თანამედროვე საქართველოში იურიდიული განათლების ევროპულ საგანმანათლებლო სისტემასთან დაახლოება მოითხოვს არა მხოლოდ ახალი იურიდიული ტერმინების შემუშავება-დახვეწას, არამედ კლასიკური იურიდიული განათლებისათვის დამახასიათებელი იურიდიული ტერმინებისა და გამონათქვამების დაუფლებასაც. ევროპული საგიმნაზიო და საუნივერსიტეტო განათლება სავალდებულო ფორმით გულისხმობს ლათინური ენის სწავლებას. საქართველოში სასკოლო პროგრამებში ლათინური ენის კურსი საერთოდ არ არის ინტეგრირებული, უმაღლეს სასწავლებლებში კი ლათინური ენის სწავლება სათანადო დონეზე ვერ დგას. სწორედ ეს ნაკლი შეიმჩნევა დღეს იურისტთა კორპუსის მომზადებაში, როდესაც ძალიან ბევრ იურისტს სირთულეს უქმნის ევროპული იურისპრუდენციისაგან განუყოფელი ლათინური ტერმინები და გამონათქვამები.

სწორედ ამ ნაკლის აღმოფხვრის საქმეში დამხმარე საშუალებად მოიაზრება ფართოდ გავრცელებული ლათინური ტერმინებისა და გამონათქვამების იურიდიული ლექსიკონი.

ლექსიკონში შევიდა როგორც საკუთრივ იურიდიული ტერმინოლოგია, ისე ლათინური ფრაზეოლოგიური გამოთქმები, რომლებიც ხშირად გვხვდება არა მხოლოდ სამართლის მეცნიერებაში, არამედ სხვადასხვა დარგის სამეცნიერო ლიტერატურაშიც.

თუ ტერმინს ან ფრაზეოლოგიურ გამოთქმას რამდენიმე მნიშვნელობა აქვს, თარგმანში ჯერ მოცემულია მისი თავდაპირველი, ისტორიული, შემდეგ კი თანამედროვე მნიშვნელობები. ფრაზეოლოგიურ გამოთქმებში ბრჭყალებში მოცემულია ფრაზის პირდაპირი თარგმანი, შემდეგ კი მისი გადატანითი მნიშვნელობა. ასევე შევეცადეთ, შეძლებისდაგვარად, თარგმანში შეგვენარჩუნებინა ლათინური ფრაზის სიტყვათწყობა, რათა ლათინური ენის არმცოდნე მკითხველმაც შეძლოს თითოეული სიტყვის ინტერპრეტაცია.

ტერმინები თარგმნილია არა მხოლოდ შესატყვისობის პრინციპით, არამედ რთული ტერმინები თარგმანთან ერთად განმარტებულიცაა, რათა შესაძლებელი იყოს მათი ზუსტი შინაარსისა და გამოყენების კონტექსტის გაგება. ზოგ შემთხვევაში, იურიდიული ტერმინის მნიშვნელოვნების მიხედვით, მითითებულია ტერმინის ან გამონათქვამის პირველწყაროზე.

ავტორთა მიზანია, ლექსიკონი გამოსადეგი იყოს არა მხოლოდ იურისტებისათვის, არამედ მათთვისაც, ვისაც იურიდიული ტექსტების თარგმნა უწევს, ან ვინც, უბრალოდ, ამ სფეროთია დაინტერესებული.

ლათინური ტერმინები შერჩეულია სხვადასხვა ლექსიკონებიდან, სახელმძღვანელოებიდან, მონოგრაფიებიდან. ლათინურ ტერმინებთან ქართული იურიდიული ტერმინოლოგიის მისადაგებისას უმთავრესად ვხელმძღვანელობდით აკად. თ.წერეთლის რედაქტორობით მომზადებული ლექსიკონით - „იურიდიული ტერმინოლოგია“, თუმცა ვიშველიებდით თანამედროვე იურიდიულ ლიტერატურასაც.

ლათინურ-ქართული იურიდიული ლექსიკონი გამოცემულია გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) „საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის დახმარების“ პროექტის ფარგლებში, შვედეთის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოსა (SIDA) და რაულ ვალენბერგის ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის ინსტიტუტის ფინანსური მხარდაჭერით.

მადლობას მოვახსენებთ შვედეთის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (SIDA), რაულ ვალენბერგის ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის ინსტიტუტს და გაეროს განვითარების პროგრამას (UNDP). ასევე მადლობას ვუხდით მაქს პლანკის შედარებითი სამართლისა და საერთაშორისო სისხლის სამართლის ინსტიტუტს (გერმანია) ლიტერატურის მოძიებაში გაწეული დახმარებისათვის.

Latin Terminology and phrasal expressions are inseparable part of legal sciences and legal discourse. For that reason the legal education implies mastering of the Latin legal terms and phrases. Different sorts of dictionaries, including dictionaries of the most popular Latin legal terms and expressions serves as an additional tool in achieving the mentioned aim. During last period in Georgia there was no publication of such a kind and the present dictionary is only one step towards the elimination of this lack.

The Dictionary includes legal terms and phrasal expressions, commonly used not only in legal sciences but they have a wide circulation in scientific literature of various branches as well. The terms have exact translations in the dictionary. The complex terms are defined as well, in order to facilitate the understanding of its exact meaning and usage context. In certain cases, due to the importance of the legal term or phrase, the reference is made to the initial source.

We have been motivated by the idea that the dictionary shall be useful not only for the persons practicing law but even for those occupied by translation of legal texts, or those who are simply interested in the subject.

The authors express deep gratitude to Swedish International Development Agency (SIDA), Raoul Wallenberg Institute of Human Rights and Humanitarian Law, the UNDP.

The authors also express their gratitude to the the Max Plank Institute of Comparative Law and International Criminal Law (Germany) for the assistance and making available access to all the literature. The opinions expressed herein are the authors´ own und do not express the views of RWI, UNDP and Sida

1. ა) ხმოვნები

ორ ხმოვანს, რომლებიც ერთი მარცვლის ან ერთი ბგერის მსგავსად წარმოითქმის, დიფთონგი ეწოდება.

ae წარმოითქმის, როგორც[ε]

oe წარმოითქმის, როგორც[ø]

au წარმოითქმის, როგორც[aγ]

თუ ae და au წარმოითქმის ცალ-ცალკე, როგორც ორი დამოუკიდებელი ხმოვანი ბგერა, მაშინ მეორე ასოს თავზე აქვს ორი წერტილი ან ხანგრძლივობის აღმნიშვნელი ნიშანი (-): aër - ჰაერი; poeta - პოეტი.

2. ბ) თანხმოვნები

c ხმოვნების e-ს და i-ს წინ, შესაბამისად ae, oe, y -ს წინ წარმოითქმის როგორც [c], მაგ.: civis, celer, დანარჩენ შემთხვევებში კი, როგორც [k], მაგ.: communis. (რომაელები ყველა შემთხვევაში ც-ს წარმოთქვამდნენ, როგორც [k]-ს ).

ti წარმოითქმის, როგორც [ci]: ratio

ti წარმოითქმის, როგორც [ti]:

1) s, t, x -ის შემდეგ. მაგ.: bestia

2) უცხოურ სიტყვებში: Miltiades

3) როდესაც ti მარცვალში [ i:] გრძელი ხმოვანია, მაგ.: totius

ngu ხმოვნების წინ წარმოითქმის, როგორც [ngv]: lingua

su წარმოითქმის, როგორც [sv] სიტყვებში: suadeo - გირჩევ, suavis - სასიამოვნო,

suesco - ვეჩვევი, და მათგან წარმოებულ სიტყვებში.

qu წარმოითქმის, როგორც [kv]: aqua

ch წარმოითქმის, როგორც [x] უმეტესად ბერძნულიდან ნასესხებ სიტყვებში
ph წარმოითქმის, როგორც [f] უმეტესად ბერძნულიდან ნასესხებ სიტყვებში

th წარმოითქმის, როგორც [t] მხოლოდ ბერძნულიდან ნასესხებ სიტყვებში
rh წარმოითქმის, როგორც [r] მხოლოდ ბერძნულიდან ნასესხებ სიტყვებში

s წარმოითქმის, როგორც [z]

ლათინურ ენაში ხმოვნები შეიძლება იყოს მოკლე (სიმოკლის ნიშანი˘) და გრძელი (სიგრძის ნიშანიˉ)

გრძელი ხმოვანი ორჯერ უფრო გრძლად წარმოითქმოდა, ვიდრე მოკლე, მაგრამ დღეს კითხვისას ამ წესს არ იცავენ. თუმცა ზოგ შემთხვევაში (მაგ., მახვილის სწორად დასმის მიზნით ლათინური ლექსების კითხვის დროს) აუცილებელია იმის ცოდნა, მარცვალი მოკლეა თუ გრძელი.

ამასთან უნდა გავითვალისწინოთ:

1) ხმოვანი ხმოვნების წინ მოკლედ ითვლება;

2) დიფთონგები ყოველთვის მოკლეა;

3) ხმოვანი თანხმოვნის წინ შეიძლება იყოს გრძელი; თუმცა თუ ხმოვან ბგერას ოჰყვება მუნჯი ბგერა ნარნარასთან (muta cum liquida), მაშინ ხმოვანი ეიძლება მოკლეც იყოს;

4) ხმოვანი ერთი თანხმოვნის წინ შეიძლება იყოს მოკლე, ან გრძელი.

