზებლად და ორგანიზაციის საქმიანობისათვის საჭირო პოლიტიკური ბიძგის მისაცემად.

გარდა ამისა, 1999 წლიდან მოადგილეები იკრიბებიან ყოველ კვირას, ოთხშაბათობით, ისევე როგორც არაერთი მომხსენებელი თუ სამუშაო ჯგუფის ფარგლებში⁶.

მინისტრთა კომიტეტი, სხვაგვარი გადაწყვეტილების არარსებობის შემთხვევაში, იკრიბება დახურულ კარს მიღმა საბჭოს განლაგების ადგილზე (წესდების 21-ე მუხლის ა. პუნქტი), როგორც წესი, თავის შეხვედრათა დარბაზში. ის თვითონ გადაწყვეტს, თუ რა სახის ინფორმაციის გამოქვეყნებაა შესაძლებელი მის დასკვნებთან და დებატებთან დაკავშირებით (21-ე მუხლის ბ. პუნქტი). დებატები ფიქსირდება კონფიდენციალურ ჩანაწერებში, თუმცა საბოლოო კომუნიკე, რომელიც თავმჯდომარის დასკვნებსაც მოიცავს, ქვეყნდება თითოეული სხდომის ბოლოს.

მინისტრების შეხვედრათა კონფიდენციალობა აადვილებს დიალოგს და პოლიტიკურ თანამშრომლობას, მაგრამ ამასთანავე, ის ასუსტებს ევროპის საბჭოს იმ თვალსაზრისით, რომ ასეთ დროს ვერ ხდება გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გამჭვირვალობის უზრუნველყოფა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს წესი ამჟამად გამარტივებულია. მაგალითად, საპარლამენტო ასამბლეასთან თანამშრომლობის გაადვილების მიზნით, მისი პრეზიდენტი მოიწვევა მინისტრთა შეხვედრებზე დასასწრებად.

უფლებამოსილებანი

წესდების მე-13 მუხლის თანახმად, მხოლოდ მინისტრთა კომიტეტს გააჩნია უფლებამოსილება, იმოქმედოს ევროპის საბჭოს სახელით. მართალია, მას საბჭოს ზოგადი მიზნების მისაღწევად საჭირო საშუალებების მოძიება მოეთხოვება, მისი რესურსები ამ მხრივ შეზღუდულია. სწორედ ამის გამო, ევროპის საბჭოს განვითარება არასოდეს ემთხვეოდა ჰააგის კონფერენციის ამბიციებს.

ზოგადი მისია: ევროპის საბჭოს მიზნების რეალიზება

მინისტრთა კომიტეტს ეკისრება მრავალი ვალდებულება. წესდების მე-15 მუხლის ძალით, საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციის საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით, მას მოეთხოვება ,,ევროპის საბჭოს მიზნის მიღწევისათვის საჭირო ზომების შემუშავება, კონკრეტულ საკითხებზე კონვენციებისა და შეთანხმებების დადებისა და მთავრობათა საერთო პოლიტიკის მიღების ჩათვლით”.

მინისტრთა კომიტეტი ქმნის სახელმწიფოებს შორის დიალოგისა და პოლიტიკური თანამშრომლობის ბაზისს, მიჰყავს რა საქმიანობა გადაწყვეტილებათა კოლექტიური მიღებისკენ იმ საკითხებში, რომლებზეც ევროპის საბჭოა პასუხისმგებელი. მისი გადაწყვეტილებები იღებს წევრი ქვეყნებისადმი რეკომენდაციების სახეს ან საერთაშორისო შეთანხმებებად ყალიბდება. ორივე მათგანი გახლავთ წევრი ქვეყნების კანონმდებლობათა ჰარმონიზების საფუძველი, თუმცა რეკომენდაციებს არ გააჩნიათ იურიდიული ძალა, ხოლო შეთანხმებები სავალდებულოა მხოლოდ იმ ქვეყნებისთვის, რომლებიც განახორციელებენ მათ რატიფიკაციას.

ზოგადად, მინისტრთა კომიტეტი პასუხისმგებელია საბჭოს სამთავრობათაშორისო საქმიანობის გაძღოლაზე. ორგანიზაციის მოღვაწეობა დიდი ხნის განმავლობაში არც ურთიერთშეთანხმებული იყო და არც მეთოდური; მხოლოდ ყოველწლიური სამთავრობათაშორისო სამოქმედო პროგრამის შემოღების შემდეგ, 1966 წელს, გაჩნდა სისტემური დაგეგმარებისა და ბიუჯეტირების საშუალება⁷. პირველი ამგვარი პროგრამა მინისტრთა კომიტეტმა მიიღო 1966 წლის 2 მაისს, მაშინდელი გენერალური მდივნის, პიტერ სმიტერსის ინიციატივით. ხუთწლიანი პროგრამები შემოღებულ იქნა 1974 წელს. 1989 წლიდან ცხადი გახდა, რომ ხუთწლიანი დაგეგმარება ძალიან ხისტი იყო ევროპაში მიმდინარე სწრაფ ცვლილებებზე საპასუხოდ. უკვე 1992 წლიდან მოადგილეები სამუშაო პროგრამებს ამტკიცებენ ყოველი წლის ბოლოს და მრჩეველი და ტექნიკური კომიტეტების შემწეობით, იღებენ მათ განხორციელებაზე პასუხისმგებლობას. ყოველივე ამან, პროგრამის განხორციელებაში დახმარების აღმოჩენის მიზნით, ოცამდე მუდმივმოქმედი კომიტეტისა და ექსპერტთა მრავალი დროებითი კომიტეტის შექმნა გამოიწვია⁸.

შიდა საკითხების მოგვარება

წესდების მე-16 მუხლი ადგენს: ,,მინისტრთა კომიტეტი იღებს სავალდებულო ხასიათის მქონე გადაწყვეტილებებს ევროპის საბჭოს შიდა ორგანიზაციულ და მოწყობასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხზე”. ამ მიზნით, კომიტეტი შეიმუშავებს საჭირო ფინანსურ და ადმინისტრაციულ შეთანხმებებს. აღნიშნული, როგორც გი დე ველი ამბობს, არის ,,ორგანიზაციის უმაღლესი ადმინისტრაციული და ფინანსური უფლებამოსილება”⁹. მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები ფორმულირებულია იურიდიულად სავალდებულო ბუნების მქონე რეზოლუციებში.

ბიუჯეტის კენჭისყრა

მინისტრთა კომიტეტის ფინანსური ფუნქცია ასახულია წესდების 38-ე მუხლში, რომლის საფუძველზე, ევროპის საბჭოს წლიურ ბიუჯეტს მას დასამტკიცებლად გადასცემს გენერალური მდივანი. ბიუჯეტი მოადგილეებს გადაეცემათ ნოემბერში და სამოქმედო პროგრამასთან ერთად იძენს რეზოლუციის სახეს.

საპარლამენტო ასამბლეამ წარმატებულად მოახერხა მის საკუთარ ბიუჯეტზე მინისტრთა კომიტეტის გავლენის შესუსტება. 1953 წელს მოპოვებული უფლებით, მას დაერთო საკონსულტაციო მოსაზრების გამოთქმის ნება ევროპის საბჭოს ბიუჯეტის ასამბლეასთან დაკავშირებული ნაწილის შესახებ, 1963 წლიდან კი ჩართულ იქნა მთლიანობაში მისი შემუშავების პროცესშიც. ფინანსურ დებულებათა თანახმად, მოადგილეებს დახმარებას უწევს დამოუკიდებელ ექსპერტთა საბიუჯეტო კომიტეტი, რომელსაც წევრი მთავრობების მიერ შემოთავაზებულ კანდიდატთაგან აარსებს მინისტრთა კომიტეტი.

ადმინისტრაციული საქმეები

წესდების 37-ე მუხლის ბ. პუნქტის თანახმად, გენერალური მდივანი სამდივნოს საქმიანობასთან დაკავშირებით პასუხისმგებელია მინისტრთა კომიტეტის წინაშე.

საკუთარი რეგლამენტის დამტკიცება

წესდების მე-18 მუხლის საფუძველზე, მინისტრთა კომიტეტი ამტკიცებს საკუთარ რეგლამენტს, რომელშიც განსაზღვრულია მისი სტრუქტურა და ორგანიზაცია. მოადგილეებს გააჩნიათ თავიანთი საკუთარი რეგლამენტი.

ევროპული კონვენციებისა და შეთანხმებების საბოლოო ტექსტების მიღება

იხ. ქვემოთ, გვ. 117.

ზედამხედველობა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განჩინებათა აღსრულებაზე

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 ოქმის საფუძველზე შესწორებული 46-ე მუხლის მიხედვით, მინისტრთა კომიტეტი ზედამხედველობას უწევს სასამართლოს განჩინებათა აღსრულებას, თანახმად ,,მინისტრთა კომიტეტის მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ხორცშესხმის მიზნით დადგენილი ნორმებისა”. (2001 წლის 10 იანვარს, მოადგილეთა 736-ე შეხვედრაზე მიღებული ტექსტი). ამასთან დაკავშირებით, მოადგილეები ყოველწლიურად მართავენ ,,ადამიანის უფლებათა” ექვს სპეციალურ შეხვედრას.

მინისტრთა კომიტეტის მოვალეობის ერთ ნაწილს შეადგენს გადამოწმება იმისა, ნამდვილად აღსრულდა თუ არა სასამართლოს მიერ მიკუთვნებული სამართლიანი დაკმაყოფილების გადახდა. გარდა ამისა, ის მეთვალყურეობს კონკრეტულ დარღვევათა აღმკვეთი ზომების მიღების პროცესს და ამ დარღვევათა შედეგების შეძლებისდაგვარად გამოსწორებას. მინისტრთა კომიტეტი ასევე ამოწმებს, შემუშავდა თუ არა ზოგადი ზომები იგივე რიგის დარღვევათა სამომავლოდ თავიდან ასაცილებლად ან ამჟამად მიმდინარეთა აღსაკვეთად (დებულება მე-3).

ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში, მას შემდეგ რაც დადასტურდება სახელმწიფოს მხრიდან განჩინების აღსასრულებლად საჭირო ყველა ზომის გატარება, კომიტეტი იღებს დასკვნით რეზოლუციას, რომელშიც აღნიშნავს, რომ მან შეასრულა კონვენციის 46-ე მუხლის მე-3 პუნქტით მისთვის მინიჭებული ფუნქციები (დებულება მე-8). მან შესაძლოა ასევე მიიღოს შუალედური რეზოლუცია, რომელშიც გადმოსცემს ინფორმაციას განაჩენის აღსრულების პროცესში დაფიქსირებული წინსვლის შესახებ ან, საჭიროებისამებრ, გამოხატავს შეშფოთებას ან გასცემს მოსაზრებებს აღსრულებასთან დაკავშირებით (დებულება მე-7).

განჩინებათა აღსრულება სახელმწიფოების მხრიდან ზოგჯერ ნელ ტემპებში მიმდინარეობს. გართულებების დამატებით წყაროდ მათთვის შესაძლოა იქცეს განჩინებაში არასაკმარისი სიცხადით ჩამოყალიბებული პრაქტიკული მხარეები. ორივე შემთხვევა ლახავს სასამართლოს ავტორიტეტს, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ თვით მინისტრთა კომიტეტსაც არ გააჩნია სრულად ეფექტიანი ზომები განჩინების აღსრულების უზრუნველსაყოფად. მართლაც, მის ერთადერთ იარაღს წარმოადგენს დამრღვევი სახელმწიფოს წარმომადგენლობის უფლების შეჩერება ევროპის საბჭოში ან მისი გარიცხვაც კი ორგანიზაციის რიგებიდან, რაც ძნელად თუ შეიძლება მივიჩნიოთ შედეგის მომტან ქმედებად, რადგან მთელი ამ პროცესის მიზანი სწორედ სახელმწიფოს ,,სწორ გზაზე მოქცევაა”.

მე-14 ოქმის ძალაში შესვლამ უნდა დააჩქაროს და მეტი ეფექტიანობა შესძინოს სასამართლოს განჩინებათა აღსრულებას. ახალი პროცედურით, თუკი განჩინების შინაარსთან დაკავშირებული ორაზროვნება აფერხებს აღსრულებას, მინისტრთა კომიტეტი (სიითი შემადგენლობის ორი მესამედი უმრავლესობით) უფლებამოსილია, სთხოვოს სასამართლოს მისი განმარტება. სასამართლოს პასუხი განმარტებასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ დავას აგვარებს და ამგვარად, აადვილებს აღსრულებაზე ზედამხედველობას (მე-14 ოქმის ძალით შესწორებული ახალი 46-ე მუხლი).

მინისტრთა კომიტეტს მიენიჭება ასევე უფლებამოსილება, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდ პალატაში შეიტანოს საჩივარი აღუსრულებლობის შესახებ, ნებისმიერი იმ სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რომელიც უარს აცხადებს საბოლოო განჩინების აღსრულებაზე. თუმცა, მანამდე სახელმწიფოს უნდა მიეცეს წინადადება, შეასრულოს განჩინებაში მოცემული მოთხოვნები. დიდი პალატისადმი მიმართვის ეს გადაწყვეტილება ისევ და ისევ სიითი შემადგენლობის ორ მესამედ უმრავლესობას საჭიროებს. მის მიზანს არ წარმოადგენს საქმის ხელახალი არსებითი განხილვა ან სულაც დამრღვევი სახელმწიფოს ფინანსური დასჯა. არამედ, ოქმის ავტორთა რწმენით, ამგვარი ნაბიჯი საკმარისი იქნება განჩინების სისრულეში მოყვანის მიზნით სახელმწიფოზე ზეწოლისთვის და ის არ აიძულებს მინისტრთა კომიტეტს, წამოიწყოს გაძევების პროცედურა.

ურთიერთობები წევრ ქვეყნებთან

რეკომენდაციები წევრი ქვეყნებისადმი

ევროპის საბჭოს მიზნების რეალიზებისათვის, მინისტრთა კომიტეტი წევრი ქვეყნების მთავრობების მისამართით იღებს არასავალდებულო ხასიათის მქონე რეკომენდაციებს (წესდების მე-15 მუხლის ბ. პუნქტი). წესდების მე-20 მუხლის თანახმად, ისინი მიიღება მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, თუმცა, 1994 წლის ჯენტლმენური შეთანხმებით, დასაშვებია ორ მესამედი უმრავლესობის გამოყენებაც¹⁰. ეს რეკომენდაციები არ უნდა იქნეს გაიგივებული საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციებთან, რომლებშიც ის სთხოვს მინისტრთა კომიტეტს, გაატაროს ესა თუ ის ღონისძიება.

წესდების მე-15 მუხლის ბ. პუნქტზე დაყრდნობით, მინისტრთა კომიტეტმა წევრ მთავრობებს შესაძლოა სთხოვოს მისთვის ინფორმაციის მიწოდება ,,რეკომენდაციების გარშემო გატარებულ ღონისძიებათა შესახებ”. 1987 წელს სამთავრობათაშორისო კომიტეტებს მინისტრთა მოადგილეების მხრიდან ეთხოვათ რეკომენდაციებისა და რეზოლუციების შესრულებაზე ზედამხედველობა¹¹. ამით წევრ ქვეყნებს ეძლევათ საშუალება, მინისტრთა კომიტეტს მიაწოდონ ინფორმაცია სპეციფიკურ ვალდებულებათა აღსრულებისას წარმოქმნილ პრობლემებზე, რათა ამ უკანასკნელმა შეძლოს საჭირო დასკვნების გაკეთება. აღნიშნული საზედამხედველო ზომები გარკვეულწილად ახდენს რეკომენდაციების არასავალდებულო ბუნების კომპენსირებას.

ახალი წევრი ქვეყნების მიღება

როგორც დავინახეთ, კანდიდატ ქვეყნებს ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად მოიწვევს მინისტრთა კომიტეტი. ეს მოწვევა იძენს რეზოლუციის სახეს, რომელშიც გენერალურ მდივანს ეძლევა დავალება, გადაუგზავნოს ის შესაბამის მთავრობებს¹².

ნაკისრ ვალდებულებებთან შესაბამისობის ზედამხედველობა¹³

ევროპის საბჭოს ღირებულებათა სადარაჯოზე მდგომმა მინისტრთა კომიტეტმა, გაფართოების შესახებ ვენის სამიტის გადაწყვეტილებათა გათვალისწინებით გადაწყვიტა, საპარლამენტო ასამბლეის მსგავსად აწარმოოს წევრი ქვეყნების შესაბამისობის მონიტორინგი მათ მიერ ნაკისრ ვალდებულებებთან დემოკრატიის, ადამიანის უფლებებისა და კანონის უზენაესობის დაცვის სფეროებში, რაც ჩადებულია კიდეც ევროპის საბჭოს წესდებაში, ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასა თუ სხვა სამართლებრივ ინსტრუმენტებში.

კენჭისყრის წესები

,,ერთი სახელმწიფო, ერთი ხმა” წარმოადგენს პრინციპს მინისტრთა კომიტეტში კენჭისყრისას (წესდების მე-14 მუხლი), სადაც არ მოქმედებს წარმომადგენელთა ,,აწონილი” ხმების სისტემა, რასაც ადგილი აქვს ევროკავშირის მინისტრთა საბჭოში.

ევროპის საბჭოს ზოგიერთი შიდა საკითხის გარშემო გადაწყვეტილებების გარდა, რომლებიც ხმათა უბრალო უმრავლესობით მიიღება, მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუციები მტკიცდება ორი მესამედი უმრავლესობით ან, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, ერთხმად. თუმცა, პრაქტიკაში კომიტეტი გადაწყვეტილების ერთსულოვნად შეთანხმების მომხრეა და ჩვეულებრივ, არ მისდევს კენჭისყრის პროცედურას. იმის გამო, რომ ევროპის საბჭოსთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე ერთსულოვნების წესის მოთხოვნა ქმნიდა გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ბლოკირებისა და კომიტეტის პარალიზების საშიშროებას, 1994 წლის ჯენტლმენური შეთანხმებით, ეს წესი შერბილებულ იქნა.

მინისტრთა კომიტეტის კენჭისყრის წესები მოცემულია წესდების მე-20 მუხლში, რომელიც ცნობს უმრავლესობის ოთხ სხვადასხვა წესს:

- კენჭისყრაში მონაწილეთა ერთსულოვნება და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობა;

- მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უბრალო უმრავლესობა;

- მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის ორი მესამედი უმრავლესობა;

- კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედი უმრავლესობა და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობა;

კენჭისყრაში მონაწილეთა ერთსულოვნება და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობა

წესდების მე-20 მუხლის თანახმად, ეს წესი გამოიყენება ხუთ შემთხვევაში და ყოველი მათგანი უკავშირდება ევროპის საბჭოს პოლიტიკისა და ორგანიზების უმთავრეს საკითხებს, როგორიცაა მინისტრთა კომიტეტის სამოქმედო ანგარიშების მიღება, გადაწყვეტილებები, რომ სხდომა არ შედგეს დახურულ კარს მიღმა (წესდების 21-ე მუხლის ა. პუნქტის ი. ქვეპუნქტი), გადაწყვეტილებები დახურულ კარს მიღმა გამართულ შეხვედრებზე მიღებული დასკვნებისა და დებატების თაობაზე ინფორმაციის გამოქვეყნების შესახებ (21-ე მუხლის ბ. პუნქტი), საპარლამენტო ასამბლეასთან ერთად მიღებული გადაწყვეტილებები ამ უკანასკნელის რიგითი სხდომების ევროპის საბჭოს განლაგების ადგილს გარეთ გამართვის შესახებ და რეკომენდაციები წესდების ძირითად დებულებებში შესწორებების შეტანის შესახებ, როგორიცაა 1-ლი მუხლის დ. პუნქტი (ეროვნულ თავდაცვასთან დაკავშირებული საკითხების გამორიცხვა ევროპის საბჭოს კომპეტენციიდან), მე-7 მუხლი (წევრის სტატუსის გამოთხოვნის გადაწყვეტილების შეტყობინება), მე-15 მუხლი (მინისტრთა კომიტეტის უფლებამოსილებანი), მე-20 მუხლი (კენჭისყრის წესები მინისტრთა კომიტეტში) და 22-ე მუხლი (საპარლამენტო ასამბლეის უფლებამოსილებანი)¹⁴.

ტრადიციისამებრ, ასევე ერთხმად უნდა მიღებულიყო რეკომენდაციები მთავრობების მისამართით, თუმცა, 1994 წლის ნოემბრის ჯენტლმენურ შეთანხმებაზე დაყრდნობით, კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედისა და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობის თანხმობის შემთხვევაში, არც ერთი დელეგაცია არ მოითხოვს ერთსულოვნების წესის ამოქმედებას¹⁵. მიუხედავად ამისა, რეკომენდაციებთან დაკავშირებით შესაძლოა გაკეთდეს დათქმები.

ერთსულოვნების წესის გამოყენება ასევე შერბილებულ იქნა საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციებზე პასუხებთან დაკავშირებით. მინისტრთა კომიტეტის 1994 წლის დეკემბრის დასკვნით, წესდება აღნიშნული საკითხის გარშემო არ ითვალისწინებდა არავითარ სავალდებულო წესს და შესაბამისად დაადგინა, რომ ამ ტიპის პასუხები უნდა დამტკიცებულიყო წესდების მე-20 მუხლის დ. პუნქტში მოცემული უმრავლესობის წესის გამოყენებით, რაც გულისხმობს კენჭისყრაში მონაწილეთა ორ მესამედ უმრავლესობასა და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობას, თუმცა, ძალისხმევა უნდა მიმართულიყო კონსენსუსის მიღწევაზე გონივრულ ვადებში.

მიუხედავად ამისა, ნებისმიერ დელეგაციას შეუძლია, მოითხოვოს საკითხის ერთსულოვნად მიღება, თუკი მისი მნიშვნელობა იძლევა ამის საფუძველს. ამ დროს შესაძლოა ამოქმედდეს პროცედურული წესები, თუმცა, თავდაპირველი გადაწყვეტილება საკითხის მნიშვნელობის შესახებ საჭიროებს ორი მესამედი უმრავლესობით მიღებას.

მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უბრალო უმრავლესობა

აღნიშნული წესი ეხება მხოლოდ რეგლამენტთან ან ფინანსურ და ადმინისტრაციულ საკითხებთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს (მე-20 მუხლის ბ. პუნქტი), თუმცა, კომიტეტის შეხედულებისამებრ დადგენილ საკითხებზე, შესაძლოა მოთხოვნილ იქნეს ერთსულოვნების წესის გამოყენება.

მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის ორი მესამედი უმრავლესობა

გარეშე ქვეყნის ორგანიზაციაში გაწევრიანებასთან (მე-4 მუხლი) ან ასოცირებულ წევრად (მე-5 მუხლი) მოწვევასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები საჭიროებს ამ ტიპის უმრავლესობის წესის გამოყენებას (მე-20 მუხლის ჰ. პუნქტი). თუმცა, ის თეორიულია იმის გამო, რომ რომელიმე წევრის საწინააღმდეგო პოზიციის დაფიქსირების შემთხვევაში, აშკარად რთული იქნებოდა ახალი წევრი ქვეყნის მიღება ორგანიზაციის რიგებში.¹⁶ მინისტრთა მოადგილეების რეგლამენტის თანახმად, ნებისმიერი გადაწყვეტილება აღნიშნულ საკითხზე მოადგილეთა დონეზე უნდა იქნეს მიღებული ერთხმად.

კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედი უმრავლესობა და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობა

დასასრულს, ნებისმიერი საკითხი, რომელიც არ საჭიროებს სხვა ტიპის უმრავლესობის წესის გამოყენებას, მიიღება კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედი უმრავლესობითა და მინისტრთა კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით (მე-20 მუხლის ი პუნქტი). წესდების მე-20 მუხლის დ. პუნქტის მიხედვით, ეს წესი ეხება:

კომიტეტის ყველა სხვა რეზოლუციას, მათ შორის, დაკავშირებულს ბიუჯეტის მიღებასთან, საპროცედურო წესებთან და ფინანსურ და ადმინისტრაციულ ნორმებთან, რეკომენდაციებს წესდების მუხლებში შესწორებების შეტანის შესახებ, გარდა ზემომოცემულ a (v) პუნქტში ჩამოთვლილისა, და გაურკვევლობის შემთხვევაში თუ რომელი პუნქტი უნდა იქნეს გამოყენებული.

საპარლამენტო ასამბლეა

საპარლამენტო ასამბლეა, რომელიც წესდების თანახმად რიგით მეორე უწყებაა, თავისი პირვანდელი სახით, რა თქმა უნდა, ვერ ამართლებდა ჰააგის კონგრესის მონაწილეთა იმედებს, რომელთაც სურდათ ეხილათ ნამდვილი ევროპული ასამბლეა, კონტინენტის ხალხების წარმომადგენელი და აღჭურვილი ფართო უფლებამოსილებებით. მაგრამ ის ევროპის პირველი და ჯერაც უდიდესი ასამბლეაა და დღეისათვის, ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში არსებულ პოლიტიკურ ძალთა სრულ სპექტრს წარმოადგენს.

ლონდონის ხელშეკრულებაში მოცემული კომპრომისი დიდი ბრიტანეთის მხრიდან შეთანხმებულ იქნა იმ პირობით, რომ საპარლამენტო ასამბლეა წმინდა საკონსულტაციო ორგანოდ დარჩებოდა, საიდანაც მომდინარეობს კიდეც მისი თავდაპირველი სახელწოდება - საკონსულტაციო ასამბლეა. თუმცა, მის ზოგიერთ წევრს სწამდა, რომ ჯერ კიდევ რჩებოდა მისი ევროპულ საკანონმდებლო ასამბლეად გადაქცევის შანსი და ამ მიზნით, 1949 წლის აგვისტოში გამართულ პირველივე სხდომაზე შეუდგა წესდებაში შესწორებათა შეტანის ლობირებას. ეს ძალისხმევა ფუჭი აღმოჩნდა და მიუხედავად იმისა, რომ საპარლამენტო ასამბლეამ თანდათანობით მოახერხა მინისტრთა კომიტეტის წინაშე თავის დამკვიდრება და საკუთარი პრეროგატიული სფეროს გაფართოება¹⁷, ეს უკანასკნელი ყოველთვის უკუაგდებდა ხოლმე ნებისმიერ წინადადებას, რომელიც მცირედად მაინც მიანიშნებდა გადაწყვეტილებათა ერთობლივად მიღებაზე.

ასამბლეის სახელწოდების სიმბოლური კონოტაციები ნათელს ხდის ძალაუფლების გასაზრდელად მინისტრთა კომიტეტთან მის მიერ წარმოებულ ბრძოლას და სურვილს, ნამდვილ პარლამენტად ყოფილიყო აღიარებული. გადამწყვეტი ნაბიჯი ამ მხრივ მან გადადგა 1974 წელს, როდესაც უკუაგდო იარლიყი ,,საკონსულტაციო” და თავი ,,საპარლამენტო ასამბლეად” გამოაცხადა. ეროვნული მთავრობები დიდი ხნის განმავლობაში ეწინააღმდეგებოდნენ ამ ცვლილებას, თუმცა თავს არიდებდნენ აშკარა დაპირისპირებას. ასე მაგალითად, თუკი ასამბლეისგან მომდინარე კორესპონდენცია ატარებდა მითითებას - ,,საპარლამენტო ასამბლეა”, მინისტრთა კომიტეტის პასუხები მათზე ყოველთვის ,,საკონსულტაციო ასამბლეისადმი” იყო მიმართული. სიტუაციის პრაქტიკული რეგულირება 80 იან წლებამდე არ მომხდარა. ახალი სახელწოდების ფორმალური დადასტურება მინისტრთა კომიტეტის მხრიდან მოხდა 1994 წლის თებერვალში, თუმცა, წესდებაში შესაბამისი შესწორება არასოდეს შეტანილა.

ყოველივე ამის მიუხედავად, ახალ სახელწოდებას ასამბლეის მანდატზე გავლენა არ მოუხდენია. ის დღესაც წმინდად საკონსულტაციო ორგანოა და ვერავითარ პირდაპირ კონტროლს საბჭოს საქმიანობაზე ვერ ახორციელებს, მიუხედავად იმისა, რომ ირჩევს ზოგიერთ ოფიციალურ თანამდებობის პირს¹⁸ და ფლობს სახელმწიფოთა ორგანიზაციის რიგებში მიღებისა თუ მათი გაძევების ფაქტიურ ძალაუფლებას. თუმცა, მინისტრთა კომიტეტთან ურთიერთობებში მან თანდათანობით მოახერხა საკუთარი პოზიციების განმტკიცება. უმთავრესად ეროვნული პარლამენტების მსგავსად ორგანიზებული, მთლიანობაში ის კვლავაც სასარგებლოა, როგორც სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე ევროპული ფორუმი, რომელიც თავის გარშემო შემოიკრებს ევროპარლამენტზე გაცილებით მეტ წევრს. 1950 წლიდან მოყოლებული ის სრულიად დამოუკიდებელია საკუთარი დღის წესრიგის დამტკიცებაში და წარმოადგენს ხვალინდელი ევროპის წინაშე მდგომი მწვავე პრობლემების განსახილველ მოწინავე ბაზისს. მის ავტორიტეტს აძლიერებს ევროპის ყველა სახელმწიფოს წარმომადგენელ პარლამენტართა მოზიდვა და ის ფაქტი, რომ მასში წარმართული დებატები ხშირად სრულდება მინისტრთა კომიტეტისადმი განკუთვნილი რეზოლუციებისა თუ რეკომენდაციების მიღებით, რაც ადასტურებს მის ორიენტაციას მოქმედებაზე.

წევრობა

საპარლამენტო ასამბლეის შემადგენლობა განსაზღვრულია წესდების 25-ე მუხლში, რომელიც პირველად შესწორებულ იქნა 1951 წელს და შემდგომში 1953 და 1970 წლებში¹⁹. ამჟამინდელი ვარიანტის წინარე ვერსიებთან²⁰ შეჯერებისას ჩანს, რომ ეროვნულ პარლამენტებს მიენიჭათ უფრო დიდი როლი თავიანთ დელეგაციათა დანიშვნაში.

ეროვნული დელეგაციები

ეროვნულ დელეგაციათა წევრების დანიშვნა

წესდების პირვანდელი ვერსიის თანახმად, ეროვნული დელეგაციების დანიშვნის პროცედურას თითოეული წევრი ქვეყნის მთავრობა დამოუკიდებლად ადგენდა. დიდმა ბრიტანეთმა, რომელიც ევროპული ასამბლეის კომპრომისულ ვარიანტს დასთანხმდა, რეალურად მიაღწია შეთანხმებას, რომლის ძალითაც წარმომადგენელთა დანიშვნა შესაძლებელი ხდებოდა მთავრობათა მხრიდან და არა აუცილებლად ეროვნული პარლამენტების მიერ. ,,ამან ზოგიერთი ქვეყნის დელეგაცია თავიანთ შესაბამის მთავრობათა ქმნილებად აქცია, რომელთაგან ზოგიერთი პირდაპირ ნიშნავდა მას (ბელგია, საბერძნეთი, თურქეთი), მაშინ როცა სხვები იგივეს აკეთებდნენ პარლამენტის წინადადებისა თუ მასთან კონსულტაციის საფუძველზე (დანია, ირლანდია, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, გაერთიანებული სამეფო). გამომდინარე იქიდან, რომ ფრანგ, იტალიელ, ნორვეგიელ და შვედ წარმომადგენლებს თავიანთი შესაბამისი პარლამენტები ირჩევდნენ, დანარჩენი ორი გზით არჩეულები გრძნობდნენ ნაკლებ მორალურ თავდაჯერებას”.²¹

1950 წლის 23 ნოემბერს, საპარლამენტო ასამბლეამ წარმოადგინა რამდენიმე წინადადება წესდებაში შესწორებების შეტანის თაობაზე, რომელთაგან ერთ ერთი შეეხებოდა ცვლილებას წარმომადგენელთა დანიშვნის პროცედურაში, რომელიც დამტკიცებულ იქნა მინისტრთა კომიტეტის მიერ და შედეგად, 25-ე მუხლის 1951 წლის მაისში შესწორებული ვერსიით, საპარლამენტო ასამბლეა შედგება ,,თითოეული წევრი ქვეყნის წარმომადგენელთაგან, რომლებსაც თავიანთი რიგებიდან ირჩევენ ან ნიშნავენ შესაბამისი ქვეყნების პარლამენტები მათ მიერ დამტკიცებული ფორმით”. თანახმად ამისა, ამჟამად ყველა დელეგაცია აირჩევა ან ინიშნება იმ ფორმით, რომელსაც ადგენს მისი ეროვნული თუ ფედერალური პარლამენტი.

ერთადერთ პირობას წარმოადგენს ის, რომ დელეგაციები პოლიტიკური თვალსაზრისით გონივრული სიზუსტით უნდა ასახავდნენ თავიანთ პარლამენტებში არსებულ შიდა ბალანსს პოლიტიკურ პარტიებსა თუ ჯგუფებს შორის. 2003 წლის სექტემბერში მიღებული რეზოლუციის თანახმად, ისინი, პროცენტული შესაბამისობით ან მეტად, უნდა აერთიანებდნენ ასევე თავიანთ პარლამენტებში ნაკლებ წარმოდგენილ სქესს და ნებისმიერ შემთხვევაში, ორივე სქესის სულ მცირე თითო წარმომადგენელს²².

ამჟამინდელი საპარლამენტო ასამბლეა პირდაპირ მომდინარეობს ეროვნული პარლამენტებიდან, რაც აძლიერებს მისი ლეგიტიმურობისა და დამოუკიდებლობის ხარისხს ევროპის საბჭოში. წარმომადგენლები უნდა იყვნენ მათ მიერ წარმოდგენილი სახელმწიფოს მოქალაქეები და იმავდროულად არ უნდა შედიოდნენ მინისტრთა კომიტეტის შემადგენლობაში.

უფლებამოსილების ვადა

წესდება არაფერს ამბობს საპარლამენტო ცხოვრების შესახებ. ამდენად, მის წევრთა განახლება არ მისდევს არანაირ დადგენილ მოდელს. თუმცა, 25-ე მუხლმა ამ მხრივ მეტი სპეციფიკურობა შეიძინა 1953 წელს განხორციელებული შესწორების შემდეგ. წარმომადგენელთა უფლებამოსილების ვადა აითვლება მათი დანიშვნის მომდევნო რიგითი სხდომიდან და სრულდება მომდევნო ან მისი შემდგომი სხდომის გახსნისას, თუკი ამ პერიოდში არ გამართულა არჩევნები ეროვნულ დონეზე, რა შემთხვევაშიც, სასწრაფოდ ხელახლა კომპლექტდება დელეგაციის შემადგენლობა (25-ე მუხლის ა. პუნქტი). შედეგად, დელეგაციათა უფლებამოსილების ვადა ქვეყნებს შორის ურთიერთგანსხვავებულია, მაგალითად: ერთი წელი ბელგიის, ნიდერლანდებისა და ლუქსემბურგის, ოთხი წელი გერმანიის, ხოლო ხუთი წელი საფრანგეთის შემთხვევაში.

ანალოგიურად, პარლამენტართა სახელმწიფოებისაგან დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად, წესდების თანახმად, არც ერთ მათგანს არ შეიძლება გაუუქმდეს მანდატი ასამბლეის სხდომის მსვლელობისას, ამ უკანასკნელის წინასწარი თანხმობის გარეშე (25-ე მუხლის ბ. პუნქტი). საპარლამენტო ასამბლეის ტერმინოლოგიით კი ,,სხდომა” გულისხმობს მთლიან წელიწადს, იანვრიდან დეკემბრის ჩათვლით. ზოგიერთი სახელმწიფო რამდენჯერმე შეეცადა ზემოთქმული დებულებიდან გადახვევას²³.

მათგან პირველი იყო სამხედრო რეჟიმის პერიოდის საბერძნეთი: 1967 წლის აპრილში, სხდომის მსვლელობისას, გენერალურ მდივანს მოკლე შინაარსის ტელეგრამით ეუწყა, რომ ხელისუფლება აუქმებდა მისი წარგზავნილების მანდატს, რომელთაგან რამდენიმეს უკვე თავისუფლებაც ჰქონდა აღკვეთილი. პროტესტი სტრასბურგის მხრიდან უგულებელყოფილ იქნა. თურქ გენერლებს, რომელთაც ძალაუფლება 1980 წელს ჩაიგდეს ხელში, არ დაუშვიათ მსგავსი შეცდომა. მათ ქვეყნის დელეგაციას სხდომის დასრულებამდე მისცეს მუშაობის საშუალება. ახალმა მთავრობამ ასევე განიზრახა იგივე შემადგენლობის დატოვება მომდევნო სხდომის პერიოდით. თუმცა, მას შემდეგ, რაც დაშლილ იქნა თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა, საპარლამენტო ასამბლეამ მიიჩნია, რომ ვინაიდან ამ დელეგაციის წევრები აღარ იყვნენ მოქმედი პარლამენტარები, მათ აღარ ჰქონდათ სტრასბურგში დარჩენის უფლება და შესაბამისად, მათდა სამწუხაროდ, უარი განაცხადა ყოფილ დელეგატთა მანდატების დამტკიცებაზე.

წევრები, რომელთაც არ შეუძლიათ სხდომებზე დასწრება, შესაძლოა შეიცვალონ იმავე ქვეყნის წარმომადგენლებით, რომელთაც მიენიჭებათ მათი სახელით მოქმედებისა და კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლებამოსილება და რომელთაც სათანადო წესით დანიშნავენ ეროვნული დელეგაციები.

მანდატები

თითოეული სხდომის დაწყებამდე, ეროვნული პარლამენტის პრეზიდენტი, ეროვნული საპარლამენტო პალატის პრეზიდენტი ან სხვა სათანადოდ უფლებამოსილი პიროვნება საპარლამენტო ასამბლეის პრეზიდენტს დასამტკიცებლად მიაწვდის დელეგატთა და მათ შემცვლელთა მანდატებს. აღნიშნული მანდატები საპარლამენტო ასამბლეას დასამტკიცებლად გადაეცემა დელეგაციის უხუცესი წევრის მიერ.

წარმომადგენლობის უფლების დამტკიცება ,,პროცედურულ საფუძველზე” ეჭვქვეშ შესაძლოა დადგეს პალატის ნებისმიერი წარმომადგენლის მხრიდან. ასევე შესაძლოა არ დამტკიცდეს მთელი დელეგაციის მანდატი ,,არსებით საფუძველზე”, პალატის ათი წევრის მიერ, რომლებიც მიეკუთვნებიან სულ მცირე ხუთ ეროვნულ დელეგაციას, ან მონიტორინგის კომიტეტის მოხსენების საფუძველზე. ,,არსებითი საფუძველი” გულისხმობს ევროპის საბჭოს ფუნდამენტური პრინციპების სერიოზულ დარღვევას, ნაკისრ ვალდებულებათა ხანგრძლივ შეუსრულებლობას და მონიტორინგის პროცესთან თანამშრომლობაში არსებულ ჩავარდნებს²⁴ საპარლამენტო ასამბლეას შეუძლია, ასევე, სხდომის მსვლელობისას გადახედოს მთელი ეროვნული დელეგაციის დამტკიცებულ მანდატებს, ,,არსებით საფუძველზე” გაუქმების თაობაზე სარეზოლუციო წინადადების ან მონიტორინგის კომიტეტის მოხსენების საფუძველზე.

საპარლამენტო ასამბლეას უფლება აქვს, არ დაამტკიცოს მანდატები, გააუქმოს დამტკიცებული მანდატები, გამოითხოვოს ან შეაჩეროს ასამბლეასა თუ მის უწყებებში კონკრეტული დელეგაციის წევრთა წარმომადგენლობის ან მონაწილეობის რომელიმე უფლება.

მაგალითად, ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტების გამო, საპარლამენტო ასამბლეა 2000 წლის აპრილიდან 2001 წლის იანვრამდე უარს აცხადებდა რუსული დელეგაციის მანდატის დამტკიცებაზე. 2004 წელს მან დაამტკიცა მალტისა და ირლანდიის დელეგაციათა მანდატები²⁵, თუმცა კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლების შეჩერების სანაცვლოდ, იმ მიზეზით, რომ მათ დელეგაციებში არც ერთი ქალი არ იყო წარმოდგენილი. როგორც ცნობილია, რეგლამენტის მოთხოვნას წარმოადგენს ეროვნულ პარლამენტებში ნაკლებად წარმოდგენილი სქესის პროცენტული შესაბამისობით ან უფრო მეტად წარმოდგენა საპარლამენტო დელეგაციაში და ნებისმიერ შემთხვევაში, ორივე სქესის სულ მცირე თითო წარმომადგენლისა.

ეროვნულ დელეგაციათა ადგილების რაოდენობა საპარლამენტო ასამბლეაში და მათი ფინანსური შენატანის ოდენობა

ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად ქვეყნის მოწვევამდე, მინისტრთა კომიტეტი, წესდების მე-6 მუხლის საფუძველზე, განსაზღვრავს საპარლამენტო ასამბლეაში მისთვის განკუთვნილი ადგილების რაოდენობას და მის ,,პროპორციულ ფინანსურ შენატანს”, რაც ეფუძნება 1994 წლის 4 ნოემბრის 31 (94) რეზოლუციის დებულებებს, ევროპის საბჭოს ბიუჯეტში წევრი ქვეყნის შენატანის ოდენობის გამოთვლის წესის შესახებ.

სახელმწიფოებისთვის განკუთვნილი ადგილების რაოდენობა ორიდან თვრამეტამდე მერყეობს. მისი განსაზღვრისას მინისტრთა კომიტეტი ითვალისწინებს ასამბლეის მოსაზრებას კანდიდატის გაწევრიანებასთან დაკავშირებით. თვით საპარლამენტო ასამბლეა ობიექტური კრიტერიუმით ხელმძღვანელობს, თუმცა მის დაბალანსებას ასევე პოლიტიკური კრიტერიუმითაც ახდენს. უმთავრესი საზომი, რეალურად, არის მოსახლეობის რაოდენობა.

ძირითადი პოლიტიკური პრინციპის თანახმად, ორგანიზაციის ბიუჯეტის ,,მსხვილ დონორებს” ენიჭებათ თანაბარი უფლება, თითოეულს თვრამეტი ადგილის ოდენობით. რუსეთის ფედერაციის გაწევრიანებამდე 1995 წელს, მხოლოდ ოთხი ქვეყანა - გერმანია, საფრანგეთი, იტალია და გაერთიანებული სამეფო გაიღებდა შენატანს თანაბარი პროცენტულობით და შესაბამისად, ფარავდა საბჭოს ბიუჯეტის თითქმის სამ მეოთხედს. საწყის პერიოდში რუსეთს სურდა, მისი შენატანი დაბალი ნიხრით განსაზღვრულიყო, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზის გამო - ერთ-ერთი მათგანი კი იყო ის, რომ წევრი ქვეყნის შენატანის ოდენობა განაპირობებს სამდივნოს ა) (მაღალი) რანგის თანამდებობათა მისთვის ნებადართულ რაოდენობას - მან მსხვილი დონორობა არჩია. 2004 წელს, ჩვეულებრივი ბიუჯეტის განხილვისას, მას გააჩნდა სხვა პოზიცია, თუმცა საბოლოოდ, ისევ და ისევ ,,მსხვილი დონორის” სტატუსზე შეჩერდა.

საპარლამენტო ასამბლეამ აგრეთვე დაადგინა, რომ თითოეულ წევრ სახელმწიფოს უნდა მიენიჭოს სულ მცირე ორი ადგილი ასამბლეაში, რის გამოც, პატარა ქვეყნების დელეგაციები ზოგჯერ გადაჭარბებულად წარმომადგენლობითია. მაგალითად, პროპორციულობის თვალსაზრისით, ლიხტენშტეინის დელეგაცია გაერთიანებული სამეფოს დელეგაციაზე 400-ჯერ უფრო წარმომადგენლობითია. ამის საპირისპიროდ, ზოგიერთი სახელმწიფო, კერძოდ კი რუსეთის ფედერაცია და გერმანია, აშკარად ნაკლულად არის წარმოდგენილი²⁶.

წესდების 26-ე მუხლი ინგლისური ანბანის თანმიმდევრობით იძლევა ეროვნული დელეგაციების ჩამონათვალს და მათთვის მინიჭებული ადგილების რაოდენობას. მორიგი გაფართოებისას ხორციელდება წესდების შესაბამისი შესწორება. ამჟამად (2004 წლის ნოემბრისთვის), 46 წევრი ქვეყნის ეროვნული დელეგაცია მთლიანობაში შეადგენს 315 პარლამენტარსა და მათ ამავე რაოდენობის შემცვლელს.

დამკვირვებელი დელეგაციები²⁷

ბიუროს წინადადებით, საპარლამენტო ასამბლეას დამკვირვებლის სტატუსის მინიჭება შეუძლია იმ არაწევრ სახელმწიფოთა პარლამენტებისთვის, რომლები აკმაყოფილებენ დამკვირვებლის სტატუსის შესახებ 26 (93) საწესდებო რეზოლუციის 1-ლ პუნქტში ჩადებულ წინაპირობებს. ეს დოკუმენტი განსაზღვრავს დამკვირვებელ დელეგაციათა სიდიდეს, რომელთა წევრები ასამბლეის სხდომებს ესწრებიან კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლების გარეშე. ამასთან, ასამბლეის პრეზიდენტის თანხმობით, მათ შეუძლიათ მიმართვების გაკეთება, ისევე როგორც კომიტეტების შეხვედრებში მონაწილეობა.

ისრაელის კნესეტის დამკვირვებელთა დელეგაცია (სამი წევრისა და მათი სამი შემცვლელის სახით), რეგლამენტის ძველი 55-ე მუხლის საფუძველზე, საპარლამენტო ასამბლეაში წარმოდგენილია 1957 წლიდან. საწესდებო რეზოლუციის 26 (93) მიღების შემდეგ, კანადისა და მექსიკის პარლამენტების ექვსწევრიანი დელეგაციები წარმოდგენილნი არიან შესაბამისად 1997 წლის მაისიდან და 1999 წლის ნოემბრიდან. დამკვირვებლები, დაშვებულნი ძველი 55-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც ამჟამად ჩანაცვლებულია რეზოლუციით 26 (93), ინარჩუნებენ შემცვლელების დონეზე წარმომადგენლობის უფლებას, რაც სხვა დამკვირვებლებს (მათ შორის სპეციალურ სტუმრებს) არ გააჩნიათ.

სპეციალური სტუმრის სტატუსი²⁸

როგორც უკვე ვიცით, საპარლამენტო ასამბლეის ბიურო სპეციალური სტუმრის სტატუსს ანიჭებს არაწევრი ევროპული ქვეყნების პარლამენტებს. შესაბამისი პარლამენტის პრეზიდენტის ან სპიკერის მიერ შედგენილი ფორმალური მოთხოვნა მიეწოდება ასამბლეის პრეზიდენტს. თუკი პოლიტიკურ საქმეთა კომიტეტთან კონსულტაციის შემდეგ, ბიურო გამოთქვამს თანხმობას, საპარლამენტო ასამბლეის პრეზიდენტის მიერ ხორციელდება აღნიშნული სტატუსის მინიჭება. თითოეული ამ რანგის სტუმრისთვის განკუთვნილი ადგილების რაოდენობა (შემცვლელების გარეშე) ასამბლეაში ტოლფარდია ადგილების იმ ოდენობისა, რაც მას მიეკუთვნებოდა სრულუფლებიანი წევრობის შემთხვევაში. სპეციალური სტუმრის სტატუსის მქონე დელეგაციათა წევრებს არ აქვთ კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება, თუმცა, პრეზიდენტის თანხმობით, მათ შეუძლიათ მიმართვების გაკეთება, ისევე როგორც კომიტეტების შეხვედრებში მონაწილეობა. სპეციალური სტუმრის სტატუსი შესაძლოა გახანგრძლივდეს ან გაუქმებულ იქნეს.

როგორ ფუნქციონირებს საპარლამენტო ასამბლეა

წესდების 28-ე მუხლი საპარლამენტო ასამბლეას ანიჭებს საკუთარი რეგლამენტის მიღების უფლებამოსილებას²⁹, რომელშიც დეტალურად იქნება განსაზღვრული უწყების მუშაობის პრინციპები. აღნიშნული წესები მრავალგზის ყოფილა შეცვლილი ეროვნულ საკანონმდებლო ორგანოებთან შეთანხმებული მოქმედების, ასამბლეის პრეროგატიული სფეროების განვრცობისა თუ მინისტრთა კომიტეტის მეურვეობიდან გამოსვლის მოტივით.

საპარლამენტო ასამბლეის პრეზიდენტი

საპარლამენტო ასამბლეა საკუთარ პრეზიდენტს ირჩევს თავისი რიგებიდან. განსაკუთრებით 80-იანი წლებიდან, თანდათანობით ჩვეულებად იქცა ასამბლეის პრეზიდენტის არჩევა მას შემდეგ, რაც სხდომას გახსნის მისი მონაწილე უხუცესი წევრი. იმ შემთხვევაში, თუკი ორი კენჭისყრის ბოლოს ვერც ერთი კანდიდატი ვერ მოიპოვებს ხმების აბსოლუტურ უმრავლესობას, აირჩევა კანდიდატი, რომელიც მესამე კენჭისყრისას მიიღებს ყველაზე მეტ ხმას (რეგლამენტის მე-13 მუხლი). ხმების თანაბარი რაოდენობის შემთხვევაში, აირჩევა უფრო ხნიერი კანდიდატი. თუკი სახეზეა ერთადერთი კანდიდატი, როგორც ეს ხშირ შემთხვევაში ხდება (გამონაკლისს წარმოადგენს 1999 წელს დაფიქსირებული შემთხვევა), მას ირჩევენ კენჭისყრის გარეშე. როგორც წესი, პოლიტიკური ჯგუფები მონაცვლეობენ კანდიდატურების წამოყენებისას.

პრეზიდენტი თანამდებობას იკავებს მომდევნო რიგითი სხდომის დაწყებამდე და ჩვეულებრივ, ხელახლა აირჩევა ორი მომდევნო სხდომის ვადით. თუ არ ჩავთვლით გაუთვალისწინებელ შემთხვევებს, მისი უფლებამოსილების ვადა შესაბამისად სამ წელს შეადგენს.

პრეზიდენტი ხელმძღვანელობს ასამბლეის საქმიანობას, მაგრამ არ მონაწილეობს დებატებსა და კენჭისყრაში, რაც მისი მოადგილის პრეროგატივას წარმოადგენს.

ბიურო

ბიურო კოორდინირებას უწევს საპარლამენტო ასამბლეისა და მისი კომიტეტების მუშაობას. მას გააჩნია მრავალი ფუნქცია, როგორიცაა ასამბლეის სამუშაო განრიგის შედგენა, დოკუმენტაციის კომიტეტებისადმი მიწოდება, ყოველდღიურ ღონისძიებათა ორგანიზება და ა.შ. ის დახმარებას უწევს აგრეთვე პრეზიდენტს და ზოგადად, ზედამხედველობს საპარლამენტო ასამბლეის საგარეო ურთიერთობებს.

ბიუროს წევრები არიან პრეზიდენტი, 19 ვიცე-პრეზიდენტი და პოლიტიკურ ჯგუფთა ხელმძღვანელები ან მათი შემცვლელები (ამჟამად, განხილვაშია წინადადება ბიუროს შემადგენლობაში კომიტეტების ხელმძღვანელთა ჩართვის შესახებ). ჩვეულებრივ, დიდი ქვეყნები ფლობენ მუდმივ ადგილებს ბიუროში, მაშინ როცა პატარა ქვეყნები ერთმანეთს ენაცვლებიან.

მუდმივმოქმედი კომიტეტი

მუდმივმოქმედი კომიტეტი ნიშნავს რიგითი სხდომების დაწყებისა და განახლების თარიღებს, ამზადებს ასამბლეის საქმიანობას და უზრუნველყოფს მის უწყვეტობას, ზოგჯერ კი მისი სახელითაც მოქმედებს. კომიტეტი აერთიანებს ბიუროს, ეროვნული დელეგაციებისა და კომიტეტების ხელმძღვანელებს და ჩვეულებრივ, წელიწადში სულ მცირე ორჯერ იკრიბება.

