ტარიგი

ოთხკუთხა ფორმის ნაწილი, რომელიც ამოიღება სეფისკვერის კვეთის დროს. ტარიგის ამოღება ხდება დიდი სეფისკვერიდან, რომელზეც გამოსახულია ჯვარი. ყველა ლიტურგიისთვის მზადდება მხოლოდ ერთი ტარიგი. იგი მოგვაგონებს იესო ქრისტეს, რომელმაც თავისი სისხლით დაიხსნა ადამიანები სულიერი სიკვდილისგან. ლიტურგიის დროს, ტარიგი გარდაიქმნება მაცხოვრის სხეულად. ფეშხუმზე დასვენებულ ტარიგს მღვდელი ჯვარედინად გაჭრის ისე, რომ ერთი მეორეს არ დასცილდეს, იმის მოსახსენებლად, რომ იესო ქრისტე დაიკლა ჩვენი ცოდვების გამოსყიდვის მიზნით.

ტაძარი

ნებისმიერი ტაძარი (ეკლესია, მეჩეთი, პაგოდა და სხვა), როგორც თაყვანისცემისა და ლოცვის ადგილი, ნაყოფიერ მედიტაციას უწყობს ხელს. ტაძარი წარმოადგენს ქვეყნიერების სინთეზსა და ცენტრს, ღვთაებრივი სამყაროს მიწიერ ანარეკლს, დამაკავშირებელ რგოლს ამაღლებულსა (ციური) და დაცემულს (მიწიერი) შორის, უფლის მიწიერ სამყოფელს, სადაც ბრწყინდება მისი დიდება.

ქრისტიანულ ტაძარს ღმერთის სახლს უწოდებენ, სადაც სუფევს ღმერთი და ლოცულობს მორწმუნე. ტაძარი შედგება ღვთისმსახურებისთვის განკუთვნილი დიდი თუ მცირე შენობებისგან, რომლის ყოველ ნაწილს თავისი დანიშნულება აქვს. დიდი ყურადღება ექცევა მის ფორმას, გაფორმებას, შემკულობასა და მოხატვას. ტაძარში იკრიბება მორწმუნე ერი, სრულდება შვიდი საიდუმლო და სხვა წესები. ქართულად ტაძარს საყდარსაც უწოდებენ.

შიომღვიმის ღვთისმშობლის
მიძინების სახელობის ტაძრის
ინტერიერი

მოწამეთას მონასტრის კანკელი

ტაძარი იყოფა საკურთხევლად და მრევლის ადგილად. ასეთი დანაწილება სამყაროს აგებულებას გამოხატავს. სამყარო შედგება ზეცისგან და მიწისგან.

ზეცა სამყაროს საკურთხეველია, სადაც უფალს უხილავი ანგელოზები და წმინდანები ადიდებენ, ადამიანები კი მიწაზე ცხოვრობენ და ზეცის საკურთხევლიდან კურთხევა ანუ მადლი, წყალობა, ღვთის ძალა საჩუქარივით ეძლევათ და უნაწილდებათ. ტაძრის საკურთხეველი დანარჩენი სივრცისგან გამოყოფილია სვეტებიანი ზღუდით ანუ კანკელით. იგი მიგვანიშნებს, რომ ზეცა განსხვავდება მიწისგან, სასუფეველი - წუთისოფლისგან, მათ შორის არსებობს საზღვარი, მაგრამ ისინი ერთმანეთისგან მოწყვეტილნი კი არ არიან, არამედ ერთმანეთისთვის არსებობენ და ერთ მთლიანობას შეადგენენ ისევე, როგორც საკურთხეველი და მრევლის სადგომი ადგილი არის ერთი მთლიანი ტაძარი. კანკელში დატანებულია სამი კარი. შუა კარს აღსავლის კარი ეწოდება. საკურთხეველი ყოველთვის ტაძრის აღმოსავლეთის მხარესაა. კანკელი შეგვახსენებს, რომ ადამიანებისთვის ხილული, მიწიერი სამყაროს მიღმა არსებობს სულიერი სამყარო და გვასწავლის განჭვრეტას, რაც ჩვეულებრივი თვალით არ ჩანს. ამიტომ კანკელი მთლიანად საკურთხეველს კი არ ფარავს, არამედ მხოლოდ მის ქვედა ნაწილს, ზედა სივრცე კი გახსნილია. საკურთხეველი კრეტსაბმელით, ფარდითაც არის დაფარული. კრეტსაბმელი იესო ქრისტეს ადამიანური ბუნების სიმბოლოა. მასზე გამოსახულია „იესეს ხე“ ანუ მაცხოვრის მიწიერი წინაპრები. ქრისტეს ღვთაებრივი ბუნება მისი ადამიანური ბუნებით თითქოსდა ფარდით იყო დაფარული. ამიტომ მხოლოდ რჩეულებმა შეძლეს ერწმუნათ იგი. ტაძრის საკურთხეველი მომრგვალებული, ნახევარწრიული კედლით, აფსიდით ბოლოვდება. წრე მარადიულობის სიმბოლოა.

MICHELANGELO, Buonarotti
სიქსტის კაპელას ინტერიერი
1475-83, 1508-12, 1534-41
აღორძინება
ფრესკები
სიქსის კაპელა, ვატიკანი

ტაძარში უხილავი ღმერთი, ანგელოზები, წმინდანები ხილულები ხდებიან. ისინი ხატებით, წმინდა გამოსახულებებით გამოიხატებიან. მთავარი ხატები განთავსებულია კანკელზე. აღსავლის კარის ფრთებზე ხარების კომპოზიციაა განაწილებული. ერთ ფრთაზე გაბრიელ მთავარანგელოზი გამოისახება, ხოლო მეორეზე მარიამ ღვთისმშობელი. გარდა ამისა, კარზევეა დატანილი ოთხი მახარებლის ხატები. სამეუფეო კარის მარჯვენა და მარცხენა მხარეს კანკელის სვეტებს შორის დაბრძანებულია მაცხოვრის, ღვთისმშობლის ან იმ დღესასწაულის თუ წმინდანის ხატები, რომელთა სახელზეც ტაძარია აგებული.

საკურთხევლის ყველაზე მაღალ ადგილას, სფეროსებურად შემაღლებულ კედელზე, რომელსაც კონქი ჰქვია, გამოისახება ქრისტე, მისი ზეციური დიდებით, ზეცათა საყდარზე (ტახტზე) დაბრძანებული. ზოგჯერ მაცხოვრის მარჯვნივ და მარცხნივ მისკენ ხელებგაწვდილი ღვთისმშობელი და იოანე ნათლისმცემელი დგანან. ასეთი გამოსახულება ვედრებას გამოხატავს და მას დეისუსი, ვედრება ეწოდება. საკურთხევლის კონქში გამოსახავენ ხოლმე ღვთისმშობელს ყრმა მაცხოვართან ერთად. აქვე შეიძლება გამოსახულნი იყვნენ მიქაელ და გაბრიელ მთავარანგელოზები. საკურთხევლის შემდეგი რეგისტრი, რიგი კონქს ქვემოთ, ქრისტეს მიერ მოციქულების ზიარებას ეთმობა. კიდევ უფრო ქვემო რეგისტრი ეკლესიის წმინდა მამების რიგს ეთმობა. აქ გამოისახებიან იოანე ოქროპირი და ბასილი დიდი, ასევე სხვა წმინდა მამები.

MICHELANGELO, Buonarroti
წმ. პეტრეს ტაძრის პროექტი
1547, აღორძინება
გრავიურა

ეკლესიის გეგმა
დაახ. 1560
მელანი
კასა ბუონაროტი, ფლორენცია

მომრგვალებული ნახევარწრიული ფორმისაა ტაძრის გადახურვაც, რომელსაც კამარები ეწოდება. ძველქართულად კამარას „ცაი“ ერქვა. წრიული ფორმისაა გუმბათიც, რომელიც ტაძრის მთავარ ნაწილს წარმოადგენს. თუ საკურთხეველი აღმოსავლეთით ეწყობა, გუმბათი ტაძრის ცენტრში ექცევა. ისაა ტაძრის გულიც და მისი განმასრულებელი თავიც (განსრულება სისრულეს, სრულყოფას გულისხმობს). თუ საკურთხეველი ზეცაა, რომელიც მიწაზე ჩამოდის, გუმბათი ზეცათა ზეცაა, სამყაროს გულისგულია, სამყაროს წმინდათა წმინდაა, სადაც სუფევს ღმერთი თავის მარადიულ დიდებაში. გუმბათში გამოსახულია ქრისტე ყოვლისმპყრობელი. ის მარჯვენა ხელით გვაკურთხებს, მარცხენაში კი წიგნი უჭირავს. ეს ნიშნავს ქრისტეს სიბრძნეს, რომელმაც არაფრისგან შექმნა ყველაფერი და აქცია ერთ მთლიან, მშვენიერ სამყაროდ. გუმბათში შეიძლება გამოისახოს ჯვრის განდიდება ანგელოზების მიერ, რაც მაცხოვრის ჯვარცმასთან არის დაკავშირებული. გუმბათის ყელში, სარკმელებს შორის მოციქულებს და წინასწარმეტყველებს გამოსახავენ. გუმბათსა და სვეტებს შორის სამკუთხა კედლებზე, რომლებსაც აფრებს უწოდებენ, გამოსახავენ მახარებლებს. სვეტებზე წმინდანთა ფიგურებია განთავსებული. ტაძრის კამარები ეთმობა თორმეტ საუფლო დღესასწაულს. ამ დღესასწაულებს ემატება „სერობა“, „ქრისტეს მიერ მოწაფეთა ფეხთბანა“, „იუდას ამბორი“, „ქრისტე პილატეს წინაშე“, „პეტრეს უარყოფა“ და სახარებაში მოთხრობილი სხვა სიუჟეტები. ტაძრის კედლების ქვედა ნაწილში წმინდა მეფეთა და ქტიტორთა ანუ ტაძრის მაშენებელთა გამოსახულებებს განალაგებენ.

