რითმა ზოგჯერ მისი ლექსის თემადაც კია გადაქცეული და იგი სათაურშივეა გამოატული, მაგალითად, ასე: „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში“.

მარტო ეს სათაურიც ღირს შესანიშნავ ლექსად. იგი ხატოვანია და მუსიკალური ერთსა და იმავე დროს, მთელი ლექსის გასწვრივ ძირითად ლეიტმოტივად ისმის, თანაც ფარშავანგის ბოლოსავით იშლება.

მისი რითმა წარმოშობილია სიტყვისადმი ფაქიზი დამოკიდებულების საფუძველზე. ზოგჯერ ეს სიტყვა არა მარტო მხატვრულ ცნებას გამოხატავს ან მუსიკალური გამის ელემენტია, იგი უთვალავი ფონეტიკური ვარიაციის მასალადაცაა გამოყენებული. აი, შემთხვევით შერჩეული მაგალითებიც:

როგორც მენავემ ძველი სანავე,
ვით გულმა გული და მკლავმა მკლავი,
ისე პირველი ნახვისთანავე
ვიცანი ჩვენი მდინარის ნავი.

ან:

კაფეში შევალ სრულიად მარტო
და ორს ავივსებ სასმელით ჭიქას,
ერთი შენია (უნდა ვიდარდო,
ასეც და ისეც, აქაც და იქაც).

აკვიატებული სიტყვა ზოგჯერ უცვლელადაა დატოვებული:

ცივია გული, არ შეუყვარდი?
არაფერია, შეუყვარდები!
თითქოს რაიმეს ნიშნავს, რომ ბნელი
ღამით იმავე მეგობარს ელი,
არაფერია, არაფერია!

ამის შემდეგ სულ მცირე მანძილი რჩება მსგავსი ან ერთი და იგივე სიტყვების ორკესტრულ აჟღერებამდე:

ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის,
ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ...
ხეთა რიგს, ხეთა ჯარს რკალად ხრის,
სადა ხარ, სადა ხარ, სადა ხარ?..

ლენინის მოედანზე, ოქროულობის მაღაზიის პირდაპირ, ჩაფიქრებული იდგა. ნიკაპი წვერსა და სალოკ თითზე დაებჯინა (ესეც მისი ჩვეულება იყო) და შორს იცქირებოდა. გამვლელ-გამომვლელთ ვერ ამჩნევდა.

აფციაური ლექსო

მივესალმე და ფიქრი შევაწყვეტინე. აღმასკომის წინ ამართულ ორ პატარა ხეზე მიმითითა:

— ძამიკო, — დაიწყო მან, — შეხედე, ძამიკო, ქოლგებიანი ძმებივით არ დგანან?!

გ. ტაბიძეს შეეძლო გამოეყო პეიზაჟის ისეთი, ერთი შეხედვით არა საყურადღებო დეტალი, რომელიც შემდეგ მკითხველის ინტერესს ბადებდა. გ. ტაბიძე თვითონ ამბობს:

„ან როგორც ასომთავრულს,
მუდამ შევამჩნევ ცაზე
სხვისთვის უხილავ-ფარულს,

მაგონდება, მასთან ერთად წყნეთიდან ჩამოვდიოდი ქალაქში, ავტობუსის ლოდინში თავისი მანქანით ჩამომიქროლა და მეც ვისარგებლე შემთხვევით. გზაზე მითხრა:

— ჩემი ეზო უნდა განახო, ძამიკო; როცა იქ შევდივარ, ვარდის გახარებული ბუჩქები მკერდს მიშვერენ.

ამ სიტყვებმა უმალვე მომაგონეს სრულიად ანალოგიური შთაბეჭდილება იასნაია პოლიანაში ჩასულ რაინერ მარია რილკესი.

ყოველივე ეს მარწმუნებს, რომ გ. ტაბიძის იმპრესიონისტული პეიზაჟი, რომლის შესახებ მე ვწერდი ამ ოცდაორი წლის წინ, როდი იყო მარტოოდენ ლიტერატურული წარმოშობის მოვლენა. გ. ტაბიძე თითქო გაოგნებული დადიოდა მცენარეთა შორის, ბაღში, საღამოს ბინდნაკრავ ყვავილებსა და ხეებს შორის, რომლებიც მას გობელენს აგონებდნენ:

... იმ ღამის-ღამით
უხილავ გზებით შთავა ყოველი.
ტბის პირად, როცა ხეების ხელებს
დაეკიდება მთვარე და ცვარი,
დამთვრალი ბაღი გაშლის გობელენს.