ორმარცვლიან სიტყვებში მახვილი პირველ მარცვალს მოუდის. მრავალმარცვლიან სიტყვებში მახვილი მოუდის ბოლოს წინა მარცვალს, თუ იგი გრძელია, და ბოლოდან მესამე მარცვალს, თუ ბოლოს წინა მარცვალი მოკლეა (ბოლოდან მესამე მარცვლის სიმოკლე ამ შემთხვევაში ხელს არ უშლის მის მახვილიანობას): ამიტომ იკითხება: pérvenit, magram pervenit. luna, rátio, indústria, dokuméntum, orátor, móbilis

ab aeterno - მარად; უხსოვარი დროიდან

ab agendo - უფლებაჩამორთმეული, სამართალუუნარო

abandum - მოძრავი ქონება, რომელიც ჩამორთმეულია ან რომელზეც დაკარგულია უფლება

ab antiquo - უძველესი დროიდან

abdicatio tutelae - მეურვის უარი ვალდებულებების შესრულებაზე

aberratio ictus - მოქმედების გადახრა: დამნაშავე გამიზნული პირის ან ობიექტის ნაცვლად სხვა პირის ან ობიექტის მიმართ ჩადის დანაშაულს. არ უნდა აირიოს ცნებაში „ერრორ ინ პერსონა“.

ab initio - იმთავითვე

ab initio mundi - დასაბამიდან, მას შემდეგ, რაც სამყარო არსებობს; უხსოვარი დროიდან

ab invito - საკუთარი ნების წინააღმდეგ

abolitio legis - კანონის გაუქმება

abrogatio legis - კანონის გაუქმება სხვა კანონის მიღებით

absolutio - გათავისუფლება; გამართლება

absolutio ab instantia - „ეჭვის ქვეშ დატოვება“; სამოქალაქო სამართალში სარჩელზე უარის თქმა საპროცესო მოთხოვნების დარღვევის გამო, ხოლო სისხლის სამართალში - გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა მტკიცებულებების არარსებობის გამო

absolvitor - გამამართლებელი განაჩენი

abyssus abyssum invocat - ერთ შეცდომას მეორე მოსდევს

actio - მოქმედება, პრეტენზია, სარჩელი, სარჩელის უფლება; სარჩელის აღძვრის შესაძლებლობა რომის სამართალში. ზოგადად მხოლოდ გარკვეული მოთხოვნების (პრეტენზიების) წარდგენა შეიძლებოდა.

actio bonae fidei - კეთილსინდისიერი სარჩელი (თ.წერეთელი); კეთილსინდისიერი ქმედება

actio contraria - შეგებებული სარჩელი; ორმხრივი ხელშეკრულების ერთი მონაწილის საპასუხო მოთხოვნა მეორე მონაწილის მიმართ

actio in personam - სარჩელი (ვალდებული) პირისადმი, ვალდებულებითი სარჩელი (თ.წერეთელი); ვალდებულებითი სამართლებრივი მოთხოვნიდან გამომდინარე სარჩელი

actio in rem - სანივთო სარჩელი (თ.წერეთელი); სანივთო მოთხოვნიდან გამომდინარე სარჩელი

actio libera in causa - მიზეზთავისუფალი მოქმედება (თ. წერეთელი) დამნაშავემ დანაშაული ჩაიდინა არსებითად შეურაცხად მდგომარეობაში (მაგ. დააზიანა ნივთი ან ალკოჰოლური ზემოქმედების ქვეშ მყოფმა სხეულის დაზიანება მიაყენა პირს; მშობლები შვილს ახრჩობენ მძინარე მდგომარეობაში), მაგრამ მან შეურაცხად მდგომარეობაში აღმოჩენამდე გაითვალისწინა (განზრახვა) ან მას შეეძლო გაეთვალისწინებინა (დაუდევრობა), რომ იგი ამ დანაშაულს ჩაიდენდა.

actio malae fidei - არაკეთილსინდისიერი სარჩელი (თ.წერეთელი)

actio negatoria - ნეგატორული სარჩელი. მფლობელი მესაკუთრის სარჩელი საკუთრების ხელმყოფის წინააღმდეგ: ქონება სხვა ფორმით (არა კონფისკაციის ან ჩამორთმევის გზით) ზარალდება (მაგ., სხვისი მფლობელობის დარღვევა).

actio personalis moritum cum persona - პირადი სარჩელი პირთან ერთად კვდება

actio popularis - საზოგადოების სახელით სარჩელის შეტანა სასამართლოში.

actio pro socio - ერთი პარტნიორის (კომპანიონის) სარჩელი სხვა პარტნიორის ან სხვა მესამე პირების წინააღმდეგ საზოგადოების (კომპანიის) ინტერესებიდან გამომდინარე: ცალკეულ პარტნიორს (კომპანიონს, მეწილეს) შეუძლია სხვა პირებს წაუყენოს მოთხოვნა, რომელიც ყველა პარტნიორის (კომპანიონის/მეწილის) ერთობლივ კომპეტენციას წარმოადგენს. მოთხოვნა შეიძლება წარდგენილ იყოს საკუთარი სახელით, მაგრამ კომპენსაცია მოთხოვნილი უნდა იყოს მთლიანად საზოგადოების სასარგებლოდ.

actio recta non erit, nisi recta fuerit voluntas - ქმედება არასწორია, თუ მისი განზრახვა არასწორი იყო

accipere quam facere praestat iniuriam - უკეთესია უსამართლობა აიტანო, ვიდრე უსამართლობა ჩაიდინო (ციცერონი, საუბრები ტუსკულუმში)

actor incumbit probatio, reus excipiendo fit actor - მტკიცება მოსარჩელეს ეკისრება, მიგება მოპასუხეს მოსარჩელედ გადააქცევს

actore non probante reus absolvitur - თუ მოსარჩელემ ვერ დაამტკიცა, მოპასუხე თავისუფლდება

actus contrarius - საპირისპირო მოქმედება. იურიდიული მოქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს პირვანდელი სამართლებრივი მოქმედების საპირისპირო მოქმედებას.

actus Dei - ღვთის ქმნილება; ბუნების ძალების უჩვეულო და მოულოდნელი გამოვლენა, რომელსაც ადამიანი ვერ გაუწევს წინააღმდეგობას

actus Dei nemini est damnosus (facit in juriam) - ღვთის ქმედება არასოდეს არღვევს ვისიმე უფლებას

actus fictus in fraudem legis - ფიქტიური ქმედება კანონის გვერდის ავლით

actus juridis - იურიდიული მოქმედებანი

actus non facit reum, nisi mens sit rea - მოქმედება ვერ აქცევს ბრალეულად, თუ ზრახვა არ არის ბრალეული

actus reus - „ბრალეული დანაშაული“. დანაშაული, რომელიც ჩადენილია განზრახ; დანაშაულის შიდა ელემენტი

A.D. - შემოკლ. Anno Domini - უფლის წელს, ქრისტეს დაბადებიდან

addiction - მისჯა; მიკუთვნება

ad culpa - დანაშაულის ჩადენამდე

ad curiam - სასამართლოს წინაშე

ad finem lites - სარჩელის დასასრულს

adhibere vim - ძალის გამოყენება

ad hoc - მხოლოდ ამისათვის, მხოლოდ ამ შემთხვევისათვის (სპეციალური)

ad idem facit - ეს იმავეს ნიშნავს

ad impossibilia lex non cogit - კანონი შეუძლებელს არ ითხოვს

ad int., and interim - ამასობაში; დროებით

adire in jus - მიმართო დახმარებისათვის კანონს; მიმართო სასამართლოს

adjudicatio - სასამართლო გადაწყვეტილება, სასამართლო ტიტულის განსაზღვრა სასამართლო გადაწყვეტილების მეშვეობით; მოსამართლის გადაწყვეტილება საერთო ქონების გაყოფის თაობაზე

ad judicium - სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე

ad legem - კანონით

ad literam - სიტყვასიტყვით

administratores - მმართველები

ad notanda - უნდა აღინიშნოს

ad notata - შენიშვნა

ad perpetum - მარად

ad referendum - შემდგომი განხილვისთვის გადადება

ad rem - საქმეზე

ad section (ads) - ვინმეს შუამდგომლობით

ad vocem - უნდა აღინიშნოს

ad spem veniae - შეწყალების იმედით

aequitas - თანასწორობა (კანონის წინაშე), მიუკერძოებლობა

aequum est ne minem cum alterius detrimento et injuria fieri locupletiorem - სამართლიანობა მოითხოვს, რომ არავინ გამდიდრდეს სხვის ხარჯზე და უმართებულოდ

aetas legitima - სრულწლოვანება იუსტინიანეს კოდექსის მიხედვით: ოცდახუთი წელი

aetas volat - დრო სწრაფად გარბის

affirmanti incubit probation semper necessitas probandi incumbit ei, qui agit - დასაბუთება მას მართებს, ვინც ამტკიცებს

alea iacta est! - წილი ნაყარია (იულიუს კეისარი)

alta sedent civilis vulnera dextrae - სამოქალაქო ომით გამოწვეული ჭრილობები ღრმაა (ლუკანი)

alibi - ალიბი: ბრალდების უარყოფა მტკიცებულებების წარმოდგენის გზით, რომ ბრალდებული დანაშაულის ჩადენის დროს არ იმყოფებოდა იქ, სადაც დანაშაული მოხდა

alienatio - გასხვისება

lieno nominee - სხვისი სახელით

aliunde - სხვა წყაროდან

allocatur - ნებადართულია

alta prodicio - სახელმწიფო ღალატი

alter ego - სხვა მე; მე სხვაში; ჩემი წარმომადგენელი

alter idem - სხვა ასეთივე

altera pars - სხვა, მეორე მხარე

alternatum - ურთიერთშენაცვლებით

altum mare - ღია ზღვა

aliud - სხვა, ე.ი. ხელშეკრულებით არ შეთანხმებული, ნივთი. მნიშვნელოვანია ყიდვისას: ამ შემთხვევაში ეჭვი შეიძლება დაიბადოს შეცდომით მიწოდებული ნივთისა (ნივთის ნაკლებობის შედეგით) და რაიმე გაუყიდავი ნივთის მიწოდების (შეუსრულებლობის შედეგით) გამიჯვნის თაობაზე, განსაკუთრებით ე.წ. გვარეობითი ნივთების ყიდვა-გაყიდვისას.

amicus certus in re incerta cernitur - ნამდვილი მეგობარი გაჭირვებაში შეიცნობა

amicus curiae - „სასამართლოს მეგობარი“ - წარმოადგენს არა სასამართლოს მხარეს, არამედ პირს, რომელიც საკუთარი ინიციატივით სთავაზობს ინფორმაციას კანონის შესახებ ან საქმის სხვა ასპექტებზე, რაც ეხმარება სასამართლოს საქმის გადაწყვეტაში

ancipitis usus - გროციუსი ნაშრომებში საერთაშორისო სამართლის შესახებ აღნიშნავს სამშვიდობო ურთიერთობების შენარჩუნების საეჭვო სარგებლიანობას

angaria - იძულებითი მსახურება, სამსახური მთავრობის სასარგებლოდ, რომელსაც სასჯელის სახით იხდიან

animo - მიზნით, განზრახვით

animo cancelandi - უარის თქმის ან გაუქმების განზრახვით

animo capiendi - აღების განზრახვით

animo donandi - საჩუქრის მირთმევის განზრახვით

animo et actio - აზრითა და საქმით

animo et corpore - სულითა და სხეულით; სულით ხორცამდე

animo et facto - განზრახვაც და ფაქტიც

animo felonico - დანაშაულებრივი განზრახვით

animo furandi - მოტაცების განზრახვით, მიზნით

animo lucrandi - სარგებლის მიღების მიზნით, ანგარების მიზნით

animo (animus) possidendi - ხელში ჩაგდების მიზნით, მფლობელობის განზრახვა

animus auctoris - ამსრულებლის/დამნაშავის განზრახვა (მნიშვნელოვანია დამნაშავისა და თანამონაწილის გასამიჯნად სისხლის სამართალში)