პოლიტიკური ჯგუფები

საპარლამენტო ასამბლეის დარბაზში ადგილების განლაგება ნალისებრია, სადაც წევრები განთავსდებიან ანბანური თანმიმდევრობით და არა ეროვნული დელეგაციებისა თუ პოლიტიკური ჯგუფებისადმი კუთვნილების მიხედვით.

იმ მიზნით, რათა ასამბლეის წევრებს არ ეაზროვნათ და ემოქმედათ წმინდა ეროვნული მოტივებით, 1956 წელს გადაიდგა მტკიცე ნაბიჯი, გამიზნული პოლიტიკური ჯგუფების ფორმირებისაკენ. დიდი ხნის განმავლობაში, ამგვარი ჯგუფი მხოლოდ სამი იყო - ლიბერალური, ქრისტიან დემოკრატიული და სოციალისტური, თუმცა დღეისათვის სპექტრი გაფართოვდა და ხუთ ჯგუფს მოიცავს, ესენია: სოციალისტთა ჯგუფი (შOჩ), ევროპის სახალხო პარტია (EPP/CD), ევროპელ დემოკრატთა ჯგუფი (EDG), ლიბერალური, დემოკრატიული და რეფორმების ჯგუფი (LDR) და ევროპელ მემარცხენეთა ჯგუფი (UEL). ყოველი მათგანის ვალია, საბჭოს მიერ აღიარებულ ღირებულებათა მხარდაჭერა.

პოლიტიკური ჯგუფის შესაქმნელად, საჭიროა სულ მცირე ექვსი ეროვნული დელეგაციის წარმომადგენელი 20 წევრი. დელეგატებს გააჩნიათ ჯგუფის არჩევის სრული თავისუფლება. ჯგუფების ხელმძღვანელები და ასამბლეის პრეზიდენტი ერთობლიობაში ქმნიან საპრეზიდენტო კომიტეტს. 1964 წლიდან, საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტის საფუძველზე, ჯგუფები გარკვეული უფლებებითაც სარგებლობენ.

კომიტეტები

წესდების 24-ე მუხლი საპარლამენტო ასამბლეას ანიჭებს უფლებამოსილებას, ,,მის კომპეტენციაში მოქცეული ნებისმიერი საკითხის განხილვის მიზნით, ჩამოაყალიბოს კომიტეტები ან კომისიები”, თუმცა აღნიშნული მოთხოვნას არ წარმოადგენს. ასამბლეას არ დაუხანებია და თავის პირველივე სხდომაზე დააფუძნა ექვსი გენერალური კომიტეტი და მუდმივმოქმედი კომიტეტი. მინისტრთა კომიტეტი ხელს არ უწყობდა გენერალური კომიტეტების შექმნას, რადგან მათში საკუთარი ექსპერტთა კომიტეტებისთვის პოტენციურ მეტოქეს ხედავდა. მიუხედავად ამისა, საპარლამენტო ასამბლეა დათმობაზე არ წასულა. მის ფარგლებში ამჟამად ფუნქციონირებს ათი ,,მუდმივი” კომიტეტი, რომელთაგან ორი 50 წევრს აერთიანებს, დანარჩენები კი 82 ადგილს ითვლიან:

- პოლიტიკურ საქმეთა კომიტეტი (82 ადგილი);

- სამართლებრივ საქმეთა და ადამიანის უფლებათა კომიტეტი (82 ადგილი);

- ეკონომიკურ საქმეთა და განვითარების კომიტეტი (82 ადგილი);

- სოციალურ, ჯანმრთელობისა და ოჯახურ საქმეთა კომიტეტი (82 ადგილი);

- მიგრაციის, ლტოლვილთა და მოსახლეობის კომიტეტი (82 ადგილი);

- კულტურის, მეცნიერებისა და განათლების კომიტეტი (82 ადგილი);

- გარემოს, სოფლის მეურნეობისა და ადგილობრივ და რეგიონულ საქმეთა კომიტეტი (82 ადგილი);

- ქალთა და მამაკაცთა შორის თანაბარ შესაძლებლობათა კომიტეტი (50 ადგილი);

- რეგლამენტისა და იმუნიტეტების კომიტეტი (50 ადგილი);

- ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა საზედამხედველო (მონიტორინგის) კომიტეტი (82 ადგილი)³⁰ საპარლამენტო ასამბლეა აარსებს დროებით კომიტეტებსაც, რომლებიც პირდაპირ ექვემდებარება ბიუროს.

კომიტეტებს თავადაც შეუძლიათ თავიანთი ქვეკომიტეტების ჩამოყალიბება, რომელთა კომპეტენციასა და შემადგენლობას თვით ისინი განსაზღვრავენ. მათ წევრთა რაოდენობა შეზღუდულია მთავარი კომიტეტის წევრთა ერთი მესამედით (იგულისხმება მხოლოდ სრულუფლებიანი წევრები). ქვეკომიტეტების ფარგლებში არ ხდება მოხსენებების შემუშავება, თავიანთ გადაწყვეტილებებს კი ისინი მთავარ კომიტეტებს გადასცემენ.

კომიტეტები შეისწავლიან მათთვის გადაცემულ დოკუმენტაციას, მათ შორის, წინადადებებს რეზოლუციების, რეკომენდაციებისა თუ მოსაზრებების შემუშავების შესახებ და ნებისმიერ იმ საკითხს, რომლის შესახებაც მას ასამბლეა ან მუდმივმოქმედი კომიტეტი საკონსულტაციოდ მიმართავს. ისინი ასევე იხილავენ თავიანთ კომპეტენციაში მოქცეულ ნებისმიერ საკითხს და მეთვალყურეობენ საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მათ მოხსენებებზე დაყრდნობით შექმნილი აქტების ცხოვრებაში გატარებას.

მონიტორინგის კომიტეტის გარდა, რომელსაც ორი თანამომხსენებელი წარმოადგენს, კომიტეტები თითოეულ საკითხთან დაკავშირებით ნიშნავენ თითო დამოუკიდებელ მომხსენებელს.

საპარლამენტო ასამბლეის სამდივნო (მდივნის ბიურო)

მდივნის ბიურო საპარლამენტო ასამბლეის ადმინისტრაციული უწყებაა. მას ხელმძღვანელობს საპარლამენტო ასამბლეის გენერალური მდივანი, 2000 წლამდე ცნობილი, როგორც მდივანი, რომელსაც გააჩნია ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის ტოლი რანგი.

,,ორგანიზაციის გენერალური მდივნის, გენერალური მდივნის მოადგილისა და საპარლამენტო ასამბლეის მდივნის (გენერალური მდივნის) არჩევასთან დაკავშირებული წესების” თანახმად, საპარლამენტო ასამბლეა თავის გენერალურ მდივანს ირჩევს ფარული კენჭისყრით, ხუთი წლის (განახლებადი) ვადით. თანამდებობა აპოლიტიკურია, რომლის კანდიდატებს ასახელებს ერთი ან მეტი მთავრობა, გენერალური მდივანი ან დელეგატთა ერთი ან რამდენიმე ჯგუფი (ჯგუფებისგან მომდინარე წინადადება უნდა ატარებდეს სულ მცირე ხუთ და არა უმეტეს ათ ხელმოწერას). 1970 წლიდან, ეს უკანასკნელი ყველაზე პრაქტიკულ პროცედურად იქცა, კანდიდატები კი იჩენენ სიფრთხილეს, რათა მათ წარმდგენთა სია იყოს გეოგრაფიულად და პოლიტიკურად დაბალანსებული და გენდერული თვალსაზრისით თანაბრად წარმომადგენლობითი.

რეზოლუცია 20 (49), რომელიც ამჟამად მოძველებულია, თუმცა ფორმალურად არასოდეს გაუქმებულა, განსაზღვრავს საპარლამენტო ასამბლეის გენერალური მდივნის სტატუსს, რომელიც იმ დროისათვის იწოდებოდა, როგორც ,,გენერალური მდივნის მოადგილე საპარლამენტო ასამბლეის მომსახურების საკითხებში”. რეზოლუციის თანახმად, აღნიშნული ოფიციალური პირი ,,ექვემდებარება ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს”. ამის მიუხედავად, ის ინსტრუქციებს იღებს უშუალოდ ასამბლეის პრეზიდენტისა და ბიუროსგან, რაც არ ახდენს გავლენას მის ადგილზე სამდივნოს იერარქიაში.

საპარლამენტო ასამბლეის სამდივნოს ფარგლებში არსებული საორგანიზაციო სამსახური ზედამხედველობას უწევს პროცედურულ წესებთან შესაბამისობას და ასამბლეის, დელეგაციების სამდივნოებისა და პოლიტიკური ჯგუფების წევრებს მიაწვდის რჩევებს აღნიშნული წესებიდან გამომდინარე საკითხებზე. ის აკონტროლებს ასევე წევრთა წარმომადგენლობის უფლებას, მოიწვევს ასამბლეის სხდომებს, ამზადებს სამუშაო განრიგს და ანაწილებს ასამბლეის მისამართით მომზადებულ წინადადებებს, შესწორებებს, კითხვარებს, წერილობით განცხადებებსა თუ კომიტეტების მოხსენებებს.

გარდა ამისა, საპარლამენტო ასამბლეის სამდივნო აერთიანებს სხვადასხვა კომიტეტების სამდივნოებსა და მთელ რიგ სპეციალურ განყოფილებებს.

სხდომები

თავდაპირველად საპარლამენტო ასამბლეა წლის განმავლობაში ერთადერთ ერთთვიან სხდომას მართავდა. 1957 წელს, მან მიიღო სხდომის სამ ნაწილად დაყოფის გადაწყვეტილება და 1994 წელს მათ დაურთო ,,ზაფხულის სხდომა”, რომელთა ერთობლიობა ამჟამად შეადგენს რიგით სხდომას. სხვა სიტყვებით, წლიური სხდომა³¹ დღეისათვის მოიცავს ოთხ ნაწილობით სხდომას, რომელთაგან თითოეული საშუალოდ ერთ კვირას გასტანს და იმართება იანვრის, აპრილის, ივნისისა და სექტემბრის ბოლოს. სხდომის მთლიანი ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს 31 დღეს, თუკი საპარლამენტო ასამბლეა და მინისტრთა კომიტეტი ერთობლივად სხვაგვარად არ გადაწყვეტენ. ნაწილობით სხდომებს შორის პერიოდში, მუდმივმოქმედ კომიტეტს გააჩნია ასამბლეის სახელით მოქმედების უფლებამოსილება.

საპარლამენტო ასამბლეის რიგითი სხდომები, საპარლამენტო ასამბლეისა და მინისტრთა კომიტეტის სხვაგვარი გადაწყვეტილების არარსებობის შემთხვევაში, იმართება ევროპის საბჭოს შენობაში ქ. სტრასბურგში (წესდების 33-ე მუხლი). ქ. პარიზში განხორციელებული ტერორისტული დარტყმების სერიით განპირობებულმა ჟაკ შირაკის გადაწყვეტილებამ, ევროკავშირის გარე ქვეყნების მიმართ კვლავ დაწესებულიყო სავიზო რეჟიმი, რაც არ შეეხებოდა მხოლოდ შვეიცარიას, ასამბლეის წევრთა გაღიზიანება გამოიწვია, რომლებიც ამის გამო, 1987-88 წლებში სტრასბურგის ბოიკოტირებით იმუქრებოდნენ. თუმცა, სულ მცირე იმედი თუ არსებობდა, რომ მიღწეულ იქნებოდა კონსენსუსი შეხვედრების სხვა რომელიმე ქვეყანაში გამართვის თაობაზე და ამის გამო, საპარლამენტო ასამბლეამ განაგრძო ევროპის საბჭოს განლაგების ადგილზე მოღვაწეობა. მან სტრასბურგი პირველად 1992 წლის ივნისში დატოვა, როდესაც უნგრეთმა პლენარულ სხდომას ქ. ბუდაპეშტში უმასპინძლა. მიუხედავად ამისა, კომიტეტების სხვა ქალაქებში შეკრება არანაირ პრობლემას არ ქმნის და ეს შესაძლებლობა სრულად იქნა კიდეც გამოყენებული საფრანგეთთან დაკავშირებული კრიზისისას.

წესდების 34-ე მუხლი (რომელიც არასოდეს გამოყენებულა) ადგენს, რომ ასამბლეა ,,საგანგებო სხდომაზე შესაძლოა შეიკრიბოს როგორც მინისტრთა კომიტეტის, ასევე ასამბლეის თავმჯდომარის ინიციატივით, ურთიერთშეთანხმების შემდეგ. ამგვარი შეთანხმება უნდა განსაზღვრავდეს აგრეთვე სხდომის ჩატარების თარიღსა და ადგილს”.

საპარლამენტო ასამბლეის დებატები საჯარო ხასიათისაა. მიუხედავად იმისა, რომ წესდების 35-ე მუხლი იძლევა ამის საშუალებას, ის არასოდეს შეკრებილა დახურულ კარს მიღმა. ჩვეულებრივ, დილისა და შუადღის სხდომები განიხილება როგორც ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი და ამგვარად, წარმომადგენლები რომელიმე მათგანზე შესაძლოა თავიანთი შემცვლელებით მოგვევლინონ.

უფლებამოსილებანი

მართალია, სახელწოდება აღარ მიანიშნებს მის საკონსულტაციო ბუნებაზე, საპარლამენტო ასამბლეა თავისი არსით კვლავაც რჩება საკონსულტაციო ორგანოდ. მინისტრთა კომიტეტზე ზემოქმედება ყველაზე მძლავრად მას შეუძლია რეკომენდაციების ან მოსაზრებების მეშვეობით, რომელთა გაზიარებაც არ არის სავალდებულო კომიტეტისთვის და ისიც, ხშირად სიამოვნებით უგულებელყოფს მათ. როგორც უკვე ვიხილეთ, საპარლამენტო ასამბლეის ავტორიტეტს ამაღლებს მისი სადისკუსიო ფორუმის ფუნქცია.

ფორუმის ფუნქცია - ევროპის საბჭოს სამოქმედო არეალში მოქცეულ საკითხთა განხილვა

წესდების ავტორებს საშუალება რომ მისცემოდათ, საპარლამენტო ასამბლეის სამუშაოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ მისთვის გადაცემული საკითხების განხილვით შემოფარგლავდნენ. მართლაც, ასამბლეის საწყისი რამდენიმე სხდომის დღის წესრიგი ამ უკანასკნელის მხრიდან დამტკიცე ბას საჭიროებდა. მიუხედავად ამისა, ასამბლეამ თანდათანობით შეძლო ამ შეზღუდვებისგან თავის დაღწევა. 1950 წელს მან დაიბევა საკუთარი დღის წესრიგის მინისტრთა კომიტეტისგან ჩაურევლად დამტკიცების უფლება, რომელმაც, 1951 წლის მაისში გადაწყვიტა წესდების 23-ე მუხლის გადახედვა³² იმგვარად, რომ ასამბლეას შეძლებოდა ,,ევროპის საბჭოს მიზნებსა და კომპეტენციაში მოქცეული ნებისმიერი საკითხის განხილვა”, რაც მას ანიჭებდა აშკარა თავისუფლებას, შეხებოდა ფართო სპექტრის მომცველ ფრიად მგრძნობიარე პოლიტიკურ თემებსა თუ მომავალი ევროპისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე საკითხებს. საგულისხმოა, რომ საპარლამენტო ასამბლეის უფლებამოსილებები დღემდე არასოდეს გამხდარა მინისტრთა კომიტეტთან უთანხმოების მიზეზი.

საპარლამენტო ასამბლეის ფორუმის ფუნქციის განვრცობას წარმოადგენს რეკომენდაციები და რეზოლუციები.

რეკომენდაციები მინისტრთა კომიტეტისადმი

საპარლამენტო ასამბლეის მუშაობის შედეგები ხორცშესხმულია რეკომენდაციებში მინისტრთა კომიტეტისადმი. როგორც რეგლამენტის 23-ე მუხლი განსაზღვრავს, რეკომენდაცია არის ,,საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მინისტრთა კომიტეტისადმი გამოთქმული წინადადება, რომლის განხორციელება სცდება ასამბლეის სამოქმედო სივრცეს და მოქცეულია ეროვნულ მთავრობათა კომპეტენციაში”. თუმცა, რეკომენდაცია ასამბლეისათვის ხელმისაწვდომ ერთადერთ ინსტრუმენტს არ წარმოადგენს.

რეზოლუციები

საკუთარი პოლიტიკური მიდგომებისა თუ შეხედულებების მატარებლად, საპარლამენტო ასამბლეამ შესაძლოა ასევე ისარგებლოს რეზოლუციებით. 23-ე მუხლის განმარტებით, რეზოლუცია ,,ასახავს საპარლამენტო ასამბლეის გადაწყვეტილებას საკითხის არსებით ნაწილზე, რომლის სისრულეში მოყვანის უფლებამოსილება მას გააჩნია, ან გამოხატავს შეხედულებას, რომელზედაც მხოლოდ ის არის პასუხისმგებელი”. თუმცა რეზოლუციები მინისტრთა კომიტეტისგან აშკარა რეაგირებას არ მოითხოვს, ეს უკანასკნელი ასამბლეასთან ურთიერთქმედებისას, შესაძლოა დაეყრდნოს მათ. პრაქტიკაში დილეტანტებსა და მედიას ზოგჯერ უჭირთ განსხვავების დანახვა მინისტრთა კომიტეტისადმი განკუთვნილ რეკომენდაციებს, რეზოლუციებსა (ან მათ პროექტებს) და ევროპის საბჭოს მაღალ წარმომადგენელ პირთა განცხადებებს შორის.

წინადადებები რეკომენდაციებისა და რეზოლუციების შემუშავების შესახებ, ხელმოწერილ უნდა იქნეს ასამბლეის სულ მცირე ხუთი ეროვნული დელეგაციის წარმომადგენელი სულ მცირე ათი წევრის ან მათი მოადგილეების მიერ. მათი მისაღებობის საკითხის გადაწყვეტისას, პრეზიდენტმა კონსულტაციისათვის შესაძლოა მიმართოს შესაბამის კომიტეტსა და სავარაუდოდ, ბიუროს. დღის წესრიგში შეტანილი წინადადებები დროულად რიგდება ბეჭდური სახით (რეგლამენტის 23-ე მუხლი).

განკარგულებები

მუდმივმოქმედი კომიტეტის მიერ განკარგულებები გაუქმებულ იქნა 2004 წლის მარტში³³. მათი გამოცემა უკავშირდებოდა ეტიკეტის, ტრანსლირების, განხორციელებისა და შიდა პროცედურულ საკითხებს და არა მათ არსებით მხარეს (რეგლამენტის 23-ე მუხლი). ასამბლეა მათ იყენებდა მასზე დაქვემდებარებული ორგანოებისთვის (როგორიცაა ბიურო ან კომიტეტები), საკუთარი სამდივნოსათვის თუ ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისათვის ინსტრუქციების მისაცემად.

საარჩევნო ფუნქციები

საპარლამენტო ასამბლეა, ისევე როგორც ნებისმიერი ეროვნული პარლამენტი, ირჩევს საკუთარ პრეზიდენტსა და ვიცე-პრეზიდენტებს, მათ გარდა კი ორგანიზაციის სხვა ოფიციალურ პირებსაც, რაც განამტკიცებს მის, როგორც ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ორგანოს როლს.

ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის, გენერალური მდივნის მოადგილისა და ასამბლეის გენერალური მდივნის არჩევა

იხ. ქვემოთ, გვ. 97 და შემდეგ.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლეთა არჩევა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 22-ე მუხლის თანახმად:

საპარლამენტო ასამბლეა მოსამართლეებს ირჩევს ყოველი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მიერ წარდგენილი სამი კანდიდატის სიიდან, ხმათა უმრავლესობით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით, ეს პრეროგატივა ასამბლეას მიენიჭა 1950 წელს, რომელსაც ის გულდასმით იცავს³⁴. როდესაც დაფუძნდა ერთიანი სასამართლო, მოსამართლეთა სათანადოდ არჩევის უზრუნველყოფას საპარლამენტო ასამბლეა კიდევ უფრო მონდომებით მოეკიდა და მისი წევრები, სრულყოფილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, არჩევანს აკეთებდნენ ყველა საჭირო კვალიფიკაციის მქონე კანდიდატთა სიიდან.

ამჟამინდელი პროცედურის თანახმად, კონვენციის თითოეული ხელშემკვრელი მხარე წარმოადგენს სამი კანდიდატისგან შემდგარ სიას და თავისუფალია ამ კანდიდატთა შერჩევის პროცედურის განსაზღვრაში, რაც, ფორმალურ დონეზე ევროპის საბჭოს საზრუნავს არ წარმოადგენს. თუმცა, ამ პროცესის პოლიტიზებამ ზოგიერთ ქვეყანაში, რასაც თან ერთვოდა გამჭვირვალობის ნაკლებობა, ასამბლეა აიძულა, გამოეცა რეკომენდაციები ვაკანსიებთან დაკავშირებულ განცხადებათა სპეციალურ ჟურნალებში განთავსების შესახებ და ასევე უზრუნველეყო, რომ კანდიდატებს ჰქონოდათ გამოცდილება ადამიანის უფლებათა სფეროში, სიებში წარმოდგენილნი ყოფილიყვნენ ორივე სქესის წარმომადგენლები (აღნიშნული წარმოადგენს მოთხოვნას) და რომ კანდიდატების დასახელება მომხდარიყო ანბანური თანმიმდევრობით³⁵.

თავდაპირველად სიები გადაეცემა ადამიანის უფლებათა გენერალურ დირექტორატს და შემდგომ მინისტრთა კომიტეტს, რომელიც ქმნის სამუშაო ჯგუფს მათი შესწავლის მიზნით. ამ უკანასკნელს შეუძლია სიების დაწუნება, თუკი შერჩევის პროცედურები მიჩნეულ იქნება არადამაკმაყოფილებლად ან კანდიდატებს არ აღმოაჩნდებათ საკმარისი კვალიფიკაცია. პრაქტიკაში ის, როგორც წესი, მათ უცვლელი სახით გადასცემს ასამბლეას.

ადამიანის უფლებათა და სამართლებრივ საქმეთა კომიტეტი და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის ქვეკომიტეტი (სპეციალური (ad hoc) უწყება) პრიორიტეტების მიხედვით ახდენენ კანდიდატთა განთესვას. ისინი დახურულ კარს მიღმა იკრიბებიან და არ იძლევიან ახსნა-განმარტებებს თავიანთი გადაწყვეტილებების შესახებ. იმისათვის, რათა გამარტივებულიყო გადაწყვეტილების მიღების პროცესი, საპარლამენტო ასამბლეა 1996 წლიდან კანდიდატებს სთხოვს სტანდარტული ტიპის რეზიუმეს მიწოდებასაც. სხვა ბოლოდროინდელ სიახლეს წარმოადგენს ქვეკომიტეტში გამართული ინტერვიუ კანდიდატებთან. აღნიშნული ინიციატივები გარკვეულ წინააღმდეგობებს წააწყდა. ერთის მხრივ, ერთი ვადით უკვე ნამსახურები მოსამართლეები თავიანთ თავს საკმაოდ გამოცდილად თვლიდნენ და ამდენად, აღშფოთებით შეხვდნენ ასამბლეაში მათი გამოცდის ალბათობას. მეორეს მხრივ, მიჩნეულ იქნა, რომ ასამბლეის ჩართვა მოსამართლეთა არჩევის პროცესში სასამართლოს პოლიტიზებას გამოიწვევდა.

ასამბლეის საბოლოო გადაწყვეტილება ფარული კენჭისყრით მიიღება. პირველივე რაუნდში გამარჯვების მოსაპოვებლად, კანდიდატმა უნდა მოაგროვოს ხმათა აბსოლუტური უმრავლესობა, მეორე რაუნდში კი უბრალო უმრავლესობაც საკმარისია. ხშირად პროცედურას თან ახლავს ზეწოლა მთავრობების მხრიდან.

ადამიანის უფლებათა კომისრის არჩევა

საპარლამენტო ასამბლეა, მინისტრთა კომიტეტის მიერ მიწოდებული სამი კანდიდატით წარმოდგენილი სიიდან, ხმათა უმრავლესობით, ექვსი წლის განუახლებელი ვადით ირჩევს ასევე ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარს³⁶.

ქვეყნების მიერ დასახელებული კანდიდატები უნდა იყვნენ წევრი ქვეყნების მოქალაქეები. მათ უნდა გააჩნდეთ მაღალი ზნეობრივი თვისებები, აღიარებული გამოცდილება ადამიანის უფლებათა სფეროში, ევროპის საბჭოს ღირებულებებისადმი ერთგულება და საჭირო პიროვნული ავტორიტეტი კომისრის მისიის ეფექტიანად შესასრულებლად³⁷.

წამებისა და არაადამიანური თუ დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის ევროპული კომიტეტის (CPT) წევრობის კანდიდატთა სიის წარდგენა

კომიტეტის წევრები აირჩევიან მინისტრთა კომიტეტის მიერ, თუმცა სიას მას გადასცემს ასამბლეის ბიურო.

საპარლამენტო ასამბლეის სხდომათა დღის წესრიგის შემუშავება

საპარლამენტო ასამბლეის დღის წესრიგის შესახებ წესდების 29-ე ი(ი) და 31-ე მუხლების ამჟამინდელი განსაზღვრება მოძველებულია. მართალია, დღის წესრიგს თავდაპირველად მინისტრთა კომიტეტი ამტკიცებდა, ასამბლეამ მალევე მოახერხა ამ მოთხოვნიდან გვერდის ავლა და მოიპოვა საკუთარი სურვილისამებრ შერჩეული საკითხების განხილვის თავისუფლება, რომლებიც შესაძლოა ფრიად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან, მაგრამ უნდა ეტეოდეს ევროპის საბჭოს სამოქმედო სივრცეში.

32-ე მუხლი, რომელიც ასამბლეას მოუწოდებს, შეძლებისდაგვარად აიცილოს თავიდან მისი სხდომების თანხვედრა ეროვნული პარლამენტებისა თუ გაერო-ს გენერალური ასამბლეის სხდომებთან, მთლიანობაში ასევე კარგავს თავის აქტუალობას. მართალია, საპარლამენტო ასამბლეა თუ მუდმივმოქმედი კომიტეტი კვლავაც განსაზღვრავენ სხდომის დაწყებისა თუ დასრულების თარიღებს, დღეისათვის უკვე რთულდება გაერო-ს გენერალური ასამბლეის სხდომებთან თანხვედრის თავიდან აცილება, რომელთა რაოდენობა მუდმივად მატულობს.

ვალდებულებების აღსრულებაზე ზედამხედველობა

თავის დებატებში, რეზოლუციებსა და რეკომენდაციებში, საპარლამენტო ასამბლეა არასოდეს ახანებდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სერიოზული დარღვევის მის მიერ გამოვლენილი ფაქტების დაგმობას. მონიტორინგის კომიტეტის მეშვეობით, წევრი ქვეყნები მისი მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებიან³⁸.

საპარლამენტო ასამბლეა, საუკეთესო შემთხვევაში, ისურვებდა მისთვის უფრო დიდი როლის მინიჭებას ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში. სწორედ ამიტომ, ევროპის საბჭოს წესდების მის მიერ შემოთავაზებული შესწორებული ვარიანტის 36-ე მუხლი იძლეოდა შესაძლებლობას, ადამიანის უფლებათა მასშტაბურ დარღვევებზე საპასუხოდ, ასამბლეას გამოეყენებინა მის განკარგულებაში არსებული ნებისმიერი საშუალება და საჭიროების შემთხვევაში, გაეცა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით გათვალისწინებული მაკონტროლებელი პროცედურების წამოწყების რეკომენდაცია.

კენჭისყრის წესები

წესდების 29-ე და 30-ე მუხლები შეეხება კენჭისყრის წესებს. ჩვეულებრივ, საპარლამენტო ასამბლეის გადაწყვეტილებები მიიღება ხმათა ორი მესამედი ან უბრალო უმრავლესობით. ხმათა ორი მესამედი უმრავლესობა, რომელმაც უნდა შეადგინოს წევრთა საერთო რაოდენობის სულ მცირე ერთი მესამედი, მოთხოვნას წარმოადგენს მინისტრთა კომიტეტისადმი განკუთვნილი რეკომენდაციებისა თუ მოსაზრებების პროექტების მისაღებად, სასწრაფო პროცედურის ასამოქმედებლად, სამუშაო განრიგში ცვლილებათა შესატანად, კომიტეტების შექმნისა და რიგითი სხდომების დაწყებისა და განახლების დღეების დასამტკიცებლად (რეგლამენტის მე-40 მუხლი). თანამდებობის პირთა არჩევისას, პირველი კენჭისყრისას საჭიროა ხმათა აბსოლუტური უმრავლესობა, ხოლო მეორე კენჭისყრისას შეფარდებითი უმრავლესობაც საკმარისია. რეზოლუციის პროექტებისა და ყველა სხვა გადაწყვეტილების მისაღებად კი საჭიროა ხმათა უბრალო უმრავლესობა (რეგლამენტის მე-40 მუხლი).

ქვორუმი მოთხოვნას არ წარმოადგენს დღის წესრიგის განსაზღვრისას, განხილვის ჩანაწერების დამტკიცებისას, საპროცედურო საკითხების გადაწყვეტისას, ან სხდომის გადადების შემთხვევაში. თუკი არ არსებობს სიითი შემადგენლობის სულ მცირე ერთი მეექვსედის თხოვნა პრეზიდენტისადმი, რომლებიც ამასთანავე უნდა წარმოადგენდნენ ხუთ ეროვნულ დელეგაციას, შემოწმდეს ქვორუმი, სახელობითი კენჭისყრის გარდა, იურიდიული ძალის მქონედ ჩაითვლება ნებისმიერი სხვა სახის კენჭისყრა, მიუხედავად მასში მონაწილე წევრთა რაოდენობისა, ქვორუმს კი შეადგენს დელეგატთა სიითი შემადგენლობის ერთი მესამედი. ქვორუმის არარსებობისას, კენჭისყრა გადაიდება შემდეგი სხდომისათვის ან, პრეზიდენტის წინადადებით, მომავალი სხდომისათვის.

ურთიერთობები მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეას შორის

წესდების ავტორებს სურდათ, მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეას შორის ურთიერთობები ყოფილიყო ნაკლებ სისტემატური და იშვიათი. ასამბლეის გავლენის დაკნინებით, ისინი ცდილობდნენ მინისტრთა კომიტეტის, როგორც გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოს ავტორიტეტის შენარჩუნებასა და ევროპის საბჭოს სამთავრობათაშორისო ბუნების განმტკიცებას. მიუხედავად ამისა, როგორც უკვე ვიხილეთ, საპარლამენტო ასამბლეამ თანდათანობით შეძლო საკუთარი გავლენის სფეროს გაფართოება და ამჟამად, საგულისხმო ზემოქმედებას ახდენს მინისტრთა კომიტეტზე.

მეკავშირე ორგანო: ერთობლივი კომიტეტი

ერთობლივი კომიტეტის მიზანია, საპარლამენტო ასამბლეასა და მინისტრთა კომიტეტს შორის თანამშრომლობასა და კონსულტაციაში არსებული წესდებისმიერი ხარვეზების აღმოფხვრა. 30 (51) საწესდებო რეზოლუციის თანახმად³⁹, ის არის ,,ევროპის საბჭოს მაკოორდინებელი უწყება”. ცოტა თუ მოიძებნება ისეთი ორგანიზაცია, რომელიც ამგვარი ტიპის პირდაპირ კონტაქტებს უზრუნველყოფს პარლამენტარებსა და ეროვნულ მთავრობებს შორის.

მიუხედავად ამისა, ერთობლივი კომიტეტის უფლებამოსილება შეზღუდულია. 30 (51) რეზოლუციის თანახმად, რომელიც ამ თვალსაზრისით დღეისათვის მეტწილად მოძველებულია, ის ფუნქციონირებს მინისტრთა კომიტეტისა და საპარლამენტო ასამბლეისადმი ,,მინიჭებული შესაბამისი უფლებებისადმი ზიანის მიყენების გარეშე”. საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტის 55-ე მუხლი უფრო ზუსტად ასახავს ამჟამინდელ მდგომარეობას. ერთობლივი კომიტეტი არ იცნობს კენჭისყრის პროცედურას და არ იღებს ფორმალურ გადაწყვეტილებებს. დღეს ის ძირითადად მოქმედებს, როგორც მეკავშირე ორგანო, გვევლინება ინფორმაციის ურთიერთგამცვლელ საყრდენად და ზოგჯერ, ზემოქმედებას ახდენს მინისტრთა კომიტეტის ქმედებებზე.

მინისტრთა კომიტეტის 1963 წლის 6 დეკემბრის დადგენილებით, ერთობლივი კომიტეტი უნდა აერთიანებდეს ყოველი წევრი მთავრობის ერთ წარმომადგენელსა და ამავე რაოდენობის წარმომადგენელს ასამბლეიდან (მათ შორის ბიუროს წევრებსა და თითო წევრს ყოველი ეროვნული საპარლამენტო დელეგაციიდან, რომლებიც არ არიან ბიუროში წარმოდგენილნი). ,,ძალაუფლების განაწილების” სულისკვეთებით, მას ჩვეულებრივ თავმჯდომარეობს საპარლამენტო ასამბლეის პრეზიდენტი.

ასამბლეის ბიურო და მინისტრთა კომიტეტი, სპეციფიკური ბუნების საკითხებთან მიმართებაში, შესაძლოა მივიდნენ ერთობლივი სამუშაო ჯგუფების შექმნის გადაწყვეტილებამდეც.

როგორ ურთიერთქმედებენ საპარლამენტო ასამბლეა და მინისტრთა კომიტეტი

საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციათა ხორცშესხმა

წესდება ადგენს: ,,საკონსულტაციო ასამბლეის რეკომენდაციის საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით, მინისტრთა კომიტეტი განიხილავს ევროპის საბჭოს მიზნის მიღწევისათვის საჭირო ზომებს...”. სხვა სიტყვებით, საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციებზე დაყრდნობით, მას მოეთხოვება პოზიტიური თუ ნეგატიური მოქმედება და აქედან გამომდინარე, ასამბლეის მიერ მომზადებულ აქტებს მინისტრთა მოადგილეები განიხილავენ თავიანთ პირველსავე შეხვედრაზე, რომელიც მოსდევს იმ ნაწილობით სხდომას, რომელზედაც ეს რეკომენდაციები იქნა მიღებული.

საპარლამენტო ასამბლეის მოსაზრებები

საპარლამენტო ასამბლეას საკონსულტაციოდ შესაძლოა მიმართოს მინისტრთა კომიტეტმა. დღედღეობით, ასამბლეა ამ უკანასკნელისთვის ამზადებს მოსაზრებებს ახალი წევრების მიღებასთან, ხელშეკრულებებისა და ოქმების ყველა პროექტთან, ბიუჯეტთან და სოციალური ქარტიის განხორციელებასთან დაკავშირებით.

სხდომაზე დაშვების უფლება; მინისტრთა კომიტეტის უფლება, მიმართოს ასამბლეას

წესდების 27-ე მუხლის თანახმად, მინისტრთა კომიტეტი შესაძლოა კოლექტიურად იყოს წარმოდგენილი საპარლამენტო ასამბლეის დებატების მსვლელობისას. კომიტეტების ცალკეულ წევრებს ან მათ შემცვლელებს ასევე ენიჭებათ უფლება, მიმართონ ასამბლეას. ამ რიგის საკითხებს არეგულირებს მინისტრთა კომიტეტის მიერ ასამბლეასთან კონსულტაციის შედეგად შემუშავებული პროცედურული წესები. საპარლამენტო ასამბლეამ საკუთარ რეგლამენტში ადრეულ ეტაპზევე ჩართო მუხლი, რომელიც მინისტრებსა და მათ მუდმივ წარმომადგენლებს ანიჭებდა მეტად ფართო უფლებებს ასამბლეის სხდომებსა და საკომიტეტო შეხვედრებზე მიმართვასთან დაკავშირებით.

გარდა ამისა, 54-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე, მინისტრთა კომიტეტის თითოეულ წევრსა და წევრი მთავრობების სხვა მინისტრებსაც შეუძლიათ, სურვილის შემთხვევაში მიმართონ საპარლამენტო ასამბლეასა თუ მის კომიტეტებს. რეგლამენტის 54-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, კომიტეტის შეხვედრაზე, მსგავსი პირობების დაცვითა და ამ კომიტეტისავე თანხმობით, მინისტრი შესაძლოა წარმოადგინოს მისმა მოადგილემ. დეტალებს ამ კუთხით აზუსტებს საპარლამენტო ასამბლეის მუდმივმოქმედი კომიტეტის 1987 წლის 25 ნოემბრის გადაწყვეტილება. მინისტრთა კომიტეტის რეგლამენტი იმეორებს აღნიშნულ დებულებებს (მე-17-მე-18 მუხლები).

ზეპირი და წერილობითი კითხვები წევრთა მხრიდან

საპარლამენტო ასამბლეის წევრებმა დროულად დაიკანონეს მინისტრთა კომიტეტისადმი წერილობითი ან ზეპირი შეკითხვებით მიმართვის უფლება. ეს არის ეროვნული საპარლამენტო პრაქტიკით ნაკარნახები უმთავრესი საპარლამენტო პრეროგატივა. ასამბლეას ამ შემთხვევაშიც არ ეძლევა კომიტეტის გაკონტროლების მცირედი საშუალებაც კი. მიუხედავად ამისა, ის სწორედ რომ აიძულებს ამ უკანასკნელს, წარსდგეს მის წინაშე თავისი მოქმედებებისა და გადაწყვეტილებების ამსახველი ანგარიშით.

წევრებსა და მათ შემცვლელებს გააჩნიათ წერილობითი შეკითხვებით მიმართვის თავისუფლება მინისტრთა კომიტეტისა თუ მისი თავმჯდომარისადმი, მისი პასუხისმგებლობის ქვეშ მოქცეულ საკითხებზე. ასამბლეის პრეზიდენტი გადაწყვეტს ამგვარი შეკითხვებით მიმართვის მართებულობას. მყარად დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ასამბლეის წევრებისგან მომდინარე ზეპირ თუ წერილობით შეკითხვებს პასუხობს იმ წევრი ქვეყნის მინისტრი, რომელიც იმ დროისათვის თავმჯდომარეობს მინისტრთა კომიტეტს. ზეპირ შეკითხვებზე პასუხები ასევე სიტყვიერად გაიცემა პლენარული სხდომის მსვლელობისას, ხოლო თუ ისინი არადამაკმაყოფილებელი აღმოჩნდა, ნებადართულია დამატებითი შეკითხვების დასმა. წერილობით შეკითხვებზე პასუხები გაიცემა წერილობითი ფორმითვე.

მინისტრთა კომიტეტის მოხსენება ასამბლეისადმი მისი საქმიანობის შესახებ

წესდების მე-19 მუხლის შესაბამისად, მინისტრთა კომიტეტი ყოველი სხდომის წინ ამზადებს საკუთარი საქმიანობის შესახებ ასამბლეისადმი განკუთვნილ მოხსენებებს, რომელთა შემუშავება დღეისათვის ხორციელდება თითოეული ნაწილობითი სხდომისათვის. მოხსენებებს ამზადებს გენერალური მდივანი, წარადგენს კომიტეტის თავმჯდომარე და განიხილავს ასამბლეა. დელეგატებმა მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარეს შესაძლოა დაუსვან საპასუხო ზეპირი შეკითხვები.

სამდივნო და გენერალური მდივანი

წესდების თანახმად, სამდივნო არ არის ევროპის საბჭოს საწესდებო ორგანო და მისი ფუნქციების შესახებაც ცოტა რამ თუა მასში ნათქვამი. მე-10 მუხლი სულ უბრალოდ აღნიშნავს, რომ ,,მინისტრთა კომიტეტსა და საპარლამენტო ასამბლეას ემსახურება ევროპის საბჭოს სამდივნო”. სამდივნოს საქმიანობით დაინტერესებული მკითხველი წესდების მე-6 თავში შეხვდება მოკლე ცნობებს მის ორგანიზებასთან დაკავშირებით.

საწყის ეტაპზე წესდების ავტორები აშკარად ცდილობდნენ, არ გაეზვიადებინათ გენერალური მდივნის თანამდებობის მნიშვნელობა და ის, მსგავსად ერთა ლიგის გენერალური მდივნის სამსახურისა, წმინდა ადმინისტრაციულ უწყებად ექციათ. მიუხედავად ამისა, საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მისმა არჩევამ (პრაქტიკა, რომელიც დამკვიდრდა რიგით მესამე გენერალური მდივნის არჩევნების შემდეგ), მას მეტი პოლიტიკური ლეგიტიმურობა შესძინა და მომდევნო გენერალურ მდივნებს მისცა საშუალება, გაეძლიერებინათ და გაეფართოებინათ თავიანთი ფუნქციები. დღეს მათ მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ ევროპის საბჭოს პოლიტიკის განსაზღვრაში, თუმცა, მათი გავლენა ცხადად არის დამოკიდებული ასევე მათ პიროვნულ ქარიზმასა და დინამიურობაზე.

დაარსების დღიდან ევროპის საბჭოს ჰყავდა თორმეტი გენერალური მდივანი: ჟაკ კამილ პარი (საფრანგეთი, 1949-1953); ლეონ მარშალი (საფრანგეთი, 1953-1956); ლუდოვიკო ბენვენუტი (იტალია, 1957-1964); პიტერ სმიტერსი (გაერთიანებული სამეფო, 1964-1969); ლუჟო ტონჩიჩ-სორინი (ავსტრია, 1969 1974); გეორგ კან-აკერმანი (გერმანია, 1974-1979); ფრანც კარაზეკი (ავსტრია, 1979-1984); მარსელინო ორეხა აგირე (ესპანეთი, 1984-1989); კატრინ ლალუმიერი (საფრანგეთი, 1989-1994); დანიელ ტარშისი (შვედეთი, 1994-1999); ვალტერ შვიმერი (ავსტრია, 1999-2004); ტერი დევისი (გაერთიანებული სამეფო, არჩეული 2004 წლის ივლისში 5 წლის ვადით). კატრინ ლალუმიერი ჩამოთვლილთაგან ერთადერთი ქალბატონია.

გენერალური მდივნისა და გენერალური მდივნის მოადგილის დანიშვნა

წესდების 36-ე მუხლის ბ. პუნქტის თანახმად, გენერალურ მდივანსა და გენერალური მდივნის მოადგილეს, მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციაზე დაყრდნობით, ირჩევს საპარლამენტო ასამბლეა. 20 (49) საწესდებო რეზოლუციის მიხედვით, ორივე მათგანი აირჩევა ხუთი წლის განახლებადი ვადით. თუმცა, არც ერთ გენერალურ მდივანს ერთ ვადაზე მეტად არ უმსახურია.

მინისტრთა კომიტეტი ასამბლეას მიაწვდის რეკომენდაციას კანდიდატურების ჩამონათვალთან ერთად. პირველი ორი გენერალური მდივნის არჩევისას მან, წამოაყენა რა მხოლოდ ერთი კანდიდატურა, ასამბლეას ფაქტიურად თავს მოახვია საკუთარი არჩევანი. პასუხად, საპარლამენტო ასამბლეამ კომიტეტს მოუწოდა, კანდიდატების სია მისთვის გადმოცემამდე, ერთობლივ კომიტეტთან შეეთანხმებინა. 1955 წელს, მორიგი გენერალური მდივნის მოადგილის არჩევისას, მან დაარწმუნა კომიტეტი, რეკომენდაცია გაეწია რამდენიმე კანდიდატისთვის, რაც მასაც არჩევანს დაუტოვებდა - და ეს პროცედურა დამკვიდრდა კიდეც მესამე გენერალური მდივნის, ლუდოვიკო ბენვენუტის (იტალია) არჩევის შემდეგ, 1957 წლის 2 მაისს. აღნიშნული არჩევნების განაწესი დეტალურადაა მოცემული სპეციალურ დებულებაში, რომელიც 1956 წლის დეკემბერში მინისტრთა კომიტეტმა ასამბლეის თანხმობით მიიღო და 1962 წლის მარტს მისივე წინადადებით შეასწორა.

პირველი ორი გენერალური მდივანი (ჟაკ კამილ პარი და ლეონ მარშალი) იყო დიპლომატიური კარიერის მქონე საჯარო სამსახურის მაღალი რანგის ფუნქციონერი, ხოლო მესამე (ლუდოვიკო ბენვენუტი), ისევე როგორც მისი ყველა მომდევნო კოლეგა, პოლიტიკური მოღვაწე გახლდათ. 1956 წლის 16 სექტემბერს, მინისტრთა კომიტეტი გამოვიდა განცხადებით, რომ ის ამიერიდან კანდიდატებად მხოლოდ პოლიტიკოსებს დაასახელებდა, ,,რაც უცილობლად დააკმაყოფილებდა ასამბლეას, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ კომიტეტის არჩევანი ასამბლეის ორ წევრზე იყო შეჩერებული”.⁴⁰ მართლაც, ლუდოვიკო ბენვენუტი ასამბლეის წევრი გახლდათ დღიდან მისი დაარსებისა და მისი ყველა მომდევნო კოლეგა (ზოგიერთი მათგანი ყოფილი მინისტრი საკუთარ ქვეყანაში) ასევე არჩეულ იქნა ასამბლეის რიგებიდან, რაც აძლიერებდა ამ უკანასკნელის პოლიტიკურ გავლენას ორგანიზაციის ფარგლებში. ამჟამინდელი პრაქტიკით, უმთავრესი პოლიტიკური ჯგუფები, დანარჩენ ჯგუფებთან შეთანხმებით, კანდიდატებს მონაცვლეობით ასახელებენ. ფორმალურ დონეზე, კანდიდატები სახელდებიან თავიანთ შესაბამის მთავრობათა მიერ.

გენერალური მდივნის მოადგილის თანამდებობაზე კანდიდატთა დასახელება არ უკავშირდება პოლიტიკურ ჯგუფებს. ისინი შესაძლოა დაასახელოს როგორც ერთმა ან მეტმა მთავრობამ, ასევე გენერალურმა მდივანმა.

უფლებამოსილებანი

თავდაპირველად, გენერალური მდივანი მინისტრთა კომიტეტისა და ასამბლეის უბრალო დამხმარე რგოლად გვევლინებოდა, დღეს კი მას ორგანიზაციის საქმიანობის კოორდინირება და მისთვის საჭირო მიმართულების მიცემა მოეთხოვება. მას გააჩნია ფართო სპექტრის მომცველი მოვალეობები, რომელთაგან უმრავლესი ჩამოთვლილია საბჭოს წესდებასა და მინისტრთა კომიტეტისა და საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტებში.

ფინანსური კუთხით, ის შეიმუშავებს საბჭოს ბიუჯეტს და ფინანსური განაწესით გათვალისწინებული პირობების დაცვით, მას დასამტკიცებლად გადასცემს მინისტრთა კომიტეტს. რაც შეეხება ადმინისტრაციულ მხარეს, ის უზრუნველყოფს ორგანიზაციის ეფექტიან ფუნქციონირებას და ეკისრება სრული პასუხისმგებლობა მის საქმიანობაზე. განსხვავებული გადაწყვეტილების არარსებობის შემთხვევაში, ის მრჩევლის რანგში ესწრება მინისტრთა კომიტეტის, ერთობლივი კომიტეტისა და საპარლამენტო ასამბლეის ყველა შეხვედრას, მასთან ხდება ასევე საბჭოს ფარგლებში შეთანხმებული მრავალი ხელშეკრულების სარატიფიკაციო სიგელების დეპონირებაც.

მისი საქმიანობის სხვა მხარეს წარმოადგენს ასამბლეისადმი განკუთვნილი მოხსენებების მომზადება მინისტრთა კომიტეტის საქმიანობასთან დაკავშირებით, ისევე როგორც წლიური სამთავრობათაშორისო სამოქმედო პროგრამის შედგენა, რომელიც ასახავს საბჭოს საქმიანობის შესაძლო მიმართულებათა მისეულ ხედვას და მტკიცდება მინისტრთა კომიტეტის მიერ⁴¹. სამდივნოს შემწეობით, ის პასუხისმგებელია აგრეთვე აღნიშნული პროგრამის განხორციელებაზე. სამთავრობათაშორისო თანამშრომლობის საქმიანობათა კოორდინირება, პირველ რიგში, დირექტორატების მიერ ხორციელდება, რომელთა სამოქმედო არეალი პასუხობს ორგანიზაციის საქმიანობის უმთავრეს სფეროებს⁴².

გენერალური მდივანი განსაკუთრებულ როლს თამაშობს ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის განხორციელების თვალსაზრისით, რომლის მე-15 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, თითოეული მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, ომის ან ერის არსებობისათვის საშიში სხვა საგანგებო მდგომარეობის დროს, უკან დახევის უფლებით სარგებლობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს მიაწვდის ამომწურავ ინფორმაციას გატარებული ღონისძიებებისა და მათი მიზეზების შესახებ. 52-ე მუხლით კი, გენერალური მდივანი ასევე უფლებამოსილია, ნებისმიერ მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს მოთხოვოს განმარტების წარმოდგენა, ,,თუ რა გზით უზრუნველყოფს მისი შიდა სამართალი კონვენციის დებულებათა სრულად განხორციელებას”. სწორედ ამ მუხლის საფუძველზე ეთხოვა რუსეთის ფედერაციას მისი ინფორმირება, ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული მდგომარეობის შესახებ⁴³.

სამდივნოს პერსონალი (რომელიც, დაახლოებით 2000 თანამშრომელს ითვლის) შეირჩევა, ინიშნება და დაკავებული თანამდებობიდან თავისუფლდება გენერალური მდივნის მიერ, ,,ადმინისტრაციული განაწესის თანახმად”. მის წევრებს გააჩნიათ საერთაშორისო საჯარო მოსამსახურის სტატუსი. ყველა სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის მსგავსად, საშტატო პერსონალის დაკომპლექტებისას, დაცულ უნდა იქნეს გეოგრაფიული ბალანსი, როგორც რაოდენობრივი თვალსაზრისით, ასევე ყველა მაღალი თანამდებობის დაკავებისას. ფაქტიურად, საბჭოს ბიუჯეტში მათი შენატანის ოდენობათა გათვალისწინებით, მთავრობებს გააჩნიათ მორალური უფლება, მათ წარმომადგენელთათვის, გარკვეული პროცენტული შესაბამისობის დაცვით, მოითხოვონ მაღალი (a. რანგის) თანამდებობები.

საშტატო პერსონალის ქვეყნებისგან დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად, წესდების 36-ე მუხლის დ. პუნქტი ადგენს:

სამდივნოს არც ერთი წევრი არ უნდა მსახურობდეს რომელიმე მთავრობის ანაზღაურებად თანამდებობაზე, ან იყოს საკონსულტაციო ასამბლეისა თუ სხვა ეროვნული საკანონმდებლო ხელისუფლების წევრი, ან ეწეოდეს მის მოვალეობასთან შეუთავსებელ რაიმე საქმიანობას.

სამდივნოს პერსონალის წევრები, გენერალური მდივნის წინაშე საზეიმო ვითარებაში ადასტურებენ, რომ ევროპის საბჭოს წინაშე მათ გააჩნიათ გარკვეული ვალდებულებები, რომ ისინი მათზე დაკისრებულ მოვალეობას შეასრულებენ კეთილსინდისიერად და ეროვნული ინტერესების სასარგებლოდ მიუკერძოებლად, არ მიიღებენ და არ მოიძიებენ მითითებებს ევროპის საბჭოსთვის უცხო ნებისმიერი მთავრობისგან ან ხელისუფლებისგან თავიანთ საქმიანობასთან დაკავშირებით და თავს შეიკავებენ ნებისმიერი ქმედებისაგან, რამაც შესაძლოა ასახვა ჰპოვოს მათზე, როგორც მხოლოდ ევროპის საბჭოს წინაშე ანგარიშვალდებულ საერთაშორისო მოხელეებზე. გენერალური მდივანი ან მისი მოადგილე მსგავსი შინაარსის განცხადებას აკეთებს მინისტრთა კომიტეტის წინაშე. (წესდების 36-ე მუხლის ე. პუნქტი).

წესდების 37-ე მუხლი ადგენს, რომ სამდივნო მდებარეობს საბჭოს განლაგების ადგილზე და რომ გენერალური მდივანი ანგარიშვალდებულია მინისტრთა კომიტეტის წინაშე სამდივნოს საქმიანობასთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, ის ასამბლეას უზრუნველყოფს ამ უკანასკნელისთვის საჭირო ადმინისტრაციული მომსახურებით.

