ვარდი

სილამაზის, სრულყოფილებისა და კეთილსურნელების გამო, ვარდი სამოთხის ყვავილად არის მიჩნეული. ქრისტიანულ სიმბოლიკაში თეთრი ვარდი განასახიერებს უმანკოებას, სიწმინდეს, უბიწოებას, ქალწულ მარიამს. წითელი ვარდი გულმოწყალებისა და მოწამეობის სიმბოლოა, იგი ქრისტეს სისხლის წვეთებიდან აღმოცენდა. ვარდების ყვავილწნული ზეციური ნეტარების, ციური ვარდის, ღვთისმშობლის სიმბოლოა. ვარდის ეს სიმბოლური მნიშვნელობები ქრისტიანობის პირველ წლებში შემოვიდა ხმარებაში. წმინდა ამბროსი მოგვითხრობს იმის შესახებ, თუ როგორ გაუჩნდა ვარდს ეკლები. ვიდრე ვარდი ამქვეყნიური მცენარე გახდებოდა, იგი სამოთხის ბაღში ხარობდა და მას ეკლები არ ჰქონდა. მხოლოდ ადამისა და ევას დაცემის შემდეგ გაუჩნდა ვარდს ეკლები, რათა კაცობრიობისთვის შეეხსენებინა პირველი ადამიანების მიერ ჩადენილი ცოდვა და მათი სამოთხიდან განდევნა, თუმცა, ვარდის სურნელი კვლავ აღუძრავს ადამიანებს სამოთხეში განცხრომით ცხოვრების მოგონებას. შესაძლოა, ამ ლეგენდის გავლენით უწოდებენ მარიამ ღვთისმშობელს „უეკლო ვარდს“, ვინაიდან, ტრადიციის მიხედვით, მარიამი უცოდველია და მას არ ეხება პირველი ადამიანების მიერ ჩადენილი ცოდვა.

VOUET, Simon
ღვთისმშობელი და ბავშვი
ბაროკო
ზეთი, ტილო
ხელოვნების მუზეუმი, ლიონი

ვარდის სიმბოლიკა ძირითადად მარიამ ღვთისმშობელთან არის დაკავშირებული. ღვთისმშობელს, რომელსაც იტალიურ ფერწერაში გამოსახავდნენ როგორც Santa Maria della Rosa, ხელში ვარდი უჭირავს (ან ვარდი ყრმა ქრისტეს უჭირავს).

აღორძინების ეპოქის ხელოვნებაში ვარდების ყვავილწნულის საშუალებით ხშირად გამოსახავდნენ მარიამ ღვთისმშობლის კრიალოსანს. ანგელოზების, წმინდანების ან სამოთხეში მოხვედრილი ადამიანების სულების თავზე გამოსახული გარდებისგან დაწნული გვირგვინი სოლომონის ღვთიურ ნეტარებაზე მიუთითებს: „როგორც ხე ვაშლისა ტყიურ ხეთა შორის, ასეა საყვარელი ჩემი ჭაბუკთა შორის! მის ჩრდილში მსურს და ვზივარ კიდეც, ნაყოფი მისი ეტკბო ჩემს სასას“ (ქებ 2:3). ამ ნაწყვეტს განმარტავდნენ, როგორც ქრისტეზე ნართაულად ნათქვამ სიტყვას. ტრადიციის მიხედვით, როგორც ქრისტე წარმოადგენს ახალ ადამს, ასევე მარიამ ღვთისმშობელიც ახალ ევად ითვლება. ამიტომ, მარიამის ხელში გამოსახული ვარდი ცხონების სიმბოლოს წარმოადგენს.

LOCHNER, Stefan
ტრიპტიქი ღვთისმშობელი და
ბავშვი შემოღობილ ბაღში
1445-50, ჩრდილოევროპული აღორძინება
ზეთი, მუხის სამკარედი,
31,3x227,5 სმ. (ცენტრ. ნაწილი)
30,6x10,3 სმ. (კარედები)
ვოლრაფ-რიხარტცის მუზეუმი,
კიოლნი

ვარსკვლავი

ვარსკვლავი უხსოვარი დროიდან მარადიულობის სიმბოლოს წარმოადგენდა, ხოლო მოგვიანებით მაღალი მისწრაფებებისა და იდეალების მნიშვნელობით იხმარებოდა. ვარსკვლავი მეგზურობისა და ბედნიერების ემბლემაა.

ხილულ სამყაროში არაფერი მეტყველებს ღმერთის ყოვლისშემძლეობაზე ისე, როგორც ვარსკვლავებიანი ცა. „ცანი ღაღადებენ ღმერთის დიდებას, და მისთა ხელთა ნამოქმედარს გვამცნობს სამყარო“ (ფსალმ 18:2). ციდან ვარსკვლავების ჩამოცვენა მეორედ მოსვლისა და ღვთის სამსჯავროს ერთ-ერთი წინაპირობაა. „და მყისვე, გასაჭირის იმ დღეების შემდგომ, მზე დაბნელდება და მთვარე აღარ გამოსცემს თავის ნათელს, ვარსკვლავები ჩამოცვივდებიან ციდან და ციური ძალები შეირყევიან“ (მათ 24:29).

კაშკაშა ცისკრის ვარსკვლავი მესიის - იესო ქრისტეს სიმბოლოა. „მე, იესომ, მოვავლინე ჩემი ანგელოზი, რათა დაგიმოწმოთ ეს ეკლესიებში. მე ვარ დავითის ფესვი და შთამომავალი, ცისკრის კაშკაშა ვარსკვლავი“ (გამოცხ 22:16). ქრისტიანულ იკონოგრაფიაში ვარსკვლავების გამოსახულებები ზეციური მოვლენების მომასწავებელი იყო. მარიამ ღვთისმშობელს ხშირად ნახევარმთვარეზე მდგომს გამოხატავდნენ. იგი გარშემორტყმულია შარავანდედით, რომელსაც ვარსკვლავის ფორმა აქვს.

მართლმადიდებლები ვარსკვლავს უწოდებენ ორ ერთიმეორეზე გადაჯვარედინებულ ლითონის მოღუნულ ვიწრო, თხელ ფირფიტას, რომელსაც ფეშხუმზე დგამენ იმ მიზნით, რომ დაფარნა არ შეეხოს ტარიგს და სიმბოლურად იმ ვარსკვლავს აღნიშნავს, რომელიც წინ უძღოდა აღმოსავლეთიდან მომავალ მოგვებს.

ოთხქიმიანი ვარსკვლავი ჯვარს წააგავს. მას „ბეთლემის ვარსკვლავის“ ან „შობის ვარსკვლავის“ მნიშვნელობით ხმარობენ. ვარსკვლავის ფორმა ასოცირდება იესოს შობასთან და იმ მიზანთან, რისთვისაც მაცხოვარი დაიბადა.

BLOEMAERT, Abraham
მოგვების თაყვანისცემა
1623-24, ბაროკო
ზეთი, ტილო, 420x290 სმ.
ხელოვნების მუზეუმი, გრენობლი

ქრისტეს შობა
1689
ხატი, ტემპერა მერქანზე,
142x99,7 სმ.

ხუთქიმიანი ვარსკვლავიც ბეთლემის ვარსკვლავია და იესო ქრისტეს შობას გამოხატავს. „როცა იესო იშვა იუდეის ბეთლემში, მეფე ჰეროდეს დღეებში, იერუსალიმში მოვიდნენ მოგვები აღმოსავლეთიდან და თქვეს: სად არის იუდეველთა მეფე, რომელიც იშვა? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“ (მათ 2:1-2). ზოგჯერ სიმბოლო იესო ქრისტეს ხუთ ჭრილობასაც განასახიერებს.

ძველი ჩინელი ფილოსოფოსების წარმოდგენით, ხუთქიმიანი ვარსკვლავი (პენტაგრამა, პენტაკლი) სამყაროს ხუთი ძირითადი ელემენტის ურთიერთმოქმედების მაჩვენებელია. ცეცხლი, მიწა, რკინა, წყალი და ხე ერთმანეთზე მოქმედებენ (როგორც დადებითად, ასევე უარყოფითად).

დესტრუქციული ციკლი: ცეცხლი ადნობს რკინას; რკინისგან ამზადებენ ცულს, ცულით ჭრიან ხეს, ხე იკვებება მიწაში არსებული ნივთიერებებით, რაც იწვევს მიწის გამოფიტვას, მიწა აჩერებს წყლის ბუნებრივ დინებას და იწოვს წყალს, წყალი აქრობს ცეცხლს.