ტაძარს ძირითადად სამი ფორმა აქვს: მრგვალი (როტონდა), ჯვარედინი (ჯვარგუმბათოვანი) და მოგრძო-ნავისებური (ბაზილიკა).

ვარძიის სამონასტრო კომპლექსი
ღვთისმშობლის მიძინების
სახელობის ცენტრალური ტაძარი
მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატი
სამხრეთის კედელი

ბაზილიკა წაგრძელებული, უგუმბათო ნაგებობაა. სვეტების რიგები ბაზილიკის სივრცეს სამ ნაწილად ანუ ნავებად ჰყოფს. ამ ნაწილეთაგან შუა უფრო განიერი და მაღალია, უფრო განათებულიც. აქ სრულდება ღვთისმსახურების მნიშვნელოვანი მონაკვეთი. გვერდითა ნავებში, ფრთებში, მრევლი თავსდება. ყველა ნავი ერთნაირად, ერთმანეთის პარალელურად მიემართება, მიედინება აღმოსავლეთით, საკურთხევლისკენ. ბაზილიკას ხშირად ადარებენ გემს, ნოეს კიდობანს, რომელმაც ცოდვით აღელვებული ცხოვრების ზღვიდან მორწმუნე ადამიანები სასუფევლის ნავსაყუდელში უნდა მიიყვანოს. თავად სიტყვა „ბაზილიკა“ ბერძნული წარმოშობისაა და უკავშირდება სიტყვას „ბასილევსი“ (მბრძანებელი, ხელმწიფე, მეფე).

როტონდა წრიული ნაგებობაა, რაც სიმბოლურად მარადიულობასთან არის დაკავშირებული. წრიული ფორმის იყო მაცხოვრის აღდგომის ეკლესია. წრიულად იყო განლაგებული ქრისტეს საფლავზე აღმართული თორმეტი სვეტი, ქრისტეს თორმეტი მოციქულის სიმბოლო, რომლებმაც ქრისტეს აღდგომის სიხარული მთელ კაცობრიობას ახარეს. ოქტოგონი რვაწახნაგა ნაგებობაა. პირველი ქრისტიანული ოქტოგონი აღმარული იყო ბეთლემში, ქრისტეს შობის მღვიმის თავზე. რვაწახნაგა იყო ბაპტისტერიუმები ანუ სანათლავები, რომლებსაც ბიზანტიაში უწინ განცალკევებით აგებდნენ.

არსებობს ჯვრული ფორმის ტაძრებიც. ყველაზე უკეთ ქრისტიანობას, მის დედააზრს ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძარი, კერძოდ, ჩაწერილი ჯვრის ტიპი გამოხატავს. ასეთი ტაძრის გვირგვინი და გული გუმბათია, რომელიც ზეცას განასახიერებს. ქვედა სწორკუთხა ნაწილი მიწას შეესაბამება. სწორკუთხედიდან ჯვრის სახით ამოზრდილია შედარებით მაღალი ოთხი მკლავი, რომელთა გადაკვეთის ადგილზეც აღმართულია გუმბათი. მას ტაძრის ქვედა ნაწილთან აკავშირებს ჯვრის მკლავები, რაც იმას ნიშნავს, რომ მიწა ზეცასთან მაცხოვრის მიერ ჯვარზე გაღებულმა მსხვერპლმა, მისმა სიყვარულის ძალამ შეაერთა.

იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი

ტაძრად მიყვანება ქალწული მარიამისა

მარიამ ღვთისმშობლის ბავშვობის წლებზე მოგვითხრობს XIII საუკუნის „ოქროს ლეგენდა“, რომელიც ახალი აღთქმის აპოკრიფული ლიტერატურიდან იღებს სათავეს. როდესაც გოგონას სამი წელი შეუსრულდა, მშობლებმა გადაწყვიტეს აღესრულებინათ უფლისთვის მიცემული აღთქმა. მარიამს საუკეთესო სამოსელი ჩააცვეს და წმინდა საგალობლების გალობითა და ანთებული სანთლებით პატარა მარიამი იერუსალიმის ტაძარში მიიყვანეს. ტაძარში შესასვლელად, თხუთმეტი „აღსავლის ფსალმუნის“ შესაბამისად, თხუთმეტსაფეხურიანი კიბე იყო ასავლელი. თითოეულ საფეხურზე მღვდელმთავრები ცალკე ფსალმუნთა გალობით ადიოდნენ. სამი წლის მარიამს უნდა გასჭირვებოდა კიბეზე დამოუკიდებლად ასვლა, მაგრამ დადგა თუ არა ფეხი კიბის პირველ საფეხურზე, უფლის ძალით გამხნევებულმა, ადვილად აიარა თხუთმეტივე საფეხური და ავიდა ტაძართან. მღვდელმთავარმა, უზენაესის შთაგონებით, მარიამი წმინდათაწმიდა სამყოფელში შეიყვანა, სადაც მოკვდავთაგან მხოლოდ თვით მღვდელმთავარი შედიოდა, ისიც წელიწადში ერთხელ. მარიამი ტაძართან არსებულ ქალწულთა სამყოფელში დამკვიდრდა, სწავლობდა საღმრთო წერილს და ეჩვეოდა კეთილ ზნეობას.

GHIRLANDAIO, Domenico
ღვთისმშობლის ტაძრად
მიყვანება
1686-90, ადრეული აღორძინება
ფრესკა
ტორნაბუონის კაპელა, სანტა
მარია ნოველა, ფლორენცია

იმ დღეს დაედო დასაბამი უზენაეს ღვთისწყალობას: ყოვლადწმინდას, ტაძრისეული მადლის წყალობით, უნდა გამოესყიდა ევას ცოდვა, განეწმინდა საკუთარი სული და ხორცი, რომ მის საშოში სულიწმიდის მიერ განსხეულებულიყო ძე ღვთისა, ახალი ადამი, მაცხოვარი იესო ანუ უკვდავების გზა. შესაძლოა, რომ თხუთმეტი „აღსავლის ფსალმუნი“ (ფსალმ 119-133), ანუ „გალობა აღსავალთა“ ადრე ფსალმუნთა ცალკე ჯგუფს შეადგენდა. ამ ფსალმუნებს გალობდნენ იუდეველი მლოცველები, როდესაც ყოველ სამ წელიწადში აღასრულებდნენ საზეიმო მსვლელობას იერუსალიმში. მარიამ ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების აღსანიშნავად ეკლესიამ უძველესი დროიდან დააწესა დღესასწაული. პირველი ცნობები დღესასწაულის შესახებ შემორჩენილია პალესტინელი ქრისტიანების წერილებში, სადაც ნათქვამია, რომ კონსტანტინოპოლში ელენე დედოფალმა ააგო ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების სახელობის ეკლესია.

MASTER OF BUDAPEST
ღვთისმშობლის ტაძრად
მიყვანება
დაახ. 1500, ადრეული
აღორძინება
ხის მერქანი, 158x91 სმ.
ხელოვნების მუზეუმი, ბუდაპეშტი

CARNEVALE, Fra
ღვთისმშობლის ტაძრად
მიყვანება
1467, ადრეული აღორძინება
ზეთი და ტემპერა პანოზე,
146x97 სმ.
ხელოვნების მუზეუმი, ბოსტონი

ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების სიუჟეტზე შექმნილ ხელოვნების ნაწარმოებებში გამოსახულია კიბეებზე (საფეხურების რაოდენობა არ არის ყოველთვის თხუთმეტი) ამავალი მარიამის ფიგურა, რომელიც მიემართება კიბის თავში მომლოდინე მღვდელმთავარ ზაქარიასკენ (ტექსტისგან განსხვავებით, მარიამის გამოსახულება სამ წელზე მეტი ასაკისაა). კიბის დასაწყისში სხვა ცნობისმოყვარეებთან ერთად დგანან მამამისი, მოხუცი იოაკიმი და დედამისი ანა ან ისინი უკან მიჰყვებიან მარიამს. ზოგჯერ (ტექსტის საპირისპიროდ) მშობლები მარიამს კიბეზე ასვლაში ეხმარებიან. კონტრრეფორმაციული პერიოდის ხელოვნებაში სიუჟეტს დამატებული აქვს რელიგიური აურა. მარიამის გამოსახულება მუხლმოყრილი დგას ზაქარია მღვდელმთავრისა და ანგელოზების წინაშე.

ტიარა

სამ იარუსიანი, ფუტკრის ბუდის მსგავსი რომის პაპის გვირგვინი. თავდაპირველად ჩვეულებრივი მაღალი ქუდი. შუა საუკუნეების პერიოდში დაემატა სამი გვირგვინი და საბოლოო ფორმით ჩამოყალიბდა XIV საუკუნის დასაწყისში. ტიარის სამი გვირგვინი წარმოადგენს წმინდა სამების ან რომის პაპის უფლებამოსილების სამი სტატუსის სიმბოლოს (სულიერი მეუფება, დროებითი ძალაუფლება რომში და უზენაესობა ქრისტიანულ სახელმწიფოთა გამგებლებს შორის). თანამედროვე გაგებით ტიარა იმაზე მიუთითებს, რომ პაპი არის ეკლესიის მამა, ამქვეყნიური გამგებელი და ქრისტეს მოადგილე.