სპეციალიზებული უწყებები

ევროპის საბჭოს მიერ სპეციფიკურ სფეროებში წარმართულ საქმიანობათა ხელშესაწყობად, დაარსებულ იქნა მთელი რიგი სპეციალიზებული უწყებები. ზოგიერთი მათგანი აერთიანებს ყველა წევრ ქვეყანას ან მხარდაჭერილია მათ მიერ, როგორიცაა მაგალითად ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესი, რომელიც სასიცოცხლო როლს თამაშობს ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარების საქმეში, ადამიანის უფლებათა კომისრის ბიურო თუ რასიზმისა და შეუწყნარებლობის საწინააღმდეგო ევროპული კომისია⁴⁴. სხვები, დაფუძნებულნი წილობრივ შეთანხმებებზე, ეხება მხოლოდ ზოგიერთ წევრ სახელმწიფოს.

ევროპის საბჭოს ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესი

ევროპის საბჭო დაარსების დღიდანვე ცდილობს ადგილობრივი დემოკრატიის განმტკიცებას და ამისათვის, თავის ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციად აღიარებს ევროპული მშენებლობის პროექტში მოქალაქეთა უფრო აქტიური ჩართვისკენ მიმართულ ქმედებას. როგორც მინისტრთა კომიტეტმა მტკიცედ აღნიშნა (2000) 1 საწესდებო რეზოლუციაში:

[...] დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ საფუძველს წარმოადგენს სოლიდური და ეფექტიანი ადგილობრივი და რეგიონული დემოკრატიის არსებობა, რომელიც ეყრდნობა სუბსიდიარობის პრინციპს, ჩადებულს ადგილობრივი თვითმმართველობის ევროპულ ქარტიაში, რომლის თანახმად, საჯარო პასუხისმგებლობები, მათი ბუნებისა და ინტენსივობის, ეკონომიურობისა და ეფექტიანობის მოთხოვნათა გათვალისწინებით, ნაწილდება უპირატესობის მიხედვით და ხორციელდება ხელისუფლების იმ უწყებათა მიერ, რომლებიც ყველაზე ახლოს იმყოფებიან მოქალაქეებთან.

ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესი 1994 წელს, სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურთა პირველი სამიტის შემდგომ პერიოდში დაარსდა (საწესდებო რეზოლუცია (94) 3, ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესის დაარსების შესახებ), რითაც ჩაენაცვლა 1957 წლიდან მოქმედ ევროპის ადგილობრივ და რეგიონულ ხელისუფალთა კონფერენციას. დღეს ის ფუნქციონირებს (2000) 1 საწესდებო რეზოლუციისა და მასზე დართული ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესის ქარტიის საფუძველზე.

კონგრესი მოქმედებს როგორც ევროპის საბჭოს მრჩეველი ორგანო და ორგანიზაციის იდეალების ხორცშესხმის პროცესში, ესწრაფვის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოებისათვის ჭეშმარიტი როლის მინიჭებას. ის ამას აკეთებს ადგილობრივი და რეგიონული დემოკრატიის განვითარების გზით და ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოებთან თანამშრომლობით.

ეს ორგანო წარმოდგენილია ორი პალატით: ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოთა და რეგიონთა პალატებით. მისი ბიურო ახდენს მათ საქმიანობათა კოორდინირებასა და განსახილველი საკითხების განაწილებას. თითოეული წევრი სახელმწიფო კონგრესში ფლობს იმავე რაოდენობის ადგილს, რამდენიც მას გააჩნია საპარლამენტო ასამბლეაში. მთლიანობაში, ორივე პალატა შედგება 313 სრულუფლებიანი წევრისა და ამავე რაოდენობის მათი შემცვლელისგან, ამასთან, ყოველი მათგანი უნდა ფლობდეს ადგილობრივი ან რეგიონული ხელისუფლების ორგანოების არჩევით მანდატს. შედეგად, კონ გრესი გვევლინება წევრ სახელმწიფოებში არსებული ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების 200 000 - ზე მეტი ორგანოს წარმომადგენლად.

კონგრესი ევროპის საბჭოში რეგიონული და ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოთა ინტერესების გამტარებელია და მათი წარმომადგენლებისათვის წარმოადგენს ფორუმს, სადაც შესაძლებელია საერთო პრობლემების განსჯა, გამოცდილების ურთიერთგაზიარება და მთავრობებთან ურთიერთობებში ერთიანი ფრონტით მოქმედება. ის მინისტრთა კომიტეტისა და საპარლამენტო ასამბლეის მრჩევლად გვევლინება ადგილობრივ და რეგიონულ პოლიტიკასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ საკითხში და საჭიროებისამებრ, კომიტეტს მიაწვდის წინადადებებს ადგილობრივი და რეგიონული დემოკრატიის წინსვლის გზების მოძიებისას. ის ამზადებს რეგულარულ მოხსენებებს წევრ და კანდიდატ ქვეყნებში ადგილობრივი და რეგიონული დემოკრატიის მდგომარეობის შესახებ და განსაკუთრებით, უზრუნველყოფს ადგილობრივი თვითმმართველობის ევროპულ ქარტიაში ჩადებული პრინციპების დაცვას. კონგრესი ერთვება ასევე მოსაზრებათა შემუშავების პროცესში, რაც ორგანიზაციის რიგებში ახალი წევრი ქვეყნების მიღებასა და ადგილობრივ და რეგიონულ არჩევნებზე დაკვირვებას უკავშირდება.

საპარლამენტო ასამბლეის ან მინისტრთა კომიტეტისათვის შემდგომი გადაცემის მიზნით, კონგრესი ამზადებს რეკომენდაციებსა და მოსაზრებებს. მისი რეზოლუციები განკუთვნილია ადგილობრივ ხელისუფალთათვის და ინფორმაციისათვის ეგზავნება ასამბლეასა და მინისტრთა კომიტეტს (თუკი მათ არ მოეთხოვებათ ამ დოკუმენტებზე რეაგირება).

ევროპის ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესი თავის ყოველწლიურ (რიგით) სხდომას მართავს ქ. სტრასბურგში. მას ესწრებიან წევრი ქვეყნების ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების წარმომადგენელ უფლებამოსილ ორგანიზაციათა დელეგაციები და სპეციალური სტუმრისა თუ დამკვირვებლის სტატუსის მქონე დელეგაციები რამდენიმე არაწევრი სახელმწიფოდან. პალატები იკრიბებიან პლენარული სხდომების დამთავრებისთანავე ან მანამდე.

საპარლამენტო ასამბლეის მსგავსად, კონგრესი კვლავაც საკონსულტაციო ორგანოდ რჩება. მისი საქმიანობა ადგილობრივი დემოკრატიის წინსვლის საქმეში განსაკუთრებულია, ხოლო ევროპის საბჭოსთვის მისი მნიშვნელობა დინამიურად იზრდება იმდენად, რომ ამჟამად ის, მინისტრთა კომიტეტისა და ასამბლეის გვერდით, ორგანიზაციის ,,მესამე საყრდენად” არის მიჩნეული.

ადამიანის უფლებათა კომისარი

ევროპის საბჭოს მეორე სამიტის (1997 წ.) შემდგომ პერიოდში, 1999 წელს დაარსდა ადამიანის უფლებათა კომისრის ბიურო. კომისრის სტატუსი გან103 ევროპის საბჭოს „კონსტიტუციური,, სტატუსი საზღვრულია (99) 50 რეზოლუციაში, რომელიც მინისტრთა კომიტეტის მიერ მიღებულ იქნა 1999 წლის 7 მაისს თავის 104-ე სხდომაზე ქ. ბუდაპეშტში.

საპარლამენტო ასამბლეა კომისარს ირჩევს კენჭისყრაში მონაწილეთა უმრავლესობით, მინისტრთა კომიტეტის მიერ დასახელებულ სამ კანდიდატს შორის. მანდატის ვადა, რომელიც არაგანახლებადია, შეადგენს ექვს წელს. პირველი კომისარი, ალვარო ხილ-რობლესი (ესპანეთი) არჩეულ იქნა 1999 წლის სექტემბერში.

კომისრის საქმიანობა მოიცავს ადამიანის უფლებათა დაცვის სისტემის განმტკიცებას, მათ შესახებ ცოდნის გაღრმავებასა და ცნობიერების ამაღლებას, ისევე როგორც ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში არსებულ ინსტრუმენტებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფას. მისი როლი უმთავრესად პრევენციულია და ამ სახით, ის თან ერთვის ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოსა და კონვენციაზე დაფუძნებულ სხვა ორგანოთა საქმიანობას. კონვენციის მე-14 ოქმის ძალაში შესვლის შემდეგ, მას მიენიჭება უფლებამოსილება, სამართალწარმოებაში ჩაებას როგორც მესამე მხარე, წარმოადგინოს წერილობითი კომენტარები და მიიღოს მონაწილეობა როგორც პალატის, ისე დიდი პალატის მოსმენებში (მე-14 ოქმის მე-13 მუხლი, რომელსაც შეაქვს შესწორება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 35-ე მუხლში)⁴⁵.

კომისარი უნდა იძლეოდეს რჩევებსა და ინფორმაციას ადამიანის უფლებათა დაცვასთან და მათი დარღვევის თავიდან აცილებასთან დაკავშირებით. ის საქმიანობს ევროპის საბჭოს სხვა ორგანოებთან თანამშრომლობით და განსაკუთრებულ საკითხებზე შეუძლია მოხსენებების, რეკომენდაციებისა და მოსაზრებების მიწოდება მინისტრთა კომიტეტისა და ასამბლესადმი. მიუხედავად ამისა, მას არ გააჩნია სასამართლო უფლებამოსილება.

ევროპული კომისია რასიზმისა და შეუწყნარებლობის წინააღმდეგ (ECRI)

რასიზმისა და შეუწყნარებლობის წინააღმდეგ ევროპული კომისიის დაარსების გადაწყვეტილება ჩადებულ იქნა 1993 წლის 9 ოქტომბერს ვენის სამიტზე მიღებულ დეკლარაციაში. 2002 წლის 14 ივნისს, მინისტრთა კომიტეტმა დაამტკიცა ახალი წესდება კომისიისათვის (რეზოლუცია (2002) 8), რომელიც განამტკიცებს მისი დამოუკიდებელი საზედამხედველო უწყების ფუნქციებს, სპეციალიზებულს გაფართოებულ ევროპაში რასიზმის, რასობრივი დისკრიმინაციის, ქსენოფობიის, ანტისემიტიზმისა და შეუწყნარებლობის წინააღმდეგ ბრძოლის ადამიანის უფლებათა ასპექტებში.

წესდების თანახმად, კომისიის მოვალეობებში შედის:

წევრი ქვეყნების კანონმდებლობების, პოლიტიკური მიდგომებისა და სხვა ზომების კონტროლი, რომლებიც უკავშირდება რასიზმთან, ქსენოფობიასთან, ანტისემიტიზმთან და შეუწყნარებლობასთან ბრძოლას და აღნიშნული ზომების ეფექტიანობის შეფასება; ინიციატივების შეთავაზება ადგილობრივ, ეროვნულ და ევროპულ დონეებზე საქმიანობათა გაფართოების შესახებ; ზოგადი პოლიტიკური რეკომენდაციების მომზადება წევრი ქვეყნებისადმი; აღნიშულ საკითხთან დაკავშირებული საერთაშორისო სამართლებრივი ინსტრუმენტების შესწავლა, საჭიროებისამებრ მათი განმტკიცების მიზნით.

თითოეულ სახელმწიფოსთან ინდივიდუალური მიდგომის საფუძველზე, კომისია ზედამხედველობას უწევს რასიზმთან, ქსენოფობიასთან, ანტისემიტიზმთან და შეუწყნარებლობასთან დაკავშირებულ მდგომარეობას ევროპის საბჭოს ყველა წევრ ქვეყანაში. მის მოხსენებებში გამოვლენილია პრობლემები და გამოთქმულია მათ გადალახვასთან დაკავშირებული ვარაუდები. უფრო ზოგადად, ის იღებს პოლიტიკურ რეკომენდაციებს წევრი მთავრობებისადმი და აქვეყნებს ,,წარმატებული პრაქტიკის” მაგალითებს, რომელთა ეფექტიანობა რასიზმთან და შეუწყნარებლობასთან ბრძოლაში დადასტურებულია.

წილობრივ შეთანხმებებზე დაფუძნებული სპეციალიზებული უწყებები⁴⁶

სპეციალიზებული უწყებები დაარსებულ იქნა ევროპის საბჭოს მანდატით გათვალისწინებულ გარკვეული ტიპის საქმიანობათა წარსამართავად, რომელთაც მხოლოდ რამდენიმე წევრი ქვეყანა უჭერს მხარს⁴⁷. შესაბამისად, წილობრივი შეთანხმებები მოქმედებს მხოლოდ რამდენიმე წევრი ქვეყნისთვის. ზოგიერთი მათგანი ხელმოსაწერად ღიაა ასევე არაწევრი ქვეყნებისთვისაც.

ამჟამად არსებობს წილობრივ შეთანხმებათა საფუძველზე შექმნილი ცამეტი ორგანო (იხ. ჩამონათვალი; დანართი IV). მათგან უმთავრესია:

ევროპული კომისია დემოკრატიისათვის სამართლის მეშვეობით (ვენეციის კომისია)

მინისტრთა კომიტეტმა ვენეციის კომისია ჩამოაყალიბა ბერლინის კედლის აღების შემდეგ, 1990 წლის 10 მაისს, გაფართოებული წილობრივი შეთანხმების საფუძველზე. მასში მონაწილეობს ევროპის საბჭოს ყველა წევრი ქვეყანა, ხოლო არაწევრ ქვეყნებს, განსაკუთრებით კი დამკვირვებლის სტატუსის მქონეთ, უფლება აქვთ, მიუერთდნენ მას. კომისია, რომლის ავტორიტეტი ფართოდ ცნო ევროპამ, შედგება საერთაშორისო რეპუტაციის მქონე დამოუკიდებელი ექსპერტებისგან, რომელთა არჩევას განაპირობებს დემოკრატიულ ინსტიტუტებში მათ მიერ დაგროვილი გამოცდილება ან იურიდიულ თუ პოლიტიკურ მეცნიერებებში მათ მიერ შეტანილი წვლილი. ისინი კომისიის წევრი ქვეყნების მიერ აირჩევიან ოთხი წლის ვადით.

კომისიის სპეციალობას შეადგენს კონსტიტუციების შემუშავება ან მათი გადახედვა და ამ სფეროში მას გამორჩეული ღვაწლი მიუძღვის. მართლაც, მან ითამაშა უმნიშვნელოვანესი როლი ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების საექსპერტო რჩევებით უზრუნველყოფაში, რათა მათი ახალი კონსტიტუციები შესაბამისობაში მოსულიყო ევროპის საბჭოს დემოკრატიულ სტანდარტებთან. ის მათ დაეხმარა ასევე შემდგომი ცვლილებებისას, რაც დემოკრატიულ ცვლილებათა რიტმის შენარჩუნების აუცილებლობით იყო ნაკარნახები. თუმცა, კომისიის საქმიანობა მხოლოდ კონსტიტუციებით არ შემოიფარგლება. უფრო ფართო გაგებით, ის დაინტერესებას იჩენს საკონსტიტუციო სასამართლოებთან დაკავშირებული კანონმდებლობით, საარჩევნო და ეროვნულ უმცირესობათა სფეროს კანონმდებლობით და ზოგადად, ყველა იმ ნორმატიული აქტით, რაც დემოკრატიული სახელმწიფო ინსტიტუტების ფუნქციონირებას შეეხება. მას მოეთხოვება ასევე ტრანსეროვნული თემების შესწავლა, ისევე როგორც სამართლებრივი მოსაზრებების მომზადება საპარლამენტო ასამბლეისა და მინისტრთა კომიტეტისათვის, მათ შორის იმ რიგის მოსაზრებებისა, რომლებიც ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებათა განმარტებას შეეხება.

და ბოლოს, ვენეციის კომისია თანამშრომლობს წევრი ქვეყნების საკონსტიტუციო სასამართლოებთან და ხელს უწყობს მათი პრეცედენტული სამართლის გავრცელებას.

განვითარების ბანკი (CEB)

ევროპის უძველესი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტი, განვითარების ბანკი 1956 წელს, წილობრივი შეთანხმების საფუძველზე დაარსდა. მისი მიზანია წევრი ქვეყნების დახმარება სოციალური პროექტების დაფინანსებაში, რაც ლტოლვილთა, იძულებით გადაადგილებულ პირთა და ბუნებრივი და ეკოლოგიური კატასტროფების მსხვერპლთა ხვედრის შემსუბუქებას გულისხმობს. ბანკი ევროპის საბჭოს სოლიდარული პოლიტიკის ფინანსურ იარაღს წარმოადგენს.

სახელმწიფოთა ჯგუფი კორუფციის წინააღმდეგ (GRECO)

1999 წლის მაისში⁴⁸, გაფართოებული წილობრივი შეთანხმების საფუძველზე, 17 წევრი ქვეყნის მიერ დაარსებულ იქნა სახელმწიფოთა ჯგუფი კორუფციის წინააღმდეგ (GRECO)⁴⁹. ჯგუფი უზრუნველყოფს გარკვეული სახელმძღვანელო პრინციპების დაცვას ანტიკორუფციული საშუალებების გამოყენებისას და ზედამხედველობს ანტიკორუფციული სამოქმედო პროგრამით⁵⁰ დაწესებულ საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტრუმენტებთან შესაბამისობას. ის ცდილობს ეროვნულ ანტიკორუფციულ კანონმდებლობებში ხარვეზების გამოვლენას და წამოიწყებს საჭირო საკანონმდებლო, ინსტიტუციურ და პრაქტიკულ რეფორმებს, კორუფციასთან ბრძოლისა და მისი თავიდან აცილების უფრო ეფექტიანად განსახორციელებლად. ჯგუფის წევრი ყველა სახელმწიფო ამზადებს შემფასებელ მოხსენებას.

ევროპის აუდიოვიზუალური ობსერვატორია

ობსერვატორიის ფუნქციონირება ეფუძნება 1992 წელს შემუშავებულ წილობრივ შეთანხმებას. ის აგროვებს, გადაამუშავებს და ავრცელებს მისი 34 წევრი ქვეყნისა და ევროპული კომისიისგან მიწოდებულ ინფორმაციას, რომლებიც უკავშირდება აუდიოვიზუალური სფეროს ბაზარს და მასში მიმდინარე სამართლებრივ და ფინანსურ ცვლილებებს.

გლობალური ურთიერთდამოკიდებულებისა და სოლიდარობის ევროპული ცენტრი (ჩრდილოეთი - სამხრეთის ცენტრი)

ცენტრი წილობრივი შეთანხმების საფუძველზე დაარსებულ იქნა 1990 წელს ქ. ლისაბონში. მას ამოძრავებს ორი მიზანი - ევროპელთა გათვითცნობიერება ჩრდილოეთი - სამხრეთის ურთიერთდამოკიდებულებისა და სოლიდარობის შესახებ და კონტაქტების გაღრმავება მთავრობებს, პარლამენტებს, ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებს, მედიასა და სხვა სექტორებს შორის მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში.

დასკვნა

ამგვარად, ევროპის საბჭოს წესდება⁵¹ წარმოადგენს სამთავრობათაშორისო, თანამშრომლობაზე დაფუძნებული ორგანიზაციის პირველწყაროს, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფოები თავიანთ სუვერენულობას ინარჩუნებენ. თუმცა, წესდებისავე ცნებებზე დაყრდნობით თუ ვიმსჯელებთ, ევროპის საბჭო ატიპური წარმონაქმნია იქიდან გამომდინარე, რომ მას დაბევებული აქვს გარკვეული ავტონომია წევრ ქვეყნებთან მიმართებაში. ერთის მხრივ, საპარლამენტო ასამბლეა შედგება არა მთავრობების ინსტრუქციებით შებოჭილი ეროვნული დელეგაციებისგან, არამედ დამოუკიდებლად მოქმედ დელეგატთაგან. მეორეს მხრივ, კენჭისყრის წესები ასამბლეაში, ისევე როგორც მინისტრთა კომიტეტში, სულ უფრო ხშირად ეყრდნობა უმრავლესობის წესს, თუმცა, უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილებები კვლავაც ერთხმად მიიღება. და ბოლოს, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კონვენციამ დააარსა ბოლო ინსტანციის ზეეროვნული სასამართლო, რომლის განჩინებათა აღსრულება სავალდებულოა წევრი ქვეყნებისათვის.

აღნიშნული ელემენტები იბადებოდა ინსტიტუციურ ცვლილებათა თანმიმდევრულ პროცესში, თუმცა სრულფასოვნად ვერ ასახავს არსებულ მდგომარეობას. მაგალითად, მინისტრთა კომიტეტს მართალია შენარჩუნებული აქვს გადაწყვეტილების შემუშავების პროცესის წარმმართველი ფუნქცია, ის ვერ უგულებელყოფს საპარლამენტო ასამბლეის შეხედულებებს და უნდა გააჩნდეს მათზე პასუხები. ასამბლეას, თავის მხრივ, განსაზღვრული აქვს როგორც საკუთარი სამოქმედო, ისე წევრი ქვეყნების საზედამხედველო საშუალებები, რითაც შესაბამისად განამტკიცებს საკუთარ ეფექტიანობას. თავდაპირველად დაუბალანსებელი, ორ უწყებას შორის ურთიერთობები ამჟამად რამდენადმე გათანასწორებულია და ეჭვგარეშეა, უფრო მეტად დაიხვეწება მომავალში.

____________________________

1. ჯერ კიდევ 1949 წლის ნოემბერში, მინისტრთა კომიტეტი დათანხმდა, რომ პრაქტიკაში ის აღარ გასწევდა ასამბლეის დღის წესრიგის ზედამხედველობას, რასაც ის წესდების (თავდაპირველი ვარიანტის) 23-ე მუხლის საფუძველზე ახორციელებდა, იმ პირობით, თუკი განსახილველი საკითხები შეეხებოდა 1-ლი მუხლის ჩამონათვალს. 1951 წლის მაისში, 23-ე მუხლი სათანადოდ იქნა შესწორებული და ასამბლეამ მოიპოვა საკუთარი დღის წესრიგის დამოუკიდებლად კონტროლის უფლება.

2. რეგლამენტის მე-14 მუხლი.

3. იხ. ევროპულ მშენებლობაში ევროპის საბჭოს სამომავლო როლის შესახებ მინისტრთა კომიტეტის (89) 40 რეზოლუციის მე-3 ნაწილის მე-17 მუხლის ც. პუნქტი, რომლის ძალითაც, კომიტეტს ენიჭება თავისი ძალაუფლების მინისტრთა კონფერენციისადმი დროებით საფუძველზე დელეგირების უფლებამოსილება.

4. რეზოლუცია (52) 24.

5. 1951 წელს მინისტრთა კომიტეტმა, საბჭოსთან მყარი კონტაქტების შესანარჩუნებლად, წევრ სახელმწიფოებს თხოვა მუდმივ წარმომადგენელთა დანიშვნა.

6. მომხსენებელი ჯგუფები მოადგილეების მიერ შეიქმნა 1985 წელს. ისინი აერთიანებენ მოადგილეთა

გარკვეულ რაოდენობას (ხშირ შემთხვევაში წარმოდგენილნი მათი შემცვლელების

მიერ). მოადგილეთა შეხვედრების ორგანიზებაში მათ დახმარებას უწევს სამდივნო. 1999 წელს,

ევროპის საბჭოს ახალი პრიორიტეტების ასახვის მიზნით, განხორციელდა მათი რეორგანიზება.

7. მინისტრთა კომიტეტი იღებს რეკომენდაციებს ასამბლეისგან, მოხსენებებს სპეციალიზებულ მინისტრთა კონფერენციებისგან და რეგულარულ წინადადებებს მმართველი კომიტეტებისგან, რომლებიც აერთიანებენ წევრი ქვეყნების სპეციალიზებულ სამინისტროთა წარმომადგენლებს.

8. მუდმივმოქმედი კომიტეტი განსაზღვრულია, როგორც ,,ნებისმიერი კომიტეტი, რომელიც პირდაპირ არის პასუხისმგებელი მინისტრთა კომიტეტის წინაშე და რომელშიც ყველა წევრი ქვეყნის მთავრობას შეუძლია საკუთარი წარმომადგენლების, სასურველია რაც შეიძლება მაღალი რანგის ეროვნულ ოფიციალურ პირთა, დასახელება”. იხ. მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია (76) 3 კომიტეტის სტრუქტურის, კომპეტენციისა და სამუშაო მეთოდიკის შესახებ.

9. De Vel, G., The Committee of Ministers of the Council of Europe, Strasbourg, Council of Europe Publishing, 1994.

10. იხ. ქვემოთ.

11. 1987 წელს მინისტრთა მოადგილეების 405-ე შეხვედრაზე სამთავრობათაშორისო კომიტეტებს (მმართველი კომიტეტები და ექსპერტთა კომიტეტები) გაეგზავნა შეტყობინება თხოვნით, გაეუმჯობესებინათ რეკომენდაციებისა და რეზოლუციების მონიტორინგი.

12. იხ. ზემოთ, გვ. 47.

13. იხ. ქვემოთ, გვ. 159 და შემდეგ.

14. იხ. ზემოთ, გვ. 24, კომენტარები, დაკავშირებული 1-ლი მუხლის დ. პუნქტთან.

15. თუკი მინისტრთა კომიტეტი წარმოდგენილია 45 წევრით, კენჭისყრისას საჭიროა სულ მცირე 23 მათგანის თანხმობა, ამასთან, ეს 23 წევრი უნდა შეადგენდეს კენჭისყრაში მონაწილეთა სულ მცირე ორ მესამედს, რაც შეუძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც წინააღმდეგია მაგალითად 20 დელეგაცია (იხ. CM/Inf(2003)55).

16. წინააღმდეგმა მხარემ შესაძლოა მოითხოვოს მე-20 მუხლის a (vi) პუნქტის გამოყენება.

17. მაგალითად, მისი დღის წესრიგი აღარ მოითხოვს მოწონებას მინისტრთა კომიტეტის მხრიდან.

18. იხ. ქვემოთ, გვ. 89 და შემდეგ.

19. ამ პუნქტის პირველი წინადადება შესწორებულ იქნა 1951 წელს. ორი ქვეპუნქტი დაემატა 1953 წლის მაისში. ა. პუნქტის პირველი ქვეპუნქტი კი შესწორებულ იქნა 1970 წლის ოქტომბერში.

20. იხ. I-ლი დანართის სქოლიოები.

21. Burban, J.-L., op. cit., გვ. 38.

22. იხ. რეზოლუცია 1348 (2003), საპარლამენტო ასამბლეაში გენდერულად დაბალანსებული წარმომადგენლობის შესახებ, რომელსაც შესაბამისი შესწორება შეაქვს მის რეგლამენტში.

23. მალტის შემთხვევა 1984-1985 წლებში იყო ამის ერთ-ერთი პირველი მაგალითი.

24. იხ. რეზოლუცია 1115 (1997)-ის მე-12 პუნქტი: ,,ნაკისრ ვალდებულებათა ხანგრძლივ შეუსრულებლობაზე და მის სამონიტორინგო პროცესში თანამშრომლობის სულისკვეთების არქონაზე რეაგირება საპარლამენტო ასამბლეამ შესაძლოა მოახდინოს რეზოლუციისა და/ან რეკომენდაციის მიღების გზით, მომდევნო ჩვეულებრივი სხდომის დასაწყისში ქვეყნის საპარლამენტო დელეგაციის მანდატების დამტკიცებაზე უარის თქმით ან რეგლამენტის მე-6 მუხლის თანახმად, იმავე ჩვეულებრივი სხდომის მსვლელობისას უკვე დამტკიცებული მანდატების გაუქმებით. თუკი წევრი ქვეყანა განაგრძობს ნაკისრი ვალდებულებების უგულებელყოფას, ასამბლეამ მინისტრთა კომიტეტს შესაძლოა მიაწოდოს რეკომენდაცია თხოვნით, მიიღოს შესაბამისი ზომები ევროპის საბჭოს წესდების მე-8 და მე-9 მუხლების საფუძველზე”.

25. . რეზოლუცია 1360 (2004).

26. ადგილების განაწილება ევროპარლამენტში ასახავს მოსახლეობის რაოდენობას, თუმცა შორს არის პროპორციულისგან.

27. იხ. ზემოთ, გვ.58.

28. იხ. ზემოთ, გვ.59.

29. ასამბლეამ თავისი პირველი რეგლამენტი დაამტკიცა 1951 წლის 8 დეკემბერს. მათი გადახედვა საშუალოდ ათწლიანი ინტერვალებით ხორციელდებოდა. ყველაზე ბოლოს ეს მოხდა 1999 წლის 4 ნოემბერს (რეზოლუცია 1202 (1999)). მათში შესწორებების შეტანა რამდენჯერმე განხორციელდა. იხ. 2004 წლის მარტის განახლებული ვარიანტი.

30. რეზოლუცია 1356 (2003), რომელიც ეხება ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა საზედამხედველო კომიტეტში ადგილების რაოდენობის ზრდას,მონიტორინგის კომიტეტში ადგილების რაოდენობას - ამჟამად 82 - უთანაბრებს ასამბლეის სხვა დიდ კომიტეტებში ადგილების ოდენობას.

31. 1994 წლიდან საპარლამენტო წელი თანხვედრაშია კალენდარულ წელთან.

32. 23-ე მუხლის ძველი ვერსია სქოლიოს სახით ჩართულია წესდების კომენტირებულ ტექსტში, Rules of Procedure of the Assembly and Statute of the Council of Europe, 2002.

33. გაუქმებულ იქნა ასევე წინადადებები განკარგულებათა შემუშავების შესახებ. ბიუროს პრეროგატივებისადმი ზიანის მიუყენებლობის პირობით, რეზოლუციებმა შესაძლოა შეცვალოს განკარგულებები, ან ნებისმიერ კომიტეტს მუდმივად დააკისროს კონკრეტულ საკითხზე მოხსენებათა მომზადების ვალდებულება.

34. იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ ზოგიერთი მისი წევრი იჩენს თითქოსდა მცირე ინტერესს და მოსამართლეთა არჩევის მიმდინარეობისას შესამჩნევია ხოლმე მათი არყოფნაც.

35. ასამბლეის რეკომენდაცია 1429 (1999). იხ. აგრეთვე რეზოლუცია 1200 (1999) ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მოსამართლეთა არჩევის წესის შესახებ, მინისტრთა კომიტეტის პასუხი რეკომენდაციაზე 1429 (1999), ასამბლეის დოკუმენტი 8835 და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2000 წლის 6 მარტის მოსაზრება რეკომენდაციაზე 1429 (1999). იხ. ასევე, მოხსენება ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მოსამართლეთა არჩევის შესახებ, ლორდ კირკჰილის მიერ სამართლებრივ საქმეთა და ადამიანის უფლებათა კომიტეტში წარმოდგენილი, 1999 წლის 9 ივლისის დოკ. 8460, და საერთაშორისო ცენტრ ,,interights”- ის მოხსენება მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის შესახებ, ,,Rules and practices governing appointments to the European Court of Human Rights”, 2003 წლის მაისი.

36. ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის შესახებ მინისტრთა კომიტეტის 50 (1999) რეზოლუციის მე-8 მუხლი.

37. Ibid, მე-10 მუხლი.

38. იხ. ქვემოთ, გვ. 159.

39. აღნიშნული რეზოლუცია 51 (30), რომელიც განსაზღვრავს ერთობლივი კომიტეტის სტატუსს, მნიშვნელოვნად მოძველებულია და გადახედვას საჭიროებს. ასამბლეის შესწორებული წესდება სწორედ რომ ემსახურებოდა ერთობლივი კომიტეტისათვის მეტი როლის მინიჭებასა და მისი სტატუსისა და შემადგენლობის უფრო ნათლად განსაზღვრას.

40. Burban, J.-L., op. cit, გვ. 49.

41. ვალტერ შვიმერმა, მაგალითად, გენერალური მდივნის რანგში შეიმუშავა სამოქმედო გეგმა 2001-2005 წლებისთვის, გამიზნული დემოკრატიული, მშვიდობიანი და სტაბილური ევროპის შენებისას წარმოქმნილ გამოწვევათა დასაძლევად და წამოიწყო ორი პრიორიტეტული დისციპლინათაშორისი პროექტი: ,,ყოველდღიურ ძალადობაზე საპასუხო ქმედება დემოკრატიულ საზოგადოებაში” და ,,დემოკრატიული ინსტიტუტები საქმეში”.

42. სამდივნო აერთიანებს შემდეგ დირექტორატებს: კომუნიკაციისა და კვლევების (DCR), სტრატეგიული კვლევების (DSO), პროტოკოლის ფუნქციების; გენერალურ დირექტორატებს: პოლიტიკურ საქმეთა (DGAP), სამართლებრივ საქმეთა (DG1), ადამიანის უფლებათა (DGII), სოციალური ინტეგრაციის (DGIII), განათლების, კულტურისა და მემკვიდრეობის, ახალგაზრდობისა და სპორტის (DG IV), და ადმინისტრირებისა და ლოჯისტიკის (DGAL).

43. გენერალური მდივნის 2000 წლის 27 იანვრის წერილი რუსეთის ფედერაციის საგარეო საქმეთა მინისტრისადმი, დოკ. 8671 (sddendum), 2000 წლის 3 აპრილი.

44. აქ არ მოიხსენიება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იმ მოსაზრებით, რომ ის არ ეფუძნება წესდებას და შესაბამისად, არ არის ევროპის საბჭოს უწყება ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით.

45. თვით კომისრის თხოვნის საფუძველზე, რომელიც ჩართულ იქნა 2004 წლის 26 იანვრის ,,ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის საქმიანობათა ამსახველ მე-3 წლიურ მოხსენებაში” და რომელსაც მხარს უჭერს ასამბლეა (რეკომენდაცია 1640 (2004)), მე-14 ოქმი ითვალისწინებს ამ შესაძლებლობას.

46. გაერო-ს კვალად, რომელსაც გააჩნია სპეციალიზებული ორგანიზაციები, საწესდებო რეზოლუცია (51) 30 უშვებს ,,სპეციალიზებული ორგანოების” არსებობას. ამ დოკუმენტის დებულებები არასოდეს გამოყენებულა, თუმცა ამავე დროს, არც არასოდეს გაუქმებულა ან გადახედილა.

47. იხ. ,,ხელშეკრულებათა ლექსიკონი” (http: //conventions.coe.int): ,,წილობრივი შეთანხმება წარმოადგენს შეთანხმების თავისებურ ფორმას, რომელიც ევროპის საბჭოს ზოგიერთ ქვეყანას აძლევს საშუალებას, იმონაწილეოს ამა თუ იმ წამოწყებაში, მიუხედავად სხვა წევრი ქვეყნების პასიურობისა”.

48. მინისტრთა კომიტეტის 1988 წლის 5 მაისის რეზოლუცია (98) 7 ,,კორუფციის წინააღმდეგ სახელმწიფოთა ჯგუფის (GRECO)” დამფუძნებელი წილობრივი და გაფართოებული შეთანხმების ნების დართვის შესახებ, და 1999 წლის 1 მაისის რეზოლუცია (99) 5, რომელიც აარსებს ამ უწყებას.

49. 2004 წლის ივლისში ჯგუფი აერთიანებდა 37 წევრს, მათ შორის ერთ სახელმწიფოს ევროპის საბჭოს ფარგლებს გარედან - აშშ-ს.

50. 1999 წელს, ევროპის საბჭოში ხელმოსაწერად გაიხსნა ორი ანტიკორუფციული კონვენცია: სისხლის სამართლის კონვენცია კორუფციის შესახებ (ETS No. 173) და სამოქალაქო სამართლის კონვენცია კორუფციის შესახებ (ETS No. 174). ორივე მათგანი ჯგუფს აღიარებს ხელმომწერ სახელმწიფოთა საზედამხედველო ორგანოდ, მათში ჩამოყალიბებულ დებულებათა განხორციელების საქმეში.

51. ჩვენ ვსარგებლობთ საპარლამენტო ასამბლეის სამდივნოს მიერ მომზადებული კომენტირებული წესდების ვერსიით, Rules of Procedure of the Assembly and Statute of the Council of Europe (2002). სამდივნოს შენიშვნები განმარტავს ცალკეულ დებულებებს და აღწერს შემდგომ ცვლილებებს. ისინი არ წარმოადგენენ წესდების განუყოფელ ნაწილს და ამდენად, არ გააჩნიათ დამოუკიდებელი სამართლებრივი ღირებულება.

სტანდარტების დადგენის სფეროში ევროპის საბჭოს საქმიანობა მრავალმხრივია, თუმცა არა იმდენად ცნობილი, როგორც ის ამას იმსახურებს. რეალურად არსებობს არანაკლებ 196 სამართლებრივი ინსტრუმენტი, შესული ხელშეკრულებათა ევროპულ სერიასა (ETS) და ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებათა სერიაში (CETS)¹, რომლებიც ერთობლიობაში შეადგენენ ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებებს². რიცხვი შთამბეჭდავია, მიუხედავად იმისა, რომ ის მოიცავს ასევე ოქმებსაც, რომელთაც მინიჭებული აქვთ დამოუკიდებელი ნუმერაცია, სინამდვილეში კი თავიანთ შესაბამის კონვენციათა ნაწილს წარმოადგენენ³.

ხელშეკრულების გაფორმება ევროპის საბჭოს მიერ ნაცადი ერთ-ერთი საშუალებაა წესდებაში მოხსენიებული მიზნის მიღწევის გზაზე, რაც გულისხმობს მის წევრ ქვეყნებს შორის უფრო მეტი ერთობის მიღწევას, გამიზნულს მათ საერთო მემკვიდრეობაში არსებული პრინციპებისა და იდეალების ხორცშესხმისა და დაცვისათვის, ისევე როგორც მათი ეკონომიკური და სოციალური წინსვლის გაადვილებისათვის. წესდების 1-ლი მუხლის თანახმად, ორგანიზაცია აღნიშნულ მიზანს ახორციელებს საკუთარი საწესდებო ორგანოების მეშვეობით, ინტერ ალია ,,შეთანხმებების გზით ... ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, სამეცნიერო, სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ საკითხებში და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შენარჩუნებითა და შემდგომი განხორციელებით”. წევრი ქვეყნები უერთდებიან კონვენციებს, დამტკიცებულს მინისტრთა კომიტეტის მიერ, რომელიც მე-13 მუხლის თანახმად მიჩნეულია, როგორც ,,ევროპის საბჭოს სასარგებლოდ მოქმედი ორგანო”.

ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებები, სხვა მიზეზებს შორის, მნიშვნელოვანია იმის გამოც, რომ უზრუნველყოფს უფრო მჭიდრო კავშირებს წევრ ქვეყნებს შორის, აძლევს რა მათ ბიძგს თავიანთი კანონმდებლობებისა და სამართლებრივი სისტემების ჰარმონიზებაში, ხელს უწყობს რა ასევე სამართლებრივი სისტემების ერთგვაროვნებას ევროპულ სივრცეში და სტანდარტების მინიმალურ მოთხოვნათა შემოსაზღვრას.

ერთიანი სამართლებრივი სივრცის შექმნით, კონვენციები წევრ ქვეყნებს სძენს მეტ დემოკრატიულ, სოციალურ და კულტურულ ერთობას. ისინი აადვილებენ აგრეთვე მათ თანამშრომლობას განსაკუთრებით მგრძნობიარე სფეროებში, როგორიცაა ტერორიზმი, ბიოეთიკა და გარემოს დაცვა. ფაქტიურად, ევროპის საბჭოს ერთ მრავალმხრივ კონვენციას შეუძლია შეცვალოს ცალკეულ ქვეყნებს შორის გაფორმებულ ორმხრივ შეთანხმებათა მთელი წყება. საბჭოს კონვენციებით მოცული თემების ფართო სპექტრი იმ ფაქტზე მიანიშნებს, რომ ორგანიზაცია ევროპის წინაშე ამჟამად არსებულ ყველა დიდ პრობლემას ეხმაურება და რომ ის ქცეულია მათზე რეაგირების ერთ-ერთ უმთავრეს ბაზისად.

ხელშეკრულებები - ნორმები⁴

ევროპის საბჭოს შეთანხმებებსა და კონვენციებს, ზოგადი გაგებით, აწესრიგებს 1969 წლის 23 მაისის ვენის კონვენცია სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ. მართალია, ის ყველა წევრი სახელმწიფოსთვის სავალდებულო არ არის, მაგრამ მის დებულებათა უდიდესი ნაწილი ახდენს არსებული ჩვეულებითი სამართლის უბრალოდ კოდიფიცირებას და გამოიყენება როგორც ასეთი. იმავდროულად, ევროპის საბჭოსთვის უპირატესი ძალის მქონეა ზოგიერთი მისთვის სპეციფიკური ნორმა. მათ მოიცავს ევროპის საბჭოს წესდება (განსაკუთრებით მისი მე-5 თავი, რომელიც შეეხება მინისტრთა კომიტეტის შემადგენლობას, უფლებამოსილებასა და კენჭისყრის წესებს), 1951 წელსა⁵ და 1993 წელს⁶ მიღებული საწესდებო რეზოლუციები და პროცედურული ნორმები, დაკავშირებული მინისტრთა კომიტეტისა და მინისტრთა მოადგილეების შეხვედრებთან⁷.

ზემოჩამოთვლილი ნორმები ადგენს, რომ მათ მიერ ნაგულისხმებ კონვენციათა და შეთანხმებათა შემუშავება, დამტკიცება და განხორციელება ხდება ევროპის საბჭოს ფარგლებში, რის გამოც ისინი ამ ორგანიზაციისთვის სახასიათო ნიშნებს იძენენ. გადმოცემის ფორმის ჰარმონიზებისა და დოკუმენტების შემუშავების გასაადვილებლად, 1962 წელს მინისტრთა კომიტეტმა მიიღო დასკვნით სანიმუშო დებულებათა ორი სტანდარტული ფორმა, რომელთაგან ერთი განკუთვნილი იყო შეთანხმებების, მეორე კი კონვენციებისათვის. 1980 წელს ისინი შეიცვალა ორივე მათგანის მომცველი ერთიანი ფორმით.⁸ მისი ერთი ნაწილი, თუმცა ეს მოთხოვნას არ წარმოადგენს, გამოიყენება უმრავლეს შემთხვევაში, რაც შეეხება სხვას, ზოგჯერ ხორციელდება მისი ჩანაცვლება სხვა ნორმებით.

ხელშეკრულების მომზადება - მისი წინარე სტადია და მიმდინარეობა

ხელშეკრულების შეთანხმების წამოწყების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს მინისტრთა კომიტეტი, საკუთარი ან საპარლამენტო ასამბლეის, ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესის, მინისტრთა კონფერენციის, მმართველი კომიტეტისა თუ სახელშეკრულებო კომიტეტის ინიციატივით⁹. განსაკუთრებით აღსანიშნავია საპარლამენტო ასამბლეის, როგორც ინიციატორის როლი, რომელიც არაერთი საკონვენციო მოლაპარაკების ავტორად გვევლინება¹⁰. წესდების მე-20 მუხლის დ. პუნქტის თანახმად, ხელშეკრულებაზე მუშაობის დაწყების გადაწყვეტილებას იღებს მინისტრთა კომიტეტი (კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედი უმრავლესობითა და კომიტეტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით).

გაერო-ს ხელშეკრულებებისგან განსხვავებით, ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებებს მთავრობების მიერ დანიშნული ეროვნული ექსპერტები ამზადებენ. ძალზედ იშვიათია შემთხვევები, როდესაც მათი შემუშავება ,,დიპლომატიურ კონფერენციებზე” ხდება. მოლაპარაკებები მიმდინარეობს მინისტრთა კომიტეტის წინაშე პასუხისმგებელი მმართველი კომიტეტებისა თუ საექსპერტო ჯგუფების ფარგლებში, რომლებიც მმართველ კომიტეტს ექვემდებარებიან. განსაკუთრებულ შემთხვევებში (მაგალითად, ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენცია - ETS No. 157), სამუშაო შესაძლოა გასწიოს სპეციალურმა (ad hoc) საექსპერტო კომიტეტმა, რომელიც პირდაპირ არის პასუხისმგებელი მინისტრთა კომიტეტის წინაშე.

საექსპერტო კომიტეტების საქმიანობაში მონაწილეობა ნებაყოფლობითია, მაგრამ ყველა წევრ ქვეყანას აქვს უფლება, მათში სამონაწილეოდ მიავლინოს ერთი ექსპერტი¹¹. მართალია ექსპერტებს მთავრობები ნიშნავენ, ისინი მოქმედებენ დამოუკიდებლად, არ არიან ანგარიშვალდებულნი მათ წინაშე და თეორიულად, არ უნდა იღებდნენ მათგან ინსტრუქციებს. ექსპერტთა კომიტეტების მუშაობას არეგულირებს რეზოლუცია (76) 3, დაკავშირებული კომიტეტების სტრუქტურებთან, რეგლამენტთან და სამუშაო მეთოდიკასთან, რომელიც ზოგადად შეეხება კომიტეტებს, რომელთა წევრებს ნიშნავენ წევრი ქვეყნები და რომლებიც იქმნება მინისტრთა კომიტეტის მიერ ან მისი ძალაუფლების ქვეშ.

არასამთავრობო ან პროფესიული ორგანიზაციები და არაწევრი ქვეყნები სულ უფრო მზარდ გავლენას ახდენენ ხელშეკრულებათა მომზადების პროცესზე. მართლაც, საექსპერტო კომიტეტის რეგლამენტი შესაძლოა აშკარად უშვებდეს მათ დამკვირვებლად წარმოდგენის შესაძლებლობას¹². გარდა ამისა, შესაბამის მმართველ კომიტეტს დამკვირვებლები შეუძლია დაუშვას საკუთარი შეხედულებით, ერთსულოვანი გადაწყვეტილების საფუძველზე. ამ ტიპის დამკვირვებლებს გააჩნიათ წერილობითი ან სიტყვიერი შენიშვნების გაკეთების, მაგრამ არა კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება.

დოკუმენტის ტექსტის მიღება

მოლაპარაკებათა დასრულების შემდეგ, საბოლოო ტექსტი მტკიცდება მინისტრთა კომიტეტის მიერ, რომელიც ზოგჯერ იძულებულია, თავად მიიღოს გადაწყვეტილებები და შეიმუშავოს დებულებები, რომლებზეც მოლაპარაკების მხარეებმა კომპრომისს ვერ მიაღწიეს. მაგალითად, როდესაც ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენციის ტექსტზე მომუშავე ექსპერტებმა (ETS No. 157, 1995 წ.) კატეგორიულად არ დაუჭირეს მხარი ზოგიერთ დებულებას, კომიტეტს სხვა გზა აღარ დარჩენოდა, ვიდრე თავად ჩარეულიყო მათ შემუშავებაში¹³. ის ასევე იძულებული შეიქნა, გადაეწყვიტა დავა კონვენციის საზედამხედველო მექანიზმის ბუნებასთან დაკავშირებით. საკუთრივ მან უმთავრესად პოლიტიკური ზედამხედველობა ირჩია და გადაწყვიტა, თვით კონვენციასთან შესაბამისობის კონტროლი ეწარმოებინა (ჩარჩო-კონვენციის 24-ე-26-ე მუხლები). მსგავსად ამისა, საბოლოოდ კომიტეტის მიერ იქნა დადგენილი კორუფციის საწინააღმდეგო სისხლის სამართლის კონვენციაზე (ETS No.173) ნებადართული დათქმების მაქსიმალური რაოდენობა.

ხელშეკრულების საბოლოო ტექსტზე შეთანხმების მიღწევის შემდეგ, მისი ხელმოსაწერად გახსნის გადაწყვეტილება მინისტრთა კომიტეტის მიერ მიიღება კენჭისყრაში მონაწილეთა ორი მესამედი უმრავლესობითა და სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით (საწესდებო რეზოლუცია (93) 27, მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებების მიღებისთვის საჭირო უმრავლესობის წესის შესახებ). ერთ დროს ამგვარი გადაწყვეტილება ერთსულოვნად მიიღებოდა, რის გამოც, ინტენსიური მუშაობის შედეგად მომზადებული კონვენციის პროექტი, საბოლოო ჯამში მოწონებული ორი მესამედი უმრავლესობით (მე-20 მუხლის დ. პუნქტი), შეიძლებოდა კვლავ უკუგდებულიყო, თუკი თუნდაც ერთი სახელმწიფო, რაოდენ პატარაც არ უნდა ყოფილიყო ის, მისი ხელმოსაწერად გახსნის წინააღმდეგი წავიდოდა. რეზოლუცია (93) 27 ამ რისკს აბათილებს, ამცირებს რა ერთსულოვნების წესით მისაღებ გადაწყვეტილებათა ჩამონათვალს.

ხელშეკრულების ხელმოსაწერად გახსნის გადაწყვეტილება უმთავრესია, რადგან ის წინ წამოსწევს ევროპის საბჭოს მიმართ პოლიტიკური ნდობის საკითხს. დოკუმენტის პრეამბულაში თუ თვით ტექსტში საბჭოს მოხსენიებით ხდება მისი აშკარა გაიგივება ორგანიზაციასთან, ისევე როგორც ამას აკეთებს საზედამხედველო ფუნქციის როგორც წესი ევროპის საბჭოს საექსპერტო კომიტეტისთვის ან თვით მინისტრთა კომიტეტისთვის მინდობა. თუმცა, მინისტრთა კომიტეტის ეს გადაწყვეტილება ჯერ კიდევ არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ ხელშეკრულების პროექტი საბჭოს ბრძოლისუნარიან ინსტრუმენტად ჩამოყალიბდეს. მიღებული ტექსტი, ფაქტიურად, საერთაშორისო საჯარო სამართალში ფორმალურად არ არსებობს მანამ, სანამ სახელმწიფოები არ შეთანხმდებიან მის დებულებათა სავალდებულოობაზე, რაც, როგორც წესი, ხელმოწერისა და მისი შემდგომი მოწონებისა თუ რატიფიკაციის გზით ხორციელდება.

წესდებამ, საპარლამენტო ასამბლეის საზიანოდ, არ გაითვალისწინა ამ უკანასკნელის უფლება, ხელშეკრულების მიღებამდე მის თაობაზე აზრის გამოთქმასთან დაკავშირებით. მინისტრთა კომიტეტის 1952 წლის რეზოლუცია (რეზოლუცია (52) 26) უბრალოდ ადგენდა, რომ მინისტრთა კომიტეტს, სათანადო შემთხვევებში, შეეძლო ასამბლეისთვის ეთხოვა ,,მოსაზრების გამოთქმა კონვენციებთან დაკავშირებით”. საბოლოოდ, 1985 წლის აპრილში, კომიტეტი დაჰყვა ასამბლეის ზეწოლას და გადაწყვიტა, რომ მას ,,როგორც წესი, უნდა მიეცეს აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა კონვენციების პროექტებთან დაკავშირებით, მისი შესაბამისი კომიტეტების მეშვეობით”¹⁴.

პრაქტიკაში, მინისტრთა კომიტეტი ასამბლეის მოსაზრებებით ინტერესდებოდა ყველაზე მნიშვნელოვან კონვენციებთან დაკავშირებით, ხოლო საპარლამენტო ასამბლეას კვლავ გააჩნდა პრეტენზიები იმის გამო, რომ მას ხშირად უხდებოდა ამ მოვალეობის შესახებ მისთვის შეხსენება. რეკომენდაციაში 1361 (1998), მან სთხოვა მინისტრთა კომიტეტს, დოკუმენტის

საბოლოო მიღებამდე, მოსაზრების შემუშავების მიზნით, მისთვის მიეწოდებინა ყველა შეთანხმების, კონვენციისა და ოქმის პროექტი, დასთანხმებოდა ასევე სადავო პუნქტების განხილვას ერთობლივი სამუშაო ჯგუფის მიერ და წესად ექცია კონვენციების, შეთანხმებებისა თუ ოქმების მიღების შესახებ გადაწყვეტილებათა ერთობლივად მიღება¹⁵. პასუხად, კომიტეტი დასთანხმდა მომავალში ასამბლეისადმი რჩევისათვის მიმართვას ყველა ხელშეკრულების პროექტთან დაკავშირებით, მაგრამ ამასთან მიიჩნია, რომ ,,პრაქტიკაში, მცირე რაოდენობის წმინდა ტექნიკური ხასიათის ხელშეკრულებებს” შესაძლოა არც კი გამოეწვია ამის საჭიროება. გარდა ამისა, ის ცალსახად გაემიჯნა ასამბლეის მოთხოვნას, მასთან გაეზიარებინა გადაწყვეტილების მიღების ნამდვილი უფლებამოსილება¹⁶.

