საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით აღიარებულია ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება, კერძოდ, მასში ნათქვამია: ,,ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია”. თუმცა, ამ უფლებით სრულფასოვანი სარგებლობისათვის კონსტიტუციის მოცემული მუხლის არსებობა საკმარისი არ არის და ეს მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად გარანტირებულია მისი დაცვის მექანიზმები ქვეყნის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში.

სხვა უფლებადაცვით ორგანიზაციებთან ერთად, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის საქმიანობის შედეგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, გაითვალისწინა რა საერთაშორისო სამართლის ნორმები და პრეცედენტები, 2003 წლის 29 იანვარს გამოიტანა გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო და გააუქმა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სწორედ ის მუხლები, რომლებიც ზღუდავდნენ ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლებას.

თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების არსის განმარტებისას განსაკუთრებული ადგილი უკავია ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის მე-5 მუხლს. მოცემულ მუხლზე დაყრდნობით, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ჩამოაყალიბა პრინციპები ადამიანის თვითნებური დაკავებისაგან დაცვისა და მოცემული უფლების შეზღუდვის დასაშვებ ფარგლებთან დაკავშირებით. ქართველი კანონმდებლისა და მსაჯულისათვის ევროპის სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტები არა მარტო სახელმძღვანელო ხასიათს უნდა ატარებდეს, არამედ, კონსტიტუციასთან ერთად, ძირითად ორიენტირად უნდა იყოს მიჩნეული, მით უმეტეს, რომ მათი მიდგომა ამ საკითხთან მიმართებაში სტრასბურგის სასამართლოს მხრიდან მნიშვნელოვანი ზედამხედველობის საგანს წარმოადგენს და კონვენციის დებულებათა დარღვევა და იგნორირება ქვეყნის მიმართ გარკვეული სანქციების გამოყენებას გამოიწვევს.

წინამდებარე გამოცემის მიზანია მკითხველის გათვითცნობიერება იმ სამართლებრივ სტანდარტებში, რომლებიც დადგენილია სხვადასხვა საერთაშორისო აქტითა თუ პრეცედენტული მნიშვნელობის სასამართლო გადაწყვეტილებით. კრებულში თავმოყრილია ცნობილი სპეციალისტების მიერ მე-5 მუხლთან მიმართებაში როგორც სასამართლოს საქმიანობის ანალიზი, ასევე წლების განმავლობაში ამ უფლებაზე მიღებული პრინციპული გადაწყვეტილებები.

საქართველოში პოლიციის მხრიდან ზემოხსენებული უფლების ხშირი და უხეში დარღვევების გათვალისწინებით, ვფიქრობთ, წინამდებარე გამოცემით დაინტერესდებიან არა მარტო იურისტები, არამედ რიგითი მოქალაქეებიც საკუთარი უფლებების დაცვის უზრუნველსაყოფად. ჩვენს პრაქტიკაში ევროპის სასამართლოს მიერ შემუშავებული ისეთი კრიტერიუმების დამკვიდრება, როგორებიცაა: ,,საფუძვლიანი ეჭვის“ არსებობა და პატიმრობის მხოლოდ ,,გონივრული ვადით“ გაგრძელება, სასიკეთო წვლილს შეიტანს მართლმსაჯულების განხორციელებისა და ადამიანის უფლებების დაცვის საქმეში.

რომი, 4 ნოემბერი, 1950 წელი

1. ყველა ადამიანს აქვს პიროვნების თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება წაერთვას თავისუფლება ქვემოთ ჩამოთვლილ გარემოებათა გარდა და კანონით განსაზღვრული პროცედურების შეუსაბამოდ:

a) პიროვნების კანონიერი დაკავება კომპეტენეტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდეგ;

b) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება სასამართლოს კანონიერი ბრძანების დაუმორჩილებლობისათვის ან კანონით განსაზღვრული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად;

c) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება იმ მიზნით, რომ ის წარადგინონ კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე, როდესაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული ან როდესაც ეს გონივრულად შეიძლება მივიჩნიოთ მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან ჩადენის შემდგომ გაქცევის აღსაკვეთად;

d) არასრულწლოვანის დაკავება კანონიერი ბრძანების საფუძველზე მასზე აღმზრდელობითი ზედამხედველობის განსახორციელებლად ან მისი კანონიერი დაკავება კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე წარსადგენად;

e) პიროვნებათა კანონიერი დაკავება ინფექციური დაავადებების გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით, ფსიქიურად შეშლილ პირთა, ლოთების, ნარკომანების ან მაწანწალების დაკავება;

f) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ქვეყანაში მისი უკანონოდ შესვლის აღსაკვეთად ან იმ პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება, რომლის მიმართაც ხორციელდება დეპორტაციის ან ექსტრადიციის ღონისძიებები.

2. ყველა დაკავებულ პირს მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს მისი დაკავების მიზეზებისა და მისთვის წაყენებული ბრალდებების შესახებ.

3. ამ მუხლის 1(c) პუნქტის დებულებათა შესაბამისად დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ მოსამართლის ან სხვა მოხელის წინაშე, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების უფლება; მას ასევე უფლება აქვს გაასამართლონ გონივრულ ვადაში ან გაათავისუფლონ სასამართლო განხილვამდე. გათავისუფლება შეიძლება განპირობებული იყოს სასამართლოში გამოცხადების გარანტიებით.

4. დაკავების ან დაპატიმრების შედეგად ყველა თავისუფლებააღკვეთილ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება მიმართოს სასამართლოს, რომელმაც სწრაფად უნდა განიხილოს მისი დაკავების/დაპატიმრების კანონიერების საკითხი და გაათავისუფლოს ის, თუ დაკავება/პატიმრობა უკანონოა.

5. ყველას, ვინც ამ მუხლის დებულებათა დარღვევით გახდა დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია

მუხლი 3

ყოველ ადამიანს აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება.

მუხლი 9

არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს თვითნებურ დაპატიმრებას, დაკავებას ან გაძევებას.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპის კონვენცია

მუხლი 6

1. ყველას აქვს უფლება საკუთარი სამოქალაქო უფლებებისა და მოვალეობების ან მისთვის წაყენებული ბრალდების დასადგენად მისი საქმე განიხილოს კანონის შესაბამისად შექმნილმა დამოუკიდებელმა და მიუკერძოებელმა სასამართლომ სამართლიანად, საჯაროდ და გონივრულ ვადაში. გადაწყვეტილება უნდა გამოცხადდეს საჯაროდ, მაგრამ პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ იქნეს დაშვებული მთელ სხდომაზე ან მის ნაწილზე, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზნეობის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების თვალსაზრისიდან გამომდინარე, თუ ამას მოითხოვს არასრულწლოვანის ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვის ინტერესები, ან სასამართლოს მიერ მკაცრად განსაზღვრულ აუცილებელ ფარგლებში განსაკუთრებული გარემოებების არსებობისას, როდესაც საჯაროობა საფრთხეს შეუქმნის მართლმსაჯულების ინტერესებს.

2. ყველას, ვისაც წაყენებული აქვს სისხლის სამართლის ბრალდება, უფლება აქვს ითვლებოდეს უდანაშაულოდ, ვიდრე მისი ბრალეულობა არ დადგინდება კანონით გათვალისწინებული წესით.

3. ყველას, ვისაც წაყენებული აქვს სისხლის სამართლის ბრალდება, აქვს შემდეგი მინიმალური უფლებები:

a) მისთვის გასაგებ ენაზე და დაწვრილებით, დაუყოვნებლივ ეუწყოს მისთვის წაყენებული ბრალდების ხასიათი და საფუძველი;

b) ჰქონდეს საკმარისი დრო და საშუალებები, რათა მოემზადოს საკუთარი თავის დასაცავად;

c) დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ შერჩეული სამართლებრივი დახმარების მეშვეობით ან თუ არ გააჩნია სამართლებრივი დახმარებით სარგებლობის საკმარისი საშუალებები, უფასოდ აღმოეჩინოს იგი, თუ ამას მართლმსაჯულების ინტერესები მოითხოვს;

d) დაკითხოს ან მისი სახელით დაკითხონ მოწმეები, რომლებიც მის წინააღმდეგ გამოდიან და გამოძახებულ იქნენ და დაიკითხონ მისი მოწმეები მისი მოწინააღმდეგე მოწმეების თანაბარი პირობებით;

e) ისარგებლოს თარჯიმნის უფასო დახმარებით, თუ მას არ ესმის ან არ ლაპარაკობს სამართალწარმოების ენაზე.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი

მუხლი 9

1. ყველა ადამიანს აქვს პიროვნების თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება. არავინ უნდა დააკავონ ან დააპატიმრონ თვითნებურად. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება კანონით განსაზღვრული საფუძვლების გარეშე და კანონით განსაზღვრული პროცედურების შეუსაბამოდ.

2. ყველა დაკავებულს მისთვის გასაგებ ენაზე დაკავებისთანავე უნდა ეცნობოს მისი დაკავების მიზეზებისა და წაყენებული ბრალდებების შესახებ.

3. სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძველზე დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ მოსამართლის ან სხვა მოხელის წინაშე, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების უფლება. მას ასევე უფლება აქვს გაასამართლონ გონივრულ ვადაში ან გაათავისუფლონ სასამართლო განხილვამდე. არ უნდა არსებობდეს ზოგადი წესი, რომლის მიხედვითაც, პირები სასამართლო განხილვამდე წინასწარ პატიმრობაში უნდა იმყოფებოდნენ, თუმცა გათავისუფლება შეიძლება განპირობებული იყოს სასამართლოს წინაშე, სამართალწარმოების სხვა ეტაპზე ან თუ საჭირო გახდება, სასჯელის აღსასრულებლად გამოცხადების გარანტიებით.

4. დაკავების ან დაპატიმრების შედეგად ყველა თავისუფლებააღკვეთილ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება მიმართოს სასამართლოს, რომელმაც მისი დაპატიმრების კანონიერების საკითხი სწრაფად უნდა განიხილოს და გაათავისუფლოს ის, თუ პატიმრობა უკანონოა.

5. ყველას, ვინც გახდა უკანონო დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება.

ევროპის საბჭოს დეკლარაცია პოლიციის შესახებ

A. ეთიკა

8. პოლიციელმა არ უნდა მიიღოს მონაწილეობა იმ პირთა ძებნაში, დაკავებაში, მათზე ზედამხედველობაში ან გადაცემაში, რომლებიც არ არიან ეჭვმიტანილი სამართალდარღვევის ჩადენაში და რომელთაც ჩხრეკენ, აკავებენ ან დევნიან რასობრივი ან რელიგიური კუთვნილების ან პოლიტიკური მრწამსის გამო.

გაეროს დეკლარაცია პირთა იძულებითი გაუჩინარებისგან დაცვის შესახებ

მუხლი 8

1. არც ერთმა სახელმწიფომ არ უნდა გააძევოს, დააბრუნოს ან გადასცეს პირი სხვა სახელმწიფოს, როდესაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ მას იქ იძულებითი გაუჩინარება დაემუქრება.

2. იმის დადგენისას, არსებობს თუ არა ასეთი საფუძველი, კომპეტენტურმა ორგანოებმა უნდა გაითვალისწინონ ყველა მართებული გარემოება, მათ შორის მეორე სახელმწიფოში ადამიანი უფლებათა ხშირი, უხეში და მასობრივი დარღვევების არსებობა.

მუხლი 9

1. იმისთვის, რომ მე-7 მუხლში ჩამოთვლილ გარემოებათა ჩათვლით, აღიკვეთოს იძულებითი გაუჩინარებები ყველა შემთხვევაში, უნდა არსებობდეს სწრაფი და ეფექტური სამართლებრივი მექანიზმი თავისუფლებააღკვეთილ პირთა ბედისა და ჯანმრთელობის და/ან თავისუფლების აღკვეთის ბრძანების გამცემი ან აღმასრულებელი ორგანოს დასადგენად.

2. ასეთი სახის სამართალწარმოებისას კომპეტენტურ ეროვნულ ხელისუფლებას ხელი უნდა მიუწვდებოდეს ყველა დაწესებულებაზე, სადაც თავისუფლებააღკვეთილი პირები იმყოფებიან, ასევე ყველა ადგილზე, სადაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ ასეთი პირები იმყოფებიან.

3. ასეთ ადგილზე ხელი შეიძლება მიუწვდებოდეს ამ სახელმწიფოს კანონმდებლობის ან საერთაშორისო დოკუმენტის საფუძველზე უფლებამოსილ ნებისმიერ სხვა კომპეტენტურ ორგანოს, თუ სახელმწიფო ასეთი დოკუმენტის მონაწილეა.

მუხლი 10

1. თავისუფლებააღკვეთილი პირი უნდა იმყოფებოდეს დაკავების ოფიციალურად აღიარებულ ადგილას და ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად დაკავების შემდეგ დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ სასამართლო ხელისუფლების წინაშე.

2. დაკავებულთა ოჯახის წევრებს, მათ დამცველებს ან ამ ინფორმაციის მიღების კანონიერი ინტერესის მქონე ყველა პირს სწრაფად უნდა მიეწოდოს ზუსტი ინფორმაცია მათი დაკავების, გადაყვანის ჩათვლით, დაკავების ადგილის ან ადგილების თაობაზე, თუ ამის საწინააღმდეგო სურვილს თავად დაკავებული ნათლად არ გამოთქვამს.

3. დაკავებულთა მოთავსების თითოეულ ადგილზე უნდა არსებობდეს ყველა დაკავებული პირის ოფიციალური და განახლებული სია. გარდა ამისა, თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა მიიღოს ზომები ასეთი ცენტრალიზებული სიის საწარმოებლად. ამ სიაში არსებულ ინფორმაციასთან გაცნობის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ წინა პუნქტში მოხსენიებულ პირებს, ნებისმიერ სასამართლო ან სხვა კომპეტენტურ და ეროვნული ხელისუფლების დამოუკიდებელ ორგანოს და ეროვნული კანონმდებლობის ან რაიმე ისეთი საერთაშორისო ხელშეკრულების შესაბამისად უფლებამოსილ ორგანოს, რომლის მონაწილეც ეს სახელმწიფოა, რომლებიც ცდილობენ დაკავებულის ბედისა და ადგილსამყოფლის დადგენას.

მუხლი 11

ყველა თავისუფლებააღკვეთილი პირის გათავისუფლება უნდა მოხდეს ისე, რომ შესაძლებელი იყოს გათავისუფლების ფაქტის სინამდვილის, ასევე იმის შემოწმება, რომ გათავისუფლებისას ის ფიზიკურად დამაკმაყოფილებელ მდგომარეობაშია და სრულად შეუძლია საკუთარი უფლებებით სარგებლობა.

ევროკავშირის ფუნდამენტურ უფლებათა ქარტია

მუხლი 6. თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება

ყველა ადამიანს აქვს პიროვნების თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება.

გაეროს ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დატუსაღებულ პირთა დაცვის პრინციპები

ტერმინების განმარტება:

„დაპატიმრება“ ნიშნავს პირის შეპყრობას სავარაუდოდ ჩადენილი დანაშაულისთვის ან ხელისუფლების განკარგულებით;

„დაკავებული“ ნიშნავს, დანაშაულისთვის მსჯავრდებულის გარდა, ნებისმიერ სხვა თავისუფლებააღკვეთილ პირს;

„ტუსაღი“ ნიშნავს დანაშაულისთვის მსჯავრდების შედეგად თავისუფლებააღკვეთილ პირს;

„დაკავება“ ნიშნავს ზემოთ განმარტებული მნიშვნელობით დაკავებულთა მდგომარეობას;

„დატუსაღება“ ნიშნავს ზემოთ განმარტებული მნიშვნელობით ტუსაღთა მდგომარეობას;

სიტყვები - „სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანო“, ნიშნავს კანონით განსაზღვრულ სასამართლო ან სხვა ხელისუფლებას, რომლის სტატუსი და მდგომარეობა იძლევა კომპეტენტურობის, მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის საუკეთესო გარანტიებს.

პრინციპი 2

დაპატიმრება, დაკავება ან დატუსაღება შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად კომპეტენტური თანამდებობისა და ამისთვის უფლებამოსილი პირების მიერ.

პრინციპი 4

დაკავების ან დატუსაღების ყველა ფორმა და ღონისძიება, რაც ზეგავლენას ახდენს დაკავებულთა ან ტუსაღთა ადამიანის უფლებებზე, უნდა განხორციელდეს მხოლოდ სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს ბრძანების საფუძველზე ან ექვემდებარებოდეს მათ ეფექტურ კონტროლს.

პრინციპი 5

1. ეს პრინციპები უნდა გამოყენებულ იქნეს მოცემული სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი ყველა პირის მიმართ, განურჩევლად მათი რასობრივი კუთვნილებისა, სქესისა, კანის ფერისა, ენისა, რელიგიის ან რელიგიური მრწამსისა, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური ან სხვა წარმომავლობისა, ქონებისა, დაბადებისა ან სხვა სტატუსისა.

2. დისკრიმინაციულად არ ჩაითვლება ზომები, რომელთა ერთადერთი მიზანია ქალების, განსაკუთრებით ფეხმძიმე ქალების ან მეძუძური დედების, ბავშვთა და არასრულწლოვანთა, ხანში შესულთა, ავადმყოფთა ან ინვალიდთა უფლებებისა და განსაკუთრებული სტატუსის დაცვა. ასეთი ზომების საჭიროება და გამოყენება ყოველთვის სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს ზედამხედველობას უნდა ექვემდებარებოდეს.

პრინციპი 9

ხელისუფლების ორგანოებმა, რომლებიც პირს აპატიმრებენ, აკავებენ ან იძიებენ საქმეს, შეიძლება იმოქმედონ მხოლოდ კანონით მინიჭებული უფლებამოსილების შესაბამისად და ამ უფლებამოსილებით სარგებლობა უნდა ექვემდებარებოდეს სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოში გასაჩივრებას.

პრინციპი 10

პირს დაპატიმრებისთანავე უნდა აცნობონ დაპატიმრების მიზეზების შესახებ და დაუყოვნებლივ აცნობონ მისთვის წაყენებული ბრალდებების თაობაზე.

პრინციპი 11

1. არ შეიძლება პირის დაკავება ისე, რომ მას არ მიეცეს ეფექტური შესაძლებლობა დაუყოვნებლივ წარდგეს და იყოს მოსმენილი სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს მიერ. დაკავებულს უნდა ჰქონდეს უფლება დაიცვას თავი და, კანონის შესაბამისად, გაეწიოს დახმარება დამცველის მიერ.

2. დაკავებულს და დამცველსაც, თუ ასეთი არსებობს, დაუყოვნებლივ და სრულად უნდა ეცნობოს დაკავების შესახებ ბრძანებისა და მისი საფუძვლის თაობაზე.

3. სასამართლო და სხვა ხელისუფლების ორგანო უფლებამოსილი უნდა იყოს განიხილოს დაკავების გაგრძელების მიზანშეწონილობა.

პრინციპი 12

1. დროულად უნდა იქნას აღრიცხული:

a) დაპატიმრების მიზეზები;

b) დაპატიმრების, დაპატიმრებულის დაკავებულთა განთავსების ადგილზე მოთავსების, ასევე, სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს წინაშე მისი პირველად წარდგენის დრო;

c) კანონის აღმასრულებელ პირთა ვინაობა;

d) დაკავებულის ზუსტი ადგილსამყოფელი.

2. ასეთი ჩანაწერები კანონით განსაზღვრული ფორმით უნდა მიეწოდოს დაკავებულსა და დამცველს, მისი არსებობის შემთხვევაში.

პრინციპი 13

დაპატიმრების მომენტში და დაკავების ან ტუსაღობის დასაწყისში, ან დაუყოვნებლივ ამის შემდეგ, დაპატიმრებაზე, დაკავებაზე ან დატუსაღებაზე პასუხისმგებელმა ხელისუფლების ორგანომ, შესაბამისად, ყველა პირს უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია მისი უფლებების თაობაზე და განმარტება, ასევე ის, თუ როგორ უნდა ისარგებლოს მან ამ უფლებებით.

პრინციპი 14

პირს, რომელსაც ადეკვატურად არ ესმის ან ვერ საუბრობს დაპატიმრებაზე, დაკავებაზე ან დატუსაღებაზე პასუხისმგებელი ხელისუფლების ორგანოების ენაზე, უფლება აქვს მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ მიიღოს მე-10 პრინციპში, მე-11 პრინციპის მე-2 პუნქტში, მე-12 პრინციპის პირველ პუნქტსა და მე-13 პრინციპში მოხსენიებული ინფორმაცია და, თუ აუცილებელი იქნება, უფასოდ გაეწიოს თარჯიმნის დახმარება დაპატიმრების შემდეგ გამართულ სასამართლო განხილვაზე.

პრინციპი 15

მე-16 პრინციპის მე-4 და მე-18 პრინციპის მე-3 პუნქტებში დაშვებული გამონაკლისების მიუხედავად, არ შეიძლება დაკავებულს ან ტუსაღს გარე სამყაროსთან, განსაკუთრებით კი ოჯახის წევრებსა და დამცველთან, კავშირი აეკრძალოს რამდენიმე დღეზე მეტი ხნის მანძილზე.

პრინციპი 16

1. დაპატიმრების შემდეგ, ან დაკავების ან ტუსაღობის ერთი ადგილიდან მეორეში გადაყვანის შემდეგ, დაკავებულს ან ტუსაღს დაუყოვნებლივ აქვს უფლება შეატყობინოს ან მოთხოვოს კომპეტენტურ ორგანოებს შეატყობინოს თავისი ოჯახის წევრებს ან, მისი სურვილისამებრ, სხვა შესაბამის პირებს დაპატიმრების, დაკავების ან ტუსაღობის, ასევე ერთი ადგილიდან მეორეზე გადაყვანისა და მისი ადგილსამყოფლის შესახებ.

2. თუ დაკავებული ან ტუსაღი უცხოელია, მას უნდა აცნობონ, რომ აქვს უფლება დაუკავშირდეს იმ ქვეყნის საკონსულო ან დიპლომატიურ წარმომადგენლობას, რომლის მოქალაქეც ის არის, ან რომელსაც, საერთაშორისო სამართლის თანახმად, უნდა მიეწოდოს ასეთი ინფორმაცია, ან დაუკავშირდეს კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანიზაციის წარმომადგენელს, თუ ის არის ლტოლვილი ან სხვა სახით იმყოფება საერთაშორისო ორგანიზაციის მფარველობის ქვეშ.

3. თუ დაკავებული ან ტუსაღი არის არასრულწლოვანი, ან სხვა მიზეზების გამო სრულად ვერ აღიქვამს მისთვის მინიჭებულ უფლებებს, კომპეტენტურმა ორგანომ საკუთარი ინიციატივით უნდა განახორციელოს ამ მუხლში მოხსენიებული შეტყობინების უფლება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს მშობლებისა და მეურვეებისთვის შეტყობინებას.

4. ამ მუხლით გათვალისწინებული შეტყობინება უნდა განხორციელდეს ან მასზე ნებართვა გაიცეს დაუყოვნებლივ. თუმცა კომპეტენტურ ხელისუფლების ორგანოს შეუძლია დააყოვნოს შეტყობინება გონივრული დროით, თუ ამას გამოძიების განსაკუთრებული ინტერესები მოითხოვს.

პრინციპი 17

1. დაკავებულს უფლება აქვს გაეწიოს დამცველის დახმარება. ამ უფლების შესახებ მას უნდა შეატყობინონ დაპატიმრების შემდეგ დაუყოვნებლივ და უნდა მისცენ ნორმალური შესაძლებლობა ისარგებლოს ამ უფლებით.

2. თუ დაკავებულს არ ჰყავს მის მიერ არჩეული დამცველი, მას დამცველი უნდა გამოუყოს სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანომ ყველა შემთხვევაში, როდესაც ეს შედის მართლმსაჯულების ინტერესებში, და მის მიერ თანხის გადახდის გარეშე, როდესაც დაკავებულს არ გააჩნია ამისთვის საჭირო სახსრები.

პრინციპი 18

1. დაკავებულს ან ტუსაღს უფლება უნდა ჰქონდეს დაუკავშირდეს და მიიღოს კონსულტაცია დამცველისგან.

2. დაკავებულს ან ტუსაღს უნდა მიეცეს ადეკვატური დრო და საშუალება დამცველთან საკონსულტაციოდ.

3. კანონით განსაზღვრული განსაკუთრებული და გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, თანაც მხოლოდ მაშინ, როდესაც, სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს აზრით, ეს აუცილებელია უსაფრთხოებისა და საზოგადოებრივი წესრიგის შესანარჩუნებლად, არ შეიძლება დროებით შეჩერდეს ან შეიზღუდოს დაკავებულის ან ტუსაღის უფლება შეხვდეს, დაუკავშირდეს და კონსულტაცია გასწიოს დამცველთან დაუყოვნებლივ, კონფიდენციალურად და ცენზურის გარეშე.

4. დამცველსა და დაკავებულს ან ტუსაღს შორის საუბარს კანონის დამცველები შეიძლება თვალყურს ადევნებდნენ, თუმცა აკრძალულია მათი მოსმენა.

5. ამ მუხლში მოხსენიებული საუბარი დამცველსა და დაკავებულსა ან ტუსაღს შორის არ დაიშვება მტკიცებულებად დაკავებულის ან ტუსაღის საწინააღმდეგოდ, თუ ეს არ უკავშირდება ჯერაც დაუსრულებელ ან განზრახულ დანაშაულს.

პრინციპი 19

დაკავებულს ან ტუსაღს უნდა ჰქონდეს უფლება შეხვდეს და იქონიოს მიწერ-მოწერა, კერძოდ, ოჯახის წევრებთან და უნდა მიეცეს ადეკვატური შესაძლებლობა ჰქონდეს კავშირი გარე სამყაროსთან, კანონით ან სხვა კანონქვემდებარე აქტებით გათვალისწინებული პირობებისა და შეზღუდვების ფარგლებში.

პრინციპი 30

1. ქცევის სახეები, რომლებიც ითვლება დისციპლინარულ დარღვევებად დაკავების ან ტუსაღობის დროს, დისციპლინარული სასჯელის აღწერა და ხანგრძლივობა და მათი დაკისრების უფლების მქონე ორგანოს დასახელება უნდა განისაზღვროს კანონით ან კანონქვემდებარე აქტით.

2. დაკავებულს ან ტუსაღს მის წინააღმდეგ ზომების მიღებამდე უფლება აქვს იყოს მოსმენილი. მას ასევე უნდა ჰქონდეს უფლება გაასაჩივროს ეს ზომა ხელისუფლების ზემდგომ ორგანოში.

პრინციპი 32

1. დაკავებულს ან მის დამცველს, შიდა კანონმდებლობის საფუძველზე, უნდა შეეძლოს ნებისმიერ დროს აღძრას საქმე სასამართლო ან ხელისუფლების სხვა ორგანოს წინაშე დაკავების კანონიერების განხილვის მოთხოვნით, რათა დაუყოვნებლივ მიაღწიოს მის გათავისუფლებას, თუ დაკავება არაკანონიერია.

2. ამ პრინციპის 1-ელ პუნქტში მოხსენიებული სამართალწარმოება უნდა იყოს მარტივი, სწრაფი, ასევე უფასო იმ დაკავებულთათვის, რომელთაც ადეკვატური სახსრები არ გააჩნიათ. დამკავებელმა ხელისუფლების ორგანომ დაკავებული დროის გაჭიანურების გარეშე უნდა წარუდგინოს განმხილველ ორგანოს.

პრინციპი 34

თუ დაკავების ან ტუსაღობის პერიოდში დაკავებული ან ტუსაღი გარდაიცვლება ან გაუჩინარდება, სასამართლო ან ხელისუფლების სხვა ორგანომ საკუთარი ინიციატივით, ან ასეთი პირის ოჯახის წევრის ან ამ საქმის დეტალების მცოდნე ნებისმიერი პირის მოთხოვნით, უნდა მოიკვლიოს გარდაცვალების ან გაუჩინარების მიზეზები. როცა ამას მოითხოვს გარემოებები, მოკვლევა უნდა ჩატარდეს ასეთივე საპროცესო საწყისებზე, როცა პირი გარდაიცვლება ან გაუჩინარდება დაკავების ან ტუსაღობის დასრულებიდან მოკლე ვადაში. ასეთი მოკვლევით დადგენილი ფაქტები ან მოხსენება უნდა იყოს ყველასათვის ხელმისაწვდომი, თუ ეს სისხლის სამართლის მიმდინარე გამოძიების ინტერესებს არ ეწინააღმდეგება.

პრინციპი 35

1. ამ პრინციპებით მინიჭებული უფლებების დარღვევით სახელმწიფო მოხელის ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანი უნდა ანაზღაურდეს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესების მიხედვით.

2. ინფორმაცია, რომელიც ამ პრინციპების თანახმად უნდა აღირიცხოს, შიდა კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურის საფუძველზე, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ამ პრინციპის საფუძველზე კომპენსაციის მოთხოვნისას გამოსაყენებლად.

პრინციპი 36

1. დაკავებული, რომელიც ეჭვმიტანილია ან რომელსაც წაუყენეს ბრალდება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში, უნდა ჩაითვალოს უდანაშაულოდ და უნდა მოეპყრან როგორც ასეთს, სანამ საჯარო სასამართლო პროცესზე, რომელზეც მას თავის დაცვის ყველა გარანტია ექნება, მას დამნაშავედ არ მიიჩნევენ კანონის მოთხოვნათა დაცვით.

2. გამოძიებასა და სასამართლო პროცესის გამართვამდე ასეთი პირის დაპატიმრება ან დაკავება შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ მართლმსაჯულების აღსრულების მიზნით და მხოლოდ კანონით განსაზღვრული საფუძვლების, პირობებისა და პროცედურების მიხედვით. ასეთ პირზე იმ შეზღუდვების დაწესება, რომლებიც დაკავების მიზნისთვის, გამოძიების პროცესის ან მართლმსაჯულების აღსრულების დაბრკოლების აღსაკვეთად, ან დაკავების ადგილზე უსაფრთხოებისა და წესრიგის შესანარჩუნებლად აუცილებელი არ არის, უნდა აკრძალული იყოს.

პრინციპი 37

სისხლის სამართლის ბრალდების საფუძველზე დაკავებული პირი დაპატიმრების შემდეგ დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ სასამართლო ან სხვა ხელისუფლების ორგანოს წინაშე. ხელისუფლების ასეთმა ორგანომ დროის გაჭიანურების გარეშე უნდა გამოიტანოს გადაწყვეტილება დაკავების კანონიერებისა და აუცილებლობის თაობაზე. არ შეიძლება პირის დაკავებაში ყოლა გამოძიების ან სასამართლო პროცესის დაწყებამდე ხელისუფლების ასეთი ორგანოს წერილობითი ბრძანების გარეშე. ხელისუფლების ასეთი ორგანოს წინაშე წარდგენისას დაკავებულს უფლება უნდა ჰქონდეს გააკეთოს განცხადება დაკავებაში ყოფნისას მის მიმართ მოპყრობის თაობაზე.

პრინციპი 38

სისხლის სამართლის ბრალდების საფუძველზე დაკავებულ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება გაასამართლონ გონივრულ ვადაში ან გაათავისუფლონ სასამართლო განხილვამდე.

პრინციპი 39

კანონით გათვალისწინებული განსაკუთრებული შემთხვევების გარდა, თუ სასამართლო ან ხელისუფლების სხვა ორგანო, მართლმსაჯულების აღსრულების ინტერესებიდან გამომდინარე, სხვაგვარად არ გადაწყვეტს, სისხლის სამართლის ბრალდების საფუძველზე დაკავებულ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება გაათავისუფლონ სასამართლო განხილვამდე კანონის შესაბამისად დაწესებული პირობებით. ხელისუფლების ორგანომ დაკავების აუცილებლობის საკითხს უნდა გადახედოს ხოლმე.

ევროპის საბჭოს მითითებები ადამიანის უფლებებისა და ტერორიზმთან ბრძოლის თაობაზე (2002 წლის 11 ივნისი)

II. თვითნებობის აკრძალვა

ტერორიზმთან საბრძოლველად სახელმწიფოთა მიერ მიღებული ყველა ზომა უნდა იცავდეს ადამიანის უფლებებსა და კანონის უზენაესობის პრინციპებს, გამორიცხავდეს თვითნებობას, როგორც დისკრიმინაციულ და რასისტულ მოპყრობას, და უნდა ექვემდებარებოდეს ადეკვატურ ზედამხედველობას.

VII. დაკავება

1. ტერორისტულ საქმიანობაში ეჭვმიტანილი პირი შეიძლება დააკავონ მხოლოდ საფუძვლიანი ეჭვის არსებობის შემთხვევაში. მას უნდა აცნობონ დაკავების მიზეზების თაობაზე.

2. ტერორისტული საქმიანობისთვის დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ მოსამართლის წინაშე. დაკავება შეიძლება გაგრძელდეს მხოლოდ გონივრული ვადის მანძილზე, რაც კანონით უნდა იყოს განსაზღვრული.

3. ტერორისტული საქმიანობისთვის დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უნდა შეეძლოს მისი დაკავების ან პატიმრობის კანონიერების გასაჩივრება სასამართლოს წინაშე.

VIII. წინასწარი პატიმრობის რეგულარული ზედამხედველობა

ტერორისტულ საქმიანობაში ეჭვმიტანილ და წინასწარ პატიმრობაში მყოფ პირს უნდა ჰქონდეს სასამართლოს მიერ მისი პატიმრობის კანონიერების რეგულარულად გადახედვის უფლება.

ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მე-8 ზოგადი კომენტარი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტზე

მუხლი 9: პიროვნების თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება

1. მე-9 მუხლი, რომელიც პიროვნების თავისუფლებასა და ხელშეუხებლობას ეხება, სახელმწიფოებს უმეტეს შემთხვევაში ვიწროდ ესმოდათ, რის გამოც, მათ მიერ მიწოდებული ინფორმაცია, გარკვეულწილად, არასრული იყო-ხოლმე. კომისია მიუთითებს, რომ 1-ლი პუნქტი გამოიყენება ყოველგვარი თავისუფლების აღკვეთისას, იქნება ეს სისხლის სამართლის საქმეების თუ სხვა, მაგალითად, ფსიქიკური ავადმყოფობის, მაწანწალობის, ნარკომანიის, საგანმანათლებლო მიზნების თუ იმიგრაციის კონტროლის შემთხვევაში. მართალია, მე-9 მუხლის ზოგიერთი დებულება (მე-2 პუნქტის ნაწილი და მთელი მე-3 პუნქტი) გამოიყენება მხოლოდ იმ პირთა მიმართ, რომლებსაც წაუყენეს სისხლისსამართლებრივი ბრალდებები, მაგრამ დანარჩენი, კერძოდ კი, მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული დაკავების კანონიერებაზე სასამართლოს კონტროლის მნიშვნელოვანი გარანტია, ეხება ყველა თავისუფლებააღკვეთილ პირს. ამასთან, მონაწილე სახელმწიფოებმა, მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, უნდა უზრუნველყონ ეფექტური საშუალებების არსებობა სხვა შემთხვევებშიც, როდესაც პირი ამტკიცებს, რომ მას თავისუფლება აღუკვეთეს პაქტის დებულებათა დარღვევით.

2. მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტი მოითხოვს, რომ სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძველზე დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი ,,დაუყოვნებლივ“ უნდა წარადგინონ მოსამართლის ან სხვა მოხელის წინაშე, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების უფლება. უფრო ზუსტი ვადები თავად მონაწილე სახელმწიფოთა შიდა კანონმდებლობით არის რეგულირებული, თუმცა, კომისიის აზრით, ეს ვადა რამდენიმე დღეს არ უნდა აღემატებოდეს. ბევრი სახელმწიფო ამ სფეროში არსებული პრაქტიკის თაობაზე არასრულ ინფორმაციას იძლევა.

3. ცალკე საკითხია სასამართლომდე პატიმრობის საერთო ხანგრძლივობა. ზოგ სახელმწიფოში სისხლის სამართლის საქმეების გარკვეულ კატეგორიებში ამ საკითხმა კომისიის წევრთა შეშფოთება გამოიწვია. წევრებმა ეჭვი გამოთქვეს, შეესაბამებოდა თუ არა გავრცელებული პრაქტიკა მე-3 პუნქტით მინიჭებულ დაკავებულთა უფლებას - ,,გაასამართლონ გონივრულ ვადაში ან გაათავისუფლონ სასამართლომდე”. კომისია სიამოვნებით მიიღებდა ინფორმაციას არსებული მექანიზმებისა და პატიმრობის ხანგრძლივობის შესამცირებლად მიღებული ზომების შესახებ.

4. ამასთანავე, თუ გამოყენებულია ე.წ. პრევენციული თავისუფლების აღკვეთა საზოგადოების უსაფრთხოების მიზნით, მასზე კონტროლი ასევე ამ დებულებებით უნდა განხორციელდეს, ე.ი. არ უნდა იყოს ,,თვითნებური”, ,,კანონით განსაზღვრული საფუძვლების გარეშე და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შეუსაბამო” (პუნქტი 1); პირს უნდა შეატყობინონ მიზეზების შესახებ (პუნქტი 2), სასამართლოს უნდა შეეძლოს დაკავების კონტროლი (პუნქტი 4), დარღვევის შემთხვევაში უნდა არსებობდეს კომპენსაციის მიღების მექანიზმი (პუნქტი 5). გარდა ამისა, თუ ასეთ შემთხვევებში პირს წაუყენებენ სისხლის სამართლის ბრალდებებს, მას მთლიანად უნდა შეეძლოს მე-9 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, ასევე მე-14 მუხლით გათვალისწინებული დაცვის უფლებებით სარგებლობა.

ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 26-ე ზოგადი კომენტარი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტზე

საგანგებო მდგომარეობა (მუხლი 4)¹

1. მე-4 მუხლს პაქტით შექმნილი ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ერთი მხრივ, ის სახელმწიფოებს შესაძლებლობას აძლევს დროებით ცალმხრივად გადაუხვიონ ნაკისრ ვალდებულებათა ნაწილის შესრულებას; მეორე მხრივ, მე-4 მუხლი ამგვარ თავისარიდებას და მის მატერიალურ შედეგებსაც უქვემდებარებს გარანტიათა სპეციფიკურ რეჟიმს. პაქტიდან გადამხვევი სახელმწიფოს ძირითადი მიზანი უნდა იყოს ჩვეულებრივი მდგომარეობის აღდგენა, როდესაც პაქტში გარანტირებული უფლებები ისევ სრულებით იქნება დაცული. ამ ზოგადი კომენტარით, რომელიც ცვლის მე-13 სესიაზე მიღებულ მე-5 ზოგად კომენტარს, კომისიას სურს დაეხმაროს სახელმწიფოებს მე-4 მუხლის მოთხოვნების დაკმაყოფილებაში.

2. ზომები, რომლებიც უხვევენ პაქტის დებულებებს, გამონაკლისი და დროებითი ხასიათის უნდა იყოს. სანამ სახელმწიფო მე-4 მუხლის გამოყენებას შეეცდება, მან უნდა დააკმაყოფილოს ორი უმთავრესი მოთხოვნა: მდგომარეობა უნდა იყოს საგანგებო, რომელიც საფრთხეს უქმნის ერის სიცოცხლეს, და მონაწილე სახელმწიფოს უკვე ოფიციალურად უნდა ჰქონდეს გამოცხადებული საგანგებო მდგომარეობა. ეს უკანასკნელი მოთხოვნა მეტად მნიშვნელოვანია კანონიერების პრინციპებისა და კანონის უზენაესობის შესანარჩუნებლად იმ დროს, როდესაც ეს ყველაზე მეტადაა საჭირო. საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისას, რომელსაც შედეგად მოჰყვება პაქტის რომელიმე დებულებისგან გადახვევა, სახელმწიფოები უნდა მოქმედებდნენ თავიანთი კონსტიტუციის ან იმ კანონების შესაბამისად, რომლებიც არეგულირებენ საგანგებო მდგომარეობის დროს მისი გამოცხადებისა და უფლებამოსილებების გამოყენების საკითხებს. კომისიის ამოცანაა ამ კანონებზე ზედამხედველობა იმის დასადგენად, შეესაბამებიან თუ არა ისინი მე-4 მუხლის მოთხოვნებს. იმისთვის, რომ კომისიამ შეასრულოს თავისი ამოცანა, სახელმწიფოებმა მე-40 მუხლის თანახმად გადაცემულ მოხსენებებს უნდა დაურთონ საკმარისი და ზუსტი ინფორმაცია საგანგებო მდგომარეობასთან დაკავშირებული შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შესახებ.

11. მე-4 მუხლში მოცემულია იმ დებულებათა ჩამონათვალი, რომელთაგანაც გადახვევა არ დაიშვება, უკავშირდება, მაგრამ არ არის იდენტური კითხვისა, აქვს თუ არა ზოგიერთ ვალდებულებას ადამიანის უფლებათა სფეროში საერთაშორისო სამართლის იმპერატიული ნორმის ხასიათი. მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში ზოგიერთი დებულების გამოცხადება ისეთი ხასიათის მქონედ, რომელთაგან გადახვევა არ შეიძლება, გარკვეულწილად შეიძლება იმის აღიარებად მივიჩნიოთ, რომ პაქტით გათვალისწინებულ ზოგიერთ ფუნდამენტურ უფლებას იმპერატიული ხასიათი აქვს (მაგ., მე-6 და მე-7 მუხლებს). თუმცა ისიც ცხადია, რომ ზოგიერთი სხვა დებულება იმ უფლებათა შორის, რომელთაგან გადახვევა არ შეიძლება, მხოლოდ იმიტომ მოხვდა, რომ საგანგებო მდგომარეობათა დროს მათგან გადახვევა არასდროს შეიძლება გახდეს აუცილებელი (მაგ., მე-11 და მე-18 მუხლები). გარდა ამისა, იმპერატიულ ნორმათა კატეგორია უფრო ვრცელია, ვიდრე მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში მოცემული სიის დებულებები. მონაწილე სახელმწიფოებს ნებისმიერ შემთხვევაში არ შეუძლიათ გამოიყენონ მე-4 მუხლი ჰუმანიტარული სამართლის ან საერთაშორისო სამართლის იმპერატიული ნორმების დარღვევის გასამართლებლად, მაგალითად, აიყვანონ მძევლები, შემოიღონ კოლექტიური დასჯის სისტემა, თვითნებურად აღუკვეთონ თავისუფლება ან დაარღვიონ სამართლიანი სასამართლო პროცესის ფუნდამენტური პრინციპები, უდანაშაულობის პრეზუმფციის ჩათვლით.

13. პაქტის იმ დებულებებს შორის, რომლებიც ჩამოთვლილი არ არის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში, არის ისეთები, რომელთაგან კანონიერად გადახვევა მე-4 მუხლზე დაყრდნობით, კომისიის აზრით, არ შეიძლება. ქვემოთ მოყვანილია რამდენიმე მაგალითი:

b) არ შეიძლება გადახვევა მძევლების აყვანის, მოტაცებებისა და ისეთი დაკავებების აკრძალვისგან, რომელთაც სახელმწიფო არ აღიარებს. ამ აკრძალვების აბსოლუტური ხასიათი, საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი, გამართლებულია მათი სტატუსით, როგორც საერთაშორისო სამართლის ზოგადი ნორმებისა.

14. პაქტის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტი მოითხოვს, რომ პაქტის ყველა მონაწილე სახელმწიფომ უზრუნველყოს მექანიზმების არსებობა პაქტის დებულებათა ნებისმიერი დარღვევის გამოსასწორებლად. ეს პუნქტი არ არის ნახსენები მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში, მაგრამ ის ისეთ სახელშეკრულებო ვალდებულებას წარმოადგენს, რომელიც მთელი პაქტისთვის არის დამახასიათებელი და მნიშვნელოვანი. თუნდაც პაქტის მონაწილე სახელმწიფომ საგანგებო მდგომარეობის დროს და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია მდგომარეობის მოთხოვნებით, შეცვალოს იმ პროცედურების პრაქტიკული ფუნქციონირება, რომლებიც არეგულირებენ სამართლებრივ ან სხვა დაცვით მექანიზმებს, მონაწილე სახელმწიფომ უნდა შეასრულოს პაქტის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტით ნაკისრი ფუნდამენტური ვალდებულება და უზრუნველყოს ეფექტური მექანიზმის არსებობა.

16. პაქტის მე-4 მუხლით უზრუნველყოფილი გადახვევასთან დაკავშირებული გარანტიები ეფუძნება მთლიანად პაქტისთვის დამახასიათებელ კანონიერებისა და კანონის უზენაესობის პრინციპებს. რამდენადაც სამართლიანი სასამართლო პროცესის ცალკეული ელემენტები აშკარად არის გარანტირებული საერთაშორისო ჰუმანიტარულ სამართალში შეიარაღებული კონფლიქტების დროს, კომისია არ მიიჩნევს გამართლებულად ამ უფლებებიდან გადახვევას სხვა საგანგებო მდგომარეობის დროს. კომისია თვლის, რომ კანონიერებისა და კანონის უზენაესობის პრინციპები მოითხოვენ, რომ სამართლიანი სასამართლო პროცესის მოთხოვნები საგანგებო მდგომარეობების დროსაც იყოს დაცული. მხოლოდ სასამართლომ შეიძლება გაასამართლოს და დასდოს მსჯავრი პირს სისხლის სამართლის დანაშაულისთვის. დაცული უნდა იყოს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპი. იმ უფლებათა დასაცავად, რომელთაგან გადახვევა დაუშვებელია, არ შეიძლება სახელმწიფომ, გადაწყვეტილების შედეგად, გადაუხვიოს პაქტის დებულებებს, შეზღუდოს პირის უფლება აღძრას საქმე მისი დაკავების კანონიერების დასადგენად, რაც სასამართლომ დაუყოვნებლივ უნდა გადაწყვიტოს².

წევრ სახელმწიფოთა მიმართ ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია No. R (80) 11

სასამართლომდე დაპატიმრების თაობაზე

I. ზოგადი პრინციპები

1. რამდენადაც ყველა პიროვნება ითვლება უდანაშაულოდ, სანამ არ დამტკიცდება მისი ბრალეულობა, არავის უნდა აღეკვეთოს თავისუფლება სასამართლომდე, თუ გარემოებები ამას აუცილებლად არ მოითხოვს. აქედან გამომდინარე, დაპატიმრება სასამართლომდე განსაკუთრებულ ზომად უნდა ჩაითვალოს და არ უნდა იყოს სავალდებულო და არც დამსჯელობითი მიზნებით გამოყენებული.

II. პრინციპები, რომლებიც გამოიყენება სასამართლომდე პატიმრობის თაობაზე გადაწყვეტილებათა მიღებისას

2. პირი, რომელსაც წაუყენეს სისხლის სამართლის ბრალდება და დააკავეს, დაუყოვნებლივ უნდა წარუდგინონ მოსამართლეს ან სხვა პირს, რომელსაც კანონით გააჩნია სასამართლო ხელისუფლების (შემდეგში ,,სასამართლო ხელისუფლების ორგანო”) განხორციელების უფლებამოსილება. როდესაც პირს სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე წარადგენენ, გადაწყვეტილება წინასწარი პატიმრობის შესახებ სწრაფად უნდა იქნეს მიღებული.

3. პირი სასამართლომდე შეიძლება დააპატიმრონ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი იმისა, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული, რომელშიც ის ეჭვმიტანილია, და არსებობს არსებითი მიზეზები ვივარაუდოთ, რომ სახეზეა ერთი ან მეტი ქვემოთ ჩამოთვლილ გარემოებათაგან:

- მისი მიმალვის საფრთხე;

- საფრთხე იმისა, რომ ის ხელს შეუშლის სისხლის სამართლის საქმეზე სიმართლის დადგენას;

- საფრთხე იმისა, რომ ის ჩაიდენს მძიმე დანაშაულს.

4. მაშინაც კი, თუ ზემოთ ჩამოთვლილი გარემოებები არ არსებობს, დაპატიმრება სასამართლომდე შეიძლება გამონაკლისის სახით გამართლებული იყოს ზოგიერთ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის არსებობისას.

5. გადაწყვეტილების მიღებისას იმის შესახებ, გასცეს თუ არა დაპატიმრების ბრძანება, სასამართლო ხელისუფლების ორგანომ ყურადღება უნდა მიაქციოს კონკრეტული საქმის გარემოებებს, კერძოდ კი, ქვემოთ ჩამოთვლილ ფაქტორებს მათი მართებულობის შესაბამისად:

- საეჭვო დანაშაულის ხასიათსა და სიმძიმეს;

- იმაზე მიმანიშნებელ მტკიცებულებათა სიმყარეს, რომ პირმა დანაშაული ჩაიდინა;

- სასჯელს, რომელიც პირს მსჯავრდების შემთხვევაში სავარაუდოდ დაეკისრება;

- ამ პირის ხასიათს, წარსულს, პირად და სოციალურ მდგომარეობას, განსაკუთრებით მის კავშირებს საზოგადოებასთან;

- პირის ქცევას, განსაკუთრებით კი იმას, თუ როგორ შეასრულა მან მასზე დაკისრებული ვალდებულებები წინა სამართალწარმოებების დროს.

7. სასამართლომდე დაპატიმრების თაობაზე ბრძანება არ უნდა გაიცეს, თუ თავისუფლების აღკვეთა არაპროპორციული იქნება დანაშაულის ხასიათსა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელთან მიმართებაში.

8. თუ გაიცემა ბრძანება დაპატიმრების თაობაზე, ოქმში რაც შეიძლება ზუსტად უნდა იყოს მითითებული ბრალდებათა საგანი და ხასიათი და გადაწყვეტილების მიღების საფუძვლები. აღნიშნულის შესახებ დაუყოვნებლივ უნდა აცნობონ ბრალდებულს, რომელსაც უნდა გადაეცეს ბრძანების ასლი.

9. როდესაც ზემოთ მოყვანილ პრინციპთა შესაბამისად შეიძლება გაიცეს ბრძანება დაპატიმრების თაობაზე, სასამართლო ხელისუფლების ორგანომ უნდა განიხილოს დაპატიმრების ნაცვლად მე-15 პრინციპში მოხსენიებული ალტერნატიული ზომების გამოყენების შესაძლებლობა.

10. პირს უფლება უნდა ჰქონდეს სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე წარმოადგინოს დამცველმა, ყოველთვის, როდესაც განიხილება დაპატიმრების საკითხი. თუ გაიცემა ბრძანება დაპატიმრების თაობაზე, მას რაც შეიძლება მალე უნდა გაეწიოს იურიდიული დახმარება, თუ თავად საკმარისი სახსრები არ გააჩნია.

11. დაპატიმრებულს უფლება უნდა ჰქონდეს გაასაჩივროს გადაწყვეტილება მისი დაპატიმრების თაობაზე და მოითხოვოს გათავისუფლება.

12. დაპატიმრებულს უნდა აცნობონ მისი უფლებების, კერძოდ, დამცველის ყოლის, სამართლებრივი დახმარების მოთხოვნის, გასაჩივრებისა და გათავისუფლების მოთხოვნის უფლებათა შესახებ.

13. დაპატიმრება არ უნდა გაგრძელდეს იმაზე მეტი ვადით, რაც საჭიროა მე-3 პრინციპით გათვალისწინებული მიზნებისთვის, ის არ უნდა გაგრძელდეს არც მაშინ, თუ პატიმრობაში გატარებული დრო არაპროპორციული იქნება იმ სასჯელის მიმართ, რომელიც პირს შეიძლება მსჯავრდების შემთხვევაში შეუფარდონ.

14. პატიმრობის გაგრძელების საკითხი უნდა განხილულ იქნეს გონივრულად მცირე ინტერვალებით, რომელიც დადგენილია კანონით ან სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს მიერ. ასეთი განხილვის დროს უნდა გათვალისწინებულ იქნეს გარემოებათა ყველა ცვლილება, რასაც ადგილი ჰქონდა პირის დაპატიმრების შემდეგ.

III. ალტერნატიულ ზომებთან დაკავშირებული პრინციპები

15. იმის განხილვისას, შეიძლება თუ არა თავიდან იქნეს აცილებული დაპატიმრება, სასამართლო ხელისუფლების ორგანომ მხედველობაში უნდა მიიღოს ყველა არსებული ალტერნატიული ზომა, რომელთა შორის შეიძლება იყოს:

- პირის დაპირება იმის თაობაზე, რომ ის გამოცხადდება სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე მოთხოვნისდა მიხედვით და არ შეუშლის ხელს სისხლის სამართლის საქმეზე სიმართლის დადგენას;

- დადგენილ მისამართზე ცხოვრების მოთხოვნა (ე.ი. შინ, გირაოთ გათავისუფლებულთათვის განკუთვნილ ადგილზე, ახალგაზრდა დამნაშავეთა სპეციალურ დაწესებულებაში და ა.შ.) სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს დადგენილი პირობებით;

- ნებართვის გარეშე განსაზღვრული ადგილის ან ოლქის დატოვების ან იქ შესვლის აკრძალვა;

- ბრძანება პერიოდულად გამოცხადდეს განსაზღვრული ხელისუფლების ორგანოების (ანუ სასამართლოს, პოლიციის და ა.შ.) წინაშე;

- ჩააბაროს პასპორტი ან სხვა საიდენტიფიკაციო დოკუმენტი;

- პირის მიერ გირაოს ან გამოცხადების უზრუნველმყოფი სხვა საშუალების შეტანა, მისი ფინანსური შესაძლებლობების გათვალისწინებით;

- პირადი თავდებობის უზრუნველყოფა;

- სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს მიერ დადგენილი ორგანოს მიერ ზედამხედველობის ან დახმარების გაწევა.

ასეთი ზომების შესახებ პირს წერილობით უნდა შეატყობინონ და გასაგებად აუხსნან, ის ასევე უნდა გააფრთხილონ, რომ თუ არ დაემორჩილება ამ მოთხოვნებს, შეიძლება დააპატიმრონ.

პირი, რომელსაც დააკისრეს ალტერნატიული ზომა, იმდენად, რამდენადაც ეს ზომა მოითხოვს, ისეთივე გარანტიებით უნდა სარგებლობდეს, როგორითაც დაპატიმრებული პირი სარგებლობს ამ რეკომენდაციის თანახმად.

IV. პრინციპები, რომლებიც გამოიყენება გამოძიებისა და სასამართლოს მიმდინარეობისას

16. დაპატიმრებული პირისთვის წაყენებული ბრალდებების გამოძიება და სასამართლო განხილვამდე ყველა სხვა პროცედურა უნდა განხორციელდეს რაც შეიძლება სწრაფად, რათა პატიმრობის ხანგრძლივობა შემცირდეს მინიმუმამდე. ყველაფერი უნდა გაკეთდეს ამ მიზნის მისაღწევად. გამოძიების ჩატარებისა და პირის სამართალში მიცემისას შესაბამისმა ხელისუფლების ორგანოებმა პრიორიტეტი უნდა მიანიჭონ იმ პირთა საქმეებს, რომლებიც პატიმრობაში იმყოფებიან.

17. პატიმრობაში გატარებული დრო უნდა გამოაკლდეს სასჯელის ვადას.

18.უნდა განხილულ იქნეს შესაძლებლობა შეიქმნას ან განვითარდეს მექანიზმები იმ პირთა საკომპენსაციოდ, რომლებიც დააპატიმრეს, მაგრამ მოგვიანებით დამნაშავედ არ ცნეს.

_________________________

1 მე-4 მუხლი:

1. საგანგებო მდგომარეობის დროს, რომელიც საფრთხეს უქმნის ერის სიცოცხლეს და რომელიც ოფიციალურად იქნა გამოცხადებული, პაქტის მონაწილე სახელმწიფოებმა შეიძლება მიიღონ ზომები, რომლებიც გადაუხვევენ წინამდებარე პაქტით ნაკისრი ვალდებულებებისგან მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია საგანგებო მდგომარეობის მოთხოვნებით, იმ პირობით, რომ ასეთი ზომები არ არღვევენ სხვა საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებებს და არ ითვალისწინებენ დისკრიმინაციას რასის, კანის ფერის, სქესის, ენის, რელიგიისა და სოციალური წარმოშობის საფუძველზე;
2. დაუშვებელია ამ დებულების საფუძელზე პაქტის მე-6, მე-7, მე-8 (პუნქტები 1 და 2), მე-11, მე-15, მე-16 და მე-18 მუხლებიდან გადახვევა;
3. წინამდებარე პაქტის მონაწილე სახელმწიფომ, რომელიც გამოიყენებს გადახვევის უფლებას, გაეროს გენერალური მდივნის საშუალებით დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს პაქტის მონაწილე სხვა სახელმწიფოებს იმ დებულებების შესახებ, რომლებსაც მან გადაუხვია და იმ მიზეზების შესახებ, რის გამოც მან მიმართა ამ ზომას. იმავე შუამავლის მეშვეობით უნდა გაკეთდეს შეტყობინება გადახვევის დასრულების თარიღის შესახებ.

2 იხ. კომისიის დასკვნითი მოსაზრებები ისრაელის თაობაზე (1998) (CCPR/C/79/Add.93), პარ. 21: ,,…კომისიას მიაჩნია, რომ ადმინისტრაციული პატიმრობის ამგვარი გამოყენება ეწინააღმდეგება პაქტის მე-7 და მე-16 მუხლებს, რომელთაგან არც ერთი იძლევა საგანგებო მდგომარეობის დროს მათგან გადახვევის უფლებას... თუმცა კომისია ხაზს უსვამს, რომ მონაწილე სახელმწიფოს უფლება არ აქვს გადაუხვიოს დაკავების ეფექტური სასამართლო გადახედვის მოთხოვნას.” იხ. აგრეთვე კომისიის რეკომენდაცია დისკრიმინაციის აღკვეთისა და უმცირესობათა დაცვის ქვეკომისიის მიმართ პაქტის მესამე არჩევითი ოქმის თაობაზე: ,,კომისია კმაყოფილია, რომ სახელმწიფოებს ესმით, რომ habeas corpus-ისა და ამპარო-ს უფლებები საგანგებო მდგომარეობის დროს არ შეიძლება შეიზღუდოს. მეტიც, კომისიას მიაჩნია, რომ მე-2 მუხლთან ერთად, მე-9 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით გათვალისწინებული საშუალებები დამახასიათებელი და მნიშვნელოვანია მთლიანად პაქტისთვის.” გენერალური ასამბლეის ოფიციალური ჩანაწერები, 49-ე სესია, დამატება No. 40 (A/49/40), ტომი. I, დანართი XI, პარ. 2.

15. 43 დაპატიმრებასა და დაკავებასთან დაკავშირებული საკითხები განხილულია კონვენციის მე-5 მუხლში, რომელიც ორ ნაწილად შეიძლება დაიყოს: პირველი უზრუნველყოფს პირის თავისუფლებასა და უსაფრთხოებას - პარაგრაფი 5(1), მეორე კი უზრუნველყოფს დაკავებულთა მთელ რიგ საპროცედურო უფლებებს - პარაგრაფები 5(2)-5(5). პირის თავისუფლება და ხელშეუხებლობა ამ კონტექსტში ძალიან მჭიდროდაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, ხოლო ევროპის სასამართლო და კომისია იშვიათად თუ ასხვავებენ ერთს მეორისაგან. პირის თავისუფლების განხილვისას მე-5 მუხლში უმეტესწილად ხაზი გაესმის თვითნებური დაკავების აკრძალვას.¹ ფიზიკური ან სხეულის ხელშეუხებლობა თავისუფლებისაგან განცალკევებით არ განიხილება.²

15. 44 მე-5(1) მუხლის ჩანაფიქრით უნდა ჩამოყალიბდეს თავისუფლების პოზიტიური უფლება, რომელსაც მცირე ოდენობით გამონაკლისები ექნება, და უმთავრესი მოთხოვნა, რომ თავისუფლების ნებისმიერი აკრძალვა „კანონით განსაზღვრულ პროცედურასთან შესაბამისობაში“ და „კანონიერი“ უნდა იყოს. მასში ნათქვამია:

ყველა ადამიანს აქვს პიროვნების თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება. არავის შეიძლება წაერთვას თავისუფლება ქვემოთ ჩამოთვლილ გარემოებათა გარდა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შეუსაბამოდ:

a) პიროვნების კანონიერი დაკავება კომპეტენეტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდეგ;

b) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება სასამართლოს კანონიერი ბრძანების დაუმორჩილებლობისათვის ან კანონით განსაზღვრული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად;

c) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება იმ მიზნით, რომ ის წარადგინონ კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე, როდესაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული ან, როდესაც ეს გონივრულად შეიძლება მივიჩნიოთ აუცილებლად მის მიერ დანაშაულის ჩადენისა ან ჩადენის შემდგომ გაქცევის აღსაკვეთად;

d) არასრულწლოვანის დაკავება კანონიერი ბრძანების საფუძველზე მასზე საგანმანათლებლო ზედამხედველობის განსახორციელებლად ან მისი კანონიერი დაკავება კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე წარსადგენად;

e) პიროვნებათა კანონიერი დაკავება ინფექციური დაავადებების გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით, ფსიქიურად შეშლილ პირთა, ლოთების, ნარკომანების ან მაწანწალათა დაკავება;

f) პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ქვეყანაში მისი უკანონოდ შესვლის აღსაკვეთად ან იმ პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება, რომლის წინააღმდეგაც ხორციელდება ღონისძიებები მისი დეპორტაციისა ან ექსტრადიციისთვის.

მე-5(1)(a)-5(1)(f) პუნქტებით გათვალისწინებული გამონაკლისები მკაცრად უნდა განიმარტოს და უნდა წარმოადგენდეს იმ პირობების ამომწურავ განმარტებას, რომლებშიც პირს შეიძლება კანონიერად აღეკვეთოს თავისუფლება.³

15.45 დაკავებულთათვის მე-5(2)-5(5) პუნქტებით განსაზღვრული პროცედურული გარანტიები შემდეგია:

2. ყველა დაკავებულს მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს მისი დაკავების მიზეზებისა და მისთვის წაყენებული ბრალის შესახებ;

3. ამ მუხლის 1(c) პუნქტის დებულებათა შესაბამისად დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ მოსამართლისა ან სხვა მოხელის წინაშე, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების უფლება; მას ასევე აქვს უფლება, გაასამართლოს გონივრულ ვადაში ან გაათავისუფლოს სასამართლომდე. გათავისუფლება შეიძლება განპირობებული იყოს სასამართლოში გამოცხადების გარანტიებით;

4. დაკავებისა ან დაპატიმრების შედეგად თავისუფლებააღკვე-თილ ყველა პირს უნდა ჰქონდეს უფლება მიმართოს სასამართლოს, რომელმაც სწრაფად უნდა განიხილოს მისი დაპატიმრების კანონიერების საკითხი და გაათავისუფლოს ის, თუ პატიმრობა უკანონოა;

5. ყველა, ვინც ამ მუხლის დებულებათა დარღვევით გახდა დაკავებისა ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება“.

ეს საკითხები დეტალურადაა განხილული მე-3⁴ და მე-7⁵ თავებში.

მე-5 მუხლის გამოყენება პოლიციასთან მიმართებაში: „მიჯნის“ საკითხი

15.46 მე-5 მუხლთან მიმართებაში პოლიციის უფლებამოსილების განხორციელების თაობაზე წამოჭრილი საკითხების განხილვამდე, უნდა განისაზღვროს „მიჯნის“ საკითხი. კერძოდ, შეადგენს თუ არა პოლიციის უფლებამოსილების განხორციელება მე-5 მუხლით გათვალისწინებულ თავისუფლების აღკვეთას. თუ ეს ასე არ არის, არ გამოიყენება არც მე-5(1) პუნქტის არსებული დებულებები და არც მე-5(2)-5(5) პუნქტების პროცედურული ასპექტები.⁶

15.47 ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად, პირის ნებისმიერი დაკავება, რაგინდ ხანმოკლე იყოს იგი, თავისუფლების აღკვეთად ითვლება და, თუ ის უკანონოა, საქმის აღძვრის საფუძველს იძლევა. კონვენციის პოზიცია განსხვავებულია. მასში ცხადადაა განმარტებული, რომ დაკავების შემთხვევაში ამოქმედდება მე-5 მუხლით გათვალისწინებული დაცვის მექანიზმი, მაგრამ იმ შემთხვევაში, როდესაც პოლიციის უფლებამოსილების განხორციელება არ შეიძლება ჩაითვალოს დაკავებად, მაგრამ ის მაინც ზღუდავს პირს მოქმედებებში, მისი პოზიცია, ასევე არ არის ნათელი. ამდენად, თავისუფლების აღკვეთის მნიშვნელობა შეიძლება გადამწყვეტი იყოს შეჩერების, ჩხრეკისა და მსგავსი უფლებამოსილებების განხორციელების შემთხვევაში.

15. 48 კონვენციის თანახმად, ამოსავალი წერტილია კონკრეტული პირის „კონკრეტული სიტუაცია“. ამ შეფასებისას მნიშვნელოვანია კრიტერიუმების მთელი სპექტრი, როგორიცაა, მაგალითად, კონკრეტული პირის თავისუფლების შეზღუდვის ტიპი, მისი ხანგრძლივობა, შედეგები და გამოყენების ხასიათი.⁷ პრინციპში, მე-5 მუხლი არ განიხილავს უბრალოდ გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას. ამგვარი შეზღუდვები განხილულია კონვენციის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლში,⁸ მაგრამ თავისუფლების აღკვეთასა და შეზღუდვას შორის განსხვავება „მხოლოდ ინტენსივობის ხარისხშია და არა თვისობრიობაში“.⁹

15. 49 დაკავების ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. თუ პოლიცია (ან ნებისმიერი სხვა სახელმწიფო მოხელე) ახორციელებს ქმედებას, რომელსაც პირის თავისუფლების აღკვეთა მოჰყვება, როგორც წესი, გადამწყვეტი იქნება მათი მიზნები. თუ მიზანი დაკავებაა, გამოიყენება მე-5 მუხლი. თუ მიზანი სხვა რამაა, პოლიციის ქმედება ყურადღებით უნდა იქნეს შესწავლილი იმის გასარკვევად, განხორციელდა თუ არა თავისუფლების აღკვეთა მე-5 მუხლის გაგებით. საკითხი უფრო ცხადი რომ გახდეს, მივმართოთ შემდეგ მაგალითებს.

15. 50 საქმე „X და Y შვედეთის წინააღმდეგ“¹⁰ ეხებოდა იაპონიის ორ მოქალაქეს, რომლებიც ქვეყნიდან გაძევების მიზნით დააკავეს და დაახლოებით ერთი საათის განმავლობაში დაკავებული იყვნენ შვედეთში, სანამ მათ იაპონიაში ჩასაყვანად ჩარტერულ თვითმფრინავზე მოათავსებდნენ. კომისიამ გადაწყვიტა, რომ ეს ქმედებები მე-5 მუხლით გათვალისწინებულ თავისუფლების აღკვეთას წარმოადგენდა. იგივე შედეგი მოჰყვა საქმის „X ავსტრიის წინააღმდეგ“¹¹ განხილვას. მასში პოლიციელებმა მომჩივანი, მისი ნების საწინააღმდეგოდ სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე მამობის დასადგენად, სამედიცინო დაწესებულებაში სისხლის ანალიზის ასაღებად მიიყვანეს. ორივე შემთხვევაში კომისიაზე გავლენა იქონია იმ ფაქტმა, რომ პოლიციის ცხადი მიზანი ამ კონკრეტული პირების თავისუფლების აღკვეთა იყო. მეორე მხრივ, საქმეში „ჰოიემაისტერი გერმანიის წინააღმდეგ“¹² კომისიამ გადაწყვიტა, რომ კანონიერი ჩხრეკის თანმდევი დაკავება არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილიყო მე-5 მუხლით დაცვა.