კონსტრუქციული ციკლი: ცეცხლი ჩნდება ხისგან, ხეს არ შეუძლია წყლის გარეშე არსებობა, წყალი წარმოიშობა რკინის დნობის შედეგად, რკინას მიწაში მოიპოვებენ, მიწა ცეცხლიდან იბადება (მაგმები).

ექვსქიმიანი ვარსკვლავი შემოქმედის სიმბოლოა - ვარსკვლავი ძველი აღთქმისა. ექვსი ქიმი ქვეყნიერების შექმნის ექვს დღეზე მიგვანიშნებს. გარდა ამისა, ექვსი ქიმი აღნიშნავს ღმერთის ექვს ატრიბუტს - ძალას, სიბრძნეს, სიდიადეს, სიყვარულს, ლმობიერებასა და სამართლიანობას. ასეთ ვარსვლავს, ხშირად, უსასრულო კვანძს ან სოლომონის ბეჭედს უწოდებენ. ვარსკვლავი შედგება ორი სამკუთხედისგან, რომლებიც ადამიანის ორი ბუნებრივი საწყისის - სულისა და ხორცის ბრძოლას გამოხატავენ. იუდევლთა ექვსქიმიან ვარსკვლავს დავითის ვარსკვლავი ეწოდება და სიონისტური მოძრაობის სიმბოლოს წარმოადგენს. ეს ემბლემა ისრაელის სახელმწიფოს დროშაზეა გამოსახული.

ORCAGNA
სამლოცველო
1359, შუა საუკუნეები
ლილა-ქვით, ოქროთი და მინით
ინკრუსტირებული მარმარილო
ორსანმიკელეს ეკლესია,
ფლორენცია

ALTDORFER, Albrecht
ჯვარცმული ქრისტე მარიამსა
წმ. იოანეს შორის
დაახ. 1512, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ცაცხვის მერქანი, 102x116 სმ.
მუნიციპალური მუზეუმი, კასელი

შვიდქიმიანი ვარსკვლავი სულის შვიდ მადლს განასახიერებს. კერძოდ, სიბრძნეს, გონიერებას, რჩევას, მხნეობას, ცოდნას, ღვთისმოშიშობასა და უფლის თაყვანისცემას. „და დაივანებს მასზე უფლის სული, სული სიბრძნისა და გონიერებისა, სული რჩევისა და ძლიერებისა, სული ცოდნისა და უფლის მოშიშებისა“ (ეს 11:2). შვიდქიმიანი ვარსკვლავი ამომავალი მზის სიმბოლოცაა.

რვაქიმიანი ვარსკვლავი. რვა ტრადიციულად სულიერი აღორძინების ციფრია. იესო ქრისტეს მერვე დღეს დაარქვეს სახელი, მერვე დღეს მოხდა მისი წინადაცვეთაც.

ცხრაქიმიანი ვარსკვლავი სულის ცხრა ნაყოფს გამოხატავს, რომლებიც ჩამოთვლილია პავლე მოციქულის ეპისტოლეში გალათელთა მიმართ. „ხოლო სულის ნაყოფია: სიყვარული, სიხარული, მშვიდობა, სულგრძელება, სახიერება, სიკეთე, ერთგულება, სიმშვიდე, თავშეკავება - ამათ წინააღმდეგ არ არის რჯული“ (გალ 5:22-23). ზოგჯერ ვარსკვლავის წვეროებში აღნიშნულია სულის ნაყოფთა ლათინური მნიშვნელობების პირველი ასოები (charitas, guadium, pax, longanimitas, benignitas, bonitus, fides, mansuetudo, continentia).

თორმეტქიმიანი ვარსკვლავი იესო ქრისტეს თორმეტი მოციქულის სიმბოლური გამოხატულებაა. ეს ვარსკვლავი ნათლისღების დღესასწაულის სიმბოლოდაც ითვლება. ეკლესია იესო ქრისტეს უფლის ძედ განცხადებას აღნიშნავს ქრისტეშობიდან მეთორმეტე დღეს. იუდეველები თორმეტქიმიან ვარსკვლავს ისრაელის თორმეტ ტომს უკავშირებენ.

ვარხვი

ვარხვი წყლის ფრინველია. ლეგენდის მიხედვით, ამ ფრინველს იმდენად უყვარს თავისი შთამომავლობა, რომ შიმშილობის დროს მამაცურად იპობს გულმკერდს და ბარტყებს საკუთარი სისხლით კვებავს. ამ ლეგენდის გავლენით ვარხვი ჯვარცმული ქრისტეს სიმბოლოდ იქცა, რადგან მაცხოვარს მთელი კაცობრიობა უყვარდა და ამ სიყვარულის ნიშნად საკუთარი თავი გასწირა და ყველა ადამიანის ცოდვა იტვირთა. ვარხვი ქრისტეს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ალეგორიაა და, სწორედ ამ სახით ფიგურირებს ეს ფრინველი სამოცდამეათე ემბლემის სახით ბოსხის „სიმბოლურ ხელოვნებაში“. ვარხვი წმინდა ზიარების სიმბოლოსაც წარმოადგენს. ამ მნიშვნელობის არქეტიპია 101:7 ფსალმუნი: „დავემსგავსე უდაბნოს ვარხვს...“ (მინიშნება ქრისტეზე). ზოგჯერ ვარხვს ქრისტეს ჯვარცმის სცენებში გამოსახავენ, სადაც ვარხვის ბუდე ჯვრის წვეროზეა გამოსახული. გულმოწყალების სიმბოლოს მნიშვნელობით ვარხვი შეიძლება ნატურმორტებში იყოს გამოსახული ჭურჭლის ზედაპირზე. ვარხვი ქრისტეს ადამიანურ ბუნებასაც გამოხატავს.

BELLINI, Giovani
ღვთისმშობელი (დეტალი)
(Madonna del prato)
1505, ადრეული აღორძინება
ზეთი, ტილო, 67x86 სმ.
ნაციონალური გალერეა,
ლონდონი

შუა საუკუნეების „ბესტიარიუმში“ ციტირებულია მივიწყებული საეკლესიო სიმღერა ასეთი ტექსტით: „აჰა, ვარხვო, სიკეთით აღვსილო. უფალო იესო“ და მოხსენებულია წყლის ფრინველის თვისება, რომ მოიხმაროს მხოლოდ იმდენი საკვები, რამდენიც სასიცოცხლო ძალის შესანარჩუნებლად არის საკმარისი. „ასევე ცხოვრობს განდეგილი, რომელიც მხოლოდ პურით იკვებება: იგი არ ცხოვრობს, იმისათვის, რომ ჭამოს, არამედ ჭამს იმიტომ, რომ იცხოვროს“.

ვაშლი

ბიბლიური გადმოცემის თანახმად ვაშლი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხის ნაყოფია. ქრისტიანული ტრადიციის მიხედვიდ მას ორგვარი სიმბოლიკა აქვს. ერთის მხრივ აღნიშნავს ბოროტებას და ადამისა და ევას ცოდვას, ხოლო მეორე მხრივ იგი იესო ქრისტეს მომავალი მისიის, კაცობრიობის ცოდვების გამოსყიდვის სიმბოლოს წარმოადგენს.

ბიბლიაში მრავალი ისეთი ადგილია, სადაც ვერ გაიგებ რა ხილზეა საუბარი, მხოლოდ რამდენიმეჯერ არის ნახსენები ბროწეული. გველის მიერ ევას ცდუნების ისტორიაში ნახსენებია არა ვაშლი, არამედ რომელიღაც ხე, „მოწყვიტა ხისგან ნაყოფი და შეჭამა“ (დაბ 3:1-6). დასავლეთ ევროპაში ვაშლმა ბოროტისა და კეთილის შეცნობის სიმბოლოს მნიშვნელობა მოგვიანებით შეიძინა ორი ლათინური სიტყვის (malus - ვაშლი და malum - ბოროტი, ცოდვიანი) ერთმანეთთან მსგავსების გამო. თავდაპირველად ვაშლის მიმზიდველი სიტკბო ცოდვასა და ცდუნებასთან ასოცირდებოდა, ამიტომ ბაროკოს პერიოდის ხელოვნების ნაწარმოებებში ხშირად ჩონჩხის სახით გამოსახულ სიკვდილს ხელში უჭირავს ვაშლი: პირველი ცოდვის ფასი - სიკვდილია. ასე, რომ, ხელოვნებაში პირველი ადამიანების დაცემის ამსახველ სცენებში გველს პირით მაცდური ვაშლი უჭირავს, თუმცა ბიბლიის ტექსტში ნახსენებია მხოლოდ „ხის ნაყოფი“ (უნდა აღინიშნოს, რომ აღმოსავლეთში ჩვენებური ვაშლი უცნობი ხილი იყო). ცოდვისა და სიყალბის სიმბოლოს წარმოადგენს სოდომის ვაშლი, გარეგნულად ლამაზი, შიგნით ფერფლით სავსე.