შუა საუკუნეებში ტიარის სამმაგი გვირგვინი მიჩნეული იყო სამ სფეროზე (ცა, მიწა, ქვესკნელი) ან დედამიწის სამ კლასიკურ ნაწილზე (აზია აფრიკა, ევროპა) ბატონობის სიმბოლოდ. სამი კონტინენტი დასახლებული იყო ნოეს შვილების, სემის, იაფეტისა და ქამის შთამომავლებით. ტიარა წმინდა პეტრეს ატრიბუტადაც ითვლება. სამების ამსახველ ფერწერულ ტილოებზე მამა ღმერთს შესაძლოა ეხუროს ხუთ გვირგვინიანი ტიარა. ეს სიუჟეტი დამახასიათებელია ადრეული ნიდერლანდური ფერწერისთვის.

RAFFAELLO, Sanzio
გრიგოლ IX იწონებს დეკრეტებს
1511, აღორძინება
ფრესკა, ფუძის სიგანე 220 სმ.
პაპის სამართლის ოთახი
(Stanza della Segnatura),
პაპის სასახლე, ვატიკანი

ტირიფი

ტირიფს ერთი თვისება ახასიათებს - რამდენი ტოტიც არ უნდა მოაჭრა, მოჭრილი ტოტების მაგიერ ახალი ტოტები ამოდის და აგრძელებს არსებობას. ამ თვისების გათვალისწინებით ტირიფი იესო ქრისტეს სახარების სიმბოლოდ იქცა. სახარებისა, რომელიც მუდამ უცვლელი რჩება, იმისდა მიუხედავად, თუ რა რაოდენობის ხალხებში ვრცელდება იგი.

„მტირალა“ ტირიფი ანუ ძეწნა „სევდიანად“ გადმოკიდებული ტოტების გამო სიკვდილის სიმბოლოდაა მიჩნეული და მას ხშირად რგავენ საფლავებზე.

ტრიკვეტრა

უძველესი სიმბოლური ნიშანი (ლათ. triquetrum - სამკუთხედი). ბრინჯაოს ხანაში მზის მოძრაობის ერთ-ერთ სიმბოლოს წარმოადგენდა.

ქრისტიანობაში ცდილობდნენ ეს წარმართული ნიშანი სამების სიმბოლოდ გამოეყენებინათ, მაგრამ უშედეგოდ. ტრიკვეტრა ვერ დამკვიდრა სამების სიმბოლოდ. X საუკუნიდან გამოიყენება, როგორც სპეციფიკური „ვიკინგური“, „ვარიაგული“ ორნამენტალური მოტივი. ტრიკვეტრა ჩრდილოევროპელი ხალხების, კერძოდ კი, ირლანდიელების, ფრიზების, სკანდინავიელების ნიშანია.

უდაბნოში გამოცდა

(მათ 4:1-11, მარკ 1:12-13, ლუკ 4:1-13). ნათლისღების შემდეგ იესო ქრისტე ორმოცი დღის განმავლობაში მარხულობდა უდაბნოში. ორმოცი დღის გასვლის შემდეგ სატანამ სამჯერ სცადა მაცხოვრის ცდუნება. მიუახლოვდა მას მაცდური და უთხრა: „თუ შენ ღვთის ძე ხარ, თქვი, რომ ეს ქვები პურებად იქცნენ“. შემდეგ ეშმაკმა ქრისტე იერუსალიმის ტაძრის ქიმზე დააყენა და შესთავაზა გადამხტარიყო ქვევით, რათა დარწმუნებულიყვნენ გადაარჩენდნენ თუ არა მას ანგელოზები. ბოლოს სატანამ მაცხოვარი ძალიან მაღალ მთაზე წაიყვანა, უჩვენა მთელი ქვეყანა და უთხრა: „ყოველივე ამას შენ მოგცემ, თუ დამხობილი თაყვანს მცემ“. ყოველი ცდუნებისას ქრისტე უარყოფდა სატანას და იმოწმებდა წმიდა წერილს. „მაშინ მიატოვა იგი ეშმაკმა და აჰა, ანგელოზები მიეახლნენ და ემსახურებოდნენ მას“.

BOTTICELLI, Sandro
ქრისტეს სამგზის გამოცდა
(დეტალი)
1481-82, ადრეული აღორძინება
ფრესკა
სიქსტის კაპელა, ვატიკანი

ქრისტეს ცდუნების სამი ცდიდან მხატვრები უპირატესობას ანიჭებდნენ ქვების ეპიზოდს. სცენა წარმოადგენს ქვიან ადგილს, სადაც ქრისტე დგას სატანის წინ, რომელმაც შეიძლება მიიღოს სხვადასხვა სახე. რომანულ და გოტიკურ ხელოვნებაში ეშმაკი იმ დროისთვის დამახასიათებელი ტიპობრივი დემონის სახით არის გამოსახული: რქებით, ქერცლით დაფარული ტანით, ფრთებით და ბრჭყალებით ხელებზე და ფეხებზე. აღორძინების პერიოდის იტალიელი მხატვრები ავსულს „დაცემული ანგელოზის“ ან მონაზონის ანაფორაში ჩაცმული მოხუცის სახით გამოსახავდნენ. მოხუცი თავის სატანურ არსს ამჟღავნებს ბრჭყალებით, რომელიც ანაფორის ქვემოდან მოუჩანს. იგი მიწაზე დაყრილ ქვებზე მიუთითებს ან ერთ-ერთ ქვას ქრისტე აწვდის. სცენაში მთის წვერზე ქრისტე ანგელოზების გარემოცვაშია გამოსახული, მაშინ, როცა ავსული უფსკრულში იჩეხება.

ურწმუნო თომა

მოციქული, რომელსაც უწოდებდნენ „დიდიმოსს“ ანუ „ტყუპის ცალს“. თომა მოციქული დაეჭვდა იესო ქრისტეს აღდგომაში და ღვთისმშობლის ზეცად ამაღლებაში. თომასთვის ეჭვების გასაქარწყლებლად ქრისტემ შესთავაზა ხელით შეხებოდა მის ჭრილობებს, ხოლო მარიამ ღთისმშობელმა ზეციდან თავისი ქამარი გადმოუგდო ურწმუნო მოციქულს. თომას ეჭვები შიშით არ იყო გამოწვეული. როცა ქრისტემ, მიუხედავად ებრაელთა მუქარისა მოეკლათ იგი, გადაწყვიტა იუდეაში დაბრუნება, თომამ შესთავაზა მოწაფეებს გაჰყოლოდნენ მოძღვარს და მასთან ერთად მომკვდარიყვნენ. თომა მოციქული ქრისტეს მოძღვრებას ქადაგებდა აღმოსავლეთის ქვეყნებში. დააარსა ქრისტიანული ეკლესიები პალესტინაში, მესოპოტამიაში, პართიაში, ეთიოპიასა და ინდოეთში. თომა აღესრულა მოწამებრივი სიკვდილით, ერთი ინდოელი ქურუმის ბრძანებით, შუბებით მოკლა ოთხმა მეომარმა. თომა მოციქულის თავის ქალა თბილისში, სიონის ტაძარშია დასვენებული. მისი ხსენების დღეა 6 ოქტომბერი.

TERBRUGGHEN, Hendrick
წმ. თომას უნდობლობა
დაახ. 1604, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 108,8x136,5 სმ.
ხელოვნების მუზეუმი,
ამსტერდამი

წმინდა თომას ატრიბუტებია სამშენებლო კუთხოვანა ან სახაზავი, ქამარი და შუბი ან ხანჯალი, მისი წამების იარაღები. XIII საუკუნის შემდგომ პერიოდში ხელოვნებაში ძალზე პოპულარული იყო ურწმუნო თომას თემა. ამ სიუჟეტში თომა და კიდევ ერთი ან ორი მოწაფე გაოცებულები უყურებენ ქრისტეს, ხოლო თომას ხელი აქვს გაწვდილი მაცხოვრისკენ ან ხელით ეხება მის ჭრილობებს. ღვთისმშობლის მიძინებისა და მისი დაკრძალვის დროს, როდესაც მარიამის სხეული ზეცაში ავიდა, თომა ამ ფაქტს არ ესწრებოდა. როცა მან მოუწოდა ღვთისმშობელს მიეცა ზეცად ამაღლების დამადასტურებელი საბუთი, მარიამმა ზეციდან თავისი ქამარი გადმოუგდო. ზოგჯერ ეს ეპიზოდი შეადგენს ღვთისმშობლის მიძინების ან გვირგვინით შემკობის ნახატების სიუჟეტის ნაწილს. მუხლმოყრილ თომას ხელი აქვს გაწვდილი ქამრისკენ, რომელსაც ქალწული მარიამი ზეციდან აგდებს. შესაძლოა სცენაში ფიგურირებდნენ სხვა მოციქულები ან მიქაელ მთავარანგელოზი. ღვთისმშობლის სამარხი გახსნილი და ცარიელია. სიუჟეტი პოპულარულია ფლორენციელ მხატვრებში.