15. 51 კომისია, განსხვავებით საქმეებისა „X შვედეთის წინააღმდეგ“ და „X ავსტრიის წინააღმდეგ“, საქმეს „X გერმანიის წინააღმდეგ“¹³ სხვაგვარად მიუდგა. ამ შემთხვევაში მომჩივანი იყო 10 წლის მოსწავლე, რომელსაც აღმოაჩნდა თანაკლასელების კუთვნილი ავტოკალმები. მოსწავლე გამოუტყდა მასწავლებელს, რომ დროდა-დრო ჩხრეკდა ტანსაცმელს სკოლაში და, ვინაიდან იქ მანამდე ქურდობის მრავალი შემთხვევა მოხდა, სკოლის დირექტორმა ამის შესახებ პოლიციას აცნობა. ამის შემდეგ ორმა პოლიციელმა მომჩივანი და მისი ორი მეგობარი პოლიციის განყოფილებაში წაიყვანა, სადაც მათი დაკითხვა დაახლოებით ერთი საათის განმავლობაში გრძელდებოდა. სანამ დაკითხვა არ მიმდინარეობდა, ისინი ღია საკანში იმყოფებოდნენ. კომისიამ გაითვალისწინა მთავრობის არგუმენტი, რომ, ვინაიდან მომჩივანის ასაკი არ იძლეოდა სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მისი მიცემის შესაძლებლობას, პოლიციის განყოფილებაში მათი მიყვანის დროს პოლიციის მიზანი ვერ იქნებოდა მისი დაპატიმრება ან მის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა. კომისიის აზრით, საქმეებისაგან „X და შვედეთის წინააღმდეგ“ და „X ავსტრიის წინააღმდეგ“ განსხვავებით, რომლებშიც „პოლიციის ცხადი მიზანი ამ კონკრეტული პირების თავისუფლების აღკვეთა იყო“, პოლიციის ქმედება:

„მიზნად ბავშვებისათვის თავისუფლების აღკვეთას კი არ ისახავდა, არამედ უბრალოდ მათგან ინფორმაციის მოპოვებას იმის თაობაზე, თუ როგორ მოხვდა მათ განკარგულებაში მათთან ნაპოვნი ნივთები, და ქურდობის იმ ფაქტების შესახებ, რომლებიც სკოლაში უწინ მოხდა.“

ცხადია, კომისიის მიერ აღნიშნული განსხვავება მეტად უმნიშვნელოა და არც მისი გადაწყვეტილების თაობაზე გაკეთებულ ანგარიშში ჩანს, რომ მომჩივანი ნებაყოფლობით დათანხმდა მის პოლიციის განყოფილებაში წაყვანას, თუ დაარწმუნეს, რომ ვალდებული იყო წასულიყო.¹⁴

15.52 თუმცა ერთი რამ კი ცხადია საქმესთან „X გერმანიის წინააღმდეგ“ დაკავშირებით. ასაკის გამო პოლიცია მომჩივანს კანონიერად ვერ დააკავებდა. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, საქმის პრეცედენტად გამოყენების სფერო ძალზე შეზღუდულია. მაგალითად, ის არ შეეხება ჩვეულებრივ დაკავების შემდგომ დაკითხვას. იგივე ითქმის საქმეზე „ვალვერენსი ბელგიის წინააღმდეგ“,¹⁵ რომელზეც კომისიამ გადაწყვიტა, რომ მომჩივანის დაკავება პოლიციის განყოფილებაში მე-5 მუხლის დარღვევით მოხდა, თუმცა ის, ფაქტობრივად, მოხალისე იყო და თავისუფლად შეეძლო წასულიყო განყოფილებიდან და/ან შეწინააღმდეგებოდა ჩხრეკას. მნიშვნელოვანია, რომ კომისიაზე გავლენა იქონია იმ ფაქტმა, რომ მომჩივანი განყოფილებიდან არ წავიდა თავისი სამართლებრივი მდგომარეობის არცოდნის და შექმნილი სიტუაციის გამო.

15. 53 მხოლოდ ის ფაქტი, რომ პირი ნებაყოფლობით დაემორჩილა დაკავებას, ავტომატურად როდი გამორიცხავს მის დაცვას მე-5 მუხლით. საქმეში „დე ვილდე, ომსი და ვერსეიპი ბელგიის წინააღმდეგ“,¹⁶ რომელშიც მომჩივანი პირები ნებაყოფლობით ჩაბარდნენ პოლიციას მაწანწალობის შესახებ ბელგიის კანონის დარღვევისათვის, ევროპის სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ:

„კონვენციის თანახმად, თავისუფლების უფლება იმდენად მნიშვნელოვანია „დემოკრატიულ საზოგადოებაში“, რომ არ შეიძლება ადამიანი კონვენციის დაცვის გარეშე მხოლოდ იმ მოტივით დარჩეს, რომ ის ნებაყოფლობით ჩაბარდა ხელისუფლების წარმომადგენლებს.“¹⁷

სწორედ ასევე, როგორც ეს აღინიშნა საქმეზე „ვალვერენსი ბელგიის წინააღმდეგ“,¹⁸ კომისია მზად იყო არ გაეთვალისწინებინა ის ფაქტი, რომ მომჩივანის ყოფნა პოლიციის განყოფილებაში, ფორმალურად, ნებაყოფლობითი იყო, რადგანაც მას სინამდვილეში არ შეეძლო იქედან თავისუფლად წასულიყო.¹⁹

15. 54 ამ ფონზე გარკვეული სიფრთხილეა საჭირო საქმის „გენა შვეიცარიის წინააღმდეგ“²⁰ განხილვისას. ამ შემთხვევაში პოლიციამ მომჩივანი დააკავა იმის გამო, რომ მას ნერვული აშლილობა ჰქონდა და უცნაურად იქცეოდა. იმ ფაქტის ზეგავლენით, რომ მომჩივანი ნებაყოფლობით დათანხმდა პოლიციის ქმედებაზე და თავისუფლად შეეძლო პოლიციის განყოფილებაში გადაადგილებულიყო, ხოლო პოლიცია ჰუმანური მოსაზრებებით ხელმძღვანელობდა, კომისიამ გადაწყვიტა, რომ აქ არ მომხდარა თავისუფლების აღკვეთა მე-5 მუხლის გაგებით.

15. 55 ზოგადი წესის თანახმად, დაკავების ადგილის დატოვების შესაძლებლობა, როგორც წესი, გამორიცხავს მე-5 მუხლის გამოყენებას. მაგალითად, საქმეში „SM და MT ავსტრიის წინააღმდეგ“²¹ კომისიამ არ მიიჩნია თავისუფლების აღკვეთად შემთხვევა, როდესაც მომჩივანები, რომლებიც ლიბანელები იყვნენ, გაამწესეს ვენის აეროპორტის სატრანზიტო ზონაში, თუმცა ნებისმიერ დროს თავისუფლად შეეძლოთ იქიდან გასვლა. მაგრამ არსებობს გამო-ნაკლისებიც. საქმეში „ამვრი საფრანგეთის წინააღმდეგ“²² მომჩივანები, რომლებიც სომალის რეჟიმს სირიის გავლით გაურბოდნენ, ამტკიცებდნენ, რომ დაირღვა მე-5 მუხლით გათვალისწინებული მათი უფლებები, როდესაც ისინი პარიზის ორლის აეროპორტში ჩასვლის შემდეგ 20 დღის განმავლობაში დაკავებული იყვნენ სატრანზიტო ზონასა და ახლომდებარე სასტუმროში, (რომლის ნაწილიც თავისუფლების აღკვეთის ადგილად გადაკეთდა). საფრანგეთის მთავრობა ამტკიცებდა, რომ, თუმცა სატრანზიტო ზონა „დახურული იყო საფრანგეთის მხრიდან“, ის „ღია იყო გარეთა მხრიდან“, ამდენად მომჩივანებს შეეძლოთ თავიანთი ნებით დაბრუნებულიყვნენ სირიაში. ევროპის სასამართლო ამას არ დაეთანხმა. მისი აზრით, მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მომჩივანებს ჰქონდათ შესაძლებლობა ნებაყოფლობით დაეტოვებინათ ზონა, არ გამორიცხავს მე-5 მუხლის გამოყენებას. რადგან სირიას არ შეეძლო მათთვის შეეთავაზებინა იმგვარი დაცვა როგორც საფრანგეთს, იქ დაბრუნების შესაძლებლობა იყო „თეორიული“ და ამდენად, გამოუსადეგარი მე-5 მუხლის დებულებების თვალსაზრისით.

კანონიერი დაკავებისა და დაპატიმრების წინაპირობები მე-5 მუხლის მიხედვით

15.56 კონვენციის მე-5 მუხლის თანახმად კანონიერი დაკავებისათვის სამი წინაპირობა უნდა არსებობდეს. ესენია:

1. დაკავება და/ან დაპატიმრება „კანონიერი“ უნდა იყოს. ეს მოთხოვნა მომდინარეობს სიტყვის „კანონიერი“ გამოყენებიდან ყოველ პარაგრაფში [5(1)(a)-5(1)(f)];

2. დაკავება და/ან დაპატიმრება „შესაბამისობაში უნდა იყოს კანონის მიერ დადგენილ პროცედურასთან“. ეს მოთხოვნა ნახსენებია მე-5(1) პარაგრაფის მეორე წინადადებაში და ნიშნავს, რომ ეროვნული კანონმდებლობა უნდა ადგენდეს პროცედურას, რომელიც უნდა დაიცვან მათ, ვინც უფლებამოსილია დააკავოს და/ან დააპატიმროს სხვები, და, რომ ეს პროცედურა პრაქტიკაში უნდა იქნეს დაცული;

3. დაკავებისა და/ან დაპატიმრების საფუძველი შესაბამისობაში უნდა იყოს მე-5 მუხლის მე-5(1)(a)-(f) პუნქტებიდან ერთ-ერთთან მაინც. ამ თვალსაზრისით, როგორც წესი, გასათვალისწინებელია მე-5(1)(c) პუნქტი, რომელიც ითვალისწინებს დაკავებასა და/ან დაპატიმრებას იმ საფუძვლიანი ეჭვის მიზეზით, რომ კონკრეტულმა პირმა დანაშაული ჩაიდინა. მაგრამ მე-5 თავის მე-5(1)(a)-(f) პუნქტები ურთიერთგამომრიცხავი არ არის და სავსებით დასაშვებია, რომ ამა თუ იმ პირს, გარკვეული დროის განმავლობაში აღეკვეთოს თავისუფლება ერთზე მეტი ქვეპუნქტის საფუძველზე, მაგრამ დაკავების მიზანი ან ხასიათი ისე შეიცვალოს, რომ რაც თავდაპირველად გამართლებული იყო ერთი ქვეპუნქტით, უკვე აღარ იყოს გამართლებული, მაგრამ გამართლდეს სხვა ქვეპუნქტით. ²³

დაკავების საფუძველი კონვენციის მიხედვით

15.57 დაკავების საფუძვლები მოყვანილია კონვენციის მე-5(1)(c) პუნქტში, კერძოდ, ესენია:

1. არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ დაკავებულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული;

2. როდესაც ეს გონივრულად შეიძლება მივიჩნიოთ აუცილებლად მის მიერ დანაშაულის ჩადენის აღსაკვეთად;

3. როდესაც ეს გონივრულად შეიძლება მივიჩნიოთ აუცილებლად მის მიერ დანაშაულის ჩადენის შემდგომ გაქცევის აღსაკვეთად.

მესამე საფუძველი დაკავებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ამართლებს, როდესაც არსებობს საფუძვლიანი მიზეზი იმის სავარაუდოდ, რომ დანაშაული იქნა ჩადენილი²⁴. ამ მხრივ ის იმდენად ემთხვევა პირველ საფუძველს, რომ საზოგადოდ თითქმის ფუნქციადაკარგულად ითვლება.

15.58 თითოეულ შემთხვევაში მიზანი უნდა იყოს ის, რომ დაკავებული პირი წარდგენილ იქნეს კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე. ამდენად, მე-5(1)(c) მუხლი წაკითხულ უნდა იქნეს მე-5(3) მუხლთან²⁵ კავშირში, მაგრამ, რამდენადაც დაპატიმრების დროს კომპეტენტური იურიდიული ორგანოს წინაშე პირის წარდგენა თავდაპირველი განზრახვა იყო, მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მისთვის ბრალი არ წაუყენებიათ და არც სასამართლოს წინაშე წარმდგარა (ანუ ბრალის წაყენების გარეშე გაათავისუფლეს), არ ნიშნავს მე-5(1)(c) მუხლის დარღვევას, ვინაიდან „ამგვარი მიზნის არსებობა მისი მიღწევისაგან დამოუკიდებლად უნდა იქნეს განხილული“.²⁶

15.59 მე-5 მუხლში ნახმარი ტერმინი „დანაშაული“ ფართოდაა განმარტებული კომისიისა და სასამართლოს მიერ და აუცილებლად როდი შეესაბამება მის მნიშვნელობას ეროვნულ კანონმდებლობაში.²⁷ საქმე „ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“²⁸ ეხებოდა ნებისმიერი პირის დაკავების კანონით დადგენილი უფლებამოსილების გამოყენებას, თუ ისინი „ჩარეული იყვნენ ტერორისტული აქტის განხორციელებაში, მომზადებასა ან მასზე წაქეზებაში“, სადაც „ტერორიზმი“ განიხილება როგორც „ძალადობის გამოყენება პოლიტიკური მიზნებისათვის“. მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობდა ამ ფორმულირებით განსაზღვრული სისხლის სამართლის დანაშაული, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ აკრძალული ქმედება „სავსებით შეესაბამებოდა დანაშაულის კვალიფიკაციას“.²⁹

„საფუძვლიანი ეჭვის“ მნიშვნელობა

15.60 მე-5(1)(c) მუხლი იძლევა სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში „საფუძვლიანი ეჭვის“ საფუძველზე დაკავების უფლებამოსილებას. თავის გადაწყვეტილებაში საქმეზე „ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“³⁰ ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ:

„ეჭვის „საფუძვლიანობა“, რომლის საფუძველზეც შესაძლებელია პირის დაკავება, წარმოადგენს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტში ასახული, თვითნებური დაკავებისა ან დაპატიმრებისაგან პიროვნების დაცვის ძირითად გარანტიას... „საფუძვლიანი ეჭვის“ არსებობა გულისხმობს გარკვეული ფაქტებისა ან ინფორმაციის ქონას, რომლის საფუძველზეც ობიექტური ადამიანი ჩათვლიდა, რომ პირს შესაძლოა ჩადენილი აქვს დანაშაული, მაგრამ ის, თუ რა შეიძლება ,,ჩაითვალოს” საფუძვლიანად, დამოკიდებულია ყოველ კონკრეტულ გარემოებაზე.“³¹

თუ რა უნდა განვიხილოთ როგორც „საფუძვლიანი“, დამოკიდებული იქნება ყველა გარემოებაზე, ხოლო ამის შესახებ გადაწყვეტილება მიღებულ უნდა იქნეს იმ ფაქტებზე დაყრდნობით, რომლებიც დაკავების დროისათვის იყო ცნობილი, და არა მის შემდეგ გაირკვა.³² აუცილებელი არ არის იმის დამტკიცება, რომ დანაშაული ჩადენილია. არც იმის დამტკიცებაა აუცილებელი, რომ დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, მაინცდამაინც დაკავებული პირია მასზე პასუხისმგებელი.³³ ეჭვის გულწრფელობა და კეთილსინდისიერება მისი საფუძვლიანობის ერთ-ერთი აუცილებელი ელემენტია,³⁴ მაგრამ მხოლოდ „გულწრფელი რწმენა“ საკმარისი არ არის. უნდა არსებობდეს ობიექტური საფუძველი, რომელიც გაამართლებდა დაკავებასა და/ან დაპატიმრებას.³⁵

15.61 საქმეში „ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”³⁶ ევროპის სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ „კონკრეტული ეჭვების დასასაბუთებლად ან გასაქარწყლებლად,“ მომჩივნების დაკავება პოლიციაში მათ დასაკითხად დაუზუსტებელ ტერორისტულ აქტში მათი მონაწილეობის თაობაზე, არ არღვევს კონვენციას, ვინაიდან მე-5(1)(c) მუხლი:

„არ გულისხმობს, რომ პოლიციას მოპოვებული უნდა ჰქონოდა საკმარისი სამხილი ბრალის წასაყენებლად დაკავების მომენტში ან მომჩივნების დაკავებაში ყოფნის დროს.“³⁷

15.62 სწორედ ასევე, საქმეზე „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“,³⁸ რომელშიც ასევე ფიგურირებდა ანტიტერორისტული კანონმდებლობა, ევროპის სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ აუცილებელი არ არის ეჭვის ხარისხი საკმარისი იყოს ბრალის წასაყენებლად, ვინაიდან:

„მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის მიხედვით, დაკითხვის მიზანია გამოძიების წინ წაწევა დაკავების საფუძვლად გამოყენებული კონკრეტული ეჭვის დასაბუთებისა ან გაქარწყლების გზით. ამდენად, ეჭვის გამომწვევი ფაქტები აუცილებელი არ არის იყოს იმ ხარისხის, რაც საჭიროა მსჯავრდების გასამართლებლად ან თუნდაც ბრალის წასაყენებლად, რაც გამოძიების შემდგომი ეტაპია“.³⁹

მაგრამ საქმეზე „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ სასამართლომ მაინც აღნიშნა, რომ „ეჭვის აუცილებელი ხარისხის დასადგენად შეიძლება არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდეს კანონით გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობასაც“.⁴⁰ ამ შემთხვევაში დაკავების მაქსიმალური ხანგრძლივობა ოთხი საათი იყო. უფრო ხანგრძლივი დროით დაკა-ვებისათვის შეიძლება საჭირო გახდეს უფრო საფუძვლიანი ეჭვი.

15.62 მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საქმეებში „ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“,⁴¹ „ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“⁴² და „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“⁴³ ფიგურირებდა დაპატიმრება ანტიტერორისტული კანონმდებლობის საფუძველზე. თითოეულ შემთხვევაში ევროპის სასამართლომ „საფუძვლიან ეჭვთან“ მიმართებაში აღიარა, რომ:

„ტერორისტული დანაშაული განსაკუთრებულ კატეგორიას განე-კუთვნება. ადამიანთა სიცოცხლის მოსპობისა ან მათთვის ტანჯვის მიყენების თანმხლები რისკის გამო, პოლიცია იძულებულია განსაკუთრებული რეაგირება მოახდინოს ყოველ კონკრეტულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, მათ შორის საიდუმლო წყაროებიდან მიღებულ ინფორმაციაზე. სწორედ ამიტომ, პოლიციას შეიძლება ხშირად დასჭირდეს სავარაუდო ტერორისტის დაპატიმრება სანდო ინფორმაციის საფუძველზე, რომელიც, ინფორმაციის მომწოდებლის საფრთხის ქვეშ დაყენების გარეშე, ვერ ეცნობება ეჭვმიტანილსა ან სასამართლოს ბრალდების მხარდასაჭერად“.⁴⁴

თუმცა ამგვარ შემთხვევებშიც კი, დაკავებაზე პასუხისმგებელმა პირებმა „უნდა წარმოადგინონ, როგორც მინიმუმ, ფაქტების ნაწილი ან ინფორმაცია, რომელიც სასამართლოს საშუალებას მისცემს დაადგინოს, არსებობდა თუ არა საფუძვლიანი ეჭვი იმის შესახებ, რომ დაკავებულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული“.⁴⁵

15.63 ჯერაც გადასაწყვეტია, თუ რა შემთხვევებში შეიძლება კონფიდენციალური ინფორმაციისა ან ანონიმური წყაროების გამოყენება მარტივ საქმეებში დაკავების გასამართლებლად. საქმეზე „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“⁴⁶ სასამართლოს არგუმენტაციის განუყოფელი ნაწილია ის, რომ „საფუძვლიანი ეჭვის“ შემოწმებისას ამ საქმეში გამოყენებული ხერხი შეიძლება სულაც არ აღმოჩნდეს საკმარისი „ჩვეულებრივ“ საქმეებში. რამდენიმე შემთხვევაში სასამართლომ შეშფოთება გამოხატა სასამართლო პროცესის დროს ანონიმური ინფორმატორებისაგან მიღებული სამხილის გამოყენების თაობაზე,⁴⁷ მაგრამ მხარე ამტკიცებდა, რომ კონვენცია ხელს არ უშლის „გამოძიების ეტაპზე“ ამგვარ წყაროებზე დაყრდნობას.⁴⁸ დასაზუსტებელია, თუ რამდენად შეიძლება მათზე დაყრდნობა ან რომელ ეტაპზე.

პრევენციული დაკავება

15.64 მიუხედავად იმისა, რომ მე-5(1)(c) მუხლის მეორე ნაწილი იძლევა დანაშაულის თავიდან აცილების მიზნით დაკავების უფლებამოსილებას, ყოველი ამგვარი დაკავება ყოველთვის დაწვრილებით შესწავლის საგანი ხდება. იგი არ იძლევა ინდივიდისა ან ინდივიდთა ჯგუფის წინააღმდეგ ზოგადი პრევენციული პოლიტიკის გატარების უფლებამოსილებას მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ მას ან მათ მიდრეკილება აქვთ დანაშაულის ჩადენისაკენ. ეს მუხლი მხოლოდ იმის საშუალებას იძლევა, რომ მოხდეს „ცალკე აღებული კონკრეტული დანაშაულის” პრევენცია.⁴⁹ საქმეში „ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”⁵⁰ ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ უბრალოდ „სიმშვიდის შენარჩუნებისა და წესრიგის დაცვის მიზნით” ეროვნული კანონმდებლობით დაშვებული დაკავება, როდესაც არ არის საჭირო ეჭვის არსებობა დანაშაულის ჩადენის თაობაზე (ან რწმენა, რომ ეს აუცილებელი იყო დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად), ვერ მოექცევა მე-5(1)(c) მუხლის ჩარჩოებში.

დაკავების მიზეზები

15.65 კონვენციის მე-5(2) მუხლის მოთხოვნით, ნებისმიერ დაკავებულ პირს „მისთვის გასაგებ ენაზე“ დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს „დაკავების მიზეზებისა ან მისთვის წაყენებული ნებისმიერი ბრალის შესახებ”.⁵¹ ეს იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერ დაკავებულს „უბრალო, არაპროფესიონალურ ენაზე“, რომლის გაგებაც მას შეუძლია, უნდა შეატყობინონ „მისი დაკავების ძირითადი სამართლებრივი და ფაქტობრივი საფუძვლების თაობაზე“.⁵²

15.66 ამ დებულების მიზანია, რომ ყველა დაკავებულს ჰქონდეს თავისი დაკავების კანონიერების გასაჩივრების საშუალება.⁵³ არ არის აუცილებელი რაიმე სპეციალური ფორმის დაცვა,⁵⁴ არც ის არის აუცილებელი, რომ დაკავების მიზეზები წერილობით იყოს წარმოდგენილი.⁵⁵ მაგრამ, ვინაიდან მე-5(1)(c) მუხლის თანახმად დაკავება კანონიერია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს „საფუძვლიანი ეჭვი“, რომ დაკავებულმა დანაშაული ჩაიდინა, კომისიამ გადაწყვიტა, რომ:

„დაკავებული პირი … საკმარისად უნდა იყოს ინფორმირებული იმ ფაქტებისა და სამხილის თაობაზე, რომლებიც საფუძვლად დაედო გადაწყვეტილებას მისი დაკავების შესახებ. კერძოდ, მას უნდა მიეცეს შესაძლებლობა განაცხადოს, აღიარებს, თუ უარყოფს დანაშაულს, რომელშიც ბრალი ედება.”⁵⁶

არ არის საკმარისი პირისათვის მხოლოდ იმის შეტყობინება, რომ ის დააკავეს საგანგებო კანონის დებულებათა საფუძველზე.⁵⁷

15.67 საქმეში „ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”⁵⁸ წამოიჭრა შესაფერისი დროის საკითხი. ევროპის სასამართლომ ვერ აღმოაჩინა მე-5(2) მუხლის დარღვევა იმაში, რომ მომჩივანებს დაკავების მიზეზები მხოლოდ დაკავებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ, დაკითხვის დროს გააცნეს. მსგავსი შედეგი მოჰყვა საქმის „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ განხილვას.⁵⁹ მაგრამ სასამართლომ კვლავ გაუსვა ხაზი იმას, რომ დროულობის საკითხი უნდა განისაზღვროს ყოველი ცალკეული საქმის დეტალების საფუძველზე და არ შეიძლება იმის განცხადება, რომ, რაც საკმარისია „ტერორიზმის“ შემთხვევაში, საკმარისი იქნება „ჩვეულებრივ“ საქმეებშიც.⁶⁰

15.68 დაკავებისა და/ან დაპატიმრების მიზეზების შეტყობინების მოთხოვნა შეეხება არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეებს, არამედ იმ ადამიანებსაც, ვისაც თავისუფლება სხვა საფუძველზე აღეკვეთა.⁶¹ საქმეში „ვან დერ ლერი ჰოლანდიის წინააღმდეგ“⁶² ევროპის სასამართლომ დაადგინა მე-5(2) მუხლის დარღვევა, რადგან მომჩივანმა ქალბატონმა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოთავსებიდან მხოლოდ ათი დღის შემდეგ შემთხვევით გაიგო სასამართლოს იმ გადაწყვეტილების შესახებ, რომლის ძალითაც ის იქ აღმოჩნდა.

კონვენციით გათვალისწინებული დაკავების სხვა საფუძვლები

15.69 მართალია, პოლიციის მიერ განხორციელებულ დაკავებათა უმრავლესობა მე-5(1)(c) მუხლის მოქმედების სფეროში ხვდება, მაგრამ დაკავების გამართლება გარკვეულ გარემოებებში შეიძლება მე-5(1) მუხლით გათვალისწინებული სხვა საფუძვლებით. ეს გარემოებები განხილულია მე-3 თავში.

დაკავება ქვეყნის ფარგლებს გარეთ

15.70 არსებობს ზოგადი მოსაზრება,⁶³ რომ სახელმწიფოებმა, რომლებმაც მოახდინეს კონვენციის რატიფიცირება, მათი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი პირებისათვის უნდა უზრუნველყონ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების დაცვა.⁶⁴ აქედან გამომდინარე, პირს, რომელიც ჩვეულებრივ გაერთიანებულ სამეფოში ცხოვრობს და დაკავებულ და/ან დაპატიმრებულ იქნა სხვა სახელმწიფოში, რომელმაც ასევე მოახდინა კონვენციის რატიფიცირება, შესაძლოა ჰქონდეს ამ სახელმწიფოს წინააღმდეგ სამართლებრივი საშუალებების გამოყენების უფლება. არსებობს ამის უამრავი მაგალითი.⁶⁵

15.71 მაგრამ გარკვეულ გარემოებებში მე-5 მუხლით გათვალისწინებული დაცვა შეიძლება გავრცელდეს იმ პირებზეც, რომლებიც მისი ქვეყნის წარმომადგენლებმა ამ ქვეყნის ტერიტორიის გარეთ დააკავეს და/ან დააპატიმრეს.⁶⁶ საქმეში „რენეტი საფრანგეთის წინააღმდეგ”⁶⁷ კომისიამ მიიჩნია, რომ უნდა გამოყენებულიყო მე-5 მუხლი, რადგან მომჩივანი გადაეცა საფრანგეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებს სენტ-ვენსანში და ამ მომენტიდან „მომჩივანი ფაქტობრივად საფრანგეთის ხელისუფლებას და ამდენად მის იურისდიქციას ექვემდებარებოდა“.⁶⁸

შეჩერებისა და ჩხრეკის, აგრეთვე მსგავსი უფლებამოსილების განხორციელება

15.72 დაკავება შეჩერებისა ან ჩხრეკის დროს და მსგავსი უფლებამოსილებების განხორციელება კონვენციის თვალსაზრისით საკამათო საკითხია. ბევრ შემთხვევაში, ცხადია, სტრასბურგში მყოფი ოფიციალური პირები იმ მოსაზრებას მიემხრობიან, რომ ზედაპირული ჩხრეკა გზებზე საკმარისად ხანმოკლეა იმისათვის, რომ არ აღიძრას მე-5 მუხლთან დაკავშირებული საკითხები.⁶⁹ მაგრამ, თუ შეჩერებისა და ჩხრეკის, აგრეთვე მსგავსი უფლებამოსილებების განხორციელებისას მაინც ხდება კონკრეტული პირის საკმაოდ დიდი ხნით დაკავება, აუცილებელია ამგვარი ხანგრძლივობის დასაბუთება მე-5 მუხლის დებულებებთან მიმართებაში.

15.73 კონვენციის მე-5(1)(c) მუხლი ითვალისწინებს პირის დაკავებასა და/ან დაპატიმრებას საფუძვლიანი ეჭვის საფუძველზე, რომ ამ კონკრეტულმა პირმა დანაშაული ჩაიდინა.⁷⁰ მაგრამ უმთავრესი მოთხოვნა, რომ აუცილებელია ამის მიზანი პირის სასამართლოსადმი წარდგენა იყოს, თითქოს გამორიცხავს მისი გამოყენების შესაძლებლობას შეჩერებისა და ჩხრეკის, აგრეთვე მსგავსი უფლებამოსილებების განხორციელების შემთხვევებში.⁷¹

15.74 ერთადერთი სხვა დებულება, რომელსაც შეუძლია გაამართლოს დაკავება შეჩერებისა და ჩხრეკის, აგრეთვე მსგავსი უფლებამოსილებების განხორციელების დროს, არის მე-5(1)(b) მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს პირის დაკავებას „კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფად“. ვინაიდან როგორც ევროპის სასამართლომ, ისე კომისიამ თანმიმდევრულად უარყვეს ამ დებულების ფართო ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა, მისი გამოყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, როდესაც პოლიციას შეუძლია დაამტკიცოს, რომ დაკავება აუცილებელი იყო „სპეციფიკური და კონკრეტული ვალდებულებების“ შესასრულებლად.⁷² სისხლის სამართლის კანონმდებლობისადმი მორჩილების ზოგადი ვალდებულება არასაკმარისია.⁷³

15.75 სასამართლოს აქამდე არავითარი განჩინება არ გამოუტანია ამ სფეროში.

15.76 საქმეში „მაკვეი, ო'ნილი და ევანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”⁷⁴ კომისიამ განიხილა მომჩივნების დაკავებაზე ორდერის გაცემის უფლებამოსილების გამოყენება, რასაც მოჰყვა მათი „შემოწმება“ იმ დროს არსებული ტერორიზმთან ბრძოლის კანონმდებლობის საფუძველზე.⁷⁵ ამ უფლებამოსილების გამოყენება შეიძლებოდა ყველა იმ პირის მიმართ, რომელიც შემოდიოდა ბრიტანეთში ან ტოვებდა მას, ხოლო შემოწმების მიზანი იყო დაედგინა: ა) ჩართული იყო თუ არა პირი ტერორისტულ საქმიანობაში; ბ) იყო თუ არა მასზე გამოტანილი გაძევების ბრძანება; ან გ) არსებობდა თუ არა საფუძველი, ეჭვი შეეტანათ იმაში, რომ მან დაარღვია ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ კანონმდებლობა. საფუძვლიანი ეჭვის ქონა არ ყოფილა დაკავებისა ან შემოწმების უფლებამოსილების განხორციელების წინაპირობა.

15.77 მომჩივანები, რომლებიც ლივერპულში დუბლინიდან ბორნით ჩამოვიდნენ, 24- საათის განმავლობაში იყვნენ დაკავებული, სანამ მათ ბრალის წაყენების გარეშე გაათავისუფლებდნენ. ამ დროის განმავლობაში ისინი გაჩხრიკეს, დაკითხეს, აუღეს თითის ანაბეჭდები და გადაუღეს სურათები.⁷⁶ ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მათი დაკავება ვერ გამართლდებოდა მე-5(1)(b) მუხლით, ვინაიდან არ შეიძლება ითქვას, რომ დაკავებამდე მათ არ შეუსრულებიათ მათზე წინასწარ დაკისრებული რაიმე ვალდებულება. კომისიამ ეს არგუმენტი ძლიერად, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, არადამაჯერებლად ჩათვალა. მისი აზრით:

„…პირს, როგორც წესი, წინასწარ უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა შეესრულებინა მასზე დაკისრებული „სპეციფიკური და კონკრეტული“ ვალდებულებები და საპატიო მიზეზის გარეშე არ უნდა შეესრულებინა ისინი, სანამ კეთილსინდისიერად შეიძლება ვთქვათ, რომ მისი დაკავება მოხდა ამ ვალდებულების „შესრულების უზრუნველყოფის მიზნით“. მაგრამ, კომისიის აზრით, შეიძლება არსებობდეს მნიშვნელოვანი ხასიათის სხვა იშვიათი გარემოებები, რომლებიც გაამართლებდა დაკავებას რაიმე ვალდებულების შესრულების მიზნით“.⁷⁷

კომისია ამ დასკვნამდე შემდეგი არგუმენტების საფუძველზე მივიდა:

„მე-5(1)(b) მუხლის ფორმულირება კატეგორიულად არ მოითხოვს, რომ დაკავებულის მხრივ ადგილი ჰქონდეს (წინასწარ არსებული ვალდებულების) განზრახ ან დაუდევრობით შეუსრულებლობას. მისი მოთხოვნა მხოლოდ ისაა, რომ დაკავების მიზანი უნდა იყოს ამ ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფა.“⁷⁸

15.78 იმისათვის, რომ განისაზღვროს, იძლევა თუ არა „მნიშვნელოვანი“ გარემოებები რომელიმე ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის მიზნით დაკავების უფლებას, განხილულ უნდა იქნეს ამ მოვალეობის ხასიათი. კერძოდ:

„უნდა დადგინდეს მისი შესრულება გადაუდებელი საჭიროებით არის გამოწვეული, თუ ეს გარემოებები იმგვარია, რომ გონივრული მიდგომით არ არსებობს სხვა საშუალება მათი შესრულების უზრუნველსაყოფად. უნდა მოიძებნოს ბალანსი დემოკრატიულ საზოგადოებაში კონკრეტული ვალდებულების დაუყოვნებლივ შესრულების მნიშვნელობასა და თავისუფლების უფლების მნიშვნელობას შორის. დაკავების ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია ამ ბალანსის დაცვის თვალსაზრისით“.⁷⁹

ამის გათვალისწინებით, საქმეში „მაკვეი, ო'ნილი და ევანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”⁸⁰ კომისიამ დაასკვნა, რომ „მნიშვნელოვანი” გარემოებები სწორედ, რომ იძლეოდა მომჩივნების დაკავების საშუალებას.

15.79 კომისიის გადაწყვეტილებას საქმეზე „მაკვეი, ო'ნილი და ევანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”⁸¹ შემდეგი ფაქტორები დაედო საფუძვლად:

1. განსახილველი ვალდებულება, ფაქტობრივად, იმაში მდგომარეობდა, რომ მომჩივანებს ბრიტანეთში შესვლისას უნდა გაევლოთ შემოწმება, რომლის მიზანიც (ფართო გაგებით) ტერორიზმის პრევენცია იყო;⁸²

2. არსებობდა ტერორისტების საერთაშორისო მიმოსვლის გაკონტროლების აუცილებლობა, განსაკუთრებით გაერთიანებულ სამეფოსა და ირლანდიას, აგრეთვე გაერთიანებულ სამეფოსა და ჩრდილოეთ ირლანდიას შორის ტერორისტების მიმოსვლით გაერთიანებული სამეფოსათვის შექმნილი პრობლემების თვალსაზრისით;

3. შემთხვევების უმრავლესობაში (მაგრამ არა მომჩივნების შემთხვევაში) ნებისმიერი „შემოწმება“ დაკავების გარეშე ტარდებოდა. იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც დაკავება ხდებოდა, მისი ხანგრძლივობა ძალიან მცირე იყო;

4. პრაქტიკულად, მოხელე, რომელიც შემოწმებას ატარებდა, არ სარგებლობდა დაკავებისა და შემდგომი დაკითხვის უფლებით, თუ კონკრეტული პირის თაობაზე „რაღაც ეჭვი“ არ ექნებოდა;

5. ვინაიდან ტერორისტს შეუძლია არასწორი ინფორმაცია მისცეს ან უარი განაცხადოს კითხვებზე პასუხის გაცემაზე, შეიძლება დაკავება აუცილებელი გახდეს.

ცხადია, რომ ეს ფაქტორები ძალიან სპეციფიკური იყო და, ერთი შეხედვით, არ ამართლებდა დაკავებას ჩვეულებრივი ჩხრეკისათვის.

_______________________

1 იხ. მაგალითად, „ბოზანო საფრანგეთის წინააღმდეგ” (1987) 9 EHRR 297, რომელიც ეხებოდა შესაბამისი სასამართლო პროცედურების გვერდის ავლისათვის გამიზნულ „შენიღბულ ექსტრადიციას”.

2 ამდენად, ფიზიკური ან სხეულის ხელშეუხებლობა განიხილება სხვა დებულებებთან ერთად, როგორებიცაა მე-3 მუხლი (სასტიკი მოპყრობის აკრძალვა და ა. შ.) ან მე-8 მუხლი (პირადი ცხოვრება).

3 „ვინტერვერპი ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ (1979-80) 2 EHRR 387, პარაგრაფი 37.

4 იხ. პარაგრაფები 3.69-3.86.

5 იხ. პარაგრაფები 7.5-7.47.

6 მიუხედავად ამისა, შეიძლება კვლავაც მნიშვნელოვანი იყოს მე-3 და/ან მე-8 მუხლები.

7 „გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ” (1981) 2 EHღღ 333, პარაგრაფი 92. იხ. აგრეთვე მერდოკი ჯ.ლ. „"ადამიანის უფლებების ევროპის კონვენციის მე-5 მუხლი: ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის დაცვა“. ადამიანის უფლებათა დაცვის მასალები. N12, ევროპის საბჭოს გამომცემლობა, 1994, გვ. 11.

8 მე-4 ოქმის მე-2 მუხლში ნათქვამია: „ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება ამა თუ იმ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, აქვს ამ ტერიტორიაზე გადაადგილებისა და საცხოვრებელი ადგილის არჩევის თავისუფლების უფლება“.

9 „გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ”, №78, პარაგრაფი 93.

10 (1976) 7 DR 123.

11 (1979) 18 DR 154.

12 1981 წ. 6 ივლისი; სქოლიოების გარეშე.

13 (1981) 24 DR 158.

14 იხ. ჰარისი და სხვ. ადამიანის უფლებების ევროპის კონვენციის კანონი (Butterworth, 1995), გვ. 100.

15 1980 წ. 5 მარტი; სქოლიოების გარეშე.

16 (1979-80) 1 EHRR 373.

17 პარაგრაფი 65.

18 იხ. სქოლიო 54.

19 იქვე.

20 (1995) 81-A DR 130.

21 (1993) 74 DR 179.

22 (1996) 22 EHRR 533.

23 იხ. კომისიის კომენტარები საქმეზე „მაკვეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (1983) 5 EHRR 71 და 25 DR 15, პარაგრაფი 162.

24 „ლუკანოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ“” (1997) 24 EHღღ 121, კომისიის ანგარიშის მე-80 პარაგრაფი.

25 იხ. პარაგრაფი 15.45.

26 „ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (1989) 11 EHღღ 117, პარაგრაფი 53. იხ. აგრეთვე „K-F გერმანიის წინააღმდეგ“ [1998] EHRLR 228.

27 ცალკეული მნიშვნელობების განხილვისათვის იხ. პარაგრაფი 4.19.

28 იხ. სქოლიო 66.

29 საქმის „ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ” საფუძველზე, 2 EHRR 25.

30 (1991) 13 EHRR 157.

31 პარაგრაფი 36.

32 „შტოგმიულერი ავსტრიის წინააღმდეგ” (1979-80) 1 EHRR 155.

33 „X ავსტრიის წინააღმდეგ“ (1989) 11 EHRR 112.

34 „მიურეი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“, №43, პარაგრაფი 61.

35 „ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (1991) 13 EHRR 157.

36 იხ. სქოლიო 66.

37 პარაგრაფი 53.

38 იხ. სქოლიო 13.

39 იქვე, პარაგრაფი 55.

40 იქვე, პარაგრაფი 56.

41 იხ. სქოლიო 66.

42 იხ. სქოლიო 75.

43 იხ. სქოლიო 13. 44 „ფოქსი, კემპბელი და ჰარტლი“ №108.

45 იქვე, პარაგრაფი 34.

46 იხ. სქოლიო 13.

47 იხ. თავი 9.

48 იხ., მაგალითად, „დორსონი ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ (1996) 22 EHღღ 330, პარაგრაფი 69.

49 „გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ”, №78, პარაგრაფი 101.

50 იხ.სქოლიო 69.

51 იხ. პარაგრაფი 15.45.

52 „ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი“, №108, პარაგრაფი 40.

53 იქვე; აგრეთვე (1978) 16 DR 111.

54 „X ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ (1966) 9, წელიწდეული 474, 480; და „X გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (1974) 14, წელიწდეული 250, 276.

55 „X ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ (1962) 5 YB 224, 228; და „X გფრ-ის წინააღმდეგ“, №126, 113.

56 „X გფრ-ის წინააღმდეგ“, №126, 114.

57 „ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“, №102, პარაგრაფი 198.

58 იხ. სქოლიო 75.

59 იხ. სქოლიო 13.

60 სასამართლოს შენიშვნები ამ ორ კატეგორიას შორის არსებული განსხვავების თაობაზე იხ. პარაგრაფში 15.62.

61 იხ. ჯეიკობსი ფ. გ. და უაიტი რ. ა. ადამიანის უფლებების ევროპის კონვენცია; კლარენდონი, 1996, გვ. 88.

62 (1990) 12 EHRR 567.

63 არის გამონაკლისებიც: იხ. „ლოიზიდუ თურქეთის წინააღმდეგ“ (1997) 23 EHღღ 513.

64 იხ. თავი 2.

65 იხ. „სკოტი ესპანეთის წინააღმდეგ“ (1997) 24 EHRR 391.

66 იხ. ჰარისი და სხვ. ადამიანის უფლებების ევროპის კონვენციის კანონი (Butterworth, 1995), გვ. 100.

67 (1989) 63 DR 189.

68 იქვე, 193.

69 იხ. პარაგრაფები 15.46-15.55.

70 იხ. პარაგრაფები 15.60-15.63.

71 იხ. პარაგრაფი 15.58.

72 „ენგელი ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ (1979-80) 1 EHRR 647, პარაგრაფი 69.

73 „გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ“ №78, პარაგრაფი 101.

74 (1981) 5 EHRR 71 და 25 DR 15.

75 1976 წლის კანონი „ტერორიზმთან ბრძოლის შესახებ“ (გარდამავალი დებულებანი) და „ტერორიზმთან ბრძოლის შესახებ“ (დამატებითი გარდამავალი დებულებანი), განკარგულება 1976.

76 თითის ანაბეჭდების აღებისა და სურათების გადაღების თაობაზე იხ. პარაგრაფები 15.30-15.35.

77 პარაგრაფი 175.

78 პარაგრაფი 174.

79 პარაგრაფი 191.

80 სქოლიო 76.

81 იქვე.

82 იქვე, პარაგრაფი 192.

(ადამიანის უფლებათა ფაილი №12, ახალი რედაქცია (2002), ავტორი: ჯიმ მერდოკი)

4. ,,არასრულწლოვანთა დაკავება კანონიერი ბრძანების საფუძველზე მასზე აღმზრდელობითი ზედამხედველობის განსახორციელებლად ან მისი კანონიერი დაკავება კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე წარსადგენად“;

ამ ქვეპუნქტზე არსებულ საქმეთა რაოდენობა შედარებით მწირია. ზემოთ აღნიშნული დაკავების ორი მიზანი განსხვავდება ერთმანეთისგან.¹ „არასრულწლოვანის“ განსაზღვრება შიდასახელმწიფო საკანონმდებლო სისტემაზეა დამოკიდებული.² მაშინ, როდესაც მე-5 მუხლში მოხსენებული გარანტიები ეხება „ნებისმიერ ადამიანს“³ განურჩევლად ასაკისა, მცირე შეშფოთებას იწვევს ის ფაქტი, რომ არასრულწლოვანთა შემთხვევებში აქცენტი კეთდება შეზღუდვის მიზნებზე და არა ამის შედეგებზე, საკითხავია, რამდენად შეესაბამება ეს მე-5 მუხლის მიზნებს. იმ შემთხვევაში, როდესაც არასრულწლოვანი იმყოფება სახელმწიფო ზრუნვის ქვეშ, აღმზრდელობითი ზედამხედველობა, როგორც ამას სასამართლო განმარტავს, „უნდა მოიცავდეს მშობლის უფლებების ყველა ასპექტს დაკავებული პირის დაცვისა და კეთილდღეობისათვის,“ და ამგვარად, ეს ფრაზა „არ ნიშნავს მხოლოდ საკლასო ტიპის სწავლებას“.⁴ უდავოა, რომ პრეცედენტული სამართალი ასახავს სხვადასხვა ინტერესებს, რომლებიც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს არასრულწლოვანთა საქმეთა მიმართებაში, კერძოდ მშობელთა უფლებები, დანაშაულის სათანადო გამოძიება და ბავშვის კეთილდღეობისათვის ზრუნვა. რაც შეეხება ფორმულირებას ,,კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე წარსადგენად”, დაკავების მიზნის დამატებითი მოთხოვნების წაყენების გარეშე, (როგორც ეს მე-5 მუხლის 1(ც) პუნქტშია), ეს შეიძლება მიანიშნებდეს იმაზე, რომ ქვეყანას მეტი თავისუფლება აქვს აარიდოს არასრულწლოვანები ჩვეულებრივ სასამართლო პროცესს და ამის ნაცვლად შეიმუშაოს მათ კეთილდღეობაზე ორიენტირებული არასრულწლოვანთა სასამართლო სისტემა⁵.

როდესაც თავისუფლების აღკვეთის საჭიროება ეჭვს აღარ იწვევს, დიდი ყურადღება მიექცევა თავად დაკავების პირობებს. ბუამარის საქმეში, ბელგიის კანონმდებლობით არასრულწლოვანი დამნაშავის მოზრდილთა ციხეში მოთავსება დასაშვები იყო იმ შემთხვევაში, თუ შეუძლებელი იყო მისი არასრულწოვან დამნაშავეთა კოლონიაში მოთავსება. დაკავებული საპყრობილეში მოთავსებულ იქნა ცხრა სხვადასხვა შემთხვევაში. ბელგიის მთავრობა ამტკიცებდა, რომ თავისუფლების აღკვეთა გამართლებული იყო აღმზრდელობითი ზედამხედველობის თვალსაზრისით, მაგრამ სასამართლომ მიიჩნია, რომ პატიმრის ფაქტობრივი იზოლაციის, კვალიფიცირებული მომსახურე პერსონალის ნაკლებობისა და აღმზრდელობითი პროგრამის უქონლობის გათვალისწინებით, დაკავება ვერ ექცეოდა მე-5 მუხლის 1(d) პუნქტის ფარგლებში. სასამართლომ მიიჩნია, რომ დროებითი დაკავება შეიძლებოდა ჩათვლილიყო აღმზრდელობითი ზედამხედველობის წინასწარ სტადიად, მაგრამ მას "სწრაფად უნდა მოჰყოლოდა ზემოთ მოხსენებული რეჟიმის სინამდვილეში გამოყენება, რომელიც შემუშავებული და საკმარისად აღჭურვილი იქნებოდა მსგავსი მიზნებისთვის".⁶

5. „პიროვნებათა კანონიერი დაკავება ინფექციური დაავადებების გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით, ფსიქიურად შეშლილ პირთა, ლოთების, ნარკომანების ან მაწანწალათა დაკავება“.

მე-5 მუხლის 1(e) პუნქტის მიხედვით თავისუფლების აღკვეთა ნებადართულია საზოგადოების დაცვის მიზნით და დაკავებული პირის შემდგომი კეთილდღეობისათვის⁷, ასე რომ არსებობს კავშირი ქვეპუნქტში მოხსენიებულ თავისუფლებააღკვეთილ პირთა კატეგორიებს შორის, იმდენად, რამდენადაც დაკავება შეიძლება გამართლებული იყოს სამედიცინო თვალსაზრისით ან სოციალური მოთხოვნებით⁸.

ინფექციური დაავადების გავრცელების აღკვეთის მიზნით დაკავების თაობაზე სასამართლოს ჯერჯერობით საქმე არ განუხილავს, მაგრამ არსებობს პრაქტიკა სხვა დანარჩენ კატეგორიებში.

ა. ფსიქიურად შეშლილი პირები

მე-5 მუხლი ფსიქიკურად დაავადებული პაციენტების პროცედურული უფლებების მნიშვნელოვანი წყარო გამოდგა⁹. უდავოა, რომ ტერმინი ,,ფსიქიურად შეშლილი” არ შეიძლება ვუწოდოთ პიროვნებას, რომლის ხედვა ან ქცევა განსხვავდება მოცემულ საზოგადოებაში გავრცელებული ქცევის ნორმისაგან¹⁰. ის არ შეიძლება გამოვიყენოთ ფარული მიზნებისთვისაც.¹¹ სხვა მხრივ ტერმინი ,,ფსიქიურად შეშლილი” წარმოადგენს ,,მუდმივი კვლევის საგანს ფსიქიატრიაში, იხვეწება მისი მკურნალობის საშუალებები და საზოგადოების დამოკიდებულება იცვლება მის მიმართაც”.¹² ამ საკითხში სასამართლოს კომპეტენცია შეზღუდულია, ის ცდილობს, ხელი არ შეუშალოს საკითხის უკეთ გაგებას და უპირატესობას ანიჭებს სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ პიროვნების თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევათა გასაკონტროლებელი სტანდარტების შემუშავებას¹³. წევრ-ქვეყნებს თავდაპირველად აქვთ მოქმედების გარკვეული თავისუფლება იმის დასადგენად, ,,ფსიქიურად შეშლილია” თუ არა პირი. მიუხედავად ამისა, თავისუფლების აღკვეთა უნდა აკმაყოფილებდეს სასამართლოს მიერ შემუშავებულ მოთხოვნებს.

ეს მოთხოვნები პირველად ,,ვინტერვერპის” საქმეში ჩამოყალიბდა. მომჩივანი დაკავებულ იქნა ფსიქიატრიულ კლინიკაში, თავდაპირველად ქალაქის მერის ბრძანებით საგანგებო პროცედურის საფუძველზე, შემდეგ საოლქო სასამართლოს მიერ მეუღლის შუამდგომლობის საფუძველზე, რომელსაც ყოველწლიურად ადასტურებდა რეგიონალური სასამართლო. მომჩივანი ეჭვქვეშ აყენებდა რამდენიმე პროცედურულ ასპექტს.

სასამართლო განსაზღვრა, თუ არსებითად რა მნიშვნელობა უნდა მინიჭებოდა ფრაზას „ფსიქიურად შეშლილი“, და ის, თუ რა პირობები უნდა დაკმაყოფილებულიყო, რათა დაკავება ყოფილიყო მე-5 მუხლის 1(e) პუნქტის შესაბამისი.

„განსაკუთრებული შემთხვევების გარდა, პიროვნებას არ შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, თუ დამაჯერებლად არ დამტკიცდება, რომ ის „ფსიქიურად შეშლილია“. კომპეტენტური ეროვნული ხელისუფლების მიერ ,,ფსიქიური მოშლილობის“ ფაქტის აღიარება მოითხოვს ობიექტური სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნას. ფსიქიკური მდგომარეობა უნდა იყოს ისეთი ხარისხის, რომელიც გაამართლებს პირის სავალდებულო დაკავებას. უფრო მეტიც, დაკავების კანონიერება დამოკიდებულია აშლილობის არსებობაზე მთელი ამ დროის განმავლობაში“.¹⁴

ამგვარად, დაისმის სამი საკითხი: პირველი, დამაჯერებლად დადგინდა თუ არა ,,ფსიქიური მოშლილობის” არსებობა ობიექტური სამედიცინო შემოწმების საფუძველზე; მეორე, არსებობს პირობები, რომლებიც ამართლებს დაკავებას; მესამე, თუკი დაკავება გრძელდება, რამდენად აუცილებელია ასეთ ფსიქიურ მდგომარეობაში მყოფი პირის დაკავება. ასე რომ არანაირი თავისუფლების აღკვეთა არ შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, თუ არ მოპოვებულა სამედიცინო ექსპერტის დასკვნა¹⁵, ასევე შეფასება უნდა ეყრდნობოდეს დაკავებულის ფსიქიკის ახლანდელ მდგომარეობას და არა წარსულში მომხდარ მოვლენებს, რომელთა შემდეგ დიდი დრო გავიდა¹⁶. სასამართლო ამ პირობების დაცვას მკაცრად აკონტროლებს.¹⁷ ამ მიზნით, პირის დაკავების რეჟიმს შეიძლება გარკვეული მნიშვნელობა მიენიჭოს თავისუფლების აღკვეთის კანონიერების შეფასებისას, რადგან უნდა არსებობდეს რაღაც კავშირი მკურნალობის პირობებსა და „ფსიქიური მოშლილობის“ გამართლებას შორის, თუმცა კონვენცია ცალკე აღებული არ შეიცავს მკურნალობის უფლებას.¹⁸ პირობები შეიძლება მართებული იყოს იმ შემთხვევების დროსაც, როდესაც ყოფილ პაციენტებს გათავისუფლების შემდეგ ისევ უკან, საავადმყოფოში იხმობენ.¹⁹

პროცედურული საჭირო გულისხმიერება

ვინტერვერპის პრინციპები გულისხმობს, რომ უდიდესი მნიშვნელობა მიენიჭება სახელმწიფო მოხელეების მიერ გამოჩენილ სათანადო გულისხმიერებას, თუმცა სასამართლომ ასევე აღიარა, რომ ფსიქიური დაავადების შემთხვევის არსებითად დადგენა დაკავების გამართლების მიზნით სამედიცინო ექსპერტთა მხრიდან შეფასების გარკვეულ თავისუფლებას მოითხოვს. საქმეში ,,ჯონსონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ მომჩივანს ბრალი წაუყენეს შეურაცხყოფის მიყენებაში და მოათავსეს ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში. საბოლოოდ, ფსიქიკურად დაავადებულ პირთა ტრიბუნალმა გამოიტანა დასკვნა, რომ პირს ფსიქიური მოშლილობა უკვე აღარ ჰქონდა, მაგრამ ის მაინც საჭიროებდა რეაბილიტაციის პერიოდს ექიმთა მეთვალყურეობის ქვეშ, სანამ გაირკვეოდა, რომ იგი საბოლოოდ განიკურნა. ამიტომ გაიცა ბრძანება მისი გათავისუფლების შესახებ, მაგრამ იმ პირობით, რომ ის იცხოვრებდა სპეციალურად გამოყოფილ შენობაში მეთვალყურეობის ქვეშ. ბრძანების ასრულება გადაიდო შესაბამისი საცხოვრებელი ადგილის მოძებნამდე, რაც საკმაოდ რთული გამოდგა და მეტისმეტად გაჭიანურდა. ამ დროის მანძილზე პაციენტი რჩებოდა მკაცრი რეჟიმის საავადმყოფოში, თუმცა საქმის შემდგომმა განხილვამ დაადასტურა, რომ მას სულაც არ ჰქონდა ფსიქიკური მოშლილობა. საბოლოოდ ის მხოლოდ სამ ნახევარი წლის შემდეგ გაათავისუფლეს. სასამართლომ დაადგინა, რომ ფაქტი, რომ პირის დაკავება ფსიქიკური მოშლილობის საფუძველზე მეტად არ იყო გამართლებული, თავისთავად არ გულისხმობდა მის დაუყოვნებლივ და უპირობო გათავისუფლებას, რადგან ეს დაუშვებლად შეზღუდავდა სამედიცინო ექსპერტთა შესაძლებლობას, დაედგინათ, რა იყო პაციენტის ინტერესებში, მით უმეტეს, თუ სულიერი მდგომარეობის დადგენა სრული სიზუსტით შეუძლებელია. სასამართლომ აგრეთვე ცნო, რომ პაციენტის მდგომარეობის შეფასებისას უნდა გაითვალისწინონ საზოგადოების უსაფრთხოებაც. თუმცა ასეთ შემთხვევებში ,,აუცილებელია არსებობდეს შესაბამისი გარანტიებიც, რომლებიც უზრუნველყოფენ, რომ გათავისუფლების ყოველგვარი გადადება შეესაბამება მე-5 მუხლის 1 პუნქტის დანიშნულებას და (e) ქვეპუნქტის მიზნებს“, და უპირველეს ყოვლისა, იმას, რომ განთავისუფლება ,,არ გადაიდება არაგონივ-რული ვადით”. ასეთი გადადება მე-5 მუხლის დარღვევა იქნება.²⁰

ბ. მაწანწალები

სიტყვას ,,მაწანწალა“ არც კონვენცია და არც პრეცედენტული სამართალი არ განსაზღვრავს. მისი მნიშვნელობის განსაზღვრა ხდება ქვეყნის შიდა კანონმდებლობის შესაბამისად, იმ პირობით, რომ ის შეესაბამება ამ ტერმინის ზოგადად მიღებულ მნიშვნელობას კონვენციის გაგებით²¹, და სახელმწიფო არ შეიძლება შეეცადოს ის არამართებული მიზნებისთვის გამოიყენოს²². ,,დე ვაილდის, ოომსის და ვერსიპის საქმეში (,,მაწანწალათა საქმე”), მაწანწალები დაკავებულ იქნენ იმ კანონის ძალით, რომელიც მიიჩნევს მაწანწალად იმ პირს, ,,რომელსაც არ აქვს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, საარსებო საშუალება, რეგულარული საქმე ან პროფესია.” სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეს განმარტება შეესაბამებოდა ამ სიტყვის ჩვეულებრივ გაგებას. რადგან, თავის მხრივ, მომჩივანის მდგომარეობა შეესაბამებოდა ამ განმარტებას, მათი დაკავება კანონიერი იყო.²³ თუმცა სახელმწიფო არ უნდა შეეცადოს ეს იარლიყი შეუსაბამო მიზნებისთვის გამოიყენოს. ,,გუცარდის” საქმეში, იტალიის მთავრობის მიერ მაფიოზების კვალიფიცირება როგორც ,,მაწანწალებისა,” თითქოსდა მუდმივი პროფესიის უქონლობის გამო, სასამართლომ უარყო. მაშინ როდესაც იტალიიის კანონმდებლობა მოიხსენიებდა ,,უსაქმურებსა და ჩვეულებრივ მაწანწალებს, ვისაც შეუძლიათ მუშაობა”, მთავრობა არც კი ცდილობდა დაემტკიცებინა იტალიური სასამართლოს წინაშე, რომ მომჩივანი ექცეოდა ამ განმარტებაში. ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლომ ჩათვალა, რომ მომჩივანის ცხოვრების სტილი ,,არ შეესაბამებოდა ამ ტერმინის ჩვეულებრივ მნიშვნელობას.”²⁴ ასე რომ სასამართლო ამოწმებს პირის მიმართ ტერმინის თავდაპირველ გამოყენებას²⁵, და მის მართებულობას გარკვეული დროის გასვლის შემდეგაც;²⁶ ჯერჯერობით ცხადი არ არის, უნდა არსებობდეს თუ არა კავშირი დაკავების პირობებსა და თავისუფლების აღკვეთის საფუძველს შორის, (როგორც ეს ხდება ფსიქიური დარღვევის მქონე პირების შემთხვევაში)²⁷, თუმცა ეს კონვენციის სულს აშკარად შეესაბამება.

ალკოჰოლიკები და ნარკომანები

საქმეში ,,ვიტოლდ ლიტვა პოლონეთის წინააღმდეგ“ სასამართლო შეეცადა დაედგინა ალკოჰოლიკების დაკავების უფლებამოსილების ფარგლები ამ ქვეპუნქტის მიხედვით. მომჩივანი, რომელიც შეურაცხმყოფელად იქცეოდა ნასვამ მდგომარეობაში, წაიყვანეს ,,გამოსაფხიზლებელ ცენტრში“, სადაც დააკავეს ექვს ნახევარი საათის განმავლობაში. მართლია, სასამართლოსთვის სიტყვა ,,ალკოჰოლიკი“ ჩვეულებრივი მნიშვნელობა ნიშნავდა პირს, რომელსაც მიდრეკილება აქვს სასმელისადმი, მაგრამ მან მიიჩნია, რომ ეს ტერმინი ამ ქვეპუნქტში ისეთ კონტექსტში იყო გამოყენებული, რომელიც მოიცავდა სხვა კატეგორიის პირებსაც, რომელთა დაკავებაც შეიძლებოდა როგორც საზოგადოების დაცვის მიზნით, აგრეთვე მათივე ინტერესებიდან გამომდინარე. ასე, რომ ,,ალკოჰოლიკის“ დაკავება არ შეიძლება შემოიფარგლოს რეგისტრაციაში აყვანილი ალკოჰოლიკებით, არამედ მასში იგულისხმება იმ პირთა დაკავებასაც, რომელთა ქცევა „ალკოჰოლის მიღების შედეგად უქადის საშიშროებას როგორც საზოგადოებრივ წესრიგს, ასევე თავად მათ“, ასევე იმ შემთხვევებსაც, სადაც დაკავება განხორციელდა „საზოგადო ან მათივე ინტერესების დასაცავად, როგორიცაა ჯანმრთელობა ან ფიზიკური უსაფრთხოება“²⁸. ანალოგიით ასეთივე შედეგები უნდა მივიღოთ ნარკომანების შემთხვევაშიც²⁹. უნდა აღინიშნოს, რომ გადაწყვეტილება სავარაუდოდ ეხება მხოლოდ შემთხვევებს, რომლებშიც ადგილი ჰქონდა მცირე ხნით დაკავებას; დიდი ხნით თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევებში, რომლის მიზანია პირის მკურნალობა ალკოჰოლიზმისა ან ნარკომანიისგან, ეს გადაწყვეტილება გამართლებული უნდა იყოს ვინტერვერპის საქმის მსგავსი კრიტერიუმებით ანუ თავისუფლების აღკვეთის აუცილებლობა დამაჯერებლად უნდა იყოს დადგენილი კვალიფიცირებული მედიკოსების მიერ.

6. ,,პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ქვეყანაში მისი უკანონო შესვლის აღსაკვეთად ან იმ პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება, რომლის წინააღმდეგ ხორცი-ელდება ღონისძიებები მისი დეპორტაციისა და ექსტრადი-ციისთვის”

მე-5 მუხლის, 1 პუნქტის ბოლო ნაწილი უშვებს თავისუფლების აღკვეთას არალეგალური ემიგრაციის რეგულირების, ასევე კანონიერი ექსტრადიციისა და დეპორტაციის მიზნებისთვის³⁰. მართალია, კონვენცია არ უზრუნველყოფს რომელიმე კონკრეტულ ქვეყანაში ცხოვრების უფლებას და არ იძლევა გარანტიას, რომ პირი არ იქნება დეპორტირებული ან ექსტრადირებული,³¹ ქვეყანაში შესვლაზე უარმა ან მისგან გაძევებამ შეიძლება ადამიანის სხვა უფლებების გარანტიების ამოქმედება გამოიწვიოს.³² დაკავება უნდა მოხდეს ამ სამიდან ერთი მიზნით და არა მაგალითად, პირის ქვეყნიდან გაქცევის აღსაკვეთად,³³ კრიმინალური საქმიანობის გამოძიების გასაგრძელებლად დაკავების შენიღბვის მიზნით³⁴, ან სხვა ფარული ან დაუშვებელი მიზნის მისაღწევად, როგორც ეს მოხდა საქმეში ბოზანო საფრანგეთის წინააღმდეგ³⁵. დებულების ტექსტიდან გამომდინარე, აუცილებელი არ არის ძალაში მყოფი ბრძანების არსებობა, რადგან თავისუფლების აღკვეთა ნებადართულია ,,დეპორტაციის მიზნით.”³⁶ საქმეში ,,ზამირი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ” კომისიამ ჩათვალა, რომ მის ამოცანას წარმოადგენდა მხოლოდ განეხილა, დააკავეს თუ არა პირი დეპორტაციის მიზნით, და სადაც (როგორც ამ საქმეში) დაკავების კანონიერება ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად დამოკიდებული იყო დეპორტაციის კანონიერებაზე, თუ დაკავების კანონიერება დამოკიდებული იყო დეპორტაციის კანონიერებაზე, ,,კომისიის ზედამხედველობის სფერო შემოიფარგლებოდა იმ ფაქტის დადგენით, ჰქონდა თუ არა დაკავებას სამართლებრივი საფუძველი და საქმის ფაქტებიდან გამომდინარე, შეიძლებოდა თუ არა სასამართლოს გადაწყვეტილება ჩათვლილიყო თვითნებურად.” ასე რომ, მე-5 მუხლის 1(f) პუნქტი არ მოითხოვს სასამართლოს მხრივ ეროვნული კანონმდებლობის განმარტებას იმის დასადგენად, კანონიერია თუ არა დაკავება ან ექსტრადიცია,³⁷ და ეროვნული სასამართლოების მიერ სადავო დებულებათა ნებისმიერი გონივრული განმარტება გაამართლებს დაკავების ფაქტს.³⁸ თუმცა, როგორც სასამართლომ განმარტა საქმეში დუგოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ, თავად შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა, რომელსაც ეფუძნება გაძევებამდე დაკავება, უნდა იყოს საკმარისად გასაგები და ზუსტი, რათა არ არსებობდეს მისი თვითნებურად გამოყენების რისკი. წინამდებარე შემთხვევაში მომჩივანის გაძევების თაობაზე არსებობდა სასამართლოს გადაწყვეტილება, მაგრამ მისი დაკავების თაობაზე ბრძანება პროკურორმა გასცა ყოველგვარი საკანონმდებლო დებულების გარეშე და იმ საფუძველზე, რომ მომჩივანზე ანალოგიით ვრცელდებოდა კანონი ადმინიტრაციული ბრძანებით გაძევების შესახებ. სასამართლომ მიიჩნია, რომ პროკურორის შეხედულება არ წარმოადგენდა საკმარისი ხარისხის კანონს მე-5 მუხლის მიზნებისთვის.³⁹

პროცედურული გარანტიები

დაკავებულს გარკვეულ პროცედურულ გარანტიებს ეს ქვეპუნქტიც ანიჭებს, რადგან სასამართლო განხილვა დეპორტაციის თაობაზე საჭიროზე მეტხანს არ უნდა გაიწელოს და არც ზედმეტად ხანგრძლივი უნდა იყოს. საქმეში ,,კოლომპარი ბელგიის წინააღმდეგ”, ექსტრადიციის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებამდე დაკავების პერიოდი 32 თვე გრძელდებოდა, საქმეში ,,ქუინი საფრანგეთის წინააღმდეგ” კი 23 თვე. პირველის შემთხვევაში დაყოვნება აიხსნებოდა მომჩივანის მრავალი მცდელობით, სასამართლო გზით გათავისუფლებისთვის მიეღწია, ამიტომ სასამართლომ ჩათვალა, რომ დარღვევას ადგილი არ ჰქონია⁴⁰. მეორე შემთხვევაში სასამართლომ მიიჩნია, რომ ადგილი ჰქონდა არაერთ დაყოვნებას სახელმწიფო ხელისუფლების მიზეზით, რის გამოც საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებას ზედმეტად გაიწელა⁴¹. როგორც სასამართლომ აღნიშნა საქმეში ,,ამური საფრანგეთის წინააღმდეგ“, ,,დაკავებამ არ უნდა წაართვას უფლება თავშესაფრის მაძიებელს, მიმართოს პროცედურულ საშუალებებს მისი ლტოლვილის სტატუსის დასადგენად.”⁴² თუმცა ,,სათანადო გულისხმიერების” შემოწმებამ ზოგჯერ შეიძლება ფაქტობრივი სიტუაციის დაწვრილებითი შესწავლა მოითხოვოს, რაც გარკვეულწილად შეიძლება გადაიჭრას მე-3 მუხლის სფეროში, როდესაც საქმე ეხება იმას, არსებობს საკმარისი საფუძველი თუ არა ვიფიქროთ, რომ პირის დეპორტაციას სხვა ქვეყანაში შეიძლება ცუდად მოპყრობის რეალური საფრთხე ახლდეს თან, და მთავრობის სიფრთხილე (რომლის მიზანი იყო ასეთი შედეგის თავიდან აცილება) თავისთავად შეიძლება ამართლებდეს სასამართლო პროცესის გაჭიანურებას. მაგალითად, ჩაჰალის საქმეში სიქხის სეპარატიზმის მომხრე მაღალი რანგის ფიგურა მისი ინდოეთისათვის გადაცემის თაობაზე სხვადასხვა ინსტანციებში აპელაციათა გარჩევების გამო 6 წლის განმავლობაში იყო დაკავებული. სასამართლომ არ ჩათვალა, რომ ამ შემთხვევაში დაირღვა მე-5 მუხლი. ,,არც თავად მომჩივანის და არც მართლმსაჯულების განხორციელების საზოგადოებრივ ინტერესში არ შედიოდა, რომ ასეთი გადაწყვეტილებები ნაჩქარევად, ყველა გარემოებისა და მტკიცებულების გათვალისწინების გარეშე მიეღოთ”. ,,განსაკუთრებით სერიოზული და მნიშვნელოვანი” საკითხების დადგენა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან დაწვრილებით შესწავლას მოითხოვდა, მოცემულ გარემოებებში ადგილი არ ჰქონია სათანადო გულისხმიერების არგამოჩენას, ასე რომ სადავო დროის მონაკვეთი ერთად თუ ცალკე აღებული ზედმეტად ვერ ჩაითვლებოდა.⁴³

IV. არაკანონიერი თავისუფლების აღკვეთისათვის სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება

,,ყველას, ვინც ამ მუხლის დებულებათა დარღვევით გახდა დაკავებისა ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება“.