animus injuriandi - შეურაცხყოფის განზრახვა

animus necandi - მკვლელობის განზრახვა

animus quo - განზრახვა, რომლითაც დანაშაული იქნა ჩადენილი

animus restituendi - დაბრუნების განზრახვა

animus signandi - ხელმოწერის განზრახვა

animus socii - თანამონაწილის განზრახვა

anni currentis (a.c.) - მიმდინარე წლისა

ante bellum - ომამდე

ante factum - ფაქტამდე; ადრე ჩადენილი ქმედება

ante litem - საქმის განხილვის დაწყებამდე

antinomia - რეალური ან მოჩვენებითი წინააღმდეგობა კანონში

antithetarius - პირი, რომელიც ცდილობს თავიდან აიცილოს სასჯელი დანაშაულის გამო, დებს რა ბრალს ამ დანაშაულში თავისსავე ბრალმდებელს

apertum factum - დაუფარავი, აშკარა ქმედება

apex juris - უკიდურესი ვითარება ან ფაქიზი საკითხი

applicatio est vita regulae - წესი იმისათვის არსებობს, რომ გამოიყენო

apprenticii ad legem - მოწაფეები, სტუდენტები, სტაჟიორები, რომლებიც სამართალს ეუფლებიან გამოცდილი იურისტების ხელმძღვანელობით

apprenticius ad barra - სტუდენტი, რომელიც ადვოკატის პროფესიისათვის ემზადება

a priori - მომავლიდან; იქიდან, რაც მოგვიანებით გაირკვა (ა პრიორი არგუმენტირება - არსებული ფაქტებიდან დასკვნების გამოტანა იმის თაობაზე, რომ ამ ფაქტებიდან აუცილებლად წარმოიქმნება სხვა ცნობილი ფაქტები)

apud pares - თანასწორთა წინაშე

arbitrium - სასამართლო გადაწყვეტილება, რომლის გამოტანისას მოსამართლე, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარი სინდისით ხელმძღვანელობდა; სამედიატორო სასამართლოს გადაწყვეტილება

arbitrium est judicium - სამედიატორო გადაწყვეტილება განაჩენია

argentum Dei - „ღვთიური ფული“: ბე, რომლის გადახდაც გარიგებას ამაგრებდა

arguendo - ილუსტრაციული ხასიათის თანმდევი შენიშვნა (მოსამართლის გამოსვლაში)

argumentum e contrario - დასკვნა/მტკიცებულება საპირისპიროდან

argumentum ex silencio - დუმილიდან გამომდინარე მტკიცებულება

argumentum a simili - მტკიცებულება ანალოგიით

assesores - მოსამართლის მრჩევლები

asimile - ანალოგიით

assisa generalis - გენერალური ასიზები: პარლამენტის ძველი სახელწოდება

attentat, attentate - მოსამართლის შეუფერებელი ქმედება აპელაციის მოლოდინში მის მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაზე

audiatur et altera pars - მეორე მხარესაც უნდა მოუსმინონ

audiendo et terminado - მოისმინო და გადაწყვიტო

banci naratores - მხარეები სასამართლოს წინაშე

bella detesta matribus - ომები საშინელებაა დედებისათვის (ჰორაციუსი)

bella, horrida bella - ომები, საშინელი ომები (ვერგილიუსი)

bella matribus detestata - დედების მიერ დაწყევლილი ომები (ჰორაციუსი)

bello parta - ომის ნადავლი

beneficium abstinendi - უარის პრივილეგია; მემკვიდრის უფლება ან პრივილეგია, უარი თქვას მემკვიდრეობაზე

beneficium divisionis - გაყოფის უფლება

beneficium inventarii - მემკვიდრეობის აღწერის უფლება

billa vera - „ბრალდება სწორია“: ნაფიც მსაჯულთა კოლეგიის მიერ საბრალდებო დასკვნის დამადასტურებელი ფორმულა, რომელიც სასამართლოსათვის გადაცემის საკითხს წყვეტს

bona - ქონება

bona fides - კეთილსინდისიერება, ნდობა და რწმენა

bonae fidei possessio - კეთილსინდისიერი ფლობა

bona immobilia - უძრავი ქონება

bona mobilia - მოძრავი ქონება

bona notabilia - მოძრავი ქონება, რომელსაც გარკვეული ღირებულება აქვს

bona patria - ნაფიცთა კოლეგია, რომელიც თანამემამულეების ან მეზობლებისაგან შედგება

bona peritura - მალფუჭებადი ქონება

brevi manu traditio - მოძრავ ნივთებზე საკუთრების გადაცემის ფორმა: შემძენი უკვე ფლობს გასხვისებულ ნივთს. ამიტომ ნივთის გადაცემა, რაც აუცილებელია საკუთრების წარმოშობისთვის, არ ფიგურირებს.

brevia formata - სასამართლო დანაწესები

bulla - ბეჭედი, რომელსაც იყენებდნენ რომის იმპერატორები ან რომის პაპები

caeteris paribus - სხვა თანაბარ პირობებში

camera stellata - ვარსკვლავთა პალატა (სასამართლო ინგლისში, რომელიც ნაფიც მსაჯულთა გარეშე განიხილავდა საქმეებს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულობების შესახებ)

capias - სასამართლოს ბრძანება, რომლის აღსრულება ხდება ერთ შემთხვევაში მოპასუხის ქონების, სხვა შემთხვევაში კი თვით მისი დაპატიმრების გზით

capias ad respondendum (Semokl.ca. resp) - სასამართლოს ბრძანება სამოქალაქო სარჩელის გამო მოპასუხის დაპატიმრების და დათქმულ დღეს სასამართლოში წარდგენის შესახებ

capias ad satisfaciendum (შემოკლ.ca. sa.) - სასამართლოს ბრძანება მოვალის დაპატიმრებისა და ვალის გადახდამდე საპატიმროში მისი მოთავსების შესახებ

capias (capitur) pro fine - სასამართლოს ბრძანება იმ პირის დაპატიმრების შესახებ, რომელმაც არ გადაიხადა მასზე დაკისრებული ჯარიმა

capias utlagatum - სასამართლოს ბრძანება სამოქალაქო საქმის გამო იმ მოპასუხის დაპატიმრების შესახებ, რომელიც სასამართლოს დაემალა და კანონგარეშედ გამოცხადდა

capitis diminutio - „სამოქალაქო სიკვდილი“: სამოქალაქო უფლებაუნარიანობის დაკარგვა.

capitula - კანონები და ორდონანსები, დალაგებული გარკვეული სათაურის ან რუბრიკის მიხედვით

capus lupus, caput lupinum - „მგლის თავი“: კანონგარეშე გამოცხადებული ადამიანი

caput genere lupinum - „მგლის თავის ტარება“: კანონგარეშე გამოცხადებული ადამიანი (ეს ნიშნავდა, რომ ყველას შეეძლო ამ ადამიანისთვის მგელივით თავში ერტყა, თუ იგი დაკავებისას წინააღმდეგობის გაწევას შეეცდებოდა)

carpe diem, quam minimum credula postero - არ გაუშვა დღე, ნუ ენდობი ხვალინდელ დღეს (ჰორაციუსი, ჩარმენ (Ode) 1,11,8.)

carum est, quod rarum est - ძვირია, რაც იშვიათია

castellum valvicus - მცირე სიმაგრის სახის დასახლებული ადგილი, სოფელი ძველ რომში

caveat emptor - ვაჭარი ფრთხილად უნდა იყოს

ceterum censeo Carthaginem esse delendam - ზოგადად იმ აზრისა ვარ, რომ კართაგენი უნდა დაინგრეს (უფრო ზუსტად: ვაყენებ მოთხოვნას, რომ კართაგენი დაინგრეს (კატონ უფროსი)

civis romanus sum - მე რომის მოქალაქე ვარ

casualiter - შემთხვევით, არაგანზრახ

casu consimili - მსგავს შემთხვევაში

casus belli - შემთხვევა, რომელიც ომის მიზეზი ხდება

casus a nullo praestontur - შემთხვევითობისთვის (კაზუსისთვის) არავინ აგებს პასუხს

casus - საქმე, შემთხვევა, მოვლენა

casus fortuitus - შემთხვევითი მოვლენა; გაუთვალისწინებელი შემთხვევა

casus major - უჩვეულო მოვლენა

casus omissus - შემთხვევა, რომელიც არ არის გათვალისწინებული კანონში

Catonianna regula - რომის სამართლის ნორმა იმის თაობაზე, რომ დროის გასვლა ნამდვილად (ე.ი. იურიდიული ძალის მქონედ) არ გადააქცევს იმას, რაც არ იყო ნამდვილი

causa - მიზეზი; საქმე; სამართლებრივი საფუძველი; მოსაზრება.

causa belli - ომის მიზეზი

causa causae est causa causati - მიზეზის მიზეზი არის შედეგის მიზეზი

causa causens - არსებითი მიზეზი

causa impotentia - შეუძლებლობის გამო

causa mortis - სიკვდილის მოლოდინში

causa proxima, remota - უახლოესი, შორეული მიზეზი

causa qua supra - ზემოთ მითითებული მიზეზის გამო

causa rei - ნივთის შენამატი, საკუთვნელი ან ნაყოფი

causa turpis - ქვენა ან ბოროტი განზრახვით, მოტივით

cautio - უზრუნველყოფა

cautio judicatum solvi - გადაწყვეტილების შესრულების უზრუნველყოფა

cautio pro expensis - ხარჯების უზრუნველყოფა

caveat actor - მოქმედი მოქმედებს საკუთარი რისკით

caveat emptor - მყიდველი მოქმედებს საკუთარი რისკით

caveat venditor - გამყიდველი საკუთარი რისკით მოქმედებს

cedunt arma togae - „დაე, იარაღმა ადგილი ტოგას დაუთმოს“: დაე, ომი მშვიდობამ შეცვალოს

censor - რომის მაგისტრატი, რომელიც განაგებდა მიმოწერას, ასევე საქმეებს, რომლებიც დაკავშირებული იყო საზოგადოებრივ მორალსა და სახელმწიფო ფინანსებთან

censuere - რომის სენატის გადაწყვეტილება ან დეკრეტი

conditio sine qua non - აუცილებელი წინაპირობა

consuetudo (quasi) altera natura - ჩვეულება ადამიანის მეორე ბუნებაა (ციცერონი)

contra receptam opinionem - გაბატონებული მოსაზრების წინააღმდეგ

cesionario - უფლებამონაცვლე, ცესიონარი

cesante causa, cessat effectus - მიზეზის გაქრობასთან ერთად ქრება შედეგიც

cesset executio - ბრძანებულება აღსრულების შეჩერების თაობაზე

cesset processus - ბრძანებულება პროცესის შეჩერების თაობაზე

cessio - ცესია, დათმობა

cessio bonorum - გადახდისუუნარო მოვალის უფლება, გადასცეს მევალეებს თავისი ქონება და ამგვარად დაიხსნას თავი ციხისა და პატივის აყრისაგან