BARTOLOMEO DELLA
GATTA
ღვთისმშობელი აძლევს თავის
ქამარს წმ. თომას
დაახ. 1475, ადრეული
აღორძინება
ტემპერა პანოზე, 317x221 სმ.
დიოჩეზანოს მუზეუმი, კორტონა

ღვთისმშობელი აძლევს თავის
ქამარს წმ. თომას (დეტალი)

თომა მოციქულის ინდოეთში მისიონერული მოგზაურობის დროს, წარმართების მეფემ, გუნდაფორმა უბრძანა მას სასახლე აეგო და ამ მისიის შესასრულებლად დიდძალი თანხა მისცა. მეფის არყოფნის დროს თომამ მისი მრავალი ქვეშევრდომი ქრისტიანულ სარწმუნოებას აზიარა, ხოლო მთელი ფული ღარიბებს დაურიგა. დაბრუნებულ მეფეს მოახსენეს, რომ ვერ იხილავდა სასახლეს, სანამ არ მოკვდებოდა, ვინაიდან სასახლე სამოთხეში იყო აგებული. მეფე ძალზე განრისხდა და დააპატიმრა თომა. ამ დროს მოულოდნელად გაცოცხლდა მეფის გარდაცვლილი ძმა, რომელმაც დაადასტურა სასახლის სამოთხეში არსებობა. გუნდაფორმა ქრისტიანული სარწმუნოება მიიღო. ზუსტად იმ დროს გარდაიცვალა თომას ძმა. როცა იგი ზეცაში წარსდგა, ანგელოზები შეეკითხნენ სად ისურვებდა ცხოვრებას. თომას ძმამ მშვენიერ სასახლეზე მიუთითა, მაგრამ ამგელოზებმა უთხრეს, რომ მას არ შეეძლო იქ ცხოვრება, ვინაიდან სასახლე ზეცაში ქრისტიანმა ააგო თავისი ძმის გენდოფორისთვის. როდესაც თომას ძმა ძილში გამოეცხადა მეფეს და აუწყა სასახლის შესახებ, მეფემ გაათავისუფლა წმინდა თომა, რომელმაც აუხსნა მეფეს, რომ რწმენითა და გულმოწყალებით დიდძალი სიმდიდრის დაგროვება შეიძლება ზეცაში. ამ ლეგენდის გავლენით გახდა სამშენებლო სახაზავი და კუთხოვანა თომას ატრიბუტები. სიუჟეტის ხილვა შესაძლებელია გოტიკურ ტაძრებში, თუმცა მოგვიანებით იგი იშვიათად გვხვდება. 1945 წელს ეგვიპტეში, ნაგ ჰამადში, აღმოაჩინეს ხელნაწერების მთელი ბიბლიოთეკა, რომელთა შორის იყო კოპტურ ენაზე დაწერილი „თომას სახარება“. ამ სახარებას ხშირად მეხუთე სახარებას უწოდებენ.

უფლის ვნებები

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში - იესო ქრისტეს წამება და ჯვარცმა. მოვლენები,

დაწყებული მაცხოვრის ლოცვით გეთსიმანიის ბაღში და დამთავრებული ქრისტეს ჯვრიდან ჩამოხსნით, წარმოადგენენ მსოფლიო ხელოვნების უმნიშვნელოვანეს თემებს.

DUCCIO di Buoninsegna
ვნების სცენები (maesta, verso)
1308-11, შუა საუკუნეები
ტემპერა ხის მერქანზე,
212x425 სმ.
მთავარი ტაძრის მუზეუმი, სიენა

ხელოვნებაში ტერმინი „ქრისტეს ვნებები“ მოიცავს გარემოებებს, რომლებსაც მოჰყვა მაცხოვრის ჯვარზე სიკვდილი, და მოვლენებს, რომლებიც ჯვარცმის შემდეგ განვითარდა. მათი გამოსახვა ხდება არა მხოლოდ ცალკეული ეპიზოდების სახით, არამედ, თანმიმდევრული სცენების ციკლის სახითაც. XIII საუკუნეში ვნებების ციკლის ფერწერული ტილოების შექმნას ხელს უწყობდა ორი უდიდესი ორდენი, კერძოდ, ფრანცისკანელების და დომინიკანელების. ისინი უკვეთავდნენ ნახატებს თავიანთი ეკლესიებისა და მონასტრების შესამკობად. სცენების სრული თანმიმდევრობა უნდა იწყებოდეს თემით „იესოს შესვლა იერუსალიმში“ და მთავრდებოდეს „სულიწმიდის მოფენით“ ქრისტეს აღდგომიდან ორმოცდამეათე და ამაღლებიდან მეათე დღეს. ეპიზოდების რაოდენობა ერთმანეთისგან განსხვავდება და ციკლი შესაძლოა მთავრდებოდეს უფრო ადრეული ეპიზოდით, მაგალითად, ამაღლებით. ციკლის სიუჟეტებიდან გამომდინარე უფლის ვნებების სიმბოლოებია: ფიალა, მამალი, ჯვარი, ეკლიანი გვირგვინი, კამათელი, ჩაქუჩი და ლურსმნები, კიბე, კრავი, ვარხვი, ვერცხლის მონეტები, იისფერი ან მეწამული სამოსი, წითელი ყაყაჩო, წითელი ვარდი, ლერწამი, თოკი, თავის ქალა, შუბი, ღრუბელი, მახვილი, ძმარი და შოლტი.

უღელი

ძველი აღთქმის მიხედვით, უღელი მონობისა და მორჩილების სიმბოლოა. ბიბლია მოგვითხრობს, რომ, თუ ებრაელი ხალხი არ შეისმენს უფლის ხმას, რათა დაიცვას და შეასრულოს მისი მცნებები, ღმერთი მათ მონობას უწინასწარმეტყველებს. „...დაგადგამს რკინის უღელს ქედზე, სანამ არ მოგსპობს“ (რჯლ 28:48). იერემია უფლის ბრძანებით თოკით შეიბოჭება და უღელს დაიდებს ბაბილონის მეფის ნაბუქუდონოსორის მორჩილების ნიშნად, სანამ „...მოვა მისი ქვეყნისა და მისი ჟამი“ (იერ 27:7).

უძღები შვილი

იმ იგავებს შორის, რომლებსაც ყველაზე ხშირად გამოსახავენ ხელოვნებაში, აღსანიშნავიზ იგავი უძღები შვილის შესახებ (ლუკ 15:11-32). ერთმა კაცმა თავისი ქონება ორ ვაჟს გაუნაწილა. უმცროსი წავიდა და გაფლანგა თავისი ქონება. შიმშილმა და სიღატაკემ იძულებული გახადა ღორების მწყემსი გამხდარიყო. ბოლოს მოინანია და დაბრუნდა მამასთან. მამამ ხელგაშლილად მიიღო, საუკეთესო სამოსი ჩააცვა, თითზე ბეჭედი გაუკეთა, ხბო დაკლა და ნადიმიც გადაუხადა. როცა მინდვრიდან უფროსი ვაჟი დაბრუნდა, გაბრაზდა და სახლში აღარ შედიოდა. მამამ დააწყნარა თავისი შვილი და უთხრა: „შენი ძმა მკვდარი იყო და გაცოცხლდა, დაკარგული იყო და გამოჩნდა“. ეს თემა პოპულარული იყო დიდაქტიკური ციკლის სახით. ცალკეულ სიუჟეტებად პირველად გვხვდება XIII საუკუნის ფრანგული კათედრალური ტაძრების ვიტრაჟებზე. ხელოვნებაში ძე შეცდომილის თემა შესაძლოა რამდენიმე სიუჟეტად დაიყოს.

HEMESSEN, Jan Sanders van
უძღები შვილი
1536, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მუხის მერქანზე, 140x198 სმ.
ხელოვნების სამეფო მუზეუმი,
ბრიუსელი

კურტიზან ქალებთან მოქეიფე უძღები შვილი. იგი ტავერნაში ორ ქალთან ერთად ზის. მათ მუსიკოსები და მსახურები ემსახურებიან. უკანა პლანზე შესაძლოა გამოსახული იყოს შეცდომილის მომავალი დაცემა (ღორების მწყემსი) და მისი სახლში დაბრუნება. ეს თემა განსაკუთრებით პოპულარული იყო XVIXVII საუკუნეების ჰოლანდიურ ფერწერაში.

ძე შეცდომილის მონანიება; ღორების მწყემსი. მუხლებზე დაცემული უძღები

შვილი მლოცველის პოზაშია გამოსახული საქონლის სადგომ ეზოში ან ბოსელში. იქვე ახლოს ღორები ჭამენ ვარცლიდან. შესაძლოა გვერდით ფიგურირებდნენ ფერმის მუშების გამოსახულებები თხებით, ცხვრებით, ძროხებით, ცხენებით. ციდან ანგელოზები ეშვებიან.

უძღები შვილის დაბრუნება. ძონძებით შემოსილი იგი მუხლმოდრეკილი დგას მამის წინაშე, რომელიც გულში იკრავს ან პატიების ჟესტით მიესალმება შვილს. ერთ ან რამდენიმე მსახურს ტანსაცმელი მოაქვს. უფროსი ძმა ცივად იღებს შეცდომილ ძეს. უკანა პლანზე ხბოს კლავენ, რომელიც ცოდვის გამოსასყიდად გაღებულ მსხვერპლს წარმოადგენს.

RUBENS, Pieter Pouwel

უძღები შვილის დაბრუნება

დაახ. 1618, ბაროკო

ზეთი ტილოზე, 107x155 სმ.

ხელოვნების მუზეუმი, ანტვერპენი

ფარანი

(ან სანათი) ყველაზე ხშირად ღმერთის ან უფლის სიტყვის აღსანიშნავად იხმარება. ღმერთი თავისი სიტყვით ანათლებს, არიგებს და ნუგეშს სცემს ადამიანებს; გზას უკვლევს მათ და იმედს უნერგავს ეჭვების, სიდუხჭირისა და უბედურების ჟამს. „სანთელია ჩემი ფეხისათვის სიტყვა შენი და სინათლე - ჩემი ბილიკისათვის“ (ფსალმ 118:105). ზოგჯერ ანთებული ფარანი მცნების გამომხატველია და გონიერების სიმბოლოდ გამოიყენება. სიმბოლოს საფუძვლად დაედო მათეს სახარებაში აღწერილი იგავი ხუთი გონიერი და ხუთი უგუნური ქალწულის შესახებ. ფარანი რამდენიმე წმინდანის ატრიბუტია.