მე-5 მუხლის ბოლო პუნქტის მიხედვით, პირები, რომლებსაც აღეკვეთათ თავისუფლება ამ მუხლის დარღვევის გამო აქვთ სასამართლო ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება. მარტივად რომ ვთქვათ, მე-5 პუნქტი მოითხოვს, რომ სახელმწიფომ უზრუნველყოს სარჩელის აღძვრის უფლება კომპენსაციის მოთხოვნით როდესაც მე-5 მუხლის რომელიმე დებულება იქნა დარღვეული⁴⁴. ასე რომ ეს უფლება წარმოიშვება თავისუფლების ისეთი შეზღუდვის შემთხვევაში, რომელიც არღვევს შიდა კანონმდებლობას, ან რომელიც (მართალია, არ არღვევს ეროვნულ კანონმდებლობას) არღვევს კონვენციით მინიჭებულ უფლებებს.⁴⁵ ეს უფლება ავსებს კონვენციის დარღვევისთვის 41-ე მუხლით მინიჭებულ ,,სამართლიანი დაკმაყოფილების უფლებას“, მაგრამ თუ ამ უკანასკნელს თავად სასამართლო აღასრულებს, მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით მინიჭებული კომპენსაციის უფლების დაცვა ხელმისაწვდომი უნდა იყოს შიდასახელმწიფოებრივ სასამართლოების მეშვეობით. ასე რომ ეს ორი დებულება ურთიერთგამომრიცხავი არაა. მაგრამ თუ 41-ე მუხლზე საპრეცედენტო სამართალი მეტად უხვია, ბოლო ხანებამდე მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი მომჩივანთა მცირე ინტერესს იწვევდა.

ვალდებულება შესრულებულია, როდესაც ,,შესაძლებელია კომპენსაციის მოთხოვნა თავისუფლების აღკვეთასთან დაკავშირებით, რომელიც 1,2,3 ან 4 პუნქტების დარღვევით განხორციელდა”. მაგრამ კომპენსაციის გადახდის შემთხვევაშიც კი მომჩივანი არ კარგავს ,,მსხვერპლის” სტატუსს, როდესაც დასადგენია, დაირღვა თუ არა მე-5 მუხლით მინიჭებული გარანტიები მოცემულ საქმეში⁴⁶. პუნქტი არ ზღუდავს შიდა კანონს, რომ კომპენსაციის მიღება შესაძლებელი იყოს მხოლოდ მაშინ, თუ მსხვერპლი დაამტკიცებს, რომ მან განიცადა მატერიალური ან არამატერიალური ზარალი, და თავად სასამართლოც სულ უფრო ხშირად იყენებს ამ პრინციპს 41-ე მუხლთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებში.⁴⁷ ვასინკის საქმეში მომჩივანი მოთავსებულ იქნა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ეროვნული კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურის დარღვევით. სასამართლომ მიიჩნია, რომ რომ ჰოლანდიის კანონმდებლობა მართლაც ითვალისწინებდა კომპენსაციის უფლებას, მაგრამ ამ შემთხვევაში განსაკუთრებით ძნელი იქნებოდა იმის დადგენა, რომ პირს ზიანი მიადგა, რადგან ეროვნული კანონმდებლობის (და მაშასადამე კონვენციის) დებულებათა დაცვით მოქმედების შემთხვევაში სავარაუდოდ დაკავება გარდაუვალი იქნებოდა⁴⁸. მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით მინიჭებული კომპენსაციის უფლება, მიმართული ხელისუფლების წინააღმდეგ, რომელიც პასუხისმგებელია უკანონო დაკავებასა ან დაპატიმრებაზე, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს შიდასახელმწიფოებრივ სასამართლოებში. თუმცა ეს გარანტია არ განმარტებულა ისე, თითქოს ის მოითხოვს გარკვეული მინიმალური ოდენობით თანხის გადახდას, ან თუნდაც იმას, რომ კომპენსაცია ნომინიმალურზე მეტი იყოს⁴⁹. თუმცა კომპენსაციის მხოლოდ აბსტრაქტული უფლებაც არ არის საკმარისი⁵⁰. ის ასევე მოითხოვს, რომ სახელმწიფომ თავი შეიკავოს ყოველგვარი წინააღმდეგობის შექმნისაგან, რასაც შედეგად მოჰყვება პუნქტის ზუსტი მნიშვნელობის კვალიფიცირება, როგორც მოხდა საქმეში ,,ცირლისი და კოლუმპასი საბერძნეთის წინააღმდეგ”, სადაც ადგილობრივმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მომჩივანებს არ ეკუთვნოდათ კომპენსაცია, რადგან მათი თავისუფლების უკანონო აღკვეთა მათივე მხრიდან უხეში დაუდევრობის ბრალი იყო.⁵¹

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ კონვენცია არ არის ინკორპორირებული ეროვნულ კანონმდებლობაში, ის უნდა ითვალისწინებდეს კომპენსაციას მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის დარღვევისათვის, წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი ექნება კონვენციის დებულებათა დარღვევას. საქმეში ,,ბროგანი და სხვები“ მომჩივანები ბრიტანეთის სამართლის მიხედვით კანონიერად, მაგრამ კონვენციის დარღვევით დააკავეს, რომელიც იმ დროისთვის ინგლისის სამართლის სისტემაში ინკორპორირებული არ იყო. სასამართლომ დაადგინა, რომ ბრიტანეთის მთავრობამ დაარღვია თავისი ვალდებულება მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, და უარყო არგუმენტი, რომ ,,კანონიერება” ამ პუნქტში გულისხმობდა მხოლოდ ეროვნულ კანონმდებლობას,⁵² თუმცა აღიარებულ იქნა, რომ თუ შესაძლებელი იქნებოდა პოლიციის წინააღმდეგ სამოქალაქო საქმის აღძვრა კომპენსაციის მოთხოვნით, ეს დააკმაყოფილებდა კონვენციის მოთხოვნებს.⁵³ ყველა იმ შემთხვევაში, სადაც ამ საკითხის თავიდან აცილებას კონვენციის ინკორპორირებით შეეცადნენ, სასამართლომ განიხილა ინკორპორირების კონსტიტუციური შედეგი, რათა დარწმუნებულიყო, რომ მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით მინიჭებული დაცვა ხელმისაწვდომი და მაშასადამე ეფექტური იყო⁵⁴.

__________________

1 ბაუმარი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 46.

2 იხილეთ საჩივარი №8500/79, X შვეიცარიის წინააღმდეგ.

3 ნილსენი დანიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 58. იხ. აგრეთვე საჩივარი № 23558/94,

4 AA.L.H., E.S.H., D.C.L., B.M.L. და M.E. უნგრეთის წინააღმდეგ.

5 კონიარსკა გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (არასრულწლოვანი, რომელიც სკოლის დამთავრების ასაკს გასცდა და, რომელსაც ფსიქიკური მოშლილობა ჰქონდა, მოთავსებულ იქნა საზედამხედველო დაწესებულებაში. ის ამტკიცებდა, რომ მას განათლებას სთავაზობდნენ დაკავების ნამდვილი მიზეზის დასაფარავად: საქმე განსახილველად არ იქნა მიღებული).

იხილეთ კომენტარები საქმეში ბაუმარი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 48. საჩივარში № 8500/79 X შვეიცარიის წინააღმდეგ, არასრულწლოვანის 8 თვით ,,აღმზრდელობით ცენტრში” მოთავსება, რათა შეესწავლათ მისი პიროვნება სისხლის სამართლის ბრალდების მოხსნამდე, (წინა აღმზრდელობითი ზომები არაეფექტური აღმოჩნდა), ჩაითვალა "მისი კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების წინაშე წარდგენის მიზნით" დაკისრებულად. მართალია, დაკავების პერიოდი რამდენიმე თვეს გაგრძელდა, მაგრამ თავისთავად ეს არ იყო საკმარისი იმისთვის, რომ თავისუფლების აღკვეთა მე-5 მუხლთან შეუსაბამოდ მიეჩნიათ. საქმეებში თ გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 74-78, და V გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 73-77, მე-3 მუხლთან დაკავშირებული საკითხის განხილვისას სასამართლომ განაცხადა, რომ კეთილდღეობაზე დაფუძნებული მიდგომა შეესაბამება არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების განხორციელების გაეროს სტანდარტულ მინიმალურ წესებს (,,პეკინის წესებს”) და გაეროს კონვენციას ბავშვთა უფლებების შესახებ. წამების აღკვეთის ევროპის კომიტეტის სტანდარტებისთვის თავისუფლებაღკვეთილი არასრულწლოვნების შესახებ იხილეთ მეცხრე ზოგადი მოხსენება ჩPთ/Iნფ(99) 12, პარაგრაფები 20-41.

6 ბაუმარი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 50.

7 გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 98.

8 ვითოლდ ლიტვა პოლონეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 60.

9 ფსიქიურად შეშლილ პირთა დაკავებებმა ასევე წამოწია საკითხი იმ შიდა პროცედურათა დარღვევის თაობაზე, რომლებიც ,,კანონითაა გათვალისწინებული” და მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით მინიჭებული გარანტიების უზრუნველყოფის თაობაზე. წამების აღკვეთის ევროპის კომიტეტის სტანდარტების განსახილველად, რომელიც ეხება პირის იძულებით მოთავსებას ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში, იხილეთ მერვე ზოგადი მოხსენება, CPT/inf(98) 12, პარაგრაფები 25-58.

10 ვინტერვერპი ნიდერლანდების წინააღმდეგ, პარაგრაფი 37. ჰერცეგფალვი ავსტრიის წინააღმდეგ, კომისიის მოხსენებაში, პარაგრაფი 186, კომისიამ აღნიშნა, რომ მას ,,მნიშვნელოვნად მიაჩნია განსხვავება ფსიქიკურად შეშლილ ადამიანებს შორის, რომლებიც არიან და რომლებიც არ არიან საკუთარი თავისთვის ან სხვისთვის სახიფათო. შეშლილობით გამოწვეული მხოლოდ უცნაური ქცევა თავისთავად ვერ გაამართლებს მე-5 მუხლის 1(e) ქვეპუნქტით დაკავებას. თუმცა ამ საქმეში სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში (პარაგრაფი 63) აღნიშნა, რომ ,,ეროვნულ ხელისუფლებას აქვს გარკვეული მოქმედების თავისუფლება იმის გადაწყვეტისას, დააკავოს თუ არა პირი ,,ფსიქიური მოშლილობის” საფუძველზე, რადგან უპირველესად სწორედ მათ უნდა შეაფასონ მტკიცებულებები თითოეულ საქმეში. სასამართლოს ამოცანაა, შეამოწმოს ეს გადაწყვეტილებები კონვენციის თვალსაზრისით. საქმეში ჰერსტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 41, სასამართლომ არ აღიარა, რომ შესაძლებელია განასხვავონ ერთმანეთისგან ფსიქიური აშლილობის საქმეები, სადაც პირს დააკავებენ ფსიქიური დაავადების საფუძველზე და საქმეები, რომლებშიც პირს განუსაზღვრელი ვადით დააკავებენ ფსიქიური არასტაბილურობის გამო, რამაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნას სხვებს.

11 ეშინგდენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 48.

12 ვინტერვერპი ჰოლანდიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 37.

13 მაგრამ იხილეთ ნილსენი დანიის წინააღმდეგ, სადაც სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ არასრულწლოვანის ჰოსპიტალიზირება მეურვის მითითებით მოხდა, და არა ხელისუფლების ჩარევით.

14 ვინტერვერპი ჰოლანდიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 39.

15 ვარბანოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 46-49 (პროკურორის ბრძანების საფუძველზე დაკავება იმისათვის, რათა მიეღოთ სასამართლო გარჩევის წინ სამედიცინო შეფასება მომჩივანის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოთავსების მიზანშეწონილობის შესახებ) სასამართლომ განაცხადა (პარაგრაფი 47), რომ გადაუდებელ საქმეებში ან, სადაც პირი დაკავებულია აგრესიული ქცევისთვის, სამედიცინო შეფასების მოპოვება დაკავებისთანავეა საჭირო; ყველა სხვა შემთხვევაში აუცილებელია წინასწარი კონსულტაცია და მაშინაც კი, როდესაც პირი უარს ამბობს სამედიცინო შემოწმებაზე, საჭიროა პირადი საქმის საფუძველზე წინასწარი სამედიცინო შეფასება).

16 ვარბანოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 47.

17 ამ პრინციპების გამოყენების მაგალითებისთვის იხ. ლუბერტი იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 27-29; ეშინგდენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 40-42, 48-49; ვასინკი ჰოლანდიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 25; და აერტსი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 46-50. იხ. აგრეთვე მაგალაეს პერეირა პორტუგალიის წინააღმდეგ (დაკავება სამედიცინო შეფასების საფუძველზე, რომ პირს ესაჭიროებოდა ხანგრძლივი ფსიქიატრიული მკურნალობა შიზოფრენიისგან; 7 თვის თავზე მოპოვებული სასამართლოს მოხსენების თანახმად, მომჩივანის მდგომარეობა გახდა სტაბილური და შესაძლებელი იყო მისი განთავისუფლება, თუ ის დათანხმდებოდა ფსიქიატრიულ მკურნალობაზე და გააგრძელებდა წამლების მიღებას, მაგრამ ადგილობრივმა სასამართლომ არანაირი ზომა არ მიიღო; გარდა ამისა, 2 თვე გავიდა, სანამ სასამართლო საერთოდ განიხილავდა, უნდა გაგრძელებულიყო თუ არა მომჩივანის პატიმრობა, მას შემდეგ, რაც ის ხელახლა დააკავეს 7 თვის მანძილზე უნებართვო თავისუფლების შემდეგ; (საჩივარი მიჩნეულია მისაღებად).

18 ეშინგდენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 44: ,,პირის დაკავება როგორც ფსიქიკურად შეშლილი პაციენტისა, მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ,,კანონიერი” [მე-5 მუხლის 1(ე)პუნქტის] მიზნებისთვის, თუ მას მოათავსებენ საავადმყოფოში, კლინიკაში ან ამ მიზნისთვის შესაბამის სხვა დაწესებულებაში”, თუმცა ეს პუნქტი ,,პრინციპში არ ეხება მართებულ მკურნალობას ან პირობებს”. იხ. აგრეთვე აერტსი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 45-50, (იმის აღიარება, რომ მომჩივანი არ მკურნალობდნენ ისე, რასაც მოითხოვდა მისი მდგომარეობა და მკურნალობისა და საჭირო რეჟიმის არარსებობა მისთვის საზიანო იყო).

19 X გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, საჩივარი № 7215/75, გადაწყვეტილება, პარაგრაფი 39.

20 ჯონსონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 58-68. იხილეთ, აგრეთვე ლუბერტი იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 29.

21 დევილდი, ოომსი და ვერსიპი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 68.

22 გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 98, (ის, რომ მე-5 მუხლის 1(ე) პუნქტი ნაწილობრივ ამართლებს დაკავებას იმისათვის, რომ დაიცვას საზოგადოება, ანალოგიით ვერ გავრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც უფრო დიდ საფრთხეს უქმნიან საზოგადოებას).

23 დე ვილდე, ოომსი და ვერსიპი, პარაგრაფები 66-70.

24 გუცარდი იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 98.

25 საქმეში დე ვილდე, ოომსი და ვერსიპი ბელგიის წინააღმდეგ, მომჩივანი პირები ნებაყოფლობით ჩაბარდნენ პოლიციას, როგორც მაწანწალები, თუმცა ეს ინფორმაცია შევსებული იყო სხვა მოხსენებით: ზევით, პარაგრაფი 69, აგრეთვე იხილეთ პეიერი შვეიცარიის წინააღმდეგ.

26 იხილეთ დე ვილდე, ოომსი და ვერსიპი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 82-84.

27 იხ. გვერდი 57, ზემოთ.

28 ვიტოლდ ლიტვა პოლონეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 57-64.

29 იხილეთ ბიზოტო საბერძნეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 32 (მომჩივანის დაკავება მის მიერ ნარკოტიკებით ვაჭრობისთვის მსჯავრდების საფუძველზე; მაგრამ სასამართლომ გასცა ბრძანება მისი ისეთ ციხეში მოთავსების შესახებ, სადაც მას უმკურნალებდნენ ნარკომანიისგან. ასეთი მითითება, რომელიც წაახალისებდა მკურნალობას, არ ნიშნავდა იმას, რომ თანამდევი თავისუფლების აღკვეთა 1(ა) პუნქტის ფარგლებში აღარ ექცეოდა.

30 ზამირი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ. იხ. აგრეთვე კაპრინო გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, კომისიის მოხსენება. წამების აღკვეთის ევროპის კომიტეტის სტანდარტებისთვის იმ უცხოელების ადეკვატური გარანტიების უზრუნველყოფის თაობაზე, რომლებსაც აღეკვეთათ თავისუფლება, იხ. მეშვიდე ზოგადი მოხსენება, CPT/Inf(97)10, პარაგრაფები 24-36.

31 განაცხადი №1983/63, X ნიდერლანდების წინააღმდეგ; ასლანი მალტას წინააღმდეგ (მებაჟეებმა უარი უთხრეს მომჩივანს შესვლაზე ვიზის პრობლემების გამო. იგი დააკავეს საკანში და მოითხოვეს მისი უკან დაბრუნება ლიბიაში, საიდანაც ის ჩამოვიდა. საკმარისი საფუძველი არსებობდა, რომ მისთვის უარი ეთქვათ შესვლაზე, ასე რომ მისი საჩივარი არ იქნა მიღებული.)

32 კერძოდ, მე-3 და მე-8 მუხლებით. იხ. ჩაჰალი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 110-117 (იხ. ასევე ლამბერტი, უცხოელთა მდგომარეობა ადამიანის უფლებების ევროპის კონვენციის თანახმად(2001). ძალის გამოყენება გაძევების ბრძანების აღსასრულებლად განხილულ იქნა წამების აღკვეთის ევროპის კომიტეტის მიერ: იხ. მე-7 ზოგადი მოხსენება, CHPT/Inf(97)10, პარაგრაფი 36.

33 ასფარი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ.

34 იხ. სკოტი ესპანეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 48-52 (მომჩივანი დააკავეს როგორც ეჭვმიტანილი გაუპატიურებაში, მაგრამ დაკავება გაგრძელდა მას შემდეგაც, რაც გაიცა ბრძანება მისი დროებითი განთავისუფლების შესახებ მკვლელობაში ბრალდების საფუძველზე მისი ექსტრადიციის მოთხოვნის გამო. პატიმრობის ხანგრძლივობა გაგრძელდა, რათა ბოლომდე გამოეძიებინათ ეჭვი მისი გაუპატიურებაში მონაწილეობის შესახებ. სასამართლომ გამოიყენა მისი უფლებამოსილება, შეეფასებინა პატიმრობის სამართლებრივი საფუძველი ,,ავტონომიურად” და მიიჩნია, რომ პატიმრობის გახანგრძლივების ერთადერთი მიზეზი იყო გაუპატიურების საქმის გამოძიება და ამგვარად დაკავება მთლიანად ექცეოდა 1(ც) პუნქტის ფარგლებში.

35 ბოზანო საფრანგეთის წინააღმდეგ.

36 კაპრინო გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ.

37 ზამირი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 87.

38 იხ. გონსალესი ესპანეთის წინააღმდეგ, (დავა ა.შ.შ.-ს მიერ ექსტრადიციის მოთხოვნის წარდგენის ვადის შესახებ; ეს საქმე იქნა განხილული ადგილობრივი სასამართლოს მიერ, რომელმაც ამომწურავად მიუთითა პატიმრობის გამამართლებელ საფუძვლებზე: საჩივარი მისაღებად არ იქნა მიჩნეული).

39 დუგოზი საბერძნეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 55-58.

40 კოლომპარი ბელგიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 37-43.

41 ქუინი საფრანგეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 44-49. ,,ეფექტური ხელმისაწვდომობა” ზოგჯერ გულისხმობს უფასო იურიდიული დახმარების გაწევას: იხ. ზამირი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (საქმის სირთულე და მომჩივანის მხრივ ინგლისურის შეზღუდული ცოდნა); იხ. აგრეთვე ლინასი შვეიცარიის წინააღმდეგ.

42 ამური საფრანგეთის წინააღმდეგ.

43 ჩაჰალი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 112-117. სასამართლომ დაადგინა, რომ ნებისმიერი დეპორტაცია ინდოეთში გამოიწვევდა მე-3 მუხლის დარღვევას.

44 იხილეთ ბენემი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 50.

45 რებოკი სლოვენიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 91 (ეროვნული კანონმდებლობა ითვალისწინებდა კომპენსაციის უფლებას არაკანონიერად დაკავებისთვის და თავისუფლების აღკვეთისათვის შეცდომის საფუძველზე. მართალია, მომჩივანის დაკავება კანონიერი იყო ეროვნული სამართლით, მაგრამ ის არღვევდა მე-4 პუნქტს. ასე რომ კომპენსაციის უფლების არარსებობა არღვევდა ასევე მე-5 პუნქტსაც. იხ. ასევე №.C. იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 44-47 და 61 (ამ დებულების გამოყენება 1(c) პუნქტის თანახმად განხორციელებული წინასწარი პატიმრობის შემთხვევაში, როდესაც სასამართლოს ამოცანაა შეაფასოს, ხელისუფლების ხელთ არსებული მტკიცებულებები შესაბამის დროს ობიექტურად საკმარისი იყო თუ არა).

46 ვუკამ მუდეფო საფრანგეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 1; ეგიუ საფრანგეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 1.

47 იხ. კაბალერო გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 30-31 (რამდენიმე საქმეში ,,სამართლიანი დაკმაყოფილება” მინიჭებულ იქნა მხოლოდ ,,იმ ზიანის ოდენობით, რომელიც მომჩივანს არ მიადგებოდა, რომ ჰქონოდა მე-5 მუხლით სარგებლობის შესაძლებლობა” და ასეთ შემთხვევაში დარღვევის ფაქტის დადგენა საკმარისი ,,სამართლიანი დაკმაყოფილება” იყო არამატერიალური ზიანის ასანაზღაურებლად. წინამდებარე საქმეში, სადაც არ არსებობდა თავდებით განთავისუფლების შესაძლებლობა, მართებული იყო კომპენსაციის მინიჭება, რადგან აღიარებული იყო, რომ მომჩივანს დიდი შანსი ექნებოდა გაეთავისუფლებინათ, თავდებით განთავისუფლების შესაძლებლობა რომ არსებულიყო).

48 ვასინკი ჰოლანდიის წინააღმდეგ.

49 იბიდ, პარაგრაფი 38. იხ. აგრეთვე კამბერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (კომპენსაციის ოდენობა, რომელიც იმდენად დაბალი იყო, რომ მისი სასამართლოს ძალით აღსრულება შეუძლებელი იყო, არ შეესაბამებოდა მე-5 პუნქტს). სამართლიანი დაკმაყოფილება 41-ე მუხლის საფუძველზე მოიცავს აგრეთვე მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის დარღვევებსაც, მაგრამ კომპენსაცია არამატერიალური ზიანისთვის მცირეა: კერლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 46 (10 წლიანი დაყოვნება, სანამ მომჩივანის საქმეს, რომლის განთავისუფლებაც რეკომენდირებული იყო, განიხილავდა ისეთი ორგანო, რომელიც მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს აკმაყოფილებდა. აქ სასამართლომ მიიჩნია, რომ მომჩივანმა ,,ისეთი ღელვა, იმედგაცრუება და გაურკვევლობის შეგრძნება განიცადა, რომ მხოლოდ დარღვევის ფაქტის დადგენა ამის კომპენსაციას ვერ მოახდენდა”).

50 საკიკი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 60 (არ დაფიქსირებულა არცერთი შემთხვევა, როდესაც მომჩივანი მხარე მიიღებდა კომპენსაციას შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებების გამოყენებით; ამიტომ პირებს არ შეეძლოთ რეალურად ესარგებლათ არსებული შიდასახელმწიფოებრივი უფლებებით).

51 ცირლისი და კულუმპასი საბერძნეთის წინააღმდეგ, პარაგრაფები 83.

52 ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფები 66-67; მსგავსი გადაწყვეტილებები იქნა მიღებული სხვა საქმეებში გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მაგ. ფოქსი, კემპბელი და ჰარტლი, პარაგრაფი 46; ჰუდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 69).

53 სთილი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, პარაგრაფი 83.

54 ჩულა იტალიის წინააღმდეგ, პარაგრაფი 44.

№3 01.07.1961

საქმის ფაქტობრივი მხარე

3. გ.რ. ლოლისი არის მშენებელი, იგი დაიბადა 1936 წელს. ჩვეულებრივ, მისი საცხოვრებელი ადგილია ქალაქი დუბლინი, ირლანდია.

4. გ.რ. ლოლისმა კომისიის წინაშე აღიარა, რომ 1956 წლის იანვარში იგი გახდა IRA-ს (,,ირლანდიის რესპუბლიკური არმია”) წევრი. მისივე თქმით, იგი გამოვიდა IRA-დან 1956 წლის ივნისში, ხოლო IRA-ს განცალკევებული ჯგუფიდან - 1956 წლის დეკემბერში.

5. თანახმად ირლანდიის თავისუფალი სახელმწიფოს ტრაქტატისა, რომელსაც ხელი მოეწერა 1921 წლის 6 დეკემბერს გაერთიანებულ სამეფოსა და ირლანდიის თავისუფალ სახელმწიფოს შორის, ირლანდიის კუნძულის ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარე ექვსი საგრაფო ბრიტანეთის სუვერენული გამგებლობის ქვეშ დარჩა.

6. ირლანდიის თავისუფალი სახელმწიფოს დაფუძნების შემდეგ რამდენჯერმე ჩამოყალიბდა შეიარაღებული ჯგუფები, რომლებიც თავის თავს ,,ირლანდიის რესპუბლიკურ არმიას” (IRA-ს) უწოდებდნენ, რომლის საყოველთაოდ ცნობილი მიზანი იყო ძალადობის გზით ბრიტანეთის მმართველობის გაუქმება ჩრდილოეთ ირლანდიაში.

1939 წლის დასაწყისისთვის IRA აქვეყნებდა დოკუმენტებს, რომლებსაც იგი უწოდებდა ,,დეკლარაციას დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ ომის გამოცხადების შესახებ”. ამ დეკლარაციის გამოქვეყნების შემდეგ IRA-მ, რომელიც მოქმედებდა ირლანდიის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, უფრო ინტენსიური გახადა ძალადობის აქტები ბრიტანეთის ტერიტორიაზე.

7. IRA-ს საქმიანობის შედეგად გამოწვეული ვითარების მოსაგვარებლად ირლანდიის რესპუბლიკის პარლამენტმა მიიღო კანონი სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ (1939 წელი), რომელიც ძალაში შევიდა 1939 წლის 14 ივნისს.

1939 წლის კანონის 21-ე მუხლის თანახმად:

,,(1) უკანონო ორგანიზაციის წევრობა არის კანონსაწინააღმდეგო ქმედება;

(2) პირი, რომელიც არის უკანონო ორგანიზაციის წევრი ამ მუხლის საწინააღმდეგოდ, ითვლება დანაშაულის ჩამდენად და:

(a) გამარტივებული მსჯავრდების წესით, ექვემდებარება ჯარიმის გადახდევინებას არა უმეტეს 50 ფუნტის ოდენობით ან, სასამართლოს შეხედულებისამებრ, თავისუფლების აღკვეთას ვადით სამ თვემდე, ან ორივეს...”

მუხლი 30

,,(1) Gárda Síochána-ს (ირლანდიის სპეციალური პოლიცია) თანამშრომელს (თუ იგი არ არის ჩაცმული სამსახურებრივ ფორმაში, შესაბამისი საბუთის წარდგენის შემდეგ) უფლება აქვს ორდერის გარეშე გააჩეროს, გაჩხრიკოს, დაჰკითხოს ან დააკავოს ნებისმიერი პირი, რომელზეც ეჭვი აქვს, რომ მან ჩაიდინა ან შეიძლება ჩაიდინოს ამ კანონით გათვალისწინებული დანაშაული ანდა მონაწილეობდა ან მონაწილეობს მის ჩადენაში...

(3) ამ მუხლის საფუძველზე პირის დაკავების შემთხვევაში, იგი შეიძლება მიყვანილ და დაკავებულ იქნეს Gárda Síochána-ს განყოფილებაში, საპყრობილეში ან სხვა ადგილას 24 საათის განმავლობაში მისი დაკავების მომენტიდან. ეს ვადა შეიძლება გაგრძელდეს დამატებით კიდევ 24 საათით Gárda Síochána-ს თანამშრომლის გადაწყვეტილებით, რომელსაც აქვს მინიმუმ უფროსი ოფიცრის წოდება.

(6) პირი, რომელიც წინააღმდეგობას გაუწევს ან ხელს შეუშლის Gárda Síochána-ს თანამშრომლის მიერ მის მიმართ ზემოთ აღნიშნული უფლებამოსილების განხორციელებას ან არ დაუსახელებს თავის ვინაობას და საცხოვრებელ მისამართს, ანდა დაასახელებს არასწორ ან ყალბ მისამართს, ითვლება სისხლის სამართლის დამნაშავედ ამ მუხლის საფუძველზე და გამარტივებული მსჯავრდების წესით ექვემდებარება თავისუფლების აღკვეთას ვადით ექვს თვემდე“.

1939 წლის კანონის V ნაწილი ითვალისწინებს ,,სპეციალური სისხლის სამართლის სასამართლოების“ შექმნას, რომელთა ფუნქციაშიც შედის ამ კანონის საფუძველზე ბრალდებული პირების გასამართლება.

დაბოლოს, 1939 წლის კანონის VI თავის დებულებები უფლებას ანიჭებს მთავრობაში შემავალ ნებისმიერ მინისტრს - კანონის ამ თავის ძალაში შესვლის შემდეგ - დადგენილ შემთხვევებში გამოსცეს ბრძანება იმ პირის დაპატიმრებისა და დაკავების შესახებ, რომლის მიმართ მას აქვს ეჭვი, რომ იგი მონაწილეობას იღებდა ან იღებს ამ კანონით დასჯადად გამოცხადებულ საქმიანობაში.

9. 1939 წლის 23 ივნისს, ე.ი. სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის ძალაში შესვლიდან 9 დღის შემდეგ, მთავრობამ ამ კანონის მე-19 მუხლის საფუძველზე გამოსცა ბრძანება ,,უკანონოდ გამოცხადებული ორგანიზაციის” - IRA-ს, დაშლის შესახებ.

10. შედეგად, კანონის VI თავის საფუძველზე დაკავებულ და დაპატიმრებულ იქნა 70-მდე ადამიანი. ერთ-ერთმა მათგანმა საჩივარი შეიტანა ირლანდიის უმაღლეს სასამართლოში და გააპროტესტა მისი დაკავების კანონიერება. უმაღლესმა სასამართლომ დაკავება უკანონოდ გამოაცხადა და გამოსცა ბრძანება habeas corpus-ის საფუძველზე პირის გათავისუფლების შესახებ.

მთავრობის მიერ იმავე საფუძვლით დაკავებული ყველა პირი შემდგომში ამავე წესით გათავისუფლდა.

11. უმაღლესი სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების გათვალისწინებით, მთავრობამ პარლამენტში შეიტანა კანონპროექტი სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 წლის კანონის VI თავში ცვლილებების შეტანის შესახებ. ეს კანონპროექტი, უზენაესი სასამართლოს მიერ კონსტიტუციურად გამოცხადების შემდეგ, პარლამენტმა მიიღო 1940 წლის 9 თებერვალს, რის შემდეგად იგი აღნიშნული კანონის შემადგენელი ნაწილი გახდა (№ 2, 1940 წელი).

1940 წლის №2 კანონი ნებისმიერ მინისტრს ანიჭებს სასამართლოს გარეშე დაკავების სპეციალურ უფლებამოსილებას, ,,თუ/ნებისმიერ დროს, როდესაც მთავრობა გამოაქვეყნებს და გაავრცელებს განცხადებას იმის შესახებ, რომ ამ კანონის აღნიშნული თავით მინიჭებული უფლებამოსილების განხორციელება აუცილებელია ქვეყანაში მშვიდობისა და საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებისათვის და რომ ამ თავის დაუყოვნებლივ ამოქმედება მიზანშეწონილია“ (კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი).

თუმცა, კანონის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, მთავრობის განცხადება დაკავების სპეციალური უფლებამოსილების ამოქმედების შესახებ შეიძლება გაუქმდეს ნებისმიერ დროს ირლანდიის პარლამენტის ქვედა პალატის მიერ.

12. კანონით გათვალისწინებული დაკავების უფლებამოსილებით აღჭურვილია ქვეყნის მთავრობაში შემავალი ნებისმიერი მინისტრი. კანონის მე-4 მუხლის თანახმად:

,,(1) თუ ქვეყნის მთავრობაში შემავალი მინისტრი მიიჩნევს, რომ კონკრეტული პირი ჩაბმულია ისეთ საქმიანობაში, რომელიც, მისი აზრით, საფრთხეს უქმნის ქვეყანაში მშვიდობასა და საჯარო წესრიგს ან სახელმწიფო უშიშროებას, მაშინ მინისტრს უფლება აქვს გამოსცეს მისივე ბეჭდით დამოწმებული ორდერი აღნიშნული პირის ამ მუხლის საფუძველზე დაპატიმრებისა და დაკავების შესახებ.

(2) Gárda Síochána-ს ნებისმიერ თანამშრომელს უფლება აქვს ორდერის გარეშე დააკავოს პირი, რომლის შესახებაც მინისტრის მიერ გამოცემულია ორდერი ამ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

(3) ამ მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, დაკავებული პირი უნდა მოთავსდეს საპყრობილეში ან სხვა ადგილას, რომელიც მითითებულია ამ კანონის ამ თავის საფუძველზე მიღებულ დადგენილებაში იმ დრომდე, ვიდრე ამ კანონის ეს თავი ძალაშია ან ვიდრე პირი არ გათავისუფლდება ამ კანონის ამ თავის შესაბამისად, რომელიც პირველი მოუწევს.

(4) ამ მუხლის საფუძველზე დაკავებულ პირს, საპყრობილეში ან სხვა ზემოაღნიშნულ ადგილას მიყვანიდან უმოკლეს ვადაში, უნდა გადაეცეს ამ მუხლის საფუძველზე მის მიმართ გამოცემული ორდერი და უნდა ეცნობოს ამ კანონის მე-8 მუხლის დებულებების შესახებ“.

13. სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940 წლის, ცვლილებებით) მე-8 მუხლის თანახმად, მთავრობამ, სასამართლოს გარეშე დაკავების უფლებამოსილების ძალაში შესვლიდან უმოკლეს ვადაში, უნდა შექმნას კომისია (შემდგომში ,,დაკავების საკითხთა კომისია“), რომელსაც შეუძლია ამ კანონის საფუძველზე დაპატიმრებულ ან დაკავებულ პირს მთავრობის მეშვეობით მიმართოს მისი საქმის განხილვის მოთხოვნით. კომისია უნდა შედგებოდეს მთავრობის მიერ დანიშნული 3 პირისგან, რომელთაგან ერთი უნდა იყოს შეიარაღებული ძალების ოფიცერი არანაკლებ 7 წლის სტაჟით, ხოლო დანარჩენ ორს უნდა ჰქონდეს ადვოკატად მუშაობის არანაკლებ 7 წლის სტაჟი ან საერთო სასამართლოებში მოსამართლედ მუშაობის გამოცდილება. დაბოლოს, კანონის მე-8 მუხლი ადგენს, რომ თუ კომისია დაადგენს, რომ აღარ არსებობს საფუძველი დაკავების ვადის გახანგრძლივებისთვის, დაკავებული პირი უნდა გათავისუფლდეს რაც შეიძლება მალე.

14. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში IRA-ს საქმიანობა მისუსტდა, რის შემდეგაც 1954 წელს, ხოლო შემდგომ, 1956 წლის მეორე ნახევარში, ახალი ძალით იფეთქა.

1956 წლის დეკემბრის მეორე ნახევარში შეიარაღებული თავდასხმები განხორციელდა ჩრდილოეთ ირლანდიის პოლიციის ყაზარმებზე, ხოლო თვის ბოლოს მოკლულ იქნა ერთი პოლიციელი. 1957 წლის 18 აპრილს აფეთქების გამო დაიხურა მთავარი სარკინიგზო ხაზი დუბლინიდან ბელფასტამდე. 3/4 ივლისის ღამეს ჩრდილოეთ ირლანდიის მორიგე პოლიციის საგუშაგოს თავს დაესხნენ ჩასაფრებული პირები საზღვრიდან მოკლე მანძილზე. ერთი პოლიციელი დაიღუპა, ერთი კი დაშავდა...

15. 1940 წლის კანონით (ცვლილებებით) მინისტრებისთვის მინიჭებული დაპატიმრებისა და დაკავების განსაკუთრებული უფლებამოსილება ძალაში შევიდა 1957 წლის 8 ივლისს, 1957 წლის 5 ივლისს ოფიციალურ ბეჭდვით ორგანოში ირლანდიის მთავრობის მიერ გამოქვეყნებული განცხადების საფუძველზე.

1957 წლის 16 ივლისს მთავრობამ შექმნა დაკავების საკითხთა კომისია, როგორც გათვალისწინებული იყო კანონის მე-8 მუხლით და კომისიის წევრებად დანიშნა შეიარაღებული ძალების ოფიცერი, მოსამართლე და რაიონული მოსამართლე.

17. 1957 წლის 20 ივლისის წერილით ირლანდიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს შეატყობინა, რომ 1957 წლის 8 ივლისს ძალაში შევიდა სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940 წლის, ცვლილებებით) მე-2 თავი.

წერილის მეორე აბზაცში ნათქვამი იყო:

,,... რადგან კანონის მეორე თავის ამოქმედებამ, რომელიც ითვალისწინებს დაპატიმრებისა და დაკავების სპეციალურ უფლებამოსილებას, შეიძლება გამოიწვიოს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ ევროპის კონვენციით გათვალისწინებული ზოგიერთი ვალდებულებიდან გადახვევა, გთხოვთ, ეს წერილი ჩათვალოთ შეტყობინებად აღნიშნულის შესახებ, თანახმად კონვენციის მე-15 მუხლის მე-3 პუნქტისა“.

წერილში აღნიშნული იყო, რომ კანონის საფუძველზე პირთა დაკავება იყო აუცილებელი ,,ქვეყანაში მშვიდობისა და საზოგადოებრივი წესრიგის წინააღმდეგ დანაშაულების ჩადენის თავიდან ასაცილებლად და იმ სამხედრო ან შეიარაღებული ძალების აღსაკვეთად, რომლებიც არ არის გათვალისწინებული კონსტიტუციით“.

18. 1957 წლის 5 ივლისს განცხადების გამოქვეყნების შემდეგ, რომლითაც ამოქმედდა 1940 წლის კანონით გათვალისწინებული უფლებამოსილება, ირლანდიის რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ მთავრობა გაათავისუფლებდა ამ კანონის საფუძველზე დაკავებულ პირებს, რომლებიც დათანხმდებოდნენ დაეცვათ ,,ირლანდიის კონსტიტუცია და კანონები” და ,,თავი შეეკავებინათ სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 წლის კანონით აკრძალულ ორგანიზაციებში გაწევრიანებისგან ან მათთვის დახმარების გაწევისგან“.

19. პირველად ლოლისი დააკავეს სამ სხვა პირთან ერთად 1956 წლის 21 სექტემბერს მიტოვებულ ფარდულში სოფელ კეშკერიგენში, ლეიტრიმის საგრაფო. პოლიციამ ფარდულში აღმოაჩინა ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღი ,,თომპსონი“, ექვსი საბრძოლო თოფი, რევოლვერი, ავტომატური პისტოლეტი და 400 ცალი ვაზნა. ლოლისმა აღიარა, რომ ის იყო IRA-ს წევრი და მონაწილეობა ჰქონდა მიღებული იარაღების მოპარვაში. 18 ოქტომბერს მას წაუყენეს ბრალი ცეცხლსასროლი იარაღის უკანონო ტარებაში ცეცხლსასროლი იარაღის შესახებ 1935 წლის კანონის საფუძველზე და სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 წლის კანონის 21-ე მუხლით.

ლოლისი, სხვა ბრალდებულ პირებთან ერთად, განსასჯელად გადაიყვანეს დუბლინის სისხლის სამართლის საოლქო სასამართლოში. 1956 წლის 23 ნოემბერს ბრალდებულები გაამართლეს.

ლოლისი ისევ დააკავეს ქალაქ დუბლინში 1957 წლის 14 მარტს 1939 წლის კანონის 30-ე მუხლის საფუძველზე, იმ ეჭვით, რომ იგი ჩაბმული იყო კანონსაწინააღმდეგო საქმიანობაში. მას თან აღმოუჩინეს ნახაზი, რომელზეც ასახული იყო ირლანდიის რესპუბლიკასა და ჩრდილოეთ ირლანდიას შორის საზღვრის საგუშაგო პოსტებზე თავდასხმის გეგმა; გეგმაზე იყო წარწერა: ,,შეაღწიეთ, ამოძირკვეთ და გაანადგურეთ“. იმავე დღეს მის სახლში პოლიციამ ჩაატარა ჩხრეკა და აღმოაჩინა ხელნაწერი პარტიზანული ომის წარმოების შესახებ, რომელშიც, inter alia, ნათქვამი იყო:

,,თავდასხმა მოწინააღმდეგის აეროდრომებზე, თვითმფრინავების ფარეხის და ნაღმებისა და საწვავის საწყობების განადგურება, პილოტთა ძირითადი შემადგენლობისა და მექანიკოსების მოკვლა, მოწინააღმდეგის მაღალჩინოსანი ოფიცრების და მოწინააღმდეგის კოლონიური მთავრობის მაღალი თანამდებობის პირების მოკვლა შურისძიების მიზნით ან ხელში ჩაგდება, აგრეთვე ჩვენი ქვეყნის მოღალატეებისა, როგორებიცაა ბრიტანელი ოფიცრები, პოლიციის აგენტები, ჯაშუშები, მოსამართლეები, მოღალატეთა პარტიის მაღალი თანამდებობის პირები და სხვა.”

დაკავების შემდეგ ლოლისს ბრალდება წაუყენეს:

(a) მამხილებელი დოკუმენტების ქონაში - 1939 წლის კანონის მე-12 მუხლი;

(b) უკანონო ორგანიზაცია IRA-ს წევრობაში - 1939 წლის კანონის 21-ე მუხლი.

1957 წლის 16 მაისს ლოლისი წარუდგინეს დუბლინის რაიონულ სასამართლოს დანარჩენ სამ პირთან ერთად, რომელთაც 1939 წლის კანონის საფუძველზე მსგავსი ბრალდებები ჰქონდათ წაყენებული. სასამართლომ ლოლისი დამნაშავედ ცნო პირველ ბრალდებაში და მიუსაჯა ერთი თვით თავისუფლების აღკვეთა, ხოლო მეორე ბრალდებაში გაამართლა.

20. ლოლისი ისევ დააკავეს 1957 წლის 11 ივლისს ქალაქ დუნ ლაოჰერში, როდესაც იგი აპირებდა ინგლისისაკენ მიმავალ გემზე ასვლას. იგი დაკავებული იყო 24 საათის განმავლობაში ბრაიდველის პოლიციის განყოფილებაში ქალაქ დუბლინში 1939 წლის კანონის 30-ე მუხლის საფუძველზე, როგორც უკანონო ორგანიზაცია IRA-ს წევრობაში ეჭვმიტანილი.

დეტექტივმა ინსპექტორმა მას უთხრა, რომ გაათავისუფლებდნენ, თუ ხელს მოაწერდა ხელწერილს მომავალში მსგავსი ქმედებისაგან თავის შეკავების შესახებ.

1957 წლის 12 ივლისს პოლიციის უფროსმა ოფიცერმა, მოქმედებდა რა 1939 წლის კანონის 30-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, გამოსცა ბრძანება ლოლისისთვის დაკავების ვადის დამატებით 24 საათით გაგრძელების შესახებ, ეს ვადა იწურებოდა 1957 წლის 13 ივლისს საღამოს 7 საათსა და 45 წუთზე. 1957 წლის 13 ივლისს დილის 6 საათზე, ე.ი. დაკავების ვადის ამოწურვამდე, ლოლისი გადაიყვანეს ბრაიდველის პოლიციის განყოფილებიდან სამხედრო საპყრობილეში, რომელიც მდებარეობს კილდერის საგრაფოში, კურეგის მინდვრებთან (ცნობილია ,,შუშის სახლის” სახელით). იგი მიიყვანეს იმავე დღეს დილის 8 საათზე და ამ დროიდან იქ იყო დაკავებული 1940 წლის კანონის საფუძველზე იუსტიციის მინისტრის მიერ 1957 წლის 12 ივლისს გამოცემული ბრძანების შესაბამისად. “შუშის სახლში” მიყვანისას მას გადასცეს ზემოხსენებული დაკავების ბრძანების ასლი, რომელშიც იუსტიციის მინისტრი აღნიშნავდა, რომ მისი აზრით, ლოლისი ჩაბმული იყო სახელმწიფო უშიშროების წინააღმდეგ მიმართულ საქმიანობაში და იგი ბრძანებდა ლოლისის დაკავებას 1940 წლის კანონის მე-40 მუხლის საფუძველზე.

1957 წლის 17 ივლისს გ.რ. ლოლისი ,,შუშის სახლიდან“ გადაიყვანეს ბანაკში, რომელიც ცნობილია სახელწოდებით - ,,კურეგის ინტერნირების ბანაკი“, რომელიც წარმოადგენს კურეგის სამხედრო ბანაკისა და ყაზარმების ნაწილს კილდერის საგრაფოში. მომჩივანი, 120 სხვა პიროვნებასთან ერთად, იქ იყო დაკავებული ბრალდების წაყენების და სასამართლო განხილვის გარეშე 1957 წლის 11 დეკემბრამდე. ამ დღეს იგი გაათავისუფლეს.

21. 1957 წლის 16 აგვისტოს ლოლისს ეცნობა, რომ მას გაათავისუფლებდნენ, თუ იგი დაწერდა ხელწერილს, რომ ,,დაიცავდა ირლანდიის კონსტიტუციასა და კანონებს“ და ,,არ გახდებოდა ისეთი ორგანიზაციის წევრი და არ გაუწევდა დახმარებას ისეთ ორგანიზაციას, რომელიც სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 წლის კანონით უკანონოდ იყო გამოცხადებული“. ლოლისმა უარი თქვა ასეთი ხელწერილის დაწერაზე.

22. 1957 წლის 8 სექტემბერს ლოლისმა გამოიყენა თავისი უფლება 1940 წლის კანონის მე-8 მუხლის საფუძველზე და მიმართა ამავე კანონის ამავე მუხლის საფუძველზე შექმნილ დაკავების საკითხთა კომისიას მისთვის დაკავების ვადის გაგრძელების კანონიერების განხილვის მოთხოვნით. იგი კომისიის წინაშე წარდგა 1957 წლის 17 სექტემბერს და წარმოდგენილი იყო ადვოკატით. დაკავების საკითხთა კომისიამ, რომლისთვისაც ეს პირველი საქმე იყო, დაადგინა მუშაობის საპროცესო წესები და სხდომა 20 სექტემბრისთვის გადადო.

23. მაგრამ 1957 წლის 18 სექტემბერს ლოლისის ადვოკატმა განცხადებით მიმართა ირლანდიის უმაღლეს სასამართლოსაც, ირლანდიის კონსტიტუციის მე-40 მუხლის საფუძველზე, რომლითაც მოითხოვდა habeas corpus-ის თანახმად პირობითი ბრძანების გამოცემას. მომჩივანი მოითხოვდა, რომ სასამართლოს დაევალებინა თავისუფლების შეზღუდვის ბანაკის კომენდანტისათვის ლოლისის წარდგენა სასამართლოს წინაშე დაკავების კანონიერების საკითხის განსახილველად. Habeas corpus-ის საფუძველზე გამოცემულ პირობით ბრძანებას ის შედეგი ექნებოდა, რომ კომენდანტს უნდა ,,აეხსნა მიზეზი“ უმაღლესი სასამართლოსთვის, თუ რატომ არ უნდა შეესრულებინა მას ეს ბრძანება.

პირობითი ბრძანება გამოიცა იმავე დღეს და კომენდანტს მიეცა ოთხდღიანი ვადა ,,მიზეზის ასახსნელად”. ბრძანება გადაეცა დაკავების საკითხთა კომისიასაც. კომისიის სხდომა შედგა 1957 წლის 20 სექტემბერს და გადაიდო habeas corpus-ის საფუძველზე შეტანილ განცხადებაზე გადაწყვეტილების გამოტანამდე.

24. ამის შემდგომ ლოლისმა შუამდგომლობით მიმართა უმაღლეს სასამართლოს, რომ პირობითი ბრძანება გამხდარიყო „აბსოლუტური ხასიათის“, მიუხედავად იმისა, რომ დაკავების ბანაკის კომენდანტმა ამ პერიოდში უკვე „ახსნა მიზეზი“ განცხადებაში მოთხოვნილი მოქმედების არშესრულებისა. ამასთან დაკავშირებით, კომენდანტმა მიუთითა მომჩივანის დაკავების შესახებ იუსტიციის მინისტრის ბრძანებაზე.

უმაღლესი სასამართლო საქმეს იხილავდა 1957 წლის 8-დან 11 ოქტომბრამდე და მოისმინა ორივე მხარის განცხადებები. 11 ოქტომბერს მან გამოიტანა გადაწყვეტილება, რომლითაც კომენტანტის მიერ წარმოდგენი „მიზეზის ახსნა-განმარტება“ ჩაითვალა დაკავების დამასაბუთებელ საკმარის საფუძვლად. ამიტომ habeas corpus-ის საფუძველზე შეტანილ განცხადების დაკმაყოფილებაზე უარი ითქვა.

25. 1957 წლის 14 ოქტომბერს გ.რ. ლოლისმა მიმართა უზენაეს სასამართლოს და მიუთითა არა მარტო ირლანდიის კონსტიტუციასა და კანონებზე, არამედ ადამიანის უფლებათა ევროპის კონვენციაზეც. 6 ნოემბერს უზენაესმა სასამართლომ გ.რ. ლოლისის საჩივარი არ დააკმაყოფილა.

26. ამასობაში, 1957 წლის 8 ნოემბერს, ე.ი. უზენაესი სასამართლოს მიერ საჩივრის არდაკმაყოფილებიდან ორი დღის შემდეგ, ლოლისმა საჩივარი შეიტანა ადამიანის უფლებათა ევროპის კომისიაში, რომელშიც აცხადებდა, რომ 1940 წლის კანონის საფუძველზე მისი დაკავება ბრალდების წაყენებისა და სასამართლო განხილვის გარეშე ეწინააღმდეგებოდა ევროპის კონვენციას და მოითხოვდა:

(a) დაკავებიდან დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას;

(b) დაკავების გამო მისთვის ზიანის ანაზღაურებას; და

(c) ყველა იმ დანახარჯის ანაზღაურებას, რომელიც მან გასწია გათავისუფლების თაობაზე აღძრული წარმოებების პროცესში ირლანდიის სასამართლოებსა და ევროპის კომისიაში.

27. ამის შემდგომ დაკავების საქმეთა კომისიამ განაახლა გ.რ. ლოლისის საქმის განხილვა, რომელიც ეხებოდა 1940 წლის კანონის მე-8 მუხლს და სხდომები ჩაატარა 1957 წლის 6 და 10 დეკემბერს. 10 დეკემბერს გენერალური პროკურორის თხოვნით გ.რ. ლოლისმა დაკავების საკითხთა კომისიას პირადად მისცა ფიცი, რომ ის ,,არ მიიღებდა მონაწილეობას სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების შესახებ 1939 წლის კანონით და 1940 წლის ცვლილებით გათვალისწინებულ საქმიანობაში”. მეორე დღეს იუსტიციის მინისტრმა გამოსცა ბრძანება 1940 წლის კანონის მე-6 მუხლის საფუძველზე მოსარჩელის გათავისუფლების შესახებ.

28. გ.რ. ლოლისის გათავისუფლების შესახებ ეცნობა ადამიანის უფლებათა ევროპის კომისიას მისი ადვოკატის მიერ 1957 წლის 16 დეკემბრით დათარიღებული წერილით. წერილში ასევე ნათქვამი იყო, რომ ლოლისი აპირებდა წარმოების გაგრძელებას კომისიაში (ა) დაკავების გამო მიზთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების და (ბ) გათავისუფლებასთან დაკავშირებული სამართალწარმოების პერიოდში მის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნით.

სამართლებრივი მხარე

1. რადგან დადგენილია, რომ: გ.რ. ლოლისი დაკავებულ იქნა ირლანდიის ხელისუფლების მიერ 1957 წლის 11 ივლისს სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ № 13 კანონის (1939) 21-ე და 30-ე მუხლების საფუძველზე; რომ 1957 წლის 13 ივლისს, 1939 წლის № 13 კანონის საფუძველზე გამოცემული დაკავების ორდერის ვადის გასვლამდე, გ.რ. ლოლისს გადასცეს დაკავების ორდერის ასლი, გამოცემული იუსტიციის მინისტრის მიერ სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940) მე-4 მუხლის საფუძველზე; რომ ამის შემდგომ ის იმოყოფებოდა დაკავებაში ჯერ კურაგის სამხედრო საპყრობილეში, შემდგომ კურაგის ინტერნირების ბანაკში მის გათავისუფლებამდე 1957 წლის 11 დეკემბერს, ამ პერიოდში სასამართლოსთვის წარდგენის გარეშე;

2. რადგან სასამართლოს არ სთხოვენ გადაწყვეტილების მიღებას გ.რ. ლოლისის 1957 წლის 11 ივლისს დაკავების ფაქტის თაობაზე, არამედ მხოლოდ იმის შესახებ, კომისიისა და ირლანდიის მთავრობის მოსაზრებების გათვალისწინებით, გ.რ. ლოლისის დაკავება 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940) მე-4 მუხლის საფუძველზე შეესაბამებოდა თუ არა კონვენციით დადგენილ მოთხოვნებს;

3. რადგან ამასთან დაკავშირებით ირლანდიის მთავრობამ გ.რ. ლოლისის საჩივარს დაუპირისპირა კონვენციის მე-17 მუხლიდან გამომდინარე საქმის არსებით გარემოებებზე შესაგებელი; რადგან ეს შესაგებელი უნდა განხილულ იქნეს პირველ რიგში:

რაც შეეხება კონვენციის მე-17 მუხლიდან გამომდინარე შესაგებელს,

4. რადგან კონვენციის მე-17 მუხლი ადგენს, რომ:

,,ამ კონვენციაში არაფერი უნდა განიმარტოს ისე, თითქოს ის ანიჭებს სახელმწიფოს, პირთა ჯგუფს ან ცალკეულ პირებს უფლებას, ჩაებან ისეთ საქმიანობაში, ან განახორციელონ ისეთი ქმედება, რომელიც მიმართულია ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების ძირის გამოთხრისკენ ან მათი იმაზე მეტად შეზღუდვისკენ, ვიდრე კონვენციითაა გათვალისწინებული“.

6. ... რადგან მოცემულ საქმეზე კომისიის მოსაზრება იყო, რომ მიუხედავად გ.რ. ლოლისის პირდად მონაწილეობისა IRA-ს საქმიანობაში მისი დაკავების დროისთვის, მე-17 მუხლი ხელს არ უშლიდა მას, ესარგებლა კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლებით გათვალისწინებული დაცვით და არც ირლანდიის მთავრობას ათავისუფლებდა ამ მუხლებით დადგენილი მოთხოვნების დაცვის ვალდებულებისგან, რომლებიც ყველა ადამიანს იცავს თვითნებური დაკავებისა და სასამართლოსთვის წარუდგენლად დაპატიმრებისაგან;

7. რადგან სასამართლოს აზრით, მე-17 მუხლის მიზანია, რამდენადაც იგი პირთა ჯგუფებს ან ცალკეულ პირებს ეხება, რომ მათ ვერ შეძლონ კონვენციის ინტერპრეტაცია ისე, თითქოს მათ ჰქონდეთ უფლება, მონაწილეობა მიიღონ ან განახორციელონ საქმიანობა, რომელიც ძირს გამოუთხრის კონვენციით აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს; რადგან, აქედან გამომდინარე, არავის არ აქვს უფლება, გამოიყენოს კონვენცია ისე, რომ ძირი გამოუთხაროს მასში გათვალისწინებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს; რადგან ეს ამკრძალავი შინაარსის დებულება, ამკრძალავი შინაარსის მიუხედავად, არ ნიშნავს, რომ ფიზიკურ პირს არ აქვს უფლება ისარგებლოს კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლებით გარანტირებული უფლებებით; რადგან, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ლოლისს არ გამოუყენებია კონვენცია იმისათვის, რომ გაემართლებინა ან ჩაედინა მასში გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ მიმართული მოქმედებები, არამედ პრეტენზია გამოთქვა მის მიმართ მე-5 და მე-6 მუხლების დარღვევის გამო; აქედან გამომდინარე, სასამართლოს, აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, არ შეუძლია გაიზიაროს ირლანდიის მთავრობის შესაგებელი. რაც შეეხება შემდეგ საკითხს: გ.რ. ლოლისის დაკავება სასამართლოს გარეშე 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940) მე-4 მუხლის საფუძველზე ეწინააღმდეგება თუ არა ირლანდიის მთავრობაზე კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლებით დაკისრებულ ვალდებულებებს.

8. რადგან კონვენციის მე-5 მუხლი ადგენს, რომ:

,,...“

9. რადგან კომისიამ თავის მოხსენებაში გამოთქვა მოსაზრება, რომ გ.რ. ლოლისის დაკავება არ განეკუთვნება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტში ჩამოთვლილ არც ერთ კატეგორიას და, აქედან გამომდინარე, ასეთი დაკავება არ წარმოადგენს აღნიშნული პუნქტით ნებადართულ ღონისძიებას; რადგან თავის მოხსენებაში კომისიამ აღნიშნა, რომ თავისუფლების აღკვეთა დასაშვებია მხოლოდ საქმეთა ექვსი კატეგორიის შემთხვევაში, რომელთაგან ამ საქმის გარემოებებს შეესაბამება მხოლოდ ორი, კერძოდ - მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტი („კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად“) და ამავე პუნქტის (c) ქვეპუნქტი - რომელთა საფუძველზეც ირლანდიის მთავრობამ მოითხოვა გ.რ. ლოლისის დაკავების გამართლებულად ცნობა; რადგან მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტის თვალსაზრისით, ლოლისის დაკავება მინისტრის ბრძანების საფუძველზე მის მიერ ქვეყანაში მშვიდობისა და სახელმწიფო უშიშროებისთვის საზიანო ქმედებებში მონაწილეობის ეჭვის გამო არ შეიძლება ჩაითვალოს ღონისძიებად, რომელიც მიმართულია ,,კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად”, რადგან ეს დებულება არ გულისხმობს პირის დაკავებას ქვეყანაში მშვიდობისა და სახელმწიფო უშიშროების წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილების მიზნით, არამედ კანონით გათვალისწინებული კონკრეტული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად;

მეტიც, რომ, კომისიის აზრით, გ.რ. ლოლისის დაკავება საერთოდ არ ექცევა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის მოქმედების ფარგლებში, რადგან იგი არ წარადგინეს კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს წინაშე მითითებულ პერიოდში; რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი იძლევა დანაშაულებრივ ქმედებაში მონაწილეობაში ეჭვმიტანილი პირის დაპატიმრებისა და დაკავების უფლებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დაპატიმრება და დაკავება ხდება ამ პირის კომპეტენტური სასამართლო ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით; რომ ამასთან დაკავშირებით, კომისიამ კონკრეტულად გაამახვილა ყურადღება იმაზე, რომ ამ დებულების როგორც ინგლისური, ისე ფრანგული ვერსიებიდან ჩანს, რომ სიტყვები - ,,კომპტეტენტური სასამართლო ორგანოსთვის მისი წარდგენის მიზნით“, ეხება არა მარტო იმ შემთხვევას, როდესაც ,,არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული” არამედ როდესაც ეს ,,გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან ჩადენის შემდეგ გაქცევის თავიდან ასაცილებლად”; რომ, ფრანგულ ტექსტში პუნქტუაციური ნიშნის - მძიმის, არსებობა სიტყვების - „s'il a été arrêté et détenu en vue d'être conduit devant l'autorité judiciaire compétente“, შემდეგ მიანიშნებს, რომ ტექსტის ეს ნაწილი ეხება მძიმის შემდეგ ჩამოთვლილ დაპატიმრებისა და დაკავების ყველა კატეგორიას; რომ, გარდა ამისა, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი წაკითხულ უნდა იქნეს ამავე მუხლის მე-3 პუნქტთან ერთობლიობაში, რომლის თანახმად ამ მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის საფუძველზე დაპატიმრებული ან დაკავებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარედგინოს მოსამართლეს; რომ, აქედან გამომდინარე, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი პირის დაპატიმრების ან დაკავების უფლებას იძლევა მხოლოდ იმ მიზნით, რომ იგი წარუდგინონ მოსამართლეს;

10. რადგან ირლანდიის მთავრობამ სასამართლოს განუცხადა:

- რომ გ.რ. ლოლისის დაკავების პერიოდი 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე - რომლის ქცევა სხვა ცალკეულ გარემოებებთან ერთობლიობაში, თვით კომისიის აზრით (კომისიის მოხსენების 138-ე პუნქტი) ქმნიდა ,,მეტად სერიოზულ ეჭვს, რომ იგი მონაწილეობას იღებდა IRA-ს საქმიანობაში” 1957 წლის ივლისში მისი დაკავების მომენტისთვის - არ წარმოადგენს კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლების დარღვევას; რადგან, ირლანდიის მთავრობის განცხადებით, კონვენცია არ მოითხოვს პრევენციულ საფუძველზე დაპატიმრებული ან დაკავებული პირის წარდგენას სასამართლო ორგანოს წინაშე; და რომ, აქედან გამომდინარე, გ.რ. ლოლისის დაკავება არ ეწინააღმდეგება კონვენციის დებულებებს; რადგან ამასთან დაკავშირებით, ირლანდიის მთავრობას არ მიუთითებია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტზე არც კომისიაში და არც სასამართლო წარმოების ეტაპზე, არამედ გააკეთა შემდეგი განცხადებები: რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი გულისხმობს თავისუფლების აღკვეთის ორ სრულიად სხვადასხვა შემთხვევას - როდესაც პირი დაპატიმრებული ან დაკავებულია, რადგან მის მიმართ არსებობს „საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული“ და როდესაც პირი დაპატიმრებული ან დაკავებულია, რადგან ეს ,,გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ... თავიდან ასაცილებლად“; რომ ამ დებულების სიტყვიერი შემადგენლობიდან ცხადი ხდება, რომ დაპატიმრებული ან დაკავებული პირის სასამართლოს წინაშე წარდგენის ვალდებულება ეხება მხოლოდ პირველ შემთხვევას; რომ ეს დებულება სწორედ ამას ნიშნავს, განსაკუთრებით კი ინგლისური ტექსტიდან გამომდინარე;

- რომ მე-5 მუხლის შექმნის პროცესში მომზადებული მასალებიდანაც იგივე აზრი გამომდინარეობს; რომ მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ მე-5 მუხლის ტექსტი ეფუძნება ექსპერტთა კომიტეტისთვის გაერთიანებული სამეფოს მიერ 1950 წლის მარტში წარდგენილ ვერსიას და რომ ფრანგული ვერსია წარმოადგენს ამ ინგლისური ტექსტის მხოლოდ თარგმანს; რომ, რაც შეეხება მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტს, ფრაზა - ,,ან როდესაც ეს გონივრულად აუცილებელია”, თავდაპირველ პროექტში წარმოდგენილი იყო სხვა სახით - ,,ან რომელიც გონივრულად აუცილებელია” და ინგლისურ ტექსტში ეს სიტყვები აშკარად ეხებოდა სიტყვებს - ,,დაპატიმრება ან დაკავება“, და არა ფრაზას - ,,მისი სასამართლო ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით“; რომ ამ დებულებამ შემდგომში მხოლოდ ლექსიკოლოგიური დახვეწა განიცადა...;

- რომ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი კონფლიქტში არ მოდის ამავე მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის აღნიშნულ ინტერპრეტაციასთან; რომ მე-3 პუნქტი ეხება პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტში ჩამოთვლილიდან მხოლოდ პირველ შემთხვევას და არა პირის დაპატიმრების ან დაკავების შემთხვევას, ,,როდესაც ეს გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ... თავიდან ასაცილებლად”; რომ ასეთ ინტერპრეტაციას ამტკიცებს ის ფაქტიც, რომ პრეცედენტული სამართლის ქვეყნებში პირი არ შეიძლება სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიეცეს დანაშაულის ჩადენის განზრახვის ქონის გამო;

- რადგან ირლანდიის მთავრობის განცხადებით, კონვენციის მე-6 მუხლი ამ კონკრეტულ საქმეზე არ გამოიყენება, რადგან ლოლისისთვის არ წაუყენებიათ სისხლის სამართლის ბრალდება;

11. რადგან კომისიამ თავის მოხსენებაში და კომისიის მთავარმა დელეგატმა ზეპირ მოსმენაზე გააბათილა მე-5 მუხლის ირლანდიის მთავრობის მიერ შეთავაზებული ინტერპრეტაცია, რომელიც ნაწილობრივ იყო დაფუძნებული მოსამზადებელ მასალებზე; რადგან კომისიამ პირველ რიგში აღნიშნა, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულებების ინტერპრეტაციის საყოველთაოდ აღიარებული წესის თანახმად დაუშვებელია ნორმის განმარტებისას მის მოსამზადებელ მასალებზე მითითება, თუ ეს ნორმა არის ცალსახა და ერთმნიშვნელოვანი; და რომ არც მოსამზადებელ მასალებზე მითითება არ არის მე-5 მუხლის კომისიისეული განმარტების ეჭვქვეშ დაყენების საფუძველი...

12. რადგან სასამართლო, უპირველეს ყოვლისა, აღნიშნავს, რომ არც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტით და არც მე-6 მუხლით დადგენილი წესები ამ შემთხვევაში არ გამოიყენება - პირველი დებულება იმიტომ, რომ გ.რ. ლოლისი არ იყო დაკავებული „სასამართლოს ბრძანების ... შეუსრულებლობისთვის“ და მეორე დებულება იმიტომ, რომ ლოლისისთვის არ წაუყენებიათ სისხლის სამართლის ბრალდება; რადგან, ამასთან დაკავშირებით, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, გ.რ. ლოლისის დაკავება 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში 1940 წლის კანონის საფუძველზე ეწინააღმდეგება თუ არა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტსა და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტს;

13. რადგან, ამ მიზნით, სასამართლომ უნდა გამოარკვიოს, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს თუ არა, რომ პირი, რომელიც დაპატიმრებული ან დაკავებულია, რადგან ეს ,,გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ... თავიდან ასაცილებლად”, უნდა წარედგინოს თუ არა მოსამართლეს; სხვა სიტყვებით, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის ფრაზა - ,,კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით“, ეხება მხოლოდ ფრაზას - ,,არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული“, თუ აგრეთვე ფრაზასაც - ,,როდესაც ეს გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის ... თავიდან ასაცილებლად“;

14. რადგან მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის ტექსტი საკმაოდ ნათელია იმისათვის, რომ ამ კითხვას პასუხი გაეცეს; რადგან აშკარაა, რომ ფრაზა - ,,კომპეტენტური სასამართლო ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით”, ეხება ამ ქვეპუნქტში ჩამოთვლილ დაპატიმრების ან დაკავების ყველა შემთხვევას; რადგან აქედან გამომდინარეობს, რომ აღნიშნული დებულება იძლევა პირის თავისუფლების აღკვეთის უფლებამოსილებას მხოლოდ იმ მიზნით, რომ ეს დაპატიმრებული ან დაკავებული პირი წარედგინოს კომპეტენტურ სასამართლო ორგანოს მიუხედავად იმისა, ეს ის პირია, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული, ეს ის პირია, რომელთან მიმართებაშიც გონივრულად აუცილებელია დანაშაულის ჩადენის აღკვეთა, თუ რომელთან მიმართებაშიც ეს გონივრულია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის შემდეგ გაქცევის თავიდან ასაცილებლად;

რადგან, გარდა ამისა, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის განმარტება უნდა მოხდეს მხოლოდ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტთან ერთობლიობაში, რომელთაც ერთადაც იგი ერთ მთლიანობას ქმნის; რადგან მე-3 პუნქტი კატეგორიულად ადგენს, რომ ,,მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის საფუძველზე დაპატიმრებული ან დაკავებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარედგინოს მოსამართლეს...” და ,,უფლება აქვს მისი საქმე განხილულ იქნეს გონივრულ ვადაში”; რადგან ეს პუნქტი აშკარად აწესებს ვალდებულებას, რომ პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის საფუძველზე დაპატიმრებული ან დაკავებული ნებისმიერი პირი წარედგინოს მოსამართლეს თავისუფლების აღკვეთის საკითხის ან საქმის არსებითად განხილვის მიზნით; რადგან ეს არის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტისა და მე-3 პუნქტის მარტივი და ბუნებრივი მნიშვნელობა;

რადგან გრამატიკული ანალიზით ამგვარად დადგენილი მნიშვნელობა სრულად შეესაბამება კონვენციის მიზანს - პიროვნების თავისუფლება და ხელშეუხებლობა დაცული იყოს თვითნებური დაკავების ან დაპატიმრებისგან; რადგან, ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ზემოხსენებული სასამართლოსეული განმარტება აღნიშნული დებულებისა სწორი რომ არ იყოს, მაშინ დასაშვები იქნებოდა დანაშაულის ჩადენის განზრახვის ქონაში ეჭვმიტანილი ნებისმიერი პირის დაპატიმრება და დაკავება ნებისმიერი ვადით მხოლოდ და მხოლოდ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოს გადაწყვეტილების საფუძველზე და ასეთი დაპატიმრება ან დაკავება არ ჩაითვლებოდა კონვენციის დარღვევად; რადგან ამგვარი ინტერპრეტაცია, რაც შესაძლებელს გახდიდა ძალის თვითნებურად გამოყენებას, გამოიწვევდა კონვენციის ფუნდამენტური პრინციპების საწინააღმდეგო გადაწყვეტილებების მიღებას; რადგან ამიტომ სასამართლო ვერ უარყოფს, რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის და მე-3 პუნქტის მარტივი და ბუნებრივი მნიშვნელობა, რომელიც გამომდინარეობს როგორც უშუალოდ მათში გამოყენებული სიტყვებიდან, ისე მათ მიერ შექმნილი კონტექსტიდან; რადგან ამიტომ უსაფუძვლოა ირლანდიის მთავრობის მტკიცება, რომ ეს დებულება მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტში ჩამოთვლილთაგან მხოლოდ პირველ შემთხვევას ეხება და არა იმ შემთხვევას, როდესაც პირის დაპატიმრება ან დაკავება „გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად“;

რადგან გამოირკვა რა, რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის ტექსტი თავისთავად საკმარისად ცალსახაა და ნიშნავს, ერთი მხრივ, რომ ნებისმიერი პირი, რომლის მიმართაც ,,ეს გონივრულად აუცილებელია მის მიერ დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად” შეიძლება დაპატიმრებულ ან დაკავებულ იქნეს მხოლოდ „მისი კომპენტური სასამართლო ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით“ და, მეორე მხრივ, რომ პირი დაპატიმრების ან დაკავებისთანავე უნდა წარედგინოს მოსამართლეს და ისარგებლოს ,,უფლებით მისი საქმე განხილულ იქნეს გონივრულ ვადაში“; ამასთან, დადგინდა რა, რომ ტექსტის ასეთი განმარტება შეესაბამება კონვენციის დანიშნულებას, საერთაშორისო ხელშეკრულებების განმარტების საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპის გათვალისწინებით, სასამართლო განმარტების მიზნით ამ შემთხვევაში არ გამოიყენებს მოსამზადებელ მასალებს;

15. რადგან დადასტურებულია, რომ გ.რ. ლოლისის დაკავება 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე არ მოხდა მისი ,,კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლების ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით“ და რომ დაკავების პერიოდში იგი, ფაქტობრივად, არ წარუდგენიათ მოსამართლის წინაშე „გონივრულ ვადაში”; რადგან, აქედან გამომდინარე, ირლანდიის 1940 წლის კანონის მე-4 მუხლის საფუძველზე მისი დაკავება ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტს და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტს; რადგან ამიტომ უნდა დადგინდეს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ეს დაკავება გამართლებული იყო თუ არა რაიმე სხვა იურიდიული საფუძვლით;

რაც შეეხება იმ საკითხს, კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლების მიუხედავად, გ.რ. ლოლისის დაკავება იყო თუ არა გამართლებული გარკვეული უფლებების შეზღუდვის უფლებით, რომელსაც კონვენციის მე-15 მუხლი მაღალ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ანიჭებს გარკვეული განსაკუთრებული გარემოებების დროს.