თითქო დებიუსის პრელუდიასავით ჟღერს პოეტის გაკვირვება მთვარიან ღამით:

მაგრამ უეცრად ყვავილივით გაიხსნა მთვარე
..................................
ვერ დააგუბა თეთრ ღრუბლებში იების ღვარი
და გადაღვარა ვით სირიის ნელსაცხებელი.

ადრინდელი ლექსების მიხედვით, გ. ტაბიძეს საღამო აგონებდა ხან. ძველისძველ წიგნს, რომელიც ხავერდის ყდაში წევს, ან აკათისტს, ან ლოცვანს, რომელსაც ნელი ხმით კითხულობენ:

არაბული ხათუნა

საღამოვ, ვიცი, ბაღში შეხვალ ეკლესიიდან
და გაოცების მწუხარებას მასთან მიიტან.
თითქო ბეჭდებზე დაგეყრება ვარდების ცვარი
და სურნელებით აივსება შენი ლოცვანი
და მხოლოდ ღამით იგრძნობს სული როგორც სამებას,
ყვავილებს და ცას, საუკუნო გამოსალმებას.

(„შენ და დემონი“)

ამის შემდეგ მე მესმის ბუნდოვანი ტაეპი მისი ლექსისა: „სიკვდილი მთვარისგან“.

წაკითხულ წიგნთა საღამოს
მსუბუქი ბინდი.

ან კიდევ სხვა, ცალკეული პასაჟები იმავე ლექსისა:

როცა დაეცა შუქი ბინდისა,
დამძიმებული მუქი ხავერდით,
ის მთაწმინდაზე
სიკვდილის გვერდით, —
..........................................
საღამო ნაზი, უხავერდო და უძებნელი.

გ. ტაბიძე მთვარის სხივებში ხვევდა პეიზაჟის უაღრესად ლოკალურ ფონსაც:

ამოდის მთვარე, სადღაც ქოხში იელვებს კვარი,
იქ, სადაც არაგვს უერთდება მდინარე მტკვარი,
სადაც ცვარი სვამს ზამბახების სავსე ფიალას, —
წელში მოხრილი ზვირთივით დგას ძველი წისქვილი.

გ. ტაბიძის სიტყვიერი ფერებიც კი მუსიკალურია.

ერთ პოეტზე საუბრისას გალაკტიონ ტაბიძემ მოკლედ დაასკვნა:

— დაიმონ არ უზის სულში, ძამიკო, დაიმონ!

და ხმადაბლა ჩაიმღერა თავისივე ლექსის ტაეპი: — აი რა არის თავიდათავი!

ორგზისი განმეორება ბერძნული სიტყვისა ამჟღავნებდა, რომ ჩვენს პოეტს იმ დროს ესწავლა სკოლაში, როცა იქ ძველ ენებს გადიოდნენ. მას შეიძლება სმენია კიდეც სოკრატეს სიტყვები: ჩემი ღმერთები ჩემი დემონები არიანო.

პაპიძე ხათუნა

გ. ტაბიძე დემონს უწოდებდა მუზას, იგი ამ დემონის ჩურჩულს უსმენდა ხოლმე. მან დააწერინა პოეტს არა ერთი ბრწყინვალე ლექსი, მათ შორის შესანიშნავი „მე ველი სასწაულს“. გ. ტაბიძე აბობდა:

სიკვდილის პირად როცა ვიქნები,
მე ჩემს დემონებს
ვთხოვ, რომ დახურონ ყველა წიგნები,

გ. ტაბიძემ კარგად იცოდა თავისი დემონის ტირანული ზეგავლენის ძალა და ჩვენს პოეტს შეეძლო ბლოკივით მიემართა „მუზისადმი“:

я хотел, чтобы мы были врагами,
Так за что ж подарила мне ты,
Луч с цветами и твердь со звездами,
Все проклятие твоей красоты.

შეიძლება არაფერი ისე არ ახასიათებდეს ადამიანს, როგორც ღიმილი. გ. ტაბიძეს ხშირად ეწვეოდა ხოლმე ფართო, მშვენიერი ღიმილი რომელსაც იგი გულიანი სიცილით ამთავრებდა, ხა! ხა! ხა!