CARAVAGGIO
ქრისტეს დაპატიმრება
დაახ. 1598, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 133,5x169,5 სმ.
ირლანდიის ნაციონალური
გალერეა, დუბლინი

ფარი

ფარი რწმენას, ეკლესიას გამოხატავს: „და ყოველივე ამასთან ერთად აიღეთ რწმენის ფარი, რომლითაც შეძლებთ ბოროტის გავარვარებული ისრების ჩაქრობას“ (ეფეს 6:16). ამ შემთხვევაში „გავარვარებულ ისრებში“ იგულისხმება ერეტიკოსობა, პატივმოყვარეობა, ხორციელი სურვილები და ცდუნებები. ფარის სიმბოლური მნიშვნელობაა თავდაცვითი ფუნქციების გადანაცვლება სულიერი მიმართულებით. შუა საუკუნეებში ამ საბრძოლო ატრიბუტის გარეთა ზედაპირზე გამოსახავდნენ გერბებსა და სხვა ჰერალდიკურ ნიშნებს, რათა ბრძოლაში შესაძლებელი ყოფილიყო ფარის პატრონის გამოცნობა. ფარი მიქაელ მთავარანგელოზის, წმინდანების გიორგისა და სოფიოს ატრიბუტია.

ძველ აღთქმაში ხშირად ღმერს თავისი ხალხის ფარს უწოდებენ: „მე შენი ფარი ვარ“, - ეუბნება ღმერთი აბრაამს, ხოლო ფსალმუნების ავტორი ამბობს: „ჩემი ფარი უპყრია ღმერთს, გულმართალთა მხსნელს“ (ფსალმ 7:11). ძალზე ხშირად ხალხის ფარს უწოდებენ პრინცებს, ქვეყნის სათავეში მდგარ ადამიანებსა და ერის სულიერ მამებს, რადგან ისინი თავიანთი სამშობლოსა და ხალხის საერთო მონაპოვარის დამცველებად გვევლინებიან და იცავენ ამ მონაპოვარს ყოველგვარი ხელყოფისა და უსამართლობისგან. გარდა ამისა, წმინდა წერილში რწმენა მოხსენიებულია, როგორც ფარი, ვინაიდან რწმენა ჰპოვებს ძალას ქრისტესთან, როცა მორწმუნე ადამიანი ცდილობს გადალახოს სატანის ცდუნება.

GIOVANNI di Paolo
წმ. მიქაელ მთავარანგელოზი
დაახ. 1440, ადრეული
აღორძინება
ტემპერა და ოქრო ხის მერქანზე,
19x8 სმ.
პინაკოთეკა, ვატიკანი

RAFFAELLO Sanzio
წმ. მიქაელი და დრაკონი
დაახ. 1505, აღორძინება
ზეთი ხის მერქანზე, 31x27 სმ.
ლუვრი, პარიზი

ფარშევანგი

ადრეული ქრისტიანული პერიოდის ხელოვნებაში უპირატესობა ეძლეოდა ფარშევანგის პოზიტიურ მნიშვნელობებს. იგი უკვდავების სიმბოლოდ ითვლებოდა, რადგან ლეგენდარული ცრურწმენის მიხედვით, ფარშავანგის ხორცი სიკვდილის შემდეგ არ იხრწნებოდა (გარდაცვლილი ქრისტეს სიმბოლო). სწორედ ამ აზრით ფიგურირებს ეს ფრინველი ქრისტეშობის ამსახველ სცენებში. გარდა ამისა, ბუმბულის განახლება ყოველ გაზაფხულზე ამ ფრინველს აღდგომის სიმბოლოდაც აქცევდა. ფარშავანგის კუდზე მოთავსებული „ათასი თვალი“ ზოგჯერ ყოვლის მხედველი ეკლესიის სიმბოლური მნიშვნელობით გამოიყენება. მეორე მხრივ, თავმდაბალი, მორჩილი ცხოვრების ქრისტიანულმა დოქტრინამ დასავლეთ ევროპის ხელოვნება იძულებული გახადა, რომ ამ ფრინველისთვის მიენიჭებია სიამაყის, ფუფუნებისა და პატივმოყვარეობის ცოდვების მნიშვნელობა. ფარშავანგს მედიდური სიარული ჩვევია, რომლის დროსაც იგი დემონსტრირებას უკეთებს ლამაზად შეფერილ კუდს. ამ თვისების გამო დასავლეთ ევროპის ხელოვნებაში ფარშევანგი ამქვეყნიურ სიამაყესთან და პატივმოყვარეობასთან არის გაიგივებული.

BASSANO, Francesco
მოგვების თაყვანისცემა
მანიერიზმი
ზეთი ტილოზე, 121x128 სმ.
კერძო კოლექცია

ფარშავანგის ნეგატიური მნიშვნელობებია ხაზგასმული ადრეული ქრისტიანული პერიოდის ტექსტში „ფიზიოლოგუსში“: ფარშევანგი „კმაყოფილი იერით დადის და ათვალიერებს თავის ლამაზ ბუმბულს, მედიდური გამომეტყველებით და სიამაყით იცქირება ირგვლივ. მაგრამ საკმარისია თავის ფეხებს შეხედოს, რომ მრისხანედ კივის, რადგან ისინი არ შეეფერებიან ამ ფრინველის გარეგნობას... თუკი შენ, ქრისტიანო, დაინახავს შენს ფეხებს ანუ ნაკლოვანებებს, მიმართე ღმერთს და მოიძულე უსამართლობა ისე, როგორც ფარშევანგს სძულს თავისი ფეხები“.

ფარშევანგის ბუმბული წმინდა ბარბარეს ატრიბუტია და ამ წმინდანის მშობლიურ ქალაქ ჰელიოპოლისზე მიუთითებს.

ფენიქსი

უწინ მიაჩნდათ, რომ ფენიქსი, ზღაპრული სილამაზის მითიური ფრინველი, არაბეთის უდაბნოში ცხოვრობდა. იგი სამასიდან ხუთასამდე წელიწადს ცოცხლობს. დროდადრო ფენიქსი თავს იწვავს კოცონში, ხოლო სამი დღის შემდეგ საკუთარი ფერფლიდან აღმდგარი, ახალგაზრდა და ჯანღონით სავსე, თავიდან იწყებს ცხოვრებას.

ჯერ კიდევ I საუკუნეში ფენიქსი ერთ-ერთი ქრისტიანული სიმბოლო გახდა, ვინაიდან პავლე მოციქულის პირველ ეპისტოლეში კორინთელთა მიმართ, ნახსენებია წმიდა კლიმენტის მიერ მოთხრობილი ლეგენდა ამ ფრინველის შესახებ. ადრექრისტიანულ ხელოვნებაში ფენიქსი მუდმივად გვხვდება სამარხების ფილებზე. აქ გამოიხატება ამ ფრინველის გამოსახულების განსაკუთრებული მნიშვნელობა - მკვდრეთით აღდგომა და მარადიული სიცოცხლის ტრიუმფი სიკვდილთან ჭიდილში. მოგვიანებით ფენიქსი გახდა იესო ქრისტეს აღდგომის სიმბოლო. მეორე მნიშვნელობით ფენიქსი რწმენისა და სიმტკიცის სიმბოლოა.

ეს ფრინველი ძალზე პოპულარული იყო შუა საუკუნეების ხელოვნებაში. ამ პერიოდის ქრისტიანული იკონოგრაფია ფენიქსს წარმოადგენს, როგორც ვარხვის საპირისპირო სიმბოლოს. მაგალითად, შუა საუკუნეების ფერწერაში ფენიქსი გამოხატავდა იესო ქრისტეს ღვთიურ ბუნებას იმ შემთხვევაში, თუ ვარხვის (მაცხოვრის ადამიანური ბუნების სიმბოლო) გვერდით იყო გამოსახული. ამ ფრინველის გამოსახულება ძალზე იშვიათად გვხვდება აღორძინების პერიოდის იტალიურ ფერწერაში. ვინაიდან მხატვრებმა არ იცოდნენ თუ როგორ გამოიყურებოდა ეს ზღაპრული ფრინველი, ამიტომ მას ხშირად გამოსახავდნენ იმ ფრინველების სახით, რომლებიც მზის სიმბოლოს წარმოადგენდნენ.

ფერების სიმბოლიკა

ფერებს საკმაოდ რთული და მრავალფეროვანი სიმბოლური მნიშვნელობების დიაპაზონი გააჩნიათ. მაგალითად, ზოგიერთი კულტურისთვის სიკვდილისა და გლოვის სიმბოლოს შავი ფერი წარმოადგენს, ხოლო ზოგისთვის - თეთრი. წითელს (სისხლის ფერი) ჩვეულებრივ აკავშირებენ ცხოვრების საწყისთან, აქტიურობასთან, მაგრამ კელტურ სამყაროში ეს ფერი სიკვდილის ნიშანია, ხოლო ეგვიპტეში მუქარასთან ასოცირდება. მეცნიერულმა ექსპერიმენტებმა ცხადჰყო, რომ ზოგიერთი ფერის ასოციაცია საერთო საკაცობრიობო მნიშვნელობაზე აცხადებს პრეტენზიას. წითელი საყოველთაოდ მიჩნეულია, როგორც „მძიმე“, ემოციური ფერი. ცისფერი ერთსულოვნად აღიარებულია „კარგ“ ფერად. საერთოდ, ადამიანები მეტ უპირატესობას ანიჭებენ ღია ფერებს, ვიდრე მუქ ფერებს. ყველაზე მეტ ყურადღებას იპყრობენ წითელი, ყვითელი, მწვანე და ცისფერი (ამ უკანასკნელს ყველაზე ხშირად ირჩევენ ბავშვები). სპექტრის წითელი და ყვითელი ნაწილი ხასიათდება, როგორც თბილი, ხოლო ცისფერი და იისფერი ნაწილი - როგორც ცივი. ფერების დიაპაზონი გაცილებით ფართო აღმოჩნდა, ვიდრე ამას მეცნიერები ვარაუდობდნენ, მაგრამ, როგორც ჩანს, ფერების აღქმა თითოეული ადამიანის ინდივიდუალურ სპეციფიკაზეა დამოკიდებული. ერთი რამ უდაოა, რომ ფერებს გააჩნიათ მდიდარი გამომხატველობითი შესაძლებლობები და შეუძლიათ უშუალო ზეგავლენა მოახდინონ ადამიანის ფსიქიკაზე. ფერების აღქმის ინდივიდუალური განსხვავებების მიუხედავად ძველმა კულტურულმა საზოგადოებებმა შეიმუშავეს განსაზღვრული პირობითი ფერების სიმბოლიკა.