ასამბლეის წინასწარი მოსაზრებით სისტემატური დაინტერესება მინისტრთა კომიტეტმა დაიწყო ხელმოსაწერად 1999 წლიდან გახსნილ ყველა ხელშეკრულებასთან და ოქმთან მიმართებაში. აღნიშნული ცხადყოფს საპარლამენტო ასამბლეის სასიცოცხლო როლს: სასიცოცხლოს, ვინაიდან დოკუმენტების პროექტებზე მასთან კონსულტაცია ამ პროცესში ჩააბამს პარლამენტარებს, რაც შემდგომში აადვილებს მათი რატიფიკაციის პროცესს ეროვნულ დონეზე;¹⁷ გარდა ამისა, მის მოსაზრებებს ყოველთვის სასარგებლო გავლენა მოუხდენია ხელშეკრულებათა გარშემო მიმდინარე მოლაპარაკებებზე. დღეს, ასამბლეა მონაწილეობს მმართველი კომიტეტების მუშაობაში, რაც ნიშნავს იმას, რომ მის შეხედულებათა გათვალისწინების შესაძლებლობა დოკუმენტის ტექსტის პროექტირების სტადიაშივე არსებობს.

ხელმოწერა, მიღება, მოწონება ან რატიფიკაცია

ხელშეკრულების ხელმოწერისას, სახელმწიფოები მიუთითებენ, რომ ისინი მიზნად ისახავენ მის რატიფიკაციას. დოკუმენტის ხელმოწერა საბოლოოდ არ ავალდებულებს მათ, მაგრამ ის, სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის მე-18 მუხლის თანახმად, სწორედ რომ აიძულებს ხელმომწერ ქვეყნებს, ,,თავი შეიკავონ ნებისმიერი იმგვარი ქმედებისგან, რომელიც ზიანს მიაყენებდა ხელშეკრულების ობიექტსა და მიზანს”.

ფაქტიურად, კონვენციის ხელმოწერას მოსდევს ხოლმე მისი რატიფიკაცია, მიღება ან მოწონება, რაც გულისხმობს სახელმწიფოს საბოლოო თანხმობას, იყოს ვალდებული დოკუმენტით. რატიფიკაცია, მიღება ან მოწონება მოთხოვნას არ წარმოადგენს შეთანხმებებთან მიმართებაში და ხელმოწერა შესაძლოა ზოგჯერ საკმარისიც აღმოჩნდეს მათი სავალდებულოობის ასაღიარებლად.

ხელშეკრულებები მონაწილე მხარეებისთვის სავალდებულო ხდება მხოლოდ მათი ძალაში შესვლის შემდეგ. ევროპის საბჭოს ხელშეკრულება ძალაში შესულად ითვლება მაშინ, როდესაც ხელმომწერ მხარეთა გარკვეული რაოდენობა (რაც განისაზღვრება დასკვნით დებულებებში) საბოლოოდ გამოთქვამს თანხმობას, იყოს მისით ვალდებული. ძალაში შესვლის შემდეგ, ხელშეკრულებას საერთაშორისო სამართალსა და მისი მიმღები სახელმწიფოს კანონმდებლობაში ენიჭება სამართლებრივი სტატუსი. შედეგად, ამგვარ სახელმწიფოთა ვალდებულებას შეადგენს მასში ჩადებული დებულებების დაცვა და განხორციელება. უკვე ძალაში შესულ ხელშეკრულებასთან სახელმწიფოთა შემდგომი მიერთებისას, ამ სახელმწიფოებისთვის ის ძალაში შედის მას შემდეგ, რაც მათ მიერ განხორციელდება სარატიფიკაციო, მოწონების ან მიღების სიგელების დეპონირება.

რეალურად, ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებები ხელმოსაწერად ღიაა მხოლოდ წევრი ქვეყნებისთვის, ზოგჯერ კი იმ არაწევრი ქვეყნებისთვისაც, რომელთაც გასწიეს მუშაობა მათი მომზადებისას. სხვა არაწევრ ქვეყნებთან მიმართებაში კი ერთადერთ საშუალებას წარმოადგენს მიერთება. ამასთან, ეს ხდება უკვე ძალაში შესული ხელშეკრულებების შემთხვევაში¹⁸. თუმცა, არსებობს გარკვეული გამონაკლისები, რომელთა დიდი ნაწილი შეეხება წილობრივ შეთანხმებებსა და ევროპულ თანამეგობრობას.

ევროპულ კონვენციებთან და შეთანხმებებთან მიმართებაში, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი საკუთარ თავზე იღებს დეპოზიტარის მოვალეობებს. მისი ფუნქციები განსაზღვრულია სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის 77-ე მუხლის 1-ელ პუნქტში:

a. ხელშეკრულების ორიგინალური ტექსტის შენახვა და დეპოზიტარისადმი მინიჭებული სხვა ნებისმიერი სრული უფლების განხორციელება;

b. ორიგინალური ტექსტის დამოწმებული ასლებისა და ხელშეკრულების სხვა შემდგომი ტექსტის მომზადება დამატებით ენებზე, რისი საჭიროებაც შესაძლოა წარმოშვას ხელშეკრულებამ; მათი გადაცემა მხარეებისთვის, ისევე როგორც იმ ქვეყნებისთვის, რომლებიც განიზრახავენ ხელშეკრულებასთან მიერთებას;

c. ხელშეკრულების ნებისმიერი ხელმოწერის, ისევე როგორც ამასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ინსტრუმენტის, შეტყობინებისა და განცხადების შენახვა;

d. შეფასება იმისა, თუ რამდენად არის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული რომელიმე ინსტრუმენტი, შეტყობინება თუ განცხადება სათანადო ფორმით წარმოდგენილი და საჭიროების შემთხვევაში, შესაბამისი ქვეყნის ყურადღების მიპყრობა;

e. ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული მოქმედებების, განცხადებებისა და შეტყობინებების შესახებ მხარეებისა და კანდიდატი მხარეების ინფორმირება;

f. კანდიდატი მხარეების ინფორმირება ხელშეკრულების ძალაში შესასვლელად საჭირო საკმარისი რაოდენობის ხელმოწერების, ან სარატიფიკაციო, მიღების, მოწონებისა თუ მიერთების სიგელების მიღებისა თუ დეპონირების შესახებ.

დოკუმენტების ორიგინალური ვერსიები ინახება გენერალური მდივნის ბიუროში, სადაც ჩვეულებრივ, ხდება ხელშეკრულებათა ხელმოწერა და სარატიფიკაციო, მიღებისა თუ მიერთების სიგელების დეპონირება. გენერალური მდივანი ავრცელებს ასევე დასკვნითი დებულებებით გათვალისწინებულ შეტყობინებებს და საჭიროების შემთხვევაში, ხელშეკრულებებს გაერო-ს სამდივნოში არეგისტრირებს.

სამართლებრივ საქმეთა გენერალურ დირექტორატში აღნიშნულ ფუნქციებს ახორციელებს სახელშეკრულებო ბიურო, რომელიც ემსახურება ხელშეკრულებებთან დაკავშირებული ყველა ზომის ცენტრალიზებასა და მათ განხორციელებას.

განცხადებები და დათქმები

ვენის კონვენციისა და საერთაშორისო საჯარო სამართლის თანახმად, სახელმწიფოებს, ხელშეკრულების ხელმოწერისას ან მისი სარატიფიკაციო, მოწონებისა თუ მიღების სიგელების დეპონირებისას, შეუძლიათ გააკეთონ განცხადებები ან შეიმუშავონ დათქმები. განცხადებებით ისინი სარგებლობენ იმისათვის, რათა ნათელი მოჰფინონ მთელი ხელშეკრულებისა თუ მისი ცალკეული დებულების სამოქმედო ფარგლებისა თუ მნიშვნელობის თავისებურ გაგებას, ან მიუთითონ მიზეზები, რის გამოც თანხმდებიან ხელშეკრულების სავალდებულოობას. განცხადება ,,განმარტებითია”, თუკი ის მიუთითებს სახელმწიფოს მხრიდან ხელშეკრულების თავისებურ გაგებაზე, ხოლო ,,ტერიტორიული”, როდესაც ის განსაზღვრავს ტერიტორიასა თუ ტერიტორიებს, სადაც გავრცელებას ჰპოვებს ხელშეკრულების დებულებები ამ სახელმწიფოსთან მიმართებაში. ხელშეკრულების ცალკეულ დებულებათა სამართლებრივი შედეგების შეცვლისა თუ მათგან ლავირების მიზნით, სახელმწიფოები შეიმუშავებენ ასევე დათქმებს¹⁹.

დათქმების გაკეთება ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა ევროპის საბჭოში. ამ არჩევანით სარგებლობა სახელმწიფოებს ათავისუფლებს ცალკეულ დებულებათა მიღებისგან, რაც წინააღმდეგ შემთხვევაში ხელს შეუშლიდა მათ მიერთებას ხელშეკრულებასთან და შესაბამისად, უადვილებს მათ ორგანიზაციაში დადებული შეთანხმებებისა და კონვენციების მონაწილე მხარედ ქცევას. საბჭოს ხელშეკრულებათა მცირე რაოდენობა თუ გამორიცხავს ყოველგვარ დათქმას, უმრავლესობა კი მიუთითებს იმ დებულებებს, რომლებთან მიმართებაშიც შესაძლებელია დათქმების გაკეთება. ამასთან, ზოგიერთი მათგანი ზღუდავს შესაძლო დათქმების რაოდენობას სახელმწიფოთა მხრიდან. სხვათა შინაარსობრივი ერთგვაროვნება კი შეუძლებელს ხდის დათქმების გაკეთებას. ამის მაგალითებს იძლევა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის შემსწორებელი ოქმები, რომლებიც დავების მოგვარების პროცედურებს განსაზღვრავენ. ამის მსგავსია კონვენციის საფუძველზე მოქმედ მართლმსაჯულების მექანიზმში რადიკალური ცვლილებების შემტან მე-11 ოქმზე თანდართული განმარტებითი მოხსენება, რომელიც მიუთითებს, რომ დათქმების გაკეთება, როგორც ასეთი, გამორიცხულია.

ხელშემკვრელ მხარეთა მიერ დათქმების ზომაზე მეტად გამოყენება საპარლამენტო ასამბლეის პერიოდულ შეშფოთებას იწვევს. მისი აზრით, ეს საფრთხეს უქმნის ხელშეკრულებათა ერთგვაროვნებასა და მთლიანობას. დათქმები მართლაც ართულებს მონაწილე მხარეთა შორის ურთიერთობებს და გამომდინარე იქიდან, რომ მათ მიერ ნაკისრ საერთაშორისო ვალდებულებებში თავს იჩენს სხვაობა, ძირს უთხრის მათ შორის აუცილებელ თანასწორობას. უფრო მეტიც, დათქმების გადაჭარბებული გამოყენება სახელშეკრულებო ურთიერთობებში ,,ბიპოლარულობის” გაჩენის საფრთხეს ქმნის²⁰, რაც ეწინააღმდეგება წევრი ქვეყნების კანონმდებლობათა ჰარმონიზების ევროპის საბჭოსეულ მიზანს. შესაბამისად, თავის რეკომენდაციაში 1223 (1993), საპარლამენტო ასამბლეამ მინისტრთა კომიტეტს მოუწოდა, დაერწმუნებინა წევრი ქვეყნები დათქმების გულმოდგინედ გადახედვისა და მათი შეძლებისდაგვარად გაუქმების აუცილებლობაში, გენერალური მდივნისათვის კი მოხსენებით განემარტათ მიზეზები, რამაც მათი გარკვეული ნაწილის ხელუხლებლად დატოვება გამოიწვია.

1994 წლის 17 თებერვალს, მინისტრთა კომიტეტმა თავის გამოხმაურებაში უკუაგდო ასამბლეის ეს წინადადება. მან განმარტა, რომ საერთაშორისო საჯარო სამართალი წევრ ქვეყნებს არ უკრძალავს დათქმების გაკეთების გზით საერთაშორისი ვალდებულებათა შეზღუდვას და მიიჩნია, რომ სულ უბრალოდ თხოვნით მათდამი, რაც შეიძლება იშვიათად მიემართათ დათქმებისათვის, მიიღწეოდა მათი უფრო ფართო მონაწილეობა ევროპის საბჭოს კონვენციებში.

განმარტება

პრაქტიკაში, ხელშეკრულების განმარტების უფლება აქვთ მხოლოდ იმ სახელმწიფოებს, რომლებიც აღიარებენ მის სავალდებულოობას. მინისტრთა კომიტეტის მიერ 60-იან წლებში შემოღებული პრაქტიკის თანახმად, ევროპის საბჭოს ყველა კონვენციას (გარდა რამდენიმე მცირე მოცულობის ოქმისა) თან ახლავს განმარტებითი მოხსენება, მომზადებული ხელშეკრულებაზე მომუშავე საექსპერტო კომიტეტის მიერ, როგორც წესი ძირითადი ტექსტის თანადროულად, რომლის გამოქვეყნების თანხმობას იძლევა მინისტრთა კომიტეტი. მასში გადმოცემულია დოკუმენტის ტექსტის შემუშავების პროცესში დაფიქსირებული ძირითადი სტადიები და თანმიმდევრულად, მუხლების მიხედვით არის განმარტებული მისი არსი და მნიშვნელობა. ექსპერტთა კომიტეტის მიერ დამტკიცებული, ის თვით ხელშეკრულების პროექტთან ერთად გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს.

2001 წლის 1 იანვრამდე, ხელშეკრულების ტექსტის მიღებისას, მინისტრთა კომიტეტი წყვეტდა საკითხს, უნდა გამხდარიყო თუ არა განმარტებითი მოხსენება საჯარო. 2001 წლიდან კი, ხელშეკრულებებთან და მათთან დაკავშირებულ რეკომენდაციებთან ერთად, ქვეყნდება ყველა ამ ტიპის მოხსენებაც²¹. ისინი შესაძლოა აიოლებენ განმარტებას, მაგრამ არ უნდა მივიჩნიოთ მის ავთენტურ ინსტრუმენტებად²². ყველაზე მეტი, ისინი შესაძლოა ვაღიაროთ განმარტების დამატებით საშუალებებად²³.

ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებათა ერთგვაროვანი განმარტების უზრუნველსაყოფად, საპარლამენტო ასამბლეა ბოლოხანს გამოქვეყნებულ რეკომენდაციაში 1458 (2000), გამოვიდა ,,ზოგადი სამართლებრივი უწყების” შექმნის ინიციატივით, რომელიც გამოთქვამდა სავალდებულო ხასიათის მქონე მოსაზრებებს იმ კონვენციათა განმარტებასთან და გამოყენებასთან დაკავშირებით, რომლებიც არ ფლობენ არავითარ საზედამხედველო თუ მონიტორინგის მექანიზმს. მან აღნიშნა, რომ ორგანიზაციის გაფართოებასთან ერთად, გაიზარდა კონვენციებში მონაწილე მხარე სახელმწიფოთა რაოდენობა, რაც ზრდის ურთიერთგამომრიცხავი განმარტებების რისკს და საფრთხეს უქმნის ადამიანის უფლებათა დამცავი ევროპული სისტემის მთლიანობას.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, შესაძლებელი იყო, გამხდარიყო ამგვარი სავალდებულო ხასიათის მოსაზრებათა გამცემი ორგანო და ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში მინიჭებოდა გადამწყვეტი სიტყვა ადამიანის უფლებათა სტანდარტების განმარტებასთან დაკავშირებით²⁴. სულ მცირე, საბჭოს იმ დოკუმენტებთან დაკავშირებით მაინც, რომლებიც უბრალოდ განამტკიცებენ ევროპული კონვენციით ნაგულვებ პრინციპებს, უფლებებსა და თავისუფლებებს. 1997 წლის კონვენცია ბიოლოგიასა და მედიცინაში ადამიანის უფლებებისა და ღირსების დაცვის შესახებ, ფაქტიურად, საშუალებას აძლევს მხარეებს, მის განმარტებასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ საკითხებზე, საკონსულტაციო მოსაზრებისათვის მიმართონ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს²⁵, მაგრამ ის ერთადერთი კონვენციაა ამ თვალსაზრისით. 2001 წლის 2 აპრილის მოსაზრებაში, თავად სასამართლო გამოესარჩლა იტალიური მხარის წინადადებას, შექმნილიყო ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენციის დამატებითი ოქმი, რომელიც მას მიანიჭებდა საკონსულტაციო მოსაზრებების შემუშავების უფლებამოსილებას.

თუმცა, თავის გამოხმაურებაში ასამბლეის რეკომენდაციაზე 1458 (2000), მინისტრთა კომიტეტმა მიიჩნია, რომ ზოგადი სამართლებრივი უწყების შექმნა ,,ევროპის საბჭოს კონვენციათა ამჟამინდელი სისტემისათვის არ წარმოადგენს არც აუცილებლობას და არც ფინანსურად იქნებოდა მომგებიანი”²⁶. ის შეეწინააღმდეგა ასევე ამ ფუნქციის სასამართლოსადმი გადაცემას, რომელმაც, თავის მხრივ, მინისტრთა კომიტეტის მისამართით ამ საკითხზე გამოთქმულ მოსაზრებაში აღნიშნა, რომ ,,ურთიერთგანსხვავებული კონვენციების განმარტება დაისაჭიროვებდა სპეციალური ცოდნის მაღალ დონეს ფრიად ფართო სპექტრის სფეროებში, რაც იქნებოდა რთული ერთი ორგანოსათვის”. გარდა ამისა, ისედაც გადატვირთული სამუშაო განრიგის პირობებში, მისთვის ახალი მოვალეობების დაკისრება უცილობლად გამოიწვევდა სასამართლოს ეფექტიანობის შესუსტებას. მინისტრთა კომიტეტმა ამის სანაცვლოდ მიიჩნია, რომ შესაძლებელი იყო ვენეციის კომისიისადმი მიმართვა (მიუხედავად იმისა, რომ მას არ გააჩნდა შესაბამისი უფლებამოსილება) არასამართლებრივი, არასავალდებულო განმარტების მისაღებად, ევროპის საბჭოს იმ კონვენციებთან დაკავშირებით, რომელთაც არ გააჩნდათ საკუთარი საინტერპრეტაციო მექანიზმი და რომ ეს შესაძლებელი იყო მომხდარიყო მინისტრთა კომიტეტის, საპარლამენტო ასამბლეის, კონგრესის, გენერალური მდივნისა თუ კომისიის საქმიანობაში ჩართული ნებისმიერი ქვეყნის თხოვნის საფუძველზე. მან ასევე მიიჩნია, რომ ,,თითოეულ მომდევნო კონვენციაში განმარტებისა და კონტროლის შესაბამისი მექანიზმის ჩადების მიზანშეწონილობა, დოკუმენტის ობიექტისა და მიზნის გათვალისწინებით”, შესაძლებელი იყო გამხდარიყო განხილვის საგანი მომავალში.

გადახედვის პროცედურა

ხელშეკრულებაში შესწორების შეტანისა თუ მისი გადახედვისათვის, თეორიულად, მოთხოვნას წარმოადგენს ყველა მონაწილე მხარის თანხმობა, მიუხედავად პრაქტიკული ხასიათის პრობლემებისა, განსაკუთრებით ვადებთან დაკავშირებით, რაც ამ მოთხოვნამ შესაძლოა წარმოშვას. ამრიგად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 ოქმი, საკონტროლო მექანიზმის სახეცვლილების შესახებ, ხელმოსაწერად გაიხსნა 1994 წლის 11 მაისს, თუმცა მისი საბოლოო რატიფიკაცია 1997 წლის ოქტომბრამდე არ განხორციელებულა.

გადახედვა შესაძლოა გულისხმობდეს ტექსტში ახალი დებულებების ჩართვას ან უკვე არსებულ დებულებებში შესწორებათა შეტანას. პირველ შემთხვევაში ევროპის საბჭო, ჩვეულებრივ, საუბრობს დამატებით ოქმებზე, მეორე კი გულისხმობს შემსწორებელ ოქმებს. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 და მე-13 ოქმები, რომლებიც სიკვდილით დასჯასთან დაკავშირებულ ახალ დებულებებს ადგენს, მიჩნეულია როგორც დამატებითი ოქმები, მაშინ როცა მე-11 და მე-14 ოქმები სახეს უცვლის კონვენციის შინაარსს და შემსწორებელ ოქმებად მოიაზრება. შემსწორებელი ოქმები ერთხმად მიიღება, ხოლო დამატებითი ოქმები, ძალაში შესასვლელად საჭიროებს სარატიფიკაციო სიგელების მხოლოდ გარკვეულ რაოდენობას.

ხელშეკრულებათა გადახედვის გასაადვილებლად მრავალი სხვა ტექნიკური ხერხიც გამოიყენება. ზოგიერთ ხელშეკრულებას, მაგალითად, თან ერთვის ტექნიკური დანართები, რომელთა წყალობითაც, სხვა კონვენციებთან შედარებით მარტივდება შესწორების პროცედურა, სხვები კი მოიცავს დებულებებს, გამიზნულს მათივე გადახედვის გაადვილებისათვის, მაგრამ ეს არც თუ ისე გავრცელებული ფორმაა. და ბოლოს, ტექნიკურ დებულებებთან მიმართებაში, ზოგჯერ გვხვდება ნაგულისხმები მიღების პრაქტიკაცამ შემთხვევაში, ცვლილებები დამტკიცებულად მიიჩნევა, თუკი დათქმულ დროში არც ერთი ხელშემკვრელი მხარე არ გამოთქვამს საწინააღმდეგო მოსაზრებას. თუმცა, ამ პროცედურას მიმართავენ მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის შემთხვევებში, მნიშვნელოვან ცვლილებებზე კი აუცილებლობას წარმოადგენს მხარეების მხრიდან აშკარად გამოხატული რატიფიკაცია.

დენონსაცია

კონვენციები თავად მოიცავენ მათი დენონსაციის განმსაზღვრელ წესებს. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 58-ე მუხლის თანახმად, სახელმწიფოებს არ შეუძლიათ მისი დენონსაცია ხელშეკრულების მათთან მიმართებაში ძალაში შესვლიდან ხუთი წლის განმავლობაში და ამის შესახებ, ექვსი თვით ადრე უნდა ეცნობოს გენერალურ მდივანს.

ორი ევროპული ხელშეკრულება ყველა მონაწილე სახელმწიფოს მიერ იქნა დენონსირებული, ესენია: 1954 წლის 19 დეკემბრის ევროპული კონვენცია გამოგონებათა პატენტების საერთაშორისო კლასიფიკაციის შესახებ (ETS No. 17) და 1970 წლის 28 მაისის კონვენცია საერთაშორისო მიმოქცევაში არსებული ფასიანი ქაღალდების მოქმედების შეზღუდვის შესახებ (ETS No. 72). ინდივიდუალური დენონსაცია იშვიათია, თუმცა ზოგჯერ საბჭოს ზოგიერთი ხელშეკრულების ნაკლებ აქტუალობაზე მიანიშნებს.

შეუძლიათ კი სახელმწიფოებს ოქმების დენონსაცია იმ ხელშეკრულებათა დენონსაციის გარეშე, რომელთაც ისინი თან ერთვიან? მოსაზრებები აღნიშნულის შესახებ იყოფა. ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან მიმართებაში, ზოგიერთი ავტორი მიიჩნევს, რომ მისი როგორც დამატებითი, ასევე შემსწორებელი ოქმები, მათი რატიფიკაციის ავტორი ქვეყნებისთვის განუყოფლად უკავშირდება კონვენციას და შესაბამისად, მათ არ შეუძლიათ ოქმების დენონსაცია, მთლიანობაში კონვენციის დენონსაციის გარეშე²⁷.

ხელშეკრულებათა მახასიათებლები

მრავალმხრივი ხელშეკრულებები

ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებები, როგორც წესი, მრავალმხრივია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი ორზე მეტ სახელმწიფოს შორის ურთიერთობებს არეგულირებენ. მხოლოდ ორი ხელშეკრულებაა ორმხრივი მათივე ფორმულირების მიხედვით: 1949 წლის 2 სექტემბრის სპეციალური შეთანხმება ევროპის საბჭოს განლაგების ადგილთან დაკავშირებით (ETS No.3), რომელიც წარმოადგენს ევროპის საბჭოსა და საფრანგეთს, როგორც მის მასპინძელ ქვეყანას შორის გაფორმებულ ხელშეკრულებას; და ევროპის საბჭოს პრივილეგიებსა და იმუნიტეტებზე გენერალური შეთანხმების დამატებითი შეთანხმება (ETS No.4), დათარიღებული 1950 წლის 18 მარტით.

არაწევრი ქვეყნებისთვის ხელმისაწვდომ კონვენციათა მზარდი რაოდენობა

ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებს შორის არსებული განსაკუთრებული კავშირები, წარსულში ზოგჯერ სახელდებოდა იმის მიზეზად, თუ რატომ არ უნდა გამხდარიყო ხელმისაწვდომი საბჭოს ზოგიერთი ხელშეკრულება განსხვავებული ღირებულებების მქონე არაწევრი ქვეყნებისთვის. თუმცა, არსებობს კონვენციებისა თუ შეთანხმებების შედარებით მცირე რაოდენობა, რომლებიც ,,დახურულია” არაწევრი ქვეყნებისთვის. ყველა ისინი შეესაბამება გარკვეულ იდეოლოგიურ ეტაპს ევროპის საბჭოს სახელშეკრულებო საქმიანობაში²⁸. მათ შორის, ყველაზე უკეთ ცნობილია 1950 წლის 4 ნოემბრის ევროპული კონვენცია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ (ETS No.5), 1961 წლის 18 ოქტომბრის ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.35), 1996 წლის 3 მაისის შესწორებული ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.163) და 1987 წლის 26 ნოემბრის ევროპული კონვენცია წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის შესახებ (ETS No.126).

ევროპის საბჭოს ამჟამინდელი ტენდენცია გულისხმობს აქამდე დახურული ხელშეკრულებების გახსნას გარეშე ქვეყნებისათვის. მაგალითად, ევროპული კონვენცია წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის შესახებ, არაწევრი ქვეყნებისთვის ხელმისაწვდომი გახდა მას შემდეგ, რაც 2002 წლის 1 მარტს ძალაში შევიდა მისი პირველი დამატებითი ოქმი (ETS No.151). ამის მსგავსად, ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ევროპულ კონვენციასთან მიერთების შესაძლებლობა არაწევრ სახელმწიფოებს მიეცათ მის 2003 წლის 15 მაისის შემსწორებელ ოქმზე (ETS No.190) დაყრდნობით. ამასთან, 1987 წლიდან მოყოლებული, ევროპის საბჭოს აღარ მიუღია ,,დახურული” ტიპის ხელშეკრულება და აქტიურად ცდილობს სამართლებრივი თანამშრომლობის არაწევრ ქვეყნებზე განვრცობას იმგვარად, როგორც ეს წევრ ქვეყნებს შორის ხორციელდება. მართლაც, ზოგიერთი კონვენცია ნაკლებ ეფექტიანი იქნებოდა, მხოლოდ წევრი ქვეყნების გამოყენებისთვის რომ ყოფილიყო განკუთვნილი. დღეისათვის მოქმედი პრინციპის შესაბამისად, ის არაწევრი ქვეყნები, რომლებიც მონაწილეობას იღებენ ხელშეკრულების მომზადებაში, როგორც წესი, უფლებამოსილნი არიან მის ხელმოწერასა და რატიფიკაციაზე.

ზოგიერთი ხელშეკრულება ხელმოსაწერად ღიაა მხოლოდ ევროპული არაწევრი ქვეყნებისთვის, მაშინ როცა სხვები უფრო ფართო დანიშნულების მქონენი არიან. მაგალითად, აშშ-ს დაერთო ნება, მიერთებოდა 1983 წლის 21 მარტის ევროპულ კონვენციას მსჯავრდებულ პირთა გადაცემის შესახებ (ETS No. 112)²⁹.

იმავდროულად, არაწევრ ქვეყნებს არ აქვთ პოზიტიური უფლება, მიუერთდნენ ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებებს, არამედ მათ მოწვევას, ფორმალურ დონეზე, ახორციელებს მინისტრთა კომიტეტი, რაც გარკვეულწილად უზრუნველყოფს მიერთებასთან დაკავშირებულ კონტროლს წევრი ქვეყნების სასარგებლოდ. 1980 წლის ,,დასკვნითი სანიმუშო დებულებების” ც. მუხლი პროცედურას შემდეგნაირად აღწერს:

(ამ შეთანხმების) (ამ კონვენციის) ძალაში შესვლის შემდეგ, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს, მასთან მისაერთებლად შეუძლია მოიწვიოს ნებისმიერი არაწევრი სახელმწიფო, ევროპის საბჭოს წესდების მე-20 მუხლით გათვალისწინებული უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე და კომიტეტის სიით შემადგენლობაში ხელშემკვრელი ქვეყნების წარმომადგენელთა ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით³⁰.

მომდევნო საკითხია არაწევრი ქვეყნების მონაწილეობა ხელშეკრულების საზედამხედველო მექანიზმში, განსაკუთრებით კი იმ შემთხვევებში, როდესაც მასში მინისტრთა კომიტეტის მონაწილეობაც არის ნაგულისხმები.

მინისტრთა კომიტეტს გამოთქმული აქვს ასევე თანხმობა სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციათა წევრი ქვეყნების საბჭოს კონვენციებთან მიერთების შესახებ და სჯერა, რომ ეს ხელს შეუწყობს მეტ სოლიდარობას ევროპაში. შესაბამისად, ზოგიერთი კონვენცია ხელმოსაწერად ღიაა წინასწარ განსაზღვრული არაწევრი ქვეყნებისათვის. ამის მაგალითად გამოდგება კონვენცია საგადასახადო საქმეებში ადმინისტრაციული ურთიერთდახმარების შესახებ (ETS No.127), რომელიც, წევრი ქვეყნების გარდა, ხელმისაწვდომია ,,ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) წევრი ქვეყნებისთვისაც”, ისევე როგორც კონვენცია ევროპის რეგიონში უმაღლეს განათლებასთან დაკავშირებულ კვალიფიკაციათა ცნობის შესახებ (ETS No.165), რომელიც ხელმოსაწერად ღიაა როგორც იუნესკო-ს ევროპის რეგიონის წევრი ქვეყნებისთვის, ასევე ყველა იმ ქვეყნისთვის, რომლებმაც ხელი მოაწერეს და განახორციელეს ევროპის საბჭოს კულტურული კონვენციისა და/ან იუნესკო-ს კონვენციის რატიფიკაცია და რომლებიც მოწვეულნი იყვნენ კონვენციის შემუშავებაზე პასუხისმგებელ დიპლომატიურ კონფერენციაში სამონაწილეოდ^31,32.

ევროპული თანამეგობრობის მონაწილეობა ევროპის საბჭოს კონვენციებში

ევროპული თანამეგობრობის (ევროპული კონსტიტუციის ძალაში შესვლის შემდეგ კი ევროკავშირის) მონაწილეობა ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებებში სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონეა ევროპაში სამართლებრივი ერთგვაროვნების მინიმუმის უზრუნველსაყოფად. სწორედ ამიტომ, ევროპის საბჭო და ევროპული თანამეგობრობა, 1987 წლის 16 ივნისს ფორმალურ დონეზე ურთიერთგაცვლილ წერილებში შეთანხმდნენ, საბჭოს მომავალი ხელშეკრულებების შემუშავებისას, სათანადოდ განხილულიყო მათში თანამეგობრობის მიერთების შესახებ დებულების ჩართვის მიზანშეწონილობა. ამ სახის დებულებათა ჩართვა ამჟამად თანამეგობრობის თხოვნით ხორციელდება³³.

იმავდროულად, როგორც ამას 1987 წლის შეთანხმება ცხადყოფს, ამ შინაარსის დებულებათა ჩართვა არ განსაზღვრავს თანამეგობრობის ან ევროკავშირის გადაწყვეტილებას, მიუერთდეს კონვენციას³⁴.

ევროპის საბჭოს კონვენციებში თანამეგობრობის მონაწილეობამ შესაძლოა სხვადასხვა ფორმა მიიღოს, რომლის შესახებაც არჩევანი ერთობლივად კეთდება როგორც მისი, ისე ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ. შესაძლო ვარიანტებია: ხელმოწერა, მიღება, ხელმოწერა, რომელსაც მოსდევს მიღება, რატიფიკაცია ან მოწონება და ბოლოს, მიერთება მინისტრთა კომიტეტის მოწვევის საფუძველზე³⁵. საბჭოს ამ კონვენციებში ჩადებულია ,,ევროპული დებულება”, რომელიც არეგულირებს თანამეგობრობის მონაწილეობას მათ ადმინისტრირებაში და განსაკუთრებით კენჭისყრაში მისი მონაწილეობის უფლებებსა და მისი წევრი ქვეყნების უფლებებს კონვენციათა საფუძველზე მოქმედ ორგანოებში. თანამეგობრობის მონაწილეობის გასაადვილებლად, შეთანხმებებსა და კონვენციებში, რომელთაც სავარაუდოდ ესაჭიროებათ ამგვარი რამ, ასევე ჩართულ იქნა ,,გამაცალკევებელი დებულება”. ეს საშუალებას აძლევს თანამეგობრობას, კონვენციებში ჩადებულთაგან საპირისპიროდ, თავისი შიდა მოხმარებისთვის მიიღოს ან შეინარჩუნოს საკუთარი გადაწყვეტილებები, იმის გათვალისწინებით, რომ მესამე მხარეებთან მიმართებაში ის აღასრულებს ამ კონვენციებით ნაკისრ ვალდებულებებს.

ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია

სახელმწიფოთაშორისო ხელშეკრულებების კლასიფიკაციის მცდელობათაგან უმრავლესს, დღემდე არავითარი სამართლებრივი ღირებულება არ ჰქონია და უპირატესად თეორიული, ვიდრე პრაქტიკული სარგებლის მომტანია. ნებისმიერ შემთხვევაში, საერთაშორისო საჯარო სამართალში ჩვეულებრივ გამოყენებული კლასიფიკაციის სისტემები, რეალურად ვერ მიესადაგება ევროპის საბჭოს შეთანხმებებსა და კონვენციებს.

სათაურის მიხედვით კლასიფიკაციის საწინააღმდეგო მოსაზრებები

ტერმინი ,,ხელშეკრულება” ევროპის საბჭოს კონვენციების ორივე სერიის მხოლოდ სახელწოდებებში თუ გვხვდება³⁶. ფაქტიურად, ევროპის საბჭოს ფარგლებში გაფორმებულ ხელშეკრულებებს შორის არის ,,კონვენციები”, ,,შეთანხმებები”, (ფრანგულ ენაზე არრანგემენტს), ,,ქარტიები”, ,,კოდექსები” და ,,ჩარჩო ან სახელმძღვანელო კონვენციები”. რაც არ უნდა ეწოდოთ მათ, ისინი ყველანი ერთსა და იგივე სამართლებრივ ჩარჩოს მოიცავენ. სხვა სიტყვებით, შერჩეული სახელწოდება არავითარ გავლენას არ ახდენს მათ სამართლებრივ ბუნებაზე ან იმ სამართლებრივ სისტემაზე, რომელიც მათ შეეხება.

კონვენციები

კონვენციები ყველაზე დიდ ჯგუფს შეადგენს. ადრეულ პერიოდში არსებობდა განსხვავება შეთანხმებასა და კონვენციას შორის, თუმცა ამჟამად, შეთანხმება ევროპის საბჭოს ფარგლებში აღარ ფორმდება. ყოველ შემთხვევაში, აღარ არსებობს თვით განსხვავება, რომელიც მხოლოდ მორიგების ფორმებში მდგომარეობდა: როგორც წესი, სახელმწიფოების კონვენციებთან მიერთება ხდებოდა სარატიფიკაციო, მიერთებისა თუ მოწონების სიგელების დეპონირების გზით, მაშინ როცა შეთანხმებების გასაფორმებლად, ხელმოწერაც საკმარისი პროცედურა გახლდათ.³⁷ ამასთან, დღესაც არსებობს რამდენიმე კონვენცია, რომელთა ხელმოწერაც შემდგომში არ საჭიროებს რატიფიკაციის, მიღებისა თუ მოწონების სავალდებულო პროცედურის გავლას.³⁸

ზოგიერთმა კომენტატორმა სცადა განსხვავების დანახვა ,,ჩვეულებრივ” და ,,ევროპულ” კონვენციასა და შეთანხმებას შორის, იქიდან გამომდინარე, რომ ამ უკანასკნელს მიიჩნევდა ევროპის საბჭოს გარე ქვეყნებისთვის დახურული ტიპის ხელშეკრულებად.³⁹ აღნიშნული ხედვაც მოკლებულია დამაჯერებლობას იმის გამო, რომ ე.წ. ,,ევროპულ” კონვენციათა უდიდესი უმრავლესობა ევროპის საბჭოს ვრცელი სიიდან ხელმისაწვდომია საბჭოს არაწევრი ქვეყნებისთვისაც.⁴⁰

შეთანხმებები, ფრანგულ ენაზე უმეტესწილად ცნობილი, როგორც „arrangements,,, ჩვეულებრივ შეეხება ზოგიერთი სხვა დოკუმენტის განხორციელებას.⁴¹

ქარტიები

ტერმინი ,,ქარტია” არავითარ სპეციფიკურ სამართლებრივ თავისებურებას არ გულისხმობს და როგორც წესი, სიმბოლური დატვირთვით გამოიყენება. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ევროპის საბჭოს ქარტიების უმთავრესი მახასიათებელია ხელშემკვრელ მხარეთა მიმართ ვალდებულებების არჩევასთან დაკავშირებული თავისუფლება. თუმცა, ეს მხოლოდ ქარტიებისთვის სახასიათო არ არის.⁴² დღემდე საბჭოს ფარგლებში მიღებულია მხოლოდ 4 ქარტია: ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.35); ადგილობრივი თვითმმართველობის ევროპული ქარტია (ETS No.122); ევროპული ქარტია რეგიონული და უმცირესობათა ენების შესახებ (ETS No.148) და შესწორებული ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.163).

ჩარჩო ან სახელმძღვანელო კონვენციები

ჩარჩო ან სახელმძღვანელო კონვენციები უმთავრესად ,,პროგრამული” დატვირთვის მქონეა და მოიცავს მიზნებს, რომელთა შესრულებაც დათქვეს ქვეყნებმა. ისინი, ძირითადად, ხორციელდება ეროვნული საშუალებებისა თუ ორმხრივი შეთანხმებების გზით. გამომდინარე იქიდან, რომ მათი დებულებები რეალურად ძალიან ზოგადია პირდაპირი გამოყენებისთვის, სახელმწიფოებს გააჩნიათ საგულისხმო თავისუფლება, თავიანთი ქმედება მიუსადაგონ მათ შიგნით არსებულ მდგომარეობასა და მოთხოვნებს. დღემდე ორი ამგვარი კონვენცია იქნა შეთანხმებული - ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს ან ხელისუფლების ორგანოებს შორის საზღვარმიღმა თანამშრომლობის შესახებ სახელმძღვანელო ევროპული კონვენცია (ETS No.106) და ჩარჩო-კონვენცია ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ (ETS No.157).

და ბოლოს, ორგანიზაციის სამართლებრივ სივრცეში არსებობს 1964 წელს მიღებული ერთი კოდექსი, რომლის სახელწოდებაა: ევროპის სოციალური დაცვის კოდექსი (ETS No.48), შესწორებული 1990 წელს (ETS No.139).

წილობრივი და გაფართოებული წილობრივი შეთანხმებები

საერთაშორისო სამართლის გაგებით, წილობრივი შეთანხმება არის არა საერთაშორისო ხელშეკრულება, არამედ სპეციალური სახის შეთანხმება, რომლის ძალით, ევროპის საბჭოს ზოგიერთი წევრი ქვეყანა, სხვათა თანხმობით, იღებს საქმიანობის ერთობლივად წარმართვის გადაწყვეტილებას ევროპის საბჭოს მიერ მოცულ რომელიმე სფეროში, რომელიც ყველა შემთანხმებელი მხარის საერთო ინტერესს წარმოადგენს.⁴³

სხვა სიტყვებით, წილობრივი შეთანხმება მოქნილი ფორმატის მქონეა და შეეხება თანამშრომლობას იმ ღონისძიებათა ფარგლებში, რომელთაც მხარს უჭერს მხოლოდ გარკვეული რაოდენობის წევრი ქვეყანა. ამგვარ საფუძველზე დაარსებულ ორგანოებს შორისაა: ევროპული კომისია დემოკრატიისათვის კანონის მეშვეობით (ვენეციის კომისია), სახელმწიფოთა ჯგუფი კორუფციის წინააღმდეგ (GRECO) და ევროპის აუდიოვიზუალური ობსერვატორია.

გაფართოებული წილობრივი შეთანხმებით, ზოგიერთ წევრ სახელმწიფოს ეძლევა საშუალება, ითანამშრომლოს არაწევრ ქვეყნებთან და ამ მიზნის მისაღწევად, ისარგებლოს ევროპის საბჭოს მუდმივმოქმედი სტრუქტურებით. გაფართოებული შეთანხმებები კი ანალოგიურ პირობებს ამჯერად ყველა წევრი ქვეყნისთვის ქმნის. ურთიერთობათა ეს ნაირსახეობები ორგანიზაციას ეხმარება მის გეოგრაფიულ საზღვრებს მიღმა გამავალ პრობლემებთან ბრძოლაში. მათი წყალობით, ევროპის საბჭოს უადვილდება აგრეთვე საქმიანი რეაგირება არაწევრი ქვეყნების შემოთავაზებებზე, მონაწილეობა მიიღოს მათ მიერ წარმართულ სამთავრობათაშორისო საქმიანობაში.

გაფართოებული, წილობრივი და გაფართოებული შეთანხმებების პრაქტიკულ მხარეს არეგულირებს საწესდებო რეზოლუცია 28 (93), რომელიც მიღებულ იქნა 1993 წლის მაისში, საპარლამენტო ასამბლეის თანხმობით. დებულებები გამოირჩევა შედარებით მეტი მოქნილობით და ყველა ან რამდენიმე წევრ ქვეყანას, ისევე როგორც ზოგიერთ არაწევრ სახელმწიფოს, ხელს უწყობს სამთავრობათაშორისო საქმიანობის თანაბარ საწყისებზე ერთობლივად წარმართვაში⁴⁴. აღნიშნულ რეზოლუციაზე დაყრდნობით, მინისტრთა კომიტეტი, წესდების მე-20 მუხლის დ. პუნქტით განსაზღვრული უმრავლესობით, ზოგიერთი წევრი სახელმწიფოსთვის გასცემს ერთი ან რამდენიმე ღონისძიების წამოწყების ნებართვას⁴⁵. წევრთა შეზღუდული რაოდენობის ბაზაზე (შესაბამისი წილობრივი შეთანხმების მონაწილე ქვეყნების წარმომადგენლები), წილობრივ შეთანხმებაში ან მის ზოგიერთ ღონისძიებაში სამონაწილეოდ, ის იწვევს ასევე არაწევრ ქვეყნებს. და ბოლოს, მას შეუძლია მოიწვიოს ნებისმიერი არაწევრი ქვეყანა, საქმიანობისა თუ საქმიანობათა გარკვეული სერიის წევრ ქვეყნებთან ერთობლივად ჩასატარებლად.

წილობრივ შეთანხმებათა დაფინანსება ხორციელდება მონაწილე წევრი და არაწევრი ქვეყნების შენატანებით. შეთანხმების დამფუძნებელი გადაწყვეტილება განსაზღვრავს მის პასუხისმგებელ ორგანოებსა და ღონისძიებათა ჩატარების გზებს. საწინააღმდეგო გადაწყვეტილების არარსებობის შემთხვევაში, ევროპის საბჭოს კომიტეტების სტრუქტურათა ძირითადი წესები, რეგლამენტი და სამუშაო მეთოდები, განსაკუთრებით კი მინისტრთა მოადგილეების შეხვედრათა მარეგულირებელი პროცედურული წესები, მუტატის მუტანდის, შეეხება წილობრივ შეთანხმებათა ორგანოებსაც.

დამფუძნებელ გადაწყვეტილებაში სხვაგვარი დებულების არარსებობის შემთხვევაში, ნებისმიერ წევრ სახელმწიფოს, ნებისმიერ დროს შეუძლია მიუერთდეს წილობრივ შეთანხმებას, გენერალური მდივნისადმი ამასთან დაკავშირებით გაკეთებული განცხადების საფუძველზე. მსგავსად ამისა, მინისტრთა კომიტეტს, უკვე მონაწილე არაწევრ ქვეყნებთან კონსულტაციის შემდეგ, გაფართოებულ ან გაფართოებულ წილობრივ შეთანხმებაში სამონაწილეოდ, შეუძლია მოიწვიოს ნებისმიერი სხვა არაწევრი სახელმწიფოც. ბოლოს კი, ისევ და ისევ მონაწილე არაწევრ ქვეყნებთან კონსულტაციის შემდეგ, მინისტრთა კომიტეტი უფლებამოსილია, წილობრივი, გაფართოებული წილობრივი ან გაფართოებული შეთანხმების ფარგლებში წარმართულ ღონისძიებაში, დამკვირვებლად მოიწვიოს ნებისმიერი არაწევრი ქვეყანა ან საერთაშორისო სამთავრობათაშორისო ორგანიზაცია.

გარდა ამისა, (93) 28 საწესდებო რეზოლუციის დადგენილებით, მინისტრთა კომიტეტს, წილობრივ, გაფართოებულ წილობრივ ან გაფართოებულ ეთანხმებაში სამონაწილეოდ, შეუძლია ევროპული თანამეგობრობის მოწვევაც. მის პრაქტიკულ დეტალებს განსაზღვრავს სპეციალურად ამ მიზნით შემუშავებული გადაწყვეტილება.

კლასიფიკაცია საგნის მიხედვით

პირველი განსხვავება შესაძლოა დავინახოთ ევროპულ დონეზე მეტწილად სტანდარტების ჰარმონიზების მიზნით დადებულ შეთანხმებებსა და იმ შეთანხმებებს შორის, რომელთა დანიშნულებას უბრალოდ წევრ ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის გაღრმავება წარმოადგენს. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, მიმართული უმთავრესად სახელმწიფოთა იძულებისაკენ, დაიცვან მის მიერ განსაზღვრული ფუნდამენტური უფლებები, აშკარად ექცევა პირველ კატეგორიაში. იგივე ითქმის პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას პირთა დაცვის შესახებ კონვენციასთან მიმართებაში (ETS No. 108), რომელიც სტანდარტულ წესებს ადგენს.

მეორეს მხრივ, ევროპული კონვენცია ექსტრადიციის შესახებ (ETS No. 24), ევროპული კონვენცია სისხლის სამართლის საქმეებში ურთიერთდახმარების შესახებ (ETS No. 30), ევროპული კონვენცია უნივერსიტეტებში სწავლის ხანგრძლივობის ექვივალენტობის შესახებ (ETS No.138), ევროპული კონვენცია ტერორიზმის აღკვეთის შესახებ (ETS No.90) და კონვენცია ფულის გათეთრების, დანაშაულებრივი საქმიანობის შედეგად მოპოვებული შემოსავლების მოძიების, ამოღებისა და კონფისკაციის შესახებ (ETS No.141), იმ ხელშეკრულებათა ტიპური მაგალითებია, რომელთა მიზანი სახელმწიფოთაშორისო თანამშრომლობის გაღრმავებაა. თუმცა, ამ ორ სახეობას შორის განსხვავება ყოველთვის მკაფიო არ არის და ზოგიერთი კონვენცია შესაძლოა მიზნად ისახავდეს როგორც სტანდარტების ჰარმონიზებას, ისე სახელმწიფოთაშორისო ვალდებულებათა აღიარებას.

ხელშეკრულებათა კლასიფიკაცია შესაძლოა დაეყრდნოს ასევე ევროპის საბჭოს საქმიანობის სფეროებს. თუმცა, სპექტრი იმდენად ფართოა, ხელშეკრულებათა რაოდენობა კი იმდენად დიდი, რომ არც ერთი ამგვარი კლასიფიკაცია არასოდეს იქნება არც ურყევი და არც ამომწურავი.

ისტორიული თვალსაზრისით პირველი ხელშეკრულებები მიზნად ისახავს პლურალისტური დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების დაცვასა და გაძლიერებას. მათ შორის უმთავრესად რჩება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, თუმცა სხვებიც არანაკლებ მნიშვნელოვანია. ასე მაგალითად, ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.35) და შესწორებული სოციალური ქარტია (ETS No.163),⁴⁶დაკავშირებული ფართო სპექტრის ისეთ უფლებებთან, როგორიცაა განსახლება, ჯანმრთელობა, განათლება, დასაქმება, სოციალური დაცვა და დისკრიმინაციის აკრძალვა, მიჩნეულია როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის დანამატი ეკონომიკურ და სოციალურ სფეროებში, იმის მიუხედავად, რომ მათ არ გააჩნიათ ამ უფლებათა საგარანტიო იურიდიული მექანიზმი. ამის მსგავსად, წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისა ან დასჯის აღკვეთის ევროპული კონვენცია, ხელმოსაწერად გახსნილი 1987 წელს (ETS No.126), რომელიც კონტროლისა და მითითებების გაცემის უფლებამოსილების მქონე სპეციალურ ევროპულ კომიტეტს (CPT) აარსებს, თან ერთვის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის დამცავ სისტემას. ძალაში 1998 წელს შესული ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენცია (ETS No.157) არის ერთადერთი სავალდებულო მრავალმხრივი შეთანხმება, რომელიც უზრუნველყოფს სრულ და ეფექტიან თანასწორობას როგორც უმცირესობებსა და უმრავლესობებს შორის, ისე თვით ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლებს შორის.

აღნიშვნის ღირსია ასევე, კონვენცია ბიოლოგიასა და მედიცინაში ადამიანის უფლებებისა და ადამიანური ღირსების დაცვის შესახებ (ETS No.164) - პირველი საერთაშორისო სავალდებულო შეთანხმება, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანების დაცვას ამ ორ სფეროში დამახინჯებული პრაქტიკისგან⁴⁷. მის მიერ შემუშავებული პრინციპების მიზანი, რომლებიც პაციენტთა უფლებების სფეროში თანამედროვე ევროპული კოდექსის ბირთვს წარმოადგენს, არის პიროვნული ღირსების ტექნოლოგიურ ძვრებზე მაღლა დაყენება. კონვენცია პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას (ETS No. 108), მიზნად ისახავს პიროვნული მონაცემების კომპიუტერული დამუშავებისას სპეციფიკური უფლებებისა და თავისუფლებების, განსაკუთრებით კი საკუთრების უფლების გათვალისწინებას, მიუხედავად ეროვნებისა თუ საცხოვრებელი ადგილისა.

კონვენციათა გარკვეული ნაწილი ემსახურება ევროპის კულტურული თვითმყოფადობის განმტკიცებას. ამ სფეროში მოქმედი უმთავრესი დოკუმენტია ევროპის კულტურული კონვენცია, რომელმაც პირველმა დააწესა სამართლებრივი ჩარჩოები განათლების, კულტურის, ახალგაზრდობისა და სპორტის სექტორებში თანამშრომლობისათვის ევროპის საბჭოს ფარგლებში. რეგიონული და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტია, ძალაში შესული 1998 წლის 1 მარტს (ETS No.148), გამიზნულია იმ ენების დაცვისა და წახალისებისაკენ, რომელთა გაქრობა იქნებოდა უდიდესი კულტურული დანაკარგი და არაპირდაპირ, ამ ენებზე მოლაპარაკე ხალხების დამცველადაც გვევლინება. ევროპის მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა ექცევა ასევე არქეოლოგიური მემკვიდრეობის დაცვის ევროპული კონვენციისა (ETS No.66) და ევროპის არქიტექტურული მემკვიდრეობის დაცვის შესახებ კონვენციის (ETS No.121) ყურადღების ცენტრში.