MEMLING, Hans
ტრიპტიქი (ცენტრ. ნაწილი)
1487, ჩრდილოევროპული
აღორძინება

ზეთი, მერქანი, 41,5x31,5 სმ.

სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

UNKNOWN MASTER, German
ღვთისმშობელი და ბავშვი
1400-25, შუა საუკუნეები
ზეთი, ცაცხვის მერქანი,
43,9x33,8 სმ.
ძველი პინაკოთეკა, მიუნხენი

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში იესო ქრისტეს ხელში გამოსახული ვაშლი პირველი ადამიანების ცოდვის გამოსყიდვას გამოხატავს. ვაშლი მარიამ ღვთისმშობლის ხელში, ახალი ევას სიმბოლოა. ქრისტეშობის ამსახველ ნახატებზე გამოსახულია ყრმა იესო, რომელიც ვაშლს იღებს. ამ მოქმედებით, სიმბოლურად ქრისტე თავის თავზე იღებს კაცობრიობის ცოდვებს, ამიტომ საშობაო ნაძვის ხეზე დახატული ვაშლები გამოხატავენ ადამიანების სამოთხის ბაღში დაბრუნების შესაძლებლობას მაცხოვრის დაბადების შემწეობით.

ამრიგად, როცა ჩვენ ვხედავთ ადამს ვაშლით ხელში იგი ცდუნების სიმბოლოა, მაგრამ, როცა ვაშლი ქრისტეს უჭირავს ხელში იგი სულის ცხონებას გამოხატავს. ქრისტე ახალი ადამია. ამგვარი განმარტების პირველწყარო სოლომონის ქებათა ქების (2:3) წიგნშია მოცემული: „როგორც ხე ვაშლისა ტყიურ ხეთა შორის, ასეა საყვარელი ჩემი ჭაბუკთა შორის! მის ჩრდილში მსურს და ვზივარ კიდეც, ნაყოფი მისი ეტკბო ჩემს სასას“ ეს ნაწყვეტი ახსნილია, როგორც იესო ქრისტეზე მინიშნება.

ტრადიციის მიხედვით, როგორც ქრისტე წარმოადგენს ახალ ადამს, ასევე მარიამ ღვთისმშობელი განასახიერებს ახალ ევას და ვაშლი მარიამის ხელში სულის ცხონების სიმბოლოა.

ვერძი

ქრისტიანობაში ვერძი ქრისტეს („მწყემსი კეთილი“) სამწყსოს - მოციქულებისა და მორწმუნეების სიმბოლოს წარმოადგენს. ხელოვნებაში ხშირად ფიგურირებს აბრაამის მიერ ვერძის მსხვერპლად შეწირვის სიუჟეტი.

CARAVAGGIO
აბრაამის მსხვერპლთშეწირვა
1601-02, ბაროკო
ზეთი, ტილო, 104x135 სმ.
უფიცის გალერეა, ფლორენცია

ვერძი ცხვრის ფარის წინამძღოლია და აქედან გამომდინარე ზოგჯერ ქრისტეს სიმბოლოდ იხმარება. ისევე, როგორც ვერძი ამარცხებს ბრძოლაში მგელს, ქრისტეც გამარჯვებული გამოდის სატანასთან ბრძოლაში. ბუჩქნარში რქებით გახლართული ვერძი, რომელიც ღმერთმა გამოუგზავნა აბრაამს სამსხვერპლოდ გამზადებული ისააკის სანაცვლოდ, ასოცირდება ეკლის გვირგვინით შემკულ იესოსთან, რომელმაც თავი გასწირა ადამიანთა ცოდვების გამოსასყიდად. იკონოგრაფიაში ქრისტეს ზოგჯერ სამსხვერპლო ვერძის სახით გამოსახავენ.

ძველ აღთქმაში ვერძი სამსხვერპლოდ გამზადებულ ადამიანს ცვლის: „და აღაპყრო აბრაამმა თვალი და იხილა ვერძი, რომელიც რქებით იყო გახლართული ბუჩქნარში. და წავიდა აბრაამი და აიყვანა ის ვერძი და შესწირა იგი სრულადდასაწველად თავის ძის ნაცვლად“ (დაბ 22:13). რაბინი ბენ დოზა გვამცნობს: „იმის გამო, რომ ვერძს ათი მყესი აქვს, დავითის ქნარს ათი სიმი ჰქონდა“.

ვერხვი

ვერხვის შესახებ ორი ლეგენდა არსებობს. ერთი ლეგენდის მიხედვით ჯვარი, რომელზეც იესო ქრისტე გაკრეს, ვერხვის ხისგან იყო გაკეთებული. როცა ვერხვმა შეიტყო რა მიზნით უნდა გამოეყენებინათ ჯვარი, აღშფოთებისგან ფოთლები აუთრთოლდა და ვერხვის ფოთლები დღემდე განაგრძობენ თრთოლას.

მეორე ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ იესო ქრისტეს ჯვარცმისა და სიკვდილის შემდეგ ყველა ხემ ქედი მოიხარა მწუხარების ნიშნად და ვერხვი აღმოჩნდა ერთადერთი ხე, რომელმაც მწუხარებითა და პატივისცემით არ დახარა თავი. ქედმაღლობისა და სიამაყის გამო ვერხვის ფოთლებს სამუდამო თრთოლა ერგო წილად.

ვეშაპი

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ვეშაპის მნიშვნელობა იონას ბიბლიურ ისტორიასთან არის დაკავშირებული. „მოავლინა უფალმა დიდი თევზი და შთაანთქმევინა იონა. სამი დღე და სამი ღამე დაჰყო იონამ თევზის სტომაქში“ (იონ 2:1). ბიბლიაში ნათქვამია, რომ იონას უფალმა უბრალოდ „დიდი თევზი“ მოუვლინა. მხატვრებმა, ბუნებრივია, არ იცოდნენ როგორ გამოიყურებოდა ეს „დიდი თევზი“, ამიტომ ადრექრისტიანულ ხელოვნებაში, სურათებზე, სადაც იონას სიუჟეტი გვხვდება, მას ვეშაპის, ზღვის ურჩხულის, ზოგჯერ კი დელფინის სახით გამოსახავდნენ.

LORENZETTO
იონა
1519-20, აღორძინება
მარმარილო
სანტა მარია დელ პოპოლოს
ეკლესია, რომი

ძველ აღთქმაში მოთხრობილი იონასა და „დიდი თევზის“ ისტორია იესო ქრისტეს აღდგომის წინასწარმეტყველებაა, ვინაიდან „როგორც იონა იყო დიდი თევზის მუცელში სამ დღესა და სამ ღამეს, ასევე კაცის ძე იქნება სამ დღესა და სამ ღამეს მიწის გულში“ (მათ 12:40). ეს გამონათქვამი ხელოვნებაში აისახებოდა, როგორც მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლო.

ძველი ლეგენდის მიხედვით, მეზღვაურებს უზარმაზარი ვეშაპები კუნძულები ეგონათ და ხშირად ვეშაპს მიაყენებდნენ ხოლმე გემს, მაგრამ ეს უზარმაზარი ქმნილებები უეცრად ჩაყვინთავდნენ ხოლმე წყალში და თან გაიყოლებდნენ გემს. ამის გამო ვეშაპს ეშმაკის სიმბოლოდ მიიჩნევდნენ. მხატვრები ზოგჯერ ჯოჯოხეთის კარიბჭეს ვეშაპის დაღებული ხახის სახით გამოსახავდნენ.

ვირი

ვირი თავმდაბლობისა და ზომიერების სიმბოლოა. იგი ეხმარებოდა ღარიბებს ტვირთის გადატანაში ისევე, როგორც იესომ იტვირთა ადამიანთა ცოდვა. ვირი ხშირად მოთმინებას, სიმამაცეს, სიმშვიდესა და მორჩილებას გამოხატავს.