შავი ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდელ ეპოქაში შავი სიკვდილისა და მიცვალებულთა სამეფოს ფერად ითვლებოდა. ქრისტიანულ სიმბოლიკაში შავი ფერი უკუნეთის მეუფის ფერია და შუა საუკუნეების ეპოქაში მას ჯადოქრობასა და შავ მაგიას უკავშირებდნენ. საერთოდ შავი გლოვის, ავადმყოფობის, უარყოფისა და სიკვდილის ფერია. თუმცა, თეთრ ფერთან ერთად შავი მორჩილებასა და უბიწოებას გამოხატავს. სწორედ ამ სიმბოლიკის გათვალისწინებით გახდა შავი ან შავისა და თეთრის შეხამება გარკვეულ მონაზონთა ორდენების სამოსის ფერი (ავგუსტინელთა, ბენედიქტელთა და, რეფორმამდე დომენიკანელთა). როგორც გლოვის ტრადიციული ფერი, შავი ვნების პარასკევის, ქრისტეს ჯვარცმის დღის ლიტურგიულ ფერად იქცა. შავი შაშვი ცდუნების ქრისტიანულ სიმბოლოს წარმოადგენს. გავრცელებული ცრურწმენების მიხედვით შავი უბედურების მომტანი იყო: შავი კატა, შავი დღე, შავი ნიშანი და სხვა. ღმერთის მგმობ სატანურ რიტუალებს „შავ მესას“ უწოდებენ. შუა საუკუნეებში ზანგებს კანის შავი ფერის გამო ეჭვის თვალით უყურებდნენ. აფრიკის კონტინენტზე მცხოვრებლების მიმართ ცრურწმენების გასაქარვებლად ახალშობილი ქრისტეს თაყვანის საცემად აღმოსავლეთიდან ჩამოსული მოგვებიდან, ერთ-ერთ მოგვს შავკავიანის სახით გამოსახავდნენ.

MEMLING, Hans
ტრიპტიქი
დაახ. 1470, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი ხის მერქანზე,
96,4x147 სმ. (ცენტრალური),
98x63,5 სმ. (თითოეული კარედი)

პრადო, მადრიდი

ლურჯი ფერი, რომელიც ყველაზე ხშირად განიხილება, როგორც სულიერების სიმბოლო. ასოციაციები, რომლებიც ძველ კულტურებში წარმოიშვნენ ერთ საერთო აზრს გამოხატავენ, რომ ცის ლურჯი ფერი ყველაზე მშვიდი ფერია და ყველა ფერებს შორის ყველაზე ნაკლებად „მატერიალური“. ქრისტიანულ რელიგიაში ლურჯი ფერი ცისა და ზეციური სიყვარულის სიმბოლოა. იგი ჭეშმარიტების ფერია, ვინაიდან კრიალა, ლურჯი ცის გამოჩენა გაფანტული ღრუბლების მიღმა, ჭეშმარიტების გამჟღავნებასთან ასოცირდებოდა. ფერწერაში ქრისტეს, რომელიც მიწაზე ქადაგებს, და მარიამ ღვთისმშობელს, რომელსაც ყრმა იესო უჭირავს ხელში, ლურჯი სამოსით გამოსახავენ. ლურჯი ღვთისმშობლის, ზეციური დედოფლის ფერად არის მიჩნეული. ეკლესია ლურჯ ფერს იყენებს ქალწული მარიამის ცხოვრებისეულ მოვლენებთან დაკავშირებული სამახსოვრო დღეების აღნიშვნის დროს. პოეტები ქალწულ მარიამს ლურჯ შროშანს უწოდებდნენ. პირველყოფილ ხელოვნებაში ლურჯი ფერი პრაქტიკულად არ გამოიყენებოდა, ვინაიდან ძალზე ძნელი იყო მისი მოსამზადებელი ბუნებრივი ნივთიერებების მოპოვება.

BROEDERLAM, Melchior
ეგვიპტეში გაქცევა (დეტალი)
1393-99, შუა საუკუნეები
ტემპერა ხის მერქანზე
ხელოვნების მუზეუმი, დიჟონი

ყავისფერი ყავისფერი სულიერი სიკვდილისა და დეგრადაციის გამომხატველია. გარდა ამისა, ეს ფერი ამქვეყნიურობისგან განდგომის მაჩვენებელია, რის გამოც ფრანცისკანელებისა და კაპუცინების ორდენების ბერების ანაფორა ყავისფერი იყო.

ოქროსფერი აღმოსავლური ეკლესია ანუ მართლმადიდებლური ქრისტიანობა ოქროსფერს ციური ნათელისა და სრულყოფილების მნიშვნელობას ანიჭებს. ამის ნათელი დადასტურებაა შუა საუკუნეების ფრესკებზე და ხატწერაში გამეფებული ოქროს ფონი.

ZURBARAN, Francisco de
წმ. ფრანცისკი
დაახ. 1660, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 65x53 სმ.
ძველი პინაკოთეკა, მიუნხენი

მაცხოვრის ხატი

მწვანე ქრისტიანული სიმბოლიკა ამ ფერს მიიჩნევს შუალედურ და საშუამავლო ფერად, რომელიც „თანაბრად არის დაშორებული როგორც ზეცის ლურჯი ფერიდან, ასევე ჯოჯოხეთის სიწითლისგან“ (ჰაინც-მორი). მწვანე ფერი ინტელექტის გაციებულ ლურჯ სინათლეს აერთიანებს მზის ყვითელ ემოციურ სითბოსთან, რათა თანასწორობის, იმედის, სიცოცხლის განახლებისა და აღდგომის სიბრძნე წარმოშვას. მწვანე დამამშვიდებელი, სიცოცხლის მომტანი, აღორძინების მოლოდინის ფერია. გაზაფხულზე, ზამთრის ძილის შემდეგ, მცენარეები ცოცხლდებიან და მწვანე სამოსით იმოსებიან. ქრისტეს ჯვარი, როგორც იმედისა და ცხონების სიმბოლო, ხშირად მწვანე ფერისაა. წმიდა გრაალი ზურმუხტისგან იყო დამზადებული. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში „ცისარტყელა ტახტის ირგვლივ შესახედაობით წააგავდა ზურმუხტს“ (4:3). განსაკუთრებულ ფასეულობას იძენს მწვანე ფერი წმინდა ჰილდეგარდის (1098-1179) წიგნებში, რომელიც დაჟინებით და ყველგან ახსენებს ლათინურ სიტყვას viriditas (სიმწვანე, მცენარეული ძალა), ხოლო ზურმუხტს მისი სიმწვანის გამო აფასებს. შუა საუკუნეებში მწვანე წმიდა სამების, ნათლისღებისა და იოანე მახარებლის ფერს წარმოადგენდა. ბაცი მწვანე გაიგივებული იყო სატანასთან, ბოროტებასთან და სიკვდილთან. ეკლესია მწვანე ფერს იყენებს ნათლისღების დღესასწაულის ლიტურგიის დროს.

BLES, Herri met de
ეგვიპტეში გაქცევა
მანიერიზმი
ხის მერქანი
ერმიტაჟი, სანკტ-პეტერბურგი

ნაცრისფერი (რუხი) ქრისტიანობაში რუხი ფერი სხეულის გარდაცვალებისა და სულის უკვდავების სიმბოლოა. ამის გამო, ზოგჯერ უფლის სამსჯავროს ამსახველ სცენებში, იესო ქრისტე რუხი ფერის სამოსით არის გამოსახული. ხშირად რუხ ფერს დიდ მარხვას უკავშირებენ. გარდა ამისა, ნაცრისფერი ნაცართან ასოცირდება და გლოვისა და მორჩილების სიმბოლოს წარმოადგენს. ქრისტიანულ რელიგიურ თემებში ეს ფერი ამ ქვეყნიდან განდგომის სიმბოლოდ იხმარება და, ამიტომ ზოგი ორდენის ბერების სამოსი ნაცრისფერია.

GHIRLANDAIO, Domenico
წმ. ფრანცისკის დაკრძალვა
1482-85, ადრეული აღორძინება
ფრესკა
წმ. სამების ეკლესია, ფლორენცია

მეწამული ქრისტიანობაში მეწამულს ყოველთვის მეუფებასთან აკავშირებდნენ და სამეფო ძალაუფლებას განასახიერებს. ზოგჯერ სწორედ ამ მნიშვნელობით გამოიყენება მამა ღმერთის სიმბოლოდ. გარდა ამისა, მეწამული სევდისა და მონანიების ფერია. ქრისტეშობის მარხვისა და დიდი მარხვის ლიტურგიული ფერი. ამ პერიოდში ადამიანები შობისა და აღდგომის დღესასწაულების დიდ მოლოდინში არიან.