ზოგიერთი კონვენცია, როგორიცაა მაგალითად, ევროპული ქარტია ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ (ETS No.122), სახელმძღვანელო ევროპული კონვენცია ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს ან ხელისუფლების ორგანოებს შორის საზღვრებს მიღმა თანამშრომლობის შესახებ ETS No.106) და კონვენცია უცხოელთა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და ადგილობრივ დონეზე მონაწილეობის შესახებ (ETS No.144), შეეხება ადგილობრივ დემოკრატიასა და საზღვრებს მიღმა თანამშრომლობას.

და ბოლოს, არსებობს მთელი რიგი კონვენციებისა, რომლებიც პასუხობს ზოგადად ევროპული საზოგადოების წინაშე არსებულ ამჟამინდელ გამოწვევებს. მათგან ზოგიერთი, როგორიცაა ბერნის კონვენცია ევროპის გარეული სამყაროსა და ბუნების ბინადართა შენარჩუნების შესახებ (ETS NO.104), ევროპის ლანდშაფტების კონვენცია (ETS NO.176) და კონვენცია სისხლის სამართლის მეშვეობით გარემოს დაცვის შესახებ (ETS NO.172), ორიენტირებულია გარემოს დაცვაზე. სხვები უკავშირდება სისხლის სამართლის სფეროს და მიზნად ისახავს წევრ ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის გაღრმავებას დანაშაულის ყველა ფორმის, მათ შორის ტერორიზმის დაძლევის საქმეში. კერძოდ, ეს კონვენციებია: ევროპული კონვენცია ექსტრადიციის შესახებ (ETS NO.24), ევროპული კონვენცია ტერორიზმის აღკვეთის შესახებ (ETS NO.90) და მისი შემსწორებელი ოქმი (ETS NO.190), კონვენცია ფულის გათეთრების, დანაშაულებრივი საქმიანობის შედეგად მოპოვებული შემოსავლების მოძიების, ამოღებისა და კონფისკაციის შესახებ (ETS NO.141) და კონვენცია კიბერდანაშაულის შესახებ (ETS NO.185).

როგორც ელიზ კორნუ თავის ნაშრომში აღნიშნავს:

გარდა იმისა, რომ იძლევა პანორამულ ხედვას მრავალი პრობლემის შესახებ, რომლებთან შეჭიდებასაც ცდილობს ევროპის საბჭო, გამოყენების სფეროების მიხედვით კლასიფიკაცია გვეხმარება ხელშეკრულებებს შორის კავშირების დადგენასა და კონვენციებზე დაფუძნებულ საბჭოს საქმიანობათა ერთობლიობის უკეთ აღქმაში. ერთ სფეროში, მაგალითად, განათლებისა თუ სისხლის სამართლის სექტორში დადებული ხელშეკრულებები, ხშირ შემთხვევაში უკავშირდება რომელიმე სხვას, რაც ნათელს ჰფენს მათ ურთიერთშემავსებელ ბუნებას. სხვა სიტყვებით, რომელიმე ერთ სფეროში დადებული ხელშეკრულებები წარმოადგენს ვარიაციებს მათში განსაზღვრული ზოგადი მიზნის გარშემო. აგრეთვე დავინახავთ, რომ სპეციფიკური სფეროებისთვის, ზოგჯერ განსაკუთრებული სამართლებრივი მეთოდები შეირჩევა ხოლმე, რომლებიც სფეროს მიმართ მგრძნობელობისა და ინტეგრაციის ჩაფიქრებული ხარისხის (თანამშრომლობა, ჰარმონიზება, უნიფიცირება) მიხედვით იცვლება. მაგალითად, სისხლის სამართლის სფეროში მოქმედი ხელშეკრულებები აშკარად გამოკვეთილი თანამშრომლობის შეთანხმებებია, დაფუძნებული ორმხრივობის პრინციპზე, მაშინ როცა ჩარჩო თუ სახელმძღვანელო კონვენციები არჩევს უფრო ზოგად მიდგომას მგრძნობიარე სფეროების მიმართ (საზღვრებს მიღმა თანამშრომლობა, უმცირესობები, ბიოეთიკა), სადაც პრინციპების განსაზღვრა და ზოგადი ვალდებულებების აღება არის ყველაზე დიდი, რისი მიღწევაც შეიძლება⁴⁸.

კლასიფიკაცია სახელმწიფო ვალდებულებათა მიხედვით

ტრადიციულ, არჩევით თუ ჩარჩო ან სახელმძღვანელო კონვენციებს შორის განსხვავებები ეფუძნება სახელმწიფოებზე დაკისრებულ ვალდებულებათა ბუნებას.

არჩევითი კონვენციები ხელშემკვრელ მხარეებს აძლევს საშუალებას, თავიანთი შეხედულებისამებრ განსაზღვრონ ვალდებულებები, რაც ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფოები სავალდებულოდ აღიარებენ დოკუმენტის მხოლოდ ცალკეულ ნაწილებს. მაგალითად, 1961 წლის სოციალური ქარტიის მონაწილე ქვეყნები, 19 მუხლიდან უნდა დათანხმდნენ სულ მცირე ათი მათგანის სავალდებულოობას, ამასთან, ისინი უნდა მოიცავდნენ ,,საბაზო” მუხლების გარკვეულ რაოდენობას. ამის მსგავსად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ევროპული ქარტიის წევრმა ქვეყნებმა (ETS NO. 122) სავალდებულოდ უნდა აღიარონ 1-ლი ნაწილის სულ მცირე 20 მუხლი, მათ შორის, სულ მცირე ათი ,,საბაზო” დებულების ჩათვლით.

ევროპული ქარტია რეგიონული და უმცირესობათა ენების შესახებ (ETS NO. 148), სახელმწიფოებს კიდევ უფრო მეტ თავისუფლებას ანიჭებს იქიდან გამომდინარე, რომ მათ ეძლევათ ორი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა - პირველი მათგანი შეეხება ენებს, რომელთა მიმართებაშიც უნდა ამოქმედდეს ვალდებულებები, მეორე კი თვით ამ ვალდებულებებს. გარდა ამისა, ორივე ამ მიმართულებით, დაცვის მინიმალური და მაქსიმალური ხარისხის უზრუნველყოფის ფარგლებში, დამატებით კიდევ არსებობს სხვადასხვა არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა. მე-2 (2) მუხლით გათვალისწინებულ ერთადერთ ვალდებულებას წარმოადგენს არსებული ასამდე დებულებიდან სულ მცირე 35-ის გამოყენება⁴⁹. ამასთან, მათგან სულ მცირე სამი უნდა განეკუთვნებოდეს განათლების სფეროს, სამი კულტურული საქმიანობისა და ინფრასტრუქტურის სექტორს, ხოლო ერთი კი ქვემოჩამოთვლილთაგან რომელიმეს: მართლმსაჯულების ორგანოები, ადმინისტრაციული ორგანოები და საჯარო მომსახურება, მედია, ეკონომიკური და სოციალური სფეროები. რაოდენობრივი იმპერატივები ჩამოყალიბებულ იქნა არა ზერელედ, არამედ სათანადო ყურადღებით, რათა არ მომხდარიყო არც ერთი ძირითადი ასპექტის უგულებელყოფა რეგიონული თუ უმცირესობათა ენების დაცვის საქმეში.

და ბოლოს, აღსანიშნავია აგრეთვე ევროპის სოციალური დაცვის კოდექსი (ETS NO. 48), რომელსაც ასევე შემოაქვს ანალოგიური განსხვავება დოკუმენტის სავალდებულო ნაწილებსა (ნაწილები I,XI,XII,XIII და XIV) და სხვა დებულებებს შორის, რომელთაგან არჩევანის გაკეთება მონაწილე მხარეებს თავისუფლად შეუძლიათ.

ამათ გარდა, ზოგიერთმა ხელშეკრულებამ მიიღო ჩარჩო თუ სახელმძღვანელო კონვენციათა სახე, რადგან ისინი გამოირჩევიან მეტი მოქნილობით და ამასთან, არასავალდებულო ბუნებითაც ხასიათდებიან. მათში გადმოცემული ვალდებულებები თუ პრინციპები ზოგადია და თუმცა მონაწილე მხარეებს მოეთხოვებათ გარკვეული შედეგების მიღწევა, მათ გააჩნიათ თავისუფლება, თვითონ განსაზღვრონ ამ მიზნებისაკენ სავალი გზები, რაც მათ ანიჭებს საგულისხმო სივრცეს თავიანთ კანონმდებლობათა შესწორების თვალსაზრისით, არსებული სიტუაციებისა თუ მოთხოვნათა გათვალისწინებით.

მაგალითად, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს ან ხელისუფლების ორგანოებს შორის საზღვრებს მიღმა თანამშრომლობის შესახებ სახელმძღვანელო ევროპული კონვენციის (ETS NO. 106) მონაწილე მხარეები, იღებენ უბრალო ვალდებულებას, გააადვილონ ამ ტიპის თანამშრომლობა და განსაკუთრებით ,,ხელი შეუწყონ ნებისმიერი შეთანხმებისა თუ გარიგების დადებას, რაც შესაძლოა საჭირო აღმოჩნდეს ამ მიზნისაკენ სვლაში, თითოეული ხელშემკვრელი მხარის კონსტიტუციურ თავისებურებათა გათვალისწინებით” (1-ლი მუხლი). აღნიშნული შეთანხმებები თუ გარიგებები მათ უნდა დაუქვემდებარონ კონვენციაზე თანდართულ სანიმუშო და ჩარჩო შეთანხმებებს, წესდებებსა და კონტრაქტებს, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ სახის შეთანხმებები და გარიგებები ,,გამიზნულია მხოლოდ სახელმძღვანელოდ და არ გააჩნიათ სახელშეკრულებო ღირებულება” (მე-3 მუხლის 1-ლი პუნქტი). ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენციის შემთხვევაში (ETS NO. 157), დოკუმენტში შემუშავებული პრინციპები უნდა განხორციელდეს ,,ეროვნული საკანონმდებლო და სათანადო სამთავრობო პოლიტიკის მეშვეობით”, მეორეს მხრივ კი ორმხრივი შეთანხმებების გზით.

ევროპული კონვენცია მიგრანტი მუშების სამართლებრივი სტატუსის შესახებ (ETS NO. 93), თუმცა სახელწოდებაში არავითარ მინიშნებას არ აკეთებს, თავის განმარტებით მოხსენებაში მიუთითებს, რომ კონვენცია არის უპირატესად ,,ჩარჩო-კონვენცია, დაკავშირებული მიგრანტი მუშების სამართლებრივი მდგომარეობის ყველაზე მნიშვნელოვან ასპექტებთან, ყოველი მათგანის საფუძვლიანი რეგულირების პრეტენზიის ქონის გარეშე”.

კლასიფიკაცია საზედამხედველო მექანიზმის ტიპების მიხედვით

საზედამხედველო მექანიზმის ტიპს, ჩვეულებრივ, შესაბამისი ხელშეკრულების შინაარსი განაპირობებს, ვინაიდან ინდივიდებისთვის სუბიექტური უფლებების წარმომშობ ნორმებთან შესაბამისობა, შეუძლებელია შემოწმდეს იმ ნორმებთან შესაბამისობის მონიტორინგის მსგავსად, რომლებიც სახელმწიფოებისგან ამა თუ იმ ქმედებას მოითხოვს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიერ დაარსებული სამართლებრივი მექანიზმი სრულიად განსხვავებულია ევროპის საბჭოს სხვა ხელშეკრულებათა მიერ დადგენილი პოლიტიკური მექანიზმებისგან. მართლაც, ის ერთადერთია, რომელიც უზრუნველყოფს მის მიერ ჩამოთვლილ უფლებათა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანობას, საბჭოს კონვენციათა უმრავლესობას კი ზურგს უმაგრებს პოლიტიკური მექანიზმები და მათ განხორციელებაზე ზედამხედველობა მინისტრთა კომიტეტის ფუნქციაა.

საზედამხედველო მექანიზმი საგულდაგულოდ შეირჩევა, რომლის დროსაც მხედველობაში მიიღება ხელშემკვრელი მხარის მიერ კონვენციის მიღების ხარისხი. მინისტრთა კომიტეტს, როგორც წესი, დახმარებას უწევენ ექსპერტთა კომიტეტები (ცნობილი აგრეთვე, როგორც საკონვენციო კომიტეტები), რომლებიც კომპლექტდება მონაწილე მხარეთა წარმომადგენლებით და ძირითადად, თვით კონვენციების საფუძველზე იქმნება. ზოგიერთი მათგანი, როგორიცაა მაგალითად, ეროვნულ უმცირესებათა დაცვის ჩარჩო-კონვენციის ექსპერტთა კომიტეტი, სულ უბრალოდ დახმარებას უწევს მინისტრთა კომიტეტს, სხვები კი უფრო შორს მიდიან და ამ უკანასკნელს მიაწვდიან რეკომენდაციებს, რომლებიც შემდგომში მან შესაძლოა მხარეებს გადასცეს. ერთ-ერთ მაგალითს ამ თვალსაზრისით წარმოადგენს, რეგიონული და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის ექსპერტთა კომიტეტი (ETS NO. 148).

აღსანიშნავია ევროპის სოციალური ქარტიის მიერ (ETS NO. 35) დაარსებული ორსაფეხუროვანი სისტემა. ამ შემთხვევაში, ქვეყნების მიერ მიწოდებულ მოხსენებებს თავდაპირველად განიხილავს 13 დამოუკიდებელი ექსპერტით დაკომპლექტებული სოციალურ უფლებათა ევროპული კომიტეტი, რომელიც ადგენს მონაწილე მხარეთა მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების ხარისხს. ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა შემდგომი შესაბამისობა მის დასკვნებთან, ამის შემდეგ უკვე მინისტრთა კომიტეტის მიერ მოწმდება, რომელმაც მხარეებს შესაძლოა მიმართოს რეკომენდაციით, მათი საკანონმდებლო სისტემები და პრაქტიკა მოიყვანონ ქარტიასთან შესაბამისობაში. ამ საქმეში მას დახმარებას უწევს სამთავრობო კომიტეტი - პოლიტიკური ორგანო, რომელიც შემოიკრებს იმ მონაწილე ქვეყნების წარმომადგენლებს, რომელთაც განხორციელებული აქვთ ქარტიის რატიფიკაცია. დამკვირვებლის რანგში მას დახმარებას უწევენ მშრომელთა და დამქირავებელთა ასოციაციები.

სხვა, უფრო კონტრასტული სისტემა ეყრდნობა დეკლარაციებს შეუსაბამობის შესახებ. მიზანი ამ შემთხვევაში მდგომარეობს იმ ფაქტის ფორმალურ გამორკვევაში, რომელიც ცხადყოფს, რომ მონაწილე მხარეებმა ვერ მოახერხეს ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულება. პირველ ყოვლისა, ეს გულისხმობს კონვენციით წარმოქმნილ ვალდებულებებს, რომელთა აღსრულების მოთხოვნაზე უშუალოდ ინდივიდები არიან უფლებამოსილნი. ამგვარად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის თანახმად, სასამართლოს ვალია, სახელმწიფოთა მხრიდან კონვენციით გათვალისწინებულ ვალდებულებათა დარღვევის გამოვლენა და მათი იძულება, აანაზღაურონ დაზარალებულ მხარეთათვის მიყენებული ნებისმიერი სახის ზიანი.

კონვენციათა გარკვეულ რაოდენობას ზურგს უმაგრებს მონიტორინგის სისტემები, რომლებიც უზრუნველყოფენ მონაწილე მხარეების მათთან შესაბამისობის კონტროლს და ეწევიან ინფორმაციის შეგროვებას ამ კუთხით. ამ შემთხვევაში მიზანს არ წარმოადგენს სახელმწიფოთა წინააღმდეგ სანქციების დაწესება დადგენილი ნორმებიდან გადაცდომის გამო, არამედ პირიქით, მათი მხარდაჭერა სირთულეების გადალახვაში. აღნიშნული ტიპის მექანიზმი, ჩვეულებრივ, შეესაბამება ,,პროგრამული” სტანდარტების მქონე კონვენციებს, რომელთა მონიტორინგი საკმაო სირთულეს წარმოადგენს. მაგალითად: ჩარჩო-კონვენცია ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ (ETS NO.157) და ევროპული ქარტია რეგიონული და უმცირესობათა ენების შესახებ (ETS NO.148), რომელთაგან ორივე ეყრდნობა სახელმწიფოთა მიერ წარმოდგენილ რეგულარულ მოხსენებებს, დაკავშირებულს კონვენციებში მითითებული მიზნების განხორციელების გზაზე მათ მიერ გატარებულ ღონისძიებებთან. შედეგად, მინისტრთა კომიტეტი ახდენს აღწერილი ზომების შეფასებას და საჭიროების შემთხვევაში, გასცემს რეკომენდაციებს. კონვენცია პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას (ETS NO. 108), აღნიშნული თვალსაზრისით კიდევ უფრო ლმობიერია. ამ შემთხვევაში, მინისტრთა კომიტეტი მხოლოდ მრჩევლის როლში გვევლინება: მას შეუძლია მოსაზრების გამოთქმა დოკუმენტის გამოყენებასთან დაკავშირებით წარმოქმნილ ნებისმიერ საკითხზე. თუმცა, თავდაპირველად შესაბამისი თხოვნით მას მხარეები მიმართავენ.

წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის ევროპული კონვენციის (ETS NO.126) საზედამხედველო სისტემა პრევენციულია და წარმოადგენს საგულისხმო დანამატს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიერ დაარსებულ სამართლებრივ სისტემაზე. ის ეყრდნობა მაღალი დონის დამოუკიდებელ ექსპერტთა საერთაშორისო კომიტეტს, რომელსაც ენიჭება უფლებამოსილება, შეამოწმოს ყველა ის ადგილი, სადაც საჯარო ხელისუფლების მიერ ადამიანების დაპატიმრება ან დაკავება ხორციელდება და საჭიროების შემთხვევაში, შეიმუშავოს რეკომენდაციები თუ მოსაზრებები წამებისა და არასათანადო მოპყრობისგან დაცვის გასაუმჯობესებლად.

და ბოლოს, კონვენციათა ერთ ნაწილს გააჩნია ინდივიდუალური, ზოგიერთს კოლექტიური ან სახელმწიფოთაშორისო სასარჩელო სისტემაც კი. ასე ამგვარად, 1995 წლის ევროპის სოციალური ქარტიის ოქმი (ETS NO.158), სამთავრობო მოხსენებათა სისტემას განავრცობს კოლექტიური სარჩელების პროცედურით (რითაც ქარტიის საზედამხედველო სისტემას მეტ ეფექტიანობას სძენს), მაშინ როცა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია მხედველობაში იღებს როგორც სახელმწიფოთაშორისო განაცხადებს, ისე ინდივიდუალურ საჩივრებს⁵⁰

არის თუ არა კონვენციები ეფექტიანი?

არსებობენ ადამიანები, რომელთაც შეაქვთ ეჭვი ევროპის საბჭოს კონვენციების ეფექტიანობაში. მართალია, რომ ოცამდე კონვენცია არასოდეს შესულა ძალაში იმ მიზეზის გამო, რომ ვერ შეგროვდა ვერც ერთი, ან საკმარისი რაოდენობის სარატიფიკაციო სიგელი⁵¹. ამასთან დაკავშირებით, საპარლამენტო ასამბლეის ყოფილმა პრეზიდენტმა ერთხელ ამგვარად განმარტა:

ასამბლეის წევრები ხშირად იკვირვებენ, თუ რატომ ხდება იმგვარად, რომ საკუთარი ქვეყნის შესაბამისი სამინისტროს ინსტრუქციების საფუძველზე მოქმედი სამთავრობო ექსპერტი ამზადებს დოკუმენტის ტექსტს, შეაგროვებს დამატებით ინფორმაციას ამ მიზნით, განაგრძობს და ბოლომდე მიიყვანს წამოწყებულ საქმეს, ბოლოს კი მისი საკუთარი მთავრობა უარს აცხადებს დოკუმენტის ხელმოწერაზე. ჩვენთვის ეს ამოუცნობია. მაგრამ უფრო რთულად გასაგებია, როდესაც მოწვეული სამინისტროები ხელს აწერენ კონვენციას, შემდგომში კი არ ხორციელდება მისი რატიფიკაცია⁵².

ზოგიერთი კონვენცია მხოლოდ რამდენიმე ქვეყნის მიერ არის ხელმოწერილი და რატიფიცირებული, რაც აკნინებს მათ ეფექტიანობას და ცხადყოფს, რომ მათ შინაარსთან დაკავშირებით არასოდეს მიღწეულა საერთოევროპული მასშტაბის რეალური შეთანხმება. სხვები კი იქცნენ ნაკლებ აქტუალურად ან დაქვეითდა ინტერესი მათ მიმართ, მაგრამ იმის გამო, რომ შექმნაზე უფრო რთული უარყოფაა, ისინი გამოცემათა ფურცლებზე რჩებიან. ასამბლეის მიერ გამოთქმული შეშფოთება შეეხება ასევე სახელმწიფოთა მიერ ზოგიერთ შეთანხმებასთან მიმართებაში გამოყენებული დათქმების რაოდენობასა და ბუნებას, რაც ფიტავს და ამახინჯებს მათ შინაარსსა და ხასიათს.

აღსანიშნავია აგრეთვე, რომ ინტელექტუალურ საკუთრებასთან დაკავშირებულ კონვენციათა მართვის რაციონალიზების მიზნით, ორი კონვენცია - ევროპული კონვენცია პატენტის მოთხოვნასთან დაკავშირებულ ფორმალობათა შესახებ (ETS NO.16) და ევროპული კონვენცია გამოგონებათა პატენტების საერთაშორისო კლასიფიკაციის შესახებ (ETS NO.17), დენონსირებულ იქნა - პირველი⁵³ მათგანი რამდენიმე, ხოლო მეორე კი ყველა ხელშემკვრელი მხარის მიერ და განსახორციელებლად გადაეცა მსოფლიო ინტელექტუალური საკუთრების სამსახურს, რომელიც აწარმოებს ამჟამად მათ ადმინისტრირებას.

და ბოლოს, მიჩნეულია, რომ ზოგიერთი კონვენციის საზედამხედველო ან მონიტორინგის მექანიზმის სისუსტე სერიოზულად ლახავს მათ იმიჯს. უფრო მეტიც, ხშირად მონიტორინგის კომიტეტების დაფინანსება თუ დაკომპლექტება არაადექვატურია. შედეგად, სახელმწიფოები ყოველთვის როდი ატარებენ საჭირო საკანონმდებლო, ადმინისტრაციულ და ტექნიკურ ზომებს მათ მიერ აღებულ ვალდებულებათა შესასრულებლად. უკმაყოფილების კიდევ ერთ მიზეზს წარმოადგენს ზოგიერთი კონვენციის მექანიზმის ზედმეტი მოქნილობა, რაც სახელმწიფოებს ანიჭებს ძალზედ დიდ სივრცეს ვალდებულებათა არჩევანის გაკეთებისას.

ფაქტებზე დაყრდნობით, მოქნილობა აღიარებულ იქნა როგორც აუცილებელი ელემენტი, რომელიც აადვილებს ხელშეკრულებათა რატიფიკაციის პროცესს. ხელშემკვრელ მხარეებს ეს აძლევს საშუალებას, ხელშეკრულებით გათვალისწინებული დაცვის ხარისხი თავიანთი რეალობის თანახმად შეარჩიონ და მხედველობაში მიიღონ ნორმათა გამოყენებასთან დაკავშირებული ხარჯები. მთავრობები ხედავენ, რომ მათ შეუძლიათ კონვენციების თავიანთ მოთხოვნებთან მისადაგება და შესაბამისად, ნაკლებად ერიდებიან ვალდებულებების აღებას. თუმცა, ამგვარი მოქნილობის გამო, მსგავსი ტიპის ხელშეკრულებები, რომლებიც ამჟამად ასე სასიცოცხლო ჩანს ადამიანის უფლებების დაცვისა და დემოკრატიისკენ პროგრესის გზაზე, ვერასოდეს მოიკრებენ საჭირო ძალას. სხვა უპირატესობას წარმოადგენს ის, რომ დროის სვლასთან ერთად და მონაწილე მხარეთა ზოგად თუ ფინანსურ შესაძლებლობათა გათვალისწინებით, მოქნილობა სახელმწიფოებს უბიძგებს უფრო მეტი ვალდებულების აღებისაკენ.

სხვა სიტყვებით, მოქნილობა წევრ ქვეყნებს უადვილებს ევროპის საბჭოს კონვენციებთან მიერთებას, განსაკუთრებით ისეთ მგრძნობიარე სფეროებში, როგორიცაა ეროვნული უმცირესობები, ტერორიზმი, ბიოეთიკა თუ გარემოს დაცვა. ამ ფაქტში შეიძლება ვეძიოთ ჭეშმარიტი ახსნა იმისა, თუ რატომ არსებობს ამ რაოდენობის კონვენცია, ხოლო თუკი რომელიმე მათგანი ამჟამად მოძველებულია, ეს არ უნდა ხდებოდეს შეშფოთების მიზეზი. ევროპის საბჭოს უმთავრესი მოვალეობა, მეტადრე, მდგომარეობს სახელმწიფოთა შორის სამართლებრივი თანამშრომლობის წამოწყებასა და ორგანიზებაში, რაც თანდათანობით წარმოქმნის დემოკრატიული, სოციალური და კულტურული ინტეგრაციის განსამტკიცებლად საჭირო პოლიტიკურ და მატერიალურ პირობებს. სხვა ამოცანა გულისხმობს წევრი ქვეყნების მხარდაჭერას სამართლებრივ ნორმათა დადგენაში, რაც დააფუძნებს მინიმალური სამართლებრივი სტანდარტების სისტემას და ჩამოაყალიბებს ერთიან სამართლებრივ სივრცეს ევროპაში.

________________________________

1. აღნიშნული სერია წარმოადგენს ევროპის საბჭოს ფარგლებში მიღწეული შეთანხმებებისა და კონვენციების ერთობლიობას. საბჭოს ხელშეკრულებები ქრონოლოგიურად არის დანომრილი. 1949-2003 წლებში ხელმოსაწერად გახსნილი კონვენციები და შეთანხმებები გამოქვეყნებულ იქნა ევროპულ ხელშეკრულებათა სერიაში - European Treaty Series (ETS No-ს. 1 - 193 ჩათვლით). 2004 წლიდან მოყოლებული, ის განვრცობილ იქნა ევროპის საბჭოს ხელშეკრულებათა სერიით - Council of Europe Treaty Series (დაწყებული ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-14 ოქმით (CETS No. 194 )).

2. 2004 წლის დეკემბერში.

3. იგივე ჭეშმარიტია ,,შესწორებული” კონვენციების შემთხვევაშიც. მაგალითად, შესწორებული ევროპის სოციალური ქარტია (ETS No.163) ,,გამიზნულია ევროპის სოციალური ქარტიის თანდათანობით ჩასანაცვლებლად”, მოიცავს რა შესწორებული ქარტიითა და 1988 წლის დამატებითი ოქმით დაცულ უფლებებს და ამატებს რა მათ ახლებს (შესწორებული ქარტიის პრეამბულა). როდესაც ჩანაცვლების ეს პროცესი დასრულდება, ქარტია მისი ოქმებითურთ უსარგებლო გახდება და საჭირო იქნება მათი ამოღება ევროპულ ხელშეკრულებათა სერიიდან.

4. ამ საკითხზე იხ. Polakiewicz, J., Treaty Making in the Council of Europe, Council of Europe Publishing, Strasbourg 1999.

5. რეზოლუცია, მიღებული 1951 წლის მაისში მინისტრთა კომიტეტის მე-8 სხდომაზე.

6. საწესდებო რეზოლუცია (93) 27, მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებებისთვის საჭირო უმრავლესობის წესების შესახებ, მიღებული 1993 წლის 14 მაისს მინისტრთა კომიტეტის 92-ე სხდომაზე.

7. (51) 30 რეზოლუციის განყოფილება ,,მინისტრთა კომიტეტის უფლებამოსილებანი”, იხილავს ევროპის საბჭოს კონვენციებს, ანუ საბჭოს ეგიდით გაფორმებულ ხელშეკრულებებს. მისი ოთხი პუნქტიდან (i-iv) ორი მოძველებულია, თუმცა ინარჩუნებს ისტორიულ ღირებულებას. მიზანს იმ დროისათვის წარმოადგენდა შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის მაგალითის გაზიარება, რომლის კონსტიტუციის თანახმად (მუხლი 19), ორგანიზაციის ასამბლეის მიერ დამტკიცებულ კონვენციებს გენერალური დირექტორი პირდაპირ უგზავნის მთავრობებს, რომელთაც ერთი წლის განმავლობაში უნდა უზრუნველყონ შესაბამისი ეროვნული უწყებებისადმი მათი გადაცემა შემდგომი რატიფიკაციის მიზნით. თუმცა, ეს დებულებები არასოდეს გამოყენებულა. სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის მე-2 მუხლის თანახმად, ევროპის საბჭოს კონვენციები საერთაშორისო ხელშეკრულებებია, ,,ელშეკრულება გულისხმობს საერთაშორისო შეთანხმებას, მიღწეულს სახელმწიფოებს შორის, გადმოცემულს წერილობითი ფორმით, რომელიც რეგულირდება საერთაშორისო სამართლის ნორმებით. მან შესაძლოა მიიღოს ერთი, ორი ან რამდენიმე ურთიერთკავშირში მყოფი დოკუმენტის სახე, მისთვის განსაზღვრული დანიშნულების შესაბამისად”.

8. იხ. IX დანართი.

9. კონვენციის შემუშავების წინადადებით, ასევე შესაძლოა გამოვიდეს მინისტრთა კომიტეტის ხელმძღვანელობა.

10. Haller, B., Le rôle de l'Assemblée parlementaire du Conseil de l'Europe dans la défense des droits de l'homme, Council of Europe, Strasbourg, 2001.

11. თუმცა, სახელმწიფომ შესაძლოა უარი განაცხადოს საკუთარი წარმომადგენლის დანიშვნაზე. მაგალითად, მსგავსი რამ მოხდა გაერთიანებული სამეფოს შემთხვევაში, როდესაც ამ უკანასკნელმა გადაწყვიტა, უცხოურ ვალუტაში გაჩენილი ვალდებულებების შესახებ 1967 წლის 11 დეკემბრის ევროპული კონვენციის (ETS. No.60) საპროექტო კომიტეტში არ მიევლინა საკუთარი წარმომადგენელი, იმ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, რომ პროექტის ფუძემდებელი კონცეფციები მიუღებელი იყო ბრიტანელი ბიზნესმენებისა და იურისტებისთვის.

12. რეზოლუცია (76) 3, მე-5 პუნქტი.

13. მინისტრთა კომიტეტის მიერ შემუშავებული დებულებები, პირველ რიგში, შეეხებოდა ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლების მიერ თავიანთი გვარ-სახელების უმცირესობათა ენებზე გამოყენების უფლებას და მათ ოფიციალურ ცნობას, თანახმად ხელშემკვრელ მხარეთა სამართლებრივი ნორმებისა (ჩარჩო-კონვენციის მე-11 მუხლის 1-ლი პუნქტი), და მეორეს მხრივ, უმცირესობათა ენების გამოყენების უფლებას ადგილობრივ ტრადიციულ სახელებში, ქუჩების დასახელებებსა და საჯარო დანიშნულებისთვის განკუთვნილ ტოპოგრაფიულ ნიშნებში (მე-11 მუხლის მე-3 პუნქტი).

14. მინისტრთა მოადგილეების დასკვნები ევროპის საბჭოს სამუშაო მეთოდიკის შესახებ, მოწონებული 1985 წლის აპრილში მინისტრთა კომიტეტის 76-ე სხდომაზე.

15. იხ. რეკომენდაციები 721 (1973) და 1212 (1993).

16. რეკომენდაციაში 1361 (1998), ასამბლეა გამოვიდა გადაწყვეტილებების ერთობლივად მიღების ინიციატივით. განმარტებით მემორანდუმში დაფიქსირებული მისი პოზიცია იყო შემდეგი: ,,ასამბლეა და მინისტრთა კომიტეტი უნდა შეთანხმდნენ დოკუმენტის არსზე, ამის შემდგომ კი მინისტრთა კომიტეტმა სრულად უნდა გაიზიაროს ასამბლეის მოსაზრება”. ამის მიუხედავად, ,,ბრძენ კაცთა კომიტეტის” დასკვნითი მოხსენების განხორციელების თაობაზე მის მიერ მომზადებულ მოხსენებაში, მინისტრთა კომიტეტმა მიიჩნია: ,,იდეა გადაწყვეტილების ერთობლივად მიღების შესახებ არ იქნა მხარდაჭერილი”. (1999 წლის 28 აპრილის დოკ. 8398, კომენტარები ძირითად რეკომენდაციაზე Nო. 8, პუნქტი 2).

17. იხ. Schvimmer., ,,Der Einfluss der Parlamentarischen Versammlung auf die Konvent tionen des Europarates”, in Haller, B., Krüger, H.C. and Petzold, H., Law in Greater Europe: Toward a Common Legal Area; Studies in honour of Heinrich Klebes, The Hague, Kluwer Law International, 2000, გვ. 376-408.

18. მიერთება სამართლებრივი მეთოდია, რომლის გამოყენებით, იმ სახელმწიფოებს, რომელთაც მონაწილეობა არ მიუღიათ ხელშეკრულების მომზადებასა და მის ხელმოწერაში, შესაძლებლობა ეძლევათ, მოგვიანებით დათანხმდნენ მის სავალდებულოობას.

19. იხ. ვენის კონვენციის მე-2 მუხლში მოცემული განსაზღვრება. დათქმა არის ,,სახელმწიფოს მიერ ხელშეკრულების ხელმოწერის, რატიფიკაციის, მიღების, მოწონების ან მასთან მიერთების დროს გაკეთებული ცალმხრივი დადგენილება, ჩამოყალიბებული და დასათაურებული ნებისმიერი ფორმით, რომლითაც ის აცხადებს თავის გადაწყვეტილებას, გამორიცხოს ან შეცვალოს ამ ხელშეკრულების ზოგიერთი დებულების სამართლებრივი შედეგი თავისთან მიმართებაში”.

20 გამომდინარე იქიდან, რომ დათქმები გამოიყენება მხოლოდ იმ სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობებში, რომელთაც უარყვეს ცალკეული დებულება და მათ შორის, რომლებიც დათანხმდნენ ამას.

21. მინისტრთა მოადგილეების 2000 წლის 20 დეკემბრის 735-ე შეხვედრაზე მიღებული გადაწყვეტილების მე-10 მუხლი.

22. აღნიშნული, ჩვეულებრივ, ზუსტდება განმარტებით ბარათებში.

23. იხ. სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის 32-ე მუხლი. იხ. აგრეთვე 2000 წლის 5 ოქტომბრის განჩინება: მააუია საფრანგეთის წინააღმდეგ, [GC], No. 39652/98, CEDH 2000-X, პუნქტი 36.

24. ადამიანის უფლებათა საერთოამერიკული სასამართლოს მსგავსად.

25. 29-ე მუხლი.

26. პასუხი, მიღებული მინისტრთა მოადგილეების 2002 წლის 24 ივნისის მე-600 სხდომაზე.

27. Imberty, P.H., კომენტარები 65-ე მუხლის შესახებ, წიგნში Petiti, L.E., Decaux, E. and Imbert, P.H. (ed.), La Convention européenne des Droits de l'Homme: commentaire article par article, მე-3 გამოცემა, Paris, Econonomica, 1999, გვ. 949.

28. ევროპის საბჭოს მხოლოდ 12 ხელშეკრულება არ არის ღია გარეშე ქვეყნებისთვის: ტექსტში ზემომოხსენიებულთა გარდა, იხ. ევროპული კონვენცია დაფუძნების შესახებ (ETS. No. 19), ევროპული კონვენცია დავათა მშვიდობიანი გადაწყვეტის შესახებ (ETS. No. 23), ევროპული კონვენცია კომპანიათა დაფუძნების შესახებ (ETS. No. 57), ევროპული შეთანხმება ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის და სასამართლოს სამართალწარმოებაში მონაწილე პირების შესახებ (ETS. No 67) და მისი შესწორებული ვერსია (ETS. No 161), ევროპული კონვენცია ტერორიზმის აღკვეთის შესახებ (ETS. No. 90), ევროპული კონვენცია მიგრანტი მუშების სამართლებრივი სტატუსის შესახებ (ETS. No. 93) და ევროპული ქარტია ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ (ETS. No. 122). ამ სიას თან ერთვის აგრეთვე ევროპის საბჭოს წესდება და ევროპის საბჭოს პრივილეგიებსა და იმუნიტეტებზე გენერალური შეთანხმების ოქმი, რომელთა მხარეებიც ასევე მხოლოდ წევრი ქვეყნები არიან.

29. ამას მოჰყვა ასევე ბაჰამის კ-ბის თანამეგობრობის მიერთება. როგორც ე. კორნუ აღნიშნავს: ,,როდესაც სახელმწიფო გამოთქვამს სურვილს, მასთან გააფორმოს ორმხრივი ხელშეკრულება მსჯავრდებულ პირთა გადაცემის შესახებ, აშშ, როგორც ბოლოს აღმოჩნდება ხოლმე, ამის ნაცვლად მას ევროპის საბჭოს კონვენციასთან მიერთებისკენ უბიძგებს”. ,,L'effectivité de la technique conventionnelle dans la pratique du Conseil de l'Europe”, Doctorate thesis, Strasbourg, Robert Schuman University 2004, გვ. 6.

30. მხოლოდ წევრ ქვეყნებს მინისტრთა კომიტეტში შეუძლიათ მიიღონ გადაწყვეტილება კონვენციებთან არაწევრი სახელმწიფოების მიერთების შესახებ. არაწევრი ქვეყნები ჩამოშორებულნი არიან გადაწყვეტილების მიღების პროცესს. წევრი ქვეყნის სტატუსი უპირატესია მონაწილე ქვეყნის სტატუსთან შედარებით. იხ. ასევე ევროპის გარეული სამყაროსა და ბუნების ბინადართა შენარჩუნების შესახებ კონვენციის მიერ (ETS. No. 104) შემოტანილი სიახლეები, რომელთაც აღწერს პ.ჰ.იმბერტი. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს სიახლეები შესაძლებელი გახდა იმის გამო, რომ ,,დასკვნითი სანიმუშო დებულებები” არა სავალდებულო, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ სახელმძღვანელო ხასიათისაა.

31. ავსტრალია, კანადა, იაპონია, ახალი ზელანდია და აშშ.

32. იხ. აგრეთვე ევროპული კონვენცია საზღვარმიღმა ტელევიზიის შესახებ (ETS. No. 132) და ევროპული კონვენცია სატელიტით საზღვარმიღმა მაუწყებლობის სფეროში საავტორო სამართლისა და მომიჯნავე უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებზე (ETS.No. 153), რომლებიც ხელმოსაწერად ღიაა საბჭოს წევრი ქვეყნების, საბჭოს ევროპული კულტურული კონვენციის მონაწილე ქვეყნებისა და ევროპული თანამეგობრობისათვის. ამის მსგავსად, დოპინგსაწინააღმდეგო კონვენცია (ETS. No. 135) ხელმოსაწერად ღიაა წევრი ქვეყნების, კულტურული კონვენციის მონაწილე ქვეყნებისა და ყველა სხვა არაწევრი ქვეყნისათვის.

33. ზოგიერთ ხელშეკრულებასთან მიმართებაში, ეს დებულება ოქმში იქნა ჩართული. უნდა აღინიშნოს, რომ თანამეგობრობა მონაწილეობს იმ ხელშეკრულებათა მომზადებაში, რომელთა სამოქმედო სფეროები ემთხვევა მისი პასუხისმგებლობის ქვეშ მოქცეულს.

34. დღეისათვის მხოლოდ თანამეგობრობას, და არა ევროკავშირს, გააჩნია სამართალსუბიექტის სტატუსი და ამგვარად, ფლობს შეთანხმებათა გაფორმების უფლებამოსილებას. თუმცა, პრაქტიკაში ევროკავშირი მიიჩნევს, რომ მას სწორედ რომ შეუძლია დადოს ხელშეკრულებები მის სამართლებრივ სივრცეში მოქცეულ საკითხებზე. შედეგად, ევროკავშირს ევროპული კონსტიტუციით მიენიჭა სამართალსუბიექტის სტატუსი.

35. იხ. De Vel, G., ,,L'Union européenne et les activités du Conseil de l'Europe”, in Dormoy, D., L'Union européenne et les organisations internationales, Brussels, Bruylant, 1997, გვ. 105-122.

36. ცნება ,,ხელშეკრულება,, უცილობლად გაერო-სგან მომდინარეობს. იხ. ვენის კონვენციის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის ა. ქვეპუნქტში მოცემული განსაზღვრება: ,,ხელშეკრულება გულისხმობს საერთაშორისო შეთანხმებას, მიღწეულს სახელმწიფოთა შორის, გადმოცემულს წერილობითი ფორმით, რომელიც რეგულირდება საერთაშორისო სამართლის ნორმებით. მან შესაძლოა მიიღოს ერთი, ორი ან რამდენიმე ურთიერთკავშირში მყოფი დოკუმენტის სახე, მისთვის განსაზღვრული დანიშნულების შესაბამისად,,.

37. მინისტრთა კომიტეტის მიერ 1962 წელს მოწონებულმა ,,დასკვნითმა სანიმუშო დებულებებმა” დაადასტურა აღნიშნული. მისი პირველი ნაწილი მოიცავს ,,რატიფიკაციასთან და მიღებასთან დაკავშირებული დათქმების გარეშე ხელმოწერით დადებული შეთანხმებების” დასკვნით დებულებებს, მეორე კი ,,რატიფიკაციას ან მიღებას დაქვემდებარებულ კონვენციათა” დებულებებს. მინისტრთა კომიტეტის მიერ 1980 წელს მიღებული ერთიანი ნიმუში, რომელიც ვარგისია როგორც შეთანხმებების, ისე კონვენციების შემთხვევაში, ასევე უშვებს ორივე შესაძლებლობას (თანხმობა რატიფიკაციით ან მის გარეშე). იხ. დანართი VI.

38. მაგალითად იხ. ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ (ETS.NO.166) ან სისხლის სამართლის კონვენცია კორუფციის შესახებ (ETS.NO.173).

39. მართლაც, ხელშეკრულებათა დასახელებაში, სიტყვას ,,კონვენცია” წინ ყოველთვის არ უძღვის განმარტება ,,ევროპული”. მაგ: კონვენცია ევროპის გარეული სამყაროსა და ბუნების ბინადართა შენარჩუნების შესახებ.

40. Imbert, P.H., ,,La Convention relative à la conservation de la vie sauvage et du milieu naturel de l'Europe, exception ou étape?”, Annuaire Français de Droit International, 1979, გვ. 743.

41. იხ. 1958 წლის 15 დეკემბრის ევროპული შეთანხმება სატელევიზიო ფილმების პროგრამების გაცვლის შესახებ, 1960 წლის 22 ივნისის ევროპული შეთანხმება სატელევიზიო გადაცემათა დაცვის შესახებ, 1962 წლის 17 დეკემბრის შეთანხმება საერთაშორისო სავაჭრო არბიტრაჟის შესახებ ევროპული კონვენციის გამოყენებასთან დაკავშირებით და 1988 წლის 26 მაისის შეთანხმება 1980 წლის 17 ოქტომბრის შეთანხმების გამოყენების შესახებ, რომელიც შეეხება დროებითი საცხოვრებლის მქონე პირთა სამედიცინო უზრუნველყოფას (ძალაში არ არის შესული).

42. იხ. ქვემოთ. თუმცა, სხვა ხელშეკრულებები, მაგ: სოციალური უსაფრთხოების ევროპული კოდექსი, ასევე იძლევა ანალოგიურ თავისუფლება

43. იხ. ,,ხელშეკრულებათა ლექსიკონი” (http: //conventions.coe.int): ,,წილობრივი შეთანხმება წარმოადგენს შეთანხმების განსაკუთრებულ სახეობას, რომლის ძალითაც, ევროპის საბჭოს ზოგიერთ წევრს ეძლევა საშუალება, იმონაწილეოს ამა თუ იმ ღონისძიებაში, სხვა წევრი ქვეყნების პასიურობის შემთხვევაშიც კი”.

44. იხ. საწესდებო რეზოლუცია (93) 28 წილობრივ და გაფართოებულ შეთანხმებათა შესახებ, რომელმაც შეცვალა საწესდებო რეზოლუცია (51) 62.

45. იხ. რეზოლუცია (93) 27 მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებებისათვის საჭირო უმრავლესობის წესების შესახებ. საჭირო უმრავლესობას შეადგენს კენჭისყრაში მონაწილეთა ორ მესამედი და კომიტეტში უფლებამოსილ წარმომადგენელთა უმრავლესობა

46. შესწორებული სოციალური ქარტია ერთ დოკუმენტში უყრის თავს ქარტიის თავდაპირველი ვერსიით ნაგულვებ ყველა უფლებასა და 1988 წლის ოქმს, რომელიც ახდენს არსებული უფლებების შესწორებას და აწესებს ახალ უფლებებს.

47. ოქმი ადამიანის კლონირების აკრძალვის შესახებ (ETS.NO.168) ხელმოწერილ იქნა ქ. პარიზში 1998 წელს, სადაც გაფორმებულ იქნა ასევე, ოქმი ადამიანის ორგანოთა და ადამიანური წარმოშობის ქსოვილების გადანერგვის შესახებ (ETS.NO.186).

48. Cornu, E., op. cit., გვ. 7.

49. ქარტიის მე-8-მე-14 მუხლებში ჩადებული 94 პუნქტიდან და ქვეპუნქტიდან.

50. იხ. ელიზ კორნუს დისერტაცია, ოპ.ციტ.

51. შვიდმა ხელშეკრულებამ ვერ მიიღო ვერც ერთი რატიფიკაცია, ხოლო ერთმა - შეთანხმებამ 1980 წლის 17 ოქტომბრის შეთანხმების გამოყენების შესახებ, რომელიც დაკავშირებულია დროებითი საცხოვრებლის მქონე პირთა სამედიცინო უზრუნველყოფასთან - ვერ შეაგროვა ვერც ერთი ხელმოწერაც კი (გამომდინარე მისი ნაკლებ აქტუალურობიდან). თორმეტმა ხელშეკრულებამ და თოთხმეტმა ოქმმა ვერ დააგროვა ძალაში შესასვლელად აუცილებელი რაოდენობის სარატიფიკაციო სიგელი. სრული სიისათვის, იხ. ე. კორნუ, ოპ.ციტ. გვ. 416.

52. კარლ ჩერნეცი, მოხსენიებული რ. ბონელის მიერ თავის მოხსენებაში: ,,The role of national parliaments in the ratification of Council of Europe conventionsand agreements”, Doc. 4915, 14 ივნისი, 1982 წ, გვ. 22.

53. ამ კონვენციის (ETS.No.16) დენონსაცია 1976-1991 წლებში 21 ხელშემკვრელი მხარიდან 16-მა განახორციელა, თუმცა, ამას ხელი არ შეუშლია ,,იუგოსლავიის ყოფილი რესპუბლიკა მაკედონიისთვის”, 1998 წელს მოეხდინა მისი რატიფიკაცია.

კონვენციები უდავოდ მეტ ყურადღებას მიიპყრობს მედიის მხრიდან და უფრო საინტერესოა ექსპერტთათვის, ვიდრე რეკომენდაციები, თუმცა, მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციები და წევრ ქვეყნებს შორის ინფორმაციის ურთიერთგაცვლა ასევე ხელს უწყობს მათ კანონმდებლობებში გარკვეული ერთიანობის შეტანას და ბიძგს აძლევს საბჭოსათვის ასე სასურველი ერთიანი სამართლებრივი სივრცის შექმნას.

მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციები

ფაქტიურად, როდესაც საკითხი ეხება კანონმდებლობათა ჰარმონიზებას, ევროპის საბჭო თანაბრად მიმართავს როგორც კონვენციებს, ისე რეკომენდაციებს, მათი შესაბამისი ბუნების, დასახული მიზნისა თუ დასარეგულირებელი სფეროს გათვალისწინებით¹. კონვენციები შესაძლოა ფლობდნენ იმ უპირატესობას, რომ გააჩნიათ უფრო კონკრეტული მოხაზულობა და წევრი ქვეყნებისათვის სავალდებულო ხასიათს ატარებენ, რეკომენდაციები, მიუხედავად მათი არაიმპერატიული ბუნებისა, ასევე ავლენენ დადებით თვისებებს. ერთის მხრივ, რეკომენდაციები ძალაში შედის მათი მიღებისთანავე და მიმართულია ყველა წევრი ქვეყნისადმი, მეორეს მხრივ, კონვენციებთან შედარებით, ისინი მეტი მოქნილობით გამოირჩევიან იმის გამო, რომ მათი განხორციელება სრულად არის დამოკიდებული სახელმწიფოებზე და მათში ცვლილებების შეტანაც შესაძლოა უფრო სწრაფ ტემპებში განხორციელდეს. და ბოლოს, მიუხედავად მათი არასავალდებულო ბუნებისა, კონკრეტული საკითხის გარშემო შემუშავებული რეკომენდაციები ყველა წევრ მთავრობას განუსაზღვრავს მისაღწევი შეთანხმების ფორმას. ევროპის საბჭოში ხშირად თქმულა, რომ კარგი რეკომენდაცია კანონის უზენაესობის განმტკიცების საქმეში შესაძლოა უფრო მეტს ნიშნავდეს, ვიდრე ცუდი კონვენცია.

რეალურად, მინისტრთა კომიტეტს რეკომენდაციებით შეუძლია ისარგებლოს იმისათვის, რათა დანერგოს სახელმძღვანელო პრინციპები წევრი ქვეყნების პოლიტიკური მიდგომებისა და კანონმდებლობებისათვის. მათ საფუძველზე კი, წევრ ქვეყნებს შეუძლიათ ერთობლივ გადაწყვეტილებათა შემუშავება ახალ გამოწვევებზე საპასუხოდ. ამგვარად, მინისტრთა კომიტეტმა წევრ ქვეყნებს შესაძლოა მიმართოს რჩევით, რეკომენდაციებში ჩადებულ საერთო დებულებებსა თუ მათზე თანდართულ სანიმუშო კოდექსებზე დაყრდნობით, შეიმუშავონ საკანონმდებლო აქტები. მაგალითად, რეკომენდაცია No. R (2000) 10 წევრი ქვეყნების მთავრობებს მოუწოდებს, რათა მათ:

ეროვნული კანონმდებლობებისა და საჯარო ადმინისტრაციის პრინციპების გათვალისწინებით, ამ რეკომენდაციაზე თანდართულ სანიმუშო კოდექსზე დაყრდნობით, ხელი შეუწყონ საჯარო მოხელეთა ეროვნული ქცევის კოდექსების მიღებას.

მსგავსად ამისა, რეკომენდაცია Rec (2003) 4:

რეკომენდაციას უწევს წევრი ქვეყნების მთავრობებს, რათა მათ თავიანთ ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებში დანერგონ საარჩევნო კამპანიის დროს პოლიტიკურ პარტიათა დაფინანსებაში კორუფციის აღმკვეთი ნორმები, რომლებიც ნაკარნახები იქნება ამ რეკომენდაციის დანართში მოყვანილი ზოგადი წესებით. ყოველივე ზემოთქმული ძალაშია, თუკი სახელმწიფოებს აქამდე არ აქვთ მიღებული სათანადო საკანონმდებლო, პროცედურული ზომები თუ სისტემები, რაც აღმოჩნდებოდა ეფექტიანი და კარგად მოქმედი ალტერნატივა.

რეკომენდაციები შესაძლოა იქცეს ასევე კონვენციების დანამატად. მაგალითად, 1981 წლის კონვენცია პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას (ETS NO. 108), ხისტი კონვენციებისათვის დამახასიათებლად, პრინციპებს თუმცა ფორმალურ დონეზე ნერგავს, აღჭურვილია რეკომენდაციათა მთელი წყებით, რომლებიც ვარგისია ისეთი განსაკუთრებული და მგრძნობიარე სფეროებისათვის, როგორიცაა სამედიცინო მონაცემთა ბაზა (რეკომენდაცია No. R (97) 18, დაკავშირებული სტატისტიკური მიზნებით შეგროვებული პიროვნული მონაცემების დაცვასა და დამუშავებასთან), ან ინტერნეტის მეშვეობით შეგროვებული და დამუშავებული პიროვნული მონაცემები და სადაზღვევო მიზნებით შეგროვებული პიროვნული მონაცემები (რეკომენდაცია No. R (99) 5). რეკომენდაციებს, კონვენციებთან შედარებით, გააჩნიათ ნიუანსებამდე დასვლისა და იოლად განახლების უპირატესობა.