აღორძინების ეპოქის ფერწერაში ვირის გამოსახულება საკმაოდ ხშირი მოვლენაა, განსაკუთრებით ისეთ სიუჟეტებში, როგორებიცაა იესო ქრისტეს შობა, მარიამისა და იოსების ეგვიპტეში გაქცევა, იესოს შესვლა იერუსალიმში. სხვა სიუჟეტებზე ხშირად, ვირის გამოსახულება ქრისტეშობის ამსახველ სცენებში გვხვდება. ვირისა და ხარის გამოსახულებები სიმბოლურად აღნიშნავენ იმ ფაქტს, რომ უფლის ქმნილებათა შორის ყველაზე წყნარმა ცხოველებმა, იესო ქრისტეში ღვთის ძე შეიცნეს. ესაია წინასწარმეტყველი ადასტურებს, რომ ეს ცხოველები ესწრებოდნენ მაცხოვრის შობას: „ხარი იცნობს თავის მფლობელს და ვირი - ბაგას თავისი პატრონისას...“ (ეს 1:3).

მარიამი და იოსები ვირით გაექცნენ ჰეროდეს რისხვას ეგვიპტეში. ვირით შევიდა იესო ქრისტე იერუსალიმში, რის გამოც ვირზე ამხედრებული იესო ღმერთის სულიერი სამეფოს სიმბოლოს წარმოადგენს. „როცა იერუსალიმს მიუახლოვდნენ და ბეთბაგეში მივიდნენ, ზეთისხილის მთასთან, იესომ გაგზავნა ორი მოწაფე: „წადით სოფელში, რომელიც თქვენს წინაა და მაშინვე იპოვით დაბმულ ვირს და მასთან ერთად ჩოჩორს. აუშვით და მომიყვანეთ“ (მათ 21:1-3).

ANGELICO,Fra
ეგვიპტეში გაქცევა
დაახ. 1450, ადრეული
აღორძინება
ტემპერა, მერქანი, 38,5x37 სმ.
სან მარკოს მუზეუმი, ფლორენცია

LORENZETTI, Pietro
ქრისტეს შესვლა იერუსალიმში
დაახ. 1320, შუა საუკუნეები
ფრესკა
ქვედა ეკლესია, სან ფრანცისკო

ზარდახშა

ლამაზად გაფორმებული ოთხკუთხა ან მრგვალი ფორმის ყუთი. იყენებენ ძვირფასი ან პატივსაცემი ნივთის შესანახად. ქრისტიანულ ხელოვნებაში გამოიყენებოდა წმინდანის ნაშთების ან მტრის მოკვეთილი თავის შესანახად

RUBENS, Pieter Pawel
ქრისტე სიმონ ფარისეველთან
1618-20, ბაროკო
ზეთი, ტილო, 189x254,5 სმ.
ერმიტაჟი, სანკტ-პეტერბურგი

ზარდახშა მარიამ მაგდალელის ატრიბუტია. მან ქრისტეს სიმონთან სტუმრობისას ზარდახშიდან ამოღებული ნელსაცხებლებით დაუზილა მაცხოვარს ფეხები და თავისი თმებით შეუმშრალა ისინი: „მარიამმა აიღო ერთი ლიტრა სუფთა, ძვირფასი ნარდის ნელსაცხებელი, ფეხებზე სცხო იესოს და თავისი თმებით შეუმშრალა ფეხები...“ (იოან 12:3).

ზარი

ეკლესიის ზარი სიმბოლურად გამოხატავს ღვთის სიტყვის მქადაგებლებს, რომლებიც ირჯებიან არა საკუთარი სიკეთისთვის, არამედ სხვების სასიკეთოდ. კათოლიკური ეკლესიების ზარებზე ამოკვეთილია წარწერა: „ცოცხლებს ვუხმობ, გარდაცვლილებს დავტირი“. ძველი მსოფლიოს მრავალ კულტურაში ზარები მუსიკალური ინსტრუმენტებისა და საკულტო მოწყობილობების ფუნქციებსაც ასრულებდნენ. მათი რეკვის ხმა უხმობდა როგორც ადამიანებს, ასევე ზებუნებრივი სამყაროს წარმომადგენლებს. თქმულებების მიხედვით ზარების ხმა ხელს უშლიდა ეშმაკს მოეტაცა მისთვის სასურველი ბავშვი. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ზარმა საკულტო სიმბოლოს მნიშვნელობა შეიძინა. ადრეულ ქრისტიანულ ეპოქაში რომის კატაკომბებში შემოწირულობების შესაკრებად ვერცხლის ზარებს იყენებდნენ. მონასტრებში დიდი ზომის ზარების გამოყენება VI საუკუნეში დაიწყეს, თუმცა ცნობები ძალზე დიდი ზარების ჩამოსხმის შესახებ, მხოლოდ შუა საუკუნეების დასასრულიდან მოგვეპოვება. ზარების ხმა შემოქმედი ძალის სიმბოლოა. ზარი, თავისი ფორმით, დაკავშირებულია თაღთან და, შესაბამისად, ზეცასთან. ზარი, ეგვიპტელი მეუდაბნოეს, წმინდა ანტონის ატრიბუტია.

ქვედა ნიგერი, ნიგერია
ზარი
სპილენძის შენადნობი,
სიმაღლე 11 სმ.
კერძო კოლექცია

აღმოსავლეთის ეკლესიაში ზარი ღვთისმშობლის ხარების ქრისტიანული სიმბოლოა. პირველად შემოღებული იქნა IV საუკუნეში ნოლანის ეპისკოპოსის, პავლინის მიერ.

ზეთისხილი

ზეთისხილის რტო მშვიდობის ანტიკურ სიმბოლოს წარმოადგენს. ბიბლიის მიხედვით დიდი წარღვნის შემდეგ ნოემ მტრედი გამოუშვა კიდობნიდან მიწის საპოვნელად. „და დაბრუნდა მასთან მტრედი საღამოს ჟამს და მას ზეთისხილის რტო ეჭირა პირში. და ამით შეიტყო ნოემ, რომ წყალი დამცხრალიყო მიწაზე“ (დაბ 8:11). მტრედის მიერ მოტანილი ზეთისხილის რტო ქრისტიანებისთვის ღმერთსა და ადამიანს შორის დამყარებული მშვიდობის სიმბოლოს წარმოადგენს. ზეთისხილის რტო გაბრიელ მთავარანგელოზისა და ღვთისმშობლის ატრიბუტად იხმარება ხარების ზოგიერთ სიუჟეტში. იერუსალიმში შესვლის სცენის ზოგიერთ გამოსახულებაში, მაცხოვრის შესახვედრად მოსულ ადამიანებს ხელში ზეთისხილის რტოები უჭირავთ. დასავლეთ ევროპის ხელოვნებაში ზეთისხილის რტო მშვიდობის, თანხმობისა და სიბრძნის ალეგორიული გამოსახულებების ატრიბუტია. ზეთისხილის ზეთს ხმარობენ მეფეების, მღვდლებისა და სნეულების ცხების ცერემონიალზე. იაკობმა ბეთელში ხილული სიზმრის შემდეგ „აიღო ქვა, რომელიც სასთუმლად ედო, და აღმართა იგი ძეგლად და ზეთი დაასხა ზედ“ (დაბ 28:18). მაცხოვარს, მესიას ებრაულად „მაშიახ“ ანუ „ცხებული“ ეწოდება. ქრისტიანულ რელიგიაში ნამდვილ ზეთისხილის ზეთს ურევენ ბალზამში და უმატებენ არომატიზირებულ სანელებლებს. ამ ნაზავს „მირონი“ ეწოდება. მას ნათლისღების, ხელდასხმისა და სხვა რიტუალების ჩატარებისას ხმარობენ. VII საუკუნიდან მეფედ კურთხევის ცერემონიის დროს ტარდება მირონცხების რიტუალი.