cessio legis - მოთხოვნის გადასვლა კანონის ძალით: განკარგულება მოთხოვნის გადასვლაზე მიიღება სამართლებრივი ნორმით იმ შემთხვევებისაგან განსხვავებით, როცა მოთხოვნა გარიგების საფუძველზე გადადის

charta communis - ხელშეკრულება, დადებული ორი მხარის მიერ; ორმხრივი ხელშეკრულება

charta partita - საფრახტო კონტრაქტი, ჩარტერპარტია

circuitus est evitandus - საქმის ზედმეტად გაჭიანურებას თავი უნდა აარიდო

circa - დაახლოებით

circumstantibus - უცხო პირები, რომლებიც საქმის განხილვისას სასამართლო დარბაზში იმყოფებიან

citatio est de jure naturali - სასამარ თლოში გამოძახება ბუნებრივი უფლებაა

citato loco - ციტირებულ ადგილზე, იქვე

civis - მოქალაქე

civitas - სახელმწიფო ან მთავრობა

clausula derogatoria - პირობა, მოანდერძის მიერ ფარულად ჩართული ანდერძში, რომელშიც მოცემულია დათქმა, რომ მოგვიანებით შედგენილი ანდერძი, სადაც ეს პირობა არ იქნება, ბათილია

clausulae inconsuetae semper inducunt suspicionem - უჩვეულო პირობები ყოველთვის ეჭვს ბადებენ

clausula quae abrogationem excludit ab initio non valet - დათქმა, რომელიც კრძალავს უარს, იმთავითვე ბათილია

clausula rebus sic stantibus - გარემოებათა უცვლელობის დათქმა ხელშეკრულების მხარეების მოლოდინი, რომ მიმართება ვალდებულების შესრულებასა და საპასუხო შესრულებას შორის მნიშვნელოვნად არ შეიცვლება ხელშეკრულების მოგვიანებით შესრულებამდე, მაგ., გაუთვალისწინებადი მაღალი ინფლაციის გამო

cogitationis poenam nemo pacitur - აზრისთვის, განზრახვისთვის არავინ ისჯება

cogito ergo sum - ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ (დეკარტეს ფილოსოფიის უმთავრესი დებულება)

cognatus - სისხლით ნათესავი

cojudices - მოსამართლის თანაშემწეები

colatio signorum - ბეჭდების შედარება იდენტიფიკაციის მიზნით

collegia - წოდებრივი ან პროფესიული გაერთიანებები

collibum - ფულის გაცვლა; სავალუტო კურსი

comitas gentium - საერთაშორისო თავაზიანობა

comitas inter communitatis - საერთაშორისო თავაზიანობა; სახელმწიფოთა მიერ სხვა ქვეყნის უფლებებისა და ჩვეულებების აღიარება

commercial belli - მეომარ მხარეთა მოლაპარაკება

commercium jure gentium commune esse debit et non in monopolium et privatum paucorum quaestum converdentum - საერთაშორისო სამართლის მიხედვით ვაჭრობა უნდა იყოს საყოველთაო და არ გადაიზარდოს მონოპოლიად და კერძო მოგების წყაროდ ბევრისათვის

commodum - სარგებელი (ნაცვალი), უფრო ზუსტად: კომპენსაციის მოთხოვნა. თუ მოვალე ვერ ასრულებს ვალდებულებას მევალის მიმართ, ასეთ შემთხვევაში მევალე იღებს კომპენსაციის მოთხოვნის უფლებას, მაგ., მოვალის სადაზღვევო თანხის მიღების უფლება, რომელსაც მოვალე მიიღებდა მზღვეველისაგან. ამდენად, მევალეს შეუძლია თავდაპირველი ვალდებულების შესრულების სანაცვლოდ მოითხოვოს კომპენსაციის გაცემა მასზე.

commodum ex injuria non oritur - უპირატესობა ან სარგებელი არ შეიძლება გამომდინარეობდეს იურიდიული უფლების დარღვევიდან

commune bonum - საერთო სიკეთე, საყოველთაო კეთილდღეობა

communi dividundo - სარჩელი იმ ქონების გაყოფის შესახებ, რომელიც არის ერთობლივ მფლობელობაში

communio bonorum - ქონების ერთობლივი ფლობა

communis opinio (doctorum) - საერთო მოსაზრება, შეხედულება (მეცნიერთა)

comminis scriptura - ერთობლივი დოკუმენტი; ხელშეკრულება

communis stirpes - ერთი და იმავე წარმომავლობის პირები; საერთო წინაპრისაგან წარმომავლობა

comparatio literarum - ასოების (ხელნაწერის) შედარება

compendium - მოგება: შემოკლება; მოკლე კურსი (სასწავლო საგნისა)

compendia sunt dispendia - უმოკლესი გზა ყველაზე გრძელია

compensatio - შემხვედრი მოთხოვნების ჩათვლა, გაქვითვა

competit assisa - არსებობს სასამართლოსათვის მიმართვის საფუძველი; არსებობს სარჩელის საფუძველი

compos mentis - სრულ გონებაზე

compos sul - აკონტროლებს თავის ქმედებებს

concessio - დათმობა; საჩუქარი

concessor - მჩუქებელი

concursus accidentalis - შემთხვევითი თანამონაწილეობა

condictio indebiti - სარჩელი შეცდომით დაკარგული ქონების დაბრუნების თაობაზე

conditio ob iniustam causam - სარჩელი იმ პირის წინააღმდეგ, რომელმაც მიიღო შესრულება კანონით გათვალისიწინებული აკრძალვის მიუხედავად

conditio sine qua non - „პირობა, რომლის გარეშეც არ არსებობს“: აუცილებელი პირობა. მნიშვნელოვანია კაუზალობის, მიზეზობრიობის გადასასინჯად სისხლის სამართალში: დამნაშავეს თავისი ქმედების შედეგი მხოლოდ მაშინ მიეწერება, თუ შეუძლებელია ამ ქმედების ისე მოაზრება, რომ მას არ მოჰყოლოდა შედეგი.

condiciones juris - სამართლებრივი პირობები; მათ ერთმანეთისაგან განასხვავებენ იმის მიხედვით, თუ რაზეა დამოკიდებული პირობასთან დაკავშირებული სამართლებრივი შედეგი - ფაქტობრივ მოვლენაზეა თუ სამართლებრივ ნორმაზე

condominium - კონდომინიუმი, საერთო საკუთრება

conjectio clause - საქმის გადმოცემა

conjuratio - შეთქმულება

conpossessio - ერთობლივი ფლობა

consensus - შეთანხმება, განსაკუთრებით მოსაზრებების; საერთო მოსაზრება; საერთო აზრამდე მისვლა

consensus ad idem - თანხმობა ერთსა და იმავეზე; თანხმობა განზრახულობებზე, რის გარეშეც ხელშეკრულება ვერ განხორციელდება

consensus facit jus - „თანხმობა ქმნის სამართალს“, ე.ი. მხარეები შეთანხმების გზით თავად ქმნიან სამართალს

consensus omnium - ყველას თანხმობა

consentire videtur qui tacet - ის, ვინც დუმს, ითვლება, რომ თანახმაა; დუმილი თანხმობის ნიშანია

conservatoris pacis - მშვიდობის დამცველნი, საზოგადოებრივი წესრიგის დამცველნი

consideration curiae - სასამართლო განხილვა

consilium - დღე, რომელიც საკითხის განხილვის ან მოსმენისთვისაა გა- მოყოფილი

constat - აშკარაა; უდავოა ცონსტიუტიო - კონსტიტუცია; დადგენა; დაწესება

constitutiones - რომაელი იმპერატორების აქტები, რომელთაც ისინი კანონის ძალას ანიჭებდნენ; რომის პაპებისა და გერმანელი იმპერატორების აქტები ფეოდალიზმის პერიოდში

construction legis non facit injuriam - კანონის განმარტება არ განაპირობებს დარღვევას

consuetudo est altera lex - ჩვეულება სამართლის ნაირსახეობაა

contra - წინააღმდეგ

contracausator - პირი, რომელმაც დანაშაული ჩაიდინა

contraescritura - საიდუმლო დოკუმენტი, ხელმოწერილი ხელშეკრულების მხარეების მიერ, რომელიც მიზნად ისახავს სახელშეკრულებო პირობების შეცვლას ან მოდიფიცირებას

contra formam statuti - კანონის ფორმების წინააღმდეგ

contra omnes gentes - ყველა ადამიანის წინააღმდეგ

contra pacem - მშვიდობის წინააღმდეგ

contraplacidum - მხარის რეპლიკა სასამართლოში

contrapositio - სასამართლოსათვის მიმართვა წარდგენილი ბრალდების საპასუხოდ

contra receptam opinionem - გაბატონებული მოსაზრების საწინააღმდეგოდ

contra tabulas - დოკუმენტის წინააღმდეგ

contra vim mortis non est medicamen in hortis - სიკვდილის საწინააღმდეგო მედიკამენტი არ არსებობს

contumax - კანონგარეშე გამოცხადებული

convalescere - ნამდვილი

convention facit legem - შეთანხმება წარმოქმნის სამართალს (ე.ი. კანონი ავალდებულებს მხარეებს, შეასრულონ ის, რაზეც ისინი დათანხმდნენ)

convicium - შეურაცხყოფა, ცილისწამება

copia vera - სწორი ასლი

coram nobis - ჩვენ წინაშე, ჩვენი თანდასწრებით; (სასამართლო ბრძანება ფაქტში შეცდომის გასწორების შესახებ სისხლის სამართლის ან სამოქალაქო საქმის განხილვის დროს)

coram vobis - თქვენ წინაშე; თქვენი თანდასწრებით. (სასამართლო ბრძანება შეცდომის გასწორების შესახებ; განსხვავებით ცორამ ნობისგან, რომელიც სააპელაციო სასამართლოს სხვა განყოფილებაში იგზავნება, ეს ბრძანებულება პირველი ინსტანციის სასამართლოში იგზავნება.)