21. რადგან მე-15 მუხლი ადგენს, რომ:

,,(1) ომის ან სხვა საგანგებო მდგომარეობის დროს, რომელიც საფრთხეს უქმნის ერის არსებობას, მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს შეუძლია მიიღოს ზომები, რომლებიც გადახვევას წარმოადგენს ამ კონვენციით დაკისრებული ვალდებულებების შესრულებიდან მხოლოდ იმ ფარგლებში, რაც უკიდურესად აუცილებელია შექმნილი მდგომარეობიდან გამომდინარე, იმ პირობით, რომ ეს ზომები არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს მის სხვა საერთაშორისო-სამართლებრივ ვალდებულებებს.

(2) ამ მუხლის შესაბამისად გადახვევის გამოცხადება დაუშვებელია მე-2 (გარდა იმ შემთხვევისა, თუ გარდაცვალება შედეგად მოჰყვა კანონიერ საომარ მოქმედებას), მე-3, მე-4 (პირველი პუნქტი) და მე-7 მუხლებთან მიმართებაში.

(3) მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, რომელიც აპირებს ამ უფლების გამოყენებას, ვალდებულია, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივანი სრულად ჩააყენოს საქმის კურსში მიერ მიერ მიღებული ზომებისა და მათი მიზეზების შესახებ. ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს ასევე უნდა ეცნობოს აღნიშნული ღონისძიებების შეწყვეტისა და კონვენციის დებულებათა მოქმედების სრულად აღდგენის შესახებ”;

22. რადგან ამ ნორმიდან გამომდინარეობს, რომ მართალია, სახელმწიფო არ თავისუფლდება კონვენციით ნაკისრი ყველა ვალდებულებისგან, მაგრამ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს მთავრობას უფლება აქვს, საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის შემთხვევაში, რომელიც საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს სიცოცხლისუნარიანობას, გაატაროს ღონისძიებები, რომლებიც გადახვევას წარმოადგენს მის მიერ კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებიდან - გარდა მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტში მითითებულისა, იმ პირობით, რომ ეს ზომები აუცილებელი უნდა იყოს შექმნილი მდგომარეობიდან გამომდინარე და არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებულ სხვა ვალდებულებებს; რადგან სასამართლო უფლებამოსილია დაადგინოს, ამ კონკრეტული საქმის შემთხვევაში დაკმაყოფილდა თუ არა მე-15 მუხლით გათვალისწინებული ყველა მოთხოვნა, რაც აუცილებელია გადახვევის უფლების გამოყენებისთვის;

(a) არსებობდა თუ არა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც საფრთხეს უქმნიდა ერის არსებობას

27. რადგან კომისიამ, მის მიერ კონვენციის 28-ე მუხლის საფუძველზე ჩატარებული გამოკვლევის შედეგად, მისი შემადგენლობის უმრავლესობით, თავის მოხსენებაში გამოთქვა მოსაზრება, რომ ,,1957 წლის ივლისში ირლანდიაში ნამდვილად არსებობდა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც საფრთხეს უქმნიდა სახელმწიფოს არსებობას კონვენციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის გაგებით“;

28. რადგან, კონვენციის მე-15 მუხლის საერთო შინაარსიდან გამომდინარე, ფრაზის - ,,სხვა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც საფრთხეს უქმნის ერის არსებობას“, ჩვეულებრივი და ბუნებრივი მნიშნველობა საკმაოდ ნათელია; რადგან ეს ფრაზა გულისხმობს კრიზისის ან საგანგებო მდგომარეობის არსებობას, რომელსაც გავლენა აქვს მთელ მოსახლეობაზე და უქმნის საფრთხეს სახელმწიფოს შემადგენელი საზოგადოების ორგანიზებულ ცხოვრებას; რადგან ამ ცნების ჩვეულებრივი და ბუნებრივი მნიშვნელობის დადგენის შემდეგ სასამართლომ უნდა გამოარკვიოს, ექცევა თუ არა ამ ცნების ფარგლებში ფაქტები და გარემოებები, რომელთა გამოც ირლანდიის მთავრობამ გააკეთა განცხადება 1957 წლის 5 ივლისს; რადგან საგანგებო მდგომარეობის არსებობა, ,,რომელიც საფრთხეს უქმნიდა ერის არსებობას“, ირლანდიის მთავრობამ გონივრულად დაადგინა რამდენიმე კუმულაციური ფაქტორის საფუძველზე, კერძოდ: პირველიი, ირლანდიის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე საიდუმლო შეიარაღებული ძალის არსებობა, რომელიც ეწეოდა კონსტიტუციის საწინააღმდეგო საქმიანობას და მისი მიზნების მისაღწევად იყენებდა ძალადობას; მეორე, ეს შეიარაღებული ძალა მოქმედებდა სახელმწიფოს ტერიტორიის ფარგლებს გარეთაც, რითაც სერიოზულ საფრთხეს უქმნიდა ირლანდიის რესპუბლიკის ურთიერთობას მეზობელ სახელმწიფოსთან; მესამე, 1956 წლიდან მოყოლებული და 1957 წლის პირველ ნახევარში ტერორისტული აქტების რიცხვი განუხრელად და საგანგაშოდ იზრდებოდა;

30. რადგან, აქედან გამომდინარე, ირლანდიის მთავრობა მართლზომიერად მოიქცა, როდესაც გამოაცხადა, რომ ირლანდიის რესპუბლიკაში შექმნილია საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც საფრთხეს უქმნის ერის არსებობას და რის გამოც მას უფლება ჰქონდა, გამოეყენებინა კონვენციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი იმავე მიზნით, რისთვისაც ეს ნორმა ჩაიწერა კონვენციაში, და მიეღო კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შემზღუდველი ზომები;

(b) კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შემზღუდველი ღონისძიებები იყო თუ არა ,,უკიდურესად აუცილებელი შექმნილი მდგომარეობიდან გამომდინარე“

36. რადგან, როგორც ამ გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, 1957 წელში ჩვეულებრივი კანონმდებლობის გამოყენებით ვერ მოხერხდა ირლანდიის რესპუბლიკისთვის საფრთხის შემქმნელი საშიშროების თავიდან აცილება; რადგან მშვიდობისა და წესრიგის აღდგენისთვის საკმარისი არ იყო არათუ ჩვეულებრივი სასამართლოები, არამედ თვით სპეციალური სისხლის სამართლის ან სამხედრო სასამართლოები; რადგან იმ მტკიცებულებათა მოპოვება, რომლებიც აუცილებელი იყო IRA-ს და მისი დანაყოფების საქმიანობაში მონაწილე პირთა პასუხისგებაში მისაცემად, იყო უაღრესად რთული, რაც გამოწვეული იყო ამ ჯგუფების გასამხედროებული, საიდუმლო და ტერორისტული ხასიათითა და მათ მიერ მოსახლეობაში დათესილი შიშით...;

რადგან ზემოხსენებულიდან გამომდინარეობს, რომ აღნიშნული ჩვეულებრივი საშუალებებით ვერ მოხერხდებოდა 1957 წელს ირლანდიაში არსებული მდგომარეობის გამოსწორება; რადგან ადმინისტრაციულ დაკავებაში ყოფნა - 1940 წლის კანონის (ცვლილებებით) საფუძველზე - ტერორისტულ საქმიანობაში ეჭვმიტანილი პირებისა, შეიძლება ჩაითვალოს, მისი სიმძიმის მიუხედავად, გარემოებებით ნაკარნახევ ღონისძიებად;

37. მეტიც, რადგან სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონი (1940 წელი, ცვლილებებით) ითვალისწინებდა კონტროლის რამდენიმე მექანიზმს, რომლებიც მიზნად ისახავდა ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიების ბოროტად გამოყენების გამორიცხვას; რადგან ამ წესით კანონის გამოყენების ყველა შემთხვევა ექვემდებარებოდა პარლამენტის მხრიდან უწყვეტ კონტროლს, რომელიც არა მარტო რეგულარული ინტერვალებით ისმენდა ამ ღონისძიების გამოყენების შემთხვევების შესახებ დეტალურ ანგარიშს, არამედ დადგენილების გზით შეეძლო ნებისმიერ დროს გაეუქმებინა მთავრობის განცხადება, რომლითაც ეს კანონი ძალაში შედიოდა; რადგან კანონი სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ (1940 წელი, ცვლილებებით) ითვალისწინებდა სამი წევრისგან შემდგარი ,,დაკავების საკითხთა კომისიის” შექმნას, რომელთაგან ერთ-ერთი, მთავრობის მიერ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში შექმნილი წესით, იყო შეიარაღებული ძალების ოფიცერი, ხოლო დანარჩენი ორი - მოსამართლე; რადგან ამ კანონის საფუძველზე დაკავებულ ნებისმიერ პირს შეეძლო მისი საქმის განხილვის მოთხოვნით მიემართა დაკავების საკითხთა კომისიისთვის, რომლის გადაწყვეტილებასაც პირი გათავისუფლების შესახებ ჰქონდა სავალდებულო ძალა მთავრობისთვის; რადგან, მით უმეტეს, ჩვეულებრივ სასამართლოებს შეეძლოთ ეიძულებინათ დაკავების საკითხთა კომისია, განეხორციელებინა მასზე დაკისრებული ფუნქციები;

დაბოლოს, რადგან მთავრობის მიერ განცხადების გამოქვეყნებისთანავე, რომლითაც ძალაში შევიდა დაკავების უფლებამოსილება, მთავრობამ საჯაროდ გამოაცხადა, რომ იგი ნებისმიერ დაკავებულ პირს გაათავისუფლებდა, თუ ეს პირი აიღებდა ვალდებულებას, რომ დაეცვა კონსტიტუცია და კანონმდებლობა და არ მიეღო მონაწილეობა უკანონო საქმიანობაში; და რომ ამ ვალდებულების ტექსტი შემდგომში ისე შეიცვალა, რომ პირს მოეთხოვებოდა, დაედო ხელწერილი, რომ დაიცავდა კანონს და თავს შეიკავებდა 1940 წლის კანონის საწინააღმდეგო საქმიანობაში მონაწილეობისგან; რადგან დაკავებულებს დაკავებისთანავე აცნობებდნენ, რომ გაათავისუფლებდნენასეთი ხელწერილის დადების შემთხვევაში; რადგან ირლანდიის მსგავს დემოკრატიულ ქვეყანაში გათავისუფლების ამგვარი გარანტიის არსებობა, საჯაროდ გამოცხადებული მთავრობის მიერ, რეალურად წარმოადგენდა ვალდებულებას მთავრობისთვის გაეთავისუფლებინა ხელწერილის დამდები პირები;

რადგან, აქედან გამომდინარე, სასამართლო განხილვის გარეშე დაკავება, რომელიც გათვალისწინებულია 1940 წლის კანონით, მაგრამ რომელსაც თან ახლავს რიგი ზემოჩამოთვლილი გარანტიები, შეიძლება ჩაითვალოს ღონისძიებად, რომელიც აუცილებელი იყო ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობიდან გამომდინარე, კონვენციის მე-15 მუხლის გაგებით;

38. რადგან გ.რ. ლოლისის კონკრეტულ შემთხვევაში არაფერი მიუთითებს, რომ 1940 წლის კანონით ირლანდიის მთავრობისთვის მინიჭებული დაკავების უფლებამოსილება მის მიმართ არ იყო გამოყენებული იმ მიზნით, რისთვისაც ეს უფლებამოსილება დაწესდა (კონვენციის მე-18 მუხლის გაგებით) ან იმ ფარგლების გადაცილებით, რასაც შექმნილი მდგომარეობა მოითხოვდა (კონვენციის მე-15 მუხლის გაგებით); რადგან პირიქით, კომისიამ, მას შემდეგ, რაც დასაშვებობის შესახებ თავის 1958 წლის 30 აგვისტოს გადაწყვეტილებაში დაადგინა, რომ მომჩივანმა კომისიაში სარჩელი შეიტანა შიდა საშუალებების ამოწურვის შემდეგ, თავის მოხსენებაში აღნიშნა, რომ მთლიანობაში გ.რ. ლოლისის ქცევა, ,,მისი კავშირი IRA-ს საქმიანობაში აქტიურად მონაწილეობაში შემჩნეულ პირებთან, მისი მსჯავრდება მამხილებელი დოკუმენტების ქონის გამო” და სხვა გარემოებები ქმნიდა მეტად სერიოზულ ეჭვს, რომ, მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა იგი იმ მომენტისთვის IRA-ს წევრი, იგი მაინც იღებდა IRA-ს საქმიანობაში მონაწილეობას 1957 წლის ივლისში მისი დაკავების მომენტისთვის; რადგან საქმის მასა-ლებით ასევე დგინდება, რომ 1940 წლის № 2 კანონის საფუძველზე დაკავებისთანავე გ.რ. ლოლისს აცნობეს, რომ მას გაათავისუფლებდნენ, თუ დადებდა ხელწერილს, რომ „დაიცავდა ირლანდიის კონსტიტუციასა და კანონებს“ და ,,თავს შეიკავებდა სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 წლის კანონით აკრძალულ ორგანიზაციებში გაწევრიანებისგან ან მათთვის დახმარების გაწევისგან“; რადგან 1957 წლის დეკემბერში მთავრობამ გ.რ. ლოლისს იგივე შესთავაზა, ოდნავ განსხვავებული ფორმით, რაც ლოლისმა მიიღო და დაკავების საკითხთა კომისიის წინაშე იკისრა ვალდებულება, “არ მიეღო მონაწილეობა სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ 1939 და 1940 წლების კანონებით აკრძალულ საქმიანობაში“, რის შემდეგაც იგი გათავისუფლდა;

(c) კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებებიდან გადამხვევი ღონისძიებები ,,ეწინააღმდეგებოდა თუ არა ... საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებულ სხვა ვალდებულებებს“

39. რადგან კონვენციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი მაღალ ხელშემკვრელ სახელმწიფოს უფლებას ანიჭებს გამოიყენოს კონვენციის ვალდებულებებიდან გადამხვევი ღონისძიებები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი „არ ეწინააღმდეგება ... მის სხვა საერთაშორისო-სამართლებრივ ვალდებულებებს“;

40. რადგან, მართალია, არც კომისიას და არც ირლანდიის მთავრობას ამ დებულებაზე არ მიუთითებიათ, სასამართლოს ფუნქცია, რომელიც მდგომარეობს ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა მიერ კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულების უზრუნველყოფაში (კონვენციის მე-19 მუხლი), ავალდებულებს სასამართლოს საკუთარი ინიციატივით დაად-გინოს, შესრულდა თუ არა ეს პირობა მოცემულ შემთხვევაში;

41. რადგან საქმეში არსებული ფაქტები სასამართლოს არ აძლევს საფუძველს დაადგინოს, რომ ირლანდიის მთავრობის მიერ კონვენციიდან გადამხვევი ზომები ეწინააღმდეგებოდა ირლანდიის სახელმწიფოს სხვა საერთაშორისო-სამართლებრივ ვალდებულებებს;

48. ამიტომ, სასამართლო ერთსულოვნად

(i) უარს ამბობს ირლანდიის მთავრობის მიერ კონვენციის მე-17 მუხლიდან გამომდინარე შესაგებლის დაკმაყოფილებაზე;

(ii) აცხადებს, რომ კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლები არ ითვალისწინებს რაიმე იურიდიულ საფუძველს, რომელიც გაამართლებდა გ.რ. ლოლისის სასამართლო განხილვის გარეშე დაკავებას 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში სახელმწიფოს წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა შესახებ კანონის (1940) მე-4 მუხლის საფუძველზე;

(iii) აცხადებს, რომ არ არის დარღვეული კონვენციის მე-7 მუხლი;

(iv) აცხადებს, რომ გ.რ. ლოლისის დაკავება 1957 წლის 13 ივლისიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში ეფუძნებოდა ირლანდიის მთავრობის მიერ 1957 წლის ივლისში კონვენციის მე-15 მუხლის შესაბამისად მართლზომიერად გამოყენებულ გარკვეული უფლებების შეზღუდვის უფლებას;

(v) აცხადებს, რომ ირლანდიის მთავრობის მიერ ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნისთვის 1957 წლის 20 ივლისს გაგზავნილი წერილი წარმოადგენდა საკმარის შეტყობინებას კონვენციის მე-15 მუხლის მე-3 პუნქტის გაგებით;

აქედან გამომდინარე, საქმეში არსებული ფაქტების გათვალისწინებით, ირლანდიის მთავრობას არ დაურღვევია რაიმე ვალდებულება, რომელიც მას ეკისრებოდა ევროპის კონვენციით ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ;

შესაბამისად აცხადებს, რომ გ.რ. ლოლისისთვის კონვენციის დებულებათა დარღვევის გამო ზიანის ანაზღაურების საკითხი არ წარმოიშვება.

27.06.1968

საქმის ფაქტობრივი მხარე

3. კ.ჰ. ვემჰოფი, გერმანიის მოქალაქე, დაბადებული ქალაქ ბერლინში 1927 წელს, ჩვეულებრივ, ბერლინში ცხოვრობს. დაპატიმრების მომენტისათვის იგი იყო ბროკერი.

4. 1961 წლის 9 ნოემბერს იგი დააკავეს რწმუნების დოკუმენტით აღებული ვალდებულებების დარღვევაში მის მიმართ არსებული ეჭვის გამო. ბერლინ-თირგართენის რაიონული სასამართლოს მიერ გამოცემული ორდერი ითვალისწინებდა მის წინასწარ პატიმრობაში აყვანას.

ორდერში ნათქვამი იყო, რომ ვემჰოფი სერიოზულად იყო ეჭვმიტანილი რწმუნებით აღებული ვალდებულებების დარღვევის წაქეზებაში გერმანიის სისხლის სამართლის კოდექსის 266-ე და 48-ე მუხლების საწინააღმდეგოდ. კერძოდ, აღნიშნული იყო, რომ როგორც ქალაქ ბერლინში მდებარე ავგუსტ-თისენის ბანკის კლიენტმა, ვემჰოფმა წააქეზა ბანკის ზოგიერთი თანამდებობის პირი დიდი ოდენობით თანხების მითვისებაში. ასევე ნათქვამი იყო, რომ მომჩივანის გარეთ დარჩენის შემთხვევაში არსებობდა საშიშროება, რომ იგი დაემალებოდა მართლმსაჯულებას და გაანადგურებდა მტკიცებულებებს, რადგან:

- კანონი მის მიმართ ითვალისწინებდა სასჯელის მძიმე ზომას;

- დანაშაულში მონაწილე პირებს, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყვნენ ცნობილი ხელისუფლებისთვის, შეიძლება მისგან მიეღოთ გაფრთხილება; და

- არსებობდა საფრთხე, რომ მომჩივანი გაანადგურებდა დანაშაულებრივ ქმედებასთან დაკავშირებულ საფინანსო დოკუმენტებს, რომელთა ამოღებაც იმ დროისთვის ჯერ არ მომხდარიყო.

გამოძიების პროცესში რაიონული სასამართლოს მიერ გამოიცა კიდევ ორი დაპატიმრების ორდერი, დათარიღებული 1961 წლის 28 დეკემბრით და 1962 წლის 8 იანვრით.

5. 1961-1962 წლებში მომჩივანმა რამდენჯერმე ითხოვა დროებით გათავისუფლება, მაგრამ ბერლინის სასამართლოებმა მისი არც ერთი შუამდგომლობა არ დააკმაყოფილეს იმავე საფუძვლებით, რაც თავდაპირველ დაპატიმრების ორდერში იყო აღნიშნული. კერძოდ, 1962 წლის მაისში მომჩივანმა მოითხოვა მისი გათავისუფლება გირაოთი, რომლის ოდენობაც დაზუსტებული არ იყო, მაგრამ სააპელაციო სასამართლოსგან უარი მიიღო 1962 წლის 25 ივნისს.

6. როდესაც რაიონული სასამართლო ex-officio განიხილავდა დაკავების კანონიერების საკითხს, ვემჰოფის ადვოკატმა 1963 წლის 20 მარტს მოითხოვა მისი გათავისუფლება და გარანტიის სახით სასამართლოს შესთავაზა პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ჩადება. მაგრამ იმავე დღეს სასამართლომ გამოიტანა დადგენილება პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ იმავე საფუძვლებით, რაც დაპატიმრების ორდერში იყო აღნიშნული.

მომჩივანმა ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა 1963 წლის 16 აპრილს და პირველად მიუთითა კონვენციის დებულებებზე.

ბერლინის საოლქო სასამართლომ 1963 წლის 3 მაისს უარი განაცხადა საჩივრის დაკმაყოფილებაზე შემდეგ გარემოებათა გამო:

- საქმისთვის მნიშნველოვანი ფაქტები ჯერ კიდევ არ იყო სრულყოფილად გამოძიებული;

- სავარაუდოდ, მომჩივანმა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ყველა საეჭვო გარიგებაში, რის გამოც მას ემუქრებოდა განსაკუთრებით მძიმე სასჯელი, რაც, თავისთავად, ქმნიდა მისი მიმალვის საფრთხეს;

- მიუხედავად იმისა, რომ საეჭვო იყო, რომ მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხე ამართლებდა დაკავების გახანგრძლივებას, ასეთი საფრთხე ჯერ კიდევ არსებობდა.

მეორე საჩივარში, რომელიც 1963 წლის 16 მაისით იყო დათარიღებული, მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ... გაქცევა მისთვის საბჭოთა ზონის გავლით შეუძლებელი იყო, როგორც მატარებლით, ისე საავტომობილო გზით. ეს საჩივარი სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა 1963 წლის 5 აგვისტოს.

7. ბერლინის სასამართლოებმა ასევე უარი განაცხადეს 1963 წლის 5 აგვისტოს გადაწყვეტილებაში მითითებული საფუძვლებით მომჩივანის მიერ 1963-1964 წლებში დაყენებული რამდენიმე შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე, რომლებითაც იგი მოითხოვდა დროებით გათავისუფლებას. კერძოდ, 1964 წლის 22 ივნისის გადაწყვეტილებაში სააპელაციო სასამართლო აღნიშნავდა, რომ იმჟამად მომჩივანის გაქცევის საფრთხე უფრო დიდი იყო, ვიდრე 1963 წლის აგვისტოში. ფაქტობრივად, მას უფრო მძიმე სასჯელი ემუქრებოდა, ვიდერე ადრე. მეორე მხრივ, სასამართლოს მიაჩნდა, რომ ჯერჯერობით შეუძლებელი იყო იმის თქმა, მომჩივანის დამნაშავედ ცნობის შემთხვევაში შესაძლებელი იქნებოდა თუ არა მისი პირობით ვადამდე გათავისუფლება სისხლის სამართლის 26-ე მუხლის შესაბამისად პატიმრობის ორი მესამედის მოხდის შემდეგ და, დამნაშავედ ცნობის შემთხვევაში, წინასწარ პატიმრობაში ყოფნის ვადა ჩაითვლებოდა თუ არა სასჯელის ვადაში.

8. გამოძიება 13 პიროვნების მიმართ მიმდინარეობდა. მას აწარმოებდა ბერლინის პროკურატურის თანამშრომელი. გამოძიება დაიწყო 1961 წლის 9 ნოემბერს და დასრულდა 1964 წლის 24 თებერვალს. გამოძიების მიმდინარეობის პროცესში რაიმე მნიშვნელოვანი დაყოვნება არ ყოფილა.

გამოძიების ერთ-ერთი მიმართულება იყო საბანკო ჩეკებით მანიპულირება. ამ თვალსაზრისით გამოძიების პროცესში შემოწმდა 169 საბანკო ანგარიში ბერლინის 13 ბანკში, დასავლეთ გერმანიის 35 ბანკში და შვეიცარიის 8 ბანკში. ათობით მოწმე დაიკითხა როგორც გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ.

9. 1964 წლის 23 აპრილს გამოძიება დასრულდა და 855 გვერდიანი საბრალდებო დასკვნა ბერლინის საოლქო სასამართლოს გადაეგზავნა. ამ საბრალდებო დასკვნის მიხედვით, მომჩივანს ბრალი ედებოდა:

- რწმუნების დოკუმენტით აღებული ვალდებულებების დარღვევის წაქეზების დანაშაულში;

- ამ ორიდან ერთ-ერთ თაღლითობის დანაშაულში;

- რწმუნების დოკუმენტით აღებული ვალდებულებების დარღვევაში ხელშეწყობაში; და

- გაკოტრების შესახებ კანონის 239(1) (i) და 241-ე მუხლებით გათვალისწინებულ შვიდ სხვადასხვა დანაშაულში.

10. საბრალდებო დასკვნის საფუძველზე საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 1964 წლის 7 ივლისს გამოსცა ახალი ორდერი, რომლითაც ძველი შეიცვალა. მის თანახმად, მომჩივანის მიმალვის საფრთხე ჯერ კიდევ არსებობდა, რადგან მას მძიმე სასჯელი ემუქრებოდა.

11. საოლქო სასამართლოს 1964 წლის 17 ივლისის დადგენილებით, მომჩივანი და მასთან ერთად ბრალდებული რვა პიროვნება სამართალში მისცეს.

12. მომჩივანის სასამართლო პროცესი 1964 წლის 9 ნოემბერს დაიწყო. საოლქო სასამართლომ მოისმინა 97 მოწმის, სამი სამედიცინო ექსპერტისა და ოთხი ფინანსური ექსპერტის ჩვენებები და დასკვნები. შედგა 1000 გვერდიანი სხდომის ოქმი.

1965 წლის 7 აპრილს საოლქო სასამართლომ ვემჰოფი დამნაშავედ ცნო რწმუნების დოკუმენტით აღებული ვალდებულებების დარღვევის წაქეზების დანაშაულში (სისხლის სამართლის კოდექსის 266-ე და 49-ე მუხლები) და მიუსაჯა ექვსი წლისა და ექვსი თვის ვადით თავისუფლების აღკვეთა და დააკისრა ჯარიმა 500 გერმანული მარკის ოდენობით; დაკავების პერიოდი სასჯელის ვადაში ჩაითვალა. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მომჩივანი კვლავ პატიმრობაში უნდა დარჩენილიყო საბოლოო მსჯავრდებამდე, 1964 წლის 7 ივლისის პატიმრობის ორდერში აღნიშნული მიზეზების გამო.

13. მსჯავრდების შემდეგ ვემჰოფმა 1965 წლის აპრილში კვლავ მოითხოვა დროებით გათავისუფლება, რაზეც საოლქო სასამართლოსგან 1965 წლის 30 აპრილს უარი მიიღო. მან ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა, მაგრამ სააპელაციო სასამართლომ 1965 წლის 17 მაისს უარი განაცხადა საჩივრის დაკმაყოფილებაზე. სასამართლომ აღნიშნა, რომ სავარაუდო იყო, რომ მას გადამალული ჰქონდა დიდი ოდენობით ფული, გარდა ამისა, მისი ვალებისა და გადახდისუუნარობის გათვალისწინებით, იგი შეიძლება დამალვოდა მართლმსაჯულებას.

14. 1965 წლის 16 აგვისტოს მომჩივანმა მოითხოვა დროებით გათავისუფლება და გირაოს სახით გამოთქვა 100 000 მარკის გადახდის სურვილი. საოლქო სასამართლომ მისი მოთხოვნა დააკმაყოფილა 1965 წლის 19 აგვისტოს. თუმცა, მომჩივანს ეს თანხა არ გადაუხდია, არამედ 1965 წლის 30 აგვისტოს განაცხადა, რომ მამამისი წარმოადგენდა საბანკო გარანტიას 25 000 ან 50 000 მარკის ოდენობით. საოლქო სასამართლომ ეს მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა.

16. 1966 წლის 8 ნოემბერს, სასჯელის ორი მესამედის მოხდის შემდეგ, ვემჰოფი საოლქო სასამართლოს 1966 წლის 20 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით პირობით გათავისუფლდა (სისხლის სამართლის კოდექსის 26-ე მუხლის საფუძველზე).

საქმის განხილვა კომისიაში

17. მის მიერ 1964 წლის 9 იანვარს კომისიაში შეტანილ თავდაპირველ საჩივარში მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ წინასწარ პატიმრობაში მისი ყოფნის ფაქტობრივი ვადა ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას.

1964 წლის 2 ივლისს კომისიამ საჩივარი დასაშვებად მიიჩნია მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტან დაკავშირებით და აგრეთვე, ეხ ოფფიციო, მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან დაკავშირებით.

20. როდესაც უშედეგოდ დასრულდა ქვეკომისიის მცდელობა, დავა დამთავრებულიყო მორიგებით, კომისიის პლენუმმა შეადგინა მოხსენება კონვენციის 31-ე მუხლის საფუძველზე. მოხსენება მიღებულ იქნა 1966 წლის 1 აპრილს და გადაეცა ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს 1966 წლის 17 აგვისტოს. კომისიამ მოხსენებაში გამოთქვა მოსაზრება:

(a) შვიდი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ მომჩივანის საქმის სასამართლო განხილვის ჩატარება არ მოხდა ,,გონივრულ ვადაში“ და იგი არც სასამართლომდე გაუთავისუფლებიათ, შესაბამისად, დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი;

(b) ცხრა ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ამ დასკვნაზე რაიმე გავლენას არ ახდენს ის ფაქტი, რომ 1965 წლის 7 აპრილის გადაწყვეტილებით წინასწარი პატიმრობის პერიოდი სასჯელის ვადაში ჩაითვალა;

(c) ერთსულოვნად, რომ მომჩივანის დაკავების ვადის გაგრძელება, რომლის შესახებ კომპეტენტურმა სასამართლო ორგანოებმა მიიღეს გადაწყვეტილება გაქცევის და მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხის გამო, წარმოადგენდა ,,კანონიერ დაკავებას“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის გაგებით;

(e) ერთსულოვნად, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ჩაითვლებოდა პერიოდი 1961 წლის 9 ნოემბრიდან 1965 წლის 17 დეკემბრამდე, მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი მაინც არ იქნებოდა დარღვეული.

სამართლებრივი მხარე

1. კომისიისადმი მიმართულ 1964 წლის 9 იანვრის საჩივარში ვემჰოფი, inter alia, აცხადებდა, რომ იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა 1961 წლის 9 ნოემბრიდან, როდესაც იგი დააკავეს. რადგან კომისიამ საჩივრის ეს ნაწილი დასაშვებად გამოაცხადა, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, გახდა თუ არა ვემჰოფი კონვენციის დარღვევის მსხვერპლი მის მიერ დასახელებული ფაქტებიდან გამომდინარე.

2. სასამართლომ გამოარკვია, რომ ვემჰოფი დაკავებულ და დაპატიმრებულ იქნა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის შესაბამისად, მისი კომპეტენტური სასამართლო ორგანოსთვის წარდგენის მიზნით, საფუძვლიანი ეჭვის საფუძველზე, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული და რომ იგი შეიძლება გაქცეულიყო. სადავო არ გამხდარა არც ის ფაქტი, რომ მას დროულად აცნობეს დაკავების მიზეზები და დროულად წარუდგინეს მოსამართლეს. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ მოცემულ შემთხვევაში არ დარღვეულა არც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი და არც მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი.

3. მაგრამ გასარკვევია, გერმანიის სასამართლო ორგანოები წინააღმდეგობაში ხომ არ მოვიდნენ კონვენციის ორ სხვა დებულებასთან, კერძოდ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მეორე ნაწილთან (რომლის თანახმად, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტის შესაბამისად დაპატიმრებულ ან დაკავებულ ნებისმიერ პირს ,,უფლება აქვს, მისი საქმე განხილულ იქნეს გონივრულ ვადაში ან გათავისუფლდეს სასამართლო განხილვამდე“, ამასთან, ,,გათავისუფლება შეიძლება დაფუძნებული იყოს გარკვეულ გარანტიებზე, რომ პირი გამოცხადდება სასამართლო სხდომაზე“) და მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან, რამდენადაც იქ ნათქვამია, რომ ,,წაყენებული სისხლის სამართლის ბრალდების ... დასადგენად” ყველას აქვს უფლება მისი საქმე განხილულ იქნეს ,,გონივრულ ვადაში ... სასამართლოს მიერ“.

A. რაც შეეხება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტს

4. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამ დებულების მოქმედების ფარგლების დადგენა უაღრესად მნიშვნელოვანია. რამდენადაც სიტყვა ,,გონივრული“ ეხება ვადას, რომლის ფარგლებშიც პირის საქმე განხილულ უნდა იქნეს სასამართლოს მიერ, წმინდა გრამატიკული ინტერპრეტაცია სასამართლო ორგანოებს ორი ვალდებულებიდან ერთ-ერთის ამორჩევის საშუალებას მისცემდა: საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანამდე სამართალწარმოების წარმართვა გონივრულ ვადაში ან სასამართლო განხილვამდე პირის გათავისუფლება, საჭიროების შემთხვევაში გარკვეული გარანტიის პირობით.

5. სასამართლო სავსებით დარწმუნებულია, რომ ასეთი ინტერპრეტაცია არ შეესაბამება მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოების განზრახვას. შეუძლებელია, რომ ხელშემკვრელი სახელმწიფოების მიზანი ყოფილიყო ბრალდებულის გათავისუფლებით მათი სასამართლო ორგანოებისთვის პროცესის გაჭიანურების ნების მიცემა. ეს აშკარა წინა-აღმდეგობაში იქნებოდა მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან.

ზემოხსენებული დებულების მოქმედების ზუსტი ფარგლების დასადგენად აუცილებელია ეს დებულება მთელი კონტექსტის გათვალისწინებით იქნეს განხილული. მე-5 მუხლი, რომელიც იწყება პიროვნების თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლების დაკანონებით, შემდგომ აზუსტებს იმ გარემოებებსა და პირობებს, რომლებშიც დასაშვებია ამ ნორმიდან გადახვევა, კერძოდ, საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველყოფის მიზნით, რაც დანაშაულებრივი ქმედების დასჯას მოითხოვს. ამიტომ შიდასახელმწიფოებრივმა სასამართლოებმა, ხოლო თუ საქმე მივიდა ევროპის სასამართლომდე, მაშინ - ევროპის სასამართლომ, სწორედ პასუხისგებაში მიცემული პირის დაკავების ხანგრძლივობიდან გამომდინარე უნდა დაადგინონ, დაკავების პერიოდმა გადაწყვეტილების გამოტანამდე გარკვეულ ეტაპზე ხომ არ გადააჭარბა გონივრულ ფარგლებს ანუ, კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე, ზედმეტი ხნის განმავლობაში ხომ არ იყო დაკავებული პირი, რომელიც ბრალის საბოლოო დადასტურებამდე უდანაშაულოდ მიიჩნევა.

სხვა სიტყვებით, მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, ბრალდებული პირის დროებითი დაკავების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს გონივრულ ვადას. ამასთან, აღნიშნული დებულების ამ განმარტებას იზიარებენ მთავრობაც და კომისიაც.

6. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის განმარტებასთან დაკავშირებული კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც ამ სასამართლოში განხილვისას წარმოიშვა, არის ის, თუ დაკავების რა პერიოდი იგულისხმება ,,გონივრულ ვადაში“. კომისიის აზრით, ბრალდებულის გამოცხადება სასამართლო განხილვაზე, რაც ამ შემთხვევაში 1964 წლის 9 ნოემბერს მოხდა, უნდა იქნეს მიჩნეული დაკავების პერიოდის დასრულების თარიღად, რომლის ხანგრძლივობის საკითხიც თავად კომისიას უნდა შეეფასებინა. ამ მოსაზრებისგან განსხვავებით, კომისიის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ ვემჰოფის წინასწარი დაკავება გაგრძელდა ბერლინის საოლქო სასამართლოშიც და ასევე მიუთითა კომისიის უმცირესობაში მყოფ წევრთა განსხვავებულ აზრზე. ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, კომისიის თავმჯდომარემ სასამართლო პროცესზე მოითხოვა დაკავების კანონიერების დადგენა 1961 წლის 9 ნოემბრიდან 1964 წლის 9 ნოემბრამდე ან უფრო გვიანდელ თარიღამდე პერიოდში.

გერმანიის მთავრობის წარმომადგენელმა დეტალურად განმარტა ის მიზეზები, რომელთა საფუძველზეც იგი იმ მოსაზრებამდე მივიდა - რაც კომისიამაც გაიზიარა თავის მოხსენებაში, - რომ სწორედ სასამართლო სხდომაზე გამოცხადების თარიღი უნდა ჩაითვალოს იმ პერიოდის დასასრულად, რომელსაც ეხება მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი.

7. სასამართლო ამ შეზღუდულ ინტერპრეტაციას ვერ გაიზიარებს. მართალია, კონვენციის ინგლისური ტექსტი იძლევა ასეთი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას, მაგრამ სიტყვები - ,,საქმის განხილვა სასამართლოს მიერ” (trial), რომელიც ორ ადგილას გვხვდება, გულისხმობს მთელ სასამართლო წარმოებას და არა მხოლოდ სასამართლო წარმოების დაწყებას. სიტყვები - ,,უფლება აქვს მისი საქმე განხილულ იქნეს სასამართლოს მიერ“, მაინცდამაინც არ ნიშნავს - ,,უფლება აქვს მიიყვანონ სასამართლო სხდომაზე“, თუმცა, კონტექსტიდან გამომდინარე, სიტყვები - “სასამართლო განხილვამდე“, მოითხოვს პირის გათავისუფლებას მთლიანობაში სასამართლო განხილვამდე, ანუ განხილვის დაწყებამდე.

მაგრამ, მიხედავად იმისა, რომ ინგლისური ტექსტი ორნაირი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას ქმნის, ფრანგული ტექსტი, რომელსაც თანაბარი იურიდიული ძალა გააჩნია, ერთადერთი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა. ფრანგული ტექსტის თანახმად, პიროვნების გათავისუფლების ვალდებულება ძალაში რჩება, სანამ ეს პირი არ იქნება ,,jugée“, ანუ სანამ არ იქნება გამოტანილი გადაწყვეტილება, რომლითაც სასამართლო განხილვა მთავრდება. ამასთან ფრაზა, რომ პირი უნდა გათავისუფლდეს ,,pendant la procédure“ (პროცესის განმავლობაში) - ძალიან ფართო ცნებაა, რომელიც თავის თავში მოიცავს როგორც სასამართლო განხილვას, ისე გამოძიებას.

8. რადგან არსებობს ხელშეკრულების ორი ვერსია, რომელთაც თანაბარი იურიდიული ძალა აქვთ, მაგრამ არ არიან ზუსტად ერთმანეთის შესატყვისი, სასამართლო ვალდებულია, საერთაშორისო სამართლის დამკვიდრებული პრეცედენტული წესის თანახმად, ისეთი განმარტება მიიღოს, რომელიც ორივე ვერსიისთვის მისაღებია. ვინაიდან კონვენცია არის სავალდებულო წესების დამდგენი ხელშეკრულება, ასევე აუცილებელია მისი იმგვარი ინტერპრეტაცია, რომელიც მაქსიმალურად შესაბამისობაში იქნება მის დანიშნულებასა და მიზანთან და რომელიც არ შეზღუდავს ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა მიერ თავის თავზე აღებულ ვალდებულებებს. გაუგებარია, თუ რატომ არ უნდა გავრცელდეს გადაწყვეტილების გამოტანამდე პერიოდზე წინასწარ პატიმრობაში ყოფნის დაუსაბუთებელი ხანგრძლივობისგან დაცვის გარანტია, რომელსაც მე-5 მუხლი ანიჭებს დანაშაულში ეჭვმიტანილ პირებს და რატომ უნდა შეწყდეს იგი სასამართლო განხილვის დაწყების მომენტში.

9. ახლა ისღა უნდა დადგინდეს, არის თუ არა ის დღე, როდესაც გამოიტანება საბოლოო გამამტყუნებელი განაჩენი, დაკავების პერიოდის დასასრული, რომელსაც მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი ეხება, თუ ეს არის დღე, როდესაც უბრალოდ დამნაშავედ ცნობა ხდება, თუნდაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ.

სასამართლო ამ უკანასკნელ ინტეპრეტაციას ეთანხმება.

სასამართლოს ერთი გარემოება მიაჩნია გადამწყვეტად, კერძოდ, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მსჯავრდებული პირი, მიუხედავად იმისა, მსჯავრდების მომენტამდე იგი დაკავებული იყო თუ არა, იმყოფება მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტით განსაზღვრულ პირობებში, რომელიც იძლევა პირისთვის თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას ,,მსჯავრდების შემდეგ“. ეს ტერმინი არ შეიძლება გავიგოთ ისე, თითქოს იგი მხოლოდ საბოლოო მსჯავრდებას ეხებოდეს, რადგან ამ შემთხვევაში შეუძლებელი გახდებოდა სასამართლო განხილვაზე გამოცხადებული და მასზე მსჯავრებული პირის დაპატიმრება, იმისდა მიუხედავად, რა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებებისთვის მიმართვა შეეძლებოდა მას დამატებით. ზემოაღნიშნული წესი ძალზე ხშირად გამოიყენება ხელშემკვრელ სახელმწიფოებში და, რა თქმა უნდა, ვერ მივიჩნევთ, რომ მათ სურდათ დამკვიდრებული წესის შეცვლა. არ შეიძლება არ გავითვალისწინოთ ისიც, რომ აპელაციის ან სხვა გასაჩივრების პროცედურის განმავლობაში დაკავებულ პირს ბრალი დაუმტკიცდა სასამართლო განხილვის შედეგად, რომელიც ჩატარდა მე-6 მუხლის მოთხოვნათა დაცვით. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ აქვს, მსჯავრდების შემდეგ დაკავება მოხდა განაჩენის საფუძველზე თუ - როგორც გერმანიის ფედერალურ რესპუბლიკაში - ცალკე გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომელიც ძალაში ტოვებს დაპატიმრების ორდერს. პირს, რომელსაც აქვს საფუძველი, გაასაჩივროს მსჯავრდების შემდეგ მისი დაკავების ხანგრძლივობა გასაჩივრების პროცესის გაჭიანურების გამო, არ შეუძლია მიუთითოს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტზე, არამედ შეუძლია განაცხადოს ,,გონივრული ვადის“ გადაცილების შესახებ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე.

აქედან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში სასამართლომ ხანგრძლივობის გონივრულობის საკითხი უნდა განიხილოს 1961 წლის 9 ნოემბრიდან 1965 წლის 7 აპრილამდე პერიოდის მიმართ.

10. ბრალდებული პირის პატიმრობის ხანგრძლივობის გონივრულობა ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში არსებული გარემოებების მიხედვით უნდა გადაწყდეს. ფაქტორები, რომლებიც ამ თვალსაზრისით მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, შეიძლება მრავალნაირი იყოს. აქედან გამომდინარე, დაკავების ვადის ხანგრძლივობის გონივრულობის შეფასებისას შეიძლება წარმოიშვას ერთმანეთისგან განსხვავებული მოსაზრებები.

11. აზრთა სხვადასხვაობისა და მათი ფარგლების შეზღუდვის მიზნით - როგორც ეს კომისიის თავმჯდომარემ განაცხადა სასამართლოსადმი მიმართვაში - კომისიამ შეიმუშავა შვიდი კრიტერიუმი, რომელთა საფუძველზეც შესაძლებელია დაკავების ხანგრძლივობის შეფასება. საქმის სხვადასხვა ასპექტის გამოკვლევით ამ კრიტერიუმების საფუძველზე მოცემული საქმისთვის მახასიათებელი გარემოებები მთლიანობაში შეფასდება; თითოეული კრიტერიუმის ,,წონა” შეიძლება სხვადასხვა საქმეზე, გარემოებების მიხედვით, სხვადასხვა იყოს.

12. სასამართლოს არ შეუძლია კომისიის მიერ შემუშავებული მეთოდის გაზიარება. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის სავარაუდო დარღვევებთან დაკავშირებული საქმეები, ვიდრე ისინი გადაეცემა ხელშემკვრელი სახელმწიფოების მიერ აღებული ვალდებულებების შესრულების უზრუნველსაყოფად კონვენციის საფუძველზე შექმნილ ორგანოებს, ექვემდებარება შიდასახელმწიფოებრივ საშუალებებს და, აქედან გამომდინარე, შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლო ორგანოების მიერ გამოტანილ მოტივირებულ გადაწყვეტილებებს. სწორედ შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლო ორგანოების ფუნქციაა მიუთითონ გარემოებები, რომელთაც საფუძველზეც მათ საჭიროდ მიიჩნიეს ეჭმიტანილი და არა მსჯავრდებული პირის დაკავება. შესაბამისად, ამ პირს, შესაბამისი საშუალების გამოყენებისას, უნდა მიეთითებინა გარემოებებზე და მოეყვანა არგუმენტები, რომლებიც გააბათილებდა ხელისუფლების ორგანოების დასკვნებს, აგრეთვე სხვა გარემოებებზე, რომლებიც მეტყველებდა ამ პირის გათავისუფლების სასარგებლოდ.

სწორედ ამ მაჩვენებლების საფუძველზე უნდა განსაჯოს სასამართლომ, შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლო ორგანოების მიერ პატიმრობის ვადის გაგრძელების დასასაბუთებლად მოყვანილი გარემოებები არის თუ არა მართებული და საკმარისი იმისათვის, რომ დადგინდეს, რომ დაკავება არ გაჭიანურდა დაუსაბუთებლად და კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის საწინააღმდეგოდ.

13. ვემჰოფის მიმართ 1961 წლის 9 ნოემბერს გაცემული დაკავების ორდერი ეფუძნებოდა იმ გარემოებას, რომ იგი რომ გაეთავისუფლებინათ, შეიძლება გაქცეულიყო და გაენადგურებინა მის წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულებები, კერძოდ, დანაშაულის ჩადენაში მონაწილე სხვა პირებისთვის გაფრთხილების მიცემით (იხ. აღწერილობითი ნაწილი, პუნქტი 4). ეს ორივე მიზეზი პერმანენტულად იყო მითითებული 1963 წლის 5 აგვისტომდე სასამართლოების გადაწყვეტილებებში, რომლებითაც ვემჰოფს უარი ეთქვა სასამართლო განხილვამდე გათავისუფლებაზე.

1963 წლის 5 აგვისტოს, თუმცა გამოძიება ჯერ კიდევ არ იყო დასრულებული, სააპელაციო სასამართლო ეჭვქვეშ დააყენა მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხის კვლავ არსებობა, მაგრამ მიიჩნია, რომ მიმალვის საფრთხე ჯერ კიდევ არსებობდა (აღწერილობითი ნაწილი, პუნქტი 6). იგივე არგუმენტი იყო განმეორებული მოგვიანებით გამოტანილ გადაწყვეტილებებში, რომლებითაც მომჩივანს დაყენებულ შუამდგომლობებზე უარი ეთქვა.

14. რაც შეეხება მტკიცებულებათა განადგურების საფრთხეს, სასამართლო დასაბუთებულად მიიჩნევს გერმანიის სასამართლოების შეშფოთებას, გამომდინარე საქმის სირთულიდან და იმ დანაშაულთა ხასიათიდან, რომელთა ჩადენაშიც ვემჰოფი იყო ეჭმიტანილი.

რაც შეეხება მიმალვის საშიშროებას, სასამართლო შემდეგ მოსაზრებას აყალიბებს: მართალია, სასჯელის სიმძიმე, რომელიც ბრალდებულს მსჯავრდების შემთხვევაში ემუქრება, სრულიად ,,მართებულად“ შეიძლება ჩაითვალოს მისი მიმალვის წამქეზებელ ფაქტორად - თუმცა პირის პატიმრობაში ყოფნის ვადის გაგრძელებასთან ერთად ეს საფრთხე მცირდება და თანდათან მცირდება ის სასჯელიც, რომელიც ბრალდებულს ფაქტობრივად ექნება დარჩენილი მოსახდელად - მაგრამ თავისთავად მძიმე სასჯელი ამ თვალსაზრისით არ შეიძლება ,,საკმარისად“ იქნეს მიჩნეული. გერმანიის სასამართლოები წინდახედულად მოიქცნენ და მიმალვის საფრთხის არსებობის მტკიცება იმით გაამყარეს, რომ მიუთითეს სამართალწარმოების საწყის სტადიაზე ბრალდებულის მატერიალურ მდგომარეობასა და მის ცალკეულ ქმედებებზე (აღწერილობითი ნაწილი, პუნქტები 6 და 7).

15. მაგრამ სასამართლოს სურს ხაზი გაუსვას კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის ბოლო სიტყვებს, რომელთა თანახმად, როდესაც პატიმრობის ვადის გაგრძელებას მოტივად ედება ბრალდებულის მიმალვის და, შესაბამისად, სასამართლო განხილვაზე შემდგომ არგამოცხადების საფრთხე, იგი უნდა გათავისუფლდეს სასამართლო განხილვამდე, თუ შესაძლებელია მისგან გარანტიების მიღება, რომლებიც უზრუნველყოფს მის იქ გამოცხადებას.

ეჭვს არ იწვევს, რომ ფინანსური დანაშაულის საქმეზე, როგორშიც, მაგალითად, ვემჰოფი მონაწილეობდა, არსებითი ფაქტორი არის ბრალდებულის მიერ გირაოს, ან დიდი ოდენობით თანხის გარანტიის სახით უზრუნველყოფა. მოცემულ საქმეზე ვემჰოფის მოქმედებები ამ საკითხთან დაკავშირებით (აღწერილობითი ნაწილი, პუნქტები 5 და 14) არ იყო დამაჯერებელი, რომ იგი მზად იყო ასეთი გარანტიების უზრუნველსაყოფად.

16. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლო ვერ მივა დასკვნამდე, რომ დარღვეულია მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით დაწესებული რაიმე ვალდებულება, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ვემჰოფის დროებითი დაკავება 1961 წლის 9 ნოემბერსა და 1965 წლის 7 აპრილს შორის პერიოდში გამოწვეული იყო: ა) გამოძიების ნელი ტემპით, რომელიც დამთავრდა მხოლოდ 1964 წლის თებერვლის ბოლოს; ბ) გამოძიების დასრულებასა და საბრალდებო დასკვნის წარდგენას (1964 წლის აპრილი) შორის გასული დროით ან საბრალდებო დასკვნის წარდგენასა და სასამართლო განხილვის დაწყებას (1964 წლის 9 ნოემბერი) შორის გასული დროით; ანდა გ) სასამართლო განხილვის ხანგრძლივობით (რომელიც გაგრძელდა 1965 წლის 7 აპრილამდე). უდავოა, რომ თუნდაც ბრალდებული პირი გონივრულ საფუძველზე იყოს დაკავებული სხვადასხვა პერიოდის განმავლობაში საზოგადოებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას, თუ, ნებისმიერი მიზეზით, სამართალწარმოება გრძელდება ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში.

17. ამ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლო იზიარებს კომისიის მოსაზრებას, რომ ამ შემთხვევაში სასამართლო ორგანოების ქმედებაში რაიმე ხარვეზი არ მოიპოვება. გამოძიებისა და სასამართლო განხილვის ხანგრძლივი პერიოდი გამართლებულია საქმის განსაკუთრებული სირთულითა და დაყოვნების სხვა დაუძლეველი მიზეზებით. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ისიც, რომ, მართალია, პატიმრობაში მყოფ ბრალდებულს უფლება აქვს, მისი საქმე განხილულ იქნეს უპირატესად და სწრაფად, მაგრამ ამან ხელი არ უნდა შეუშალოს მოსამართლის მიერ გარემოებათა ყოველმხრივ მოკვლევას, რათა ორივე მხარეს - დაცვასაც და ბრალდებასაც მიეცეთ სრული შესაძლებლობა წარმოადგინონ თავიანთი არგუმენტები და მტკიცებულებები, რის შემდეგაც მოსამართლეს საჭირო ფიქრისა და აწონ-დაწონვის შედეგადღა გამოაქვს გადაწყვეტილება, ნამდვილად ჩადენილია თუ არა დანაშაული და როგორი სასჯელია მართებული.

B. რაც შეეხება მე-6 მუხლის პირველ პუნქტს, რომელიც ყოველ ადამიანს უფლებას ანიჭებს მისი საქმე განხილულ იქნეს გონივრულ ვადაში

18. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამ დებულების კონკრეტული მიზანი არის ის, რომ ბრალდებული პირი დიდხანს არ იმყოფებოდეს ბრალდების ქვეშ და ბრალის არსებობა დროულად დადგინდეს. ამიტომ უდავოა, რომ ამ დებულების გამოყენებისას მხედველობაში მისაღები პერიოდი გრძელდება მინიმუმ პირის გამართლებამდე ან მსჯავდებამდე, თუნდაც ეს გადაწყვეტილება გასაჩივრების შედეგად იყოს გამოტანილი. ამიტომ გაუგებარია, შესაბამისი პირებისთვის მინიჭებული პროცესის არგაჭიანურების გარანტია რატომ უნდა წყვეტდეს მოქმედებას სასამართლო განხილვის დაწყების პირველივე სასამართლო სხდომაზე: საფრთხე სასამართლოების მხრიდანაც არსებობს, კერძოდ, რომ დაუსაბუთებლად არ გადადონ სხდომა ან ზედმეტი დაყოვნებით არ ჩაატარონ განხილვა.

19. რაც შეეხება მხედველობაში მისაღები პერიოდის დასაწყისს, სასამართლოს აზრით, ასეთად მიჩნეულ უნდა იქნეს 1961 წლის 9 ნოემბერი - თარიღი, რომელზეც ბატონ ვემჰოფს პირველად წაუყენეს ბრალი და როდესაც მისი დაკავების ორდერი გამოიცა. სწორედ ამ რიცხვში ამოქმედდა მისი იურიდიული უფლება - მისი საქმე განხილულიყო გოვნივრულ ვადაში სისხლის სამართლის ბრალდების დასადგენად.

20. მხედველობაში მისაღები პერიოდი, რომლის ფარგლებშიც განხილულ უნდა იქნეს მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ მოთხოვნათა შესრულება-არშესრულების საკითხი, ამ შემთხვევაში ძირითადად ემთხვევა ბატონი ვემჰოფის წინასწარი პატიმრობის პერიოდს (რომელსაც მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი ეხება). აქედან გამომდინარე, სასამართლო შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლოების მოქმედებაში ვერ ხედავს რაიმე ფაქტს, რომ მათ არ შეასრულეს აღნიშნული დებულებით გათვალისწინებული განსაკუთრებული გულისხმიერები გამოჩენის ვალდებულება და, შესაბამისად, იძულებულია afrotiori მივიდეს დასკვნამდე, რომ არ დარღვეულა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი რომელიმე ვალდებულება. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მხედველობაში მიიღება გასაჩივრების წარმოების პერიოდი, ის არ აღემატებოდა გონივრულ ფარგლებს.

აღნიშნულ გარემოებათა საფუძველზე სასამართლო

- ექვსი ხმით ერთი წინააღმდეგ აცხადებს, რომ არ არის დარღვეული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი;

- ერთსულოვნად აცხადებს, რომ არ არის დარღვეული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი;

- აქედან გამომდინარე, ადგენს, რომ საქმეში არსებული გარემოებებით არ მტკიცდება გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის მიერ მასზე კონვენციით დაკისრებული ვალდებულებების დარღვევის ფაქტი;

- შესაბამისად, ადგენს, რომ დარღვევის არარსებობის გამო კ.ჰ. ვემჰოფისთვის ზიანის ანაზღაურების საკითხი არ წარმოიშვება.

08.06.1976

საქმის ფაქტობრივი მხარე

12. კომისიაში განცხადების შეტანის მომენტისთვის ყველა მომჩივანი იყო სხვადასხვა წოდების უნტერ-ოფიცერი, გაწვეული ჰოლანდიის შეიარაღებულ ძალებში. რამდენიმეჯერ მეთაურების მიერ მათ შეეფარდათ სხვადასხვა სახის სასჯელი სამხედრო დისციპლინის დარღვევისთვის. მათ იჩივლეს საჩივრების განმხილველ ოფიცერთან, ბოლოს კი უზენაეს სამხედრო სასამართლოში, რომელმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილებები ძალაში დატოვა, მაგრამ ორ შემთხვევაში შეამცირა დაკისრებული სასჯელი.

ჰოლანდიის სამხედრო დისციპლინარული კანონმდებლობის სისტემა

13. ჰოლანდიის შეიარაღებულ ძალებში მოქმედი დისციპლინარული კანონმდებლობა, რომელიც ქვემოთ აღწერილი მოვლენების დროს ძალაში იყო, შედგებოდა 1903 წლის 27 აპრილის კანონისგან სამხედრო დისციპლინის შესახებ (შემდგომში ,,1903 წლის კანონი”), 1922 წლის 31 ივლისის დებულებისგან სამხედრო დისციპლინის შესახებ, 1903 წლის 27 აპრილის სამხედრო სისხლის სამართლის კოდექსისა და 1964 წლის 9 იანვრის შეიარაღებული ძალებისა და სამხედრო საჰაერო ძალების საპროცესო კოდექსისგან.

14. დისციპლინარულ კანონმდებლობასთან ერთად, ჰოლანდიაში არსებობს სამხედრო სისხლის სამართლის კანონმდებლობა. ამ უკანასკნელის საფუძველზე სამართალწარმოება თავდაპირველად იწყება პირველი ინსტანციის სამხედრო სასამართლოში ხოლო, შემდეგ, გასაჩივრების შემთხვევაში, შეიძლება გაგრძელდეს უზენაეს სამხედრო სასამართლოში.

სამხედრო დისციპლინარული გადაცდომები

15. სამხედრო დისციპლინის წინააღმდეგ მიმართული სამართალდარღვევების განმარტება მოცემულია 1903 წლის კანონის მე-2 მუხლში შემდეგი სახით:

„1. ყველა ის ქმედება, რომელიც არ არის გათვალისწინებული სისხლის სამართლის სხვა საკანონმდებლო აქტებით, რომელიც ეწინააღმდეგება ფორმალურ ბრძანებას ან დადგენილებას ან შეუთავსებელია სამხედრო დისციპლინისა და წესრიგის მოთხოვნებთან;

2. ისეთი სამართალდამრღვევები, რომლებიც შედის სამხედრო სასამართლოს განსჯადობაში, რამდენადაც ისინი ეწინააღმდეგება სამხედრო დისციპლინასა და წესრიგს, რომლებსაც იმდენად ნაკლებად მძიმე ხასიათი აქვს, რომ მათი გახილვა დასაშვებია სისხლის სამართალწარმოებისაგან განსხვავებული წესით“.

შეიარაღებული ძალებისა და სამხედრო საჰაერო ძალების საპროცესო კოდექსის მე-8 მუხლის თანახმად, კომპეტენტურ თანამდებობის პირს შეუძლია შეუფარდოს დისციპლინარული სახდელი, თუ ის თვლის, რომ შესაბამის პირს ბრალი მიუძღვის ისეთი სამართალდარღვევის ჩადენაში, რომელიც შეიძლება განხილულ იქნეს სისხლის სამართალწარმოებისგან განსხვავებული წესით.

სახდელები და ზომები, რომლებიც შეიძლება შეეფარდოს სამხედრო დისციპლინის დარღვევას

სახდელების სახეები განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ რა წოდება აქვს დამრღვევს. ასე, მაგალითად, მუხლი 3-A ითვალისწინებს საყვედურს, ,,14 დღემდე ვადით მსუბუქ პატიმრობასა” და ,,14 დღემდე ვადით მკაცრ პატიმრობას“, როგორც ოფიცერთა შემადგენლობის მიმართ გამოსაყენებელ ძირითად სახდელებს. რაც შეეხება უნტერ-ოფიცერთა შემადგენლობის მოსამსახურეებს, მუხლი 4-A ითვალისწინებს, inter alia, საყვედურს, ღამით ძილის გამოყენებაზე შეზღუდვებს, „21 დღემდე ვადით მსუბუქ პატიმრობას“, „14 დღემდე ვადით მძიმე პატიმრობასა“ და ,,14 დღემდე ვადით მკაცრ პატიმრობას“. მუხლი 5-A-ს მიხედვით, ჩვეულებრივი სამხედრო მოსამსახურეების მიმართ გათვალისწინებულია იგივე სახდელები, რაც უნტერ-ოფიცერთა შემადგენლობისთვის, იმის დამატებით, რომ რიგითს შეიძლება შეეფარდოს ,,დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსება“.

18. მსუბუქი პატიმრობის მოხდის წესს ადგენს მე-8 მუხლი. ის მდგომარეობს იმაში, რომ მსუბუქ პატიმრობაში მოთავსებულ პირს, მისი სამხედრო წოდების მიუხედავად, არ ჰქონდა თავისუფალ დროს საცხოვრებელი ადგილის დატოვების უფლება, თუ ის ცხოვრობდა ყაზარმის გარეთ. სხვა შემთხვევაში, მას არ უნდა დაეტოვებინა ყაზარმა.

ჩვეულებრივ, ოფიცერთა და უნტერ-ოფიცერთა შემადგენლობის მოსამსახურეები ცხოვრობდნენ ყაზარმის გარეთ, ხოლო, ჩვეულებრივი სამხედრო მოსამსახურეები ვალდებული იყვნენ ეცხოვრათ ყაზარმაში. ამის გამო, ჩვეულებრივ სამხედრო მოსამსახურეს, ოფიცრის ან უნტერ-ოფიცრისაგან განსხვავებით, არ შეეძლო სახდელის მოხდა სახლში და ის კარგავდა თავისუფალ დროს შინ დაბრუნების შესაძლებლობას.

19. მძიმე პატიმრობის მოხდის წესი, რომელიც გამოიყენებოდა მხოლოდ უნტერ-ოფიცერთა და ჩვეულებრივ მოსამსახურეთა მიმართ, გათვალისწინებული იყო 1903 წლის კანონის მე-9 მუხლით. სახდელდადებული პირები აგრძელებდნენ მათზე დაკისრებული მოვალეობების შესრულებას, მაგრამ დანარჩენი დრო უნდა გაეტარებინათ სხვა მოსამსახურეებთან, რომელთაც იგივე სახდელი ჰქონდათ შეფარდებული, საამისოდ სპეციალურად განსაზღვრულ, მაგრამ არა ჩაკეტილ ადგილას. სახდელდადებულ პირს ჰქონდა მნახველთან შეხვედრის უფლება ასმეთაურის წერილობითი ნებართვის საფუძველზე. მსუბუქ პატიმრობაში მყოფი პირისგან განსხვავებით, მას არ შეეძლო ყაზარმის მიმდებარე ტერიტორიაზე თავისუფლად სიარული, მაგალითად, კინოთეატრში, სასადილოში ან გამაჯანსაღებელ დაწესებულებაში შესვლა.

20. მკაცრი პატიმრობის წესი გათვალისწინებული იყო 1903 წლის კანონის მე-10 მუხლით. მკაცრი პატიმრობა, რომელიც მოიცავდა როგორც სამსახურის საათებს, ასევე თავისუფალ დროს, შეიძლებოდა შეფარდებოდა ოფიცრებს მსუბუქი პატიმრობისთვის დადგენილი წესის იდენტურად, ანუ მათ უფლება არ ჰქონდათ დაეტოვებინათ თავიანთი საცხოვრებელი სახლი. უნტერ-ოფიცრებს და ჩვეულებრივ სამხედრო მოსამსახურეებს კი ათავსებდნენ ჩაკეტილ საკანში. ასეთი სახდელის დადების შემთხვევაში, ნებისმიერი წოდების მქონე მოსამსახურე, სახდელის მოხდის პერიოდში თავისუფლდებოდა მასზე დაკისრებული სამსახურებრივი მოვალეობებისგან.

21. იმ დროისათვის ყველაზე მძიმე სახდელის, დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსების მოხდის წესს, რომელიც მხოლოდ რიგითების მიმართ შეიძლება გამოყენებულიყო, ითვალისწინებდა 1903 წლის კანონის მე-18 და მე-19 მუხლები. ეს სახდელი გულისხმობდა გადაცდომის ჩამდენის ჩვეულებრივზე უფრო მკაცრ დისციპლინურ რეჟიმში მოთავსებას საამისოდ სპეციალურად განსაზღვრულ დაწესებულებაში (მუხლი 18).

22. 1903 წლის კანონის მე-20 მუხლის მიხედვით, პირი, რომელსაც დაეკისრა დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსება, შეიძლება დაეკავებინათ ამ გადაწყვეტილების მიღებიდან მისი შესაბამის დაწესებულებაში მიყვანამდე პერიოდში.

სამხედრო დისციპლინარული პროცედურა

25. 1903 წლის კანონის 39-43-ე მუხლები ადგენენ, თუ ვის შეუძლია დისციპლინარული სახდელის დაკისრება. ჩვეულებრივ ამ უფლებამოსილებას ახორციელებს შესაბამისი პირის სამხედრო ნაწილის მეთაური. მეთაური იძიებს საქმეს, ისმენს ბრალდებულის ჩვენებას (1903 წლის კანონის 46-ე მუხლი) და დაჰკითხავს მოწმეებსა და ექსპერტებს, ამის საჭიროების შემთხვევაში.

თითოეულ ჩადენილ გადაცდომასთან მიმართებაში, მეთაური თვითონ წყვეტს, კანონით გათვალისწინებული სახდელებიდან რომელი შეუფარდოს გადაცდომის ჩამდენს.

26. 1903 წლის კანონის 44-ე მუხლი ადგენს, რომ მეთაურს, რომელსაც აქვს სათანადო საფუძველი, ივარაუდოს, რომ ქვემდგომმა მოსამსახურემ უხეშად დაარღვია სამხედრო დისციპლინა, უფლება აქვს, საჭიროების შემთხვევაში, ამ მოსამსახურეს გაუგზავნოს უწყება მისი დროებითი დაკავების შესახებ; ქვემდგომი სამხედრო მოსამსახურე ვალდებულია დაუყოვნებლივ დაემორჩილოს ასეთ უწყებას. 45-ე მუხლის თანახმად, დროებითი დაკავების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 24 საათს, ხოლო, 49-ე მუხლის მიხედვით, შემფარდებელ ოფიცერზე ზემდგომ ოფიცერს, შემფარდებელი ოფიცრის განმარტების მოსმენის შემდეგ, შეუძლია გააუქმოს ეს გადაწყვეტილება.