MULTSHER, Hans
ლოცვა ზეთისხილის მთაზე
1437, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
პანო, 148x140 სმ.
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

ზიარება (ევქარისტია)

ეკლესიის შვიდ საიდუმლოთაგან ერთ-ერთი საიდუმლო. სისხლიანი მსხვერპლის ნაცვლად უფლისადმი შემუსრვილი სულისა და გულის მიძღვნა. „შესაწირავი ღმერთისა - ღმერთი მოდრეკილი. მოდრეკილისა და მორჩილის გული არ დაამცირო, ღმერთო“ (ფსალმ 50:19). ამის გამო ზიარებას უსისხლო მსხვერპლის შეწირვასაც უწოდებენ. ლიტურგიის დროს იწირება უსისხლო მსხვერპლი, კერძოდ პური და ღვინო. საგანგებოდ გამომცხვარ ამ პურს სეფისკვერს უწოდებენ, ხოლო ღვინოს ზედაშეს. პურს დასერავენ და დაჭრიან, ღვინოში კი წყალს შეურევენ ქრისტეს ორი ბუნების შესაბამისად. ეს პროცესი ასახიერებს მაცხოვრის ჯვარზე დამსჭვალვას. ამის შემდეგ პური და ღვინო გადააქვთ საკურთხევლის ტრაპეზზე და იწყება უსისხლო მსხვერპლის გადაარსება იესო ქრისტეს ჭეშმარიტ სისხლად და ხორცად.

BOUTS, Dieric the Elder
საიდუმლო სერობა (დეტალი)
1464-67, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი, მერქანი
წმ. პეტრეს ეკლესია, ლუვენი

ზიარების საიდუმლოთა საიდუმლო თავად იესო ქრისტემ დააფუძნა საპასექო საიდუმლო სერობის დროს, რასაც გვამცნობენ სახარებები. ქრისტიანებისთვის ეს იყო უკანასკნელი პასექი. იმჟამს დაფუძნდა ახალი მსხვერპლთშეწირვა, ახალი რელიგია და ახალი ცნობიერება. საიდუმლო სერობაზე გაცხადდა ახალი საზოგადოების, ადამიანთა ახალი ურთიერთობის, ეკლესიის არსი: ესაა არა ბიოლოგიური, არა სისხლისმიერი, არამედ სულიერი ოჯახი, რომელიც დაარსდა მაცხოვრის სიტყვების საფუძველზე: „ეს არის სისხლი ჩემი ახალი აღთქმისა თქვენთვის და მრავალთათვის დათხეული მისატევებლად ცოდვათა... ამას ჰყოფდით მოსახსენებლად ჩემდა“.

ზურმუხტი

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ზურმუხტი რწმენისა და სასოების განსახიერებას წარმოადგენს. იოანეს გამოცხადების მიხედვით „ახალი იერუსალიმის“ გალავნის საძირკვლები მოპირკეთებული იყო ყოველნაირი ძვირფასი ქვებით, რომელთაგან მეოთხე საძირკველი იყო ზურმუხტი. ეს ძვირფასი ქვა ფიგურირებს აარონის წმინდა შესამოსელის სამკერდულში. იგი მეორე მწკრივში რიგით პირველი ქვაა. „და ჩასვეს მასში ქვათა ოთხი მწკრივი: მწკრივი ლალისა, ტოპაზისა და ბივრილისა - ერთი მწკრივი. მეორე მწკრივი: ზურმუხტისა, საფირონისა და ალმასისა. და მესამე მწკრივი: იაგუნდისა, აქატისა და ამეთვისტოსი. და მეოთხე მწკრივი: ქრიზოლითისა, სარდიონისა და იასპისა, მოჩარჩოებული ოქროს ბუდეებით, თავიანთი მოჭედილობით” (გამ 39:10-13).

WITZ, Konrad
სოლომონ მეფე და შებას
დედოფალი
1435, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
პანო, 84x79 სმ.
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

შებას დედოფალმა მეფე სოლომონს საჩუქრად გადასცა მრავალი ოქრო, ძვირფასი ქვები და ზურმუხტის თასი. ზურმუხტის უზარმაზარი კრისტალისგან გამოკვეთილი ეს თასი ამჟამად, როგორც წმიდა თასი გენუის წმ. ლავრენტის ტაძარში ინახება.

ერთ-ერთი აპოკრიფული ლეგენდის მიხედვით, სატანას, ქვესკნელში შთანთქმისას, გვირგვინიდან ზურმუხტი ამოუვარდა. ზურმუხტი თასად გადაიქცა, რომელიც შებას დედოფალმა სოლომონ მეფეს აჩუქა. სოლომონის შემდეგ თასის მფლობელი შეიქნა ნიკოდემოსი. ამ თასით სარგებლობდა იესო ქრისტე საიდუმლო სერობის დროს, ხოლო იოსებ არიმათიელმა ამ თასში ქრისტეს მიერ ჯვარცმისას დაღვრილი სისხლი წვეთწვეთად შეაგროვა და შეიქნა წმინდა გრაალის ორდენის დამაარსებელი.

თაგვი

თაგვი სატანის სიმბოლოა. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ ეშმაკმა ადამიანთა მოდგმის განადგურების მიზნით, შექმნა თაგვი და შეუშვა ნოეს კიდობანში. ავსულს იმედი ჰქონდა, რომ თაგვი დაღრღნიდა კიდობნის ძირს და ჩაძირავდა მას, ან გამოხრავდა საჭმლის მთელ მარაგს და ადამიანები შიმშილით დაიხოცებოდნენ. საბედნიეროდ, კატამ მთლიანად გააცამტვერა ეშმაკის გეგმები.

თავთავი

თავთავი წმინდა ზიარების სეფისკვერს და, უფრო მეტიც, იესო ქრისტეს სხეულს განასახიერებს. „მე ვარ პური სიცოცხლისა... ვინც ამ პურს შეჭამს, საუკუნოდ იცოცხლებს. პური, რომელსაც გავცემ, ჩემი ხორცია, რომელსაც სოფლის სიცოცხლისათვის გავცემ“ (იოან 6:48-51). იესოს იგავში მთესველის შესახებ, თავთავი გამოხატავს მორწმუნეებს და მათ უპირატესობას „ღვარძლისა“ და „სარეველას“ მიმართ, რომლებიც ცოდვილებს განასახიერებენ. „ცათა სასუფეველი ჰგავს ადამიანს, რომელმაც კარგი თესლი დათესა თავის ყანაში. როცა ხალხს ეძინა, მოვიდა მისი მტერი, ხორბალში ღვარძლი ჩათესა და წავიდა. ხოლო როცა ჯეჯილი ამოვიდა და ნაყოფი გამოიღო, ღვარძლმაც მაშინ იჩინა თავი. მივიდნენ მონები და უთხრეს სახლის პატრონს: ბატონო! განა შენ კარგი თესლი არ დათესე შენს ყანაში? საიდანღა აქვს მას ღვარძლი? მან კი უთხრა მათ: მტერმა კაცმა გააკეთა ეს. ხოლო მონებმა უთხრეს მას: გინდა წავალთ და გავმარგლავთ? მაგრამ მან უთხრა: არა, რადგან გამარგვლისას ღვარძლთან ერთად ხორბალიც არ გაგლიჯოთ. დააცადეთ, ერთად იზარდოს... მკის დრომდე. მკის დროს კი ვეტყვი მომკალთ: ჯერ ღვარძლი მოაგროვეთ და ძნებათ შეჰკარით, რომ დაწვათ ისინი; ხორბალი კი ჩემს ბეღელში შეაგროვეთ“ (მათ 13:24-30).

HEEM, Jan Davidsz de
ნატურმორტი
1653, ბაროკო
ზეთი, ტილო, 46x75 სმ.
კერძო კოლექცია

მიწაზე გამოსახული პურის თავთავი სულიერი აღორძინების იმ მომენტის სიმბოლოა, რომელზეც იესო ქრისტე ამბობს: „ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: თუ მიწაში ჩავარდნილი ხორბლის მარცვალი არ მოკვდა, მარტო დარჩება. და თუ მოკვდა, ბევრ ნაყოფს გამოიღებს“ (იოან 12:24). შუა საუკუნეებში და აღორძინების ეპოქაში მომლოცაობის დროს გამოსახულ მარიამ ღვთისმშობლის სამოსზე ძალზე შირად ხატავდნენ პურის თავთავებს. ზოგჯერ ნატურმორტებში გამოსახულია პურის თავთავი და ვაზის ყურძნის მტევანი, პროდუქტი, რომლებისგანაც მიიღება ზიარებისათვის აუცილებელი ორი ელემენტი - პური და ღვინო.