corpore et animo - ხორცითა და სულით; სულითა და ხორცით

corpus delicti - დანაშაულის შემადგენლობა; დანაშაულის საგანი

corpus juris - კანონთა კრებული

crassa negligentia - უხეში დაუდევრობა

credo - მჯერა

credo ergo sum - მჯერა, მაშასადამე ვარსებობ

crimen raptus - გაუპატიურება

crimen robariae - ყაჩაღობა

crimina morte extinguuntur - დანაშაული სიკვდილით იფარება

cruce signati - ჯვრით ხელმოწერა

cui bono - ვის სასარგებლოდ; ვის სასიკეთოდ (ციცერონის თანახმად, ცენზორმა ლუციუს კასიუსმა 125 წ. ჩვ.აღ.-მდე სცადა გაემძაფრებინა ამერინუსის მხარდასაჭერი სიტყვა ამ გამონათქვამით: მკვლელობის მოკვლევისას უნდა დაისვას კითხვა, თუ ვინ მიიღებდა სარგებელს ამ დანაშაულით)

cui prodest scelus, is fecit - ვისთვისაც დანაშაული სასარგებლოა, მან ჩაიდინა იგი (სენაკა)

cuius regio, eius religio - ვისიც არის ტერიტორია, რელიგიაც მისია (აუგსბურგის რელიგიური ზავის (1555) პრინციპი, რომლის თანახმადაც მთავარს თავის მხარეში ქვეშევრდომთა რელიგიის განსაზღვრის უფლება ჰქონდა)

cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis perseverare in errore - ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება შეცდეს, მაგრამ მხოლოდ სულელი არ ცდილობს ამ შეცდომის შეცვლას გამოსწორებას (ციცერონი)

cullibet licet juri pro se introducto renunciare - პირს შეუძლია უარი თქვას უფლებაზე, რომელიც მის სასარგებლოდ არსებობს

culpa - ბრალეულობა; დანაშაული; გაუფრთხილებლობა

culpabilis - დამნაშავე

culpa in contrahendo - ბრალეულობა ხელშეკრულების დადებისას. ხელშეკრულების დადებამდე (და მოგვიანებით დადებული ხელშეკრულებისაგან დამოუკიდებლად) მონაწილეებს შეიძლება დაეკისროთ პასუხისმგებლობა სახელშეკრულებო სამართლის მიხედვით და არა მხოლოდ დელიქტური სამართლის მიხედვით მართლსაწინააღმდეგო მოქმედების გამო.

culpa in eligendo - ბრალი (წარმომადგენლის) არჩევაში. ის, ვინც სხვა პირს ნიშნავს თავის დამხმარედ ვალდებულების აღსრულებისას და ვინაც ზარალი მიაყენა მესამე პირს, ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზარალი. მაგრამ იგი არ არის პასუხისმგებელი, თუკი შეუძლია დაამტკიცოს, რომ მან გულმოდგინედ შეარჩია დამხმარე და აკონტოლებდა მას. (გამამართლებელი მტკიცებულება)

culpa caret, qui scit sed prohibere non potest - ის ვინც იცის (საფრთხის შესახებ), მაგრამ არ შეუძლია მისი თავიდან აცილება, უდანაშაულოა

culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti - დამნაშავეა ის, ვინც იმაში ერევა, რაც მას არ ეხება

culpa in inspiciendo - უგულისყურობის ბრალი

culpa lata dolo aequiparatur - უხეში დაუდევრობა განზრახვის ტოლფასია

culpa tenet suos auctores (tantum) - ბრალი წამომწყებებს ედებათ

culpae poena par esto - დაე, სასჯელი შეეფერებოდეს დანაშაულს

cum animo rem sibi habendi - ნივთის მისაკუთრების განზრახვით

cum bona pace - მშვიდობიანად

cum grano salis - „მარილის მწიკვით“, ე.ი. სკეპტიკურად

curia - სასამართლო

curia advisare vult (c.a.v.; cur. ad. vult) - „სასამართლოს სურს მოიფიქროს“: სასამართლოს შეუძლია გადადოს განაჩენის გამოტანა, რათა შეისწავლოს საქმის მასალები

curia magna - „მაღალი სასამართლო“ ინგლისის პარლამენტი

curia parliamenti suis propriis legibus subsistit - სასამართლო იმართება საკუთარი კანონებით

curie regis - სამეფო სასამართლო

curiosa et captiosa interpretatio in lege reprobatur - სამართალი არ იწონებს უჩვეულო და ორაზროვან ახსნა-განმარტებას

cursus curiae est lex curiae - სასამართლოს პრაქტიკა სასამართლოსათვის კანონია

custodes pacis - მშვიდობის დამცველნი: თანამდებობის პირები, რომლებიც საზოგადოებრივი წესრიგის დასაცავად ინიშნებოდნენ

custodia legis - ქონების შემნახველი თანამდებობის პირი, რომელიც მოქმედებდა სასამართლო ბრძანების საფუძველზე

custos sigili - ბეჭდის მცველი

damna - ზარალის ანაზღაურება

damnatus - სასჯელმისჯილი; ბრალდებულად გამოცხადებული; კანონგარეშე

damnum absque (sine) injuria (essepotest) - ზიანი იურიდიული უფლების დარღვევის გარეშე (მაგ., როდესაც შეუძლებელი იყო ზარალის თავიდან აცილება და ა.შ.)

damnum et juria - ზიანი და სამართალდარღვევა: ორი ელემენტი, რომელთა ერთობლიობა აუცილებელია სარჩელის დასასაბუთებლად

da mihi factum, dabo tibi ius - რომის სამართლის საპროცესო წესი: თუ საქმის ვითარებას გამანდობ, მიიღებ სამართალს. მოდავე მხარეებმა მოსამართლეს უნდა აღუწერონ მხოლოდ საქმის ვითარება, მაგრამ არა აქვთ უფლება მიმართონ სამართლებრივ დასაბუთებას, რადგან სასამართლო თავად იცნობს სამართალს. (იხ. “iura novit curia”)

dare ad remanentiam - სრულ საკუთრებაში გადაცემა

dat census honores - სიმდიდრეს პატივი მოაქვს (ოვიდიუსი)

datur digniori - გადაეცემა უფრო ღირსეულს

de advisamento consilii nostri - ჩვენი მრჩევლების რეკომენდაციით

de alto es basso - თავიდან ბოლომდე; მთლიანად; სრულად; დეტალურად

de arte et parte - დანაშაულის წაქეზებისა და მასში მონაწილეობის გამო

de bene esse (d.b.e.) - პირობით; წინასწარ

debile fundamentum, fallit opus - როცა საფუძველი სუსტია, ნაგებობა ინგრევა

debita (mx. rc. debitum) - ვალი, რომელიც უზრუნველყოფილია უძრავი ქონებით

debitores in solido - თანამოვალეები

decipi quam fallere est tutius - უკეთესია მოტყუებეული იყო, ვიდრე სხვა მოატყუო

de circumstantibus - „დამსწრეებიდან, მაყურებლებიდან“: როდესაც ნუსხა ამოწურული იყო და სასამართლო ჟიურის ჩამოსაყალიბებლად ესაჭიროებოდათ ნაფიცი მსაჯულები, მათ ძველად დამსწრეებიდან იძახებდნენ.

de concilio (consilio) curiae - სასამართლოს რჩევით

de conflictu legum - კანონთა კოლიზიის შესახებ

de cursu - რა თქმა უნდა; სამართლიანად

de die claro - დღის სინათლეზე

de dolo malo - ბოროტი ზრახვით; მოტყუებით

de facto - დე ფაქტო; ფაქტობრივად

defectus sanguinis - სისხლის ნათესაობის არარსებობა

defensio putative - მოჩვენებითი მოგერიება

de feodo - საკუთრების აბსოლუტურ უფლებაზე

de fine force - უკიდურესი აუცილებლობის გამო

de gustibus non est disputandum - გემოვნებაზე არ დავობენ

de jure - დე იურე, იურიდიულად

Dei gratia - ღვთის წყალობით

Dei judicium - ღვთის სამსჯავრო

de jure judices, de facto juratores, respondent (de jure respondent judices, de facto juratores) - მოსამართლეები წყვეტენ სამართლებრივ საკითხებს, მსაჯულები - ფაქტთან დაკავშირებულ საკითხებს

delatio - ბრალდება; დანაშაულის ბრალდება

de lege ferenda - „მომავალი სამართლის მიხედვით“, ე.ი. კანონის მიხედვით, რომელიც მომავალში მიიღება ან უნდა იქნეს მიღებული (ანტონიმი “de lege lata”); კანონპროექტი

de lege lata - „მოქმედი სამართლის მიხედვით“, ე.ი. მოქმედი კანონის მიხედვით. (ანტონიმი „de lege ferenda”.)

delictum - არამართლზომიერი ქმედება, დელიქტი

de lucro captando - გამორჩენის მიზნით; ქვენა მიზნებით

de minimus non curat lex - „კანონი წვრილმანებს არ მისდევს“

de nihilo, nil - არაფრისაგან - არაფერი (ლუკრეციუსი): ბათილ ხელშეკრულებას ისევე არ შეუძლია წარმოქმნას სარჩელის უფლება, როგორც ბათილი გარიგება ვერ წარმოქმნის პირის სამართლებრივ ტიტულს, რომლის სასარგებლოდაც იგი დაიდო

de pone - სასამართლო ბრძანება ზემდგომი სასამართლოსათვის საქმის გადაცემის შესახებ

de quita litis - შეთანხმება საქმის დასრულების მიხედვით ადვოკატისათვის ჰონორარის გადახდის თაობაზე

de rebus - „ნივთებზე“: დიგესტის ან პანდექტის მესამე ნაწილის სახელ წოდება

de rigoro juris - კანონის მიხედვით

de salva guardia - დაცვის, შეუვალობის სიგელი უცხოელთათვის

desideratum - სასურველი ან აუცილებელი

de similibus idem est judicium - მსგავს საქმეებზე ერთგვაროვანი გადაწყვეტილებები მიიღება

de tempore in tempus, et ad omnia tempora - დროდადრო და მარად

de terra sancta - მოპასუხის დაუსწრებლობის გამო მისი წმინდა მიწაზე ყოფნის მიზეზით

de verbo in verbum - სიტყვიდან სიტყვამდე

dicto die - დანიშნულ დღეს

dies juridicus - სასამართლოს დღე

dies levat luctum - დრო ტკივილს აყუჩებს (დრო მკურნალია)

dies non juridicus - სასამართლოზე არდასწრების დღე

dieta - დღიური სამუშაო; დღიური ხარჯები

diligentia pater familias - ოჯახის უფროსის გულმოდგინება, სიბეჯითე

diligentia quam in suis - გულმოდგინება, რომელსაც პირი საკუთარი საქმეების მიმართ იჩენს, და რომლის ფარგლებშიც შეიძლება მისი პასუხისმგებლობა შეიზღუდოს, თუკი მისი მოქმედებით ზიანი მიადგა სხვა პირს.