მათი ავტორიტეტის ამაღლებას ასევე ხელს უწყობს ის ფაქტი, რომ ისინი ხელმისაწვდომია ზედამხედველობისათვის. წესდების მე-15 მუხლის საფუძველზე, მინისტრთა კომიტეტის მხრიდან მთავრობებს შესაძლოა ეთხოვოთ მისთვის ინფორმაციის მიწოდება, მათ მიერ რეკომენდაციებთან მიმართებაში გატარებული ზომების შესახებ. თვით კომიტეტი აღარ მეთვალყურეობს რეკომენდაციების განხორციელების პროცესს, არამედ ახდენს საკუთარი უფლებამოსილების დელეგირებას მმართველი თუ სპეციალური (ad hoc) კომიტეტებისადმი, სთხოვს რა მათ, შეისწავლონ თავიანთ შესაბამის სფეროებში არსებული რეკომენდაციების თანახმად წარმოებული საქმიანობა და განიხილონ თვით ეს დოკუმენტები. მათი დასკვნები მოხსენებების სახით გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს, რის საფუძველზეც, ამ უკანასკნელმა შესაძლოა ყურადღება გაამახვილოს კონკრეტული რეკომენდაციების განხორციელებისას შექმნილ სირთულეებზე².

გეგმაზომიერი კანონმდებლობა - ინფორმაციისა და აზრთა ურთიერთგაცვლა სამართლებრივი აქტების შემუშავების სტადიაზე

წევრი ქვეყნების მიერ დანერგილი პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციებზე, კანონებზე, დადგენილებებსა და სხვა სამართლებრივ აქტებზე მუშაობისას, ხორციელდება ინფორმაციისა და მოსაზრებების ურთიერთგაცვლა ევროპის საბჭოსთან, რაც ევროპული სამართლებრივი სისტემის ჰარმონიზების ასევე ხელშემწყობ ფაქტორად გვევლინება. ეს თეზისი განსაკუთრებულ ჭეშმარიტებას იძენს ახალ წევრ ქვეყნებთან დაკავშირებით, რომელთა სურვილია, ეზიარონ საბჭოს რჩევებსა და გამოცდილებას და ამგვარად აიცილონ თავიდან გადაცდომები ორგანიზაციის საყრდენი დემოკრატიული პრინციპებიდან. მართლაც, მათი უმრავლესობა ახლადშემუშავებულ სამართლებრივ აქტებს საბოლოო დამტკიცებამდე, შესაფასებლად გადასცემს ევროპის საბჭოს. ორგანიზაციის საექსპერტო მეურვეობა ხელს უწყობს მათი კანონმდებლობების, დადგენილებებისა და კონსტიტუციური ცვლილებების შესაბამისობას მის სტანდარტებთან და იცავს მათ შესაძლო კრიტიკული კომენტარებისგან, რაც შესაძლოა მომავალში განხორციელებულ მონიტორინგს მოჰყვეს.

,,რბილი კანონმდებლობა”: არასავალდებულო ხასიათის დოკუმენტთა არაპირდაპირი გავლენები

მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციები მართალია არასავალდებულო ხასიათისაა, მათ მაინც გააჩნიათ ,,მორალური” ავტორიტეტი იქიდან გამომდინარე, რომ გამოხატავენ ევროპულ მთავრობათა კოლექტიურ პოზიციას. მართლაც, რეკომენდაციების გავლენა წევრ ქვეყნებზე პრაქტიკით უკვე დადასტურებულია. საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციებთან ერთად, მათ შესაძლოა წარმოქმნან ,,რბილი” კანონმდებლობა და პირდაპირი გავლენა იქონიონ საერთაშორისო საჯარო სამართალზე. ამის მაგალითია საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1201, რომელიც აშკარად მოიხსენიება 1993 წლის შემდგომ გაფორმებულ რამდენიმე ორმხრივ ხელშეკრულებაში თანამშრომლობისა და კეთილმეზობლური ურთიერთობების შესახებ, მათ შორის, უნგრეთსა და სლოვაკეთსა (1995 წლის მარტი) და უნგრეთსა და რუმინეთს შორის (1996 წლის სექტემბერი). ზემოხსენებულ რეკომენდაციაზე მითითება, მას სძენს იგივე იურიდიულ ძალას მხარეთათვის, როგორიც გააჩნიათ სხვა დებულებებს.

არის შემთხვევები, როდესაც საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციებს თავიანთი არგუმენტების გასამყარებლად იშველიებენ საკონსტიტუციო სასამართლოებიც და ამგვარად, მათ სძენენ არაპირდაპირ სამართლებრივ ეფექტს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ამგვარი პრაქტიკა არც თუ ისე ხშირია. მაგალითად, რეკომენდაცია 1201 მოხსენიებულია რუმინეთის საკონსტიტუციო სასამართლოს 1999 წლის 20 ივლისის გადაწყვეტილებაში, რომელშიც ის, იმის მიუხედავად, ჭეშმარიტია თუ არა მის მიერ მოშველიებული არგუმენტები, ადგენს, რომ მას გააჩნია უფლებამოსილება, გადაწყვიტოს, ექვემდებარება თუ არა რუმინეთის კონსტიტუცია შესაბამის გადახედვას რეგიონული და უმცირესობათა ენების ქარტიის რატიფიკაციამდე³.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განჩინებათა აღსრულების მიზნით მინისტრთა კომიტეტის მიერ მიღებული რეზოლუციები, ასევე წარმოშობს არაპირდაპირ სამართლებრივ ეფექტს. როგორც ვიცით, მინისტრთა კომიტეტის მოვალეობებში შედის დასკვნითი რეზოლუციის შემუშავება სასამართლოში შეტანილ ნებისმიერ საქმეზე, რომელშიც ის ადასტურებს, რომ იზიარებს ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის მე-2 პუნქტით მისთვის განსაზღვრულ ფუნქციას, რაც სასამართლოს განჩინებათა აღსრულებაზე ზედამხედველობას გულისხმობს. დასკვნით რეზოლუციათა არაპირდაპირი ეფექტი კი გამოიხატება მოპასუხე სახელმწიფოს გათავისუფლებაში დაკისრებულ ვალდებულებათაგან, რაც აისახება რეზოლუციაში ჩადებულ რწმუნებაში იმის შესახებ, რომ სახელმწიფოს მხრიდან მართლაც გატარებულ იქნა ყველა საჭირო ღონისძიება განჩინებასთან შესაბამისობაში მოსვლის მიზნით და რომ ყველა სახის კომპენსაცია იქნა გადახდილი⁴.

მინისტრთა კომიტეტმა შესაძლოა მიიღოს ასევე შუალედური რეზოლუცია, რომელშიც გადმოსცემს ინფორმაციას განჩინების განხორციელების პროცესში შემჩნეული პროგრესის შესახებ ან პირიქით, გამოხატავს შეშფოთებას და/ან იძლევა მოსაზრებებს აღნიშნულთან დაკავშირებით⁵. ისინი ასევე არასავალდებულო ხასიათისაა, თუმცა, შესაძლებელია მთავრობებზე ზეწოლის მიზნით მათი გამოყენება მაშინ, როცა მიღებული ინფორმაცია ადასტურებს განჩინების განხორციელებაში არსებულ ხარვეზებს. ამ მომენტიდან საკითხი კომიტეტის დღის წესრიგში რჩება განჩინების სრულ აღსრულებამდე⁶.

და ბოლოს, ასამბლეის რეზოლუციებს საკუთარი მოსაზრებების დასაბუთებისას პერიოდულად იყენებს ევროპული სასამართლო. მაგალითად, მისაღებობის საკითხთან დაკავშირებულ 2002 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილებაში, საქმეზე: პრიზმა პრესა საფრანგეთის წინააღმდეგ⁷, საკუთარი დასკვნის გასამყარებლად ის იშველიებს საკუთრების უფლების შესახებ რეზოლუციას 1165 (1998), რომლის საფუძველზე ცხადი ხდება, რომ პრესის კომუნიკეს გამოქვეყნებისას, შესაძლებელი იყო დაზარალებულის მიმართ ადექვატური მოპყრობა, გამოხატული საზოგადოების ინფორმირების საშუალებით, რომ დაზარალებული წინააღმდეგი გახლდათ საკუთარი ფოტოების მისი თანხმობის გარეშე გამოქვეყნებისა. შესაბამისად, მან დაადგინა, რომ ეს საშუალება, რასაც შეეხებოდა სწორედ საჩივრის არსი, ,,სრულად შეესაბამება ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის ზემოთქმულ რეზოლუციაში ჩადებულ სახელმძღვანელო პრინციპებს და, შესაძლებლობის ფარგლებში, ხელს უშლის პირადი ცხოვრების კონკრეტული ფაქტების სერიოზული გამორჩენის წყაროდ ქცევას მედიის ზოგიერთი რგოლისათვის”.

____________________

1. De Vel, G. da Markert, T., ,,Importance and weakness of the Council of Europe Conventions and of the Recommendations addressed by the Committee of Ministers to Member States” in Law in Greater Europe: Studies in honour of Heinrich Klebes, The Hague, Kluwer Law International,, 2000, გვ. 345.

2. 1987 წელს მინისტრთა მოადგილეებმა თავიანთ 405-ე შეხვედრაზე შეტყობინება გაუგზავნეს სამთავრობათაშორისო კომიტეტებს (მმართველ და ექსპერტთა კომიტეტებს), თხოვნით, რეკომენდაციებისა და რეზოლუციების განხორციელებაზე მონიტორინგი განეხორციელებინათ უფრო ეფექტიანად.

3. თუმცა, მოგვიანებით, აღნიშნული გადაწყვეტილება დაბლოკილ იქნა იმის გამო, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს არ გააჩნდა საკმარისი უფლებამოსილება, გადაეწყვიტა, იყო თუ არა ხელშეკრულებები შესაბამისობაში კონსტიტუციასთან.

4. იხ. ზემოთ, გვ. 69.

5. იხ. მინისტრთა კომიტეტის მიერ შემუშავებული წესები ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის მე-2 პუნქტის განხორციელებასთან დაკავშირებით, მოწონებული კომიტეტის მიერ 2001 წლის 10 იანვარს.

6. მაგალითად, კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანის ან მტკიცებულების წარმოდგენის გზით, იმის შესახებ, რომ სადავო ნორმა აღარ არის გამოყენებაში.

7. Revue Universelle des Droits de l'Homme, 2003, ტომი 15, No. 3-6, გვ. 211.

ევროპის საბჭოს სამართალი გავრცელებას ჰპოვებს ორგანიზაციაში ახალი წევრი ქვეყნების მიღებისას და მისი გეოგრაფიული საზღვრების გაფართოებისას, რასაც ახალი წევრის მიღება განაპირობებს. ახალი წევრი ქვეყნის მიერ საბჭოს წესდების ხელმოწერა, იმთავითვე წარმოშობს გარკვეულ შედეგებს, ხოლო ვალდებულებათა აღება მისი მხრიდან დამატებით ეფექტს ბადებს მოკლევადიან პერსპექტივაში. ორგანიზაციის სამართალი ვრცელდება ასევე მის კონვენციებთან მიერთებისა და მათი შიდა სამართალში ჩართვის შედეგად. გადაჭარბებულია თუ არა იმის მტკიცება, რომ ევროპის საბჭოს სამართალი ბიძგს აძლევს რეგიონული საერთაშორისო სამართლის ჩამოყალიბებას?

გეოგრაფიული გაფართოება და ახალი წევრი ქვეყნების ვალდებულებანი

კომუნისტური დიქტატორული რეჟიმების ნგრევის შემდეგ, ევროპის საბჭოს გაფართოების გადაწყვეტილებამ რეალური მნიშვნელობა შესძინა მის თავდაპირველ პოლიტიკურ გეგმას - კონტინენტზე, რომელიც დიდი ხნის მანძილზე უთანხმოებათა კერასა და დანაწევრების ობიექტს წარმოადგენდა, მშვიდობის, სტაბილურობისა და კეთილდღეობის დამკვიდრების მიზნით, თავი მოეყარა ევროპის დემოკრატიული სახელმწიფოებისათვის. დღეს იწრთობა ახალი კავშირები, დაფუძნებული არაერთ საზიარო ღირებულებაზე, რომელთა დაცვაზე თანხმობა ყოფილმა საბჭოთა ბლოკის ქვეყნებმა ორგანიზაციაში გაწევრიანებისას გამოთქვეს.

საერთო სამართლებრივი სივრცის ძიებაში

ევროპის საბჭოს მიზანი დასაბამიდანვე იყო ფასეულობათა თანამეგობრობაზე, განსაკუთრებით კი სამართლებრივ თანამეგობრობაზე დაფუძნება. მას არ ჰქონია წევრი ქვეყნების კანონმდებლობათა სტანდარტიზების სურვილი (ყოველ შემთხვევაში, ეს იქნებოდა არარეალური მიზანი), არამედ მან ისურვა, და კვლავაც სურს, მათი კანონმდებლობების შეკავშირება ისეთი საერთო პრინციპების საფუძველზე, როგორიცაა კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებათა დაცვა და დემოკრატია.

1949 წლის მაისში, ევროპის საბჭოს წესდების დამფუძნებელი ლონდონის ხელშეკრულების ხელმოწერისას, მხოლოდ ათმა ევროპულმა სახელმწიფომ (ბელგია, დანია, საფრანგეთი, ირლანდია, იტალია, ლუქსემბურგი, ნორვეგია, ნიდერლანდები, შვედეთი და გაერთიანებული სამეფო) გააიგივა საკუთარი მომავალი ზემოხსენებულ ღირებულებებთან. საბერძნეთი და თურქეთი მათ რამდენიმე თვის შემდეგ, 1950 წელს მოუერთდნენ, გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა კი მათ კვალს მიჰყვა 1951 წელს, მას შემდეგ რაც სრულად აღსდგა მისი სუვერენიტეტი. ამ სიას თანდათანობით შეემატნენ სხვა დასავლეთ ევროპული სახელმწიფოები¹. უშუალოდ ბერლინის კედლის აღებამდე, ევროპის საბჭო 22 წევრ სახელმწიფოს მოითვლიდა, რომელთაგან უკლებლივ ყველა იზიარებდა მის დემოკრატიულ ფასეულობებს, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ მათგანს გამოვლილი ჰქონდა დიქტატორული თუ ავტორიტარული მმართველობის პერიოდები².

ზოგიერთი ამ ქვეყნის გაწევრიანებამდე, საპარლამენტო ასამბლეის ყურადღების ცენტრში მოექცა მათი სამართლებრივი სისტემების ამა თუ იმ ასპექტის დემოკრატიული ბუნება. მაგალითად, ის ფაქტი, რომ ზოგიერთ კანტონში ქალებს არ გააჩნდათ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება, მიჩნეულ იქნა შვეიცარიის საწინააღმდეგო შავ ლაქად. ამის მსგავსად, ლიხტენშტეინის ეკონომიკური დამოკიდებულება შვეიცარიაზე, ასამბლეის ზოგიერთ წევრს მის პოლიტიკურ ავტონომიურობაში დაეჭვების საბაბს აძლევდა, ისევე როგორც ორჭოფობდნენ სან-მარინოს იტალიისგან დამოუკიდებლობაზე. თუმცა მთლიანობაში, იდეოლოგიური სხვაობები დასავლეთ ევროპაში მინიმალური გახლდათ.

ორგანიზაციის ერთ-ერთი გვიანწვეული 1989 წლის მაისში იყო ფინეთი. თუმცა მისი სამართლებრივი სისტემა, მცირე გადაცდომების გარდა, ევროპის

საბჭო მოთხოვნებთან ზოგადად შესაბამისობაში იყო, მას, გეოპოლიტიკური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, არ შეეძლო ევროპის საბჭოში გაწევრიანება 80-იანი წლების ბოლომდე, ვიდრე გორბაჩოვის ეპოქა არ მიილეოდა. ფინეთის შემთხვევა სამაგალითოა იმის გამოც, რომ არც ერთ სხვა კანდიდატ ქვეყანას არასოდეს მასსავით გულდასმით არ გადაუხედავს საკუთარი საკანონმდებლო სისტემისთვის, რათა ის თანხმობაში მოეყვანა ორგანიზაციის წესდებასთან და ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან.

ევროპის საბჭოს წევრ დასავლეთ ევროპულ სახელმწიფოებსა და აღმოსავლეთ ევროპელ მათ მეზობლებს შორის სერიოზულ უთანხმოებას, მთლიანობაში განაპირობებდა დემოკრატიის, სამართლის უმთავრესი პრინციპებისა და მართლმსაჯულების სისტემათა ორგანიზების თავისებურებანი. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოები იძულებული შეიქნენ, გაეთავისებინათ საბჭოთა კავშირისეული სისტემა, რომელსაც საკუთარი რეგიონული ორგანიზაციები - ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭო (COMECON) და ვარშავის პაქტი დაეარსებინა. ამ ინსტიტუტების მიერ შექმნილი რეგიონული საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმები, ზოგად საერთაშორისო სამართალთან შედარებით, მიჩნეული იყო უპირატესი ძალის მქონედ საბჭოთა ბლოკის ფარგლებში³.

კომუნისტური დიქტატორული რეჟიმების ნგრევამ ბოლო მოუღო იდეოლოგიურ დაპირისპირებას და საშუალება მისცა ევროპას, საბჭოს მიერ განსაზღვრული და დაცული ღირებულებების გარშემო ეპოვა ერთიანობა. ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ახალი დემოკრატიული სისტემების ზეწოლით, რომლებიც დაჟინებით ითხოვდნენ ორგანიზაციაში გაწევრიანებას, ევროპის საბჭომ მიიღო სწრაფი გადაწყვეტილება და ფართოდ გაუღო მათ ორგანიზაციის კარი (ყველაფერთან ერთად, დემოკრატიის აღდგენის საქმეში ის უკვე ფლობდა გარკვეულ გამოცდილებას, დაგროვილს 70-იანი წლების საბერძნეთში, პორტუგალიასა და ესპანეთში). უნგრეთი იყო პირველი ყოფილი საბჭოთა ბლოკის ქვეყანა, რომელმაც 1990 წლის 6 ნოემბერს ორგანიზაციაში შეაბიჯა. მას შემდეგ გაწევრიანდა ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის სულ მცირე ოცი სხვა სახელმწიფო (უკანასკნელი მათ შორის, 2003 წლის აპრილში, იყო სერბია და მონტენეგრო)⁴. გაფართოების პროცესმა აჩვენა, რომ ომისგან დანაწევრებული და იდეოლოგიურად გახლეჩილი ევროპა, საკუთარ დაკარგულ ერთობას საბოლოოდ ევროპის საბჭოში ჰპოვებდა, რომელიც ამიერიდან იქცეოდა თავდაპირველი ჩანაფიქრის ხორცშესხმად - ნამდვილ პანევროპულ ორგანიზაციად.

ორი ნიშნული გაწევრიანების გზაზე

მრავალს ებადება შეკითხვა, ხომ არ იყენებდა ევროპის საბჭო ორმაგ სტანდარტს 1991 წლის შემდეგ გაწევრიანებულ ქვეყნებთან მიმართებაში, რაც სავარაუდოდ, გამოიხატებოდა იმგვარი შინაარსის ვალდებულებათა შემოღებით, რომელთა აღსრულებაც ძველ წევრებს არ მოეთხოვებოდათ. მათ შორის იყო ამა თუ იმ რეფორმის გატარების აუცილებლობა ან განსაზღვრული რაოდენობის კონვენციათა რატიფიკაციის მოთხოვნა. მართალია, რომ ბერლინის კედლის აღების შემდეგ, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს არ დაუხანებიათ თავიანთი კანდიდატურების წამოყენება საბჭოს წევრობაზე. ისინი ევროპის დემოკრატიულ ოჯახში შესვლას მიიჩნევდნენ საციცოცხლოდ, თავიანთი ახალი პოლიტიკური ინსტიტუტების ლეგიტიმაციისა თუ დემოკრატიული პროცესების სტაბილიზებისათვის. ევროპის საბჭოსადმი მათ ლტოლვას აძლიერებდა ის ფაქტიც, რომ მისი ღირებულებები იყო სწორედ ის, რასაც კომუნისტური დიქტატორული რეჟიმები მათ უკრძალავდნენ.

ამ ქვეყნებს სურდათ ასევე, თავიანთთვის უზრუნველეყოთ საწყისი პლაცდარმი დასავლურ სტრუქტურებში შესაღწევად და ამ მხრივ, ევროპის საბჭოში გაწევრიანებას განიხილავდნენ, როგორც პირველ ნაბიჯს პროცესისა, რომელსაც ისინი სავარაუდოდ ევროკავშირამდე და ნატო-მდე უნდა მიეყვანა. სწორედ ამიტომ მოიხსენიებენ ზოგჯერ ევროპის საბჭოს ევროკავშირის ,,მისაღებ ოთახად” და გარკვეულწილად, ,,განსაწმენდლადაც” კი. გაფართოებისკენ ევროპის საბჭოს ფაქტიურად ევროკავშირმა უბიძგა: ის სრულიადაც არ იყო დარწმუნებული, რომ ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების რომის ხელშეკრულებასთან მიერთება მისთვის მისაღები იქნებოდა და იმედოვნებდა, რომ ევროპის საბჭოში გაწევრიანება გარკვეული დროით გაანელებდა მათ სწრაფვას და სულ მცირე, მოხსნიდა საჭიროებას, მიეღო ნაჩქარევი გადაწყვეტილება. საბოლოოდ მიღწეული შეთანხმებით, ევროკავშირში შესაძლო გაწევრიანებისათვის ისინი ევროპის საბჭოს უნდა მოემზადებინა, რაც უნდა მომხდარიყო მათი ინსტიტუტების დემოკრატიზების, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის გზით.

კანდიდატი ქვეყნების დასავლეთისკენ შეუვალი სწრაფვის ფონზე, 90-იანი წლების დასაწყისში, მთელს ორგანიზაციას - მინისტრთა კომიტეტს, საპარლამენტო ასამბლეასა და სამდივნოს - მართებდა განესაზღვრა, თუ რა სახე უნდა მიეღო გაფართოების პროცესს და რამდენად სწრაფ ტემპებში უნდა განხორციელებულიყო ის. ამ შემთხვევაში ამოსავალ წერტილად მიჩნეულ იქნა წესდების მე-4 მუხლი, რომელიც მინისტრთა კომიტეტს ანიჭებს უფლებამოსილებას, შეაფასოს საბჭოს ფუნდამენტურ პრინციპებთან შესაბამისობაში ყოფნის უნარი და სურვილი კანდიდატი ქვეყნების მხრიდან⁵. არსებობდა ორი არჩევანი. ერთი მათგანის თანახმად, რომელსაც ,,პურისტები” დაჟინებით ლობირებდნენ, ახალი წევრები ორგანიზაციაში უნდა მიეწვიათ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ისინი პრაქტიკაში გაანივთებდნენ საბჭოს მიერ დადგენილ სტანდარტებს. ამით უზრუნველყოფილი იქნებოდა ამ სტანდარტების მთლიანობა, მაგრამ უცილობლად გადავადდებოდა გაწევრიანების პროცესი. მეორე არჩევანის მიხედვით კი, ისინი უნდა მიეღოთ წესდების მე-3 მუხლში ჩადებული კრიტერიუმის ფაქტიურ დაკმაყოფილებამდე⁶. საბოლოოდ, ამ უკანასკნელმა მოსაზრებამ იმარჯვა.

როგორც ყოფილი გენერალური მდივანი, დანიელ ტარშისი იტყოდა, ინტეგრაცია ყოველთვის გარიყვაზე უმჯობესია. საბოლოოდ გადაწყდა, რომ საუკეთესო ვარიანტი იქნებოდა მათი ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე მიღება ორგანიზაციის რიგებში, მათთვის თანადგომის აღმოჩენა, დახმარება პლურალისტური დემოკრატიის ათვისებასა და ამ პრინციპებისადმი ერთგულებაში იმ დროს, როცა საბაზრო ეკონომიკისკენ გარდამავალი ფაზის ეკონომიკური რიგის პრობლემები საფრთხეს უქმნიდა იმ მცირედ პროგრესს, რაც მათ მიერ კომუნისტური რეჟიმების ნგრევის შემდგომ იყო მიღწეული.

ეს მიდგომა დაედო საფუძვლად საბჭოს მოთხოვნებს ახალი წევრი ქვეყნებისადმი, გაეტარებინათ მთელი რიგი ინსტიტუციური რეფორმები ან მოკლე ვადებში მოეხდინათ საბჭოს გარკვეული კონვენციების ხელმოწერა და რატიფიკაცია. სიმართლეა ის, რომ ახალი და შედარებით ძველი წევრების მიმართ ურთიერთგანსხვავებული ხედვა ჩამოყალიბდა, მაგრამ ამასთან, უდიდეს აუცილებლობას წარმოადგენდა გარკვეული ტიპის რეფორმების გატარება იმისათვის, რათა ახალწვეულებს რაც შეიძლება სწრაფად დაეკმაყოფილებინათ გაწევრიანებისათვის საჭირო დემოკრატიული იმპერატივები. არსებობდა ასევე იმედიც, რომ მათ მიერ იმ სტანდარტების დანერგვა, რომლებიც თვით ,,ძველი პლეადის” ზოგიერთ წევრს ჰქონდა უგულებელყოფილი, ამ უკანასკნელთ ახლებური მიდგომისაკენ და ტენდენციისადმი მორჩილებისაკენ უბიძგებდა. ამგვარად, ევროპის საბჭო სრული მნიშვნელობით ხდებოდა სკოლა დემოკრატიისათვის.

ვალდებულებათა აღსრულებაზე ზედამხედველობა

1993 წელს, საპარლამენტო ასამბლეამ პირველმა დააარსა სპეციალური მექანიზმი, რომელსაც მეთვალყურეობა უნდა გაეწია ახალწვეული ქვეყნების მიერ გაწევრიანებისას ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების პროცესისთვის. შენიშნა რა აღებულ ვალდებულებებთან ამგვარი შესაბამისობის მნიშვნელობა, 1994 წელს მინისტრთა კომიტეტმა გადაწყვიტა, შეექმნა მონიტორინგის საკუთარი სისტემა. ორივე ეს მექანიზმი, ფაქტიურად ურთიერთშემავსებელია: თუკი ასამბლეა შეარჩევს ერთ კონკრეტულ სახელმწიფოს და ახდენს მასში არსებული ზოგადი სიტუაციის შეფასებას, მინისტრთა კომიტეტი, წინასწარ შერჩეული თემის გარშემო, აანალიზებს ყველა წევრ ქვეყანაში შექმნილ მდგომარეობას.

მონიტორინგი საპარლამენტო ასამბლეის მხრიდან

70-იანი წლების მეორე ნახევრიდან, საპარლამენტო ასამბლეა, ახალი წევრი ქვეყნების სავარაუდო მიღებასთან დაკავშირებით გამოთქმულ თავის მოსაზრებებში, მათ სთხოვდა მთელი რიგი რეფორმების გატარებას ან საბჭოს ზოგიერთ ხელშეკრულებასთან მიერთებას. ამგვარად, პორტუგალიის მიღების შესახებ მოსაზრებაში (1976 წ.), მან დაჟინებით მოითხოვა მისგან ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის გადაუდებელი ხელმოწერა და რატიფიკაცია⁷. იგივე წინაპირობა იქნა წამოყენებული მალტასთან მიმართებაში 1965 წელს, მაშინ როცა დიდი ხნის წევრებს, საბერძნეთსა და საფრანგეთს, ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ კონვენცია რატიფიცირებული. 1989 წლიდან მოყოლებული, გაწევრიანების განაცხადთა მოზღვავების კვალდაკვალ, იზრდებოდა მოთხოვნათა ჩამონათვალიც.

გაწევრიანებისას აღებულ ვალდებულებათა არსი

გაწევრიანებისათვის აუცილებელი პირველი ჩამოყალიბებული წინაპირობა იყო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის რატიფიკაცია. ბერლინის კედლის აღების შემდგომ გამოთქმული თავდაპირველი მოსაზრებებიდან ჩანს, რომ ასამბლეას, პირველ ხანებში, აკმაყოფილებდა კონვენციის რატიფიკაციის თაობაზე სახელმწიფოთა მხრიდან გამოთქმული ,,მტკიცე სურვილი”⁸ ან ,,გაცხადებული ნება”⁹. თუმცა, მოყოლებული მოსაზრებიდან No. 182 (1994), ანდორის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით, ის დაჟინებით მოითხოვდა, რომ კონვენცია ხელმოწერილიყო ორგანიზაციასთან მიერთებისთანავე, ხოლო რატიფიცირებული შემდგომი ერთი წლის განმავლობაში. მსგავსი ვადები დაწესდა მოგვიანებით, სხვა კანდიდატ ქვეყნებთან მიმართებაშიც. ამასთან დაკავშირებით, რეზოლუციაში 1031 (1994) გამოთქმულია დროული მოსაზრება, რომ:

ევროპის საბჭოში გაწევრიანებას თან უნდა სდევდეს ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან მიერთებაც. ის (საპარლამენტო ასამბლეა) შესაბამისად მიიჩნევს, რომ რატიფიკაციის პროცედურა, ჩვეულებრივ, უნდა დასრულდეს წესდებასთან მიერთებისა და კონვენციის ხელმოწერის თარიღიდან ერთი წლის განმავლობაში.

მოგვიანებით ამ მოთხოვნებს თან დაერთო ევროპული კონვენციის ოქმების რატიფიკაციის მოთხოვნაც. 1995 წელს, ლატვიის გაწევრიანების განაცხადთან მიმართებაში, ასამბლეამ პირველად მოითხოვა ოქმების რატიფიკაცია გაწევრიანებიდან ერთი წლის განმავლობაში¹⁰. კერძოდ, მისი სურვილი იყო სიკვდილით დასჯის გაუქმებასთან დაკავშირებული მე- 6 ოქმის დაუყოვნებელი რატიფიკაცია¹¹. თუმცა, იმ ქვეყნებს, სადაც ჯერ კიდევ არსებობდა ამგვარი პრაქტიკა, აღნიშნული მოთხოვნის შესასრულებლად მიეცათ მეტი დრო. ამასთან, მათ ,,გაწევრიანებისთანავე უნდა დაედგინათ მორატორიუმი სასჯელის უმაღლესი ზომის სისრულეში მოყვანაზე”¹².

1994 წლიდან მოყოლებული, წამებისა და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის ევროპული კონვენციის, მოგვიანებით კი ევროპის სოციალური ქარტიის მიღება, იქცა საბჭოში გაწევრიანების დამატებით წინაპირობად.

საპარლამენტო ასამბლეის მოსაზრებებში, ჩვეულებრივ, მოხსენიებულია ასევე სისხლის სამართლის სფეროში მოქმედი უმთავრესი კონვენციები, როგორიცაა ევროპული კონვენცია ექსტრადიციის შესახებ და კონვენცია მსჯავრდებულ პირთა გადაცემის შესახებ. ლატვიის გაწევრიანების განაცხადის განხილვის შემდეგ, ჩამონათვალს შეემატა ასევე ევროპული კონვენცია სისხლის სამართლის საქმეებზე ურთიერთდახმარების შესახებ და კონვენცია ფულის გათეთრების, დანაშაულებრივი საქმიანობის შედეგად მოპოვებული შემოსავლების მოძიების, ამოღებისა და კონფისკაციის შესახებ. რაც შეეხება ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს ან ხელისუფლების ორგანოებს შორის საზღვარმიღმა თანამშრომლობის შესახებ სახელმძღვანელო ევროპულ კონვენციას, ადგილობრივი თვითმმართველობის ევროპულ ქარტიას, რეგიონული და უმცირესობათა ენების ევროპულ ქარტიასა და ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ჩარჩო-კონვენციას, ცალკეულ შემთხვევებში ხშირად მომხდარა მათი ჩართვა მოთხოვნათა ნუსხაში. სხვა მხრივ, კანდიდატი ქვეყნებისადმი შემუშავებულ ვალდებულებათა სავარაუდო ჩამონათვალი დამოკიდებულია ასამბლეის მიერ დაფიქსირებულ სამართლებრივ და პოლიტიკურ ხარვეზებზე, რის გამოც, ამ უკანასკნელმა შესაძლოა აიძულოს სახელმწიფო, გაწევრიანებისთანავე გაატაროს გარკვეული ინსტიტუციური, საკანონმდებლო თუ სხვა სახის რეფორმები.

მექანიზმები

1993 წლამდე, საპარლამენტო ასამბლეას არ გააჩნდა არანაირი საშუალება, რათა შეემოწმებინა, თუ რამდენად სრულყოფილად სრულდებოდა მისი მოთხოვნები. ზოგიერთი წევრი ქვეყანა ნელ ტემპებში ასრულებდა ნაკისრ ვალდებულებებს და სულ მალე საგრძნობი გახდა აღნიშნულ პროცესზე მეთვალყურეობის საჭიროება. ამ მიმართულებით სათანადო ნაბიჯები გადადგმულ იქნა არა ასამბლეის გადაწყვეტილების საფუძველზე, არამედ, ორ სახელმწიფოსთან დაკავშირებული პოლიტიკური ინციდენტის შედეგად. 1993 წელს, საპარლამენტო ასამბლეისგან თანხმობის მიღების შემდეგ, სლოვაკეთი გაწევრიანებისათვის სათანადო მომენტს ელოდა. ამის შესახებ ფორმალური გადაწყვეტილება უნდა მიეღო მოადგილეთა დონეზე შეკრებილ მინისტრთა კომიტეტს, რაც გულისხმობდა გადაწყვეტილების ერთსულოვნად მიღების აუცილებლობას. თუმცა, უნგრეთის მუდმივმა წარმომადგენლობამ სტრასბურგში, გააკეთა განცხადება, რომ ის წავიდოდა სლოვაკეთის კანდიდატურის წინააღმდეგ, თუკი ეს უკანასკნელი არ აიღებდა ვალდებულებას, მის ტერიტორიაზე მცხოვრები უნგრული უმცირესობის უფლებათა ჯეროვნად და ეფექტიანად დაცვის შესახებ.

საპასუხოდ, ასამბლეამ თავის 1993 წლის 29 ივნისის No. 488 განკარგულებაში, ,,ახალი წევრი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა აღსრულების შესახებ”, რომელიც ორგანიზებას უწევს ზედამხედველობის პროცესს და ცნობილია აგრეთვე, როგორც ჰალონენის¹³ განკარგულება, აღნიშნა:

საპარლამენტო ასამბლეის ამასწინანდელი მოსაზრებები, ევროპის საბჭოში გაწევრიანების განაცხადებთან დაკავშირებით, შეეხება კანდიდატი ქვეყნების მთავრობათა მიერ ასაღებ სპეციფიკურ ვალდებულებებს ორგანიზაციის ძირითად პრინციპებთან დაკავშირებულ საკითხებზე. ასამბლეა მიიჩნევს, რომ ამ ვალდებულებათა შესრულება არის მის მუშაობაში ახალი წევრი ქვეყნების საპარლამენტო დელეგაციების სრულუფლებიანი მონაწილეობის წინაპირობა. შესაბამისად, ასამბლეა მის პოლიტიკურ საქმეთა კომიტეტსა და სამართლებრივ საქმეთა და ადამიანის უფლებათა კომიტეტს აძლევს დავალებას, ჩაატარონ საფუძვლიანი მონიტორინგი ახალი წევრი ქვეყნების მთავრობათა მიერ ნაკისრი ვალდებულებების აღსრულების გარშემო და ამის შესახებ, რეგულარული ექვსთვიანი ინტერვალებით მოახსენონ ბიუროს, ვიდრე არ აღსრულდება ყველა ნაკისრი ვალდებულება.

აღნიშნულმა განკარგულებამ წარმოშვა ორაზროვნება. ახლადგაწევრიანებული ქვეყნები თავს უსამართლო მოპყრობის მსხვერპლად მიიჩნევდნენ იმის გამო, რომ დოკუმენტი ზედამხედველობის ობიექტებად მხოლოდ მათ მოიაზრებდა. 1994 წლის 14 აპრილის 1031-ე რეზოლუციის ძალით განხორციელებული სათანადო შესწორებით, აღნიშნული პროცედურა, თანახმად სახელმწიფოთაშორისო თანასწორობის პრინციპისა, ყველა წევრ სახელმწიფოზე გავრცელდა. მის საფუძველზე, შეიცვალა ასევე პროცედურის არსიც, რომელიც თავდაპირველად მხოლოდ გაწევრიანებისას აღებულ ვალდებულებებს შეეხებოდა (ამ შემთხვევაში, პრობლემას ქმნიდა ის ფაქტი, რომ ორგანიზაციაში 1990 წლამდე გაწევრიანებულ სახელმწიფოებს არ მოეთხოვებოდათ ახალი წევრი ქვეყნების მსგავს ვალდებულებათა აღიარება).

ასამბლეამ თავის (1994) 1031 რეზოლუციაში აღნიშნა:

ევროპის საბჭოს ყველა წევრი სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას წესდებაში, ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასა და ყველა იმ კონვენციაში ჩადებული ვალდებულებები, რომელთა მხარეებიც ისინი არიან. ამ მოთხოვნათა გარდა, ზოგიერთი სახელმწიფოს მთავრობებმა, რომლებიც ორგანიზაციაში გაწევრიანდნენ საპარლამენტო ასამბლეაში სპეციალური სტუმრის სტატუსის შესახებ 1989 წლის მაისის 917 (1989) რეზოლუციის მიღების შემდეგ, ასამბლეის მიერ მათი გაწევრიანების საკითხის განხილვისას, ღიად იკისრეს განსაკუთრებული ვალდებულებები ევროპის საბჭოს ფუნდამენტურ პრინციპებთან დაკავშირებულ საკითხებზე. მოხსენიებული საბაზო ვალდებულებები ღიად მოიხსენიება ასამბლეის მიერ მიღებულ შესაბამის მოსაზრებებში.

ამ რეზოლუციით ჩნდება განსხვავება საბჭოში 1989 წლის შემდეგ გაწევრიანებულ სახელმწიფოთა მიერ ღიად ნაკისრ განსაკუთრებულ ვალდებულებებთან (ა) და კონვენციებიდან მომდინარე ჩვეულებრივ ვალდებულებებთან (ბ) შესაბამისობის მონიტორინგს შორის, რაც გულისხმობს კონვენციებში ჩადებულ ნორმებს, აღიარებულს როგორც ახალი, ისე ძველი წევრი ქვეყნების მიერ¹⁴. სხვა სიტყვებით, განსაკუთრებულ ვალდებულებებზე მონიტორინგი ეხება მხოლოდ ახალწვეულებს, ხოლო ჩვეულებრივი ვალდებულებებისა კი ყველა წევრ ქვეყანას. თუმცა, საპარლამენტო ასამბლეა თავის განკარგულებაში No. 508-ში (1995), ავალებს როგორც სამართლებრივ საქმეთა და ადამიანის უფლებათა კომიტეტს (მოხსენების მომზადების მიზნით), ასევე პოლიტიკურ საქმეთა კომიტეტს (მოსაზრების შესამუშავებლად), განაგრძონ თითოეული წევრი ქვეყნის მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა განხორციელების კონტროლი და პირდაპირ მას მოახსენონ ამის შესახებ.

საპარლამენტო ასამბლეა, პრაქტიკულად, არასოდეს დაინტერესებულა ძველი თუ ახალი წევრი ქვეყნების მიერ კონვენციებიდან გამომდინარე ჩვეულებრივი ვალდებულებების აღსრულების საკითხით. სამაგიეროდ, სისტემატურად უბრუნდება წევრი ქვეყნების მიერ ორგანიზაციასთან მიერთებისას ნაკისრ განსაკუთრებულ ვალდებულებებს. თურქეთი ერთადერთი ,,ძველი თაობის” წევრი ქვეყანაა, რომელთან მიმართებაშიც ასამბლეის მონიტორინგი განხორციელებულა. 2004 წლის ივლისისთვის, მის სიაში ჯერ კიდევ იყო დარჩენილი 9 სახელმწიფო: ალბანეთი, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ბოსნია და ჰერცეგოვინა, საქართველო, მოლდოვა, რუსეთის ფედერაცია, სერბია და მონტენეგრო და უკრაინა.

პროცედურა

განკარგულებაში No. 508 (1995) დეტალურად აღწერილი პროცედურა 1997 წელს შეიცვალა ახალი სისტემით, რომელიც უნდა წარემართა წევრი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა აღსრულების კომიტეტს (მონიტორინგის კომიტეტი) - სპეციალურად ამ მიზნით შექმნილ საპარლამენტო ასამბლეის კომიტეტს, რომლის სამუშაო მეთოდიკა და შემადგენლობა განსაზღვრულია რეზოლუციაში 1115 (1997)15. წელიწადში ერთხელ, ის ასამბლეას მოახსენებს მონიტორინგის პროცედურის ზოგადი მსვლელობის შესახებ, ხოლო სულ მცირე ორ წელიწადში ერთხელ, წარუდგენს მოხსენებას თითოეულ ქვეყანაში ჩატარებული მონიტორინგის შესახებ (1115-ე რეზოლუციის მე-13 პუნქტი)¹⁶. მონიტორინგთან დაკავშირებული საპარლამენტო ასამბლეის დებატები საჯაროა, ხოლო კომიტეტის პროცედურა კონფიდენციალური. ასამბლეამ შესაძლოა მიიღოს რეზოლუცია, რომელშიც დასახული იქნება შექმნილი სიტუაციიდან გამოსვლის გზები და რეკომენდაცია მინისტრთა კომიტეტისადმი. ქვეყნის მონიტორინგი გრძელდება მანამ, სანამ ასამბლეა, განიხილავს რა წევრი ქვეყნის მიღწევებს პლენარულ სხდომაზე, არ მიიღებს რეზოლუციას სათანადო დასკვნით, რომ აღნიშნული სახელმწიფოს მიერ შესრულებულ იქნა ყველა ნაკისრი ვალდებულება.

1997 წლიდან მოყოლებული, საპარლამენტო ასამბლეის პრაქტიკაში ადგილი დაიმკვიდრა ასევე ,,მონიტორინგის შემდგომმა” დიალოგმა. ასამბლეის მიერ სახელმწიფოს მონიტორინგის ფორმალური დასრულების შემდეგ, მან შესაძლოა აღნიშნოს, რომ რეზოლუციებში მოხსენიებულ ზოგიერთ საკითხზე, ისურვებდა დიალოგის შენარჩუნებას სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებთან და რომ იტოვებს უფლებას, წინსვლის არარსებობის შემთხვევაში, ხელახლა წამოიწყოს პროცედურა.

სანქციები

1115-ე რეზოლუციის მე-12 მუხლის საფუძველზე, საპარლამენტო ასამბლეას ენიჭება უფლებამოსილება, განსაჯოს ნაკისრ ვალდებულებათა მუდმივი შეუსრულებლობის ფაქტი და მონიტორინგის პროცესთან თანამშრომლობაში არსებული ჩავარდნები. მას შეუძლია, უარი განაცხადოს ეროვნული საპარლამენტო დელეგაციის მანდატების დამტკიცებაზე ან გააუქმოს უკვე რატიფიცირებული მანდატები (როგორც მოიქცა რუსეთის ფედერაციასთან მიმართებაში 2000 წელს, რაც გამოწვეული იყო კონფლიქტური სიტუაციით ჩეჩნეთში)¹⁷. თუკი სახელმწიფო კვლავაც ვერ შეასრულებს აღებულ ვალდებულებებს, ასამბლეას შეუძლია, რეკომენდაციით მიმართოს მინისტრთა კომიტეტს და სთხოვოს მას, იმოქმედოს წესდების მე-8 და მე-9 მუხლების შესაბამისად.

კანდიდატი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა სამართლებრივი ბუნება

კანდიდატი ქვეყნების მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა სავალდებულო ხასიათმა დასაბამი მისცა მთელ რიგ დებატებს. ზოგიერთი მკვლევარის დასაბუთებული აზრით, იმდენად, რამდენადაც ასამბლეა არ არის საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, მას არ ძალუძს კანდიდატ ქვეყნებთან შეთანხმებათა გაფორმება, თუნდაც ის იყოს პასუხისმგებელი გაწევრიანების წინარე მოლაპარაკებებზე ვალდებულებათა გარშემო. ამგვარი ვალდებულებები სავალდებულოდ შესაძლოა მიჩნეულ იქნეს მხოლოდ შეთანხმების, თუნდაც ნაგულისხმები შეთანხმების საფუძველზე, შესაბამის სახელმწიფოსა და მინისტრთა კომიტეტს შორის, რომელიც ერთადერთია, რომელსაც გააჩნია ევროპის საბჭოს სახელით ქმედების უფლებამოსილება (წესდების მე-13 მუხლი).

საბოლოოდ, ეს სამართლებრივი გართულება გადალახულ იქნა. მართალია, რომ სახელმწიფოების გასაწევრიანებლად მოწვევისას, წარსულში მინისტრთა კომიტეტი სულ უბრალოდ მიუთითებდა საპარლამენტო ასამბლეის მოსაზრებებზე, რომლებშიც განსაზღვრული იყო კანდიდატი ქვეყნის ვალდებულებანი¹⁸. ამჟამად კი აღიარებულია, რომ მინისტრთა კომიტეტის კონკრეტული პირობებით ფორმულირებული მოწვევის მიღება კანდიდატი ქვეყნის მიერ, გულისხმობს მითითებულ ვალდებულებათა აღიარებას მის მიერ და უტოლდება შეთანხმებას ევროპის საბჭოსა და ამ სახელმწიფოს შორის. ამგვარი განმარტება დასტურდება საბჭოს ამასწინანდელი პრაქტიკით სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებთან მიმართებაში. სამი რეზოლუცია, შესაბამისად საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ორგანიზაციაში მოწვევის შესახებ

მოიცავს სამივე შემთხვევისთვის სრულიად იდენტურ შესავალ დებულებას, რომელიც, მუტატის მუტანდის, შემდეგნაირად იკითხება:

საქართველოს მიერ აღებულ ვალდებულებათა ფონზე, როგორც ეს გადმოცემულია საპარლამენტო ასამბლეის მოსაზრებაში Nო. 209 (1999) და საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის 1999 წლის 18 მარტის წერილში, საქართველოს მთავრობის მიერ მათ შესრულებაზე გამოთქმული რწმუნების შესახებ, რაც წარმოადგენს პასუხს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარის 1999 წლის 16 მარტის წერილზე, ევროპის საბჭოში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით...¹⁹.

მინისტრთა კომიტეტის მიერ წარმოებული მონიტორინგი

თემატური მონიტორინგი

მინისტრთა კომიტეტის მიერ 1994 წელს შემოღებული თემატური მონიტორინგი გულისხმობს პროცედურას, დამყარებულს კონსტრუქციულ და კონფიდენციალურ დიალოგსა და ინტენსიურ თანამშრომლობაზე კომიტეტსა და წევრ ქვეყნებს შორის. თუკი საპარლამენტო ასამბლეის მიერ წარმოებული მონიტორინგით აქცენტი კეთდება კონკრეტულ წევრ ქვეყნებზე, მინისტრთა კომიტეტი ახდენს კონკრეტული პრინციპების შერჩევას და აკონტროლებს ყოველი წევრი ქვეყნის მიერ მათი ხორცშესხმის გზებს (რაც სრულიად არ აფერხებს მას, გამოიჩინოს უფრო მეტი დაინტერესება ზოგიერთი წევრი ქვეყნის მიმართ).

მინისტრთა კომიტეტის თემატური მონიტორინგი ეფუძნება დეტალურად გაწერილ პროცედურას, რომელიც მოცემულია სამდივნოს მემორანდუმში Monitor/Inf(2004)3²⁰. საბჭოს სხვა სამონიტორინგო პროცედურებთან შესაბამისობისა და მეტი ქმედუნარიანობის უზრუნველყოფის მიზნით, 2004 წლის 13 ივლისს, აღნიშნული პროცედურა შესწორებულ იქნა მინისტრთა მოადგილეების მიერ.

თემატური მონიტორინგის განმსაზღვრელი ამჟამინდელი წესები²¹ შემდეგია: მონიტორინგისთვის შერჩეული თემები უნდა იყოს ინდივიდუალურად შერჩეული, მკაფიოდ განსაზღვრული, უკავშირდებოდეს ევროპულ დონეზე აქტუალურ საკითხებს და იცავდეს სუბსიდიარობისა და საქმიანობის გადაფარვის აღკვეთის პრინციპებს. მიუხედავად იმისა, რომ თემატიკის შერჩევა შეუძლია როგორც ნებისმიერ დელეგაციას, ისე გენერალურ მდივანს, რაც ზოგჯერ გულისხმობს მონიტორინგში ჩაბმულ სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და ევროპის საბჭოს ინსტიტუტებთან ურთიერთქმედებასა და კონსულტაციას, საბოლოო არჩევანს აკეთებს მინისტრთა კომიტეტი.

ამის შემდეგ, გენერალური მდივანი ან, საჭიროებისამებრ, მინისტრთა კომიტეტის მიერ დასახელებული სხვა უწყება, რეგულარულად ამზადებს მოხსენებებს თემატური მონიტორინგის გარშემო, რაც წარმოადგენს მინისტრთა კომიტეტში დებატებისა და შემდგომ ქმედებათა შესახებ გადაწყვეტილებების საფუძველს. ცალკეული წევრი ქვეყნის გაკიცხვის თავიდან ასაცილებლად, მოხსენებები კონფიდენციალურ ხასიათს ატარებს და მათი საჯაროდ გახსნა შესაძლებელია მხოლოდ კომიტეტის გადაწყვეტილების საფუძველზე. დასასრულს, მინისტრთა კომიტეტი რეგულარულად ადევნებს თვალყურს განხორციელებულ ზომებს, აღნიშნავს წინსვლას და სთავაზობს დამატებით მონიტორინგს.

დღემდე შერჩეულ იქნა ათი თემა: გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლება; დემოკრატიული ინსტიტუტების ფუნქციონირება და დაცვა; მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირება; ადგილობრივი დემოკრატია; სასჯელის უმაღლესი ზომა; პოლიცია და უშიშროების ძალები; სამართლებრივი საშუალებების ეფექტიანობა; დისკრიმინაციის აღკვეთა ხაზგასმით შეუწყნარებლობასა და რასიზმთან ბრძოლაზე; რელიგიისა და რწმენის თავისუფლება; ქალებსა და მამაკაცებს შორის თანასწორობა.

სხვა მექანიზმები

ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ აღებულ ვალდებულებებთან მათი შესაბამისობის შესახებ 1994 წლის დეკლარაციის პირველი პუნქტი, ასევე ადგენს, რომ მინისტრთა კომიტეტს შეუძლია შეაფასოს ,,დემოკრატიის, ადამიანის უფლებებისა და კანონის უზენაესობის სფეროებში არსებული სიტუაცია ნებისმიერ წევრ ქვეყანაში”. ამას ის ახორციელებს წევრი ქვეყნების ან გენერალური მდივნის მოთხოვნით, ან კი ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციაზე დაყრდნობით.

აღნიშნული პუნქტის საფუძველზე, მინისტრთა კომიტეტს ორჯერ ეთხოვა ჩეჩნეთში (რუსეთის ფედერაცია) ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში არსებული სიტუაციის შეფასება. პირველად ეს მოხდა 2000 წლის 26 ივნისს, გენერალური მდივნის ინიციატივით, მეორედ კი 2003 წლის 2 აპრილს საპარლამენტო ასამბლეის მხრიდან²².

1994 წლის დეკლარაციის მე-4 პუნქტის თანახმად, იმ შემთხვევებში, როდესაც საჭიროა სპეციფიკური ხასიათის ქმედება, მინისტრთა კომიტეტს ასევე შეუძლია:

- სთხოვოს გენერალურ მდივანს კონტაქტების დამყარება, ინფორმაციის შეგროვება ან მისთვის რჩევების მიწოდება;

- გასცეს მოსაზრებები თუ რეკომენდაციები;

- მიაწოდოს კომუნიკაცია საპარლამენტო ასამბლეას;

- მიიღოს ნებისმიერი სხვა სახის გადაწყვეტილება წესდებით, გათვალისწინებული უფლებამოსილების ფარგლებში.