თავი

თავის გამოსახულება ზოგჯერ ადამიანის სიმბოლური გამოხატვის მიზნით გამოიყენება. იგი სხეულის უმთავრესი ნაწილია და მართავს მის დანარჩენ ნაწილებს. ქრისტე თავისი ეკლესიის სულიერი მამამთავარია არა მხოლოდ სიდიადისა და ყოვლისშემძლეობის წყალობით, არამედ იმის გამოც, რომ იგი თითოეულ მორწმუნეს სიცოცხლესა და ძალას ანიჭებს.

CRANACH, Lucas the Elder
სალომე იოანე ნათლისმცემლის
მოკვეთილი თავით
ჩრდილოევროპული აღორძინერბა
ბობ ჯონსის უნივერსიტეტის
კოლექცია, გრინვილი

თავი მთელი რიგი ბიბლიური პერსონაჟებისა და წმინდანების ატრიბუტს წარმოადგენს.

ადამიანის ხელში ან მის ფეხებთან გამოსახული მოკვეთილი თავი დავითის ატრიბუტია, რომელმაც ფილისტიმელი გოლიათი დაამარცხა შურდულით ნატყორცნი ქვით, ხოლო შემდეგ მისივე მახვილით მოჰკვეთა თავი. ივდითს გამოსახავენ მოკვეთილი თავით ხელში. ბევრ სურათზე გამოსახულია სალომე, რომელსაც ლანგარზე დადებული იოანე ნათლიმცემლის თავი მოაქვს.

ლანგარზე გამოსახული მოკვეთილი თავი წმინდა იოანე ნათლისმცემლის ატრიბუტია. ლანგარზე დადებული თვალახვეული თავი - პავლე მოციქულის ატრიბუტი, სარზე წამოცმული თავი, რომელიც ახალგაზრდა მეომარს მოაქვს - დავითისა, ხოლო მახვილიანი ქალი, რომელიც მოკვეთილ თავს ტომარაში დებს - ივდითის.

თავის ქალა

თავის ქალა როგორც სულიერი, ასევე ფიზიკური სიკვდილის სიმბოლოა. სიმბოლო შუა საუკუნეების წარმოშობისაა. იგი ამქვყნიური ცხოვრების წარმავალობის აღმნიშვნელია და ცხოვრების ამაოებაზე მიუთითებს. ჯვრის ფუძესთან გამოსახული თავის ქალა ადამის თავის ქალაა, ვინაიდან ადამში ყველაფერი მკვდარია, ხოლო ქრისტე მარადიული სიცოცხლის მომცემია. „...როგორც ადამში კვდება ყველა, ასევე გაცოცხლდებიან ქრისტეში“ (1კორ 15:22). ზოგჯერ თავის ქალა მონანიე წმინდანების, მარიამ მაგდალელის, პავლე მოციქულის, წმინდანების იერონიმესა და ფრანცისკის ატრიბუტად გამოიყენება. განდეგილთა ხელში გამოსახული თავის ქალა მათ სიკვდილზე ფიქრს გამოხატავს.

აღორძინების ეპოქის ზოგიერთ ნახატზე გამოსახულია ჯვარცმა, რომლის ძირშიც მოჩანს თავის ქალა გადაჯვარებული ძვლებით. ამ შემთხვევაში იგი მიგვითითებს გოლგოთის მთაზე, თხემის ადგილზე. არსებობს ლეგენდა იმის შესახებ, რომ ჯვარი, რომელზეც აცვეს ქრისტე, იმ ადგილას იდგა, სადაც დამარხული იყო ადამის თავის ქალა. ამ ლეგენდაში გათვალისწინებულია ის გარემოება, რომ მაცხოვრის ჯვრის გავლით ყველა ადამიანი მიაღწევს მარადიულ სიცოცხლეს. „ასეც სწერია: პირველი კაცი ადამი გახდა ცოცხალ არსებად. ხოლო უკანასკნელი ადამი - მაცოცხლებელ სულად“ (1კორ 15:45).

DÜRER, Albrecht
წმ. იერონიმე
1521, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი, ტილო, 60x48 სმ.
ანტიკური ხელოვნების
ნაციონალური მუზეუმი,
ლისაბონი

GRECO,El
მონანიე მარიამ მაგდალელი
1578-80, მანიერიზმი
ზეთი, ტილო, 108x101 სმ.
უორკესტერის ხელოვნების
მუზეუმი, უორკესტერი,
მასაჩუსეტსი

თავცეცხლა

ადამის შეცოდების გამო, თავცეცხლა დაგვიანებული მწუხარებისა და ცოდვის კრულვის სიმბოლოდ იქცა. „...წყეულიმც იყოს მიწა შენს გამო, ტანჯვით ჭამდე მის ნაყოფს მთელი შენი სიცოცხლე. და ეკალსა და ძეძვს აღმოგიცენებდეს შენ, და ჭამდე მინდვრის ბალახს“ (დაბ 3:18). თავცეცხლა ეკლიანი ბუჩქია და ამიტომ, ხშირად, ქრისტეს ეკლიანი გვირგვინის გამოსახატავადაც იხმარება. რაკი თავცეცხლა სარეველა მცენარეა, „ნაღველის“ სიმბოლოდაც არის მიჩნეული იესოს იგავში მთესველის შესახებ.

CARPACCIO,Vittore
მკვდარი ქრისტე
დაახ. 1520, აღორძინება
ტემპერა ტილოზე, 145x185 სმ.
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

თასი

თასი ქრისტეს ვნებას განასახიერებს გეთსიმანიის ბაღში. ზიარების საიდუმლოს შესრულების დროს თასი ტრადიციული, ოქროს ან ვერცხლის ჭურჭელია, რომელშიც ღვინო ასხია. ევქარისტიის საიდუმლოს შესრულების დროს თასის (სასმისის) გამოყენება განაპირობა ქრისტეს მოქმედებამ საიდუმლო სერობის დროს: „აიღო სასმისი, მადლი შესწირა და მისცა მათ. და იქიდან შესვა ყველამ“ (მარკ 14:23). ქრისტეს მიერ მოწაფეების ზიარებისას გამოყენებული თასი იყო უკვდავების თასი, რომელსაც ფლობდა და, რომელიც დაკარგა ადამმა. ითვლება, რომ ზიარების თასში წმ. იოსებ არიმათიელმა მოაგროვა ჯვარცმული იესო ქრისტეს სისხლი. არსებითად, თასი გახდა მაცხოვრის თავგანწირული გულის სიმბოლო, გულისა, რომელიც ადამიანებს ღვთის მოწყალებას ანიჭებს.

საიდუმლო სერობის თემაზე შესრულებულ ფერწერულ ტილოებზე თასი მაგიდაზე დევს. ქრისტეს ჯვარცმის სცენებში ერთ ან რამდენიმე ანგელოზს ხელში უჭირავთ ერთი ცალი თასი, სადაც ისხმება მაცხოვრის ჭრილობებიდან მომდინარე სისხლი. შეიძლება თასი იდოს მიწაზე, ჯვრის ფუძესთან. თასი ფიგურირებს ძველი აღთქმის იმ სცენაში, სადაც ილია წინასწარმეტყველი ანგელოზისგან იღებს საკვებსა და სასმელს (ზიარების პირველსახე).

JACOMART, Jaume Baco
საიდუმლო სერობა
დაახ. 1450, ადრეული
აღორძინება
კათედრალური მუზეუმი, სეგორბე

მეორე მხრივ, ეს თასი შეიძლება იყოს იესოს მძიმე ხვედრის სიმბოლო (მწარე სასმისი), როგორც ეს ახალ აღთქმაშია გადმოცემული, როდესაც ქრისტე ლოცულობს გეთსიმანიის ბაღში და შესთხოვს მამას ააცილოს მწარე სასმისი.

თაფლი

თაფლი ტკბილი და სუფთა პროდუქტია და ამ თვისების გამო ღმერთის სამწყსოს სიმბოლოდ იქცა. ბიბლიაში უფალი აღუწერს მოსეს ქანაანს ანუ „აღთქმულ მიწას“, როგორც კარგსა და ვრცელ ქვეყანას, „...სადაც მოედინება რძე და თაფლი“ (გამ 3:8). ღვთის სიტყვა „თაფლზე ტკბილია“ (ფსალმ 118:103), ხოლო ისრაელის სახლის გუშაგად დაყენებულ ეზეკიელი, გრაგნილების ჭამის შემდეგ ამბობს: „...მე შევჭამე ის და მეტკბო პირში, როგორც თაფლი“ (ეზეკ 3:3. იხ. ასევე გამოცხ 10:9).