discite iustitiam moniti et non temnere divos - დაე, გაფრთხილება იყოს თქვენთვის, ისწავლეთ სამართალი და პატივი ეცით ღმერთებს (ვირგილიუსი)

disparata non debent jungi - სხვადასხვაგვარი საქმეები არ უნდა გაერთიანდეს

dissimilius dissimilis est ratio - განსხვავებულ საქმეებზე განსხვავებული წესები მოქმედებს

divide et impera, cum radix et vertex imperii in obredientum consensus rata sunt - დაყავი და იბატონე, რამეთუ საფუძველი და გვირგვინი იმპერიისა განისაზღვრება მორჩილთა თანხმობით (ლუდოვიკო XI)

divinatio non interpretatio est, quae omnino recedit a litera - დაწერილიდან სრული განყენება არის მკითხაობა და არა განმარტება

divisim et conjuctim - ცალ-ცალკე და ერთად

do, dico, addico - გამომაქვს გადაწყვეტილება, განვმარტავ კანონს, ვასრულებ კანონს - სიტყვები, რომელთაც წარმოთქვამდა პრეტორი სასამართლოში საქმეების განხილვის დღეებში

dogma - რომის სენატის ბრძანება

doli capax - ჩადენილი ქმედებისათვის ასაკის გამო პასუხისმგებლობის დაკისრების უნარი

doli incapax - ჩადენილი ქმედებისათვის ასაკის გამო პასუხისმგებლობის დაკისრება

dolo agit, qui petit, quod statim redditurus est - ბოროტად მოქმედებს ის, ვინც ითხოვს რაღაცას, რაც მის მიერ დაუყოვნებლივ უნდა იქნას დაბრუნებული. ეს გამოთქმა მომდინარეობს იმ სამართლებრივი პრინციპიდან, რომ შეუძლებელია საკუთარი უფლებების დაცვა სამართლის ბოროტად გამოყენების შემთხვევაში

dolo facit, qui petit, quod statim redditurus est - იხ. dolo agit, qui petit, quod statim redditurus est dolus directus - პირდაპირი განზრახვა სისხლის სამართალში: დამნაშავემ იცის თავისი დანაშაულებრივი ქმედების შედეგები და სურს ამ შედეგების დადგომა. პირს გაცნობიერებული აქვს თავისი ქმედების მართლსაწინააღმდეგობა, ითვალისწინებს მართლსაწინააღმდეგო შედეგის დადგომის შესაძლებლობას და სურს ეს შედეგი, ითვალისწინებს ასეთი შედეგის განხორციელების გარდაუვლობას

dolus est machinatio, cum alliud dis simulat aliud agit - მოტყუება არის გაიძვერობა, რადგან ამბობენ ერთს და აკეთებენ მეორეს

dolus eventualis - არაპირდაპირი/ირიბი განზრახვა სისხლის სამართალში: პირს გაცნობიერებული აქვს თავისი ქმედების მართალსაწინააღმდეგობა, ითვალისწინებს მართლსაწინააღმდეგო შედეგის დადგომის შესაძლებლობას, არ სურს ეს შედეგი, მაგრამ შეგნებულად უშვებს ან გულგრილად ეკიდება მის დადგომას.

dolus generalis - საერთო განზრახვა. ფართო განზრახვა სისხლის სამართალში: დამნაშავე დარწმუნებულია, რომ დანაშაულის შედეგი სახეზეა, მაგრამ იგი დგება მაგ., მხოლოდ კვალის დაფარვის შემდეგ (მსხვერპლს, რომელიც გარდაცვლილი ეგონათ, ტბაში აგდებენ და ახრჩობენ). რათა შესაძლებელი იყოს განზრახვის დადასტურება, ადრე შემოიღეს დოლუს გენერალის სამართლებრივი კონსტრუქცია. იგი დღეს აღარ გამოიყენება, უფრო მეტად ივარაუდება წარმოდგენილი მიზეზობრივი კავშირის მიმდინარეობის/განვითარების უმნიშვნელო გადახრა.

dolus indirectus - არაპირდაპირი განზრახვა

dolus malus - ბოროტი განზრახვა

dolus repentinus - უეცარი განზრახვა

dominium generosa recusat - ამაყს არ სურს ბატონი ჰყავდეს (ქალაქ პიზის დევიზი გერბზე)

dominus illuminatio Mea - „უფალო, განმასხივოსნე მე!“ - ოქსფორდის უნივერსიტეტის სლოგანი

donec eris felix, multos numerabis amicos. Tempora si fuerint nubila, solus eris - ვიდრე წარმატებული ხარ, მეგობრებიც მრავლად გყავს. მაგრამ როდესაც ღრუბლები შეიყრება, მარტო დარჩები (ოვიდიუსი) დომინო ვოლენტე - მფლობელის თანხმობით

domus procerum (dom. proc.; D.P. ) ინგლისის ლორდთა პალატა

domus tutissimum cuique refugium atque receptaculum - საკუთარი სახლი ყველაზე საიმედო თავშესაფარია

donator - მჩუქებელი

donatorius - ნაჩუქარი ქონების (ნივთის) მიმღები; საჩუქრის მიმღები

donor - მჩუქებელი

donum - საჩუქარი

dormiunt aliquando legis, nunquam moriuntur - თუმცა კანონებს ზოგჯერ სძინავთ, ისინი არასოდეს კვდებიან

donatio mortis causa - რაიმე სიკეთის მიღება პირის გარდაცვალების შემდეგ (მაგალითად, სამიდღემჩიო რჩენის ხელშეკრულება).

do ut des - 1. გაძლევ, რათა გასცე: იუსტინიანეს კოდექსის მიხედვით, შემხვედრი დაკმაყოფილების პირველი ფორმა, რომელიც გამოიყენებოდა ფულის ან ქონების გადაცემის მიმართ ფულის ან ქონების სახით დაკმაყოფილების პირობით (უსახელო კონტრაქტის ნაირსახეობა)

2. ორმხრივი ხელშეკრულების მახასიათებელია ის, რომ ხელშეკრულების მონაწილეებს აქვთ როგორც უფლებები, ისე მოვალეობები ერთმანეთის მიმართ, განსხვავებით ცალმხრივი ხელშეკრულებისაგან, რომლის მონაწილეებს ან მხოლოდ უფლება აქვთ ან მხოლოდ მოვალეობა (მაგ., სესხი, თხოვება)

do ut facias - გაძლევ, რათა გააკეთო: შემხვედრი დაკმაყოფილების მეოთხე ფორმა იუსტინიანეს კოდექსის მიხედვით, მესამე ფორმის საპირისპირო (facio ut des) (უსახელო კონტრაქტის ნაირსახეობა). იხ. ასევე (facio ut facias)

duces tecum - წარმოადგინე

ducitur in absurdum - მიყვანილია აბსურდამდე

dulce et decorum est pro patria mori - საამური და საპატიოა სამშობლოსათვის სიკვდილი (ჰორაციუსი)

dummodo - პირობით; იმ პირობით, რომ...

dum spiro, spero - ვიდრე ვსუნთქავ, იმედი მაქვს (ციცერონი)

duodecemvirale judicium - თორმეტის სასამართლო, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო

duodena - ნაფიცთა კოლეგია 12 წევრისაგან

duplicatio - მოპასუხის პასუხი მოსარჩელის მოთხოვნაზე (რეპლიცატიო) რომის სამართლის მიხედვით

duplicatum jus - ორმაგი სამართალი

dura lex, sed lex - მკაცრია კანონი, მაგრამ კანონია

durante vita - პირის სიცოცხლის მანძილზე

ea intentione - ამ განზრახვით

ea sunt animadvertende peccato maxime, quae difficillime praecaventur - ყველაზე მკაცრად ის დანაშაული უნდა დაისაჯოს, რომელიც ყველაზე მძიმედ ასარიდებელია

eat inde sine die - დაე, დაუყოვნებლივ წავიდეს აქედან! - დანაშაულის ჩადენის ბრალდებისგან გამართლების ფორმულა

e contra - პირიქით, მეორე მხრივ

e converso - პირიქით

edictum - ბრძანება ან აკრძალვა, რომელსაც გამოსცემს სუვერენი და კანონის ძალა აქვს; კონსულთა, პრეტორთა და სხვ. მაგისტრატთა სამართალშემოქმედებითი მოღვაწეობის აქტები, რომლითაც მათ უნდა ეხელმძღვანელათ თავის მოღვაწეობაში

edictum perpetuum - მუდმივად მოქმედი კანონი

effectus sequitur causam - შედეგი მოსდევს მიზეზს

ego sum, qui sum - მე ვარ, ვინც ვარ (მოსე 2, გამოსვლა 3, 14 (vulgata))

ego, talis - მე, ასეთი და ასეთი ე.ი incumbit probation, qui dicit, non qui negat - დასაბუთება იმას მართებს, ვინც ამტკიცებს და არა იმას, ვინც უარყოფს

electio est creditoris - არჩევანი კრედიტორისაა

electio est debetoris - არჩევანი მოვალისაა

eleganter - ზუსტად, აკურატულად

emeritus - თანამდებობიდან გადამდგარი პირი, რომელიც ინარჩუნებს წოდებას

enita pars - უფროსის წილი

ens legis - კანონით შექმნილი (რაღაც)

eo instante - იმავე მომენტში; დაუყოვნებლივ

eo intuitu - ამ განზრახვით

eo ipso - ამდენად; ამის გამო

eo nomine - ამ სახელწოდებით

epistolae - რომაელი იმპერატორების მოსაზრება იმ საქმეებსა და საკითხებზე, რომლებიც მათ განსახილველად გადაეცემოდათ

epistula non erubesci - ნაწერი არ წითლდება (ციცერონი)

e pluribus unum - ერთი მრავლიდან; ერთი, შედგენილი მრავლისაგან: ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის დევიზი

equivocum - ორაზროვნება

ergo - ამიტომ; შესაბამისად

eronice - შეცდომით

errare humanum est - შეცდომა ადამიანურია (ჰიერონიმუსი)

error juris - იურიდიული შეცდომა; კანონის უცოდინარობა

erroris juris nocet - შეცდომას სამართალში ზიანი მოაქვს (შეცდომის დამშვებისათვის)

error lapsus - შეცდომა, დაშვებული უყურადღებობის გამო (განსხვავებით შეცდომისაგან, რომელიც დაშვებულია უცოდინარობის გამო)

error in corpore - შეცდომა ხელშეკრულების ობიექტში

error in material (substantia) - რომის სამართალში გულისხმობდა შეცდომას ხელშეკრულების საგნის შემადგენელ ნივთიერებებში. მაგალითად, ბრინჯის მიჩნევა ოქროდ

error in obiecto - შეცდომა ობიექტში: შეცდომა დანაშაულის საგანთან მიმართებაში. იხ. “error in persona”

error in persona - შეცდომა პიროვნებაში, მაგალითად, შეცდომა მსხვერპლის პიროვნებაში. განსხვავებით მოქმედების გადახრისაგან (იხ. “aber - ratio ictus”), დამნაშავე აზარალებს მის მიერ შერჩეულ მსხვერპლს, მაგრამ ცდება მის იდენტურობაში.