27. 1903 წლის კანონის 61-ე მუხლის მიხედვით, სამხედრო მოსამსახურეს, რომელსაც დაეკისრა დისციპლინარული სახდელი, შეუძლია შეფარდებული სახდელი ან მისი შეფარდების საფუძვლები გაასაჩივროს საჩივრების განმხილველ ოფიცერთან, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ სახდელი დაკისრებულია სამხედრო სასამართლოს მიერ. საჩივრების განმხილველი ოფიცერი იერარქიულად პირველი გადაწყვეტილების გამომტან ოფიცერზე მაღლა მდგომია. მას არ გააჩნია სპეციალური კვალიფიკაცია, მაგრამ ჩვეულებრივ ამ დახმარებას მას უწევს იურისტი კოლეგა.

საჩივრების განმხილველმა ოფიცერმა საქმე უნდა განიხილოს რაც შეიძლება მოკლე ვადაში. იგი დაჰკითხავს მოწმეებსა და ექსპერტებს, თუ ამას საჭიროდ ჩათვლის და ისმენს მომჩივანისა და სახდელის დამდები ოფიცრის ჩვენებებს. შემდგომ მას გამოაქვს გადაწყვეტილება, რომელიც უნდა იყოს დასაბუთებული და, რომელიც ეგზავნება მომჩივანს და სახდელის დამდებ ოფიცერს (მუხლი 65).

29. თუ საჩივრების განმხილველი ოფიცერი დაკისრებულ სახდელს არ გააუქმებს, მომჩივანს ოთხი დღის ვადაში შეუძლია საჩივარი შეიტანოს უზენაეს სამხედრო სასამართლოში.

30. სასამართლო იკრიბება ჰააგაში. მასში შედის ექვსი წევრი: ორი სამოქალაქო იურისტი, რომელთაგან ერთ-ერთი არის სასამართლოს თავმჯდომარე და ოთხი სამხედრო წოდების პირი.

სამოქალაქო იურისტები უნდა იყვნენ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეები ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეები. სამხედრო წოდების პირები, რომელთა ასაკი არ უნდა იყოს 30 წელზე ნაკლები და 70 წელზე მეტი, ინიშნებიან დედოფლის მიერ იუსტიციის მინისტრისა და თავდაცვის მინისტრის ერთობლივი წარდგინებით. სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელების პერიოდში ეს სამხედრო პირები არ ექვემდებარებიან რაიმე ზემდგომ უწყებას და არ არიან ანგარიშვალდებული სამსახურის არც ერთი ორგანოს მიმართ.

31. საქმეები არასოდეს განიხილება ერთპიროვნულად ერთი მოსამართლის მიერ, არამედ კოლეგიალური წესით სასამართლოს სრული შემადგენლობით. სასამართლო ვალდებულია, განიხილოს საქმე რაც შეიძლება მოკლე ვადაში, მოუსმინოს მომჩივანს და, საჭიროების შემთხვევაში, საჩივრების განმხილველ ოფიცერსაც, აგრეთვე მოწმეებს და ექსპერტებს, რომელთაგან ჩვენების მიღებას საჭიროდ ჩათვლის. თუ სასამართლო განხილვა საჯაროა, დისციპლინარულ საქმე-ებზე განხილვა მიმდინარეობს ინ ცამერა (დახურული) წესით, ხოლო, გადაწყვეტილება ცხადდება ღია სხდომაზე (მუხლი 59).

32. იმ პერიოდისთვის, როდესაც ამჟამად გასაჩივრებულ ქმედებებს ჰქონდა ადგილი, კანონმდებლობა არაფერს ამბობდა მომჩივანის იურიდიულ წარმომადგენლობაზე. მიუხედავად ამისა, როგორც ირკვევა, უზენაესი სამხედრო სასამართლოს მდივნის მოვალეობის შემსრულებლის 1970 წლის 23 დეკემბრის მოხსენებიდან, სასამართლო პრაქტიკაში ხდებოდა პირისთვის იურიდიული დახმარების აღმოჩენა იმ შემთხვევაში, თუ ეს პირი კონკრეტული იურიდიული საკითხების გათვალისწინებით ვერ შეძლებდა თავის თავის მარტო დაცვას. კერძოდ კი, იურიდიული დახმარება გაეწეოდა მაშინ, როდესაც საქმე ეხებოდა კონვენციით გათვალისწინებულ საკითხებს.

უშუალოდ მომჩივანებთან დაკავშირებული ფაქტები

ბატონი ენჯელი

33. 1971 წლის მარტში ბატონი ენჯელი სერჟანტად მსახურობდა ჰოლანდიის შეიარაღებულ ძალებში. სამსახურისაგან თავისუფალ დროს იგი ფაქტობრივად ცხოვრობდა თავის სახლში. მომჩივანი იყო გაწვეულ სამხედრო მოსამსახურეთა ასოციაციის (V.V.D.M) წევრი, რომელიც დაარსდა 1966 წელს და, რომლის მიზანიც გახლდათ გაწვეულთა ინტერესების დაცვა. ბატონი ენჯელი იყო V.V.D.M.-ის თავმჯდომარის მოადგილეობის კანდიდატი. ამის გამო, 12 მარტს მან წერილობითი თხოვნით მიმართა ასმეთაურს 17 მარტს დათხოვნის შესახებ, რათა დასწრებოდა ასოციაციის საერთო კრებას ქალაქ უტრეხტში, სადაც უნდა ჩატარებულიყო არჩევნები. თუმცა, მას თხოვნაში არ უხსენებია, რომ იგი თავმჯდომარის მოადგილეობის კანდიდატი იყო.

ამის შემდეგ იგი ავად გახდა და სახლში დარჩა ექიმის მითითებით, რომელმაც მას 18 მარტამდე ავადმყოფობის შესახებ ცნობა გამოუწერა და სახლიდან გასვლის უფლება მისცა 17 მარტს. 16 მარტს ასმეთაურს საუბარი ჰქონდა ბატალიონის მეთაურთან, რომელზეც შეთანხმდნენ, რომ ზემოხსენებული თხოვნა რეაგირების გარეშე დარჩებოდა, მანამ სანამ დამატებით ინფორმაციას არ მიიღებდნენ მომჩივანისგან, რომელსაც არაფერი შეუტყობინებია მისი წასვლისა ან დაბრუნების შესახებ. მეორე დღეს შეამოწმეს მომჩივანის ბინა, რომლის დროსაც მომჩივანი სახლში არ აღმოჩნდა. ის წასულიყო V.V.D.M.-ის საერთო კრებაზე, სადაც იგი აირჩიეს თავმჯდომარის მოადგილედ.

34. 18 მარტს ბატონი ენჯელი თავის ნაწილში დაბრუნდა და იმავე დღეს ასმეთაურმა იგი დასაჯა ოთხი დღით მსუბუქი პატიმრობით წინა დღეს საცხოვრებელ ადგილას არყოფნის გამო.

მომჩივანმა ეს სახდელი მიიჩნია მის პირად საქმეებში უხეშ ჩარევად, რადგან ამით მას ხელი ეშლებოდა სამედიცინო გამოცდის ჩასაბარებლად მომზადებაში, რომელიც მას უნდა ჩაებარებინა უტრეხტის უნივერსიტეტში 24 მარტს. მომჩივანის განცხადებით, 18 მარტს მან რამდენჯერმე სცადა ამ საკითხზე ოფიცერთან დალაპარაკება, მაგრამ უშედეგოდ. დარწმუნებული იყო რა, რომ სამხედრო დისციპლინის მიხედვით დასაშვები იყო უნტერ-ოფიცრების მიერ მსუბუქი პატიმრობის შინ მოხდა, მან დატოვა ყაზარმა საღამოს და ღამე გაატარა თავის ბინაში. მეორე დღეს ასმეთაურმა მას შეუფარდა სამი დღით მძიმე პატიმრობა პირველი სახდელისთვის თავის არიდებისათვის.

მომჩივანს აცნობეს, რომ 1971 წლის 1 აპრილიდან იგი ოფიციალურად ჩამოქვეითებული იქნებოდა რიგითის წოდებამდე. ამის შეტყობისთანავე მომჩივანმა დატოვა ყაზარმა საღამოს და წავიდა სახლში. შაბათს, 20 მარტს იგი დააპატიმრა სამხედ-რო პოლიციამ და დროებით, დაახლოებით ორი დღის ვადით, მოათავსა მკაცრ პატიმრობაში 1903 წლის კანონის 44-ე მუხლის საფუძველზე (იხ. პუნქტი 26 ზემოთ). ორშაბათს, 22 მარტს, მას ასმეთაურმა შეუფარდა სამი დღით მკაცრი პატიმრობა იმის გამო, რომ მან თავი აარიდა მანამდე დადებულ ორ სახდელს.

35. ამ სახდელების აღსრულება მინისტრის ბრძანებით გადაიდო, რათა მომჩივანს შესაძლებლობა ჰქონოდა გასულიყო სამედიცინო გამოცდაზე 1971 წლის 24 მარტს, რომელიც მან წარმატებით ჩააბარა. ამასთან ერთად, 21, 22 და 25 მარტს ბატონმა ენჯელმა მასზე ასმეთაურის მიერ დაკისრებული სახდელები გაასაჩივრა საჩივრების განმხილველ ოფიცერთან. 5 აპრილს მან მხარეთა მოსმენის შემდეგ დაადგინა, რომ პირველი სახდელი ოთხი დღით მსუბუქი პატიმრობის სახით უნდა შეცვლილიყო საყვედურით, მეორე სახდელი სამი დღით მძიმე პატიმრობის სახით უნდა შეცვლილიყო სამი დღით მსუბუქი პატიმრობით, ხოლო, მესამე სახდელი სამი დღით მკაცრი პატიმრობის სახით უნდა შემცირებულიყო ორ დღემდე მკაცრი პატიმრობით. შემდგომში საჩივრების ოფიცერმა დაადგინა, რომ ბატონი ენჯელისთვის დაკისრებული ორი დღით მკაცრი პატიმრობის სახდელი ჩათვლილიყო მოხდილად 20-დან 22 მარტამდე, როდესაც იგი დროებით დაპატიმრებული იყო.

36. 1971 წლის 7 აპრილს მომჩივანმა საჩივრების ოფიცრის გადაწყვეტილება, inter alia, ზოგადად კონვენციის საფუძველზე, გაასაჩივრა უზენაეს სამხედრო სასამართლოში. 1971 წლის 23 ივნისს, ანუ დისციპლინარული სახდელების შეფარდებიდან დაახლოებით სამი თვის შემდეგ, სასამართლომ გასაჩივრებული გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა. მან მიუთითა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტზე და განაცხადა, რომ მომჩივანის დაკავება იყო კანონიერი და მისი დაკავება მოხდა კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების მიზნით.

საქმის წარმოება კომისიაში

52. 1972 წლის 10 თებერვალს კომისიამ, საპროცესო წესების მაშინდელი 39-ე წესის საფუძველზე, მიიღო გადაწყვეტილება სარჩელების გაერთიანების შესახებ.

53. თავის 1974 წლის 19 ივლისის მოხსენებაში კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ:

- მსუბუქი პატიმრობა, რომელსაც ასაჩივრებდნენ ბატონი ენჯელი და ბატონი ვან დერ ვილი არ წარმოადგენდა ,,თავისუფლების აღკვეთას“ კონვენციის მე-5 მუხლის გაგებით (თერთმეტი ხმა მოსაზრების სასარგებლოდ, ერთმა თავი შეიკავა);

- სხვა დისციპლინარული სახდელების შეფარდებით, რომლებიც გაასაჩივრეს ბატონმა ენჯელმა, ბატონმა დე ვიტმა, ბატონმა დონამ და ბატონმა შულმა, დაირღვა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რადგან ამ სახდელების შეფარდება არ იყო გამართლებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის არც ერთი ქვეპუნქტით (ეს დასკვნა კომისიამ გამოიტანა სხვადასხვა შემადგენლობის უმრავლესობებით);

- დაირღვა მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი, რადგან ზემოხსენებული ოთხი მომჩივანის საჩივარი იმავე სახდელებთან დაკავშირებით არ იქნა ,,სწრაფად” განხილული (თერთმეტი ხმა მოსაზრების სასარგებლოდ, ერთმა თავი შეიკავა);

- 1903 წლის კანონის 44-ე მუხლის საფუძველზე ბატონი ენჯელის დროებით პატიმრობაში მოთავსება ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს, რადგან ფაქტიური პატიმრობის პერიოდი აღემატება ამავე კანონის 45-ე მუხლით დადგენილ ვადას (თერთმეტი ხმა მოსაზრების სასარგებლოდ, ერთი წევრი არ ესწრებოდა);

- მე-6 მუხლი არ შეიძლება გამოყენებული ყოფილიყო არც ერთ ამ საქმეში არსებული დისციპლინარული წარმოების მიმართ (ათი ხმით ერთის წინააღმდეგ, ერთი წევრი არ ესწრებოდა);

- ბატონი დონასა და ბატონი შულის შემთხვევაში არ დარღვეულა კონვენციის მე-5 მუხლი მათი დროებით დაკავების გამო (1903 წლის კანონის მე-20 მუხლის საფუძველზე); აგრეთვე არ მტკიცდება კონვენციის მე-10, მე-11, მე-17 და მე-18 მუხლების დარღვევა (ეს დასკვნა კომისიამ გამოიტანა სხვადასხვა შემადგენლობის უმრავლესობებით);

- ამ შემთხვევაში არ დარღვეულა მე-14 მუხლი, აღებული მე-5, მე-6, მე-10 ან მე-11 მუხლებთან ერთობლიობაში (ეს დასკვნა კომისიამ გამოიტანა სხვადასხვა შემადგენლობის უმრავლესობებით).

სამართლებრივი მხარე

54. მთავრობის, კომისიისა და მომჩივანთა მოსაზრებები დაემთხვა იმ ნაწილში, რომ კონვენცია პრინციპში გამოიყენება არა მარტო სამოქალაქო პირების, არამედ სამხედრო მოსამსახურეების მიმართაც. მიუხედავად ამისა, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კონვენციის გამოყენებისა და განმარტებისას, სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს სამხედრო ცხოვრებისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური წესები და მათი ზეგავლენა ცალკეულ სამხედრო მოსამსახურეებზე.

I. რაც შეეხება მე-5 მუხლის სავარაუდო დარღვევას

A. რაც შეეხება ცალკე აღებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის სავარაუდო დარღვევას

56. ყველა მომჩივანი აცხადებს, რომ მათზე დაკისრებული სახდელები, თუ მათ მიმართ გამოყენებული ღონისძიებები ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს, რომლის თანახმად:

,,...“

1. რაც შეეხება პირადი თავისუფლების უფლებას სამხედრო სამსახურის პერიოდში

57. კონვენციის მომზადების პერიოდში და მისი საბოლოო ვარიანტის მიღებისას ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა უმრავლესობას ჰყავდა შეიარაღებული ძალები და, შესაბამისად, ჰქონდა სამხედრო დისციპლინის სისტემა, რომელიც თავისი ხასიათიდან გამომდინარე, გულისხმობდა სამხედრო მოსამსახურეების უფლებებზე ისეთი შეზღუდვების დაწესებას, რომლებიც არ შეიძლება დაუწესდეს სამოქალაქო პირებს. სამხედრო დისციპლინის სისტემა, რომელიც სახელმწიფოებმა დღემდე შეინარჩუნეს, თავისთავად არ ეწინააღმდეგება კონვენციით გათვალისწინებულ მათ მოვალეობებს.

მიუხედავად ამისა, სამხედრო დისციპლინა არ სცდება მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მოქმედების ფარგლებს. გარდა იმისა, რომ ეს დებულება უნდა იქნეს განმარტებული პირველი და მე-14 მუხლების საფუძველზე (იხ. პუნქტი 54 ზემოთ), ამასთან, მოცემული თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევების ჩამონათვალი არის ამომწურავი, რაც ასევე დასტურდება სიტყვებით - ,,ქვემოთ ჩამოთვლილ გარემოებათა გარდა“. აქედან გამომდინარე, დისციპლინარული სახდელი თუ სხვა ღონისძიება შეიძლება წარმოადგენდეს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას. ამ მოსაზრებას მთავრობაც დაეთანხმა.

58. აცხადებს რა ,,პიროვნების თავისუფლების უფლებას“, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი მას განმარტავს კლასიკური გაგებით, ანუ როგორც პირის ფიზიკურ თავისუფლებას. მისი მიზანია იმის უზრუნველყოფა, რომ არავის აღეკვეთოს თავისუფლება თვითნებურად. როგორც მთავრობამ და კომისიამ აღნიშნეს, ეს არ ეხება გადაადგილების თავისუფლების უბრალო შეზღუდვას (ოქმი № 4-ის მე-2 მუხლი).

59. იმისათვის, რომ დადგინდეს, ,,აღეკვეთა თუ არა პირს თავისუფლება“ მე-5 მუხლის გაგებით, ამოსავალი წერტილად მიჩნეულ უნდა იქნეს მისი კონკრეტული მდგომარეობა. სამხედრო სამსახური, რომელიც არსებობს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებში, თავისთავად არ წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთას კონვენციის გაგებით, რადგან ამის შესახებ ნათლადაა ნათქვამი მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის (b) ქვეპუნქტში. გარდა ამისა, სამხედრო მოსამსახურეთა გადაადგილების თავისუფლებაზე დაწესებული ფართო შეზღუდვები განპირობებულია სამხედრო სამსახურში არსებული სპეციფიური მოთხოვნებით, ანუ სამხედრო სამსახურისთვის ჩვეულებრივ დამახასიათებელი შეზღუდვები არ ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლს.

ყველა სახელმწიფო უფლებამოსილია, მიიღოს გადაწყვეტილება მისი სამხედრო დისციპლინის სისტემის ორგანიზაციის შესახებ. სახელმწიფოებს, ამ მხრივ, მოქმედების გარკვეული თავისუფლება გააჩნიათ. მე-5 მუხლით განსაზღვრული უფლებამოსილების ფარგლები, რომელთაც არ უნდა გასცდეს სახელმწიფო, არ არის იდენტური სამოქალაქო პირებისთვის და სამხედრო პირებისთვის. დისციპლინარული სახდელი ან სხვა ღონისძიება, რომელიც სამოქალაქო პირის შემთხვევაში უდავოდ ჩაითვლებოდა თავისუფლების აღკვეთად, ასეთად არ მიიჩნევა სამხედრო მოსამსახურის მიმართ მისი გამოყენების შემთხვევაში. მაგრამ ასეთი სახდელი ან სხვა ღონისძიება მაინც ჩაითვლება მე-5 მუხლით განსაზღვრული დასაშვები ფარგლების დარღვევად, თუ იგი ისეთ შეზღუდვებს მოიცავს, რომლებიც აშკარად სცილდება ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა შეიარაღებულ ძალებში ყოფნის ჩვეულებრივ პირობებს. იმის დასადგენად, სახდელი ან სხვა ღონისძიება სცილდება თუ არა მე-5 მუხლით განსაზღვრულ დასაშვებ ფარგლებს, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მთელი რიგი ფაქტორები, როგორებიცაა: მოცემული სახდელისა ან სხვა ღონისძიების ხასიათი, ხანგრძლივობა, შედეგები და აღსრულების მეთოდი.

2. ჰქონდა თუ არა ადგილი თავისუფლების აღკვეთას მოცემულ შემთხვევაში

60. ზემოხსენებული მოსაზრებების საფუძველზე, სასამართლო ახლა განიხილავს, ჰქონდა თუ არა ადგილი თავისუფლების აღკვეთის ერთ ან მეტ შემთხვევას მოცემულ შემთხვევაში. მთავრობის მსჯელობის თანახმად, ამ კითხვაზე უარყოფითი პასუხი უნდა გაეცეს ყველა გასაჩივრებულ სახდელსა და ღონისძიებასთან მიმართებაში, ხოლო, კომისიის აზრით, მხოლოდ მსუბუქი პატიმრობა არ უნდა ჩაითვალოს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევად.

61. ბატონი ენჯელისთვის სამი დღით მსუბუქი პატიმრობის შეფარდება (პუნქტები 34-36 ზემოთ, მეორე სახდელი) და ბატონი ვან დერ ვილისთვის ოთხი დღით მსუბუქი პატიმრობის შეფარდება (პუნქტები 37-39 ზემოთ) არ შეიძლება ჩაითვალოს თავისუფლების აღკვეთად. მართალია, სახდელდადებულ სამხედრო მოსამსახურეს სამსახურისგან თავისუფალ დროს არ შეეძლო საცხოვრებელი ადგილის ან სამხედრო შენობისა თუ ნაწილის ტერიტორიის დატოვება, მაგრამ ასეთი პირებს არ კეტავდნენ და ისინი აგრძელებდნენ სამხედრო მოვალეობების შესრულებას (1903 წლის კანონის მე-8 მუხლი და პუნქტი 18 ზემოთ). სახდელდადებული სამხედრო მოსამსახურეები, ასე თუ ისე, რჩებიან სამხედრო ცხოვრებისთვის დამახასიათებელ ჩვეულებრივ ფარგლებში.

62. მძიმე პატიმრობა მსუბუქი პატიმრობისგან განსხვავდება მხოლოდ ერთი ნიშნით: სამსახურისგან თავისუფალ დროს სამხედრო მოსამსახურეები პატიმრობას იხდიან საამისოდ სპეციალურად განსაზღვრულ ადგილას და არ შეუძლიათ მისი დატოვება კინოთეატრით ან სასადილოთი სარგებლობის მიზნით, მაგრამ ისინი არ არიან ჩაკეტილი ბოქლომითა და გასაღებით (1903 წლის მუხლი 9-B და პუნქტი 19 ზემოთ). აქედან გამომდინარე, სასამართლოს აზრით, თორმეტი დღით მძიმე პატიმრობა, რომელიც ბატონმა დე ვიტმა გაასაჩივრა, არ შეიძლება ჩაითვალოს თავისუფლების აღკვეთად (იხ. პუნქტი 41 ზემოთ).

63. მკაცრი პატიმრობა, რომელიც 1974 წელს გაუქმდა, განსხვავდებოდა როგორც მსუბუქი, ისე მძიმე პატიმრობისაგან. მკაცრი პატიმრობის დროს უნტერ-ოფიცრები და ჩვეულებრივი სამხედრო მოსამსახურეები დღე-ღამის განმავლობაში თავსდებოდნენ ჩაკეტილ საკანში და, შესაბამისად, ვერ აგრძელებდნენ ჩვეულებრივ მათი სამხედრო მოვალეობების შესრულებას (იხ. 1903 წლის მუხლი 10-B და პუნქტი 20 ზემოთ). ამიტომ, მკაცრი პატიმრობის სახით ბატონი ენჯელისთვის შეფარდებული დროებითი პატიმრობა (1903 წლის კანონის 44-ე მუხლი; პუნქტები 26, 34 და 35 ზემოთ) იგივე ხასიათისა იყო მისი მოკლე ვადის მიუხედავად (1971 წლის 20-22 მარტი).

64. დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსება, რომელიც ასევე გაუქმდა 1974 წელს, მაგრამ გამოყენებული იყო 1971 წელს ბატონი დონასა და ბატონი შულის მიმართ, წარმოადგენდა ჰოლანდიის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ყველაზე მძიმე დისციპლინარულ სახდელს. რიგითები, რომელთაც შეფარდებული ჰქონდათ ეს სახდელი, არ იყვნენ განცალკევებით მოთავსებული იმ პირებისგან, რომელთაც ეს ღონისძიება სისხლის სამართალწარმოების გზით შეეფარდათ დამატებითი სასჯელის სახით. გარდა ამისა, დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებულ პირებს არ შეეძლოთ ნაწილის დატოვება ერთი ან მეტი თვით. ნაწილში მოთავსება ჩვეულებრივ გრძელდებოდა სამიდან ექვს თვემდე; ეს ვადა გაცილებით უფრო ხანგრძლივი იყო სხვა სახდელების ვადასთან შედარებით, მათ შორის მკაცრი პატიმრობის ვადასთანაც, რომელიც შეიძლება გაგრძელებულიყო ერთიდან თოთხმეტ დღემდე. ამასთან, როგორც ჩანს, ბატონმა დონამ და ბატონმა შულმა ღამე ჩაკეტილ საკანში გაატარეს. ამ გარემოებათა საფუძველზე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოცემულ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა თავისუფლების აღკვეთას.

65. არ შეიძლება იგივე ითქვას ღონისძიებაზე, რომელიც 1971 წლის 8 ოქტომბრიდან 3 ნოემბრამდე პერიოდში წინ უძღოდა დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებას, რადგან ბატონი დონა და ბატონი შული სახდელს იხდიდნენ მძიმე პატიმრობის სახით (1903 წლის კანონის მე-20 მუხლი; პუნქტები 22, 46, 48 და 62 ზემოთ).

66. აქედან გამომდინარე, სასამართლო მიდის დასკვნამდე, რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისთვის, არც ბატონების ენჯელისა და ვან დერ ვილის მსუბუქი პატიმრობა, არც ბატონი დე ვიტის მძიმე პატიმრობა და არც ბატონების დონასა და შულის დროებითი დაკავების პერიოდი არ მოითხოვს უფრო ვრცელ განხილვას.

1971 წლის 7 აპრილს ბატონი ენჯელისთვის შეფარდებული ორდღიანი მკაცრი პატიმრობა, რომელიც უზენაესმა სამხედრო სასამართლომ ძალაში დატოვა 1971 წლის 23 ივნისს, ფაქტობრივად გაიგივდა მანამდე გამოყენებულ ღონისძიებასთან: იგი უკვე მოხდილად ჩაითვალა 1971 წლის 20-დან 22 მარტის პერიოდში, როდესაც მომჩივანი დროებით დაკავებული იყო (იხ. პუნქტები 34-36 ზემოთ, მესამე სახდელი). მიუხედავად ამისა, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, შეესაბამებოდა თუ არა ზემოხსენებული დროებითი დაკავება, აგრეთვე ბატონების დონასა და შულის მოთავსება დისციპლინარულ ნაწილში მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი მოთხოვნებს.

3. რაც შეეხება ამ საქმეში თავისუფლების აღკვეთის შესაბამისობას მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან

67. მთავრობამ, ალტერნატივის სახით, განაცხადა, რომ ბატონების დონასა და შულის მოთავსება დისციპლინარულ ნაწილში და ბატონი ენჯელის დროებითი დაპატიმრება შეესაბამებოდა შესაბამისად მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტს და ამავე პუნქტის (b) ქვეპუნქტს.

68. მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტის მიხედვით, დასაშვებია „პირის კანონიერი დაკავება კომპეტენტური სასამართლოს მსჯავრდების შემდეგ“.

მთავრობის მსგავსად, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს დებულება არ განასხვავებს იურიდიული ხასიათის მიხედვით დანაშაულებს, რომელთა საფუძველზეც პირს მსჯავრი დაედო. ანუ, ეს დებულება გამოიყენება ნებისმიერი “მსჯავრდების” მიმართ, რომელიც შედეგად იწვევს “სასამართლოს” მიერ თავისუფლების აღკვეთას, მიუხედავად ამისა, ეს მსჯავრდება კვალიფიცირდება შესაბამისი სახელმწიფოს შიდა კანონმდებლობით სისხლის სამართლის დანაშაულად თუ დისციპლინარულ გადაცდომად.

ბატონებს დონასა და შულს მართლაც აღეკვეთათ თავისუფლება უზენაესი სამხედრო სასამართლოს მსჯავრდების „შემდეგ“. 1903 წლის კანონის 64-ე მუხლი ითვალისწინებდა მეთაურის (1971 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილება) და საჩივრების განმხილველი ოფიცრის (1971 წლის 19 ოქტომბრის გადაწყვეტილება) გადაწყვეტილებების თაობაზე მათ მიერ შეტანილი საჩივრებისთვის სასჯელის აღსრულების გადამვადებელი ძალის მინიჭებას - ეს ფაქტი კომისიას მხედველობიდან გამორჩა, რაც მართებულად შენიშნა მთავრობამ. შედეგად, მომჩივანთა გადაყვანა ნოივერსლუისის მახლობლად მდებარე დისციპლინარულ ყაზარმებში მოხდა მხოლოდ 1971 წლის 17 ნოემბერს გამოტანილი საბოლოო გამამტყუნებელი გადაწყვეტილებების საფუძველზე (იხ. პუნქტები 28, 48 და 50 ზემოთ).

ამიტომ ახლა ისღა უნდა დადგინდეს, იყო თუ არა ეს გადაწყვეტილებები გამოტანილი „კომპეტენტური სასამართლოს“ მიერ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის გაგებით.

უზენაესი სასამართლო, რომლის იურისდიქციაც არავის გაუსაჩივრებია, ორგანიზაციული თვალსაზრისით წარმოადგენს სასამართლოს. მართალია, ამ სასამართლოს ოთხი სამხედრო პირის გადაყენება კანონმდებლობის მიხედვით არ არის შეუძლებელი, მაგრამ, სამოქალაქო წევრების მსგავსად, ისინი სარგებლობენ დამოუკიდებლობით, რომელიც შეესაბამება კონვენციაში მითითებულ „სასამართლოს“ ცნებას (იხ. 1971 წლის 18 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე De Wilde, Ooms and Versyp, Series A no 12, პ. 41, პუნქტი 78, აგრეთვე პუნქტი 30 ზემოთ).

გარდა ამისა, სასამართლოსთვის წარმოდგენილი მასალებიდან (პუნქტები 31-32 და 48-49 ზემოთ) არ ჩანს, რომ ბატონ დონასა და ბატონ შულს უზენაეს სამხედრო სასამართლოში არ ჰქონდათ ადეკვატური იურიდიული გარანტიები, რომლებიც გათვალისწინებულია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტით - კონვენციის ეს დებულება არის ავტონომიური, რომლის მოთხოვნები ყოველთვის როდი ემთხვევა მე-6 მუხლისას. ამ ორი მომჩივანისთვის უზრუნველყოფილი გარანტიები ადეკვატურია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტის მიზნებისთვის, თუ მხედველობაში იქნება მიღებული ,,გარემოებათა განსაკუთრებული ხასიათი“, რომლებშიც სამართალწარმოება მიმდინარეობდა (იხ. ზემოხსენებული 1971 წლის 18 ივნისის გადაწყვეტილება, Series A no. 12, პუნქტები 41-42, პუნქტი 78).

დაბოლოს, დაკისრებული სახდელი შეფარდებულ და სისრულეში მოყვანილ იქნა ,,კანონიერად“ და ,,კანონით დადგენილი წესით“. ანუ, თავისუფლების აღკვეთა ამ შემთხვევაში არ არღვევდა მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს.

69. თავის მხრივ, ბატონი ენჯელის დროებითი პატიმრობა აშკარად არ ექცევა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტით დადგენილ ფარგლებში.

მთავრობამ თავისი არგუმენტი დააფუძნა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტს, რომლის მიხედვით დასაშვებია ,,კანონიერი დაპატიმრება ან დაკავება“, თუ იგი მიზნად ისახავს ,,კანონით განსაზღვრული ვალდებულების შესრულებას“.

სასამართლოს აზრით, სიტყვები ,,კანონით განსაზღვრული ვალდებულების შესრულება” ეხება მხოლოდ იმ შემთხვევებს, როდესაც კანონი ითვალისწინებს პირის დაკავებას, რათა მან შეასრულოს მასზე დაკისრებული გარკვეული და კონკრეტული ვალდებულება, რომელიც მას მოცემული მომენტისთვის უნდა შეესრულებინა და არ შეასრულა. ამ დებულების ფართოდ განმარტება გამოიწვევს ისეთ შედეგებს, რომლებიც არ შეესაბამება კანონის უზენაესობის პრინციპს, რომელიც კონვენციის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია (1975 წლის 21 თებერვლის გადაწყვეტილება Golder-ის საქმეზე, Series A no. 18, გვ. 16-17, პუნქტი 34). ასეთი ფართო ინტერპრეტაცია, მაგალითად, გაამართლებდა პირის ადმინისტრაციულ პატიმრობას, მისი მხრიდან კანონის მორჩილების ზოგადად უზრუნველსაყოფად.

ფაქტობრივად, ბატონი ენჯელის დროებითი დაკავება სულაც არ ისახავდა მიზნად მის მიერ მომავალში რაიმე ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფას. 1903 წლის კანონის 44 მუხლი, რომელიც გამოიყენება, როდესაც მეთაურს აქვს ,,სათანადო საფუძველი, ივარაუდოს, რომ ქვემდგომმა მოსამსახურემ ჩაიდინა მძიმე გადაცდომა სამხედრო დისციპლინის წინააღმდეგ”, გულისხმობს უკვე დასრულებულ ქმედებას. ამ დებულებით ნებადართული ღონისძიება გამოიყენება სამხედრო დისციპლინარული წარმოების მოსამზადებელ ეტაპზე და ამდენად ექცევა დასჯის კონტექსტში. შეიძლება, გარკვეულ შემთხვევაში ეს ღონისძიება მართლაც ისახავდეს მიზნად ან აქეზებდეს სამხედრო მოსამსახურეს, ამიერიდან მასზე დაკისრებული მოვალეობის შესრულებას, მაგრამ მისი მოქცევა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტის ფარგლებში ძნელად თუ შეიძლება. თუ ეს ასე იქნებოდა, მაშინ ეს ქვეპუნქტი სტრიცტო სენსუ (ვიწრო გაგებით) მოიცავდა თავისუფლების აღმკვეთ ისეთ სასჯელებს, რომელთაც პრევენციული ხასიათი ექნებოდათ, რაც ძირს გამოუთხრიდა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტით დადგენილ გარანტიებს.

აღნიშნული ღონისძიება უფრო მეტად წააგავს სიტუაციას, რომელზეც კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტშია საუბარი. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც იგი არ აკმაყოფილებს (c) ქვეპუნქტის მოთხოვნას, რადგან ბატონი ენჯელი 1971 წლის 20-დან 22 მარტამდე არ იყო დაკავებული ,,კომპეტენტური სასამართლო ხელისუფლებისთვის მისი წარდგენის მიზნით”.

ეს დროებითი პატიმრობა, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის გაგებით, ,,კანონიერი” არ იყო, რადგან, როგორც 1975 წლის 28 ოქტომბრის სხდომაზე გაირკვა, პატიმრობის პერიოდი გრძელდებოდა 22-დან 30 საათამდე, უფრო მეტ ხანს, ვიდრე ეს დადგენილი იყო 1903 წლის კანონის 45-ე მუხლით - მაქსიმალური ვადა 24 საათი.

მთავრობის თანახმად, საჩივრების ოფიცერმა ეს დარღვევა შემდგომში გამოასწორა იმით, რომ 1971 წლის 20-დან 22 მარტამდე პატიმრობის პერიოდი ჩაუთვალა მის მიერ 1971 წლის 5 აპრილს შეფარდებული და უზენაესი სამხედრო სასამართლოს მიერ 1971 წლის 23 ივნისს ძალაში დატოვებული სახდელის მოხდის ვადაში. მაგრამ ევროპის სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ცხადყოფს, რომ წინასწარი პატიმრობის ჩათვლა შემდგომ შეფარდებული სასჯელის ვადაში არ აბათილებს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას, არამედ შეიძლება გავლენა იქონიოს შემდგომში მხოლოდ კონვენციის 50-ე მუხლის გამოყენებაზე, იმის გათვალისწინებით, რომ ამით შემცირდა მიყენებული ზიანი (იხ. 1969 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება Stögmüller-ის საქმეზე, Series A no. 9, გვ. 27, 36 და 39-45). სასამართლო ვერ ხედავს მიზეზს, თუ რატომ უნდა მივიდეს სხვაგვარ დასკვნამდე ბატონი ენჯელის დროებითი პატიმრობის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტთან შესაბამისობის შეფასებისას. დაბოლოს, მომჩივანისთვის თავისუფლების აღკვეთა 1971 წლის 20-დან 22 მარტის პერიოდში მოხდა ამ პუნქტის დარღვევით.

B. მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში განხილული მე-5 მუხლის პირველ პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

70. საჩივარში ასევე აღნიშნული იყო, რომ სადავო სახდელები და ზომები ეწინააღმდეგებოდა მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს განხილულს მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში, რომლის თანახმად:

,,ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა უზრუნველყოფილი უნდა იყოს დისკრიმინაციის გარეშე ნებისმიერი საფუძვლით, როგორიცაა: სქესი, რასა, კანის ფერი, რელიგიური მრწამსი, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულება, ეროვნული ან სოციალური წარმომავლობა, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილება, ქონებრივი, დაბადების თუ სხვა სტატუსი.”

72. ბატონი ენჯელი, ბატონი დონა და ბატონი შული პირველ რიგში აცხადებენ, რომ სამხედრო მოსამსახურეთა მიმართ მოპყრობაში არის განსხვავება. 1903 წლის კანონის მე-10 და 44-ე მუხლების მიხედვით, ოფიცრები მკაცრი პატიმრობის სახით დაკისრებულ დროებით პატიმრობას იხდიან თავიანთ საცხოვრებელ ადგილას, კარვებს ან სამხედრო ნაწილის შენობაში, ხოლო, უნტერ-ოფიცრებს და ჩვეულებრივ სამხედრო მოსამსახურეებს ათავსებდნენ ჩაკეტილ საკანში (პუნქტი 20 ზემოთ). რაც შეეხება დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებას, ეს სახდელი მხოლოდ რიგითებს შეეფარდებოდა.

წოდების საფუძველზე განსხვავება შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს მე-14 მუხლს. ამ დებულებაში მოცემული ჩამონათვალი აღწერითი ხასიათისაა და არ არის ამომწურავი, რაც დასტურდება სიტყვებით „ნებისმიერი საფუძვლით, როგორიცაა; ,,(ფრანგულ ტექსტში სიტყვა ,,notamment“). გარდა ამისა, სიტყვა ,,სტატუსი“ (ფრანგულ ტექსტში “მდგომარეობა”) იმდენად ფართო მნიშვნელობისაა, რომ იგი მოიცავს სამხედრო წოდებასაც. ამასთან, სასჯელის ან თავისუფლების აღკვეთის ზომის აღსრულების მეთოდზე დაფუძნებული განსხვავება ექცევა მე-14 მუხლის ფარგლებში, რადგან ასეთი განსხვავება აუცილებლად ჰპოვებს ასახვას იმაში, თუ როგორაა ,,უზრუნველყოფილი“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლებით ,,სარგებლობა“.

სასამართლოსთვის გასაგებია, რომ რიგი ხელშემკვრელი სახელმწიფოების შესაბამისი შიდა კანონმდებლობა, მართალია სხვადასხვა ხარისხით, ვითარდება ოფიცრებს, უნტერ-ოფიცრებსა და ჩვეულებრივ სამხედრო მოსამსახურეებს შორის მეტი თანასწორობის დამკვიდრების მიმართულებით. ამ ტენდენციის ნათელი დადასტურებაა ჰოლანდიის 1974 წლის 12 სექტემბრის კანონი. კერძოდ, მკაცრი პატიმრობის და დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსების სახდელების გაუქმებით, ამ კანონმა ბოლო მოუღო იმ განსხვავებას, რომელსაც ასაჩივრებენ ბატონი ენჯელი, ბატონი დონა და ბატონი შული.

იმის დასადგენად, იყო თუ არა აღნიშნული განსხვავება ერთობლიობაში აღებული მე-5 და მე-14 მუხლებით აკრძალულ დისკრიმინაციასთან, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის დრო, როდესაც განსხვავება არსებობდა. ამ საკითხის განხილვისას სასამართლო დაეყრდნობა მის 1968 წლის 23 ივლისის ,,Belgian Linguistic“-ის საქმეზე (Series A no. 6, გვ. 33-35, პუნქტები 9-10).

სამხედრო სამსახურში არსებული იერარქიული სტრუქტურა გულისხმობს წოდებრივ დიფერენციაციას. სხვადასხვა წოდებას შეესაბამება სხვადასხვა პასუხისმგებლობა, რაც ამართლებს დისციპლინის თვალსაზრისით გარკვეულ უთანასწორობას. ამ შემთხვევაში ევროპის კონვენცია ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა ორგანოებს მოქმედების ფართო შესაძლებლობას აძლევს.

საქმისთვის მნიშვნელოვანი დროისთვის, სამი მომჩივანის მიერ გასაჩივრებული განსხვავების ეკვივალენტური მოდელები არსებობდა პრაქტიკულად ყველა ხელშემკვრელ სახელმწიფოში. ამ ობიექტურ ნიშანზე - წოდებაზე დაფუძნებული განსხვავებები შეიძლება ყოფილიყო კანონიერი მიზნით ნაკარნახევი, კერძოდ, სამხედრო დისციპლინის დაცვით მოსამსახურეთა თითოეული კატეგორიის შესატყვისი მეთოდით. მთლიანობაში, რომ შევაფასოთ, კანონმდებელს მისთვის კონვენციით მინიჭებული მოქმედების თავისუფლებით ბოროტად არ უსარგებლია. გარდა ამისა, სასამართლოს არ მიაჩნია, რომ პროპორციულობის პრინციპი (რომელზეც მითითება არის ზემოხსენებულ 1968 წლის 23 ივლისის გადაწყვეტილებაში (Series A no. 6, პ. 34, პუნქტი 10, მეორე ქვეპუნქტი), ამ კონკრეტულ შემთხვევაში დარღვეული იყო.

73. მეორე რიგში, ბატონები ენჯელი, დონა და შული აპროტესტებენ სამხედრო მოსამსახურეებისა და სამოქალაქო პირების მიმართ მოპყრობაში განსხვავებას. ფაქტობრივად, იმ სამოქალაქო პირებსაც კი, რომლებიც თავიანთი დასაქმების სფეროდან გამომდინარე, ექვემდებარებიან გარკვეულ დისციპლინას, არ შეიძლება ჰოლანდიაში შეეფარდოთ სადავო თავისუფლების აღკვეთის ზომების ანალოგიური ზომები. მაგრამ, სასამართლოს აზრით, ეს არ იწვევს კონვენციასთან შეუთავსებელ დისკრიმინაციას, რადგან სამხედრო ცხოვრების პირობები და მოთხოვნები თვისობრივად განსხვავდება სამოქალაქოსგან (პუნქტები 54 და 57 ზემოთ).

74. ამგვარად, სასამართლო ასკვნის, რომ არ არის დარღვეული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი განხილული მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში

C. რაც შეეხება მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის სავარაუდო დარღვევას

75. მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთად, მომჩივანებმა მიუთითეს ამავე მუხლის მე-4 პუნქტზე, რომლის თანახმად:

,,...“

76. ეს საკითხი წამოიჭრება მხოლოდ ბატონი დონასა და ბატონი შულის დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებასთან დაკავშირებით.

77. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ბატონების დონასა და შულის მოთავსება დისციპლინარულ ნაწილში შედეგად მოჰყვა ,,კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მათ მსჯავრდებას“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტის გაგებით (პუნქტი 68 ზემოთ). მართალია, ,,მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ავალდებულებს სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების უზრუნველყოფას“, როდესაც ,,გადაწყვეტილება, რომელიც პირისთვის თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს, მიღებულია ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ“, მაგრამ ,,არაფერი მიუთითებს, რომ იგივე წესი გამოიყენება სასამართლოს მიერ პროცესის ბოლოს მიღებული გადაწყვეტილების მიმართ“. ,,ამ უკანასკნელ შემთხვევაში“, როდესაც, მაგალითად, ,,სასჯელის სახით პატიმრობა შეეფარდება“ ,,კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების“ შემდეგ (კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტი), სასამართლოს მხრიდან “მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული ზედამხედველობის მოთხოვნა განხორციელებულია ამ გადაწყვეტილებით“ (1971 წლის 18 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე De Wilde, Ooms and Versyp, Series A no. 12, pp. 40--41, პუნქტი 76). ამრიგად, სასამართლო, რომელსაც მთავრობაც ეთანხმება, ასკვნის, რომ ბატონების დონასა და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი.

II. მე-6 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

A. რაც შეეხება ცალკე აღებული მე-6 მუხლის სავარაუდო დარღვევას

78. ხუთი მომჩივანი აცხადებს, რომ დარღვეულია მე-6 მუხლი, რომლის თანახმად:

,,...“

1. გამოიყენება თუ არა მე-6 მუხლი

(a) არსებობს თუ არა ,,სისხლის სამართლის ბრალდება“

80. ყველა ხელშემკვრელი სახელმწიფო, მართალია სხვადასხვა ფორმით და ხარისხით, მაგრამ მაინც განასხვავებს დისციპლინარულ წარმოებასა და სისხლის სამართალწარმოებას. კანონის დამრღვევისთვის დისციპლინარული წარმოება არსებითად უფრო ხელსაყრელია, ვიდრე სისხლის სამართალწარმოება, თუნდაც გამოყენებული სანქციების თვალსაზრისითაც. ამიტომ უნდა დაისვას კითხვა: ამ სფეროში სახელმწიფოთა მიერ დადგენილი განმასხვავებელი კრიტერიუმები არის თუ არა გადამწყვეტი კონვენციის თვალსაზრისითაც? შეიძლება თუ არა, მე-6 მუხლი არ გამოვიყენოთ მხოლოდ იმიტომ, რომ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს შიდა ორგანოები გარკვეულ ქმედებას აკვალიფიცირებენ როგორც დისციპლინარულსა და აქცევენ დისციპლინარულ წარმოებაში, თუ, პირიქით, მე-6 მუხლი გამოიყენება რიგ შემთხვევებში მიუხედავად იმისა, თუ რა კვალიფიკაციას ანიჭებენ შიდასახელმწიფოებრივი ორგანოები ამა თუ იმ ქმედებას?

81. 1968 წლის 27 ივნისის გადაწყვეტილებაში Neumeistr-ის საქმეზე, სასამართლომ განსაზღვრა, რომ სიტყვა ,,ბრალდება” განმარტებულ უნდა იქნას ,,კონვენციის გაგებით” (Series A no. 8, პ. 41, პუნქტი 18, განსხვავებით მეორე ქვეპუნქტისგან 28-ე გვერდზე და პირველი ქვეპუნქტისგან 35-ე გვერდზე).

ზუსტად იგივე არ შეიძლება ითქვას ცნება “სისხლის სამართლის” ,,ავტონომიურობაზე“.

ეჭვგარეშეა, რომ კონვენცია მონაწილე სახელმწიფოებს, როგორც საჯარო ინტერესების დამცველებს ანიჭებს უფლებამოსილებას, თვითონ დააწესონ განსხვავება სისხლის სამართალსა და დისციპლინარულ სამართალს შორის და მათ შორის გაავლონ ზღვარი, მაგრამ მხოლოდ გარკვეული პირობით. კონვენცია სახელმწიფოებს უფლებას ანიჭებს, სისხლის სამართლით დასჯადად გამოაცხადონ ქმედება, რომელიც არ არის კონვენციით დაცული არც ერთი უფლებით სარგებლობიდან გამომდინარე. ეს განსაკუთრებით ნათლად ჩანს მე-7 მუხლიდან. სახელმწიფოთა მხრიდან მოქმედების ეს თავისუფლება, რომელიც შედეგად იწვევს მე-6 და მე-7 მუხლების ამოქმედებას, ფაქტობრივად სასამართლოს მეთვალყურეობის გარეშე რჩება.

რაც შეეხება დისციპლინარული წესით დასჯადად გამოცხადებას, ეს უფლება შედარებით მკაცრადაა რეგულირებული. ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს თავის ნებაზე, რომ შეეძლოთ დარღვევის დისციპლინარულად კვალიფიცირება სისხლის სამართლის ნაცვლად, ან დამრღვევის წინააღმდეგ “შერეული” დარღვევისთვის დისციპლინარული და არა სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა, მაშინ მე-6 და მე-7 მუხლების ფუნდამენტალური დებულებების ამოქმედება მათ სუვერენულ ნებაზე იქნებოდა დამოკიდებული. ასეთმა ფართო შესაძლებლობებმა შეიძლება კონვენციის მიზნებთან და დანიშნულებასთან შეუთავსებელ შედეგებამდე მიგვიყვანოს. ამიტომ, მე-6 მუხლის საფუძველზე და თვით მე-17 და მე-18 მუხლებზე მითითების გარეშეც, სასამართლო უფლებამოსილია დარწმუნდეს, რომ დისციპლინური წარმოება არ ექცევა სისხლისსამართლებრივ სფეროში.

82. ახლა სასამართლომ უნდა დააზუსტოს, მხოლოდ სამხედრო სამსახურის კონტექსტში, თუ როგორ უნდა დაადგინოს მან, რომ დისციპლინური ხასიათის ,,ბრალი“, რომლის წაყენებაც სახელმწიფოს ხელშია, მაინც შეიძლება ჩაითვალოს ,,სისხლის სამართლის“ ბრალდებად მე-6 მუხლის გაგებით.

ამასთან დაკავშირებით, პირველ რიგში უნდა გაირკვეს, მოპასუხე სახელმწიფოს შიდა საკანონმდებლო დებულებები, რომლითაც დაწესებულია სამართალდარღვევა, მიეკუთვნება სისხლის სამართალს, დისციპლინარულ სამართალსა, თუ ორივეს ერთად. თუმცა ამის განსაზღვრა მხოლოდ ათვლის წერტილად გამოდგება. ამ მეთოდით მიღებული დასკვნა მხოლოდ ფორმალური და შედარებითი ხასიათისა იქნება და ამიტომ საბოლოო გადაწყვეტილება მიღებულ იქნეს სხვადასხვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობების საერთო ნიშნებთან შედარების გზით.

ყველაზე დიდი მნიშვნელობა სწორედ, რომ სამართალდარღვევის ხასიათს აქვს. როდესაც სამხედრო მოსამსახურეს ბრალი ედება ქმედებაში, რომელიც სავარაუდოდ ეწინააღმდეგება შეიარაღებული ძალების შესახებ კანონმდებლობას, სახელმწიფო ფაქტობრივად მის მიმართ გამოიყენებს დისციპლინარულ სამართალს და არა სისხლის სამართალს. ამ საკითხში სასამართლო ეთანხმება მთავრობის მოსაზრებას. თუმცა ევროპის სასამართლოს მხრიდან მეთვალყურეობა ამით არ მთავრდება. ეს მეთვალყურეობა, ძირითადად, მოჩვენებითი იქნებოდა, თუ ის მხედველობაში არ მიიღებდა პირისთვის შესაფარდებელი სასჯელის თუ სხვა ზომის სიმძიმეს. საზოგადოებაში, სადაც დამკვიდრებულია კანონის უზენაესობა, ,,სისხლის სამართლის” სფეროს განეკუთვნება ისეთი თავისუფლების აღკვეთა, რომელიც შეეფარდება სანქციის სახით, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ეს ღონისძიება, თავისი ხასიათით, ხანგრძლივობით ან აღსრულების მეთოდით, არ აყენებს საკმარის ზიანს.

83. სწორედ ამ კრიტერიუმების გამოყენებით სასამართლო დაადგენს, ჰქონდათ თუ არა მომჩივანებს წაყენებული ,,სისხლის სამართლის ბრალი“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის გაგებით.

ამ საქმის გარემოებებს, ბრალდებას ზემოაღნიშნული გაგებით, შეიცავდა მეთაურის გადაწყვეტილება, რომელიც ძალაში დატოვა ან შეცვალა საჩივრების განმხილველმა ოფიცერმა.

84. ბატონების ენჯელის, ვან დერ ვილის, დე ვიტის, დონასა და შულის მიერ ჩადენილი სამართალდარღვევები ჰოლანდიის კანონმდებლობაში (1903 წლის კანონი და დებულება სამხედრო დისციპლინის შესახებ) ასახული იყო დისციპლინარული სამართლის დებულებებში, ხოლო, სამართალდარღვევები, რომლებისთვისაც პასუხი უნდა ეგოთ ბატონებს დონასა და შულს (სამხედრო სადამსჯელო კოდექსის 147-ე მუხლი) და შეიძლება ბატონებს ენჯელს და დე ვიტსაც (ამავე კოდექსის 96-ე და 114-ე მუხლები, თანახმად 1975 წლის 28 ოქტომბერს ბატონი ვან დერ შანსის მიერ გაკეთებული განცხადებისა), შეიძლება განხილული ყოფილიყო სისხლის სამართლის წესითაც. გარდა ამისა, სამხედრო ხელისუფლების წარმომადგენელთა აზრით, ყველა საქმეში არსებული სამართალდარღვევა წარმოადგენდა ჰოლანდიის შეიარაღებული ძალების შესახებ კანონმდებლობის დარღვევას. ამ თვალსაზრისით, დისციპლინარული წარმოებისთვის უპირატესობის მინიჭება გამართლებული იყო.

85. მაქსიმალური ღონისძიება, რომლის დაკისრებაც უზენაეს სამხედრო სასამართლოს შეეძლო, იყო 4 დღით მსუბუქი პატიმრობა ბატონი ვან დერ ვილის შემთხვევაში, 2 დღით მკაცრი პატიმრობა ბატონი ენჯელის (მესამე სახდელი) შემთხვევაში და 3 ან 4 თვით დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსება ბატონი, დე ვიტის, ბატონი დონასა და ბატონი შულის შემთხვევაში.

ე.ი. ბატონ ვან დერ ვილს შეიძლება შეფარდებოდა მხოლოდ მსუბუქი სახდელი, რომელიც არ ჩაითვლებოდა თავისუფლების აღკვეთად (პუნქტი 61 ზემოთ). თავის მხრივ, სახდელი, რომელიც ითვალისწინებდა თავისუფლების აღკვეთას და, რომელიც თეორიულად შესაძლებელია ბატონ ენჯელს შეფარდებოდა, მეტად ხანმოკლე იყო იმისათვის, რომ „სისხლის სამართლის“ სფეროში მოქცეულიყო.

მეორე მხრივ, ბატონების დე ვიტის, დონას და შულის მიმართ წაყენებული ,,ბრალდებები” მართლაც ექცეოდა ,,სისხლის სამართლის“ სფეროში, რადგან ისინი მიზნად ისახავდა მძიმე სანქციების დაკისრებას, რომლებიც ითვალისწინებდა თავისუფლების აღკვეთას (პუნქტი 64 ზემოთ). მართალია, უზენაესმა სამხედრო სასამართლომ ბატონ დე ვიტს მიუსაჯა მხოლოდ 12 დღით მძიმე პატიმრობა, ანუ სანქცია, რომელიც არ გამოიხატა თავისუფლების აღკვეთაში, მაგრამ საჩივარზე საბოლოო ჯამში გამოტანილი გადაწყვეტილება არ ამცირებს იმას, რაც თავიდანვე განსჯის საგანი იყო.

რა თქმა უნდა, კონვენცია არ აიძულებდა შესაბამის ორგანოებს, გაესამართლებინათ ბატონები დე ვიტი, დონა და შული სამხედრო სადამსჯელო კოდექსის საფუძველზე სამხედრო სასამართლოში (პუნქტი 14 ზემოთ), რაც შეიძლება ნაკლებად ხელსაყრელი ყოფილიყო მომჩივანებისთვის. მაგრამ კონვენცია ავალდებულებდა კომპეტენტურ ორგანოებს, უზრუნველეყოთ მომჩივანებისთვის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიები.

88. ერთი სიტყვით, სასამართლომ უნდა შეაფასოს ბატონების დე ვიტის, დონას და შულის მოპყრობის შესაბამისობა მე-6 მუხლთან, მაგრამ სასამართლო არ იმსჯელებს ბატონი ენჯელისა და ბატონი ვან დერ ვილის მოპყრობის შესახებ.

2. იყო თუ არა შესრულებული მე-6 მუხლით დადგენილი მოთხოვნები?

89. უზენაესი სამხედრო სასამართლო, რომლის წინაშეც წარადგინეს ბატონები დე ვიტი, დონა და შული, არის ,,კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლო“ (პუნქტები 30 და 68 ზემოთ) და საქმეში არ მოიპოვება რაიმე მტკიცებულება იმისა, რომ მან ვერ უზრუნველყო მომჩივანთა საქმის ,,სამართლიანი სასამართლო განხილვა“. ამასთან, ,,ვადა“, რომელიც გავიდა ,,ბრალდებასა” და საბოლოო გადაწყვეტილებას შორის, შეიძლება ,,გონივრულად” ჩაითვალოს. ბატონი დონას და ბატონი შულის მიმართ ეს ვადა ექვს თვეზე ნაკლები იყო (1971 წლის 8 ოქტომბრიდან 17 ნოემბრამდე), ხოლო ბატონი დე ვიტის შემთხვევაში - ორი თვეც არ ყოფილა (1971 წლის 22 თებერვლიდან 28 აპრილამდე). გარდა ამისა, გადაწყვეტილება ,,გამოცხადდა საჯაროდ”.

ამისგან განსხვავებით, საქმის განხილვა მოხდა მხარეთა დასწრებით, in camera (დახურული), წესით, როგორც ამას ითვალისწინებდა უზენაესი სამხედრო სასამართლოს პრაქტიკა დისციპლინარულ საქმეებზე (პუნქტი 31 ზემოთ). ფაქტობრივი თვალსაზრისით, ამ მხრივ მომჩივანები ცუდ მდგომარეობაში არ აღმოჩენილან, პირიქით, აღნიშნულმა სასამართლომ ორ მათგანს - ბატონ შულს და, განსაკუთრებით ბატონ დე ვიტს, ხვედრი შეუმსუბუქა. მიუხედავად ამისა, ამ საკითხის მარეგულირებელი დებულება - მე-6 მუხლი - მოითხოვს ზოგადად, რომ სასამართლო წარმოება ღია იყოს. რა თქმა უნდა, მე-6 მუხლი ითვალისწინებს გამონაკლისებსაც, მაგრამ არც მთავრობას მიუთითებია რომელიმე ამ მუხლში ჩამოთვლილ გამონაკლისზე და არც საქმის გარემოებებიდან ირკვევა, რომ სახეზე იყო ისეთი პირობები, რომლებიც ამ მუხლის მიხედვით განაპირობებს ,,პრესის და საზოგადოების დასწრების გარეშე“ სხდომის ჩატარებას. აქედან გამომდინარე და ამ კონკრეტულ საკითხში, დარღვეული მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი.

91. ბატონები დე ვიტი, დონა და შული აცხადებენ, რომ ისინი არ უზრუნველყვეს გარანტიებით, რომლებიც გათვალისწინებულია კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის (b), (c) და (d) ქვეპუნქტებით.

მაგრამ მათ მიერ მოყვანილი არგუმენტები მეტად ბუნდოვანია იმისათვის, რომ სასამართლომ დაასკვნას, რომ მათ არ ჰქონდათ ,,დაცვის მოსამზადებლად საკმარისი დრო და საშუალება“ (b) ქვეპუნქტის გაგებით.

გარდა ამისა, სამივე მომჩივანს წარმოების სხვადასხვა ეტაპზე ჰქონდა ,,საკუთარი თავის პირადად დაცვის“ შესაძლებლობა. ამასთან, უზენაეს სასამართლოში, ხოლო, ბატონი დე ვიტის შემთხვევაში - საჩივრების განმხილველი ოფიცრის მხრიდან, მათ ჰქონდათ ,,სამართლებრივი დახმარების თავად არჩევის“ შესაძლებლობა; სამართლებრივ დახმარებას ახორციელებდა ახალწვეული, რომელიც გაწვევამდე სამოქალაქო იურისტი იყო. ამიტომ, საქმის გარემოებებიდან არ ჩანს, რომ დაირღვა (c) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული უფლება.

სასამართლოსთვის 1975 წლის 28 და 29 ოქტომბრის სხდომაზე მიწოდებული ინფორმაცია არც (d) ქვეპუნქტის რაიმე დარღვევას ადასტურებს. მართალია, მომჩივანები არ იზიარებენ ამ აზრს, მაგრამ ეს დებულება არ მოითხოვს დაცვის მხარის ყველა მოწმის გამოძახებისა და დაკითხვის ვალდებულებას. ამ დებულების უმთავრესი მიზანი, როგორც სიტყვებიდან ,,იგივე პირობები“ ჩანს, არის ,,ძალთა თანასწორობის“ უზრუნველყოფა. ამგვარად, ეს დებულება კომპეტენტურ შიდასახელმწიფოებრივ ორგანოებს ანიჭებს უფლებამოსილებას, რამდენადაც ეს შეესაბამება მთელ მე-6 მუხლში ასახულ სამართლიან სასამართლოს ცნებას, თვითონვე განსაზღვრონ, რა მტკიცებულებები უნდა იქნეს საქმეში გამოყენებული. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ბატონების დე ვიტის, დონასა და შულის შემთხვევაში უზენაეს სამხედრო სასამართლოში არ მომხდარა არც ერთი მოწმის დაკითხვა და არც საქმის მასალებიდან ჩანს, რომ მომჩივანებმა სასამართლოს მოსთხოვეს მათ სასარგებლოდ მოწმის გამოძახება. მართალია, ბატონი დე ვიტი აცხადებს, რომ საჩივრების განმხილველმა ოფიცერმა მის მიერ დასახელებული სამი მოწმიდან მხოლოდ ერთი დაჰკითხა, მაგრამ თავისთავად ეს ფაქტი არ ამართლებს მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის (d) ქვეპუნქტის დარღვევის შესახებ დასკვნის გამოტანას.

აღნიშნულ გარემოებათა საფუძველზე, სასამართლო

1. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ მე-5 მუხლი არ გამოიყენება ბატონი ენჯელისთვისა (მეორე სახდელი) და ბატონი ვან დერ ვილისთვის შეფარდებული მსუბუქი პატიმრობის მიმართ;

2. თორმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ მე-5 მუხლი, ასევე არ გამოიყენება ბატონი დე ვიტისთვის შეფარდებული მძიმე პატიმრობის ან ბატონების დონასა და შულისთვის შეფარდებული დროებითი მძიმე პატიმრობის მიმართ;

3. თერთმეტი ხმით ორის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონი დონასა და ბატონი შულის მოთავსება დისციპლინარულ ნაწილში არ ეწინააღმდეგებოდა მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს;

4. ცხრა ხმით ოთხის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონი ენჯელისთვის შეფარდებული დროებითი მკაცრი პატიმრობის მთელ პერიოდში ირღვეოდა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რადგან ეს პატიმრობა არ არის გამართლებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის არც ერთი ქვეპუნქტით;

5. ათი ხმით სამის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ეს მკაცრი პატიმრობა აგრეთვე ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს, რამდენადაც იგი გრძელდებოდა 24 საათზე მეტ ხანს, ანუ იმ ვადაზე მეტ ხანს, რაც დადგენილია 1903 წლის 27 აპრილის სამხედრო დისციპლინის შესახებ ჰოლანდიის კანონის 45-ე მუხლით;

6. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონი დონასა და ბატონი შულის მოთავსება დისციპლინარულ ნაწილში და ბატონი ენჯელის დროებით პატიმრობაში ყოფნა არ ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს განხილულს მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში;

7. თორმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონი დონასა და ბატონი შულის დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებით არ დარღვეულა მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი;

8. თერთმეტი ხმით ორის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონი ენჯელის მიმართ არ გამოიყენება მე-6 მუხლი, რადგან ამ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია ,,სისხლის სამართლის ბრალდებას”;

9. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ეს მუხლი, ასევე არ გამოიყენება ამავე მომჩივანის მიმართ, რადგან ამ შემთხვევაში საკითხი არ ეხებოდა ,,სამოქალაქო უფლებებსა და ვალდებულებებს”;

10. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ეს მუხლი არ გამოიყენება არც ბატონი ვან დერ ვილის მიმართ;

11. თერთმეტი ხმით ორის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონების დე ვიტის, დონასა და შულის მიმართ დარღვეულია მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი იმ ნაწილში, რომ მათი საქმის განხილვა უზენაეს სამხედრო სასამართლოში მოხდა ინ ცამერა წესით;

12. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონების დონასა და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი;

13. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონების დე ვიტის, დონას და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტი;

14. ცხრა ხმით ოთხის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ სამიდან არც ერთი მომჩივანის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის (c) ქვეპუნქტი;

15. ცხრა ხმით ოთხის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონი დე ვიტის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის (d) ქვეპუნქტი;

16. თორმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ბატონების დონას და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის (დ) ქვეპუნქტი;

17. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონების დე ვიტის, დონას და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-6 მუხლი განხილული მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში;

18. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ საჭირო არ არის ბატონი დონასა და ბატონი შულის საჩივრის განხილვა, რომელსაც ისინი აფუძნებენ მე-6 მუხლს განხილულს მე-18 მუხლთან ერთობლიობაში;

19. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონების დონასა და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-10 მუხლი აღებული ცალკე ან ერთობლიობაში მე-14, მე-17 ან მე-18 მუხლებთან;

20. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ბატონების დონასა და შულის მიმართ არ არის დარღვეული მე-11 მუხლი;

21. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ 50-ე მუხლის გამოყენების საკითხი არ წარმოიშობა ბატონების ვან დერ ვილის, ენჯელის, დე ვიტის, დონას და შულის მიმართ იმ საჩივრებთან დაკავშირებით, რომელთაც სასამართლომ ამ გადაწყვეტილებაში არ დააკმაყოფილა (იხ. ამ გადაწვეტილების პუნქტები 1-3, 6-10 და 12-20 ზემოთ);

22. თორმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ზიანის ანაზღაურების საკითხი იმ დარღვევების შემთხვევაში, რომლებიც სასამართლომ დაადგინა ბატონ ენჯელთან (ამ გადაწყვეტილების პუნქტები 4-5, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა) და ბატონებთან დე ვიტთან, დონასთან და შულთან მიმართებაში (ამ გადაწყვეტილების პუნქტი 11 ზემოთ, მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა) გადასაწყვეტად მზად არ არის;

შესაბამისად,

(a) გადაწყვეტილებას ამ ოთხი მომჩივანის მიმართ 50-ე მუხლის გამოყენების თაობაზე მიიღებს მოგვიანებით.

06.11.1980

საქმის ფაქტობრივი მხარე

A. სისხლის სამართლის წარმოება ბატონი გუცარდის წინააღმდეგ

9. ბატონი გუცარდი, იტალიის მოქალაქე, დაიბადა 1942 წელს. 1973 წლის 8 თებერვალს იგი დააკავეს და მოათავსეს წინასწარ პატიმრობაში მილანში. შემდგომ მას ბრალი წაეყენა შეთქმულების მოწყობაში და 1972 წლის 18 დეკემბერს ბიზნესმენის გატაცებაში თანამონაწილეობაში. ბიზნესმენი გამტაცებლებმა გაათავისუფლეს 1973 წლის 7 თებერვალს, დიდი ოდენობით გამოსასყიდის გადახდის შემდეგ.

არასაკმარისი სამხილების გამო მომჩივანი გათავისუფლებულ იქნა 1976 წლის 13 ნოემბერს მილანის საოლქო სასამართლოს მიერ, მაგრამ შემდგომში 1979 წლის 19 დეკემბერს მსჯავრდებულ იქნა მილანის სააპელაციო სასამართლოს მიერ და მიესაჯა თვრამეტი წლით პატიმრობა და ჯარიმის გადახდა.

10. იტალიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 272-ე მუხლის თანახმად, წინასწარ პატიმრობაში მომჩივანის ყოფნა, რომლის განმავლობაშიც იგი დაქორწინდა თავის საცოლეზე და მალევე მისგან ვაჟი ეყოლა, არ შეიძლება გაგრძელებულიყო ორ წელზე მეტ ხანს. აქედან გამომდინარე, პატიმრობა უნდა დასრულებულიყო არა უგვიანეს 1975 წლის 8 თებერვლისა.

11. ამ რიცხვში ბატონი გუცარდი პოლიციის ესკორტით მილანის ციხიდან გადაიყვანეს კუნძულ ასინარაზე, სარდინიის მახლობლად.

B. მომჩივანისთვის დანიშნული ,,განსაკუთრებული ზედამხედველობა“

12. 1974 წლის 23 დეკემბერს მილანის პოლიციის უფროსმა მილანის პროკურორს გაუგზავნა ანგარიში, სადაც ის წარადგენდა ბატონი გუცარდის მიმართ ,,განსაკუთრებული ზედამხედველობის“ გამოყენებას და უთითებდა 1956 წლის 27 დეკემბრის № 1423 კანონის მე-2 მუხლს (შემდგომში ,,1956 წლის კანონი, იხ. პუნქტები 45-51 ქვემოთ) და 1965 წლის 31 მაისის № 575 კანონის მე-2 მუხლს (შემდგომში ,,1965 წლის კანონი“, იხ. პუნქტი 52 ქვემოთ).