უცნაურ შთაბეჭდილებას ახდენს ბიბლიური მოთხრობა სამსონის შესახებ. სამსონმა თიმნათის ზვრებში, მასზე მოძალებული ლომის ბოკვერი „გახლიჩა“, ხოლო ლომის მუცელში „ფუტკრის გუნდი და თაფლი“ აღმოაჩინა. ამან სამსონი გამოცანის სათქმელად შეაგულიანა: „მჭამელისაგან გამოვიდა საჭმელი; ძლიერისაგან გამოვიდა ტკბილი“ (მსაჯ 14:14) ანუ სიკვდილიდან ახალი სიცოცხლის აღორძინების სიმბოლო.

თაფლი იოანე ნათლისმცემელის ატრიბუტია, რადგან მას „საზრდოდ ჰქონდა კალიები და ველური თაფლი“ (მათ 3:4).

თევზი

თევზი უძველესი ქრისტიანული სიმბოლოა. ყველაზე ხშირად თევზი იესო ქრისტეს სიმბოლოდ გამოიყენება. თუ შევაერთებთ ბერძნული ფრაზის Iesous Christos Theou Hyios Soter (იესო ქრისტე, ძე ღვთისა, მაცხოვარი), საწყის ასოებს, მივიღებთ ბერძნულ სიტყვას IXOYS, რომლის ქართული მნიშვნელობაა „თევზი“. სწორედ ამ მნიშვნელობით გამოიყენებოდა თევზის სიმბოლო ადრეული ქრისტიანული პერიოდის ხელოვნებასა და ლიტერატურაში. ქრისტიანობის გარიჟრაჟზე, როდესაც ქრისტეს რწმენა სასტიკად იდევნებოდა, თევზის სიმბოლო მორწმუნეთა შორის რწმენის გაზიარების საიდუმლო ნიშნად გამოიყენებოდა. ერთი ადამიანი დახატავდა ქვიშაზე რკალს, ხოლო მეორე დაასრულებდა ნიშნის ხატვას, რითაც თავის სიყვარულს გამოხატავდნენ ქრისტეს მიმართ.

BOSCH, Hieronymus
წმ. იოანე ნათლისმცემელი
ველურ ბაღში
რდილოევროპული აღორძინება
ზეთი ტილოზე, 48x40 სმ.
ლაზარო გალდიანოს მუზეუმი,
მადრიდი

ფაქტია, რომ თევზის სიმბოლიკა ადრეულ ქრისტიანულ ეპოქაში მეოთხე საუკუნემდე არსებობდა, მაგრამ ზემოაღნიშნული ინტერპრეტაცია არ იყო ერთადერთი. ქრისტოლოგიური წარმოდგენის თანახმად, მსოფლიო წარღვნის პერიოდში თევზებს არ შეხებიათ ღვთის რისხვა. თევზი ნათლისღების სიმბოლოდაც გამოიყენება, ვინაიდან, როგორც თევზი ვერ გაძლებს წყლის გარეშე, ისევე ჭეშმარიტი ქრისტიანიც ვერ მოიპოვებს ცხონებას, ნათლობის ემბაზში მიღებული ნათლისღების გარეშე. თევზი პეტრე მოციქულის ატრიბუტია, ვინაიდან იგი მებადური იყო. გალილეის ზღვის ნაპირას ქრისტე ეუბნება პეტრესა და ანდრიას: „მომყევით მე და ადამიანთა მებადურებად გაგხდით“ (მათ 4:19). ბიბლიაში მოთხრობილი ისტორია გვამცნობს, რომ იონა დიდმა თევზმა გადაყლაპა და სამი დღის შემდეგ კვლავ ამოანთხია ხმელეთზე. ეს ისტორია ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის ტიპოლოგიად არის მიჩნეული.

CRESPI, Daniele
საიდუმლო სერობა
1624-25, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 210x230 სმ.
დი ბრერას პინაკოთეკა, მილანი

ევქარისტიის თევზი და პური
ქრისტიანული მოზაიკა
რომის კატაკომბები

რომის კატაკომბებში შემორჩენილი ადრეული ქრისტიანული პერიოდის ფრესკები თევზს წარმოგვიდგენენ, როგორც ევქარისტიის სიმბოლოს, ხოლო ადრეულმა შუა საუკუნეებმა შემოგვინახა საიდუმლო სერობის გამოსახულება, სადაც მაგიდაზე პურთან და ღვინით სავსე თასთან ერთად თევზიც ფიგურირებს. აქედან გამომდინარე, მიჩნეულია, რომ თევზის ხორცი მთლად ხორცი არაა და, ამიტომ მისი ჭამა ნებადართულია მარხვის დროს. სამი გადაჯაჭვული თევზის გამოსახულება (ან სამი თევზის, რომლებსაც ერთი თავი აქვთ) სამების სიმბოლოა.

თელა

თელა ღირსების სიმბოლოა. მისი სიმაღლე და ფართოდ გაშლილი ტოტები განასახიერებენ ძალისა და დასაყრდენის წყაროს, როგორიცაა წმინდა წერილი მორწმუნეთათვის. თელა სიცოცხლის დიდებულებაზე მიუთითებს. ამ ხის გვირგვინის უზარმაზარი ტოტები, რომლებიც ყველა მიმართულებითაა გაშლილი, წმინდა წერილის რწმენიდან აღმოცენებული ძალის სიმბოლოს წარმოადგენენ.

თვალი

წმინდა წერილში თვალი მრავალჯერაა მოხსენებული და იგი ყოვლის მცოდნე და ყველგანმყოფი ღმერთის სიმბოლოა. „რადგან ღვთის თვალები მიპყრობილია მართალთა მიმართ, ყურები კი - მათი ვედრების მიმართ...“ (1პეტრ 3:12). ძველი აღთქმის იგავთა წიგნში წერია: „უფლის თვალები იცავენ ცოდნას, მოღალატის ნათქვამს კი გააბათილებს“ (21:12). აღორძინების შედარებით გვიანდელი პერიოდის ფერწერაში სამკუთხედში ჩახატული ღვთის თვალი წმიდა სამების სიმბოლოს წარმოადგენს. წრეწირის შიგნით მოთავსებულ სამკუთხედში ჩახატული თვალი, რომლიდანაც სინათლის სამი სხივი გამოდის, ღმერთის სამსახოვნების გამომხატველია.

PONTORMO, Jacopo
ვახშამი ემაუსში
1525, მანიერიზმი
ზეთი ტილოზე, 230x173 სმ.
უფიცის გალერეა, ფლორენცია

ქრისტიანობის ადრინდელი პერიოდის ხელოვნებაში თვალი, ისევე, როგორც ხელი, მამა ღმერთის სიმბოლოს წარმოადგენს (მანამ, ვიდრე ღმერთის გამოხატვას ადამიანის სახით დაიწყებდნენ).

იკონოგრაფიაში მზის სხივების ან პირამიდისებური ტოლგვერდა სამკუთხედის ცენტრში მოთავსებული თვალი - ღვთიურ ძალას ან სამებას აღნიშნავს. უმაღლესი იერარქიის ანგელოზებს (სერაფიმები, ქერუბიმები) შორსმჭვრეტელობისა და სიბრძნის ნიშნად ფრთებზე თვალები აქვთ გამოსახული.

თმა

გრძელი გაშლილი თმა მონანიების სიმბოლოა, რომლის წარმოშობა დაკავშირებულია ლუკა მახარებლის მიერ აღწერილ ეპიზოდთან: „იმ ქალაქში იყო ცოდვილი დედაკაცი. როგორც კი გაიგო, იგი ფარისევლის სახლში ზისო, მოიტანა ნელსაცხებელი... დადგა უკან, მის ფერხთით, ცრემლებით უსველებდა ფეხებს და თავისი თმებით უხოცავდა...“ (7:37-38). სახარების ამ ისტორიამ საფუძველი ჩაუყარა განდეგილთა და მონანიეთა თმების მოზრდის ტრედიციას. ანტიკურ ხანაში გაუთხოვარი ქალები გრძელ გაშლილ თმას ატარებდნენ. ამ მიზეზით წმინდან ქალწულებს ხშირად გაშლილი თმებით გამოხატავდნენ. გრძელი გაშლილი თმა, რომელიც მთელ სხეულს ფარავს, აგრეთვე მონანიების სიმბოლოა და მარიამ მაგდალელის ატრიბუტს წარმოადგენს.