თანაც თავს უკან გადიწევდა და თვალებს ნაბავდა.

როგორ განსხვავდებოდა გ. ტაბიძე ამ მხრივაც იმ ჯურის ადამიანთაგან, რომელთა ბაგის კიდეებზე გაიელვებს ხოლმე სმერდიაკოვის მქირდავი ღიმილი!

გ. ტაბიძე იცინოდა იმ ადამიანის სიცილით, რომელსაც დიდი ხანია მდიდარი სულიერი რთველი დასდგომია,.

მე სრულიად არ მინდა მისი იკონოგრაფია ცალმხრივად წარვუდგინო მკითხველს. ყოველ შემთხვევაში, აშკარაა, რომ „პრიზმის“ ავტორის ლირიკულ მემკვიდრეობაში აღბეჭდილია უტყუარი სახე პოეტისა, რომელიც საყვარელია და მიმზიდველი. ხოლო თუ პოეტი აუდიტორიასთან არ ამყარებს მომხიბლაობის ასეთ ინტიმურ კავშირს, არ შეაყვარებს მკითხველს ლექსებში რეალიზებულ თავის თავს, — ყალბი პოეტია, იგი დიდხანს ვერ დაატყვევებს ადამიანებს, მისი სიმღერა არ დაივანებს მკითხველთა სულში, რადგან სხვისი სულის დაპყრობა მხოლოდ მათი ხვედრია, ვინც საკუთარ არსებიდან გამოასხივებს სისუფთავესა და კეთილშობილებას.

ეს იყო ომის წინ. კომუნართა ბაღის შესასვლელთან შევხვდი. მთხოვა „გლეხთა სახლის“ ქვეშ, სასადილოში შევყოლოდი. როცა მაგიდასთან, დავსხედით, მან პორტფელიდან რაღაც ქაღალდები ამოალაგა.

— ახალი ლექსები უნდა წაგიკითხოო, — მითხრა.

პაპიძე ხათუნა

ასეთი, გულის სიღრმემდე შემძვრელი სიხარული თუ დარდი, შთაბეჭდილება თუ ფიქრი ჩვეულებრივ მოედინება, როგორც პირვანდელი და სუფთა თრთოლვა, და ლექსი, არსებითად, მის შემდგომ კრისტალიზაციას წარმოადგენს. ილიაც ამბობდა:

ჩემო სიმღერავ, ნუ დადუმდები,
შენითა ლხინობს ეს კრული გული,
შენში ცხოვრობენ ჩემი დარდები,
ჩემი ნაღველი და სიხარული.

გ. ტაბიძის პოეტური ენის სიახლე იმაში მდგომარეობდა, რომ მან სიტყვის მუსიკალური ექსპრესია შესანიშნავად შეუხამა სიტყვიერ ფერადოვნებას, ერთგვარ კოლორისტულ წერტილებს, რომელნიც გალხობილი ზურმუხტივით ლივლივებენ მის ლექსებში. მართალია, გ. ტაბიძის პოეტურ ენას ზოგჯერ ახასიათებდა ალოგიზმი, ბუნდოვანებანი, შემთხვევები სტილიზაციისა და ლიტერატურულობისა, მაგრამ თვითონ პოეტის შინაგანი, ანუ უნებური სულიერი მუსიკა — საეჭვო არასოდეს ყოფილა.

გ. ტაბიძე მთლიანად მუსიკალური პიროვნება იყო — აჟღერებული ლექსის გარეშეც, ულექსოდაც. ერთგან იგი ამბობს:

სულში გენიით ატეხილი
მღერის ლერწამი!

თვითონაც მუდამ ლერწამივით თრთოდა. გ. ტაბიძე ძალზე მგრძნობიარე სულის პატრონი გახლდათ. მხოლოდ ზოგიერთები ვერ ხედავდნენ და ვერ გრძნობდნენ მისი ირონიული ბუნების იქით პოეტის უაღრესად ფაქიზ და მთრთოლვარე სულს, რომელიც მუდამ სუფთა მუსიკას გამოსცემდა.

აკადემიისაკენ მიდიოდა, პორტფელს მიაქანავებდა (ეს ჩვეულებად ჰქონდა), თავჩაქინდრული მძიმედ მიაბიჯებდა. დავეწიე, ერთ ხანს უხმოდ მივყვებოდი უკან. უცებ მისი ბუტბუტი შემომესმა: იგი ახალი ტაეპების რითმებს თხზავდა თუ იმეორებდა.