espera - ვადა, დადგენილი სასამართლოს მიერ ქმედების განხორციელებისათვის

essentialia negotii - გარიგების არსებითი ნაწილი

est autem, vis legem simulans - ძალადობაც შეიძლება შეინიღბოს სამართლით

esto - დაე; დაე იყოს ასე

esto perpetua - დაე, მარად ასე იყოს

et ali (et al.) - და სხვანი

et alios (et als.) - და სხვანი

et alius (et al.) - და სხვა.

et cetera (etc.) - და ასე შემდეგ; და სხვა

et curia consentiente - სასამართლოს თანხმობით

et sequitur (et seq.) - როგორც შემდგომშია

et sic - ამგვარად

et sic ad judicium - ამგვარად, გადავდივართ გადაწყვეტილებაზე

et sic ad patriam - ამგვარად, მივმართოთ მსაჯულებს

et sic pendent - საქმის ვითარება ამგვარია

et sic ulterus - და ასე შემდგომ, და შემდგომ ამგვარადვე

et similis (et sim.) - და მისთანანი

ex adverso - მეორე მხრივ

ex animo - შინაგანი მოთხოვნილებით; სინდისიდან გამომდინარე

ex arbitrio judicis - მოსამართლის შეხედულებისამებრ

ex assensu curiae - სასამართლოს თანხმობით

ex astris scientia - ციდან, ვარსკვლავებიდან მოდის

ex iniuria ius non oritur - უსამართლობიდან სამართალი არ წარმოიქმნება

ex causa - მიზეზის გამო

ex causa luctrativa - საჩუქრის სახით; საჩუქრად; უფასოდ

ex contractu - კონტრაქტიდან

ex facto ius oritur - საქმიდან სამართალი წარმოიშობა

exitus acta probat - შედეგი ქმედებას ამართლებს (ოვიდიუსი)

evocatio - მოწოდება, გამოძახება, დაბარება

exceptio - შეცილება, შესაგებელი; გაპროტესტება.

exceptio ad breve posternendum - სარჩელი უფლების გაუქმების ან ანულირების და ა.შ. შესახებ

exceptio dilatoria - სარჩელი, რომელიც დროის მოგების ან გადავადების მიზნით შეაქვთ

exceptio doli generalis - არაკეთილსინდისიერების შესაგებელი

exceptio falsi omnium ultima - მცდარი, არასწორი განცხადება (სასამართლოსათვის) ყველაზე ცუდი რამაა

exceptio longi temporis - ხანდაზმულობის შესაგებელი

exceptio pacti conventi - განცხადება იმის თაობაზე, რომ მოსარჩელე მოურიგდა მოპასუხეს, რომ იგი (მოსარჩელე) არ აღძრავს სარჩელს

exceptio pecuniae non numeratae - განცხადება იმის თაობაზე, რომ მოპასუხისათვის არ იყო გადახდილი ფული

exceptio peremptoria - განცხადება პირისათვის სასარჩელო უფლების არქონის თაობაზე

ex certa scientia - სრული დარწმუნებით

ex colore - საბაბით: მითითებით

ex commodo - სასურველ, ხელსაყრელ დროს

ex comparatione scriptorum - ხელწერის შედარების გზით

ex concessione - გადაცემის გზით; დათმობის შედეგად

ex concessis - გადაცემული ან დათმობილი ქონებიდან

ex concesso, ex concessu - გამომდინარე იქიდან, რაც დათმობილი, აღიარებული, ან დაშვებული იყო

ex gratia (ex gr.) - ის, რაც გამომდინარეობს არა სამართლიდან, არამედ მოსაზრებიდან

ex hypothesi - ჰიპოთეზურად, სავარაუდოდ

ex industria - განზრახ

ex intervallo - შესვენების შემდეგ

existimatio - (კეთილი) სახელი, რეპუტაცია; არბიტრის გადაწყვეტილება

ex justa causa - კანონიერ საფუძველზე

exlegalitas - კანონგარეშე გამოცხადებული

ege - კანონით, კანონიდან გამომდინარე

ex legibus - კანონით; კანონის თანახმად

exlex - დამნაშავე, გამოცხადებული კანონგარეშედ

ex majore cautela - დიდი სიფრთხილის გამო

ex nunc - დღეიდან, ანუ სამართლებრივი მოქმედების ძალა მხოლოდ მომავალს უკავშირდება. (მაგალითად, დენონსაცია)

ex maleficio non oritur contractus - შეთანხმება ვერ დაეფუძნება სამართალდარღვევას

ex malitia - ბოროტი განზრახვით

ex merito justitiae - რათა იზეიმოს მართლმსაჯულებამ; მართლმსაჯულების გასამარჯვებლად

ex mero motu - სასამართლოს ინიციატივით, რომელიმე მხარის თხოვნის გარეშე

ex officio - თანამდებობის მიხედვით, მოვალეობისამებრ

ex ordine - ბრძანების თანახმად

ex parte - მხარეებიდან ერთ-ერთი; ერთი მხარის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვა მეორე მხარისათვის შეტყობინების გარეშე

expensae litis - სასამართლო ხარჯები

ex post facto - მას შემდეგ, რაც რაღაც მოხდა; მას შემდეგ, რაც ქმედება ჩადენილია

ex praemissis - ნათქვამიდან გამომდინარე

expressio falsi - ტყუილი, არასწორი ჩვენება

expressis verbis - მკაფიოდ, გარკვევით ნათქვამი

ex professo - პროფესიით; საკუთარი აღიარებით

ex proprio motu - საკუთარი სურვილით; თავისივე თანხმობით

ex proprio vigore - საკუთარი ძალებით; ავტომატურად

ex quasi contractu - თითქოსდა ხელშეკრულებიდან, ხელშეკრულებისმაგვარიდან

ex rigore juris - კანონის სიმკაცრით

exrogare - ახალ კანონში ძველი კანონის ნაწილის ჩასმა

ex scriptis olim visis - ადრე ნანახი დოკუმენტებიდან

ex statuto - კანონის თანახმად

ex sua persona - თავისი სახელით

ex tempore - ამჟამად; ამ შემთხვევისათვის; დროებით

ex testamendo - ანდერძის თანახმად

extra judicium - სასამართლოს გარეშე

extra jus - კანონს მიღმა, სამართლის მოთხოვნის ფარგლებს მიღმა

extra legem positus - კანონგარეშე დაყენებული; სამოქალაქო სიკვდილით დასჯილი, ჩადენილი ღალატის ან მძიმე დანაშაულის გამო; იური დიულად მკვდარი

extra legem positus est civiliter mortuus - კანონგარეშე დაყენებული პირი სამოქალაქო თვალსაზრისით მკვდარია

ex tunk - უკუქმედების ძალის მქონე, ანუ წარსულთან დაკავშირებით ზემოქმედების მქონე (მაგ.: გასაჩივრება).

exuere patriam - უარის თქმა სამშობლოზე; ექსპატრიაცია

ex una parte - ერთ-ერთი მხარისაგან; ერთი მხრივ

ex usu - გამოყენების შედეგად; გამოყენების გზით

ex vi aut metu - ძალითა და შიშით

ex visceribus - არსიდან გამომდინარე

ex vi termini - გამოყენებული ტერმინების ან სიტყვების გამო, ანუ ტერმინის შინაარსის გამო

ex voluntate - საკუთარი ნებით, სურვილით

fabricare - ფაბრიკაცია, შეთითხნა; ფალსიფიკაცია; ყალბი ფულის მოჭრა

fabula - შეთანხმება; ხელშეკრულება, საქმის არსი

fabula docet - იგავი გვასწავლის (მორალი ასეთია)

facies - ის, რაც განმარტების ან დამატების გარეშე ნათელია დოკუმენტიდან, კანონიდან, განცხადებიდან სასამართლოში, სასამართლო ბრძა ნებულებიდან და ა.შ.

facio ut des - ვაკეთებ, რათა გადაიხადო: სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით შემხვედრი დაკმაყოფილების მესამე ფორმა - რისამე შესრულება დათქმულ ფასად (უსახელო კონტრაქტის ნაირსახეობა).

facio ut facias - ვაკეთებ, რათა გააკეთო: სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით შემხვედრი დაკმაყოფილების მეორე ფორმა - შეთანხმება ერთი პირის მიერ მეორე პირისათვის რაიმე მოქმედების შესრულების თაობაზე, რათა ამ უკანასკნელმა შეასრულოს მოქმედება პირველი პირისათვის (უსახელო კონტრაქტის ნაირსახეობა).

facsimile - რისამე ზუსტი ასლი

facta sunt potentiora verbis - ქმედება ან ქცევა სიტყვებზე ძლიერია

facto - ფაქტობრივად, სინამდვილეში

factum infectum fieri nequit - რაც გაკეთებულია, გაკეთებულია

factum negantis nulla probatio - ფაქტის უარყოფა არ საჭიროებს მტკიცებულებს

factum probandum - დასამტკიცებელი ფაქტი

factum probans - დამამტკიცებელი ფაქტი

facultas alternativa - ჩანაცვლების, შეცვლის უფლებამოსილება: მოვალეს ან კრედიტორს აქვს უფლება, ნაცვლად შეთანხმებული ვალდებულებისა გაიღოს ან მოითხოვოს სხვა. მაგ., ზარალის ფულადი ანაზღაურება ნაცვლად ნატურალური ფორმით ანაზღაურებისა.