ERHART, Gregor
მარიამ მაგდალელი
დაახ. 1500, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
პოლიქრომატული ცაცხვის
მერქანი
ლუვრი, პარიზი

მამკაცის გრძელი თმა ზოგჯერ ძალის გამომხატველია. ბიბლიური გადმოცემის თანახმად სამსონის ძალა მის თმაში იყო. გრძელ თმას ატარებდნენ ცივილიზაციიდან განდგომილი მონანიე ცოდვილები და წინასწარმეტყველები, მაგალითად, იოანე ნათლისმცემელი, ეგვიპტელი განდეგილები.

ზოგჯერ თმა ნეგატიური ძალების გამომხატველიცაა. მაგალითად, ესტერბალიზში, რომანული სვეტის თავზე (კაპიტელი) ადამი ცოდვის ჩადენამდე გამოსახულია უწვეროდ, ხოლო სამოთხის ბაღიდან განდევნის შემდეგ - წვერითა და ხშირი თმით. თმა ნაყოფიერებასაც გამოხატავს. ძველი აღთქმის მიხედვით მოწმიდარი ვალდებულია „მთელი თავისი მოწმიდრობის დღეებში არაფერი ჭამოს, რაც კეთდება ყურძნისგან, მისი წიპწიდან ჩენჩომდე. თავისი მოწმიდრობის აღთქმის მთელ დროს სამართებელმა არ გადაიაროს მის თავზე. ვიდრე შესრულდებოდეს დღენი, რომელნიც შესწირა უფალს, წმიდა იყოს იგი, თმა მოუშვას თავზე“ (რიცხ 6:4-5). ორიგენი ამბობს, რომ „მოწმიდარნი თმას არ იკრეჭდნენ, რამეთუ ყოველივე ყვავის, რაც სიმართლითაა შექმნილი და მათ ფოთლები არ უნდა გასცვივდეთ“.

თოვლი

თოვლი სიქათქათისა და სისპეტაკის გამო სიწმინდის სიმბოლოა. გამდნარი თოვლი უფრო სუფთაა, ვიდრე ჩვეულებრივი წყალი. ცოდვების მონანიების შემდეგ ცოდვილი თოვლივით სუფთა ხდება.

მარიამ ღვთისმშობლის ამქვეყნიური ცხოვრების დასრულებისას, როდესაც მისი სული სხეულს ტოვებდა, მოციქულები აღნიშნავდნენ, რომ ის უფრო თეთრი იყო, ვიდრე თოვლი. ქრისტე და ანგელოზები თოვლივით თეთრ სამოსს ატარებდნენ, ხოლო იოანეს გამოცხადებაში იესოს თმები ისეთივე თეთრი იყო, როგორც თოვლი. „მისი თავი და თმები თეთრი იყო, როგორც თეთრი მატყლი, როგორც თოვლი. თვალები მისი, როგორც ცეცხლის ალი“ (გამოცხ 1:14).

თოკი

თოკი იუდას მიერ იესო ქრისტეს გაცემის ერთ-ერთი სიმბოლოა. იოანე მახარებლის მიხედვით „რაზმმა, ათისთავმა და იუდეველთა მხლებლებმა, შეიპყრეს იესო და შეკრეს და პირველად ანასთან წაიყვანეს. ის იყო სიმამრი კაიფასი, რომელიც მღვდელმთავარი იყო იმ წელიწადს“ (იოან 18:12-13). იოანე ღვთისმეტყველი ერთადერთი მახარებელია, რომელიც აღნიშნავს, რომ იესო შეპყრობისთანავე გათოკეს. მარკოზისა და მათეს სახარებათა მიხედვით ქრისტე „შეკრული“ იყო, როდესაც იგი მეორე დილას პილატესთან მიიყვანეს. გადმოცემის მიხედვით, სწორედ იმ თოკით ჩამოიხრჩო თავი გამცემმა იუდამ, რომლითაც ქრისტე იყო შებოჭილი. შედეგად თოკი გამცემლობისა და ღალატის ერთ-ერთ ქრისტიანულ სიმბოლოდ იქცა.

CISLEBERTUS
იუდას თვითმკვლელობა
1120-30, შუა საუკუნეები
ქვა
როლინის მუზეუმი, ოტონი

თოკი წმინდა ანდრია მოციქულის ატრიბუტს წარმოადგენს, რომელიც ჯვარზე თოკით მიაკრეს (და არა ლურსმნებით) და ისე მოკლეს.

თუთიყუში

ადრეული ქრისტიანული პერიოდის „ფიზიოლოგუსის“ თანახმად, თუთიყუშს ადამიანივით ლაპარაკი შეუძლია. ამ მოსაზრებას თან ერთვის წმინდა ვასილის შეგონება: „და შენც, ადამიანო, მიბაძე მოციქულთა ხმას, რომლებიც ადიდებდნენ ღმერთს, და შენც ასევე ადიდე უფალი. მიბაძე წმინდანთა ცხოვრებას და შენც გახდები იმის ღირსი, რომ მიაღწიო მათ კაშკაშა ტახტრევანს“. შუა საუკუნეების „ბესტიარიუმი“ თუთიყუშს ჭირვეულ ფრინველად თვლის. თუთიყუში იმდენად ჯიუტია, რომ საჭირო ხდება მისი რკინის წკეპლით გაროზგვა, რათა სწავლა ვაიძულოთ. კონრად ფონ ვიუცბურგს მიაჩნდა, რომ ამ ფრინველის ბუმბული წვიმაში არ სველდებოდა და, ამიტომ იგი მარიამ ღვთისმშობლის სიმბოლოს წარმოადგენს, რომელსაც არ შეეხო პირველი ადამიანების ცოდვა და უცოდველი დარჩა. სამოთხის ბაღში ეს ფრინველი აუცილებლად ისწავლიდა სიტყვას „ევა“. ამ სიტყვის შებრუნებული მნიშვნელობა „ავე“, ხარების მთავარანგელოზის გაბრიელის მისალმებას წარმოადგენს მარიამისადმი, რომელიც წინაპრის, ევასგან განსხვავებით, უცოდველია.

BRUEGHEL, Jan the Elder
ადამი და ევა ედემის ბაღში
დაახ. 1610, მანიერიზმი
ზეთი სპილენძზე, 48,6x65,6 სმ.
სამეფო კოლექცია, უინძორი

თხა

ადრეულ ქრისტიანულ ხელოვნებაში თხა განკითხვის დღეს ტანჯვისთვის განწირული ადამიანების სიმბოლოა. სიმბოლოს არქეტიპია მათეს სახარება, სადაც მოთხრობილია, რომ მეორედ მოსვლისას ქრისტე გამოარჩევს მორწმუნეებს ურწმუნო ადამიანებისგან, „როგორც მწყემსი არჩევს თხებს ცხვრებისგან. და დააყენებს ცხვრებს თავის მარჯვნივ და თხებს - მარცხნივ“ (მათ 25:33). აღორძინების ეპოქის ფერწერაში თხის ფიგურას ცოდვილი ადამიანის მორწმუნესგან გამოსარჩევად იყენებდნენ. სიმბოლიკაში თხა შეიძლება გამოყენებული იყოს სატანური ძალის სიმბოლოდაც. ეშმაკი (რასაკვირველია, დახატული) ძალზე წააგავს თხას. გვიანდელი შუა საუკუნეებისა და აღორძინების ეპოქის ფერწერაში ხშირად ფიგურირებენ თხაზე ამხედრებული მფრინავი კუდიანი ქალები.

CORNELISZ VAN
OOSTSANEN, Jacob
საული და კუდიანი ქალი
1526, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი, 88,3x123 სმ.
ნაციონალური გალერეა,
ამსტერდამი

თხუნელა

მიწის ქვეშ მობინადრე თხუნელა ძალზე ცუდი მხედველობის გამო, სულიერი სიბეცისა და სიყრუის გამოხატულებაა. ქრისტიანებმა ეს ცხოველი სატანას, ბნელეთის მეუფეს დაუკავშირეს, რადგან იგი თხუნელას მსგავსად სულით ბრმაა და მიწისქვეშეთში ბინადრობს. „აჰა, რა არის უწმინდური თქვენთვის ქვეწარმავალთაგან: დედამიწაზე მხოხავნი: თხუნელა, თაგვი და ხვლიკი მისი გვარისდა მიხედვით“ (ლევ 11:29).