ამ წარდგინების საფუძველზე პროკურორის მიერ 1975 წლის 14 იანვარს აღნიშნული ზედამხედველობის დაწესების შესახებ შუამდგომლობის შეტანის შემდეგ, მილანის საოლქო სასამართლომ (სისხლის სამართლის საქმეთა მე-2 კოლეგია) 30 იანვარს დაადგინა, რომ ბატონ გუცარდიზე დაწესებულიყო განსაკუთრებული ზედამხედველობა სამი წლის ვადით. ამასთან, მომჩივანი ვალდებული იყო ეცხოვრა ,,კუნძულ ასინარას რაიონის” იმ ადგილას, რომელიც მითითებული იყო შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ. გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნული გადაწყვეტილებით დაადგინა, რომ მომჩივანს:

- ერთი თვის ვადაში სამუშაოს ძებნა უნდა დაეწყო, უნდა გადასახლებულიყო მითითებულ ადგილას, მისი მისამართის შესახებ დაუყოვნებლივ ეცნობებინა საზედამხედველო ორგანოებისთვის და არ დაეტოვებინა მითითებული ადგილი ამ ორგანოებისთვის წინასწარი შეტყობინების გარეშე;

- მოთხოვნისთანავე გამოცხადებულიყო საზედამხედველო ორგანოებში დღეში ორჯერ და ნებისმიერ დროს;

- არ დაბრუნებულიყო სახლში საღამოს ათ საათზე გვიან და არ გასულიყო სახლიდან დილის შვიდ საათზე ადრე, აუცილებელი შემთხვევებისა გარდა, რაც დროულად უნდა შეეტყობინებინა ზედამხედველი ორგანოებისთვის;

- ზედამხედველი ორგანოებისთვის წინასწარ შეეტყობინებინა იმ პირთა შესახებ, რომლებთან დარეკვაც ან, რომელთა სატელეფონო ზარის მიღებაც მას სურდა, თუ სატელეფონო ზარი საქალაქთაშორისო იყო; აგრეთვე, ამ პირთა ტელეფონის ნომრები.

13. ბატონმა გუცარდიმ სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა მილანის სააპელაციო სასამართლოში. აპელაციას სასჯელის გადავადების ძალა არ ჰქონია (1956 წლის კანონის მე-4 მუხლის მე-6 პუნქტი), ამგვარად მისი სისრულეში მოყვანა არ შეჩერებულა.

1975 წლის 10 თებერვალს მისმა ადვოკატმა, ბატონმა კატალანომ, გაასაჩივრა აღნიშნული გადაწყვეტილება რიგი გარემოებების საფუძველზე და ამტკიცებდა, რომ ის არაკანონიერი და დაუსაბუთებელი იყო. კერძოდ, მან აღნიშნა, რომ კუნძულ ასინარაზე მის კლიენტს არც სამუშაოს შოვნა შეეძლო და არც მის ცოლთან და შვილთან ცხოვრება. ბატონმა კატალანომ სააპელაციო სასამართლოს მოსთხოვა, პირველ რიგში აღნიშნული გადაწყვეტილება საერთოდ გაეუქმებინა და მისი კლიენტი, საჭიროების შემთხვევაში, სამკურნალოდ გაეგზავნა უროლოგიურ კლინიკაში, რაც აუცილებელი იყო მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობისთვის.

14. 12 თებერვალს, სააპელაციო სასამართლომ (სისხლის სამართლის საქმეთა პირველი კოლეგია), იმავე საკითხთან დაკავშირებით პროკურორის მოთხოვნების შესახებ დაადგინა, რომ ბატონი გუცარდი გადაყვანილიყო სასარის საავადმყოფოს (სარდინია) უროლოგიურ კლინიკაში; გარდა ამისა, სასამართლომ მის სამდივნოს დაავალა, სასარის კარაბინერებისგან მიეღო ინფორმაცია კუნძულ ასინარაზე სამი ადამიანის დაბინავებისა და სამუშაო ადგილის პოვნის შესაძლებლობის თაობაზე.

მაგრამ 14 თებერვალს პროკურატურამ სააპელაციო სასამართლოს მოსთხოვა აღნიშნული დადგენილების გაუქმება. მათ განაცხადეს, რომ წინასწარი პატიმრობის პერიოდში ბატონმა გუცარდიმ უარი განაცხადა მილანის უნივერსიტეტის უროლოგიურ კლინიკაში ანალიზების აღებაზე და, რომ ექსპერტები თვლიდნენ, რომ მას სავარაუდოდ არავითარი მძიმე ავადმყოფობა არ სჭირდა.

შედეგად, სააპელაციო სასამართლომ იმავე დღეს გააუქმა თავისივე დადგენილება და შემდეგი სხდომა დანიშნა 1975 წლის 12 მარტს.

16. 1975 წლის 17 და 21 თებერვალს ბატონმა კატალანომ სააპელაციო სასამართლოს მიმართა საჩივრით, რომელშიც გააპროტესტა პროკურატურის ,,დაუჯერებელი” განცხადებები და მოითხოვა საგამოძიებო ზომების ადგილზე მიღება. მისი აზრით, მისი კლიენტი კუნძულ ასინარაზე იმყოფებოდა როგორც ფიზიკურ, ისე ფსიქიკურ პატიმრობაში.

17. 1975 წლის 12 მარტს მილანის სააპელაციო სასამართლომ (პირველი კოლეგია) უარი თქვა სააპელაციო საჩივრის დაკმაყოფილებაზე და 30 იანვრის გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა. სასამართლომ განაცხადა, რომ ის ვერ ხედავს დამაჯერებელ არგუმენტს, თუ რატომ არის კუნძული ასინარა შეუფერებელი იძულებითი ბინადრობისთვის.

18. ბატონმა გუცარდიმ ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა საკასაციო სასამართლოში.

ბატონმა კატალანომ საკასაციო სასამართლოს მოსთხოვა 1975 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილების გაუქმება, მას შემდეგ, რაც იჩივლა საკონსტიტუციო სასამართლოში 1956 წლის კანონის მე-3 მუხლის (რომელიც სააპელაციო სასამართლომ განმარტა) კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-4 პუნქტთან და 27-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებთან შეუსაბამობის შესახებ.

მე-13 მუხლი ეხება ,,პიროვნების თავისუფლებას“, მე-4 პუნქტის მიხედვით, ,,ნებისმიერი ფორმით თავისუფლებაშეზღუდული პირისათვის ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ზიანის მიყენება წარმოადგენს სისხლის სამართლის წესით დასჯად დანაშაულს“. 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს უდანაშაულობის პრეზუმფციას, ხოლო მე-3 პუნქტის მიხედვით, ,,სასჯელი არ უნდა მოიცავდეს ისეთ მოპყრობას, რომელიც ხელყოფს ადამიანურ ღირსებებს, არამედ მიმართული უნდა იყოს მსჯავრდებული პირის გამოსწორებაზე“.

19. საკასაციო სასამართლომ გადაწყვეტილება გამოიტანა 1975 წლის 6 ოქტომბერს. იგი დაეთანხმა პროკურორის მოსაზრებებსა და უარი თქვა საჩივრის დაკმაყოფილებაზე მისი უსაფუძვლობის მოტივით. სასამართლომ აგრეთვე განაცხადა, რომ მომჩივანის მიერ აღძრული საკონსტიტუციო სარჩელი აშკარად უსაფუძვლო იყო.

20. 1975 წლის 14 ნოემბერს ბატონმა კატალანომ ორი შუამდგომლობით მიმართა მილანის საოლქო სასამართლოს. პირველი მიმართული იყო სისხლის სამართლის საქმეთა მე-2 კოლეგიის თავმჯდომარის, როგორც სასჯელის აღსრულებაზე ზედამხედველი მოსამართლის, მიმართ. ბატონი კატალანო ითხოვდა სავალდებულო ბინადრობის შესახებ დადგენილების გაუქმებას და ამტკიცებდა, რომ, თუ თავმჯდომარე ან მის მიერ უფლებამოსილი სხვა პირი მოინახულებდა კუნძულ ასინარას, იგი თავად დარწმუნდებოდა, რომ იქ ცხოვრების მისჯა ეწინააღმდეგება კანონმდებლობას, სამართლიანობას, მართლმსაჯულებასა და პიროვნების უფლებებს. მეორე შუამდგომლობით, ადვოკატი მე-2 კოლეგიას სთხოვდა, კუნძული ასინარა შეეცვალა სხვა რაიონით, სადაც ბატონ გუცარდის შეეძლო ემუშავა, არ ჰქონოდა კავშირი ეჭვმიტანილებთან და ეცხოვრა მის ცოლ-შვილთან ერთად, რომლებიც იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ კუნძული იქ ყოფნის საშვის ვადის გასვლის გამო.

ადვოკატი უთითებდა 1975 წლის 27 ოქტომბრის დადგენილებას იგნასიო პულარას სააპელაციო საჩივარზე. იმ საქმეში მილანის სააპელაციო სასამართლოს დადგენილების მიხედვით, სასჯელის აღსრულებაზე ზედამხედველობის განმახორციელებელი მოსამართლე უფლებამოსილი იყო შეეფასებინა ასინარაზე ცხოვრების პირობები.

სისხლის სამართლის საქმეთა მეორე კოლეგიამ 1976 წლის 20 იანვარს გამოიტანა გადაწყვეტილება. პირველ რიგში, მან აღნიშნა, რომ პრევენციული ღონისძიების გამოყენება შედიოდა პოლიციის ორგანოების კომპეტენციაში და არა სასჯელის აღსრულებაზე ზედამხედველი მოსამართლის ფუნქციებში. გარდა ამისა, მან განაცხადა, რომ საზოგადოების დაცვის აუცილებლობა ამართლებდა ასინარაზე გადასახლებულთა, ე.ი., განსაკუთრებით საშიშ პირთა მიმართ იზოლირების განსაკუთრებული ფორმის გამოყენებას. თუმცა, ეს აუცილებლობა არ მოითხოვდა ამ პირთა მოცილებას მათი ოჯახებისაგან ან სამუშაოსაგან მოწყვეტას.

21. 1976 წლის 21 ივლისს მილანის კვესტორმა მილანის საოლქო სასამართლოს მოსთხოვა, დაედგინა, იყო თუ არა ბატონი გუცარდი გადაყვანილი ფორცეს რაიონში, ასკოლი პიცენოს პროვინციაში მატერიკზე. მოტივად იგი აცხადებდა, რომ ასინარაზე მომჩივანისა და მასთან ერთად ბრალდებული იგნასიო პულარას ერთდროულად ყოფნას, რომელიც ასევე სავალდებულო ბინადრობის სასჯელს იხდიდა, შეიძლება სისხლის სამართალწარმოების მიზნებისთვის და, ზოგადად, კუნძულზე უსაფრთხოებისთვის, სავალალო შედეგები გამოეწვია.

საოლქო სასამართლომ მოთხოვნა დააკმაყოფილა, ხოლო, 1975 წლის 30 იანვრის გადაწყვეტილების (იხ. პუნქტი 12 ზემოთ) დარჩენილი ნაწილი კვლავ ძალაში დატოვა.

22. ბატონი გუცარდი ფორცეში უნდა დარჩენილიყო 1978 წლის 8 თებერვლამდე. ამ რიცხვში გადიოდა აღნიშნული გადაწყვეტილებით დადგენილი სამწლიანი ვადა.

C. მომჩივანის ყოფნა კუნძულ ასინარაზე

1. ადგილმდებარეობის აღწერა

23. ასინარა მდებარეობს სარდინიის ჩრდილო-დასავლეთ ნაპირის მახლობლად. ეს გრძელი და ვიწრო კუნძული, უსწორმასწორო მიწის ზედაპირით, სიგრძეში ყველაზე დიდი 20 კმ თუ იქნება. თუმცა კუნძულის ფართობი მთლიანობაში 50 კვადრატული კილომეტრია, ის ადგილი, სადაც იძულებით დასახლებული პირები იმყოფებიან არ აღემატება 2.5 კვადრატულ კილომეტრს. ხმელეთის ამ ნაწილს ესაზღვრება ზღვა, გზები და სასაფლაო. მისი პერიმეტრი არანაირად არ არის მონიშნული.

2. გადაადგილების შესაძლებლობა

26. მთავრობა კომისიას უმტკიცებდა, რომ კალა რეალეში ადამიანს თავისუფლად შეუძლია მოძრაობა. მეორე მხრივ, ბატონი გუცარდი აცხადებდა, რომ კარაბინერების უფროსი ოფიცრის ბრძანებით, იძულებით დასახლებაში მყოფ პირებს, ეკრძალებოდათ გადაადგილება 800 მეტრის რადიუსის იქით.

28. ასეთ პირებს უფლება ჰქონდათ ეთხოვათ სარდინიაზე ან იტალიის მატერიკზე გამგზავრების ნებართვა, თუ საამისოდ საპატიო მიზეზი არსებობდა, როგორიცაა, მაგალითად, სამედიცინო მკურნალობა, ოჯახური პირობები ან სასამართლო ხელისუფლების ორგანოთა მითითების შესრულება.

მთავრობამ განაცხადა, რომ ნებართვა, ,,ჩვეულებრივ”, გაიცემოდა სათანადო დოკუმენტების წარდგენიდან მოკლე პოლიციური შემოწმების შემდეგ. მომჩივანის თქმით კი, ნებართვის მოპოვება მეტად რთული იყო.

3. დაბინავების საკითხი

30. იძულებით დასახლებულ პირთაგან უმრავლესობა ყოფილი სამედიცინო დაწესებულების ორ შენობაში იყო განთავსებული. ეს შენობები იყო საკმაოდ დიდი და, როგორც ჩანს, ძირითადად შედგებოდა ერთი ან ორ საწოლიანი საძინებელი ოთახებისგან. მესამე შენობა, ე.წ. ,,პაგოდინა“, განკუთვნილი იყო ოჯახთან ერთად მყოფი ,,მაცხოვრებლებისთვის“. ,,პაგოდინა“ შედგებოდა ორი ბინისაგან, რომელთაგან თითოეულში იყო საძინებელი და სამზარეულო. მომჩივანი ცხოვრობდა ერთ-ერთ მთავარ შენობაში ან ,,პაგოდინაში“ იმის მიხედვით, მარტო იყო, თუ ოჯახთან ერთად.

5. ოჯახთან ერთად ყოფნა

34. იძულებით დასახლებულ პირებს შეეძლოთ ადმინისტრაციისთვის მიემართათ თხოვნით, გაეცა ნებართვა ამ პირის უახლოესი ადამიანების კუნძულზე დასაშვებად.

35. თავდაპირველად, მომჩივანთან ცხოვრების შესაძლებლობა ჰქონდათ მის ცოლ-შვილს, სიდედრსა და სიმამრს და ძმისშვილს. 1975 წლის 9 ოქტომბერს მის ოჯახის წევრებს ებრძანათ კუნძულის დატოვება. მათ საშვებს ვადა გაუვიდა 28 აგვისტოს, ხოლო, მომჩივანს არ მიუმართავს მათი ვადის გაგრძელების თხოვნით. თუმცა, ოჯახის წევრები დაბრუნდნენ დეკემბრის დასაწყისში და მომჩივანთან დარჩენის საშუალება ჰქონდათ მანამ, სანამ იგი არ გააგზავნეს ფორცეში (იხ. პუნქტი 21 ზემოთ).

7. სამუშაოს შოვნის შესაძლებლობა

38. იძულებით დასახლებული პირებისთვის სამუშაოს შოვნის ერთადერთ საშუალებას წარმოადგენდა კალა რეალეში არსებული ფირმის - Massidda-Costruzioni edili ედილი მიერ გამოცხადებული ვაკანსიები. თუმცა ეს სამუშაო შესაძლებლობაც საკმაოდ მოკრძალებული გახლდათ - ოთხი პიროვნება იყო დასაქმებული 1975 წელს, ხოლო, 1976 წელს - თერთმეტი. მთავრობამ აღნიშნა, რომ ბატონ გუცარდის არავითარი ინტერესი არ გამოუჩენია სამუშაოს შოვნის ამ შესაძლებლობის მიმართ. თუმცა, ბატონმა გუცარდიმ ფირმა Massidda-დან აიღო იმის დამადასტურებელი სერტიფიკატი, რომ იგი იქ დასაქმებული იყო 1975 წლის ოქტომბრიდან 1976 წლის მაისამდე, რის შემდეგაც არაერთი და დაჟინებული მოთხოვნა წარადგინა სამუშაოს შოვნის თაობაზე, მაგრამ უშედეგოდ.

D. ასინარას, როგორც სავალდებულო დასახლების ადგილის, გაუქმება

43. შინაგან საქმეთა სამინისტროს 1977 წლის აგვისტოს გადაწყვეტილებით კუნძული ასინარა ამოღებული იქნა სავალდებულო დასახლების ადგილების სიიდან. ამ დროისთვის ბატონი გუცარდი ცხოვრობდა ფორცეში უკვე წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში (იხ. პუნქტი 21 ზემოთ).

II. მომჩივანის საქმესთან დაკავშირებით გამოყენებული კანონმდებლობა

44. მოპყრობა, რომელსაც მომჩივანი აპროტესტებდა, გათვალისწინებული იყო 1956 წლის 27 დეკემბრის №1423 და 1965 წლის 31 მაისის № 575 კანონებით.

A. 1956 წლის კანონი

45. ეს კანონი ითვალისწინებს სხვადასხვა პრევენციულ ღონისძიებას, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს იმ პირთა მიმართ, ,,რომლებიც საფრთხეს უქმნიან უშიშროებასა და საზოგადოებრივ ზნეობას“.

46. კანონის პირველი მუხლი, სხვებთან ერთად, ეხება ,,უსაქმურებსა“ და ,,სამუშაოსთვის ვარგის ჩვეულებრივ მაწანწალებს“, აგრეთვე ,,ნებისმიერ პირს, რომელიც სარგებლობს ცუდი რეპუტაციითა და სისტემატურად ჩაბმულია უკანონო გარიგებებში“ და პირებს, რომელთა საქციელისა და ცხოვრების სტილიდან გამომდინარე, შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ ისინი ცხოვრობენ დანაშაულით ან მასში თანამონაწილეობის შედეგად მიღებული შემოსავლებით ან, რომელთა საქციელი საფუძვლიან ეჭვს ბადებს, რომ მათ მიდრეკილება აქვთ დანაშაულის ჩადენისაკენ.

პოლიციის უფროსს შეუძლია ასეთ პირებს გაუგზავნოს გაფრთხილება იმის შესახებ, რომ შეიცვალონ ცხოვრების წესი და შესაბამისი ინფორმაცია მიაწოდონ პოლიციის ორგანოებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათ მიმართ შეიძლება გამოყენებული იქნეს კანონის შესაბამის მუხლებში მითითებული ზომები. მილანის პოლიციის უფროსის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ბატონმა გუცარდიმ ასეთი გაფრთხილება მიიღო პალერმოში 1967 წლის 26 სექტემბერს, ანუ იმ მოვლენებამდე გაცილებით ადრე, რომელთა დაკავშირებითაც მან საჩივარი შემოიტანა კომისიაში.

47. რაც შეეხება იმ პირებს, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან საზოგადოებრივ უსაფრთხოებასა და ზნეობას და აღმოჩენილ იქნებიან საცხოვრებელი ადგილიდან მოშორებით, პოლიციის უფროსს ისინიც შეუძლია გააგზავნოს შინ და აუკრძალოს უკან დაბრუნება წინასწარი შეტყობინების გარეშე.

48. თუ პირი, რომელიც საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ უსაფრთხოებასა და ზნეობას, გაფრთხილების მიუხედავად არ შეიცვლის ცხოვრების წესს, ზემოაღნიშნული კანონის მე-3 მუხლის თანახმად, მას შეიძლება დაენიშნოს პოლიციის ზედამხედველობა. საჭიროების შემთხვევაში დამატებით შეიძლება აეკრძალოს ერთ ან მეტ დასახელებულ რაიონში ცხოვრება ან, განსაკუთრებით საშიში პირის შემთხვევაში, შეეფარდოს მითითებულ რაიონში სავალდებულო დასახლება.

ამ ღონისძიებების შეფარდება შეუძლია მხოლოდ მოცემული პროვინციის მთავარი ქალაქის საოლქო სასამართლოს. ღონისძიება შეიძლება შეეფარდოს პოლიციის უფროსის მიერ სასამართლოს თავმჯდომარისთვის გაგზავნილი მოტივირებული შუამდგომლობის საფუძველზე (მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი). საოლქო სასამართლომ, კოლეგიური წესით, მოტივირებული გადაწყვეტილება 30 დღის ვადაში უნდა გამოიტანოს. სასამართლო ჯერ მოისმენს პროკურატურის არგუმენტაციას, ხოლო, შემდეგ შესაბამისი პირისას. ამ უკანასკნელს უფლება აქვს სასამართლოს მიმართოს სასარჩელო განცხადებით და იყოლიოს ადვოკატი (მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი).

პროკურატურასა და შესაბამის პირს შეუძლიათ გაასაჩივრონ სასამართლოს გადაწყვეტილება 10 დღის ვადაში. აპელაციას სასჯელის გადამვადებელი ძალა არა აქვს. სააპელაციო სასამართლოს 30 დღის ვადაში კოლეგიური წესით გამოაქვს მოტივირებული გადაწყვეტილება (მე-4 მუხლი). ეს გადაწყვე-ტილება, იმავე საფუძვლით, შეიძლება კიდევ გასაჩივრდეს საკასაციო სასამართლოში, რომელსაც მოტივირებული გადაწყვეტილება 30 დღის ვადაში გამოაქვს (მე-4 მუხლის მე-7 პუნქტი).

50. შეფარდებული ღონისძიებების აღსრულება ევალება პოლიციის უფროსს (მე-7 მუხლის პირველი პუნქტი). შესაბამისი პირის შუამდგომლობითა და პოლიციის მოსაზრების გაცნობის შემდეგ, შეფარდებული ღონისძიება შეიძლება გაუქმდეს ან შეიცვალოს შემფარდებელი ორგანოს მიერ, თუ აღარ არსებობს ის გარემოებები, რამაც შესაბამისი ღონისძიების გამოყენება გამოიწვია.

B. 1965 წლის კანონი

52. 1965 წლის კანონი ამ დამცავი კანონების რიგს აბოლოებს მაფიის წინააღმდეგ მიმართული დებულებების დადგენით. ამ კანონის პირველი მუხლის თანახმად, იგი გამოიყენება ბატონი გუცარდის მსგავსი პირების მიმართ, რომელთა დაკავშირებითაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ისინი მიეკუთვნებიან მაფიოზური ტიპის გაერთიანებებს. პროკურორი უფლებამოსილია დააყენოს შუამდგომლობა მათ მიმართ პრევენციული ღონისძიებების გამოყენების შესახებ, წინასწარი გაფრთხილების გარეშეც. საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო (მუხლი 2). მე-5 მუხლის მიხედვით, სავალდებულო დასახლების ადგილის თვითნებური მიტოვება ისჯება პატიმრობით ვადით 6 თვიდან 5 წლამდე.

საქმის წარმოება კომისიაში

55. 1978 წლის 7 დეკემბრის მოხსენებაში კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ დაცული არ იყო კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნები (ერთსულოვნად), მაგრამ არ დაადასტურა შემდეგი მუხლების დარღვევა: მე-3 მუხლი (ერთსულოვნად), მე-8 მუხლი (თერთმეტი ხმით არც ერთის წინააღმდეგ, ერთმა თავი შეიკავა) და მე-9 მუხლი (ერთსულოვნად). კომისიამ ერთსულოვნად განაცხადა, რომ სადავო წარმოება არ თავსდება მე-6 მუხლის ფარგლებში.

სამართლებრივი მხარე

B. მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

89. კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად:

,,...“

1. ჰქონდა თუ არა ადგილი თავისუფლების აღკვეთას მოცემულ საქმეში

90. კომისიის მოსაზრებით, მომჩივანი ასინარაზე იმყოფებოდა თავისუფლების აღკვეთის პირობებში მე-5 მუხლის გაგებით. კომისიამ განსაკუთრებული ყურადღება მიაპყრო მომჩივანის ადგილსამყოფელის მეტად მცირე ფართობს, მომჩივანზე თითქმის უწყვეტ ზედამხედველობას, სოციალური კონტაქტების ქონის ფაქტიურ შეუძლებლობასა და კალა რეალეში იძულებით ყოფნას.

91. მთავრობამ გააპროტესტა ასეთი შეფასების კორექტულობა. მთავრობის თქმით, კომისიის მიერ მითითებული ფაქტორები არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ კუნძულზე იძულებით დასახლებულ პირთა პირობები მიჩნეულიყო იტალიის კანონმდებლობით გათვალისწინებული პატიმრობის პირობების თანაბრად. ამ ორი კატეგორიის პირთა საარსებო პირობებს შორის არის არსებითი განსხვავებები, რომლებიც კომისიას არამართებულად გამორჩა მხედველობიდან. თავისუფლების თვალსაზრისით, განმასხვავებელი ფაქტორი იყო არა იმდენად გადაადგილების ფართობის მოცულობა, არამედ ამ ფართობის გამოყენების შესაძლებლობა. იტალიაშიც და სხვაგანაც საკმაოდ ბევრი ტერიტორიული ერთეულია 2.5 კვადრატულ კილომეტრზე ნაკლები. მომჩივანს შეეძლო საცხოვრებელი ადგილიდან წასვლა და დაბრუნება თავისი სურვილისამებრ დილის 7-დან საღამოს 10 საათამდე პერიოდში. მის მიერ ასინარაზე გატარებული 16 თვიდან 14 თვის განმავლობაში იგი ცხოვრობდა ოჯახთან ერთად. მას ჰქონდა ბინისა და საოჯახო ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება, ანუ ის ორი უფლება, რომლებსაც კონვენცია ანიჭებს მხოლოდ თავისუფალ ადამიანებს. სოციალური ურთიერთობის მხრივაც, მას გაცილებით უფრო კარგად ეპყრობოდნენ, ვიდრე საპატიმროში მყოფ პირებს. მას შეეძლო, კალა რეალეს საზღვრებს შიგნით, შეხვედროდა თავისუფალი ადამიანების მცირე საზოგადოების წევრებს - კუნძულზე, კერძოდ, კალა დოლივაში მაცხოვრებელ ორასამდე ადამიანს; შეეძლო ნებართვის საფუძველზე სარდინიაში ან მატერიკზე წასვლა; შეეძლო წერილისა ან ტელეგრამის ყოველგვარი კონტროლის გარეშე გაგზავნა და კორესპონდენციის მიღება; გამოეყენებინა ტელეფონი, მისი სატელეფონო მოსაუბრის ვინაობისა და ტელეფონის ნომრის კარაბინერებისთვის შეტყობინების შემდეგ. ზედამხედველობა, რასაც მომჩივანი აპროტესტებდა, წარმოადგენდა მის მიმართ იძულებით დასახლების ღონისძიების გამოყენების უმთავრეს საფუძველს. დაბოლოს, მთავრობამ განაცხადა, რომ ფაქტს, რომ მის ფორცეში გადაყვანამდე 16 თვეზე მეტი გავიდა, არანაირი მნიშვნელობა არა ჰქონდა.

92. სასამართლო აღნიშნავს, რომ აცხადებს რა ,,პირადი თავისუფლების უფლებას“, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი მას განმარტავს როგორც პიროვნების ფიზიკურ თავისუფლებას. მისი მიზანია, უზრუნველყოს, რომ პიროვნებას არავინ წაართვას ეს თავისუფლება თვითნებურად. რო-გორც სასამართლოს წინაშე გამომსვლელებმა აღნიშნეს, ეს პუნქტი არ გულისხმობს უბრალოდ გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას. ასეთ შეზღუდვებზე საუბარია მე-4 ოქმის მე-2 მუხლში, რომლის რატიფიკაციაც იტალიას არ მოუხდენია. იმის დადგენისას, „წაართვეს თუ არა პირს პირადი თავისუფლება“ მე-5 მუხლის გაგებით, ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს თვითონ ამ პირის ყოფის კონკრეტული პირობები და ყურადღება უნდა მიექცეს მთელ რიგ კრიტერიუმებს, როგორებიცაა: მოცემული ღონისძიების სახეობა, ხანგრძლივობა, შედეგები და მისი აღსრულების მეთოდი (იხ. 1976 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Engel and others, Series A no. 22, გვ. 24, პუნქტი 58-59).

93. მაგრამ განსხვავება თავისუფლების აღკვეთასა და თავისუფლების შეზღუდვას შორის დამოკიდებულია მხოლოდ გამოყენებული ზომის ხარისხსა ან ინტენსიურობაზე და, არა მის ხასიათსა ან არსზე. მართალია, რომელიმე კატეგორიისთვის კონკრეტული შემთხვევის მიკუთვნება საკმაოდ რთულია და ზოგჯერ მათ შორის გამავალ ზღვარზე მდგომი საქმეების მიკუთვნება მთლიანად სუბიექტურ აზრზეა დამოკიდებული, მაგრამ სასამართლოს არ შეუძლია არ გააკეთოს არჩევანი, რომელზეც დამოკიდებულია მე-5 მუხლის გამოყენება - არგამოყენების საკითხი.

94. 1956 წლის კანონის საფუძველზე (იხ. პუნქტები 48-49 ზემოთ) შეფარდებული ღონისძიება - განსაკუთრებული ზედამხედველობა მითითებულ ადგილას დასახლების ვალდებულებით - თავისთავად არ ექცევა მე-5 მუხლის მოქმედების სფეროში. კომისია ამას ადასტურებს. კომისიამ ყურადღება გაამახვილა კალა რეალეში ბატონი გუცარდის ,,რეალური ყოფის პირობებზე“ და აღნიშნა, რომ 1977 წლის 5 ოქტომბერს მან მისაღებად არ მიიჩნია იგივე პიროვნების მიერ ფორცეში ცხოვრების პირობებთან დაკავშირებული საჩივარი №.7960/77.

არ შეიძლება ისეთი დასკვნის გამოტანა, თითქოს ,,თავისუფლების აღკვეთა“ არ შეიძლება გამომდინარეობდეს შეფარდებული ღონისძიების აღსრულების მეთოდიდან, ხოლო, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში საქმე ეხება მხოლოდ აღსრულების მეთოდს (იხ. პუნქტი 88 ზემოთ).

95. დამაჯერებლობას არ არის მოკლებული მთავრობის არგუმენტაცია (იხ. პუნქტი 91 ზემოთ). აქ ნათლად არის გამოკვეთილი განსხვავებები ასინარაზე მომჩივანის მოპყრობის პირობებსა და საპატიმროში მყოფი პირისა ან დასჯილი სამხედრო მოსამსახურის კლასიკურ პირობებს შორის (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Engel and others, გვ. 26, პუნქტი 63). თუმცა, თავისუფლების აღკვეთას შეიძლება სხვადასხვა სახე ჰქონდეს. მათი მრავალფეროვნება იზრდება იურიდიული სტანდარტებისა და მიდგომების განვითარებასთან ერთად. კონვენცია კი უნდა განიმარტოს იმ ცნებებიდან გამომდინარე, რომლებიც ამჟამად არსებობს და დომინირებს დემოკრატიულ სახელმწიფოებში (კერძოდ, იხ. 1978 წლის 25 აპრილის გადაწყვე-ტილება Tyrer-ის საქმეზე, Series A no. 26, გვ. 15-16, პუნქტი 31).

მართალია, ფართობი, რომლის ფარგლებშიც მომჩივანის შეეძლო გადაადგილება, გაცილებით დიდი იყო ჩვეულებრივი საკნის ზომებზე და არ იყო შემოზღუდული რაიმე ფიზიკური ბარიერით, ის წარმოადგენდა ძნელად მისადგომი კუნძულის მხოლოდ მცირედ ნაწილს, ხოლო, კუნძულის ცხრა მეათედი ნაწილი ეკავა ციხის ტერიტორიას. ბატონი გუცარდი დაბინავებული იყო სოფელ კალა რეალეს ნაწილში, რომელიც ძირითადად შედგებოდა ყოფილი სამედიცინო დაწესებულების გაურემონტებელი ან საერთოდ დანგრეული შენობებისგან, კარაბინერთა პუნქტის, სკოლისა და სამრეკლოსგან. ის ძირითადად ცხოვრობდა იმ პირებთან ერთად, რომელთაც მსგავსი ზომა ჰქონდათ შეფარდებული, და პოლიციელებთან. ასინარას მუდმივი მაცხოვრებლები თითქმის მთლიანად ცხოვრობდნენ კალა დოლივაში, რომელშიც ბატონ გუცარდის წასვლა არ შეეძლო და, როგორც ჩანს, ნაკლებად თუ შეძლებდა კალა რეალეში წასვლის უფლების გამოყენებას. აქედან გამომდინარე, მომჩივანს თითქმის არ ჰქონდა სოციალური კონტაქტები, თუ არ ჩავთვლით ურთიერთობას მის ოჯახთან, ,,თანამობინადრეებსა“ და ზედამხედველ პირებს. შემდეგ, ბატონ გუცარდის არ შეეძლო საცხოვრებელი ადგილის დატოვება ღამის 10 საათსა და დილის 7 საათს შორის პერიოდში ამგვარად, შესაბამისი ორგანოებისთვის წინასწარ დროული შეტყობინების გარეშე. მას დღეში ორჯერ უნდა ჩაებარებინა ანგარიში და, ტელეფონით საუბრის სურვილის შემთხვევაში, უნდა ეცნობებინა მოსაუბრის ვინაობისა და ტელეფონის ნომრის შესახებ. სარდინიასა ან მატერიკზე წასვლის წინ მას უნდა მოეპოვებინა ნებართვა. ასეთი გამგზავრება საერთოდ ძალიან იშვიათად ხდებოდა და, თუ ხდებოდა, კარაბინერების მკაცრი ზედამხედველობით. მომჩივანის მიერ რაიმე ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოიწვევდა მის ,,დაპატიმრებას”. დაბოლოს, კალა რეალეში მისი ჩასვლიდან ფორცეში გამგზავრებამდე გავიდა 16 თვეზე მეტი (იხ. პუნქტები 11, 12, 21, 23-42 და 51 ზემოთ).

რა თქმა უნდა, თუ ამ თითოეულ ფაქტორს სათითაოდ განვიხილავთ, შეუძლებელია საუბარი იყოს ,,თავისუფლების აღკვეთაზე“, მაგრამ, თუ მათ ავიღებთ ერთობლიობაში, მაშინ ისინი ქმნიან მე-5 მუხლით მოცულ კატეგორიას. გასაჩივრებული მოპყრობა რიგ ასპექტებში წააგავს ,,ღია ტიპის ციხეში“ პატიმრობას ან დისციპლინარულ ნაწილში მოთავსებას (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Engel and others, გვ. 26, პუნქტი 64). 1976 წლის 20 იანვარს მილანის საოლქო სასამართლომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ ამ მოპყრობას იგი არ თვლიდა დამაკმაყოფილებლად. ადმინისტრაციულ ორგანოებსაც ჰქონდათ ეჭვები ამის თაობაზე, რადგან მათ გამოიძიეს მდგომარეობის შემსუბუქების შესაძლებლობები. ამისთვის საჭირო დიდი ხარჯებისა და დროის გათვალისწინებით შინაგან საქმეთა სამინისტრომ 1977 წლის აგვისტოში ასინარა უბრალოდ ამოიღო იძულებითი დასახლების ადგილების სიიდან (იხ. პუნქტები 20 და 43 ზემოთ). საქმეში არსებული რიგი დოკუმენტური მტკიცებულებებით მტკიცდება, რომ კუნძული ასინარა არ წარმოადგენდა 1956 და 1965 წლების კანონების გამოყენებისთვის შესაბამის ადგილს. ეს ფაქტი საბოლოოდ იტალიის სახელმწიფომაც აღიარა.

აქედან გამომდინარე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა თავისუფლების აღკვეთას.

2. გამართლებული იყო თუ არა ამ საქმეში დადგენილი თავისუფლების აღკვეთა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით

96. ახლა უნდა დადგინდეს, განეკუთვნებოდა თუ არა ეს შემთხვევა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველ პუნქტში ამომწურავად ჩამოთვლილ გარემოებათაგან ერთ-ერთს, რომლებიც ხელშემ-კვრელ სახელმწიფოებს აძლევს პირის დაკავებისა ან დაპატიმრების უფლებას (იხ. 1979 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, Series A no. 33, გვ. 16, პუნქტი 37).

(a) მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (e) ქვეპუნქტი (რომელზეც მიუთითა მთავრობამ)

97. სხვა არგუმენტაციასთან ერთად მთავრობამ მიუთითა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (e) ქვეპუნქტზე და განაცხადა, რომ მომჩივანის მსგავსი მაფიოზები წარმოადგენდნენ ,,მაწანწალებსა“ და ,,სხვა კატეგორიას“. 1956 წლის კანონის პირველი მუხლის პირველ პუნქტში საუბარია ,,უსაქმურებსა“ და „სამუშაოსთვის ვარგის ჩვეულებრივ მაწანწალებზე“ - ფრაზა, რომელიც განმარტებულ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მის 1964 წლის 23 მარტის №23 გადაწყვეტილებაში. მთავრობის აზრით, ,,მაწანწალისთვის“ ისეთი პრევენციული ღონისძიების შეფარდება, როგორიცაა თავისუფლების შეზღუდვა ან თუნდაც აღკვეთა, გამართლებულია კონვენციითაც და იტალიის კანონმდებლობითაც, არა იმდენად კონკრეტული საცხოვრებელი ადგილის უქონლობით, არამედ მოცემული პირის დაუსაქმებლობით, რის გამოც შეუძლებელია მისი საარსებო წყაროს დადგენა. მთავრობის განცხადებით, ასეთი სახიფათო ფაქტორის არსებობა აღიარებული იყო მილანის საოლქო სასამართლოს მიერ მის 1975 წლის 30 იანვრის გადაწყვეტილებაში (იხ. პუნქტი 12 ზემოთ). გარდა ამისა და უპირველეს ყოვლისა, სასამართლომ მხედველობაში მიიღო გაცილებით უფრო დიდი საფრთხე - მომჩივანის კავშირი მაფიოზურ დაჯგუფებებთან, რომლებიც ჩაბმული იყვნენ ადამიანების მოტაცებაში გამოსასყიდის გამოძალვის მიზნით. მთავრობის მტკიცებით, შეუძლებელია საერთაშორისო დოკუმენტში გათვალისწინებული იყოს კონკრეტულად იტალიისთვის დამახასიათებელი მაფიის ფენომენი, ხოლო, მეორე მხრივ, აბსურდი იქნება მე-5 მუხლი გაგებულ იქნეს ისე, თითქოს დასაშვები იყოს მაწანწალებისა და არა მაფიოზებისთვის თავისუფლების აღკვეთა.

98. სასამართლო ეთანხმება კომისიის საწინააღმდეგო მოსაზრებას.

არც მილანის პოლიციის უფროსის 1974 წლის 23 ნოემბრის ანგარიშში, არც საოლქო სასამართლოს 1975 წლის 30 იანვრის გადაწყვეტილებაში (იხ. პუნქტი 12 ზემოთ) და არც სააპელაციო სასამართლოს 1975 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილებაში 1956 წლის პირველი მუხლის პირველ პუნქტზე მითითება არ ყოფილა. ამ ორგანოებმა 1956 წლის კანონზე მიუთითეს მხოლოდ 1965 წლის კანონთან ერთობლიობაში, რომელიც ეხება პირებს, რომლებზეც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ისინი მიეკუთვნებიან მაფიოზური ტიპის დაჯგუფებებს (იხ. პუნქტი 52 ზემოთ). მეტიც, მათ საერთოდ არ აღუწერიათ ან მოუხსენებიათ ბატონი გუცარდი როგორც მაწანწალა. მათ გაკვრით აღნიშნეს, რომ არსებობდა სერიოზული ეჭვი, მართლაც მუშაობდა თუ არა იგი ქვის მთლელად, როგორც თვითონ აღნიშნა, მაგრამ მათ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეს ინფორმაციას მისი წარსულის შესახებ, უკანონო საქმიანობებს, მის კავშირებს ჩვეულებრივ კრიმინალებთან და კიდევ უფრო მეტ კავშირებს მაფიასთან. პოლიციის უფროსმა ისიც თქვა, რომ დანაშაულებრივ საქმიანობას ვერ გაამართლებდა ვერც სიღარიბე, ვერც უსაქმურობა და ვერც მაწანწალობა.

გარდა ამისა, მომჩივანის ცხოვრების წესი იმ პერიოდში, როგორც დოკუმენტური მასალებიდან ჩანს, სულაც არ შეესაბამებოდა სიტყვა ,,მაწანწალობის“ მნიშვნელობას იმ გაგებით, რაც კონვენციის გამოყენებისთვის არის მნიშვნელოვანი (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება De Wilde, Ooms and Versyp, გვ. 37. პუნქტი 68; აგრეთვე, ,,არაჯანმრთელი გონების ადამიანების“ დეფინიციის შესახებ, იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, გვ. 17. პუნქტი 38). მართალია, ისინი უარყოფენ ამას, მაგრამ მთავრობის მსჯელობასაც სწორედ ამ დასკვნამდე მივყავართ. 1978 წლის 9 თებერვლის კომისიის სხდომაზე მთავრობის წარმომადგენელმა ბატონი გუცარდი მოიხსენია როგორც „მაწანწალა, ამ სიტყვის ფართო გაგებით“”, ,,ფულიანი მაწანწალა“. მაგრამ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დაშვებული გამონაკლისები საჭიროებს უფრო ვიწრო განმარტებას (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, გვ. 16, პუნქტი 37).

მთავრობის არგუმენტაცია სხვა მხრივაც სადავოა. მაწანწალებთან ერთად, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ე) ქვეპუნქტი ეხება არაჯანმრთელი გონების ადამიანებს, ალკოჰოლიკებსა და ნარკომანიით დაავადებულებს. ამ პირების თავისუფლების აღკვეთას, რომელთაგან ყველა მათგანი სოციალურად არაადაპტირებულია, კონვენცია უშვებს არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი გარკვეულ შემთხვევებში შეიძლება საფრთხეს წარმოადგენდნენ საზოგადოების უსაფრთხოებისთვის, არამედ იმიტომაც, რომ მათი დაკავება, მათივე ინტერესებიდან გამომდინარე, შეიძლება იყოს აუცილებელი. ამიტომ არ შეიძლება ისეთი დასკვნის გამოტანა, რომ რაკი მე-5 მუხლი იძლევა მაწანწალების დაკავების ნებართვას, იგივე ეხება სხვა პირებსაც, რომლებიც მეტ საშიშროებას წარმოადგენენ.

(b) მე-5 მუხლის სხვა ქვეპუნქტები (რომლებზეც მთავრობას არ მიუთითებია)

99. სასამართლომ მოცემული საკითხი გამოიკვლია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის სხვა ქვეპუნქტების თვალსაზრისითაც, რომლებზეც მთავრობას არ მიუთითებია.

100.ფაქტებით მტკიცდება, რომ ბატონი გუცარდის იძულებითი დასახლება მოცემულ ადგილზე არ წარმოადგენდა სასჯელს რაიმე კონკრეტული დანაშაულისთვის, არამედ პრევენციულ ღონისძიებას, რომელიც გამოყენებული იქნა ამ პირის დანაშაულისადმი სავარაუდო მიდრეკილების გამო (იხ. პუნქტები 9 და 12 ზემოთ). კომისიის აზრით, აქედან გამომდინარეობს, რომ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტის მიზნებისთვის ეს ღონისძიება არ წარმოადგენდა დაკავებას ,,კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდეგ” (იხ. კომისიის მოხსენების პუნქტი 102).

სასამართლოს აზრით, თუ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტს შევადარებთ მე-6(2) და მე-7(1) მუხლებთან, გამოჩნდება, რომ კონვენციის მიზნებისთვის შეუძლებელია არსებობდეს „მსჯავრდება“, თუ კანონით დადგენილი წესით არ დადგინდა, რომ ჩადენილია სამართალდარღვევა, სისხლის სამართლის დანაშაული ან დისციპლინური გადაცდომა (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Engel and others, გვ. 27, პუნქტი 68). გარდა ამისა, „მსჯავრდების“ პრევენციულ ან უსაფრთხოების ზომასთან გაიგივება არ შეესაბამება არც ვიწრო განმარტების პრინციპს, რომელიც მოქმედებს ამ შემთხვევაში (იხ. პუნქტი 98 ზემოთ) და არც თვითონ ამ სიტყვის მნიშვნელობას, რომელიც გულისხმობს ბრალის დადგენას. ამგვარად, სასამართლო მიდის იგივე დასკვნამდე, რა დასკვნამდეც მივიდა კომისია.

101. გასაჩივრებული თავისუფლების აღკვეთა არ იყო გამართლებული არც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (b) ქვეპუნქტით.

მართალია, 1956 წლის კანონის საფუძველზე გამოტანილი გადაწყვეტილება შეიძლება იყოს სანქცია იმისათვის, რომ შესაბამისმა პირმა რეაგირება არ მოახდინა წინასწარ გაფრთხი-ლებაზე, თუმცა, ასეთი გაფრთხილება ყოველთვის აუცილებელი არ არის, როგორც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ საქმე ეხება 1965 წლის კანონით რეგულირებულ საკითხებს. გარდა ამისა, გაფრთხილება იცემა პოლიციის უფროსის მიერ, რაც „სასამართლოს ბრძანებას“ არ წარმოადგენს (იხ. პუნქტები 46 და 52 ზემოთ).

რაც შეეხება სიტყვებს, „კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად“, ეს სიტყვები ეხება მხოლოდ იმ შემთხვევას, როდესაც კანონი იძლევა პირის დაკავების ნებას, რათა აიძულოს იგი, შეასრულოს „კონკრეტული და მითითებული“ ვალდებულება, რომელიც მას უნდა შეესრულებინა და არ შეასრულა (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Engel and othersE, გვ. 28, პუნქტი 69). მაგრამ კომისიამ მართებულად აღნიშნა, რომ 1956 და 1965 წლების კანონებში საუბარია მხოლოდ ზოგად ვალდებულებებზე.

102.მომჩივანი ასევე არ იმყოფებოდა რომელიმე იმ სიტუაციაში, რომლებზეც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტშია საუბარი.

მართალია, არსებობდა ,,საფუძვლიანი ეჭვი, რომ [მომჩივანმა] ჩაიდინა დანაშაული” და რომ კუნძულ ასინარაზე ყოფნის პერიოდშიც ჰქონდა ბრალი წაყენებული, მაგრამ საოლქო სასამართლოს (1975 წლის 30 იანვარი), სააპელაციო სასამართლოსა (1975 წლის 12 მარტი) და საკასაციო სასამართლოს (1975 წლის 6 ოქტომბერი) გადაწყვეტილებები იურიდიულად საერთოდ არ ეხებოდა მომჩივანის მიმართ მიმდინარე გამოძიებას. ეს გადაწყვეტილებები ეფუძნებოდა 1956 და 1965 წლების კანონებს, რომლებიც გამოიყენება იმის მიუხედავად, იყო თუ არა ბრალი წაყენებული და არ ითვალისწინებს „უფლებამოსილი კანონიერი ხელისუფლების“ წინაშე წარდგენას (იხ. პუნქტები 9, 11, 12, 17, 19, 21 და 45-52 ზემოთ). ბატონი გუცარდის წინასწარი პატიმრობა შეწყდა 1975 წლის 8 თებერვალს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 272-ე მუხლით გათვალისწინებული ორწლიანი ვადის გასვლის მომენტისთვის. თუ - როგორც მომჩივანი მიანიშნებდა, მაგრამ დამტკიცება ვერ შეძლო - ეს კანონები გამოყენებული იყო იმისათვის, რომ გახანგრძლივებულიყო დაკავების ვადა, მაშინ ეს ,,უკანონო” იქნებოდა; მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის ფრანგული ტექსტი, განსხვავებით (a), (b), (d), (e) და (f) ქვეპუნქტებისგან, არ შეიცავს ეკვივალენტურ სიტყვა ,,régulière“-ს, მაგრამ ინგლისური ტექსტი მოიხსენიებს ,,კანონიერ” დაკავებას და ამ ზედსართავი სახელით გამოხატული პრინციპი დომინირებს მთელ მე-5 მუხლში (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, გვ. 17-18. პუნქტები 39-40). გარდა ამისა, პრობლემა შეიძლება წარმოშობილიყო მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტთან დაკავშირებითაც, რომელიც გაგებულ უნდა იქნეს პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტთან (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Ireland v. the United Kingdom, გვ. 75, პუნქტი 199), აგრეთვე მე-18 მუხლთან ერთობლიობაში.

ერთი შეხედვით, მომჩივანის მიმართ ღონისძიება გამოყენებული იყო, რადგან ეს ,,გონივრულად აუცილებელი იყო (ბატონი გუცარდის მიერ) დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად“ ან ,,დანაშაულის ჩადენის შემდეგ გაქცევის“ თავიდან ასაცილებლად. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც დადგებოდა ამ ღონისძიების ,,კანონიერების“ საკითხი, რადგან, 1956 და 1965 წლების კანონების თანახმად, იძულებითი დასახლების ბრძანება, როგორც ასეთი, თავი რომ დავანებოთ მისი აღსრულების პირობებს, არ წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთას (იხ. პუნქტი 94 ზემოთ). მაშინ განხილული უნდა ყოფილიყო, დაცული იყო თუ არა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი მოთხოვნები (იხ. 1961 წლის 1 ივლისის გადაწყვეტილება Lawless-ის საქმეზე, Series A no. 3, გვ. 51-53, პუნქტები 13-14). ნებისმიერ შემთხვევაში, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის ზემოაღნიშნული ფრაზა კონკრეტულად მისადაგებული არ არის პრევენციის ზოგად პოლიტიკაზე, რომელიც მიმართული იქნებოდა იმ პირის ან პირთა კატეგორიის მიმართ, რომლებიც მაფიოზების მსგავსად წარმოადგენენ საფრთხეს დანაშაულის ჩადენისაკენ მათი მიდრეკილების გამო. ეს ფრაზა, უბრალოდ, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აძლევს საშუალებას, თავიდან აიცილონ კონკრეტული და განსაზღვრული დანაშაულის ჩადენა. ეს ჩანს როგორც მუხლში გამოყენებული მხოლობითი რიცხვიდან (ფრანგულ ტექსტში ნახსენებია სიტყვა ,,დანაშაული“ „celle-ci“; იხ. 1969 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება Matznetter-ის საქმეზე, Series A no. 10, გვ. 40 და 43, ბატონი ბალადორე პალიერისა და ბატონი ზეკიას განსხვავებული აზრები), ისე თვით მე-5 მუხლის დანიშნულებიდან, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ არავის აღეკვეთოს თავისუფლება თვითნებურად (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, გვ. 16, პუნქტი 37).

103. დაბოლოს, აშკარაა მე-5 მუხლის (d) და (f) ქვეპუნქტებს მოცემულ საქმესთან შეხება არ აქვთ.

(c) დასკვნა

104. სასამართლო საბოლოო ჯამში მიდის დასკვნამდე, რომ 1975 წლის 8 თებერვლიდან 1976 წლის 22 ივლისამდე პერიოდში მომჩივანი დაზარალდა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევის შედეგად.

C. სხვა სავარაუდო დარღვევები

3. მე-6 მუხლი

108.ბატონი გუცარდის კითხვას - 1975 წელს მიმდინარე წარმოებისას, რომელიც საკასაციო სასამართლოში დასრულდა, უზრუნველყოფილი უნდა ყოფილიყო თუ არა მე-6 მუხლით აღიარებული გარანტიები - სასამართლომ უარყოფითად უპასუხა.

სასამართლოს აზრით, ეს წარმოება არ იყო დაკავშირებული ,,სისხლის სამართლის ბრალდების დადგენასთან“, თუნდაც ეს სიტყვები გაგებული იყოს კონვენციით (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება Engel and others საქმეზე, გვ. 34, პუნქტი 81). სადავო საკითხი იმის შესახებ, უნდა ჩაითვალოს თუ არა პირადი თავისუფლების უფლება ,,სამოქალაქო უფლებად“, დავის საგანია (იხ. 1975 წლის 21 თებერვლის გადაწყვეტილება Golder-ის საქმეზე, Series A no. 18, გვ. 16, პუნქტი 33, აგრეთვე ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Ireland v. the United Kingdom, გვ. 89, პუნქტი 235). ნებისმიერ შემთხვევაში, წარმოდგენილი მტკიცებულებებით მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა არ დასტურდება.

აღნიშნული გარემოებების საფუძველზე, სასამართლო

1. თექვსმეტი ხმით ორის წინააღმდეგ, არ აკმაყოფილებს მთავრობის მოთხოვნას, საქმე განხილულიყო ex officio საფუძველზე მე-5 და მე-6 მუხლების მიხედვით;

2. ათი ხმით რვის წინააღმდეგ, არ აკმაყოფილებს მთავრობის პროტესტს იმის თაობაზე, რომ შიდასახელმწიფოებრივი მექანიზმები არ ამოწურულა;

3. თხუთმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, არ აკმაყოფილებს მთავრობის განცხადებას განხილვის საგნის არარსებობის თაობაზე;

4. თერთმეტი ხმით შვიდის წინააღმდეგ, აცხადებს, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა თავისუფლების აღკვეთას კონვენციის მე-5 მუხლის გაგებით;

5. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ეს თავისუფლების აღკვეთა არ იყო გამართლებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (e) ან (b) ქვეპუნქტით;

6. თექვსმეტი ხმით ორის წინააღმდეგ, აცხადებს, რომ აღნიშნული თავისუფლების აღკვეთა არ იყო გამართლებული არც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტით;

7. თორმეტი ხმით ექვსის წინააღმდეგ, აცხადებს, რომ აღნიშნული თავისუფლების აღკვეთა, ასევე არ იყო გამართლებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტით;

8. შეჯამების სახით, ათი ხმით რვის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ 1975 წლის 8 თებერვლიდან 1976 წლის 22 ივლისამდე მომჩივანი დაზარალდა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევის შედეგად;

9. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არ დარღვეულა მე-3, მე-6 ან მე-9 მუხლები;

10. ჩვიდმეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ ასევე არ დარღვეულა მე-8 მუხლი;

11. თორმეტი ხმით ექვსის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ იტალიის რესპუბლიკამ 50-ე მუხლის შესაბამისად მომჩივანს უნდა გადაუხადოს ერთი მილიონი (1 000 000) ლირა.

18.12.1986

საქმის ფაქტობრივი მხარე

11. მომჩივანი, იტალიის მოქალაქე დაბადებული 1945 წელს, ამჟამად იმყოფება პატიმრობაში პორტო აძუროს ციხეში კუნძულ ელბაზე (იტალია).

I. სისხლის სამართლის წარმოება იტალიაში

12. იტალიის პოლიციამ მომჩივანი დააკავა 1971 წლის 9 მაისს, გაათავისუფლა 12 მაისს და კვლავ დააკავა 20 მაისს იმ ბრალდებით, რომ მან ქალაქ გენუაში 6 მაისს გაიტაცა და მოკლა 13 წლის შვეიცარიელი გოგონა - მილენა სუტერი. მას ასევე ბრალად ედებოდა ოთხი ქალის მიმართ გარყვნილ საქციელსა და ძალადობის გამოყენებით დამუქრებაში.

13. 1973 წლის 15 ივნისს, სასამართლო სხდომების დაწყებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, რომლებზეც 180 მოწმის ჩვენება იქნა მიღებული, გენუის საოლქო სასამართლომ მას მსჯავრი დადო ოთხიდან ერთ-ერთი ქალის მიმართ ჩადენილ დანაშაულში და მიუსაჯა ორი წლითა და 15 დღით თავისუფლების აღკვეთა (დაკავების პერიოდი ჩაითვალა სასჯელის მოხდის ვადაში). სხვა დანაშაულის ჩადენის ბრალდებებში იგი გაამართლეს მტკიცებულებათა უკმარისობის გამო, კერძოდ, მილენა სუტერის გატაცებაში და მასთან დაკავშირებულ სხვა ბრალდებებში. შესაბამისად, იგი გათავისუფლდა.

14. პროკურატურამ ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა გენუის სააპელაციო სასამართლოში. სააპელაციო წარმოება დაიწყო 1975 წლის 18 აპრილს, მაგრამ ბრალდებულმა მოითხოვა მოსმენის გადადება, რადგან მისი თქმით, იგი საავადმყოფოში იწვა და თირკმელზე მკურნალობდა, რის გამოც არ შეეძლო სასამართლო სხდომაზე გამოცხადება.

1975 წლის 22 მაისს სააპელაციო სასამართლომ განაჩენი გამოიტანა in absentia(დაუსწრებლად) და ბოზანოს მიუსაჯა უვადო თავისუფლების აღკვეთა მილენა სუტერის მიმართ ჩადენილი დანაშაულების გამო და ოთხი წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთა სხვა დანაშაულების გამო.

15. 1976 წლის 25 მარტს საკასაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის საჩივარი სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე, რის შემდეგაც გენუის პროკურატურამ 30 მარტს გამოსცა მომჩივანის დაპატიმრების ორდერი. ორი დღის შემდეგ იტალიის პოლიციამ გაავრცელა დაპატიმრების საერთაშორისო ორდერი.

II. ექსტრადიციის სამართალწარმოება საფრანგეთში

16. ფაქტობრივად, ბატონმა ბოზანომ თავშესაფარი მოიპოვა საფრანგეთში და თავდაპირველად ცხოვრობდა კოტ დ'აზურის სანაპიროზე და შემდეგ საფრანგეთის ცენტრალურ ნაწილში. მან ყალბი გზით შეიცვალა ვინაობა და დაირქვა ბრუნო ბალეგატი ვისკონტი.

17. 1979 წლის 26 იანვარს საფრანგეთის ჟანდარმერიამ იგი დააკავა რეგულარული შემოწმების დროს კრეზის დეპარტამენტში და ექსტრადიციის სამართალწარმოების დასრულებამდე მოათავსა ლიმოჟის ციხეში. მას გადასცეს დოკუმენტი, რომელიც იძლეოდა მისი დაკავების უფლებას, აგრეთვე ექსტრადიციის მხარდამჭერი საბუთები. სააპელაციო სასამართლოს პროკურორმა იგი დაჰკითხა უცხოელთა ექსტრადიციის შესახებ 1927 წლის 10 მარტის კანონის (შემდგომში ,,1927 წლის კანონის”) მე-13(2) მუხლის საფუძველზე. 31 იანვარს იტალიამ ოფიციალურად მიმართა საფრანგეთს 1870 წლის 12 მაისის ორმხრივი ხელშეკრულების საფუძველზე მისი ექსტრადიციის თხოვნით.

18. 1979 წლის 15 მაისს ლიმოჟის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატამ, რომელიც საქმეს აწარმოებდა 1927 წლის კანონის მე-14 მუხლის საფუძველზე, არ დააკმაყოფილა ექსტრადიციის თხოვნა. პალატის გადაწყვეტილებაში აღნიშნული იყო, რომ თხოვნა შეესაბამებოდა 1870 წლის ხელშეკრულებისა და 1927 წლის კანონის მოთხოვნებს, მაგრამ იტალიის საპროცესო კანონმდებლობა, რომელიც ითვალისწინებდა დაუსწრებლად გასამართლებას, რასაც ადგილი ჰქონდა ამ შემთხვევაში, ეწინააღმდეგებოდა საფრანგეთის საჯარო პოლიტიკას, რადგან ამ შემთხვევაში შესაძლებელი იქნებოდა სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული პირის მიმართ განაჩენი გამოტანილიყო ისე, რომ ეს პირი საერთოდ არ დასწრებოდა მისი საქმის განხილვას.

1927 წლის კანონის მე-17 მუხლის თანახმად, მსჯავრდების პალატის ეს გადაწყვეტილება იყო საბოლოო და სავალდებულო ძალის მქონე საფრანგეთის მთავრობისთვის, რომელმაც, შესაბამისად, უარი თქვა მომჩივანის ექსტრადიციაზე.

III. სისხლის სამართალწარმოება საფრანგეთში

19. ბატონი ბოზანო დატოვეს ლიმოჟის ციხეში, რადგან მას ბრალად ედებოდა საფრანგეთში თაღლითობა, ყალბი ადმინისტრაციული დოკუმენტების დამზადება და გამოყენება.

1979 წლის 24 აგვისტოს გამომძიებელმა მოსამართლემ დაადგინა, რომ, როგორც ჩანს, ბოზანო მოქმედებდა როგორც ამსრულებელი და არა როგორც დანაშაულის ორგანიზატორი. ამასთან, არსებობდა რიგი შემამსუბუქებელი გარემოებებიც. ამიტომ, გამომძიებელმა მოსამართლემ გამოიტანა დადგენილება მისი გირაოთი (15 000 ფრანკი) გათავისუფლების შესახებ, გარკვეულ მოთხოვნათა შესრულების პირობით. პროკურატურამ ეს დადგენილება გაასაჩივრა, მაგრამ იგი ძალაში იქნა დატოვებული ლიმოჟის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატის მიერ 1979 წლის 19 სექტემბერს.

20. მომჩივანი დაუყოვნებლივ გათავისუფლდა. იგი აცხადებდა, რომ მეორე დღეს, 20 სექტემბერს, მან მიმართა ცხოვრების ნებართვის მოპოვების თხოვნით ოტ-ვიენის პრეფექტურას, თუმცა ეს უკანასკნელი არ ადასტურებს მისი განცხადების მიღებას.

21. 1979 წლის 26 ოქტომბერს გამომძიებელმა მოსამართლემ გამოიტანა დადგენილება თაღლითობის ბრალდების მოხსნის შესახებ, დადგენილება სასამართლო ზედამხედველობის მოხსნის შესახებ და დადგენილება ყალბი ადმინისტრაციული დოკუმენტის დამზადებისა და ყალბი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების გამოყენების ბრალდებით მომჩივანის ლიმოჟის სასამართლოში სამართალში მიცემის შესახებ.

IV. დავა დეპორტაციისა და მისი შედეგების შესახებ

23. 1979 წლის 26 ოქტომბერს, საღამოს დაახლოებით 8 საათსა და 30 წუთზე ბოზანოსთან მივიდა სამოქალაქო ფორმაში ჩაცმული სამი პოლიციელი და უბრძანეს მათ გაჰყოლოდა, როდესაც მომჩივანმა უარი განაცხადა, მათ იგი ძალით ჩასვეს მანქანაში, რომელსაც არავითარი განმასხვავებელი ნიშანი არ ჰქონდა. მას დაადეს ხელბორკილი და მიიყვანეს ლიმოჟის პოლიციის განყოფილებაში. ცოტა ხანში იქ მივიდა ოთხი პიროვნება, რომელთაც განაცხადეს, რომ პარიზიდან იყვნენ ჩამოსული და მათ მომჩივანს გადასცეს დეპორტაციის ორდერი.

24. ეს ორდერი გამოცემული იყო ერთ თვეზე მეტი ხნის წინ - 1979 წლის 17 სექტემბერს - შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ ოტ-ვიენის პრეფექტის წარდგინებით და ხელმოწერილი იყო პროცედურული განყოფილების უფროსის მიერ.

25. მომჩივანმა უარი განაცხადა პოლიციის მიერ შედგენილი ოქმის ხელის მოწერაზე, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ ის თავისი ნებით ემორჩილებოდა ამ ორდერს. ამის საპირისპიროდ, იგი დაჟინებით ეწინააღმდეგებოდა დეპორტაციას და მოითხოვდა საქმის განხილვას სააპელაციო კოლეგიის მიერ, რაც გათვალისწინებული იყო 1945 წლის 2 ნოემბრის კანონით (ქვეყანაში შესვლისა და ცხოვრების შესახებ) 25-ე მუხლით.

მას უთხრეს, რომ ეს გამორიცხული იყო და, რომ მას მაინც წაიყვანდნენ შვეიცარიაში. ის იძულებით ჩასვეს განმასხვავებელი ნიშნების არმქონე BMW-ს მარკის ავტომობილში და აიძულეს ბორკილდადებული მჯდარიყო ორ პოლიციელს შორის. ავტომობილმა შაბათს, 27 ოქტომბერს დილით ადრე მიაღწია საზღვარს ანმასის რაიონის მახლობლად და გაიარა საფრანგეთის საბაჟო პოსტი მუალსულაში.

26. ტელეფონით საუბრის შემდეგ გამოჩნდა ,,ოპელის“ მარკის ავტომანქანა შვეიცარიის ნომრებით, საიდანაც გადმოვიდა შვეიცარიელი პოლიციელი. მან ბოზანოს დაადო სხვა ხელბორკილი და ჩასვა მასსა და ფრანგ პოლიციელს შორის. ,,ოპელი“ შვეიცარიაში შევიდა დაახლოებით დილის 8 საათზე.

1979 წლის 14 სექტემბერსა და 24 ოქტომბერს ქალაქ რომის ინტერპოლის განყოფილებამ რამდენიმე სახელმწიფოს, მათ შორის შვეიცარიას, აცნობა, რომ ბატონი ბოზანო მალე დეპორტირებული იქნებოდა საფრანგეთიდან. იტალიის მიერ მისი ექსტრადიციის თხოვნის მხარდასაჭერად მოგვიანებით მოწოდებული დოკუმენტები დათარიღებული იყო 1979 წლის 28 ოქტომბრით (კვირა დღე).

27. 1976 წელს იტალიამ, რომელთანაც შვეიცარია დაკავშირებულია 1957 წლის 13 დეკემბრის ევროპის კონვენციით ექსტრადიციის შესახებ, შვეიცარიას მოსთხოვა მომჩივანის გადაცემა. შვეიცარიის პოლიციის ოფიციალურ ბეჭდვით ორგანოში, 1976 წლის 5 აპრილის ნომერში, ნათქვამი იყო, რომ მომჩივანზე გაცემულია ,,დაპატიმრების ორდერი და მიმდინარეობს ექსტრადიციის წარმოება“.

ბოზანო იტალიას გადაეცა 1980 წლის 18 ივნისს მას შემდეგ, რაც შვეიცარიის ფედერალურმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის პროტესტი. ამჟამად ის სასჯელს იხდის პორტო აძუროს ციხეში კუნძულ ელბაზე, რადგან, ფრანგული სისტემისგან განსხვავებით, იტალიის კანონმდებლობა საქმის დაუსწრებლად განხილვის შემდეგ არ ითვალისწინებს საქმის ხელახლა განხილვას. მას უფლება არ აქვს მოითხოვოს პირობით ვადამდე გათავისუფლება 2008 წლის მაისამდე.

V. სამართალწარმოება საფრანგეთში მომჩივანის დეპორტაციის შემდეგ

A. შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები, რომლებიც მომჩივანმა გამოიყენა

28. 1979 წლის 11 და 26 დეკემბერს ბოზანოს ადვოკატმა გამოიყენა საფრანგეთის კანონმდებლობაში არსებული ორი საშუალება.

1. სასამართლოსთვის სასწრაფო მიმართვა

29. პირველ რიგში, მომჩივანმა და მისმა ადვოკატმა პარიზის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოს 17 დეკემბრის სხდომაზე გამოიძახეს შინაგან საქმეთა მინისტრი. მათი მტკიცებით, 1979 წლის 26-27 ოქტომბერს განხორციელებული ,,ოპერაცია” ხასიათდებოდა სამი ძირითადი ხარვეზით, რომელთაგან ნებისმიერი ცალკე აღებული საკმარისი იყო იმისათვის, რომ ეს ოპერაცია ჩათვლილიყო თვითნებურად და, აქედან გამომდინარე, აშკარად უკანონოდ. ბატონი ბოზანოს ,,სასტიკი დაპატიმრება“, რა თქმა უნდა, გადამწყვეტ ეტაპს წარმოადგენდა დეპორტაციის ორდერის აღსრულების თვალსაზრისით, მაგრამ ორდერი ამ მოქმედებას არ ამართლებდა, რადგან ის წინ უძღოდა ორდერის შესახებ შეტყობინებას. ხელისუფლება ვერ იტყოდა, რომ ადმინისტრაციული აქტის აღსრულებას, თუნდაც უარის თქმით რაიმე წინააღმდეგობა გაეწია: ხელისუფლებამ მომჩივანს ,,საერთოდ არ დაუტოვა დრო რაიმეს მოსამოქმედებლად“ და ნებისმიერ შემთხვევაში, მომჩივანისთვის უფრო ხელსაყრელი იყო ნებაყოფლობით დამორჩილება, რადგან ამ შემთხვევაში მას შესაძლებლობა ექნებოდა, თვითონ ამოერჩია თავშესაფრის ქვეყანა. დაბოლოს, რაც ყველაზე მთავარია, აღმასრულებელ ხელისუფლებას არ ჰქონდა ორდერის სისრულეში მოყვანის ავტომატური უფლება.

გარდა ამისა, თვითონ ეს ორდერიც აშკარად უკანონო იყო. იგი ეწინააღმდეგებოდა გადაწყვეტილებებს მომჩივანის გათავისუფლებისა და მისი სასამართლო ზედამხედველობისგან გათავისუფლების შესახებ, რომლებიც გამომძიებელმა მოსამართლემ გამოიტანა 1979 წლის 19 სექტემბერსა და 26 ოქტომბერს. აგრეთვე ეწინააღმდეგება ლიმოჟის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატის 1979 წლის 15 მაისის გადაწყვეტილებას ექსტრადიციაზე უარის შესახებ (იხ. პუნქტი 18 ზემოთ). გარდა ამისა, ხუთი მეზობელი ქვეყნიდან, მომჩივანის სურვილის საწინააღმდეგოდ შვეიცარიის, როგორც ექსტრადიციის ქვეყნის შერჩევისას, ხელისუფლებამ იცოდა, რომ ეს ის ევროპული ქვეყანა იყო, რომელიც, სავარაუდოდ, მომჩივანს გადასცემდა იტალიას, რადგან იტალიასა და შვეიცარიას შორის არსებობდა ექსტრადიციის ხელშეკრულება და მოკლული გოგონა შვეიცარიის მოქალაქე იყო.