აღნიშნული უფლებებით მინისტრთა კომიტეტს უსარგებლია დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების შესახებ თემატური მონიტორინგისას და სხვა უწყებების, მათ შორის ასამბლეის მიერ გამოთქმული შეკითხვების პასუხად²³.

,,ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ აღებულ ვალდებულებებთან მათი შესაბამისობის შესახებ 1994 წლის 10 ნოემბრის დეკლარაციის განხორციელების პროცედურის” მე-5 და მე-6 პუნქტების თანახმად, მინისტრთა კომიტეტის ნებისმიერ დელეგაციას ან გენერალურ მდივანს, საკუთარ მოსაზრებებზე დაყრდნობით, ან ასამბლეის დებატების გათვალისწინებით, შეუძლია მოითხოვოს სპეციალური სამონიტორინგო შეხვედრის (იმართება დახურულ კარს მიღმა) დღის წესრიგში შეტანა, ნებისმიერ წევრ ქვეყანაში არსებული სიტუაციის შესწავლის მიზნით. ამგვარ თხოვნას თან უნდა ერთვოდეს სპეციალური კითხვარი. გენერალურმა მდივანმა აღნიშნული შესაძლებლობა გამოიყენა ერთხელ, 2002 წლის დასაწყისში, როდესაც განხილვის საგანს წარმოადგენდა მოლდოვაში შექმნილი მდგომარეობა. ასევე გამართულა სპეციალური ,,გაწევრიანების შემდგომი” მონიტორინგი სომხეთსა და აზერბაიჯანში²⁴, ბოსნიასა და ჰერცეგოვინაში, სერბიასა და მონტენეგროში²⁵ და საქართველოში²⁶.

ევროპის საბჭოს კონვენციების ჩართვა შიდა სამართალში

როგორც წესი, ევროპის საბჭოს კონვენციებში არაფერია ნათქვამი მათი ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებში ჩართვის შესახებ. ხელშეკრულებებით წარმოქმნილ ვალდებულებათა კეთილსინდისიერი შესრულება, კლასიკური პრინციპი საერთაშორისო საჯარო სამართალში, სახელმწიფოებს აიძულებს, თავიანთი შიდა სამართლის შემადგენელ ნაწილად აქციონ ხელშეკრულებები, რომლებიც გარკვეულ უფლებებსა და ვალდებულებებს წარმოშობს ინდივიდებისთვის.

ევროპის საბჭო არ ითხოვს ამის გაკეთებას რაიმე კონკრეტული საშუალებებით. აღნიშნული ხორციელდება მათი შეხედულებისამებრ და დამოკიდებულია მათ კონსტიტუციურ თავისებურებებზე. ზოგადად, ხელშეკრულებათა შიდა სამართალში ჩართვა ანუ ინკორპორაცია ხორციელდება სამთავრობო აქტის ძალით, რომლის ფორმალური მხარე სამართლებრივ სისტემებს შორის განსხვავდება.

მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოსა და ირლანდიაში, კონვენციების ჩართვა შიდა სამართალში საჭიროებს საპარლამენტო აქტის გამოცემას. შესაბამისად, 1998 წლის ადამიანის უფლებათა აქტით, განხორციელდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ბრიტანულ სამართალში ინკორპორაცია. ამის ერთ-ერთი მიზეზი ის გახლავთ, რომ ბრიტანეთის მთავრობას გააჩნია საერთაშორისო დონეზე სახელმწიფო ვალდებულების აღების უფლებამოსილება, პარლამენტის აუცილებელი ნებართვის გარეშე.

სხვა ქვეყნებში, როგორიცაა გერმანია და იტალია, ხელშეკრულების სარატიფიკაციო შიდა აქტი (ჩვეულებრივ, გამოცემული პარლამენტის მიერ) მის ძირითად დებულებებს აქცევს შიდა სამართლებრივ ნორმებად ან შესაძლებელს ხდის მათ ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში ჩართვას. მსგავსი მიდგომა არსებობს ასევე ზოგიერთ ცენტრალურ თუ აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყანაში, სადაც დიდია გერმანული სამართლებრივი ტრადიციის გავლენა. მაგალითად, უნგრეთის კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლოებს არ შეუძლიათ პარლამენტის მიერ რატიფიცირებული საერთაშორისო ხელშეკრულებების მოშველიება მანამ, სანამ არ გამოიცემა სპეციალური ნორმატიული აქტი, რომელიც მათ მიანიჭებს შიდა სამართლებრივი ნორმის ძალასა და სტატუსს.

და ბოლოს, უფრო ხისტია სკანდინავიის ქვეყნებში მოქმედი სისტემა. მათმა მთავრობებმა, შესაძლოა არ მოაწერონ ხელი საერთაშორისო ხელშეკრულებას, პარლამენტის წინასწარი თანხმობის გარეშე, ამასთან, ამგვარი თანხმობა არ გულისხმობს ხელშეკრულების ავტომატურ ჩართვას შიდა სამართალში. ამ მიზნით საჭიროა განცალკევებული სამართლებრივი აქტის გამოცემა.

მეორეს მხრივ, ,,მონისტური” ტრადიციის მიმდევარ ქვეყნებში პრომულგაცია საკმარისია იმისათვის, რომ ხელშეკრულება იქცეს შიდა სამართლებრივ ნორმად და მიენიჭოს აღმასრულებელი ძალა. ამგვარად, პოლონეთის კონსტიტუციის თანახმად (91-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი), რატიფიცირებული ხელშეკრულება პრომულგაციის შემდეგ ხდება ,,შიდა სამართლებრივი წესრიგის ნაწილი” და ,,გამოიყენება პირდაპირ”, თუკი ამგვარი გამოყენება დამატებით სხვა კანონის გამოცემას არ მოითხოვს. სხვა ქვეყნებში, მაგალითად ბელგიაში, საფრანგეთში, ლუქსემბურგში, პორტუგალიასა და ხორვატიაში²⁷, ინკორპორაცია ავტომატურად ხორციელდება: ხელშეკრულების რატიფიკაცია ან მოწონება და მისი ოფიციალური საინფორმაციო ბეჭდური საშუალებით გამოქვეყნება საკმარისია მისი საშინაო გამოყენების უზრუნველყოფისათვის.

ევროპის საბჭოს კონვენციები ასევე არ აწესრიგებს მათი იურიდიული ძალის საკითხს შიდა სამართალში და ამდენად, წევრ ქვეყნებს მიღებული აქვთ სხვადასხვა სახის გადაწყვეტილებები ამასთან დაკავშირებით.

იმავდროულად, ზოგიერთი კონვენცია საკმარისად ზუსტია და არ მოითხოვს შიდა გამოყენებისათვის საჭირო არავითარ დამატებით საშუალებას. ისინი მიჩნეულია როგორც თვითაღსრულებადი და თუკი ეროვნული სასამართლოები ამგვარად გადაწყვეტენ, შესაძლებელია სამართალწარმოებაში მათი პირდაპირი გამოყენება. თუმცა, ხშირ შემთხვევაში, სწორედ რომ აუცილებელია ეროვნული აღმასრულებელი ზომების არსებობა და აქედან გამომდინარე, ევროპის საბჭოს ზოგიერთი კონვენცია მოიცავს ამ მოთხოვნის შესაბამის დებულებებს. ამგვარად, კონვენცია პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას (ETS NO. 108, 1981 წ.), თავის მე-4 მუხლში ადგენს:

თითოეულმა მონაწილე მხარემ უნდა მიიღოს სათანადო ზომები საკუთარ შიდა სამართლებრივ სისტემაში მონაცემთა დაცვის შესახებ ამ თავში ჩამოყალიბებული უმთავრესი პრინციპების განსახორციელებლად. ეს ზომები მიღებულ უნდა იქნეს არა უგვიანეს ამ კონვენციის ძალაში შესვლის მომენტისათვის მოცემულ მხარესთან მიმართებაში.

ამის მსგავსად, ბიოლოგიასა და მედიცინაში ადამიანის უფლებებისა და ღირსების დაცვის შესახებ კონვენციის ((ETS NO.164, 1997 წ.) 1-ლი მუხლის მე-2 პუნქტი ყოველი მონაწილე მხარისგან მოითხოვს შიდა კანონმდებლობაში სათანადო ზომების გატარებას კონვენციის დებულებათა განსახორციელებლად.

თუმცა, იმ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფოები კონვენციიდან გამომდინარე ვალდებულებებთან შესაბამისობაში იმყოფებიან, საერთაშორისო სამართალი არ ინტერესდება იმით, თუ რა გზით იქნა მიღწეული აღნიშნული. ამგვარად, სტრასბურგის სასამართლომ დაადასტურა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო სახელმწიფოსათვის არ ადგენს ,,არც ერთ წინასწარ განსაზღვრულ საშუალებას კონვენციაში ჩადებული ნებისმიერი დებულების საშინაო სამართალში განხორციელების უზრუნველსაყოფად”. (შვედეთის მოტორისტთა კავშირი შვედეთის წინააღმდეგ, 1976 წლის 6 თებერვლის განჩინება, სერია ა), No.20, 50-ე პუნქტი).

ევროპის საბჭოს სამართალი, როგორც რეგიონული საერთაშორისო სამართალი

ევროპის საბჭოს სამართალი ზოგადი საერთაშორისო სამართლის ნაწილს შეადგენს და ზოგჯერ მის ხარვეზებს ავსებს კიდეც. ხშირ შემთხვევაში ის თან ერთვის მას და ახდენს მის ევროპულ მოთხოვნებთან ადაპტაციას. ამდენად, ევროპის საბჭოს სამართალი რეგიონულ საერთაშორისო სამართალს წარმოადგენს. აღნიშნულს ადასტურებს კიდეც ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის ევროპული კონვენციის ოქმის პრეამბულა: მხედველობაში იღებენ რა გაერო-ს გენერალური ასამბლეის რეზოლუციას A/RES/51/210, საერთაშორისო ტერორიზმის აღკვეთის საშუალებათა შესახებ და საერთაშორისო ტერორიზმის აღმკვეთი საშუალებების შესახებ 1994 წლის დეკლარაციის განვრცობის მიზნით, მასზე თანდართულ დეკლარაციას...

მართლაც, ევროპის საბჭოს კონვენციები ზოგჯერ მიზნად ისახავს მსოფლიო დონეზე მიღებული პრინციპების ევროპულ დონეზე ხორცშესხმას. ამგვარად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პრეამბულა, რომელიც თავის პირველივე ქვეპუნქტში იხსენიებს 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციას, ადგენს, რომ ხელმომწერი ქვეყნები ,,მზად არიან გადადგან საწყისი ნაბიჯები საყოველთაო დეკლარაციაში გაცხადებულ გარკვეულ უფლებათა ერთობლივი აღსრულებისათვის...”. გაერო-ს გენერალურ ასამბლეას თავად ჰქონდა შესაძლებლობა, აღენიშნა ევროპის საბჭოს წვლილი საერთაშორისო სამართლის და განსაკუთრებით, საერთაშორისო სისხლის სამართლის განვითარებაში²⁸.

________________________________

1. იხ. დანართი II.

2. არ შეიძლება არ აღინიშნოს 1933 წლიდან გერმანიისთვის სახასიათო დამახინჯება ყველანაირი სამართლებრივი ნორმისა, ისევე როგორც, მართალია შედარებით მცირე მასშტაბებში, ანალოგიური შეიმჩნეოდა იტალიის, ესპანეთისა და პორტუგალიის შემთხვევებში.

3. ვარშავის პაქტის მიერ საბჭოთა ბლოკის იმ ქვეყნებში ინტერვენცია, სადაც კი სოციალიზმის არსებობას საფრთხე ემუქრებოდა, მაგ. ჩეხოსლოვაკიაში 1968 წელს, მართლდებოდა სწორედ რეგიონული საერთაშორისო სამართლის პრიმატით საერთაშორისო საჯარო სამართალზე. რეგიონული სამართლის უპირატესი ძალის შესახებ იხ. Tunkin, G., Theory of International Law, Moscow State Institute of International Relations, 1970; იხ. ასევე კოლექტიური ნაშრომი ხუთ ტომად, მომზადებული ყოფილ გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკაში: Völkerrecht, Berlin (East), Staatsverlag der DDR, 1973.

4. მონაკო გაწევრიანდა 2004 წელს და გახდა ორგანიზაციის 46-ე წევრი სახელმწიფო.

5. იხ. ზემოთ, გვ. 44 და შემდეგ, წესდების მე-3 და მე-4 მუხლების კომენტარები.

6. ამ საკითხებთან დაკავშირებით, სხვებს შორის, იხ. Klebes, H., `Le Conseil de l'Europe, survivra-t-il à son élargissement?” in J.-F. Flauss and P. Wachsmann (eds), Le droit des organisations internationales: recueil d'études à la mémoire de Jacques Schwob, Brussels, Bruylant, 1997.

7. მოსაზრება No. 44.

8. 1990 წლის 2 ოქტომბრის მოსაზრება No. 153 (1990) უნგრეთის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით.

9. მოსაზრება No. 154 (1990) პოლონეთის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით.

10. მოსაზრება No. 183 (1990) ლატვიის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით.

11. იხ. Shabas, A., The Abolition of the Death Penalty in International Law, 3rd edn, Cambridge, Cambridge University Press, გვ. 279.

12. 1995 წლის 26 სექტემბრის მოსაზრება No. 190 (1995), უკრაინის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით; მოსაზრება No. 193 (1996), რუსეთის ფედერაციის გაწევრიანების განაცხადთან დაკავშირებით.

13. მისი ავტორის, მოგვიანებით ფინეთის პრეზიდენტის, ტარია ჰალონენის მიხედვით.

14. სახელმწიფოთა მიერ ნაკისრი ვალდებულებები ურთიერთგანსხვავებულია მათ მიერ რატიფიცირებული კონვენციების შესაბამისად.

15. იხ. აგრეთვე რეზოლუცია 1356 (2003), რომელიც მონიტორინგის კომიტეტში ადგილების რაოდენობას უთანაბრებს ასამბლეის სხვა კომიტეტებისას - ამჟამად 82-ის ოდენობით. ის ასევე შენიშნავს, რომ მონიტორინგის კომიტეტის წევრებს, განსხვავებით სხვა კომიტეტებისგან, პოლიტიკური ჯგუფების მიერ მიწოდებული სიიდან ნიშნავს ასამბლეის ბიურო (ასამბლეის რეგლამენტის 42-ე მუხლი), რის შემდეგაც დასამტკიცებლად გადაეცემა ასამბლეას.

16. 1998 წლიდან მოყოლებული, საპარლამენტო ასამბლეას მონიტორინგის პროცედურის შესახებ წარმოდგენილი აქვს 5 წლიური მოხსენება. 1997 წლიდან მან შეიმუშავა მრავალი მოხსენება ცალკეული ქვეყნების შესახებ.

17. იხ. აგრეთვე ასამბლეის რეგლამენტის მე-8 მუხლის 1-ლი და მე-2 პუნქტები.

18. გამონაკლისს წარმოადგენს მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია (93) 37, რუმინეთის ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად მოწვევის შესახებ. ის შემდეგნაირად იკითხება: ,,რუმინეთის მთავრობის მიერ ნაკისრი ვალდებულებებისა და მის მიერ მათ შესრულებაზე გამოთქმული რწმუნების ფონზე, რაც გამოხატულია ევროპის საბჭოსთან, მათ შორის საპარლამენტო ასამბლეასთან წარმოებულ კავშირებში ევროპის საბჭოში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით...”.

19. მინისტრთა კომიტეტის რეზოლუცია (99) 4. სომხეთთან და აზერბაიჯანთან დაკავშირებით, იხ. შესაბამისი რეზოლუციები (2000) 13 და 14. სერბიასა და მონტენეგროს შესახებ, იხ. რეზოლუცია (2003)3. ევროპის საბჭოში გაწევრიანების მიზნით ხორვატიის მოწვევასთან დაკავშირებული რეზოლუცია შეიცავს შემდეგ პუნქტს: ,,მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარეს და ხორვატიის საგარეო საქმეთა მინისტრსა და პრემიერ-მინისტრის მოადგილეს შორის ურთიერთგაცვლილი კორესპონდენციის გათვალისწინებით, რომელშიც ხორვატია იღებს პრიორიტეტულ ვალდებულებებს და აღნიშნავს მისდამი გამოხატულ ნდობას, რაც ევროპის საბჭოსთან ხორვატიის მიერთებასთან ასოცირდება”.

20. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: www.coe.int/cm

21. შესწორებული პროცედურა გამოიყენება 2004 წლის ოქტომბრიდან.

22. იხ. SG/Inf (2004). და ასამბლეის რეკომენდაცია 1600 (2003).

23. ამას მოჰყვა მონიტორინგის ვიზიტები უკრაინაში (2001 წ.), საქართველოსა (2001, 2002, 2004 წლები) და მოლდოვაში (2002 წ.).

24. 2003 წლის 3 სექტემბერს მინისტრთა მოადგილეებმა მხედველობაში მიიღეს თავიანთი სამონიტორინგო ჯგუფის, GT-SUIVLAGO-s 2002 წლის ივლისი - 2003 წლის ივნისის პერიოდის მომცველი მესამე მოხსენება მიღწევათა შესახებ, დაფუძნებული სომხეთსა და აზერბაიჯანში მისი მესამე ვიზიტის შედეგებზე. მან ასევე განიხილა პოლიტიკურ პატიმართა პრობლემა, რომელიც ამჟამად მხოლოდ აზერბაიჯანს შეეხება.

25. 2002 წელს ბოსნიისა და ჰერცეგოვინის, 2003 წელს კი სერბიისა და მონტენეგროს მიერთების შემდგომ, გენერალური მდივანი ამზადებს სამთვიან მოხსენებებს, რომლებიც შემდეგ გადაეცემა მინისტრთა კომიტეტს.

26. ნაკისრ ვალდებულებებთან საქართველოს შესაბამისობის შესახებ რეგულარული მონიტორინგი, ექვსთვიანი ინტერვალებით, დაწესებულ იქნა 2003 წელს. შეირჩა სხვადასხვა პრიორიტეტული მიმართულება.

27. ხორვატიის კონსტიტუციის 134-ე მუხლი ადგენს, რომ გაფორმებული და რატიფიცირებული საერთაშორისო შეთანხმებები შეადგენს შიდა სამართლებრივი წესრიგის ნაწილს და სამართლებრივი შედეგების თვალსაზრისით, გააჩნია უპირატესი ძალა ეროვნულ სამართლებრივ ნორმებთან შედარებით.

28. გენერალური ასამბლეის 2002 წლის 16 დეკემბრის რეზოლუცია. გაერო-სა და ევროპის საბჭოს მრავალწლიანი თანამშრომლობა აკავშირებთ. ეს დაფიქსირებულია 1951 წლის 15 დეკემბერს ხელმოწერილ შეთანხმებებში ევროპის საბჭოსა და გაერო-ს გენერალურ მდივანს შორის, ისევე როგორც 1971 წლის 19 ნოემბერს გაფორმებულ თანამშრომლობისა და სამეკავშირეო შეთანხმებებში ევროპის საბჭოსა და გაერო-ს შორის.

ევროპის საბჭო დაარსების დღიდანვე აღმოჩნდა ჩაბმული სხვა ევროპულ ორგანიზაციებთან კონკურენციაში, რომელთაგან ზოგიერთს, დღესაც საგულისხმოდ უკეთესი რესურსები გააჩნია. საკუთარი წესდების ძალით და დასავლეთ ევროპული კავშირის (WEU) დაარსების გამო სამხედრო სექტორს ჩამოცილებულ ევროპის საბჭოს, მიუხედავად იმისა, რომ მისი წესდება იძლეოდა ამის საშუალებას, თავისი საქმიანობის სფეროდ ეკონომიკა არ შეურჩევია. ფაქტიურად, ეკონომიკური თანამშრომლობის ევროპული ორგანიზაციის (OEEC) დაარსებამ (რომელიც მოგვიანებით გახდა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია - OECD), რომლის პირვანდელი დანიშნულება იყო II მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში ამერიკული დახმარების განაწილება ევროპის მასშტაბით, რასაც მოჰყვა ევროპის ქვანახშირისა და ფოლადის თანამეგობრობისა და ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობის შექმნა, სწრაფად შეზღუდა მისი სამოქმედო ასპარეზი ამ სფეროში. მის მიერ რჩეულ სექტორშიც კი, იგულისხმება ეროვნული სამართლებრივი სისტემების ჰარმონიზაცია, ევროკავშირის მანდატის გაფართოებამ და მისმა დაინტერესებამ სამოქალაქო, მართლმსაჯულებისა და სისხლის სამართლებრივ საქმეებში თანამშრომლობით, შეამცირა საბჭოს საქმიანობის გავლენა იმ წევრ ქვეყნებზე, რომლებიც იმავდროულად ევროკავშირს წარმოადგენენ. და ბოლოს, თავისი მოღვაწეობის ფარგლებს აფართოებს ასევე ეუთო-ც, რომელიც თანდათანობით იჭრება ევროპის საბჭოს სამოქმედო სივრცეში.

დღეს, ევროპის საბჭოს ეკისრება პასუხისმგებლობა იმ საკითხების წინ წამოწევაზე, რომლებშიც მისი უპირატესობა აშკარად გამოკვეთილია და ამავე დროს, გახსნილობის შენარჩუნებაზე სხვა ორგანიზაციებთან თანამშრომლობისათვის. რეალურად, სხვადასხვა ევროპული ორგანიზაცია, რომელთა მოვალეობები და გეოგრაფიული მასშტაბები ურთიერთგანსხვავებულია, ზოგჯერ კი ნაწილობრივ ემთხვევა ერთმანეთს, რომელთაგან ზოგიერთი წევრთა მცირე რაოდენობას აერთიანებს, ზოგიერთი კი იმავდროულად სხვა უფრო დიდ ორგანიზაციაშია შესული, აყალიბებს ქსელს, რომლის ფარგლებშიც იცვლება ინფორმაცია და მატულობს ერთმანეთზე გავლენები, რაც იძლევა საშუალებას, ყველა მათგანმა შეიძინოს ურთიერთშემავსებელი ხასიათი.

ევროპის საბჭო და ევროკავშირი

ევროკავშირსა და ევროპის საბჭოს შორის არსებული მყარი კავშირები დღეისათვის აშკარა აუცილებლობას წარმოადგენს, თუმცა, ჯერ კიდევ შორეულ 1974 წელს, მინისტრთა კომიტეტი თავის ექვსთა ჯგუფის მოხსენებაში ,,ევროპის საბჭოს სამომავლო როლის შესახებ”¹, უკვე სასიცოცხლოდ მიიჩნევდა სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და ინსტიტუტებთან, განსაკუთრებით კი ევროპულ თანამეგობრობებთან ურთიერთშეთანხმებული ქმედებისკენ სვლას. შესაბამისად, ქ. ბრიუსელში მყოფ თანამეგობრობათა მუდმივ წარმომადგენლებთან დადებულ შეთანხმებაში მან მიიჩნია, რომ საჭირო იქნებოდა ინტერესთა საერთო სფეროების გამოკვეთა და პროგრამების რეგულარული შესწავლა, წარმატებული თანამშრომლობისათვის პერსპექტივების გამოვლენის მიზნით. სწორედ ამ ეტაპზე გადაწყვიტა ევროპის საბჭომ სამეკავშირეო ბიუროს დაარსება ქ. ბრიუსელში.

მინისტრთა კომიტეტის 1985 წლის მოსაზრებით, ევროპულ სოლიდარობას განამტკიცებდა ევროპის საბჭოსა და ევროპულ თანამეგობრობას შორის თანამშრომლობის კონსოლიდირება და მისი ინტენსივობის ზრდა. ის ისურვებდა ამ ორ ორგანიზაციას შორის მჭიდრო თანამშრომლობის ჩამოყალიბებას, მაგრამ იმგვარს, რომელიც გაითვალისწინებდა მათ ურთიერთგანსხვავებულ ბუნებასა და პროცედურებს². 1987 წლის 16 ივნისს ევროპის საბჭოსა და ევროპულ თანამეგობრობას შორის წერილების პირველმა ურთიერთგაცვლამ, ხელი შეუწყო ამ თანამშრომლობისთვის კონკრეტული კონტურების დასახვას. 1996 წლის 5 ნოემბერს წერილების მეორე ურთიერთგაცვლით ჩამოყალიბდა გეგმა და ორივე მხარემ დაადასტურა თანამშრომლობის გაღრმავების სურვილი, ,,თანამეგობრობის მაქსიმალური ჩართვით სტრასბურგში მიმდინარე საქმიანობაში”³.

აღნიშნული კორესპონდენციები მიჩნეულია საერთაშორისო შეთანხმებებად და რომის ხელშეკრულების 302-ე და 303-ე მუხლების თანახმად⁴, წარმოადგენს სტრასბურგსა და ბრიუსელს შორის თანამშრომლობის საფუძველს. მიუხედავად ამისა, თანამშრომლობა ცალმხრივია იქიდან გამომდინარე, რომ ევროპის საბჭო იშვიათად თუ არის წარმოდგენილი ევროკავშირის საბჭოს სამუშაო შეხვედრებზე, ამის საპირისპიროდ კი, ევროკომისია ხშირად ესწრება მინისტრთა კომიტეტის შეხვედრებს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული დისბალანსი თანდათან გამოსწორებისკენ მიდის.

დღეს, თანამშრომლობა კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება იმის გამო, რომ ევროკავშირი სულ უფრო ხშირად გადასწვდება ხოლმე იმ სფეროებს, რომლებიც საბჭოს სპეციალობის დარგებს აერთიანებს, ეს კი იმით აიხსნება, რომ ზოგიერთი პრობლემის გადაჭრა შეუძლებელია მხოლოდ ევროკავშირის ძალისხმევით. მაგალითად, ორივე მხარისათვის უდიდეს პრობლემას წარმოადგენს ნარკოტიკების უკანონო ბრუნვა და ორგანიზებული დანაშაული, ამის მსგავსად, ფულის გათეთრება და ტერორიზმი აღარ არის მხოლოდ ევროკავშირის წუხილის საგანი, არამედ მთელს ევროპაზე ახდენს საზიანო გავლენას. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ეს პრობლემები ამ ორი ორგანიზაციის ურთიერთშეთანხმებულ ქმედებას საჭიროებს.

გარდა ამისა, ევროკავშირის მხრიდან ბოლო ჟამს გამოვლენილი სწრაფვა, შეეხოს ევროპის საბჭოს მიერ უკვე მოცულ სფეროებს, რაც სავარაუდო თანხვედრებს გამოიწვევს ორივე მათგანის მენეჯმენტში, ქმნის ორმაგი სტანდარტების მომრავლების საფრთხეს. ამის ერთ-ერთი მაგალითია ბრძოლა რასიზმთან და ანტისემიტიზმთან, რომელსაც თავდაპირველად აწარმოებდა ევროპის საბჭო, ხოლო შემდგომში ევროკავშირის მიერაც იქნა წარმართული. ამ უკანასკნელის სამსახურში ამჟამად არის ქ. ვენაში განლაგებული სპეციალური ობსერვატორია, მაშინ როცა საბჭოს ეგიდით მოქმედებს რასიზმთან და შეუწყნარებლობასთან ბრძოლის ევროპული კომისია (ECRI), რომელიც ანალოგიურ მიზნებს ემსახურება. მართალია, ამ ორ ორგანოს შორის თანამშრომლობის შეთანხმება არსებობს, იყო კი ნამდვილად საჭირო საქმიანობათა ამგვარი თანხვედრა? უფრო მეტიც, 2003 წლის 12 დეკემბერს, ევროპულმა საბჭომ გადაწყვიტა, ახალი მანდატი მიენიჭებინა რასიზმისა და ქსენოფობიის ევროპული ობსერვატორიისათვის, რითაც ის იქცეოდა ,,ევროკავშირის უნდამენტურ უფლებათა სააგენტოდ” და დაევალებოდა ევროკავშირსა და მის წევრ ქვეყნებში ადამიანის უფლებათა დაცვის უზრუნველყოფა. ამჟამად ორივე ორგანიზაცია ერთმანეთის მსგავსად ახორციელებს თავიანთი წევრი ქვეყნების მიერ ადამიანის უფლებათა და დემოკრატიის სფეროში ნაკისრ ვალდებულებებთან მათი შესაბამისობის მონიტორინგს. წევრი და კანდიდატი ქვეყნების მონიტორინგი კომისიის მხრიდან, წარმოებული ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-7 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე⁵, ახდენს თუ არა აშკარად ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეისა და მინისტრთა კომიტეტის მიერ წარმოებული პროცედურების სულ უბრალო დუბლირებას?

და ბოლოს, 2004 წლიდან, ევროკავშირი ჩაბმულია გაფართოების პროცესში და ამჟამად თავის რიგებში საბჭოს წევრი ქვეყნების უმრავლესობას - ორმოცდაექვსიდან ოცდახუთს - აერთიანებს. საკვირველი ამაში არაფერია, თუკი გავიხსენებთ, რომ ევროპის საბჭო კანდიდატ ქვეყნებს დახმარებას უწევდა ევროკავშირში გაწევრიანებისათვის მომზადებაში. კოპენჰაგენს კრიტერიუმი, რომელიც ევროკავშირის სამომავლო წევრებმა უნდა დააკმაყოფილონ, ფაქტიურად ხომ საბჭოს უძირითადეს პრინციპებს წარმოადგენს. მართლაც, 2004 წლის 22 მარტის ,,ოთხმხრივ შეხვედრაზე”⁶, ხაზი გაესვა ევროპის საბჭოს წვლილს ევროკავშირის გაფართოების პროცესში, რაც გამოიხატა მის თანხმობაში, 1993 წლის ვენის სამიტის მიერ მისთვის მინიჭებული მანდატის თანახმად, თავის მუდმივ სტრუქტურებში თანაბარ საწყისებზე სათანამშრომლოდ მიეღო კომუნისტური წნეხისგან გათავისუფლებული და დემოკრატიის გზაზე ახლადშემდგარი ევროპული სახელმწიფოები⁷.

ევროპული თანამეგობრობის მონაწილეობა ევროპის საბჭოს ეგიდით შემუშავებულ ხელშეკრულებებში

ევროპულ თანამეგობრობას საშუალება მიეცა, საბჭოს მიერ დადგენილი წესების დაცვით, მიერთებოდა ევროპის საბჭოს ზოგიერთ ხელშეკრულებას. აშკარაა, რომ თანამეგობრობის მონაწილეობა მრავალმხრივ კონვენციებში დამოკიდებულია, უპირველეს ყოვლისა, თვით მის სამართლებრივ ნორმებზე. კონვენციებში ამჟამად ჩართული ,,ევროპული დებულებები”, რომლებიც არეგულირებს კონვენციით შექმნილ ორგანოებში თანამეგობრობისა და მისი წევრი ქვეყნების მხრიდან კენჭისყრაში მონაწილეობის წესებს, თანამეგობრობას ანიჭებს ხმის უფლებას ამ ინსტრუმენტების ადმინისტრირებაში. მათში, საჭიროების შემთხვევაში, ხდება ,,გამაცალკევებელი დებულების” ჩართვაც, რაც საშუალებას აძლევს ევროკავშირს, კონვენციის ძალით მიღებული ზომების ნაცვლად, შიდა მოხმარებისათვის მიიღოს ან შეინარჩუნოს საკუთარი გადაწყვეტილებები იმ პირობით, რომ მესამე მხარეებთან მიმართებაში ის აღასრულებს დოკუმენტით დაკისრებულ ვალდებულებებს.

მიუხედავად იმისა, რომ მისი პასუხისმგებლობის მრავალი სფერო საბჭოსას ემთხვევა, ევროკავშირი მაინც თავშეკავებულ ინტერესს იჩენს სტრასბურგის კონვენციების მიმართ. თუმცა მათთან მიერთება შედარებით იოლია, ის ამჟამად ევროპის საბჭოს მხოლოდ ცხრა კონვენციაში მონაწილეობს⁸.

მართალია, მისი კონვენციებში მონაწილეობის უზრუნველმყოფი სამართლებრივი ინსტრუმენტები შემუშავებულია, მას ამისათვის სუსტი პოლიტიკური ნება გააჩნია, რისი მიზეზებიც მის საკუთარ შიდა პრობლემებში უნდა ვეძიოთ⁹. არადა, ზიანის მომტანი იქნება, თუკი ევროკავშირი ვერ მოახერხებს საბჭოს ფარგლებში აღიარებული ნორმების თავისთან მიმართებაში მინიმალურ სამართლებრივ სტანდარტებად ქცევას. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ მისი მხრიდან იღვიძებს ინტერესი ზოგიერთი იმ კონვენციის მიმართ, რომელთა მიერ მოცული სფეროები ,,მესამე საყრდენთან”,

სახელდობრ, იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა სფეროებთან ასოცირდება.

ევროპის საბჭოს ზოგიერთი კონვენცია, ამჟამად არასავალდებულო ევროკავშირისათვის, მაინც მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს მის კანონმდებლობაზე და ისიც, დაუყოვნებლივ ახდენს ამ ინსტრუმენტებში ჩადებული პრინციპების გათავისებას. ამგვარად, ევროპარლამენტის დირექტივა 95/46 EC და ევროპული საბჭოს 1995 წლის 24 ოქტომბრის დირექტივა პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების დამუშავებისას და ამგვარი მონაცემების თავისუფალი მოძრაობისას, ხელმძღვანელობს ევროპის საბჭოს შესაბამის კონვენციაში (ETS No. 108) ჩადებული ნორმებით. ამის მსგავსად, ევროპული კონ ვენცია ტერორიზმის აღკვეთის შესახებ (ETS No.90), იქცა სახელმძღვანელო წყაროდ ევროკავშირის 2002 წლის ივნისის ჩარჩო-გადაწყვეტილებისათვის ტერორიზმის აღკვეთის თაობაზე. უფრო ზოგადად კი, ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულება იხსენიებს ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას, მაშინ როცა რომის ხელშეკრულება, შესწორებული მაასტრიხტის ხელშეკრულების ძალით, იძლევა ევროპის სოციალურ ქარტიაზე მითითებას.

დღეისათვის, თანამეგობრობის სამართლებრივ ბაზაში ჩართულია ევროპის საბჭოს ოცდახუთი კონვენცია, რომელთა დაცვაც ევალებათ ევროკავშირის კანდიდატ ქვეყნებს. მაგალითად, შენგენის სივრცეში შესვლის მსურველმა მხარეებმა, უნდა მოახდინონ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას პირთა დაცვის შესახებ კონვენციის (ETS No. 108) რატიფიკაცია. ანალოგიურად, სავარაუდო წევრების მიერ ევროპის საბჭოს რვა სისხლის სამართლებრივი ინსტრუმენტის რატიფიკაცია არის ერთ-ერთი მოთხოვნა, განსაზღვრული ევროკავშირის დანაშაულთან ბრძოლის სტრატეგიაში მესამე ათასწლეულისათვის. ამ პროცესის დასაჩქარებლად, ევროპის საბჭოს სამართლებრივ საქმეთა გენერალურმა დორექტორატმა დააწესა სამუშაო შეხვედრები პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიმღებ და მაღალ ოფიციალურ პირთათვის შესაბამისი ეროვნული სამინისტროებიდან.

და ბოლოს, ევროკავშირი ევროპის საბჭოს სამსახურით სარგებლობს ასევე ზოგიერთი თავისი ნორმისა თუ სტანდარტის მთელს ევროპაში გასავრცელებლად. აღნიშნული შეეხება იმ სფეროებსაც, რომლებშიც ევროკავშირის ქვეყნები მოგვიანებით განიზრახავენ უფრო მჭიდრო თანამშრომლობას თავიანთ შედარებით ვიწრო სივრცეში. ამგვარად, ევროკავშირის თხოვნით, საბჭომ მიიღო კონვენცია ინფორმაციისა და სამართლებრივი თანამშრომლობის შესახებ ,,საინფორმაციო საზოგადოების მომსახურებათა” სფეროში (ETS No.180), რომელიც განავრცობს ევროკავშირის 2001 წლის დირექტივას, განკუთვნილს მისი წევრი ქვეყნებისადმი. ამჟამად, განხილვის სტადიაშია ანალოგიური მოთხოვნა ელექტრონულ ხელმოწერებთან დაკავშირებით.

ევროკავშირის ან ევროპული თანამეგობრობის ინსტიტუციური მონაწილეობა ევროპის საბჭოს საქმიანობაში

1987 წლის ივნისში დადებული შეთანხმება ევროკომისიას ანიჭებს მუდმივი წვეულის სტატუსს მინისტრთა კომიტეტის მიერ დაარსებული კომიტეტების ყველა შეხვედრაზე. დღეს თანამეგობრობა სულ უფრო და უფრო ინტენსიურად ხდება ევროპის საბჭოს ინსტიტუციური სტრუქტურების ნაწილი და კომისია, ორგანიზატორი უწყებების მიწვევით, მონაწილეობს საბჭოს სხვადასხვა საქმიანობებსა და ფორუმებში. მისთვის ასევე ხელმისაწვდომია მინისტრთა კომიტეტის, ისევე როგორც მის დამატებით სტრუქტურათა შეხვედრები და საქმიანობა.

თუმცა, 1996 წლის 6 ნოემბერს ურთიერთგაცვლილ წერილებში აღნიშნულია, რომ კომისიას (ევროკავშირისა თუ თანამეგობრობის წარმომადგენელს) არ აქვს უფლება, მონაწილეობა მიიღოს ევროპის საბჭოს ფარგლებში გამართულ კენჭისყრასა თუ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. თანამეგობრობა მონაწილეობს დებატებში, რომელთა შედეგადაც მიიღება გადაწყვეტილებები (და ამგვარად ძალუძს გავლენის მოხდენა მათ შინაარსზე), მაგრამ მას არ შეუძლია, გამოვიდეს თავისი წევრი ქვეყნების სახელით, რომლებიც ექსკლუზიურად სარგებლობენ საბჭოს წევრობის პრივილეგიებით, მათ შორის ხმის მიცემის უფლებით. მიუხედავად ამისა, ევროკავშირის ქვეყნები სულ უფრო ხშირად ცდილობენ მნიშვნელოვან საკითხებზე თავიანთი პოზიციების წინასწარ შეთანხმებას ,,მეორე და მესამე საყრდენის” უწყებებში და ასეთ შემთხვევაში, ევროკავშირი თავად მოქმედებს, როგორც დე ფაქტო წევრი.

1989 წელს, ორ ორგანიზაციას შორის თანამშრომლობის ინსტიტუციონალიზების მიზნით, შემოღებულ იქნა ოთხმხრივი შეხვედრები ისინი, როგორც წესი, წელიწადში ორჯერ იმართება და მათ, ევროპის საბჭოს მხრიდან ესწრებიან მინისტრთა კომიტეტის თავმჯდომარე და გენერალური მდივანი, ევროკავშირის მხრიდან კი ევროპული საბჭოსა და ევროკომისიის პრეზიდენტი (ფაქტიურად კი შესაბამისი სფეროს კომისარი). საპარლამენტო ასამბლეის აზრით, მონაწილეთა შორის უნდა ყოფილიყვნენ როგორც მისი, ასევე ევროპარლამენტის პრეზიდენტი¹⁰. უწყებათაშორისი თანამშრომლობის პოტენციური ფარგლები ფრიად მასშტაბურია. მიმოიხილება ფართო სპექტრის მომცველი საკითხები, ევროპის საბჭოს სამიტების მომზადებიდან ორივე ორგანიზაციისთვის საინტერესო ქვეყნებსა თუ რეგიონებში შექმნილ სიტუაციამდე. ამის შედეგად, მიიღება ერთობლივი პროექტებისა და პროგრამების სულ უფრო მზარდი რაოდენობა, გამიზნული დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა განმტკიცებისაკენ, მათ შორის ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის საქმეში. ამ ტიპის თანამშრომლობა ხელს უწყობს ასევე შესაბამისი ქვეყნებისათვის გამიზნულ დახმარებათა მეტ პროდუქტიულობას.

დღეისათვის ხორციელდება ინფორმაციის ხშირი და ნაყოფიერი ცვლა და მატულობს კოორდინაცია სტრასბურგსა და ბრიუსელს შორის წარმართულ საქმიანობებში. რეგულარული კონტაქტები ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს, ევროკავშირის კომისრებსა და ევროკავშირის საბჭოს საგარეო და უშიშროების პოლიტიკაზე პასუხისმგებელ სხვადასხვა უწყებებს შორის, კავშირების ინტენსივობის სტაბილურ ზრდაზე მიუთითებს. ეს კონტაქტები სრულად არ აკნინებს რომელიმე მხარის დამოუკიდებლობის ხარისხს და არის არა უმეტესი, ვიდრე ორ ორგანიზაციას შორის გარკვეულ საკითხებში სუბორდინაციის დადგენა. ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყანა გაერთიანებულია ევროპის საბჭოში, ორივე ორგანიზაცია ფლობს საკუთარ მახასიათებლებს, ხოლო მათ საქმიანობათა ურთიერთშემავსებელი ბუნება წარმოადგენს ფაქტს, რომელიც აისახება მიმდინარე კავშირ-ურთიერთობებში, განსაკუთრებით ,,იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა სფეროებში”. თანდათანობით ორგანიზებულ სახეს იძენს მუდმივი დიალოგი ევროპის საბჭოსა და ევროკომისიას, ისევე როგორც ევროკავშირის ურთიერთმონაცვლე ხელმძღვანელობას შორის¹¹. კანონის უზენაესობის განმტკიცების საქმეში კოორდინირებული ძალისხმევის ნაწილს შეადგენს ევროპის საბჭოსა და ევროკომისიის რამდენიმე ერთობლივად წარმართული პროგრამა, რომლებიც თავს უყრის ევროკავშირის ფინანსურ მხარდაჭერასა და ევროპის საბჭოსეულ ცოდნას და ამ უკანასკნელის მხრიდან ნაწილობრივ თანადაფინანსებასაც გულისხმობს¹².

პარტნიორობისა და თანამშრომლობისათვის კიდევ უფრო მეტ შესაძლებლობებს ქმნის ევროპის საბჭოსა და ევროკომისიის ერთობლივი საქმიანობა ისეთ უწყებებში, როგორიცაა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის სტაბილურობის პაქტის ანტიკორუფციული ინიციატივის მმართველი ჯგუფი (Spai), რომლის სამდივნო ერთობლივად კომპლექტდება ევროპის საბჭოსა და ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მიერ, ან კი სტაბილურობის პაქტის ორგანიზებული დანაშაულის საწინააღმდეგო ინიციატივის საკონსულტაციო მეკავშირე ჯგუფი (Spoc). ამ ორ ინიციატივას ევროპის საბჭო მხარს უჭერს საკუთარი პროგრამის (Paco) მეშვეობით, რომელიც მიმართულია კორუფციისა და ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ.

ევროკავშირის მიერთება ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან

ქ. ნიცაში 2000 წლის 10-11 დეკემბერს ევროპული საბჭოს მიერ ევროკავშირის ფუნდამენტურ უფლებათა ქარტიის მიღებამ და მისმა შემდგომმა ჩართვამ ევროპულ კონსტიტუციაში, განაახლა დისკუსიები ევროპული თანამეგობრობის, საუკეთესო შემთხვევაში კი ევროკავშირის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისადმი მიერთების გარშემო. ლუქსემბურგის მართლმსაჯულების სასამართლოს 1996 წლის 28 მარტის მოსაზრება 2/94, გამოთქმული მინისტრთა საბჭოს საკონსულტაციო მიმართვაზე საპასუხოდ, ართულებს ამგვარი მიერთების პერსპექტივას, გამომდინარე სასამართლოს მიერ შემუშავებული ხედვიდან, რომლის თანახმად, მართალია სამართლის ზოგადი პრინციპები აიძულებს თანამეგობრობას, დაიცვას ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები, რომის ხელშეკრულებაში არაფერია ნათქვამი იმგვარი, რაც მის ინსტიტუტებს მიანიჭებდა უფლებამოსილებას, შეემუშავებინათ სტანდარტები ან გაეფორმებინათ საერთაშორისო კონვენციები ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში. მისი დასკვნით, ,,თავის ამჟამინდელ კანონმდებლობაზე დაყრდნობით, თანამეგობრობას არ გააჩნია კომპეტენცია, მიუერთდეს ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას¹³”. შესაბამისად, მან წევრ ქვეყნებს მიანდო განსჯა იმისა, პოლიტიკური თვალთახედვით თუ რამდენად მომგებიანი იქნებოდა რომის ხელშეკრულების ამ მიმართებით გადახედვა.

წევრ ქვეყნებს კი დღემდე არ გამოუთქვამთ ამის სურვილი. თუმცა, საყოველთაოდ გაზიარებული მოსაზრებით, კონვენციასთან მიერთებისათვის საჭირო სამართლებრივი ბაზის შესაქმნელად, ევროპულ კონსტიტუციაში ჩართულ უნდა იქნეს სათანადო დებულება¹⁴. თვით ყველაზე ხისტი დათქმების მქონე წევრებმაც კი, მათ შორის საფრანგეთმა, გაერთიანებულმა სამეფომ და ესპანეთმა, უხალისოდ, მაგრამ მაინც გაიზიარეს აღნიშნული მოსაზრება. თუკი ბრიუსელის კონვენციის პროექტი მხოლოდ მოლაპარაკებების წარმართვას მოითხოვს ამასთან დაკავშირებით, ევროკავშირის კონსტიტუციის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი აქცენტს მიღწევებზე აკეთებს: ,,ევროკავშირი უნდა მიუერთდეს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპულ კონვენციას. ამგვარმა მიერთებამ გავლენა არ უნდა იქონიოს კონსტიტუციაში ჩამოყალიბებულ მის კომპეტენციებზე”. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-14 ოქმი კი იძლევა სხვა დამატებით განმარტებებს ევროპის საბჭოსთან მოლაპარაკებათა წარმართვის სახელმძღვანელო პრინციპებზე¹⁵. მას შემოაქვს შესწორება კონვენციის 59-ე მუხლში, რომლის საფუძველზეც, შესაძლებელი ხდება ევროკავშირის კონვენციასთან მიერთება.

ევროპული თანამეგობრობის ან ევროკავშირის კონვენციასთან მიერთება დიდად შეუწყობდა ხელს ადამიანის უფლებათა დაცვის მწყობრი სისტემის შექმნას კონტინენტზე¹⁶. ის მისცემდა ბიძგს ადამიანის უფლებათა დაცვის სისტემების ჰარმონიზებას, რაც თავიდან აგვაცილებდა მთელს ევროპაში არსებული მექანიზმების რყევასა და სამართლებრივი უსაფრთხოების შესუსტებას. თუმცა, ჰარმონიზება შესაძლებელი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია იქცევა ყველა ევროპული დემოკრატიული სისტემისათვის მისაღებ მინიმალურ სტანდარტად. ამასთან ერთად, მნიშვნელოვანია იმგვარი სიტუაციის თავიდან აცილება, სადაც დაცვის ორი სისტემა, კონვენციისმიერი და ევროკავშირისა, კონკურენციაში შევა ერთმანეთთან. მნიშვნელოვანია ასევე იმის უზრუნველყოფა, რომ ევროკავშირის იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ყველა ადამიანი იქნეს უზრუნველყოფილი კონვენციით გათვალისწინებული მინიმალური სტანდარტებით. ამგვარ კონტექსტში, ევროკავშირის კონვენციასთან მიერთება ვერ დააკნინებს ნიცის ქარტიის ღირებულებასა თუ მასშტაბებს, რომელსაც ასევე შეეძლება საკუთარი ეფექტიანობის გენერირება, არამედ უზრუნველყოფს ევროპის მასშტაბით გამოყენებულ უმთავრეს ღირებულებათა მინიმუმის ერთიანობასა და ბოლო ინსტანციის ზედამხედველობის განხორციელებას ერთი და იგივე სასამართლოს - ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ.

მიერთებასთან დაკავშირებული ტექნიკური სირთულეები, ევროკავშირის მხრიდან ხშირად სახელდებოდა მთლიანად საკითხის უგულებელყოფის მიზეზად. რეალურად კი, ამ წინააღმდეგობათა გადალახვა შესაძლებელი იქნება კონვენციის 59-ე მუხლის შესწორებით, რაც ევროკავშირსა თუ ევროპულ თანამეგობრობას კონვენციისაკენ გზას გაუხსნის. მე-14 ოქმი კიდეც აკეთებს ამას, თუმცა, საკითხის პრაქტიკული მხარე კვლავაც დამუშავებას საჭიროებს.

ზოგიერთი სპეციალისტი უპირატესობას ანიჭებს ,,შეზღუდული” ტიპის მიერთებას, რომელიც მიიღებდა წინასწარი მოსაზრებისა თუ შეკითხვის პროცედურის სახეს, მიჩნეულს მიერთების ალტერნატივად ან დამატებად, რაც სხვებისთვის წარმოადგენს უკეთეს ვარიანტს. სრულყოფილი მიერთება ევროკავშირს აქცევდა სხვა მონაწილე მხარეთა თანასწორად და შესაბამისად, მას მიეცემოდა შესაძლებლობა, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში წარედგინა მოსამართლე ფორმით, რომელიც ჯერ კიდევ განსაზღვრას მოითხოვს.

ასოცირებული პარტნიორობა ევროპის საბჭოსა და ევროკავშირს შორის?

დიდი ხნის მანძილზე მიიჩნეოდა (1986 წლის ივნისი, კოლომბოს მოხსენება), რომ:

ევროპულ თანამშრომლობაში მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა ვროპის საბჭოს საქმიანობაში ევროპული თანამეგობრობის, როგორც ასეთის ჩართვა, რომის ხელშეკრულების 230-ე მუხლის გათვალისწინებით განსაზღვრული საშუალებებით. ეს პროცესი შესაძლოა მივიდეს ევროპის საბჭოს წესდებასთან მიერთებამდეც კი.

ევროპის საბჭოს ამჟამინდელი გენერალური მდივანი კვლავაც იმედოვნებს, რომ უფრო მჭიდრო კავშირების დამყარება შესაძლებელია. მისი აზრით, დროა შესწავლილ იქნეს ევროპის საბჭოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირებული პარტნიორობის პერსპექტივები, ამ უკანასკნელის სპეციალური სტატუსის სათანადოდ მხედველობაში მიღებით¹⁷. ,,ასოცირებული პარტნიორის” რანგში, ევროკავშირს შეეძლებოდა მისი ოცდახუთივე წევრი ქვეყნის წარმოდგენა იმ სფეროებში, სადაც ის დელეგირებულ უფლებამოსილებას ფლობს¹⁸. მსგავს სფეროებში წევრი ქვეყნების სრულფასოვანი წარმოდგენის გარდა, ახალი შეთანხმების ძირითადი ღირებულება იქნებოდა საერთოევროპული პოზიციის დადასტურება, დაფუძნებული საბჭოს ფასეულობათა დაცვაზე, ისევე როგორც ორივე ევროპული ინსტიტუტის მხარდაჭერა ევროპის დემოკრატიული სტაბილურობის განმტკიცებაში. უფრო პრაქტიკული თვალსაზრისით, ის შეაფერხებდა საქმიანობათა გადაფარვას და მოახდენდა ზოგიერთი მათგანის რაციონალიზებას, ორივე ორგანიზაციის მიღწევებსა და მოღვაწეობას კი აქცევდა მაქსიმალურად სარგებლიანს.

უფრო მეტიც, ევროპის საბჭოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირებული პარტნიორობის წამოწყება ნათელს მოჰფენდა და გაამარტივებდა ევროპის ამჟამინდელ პოლიტიკურ არქიტექტურას. ევროკავშირის ამასწინანდელი გაფართოების ფონზე, საბჭო შესაძლოა გამომდგარიყო შესანიშნავი ფორუმი ევროკავშირსა და მის მეზობლებს შორის დიალოგისა და საერთოევროპული სტანდარტების განსაზღვრისათვის. ევროპის საბჭო, მინისტრთა კომიტეტითა და საპარლამენტო ასამბლეით, მართლაც რომ იდეალურ პირობებს ქმნის გაფართოებული ევროპის წინაშე მდგომი სოციალური პრობლემების სიღრმისეულად შესწავლისათვის. ამ მხრივ, როგორც გაფართოებული და ინტეგრირებული ევროკავშირი, ისე ევროპის საბჭო, შეძლებდნენ თავიანთი ძალისხმევის შეერთებასა და საერთო სამსახურში ჩაყენებას, დემოკრატიული ერთობის მისაღწევად კონტინენტზე.