წითელი წითელი სისხლის ფერია, და რამდენადაც მას გრძნობებს უკავშირებენ, წითელი, როგორც სიყვარულის, ასევე სიძულვილის სიმბოლოდ იქცა. ჯერ კიდევ ნეანდარტანელმა ადამიანმა შეღება წითლად მიცვალებული, რათა მისთვის სიცოცხლისა და სისხლის „თბილი“ ფერი დაებრუნებინა. იოანე მახარებლის, ქრისტეს საყვარელი მოწაფის წითელი ტანსაცმელი მისი მოქმედებისკენ სიყვარულის სიმბოლოა. კარდინალების წითელი ფერის სამოსი, როგორც ჩანს, ეკლესიის სახელით თავგანწირვისთვის მზადყოფნას გამოხატავს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ უზნეო ქალებსაც წითელი სამოსი ეცვათ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში „უწმინდურებით სავსე“ ბაბილონი, „მეძავთა და მიწის სიბილწეთა დედა“, „შემოსილი იყო პორფირით და ძოწეულით“, და იგი იჯდა შვიდთავიან ურჩხულზე, „ღვთისსაგმობი სახელებით სავსე შავწითელ მხეცზე“ (17:1-6). ამის გამო წითელი ფერი ჯოჯოხეთისა და ეშმაკის ფერად იქცა

ეკლესიის მიერ წითელი რიტუალურ ფერად გამოიყენება წამებული წმინდანების მოხსენიების დღეს, ვინაიდან ადრეულ ქრისტიანთა უმრავლესობამ, რომაელთა და ბარბაროსთა დევნის დროს, რწმენიდან განდგომას წამებით სიკვდილი არჩია. წითელი, როგორც ცეხლის ფერი, ეკლესიის მიერ რიტუალურ ფერად არის მიჩნეული სულთმოფენობის, მოციქულებზე სულიწმიდის მოფენის დღესასწაულის აღნიშვნის დროსაც. ტრადიციულ ქრისტიანულ ხელოვნებაში წითელი ფერი ქრისტესა და წამებულთა სამსხვერპლო სისხლის ფერია.

ANDREA DEL SARTO
წმ. იოანე ნათლისმცემელი
1528, აღორძინება
ზეთი ხის მერქანზე, 94x68 სმ.
პალატინას გალერეა, ფლორენცია

CHAMPAIGNE, Philippe de
კარდინალი რიშელიე
დაახ. 1639, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 222x155 სმ.
ლუვრი, პარიზი

იისფერი ეს ფერი სიმბოლურად ან სიყვარულსა და ჭეშმარიტებას გამოხატავს, ან ვნებასა და ტანჯვას. იისფერი ტანსაცმლით მონანიე ცოდვილებს გამოსახავდნენ, მაგალითად, მარიამ მაგდალელს, მაგრამ ზოგჯერ მარიამ ღვთისმშობელსაც იისფერი სამოსი აცვია ჯვარცმის შემდგომი მოვლენების ამსახველ სცენებში. ფერების სიმბოლიკაში პატარა იაც თავმდაბლობასთან და მორჩილებასთან ასოცირდება. მაგალითად, იების სიმბოლიზმი მოგვების თაყვანისცემის სცენებში, სადაც ია ხაზს უსვამს მარიამ ღვთისმშობლის უბიწოებას და ახალშობილი იესო ქრისტეს სიმშვიდეს. ლიტურგიაში იისფერს უკავშირებენ მონანიების იდეას. უფლის ვნებების უძველეს გამოსახულებებზე მაცხოვარს იისფერი სამოსი აცვია.

BALDUNG GRIEN, Hans
ქრისტეს დატირება (დეტალი)
დაახ. 1518, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ცაცხვის პანო
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

ANTOLINEZ, Joze
მარიამ მაგდალელის მონანიება
ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 105x153 სმ.
პრადო, მადრიდი

თეთრი თეთრი ფერი სიმბოლურად ყოველთვის სულის უმანკოებას, ცხოვრების სიწმინდესა და სისუფთავეს გამოხატავდა. თეთრი ქალწული წმინდანებისა და იმ წმინდანების ფერია, რომლებსაც არ განუცდიათ ტანჯვა. ბიბლიაში მრავალი მაგალითია მოცემული თეთრი ფერის სიწმინდისა და უბიწოების შესახებ. ფერისცვალების დროს ქრისტეს „სახის იერი შეიცვალა და მისი სამოსელი თეთრად მოქათქათე შეიქნა“ (ლუკ 9:29). მათეს სახარებაში ციდან ჩამოსულ უფლის ანგელოზს, რომელმაც ლოდი გადააგორა მაცხოვრის საფლავის შესასვლელიდან „თოვლივით სპეტაკი“ ტანისამოსი ეცვა. მკვდრეთით აღმდგარი მაცხოვარი თეთრებში იყო შემოსილი. უმანკოდ ჩასახვის და ტაძრად მიყვანების ამსახველ სცენებში მარიამ ღვთისმშობელს თეთრი ტანსაცმლით გამოსახავდნენ. რომაელ ქურუმ-ქალწულებს სიწმინდის ნიშნად თეთრი სამოსი ეცვათ და სწორედ ეს ტრადიცია იქნა გადმოტანილი თეთრი კაბის სახით ქალწულთა პირველი ზიარების მიღების დროს. პირველი ქრისტიანი მღვდლები ატარებდნენ თეთრ ანაფორას და ეს ფერი დღესაც გამოიყენება შობის, აღდგომისა და ამაღლების დღესასწაულებისადმი მიძღვნილი ლიტურგიების დროს. ახლადმოქცეული ქრისტიანები თეთრ სამოსს იცმევდნენ და ამ სამოსით გამოხატავდნენ მართლმორწმუნეთა სულებს ღვთის სამსჯავროს შემდეგ. რომის პაპის თეთრი სამოსი სიმბოლურად გასხივოსნებას, დიდებულებასა და ზეციურ გზას გამოხატავს. ფერწერულ ტილოებზე სულიწმიდას თეთრი მტრედის სახით გამოსახავენ.

DAVID, Gerard
ქრისტეს ფერისცვალება
1520, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი ტილოზე
ღვთისმშობლის ტაძარი, ბრიუგე

ყვითელი ყვითელი ფერი ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო სიმბოლური მნიშვნელობით იხმარება. მოყვითალო-ოქროსფერი მზისა და ღვთიურობის სიმბოლოა. აღორძინების ეპოქის შედევრებს ძალზე ხშირად მოყვითალო ოქროსფერი ფონი აქვთ, რომელიც ნახატზე გამოსახული პირისა თუ პირების სიწმინდის სიმბოლოა. ზოგჯერ წმინდა იოსებსა და წმინდა პეტრეს ყვითელი სამოსით გამოსახავდნენ. წმინდა პეტრეს ყვითელი მანტია გაცხადებული ჭეშმარიტების სიმბოლოს წარმოადგენს. მეორე მხრივ, ყვითელი ფერი ზოგჯერ გამოიყენება, როგორც ჯოჯოხეთის ცეცხლის გამოხატულება, აგრეთვე, როგორც დაცემის, ეჭვის, ღალატისა და სიცრუის ფერი. მოღალატე იუდა ისკარიოტელს ხშირად ბაცი ყვითელი ფერის სამოსით გამოსახავდნენ. შუა საუკუნეებში ერეტიკოსები ვალდებულები იყვნენ ყვითელი ფერის ტანსაცმელი ეტარებინათ. შავი ჭირის ეპიდემიის პერიოდში ინფიცირებული რაიონების მოსანიშნად იყენებდნენ ყვითელ ჯვრებს. ალბათ, ამ ტრადიციის გამოძახილია შავ-ყვითელი დროშა, რომელიც კარანტინს აღნიშნავს.

ფერისცვალება

ფერისცვალება ღვთიურობის ან ღვთიური ძალის გამოვლინებას აღნიშნავს. იესო ქრისტეს ღვთიური ბუნების ხილული ფორმა. ფერისცვალების მოვლენის დროს ქრისტემ თავისი ღვთიური სახე დაანახა თვის მოწაფეებს პეტრეს, იაკობსა და იოანეს (მათ 17:1-13; მარკ 9:2-23; ლუკ 9:28-36). მაცხოვარმა „აიყვანა ისინი მაღალ მთაზე“ (ტრადიციულად ითვლება, რომ ეს იყო თაბორის მთა გალილეაში) და მათი თანდასწრებით ფერი იცვალა: „გაბრწყინდა მისი სახე მზესავით, ხოლო მისი სამოსელი გასპეტაკდა როგორც ნათელი“. ქრისტეს ორივე მხარეს გამოეცხადნენ მოსე და ელია და მასთან საუბრობდნენ. „ნათელმა ღრუბელმა დაჩრდილა ისინი, და აჰა, ამბობს ხმა ღრუბლიდან: ეს არის ჩემი საყვარელი ძე“. მოსესა და ელიას, ძველი აღთქმისა და წინასწარმეტყველთა სიმბოლოებს, პატრიარქების ყაიდაზე გამოსახავდნენ, ხანში შესულებსა და ჭაღარაწვერიანებს. შესაძლოა მოსეს ხელში კანონის დაფები ეჭიროს ან მისი თავის უკან რქების მსგავსი სინათლის სხივები იყოს გამოსახული (ადრეული ქრისტიანული პერიოდის ხელოვნებაში). მოციქულების შუაში პეტრე დგას. მას მოკლე ხუჭუჭა წვერი აქვს, იოანე ყველაზე ახალგაზრდაა სამ მოციქულს ორის. ამ სიუჟეტს ორი განსხვავებული ხერხით გამოსახავენ. შედარებით ადრეული პერიოდის ნახატებზე, რომელიც იშვიათად გვხვდება XVI საუკუნის შემდეგ, ქრისტეს გამოსახულება „მთაზე“ (ჩვეულებრივ უბრალოდ პატარა ამაღლებული ადგილი ან ბორცვი) დგას მოსესა და ელიას შორის, ხოლო მოციქულები მაცხოვრის ფეხებთან ნახევრად მწოლიარე მდგომარეობაში თვალებს იფარავენ კაშკაშა სინათლისგან. მეორე ტიპი, გააზრების მიხედვით უფრო მეტად დრამატული ან „რელიგიურია“, რომლის ერთ-ერთ ნიმუშს რაფაელის ყველაზე სახელგანთქმული სურათი წარმოადგენს. მაცხოვარი ჰაერშია გამოსახული ისევე, როგორც ამაღლების სცენებში. მას გარს აკრავს მანათობელი გამოსხივება, „ნათელი ღრუბელი“, რომელიც ირეკლება დანარჩენ ხუთ ფიგურაზე. შესაძლოა ნახატის ქვემოთა ნაწილში გამოსახული იყოს ქრისტეს მთიდან ჩამოსვლის შემდეგ განვითარებული ეპიზოდი: მოწაფეები კამათობენ იუდეველ მწიგნობრებთან, ხოლო მამას მთვარეული შვილი მოჰყავს ქრისტესთან განსაკურნავად.