ბოზანოს ადვოკატებმა ასევე აღნიშნეს, რომ ეს საკითხი სასწრაფო და აქტუალური იყო იმის გამოც, რომ შვეიცარიის ფედერალურ სასამართლოს უნდა გამოეტანა გადაწყვეტილება ექსტრადიციის თაობაზე იტალიის თხოვნის შესახებ (იხ. პუნქტი 27 ზემოთ) და, რომ მათი კლიენტი უკანონოდ გაიყვანეს საფრანგეთის სასამართლოების იურისდიქციიდან, რადგან იცოდნენ, რომ გამომძიებელმა მოსამართლემ ის სამართალში მისცა ყალბი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის დამზადების ბრალდებით (იხ. პუნქტი 21 ზემოთ). ამიტომაც მათ პარიზის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარეს მიმართეს შუამდგომლობით, ებრძანებინა შინაგან საქმეთა მინისტრისთვის, 8 დღის ვადაში, მიემართა შვეიცარიის შესაბამისი უწყებისთვის მათი კლიენტის დაბრუნების მოთხოვნით.

30. 1979 წლის 17 დეკემბერს მინისტრმა თავის ჩვენებაში აღნიშნა, რომ 1790 წლის 16/24 აგვისტოს კანონის მე-13 მუხლი კრძალავდა ჩვეულებრივი სასამართლოების მიერ ადმინისტრაციულ აქტებში ჩარევას.

31. 1980 წლის 14 იანვარს პარიზის სასამართლოს თავმჯდომარემ გამოიტანა დადგენილება იმის შესახებ, რომ სასწრაფო მიმართვის საფუძველზე საქმის განხილვა გაუმართლებელი იყო, რადგან ეს შუამდგომლობა, ,,რამდენადაც ის ეხებოდა ორ სახელმწიფოს შორის ურთიერთობას, არ იყო მისი განსჯადი”. აღნიშნული გადაწყვეტილება დასაბუთებული იყო შემდეგნაირად:

,,ბოზანოს დაკავებასა და მისი შვეიცარიის პოლიციისთვის ჩაბარების მომენტებს შორის შუალედში მომხდარი გარემოებები ავლენენ აშკარა და მეტად მძიმე დარღვევებს როგორც საფრანგეთის საჯარო პოლიტიკის (ორდრე პუბლიც), ისე რომის ხელშეკრულების 48-ე მუხლის გამოყენებასთან დაკავშირებული დებულებების თვალსაზრისით. დაბოლოს, შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლოებს არ მიეცათ იმის შესაძლებლობა, რომ გამოერკვიათ ბოზანოს მიმართ გაცემული დეპორტაციის ორდერის კანონიერება, რადგან როგორც კი ბოზანოს ორდერი წარუდგინეს, იგი, მისი პროტესტის მიუხედავად, გადასცეს შვეიცარიის პოლიციას. ამდენად აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ აღასრულა თავისივე გადაწყვეტილება...“

32. მომჩივანის ადვოკატმა ჩათვალა, რომ გასაჩივრებას აზრი არ ჰქონდა. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ იურისდიქციასთან დაკავშირებული დავების სასამართლომ დაადგინა, რომ დეპორტაციის შესახებ თვით უკანონო გადაწყვეტილებაც კი არ ჩაითვლება კანონის უხეშ დარღვევად და შემდგომში მისი განხილვა დასაშვებია მხოლოდ ადმინისტრაციული სასამართლოების მიერ.

2. შუამდგომლობა დეპორტაციის ორდერის გაუქმების შესახებ

33. 1979 წლის 26 დეკემბერს მომჩივანის ადვოკატებმა შუამდგომლობით მიმართეს ლიმოჟის ადმინისტრაციულ სასამართლოს და მოითხოვეს 17 სექტემბრის დეპორტაციის ორდერის გაუქმება.

35. სასამართლომ გადაწყვეტილება გამოიტანა 1981 წლის 22 დეკემბერს. სხვა დასკვნებს შორის, ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ შინაგან საქმეთა მინისტრმა ,,აშკარად შეცდომით მიიღო გადაწყვეტილება”, ხოლო, ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა “ბოროტად გამოიყენეს მათთვის მინიჭებული უფლებამოსილება”.

პირველ პუნქტთან დაკავშირებით, სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ნათქვამი იყო:

„მინისტრი მიუთითებს მომჩივანის მიერ ყალბი ადმინისტრაციული დოკუმენტების გამოყენებასა და მის მიერ იტალიაში ჩადენილ ქმედებებზე. თვითონ ის ფაქტი, რომ პირი ყალბი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის გამოყენებით მოხვდა და ცხოვრობს საფრანგეთის ტერიტორიაზე დამამძიმებელი გარემოებების არარსებობის პირობებში, თავისთავად არ უქმნის საფრთხეს საზოგადოებრივ წესრიგს. როგორც საქმეში არსებული მასალებიდან ჩანს, ერთადერთი ფაქტორი, რასაც ყურადღება მიექცა იტალიაში მომჩივანის ქმედებებთან დაკავშირებით, იყო მისი მსჯავრდება და მისთვის სასჯელის შეფარდება დაუსწრებლად; რადგან წარმოება იტალიაში არ ჩატარებულა ჭეშმარიტად შეჯიბრებითობის პრინციპის საფუძველზე, ამიტომ მძიმე დანაშაული, რომელშიც ბატონ ბოზანოს ბრალი ედება და, რომელსაც იგი მუდმივად უარყოფდა, არ შეიძლება ჩაითვალოს ჯეროვნად დამტკიცებულად...“

სასამართლოს დასკვნაში იმის შესახებ, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა ბოროტად გამოიყენეს უფლებამოსილება, ნათქვამი იყო:

,,ფაქტობრივად, აღმასრულებელ ხელისუფლებას სურდა არა მომჩივანის გაძევება საფრანგეთის ტერიტორიიდან, არამედ მისი გადაცემა იტალიისთვის შვეიცარიის ხელისუფლების ორგანოების მეშვეობით, რომელთანაც იტალიას ჰქონდა ექსტრადიციის ხელშეკრულება. ამიტომ, აღმასრულებელმა ხელისუფლება იგნორირება გაუკეთა კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს გადაწყვეტილებას, რომელიც სავალდებულო იყო საფრანგეთის მთავრობისთვის; ... აქედან გამომდინარე, აღმასრულებელი ხელისუფლების აღნიშნული გადაწყვეტილება მიღებული იყო უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებით ...“

შესაბამისად, სასამართლომ გააუქმა დეპორტაციის ორდერი.

საქმის წარმოება კომისიაში

38. 1984 წლის 7 დეკემბრის მოხსენებაში (მუხლი 31) კომისიამ 11 ხმით 2-ის წინააღმდეგ დაასკვნა, რომ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, მე-18 მუხლთან დაკავშირებით არ გამოთქვა მოსაზრება და არასაჭიროდ მიიჩნია მე-4 ოქმის მე-2 მუხლთან დაკავშირებით საქმის განხილვა.

39. უფრო ადრე, 1980 წლის 13 ივნისს ბატონმა ბოზანომ სასარჩელო განცხადება (№9009/80) შეიტანა შვეიცარიის წინააღმდეგ. იგი აპროტესტებდა მის დაკავებას როგორც შვეიცარიის პოლიციის მიერ საფრანგეთის ტერიტორიაზე, ასევე შვეიცარიის სასამართლოს გადაწყვეტილებას. 1984 წლის 12 ივლისს კომისიამ არ დააკმაყოფილა პირველი პროტესტი (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-18 მუხლი) აშკარად დაუსაბუთებულობის მოტივით; მეორე პროტესტი (მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი) კომისიამ მისაღებად გამოაცხადა 1984 წლის 13 დეკემბერს.

სამართლებრივი მხარე

I. მთავრობის წინასწარი პროტესტი

41. მთავრობა საჩივარს ,,დაუშვებლად” მიიჩნევდა შემდეგი ორი მიზეზით: ,,ratione materiae შეუსაბამობა კონვენციასთან” და შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებების არამოწურვა.

A. კონვენციის დებულებებთან შეუსაბამობის საკითხი

42. რაც შეეხება ამ საკითხს, როგორც ჩანს, 1986 წლის შესაგებელი (პუნქტები 33 და 10) ეფუძნება მოსაზრებას, რომ კონვენცია და მისი დამატებითი ოქმები არ ითვალისწინებს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე უცხოელის ცხოვრების უფლებას, როგორც ასეთს.

ფაქტობრივად, ბატონი ბოზანო, კონვენციის მე-5 მუხლთან მიმართებაში, ძირითადად აპროტესტებდა მის ,,მოტაცებას“ და ,,იძულებით გაყვანას“ საფრანგეთიდან შვეიცარიაში. მისი პროტესტი „აშკარად არ სცილდება კონვენციის დებულებებს“. ამ პროტესტის განხილვა მოითხოვს კონვენციის შესაბამისი დებულებების განმარტებასა და გამოყენებას (მუხლი 45), რაც წარმოადგენს სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველ ნაწილს (იხ. 1986 წლის 28 აგვისტოს გამოტანილი გადაწყვეტილებები Glasenapp-ის და Kosiek-ის საქმეებზე, Series A №104, გვ. 23, § 41, და №105, გვ. 19, § 32). ამიტომ სასამართლოს არ შეუძლია ამ მოსაზრების გაზიარება, მითუმეტეს, რომ მის შესახებ მხოლოდ მოკლედ იყო ნახსენები წერილობით შესაგებელში და საერთოდ არ ყოფილა ეს საკითხი დაყენებული ზეპირ მოსმენაზე.

II. საქმის არსებითი ნაწილი

A. ცალკე აღებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

52. კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს:

,,...“

53. მომჩივანი, მთავრობა და კომისიის წევრთა უმრავლესობა იმ მოსაზრებას იზიარებდა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მეორე წინადადების დასაწყისთან ერთად, გამოიყენება მხოლოდ (f) ქვეპუნქტი.

სასამართლო ამ მოსაზრებას იზიარებს. სასამართლოს წინაშე დგას არა ბოზანოს სამუდამო პატიმრობის საკითხი, რომელსაც ის იხდის იტალიაში ,,კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს მიერ მსჯავრდების“ შემდეგ (a) ქვეპუნქტის გაგებით, არამედ მისი თავისუფლების აღკვეთის პერიოდი საფრანგეთში 1979 წლის 26 ოქტომბრის ღამიდან 27 ოქტომბრამდე. მისი იძულებით გაყვანა საფრანგეთიდან მოხდა აღნიშნული მსჯავრდების ,,შემდეგ“ მხოლოდ ქრონოლოგიური თვალსაზრისით. მაგრამ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a) ქვეპუნქტის კონტექსტში სიტყვა ,,შემდეგ“ გულისხმობს განსაზღვრულ ქმედებებს შორის მიზეზობრივ კავშირს; მასში გამოთქმული აზრი გახლავთ ის, რომ პირის დაკავება უნდა მოხდეს განაჩენის გამოტანის ,,შედეგად“ და არა უბრალოდ გამოტანის ,,შემდეგ“ (იხ. გადაწყვეტილება Van Droogenbroeck-ის საქმეზე, 1982 წლის 24 ივნისი, Series A №. 50, გვ. 19, § 35). ამ შემთხვევაში ეს ასე არ იყო, რადგან საფრანგეთის მთავრობა არ იყო ვალდებული, უშუალოდ თვითონ მოეყვანა სისრულეში გენუის სააპელაციო სასამართლოს 1975 წლის 22 მაისის განაჩენი (იხ. პუნქტი 14 ზემოთ).

საფრანგეთის ხელისუფლებას არც გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფა ევალებოდა, რადგან ლიმოჟის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატამ თავის 1979 წლის 15 მაისის გადაწყვეტილებაში (იხ. პუნქტი 18 ზემოთ) უარი თქვა ექსტრადიციის შესახებ იტალიის თხოვნის დაკმაყოფილებაზე. აქედან გამომდინარე, თავისუფლების აღკვეთის აღნიშნული პერიოდი „არ იყო ... ექსტრადიციის მიზნით განხორციელებული ღონისძიება“, არამედ მიმართული იყო 1979 წლის 17 სექტემბრის მინისტრის ბრძანების აღსრულებისკენ და წარმოადგენდა „ღონისძიებას ... დეპორტაციის მიზნით...“. ამიტომ (f) ქვეპუნქტი გამოიყენება მხოლოდ ამ უკანასკნელი სიტყვების მიმართ.

54. მთავარი, რაც უნდა დადგინდეს, არის ის, იყო თუ არა აღნიშნული დაკავება ,,კანონიერი“ და „კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისი“. აქ კონვენცია უპირველეს ყოვლისა გულისხმობს შიდა კანონმდებლობას და მოითხოვს შიდა კანონმდებლობით დადგენილი წესების გამოყენებას, მაგრამ, ამასთან, პიროვნების თავისუფლების აღმკვეთი ღონისძიება არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს მე-5 მუხლის მიზანს - პიროვნება დაცული იქნეს თვითნებურობისგან (იხ. ცოტა ხნის წინ გამოტანილი გადაწყვეტილება Ashingdane-ის საქმეზე, 1985 წლის 28 მაისი, Series A №.93, გვ. 21, § 44). აქ საქმე ეხება არა მარტო ,,პიროვნების თავისუფლების უფლებას“, არამედ „პიროვნების ხელშეუხებლობის უფლებასაც”.

55. მომჩივანმა განაცხადა, რომ პოლიციის მოქმედებას 1979 წლის 26 და 27 ოქტომბერს გამოეცალა იურიდიული საფუძველი, რადგან დეპორტაციის ორდერი შემდგომში უკუქცევითი ძალის მქონე გადაწყვეტილებით გააუქმა ლიმოჟის ადმინისტრაციულმა სასამართლომ.

კომისიის დელეგატი ამ მოსაზრებას არ დაეთანხმა. მთავრობის თქმით, მომჩივანის მოსაზრება ეწინააღმდეგება კომისიის პრეცედენტულ სამართალს (1980 წლის 17 ივლისის მოხსენება №6871/75 სასარჩელო განცხადებასთან დაკავშირებით საქმეზე Caprino v. United Kingdom, გვ. 23, § 65). მაგრამ მთავრობას მტკიცედ არ დაუჭერია მხარი ამ მოსაზრებისთვის. მისი აზრით, ეს რთული საკითხი იყო, რომლის თაობაზეც მომჩივანმა საფრანგეთის სასამართლოებს არ მისცა დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობა.

ბოზანოს მიერ წარმოდგენილი არგუმენტი, მისი უდავო ლოგიკურობის მიუხედავად, მთლიანად მაინც ვერ არწმუნებს სასამართლოს. შეიძლება მოხდეს ისე, რომ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს წარმომადგენლებმა ჩაიდინონ უკანონო ქმედება, მაგრამ ამ დროს მოქმედებდნენ კეთილსინდისიერად. ამ შემთხვევაში, სასამართლოების მიერ მოგვიანებით გამოტანილი გადაწყვეტილება კანონმდებლობის დარღვევის შესახებ, ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში უკუქცევითად ვერ მოახდენს გავლენას გასული დროის მანძილზე მისი აღსრულების მიზნით განხორციელებული მოქმედებების კანონიერებაზე.

მეორე მხრივ, იმ შემთხვევაში, ხელისუფლებას თავიდანვე წინასწარი შეცნობით რომ დაერღვია მოქმედი კანონმდებლობა, კერძოდ, პირველი გადაწყვეტილებაც უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებით რომ მიეღო, ალბათ ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ლიმოჟის ადმინისტრაციულმა სასამართლომ თავის 1981 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში (საბოლოო იურიდიული მნიშვნელობის გადაწყვეტილება) დაადგინა კიდეც უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ფაქტი. ლიმოჟის სასამართლო ამ დასკვნამდე მივიდა იმ გარემოებების საფუძველზე, რომლებსაც ადგილი ჰქონდა სადავო დეპორტაციის ორდერის გამოცემის შემდეგ, კერძოდ, როდესაც მან გამოარკვია მინისტრის რეალური მოტივი ორდერის გამოცემისას. შინაგან საქმეთა და დეცენტრალიზაციის მინისტრს, რომელმაც 1981 წლის 8 დეკემბრის წერილობით შესაგებელში აღნიშნა, რომ მას სურდა ეს საკითხი სასამართლოსთვის გადასაწყვეტად დაეტოვებინა, სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილება არ გაუსაჩივრებია (იხ. პუნქტები 34 და 35 ზემოთ).

56. მომჩივანმა აღნიშნა მთავრობის მიერ საფრანგეთის კანონმდებლობის დარღვევის მეორე ფაქტი. კერძოდ, მან განაცხადა, რომ აღმასრულებელ ხელისუფლებას უფლება არ ჰქონდა საკუთარი გადაწყვეტილებების ძალით აღსრულებისა, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც კანონი პირდაპირ ანიჭებს მას ასეთ უფლებას ან არ ითვალისწინებს სისხლის სამართლის სანქციას ან არსებობს სხვა გადაუდებელი მდგომარეობა. მომჩივანის თქმით, მის კონკრეტულ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია ამ სამიდან არც ერთ შემთხვევას. 1981 წლის 29 ოქტომბრის ახალი კანონის ძალაში შესვლამდე, 1945 წლის 2 ნოემბრის კანონი (მუხლი 27) იძლეოდა მხოლოდ იმის უფლებას, რომ, თუ უცხოელს სასამართლოს მიერ მსჯავრი დაედებოდა დეპორტაციის ორდერის არდამორჩილებისთვის, იგი მიეყვანათ სახელმწიფო საზღვრამდე; მეორე, კანონი ითვალისწინებდა სისხლის სამართლის სანქციას. ამ შემთხვევაში აშკარად არ ჰქონია ადგილი სხვა გადაუდებელ მდგომარეობასაც, რაც ცხადი იყო, სხვათა შორის, დროის მონაკვეთით - ერთ თვეზე მეტი (1979 წლის 17 სექტემბერი - 26 ოქტომბერი) გავიდა დეპორტაციის ორდერის ხელმოწერასა, (რომელშიც არაფერი იყო ნათქვამი გადაუდებელი მდგომარეობის შესახებ) და ორდერის მომჩივანისთვის ჩაბარებას შორის.

მთავრობამ ეჭვი შეიტანა ამ მსჯელობის სისწორეში. მან აღნიშნა, რომ 1979 წლის 24 აგვისტოს ბოზანოს გათავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობიდან, 26 ოქტომბრისთვის ქმნიდა მისი მიმალვის საფრთხეს (პუნქტი 21 ზემოთ). ამის გამო 17 სექტემბრის ორდერის აღსრულებას იმპერატიული ხასიათი ჰქონდა. მთავრობამ ასევე მიუთითა ორ გადაწყვეტილებაზე, რომლებიც თარიღდებოდა 1978 წლის 5 დეკემბრითა და 1979 წლის 20 თებერვლით.

57. მიუხედავად ამისა, კომისიამ მიუთითა 1980 წლის 14 იანვრის დადგენილებასა და 1981 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილებაზე, როგორც 1979 წლის 26 და 27 ოქტომბერს მომხდარი ,,მოვლენების” უკანონობის დამამტკიცებელ საბუთებზე (პუნქტები 31 და 35 ზემოთ).

მთავრობამ უპასუხა, რომ პარიზის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ გამოტანილ 1980 წლის 14 იანვრის დადგენილებაში, რომელშიც ნათქვამი იყო სასამართლოს მიერ განსჯადობის არქონის შესახებ, საქმის გარემოებებთან დაკავშირებით მოყვანილი მიზეზები არ წარმოადგენდა სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველს და ამდენად მას არ ჰქონდა სავალდებულო ძალა შიდა კანონმდებლობის მიხედვით. რაც შეეხება ლიმოჟის ადმინისტრაციულ სასამართლოს, მას არ უმსჯელია 1979 წლის 26-27 ოქტომბერს პოლიციის ქმედებათა კანონიერებაზე, რადგან მომჩივანს ეს საკითხი არ დაუსვამს. ლიმოჟის სასამართლომ მის 1981 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში ეს მოქმედებები აღნიშნა იმის გამოსავლენად, თუ რა მოტივით მოქმედებდა მინისტრი 1979 წლის 17 სექტემბრის ორდერის გაცემისას. მთავრობის აზრით, კომისიამ არასწორად შეაფასა მის მიერ დასახელებული სასამართლო გადაწყვეტილებების იურიდიული ძალა.

58. როდესაც კონვენცია პირდაპირ მიანიშნებს შიდა კანონმდებლობაზე, როგორც ეს მე-5 მუხლშია, მისი დაცვა ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა მიერ კონვენციით აღებული ,,ვალდებულებების” განუყოფელი ნაწილია და, შესაბამისად, სასამართლო უფლებამოსილია, საჭიროების შემთხვევაში, დაადგინოს, იქნა თუ არა დაცული ეს კანონმდებლობა (მუხლი 19). მაგრამ ამ თვალსაზრისით სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლები შეზღუდულია ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სისტემის ლოგიკით, რადგან შიდა კანონმდებლობის განმარტება და გამოყენება, პირველ რიგში, შიდასახელმწიფოებრივი ორგანოების - სასამართლოების საქმეა (იხ.inter alia და mutatis mutandis,, 1979 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება Winterwerp-ის საქმეზე, Series A №.33, გვ. 20, § 46).

ამ შემთხვევაში საფრანგეთის კანონმდებლობის ზოგიერთი საკითხის შესახებ მხარეთა მოსაზრებები გაიყო. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი არგუმენტები და საქმის მასალებში არსებული სხვა ინფორმაცია არ არის დასკვნითი ხასიათის, ეს არგუმენტები და ინფორმაცია სასამართლოს აღუძრავს სერიოზულ ეჭვს იმის თაობაზე, რომ ზემოთ აღნიშნული თავისუფლების აღკვეთა არ აკმაყოფილებდა მოპასუხე სახელმწიფოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს.

59. ,,კანონიერება“, ნებისმიერ შემთხვევაში, გულისხმობს თვითნებურობის გამორიცხვას (იხ. პუნქტი 54 ზემოთ). ამ მხრივ, სასამართლო დიდ ყურადღებას ანიჭებს გარემოებებს, რომლებშიც მომჩივანი იძულებით მიიყვანეს შვეიცარიის საზღვარზე.

ჯერ ერთი, შესაბამისი ორგანოების მიერ ბოზანოსთვის 1979 წლის 17 სექტემბრის დეპორტაციის ორდერის გადაცემამდე გავიდა ერთი თვე. ამასთან, პრობლემას არ წარმოადგენდა ბოზანოს პოვნა ლიმოჟში, სადაც ის დაპატიმრებული იყო 19 სექტემბრამდე, ხოლო, შემდგომ იმყოფებოდა სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ (პუნქტები 19 და 23-24 ზემოთ). ამგვარად, ხელისუფლების ორგანოებმა მას არ მისცეს თეორიულად მის ხელთ არსებული სამართლებრივი საშუალებების ეფექტურად გამოყენების შესაძლებლობა.

რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოებმა ყველაფერი გააკეთეს იმისათვის, რომ ბოზანოს არ გაეგო რას უპირებდნენ, რათა ხელისუფლებას უფრო ადვილად დაეყენებინა იგი უკვე მომხდარი ფაქტის წინაშე. ჯერ კიდევ 14 სექტემბერს, ხოლო, შემდგომ 24 ოქტომბერს, შვეიცარიას რომის ინტერპოლის განყოფილებიდან ტელექსებით აცნობეს, რომ ბოზანო მალე დეპორტირებული იქნებოდა საფრანგეთიდან (პუნქტი 26 ზემოთ). გარდა ამისა, ბატონმა ბოზანომ 20 სექტემბერს განაცხადა, რომ მან მოითხოვა ცხოვრების ნებართვა ოტ-ვიენის პრეფექტურაში, სადაც უარი უთხრეს მისი განცხადების მიღების დადასტურებაზე (პუნქტი 20 ზემოთ). ის ფაქტი, რომ ბოზანომ შეიტანა განცხადება ცხოვრების ნებართვის მოთხოვნით, მტკიცდება მომჩივანის ადვოკატის - ბატონი ივ ანრის მიერ პრეფექტისთვის 27 სექტემბერს გაგზავნილი წერილითაც (იქვე). მთავრობას არ უარუყვია, რომ განცხადება შეტანილი იყო, მაგრამ აღნიშნა, რომ ეს განცხადება ოფიციალურ არქივებში არ მოიპოვებოდა და, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, 17 სექტემბრის დეპორტაციის ორდერი წარმოადგენდა ცხოვრების ნებართვის გაცემაზე უარის თქმის საფუძველს. თუმცა მთავრობას არაფერი უთქვამს შინაგან საქმეთა მინისტრის გადაწყვეტილების შესახებ.

ამას ემატება პოლიციის მიერ 26 ოქტომბრის საღამოს მომჩივანის დაკავების მოულოდნელობაც და, რაც კიდევ უფრო აღმაშფოთებელია, შინაგან საქმეთა მინისტრის გადაწყვეტილების აღსრულების ფორმა. როგორც თავად მთავრობის წარმომადგენელმა განაცხადა, მთავრობა დაუკავშირდა მხოლოდ შვეიცარიას, რომელსაც ჰქონდა ექსტრადიციის ხელშეკრულება იტალიასთან, სადაც 1976 წლის აპრილში გამოიცა მომჩივანის დაკავების ორდერი მისი გადაცემის მიზნით, რაც დადასტურებული იყო შვეიცარიის პოლიციის ბეჭდვითი ორგანოს ნომერში. ბოზანოს არ მიეცა ცოლთან და ადვოკატთან საუბრის შესაძლებლობა და მისთვის არც შეუთავაზებიათ გაძევება იმ ქვეყანაში, რომელსაც თვითონ ამოირჩევდა - საჭიროების შემთხვევაში, ზედამხედველობის ქვეშ - ან გაძევება უახლოეს სახელმწიფოში - ესპანეთში. პირიქით, იგი იძულებით წაიყვანეს ლიმოჟიდან მუალსულის საბაჟო პუნქტამდე, რომელიც ლიმოჟიდან დაშორებული იყო თორმეტიოდე საათით და რამდენიმე ასეული კილომეტრით, ბორკილდადებული და ორი პოლიციელის თანხლებით, რომელთაც იგი დადგენილი წესით გადასცეს შვეიცარიელ კოლეგებს (იხ. პუნქტები 25-26 ზემოთ).

60. მთლიანობაში საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით და არსებულ მასალებზე დაყრდნობით, სასამართლო ადგენს, რომ მომჩივანის დაკავება 1975 წლის 26 ოქტომბრის ღამიდან 27 ოქტომბრამდე არც ,,კანონიერი“ იყო მე-5 მუხლის (1)(f) პუნქტის გაგებით და არც ,,პიროვნების უსაფრთხოების უფლებას“ შეესაბამებოდა. ამ სახით ბოზანოსთვის თავისუფლების აღკვეთა, ფაქტობრივად, წარმოადგენდა მოტყუებით ექსტრადიციას, რომელიც მიზნად ისახავდა ლიმოჟის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატის 1979 წლის 15 მაისის გადაწყვეტილების გვერდის ავლას და არა ,,დაკავებას ... დეპორტაციის მიზნით“. პარიზის სასამართლოს თავმჯდომარის თუნდაც არასავალდებულო დასკვნა და ლიმოჟის ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილება - თუნდაც მას მხოლოდ 1979 წლის 17 სექტემბრის ორდერის კანონიერება უნდა დაედგინა, სასამართლოსთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა. ეს გადაწყვეტილებები საფრანგეთის სასამართლოების სიფრთხილეზე მიუთითებენ.

აქედან გამომდინარე, დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი.

აღნიშნულ გარემოებათა საფუძველზე სასამართლო ერთსულოვნად:

1. უარყოფს პროტესტს იმასთან დაკავშირებით, რომ საჩივარი არ შეესაბამება კონვენციის დებულებებს;

2. აცხადებს, რომ მთავრობას არ შეუძლია მიუთითოს იმაზე, რომ არ ამოწურულა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები, თითქოს შესაძლებელი იყო:

- ჩვეულებრივი წესით საქმის აღძვრა აშკარად უკანონო ქმედებასთან დაკავშირებით პარიზის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოში; და

- საქმის აღძვრა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით საერთო სასამართლოებში სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 136-ე მუხლის საფუძველზე;

3. დაუსაბუთებლად აცხადებს პროტესტის დანარჩენ ნაწილს იმის თაობაზე, რომ შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები არ ამოწურულა;

4. აცხადებს, რომ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი;

5. აცხადებს, რომ საჭირო არ არის საქმის განხილვა მე-18 და მე-5(1) მუხლების ერთობლიობაში ან მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე;

6. აცხადებს, რომ იგი უფლებამოსილი არ არის განიხილოს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებული საჩივარი;

7. უარს ამბობს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნების დაკმაყოფილებაზე, რომლებითაც მომჩივანი ითხოვდა:

- საფრანგეთის მთავრობის დავალდებულებას, მიემართა იტალიის ხელისუფლებისთვის დიპლომატიური არხებით;

- მომჩივანის ცოლისთვის მიყენებული ზიანის ფულად ანაზღაურებას;

8. აცხადებს, დანარჩენ მოთხოვნებთან დაკავშირებით, რომ 50-ე მუხლის გამოყენების საკითხი ჯერჯერობით მზად არ არის.

30.05.1989

საქმის ფაქტობრივი მხარე

A. ტერენს პატრიკ ბროგანი

11. პირველი მომჩივანი, ბ-ნი ტერენს პატრიკ ბროგანი, დაბადებულია 1961 წელს. ის ფერმერია და ცხოვრობს ტაირონის ოლქში, ჩრდილოეთ ირლანდიაში.

12. ის დაკავებულ იქნა მის სახლში 1984 წლის 17 სექტემბერს პოლიციის ოფიცერთა მიერ დილის 6 საათსა და 15 წუთზე, ტერორიზმის თავიდან აცილების (დროებითი დებულებები) შესახებ 1984 წლის კანონის (,,1984 წლის კანონი“) მე-12 ნაწილის თანახმად. ამის შემდეგ, ის მიიყვანეს გაფის საპყრობილეში, ქ. არმაში, საიდანაც ის გაათავისუფლეს საღამოს 5:20 წუთზე 1984 წლის სექტემბერს, რაც შეადგენს დაკავებას ხუთი დღისა და თერთმეტი საათის ოდენობით.

13. მისი დაკავებიდან რამდენიმე საათში ის დაიკითხა 1984 წლის 11 აგვისტოს პოლიციის მობილურ პატრულზე განხორციელებულ თავდასხმაში სავარაუდო მონაწილეობის თაობაზე. ის, ასევე დაიკითხა მის სავარაუდო წევრობასთან დაკავშირებით ირლანდიის დროებით რესპუბლიკურ არმიაში ("IRA"). ის მოინახულა მისმა ადვოკატმა 1984 წლის 19 და 21 სექტემბერს.

B. დერმოტ კოილი

14. მეორე მომჩივანი, ბ-ნი დერმოტ კოილი, დაბადებულია 1953 წელს.

15. ის დაკავებულ იქნა მის სახლში პოლიციის ოფიცერთა მიერ დილის 6.35-ზე 1984 წლის 1 ოქტომბერს, 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად. ამის შემდეგ, ის მიიყვანეს გაფის საპყრობილეში, ქ. არმაში, საიდანაც გაათავისუფლეს 1984 წლის 7 ოქტომბერს, დილის 11.05 საათზე, რაც შეადგენს დაკავებას ექვსი დღისა და თექვსმეტნახევარი საათის ოდენობით.

16. მისი დაკავებიდან რამდენიმე საათში, ის დაიკითხა 1984 წლის 23 თებერვალს უშიშროების ძალების წევრთა გასანადგურებლად ნაღმის გამიზნული დადებისა და 1984 წლის 13 ივლისს ცეცხლგამჩენი ბომბის საშუალებით განხორციელებული თავდასხმის თაობაზე. ორივე შემთხვევას ადგილი ჰქონდა ტაირონის ოლქში. ის, ასევე დაიკითხა დროებით IRA-ში მისი სავარაუდო წევრობის თაობაზე. ის მონახულებულ იქნა მისი ადვოკატის მიერ 1984 წლის 3 და 4 ოქტომბერს.

C. უილიამ მაკ-ფადენი

17. მესამე მომჩივანი, ბ-ნი უილიამ მაკ-ფადენი, დაბადებულია 1959 წელს.

18. ის დაკავებულ იქნა მის სახლში პოლიციის ოფიცერთა მიერ დილის 7.00-ზე 1984 წლის 1 ოქტომბერს, 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად. ამის შემდეგ, ის მიიყვანეს ქესლრიგის პოლიციის დროებითი პატიმრობის ცენტრში, ქ. ბელფასტში, საიდანაც ის გაათავისუფლეს 1984 წლის 5 ოქტომბერს, დღის 1.05 საათზე, რაც შეადგენს დაკავებას ოთხი დღისა და ექვსი საათის ოდენობით.

19. მისი დაკავებიდან რამდენიმე საათში ის დაიკითხა 1983 წლის 15 ოქტომბერს ლონდონდერიში ბომბის საშუალებით განხორციელებულ თავდასხმის შედეგად ჯარისკაცის მკვლელობის თაობაზე და 1984 წლის 23 აპრილს ლონდონდერიში ბენზინის ბომბისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებით მეორე ჯარისკაცის მკვლელობის თაობაზე. ის, ასევე დაიკითხა დროებით IRA-ში მისი სავარაუდო წევრობის თაობაზე. ის მონახულებულ იქნა მისი ადვოკატის მიერ 1984 წლის 3 ოქტომბერს.

D. მაიკლ ტრეისი

20. მეოთხე მომჩივანი, ბ-ნი მაიკლ ტრეისი, დაბადებული 1962 წელს.

21. ის დაკავებულ იქნა მის სახლში პოლიციის ოფიცერთა მიერ დილის 7.04-ზე 1984 წლის 1 ოქტომბერს, 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად. ამის შემდეგ, ის მიყვანილ იქნა ქესლრიგის სამეფო საკონსტებლოში (,,RUჩ”), ბელფასტში, საიდანაც ის გაათავისუფლეს 1984 წლის 5 ოქტომბერს საღამოს 6.00 საათზე, რაც შეადგენს დაკავებას ოთხი დღისა და თერთმეტი საათის ოდენობით.

22.მისი დაკავებიდან რამდენიმე საათში, ის დაიკითხა 1984 წლის 3 მარტსა და 1984 წლის 29 მაისს ლონდონდერიში განხორციელებული საფოსტო ოფისების შეიარაღებული ძარცვის თაობასა და უშიშროების ძალების წევრთა მკვლელობაში თანამონაწილეობის თაობაზე. ის, ასევე დაიკითხა ირლანდიის ეროვნული თავისუფლების არმიაში (,,INLA“), აკრძალულ ტერორისტულ ორგანიზაციაში, მისი სავარაუდო წევრობის თაობაზე. ის მონახულებულ იქნა მისი ადვოკატის მიერ 1984 წლის 3 ოქტომბერს.

E. ოთხივე მომჩივანისთვის საერთო ფაქტები

23. ყველა მომჩივანს ეცნობა დამკავებელი თანამდებობის პირის მიერ, რომ ისინი დაკავებულნი არიან 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად და, რომ არსებობს მათ მიერ ჩრდილოეთ ირლანდიის საქმეებთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტების ჩადენაში, მომზადებასა და წახალისებაში ეჭვის მიტანის გონივრული საფუძველი. მათ ეცნობათ დუმილის უფლებისა და იმის შესახებ, რომ რასაც იტყოდნენ, შეიძლებოდა გამოყენებულიყო მტკიცებულებად.

24. დაკავების მომდევნო დღეს ყოველ მომჩივანს პოლიციის ოფიცერთა მიერ ეცნობა იმის შესახებ, რომ 1984 წლის კანონის მე-12(4) ნაწილის თანახმად, ჩრდილოეთ ირლანდიის სახელმწიფო მდივანმა გასცა თანხმობა მათი დაკავების ხუთი დღით გაგრძელების შესახებ. არც ერთი მომჩივანი არ იქნა წარდგენილი მოსამართლის ან კანონით სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებისთვის უფლებამოსილი სხვა პირის წინაშე, არც ერთ მათგანს არ წაუყენეს ბრალი გათავისუფლების შემდეგ.

II. შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა და პრაქტიკა

A. შესავალი

25. ჩრდილოეთ ირლანდიაში 1970-იანი წლების დასაწყისში არსებული საგანგებო მდგომარეობა და ტერორისტული საქმიანობის ინტენსიურობა წარმოადგენს 1974 წლის ტერორიზმის თავიდან აცილების შესახებ კანონის (დროებითი დებულებები) (,,1974 წლის კანონი“) მიღების საფუძველს.

26. 1974 წლის კანონი ძალაში შევიდა 1974 წლის 29 ნოემბერს. ამ კანონით აიკრძალა IRA და დანაშაულად გამოცხადდა ამ ორგანიზაციისათვის დიდ ბრიტანეთში საჯაროდ მხარდაჭერის გამოხატვა.

27. 1974 წლის კანონი ექვემდებარებოდა პარლამენტის მიერ გადასინჯვას ყოველი ექვსი თვის განმავლობაში, რითაც ხორციელდებოდა, inter alia, ზედამხედველობა განსაკუთრებულ უფლებათა გაგრძელების საჭიროებაზე 1984 წლის კანონით, რომელიც ძალაში შევიდა 1984 წლის მარტში, აკრძალა INLA, ისევე როგორც IRA.

B. დაკავების ორდერის გარეშე დაკავების უფლება 1984 წლის კანონისა და სხვა კანონების თანახმად

30. 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის ამ საქმესთან დაკავშირებული დებულებები, რომლებიც არსებითად 1974 და 1976 წლის კანონთა დებულებების იდენტურია, შემდეგია:

,,12 (1) კონსტებლს შეუძლია ორდერის გარეშე დააკავოს პირი, რომლის მიმართაც მას გააჩნია გონივრული საფუძველი ჰქონდეს ეჭვი, რომ

...

(b) ეს პირი თავად ჩადიოდა, ამზადებდა ან აქეზებდა სხვებს იმ ტერორისტულ აქტების ჩადენას, რომელთაც ეხება ამ კანონის ეს ნაწილი;

...

(3) ტერორისტული აქტები, რომელთა მიმართაც გამოიყენება ამ კანონის ეს ნაწილი, შემდეგია:

(a) ჩრდილოეთ ირლანდიის საქმეებთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტი

...

(4) ამ ნაწილის თანახმად დაკავებული პირი არ უნდა დააკავონ ორმოცდარვა საათზე უფრო ხანგრძლივი ვადით. ამასთანავე, სახელმწიფო მდივანს შეუძლია ერთხელ ან მეტჯერ, ნებისმიერ კონკრეტულ საქმეში, გააგრძელოს 48-საათიანი ვადა მის მიერ განსაზღვრული ვადით;

(5) ამგვარად გაგრძელებული ვადა მთლიანობაში არ უნდა აღემატებოდეს ხუთ დღეს.”

31. 1984 წლის მე-14(1) ნაწილში მოცემული განსაზღვრების შესაბამისად, ტერორიზმი ნიშნავს: ,,ძალადობის გამოყენებას პოლიტიკური მიზნებისთვის და მოიცავს ძალადობას, რომლის მიზანია საზოგადოებისა ან საზოგადოების ნებისმიერი ნაწილის დაშინება“.

32. სამაგისტრატო სასამართლოების (ჩრდილოეთ ირლანდია) შესახებ 1981 წლის ბრძანების 131-ე მუხლი, რომელიც 1984 წლის კანონის მე-12(6)(d) ნაწილით გათვალისწინებულ გარემოებებში არ გამოიყენება, ითვალისწინებს, რომ, თუ ორდერის გარეშე დაკავებული პირი ოცდაოთხი საათის განმავლობაში არ გათავისუფლდება, ის უნდა წარუდგინონ სამაგისტრატო სასამართლოს რაც შეიძლება მალე, მაგრამ არა უგვიანეს მისი დაკავებიდან ორმოცდარვა საათში.

C. დაკავების უფლებით სარგებლობა 1984 წლის კანონის მე-12(1)(b) ნაწილის თანახმად

34. 1984 წლის კანონის მე-12(1)(b) ნაწილის თანახმად, დაკავების კანონიერად განხორციელებისთვის დამკავებელს უნდა გააჩნდეს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ დაკავებული დაკავშირებულია ან დაკავშირებული იყო ტერორისტული აქტების ჩადენასთან, მომზადებასთან ან წაქეზებასთან. ჩვეულებრივ, დაკავებულს უნდა ეცნობოს მისი დაკავების ნამდვილი საფუძველი დაკავებისათანავე ან, თუ არსებობს ამგვარი დაყოვნების გამამართლებელი განსაკუთრებული გარემოებები, რაც შეიძლება მალე ამის შემდეგ. ეს არ მოითხოვს ტექნიკური ან ზუსტი ენის გამოყენებას იმ პირობით, რომ დაკავებულმა პირმა არსებითად იცის მისი დაკავების მიზეზი.

D. დაკავებისა და დაპატიმრების მიზანი 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად

36. ჩვეულებრივი კანონმდებლობით არ არსებობს პირის დაკავებისა და დაპატიმრების უფლება მხოლოდ მის შესახებ გარემოებათა გასარკვევად. ეჭვმიტანილის დაკითხვა საფუძვლიანი ეჭვის ქონისას, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული, წარმოადგენს კანონიერ მიზეზს დაკავებისთვის, როდესაც დაკითხვის მიზანია ამგვარი საფუძვლიანი ეჭვის გაქარწყლება ან დამტკიცება იმ პირობით, რომ ეს პირი სასამართლოს წინაშე წარსდგება, შესაძლებლობის ფარგლებში, რაც შეიძლება მალე. მეორე მხრივ, ლორდ ლოვრიმ ეხ პარტე ლინჩის საქმეში გამოტანილ გადაწყვეტილებაში (გადაწყვეტილების პუნქტი 131) მიუთითა, რომ 1984 კანონის თანახმად, არ არის საჭირო რაიმე კონკრეტული დანაშაულის ჩადენაზე ეჭვის ქონა მე-12(1)(b) ნაწილის საფუძველზე განხორციელებული დაკავების გასამართლებლად.

E. დაკავების ვადის გაგრძელება

37. ჩრდილოეთ ირლანდიაში განცხადება თავდაპირველი ორმოცდარვასაათიანი დაკავების ვადის გაგრძელების შესახებ გადის ბელფასტში შესაბამის პროცედურებს პოლიციის მაღალ თანამდებობის პირთა დონეზე და შემდეგ ეგზავნება ჩრდილოეთ ირლანდიის სახელმწიფო მდივანს მის მიერ ან, თუ ის ადგილზე არ არის, მინისტრის მოადგილის მიერ დასამტკიცებლად.

F. სამართლებრივი საშუალებები

38. 1984 წლის კანონის თანახმად, დაკავებულთა ხელთ არსებული საშუალებებია habeas corpus-ის საჩივარი და სამოქალაქო სარჩელი უკანონო დაკავების შედეგად მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად.

1. Habeas Corpus

39. 1984 წლის კანონის თანახმად, პირი შეიძლება დააკავონ შვიდი დღის საერთო ვადით (ნაწილი 12(4) და (5) - იხ. ზემოთ პუნქტი 30). 1984 წლის კანონის მე-3 განმარტებითი დანართის მე-5(2) პუნქტში ნათქვამია, რომ კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად დაკავებული პირი ,,დაკავების მანძილზე მიიჩნევა კანონიერ პატიმრობაში მყოფად“. ამასთანავე, ზემოაღნიშნული მე-5(2) პუნქტით Habeas Corpus-ის გამოყენება არ არის გამორიცხული. თუ თავდაპირველი დაკავება უკანონო იყო, მაშინ ამის შემდეგ დაკავების მთელი ვადაც უკანონოდ ჩაითვლება.

40. Habeas Corpus წარმოადგენს პროცედურას, რომლითაც დაკავებულს შეუძლია დააყენოს სასწრაფო შუამდგომლობა მისი პატიმრობიდან გათავისუფლების თაობაზე, იმის საფუძველზე, რომ მისი დაკავება უკანონოა. ამ შუამდგომლობის განმხილველი სასამართლო არ მოქმედებს როგორც სააპელაციო სასამართლო, რომელიც იხილავს შუამდგომლობას არსებითად, ის შემოიფარგლება დაკავების კანონიერების შემოწმებით. შემოწმება მოიცავს კანონმდებლობის ტექნიკურ მოთხოვნილებებთან შესაბამისობასა და შეიძლება გავრცელდეს, inter alia, იმ ეჭვის საფუძვლიანობის დადგენაზე, რომელსაც ეფუძნება დაკავება.

2. უკანონო პატიმრობა

41. პირს, რომელიც ვარაუდობს, რომ ის უკანონოდ იქნა დაკავებული და დაპატიმრებული, შეუძლია აღძრას საქმე მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად.

საქმის განხილვა კომისიაში

43. 1987 წლის 14 მაისის ანგარიშში კომისიამ დაასკვნა, რომ ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის მე-3 და მე-5 პუნქტების დარღვევას (მუხ. 5-3, მუხ. 5-5) ბ-ნ ბროგანისა და ბ-ნ კოილის მიმართ (ათი ხმით ორის წინააღმდეგ მე-3 პუნქტისათვის (მუხ. 5-3) და ცხრა ხმით სამის წინააღმდეგ მე-5 პუნქტისათვის (მუხ. 5-5)), მაგრამ არ დაადგინა დარღვევის არსებობა ბ-ნ მაკ-ფადენისა და ბ-ნ ტრეისის მიმართ (რვა ხმით ოთხის წინააღმდეგ ორივე პუნქტისათვის (მუხ. 5-3, მუხ. 5-5)). კომისიამ ასევე დაასკვნა, რომ ადგილი არ ჰქონია მე-5 მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტების დარღვევას (მუხ. 5-1, მუხ. 5-4) (ერთსულოვნად პირველი პუნქტისათვის (მუხ. 5-1) და ათი ხმით ორის წინააღმდეგ მე-4 პუნქტისათვის (მუხ. 5-4)), დაბოლოს, კომისიამ დაასკვნა, რომ მე-13 მუხლის საფუძველზე (მუხ. 13) ცალკე საკითხი არ წარმოიშობოდა (ერთსულოვნად).

სამართლებრივი მხარე

II. ზოგადი მიდგომა

48. მთავრობამ მიაქცია ყურადღება ჩრდილოეთ ირლანდიაში განსაკუთრებით რთული გარემოებების არსებობას, კერძოდ, ორგანიზებული ტერორიზმით გამოწვეულ საფრთხეს.

სასამართლომ, გაითვალისწინა რა ტერორიზმის ზრდა თანამედროვე საზოგადოებაში, უკვე აღნიშნა, რომ აუცილებელია დემოკრატიულ ინსტიტუტთა დაცვის ზოგად ინტერესებსა და ინდივიდუალური უფლებების დაცვის შორის სათანადო ბალანსის პოვნა (იხ. 1978 წლის 6 სექტემბრის გადაწყვეტილება კლასისა და სხვების საქმეში, სერია A №28, გვ. 23 და 27-28, პუნქტები 48-49 და 59).

1984 წლის 22 აგვისტოს მთავრობამ ევროპის საბჭოს გენერალურ მდივანს აცნობა, რომ მე-15 მუხლის თანახმად გაკეთებული შეტყობინება კონვენციის დებულებებიდან გადახვევის შესახებ, რომელიც ეფუძნებოდა ჩრდილოეთ ირლანდიაში არსებულ საგანგებო მდგომარეობას, ამიერიდან ძალაში აღარ იყო.

შესაბამისად, ამ განხილვის მიზანს არ წარმოადგენს იმ საკითხის შესწავლა, შესაძლებელია თუ არა გაერთიანებული სამეფოს ვალდებულებებისაგან გადახვევა მისაღები იყოს მე-15 მუხლის თანახმად (მუხ. 15) ჩრდილოეთ ირლანდიაში მიმდინარე ტერორისტული კამპანიის მიზეზით. საქმე უნდა განიხილოს იმ საფუძველზე, რომ კონვენციის მუხლები, რომელთა მიმართაც წარდგენილია საჩივარი, სრულად გამოყენებადია. ამასთანავე, ეს არ გამორიცხავს შესაბამის გარემოებათა მხედველობაში მიღებას. მე-5 მუხლის (მუხ. 5) კონტექსტში, სასამართლო უფლებამოსილია თავად დაადგინოს, თუ რა მნიშვნელობა უნდა მიანიჭოს ამ გარემოებებს.

III. მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (მუხ. 5-1) სავარაუდო დარღვევა

49. მომჩივანები ამტკიცებენ, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი (მუხ. 5-1). ამ მუხლის შესაბამისი დებულებები ითვალისწინებენ, რომ:

,,...“

სადავო არ არის, რომ მომჩივანთა დაკავება იყო ,,კანონიერი“ ჩრდილოეთ ირლანდიის სამართლის თანახმად და იყო ,,სამართლით გათვალისწინებული პროცედურის შესაბამისი“. მომჩივანები ამტკიცებენ, რომ მათთვის თავისუფლების აღკვეთა 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის საფუძველზე არ შეესაბამებოდა მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტს (მუხ. 5-1-c), იმ საფუძვლით, რომ ისინი არ დაუკავებიათ ,,დანაშაულის“ ჩადენის ეჭვის არსებობის გამო, და, რომ მათი დაკავების მიზანს არ წარმოადგენდა მათი წარდგენა უფლებამოსილი სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე.

50. მომჩივანები თვლიან, რომ მათი დაკავება ეფუძნებოდა არა ეჭვს, რომ მათ ჩაიდინეს კონკრეტული დანაშაული, არამედ ვარაუდს დაუკონკრეტებელ ტერორისტულ საქმიანობაში მათი მონაწილეობის შესახებ, რაც არ წარმოადგენს ჩრდილოეთ ირლანდიის სისხლის სამართლის კოდექსის დარღვევასა და, მაშასადამე, მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტის შესაბამისად არ შეიძლება ჩაითვალოს ,,დანაშაულად”.

მთავრობა არ დავობს იმაზე, რომ 1984 წლის კანონი არ მოითხოვს, რომ დაკავება ეფუძნებოდეს კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის ეჭვს, მაგრამ, ამასთანავე, ამტკიცებს, რომ ტერორიზმის კანონისეული განსაზღვრება შეესაბამება დანაშაულის კონცეფციას და, ამ მხრივ, აკმაყოფილებს 1(c) პუნქტის (მუხ. 5-1-c) მოთხოვნებს, რაც დადასტურებულია სასამართლოს პრეცედენტული სამართლითაც. ამასთან დაკავშირებით, მთავრობა მიუთითებს, რომ მომჩივანთა მიმართ არსებობდა არა ეჭვი, ზოგადად ტერორისტულ საქმიანობაში მათი მონაწილეობის თაობაზე, არამედ მათ წევრობაზე აკრძალულ ორგანიზაციაში და მონაწილეობაზე კონკრეტულ ტერორისტულ აქტებში, რომელთაგანაც ყოველი ჩრდილოეთ ირლანდიის კანონმდებლობით წარმოადგენს დანაშაულს და, რაც გარკვევით ეცნობა მათ დაკავების შემდგომი დაკითხვის დროს.

51. 1984 წლის კანონის მე-14 ნაწილი განსაზღვრავს ტერორიზმს როგორც ,,ძალადობის გამოყენებას პოლიტიკური მიზნებისთვის“, რომელიც მოიცავს ,,ძალადობის გამოყენებას საზოგადოებისა ან საზოგადოების რომელიმე ნაწილის დაშინების მიზნით“ (იხ. ზემოთ პუნქტი 31). ტერორისტული აქტების ასეთივე განსაზღვრება 1972 წლის ბრძანებაში ტერორისტების დაკავების შესახებ და 1973 წლის ჩრდილოეთ ირლანდიის კანონში სასამართლომ უკვე აღიარა, როგორც ,,დანაშაულის ცნების შესაბამისი“ (იხ. 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, სერია A №25, გვ. 74-75, პუნქტი 196).

ამის გარდა, ყველა მომჩივანი დაიკითხა მათი დაკავებიდან რამდენიმე საათში კონკრეტული დანაშაულების ჩადენაში სავარაუდო მონაწილეობისა და აკრძალულ ორგანიზაციაში სავარაუდო წევრობის შესახებ. შესაბამისად, მომჩივანთა დაკავება და შემდგომი პატიმრობა ეფუძნებოდა დანაშაულის ჩადენაში საფუძვლიან ეჭვს მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტის (მუხ. 5-1-ც) მნიშვნელობით.

52. მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტი (მუხ. 5-1-c), ასევე მოითხოვს, რომ დაკავებისა ან დაპატიმრების მიზანი იყოს პირის წარდგენა უფლებამოსილი სასამართლო ხელისუფლების წინაშე. მთავრობა და კომისია ამტკიცებენ, რომ ამგვარი განზრახვა არსებობდა და, თუ მომჩივანთა დაკავების შემდგომი საპოლიციო გამოძიების დროს მიიღებდნენ საკმარის გამოყენებად მტკიცებულებებს, მათ უდავოდ წარედგინებოდათ ბრალი და ისინი წარსდგებოდნენ სასამართლოს წინაშე.

53. სასამართლოს არ მოეთხოვება სადავო კანონმდებლობის in abstracto შემოწმება, ის უნდა შემოიფარგლოს მის წინაშე წარდგენილი საქმის გარემოებებით.

ის ფაქტი, რომ მომჩივანებს არ წარედგინათ ბრალი ან, რომ ისინი არ წარსდგნენ სასამართლოს წინაშე, თავისთავად არ ნიშნავს იმას, რომ მათი დაკავების მიზანი არ შეესაბამებოდა მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტს (მუხ. 5-1-c). როგორც გამოითქვა მთავრობისა და კომისიის მიერ, ამგვარი მიზნის არსებობა უნდა განიხილოს მისი მიღწევისგან დამოუკიდებლად და მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტი (მუხ. 5-1-c) არ გულისხმობს, რომ პოლიციას უნდა მოეპოვებინა საკმარისი მტკიცებულებები ბრალის წარსადგენად, იქნება ეს დაკავებისას, თუ მომჩივანთა პატიმრობაში ყოფნისას.

ამგვარი მტკიცებულების მიღება შეიძლება ვერ მოხერხებულიყო ან, დანაშაულის ხასიათიდან გამომდინარე, სასამართლოში მათ წარმოდგენას შეიძლება სხვა პირთა სიცოცხლისთვის შეექმნა საფრთხე. არ არსებობს მიზეზი ვივარაუდოთ, რომ საპოლიციო გამოძიება ამ საქმეში არ იყო კეთილსინდისიერი ან, რომ მომჩივანთა დაკავება არ იყო გამიზნული ამ გამოძიების ხელშეწყობისათვის იმ კონკრეტული ეჭვის დასადასტურებლად ან გასაქარწყლებლად, რომელიც, როგორც სასამართლომ დაადგინა, წარმოადგენდა მათი დაკავების საფუძველს (იხ. ზემოთ, პუნქტი 51). უნდა ვივარაუდოთ, რომ, თუ ეს შესაძლებელი იქნებოდა, პოლიცია წაუყენებდა მათ ბრალს და მომჩივანები წარსდგებოდნენ უფლებამოსილი სასამართლო ხელისუფლების წინაშე.

მათი დაკავება და პატიმრობა, მაშასადამე, უნდა მივიჩნიოთ 1(c) პუნქტში (მუხ. 5-1-c) დადგენილი მიზნებისთვის განხორციელებულად.

54. აქედან გამომდინარე, ადგილი არ ჰქონია მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტის (მუხ. 5-1-c) დარღვევას.

IV. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) სავარაუდო დარღვევა

55. 1984 წლის კანონის მე-12 ნაწილის თანახმად, ტერორისტულ აქტში მონაწილეობის ეჭვის საფუძველზე დაკავებული პირი შეიძლება პოლიციამ დააკავოს 48 საათის განმავლობაში და, ჩრდილოეთ ირლანდიის სახელმწიფო მდივნის ნებართვით, დროის დამატებითი პერიოდის განმავლობაში, რომლის მაქსიმალური ხანგრძლივობა შეადგენს ხუთ დღეს.

მომჩივანები ამტკიცებენ, რომ ამ კანონმდებლობის თანახმად მათი დაკავების შედეგად დაირღვა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი (მუხ. 5-3). ეს დებულება ითვალისწინებს, რომ:

,,...“

მომჩივანებმა აღნიშნეს, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიის ჩვეულებრივი კანონმდებლობის თანახმად, დაკავებული უნდა წარსდგეს სამაგისტრატო სასამართლოს წინაშე ორმოცდარვა საათის განმავლობაში და, რომ ინგლისისა და უელსის ჩვეულებრივი კანონმდებლობის თანახმად (კანონი პოლიციისა და სისხლისსამართლებრივი მტკიცებულების შესახებ) ბრალის წარდგენის გარეშე დაკავების მაქსიმალური ვადა შეადგენს ოთხ დღეს, სასამართლო ნებართვა კი საჭიროა ოცდათექვსმეტი საათის გასვლისას. მომჩივანთა აზრით, არ არსებობს დამაჯერებელი მიზეზი იმისა, თუ რატომ არის აუცილებელი დაკავების შვიდ დღემდე გახანგრძლივება.

56. მთავრობა ამტკიცებს, რომ ტერორიზმის საფრთხის ხასიათისა და ფართოდ გავრცელებულობის გათვალისწინებით, და ამის შედეგად ბრალდების წარსადგენად საჭირო მტკიცებულებათა მიღებაში წარმოქმნილი პრობლემების გამო, კანონით დადგენილი დაკავების მაქსიმალური ვადა, შვიდი დღე, წარმოადგენდა ტერორიზმთან წარმატებული ბრძოლის აუცილებელ და განუყოფელ პირობას, როგორც ეს დადასტურდა საპარლამენტო დებატებითა და კანონმდებლობის გადასინჯვის პროცესით.

რაც შეეხება მოსაზრებას, რომ თავდაპირველი ორმოცდარვასაათიანი ვადის გაგრძელებას უნდა გაეწიოს კონტროლი ან მასზე ნებართვა უნდა გაიცეს მოსამართლის მიერ, იმ ინფორმაციის მეტად მგრძნობიარე ხასიათის გათვალისწინებით, რასაც ეფუძნება ბრალდება, მთავრობამ მიუთითა მათი სასამართლოსთვის წარდგენის სირთულეზე. სასამართლოს მოუწევდა არა მხოლოდ სხდომის დახურულად ჩატარება, არამედ არც დაკავებულს და არც მის დამცველს არ ექნებოდათ სხდომაზე დასწრებისა ან საქმის რაიმე დეტალების მიღების შესაძლებლობა. ეს მოითხოვდა გაერთიანებული სამეფოს კანონებსა და საპროცესო დებულებებში ფუნდამენტური ხასიათისა და არასასურველი ცვლილების შეტანას, რომელთა მიხედვითაც პირს, რომლის თავისუფლება შეზღუდულია, აქვს უფლება, წარმოდგენილი იყოს დამცველის მიერ მის დაკავებასთან დაკავშირებულ ყველა სასამართლო განხილვაში. ყველა გარემოებაში სახელმწიფო მდივანს ამგვარი გადაწყვეტილების მიღებისა და კრიტერიუმებით სტაბილურად სარგებლობის უკეთესი შესაძლებლობა ჰქონდა.

57. კომისიამ თავის ანგარიშში მიუთითა ჩამოყალიბებულ პრეცედენტულ სამართალზე, რომ ოთხი დღის ვადა ჩვეულებრივი სისხლის სამართლის დანაშაულის შემთხვევაში და ხუთი დღის ვადა განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეესაბამება მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) მოთხოვნას ,,დაუყოვნებლივი“ წარდგენის შესახებ (იხ., შესაბამისად, გადაწყვეტილება დასაშვებობის შესახებ №2894/66 განცხადების მიმართ, X ნიდერლანდების წინააღმდეგ, კონვენციის წლიური ალმანახი, ტომი 9, გვ. 586 (1966) და №4960/71 განცხადების მიმართ, X ბელგიის წინააღმდეგ, გადაწყვეტილებათა კრებული, ტომი 42, გვ. 54-55 (1973)). კომისიის თვალსაზრისით, მომჩივანთა დაკავების ფონისა და ტერორისტულ დანაშაულთა გამოძიებასთან დაკავშირებული პრობლემების გათვალისწინებით, ჩვეულებრივ საქმეებთან შედარებით დაკავების უფრო ხანგრძლივი ვადა გამართლებულია. კომისიამ დაასკვნა, რომ ოთხი დღისა და ექვსი საათის ვადა (ბ-ნი მაკ-ფადენი) და ოთხი დღისა და თერთმეტი საათის ვადა (ბ-ნი ტრეისი) აკმაყოფილებს ,,დაუყოვნებლივი“ წარდგენის მოთხოვნას, ხოლო, ხუთი დღისა და თერთმეტი საათის ვადა (ბ-ნი ბროგანი) და ექვსი დღისა და თექვსმეტნახევარი საათის ვადა (ბ-ნი კოილი) არ შეესაბამება ამგვარ მოთხოვნას.

58. ის ფაქტი, რომ დაკავებულს არ წაუყენეს ბრალი ან, რომ ის არ წარსდგა სასამართლოს წინაშე, თავისთავად არ წარმოადგენს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი ნაწილის (მუხ. 5-3) დარღვევას. ადგილი არა აქვს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას, თუ დაკავებული პირი ,,დაუყოვნებლივ“ გათავისუფლდება მანამ, სანამ მის დაკავებაზე სასამართლო კონტროლის გამოყენება საჭირო გახდება (იხ. 1984 წლის 22 მაისის გადაწყვეტილება დე იონგის, ბალხეს და ვან დენ ბრინკის საქმეში, სერია A №77, გვ. 25, პუნქტი 52). თუ დაკავებული პირი დაუყოვნებლივ არ გათავისუფლდება, მას აქვს უფლება დაუყოვნებლივ წარსდგეს მოსამართლისა ან სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენლის წინაშე.

,,დაუყოვნებლივობის” შეფასება უნდა განხორციელდეს მე-5 მუხლის (მუხ. 5) დანიშნულებისა და მიზნის გათვალისწინებით (იხ. ზემოთ, პუნქტი 48). სასამართლო ყურადღებას აქცევს ამ მუხლის (მუხ. 5) მნიშვნელობას კონვენციის სისტემაში. ის ასახავს ფუნდამენტური ხასიათის ადამიანის უფლებას, კერძოდ, პირის დაცვას სახელმწიფოს მხრიდან მისი თავისუფლების უფლების თვითნებური შეზღუდვისაგან (იხ. 1986 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება ბოზანოს საქმეში, სერია A №111, გვ. 23, პუნქტი 54). სასამართლო კონტროლი აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან პირის თავისუფლების უფლების შეზღუდვაზე წარმოადგენს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით (მუხ. 5-3) გათვალისწინებული გარანტიის უმნიშვნელოვანეს დამახასიათებელ ნიშანს, რაც გამიზნულია თვითნებობის რისკის შესამცირებლად. სასამართლო კონტროლს გულისხმობს კანონის უზენაესობის კონცეფცია, ,,დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპი, რომელიც უშუალოდაა მოხსენიებული კონვენციის პრეამბულაში” (იხ.,mutatis mutandis, ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება კლასისა და სხვების საქმეში, სერია A №28, გვ. 25-26, პ. 55) და, ,,რომელიც წარმოადგენს მთელი კონვენციის შთაგონების წყაროს” (იხ., mutatis mutandis, 1976 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება ენჯელისა და სხვების საქმეში, სერია №22, გვ. 28, პ. 69).

59. ვალდებულება, რომელიც ინგლისურ ენაზე გამოიხატება სიტყვით „promptly“ (დაუყოვნებლივ) და ფრანგულად - სიტყვით ,,aussitot“, აშკარად განსხვავდება ნაკლებად მკაცრი მოთხოვნისაგან, რომელიც მოყვანილია მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) მეორე ნაწილში (,,reasonable time”(გონივრულ ვადაში)/“délai raisonnable“) და მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტში (მუხ. 5-4) (,,speedily” (სწრაფად)/,,à bref délai). ტერმინი „promptly“, ასევე მოყვანილია მე-2 პუნქტის (მუხ. 5-2) ინგლისურ ტექსტში, ხოლო, ფრანგული ტექსტი იყენებს გამოთქმას ,,dans le plus court délai”. როგორც მითითებულ იქნა საქმეში ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1978 წლის 18 იანვარი, სერია №25, გვ. 76, პ. 199), მე-3 პუნქტში (მუხ. 5-3) მოყვანილი სიტყვა „promptly“ გაიგება როგორც უფრო ფართო მნიშვნელობის მქონე, ვიდრე „aussitôt“, რომელიც პირდაპირი თარგმანით ნიშნავს ,,დაყოვნების გარეშე“. მაშასადამე, განიხილავს რა საკანონმდებლო ძალის მქონე ხელშეკრულების ორივე ვერსიას, რომელთაგანაც ორივე ავთენტურია, მაგრამ არ არის იდენტური, სასამართლომ უნდა განმარტოს ისინი იმ მეთოდის გამოყენებით, რომელიც იძლევა, შესაძლებლობის ფარგლებში, მათი მაქსიმალური დაახლოების საშუალებას და ყველაზე მართებულია ხელშეკრულების მიზნის მიღწევისა და დანიშნულების განხორციელებისთვის (იხ., inter alia, 1979 წლის 26 აპრილის გადაწყვეტილება „სანდი ტაიმსის“ საქმეში, სერია A № 30, გვ. 30, პ. 48 და 1969 წლის 23 მაისის სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ კონვენციის 33-ე მუხლის მე-4 პუნქტი).

ფრანგულ ტექსტში სიტყვის ,,aussitôt“ გამოყენება, რომელსაც გააჩნია ,,საჩქაროდ“-ის ვიწრო მნიშვნელობა, ადასტურებს, რომ ცნების ,,დაუყოვნებლივობა“ (,,promptness“) მოქნილობის ხარისხი შეზღუდულია, იმის მიუხედავადაც კი, რომ მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) მიხედვით შეფასებისას საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები არასოდეს უნდა უგულებელვყოთ. მართალია, ,,დაუყოვნებლივობა“ უნდა შეფასდეს ყოველი საქმის სპეციფიკური გარემოებებიდან გამომდინარე (იხ. ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება დე იონგის, ბალხეს და ვან დენ ბრინკის საქმეში, სერია A №77, გვ. 25, პ. 52), მაგრამ ამ გარემოებებს არასოდეს უნდა მიენიჭოს იმდენად დიდი მნიშვნელობა, რომ ზიანი მიაყენოს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით (მუხ. 5-3) გარანტირებული უფლების არსს. ამან არ უნდა მიგვიყვანოს სახელმწიფოს ვალდებულების გაქარწყლებამდე, რომლის მიხედვითაც მან უნდა უზრუნველყოს დაუყოვნებლივ გათავისუფლება ან სასამართლო ხელისუფლების წინაშე დაუყოვნებლივი წარდგენა.

60. ეს საქმე ეხება მხოლოდ ჩრდილოეთ ირლანდიაში ტერორისტული აქტების ჩადენაში ეჭვმიტანილ პირთა დაკავებას სპეციალური კანონმდებლობის ძალით მინიჭებული უფლებამოსილების საფუძველზე. ჩრდილოეთ ირლანდიაში არსებული ჩვეულებრივი კანონმდებლობის ის მოთხოვნები, რომლებიც უკავშირდება ბრალდებულის სასამართლოს წინაშე წარდგენას, ამგვარი დაკავებისა და პატიმრობის მიმართ 1984 წლის კანონის მე-16(6) ნაწილის თანახმად არ გამოიყენება (იხ. ზემოთ, პ. 30 და 32). სასამართლოს არ მოეთხოვება ამ გადაწყვეტილებით დაადგინოს, შეესაბამება თუ არა ჩვეულებრივ სისხლის სამართლის საქმეში საპოლიციო ან ადმინისტრაციული დაკავების ისეთი ვადა, როგორიცაა: ოთხი დღე, მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტს (მუხ. 5-3).

არც ერთი მომჩივანი, დაკავებაში ყოფნის განმავლობაში, არ წარსდგა მოსამართლისა ან სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენლის წინაშე. მაშასადამე, საჭიროა იმის დადგენა, მთავრობის მიერ მოყვანილი განსაკუთრებული გარემოებების გათვალისწინებით, შეიძლება თუ არა თითოეული მომჩივანის გათავისუფლება მივიჩნიოთ ,,დაუყოვნებლივად“ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) მიზნებისათვის.