ამან გამაოცა, ერთ ხანს ყურს არ დავუჯერე. მერმე მაინც დავრწმუნდი, რომ იგი რომელიღაც ლექსის კლაუზულების სკანდირებით იყო გართული...

გ. ტაბიძე ჯადოქარია ქართული რითმისა. მისი სმენა ლექსის კანდენციის სფეროში — უბადლოა.

მხოლოდ გ. ტაბიძეს შეეძლო სარითმოდ გამოეყენებინა სიტყვა „მადათოვს“ (რომელიც მგონი ტაეპის შიგნითაც კი სმენისთვის ძნელად ასატანი იქნებოდა) და იგი ბრწყინვალედ გაეხმიანებინა: „მადათოვს — დამათოვს“!

კობერიძე ნატალია

აფხაზეთიდან ჩამოსულიყო. გატაცებით ჰყვებოდა შავი ზღვის სანაპიროების მშვენიერ სანახებზე, ევკალიპტებზე. რამდენიმე კარგი ლექსი დაეწერა, მთელმა ციკლმა კი განსაკუთრებული შთაბეჭდილება ჩემზე არ მოახდინა. გალაკტიონმა იგრძნო ეს, მას არ მოეწონა, რომ თავაზიანობა მაიძულებდა — გამემხნევებინა და დასტურის ნიშნად თავი მექნია.

ლექსები ლურჯი მელნით იყო ნაწერი, მხოლოდ ერთ საკმაოდ გრძელ და ვიწრო ქაღალდის დასტის პირველ ფურცელზე ფანქრით ეწერა რამდენიმე ტაეპი. ინტერესი გამოვიჩინე სწორედ ამ შემთხვევითი სტრიქონების მიმართ. გალაკტიონმა მითხრა, რომ ქუთაისზე ვრცელი პოემის დაწერას აპირებდა. ვთხოვე, განზრახული პოემის დასაწყისი ჩემთვის წაეკითხა. იგი უხალისოდ დამთანხმდა; თვითონ მაინც არ წაიკითხა, ნაწერი გადმომცა და მეც უხმოდ მივადევნე თვალი ტაეპებს:

წყალტუბოდან ქუთაისში
მიმავალო ქარო...

ყველასათვის ცნობილია ეს პატარა ლექსი. მე ვთხოვე გალაკტიონს — არ გაეგრძელებინა იგი და სასწრაფოდ გადაეცა დასაბეჭდად. გალაკტიონი შეყოყმანდა. მე დაჟინებით გავუმეორე თხოვნა, რომელიც მან შემდეგ შემისრულა კიდეც. ლექსი „მნათობში“ გამოაქვეყნა დამოუკიდებელი კუპლეტის სახით და არა როგორც განზრახული პოემის დასაწყისი.

ახლა ამ ლექსს მთელი საქართველო მღერის. პოემა კი არ დაუწერია.. შეიძლება მე შევუშალე ხელი. არ ვნანობ კი: პოემის წერა გალაკტიონის მოწოდება არ იყო.

ომი მძვინვარებდა. ბელეტრისტ ვანო იოსელიანს და მე გზაზე შეგვხვდა. რამდენიმე წუთის შემდეგ ღარიბულ სუფრას ვუსხედით.

გ. ტაბიძე პეტროგრადს იგონებდა. იგი ვანოსთან ერთად მოხვედრილა იქ თებერვლის რევოლუციის დროს.

ვანო იოსელიანი შეუდარებელი მთხრობელი-იმპროვიზატორი იყო. გალაკტიონს გულწრფელად უყვარდა თავისი მეგობარი. ორივენი იგონებდნენ მსოფლიო მნიშვნელობის ქარტეხილებს, ლენინის გამოსვლებს, ნევის პროსპექტის ფარნების ციმციმს...

არ ვიცი რატომ და საუბარი შეეხო პროსპერ მერიმეს. ვანო გატაცებული იყო „ეტრუსკული ლარნაკის“ ავტორით. არანაკლებ უყვარდა ჩეხოვიც.

გ. ტაბიძემ ჩინებული ცოდნა გამოამჟღავნა პროზის სფეროშიაც. საკითხების ღრმა გაგებით ლაპარაკობდა იგი, მაგალითად, ფლობერსა და დოსტოევსკიზე.

კუპრაძე ინგა