BELLINI, Giovanni
ქრისტეს ფერისცვალება
დაახ. 1487, ადრეული
აღორძინება
ზეთი ხის მერქანზე, 115x151,5 სმ.
ნაციონალური მუზეუმი, ნეაპოლი

ეს თემა ჯერ კიდევ VI საუკუნიდან გვხვდება აღმოსავლეთის ეკლესიაში, სადაც, ამ დროიდან მოყოლებული, ფერისცვალება აღინიშნებოდა როგორც დღესასწაული. ფერისცვალების ხატზე ქრისტეს გარშემო გამოისახება ოვალი, ეგრეთ წოდებული მანდორლა, რაც მაცხოვრის ღვთაებრივი დიდების გამოჩენას გულისხმობს. დასავლეთის ეკლესიაში ფერისცვალების დღესასწაული ოფიციალურად დაკანონდა XV საუკუნეში და განსაკუთრებული პატივისცემით სარგებლობდა კარმელისტების ორდენის წევრებს შორის, რომლებსაც ელია წინასწარმეტყველის ორდენის დამაარსებლად თვლიდნენ.

ფერფლი

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ფერფლი მონანიების სიმბოლოა. კათოლიკურ ეკლესიაში ფერფლის ოთხშაბათს (მონანიების დღე), დიდი მარხვის პირველ დღეს, შუბლზე წასმული ფერფლი ამ პერიოდის არსს ანუ მონანიებას გამოხატავს. ეს ფერფლი ბზობის კვირას დარჩენილი დამწვარი პალმების ფერფლია. გარდა ამისა, ფერფლი ადამიანის ხორციელ სიკვდილს განასახიერებს და ამქვეყნიური ცხოვრების ხრწნადობაზე მიუთითებს.

გარდა გლოვისა და მონანიებისა, ფერფლი მომავლის იმედის სიმბოლოცაა: ფენიქსი ცეცხლით განიწმინდება და განახლებული ფერფლისგან აღდგება.

ფეშხუმი

ფეშხუმი დაბალფეხიანი თეფშია, რომელიც იხმარება ღვთისმსახურების დროს ბარძიმთან ერთად. ფეშხუმზე აწყობენ ტარიგს - ნაკვეთ სეფისკვერს. ფეშხუმს ძვირფასი ლითონისგან აკეთებენ. იგი სიმბოლურად აღნიშნავს ბაგას, სადაც ღვთისმშობელმა მაცხოვარი მიიწვინა შობის შემდეგ და ასევე, მაცხოვრის საფლავს.

ფეხი

ადამიანი ფეხით დადის მიწაზე, ყოველგვარ სიბინძურეს ეხება და ამიტომ ფეხი მორჩილების სიმბოლოს წარმოადგენს. იესოს სიმონთან სტუმრობისას ცოდვილმა ქალმა მორჩილების და მონანიების ნიშნად ქრისტეს ცრემლით დაუსველა ფეხები და „...თავისი თმებით უხოცავდა, ფეხებს უკოცნიდა და ნელსაცხებელს სცხებდა“ (ლუკ 7:38), რისთვისაც „...მიეტევა მრავალი მისი ცოდვა“ (ლუკ 7:47). საიდუმლო სერობის დროს იესომ ფეხები დაბანა თავის მოწაფეებს. „მერე ჩაასხა წყალი საბანელში და დაიწყო მოწაფეების ფერხთბანა და იმ ტილოთი შემშრალება, წელზე რომ ერტყა“ (იოან 13:5). სახარების ამ ეპიზოდმა საფუძველი ჩაუყარა ფეხთბანის ტრადიციულ წესს. აღესრულება დიდ ხუთშაბათს, რომლის დროსაც მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავარი ფეხებს ბანს მასზე იერარქიულად დაბლა მდგომ მღვდელმსახურებს.

TINTORETTO
ქრისტე ფეხებს ბანს თავის
მოწაფეებს
დაახ. 1547, მანიერიზმი
ზეთი ტილოზე, 210x533 სმ.
პრადო, მადრიდი

ფორთოხალი

ფორთოხლის ხე სიწმინდის, უმანკოებისა და გულუხვობის სიმბოლოს წარმოადგენს. სწორედ ამ სახით ფიგურირებს იგი მარიამ ღვთისმშობლის გამოსახულებებში. ადამიანის დაცემის სცენებში, ზოგჯერ ვაშლისა და ლეღვის ხის მაგიერ ფორთოხლის ხეს გამოსახავდნენ. როცა სამოთხის ამსახველ სცენებში ფორთოხალი ფიგურირებს, იგი მიგვითითებს ადამიანის ცოდვაზე და მის მონანიებაზე.

ფორთოხლის თეთრი ყვავილები სიწმინდისა და ქალწულობის სიმბოლოა, რის გამოც მას საქორწილო გვირგვინისთვის იყენებდნენ. ზოგჯერ ყრმა იესოსა და კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხის გამოსახულებებში ვაშლი შეცვლილია ფორთოხლით.

BASSANO, Jacopo
საიდუმლო სერობა
1542, მანიერიზმი
ზეთი ტილოზე
ბორგეზეს მუზეუმი, რომი

ფრთები

ფრთები ღვთაებრივი მისიის სიმბოლოა. ანგელოზის - ღმერთის მაცნეს გამოსახულება, პირველად VI საუკუნის მოზაიკებში გვხვდება. მთავარანგელოზებს გაბრიელს, მიქაელსა და რაფაელს, ანგელოზთა სხვა დასების მსგავსად, ფრთებით გამოსახავდნენ. აღსანიშნავია, რომ ძველი აღთქმის ავტორები ანგელოზებს ადამიანის მსგავს და, შესაბამისად, უფრთო არსებებად მიიჩნევდნენ.

განსაკუთრებულ არსებებად არიან წარმოდგენილნი ქერუბიმები, ანგელოზთა იერარქიის უმაღლესი დასის წარმომადგენლები. ეზეკიელ წინასწარმეტყველის (10) აღწერით ქერუბიმებს ჰქონდათ „ოთხი სახე თითოეულს და ოთხი ფრთა თითოეულს“, ისინი ცეცხლოვან ბორბლებზე იდგნენ, რომლებიც „სავსე იყო ირგვლივ თვალებით.“ იოანე ღვთიამეტყველის გამოცხადებაში ქერუბიმები ექვსფრთიან არსებებად არიან წარმოდგენილნი.

შუა საუკუნეების აღმოსავლური ეკლესიის ხელოვნებაში ფრთებით გამოსახავდნენ ქრისტეს წინამორბედს - იოანე ნათლისმცემელს, აგრეთვე თომა აკვინელს (დასავლეთში მას უწოდებდნენ doctor angeliclis). სატანას ფრთები, ანგელოზის ფრინველის მსგავსი მსუბუქი ფრთებისგან განსხვავებით, ღამურას ფრთებს წააგავს.

ზოგადად, ფრთები განასახიერებს სულიერებას, წარმოსახვას, აზრს. ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ფრთები უბრალოდ სამართლიანობის ნათელი სხივებია, რომელიც მუდამ ანათებს მართალი ადამიანის გონებას.

ოთხი მახარებლის სიმბოლოებს - ლომს (წმინდა მარკოზი), ხარს (წმინდა ლუკა), ადამიანს (წმინდა მათე) და არწივს (წმინდა იოანე) - ფრთოსან არსებებად გამოსახავენ.

BOTTICELLI, Sandro
ხარება
დაახ. 1485, ადრეული
აღორძინება
ტემპერა და ოქრო ხის მერქანზე
19,1x31,4 სმ.
მეტროპოლიტენ მუზეუმი,
ნიუ-იორკი

ფუტკარი

ფუტკარი მუდმივ შრომაში ატარებს თავის სიცოცხლეს, ამიტომ იგი მოღვაწეობის, შრომისმოყვარეობისა და წესრიგის სიმბოლოდ იქცა. გარდა ამისა, ფუტკარი თაფლს ამზადებს, რის გამოც იგი კეთილდღეობისა და რელიგიური მჭერმეტყველების სიმბოლოდ იხმარება, ხოლო თავად სკა მჭიდროდ შეკავშირებული რელიგიური თემის სიმბოლოს წარმოადგენს. წმინდა ამბროსი ეკლესიას სკას ადარებდა, ხოლო ქრისტიანს - ფუტკარს, რომელიც მუხლჩაუხრელად შრომობს და მუდამ თავისი სკის ერთგულია.