61. ტერორისტული დანაშაულის გამოძიება უდავოდ ქმნის გარკვეულ პრობლემებს ხელისუფლების ორგანოებისათვის, რაც ნაწილობრივ აღინიშნა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (მუხ. 5-1) განხილვისას (იხ. ზემოთ, პ. 53). სასამართლო მხედველობაში სრულად იღებს მთავრობის მიერ ამასთან დაკავშირებით მოყვანილ ფაქტორებს. ასევე უდავოა, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიაში საპოლიციო თხოვნების გადაგზავნა სახელმწიფო მდივნისათვის და ყოველი საპოლიციო თხოვნის ინდივიდუალური განხილვა მინისტრის მიერ წარმოადგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრივ კონტროლის გარკვეულ ფორმას (იხ. ზემოთ, პუნქტი 37). გარდა ამისა, განსაკუთრებულ უფლებამოსილებათა ვადის გაგრძელების აუცილებლობას რეგულარულად აკონტროლებდა პარლამენტი და მათი გამოყენება რეგულარულად გადაისინჯებოდა დამოუკიდებელი პირების მიერ. სასამართლო ეთანხმება იმ ფაქტს, რომ სათანადო გარანტიების არსებობის პირობით, ტერორიზმის ფონი ჩრდილოეთ ირლანდიაში იწვევს იმ ვადის გაგრძელებას, რომლის განმავლობაში ხელისუფლების ორგანოებს შეუძლიათ, მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) დაურღვევლად, დააკავონ ტერორიზმთან დაკავშირებული სერიოზული დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი, მისი მოსამართლისა ან სასამართლო ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლის წინაშე წარდგენამდე.

მთავრობის მიერ მითითებულ სირთულეებს ეჭვმიტანილ ტერორისტთა დაკავებისა და პატიმრობის თაობაზე გადაწყვეტილებათა სასამართლო კონტროლის სფეროში, შეუძლიათ გავლენა იქონიონ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) იმპლემენტაციის მანერაზე, მაგალითად, სავარაუდო დანაშაულთა ხასიათიდან გამომდინარე შესაბამისი საპროცესო უსაფრთხოების ზომების მიღებით. თუმცა, ამით არ შეიძლება მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით (მუხ. 5-3) გათვალისწინებული „დაუყოვნებლივი“ სასამართლო კონტროლის ერთიანად გამორიცხვის გამართლება.

62. როგორც ზემოთ აღინიშნა, მოქნილობის ხარისხი ,,დაუყოვნებლივობის“ ცნების განმარტებისას და გამოყენებისას საკმაოდ შეზღუდულია. სასამართლოს თვალსაზრისით, დაკავების ოთხი ვადიდან უმოკლესიც კი, კერძოდ, ბ-ნ მაკ-ფადენის მიერ საპოლიციო პატიმრობაში გატარებული ოთხი დღე და ექვსი საათი (იხ. ზემოთ, პუნქტი 18), ექცევა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) პირველი ნაწილით ნებადართული დროის მკაცრი შეზღუდვის ფარგლებს გარეთ. მიუღებელი იქნებოდა იმდენად ფართო განმარტება სიტყვის ,,დაუყოვნებლივ” ჩვეულებრივი მნიშვნელობისა, რაც საქმის განსაკუთრებულ გარემოებებს ისეთ დიდ მნიშვნელობას მიანიჭებდა, რომ გამართლებულიყო მოსამართლის ან სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენლის წინაშე წარდგომის გარეშე ამდენად ხანგრძლივი დაკავების ვადა. ასეთი განმარტება გამოიწვევდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით (მუხ. 5-3) გათვალისწინებული საპროცესო გარანტიის სერიოზულ შესუსტებას პირის ინტერესების საზიანოდ და გამოიწვევდა შედეგებს, რომლებიც ზიანს მიაყენებდა ამ დებულებით დაცული უფლების არსს. სასამართლო, მაშასადამე, ასკვნის, რომ არც ერთი მომჩივანი „დაუყოვნებლივ“ არ წარსდგა სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე და არც „დაუყოვნებლივ“ გათავისუფლდა მისი დაკავების შემდეგ. ის უდავო ფაქტი, რომ მომჩივანთა დაკავება და პატიმრობა გამოწვეული იყო მთელი საზოგადოების ტერორიზმისაგან დაცვის კანონიერი მიზნით, არ არის თავისთავად საკმარისი მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) სპეციფიურ მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად.

მაშასადამე, ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) დარღვევას ოთხივე მომჩივანის მიმართ.

V. მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის (მუხ. 5-4) სავარაუდო დარღვევა

63. მომჩივანთა აზრით, იმის გამო, რომ მე-5 მუხლი (მუხ. 5) არ იქნა ინკორპორირებული გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაში, მათი დაკავების კანონიერების ეფექტური განხილვა, როგორც ამას მოითხოვს მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი (მუხ. 5-4), ვერ განხორციელდებოდა. მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი (მუხ. 5-4) ითვალისწინებს, რომ:

,,...“

64. მიუხედავად იმისა, რომ Habeas corpus-ის საჩივარი მომჩივანებს არ გამოუყენებიათ, იგი ხელმისაწვდომი იყო მათთვის. ამგვარ სამართალწარმოებას შედეგად მოჰყვებოდა მათი დაკავების კანონიერების გადასინჯვა 1984 წლის კანონისა და პრეცედენტული სამართლით ჩამოყალიბებული პრინციპების თანახმად (იხ. ზემოთ, პუნქტები 39-40).

კომისიამ დაადგინა, რომ მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის (მუხ. 5-4) მოთხოვნები დაკმაყოფილებულ იქნა, ვინაიდან ჩრდილოეთ ირლანდიაში არსებული განხილვის პროცედურა, კონვენციის თანახმად, მისი გამოყენების შემთხვევაში, მოიცავდა მათი დაკავების საპროცესო და არსებითი საფუძვლების შემოწმებას. მთავრობამ იხელმძღვანელა ანალოგიური მოსაზრებით.

65. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, ,,კანონიერების“ ცნებას მე-4 პუნქტში (მუხ. 5-4) აქვს იგივე მნიშვნელობა, რაც პირველ პუნქტში (მუხ. 5-1) (იხ., კერძოდ, 1985 წლის 26 მაისის გადაწყვეტილება ეშინგდეინის საქმეში, სერია A №93, გვ. 23, პ. 52); და იმის დადგენა, ,,კანონიერია“ თუ არა ,,დაკავება“ და ,,პატიმრობა“, უნდა განხორციელდეს არა მხოლოდ ეროვნული სამართლის მიხედვით, არამედ ასევე კონვენციის ტექსტის, მასში ასახული ზოგადი პრინციპებისა და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით (მუხ. 5-1) დაშვებული შეზღუდვების მიზნის გათვალისწინებით (იხ., კერძოდ, ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება ვიქსის საქმეში, სერია A №114, გვ. 28, პ. 57). მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის (მუხ. 5-4) მიხედვით, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირებს გააჩნიათ უფლება, ჩატარდეს იმ საპროცესო და არსებით პირობათა განხილვა, რომლებიც, კონვენციის მიხედვით, გადამწყვეტია მათი თავისუფლების აღკვეთის ,,კანონიერების” დასადგენად. ეს ნიშნავს, რომ ამ საქმეში მომჩივანებს უნდა ჰქონოდათ ხელმისაწვდომი საშუალება, რომელიც კომპეტენტურ სასამართლოს მისცემდა არა მხოლოდ 1984 წლის მე-12 ნაწილში მოყვანილი საპროცესო მოთხოვნების დაკმაყოფილების, არამედ, ასევე იმ ეჭვის საფუძვლიანობის შემოწმების შესაძლებლობას, რომელსაც ეფუძნებოდა დაკავება, ასევე დაკავებისა და შემდგომი პატიმრობის მიზნის კანონიერების გადასინჯვის შესაძლებლობას.

როგორც ეს შესაბამისი პრეცედენტული სამართლიდან გამომდინარეობს, კერძოდ, გადაწყვეტილებებიდან ვან ჰუტისა და ლინჩის საქმეში, ეს პირობები დაკმაყოფილებულია ჩრდილოეთ ირლანდიის სასამართლოების habeas corpus-ის სამართლებრივ საშუალებასთან დაკავშირებული პრაქტიკით.

შესაბამისად, ადგილი არ ჰქონია მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის (მუხ. 5-4) დარღვევას.

VI. მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) სავარაუდო დარღვევა

66. ამის გარდა, მომჩივანები ვარაუდობენ მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) დარღვევას, რომელიც ჩამოყალიბებულია შემდეგი სახით:

,, ...”

სარჩელი თავისუფლების უკანონო აღკვეთის შემთხვევაში კომპენსაციის მიღების თაობაზე გაერთიანებულ სამეფოში შეიძლება აღიძრას ეროვნული სამართლის დარღვევის შემთხვევაში (იხ. ზემოთ, პუნქტი 41, თავისუფლების უკანონო აღკვეთის საკითხზე). ვინაიდან მე-5 მუხლი (მუხ. 5) არ განიხილება გაერთიანებული სამეფოს ეროვნული კანონმდებლობის ნაწილად, სარჩელი ვერ აღიძვრება კომპენსაციის მოთხოვნით მე-5 მუხლის (მუხ. 5) დებულების დარღვევისათვის, რომელიც ამავე დროს არ წარმოადგენს გაერთიანებული სამეფოს სამართლის დარღვევას.

მთავრობა, inter alia, ამტკიცებს, რომ მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) მიზანს წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ ,,უკანონო“ დაკავებისა ან პატიმრობის მსხვერპლს უნდა გააჩნდეს კომპენსაციის სასამართლოს ძალით აღსრულებადი უფლება. ამ მხრივ, მთავრობა ასევე ამტკიცებს, რომ გამოთქმა ,,კანონიერი“, მე-5 მუხლის (მუხ. 5) სხვადასხვა დებულებების მიზნებისათვის, გაიგება როგორც ეროვნულ სამართალზე მიმთითებელი და, დამატებით, როგორც თვითნებობის რაიმე ელემენტის გამომრიცხავი. ის ასკვნის, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დადგინდება პირველი ოთხი პუნქტიდან რომელიმეს დარღვევა, ადგილი არ ექნება მე-5 პუნქტის დარღვევას, იმიტომ, რომ მომჩივანთა თავისუფლების აღკვეთა ჩრდილოეთ ირლანდიის სამართლის მიხედვით იყო კანონიერი და არა უსამართლო.

67. სასამართლო, ისევე როგორც კომისია, თვლის, რომ ასეთი ვიწრო განმარტება არ შეესაბამება მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) შინაარსს, რომელიც გულისხმობს დაკავებასა ან პატიმრობას ,,ამ მუხლის დებულებების საწინააღმდეგოდ“.

ამ საქმეში მომჩივანები კანონიერად დააკავეს ეროვნული სამართლის მიხედვით, მაგრამ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) დარღვევით. ეს დარღვევა, ევროპის სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებამდე ან მის შემდეგ, არ იძლევა კომპენსაციის თაობაზე სასამართლოს ძალით აღსრულებადი სარჩელის წარდგენის საფუძველს ეროვნული სასამართლოს წინაშე; მთავრობას ამაზე არ უდავია.

შესაბამისად, ასევე ადგილი ჰქონდა მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) დარღვევას ოთხივე მომჩივანის მიმართ. ეს დადგენილება არ ეწინააღმდეგება 50-ე მუხლის (მუხ. 50) შესაბამისად არსებულ სასამართლოს უფლებამოსილებას სამართლიანი ანაზღაურების სფეროში კომპენსაციის დანიშვნის საკითხში (იხ. 1974 წლის 7 მაისის გადაწყვეტილება ნიუმაისტერის საქმეში, სერია A №17, გვ. 13, პ. 30).

ამ მიზეზების საფუძველზე, სასამართლო:

1. ადგენს, თექვსმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ ადგილი არ ჰქონია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (მუხ. 5-1) დარღვევას;

2. ადგენს, თორმეტი ხმით შვიდის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის (მუხ. 5-3) დარღვევას ოთხივე მომჩივანის მიმართ;

3. ადგენს ერთსულოვნად, რომ ადგილი არ ჰქონია მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის (მუხ. 5-4) დარღვევას;

4. ადგენს, ცამეტი ხმით ექვსის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის (მუხ. 5-5) დარღვევას ოთხივე მომჩივანის მიმართ;

5. ადგენს ერთსულოვნად, რომ არ არსებობს საქმის მე-13 მუხლის (მუხ. 13) თანახმად განხილვის აუცილებლობა;

6. ადგენს ერთსულოვნად, რომ არ წარდგენილა თხოვნა 50-ე მუხლის (მუხ. 50) გამოყენების განხილვის თაობაზე, ნებისმიერი გაწეული ხარჯების ანაზღაურებასთან დაკავშირებით;

7. ადგენს ერთსულოვნად, რომ 50-ე მუხლის (მუხ. 50) გამოყენების საკითხი, რომელიც წამოყენებულ იქნა მიყენებული ზიანისათვის კომპენსაციის მიღებასთან დაკავშირებით, არ არის მზად მასზე გადაწყვეტილების მისაღებად.

30.08.1990

საქმის ფაქტობრივი მხარე

A. ბატონი ფოქსისა და ქალბატონი კემპბელის შესახებ

8. პირველი და მეორე მომჩივანები - ბერნარდ ფოქსი და მეარ კემპბელი არიან ცოლ-ქმარი, მაგრამ გაყრილი. ორივე ცხოვრობს ბელფასტში, ჩრდილოეთ ირლანდიაში.

9. 1986 წლის 5 თებერვალს ისინი პოლიციამ ბელფასტში დააკავა და მიიყვანა ვუდბერნის პოლიციის (,,RUC”) განყოფილებაში, სადაც ჩატარდა მათი ავტომობილის ჩხრეკა. პოლიციის განყოფილებაში მიყვანიდან 25 წუთის შემდეგ, დღის 3 საათსა და 40 წუთზე, ისინი ოფიციალურად დააკავეს (არრესტედ) ჩრდილოეთ ირლანდიის 1978 წლის კანონის (საგანგებო დებულებები)(შემდგომში ,,1978 წლის კანონი“) მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე (იხ. პუნქტი 16 ქვემოთ). მათ აცნობეს, რომ ისინი დაკავებული არიან აღნიშნული მუხლით იმის გამო, რომ დამკავებელი ოფიცერი თვლის, რომ ისინი ტერორისტები არიან. მათ ეცნობათ, აგრეთვე, რომ დაკავების პერიოდი შეიძლება გაგრძელდეს 72 საათის განმავლობაში. ისინი წაიყვანეს ქესლრიგის პოლიციის განყოფილებაში, სადაც იმავე დღეს მოხდა მათი ცალ-ცალკე დაკითხვა საღამოს 8 სთ. და 15 წთ-სა და 10 საათს შორის პერიოდში.

10. დაკავების პერიოდში ფოქსი და კემპბელი დაჰკითხეს მათ მიერ დაკავების დღეს დროებითი ირლანდიის რესპუბლიკური არმიისთვის (შემდგომში ,,დროებითი IRA“) სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვებისა და კურიერული საქმიანობის შესახებ. ისინი, ასევე დაკითხულ იქნენ ამ ორგანიზაციაში მათი წევრობის შესახებ. მთავრობის განცხადების თანახმად, ოპერატიული ინფორმაცია მათ წინააღმდეგ პოლიციას უკვე ხელთ ჰქონდა მათი მანქანის გაჩერების მომენტში.

ბრალი არ წაუყენებიათ არც ერთი მომჩივანისთვის. პირველი მომჩივანი გაათავისუფლეს 1986 წლის 7 თებერვალს დილის 11 სთ-სა და 40 წთ-ზე, ხოლო, მეორე მომჩივანი - ხუთი წუთის შემდეგ. მათი პოლიციის განყოფილებაში მიყვანის დროის გამოკლებით, პირველი მომჩივანი დაკავებული იყო 44 საათის, ხოლო, მეორე 44 საათისა და 5 წუთის განმავლობაში.

11. დაკავების შემდეგ ფოქსსა და კემპბელს წარუდგინეს მათი უფლებების ამსახველი წერილობითი დოკუმენტი, რომელსაც, ჩვეულებრივ, გადასცემენ პოლიციის მიერ დაკავებულ პირებს. ისინი არ წარუდგენიათ მოსამართლის წინაშე. მათ არ მიეცათ, აგრეთვე შესაძლებლობა მიემართათ გირაოს პირობით გათავისუფლების თხოვნით. 6 თებერვალს ორივე მომჩივანმა აღძრა საქმე habeas corpus-ის შესაბამისად, მაგრამ ორივე გათავისუფლდა მოსამართლის მიერ მათი საჩივრების განხილვამდე.

12. 1979 წელს ბატონი ფოქსი მსჯავრდებული იქნა ასაფეთქებელ ნივთიერებასთან დაკავშირებული დანაშაულისთვის და მიესაჯა 12 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთა. მას მსჯავრი დაედო, აგრეთვე IRA-ს წევრობისთვის, რისთვისაც შეეფარდა 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა. 1979 წელს ქალბატონ კემპბელს, მას შემდეგ, რაც იგი დამნაშავედ ცნეს ასაფეთქებელ ნივთიერებასთან დაკავშირებულ დანაშაულში თანამონაწილეობისათვის, მიესაჯა პირობით 18 თვით თავისუფლების აღკვეთა.

B. ბატონი ჰარტლის შესახებ

13. მესამე მომჩივანი, ბატონი სამუელ ჰარტლი, ცხოვრობს უოთერფუტში, ჩრდილოეთ ირლანდიაში. 1986 წლის 18 აგვისტოს იგი დააკავეს სახლში, მშობლების თანდასწრებით, დილის 7 სთ-სა და 55 წთ-ზე. დაკავებისას მას ეცნობა, რომ ის დააკავეს 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე და, რომ ეჭვმიტანილია ტერორისტულ საქმიანობაში. ის წაიყვანეს ანტრიმის პოლიციის განყოფილებაში, სადაც მისვლისას წარუდგინეს წერილობითი დოკუმენტი, რომელიც გადაეცემა პოლიციის მიერ დაკავებულ პირს. პოლიციამ იგი დაკითხა დილის 11:05-დან დღის 12:15 საათების პერიოდში.

14. ბატონი ჰარტლი ეჭვმიტანილი იყო ადამიანის გატაცებაში, რომელიც მოხდა ერთი თვით ადრე ბალიმენაში, როდესაც ნიღბიანმა შეიარაღებულმა პირებმა იძულებით წაიყვანეს ახალგაზრდა ქალი და კაცი. არსებობდა ვარაუდი, რომ გამტაცებლებს კავშირი ჰქონდათ დროებით IRA-თან. კომისიის სხდომაზე მთავრობამ განაცხადა, რომ ბატონი ჰარტლის პირველი დაკითხვის ოქმის თანახმად, მას შეკითხვები დაუსვეს მცირე გეოგრაფიულ არეალში ტერორისტული საქმიანობისა და დროებით IRA-ში მისი წევრობის შესახებ.

მის წინააღმდეგ ბრალი არ წაუყენებიათ. იგი გაათავისუფლეს 1986 წლის 19 აგვისტოს დღის 2 სთ-სა და 10 წთ-ზე, 30 საათითა და 15 წუთით დაკავებაში ყოფნის შემდეგ.

II. შესაბამისი შიდა კანონმდებლობა და პრაქტიკა

15. გასული 20 წლის განმავლობაში ჩრდილოეთ ირლანდიის 1.5 მილიონიანი მოსახლეობა ტერორიზმის საფრთხის ქვეშ ცხოვრობს (იხ. 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე Ireland v. the United Kingdom, Series A no. 25, გვ. 9-31, §§11-77; ასევე, 1988 წლის გადაწყვეტილება საქმეზე Brogan and Others, Series A no. 145-B, გვ. 21, § 25). მოკლულია 2750 ადამიანი, მათ შორის 800 უშიშროების თანამშრომელი და დასახიჩრებულია ან დაშავებული კიდევ 31900 ადამიანი. ტერორის კამპანია გავრცელდა გაერთიანებული სამეფოს დანარჩენ ნაწილშიც და ევროპის მატერიკზეც. ჩრდილოეთ ირლანდიაში არსებული მდგომარეობის მოსაგვარებლად შემოღებულ იქნა განსაკუთრებული კანონმდებლობა. ამგვარად, 1978 წლის კანონი და მისი წინამორბედი კანონები, 1973 წლის ჩრდილოეთ ირლანდიის კანონი(შემდგომში 1973 წლის კანონი), აგრეთვე მასში ცვლილებების შეტანის შესახებ 1975 წლის კანონი (შემდგომში ,,1975 წლის კანონი”) მიღებულ იყვნენ იმისათვის, რომ უშიშროების სამსახურებს უფრო ეფექტური ბრძოლა შესძლებოდათ ტერორიზმის საფრთხის წინააღმდეგ.

B. 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლი

16. 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლი, inter alia, ითვალისწინებს დაკავების (arrest) უფლებას. მე-11 მუხლის შესაბამისი პუნქტების შინაარსი, რომელიც შემდგომ 1987 წელს გაუქმდა, ასეთია:

,,1. ნებისმიერ კონსტებლს შეუძლია ორდერის გარეშე დააკავოს პირი, რომელიც მისი აზრით შეიძლება იყოს ტერორისტი.

3. ამ მუხლის თანახმად დაკავებული პირი არ შეიძლება დაკავებული იყოს 72 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში. ამ პირზე არ გავრცელდება მაგისტრატთა სასამართლოს შესახებ ჩრდილოეთ ირლანდიის 1964 წლის კანონის 132-ე მუხლი და ბავშვებისა და ახალგაზრდების შესახებ ჩრდილოეთ ირლანდიის 1968 წლის კანონის 50-ე მუხლის მე-3 პუნქტი (მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ დაკავებული პირი მაგისტრატთა სასამართლოს წარედგინოს დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა)”.

ამ მუხლის მე-2 პუნქტით დაშვებული იყო შენობაში შესვლა და მისი გაჩხრეკა, თუ არსებობდა ეჭვი, რომ იქ იმყოფება ტერორისტი ან, რომ იქ მყოფი პირი ტერორისტია.

17. 1978 წლის კანონის 31-ე მუხლი იძლევა ,,ტერორისტისა“ და ,,ტერორიზმის“ განსაზღვრებას. ტერორისტი არის ,,პირი, რომელიც მონაწილეობდა ტერორისტული აქტის ჩადენაში ან ჩადენის მცდელობაში ან მის ხელმძღვანელობაში, ორგანიზებაში ან ტერორისტული მიზნებისთვის პირების მომზადებაში“. ტერორიზმი განსაზღვრულია, როგორც ,,ძალადობის გამოყენება პოლიტიკური მიზნებისთვის, რასაც თან ახლავს ძალადობა საზოგადოების ან მისი ნაწილის დაშინების მიზნით“.

1978 წლის კანონის 21-ე მუხლის და მე-2 დანართის თანახმად, ზოგიერთი ორგანიზაცია - ერთ-ერთი მათგანია IRA, მათ შორის დროებითი IRA - აკრძალულია: ასეთი ორგანიზაციის კუთვნილება ან მისი კუთვნილების ღიად აღიარება ითვლება დანაშაულად. დანაშაულია, აგრეთვე ასეთი ორგანიზაციის ხელშეწყობა ან დახმარებისკენ წაქეზება;. წინასწარი შეცნობით მასში წვლილის შეტანა ან მისგან რაიმეს მიღება; პირის ხელშეწყობა ან წაქეზება, გაწევრიანდეს ასეთ ორგანიზაციაში ან მისი სახელით შეასრულოს მისი ბრძანებები, მითითებები ან თხოვნები.

18. 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლით გათვალისწინებული დაკავების უფლებამოსილება თავდაპირველად შედიოდა 1973 წლის კანონით შემოღებულ დროებითი დაკავების წესებში, რომლებმაც შეცვალეს ადრე არსებული ინტერნირების წესი (იხ. 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე Ireland v. the United Kingdom, Series A no. 25, გვ. 25, §§ 38-39, §88). 1980 წელს ეს წესები, (რომლებიც შესულია 1975 და 1978 წლების კანონებში), გაუქმდა, გარდა მე-11 მუხლისა და ამ დროიდან მოყოლებული ზემოაღნიშნული უფლებამოსილება გამოიყენებოდა დამოუკიდებლად და ითვალისწინებდა დაკავებას 72 საათის განმავლობაში.

1973 წლიდან კანონმდებლობა, რომელიც აღნიშნულ უფლებამოსილებას ითვალისწინებდა, პერიოდულად უნდა გადასინჯულიყო პარლამენტის მიერ. ამიტომაც, 1978 წლის კანონის მიხედვით (33-ე მუხლი), შესაბამისი დებულებები განახლებადი გახდა. მათი გადასინჯვა ხდებოდა ყოველ ექვს თვეში 1987 წელს მათ საბოლოო გაუქმებამდე.

20. მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული დაკავების უფლებაზე იმსჯელა ლორდთა პალატამ საქმეზე McKee v. Chief Constable for Northern Ireland (1985) 1 All England Law Reports 1-4. ამ საქმეზე ლორდთა პალატამ განაცხადა, რომ ამ მუხლით გათვალისწინებული დაკავების უფლებამოსილების განხორციელებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს დამკავებელი პოლიციის თანამშრომლის აზრს. დაკავებისთვის აუცილებელი იყო, რომ დამკავებელ თანამშრომელს ჰქონოდა ეჭვი, რომ პირი, რომელსაც ის აკავებს, ტერორისტია, სხვა შემთხვევაში დაკავება უკანონოდ ჩაითვლებოდა. მას ასეთი ეჭვი შეიძლება გასჩენოდა ზემდგომი თანამდებობის პირისაგან მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, მაგრამ, მე-11 მუხლის თანახმად, იგი ვერ დააკავებდა პირს მხოლოდ ზემდგომი თანამდებობის პირის ეჭვის საფუძველზე, თუ მას თვითონ არ ექნებოდა ამგვარივე ეჭვი. ლორდმა როსკილმა, რომელსაც სხვა ლორდებიც დაეთანხმნენ, განაცხადა, რომ აუცილებელი არა არის ეჭვი იყოს საფუძვლიანი, მთავარია პოლიციის თანამშრომელს მართლაც კეთილსინდისიერად სჯეროდეს, რომ პირი ეჭვს იწვევს.

21. გარდა ამისა, ორდერის გარეშე პირის დაკავება ექვემდებარება საერთო სამართლით დადგენილ წესებს, რომლებიც ასახულია ლორდთა პალატის გადაწყვეტილებაში Christie v. Leachinsky [1947] Appeal Cases 573 at 587 and 600 დაკავებულ პირს, ჩვეულებრივ, მისთვის გასაგებ ენაზე უნდა ეცნობოს მისი დაკავების ნამდვილი მიზეზების შესახებ მისი დაკავების მომენტშივე ან, თუ არსებობს განსაკუთრებული საპატიო გარემოებები, მოგვიანებით, როგორც კი ეს მიზანშეწონილი იქნება. პირი კანონიერად დაკავებულად ითვლება 1978 წლის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, თუ მას აცნობებენ, რომ იგი დაკავებულია ამ მუხლით და ეჭვმიტანილია ტერორიზმში (იხ.re McElduff [1972] Northern Ireland Reports 1 and McKee v. Chief Constable, loc. cit.).

C. შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები

23. პირს, რომელიც თვლიდა, რომ მისი დაკავება მე-11 მუხლის საფუძველზე უკანონო იყო, ჰქონდა ორი საშუალების გამოყენების შესაძლებლობა, კერძოდ: (a) მას შეეძლო ეს მოქმედება გაესაჩივრებინა habeas corpus-ის საფუძველზე, რომლის თანახმად დაკავებულ პირს შეუძლია მოითხოვოს მისი დაუყოვნებლივ გათავისუფლება; ან (b) აღეძრა სამოქალაქო საქმე და მოეთხოვა ზიანის ანაზღაურება უკანონოდ დაკავებისთვის (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Brogan and Others, Series A no.145-B, გვ. 25, §§39-41). ორივე შემთხვევაში, კანონიერების განხილვა მოიცავს საპროცესო საკითხებს, როგორებიცაა: აცნობეს თუ არა დაკავებულ პირს მისი დაკავების ნამდვილი მიზეზების შესახებ (Christie v. Leachinsky, loc. cit) და დაცული იყო თუ არა მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნები. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სასამართლო არ გამოიკვლევდა, იყო თუ არა ეჭვი საფუძვლიანი დაკავების პროცესში, არამედ ყურადღებას გაამახვილებდა იმაზე, ნამდვილად ჰქონდა თუ არა დამკავებელ პოლიციის თანამშრომელს ეჭვი (McKee v. Chief Constable, loc. cit.).

საქმის წარმოება კომისიაში

25. 1989 წლის 4 მაისის მოხსენებაში (მუხლი 31) კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ ყველა მომჩივანის მიმართ დარღვეულია მე-5 მუხლის 1, 2 და 5 პუნქტები (შვიდი ხმით ხუთის წინააღმდეგ), მაგრამ არა მე-4 პუნქტი (ცხრა ხმით სამის წინააღმდეგ). მან ერთსულოვნად დაასკვნა, რომ მე-13 მუხლთან დაკავშირებით რაიმე ცალკე საკითხი არ წარმოიშვება.

სამართლებრივი მხარე

I. ზოგადი მიდგომა

28. მომჩივანთა საჩივარი ეხება მათ დაპატიმრებასა და დაკავებას იმ სისხლის სამართლის კანონმდებლობის საფუძველზე, რომელიც მიღებულია ჩრდილოეთ ირლანდიის საქმეებთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტების წინააღმდეგ ბრძოლის მიზნით.

გასული ოცი წლის განმავლობაში ჩრდილოეთ ირლანდიაში მძვინვარე ტერორიზმმა მძიმე შედეგები მოიტანა, განსაკუთრებით ადამიანთა სიცოცხლისა და ტანჯვის თვალსაზრისით (იხ. პუნქტი 15 ზემოთ). სასამართლომ უკვე აღიარა, რომ, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციით, აუცილებელია შენარჩუნებულ იქნეს ბალანსი საერთო მიზნებისთვის დემოკრატიული ინსტიტუტების დაცვასა და პიროვნების უფლებების დაცვას შორის (იხ. 1988 წლის 29 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე Brogan and Others, Series A no. 145-B, გვ. 27, §48). შესაბამისად, ამ საჩივრების განხილვისას, ისევე როგორც, Brogan and Others საქმეზე, სასამართლო მხედველობაში მიიღებს ტერორიზმის დანაშაულის განსაკუთრებულ ხასიათსა და მის წინააღმდეგ ბრძოლის თავისებურებებს, მაგრამ იმ ფარგლებში, რომლებიც მისაღებია კონვენციის შესაბამისი დებულებებიდან გამომდინარე, ამ დებულებების როგორც სიტყვა-სიტყვითი მნიშვნელობით, ისე მთელი კონვენციის დანიშნულებისა და მიზნის გათვალისწინებით.

II. მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

29. მომჩივანები აცხადებენ, რომ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც, რამდენადაც საქმეს ეხება, ადგენს, რომ:

,, ...”

მომჩივანები არ ასაჩივრებენ იმას, რომ მათი დაპატიმრება კანონიერი იყო ჩრდილოეთ ირლანდიის კანონმდებლობის მიხედვით, კონვენციის ამ დებულების მიზნებისთვის და, კერძოდ, ფრაზის ,,კანონით დადგენილი წესით“ თვალსაზრისით.

30. მაგრამ ისინი აცხადებენ, რომ მათი დაკავება მოხდა დანაშაულის ჩადენაში ,,საფუძვლიანი” ეჭვის არარსებობის პირობებში. 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლის მიხედვით, ,,ნებისმიერ კონსტებლს შეუძლია ორდერის გარეშე დააკავოს პირი, რომელიც მისი აზრით შეიძლება იყოს ტერორისტი” (იხ. პუნქტები 9, 13 და 16 ზემოთ). მომჩივანთა განცხადებით, ეს მუხლი პირდაპირ ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს იმ მხრივ, რომ იგი არ შეიცავს საფუძვლიანობის მოთხოვნას. მომჩივანები დაეთანხმნენ კომისიის მოსაზრებას, რომ ფაქტებით არ მტკიცდება ის, რომ მათი დაკავება მოხდა საფუძვლიანი ეჭვის საფუძველზე.

გარდა ამისა, მომჩივანები ამტკიცებენ, რომ მათი დაპატიმრების მიზანი გახლდათ არა ,,კომპეტენტური კანონიერი ხელისუფლების“ წინაშე მათი წარდგენა, არამედ ინფორმაციის მოპოვება სისხლის სამართლის ბრალდების წაყენების გარეშე. მოპასუხე მთავრობამაც და კომისიამაც უარყვეს ეს განცხადება.

31. იმისათვის, რომ 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით დაპატიმრება იყოს კანონიერი, როგორც ლორდთა პალატამ განმარტა საქმეზე McKee v. Chief Constable for Northern Ireland, ეჭვი უნდა ყოფილიყო მხოლოდ და მხოლოდ კეთილსინდისიერი (იხ. პუნქტი 20 ზემოთ). 1984 წელს პარლამენტისადმი მიმართულ მოხსენებაში პატივცემულმა სერ ჯორჯ ბეიკერმა აღნიშნა, რომ მე-11 მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნის შესრულება-შეუსრულებლობის შეფასება ,,სუბიექტური“ იყო. მეორე მხრივ, თუ გაჩნდებოდა მოთხოვნა ,,საფუძვლიანი ეჭვის“ ქონის შესახებ, მაშინ ამის შეფასებაც იქნებოდა ,,ობიექტური“, ხოლო, ,,ეჭვის საფუძვლიანობის დადგენა დამოკიდებული იქნებოდა სასამართლოზე“.

მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტში ლაპარაკია ,,საფუძვლიან ეჭვზე” და არა იმაზე, ნამდვილად და კეთილსინდისიერად ჰქონდა თუ არა დამპატიმრებელ პირს ეჭვი. თუმცა, სასამართლომ სადავო კანონმდებლობა უნდა განიხილოს არა in abstracto, არამედ ის, თუ როგორ იქნა იგი გამოყენებული კონკრეტულ საქმეში.

32. ეჭვის ,,საფუძვლიანობა”, რომლის საფუძველზეც შესაძლებელია პირის დაპატიმრება, წარმოადგენს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტში ასახული, თვითნებური დაკავებისა ან დაპატიმრებისაგან პიროვნების დაცვის ძირითად გარანტიას. სასამართლო ეთანხმება კომისიასა და მთავრობას, რომ ,,საფუძვლიანი ეჭვის” არსებობა გულისხმობს გარკვეული ფაქტებისა ან ინფორმაციის ქონას, რომლის საფუძველზეც ობიექტური ადამიანი ჩათვლიდა, რომ პირს შესაძლოა ჩადენილი აქვს დანაშაული, მაგრამ ის, თუ რა შეიძლება ,,ჩაითვალოს” საფუძვლიანად, დამოკიდებულია ყოველ კონკრეტულ გარემოებაზე.

ამ თვალსაზრისით, ტერორისტული დანაშაული განსაკუთრებულ კატეგორიას განეკუთვნება. ადამიანთა სიცოცხლის მოსპობისა ან მათთვის ტანჯვის მიყენების თანმხლები რისკის გამო, პოლიცია იძულებულია განსაკუთრებული რეაგირება მოახდინოს ყოველ კონკრეტულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით, მათ შორის საიდუმლო წყაროებიდან მიღებულ ინფორმაციაზე. სწორედ ამიტომ, პოლიციას შეიძლება ხშირად დასჭირდეს სავარაუდო ტერორისტის დაპატიმრება სანდო ინფორმაციის საფუძველზე, რომელიც, ინფორმაციის მომწოდებლის საფრთხის ქვეშ დაყენების გარეშე, ვერ ეცნობება ეჭვმიტანილსა ან სასამართლოს ბრალდების მხარდასაჭერად.

როგორც მთავრობამ აღნიშნა, ჩრდილოეთ ირლანდიაში ტერორისტული კატეგორიის დანაშაულთა გამოძიებისა და სამართალწარმოებისთვის დამახასიათებელი სირთულეების გათვალისწინებით, დაპატიმრების გამამართლებელი ეჭვის ,,საფუძვლიანობა” ყოველთვის ვერ შეფასდება იმავე კრიტერიუმებით, რომლებიც ჩვეულებრივი დანაშაულის შეფასებისას გამოიყენება. მიუხედავად ამისა, ტერორისტული დანაშაულების წინააღმდეგ ბრძოლის მოთხოვნები მაინც ვერ გაამართლებს ,,საფუძვლიანობის” ცნების ისეთ ფართო ინტერპრეტაციას, რომელიც მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ გარანტიებს შელახავს (იხ. mutatis mutandis, ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Brogan and Others, Series A no. 145-B, გვ. 32-33, § 59).

33. კომისიის წევრთა უმრავლესობა, რომელთაც მომჩივანებიც დაეთანხმნენ, იზიარებდა იმ მოსაზრებას, რომ ,,მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე ინფორმაცია კომისიისთვის, რომლის საფუძველზეც კომისია დაასკვნიდა, რომ მომჩივანთა საწინააღმდეგო ეჭვი მათი დაკავების მომენტისთვის, კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტის გაგებით, ,,საფუძვლიანი“ იყო ან, რომ მათი დაკავება ეფუძნებოდა რაიმე უფრო მეტს, ვიდრე ,,კეთილსინდისიერად არსებულ ეჭვს“, როგორც ამას მოითხოვდა ჩრდილოეთ ირლანდიის კანონმდებლობა“ (იხ. კომისიის მოხსენების 61-ე პუნქტი).

მთავრობამ განაცხადა, რომ მას არ შეეძლო იმ ფრიად საიდუმლო მასალების გამჟღავნება, რომლებსაც ეფუძნებოდა სამი მომჩივანის წინააღმდეგ არსებული ეჭვი, რამეთუ ამ ინფორმაციის გამჟღავნება საფრთხის ქვეშ დააყენებდა როგორც მის მომწოდებელს, აგრეთვე სხვების სიცოცხლესა და უსაფრთხოებას. მისი განცხადების დასადასტურებლად, რომ ეჭვი მართლაც საფუძვლიანი იყო, მთავრობამ აღნიშნა, რომ პირველი ორი მომჩივანი ადრე ნასამართლევი იყო მძიმე ტერორისტული აქტების ჩადენისთვის და დაკავშირებული იყვნენ დროებით IRA-თან (იხ. პუნქტი 12 ზემოთ), აგრეთვე ის, რომ დაკავების პერიოდში სამივე მომჩივანი დაიკითხა კონკრეტული ტერორისტული აქტების თაობაზე, რომელშიც ისინი ეჭვმიტანილი იყვნენ (იხ. პუნქტები 10 და 14 ზემოთ). მთავრობის აზრით, ეს ფაქტები საკმარისი იყო დამკავებელი პოლიციის თანამშრომლისთვის, რომ კეთილსინდისიერად (bona fide) ანუ ნამდვილად ჰქონოდა ეჭვი. ამასთან, მთავრობამ განაცხადა, რომ კეთილსინდისიერ ანუ ნამდვილ ეჭვსა და საფუძვლიან ეჭვს შორის არავითარი განსხვავება არ არსებობდა. გარდა ამისა, მთავრობამ აღნიშნა, თავად მომჩივანები არ ასაჩივრებდნენ იმას, რომ ისინი დააპატიმრეს და დააკავეს ტერორისტულ აქტებთან დაკავშირებით (იხ. კომისიის მოხსენების 55-ე პუნქტი).

გარდა ამისა, მთავრობამ განაცხადა, რომ, მართალია, მას არ შეეძლო ინფორმაციის ან მისი მომწოდებლის გამჟღავნება, რამაც გამოიწვია მომჩივანთა დაკავება, მაგრამ პირველი და მეორე მომჩივანის შემთხვევაში ნამდვილად არსებობდა საფუძველი ვარაუდისა, რომ მათი დაკავების მომენტისთვის მომჩივანები ჩაბმული იყვნენ დროებითი IRA-თვის სადაზვერვო ინფორმაციის შეგროვებასა და კურიერულ საქმიანობაში, ხოლო, მესამე მომჩივანს რაც შეეხება, პოლიციას ხელთ ჰქონდა მასალები, რომლებიც ამტკიცებდა ადამიანთა მოტაცებასთან მის კავშირს, რის შესახებაც იგი დაიკითხა.

34. რა თქმა უნდა, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტი ისე არ უნდა იყოს გამოყენებული, რომ ხელშემკვრელი სახელმწიფოების პოლიციის ორგანოებს შეექმნას არაპროპორციული სირთულეები ორგანიზებული ტერორისტული დანაშაულის წინააღმდეგ ეფექტური ზომების გამოყენების გზაზე (იხ., mutatis mutandis, 1978 წლის 6 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე Klass and Others, Series A no. 28, გვ. 27 და 30-31, §§ 58 და 68). ამიტომ, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს არ მოეთხოვებათ, რომ ტერორისტულ აქტში ეჭვმიტანილი პირის დაკავებისთვის ეჭვის საფუძვლიანობა დაამტკიცონ შესაბამისი ინფორმაციის კონფიდენციალური წყაროებისა ან მათი ვინაობის გამჟღავნებით.

მიუხედავად ამისა, სასამართლოს უნდა მიეცეს საშუალება გამოარკვიოს, ხომ არ დარღვეულა მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გარანტია. ამისათვის მოპასუხე მთავრობამ უნდა წარმოადგინოს, როგორც მინიმუმ, ფაქტების ნაწილი ან ინფორმაცია, რომელიც სასამართლოს საშუალებას მისცემს დაადგინოს, არსებობდა თუ არა საფუძვლიანი ეჭვი იმის შესახებ, რომ დაკავებულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როდესაც, ამ კონკრეტულ საქმეზე, შიდა კანონმდებლობა არ აწესებს საფუძვლიანი ეჭვის ქონის მოთხოვნას, არამედ ითვალისწინებს უფრო დაბალ ბარიერს - დამკავებელი პირის მიერ ეჭვის ნამდვილად ქონას.

35. სასამართლო ეთანხმება მთავრობას, რომ თითოეული მომჩივანის დაკავება განპირობებული იყო კეთილსინდისიერი ეჭვით, რომ ისინი არიან ტერორისტები და, რომ თითოეული მათგანი, მათ შორის ბატონი ჰარტლი, დაიკითხა კონკრეტული ტერორისტული აქტების შესახებ.

ის, რომ ბატონი ფოქსი და ქალბატონი კემპბელი ადრე ნასამართლევი იყვნენ IRA-თან დაკავშირებული ტერორისტული დანაშაულის ჩადენაში (იხ. პუნქტი 12 ზემოთ), მართალია, ამყარებს მათ მიერ ტერორისტული კატეგორიის დანაშაულის ჩადენის ეჭვს, მაგრამ ვერ ჩაითვლება, როგორც 1986 წელს, ნასამართლობიდან 7 წლის შემდეგ, მათი დაკავებისთვის საკმარის საფუძვლად.

ის ფაქტი, რომ ყველა მომჩივანი დაკავების პერიოდში დაიკითხა კონკრეტული ტერორისტული აქტების შესახებ, მხოლოდ და მხოლოდ იმას ადასტურებს, რომ დამკავებელ თანამშრომლებს მართლაც ჰქონდათ ეჭვი მათ მიერ ტერორისტულ აქტში მონაწილეობის შესახებ, მაგრამ იგი საკმარისი არ არის ობიექტური მესამე პირის დასარწმუნებლად, რომ შესაძლოა მათ ჩაედინათ დანაშაული.

ზემოაღნიშნული ფაქტორები თავისთავად საკმარისი არ არის ისეთი დასკვნის გამოსატანად, რომ მართლაც არსებობდა ,,საფუძვლიანი ეჭვი“. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე დამატებითი მასალა, რომელზეც ეფუძნებოდა მომჩივანთა საწინააღმდეგო ეჭვი. ამიტომ, მთავრობის მიერ მიცემული ახსნა-განმარტება არ აკმაყოფილებს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (c) ქვეპუნქტით დადგენილ მინიმუმს, რომელიც აუცილებელია პირის დაკავებისას ეჭვის საფუძვლიანობის დასასაბუთებლად.

36. აქედან გამომდინარე, სასამართლო აცხადებს, რომ დარღვეულია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი. ამიტომ, სასამართლო საჭიროდ არ თვლის, გამოიკვლიოს მომჩივანთა დაკავების მიზანი (იხ. პუნქტი 30 ზემოთ).

III. მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

37. მომჩივანები აცხადებენ, რომ დარღვეული მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის თანახმად:

,,...“

კომისიამ ამ განცხადებას მხარი დაუჭირა, თუმცა იგი უარყოფილ იქნა მთავრობის მიერ.

38. მომჩივანთა მტკიცებით, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი მოიხსენიებს საფუძვლებს, რომლებსაც ეყრდნობა დაკავება და ამიტომაც, დაკავებულ პირებს უნდა ჰქონდეთ მათი გაცნობის საშუალება. მომჩივანთა მტკიცებით, ტერორიზმში ეჭვმიტანილობა თავისთავად არ წარმოადგენს დანაშაულს, რომელიც გაამართლებდა დაკავების ღონისძიებას მე-11 მუხლის მიხედვით. შესაბამისად, მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის საწინააღმდეგოდ, დაკავების დროს მათ არ მიეწოდათ ადეკვატური და გასაგები ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა არსებითი საფუძვლებით მოხდა მათი დაკავება. კერძოდ, მათი განცხადებით, ხელისუფლება არ ასრულებს პირისთვის ,,ინფორმაციის მიწოდების“ მოვალეობას, თუ, როგორც მათ შემთხვევაში, ამ პირს თვითონ უწევს პოლიციაში დაკითხვის შედეგად იმის გამორკვევა, თუ რა მიზეზით დააკავეს.

39. მთავრობამ განაცხადა, რომ მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზანია, დაკავებულ პირს შეეძლოს იმის განსჯა, თუ რამდენად კანონიერად დააკავეს იგი, რათა, მისი შეხედულებისამებრ, შეძლოს დაკავების კანონიერების გასაჩივრება. მთავრობამ აღნიშნა, რომ მიცემული ინფორმაცია არ არის სავალდებულო იყოს დეტალური და, რომ საკმარისია, დაპატიმრებულ პირს დაუყოვნებლივ ეცნობოს მისი დაკავების იურიდიული საფუძვლის შესახებ და ,,იმ ძირითადი ფაქტების შესახებ, რომლებიც (შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის მიხედვით) საკმარისია მისი დაკავების კანონიერების დასადგენად“. ამ პრინციპების გათვალისწინებით, მთავრობამ განაცხადა, რომ მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნები სრულიად დაცული იყო.

40. მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი შეიცავს ელემენტარულ გარანტიას იმისა, რომ დაკავებულმა პირმა უნდა იცოდეს, თუ რატომ ზღუდავენ მის თავისუფლებას. ეს დებულება განუყოფელი ნაწილია მე-5 მუხლით გათვალისწინებული დაცვითი სქემისა. მე-2 პუნქტის თანახმად, ნებისმიერ დაკავებულ პირს უნდა ეცნობოს მარტივ, არაპროფესიონალურ, მისთვის გასაგებ ენაზე, მისი დაკავების ძირითადი ფაქტობრივი და იურიდიული საფუძვლები, რათა მან, საკუთარი შეხედულებისამებრ, შეძლოს სასამართლოსთვის მიმართვა მისი დაკავების კანონიერების დადგენის მიზნით, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად (იხ. 1990 წლის 21 თებერვლის გადაწყვეტილება van der Leer-ის საქმეზე, Series A no. 170, გვ. 13, § 28). მიუხედავად იმისა, რომ ინფორმაცია უნდა მიეწოდოს დაუყოვნებლივ (ფრანგულ ტექსტში: ,,dans le plus court délai”), აუცილებელი არ არის დამკავებელმა პირმა დაკავების მომენტში შესაბამის პირს გააცნოს ყველა დეტალი. ის, თუ რამდენად საკმარისი იყო მიწოდებული ინფორმაცია და მოხდა თუ არა მისი დაუყოვნებლივ მიწოდება, უნდა შეფასდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში არსებული გარემოებების საფუძველზე.

41. დაკავებისას, დამკავებელმა თანამშრომელმა ფოქსს, კემპბელსა და ჰარტლის მარტივად განუცხადა, რომ ისინი დააკავეს 1978 წლის კანონის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე ტერორისტულ საქმიანობაში ეჭვის საფუძველზე (იხ. პუნქტები 9 და 13 ზემოთ). ეს უბრალო მინიშნება, როგორც დაკავების იურიდიული საფუძველი, არ არის საკმარისი მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის, რაც მთავრობამაც დაადასტურა.

თუმცა, დაკავების შემდეგ მომჩივანები დაჰკითხა პოლიციამ მათ მიერ კონკრეტულ დანაშაულებრივ საქმიანობაში მონაწილეობის შესახებ და აკრძალული ორგანიზაციებისადმი მათი კუთვნილების შესახებ (იხ. პუნქტები 9, 10 და 14 ზემოთ). არ არსებობს საფუძველი, ვიფიქროთ, რომ ეს დაკითხვა ისე ჩატარდა, რომ მომჩივანებს არ შეეძლოთ მათი დაკავების მიზეზების გაგება. ასე, რომ ის მიზეზები, თუ რატომ იყვნენ ისინი ტერორისტობაში ეჭვმიტანილი, მათ მიეწოდათ მათი დაკითხვის მიმდინარეობისას.

42. ფოქსი და კემპბელი დააკავეს 1986 წლის 5 თებერვალს, დღის სამ საათსა და ორმოც წუთზე ვუდბორნის სადგურთან, ხოლო, შემდგომ დაჰკითხეს ცალ-ცალკე 8:15 და 10.00 საათებს შორის პერიოდში ქესლრიგის პოლიციის განყოფილებაში (იხ. პუნქტი 9 ზემოთ). ბატონი ჰარტლი დააკავეს თავის სახლში დილის 7 საათსა და 55 წთ-ზე, 1986 წლის 18 აგვისტოს და მიიყვანეს ანტრიმის პოლიციის განყოფილებაში, სადაც იგი დაიკითხა 11.05 და 12.15 საათებს შორის პერიოდში (იხ. პუნქტი 13 ზემოთ). ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, რამდენიმე საათის შუალედები არ შეიძლება ჩაითვალოს მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი სიტყვა ,,დაუყოვნებლივის” მოთხოვნის დარღვევად.

43. აქედან გამომდინარე, არც ერთ მომჩივანთან მიმართებაში არ არის დარღვეული მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი.

IV. მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

44. მომჩივანებმა განაცხადეს, რომ, რადგან კონვენცია არ არის ინკორპორირებული გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაში, მათ არ შეეძლოთ დაკავების კანონიერება გაესაჩივრებინათ ბრიტანეთის სასამართლოებში კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტზე მითითებით, რომლის თანახმად:

,,...“

კომისიის წევრთა უმრავლესობა მივიდა დასკვნამდე, რომ ასეთ დარღვევას ადგილი არ ჰქონია. მათი აზრით, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიის ამოქმედების მიზანი დაიკარგა მაშინ, როდესაც, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, დაკავებული პირები გაათავისუფლეს მანამ, სანამ მოხდებოდა დაკავების კანონიერების დადგენა.

მთავრობის განცხადებით, habeas corpus-ით აღძრული საქმის შემთხვევაში, სასამართლოებს შეუძლიათ იმსჯელონ როგორც დაკავების პროცესში საპროცესო წესების დაცვის შესახებ, ასევე იმის შესახებაც, ნამდვილად არსებობდა თუ არა ეჭვი, რომ პირი ტერორისტია. საბოლოო ჯამში, მთავრობა დაეთანხმა კომისიის მოსაზრებას.

საპასუხოდ, მომჩივანებმა გაიზიარეს ბატონი დანელიუსის განსხვავებული აზრი, რომელიც დაერთო კომისიის მოხსენებას. მისი აზრით, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული უფლება გამოიყენება დაკავების მოკლე პერიოდთან მიმართებაშიც. მან ასევე გამოთქვა მოსაზრება, რომ არც habeas corpus-ზე მითითება და არც მცდარი დაპატიმრებისთვის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა არ უზრუნველყოფს მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილი გარანტიის რეალურ აღსრულებას ისე, როგორც ეს პუნქტი განმარტებულია ამ სასამართლოს გადაწყვეტილებაში Brogan and Others საქმეზე (loc.cit., გვ. 34-35, §65), რადგან 1978 წლის კანონის მე-11(1) მუხლი არ მოითხოვდა საფუძვლიანი ეჭვის არსებობას როგორც დაპატიმრების კანონიერებისთვის აუცილებელ ელემენტს.

45.ბატონი ფოქსი და ბატონი კემპბელი დაკავებული იყვნენ დაახლოებით 44 საათის განმავლობაში, ბატონი ჰარტლი კი - დაახლოებით 30 საათის განმავლობაში (იხ. პუნქტები 10 და 14 ზემოთ). ბატონ ჰარტლის მის დაპატიმრებასთან ან დაკავებასთან დაკავშირებით საქმე არ აღუძვრია (იხ. პუნქტი 14 ზემოთ). მეორე მხრივ, დაპატიმრების მეორე დღეს ბატონმა ფოქსმაც და ქალბატონმა კემპბელმაც აღძრეს წარმოება habeas corpus-ის საფუძველზე, მაგრამ ისინი გაათავისუფლეს მოსამართლის მიერ მათი საჩივრების განხილვამდე (იხ. პუნქტი 11 ზემოთ).

სამივე მომჩივანი სასწრაფოდ გათავისუფლდა მანამდე, სანამ განხორციელდებოდა სასამართლო ზედამხედველობა მათ დაკავებაზე. ამ სასამართლოს ფუნქციებში არ შედის აბსტრაქტული მსჯელობა იმაზე, იქნებოდა თუ არა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები, რომლებისთვისაც მომჩივანებს შეეძლოთ მიემართათ წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაბამისობაში მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან.

აქედან გამომდინარე, სასამართლო ასკვნის, რომ არ არის აუცილებელი მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებული მომჩივანთა მოთხოვნის განხილვა.

V. მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

46. მომჩივანებმა ასევე განაცხადეს, რომ, მათი აზრით, დარღვეული მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი, რომლის თანახმად:

,,...“

სასამართლომ დაადგინა, რომ მომჩივნების დაკავება ეწინააღმდეგება მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს (იხ. პუნქტი 36 ზემოთ). წინამდებარე დარღვევა, სასამართლოს მიერ ამ საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანამდე ან გამოტანის შემდეგ, ჩრდილოეთ ირლანდიის სასამართლოების მიერ არ ჩაითვლებოდა საკმარის საფუძვლად იმისათვის, რომ მომჩივანებს მოეთხოვათ ზიანის ანაზღაურება (იხ. ზემოხსენებული გადაწყვეტილება საქმეზე Brogan and Others, Series A no. 145-B, გვ. 35, §67).

აქედან გამომდინარე, სამივე მომჩივანის მიმართ დარღვეულია მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი.

ამ გარემოებების საფუძველზე, სასამართლო:

1. ოთხი ხმით სამის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ დარღვეულია მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი;

2. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ არ არის დარღვეული მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი;

3. ოთხი ხმით სამის წინააღმდეგ აცხადებს, რომ დარღვეულია მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი;

4. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ აუცილებელი არ არის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან და მე-13 მუხლთან დაკავშირებული მოთხოვნების განხილვა;

5. ერთსულოვნად აცხადებს, რომ 50-ე მუხლის გამოყენების საკითხი ჯერჯერობით არ არის მზად გადაწყვეტილებისთვის.

27.11.1991

საქმის ფაქტობრივი მხარე

9. მიშელ კემაშს, საფრანგეთის მოქალაქეს, ამჟამად თორმეტი წლით თავისუფლების აღკვეთა აქვს მისჯილი. მანამდე იგი ქალაქ პანტინში ცხოვრობდა და მუშაობდა ერთ-ერთი სასტუმროს მისაღებში. იგი ნასამართლევი იყო სამჯერ, მათ შორის ერთხელ მიესაჯა ხუთწლიანი პატიმრობა დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილი ქურდობისთვის.

1. გამოძიება

(a) გამოძიება დაკავშირებული საფრანგეთის ტერიტორიაზე ყალბი ფულის შემოტანასა და ყალბი ბანკნოტების უკანონო გამოყენება-ბრუნვაში გაშვებასთან

10. 1981 წლის 6 ივლისს კლაუსჰოფერი - ლიხტენშტეინში მცხოვრები ავსტრიელი მოქალაქე და ჩეკო - შვეიცარიაში მცხოვრები იტალიელი დააკავეს საფრანგეთის ქალაქ ნიცის აეროპორტში, როდესაც ისინი ცდილობდნენ ყალბი ამერიკული ასდოლარიანის გადაცვლას აეროპორტის ერთ-ერთ ბანკში. მათ ბარგში აღმოაჩინეს 4500 ყალბი ამერიკული ასდოლარიანი და ამ თანხაზე ორჯერ მეტი ოდენობის ჩეკები.

გამომძიებლები ჩატარებულმა მოკვლევამ მომჩივანამდე და ესპანელ მოქალაქე ფერნანდესამდე მიიყვანა, რომელთაც კლაუსჰოფერი და ჩეკო სავარაუდოდ მონაკოში შეხვდნენ. ამიტომ კემაშს 1983 წლის 16 თებერვალს წაუყენეს იგივე ბრალი, რაც პირველ ორ ბრალდებულს და დააპატიმრეს.

11. 1984 წლის 24 თებერვალს ჩეკომ გამომძიებელ მოსამართლეს განუცხადა, რომ ადვოკატის რჩევით და მომჩივანის მიერ მისთვის ფულის გადახდის შედეგად მოიტყუა, რომ მომჩივანს არ იცნობდა. მოსამართლემ გამოიძახა კემაში - რომელიც ამასობაში გათავისუფლებულიყო სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ - რათა დაეკითხა იგი 1984 წლის 13 მარტს. ეს დაკითხვა 1984 წლის 20 მარტისთვის გადაიდო.

მომჩივანი ამ დღესაც არ გამოცხადდა. მისმა ერთ-ერთმა ადვოკატმა გამომძიებელ მოსამართლეს განუცხადა, რომ მომჩივანი არ გამოცხადდა ავტო-საგზაო შემთხვევის გამო. ამის საპირისპიროდ მოწმემ - ფერნანდესმა, რომელიც 23 მარტს დაიკითხა, განაცხადა, რომ იგი და მომჩივანი ქალაქ ნიცაში ჩავიდნენ 19 მარტის საღამოს საავტომობილო გზით ყოველგვარი სირთულის გარეშე, ხოლო მისი თანამგზავრი ნამდვილად იყო ნიცაში მეორე დღის 5 საათამდე. ასე თუ ისე, კემაში 22 მარტს კვლავ დააპატიმრეს.

12. 1984 წლის 29 ივნისს გამომძიებელმა მოსამართლემ გამოიტანა დადგენილება ძირითადი დანაშაულის გამოძიების დამთავრების შესახებ და საქმე პროკურატურას გადაუგზავნა.

(b) გამოძიება მოწმის მოსყიდვისა და მოწმის მოსყიდვის მცდელობის ბრალდებებთან დაკავშირებით

13. ჩეკოს ჩვენების საფუძველზე (იხ. პუნქტი 11 ზემოთ), 1984 წლის 18 ივნისს კემაშისა და სხვა ორი პიროვნების მიმართ კვლავ დაიწყო სასამართლო გამოძიება მოწმის მოსყიდვისა და მოწმის მოსყიდვის მცდელობის ბრალდებებთან დაკავშირებით.

1986 წლის 20 თებერვალს გამომძიებელმა მოსამართლემ, მომჩივანის დაკითხვის შემდეგ, ბრალი წაუყენა მას მოწმის მოსყიდვის მცდელობაში. 1986 წლის 2 ოქტომბერს მოსამართლემ გამოიტანა დადგენილება გამოძიების დასრულებისა და საქმის პროკურატურის ორგანოებისთვის გადაგზავნის შესახებ.

2. სასამართლო წარმოება

(a) სასამართლო წარმოება ძირითად დანაშაულთან დაკავშირებით

14. 1984 წლის 28 აგვისტოს ეზ-ან-პროვანსის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატამ კემაშის მიმართ გამოიტანა საბრალდებო დასკვნა საფრანგეთის ტერიტორიაზე ყალბი ფულის შემოტანასა და ყალბი ბანკნოტების გამოყენება-ბრუნვაში გაშვებასთან დაკავშირებით და ის გასასამართლებლად გადასცა ალპ-მარიტიმის სასამართლოს. მომჩივანმა ეს საბრალდებო დასკვნა საკასაციო წესით საკასაციო სასამართლოში გაასაჩივრა, რომელმაც 1984 წლის 20 ნოემბერს გადაწყვეტილება გააუქმა.

15. საქმე გადაეცა გრენობლის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატას, რომელმაც 1985 წლის 7 იანვარს მომჩივანი გასასამართლებლად გადასცა ალპ-მარიტიმის სასამართლოს. მომჩივანმა იჩივლა საკასაციო წესით საკასაციო სასამართლოში, რომელმაც არასაკმარისად დასაბუთებულობის მიზეზით 1985 წლის 26 მარტს ეს გადაწყვეტილებაც გააუქმა.

17. საქმე გადაეცა ლიონის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატას, რომელმაც 1985 წლის 13 აგვისტოს კემაში გასასამართლებლად გადასცა ალპ-მარიტიმის სასამართლოს და ბრალი წაუყენა ყალბი უცხოური ბანკნოტების საფრანგეთის ტერიტორიაზე შემოტანაში დახმარებასა და საბაჟო ზონაში მათ უკანონო გამოყენებაში. 1985 წლის 29 ოქტომბერს საკასაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის საჩივარი სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.

18. საქმე 1986 წლის პირველ კვარტალში განსახილველად გადაეცა ალპ-მარიტიმის სააპელაციო სასამართლოს, მაგრამ ამ სასამართლოს თავმჯდომარის 1986 წლის 11 მარტის ბრძანებით განხილვა გადაიდო შემდგომი სხდომისთვის, რადგან მომჩივანს ამას გარდა ბრალი ედებოდა მოწმის მოსყიდვის მცდელობაში (პუნქტი 13 ზემოთ) და ეს ორი საქმე ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული.

19. 1986 წლის 19 ნოემბერს საფრანგეთის ხელისუფლებამ კლაუსჰოფერი და ჩეკო დროებით გადასცა შვეიცარიის ხელისუფლებას, უცხოელთა ექსტრადიციის შესახებ 1927 წლის 10 მარტის კანონის მე-8 მუხლის თანახმად, შვეიცარიაში მიმდინარე მკვლელობის საქმის გამოძიებასთან დაკავშირებით, რომელშიც ეს პირები ეჭვმიტანილი იყვნენ. კლაუსჰოფერი, შვეიცარიაში 20 წლით თავისუფლების აღკვეთის მისჯის შემდეგ, უკან დააბრუნეს საფრანგეთში 1990 წლის 26 თებერვალს. ჩეკო საფრანგეთში დააბრუნეს 1988 წლის 25 იანვარს იმ გადაწყვეტილებით, რომ მის წინააღმდეგ საქმის აღძვრის საფუძველი არ არსებობდა.

20. 1990 წლის 12 ივნისს ალპ-მარიტიმის სასამართლომ მომჩივანისა და კლაუსჰოფერის საქმე გამოჰყო ჩეკოს საქმისაგან. მომჩივანისა და კლაუსჰოფერის საქმის განხილვა შემდეგი სხდომისთვის გადადო. ეს გადაწყვეტილება სასამართლომ მიიღო კლაუსჰოფერის ადვოკატის შუამდგომლობის საფუძველზე, რომელსაც მომჩივანის ადვოკატებმაც დაუჭირეს მხარი.

21. როდესაც მომჩივანს შეატყობინეს, რომ მოსმენა ჩატარდებოდა 1990 წლის 13 და 14 დეკემბერს და უთხრეს, რომ ერთი დღით ადრე გამოცხადებულიყო ქალაქ ნიცის ციხეში, რათა დაეპატიმრებინათ, მომჩივანმა 10 დეკემბერს წარადგინა ცნობა, რომ იგი იმყოფებოდა ვილ-ევრადის სპეციალიზებულ საავადმყოფოში 5 დეკემბრიდან, მას შემდეგ, რაც მას რამდენიმე დღის წინ თავს დაესხნენ ქალაქ ნიცაში და ფიზიკური ზიანი მიაყენეს. 1990 წლის 13 დეკემბრის დადგენილებაში ალპ-მარიტიმის სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ კემაში არ გამოცხადდა დანიშნულების ადგილას ჩაბარების მიზნით, მიუხედავად მთავარი პროკურორის მოთხოვნით 11 დეკემბერს გაკეთებული სამედიცინო დასკვნისა, რომლის თანახმად კემაშის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა ხელს არ უშლიდა სასამართლოში მის გამოცხადებას. გარდა ამისა, სასამართლოს თავმჯდომარემ ბრძანა მომჩივანის საქმის გამოყოფა კლაუსჰოფერის საქმისაგან და განხილვა შემდეგი სხდომისთვის გადადო.

22. 1991 წლის 25 აპრილს ალპ-მარიტიმის სასამართლომ მომჩივანს - რომელიც ხელახლა დააპატიმრეს 1991 წლის 14 მარტს ლიონის სააპელაციო სასამართლოს მსჯავრდების პალატის 1985 წლის 13 აგვისტოს ორდერის საფუძველზე (პუნქტი 17 ზემოთ) - მიუსაჯა 11 წლით თავისუფლების აღკვეთა და ჯარიმა 2 600 000 ფრანგული ფრანკის ოდენობით. მეორე დღეს კემაშმა ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა საკასაციო სასამართლოში, სადაც საქმის განხილვა ჯერ კიდევ მიმდინარეობს.

(b) მოწმის მოსყიდვასთან დაკავშირებული სამართალწარმოება

23. 1987 წლის 4 მარტს ქალაქ ნიცის გამომძიებელმა მოსამართლემ კემაში და მასთან ერთად ბრალდებული პირი გასასამართლებლად გადასცა ნიცის სისხლის სამართლის სასამართლოს მოწმის მოსყიდვისა და მოწმის მოსყიდვის მცდელობის ბრალდებებით.

1987 წლის 20 ოქტომბერს ორივე გაამართლეს.

B. წინასწარი პატიმრობა

24. ამ ორ ზემოხსენებულ სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით მომჩივანი წინასწარ პატიმრობაში იმყოფებოდა სულ სამ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში.

1. პირველი პერიოდი (1983 წლის 16 თებერვალი - 29 მარტი)

25. 1983 წლის 16 თებერვალს, ანუ იმ დღეს, როდესაც კემაშს ბრალი წაუყენეს ძირითად დანაშაულში (იხ. პუნქტი 10 ზემოთ), იგი წინასწარ პატიმრობაში მოათავსეს ქალაქ ნიცის ციხეში. 1983 წლის 29 მარტს იგი გათავისუფლდა სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ და გირაოთი 500 000 ფრანკის ოდენობით. გამომძიებელმა მოსამართლემ 1983 წლის 25 თებერვალს არ დააკმაყოფილა მომჩივანის პირველი შუამდგომლობა გათავისუფლების შესახებ.

2. მეორე პერიოდი (1984 წლის 22 მარტი - 1986 წლის 19 დეკემბერი)

26. 1984 წლის 22 მარტის დაკავების ორდერის თანახმად, მომჩივანი დააკავეს საფრანგეთისა და მონაკოს საზღვარზე და წარუდგინეს ქალაქ ნიცის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოს გამომძიებელ მოსამართლეს. იმავე დღეს ამ მოსამართლემ მას წინასწარი პატიმრობა შეუფარდა ნიცის ციხეში, ხოლო 1984 წლის 26 მარტს გასცა ბრძანება კემაშის მისთვის წარდგენის შესახებ.

27. ამის შემდეგ მომჩივანმა უამრავი შუამდგომლობა დააყენა გათავისუფლების მოთხოვნით; იგი აცხადებდა, რომ უდანაშაულო იყო, ამტკიცებდა, რომ მეორე დაკავების ორდერის გამოცემისთვის არავითარი ახალი ფაქტობრივი გარემოება არ არსებობდა, რომ არ არსებობდა მის მიერ გაქცევის საშიშროება და რომ ის არ ცდილობდა გასამართლებისაგან თავის არიდებას; იგი აცხადებდა, რომ დამატებითი გირაოს სახით კიდევ გადაიხდიდა თანხას, რომელსაც სასამართლოები დააწესებდნენ.

1984 წლის 10 მაისის, 1985 წლის 13 აგვისტოსა და 1986 წლის 28 ოქტომბრის სხდომებზე წარმოდგენილ საჩივრებში იგი განმარტავდა იმ მიზეზებს, თუ რატომ ვერ გამოცხადდა 1984 წლის 20 მარტს (იხ. პუნქტები 11 და 26 ზემოთ). პირველ საჩივარში ნათქვამი იყო, რომ:

,,1984 წლის 20 მარტამდე იგი პირნათლად ასრულებდა სასამართლო ზედამხედველობით დაკისრებულ წესებს; 1984 წლის 18 მარტს იგი ჩავიდა ნიცაში გამომძიებელი მოსამართლის ბრძანების შესაბამისად, რომელსაც იგი უნდა დაეკითხა 20 მარტს დღის 3 საათზე; ორშაბათს, 19 მარტს, როდესაც იგი მიემგზავრებოდა მირამასში მეგობრის ცოლის სანახავად, მისი მანქანა გაფუჭდა, რის გამოც იგი ვერ გამოცხადდა დაკითხვაზე“.