იმავდროულად, ჩვენს მიერ წარმოსახულმა ინსტიტუციური პარტნიორობის ახალმა კონტექსტმა არ უნდა აგვიხვიოს თვალი არსებული პრობლემების წინაშე. ევროკავშირს რეალურად კვლავაც მართებს დადასტურება იმისა, რომ მას მართლაც სურს ამგვარი პარტნიორობის ჩამოყალიბება. ამას გარდა კი, არსებობს სამართლებრივი რიგის წინაღობებიც, დაკავშირებული დამფუძნებელ დოკუმენტებთან, რომელთა შესწორება ან განვრცობა აუცილებელი იქნება იმისათვის, რათა შესაძლებელი გახდეს ნებისმიერი სახის მიერთება¹⁹. მას შემდეგ კი, რაც მსგავსი წინააღმდეგობები დაიძლევა, დადგება ჯერი ევროპული თანამეგობრობის ევროპის საბჭოს სტრუქტურებში წარმომადგენლობის პრობლემის გადაჭრისა.

ურთიერთობები სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან²⁰

თანამშრომლობისა და მაკოორდინირებელი შეთანხმებები

აქ ჩვენს დაინტერესებას იწვევს არა მხოლოდ ევროპაში არსებული ორგანიზაციები, არამედ ევროპაში მოქმედი და ევროპის საბჭოს საქმიანობის სფეროებთან მომიჯნავე ორგანიზაციები, რომლებმაც, თუკი არ მიიღწევა შესაბამისი შეთანხმება საქმიანობათა კოორდინირების, თანამშრომლობისა და ინფორმაციის ურთიერთგაცვლის შესახებ, შესაძლოა წარმოშვან ერთმანეთის საქმიანობის გადაფარვის საფრთხე. აღნიშნული მოსაზრება დგას მინისტრთა კომიტეტის (51) 30 რეზოლუციის უკან, რომელიც შეეხება სამთავრობათაშორისო და არასამთავრობო საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ურთიერთობებს და იძლევა სამართლებრივ ბაზას ამგვარი შეთანხმებებისთვის. სახელდობრ, ის ადგენს:

I. მინისტრთა კომიტეტს, ევროპის საბჭოს სახელით, შეუძლია გააფორმოს შეთანხმებები ნებისმიერ სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციასთან საბჭოს კომპეტენციებში შემავალ საკითხებზე. ამგვარ შეთანხმებებში, კერძოდ, განსაზღვრულ უნდა იქნეს ევროპის საბჭოსთან ამ ტიპის ორგანიზაციების ურთიერთობათა პირობები;

II. ევროპის საბჭო ან მისი რომელიმე ორგანო უფლებამოსილია, სხვა ევროპული სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციის თხოვნით, განახორციელოს ევროპის საბჭოს საქმიანობის სფეროში შემავალი ნებისმიერი ფუნქცია. ამ მიზნით, მინისტრთა კომიტეტი აფორმებს ნებისმიერ საჭირო შეთანხმებას;

III. I. პუნქტში მოხსენიებული შეთანხმებები, კერძოდ, შესაძლოა ითვალისწინებდეს შემდეგს:

a. შესაბამისი ზომების გატარებას ევროპის საბჭოს მხრიდან, რათა აღნიშნული ორგანიზაციებისგან წერილობით ან ზეპირად მიიღოს რეგულარული ინფორმაცია და მოხსენებები, ან მიაწოდოს მათ ამგვარი;

b. ევროპის საბჭოს მხრიდან ამ ორგანიზაციებისთვის საკუთარი მოსაზრებებისა და საჭირო მომსახურების მიწოდებას მათი თხოვნის შემთხვევაში;

IV. მინისტრთა კომიტეტს, ევროპის საბჭოს სახელით, შეუძლია მიიღოს შესაბამისი ზომები იმ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებთან კონსულტაციის გავლის მიზნით, რომლებიც მოღვაწეობენ ევროპის საბჭოს კომპეტენციაში მოქცეულ სფეროებში.

ამჟამად არსებობს ამ ტიპის ოცდაათამდე ორმხრივი შეთანხმება, რომელთა ჩამონათვალი მოცემულია V დანართში. მათი უმრავლესობა, ძირითადად, ერთმანეთის მსგავსია, განსხვავებები კი საბჭოსა და პარტნიორ ორგანიზაციებს შორის არსებულ კავშირებში მდგომარეობს. საპარლამენტო ასამბლეა ზოგიერთი შეთანხმების საფუძველზე აწყობს დებატებს, რის შემდეგაც, მიიღება პარტნიორი ორგანიზაციის საქმიანობასთან დაკავშირებული დოკუმენტი. აღნიშნული შეეხება, მაგალითად, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციასა და ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკს. მინისტრთა კომიტეტის ჯერ კიდევ 1952 წლის გადაწყვეტილებით (რეზოლუცია (52) 26), ევროპის საბჭოსა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებს შორის მიღწეულ შეთანხმებათა პროექტები მოსაზრებისათვის გადაეცემა ასამბლეას.

მაგალითის სახით განვიხილავთ ევროპის საბჭოს მიერ გაფორმებულ შეთანხმებებს გაერო-სთან, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციასთან (OECD) და ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციასთან (OSCE).

შეთანხმება გაერო-სთან

პირველი შეთანხმება გაერო-სთან 1951 წელს გაფორმდა. მომდევნო წელს განხორციელდა მისი განახლება და განვრცობა ,,თანამშრომლობისა და სამეკავშირეო შეთანხმების” სახით. საბოლოოდ, 1989 წლის ოქტომბერში, გაეროს გენერალური ასამბლეის 44/6-ე რეზოლუციის ძალით, ევროპის საბჭოს მიენიჭა დამკვირვებლის სტატუსი გენერალურ ასამბლეაში. 2000 წლის შემდეგ, გენერალური ასამბლეის დღის წესრიგში ფიგურირებს წლიური მოხსენება გაერო-სა და ევროპის საბჭოს შორის ურთიერთობათა შესახებ²¹. ორ ორგანიზაციას გააჩნია მრავალი საერთო ინტერესის სფერო, მათ შორისაა ადამიანის უფლებები, უმცირესობათა უფლებები, ბრძოლა რასიზმთან, გენდერული თანასწორობა, სოციალური ინტეგრაცია და გარემოს დაცვა.

სამხედრო თვალსაზრისით ერთ ფრიად საკამათო საკითხს წარმოადგენს, უნდა ეწოდოს თუ არა ევროპის საბჭოს ,,რეგიონული სააგენტო” გაერო-ს ქარტიის 52-ე მუხლის გაგებით. ამ საკითხმა მნიშვნელობა ნაწილობრივ დაკარგა 1989 წლიდან, ევროპის ,,გაერთიანებასთან” ერთად, მაგრამ საბოლოო პასუხი შეკითხვაზე არასოდეს გამოძებნილა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ევროპის საბჭო, ომის შემდგომ პერიოდში ბოლო ხანს მჭიდროდ თანამშრომლობდა გაერო-ს სამოქალაქო ადმინისტრაციასთან კოსოვოში (Unmik).

გაერო-სთან თანამშრომლობა ასევე მოიცავს ზოგიერთ მის სპეციალიზებულ

სააგენტოს, როგორიცაა იუნესკო, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია (WHO), შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია (ILO) და გაერო-ს ბიუროები ქ. ჟენევასა და ქ. ვენაში. ამ მიზნით გაფორმდა სპეციალური შეთანხმებები (იხ. დანართი V).

შეთანხმება ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციასთან (OECD)

1962 წელს ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციამ

შეცვალა ევროპული ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია (OEEC), დაარსებული 1948 წელს ამერიკული დახმარების კოორდინირების მიზნით, რომელიც განკუთვნილი იყო დასავლეთ ევროპული ქვეყნების ომის შედეგად შერყეული ეკონომიკის აღსადგენად (აშშ-მ დახმარების ხელი გაუწოდა აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებსაც, მაგრამ საბჭოურმა ზეწოლამ და ,,ცივი ომის”კონტექსტმა შემწეობის მიღებაზე მათი უარი განაპირობა).

ევროპის საბჭოსა და ევროპული ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაციას შორის თანამშრომლობის შეთანხმება 1951 წელს დაიდო. ამ უკანასკნელის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციით ჩანაცვლებისა და კანადისა და აშშ-ს მასთან მიერთების შემდეგ, ორი სამდივნოს მიერ გაფორმდა სანაცვლო შეთანხმება, რომელიც მოიწონა როგორც ორგანიზაციის საბჭომ, 1962 წლის 9 იანვარს, ისე ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა, 1962 წლის 1 თებერვალს (რეზოლუცია (62) 4). შეთანხმების ტექსტი იყოფა რვა ნაწილად, რომელთა უმრავლესობა ძირითადად მოძველებულია. ქვემოთ მოყვანილია მისი მხოლოდ პირველი ნაწილი:

I. ზოგადი პრინციპები

ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციასა და ევროპის საბჭოს შორის თანამშრომლობის განმსაზღვრელი პრინციპები მოყვანილია ქვემოთ.

1. ორ ორგანიზაციას შორის თანამშრომლობა ეფუძნება ორმხრივობის პრინციპს.

2. პროცედურული და გამოყენების წესები განისაზღვრება ორი ორგანიზაციის მიერ დაარსებული მეკავშირე კომიტეტების მიერ. აღნიშნული კომიტეტები ორგანიზაციის საბჭოსა და ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს მიაწვდიან მოხსენებებსა და წინადადებებს, რაც კი შესაძლოა სასარგებლო აღმოჩნდეს მათ შორის მჭიდრო თანამშრომლობის გასანვითარებლად.

3. ამ თანამშრომლობის ფარგლებში, ორგანიზაცია ევროპის საბჭოს მიაწვდის პერიოდულ მოხსენებებს მის მიერ უკვე შესწავლილი ეკონომიკური პრობლემებისა თუ მიმდინარე კვლევების შესახებ.

4. გარდა ამ მოხსენებებისა, ევროპის საბჭოსთვის საინტერესო ,,შიდა მოხმარების” დოკუმენტაცია შესაძლოა ოფიციალურად გადაეცეს ევროპის საბჭოს იმგვარად, რომ ის იყოს რეგულარულად ინფორმირებული ორგანიზაციის საქმიანობის შესახებ.

თავის მხრივ, ევროპის საბჭო მას მიაწვდის მის ხელთ არსებულ იმ დოკუმენტაციას, რაც დაკავშირებული იქნება ამ უკანასკნელის საქმიანობიდან გამომდინარე პრობლემებთან.

5. ევროპის საბჭოს დამკვირვებლებს შესაძლოა მიეცეთ ორგანიზაციის საბჭოსა და ტექნიკური კომიტეტების იმ შეხვედრებზე დასწრების უფლება, რომელთა თემატიკა შესაძლოა შეეხებოდეს ევროპის საბჭოს საქმიანობას. ეთგო-ს სამდივნოს მიენიჭება მსგავსი უფლებები.

6. ევროპის საბჭოს ეკონომიკურ და სოციალურ საკითხებზე მომუშავე საპარლამენტო კომიტეტების წარმომადგენლებმა, შესაძლოა კონსულტაციით მიმართონ ორგანიზაციის ექსპერტებს. ამ უკანასკნელის თხოვნით, აზრთა ურთიერთგაცვლა შესაძლოა ასევე მოეწყოს მის წარმომადგენლებსა და ზემოაღნიშნული კომიტეტების წევრებს შორის.

7. ორგანიზაციის გენერალურ მდივანს, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის თხოვნის საფუძველზე, შეუძლია ამ უკანასკნელს გაუწიოს დახმარება მის სხვადასხვა სტრუქტურებში ეკონომიკურ საკითხებთან დაკავშირებული სამუშაოს მომზადებაში.

ამ ორ ორგანიზაციას შორის ურთიერთობათა ყველაზე მნიშვნელოვანი მხარე დღეისათვის არის საპარლამენტო ასამბლეის ყოველწლიური დებატები, გამართული ეთგო-ს მოხსენების გარშემო მიღწევათა შესახებ, რომელსაც აქვეყნებს ამ ორგანიზაციის გენერალური მდივანი. ასამბლეის წევრი დელეგაციების გარდა, დებატებს ესწრებიან ეთგო-ს იმ წევრი ქვეყნების საპარლამენტო დელეგაციები, რომლებიც არ არიან ევროპის საბჭოს წევრები (ამჟამად ეს ეხება კანადის, სამხრეთ კორეის, აშშ-ს, იაპონიის, ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და მექსიკის პარლამენტებს).

დებატების მიწურულს, ასამბლეის გაფართოებულ სხდომაზე მიიღება რეზოლუცია ეთგო-ს საქმიანობის შესახებ, რომელიც ეგზავნება ყველა შესაბამის მთავრობას. საბჭოს არაწევრი დელეგაციები დოკუმენტის შემუშავებაში მონაწილეობენ ეკონომიკურ საქმეთა და განვითარების კომიტეტის ფარგლებში. ამ დელეგაციათა წევრებს გააჩნიათ ასამბლეის დებატებზე და რეზოლუციების მიღებისას გამოსვლისა და ხმის მიცემის უფლებები.

ევროპის საბჭო ანალოგიური ფორმით თანამშრომლობს ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკთან (EBRD).

შეთანხმება ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციასთან (ეუთო OSCE)

ევროპის საბჭოსა და ეუთო-ს შორის შეთანხმება (ფაქტიურად, წარმოადგენს თანამშრომლობის საშუალებათა ნუსხას) გაფორმდა 2000 წელს (იხ. დანართი IX). ეუთო არის ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის კონფერენციის ინსტიტუციური ვერსია, რომელიც 1979 წლის 1 აგვისტოს, ჰელსინკის საბოლოო აქტის საფუძველზე აღმოცენდა.

ევროპის საბჭოს ასამბლეა გარკვეული ხნის განმავლობაში მიიჩნევდა, რომ შესაძლებელი იყო, მას ეტვირთა ეუთო-ს საპარლამენტო ფორუმის ფუნქცია²². ეს უკავშირდებოდა იმ პერიოდს, როდესაც მის ფარგლებში იმართებოდა წლიური დებატები უშიშროებისა და თანამშრომლობის პროცესში ჩაბმული ქვეყნების საპარლამენტო დელეგაციათა მონაწილეობით. თუმცა, სხვადასხვა მხრიდან, განსაკუთრებით აშშ-დან წამოსულმა წინააღმდეგობამ, რომელიც ცდილობდა ეუთო-ს საკუთარი ასამბლეით აღჭურვას, გამორიცხა ამგვარი შესაძლებლობა. საბოლოოდ, ქ. კოპენჰაგენში დაფუძნდა ეუთო-ს ასამბლეა და მისი სამდივნო, ხოლო აშშ-ს კონგრესის წარმომადგენელი მისი პირველი გენერალური მდივანი გახდა. აშკარაა, ორი ორგანიზაციის საქმიანობათა კოორდინირების გასაადვილებლად, ამგვარი გადაწყვეტილება საუკეთესო ვერ იქნებოდა, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ნაყოფიერი თანამშრომლობა მაინც შედგა.

ევროპის საბჭოსა და ეუთო-ს სხვა საზიარო ინტერესებიც გააჩიათ, როგორიცაა თანამშრომლობა ხმელთაშუაზღვისპირეთის რეგიონში, უმცირესობათა საკითხები, თანაბარი შესაძლებლობები ქალებსა და მამაკაცებს შორის და რომას ხალხი (სია ამომწურავი არ არის). ისინი ფართოდ თანამშრომლობენ ასევე ადგილზე წარმოებულ კამპანიებში.

საპარლამენტთაშორისო შეთანხმებები

პარლამენტებს შორის ურთიერთობები არ არის ცხადად რეგულირებული. ისინი არ წარმოადგენენ საერთაშორისო საჯარო სამართლის კვლევის საგანს და მათ არ გააჩნიათ სამართალსუბიექტის სტატუსი, თუმცა კი ხშირად მოქმედებენ ისე, თითქოს მართლაც ფლობდნენ მსგავს სტატუსს. ამის მიუხედავად, პარლამენტები ეფექტიანად მოღვაწეობენ საერთაშორისო არენაზე, სადაც ისინი დე ფაქტო მონაწილე მხარეებად გვევლინებიან. დღევანდელი ტენდენცია გამოიხატება საპარლამენტთაშორისო შეთანხმებათა რიცხვის ზრდასა და ახალი საერთაშორისო საპარლამენტო ინსტიტუტების დაარსებაში²³.

საპარლამენტო ასამბლეის რეგლამენტის მე-12 მუხლის თანახმად, ბიურო ,,ხელმძღვანელობს ასამბლეის საგარეო ურთიერთობებს”. ამ ურთიერთობათა ბოლოდროინდელი მდგომარეობა აღწერილია შესწორებულ დოკუმენტში AS/Bur(2003)26, რომელსაც თან ერთვის საპარლამენტთაშორისო შეთანხმების პროექტი.

საერთაშორისო ორგანიზაციათა ,,ურთიერთშემავსებელი და გამაძლიერებელი ფუნქცია”

ქ. ვაშინგტონში 1995 წელს გამართულ ევროკავშირი-აშშ-ს სამიტზე მიღებული დეკლარაცია საუბრობს ,,სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის ურთიერთშემავსებელ და გამაძლიერებელ ფუნქციაზე”. მსგავსი განმარტება ჩნდება 1996 წლის ეუთო-ს ლისაბონის სამიტზე და სახელმწიფო დეპარტამენტის 1997 წლის გაზაფხულის მოხსენებაში კონგრესისადმი, ნატო-ს გაფართოების შესახებ²⁴. თეზისი განმარტებას არ საჭიროებს: საერთაშორისო ორგანიზაციებმა ერთმანეთს შორის არ უნდა გააჩაღონ კონკურენცია და პაექრობა, არამედ მოახდინონ თავიანთი მუშაობის კოორდინირება მეტი ეფექტიანობისათვის და საქმიანობის გადაფარვის თავიდან ასაცილებლად. მოკლედ, ისინი უნდა ესწრაფოდნენ ურთიერთდახმარებას, რაშიც მოიპოვება მათი გავლენების ზრდის გასაღები.

ასეთი გახლავთ სამოქმედო პრინციპი, მაგრამ არა მუდმივი პრაქტიკა. თითოეული საერთაშორისო ორგანიზაცია, ფაქტიურად, საკუთარი დინამიკის განვითარებას ეძიებს, რაც მთლიანად არ გამორიცხავს შეჯიბრებითობას. მართლაც, ბერლინის კედლის აღებამ, პირველ ეტაპზე ევროპულ ორგანიზაციებს შორის ხისტი კონკურენცია მოიტანა, თუმცა ნელ-ნელა გზა დაუთმო საყოველთაოდ სასარგებლო თანამშრომლობის სულისკვეთებას. ამას გამოხატავს ,,ურთიერთშეკავშირებული ინსტიტუტების” ცნება (ნატო, ეუთო, ევროპის საბჭო, ევროკავშირი), გამოყენებული 1991 წლიდან ჩრდილოატლანტიკური ალიანსისა და მისი პარტნიორული ქსელების მიერ, ახალი დემოკრატიული სისტემებისადმი მიმართულ ოფიციალურ შეტყობინებებში.

ამ თვალთახედვით, აღნიშვნის ღირსია ,,ბრძენ კაცთა ჯგუფის” მიერ 1998 წლის ნოემბერში მინისტრთა კომიტეტისადმი მიწოდებული მოხსენება: ,,გაფართოებული ევროპის შენება გამყოფი ხაზების გარეშე”, იმ პერიოდში, როცა ევროპის საბჭო საკუთარი 50 წლისთავის იუბილის აღსანიშნავად ემზადებოდა. მოხსენება იხსენიებს ურთიერთშეკავშირებული ინსტიტუტების ცნებას და მიიჩნევს, რომ მრავალინსტიტუციური ევროპა სასიკეთოა და უნდა მოხდეს მისი, როგორც ასეთის აღიარება და განმტკიცება. მისი აზრით, იმისათვის, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს ურთიერთშემავსებელი მოქმედება და თავიდან იქნეს აცილებული საქმიანობის გადაფარვა, სასიცოცხლო მნიშვნელობას იძენს ეროვნულ ხელისუფლებათა იმ ორგანოებს შორის თანამშრომლობა, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის საქმიანობათა სავარაუდო სფეროების განსაზღვრაზე. ამდენად, საჭიროა თანამშრომლობის გაღრმავება ევროპის საბჭოს, ევროკავშირს, ეუთო-სა და რეგიონულ ორგანიზაციებს შორის. მოგვიანებით, როდესაც 2003 წელს ოფიციალურად იქნა წამოწყებული ახალი სამეზობლო პოლიტიკა, ევროპა გამყოფი ხაზების გარეშე, როგორც ცნება, ევროკავშირის ლექსიკონშიც შევიდა.

2002 წლის მაისის ვილნიუსის დეკლარაცია, ,,გაფართოებულ ევროპაში რეგიონული თანამშრომლობისა და დემოკრატიული სტაბილურობის კონსოლიდაციის შესახებ”, ადასტურებს მინისტრთა კომიტეტის მიერ მინიჭებულ მნიშვნელობას თანამშრომლობის რეგიონული მექანიზმებისადმი (ჩრდილოეთის საბჭო, ბალტიისპირა ქვეყნების თანამშრომლობა, ცენტრალური ევროპის ინიციატივა, სტაბილურობის ფაქტი, დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა და ა.შ.). ანალოგიური განზრახვა ამოძრავებდა ასევე ევროპის საბჭოს ამჟამინდელ გენერალურ მდივანს, როცა, თანამშრომლობის სხვადასხვა რეგიონული სტრუქტურის კოორდინირების მიზნით, მის მიერ გადაწყდა სპეციალური სამუშაო შეხვედრის მოწვევა.

დასკვნა

ევროპის ახალი მოხაზულობისაკენ

დაარსების დღიდან განვლილ დროში, ევროპის საბჭომ წარმატებით მოახერხა კონტინენტის ყველა ქვეყნის მომცველი სამართლებრივი სისტემისთვის კანონის უზენაესობაზე დაფუძნებული უმთავრესი მახასიათებლების გამოკვეთა. მისი სამართლის ძირითადი კონცეფცია შესაძლოა დაჯამდეს ღირებულებათა ,,ტრიადაში”, ესენია: დემოკრატია, კანონის უზენაესობა და ადამიანის უფლებათა დაცვა. ფაქტიურად, მესამე მათგანი დანარჩენი ორის მომცველია. დემოკრატია უმრავლესობისთვის გადაწყვეტილების მიღების უფლების მინიჭებას როდი ნიშნავს მხოლოდ, უმცირესობის (თუ უმცირესობათა) უფლებები და თავისუფლებები ასევე სათანადოდ უნდა იქნეს გარანტირებული. ამის მსგავსად, კანონის უზენაესობა იმგვარ კანონს გულისხმობს, რომელიც დემოკრატიულ ჩარჩოებშია მოქცეული და იცავს ადამიანის უფლებებსა და ძირითად თავისუფლებებს. ევროპის საბჭომ ფართოდ მოახდინა ამ პრინციპების რეალიზება მათი დაცვისათვის საჭირო გადაწყვეტილებათა შეთავაზების გზით. ამის საფუძველზე, ის დახმარებას უწევს წევრ ქვეყნებს სოციალური ცვლილებებიდან გამომდინარე გამოწვევათა დაძლევაში (მისი მოღვაწეობა მონაცემთა დაცვისა და ბიოეთიკის სფეროებში მხოლოდ ორი მაგალითია ამ თვალსაზრისით). მეორე მსოფლიო ომის უდიდესი დასკვნა, რომ ადამიანური ღირსება უზენაესია, მას უბიძგებს წევრი ქვეყნების არაერთგზის გაფრთხილებისაკენ ადამიანური ღირსებისთვის არსებული მრავალი იმ საფრთხის მიმართ, რაც სოციალურ ძვრებს უკავშირდება. ბოლო წლებში მან ეს იდეალი ახალ წევრ ქვეყნებსაც გაუზიარა და დაეხმარა მათ დემოკრატიის რთულ გზაზე სვლაში.

ამ მხრივ, ევროპის საბჭო ერთ-ერთი უმთავრესი არქიტექტორია ახალი ევროპისა, რომელიც ბერლინის კედლის აღების შემდგომ, ნელ-ნელა იძენს კონკრეტულ მოხაზულობას. ევროპულ ორგანიზაციებს შორის კონკურენცია უცხო არ არის, მაგრამ ის თანდათანობით თმობს პოზიციებს თანამშრომლობის სასარგებლოდ. მართალია, ევროკავშირი ინტეგრაციის გაცილებით უფრო სრულყოფილ ფორმას განასახიერებს, მისი გეოგრაფიული მომცველობა, საბჭოსთან შედარებით უფრო შეზღუდული კიდევ არაერთი მომდევნო წლის განმავლობაში დარჩება. მართალია ისიც, რომ ეუთო წარმატებულია კონფლიქტების პრევენციასა და მათი გადაწყვეტის ტექნიკური ხერხების დასახვაში, მაგრამ მის განკარგულებაში არ არსებობს სტანდარტების დადგენაზე გათვლილი რაიმე სქემა. სწორედ ამიტომ, ევროპის საბჭო მნიშვნელოვნად არის ხვალინდელი ევროპის ნაწილი - ევროპისა, რომელიც მოიცავს მთელს კონტინენტს და გაერთიანდება დემოკრატიისა და კანონის საზიარო ხედვის გარშემო - და იღწვის მისი ერთიანობისათვის საჭირო აერთო სტანდარტებისათვის, რომელთაც სხვა ევროპული ორგანიზაციებიც დაუდებენ საფუძვლად თავიანთ მოღვაწეობას.

_________________________

1. იხ. აგრეთვე, რეზოლუცია 74(74), რომელშიც მოხსენიებულია აღნიშნული მოხსენება.

2. 1985 წლის 25 აპრილის რეზოლუცია (85) 5.

3. იხ. დანართი VII.

4. 198. იხ. აგრეთვე, 2001 წლის 3 აპრილის ერთობლივი განცხადება ევროპის საბჭოსა და ევროკავშირს შორის თანამშრომლობისა და პარტნიორობის შესახებ, ხელმოწერილი ევროკომისიის მხრიდან კრის პატენის, ევროპის საბჭოს მხრივ კი ვალტერ შვიმერის მიერ.

5. ხელშეკრულების მე-7 მუხლი აწესებს სანქციებს ევროკავშირის წევრი იმ ქვეყნების მიმართ, რომლებიც სერიოზული სახით და სისტემატურად ლახავენ მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტში ჩადებულ ღირებულებებს, მათ შორის, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის პრინციპს.

6. ეს არის უმაღლეს პოლიტიკურ დონეზე რეგულარულად გამართული შეხვედრები ორ ინსტიტუტს შორის, რომელთაც ესწრებიან მინისტრთა საბჭოსა და მინისტრთა კომიტეტის ხელმძღვანელობა, შესაბამისი კომისარი და ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი.

7. ვენის დეკლარაცია ასევე განმარტავს, რომ მიერთება კანდიდატი ქვეყნის მხრიდან გულისხმობს საკუთარი ინსტიტუტებისა და სამართლებრივი სისტემის დემოკრატიული სახელმწიფოს უმთავრეს პრინციპებთან შესაბამისობაში მოყვანას.

8. ხელშეკრულებები, რომელთაც თანამეგობრობა ხელმოწერის შედეგად მიუერთდა: 1987 წლის 30 მარტს ხელმოწერილი ევროპული შეთანხმება ადამიანური წარმოშობის თერაპიულ ნივთიერებათა გაცვლის შესახებ (ETS.No.26), ხელმოწერილი 1987 წლის 30 მარტს; შეთანხმება დროებითი, რიგგარეშე, სამედიცინო, ქირურგიული და ლაბორატორიული მოწყობილობების იმპორტზე გადასახადების გარეშე, საავადმყოფოებსა და სხვა სამედიცინო ინსტიტუტებში კონდიაგნოზისა და მკურნალობის მიზნით გამოყენების შესახებ (ETS.No.33, 1960 წ.), ხელმოწერილი 1987 წლის 30 მარტს; ევროპული შეთანხმება სისხლის ჯგუფების დასადგენი რეაქტივების გაცვლის შესახებ (ETS.No. 39, 1962 წ.), ხელმოწერილი 1987 წლის 30 მარტს; ევროპული შეთანხმება ქსოვილების განმსაზღვრელი რეაგენტების გაცვლაზე (ETS.No.84,1974 წ.), ხელმოწერილი 1977 წლის 22 ნოემბერს. კონვენციები, რომელთაც თანამეგობრობა მიუერთდა მათი ხელმოწერისა და შემდგომში მოწონების გზით: ევროპული კონვენცია სოფლის მეურნეობის მიზნებისათვის ცხოველთა დაცვის შესახებ (ETS.No. 87, 1976 წ.), მოწონებული 1988 წლის 18 ოქტომბერს; კონვენცია ევროპის გარეული სამყაროსა და ბუნების ბინადართა შენარჩუნების შესახებ (ბერნის კონვენცია) (ETS.No.104, 1979 წ.), მოწონებული 1982 წლის 7 მაისს; ევროპული კონვენცია ხერხემლიან ცხოველთა დაცვის შესახებ, რომლებიც გამოიყენება ექსპერიმენტებისა და სამეცნიერო მიზნებისათვის (ETS.No.123,1986 წ.), მოწონებული 1998 წლის 13 აპრილს. კონვენციები, რომელთა მონაწილე მხარეც თანამეგობრობა გახდა მიერთების გზით: ევროპული ფარმაკოპეის შემუშავების შესახებ კონვენცია (ETS.No.50,1964 წ.), რომელსაც ის მიუერთდა 1994 წლის 21 ივნისს. 1996 წლის 26 ივნისს, თანამეგობრობამ ხელი მოაწერა ევროპულ კონვენციას სატელიტით საზღვრებს მიღმა მაუწყებლობის სფეროში საავტორო სამართლისა და მომიჯნავე უფლებებთან დაკავშირებით (ETS.No.153, 1994 წ.), მაგრამ ჯერ არ განუხორციელებია მისი რატიფიკაცია. და ბოლოს, 2004 წლის 22 მარტს, ევროკავშირის პრეზიდენტმა ხელი მოაწერა და თანამეგობრობის სახელით გააფორმა კონვენცია ინფორმაციისა და სამართლებრივი თანამშრომლობის შესახებ ,,საინფორმაციო საზოგადოების მომსახურებათა” სფეროში (ETS.No. 180, 2001 წ.).

9. არსებობს ამის რამდენიმე მიზეზი. მათგან პირველი უკავშირდება ერთობლივ შეთანხმებებს. სანამ მონაწილე მხარე გახდებოდეს, თანამეგობრობა ელის რატიფიკაციის პროცესის დასრულებას მის ყველა წევრ ქვეყანაში, რაც აფერხებს მოვლენების მსვლელობას. მეორეს მხრივ, შეთანხმების გაფორმებამდე, მას ზოგჯერ მართებს შიდა ვალდებულებათა დაკმაყოფილება. აღნიშნული შეეხება, მაგალითად, მონაცემთა დაცვის შესახებ კონვენციას. ამ შემთხვევაშიც, თანამეგობრობამ თავდაპირველად უნდა შეიმუშავოს ამ სფეროსათვის საჭირო კანონმდებლობა. და ბოლოს, გამომდინარე იქიდან, რომ თანამეგობრობას შეუძლია დახმარების გაწევა ხელშეკრულებების მოლაპარაკებათა პროცესში, ზეგავლენის მოხდენა მათ შინაარსზე და მათი უმთავრესი ელემენტების თავის შიდა კანონმდებლობაში ჩართვა, ის მცირე ინტერესს ანიჭებს მიერთების ფორმალურ მხარეს, რადგან მიერთების განმაპირობებელი მიზანი, პრინციპში, უკვე მიღწეულია. გარე ქვეყნებთან ფორმალური კავშირების შესაძლო სარგებლიანობაზე თანამეგობრობამ შესაძლოა იფიქროს მხოლოდ იმ შეთანხმებებთან მიმართებაში, რომლებიც არათუ კანონების სტანდარტიზებას ახდენენ მხოლოდ, არამედ ქმნიან ორმხრივ უფლებებსა და ვალდებულებებს.

10. მოხსენება ევროკავშირის 1996 წლის სამთავრობათაშორისო კონფერენციის შესახებ; 1995 წლის 22 სექტემბერი, დოკ. 1373, გვ. 20.

11. ამ უწყებათა საქმიანობის სფეროში ფეხი მოიკიდა პრაქტიკამ, რაც გულისხმობს ევროკავშირის მიერ ევროპის საბჭოს სამდივნოს მიწვევას სამუშაო ჯგუფების მუშაობაში დროებით (ad hoc) საფუძველზე სამონაწილეოდ. ეს ჯგუფები იხილავენ ერთიანი საგარეო და უშიშროების პოლიტიკის (CFSP) საერთო ინტერესებში მოქცეულ საკითხებს. ამგვარად, გენერალური მდივანი და საბჭოს სხვადასხვა მაღალი ოფიციალური პირი, რამდენჯერმე იქნენ მიწვეულნი ეუთო-სა და ევროპის საბჭოს სამუშაო ჯგუფის (COSCE) შეხვედრაზე მიმართვის გასაკეთებლად. ევროკავშირის ხელმძღვანელობის მიწვევით, საბჭოს გენერალურ მდივანს შეხვედრა ჰქონია ასევე ევროკავშირის საბჭოს პოლიტიკური და უშიშროების კომიტეტის (PSC) წარმომადგენლებთან.

12. ერთობლივი პროგრამების გარშემო უფრო ნათელი და სრულყოფილი სურათისათვის, 2004 წლის მდგომარეობით, იხ: ევროპის საბჭო/ევროკავშირის ერთობლივი პროგრამები 2004 წლის მარტისთვის, DSP(2004) 4 რევ , 2004 წლის 25 მარტი. იმ დროისათვის მოქმედებდა 28 ერთობლივი პროგრამა, საერთო ბიუჯეტით 32.3 მლნ. ევროს ოდენობით (აქედან, კომისიის შენატანი შეადგენდა 21.2 მლნ. ევროს; ხოლო საბჭოსი კი 11.1 მლნ. ევროს).

13. 1996 წლის 28 მარტის მოსაზრება 2/94, ევროპული თანამეგობრობის მიერთების შესახებ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპულ კონვენციასთან, Rec. p.I. 6079, Revue Universelle des Droits de l'Homme, 1996, გვ. 167.

14. ოპონენტთა ძირითადი არგუმენტი, მიერთების საკითხთან დაკავშირებით, მდგომარეობდა იმაში, რომ კონვენციასთან მიერთება წინააღმდეგობაში მოვიდოდა თანამეგობრობის სამართლებრივი სისტემის ავტონომიურობის პრინციპთან. ისინი ასევე მიიჩნევდნენ, რომ ამით, ეჭვქვეშ დადგებოდა მართლმსაჯულების სასამართლოს სტატუსი, რომელიც თანამეგობრობის სამართლის ერთადერთ არბიტრად არის მიჩნეული და რომ ის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დაქვემდებარებაში აღმოჩნდებოდა. და ბოლოს, მათი მტკიცებით, ევროკავშირისთვის არ იქნებოდა ხელსაყრელი, გამხდარიყო თანამეგობრობის სისტემისთვის უცხო მოსამართლეთა ზედამხედველობის შესაძლო ობიექტი, რომელთაც სავარაუდოდ, გაუჭირდებოდათ ევროპული ინტეგრაციის სპეციფიკური ბუნების შემეცნება და არც ის იქნებოდა გამორიცხული, ჰქონოდათ განსხვავებული კონცეფცია დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებათა სფეროებში.

15. კონსტიტუციის 1-ლი მუხლის მე-7.2 პუნქტთან დაკავშირებით შემუშავებული ოქმის თანახმად,

რომელიც შეეხება ევროკავშირის მიერთებას ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან,

მიერთების თაობაზე შეთანხმება ,,უნდა უზრუნველყოფდეს კავშირისა და მისი

სამართლებრივი სისტემის განსაკუთრებული მახასიათებლების შენარჩუნებას, კერძოდ:

- განსაკუთრებული დებულებების ჩართვას, ევროპული კონვენციის საზედამხედველო უწყებებში ევროკავშირის შესაძლო მონაწილეობის შესახებ;

- საჭირო მექანიზმების გათვალისწინებას, რათა არაწევრი ქვეყნების საჩივრები თუ ინდივიდუალური განაცხადები სათანადო ფორმით იქნეს მიმართული წევრი ქვეყნებისადმი და/ან საჭიროებისამებრ ევროკავშირისადმი.

შეთანხმებამ ასევე ,,უნდა უზრუნველყოს, რომ კავშირის მიერთებამ არ შელახოს მისი კომპეტენციის სფეროები ან მისი ინსტიტუტების უფლებამოსილებანი. მან უნდა იზრუნოს, რომ არაფერმა მასში არ მიაყენოს ზიანი წევრი ქვეყნების მდგომარეობას ევროპულ კონვენციასთან მიმართებაში...”.

16. იხ. inter alia, Krüger, H.C. and Polakiewicz, J., ,,Propositions pour la création d'un système cohérent de protection des droits de l'homme en Europe”, Revue Universelle des Droits de l'Homme, მე-13 ტომi, Nos. 1-4, 2001, გვ. 1; ,,Study of the legal and technical issues raised by the possible accession of the European Union to the European Convention on Human Rights”, ადამიანის უფლებათა მმართველი კომიტეტის (CDDH) მოხსენება, მიღებული მის 53-ე შეხვედრაზე (2002 წლის 25-28 ივნისი), დოკ. DG-II(2002)006.

17. წესდების მე-5 მუხლზე და წარსულის პრეცედენტებზე (საარის ოლქი) დამაბნეველი მინიშნების გამოსარიცხად, გენერალური მდივანი თავს არიდებს ,,ასოცირებული წევრობის” ცნების გამოყენებას და უპირატესობას ანიჭებს უბრალოდ ,,ასოცირებულ პარტნიორობას”, იმ მოსაზრებით, რომ ის იქნება საწესდებო რეზოლუციიდან გამომდინარე. იხ. ,,One Europe - A Europe of Partners: Towards an associate partnership between the Council of Europe and the European Union” (SG/Inf(2003)35; 2003 წლის 25 დეკემბერი).

18. ამგვარად, ის პირდაპირ იქნებოდა ჩაბმული საბჭოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და მისი უფლებამოსილებების შესაბამისად, მიეცემოდა მონაწილეობისა და ხმის მიცემის უფლებები საბჭოს ყველა საქმიანობასა და მის ყველა უწყებაში, მათ შორის მინისტრთა კომიტეტში, საპარლამენტო ასამბლეასა და კონგრესში. მისი წევრი ქვეყნების ნაცვლად, მას მიენიჭებოდა ხმის მიცემის უფლება მის კომპეტენციაში მოქცეულ საკითხებზე, შესაბამისად ,,აწონილი” ხმით.

19. ევროპის საბჭოს მხრივ, წესდების მე-4 მუხლი ორგანიზაციის წევრობას ზღუდავს ევროპის სახელმწიფოებით. აქედან გამომდინარე, საჭირო იქნება შესწორების შეტანა არა მარტო აღნიშნულ დებულებაში, არამედ, მასთან კავშირში მყოფ ყველა მუხლში. ეს მუხლებია: 14, 15 (b), 25, 26, 36 (d), 38 და 42. სავარაუდოდ, ეს იქნება ხანგრძლივი და შრომატევადი სამუშაო. მე-20 მუხლის ა (v) პუნქტის გაგებით, მე-4 მუხლი არ არის პრობლემატური, ამდენად, მის შესასწორებლად საკმარისი იქნებოდა მინისტრთა კომიტეტის ხმათა ორის მესამედი უმრავლესობა (მე-20 მუხლის დ. პუნქტი), მაგრამ რაც შეეხება მე-15 მუხლში შესატან შესწორებებს, მათ დასჭირდება ხმათა ერთსულოვნება. გარდა ამისა, მე-20 მუხლის a(vi) პუნქტის თანახმად, მინისტრთა კომიტეტს, ,,საკითხის მნიშვნელობის გათვალისწინებით”, ხმათა ორი მესამედი უმრავლესობით შეუძლია დაადგინოს გადაწყვეტილების ერთსულოვანი წესით მიღება. საფუძველს მოკლებული არ იქნებოდა იმის თქმა, რომ ევროკავშირს/თანამეგობრობას და ევროპის საბჭოს შორის ინსტიტუციური პარტნიორობა განხილულ იქნება, როგორც მნიშვნელოვანი. მიუხედავად ამისა, საბჭოს გენერალური მდივანი უპრიანად მიიჩნევს საწესდებო რეზოლუციის გამოყენებას. ამ მიდგომის გაზიარების შემთხვევაში, არ იქნებოდა საჭირო წესდების გადახედვა, არამედ მას სულ უბრალოდ დაემატებოდა პრაქტიკული ნორმები ევროკავშირის მონაწილეობის გასაადვლებლად, ისევე როგორც ამას აკეთებს დამკვირვებლის სტატუსის შესახებ საწესდებო რეზოლუცია (93) 26, რომელიც არეგულირებს დამკვირვებელი ქვეყნების მონაწილეობას. ევროკავშირის/თანა მეგობრობის მხრივ, პარტნიორობამ ასევე შესაძლოა შექმნას პრობლემები. მათ შორის ერთ-ერთი იქნება გადაწყვეტა საკითხისა, ვინ გახდება მონაწილე მხარე, ევროკავშირი თუ თანამეგობრობა. ამჟამად, მხოლოდ ევროპულ თანამეგობრობას გააჩნია სამართალსუბიექტის სტატუსი და შესაბამისად, მხოლოდ ის აფორმებს საერთაშორისო ხელშეკრულებას. ფაქტიურად კი, ევროკავშირს დადებული აქვს საერთაშორისო ხელშეკრულებათა გარკვეული რაოდენობა და ამასთან დაკავშირებით არ შექმნილა რაიმე სახის გართულება. ამასთან, ევროპული კონსტიტუციის პროექტის მიხედვით, ის იქცევა სამართალსუბიექტად და ლოგიკური იქნება ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ის გახდება შეთანხმების მხარე, იქიდან გამომდინარე, რომ თანამშრომლობის ორი მიმართულება (საყრდენი, pillar, რომლებიც, თანამეგობრობის მიმართულებასთან ერთად, ევროკავშირის საფუძველს შეადგენს, შეეხება ევროპის საბჭოს საქმიანობის მიმართულებებს.

20. ევროპის საბჭოს საგარეო ურთიერთობათა შესახებ, იხ. de Jonge, Johannes, ,,Die Auswärtigen Beziehungen des Europarats”, revised version of a report presented at a colloquy on international, transnational and supranational parliamentary activity at Alpach, Austria, 2002 წლის 26-28 მაისი.

21. de Jonge, J., op. cit.

22. იხ. რეკომენდაცია 1381 (1988).

23. იხ. Klebes, H., ,,Les institutions parlementaires internationales”, Revue Générale du Droit International Public, 1988, No. 4. განახლებული დანართით, ამ მკვლევარის ავტორობით: The development of international parliamentary institutions in the series Informations Constitutionnelles et Parlementaires, No. 159, Geneva and London, 1990. იგივე გამოცემაში No. 123, 1980, იხ. ასევე ჯონ დ. პრისტმანის მოხსენება ეროვნულ პარლამენტებსა და საერთაშორისო საპარლამენტო ასამბლეებს შორის ურთიერთობათა შესახებ.

24. დამატებითი ინფორმაციისთვის, იხ. Klebes, H., The Quest for Democratic Security in Europe, Washington, United States Institute of Peace, 1998.

ევროპის საბჭოს წესდება, საწესდებო დოკუმენტები და რეზოლუციები

ევროპის საბჭოს წესდება (ქ. ლონდონი, 1949 წლის 5 მაისი)¹

ბელგიის სამეფოს, დანიის სამეფოს, საფრანგეთის რესპუბლიკის, ირლანდიის რესპუბლიკის, იტალიის რესპუბლიკის, ლუქსემბურგის დიდი საჰერცოგოს, ნიდერლანდების სამეფოს, ნორვეგიის სამეფოს, შვედეთის სამეფოსა და დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს მთავრობები,

დარწმუნებულნი არიან, რომ მისწრაფება მშვიდობისაკენ, დაფუძნებული სამართლიანობასა და საერთაშორისო თანამშრომლობაზე, არის სასიცოცხლო მნიშვნელობის კაცობრიობისა და ცივილიზაციის გადარჩენისათვის;

ხელახლა ადასტურებენ თავიანთ ერთგულებას იმ სულიერი და მორალური პრინციპებისადმი, რომლებიც მათი ხალხების საერთო მემკვიდრეობაა და როგორც პირადი, ისე პოლიტიკური თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის ნამდვილ წყაროს წარმოადგენს, ეს კი ის პრინციპებია, რომლებიც ჭეშმარიტი დემოკრატიის საფუძველს ქმნის;

სჯერათ, რომ ამ იდეალების შენარჩუნებისა და განხორციელებისათვის, საჭიროა ერთნაირი მრწამსის მქონე ყველა ევროპულ სახელმწიფოს შორის უფრო მტკიცე კავშირის არსებობა;

თვლიან, რომ ამ საჭიროებაზე და მათი ხალხების მიერ ამ მიმართებით გამოხატულ მისწრაფებაზე რეაგირებისათვის, აუცილებელი წინგადადგმული ნაბიჯი იქნება ისეთი ორგანიზაციის შექმნა, რომელიც უფრო დააახლოებს ევროპის ქვეყნებს;

შესაბამისად გადაწყვეტენ, დააფუძნონ ევროპის საბჭო, შემდგარი მთავრობათა წარმომადგენლების მომცველი კომიტეტისა და საკონსულტაციო ასამბლეისაგან და ამ მიზნით მიიღეს აღნიშნული წესდება.

თავი I - ევროპის საბჭოს მიზანი

მუხლი 1

a. ევროპის საბჭოს მიზანია, მიაღწიოს უფრო დიდ ერთობას მის წევრებს შორის, იმ იდეალებისა და მიზნების დაცვისა და განხორციელების მიზნით, რომლებიც წარმოადგენს მათ საერთო მემკვიდრეობას და ხელს უწყობს მათ ეკონომიკურ და სოციალურ პროგრესს.

b. ეს მიზანი მიღწეულ უნდა იქნეს საბჭოს ორგანოების მიერ საერთო საკითხების განხილვით, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ, სამეცნიერო, სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ საკითხებზე შეთანხმებებით და საერთო ზომების მიღებით, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შენარჩუნებითა და მათი შემდგომი ხორცშესხმით.

c. ევროპის საბჭოს წევრობამ ხელი არ უნდა შეუშალოს მის წევრთა თანამშრომლობას გაერო-სა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ან კავშირებთან, რომელთა წევრებიც ისინი არიან.

d. ეროვნულ თავდაცვასთან დაკავშირებული საკითხები არ ექვემდებარება ევროპის საბჭოს კომპეტენციას.

თავი II - წევრობა

მუხლი 2

ევროპის საბჭოს წევრები არიან ამ წესდების მხარეები.

მუხლი 3

ევროპის საბჭოს ყოველმა წევრმა უნდა აღიაროს კანონის უზენაესობისა და მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ყველა პირის ადამიანის უფლებებითა და ძირითადი თავისუფლებებით სარგებლობის პრინციპები და ითანამშრომლოს კეთილსინდისიერად და ნაყოფიერად საბჭოს პირველ თავში აღნიშნული მიზნის განხორციელებისათვის.

მუხლი 4

ევროპის ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც მიიჩნევა მე-3 მუხლის დებულებათა შესრულების უნარის მქონედ და მსურველად, მინისტრთა კომიტეტის მიერ შესაძლოა მოწვეულ იქნეს ევროპის საბჭოში გასაწევრიანებლად. ნებისმიერი ამგვარად მოწვეული სახელმწიფო, ევროპის საბჭოში გაწევრიანდება გენერალური მდივნისათვის აღნიშნულ წესდებასთან მიერთების სიგელის დეპონირების მომენტიდან.

მუხლი 5

a. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, ევროპის ქვეყანა, რომელიც მიიჩნევა მე-3 მუხლის დებულებათა შესრულების უნარის მქონედ და მსურველად, მინისტრთა კომიტეტმა შესაძლოა მოიწვიოს ევროპის საბჭოს ასოცირებულ წევრად სათანამშრომლოდ. ნებისმიერი ამგვარად მოწვეული სახელმწიფო ხდება ასოცირებული წევრი გენერალური მდივნისათვის აღნიშნული წესდების მიღების შესახებ სიგელის დეპონირების მომენტიდან. ასოცირებული წევრი უფლებამოსილია წარმოდგენილ იქნეს მხოლოდ საკონსულტაციო ასამბლეაში.

b. წესდებაში ტერმინი ,,წევრი” მოიცავს ასოცირებულ წევრს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც იგი გამოყენებულია მინისტრთა კომიტეტში წარმომადგენლობასთან დაკავშირებით.

მუხლი 6

მე-4 და მე-5 მუხლების შესაბამისად განხორციელებულ მოწვევამდე, მინისტრთა კომიტეტი განსაზღვრავს ასამბლეაში წარმომადგენელთა იმ რაოდენობას, რა რაოდენობის წარმოდგენაზეც უფლებამოსილია წევრობის კანდიდატი და მის პროპორციულ ფინანსურ შენატანს.

მუხლი 7

ევროპის საბჭოს ნებისმიერ წევრს შეუძლია გავიდეს ორგანიზაციის რიგებიდან, გენერალური მდივნისათვის ამის შესახებ ფორმალური შეტყობინების წარდგენის გზით. ამგვარი გასვლა ძალაში შევა ფინანსური წლის ბოლოს, თუკი შეტყობინება გაკეთებულია ფინანსური წლის პირველი ცხრა თვის განმავლობაში, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუკი შეტყობინება გაკეთებულია ფინანსური წლის უკანასკნელი სამი თვის განმავლობაში, ის ძალაში შევა შემდგომი ფინანსური წლის დასასრულისთვის.

მუხლი 8

ევროპის საბჭოს ნებისმიერ წევრს, რომელმაც სერიოზულად დაარღვია მე-3 მუხლი, შესაძლოა შეუჩერდეს წარმომადგენლობის უფლება და მინისტრთა კომიტეტის მიერ მოეთხოვოს ორგანიზაციიდან გასვლა მე-7 მუხლის შესაბამისად. იმ შემთხვევაში, თუკი მხარე არ შეასრულებს ამ მოთხოვნას, კომიტეტს, მის მიერ დადგენილი დღიდან, შეუძლია შეუწყვიტოს მას საბჭოს წევრობა.

მუხლი 9

მინისტრთა კომიტეტს შეუძლია დროებით შეუჩეროს კომიტეტში და საკონსულტაციო ასამბლეაში წარმომადგენლობის უფლება იმ წევრს, რომელმაც ვერ აღასრულა თავისი ფინანსური ვალდებულებანი და ეს გაგრძელდეს მანამ, სანამ ეს ვალდებულებები რჩება შეუსრულებელი.

თავი III - ზოგადი დებულებანი

მუხლი 10

ევროპის საბჭოს ორგანოებია:

i. მინისტრთა კომიტეტი;

ii. საკონსულტაციო ასამბლეა.

ორივე ორგანოს ემსახურება ევროპის საბჭოს სამდივნო.

მუხლი 11

ევროპის საბჭო განლაგებულია ქ. სტრასბურგში.

მუხლი 12

ევროპის საბჭოს ოფიციალური ენებია ინგლისური და ფრანგული. მინისტრთა კომიტეტისა და საკონსულტაციო ასამბლეის რეგლამენტები განსაზღვრავს სხვა ენების გამოყენების პირობებსა და გარემოებებს.

თავი IV - მინისტრთა კომიტეტი

მუხლი 13

მინისტრთა კომიტეტი წარმოადგენს ორგანოს, რომელიც მოქმედებს ევროპის საბჭოს სახელით, თანახმად მე-15 და მე-16 მუხლებისა.