Falcidia lex - რომის კანონი (714 ჩვ.წ.-მდე), რომლის თანახმადაც მამკვიდრებელს თავისი ანდერძით არ შეეძლო განეკარგა თავისი ქონების ერთი მეოთხედი ლეგატის სახით

falsa demonstratio - მცდარი ან არასწორი შეხედულება. შეცდომა გარიგებაში, რომლის დროსაც გარიგების მხარეებს სურთ ერთიანი მიზნის მიღწევა, დებენ გარიგებას, მაგრამ შეცდომით მას სხვა სახელს არქმევენ

falsa demonstratio non nocet - არასწორი, მცდარი სახელწოდება ზარალს ვერ წარმოქმნის. პრინციპი სახელშეკრულებო და საპროცესო სამართალში: შეცდომით არასწორ სახელწოდებას არ გააჩნია არსებითი მნიშვნელობა, თუ დეკლარაციის ადრესატი ხვდება, რა იგულისხმებოდა. არასამართლებრივი მოთხოვნა არ წარმოქმნის ზარალის მოთხოვნას.

falsi crimen - დანაშაული, რომელიც გულისხმობს მოტყუებას ტყუილის, დამალვის, წონაში მოტყუების და ა.შ. სახით

falsonatius - გამყალბებელი

falsum - გაყალბებული ან ფალსიფიცირებული

falsus in uno, falsus in omnibus - „ყალბი ერთ რამეში, ყალბია ყველაფერში“: თუ მოწმემ მისცა ყალბი ჩვენება რომელიმე არსებითი გარემოების შესახებ, მსაჯულებს აქვთ უფლება, არ მიიღონ მხედველობაში მისი ჩვენება სხვა გარემოებათა შესახებ, თუ ისინი არ დასტურდება სხვა მტკიცებულებებით

falsus procurator - წარმომადგენელი წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების გარეშე. გარკვეული პირი გამოდის სხვა პირის სახელით ისე, რომ მას არა აქვს მიღებული ამ სხვა პირისგან უფლებამოსილება ან აჭარბებს მისთვის მინიჭებულ უფლებამოსილებას.

fama - კეთილი სახელი, რეპუტაცია;

fas est et ab hoste doceri - სწავლა მტრისგანაც შეიძლება (ოვიდიუსი); მტრისგანაც შეიძლება ისწავლო

fas - ის, რაც სწორია ღმერთების კანონით, განსხვავებით ჯუს-ისგან, ანუ რაც სწორია ადამიანური კანონებით (რომის სამართალი)

famosus libelus - ცილისმწამებლური პუბლიკაცია; ცილისწამება

fanatica mania - ფსიქიკური დაავადების ფორმა, რომელიც ავადმყოფური რელიგიურობით არის განპირობებული

fasti - დღეები, როდესაც პრეტორს მართლმსაჯულების განხორციელება შეეძლო

fatetur facinus qui judicium fugit - ის, ვინც მართლმსაჯულებას ემალება, აღიარებს თავის დანაშაულს

fatum - ბედისწერა; დაუძლეველი ძალა

feciales (fetiales) - თანამდებობის პირები ძველ რომში, რომელთაც ეკისრებოდათ ომის გამოცხადება ან ზავის დადება

felix qui potuit rerum cognoscere causas - ბედნიერია ის, ვისაც შეუძლია საგანთა მიზეზის გაგება

felo de se - თვითმკვლელი

felonia - ფელონია; მძიმე დანაშაული

feme sole - დასაქორწინებელი ქალი

femme covert - გათხოვილი ქალი

ferens ligno in sylva - „ტყეში შეშის წაზიდვა“: ზედმეტი რამ

festina lente - იჩქარე, მაგრამ ნელა

fiat - ბრძანება, გამომდინარე ავტორიტეტული წყაროსაგან და ჩამოყალიბებული დადებით ტერმინებში ფორმულით „დაე იყოს“

fiat justitia (ruat coelum) - დაე, აღსრულდეს მართლმსაჯულება (რადაც უნდა დაგვიჯდეს; სიტყვასიტყვით: თუნდ ჩამოიქცეს ციური თაღი)

fiat justitia, pereat mundus - დაე, აღსრულდეს მართლმსაჯულება (რადაც უნდა დაჯდეს; სიტყვასიტყვით: თუნდაც აღიგავოს სამყარო! - კაიზერი ფერდინანდ I)

fictio legis neminem laedit - იურიდიული ფიქცია არავის აყენებს ზიანს

fictione juris - იურიდიული ფიქცია

fidei commissum - ფიდეი კომისუმი: ანდერძი, რომლითაც მემკვიდრეს ევალება გადასცეს სამკვიდრო მესამე პირს, ვინც უშუალო მემკვიდრედ ვერ დაინიშნებოდა

fide - jubere - სხვა პირის ვალდებულებისათვის თავდებად დადგომა

fidem - მინდობილობა; ნდობა

fide, sed cui, vide - ენდე, ოღონდ გაარჩიე (ვის ენდობი)

fides - რწმენა; მინდობილობა; ნდობა

fides facta - ფორმალური ქმედება, რომელიც საკუთარ თავზე ვალდებულების აღებას ნიშნავს

fides etiam hosti servanda - სინდისიერება მტერთანაც უნდა დავიცვათ

fides servanda est; simplicitas juris gentium praevaleat - კეთილსინდისიერება უნდა იქნას დაცული; საერთაშორისო სამართალში უბრალოება უნდა ჭარბობდეს

fiducia - ფიდუცია; ნდობა; ნდობაზე დამყარებული აქტი; გირაოს ნაირსახეობა, რომლის დროსაც პირი, რომელსაც გადაეცა საქონელი გარკვეული პირობით, მას შემდეგ, რაც საქონლის მიმღების მოთხოვნები იქნება დაკმაყოფილებული, საქონელს დააბრუნებს

fieri facias (f.f., fi. fa.) - სასამართლო ბრძანება გადაწყვეტილების აღსრულების შესახებ; სასამართლო ბრძანება მოვალის ქონების დაყადაღებისა და გაყიდვის შესახებ სასამართლოს გადაწყვეტილებით

fieri non debet sed factum valet - თუმცა ეს არ უნდა გაკეთებულიყო, მაგრამ რაკი გაკეთდა, იგი უკვე ძალაშია

fieri feci - „გადახდილია“ - წარწერა სააღსრულებო ფურცელზე

filatio - ნათესაობა; მამობა

filiatio non potest probari - მამობა ვერ მტკიცდება

finem facere - ჯარიმის დაკისრება; ჯარიმის გადახდა

finis finem litibus imponit - დავის დასრულებით სასამართლო სჯა-პაექრობაც დასრულდება

firmaratio - არენდატორის უფლება მიწაზე

flagrans crimen - მომენტი, როდესაც ხდება ან ხდებოდა დანაშაული

flagrante bello - ვიდრე მიმდინარეობდა ან მიმდინარეობს ომი

foedus - სამოკავშირეო ხელშეკრულება; ლიგა

folio verso - შემდეგ გვერდზე

foraneus - უცხოელი

forbanitus - გაძევებული; გასახლებული

forinsecus - უცხოელი; გარეგანი; უცხო

forisfacere - უფლების დაკარგავა

forisfacta (mx. rcx. forisfactum) - ქონება, რომელზეც საკუთრება ჩამოერთვა მფლობელს მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამო და გადაეცა მეფეს

forisfactura - ქონების ჩამორთმევა კომპენსაციის გარეშე აღებული ვალდებულების შეუსრულებლობის ან დანაშაულის ჩადენის გამო; ქონების კონფისკაცია

forisfactus - მძიმე დამნაშავე; პირი, რომელმაც დაკარგა სიცოცხლის უფლება; მძიმე დამნაშავე

foris judicatus - გაძევების განაჩენი

forma dat esse (rei) - ფორმა წარმოქმნის არსებობას (ნივთისა)

foro seculari - საერო სასამართლო

forum - სასამართლო; ფორუმი; იურისდიქცია; ადგილი, სადაც მართლმსაჯულება ხორციელდება

forum fortuitum - შემთხვევითი იურისდიქცია, ე.ი. ისეთი, რომლის ფარგლებშიც აღიძრა სარჩელი

forum ligeantiae actoris (rei) - იურისდიქცია ქვეყნისა, რომლის წინაშეც მოსარჩელე მოპასუხე) ერთგულების ვალდებულებას ფლობს, ანუ ქვეყნისა, რომლის მოქალაქე ან ქვეშევრდომიცაა იგი

forum litis motae - სასამართლო ან ადგილის იურისდიქცია, სადაც მოხდა სარჩელის აღძვრა

francus (homo) - თავისუფალი (ადამიანი)

fraus est celare fraudem - მოტყუების დაფარვა ნიშნავს მოტყუებას

fraus et jus nunquam cohabitant - ტყუილი და მართლმსაჯულება ვერ უთავსდება ერთმანეთს

fraus meretur fraudem - ტყუილი შობს ტყუილს

frustra - ამაოდ, წარუმატებლად, უმიზნოდ

fugitivus - გაქცევაში მყოფი; პირი, რომელიც ემალება მართლმსაჯულებას

functus officio - თანამდებობაზე არმყოფი; იურიდიულად არარსებული

furtum armatum - შეიარაღებული ქურდობა

furtum grave - ქონების ქურდობა დამამძიმებელ ვითარებაში

furtum possessionis - ნივთის უნებართვოდ, თვითნებურად ფლობა

furtum usus - ნივთით უნებართვოდ, თვითნებურად სარგებლობა. პირი სარგებლობს უცხო ნივთით; რამდენადაც იგი ამ ნივთს აბრუნებს, ამდენად არ ართმევს პატრონს ნივთს ხანგრძლივად, სახეზე არ არის ქურდობა. გამონაკლისის სახით ისჯება ნივთით თვითნებურად სარგებლობა მაგ., სატრანსპორტო საშუალბებით ან დაგირავებული ნივთით.

furtum rei ipsus - ნივთის მოპარვა

gardianus - მეურვე; მცველი; მოსამსახურე

generalia specialibus non derogant - ზოგადი არ აკნინებს კონკრეტულს

generalis regula generaliter est intelligenda - ზოგადი წესი ზოგადი სახით უნდა იქნეს გაგებული

gens (mr. rcx. gentes) - რომის ტრიბა, რომელიც შედგებოდა ოჯახებისაგან, რომელთაც ერთი და იგივე სახელი ჰქონდათ და საერთო წინაპრისაგან მოდიოდნენ

gentiles - ერთი და იმავე ტრიბას (გენს) წევრები

gerens datum - დათარიღებული

gerere pro herede - იქცეოდე მემკვიდრესავით

germanus - იმავე მშობლებისა; იმავე წარმომავლობის

gestio - ქმედება; საქციელი; გარიგება; საქმე

gestor - პირი, რომელიც სხვისი ინტერესებიდან გამომდინარე მოქმედებს; აგენტი

gilda mercatoria - სასაქონლო კომპანია; ვაჭართა შეკრება ან ასამბლეა

glossa viperino est quae corrodit viscera textus - დამღუპველია განმარტება, რომელიც ტექსტის არსს ამახინჯებს

gradatim - ნაბიჯ-ნაბიჯ, ნელ-ნელა

gradus - საფეხური; ხარისხი; სტატუსი; ნათესაობის ხარისხი

gradus perentelae - გენეალოგია; გენეალოგიური ხე

grassa negligentia - უხეში დაუდევრობა

gratis - მოწყალების სახით; უფასოდ; საპასუხო დაკმაყოფილების გარეშე

gratis dictum - უმოტივო განცხადება; განცხადება, გაკეთებული კონკრეტული მიზნის გარეშე

gravatio - ბრალდება

Gregorianus (Codex Gregorianus) - რომის კანონთა კრებული, შედგენილი III საუკუნეში გრეგორიანის მიერ

grosso modo - ზოგადად

habeas corpora (juratorum) - „დაე, გქონდეს (ნაფიცთა) სხეული“: სასამართლო ბრძანება ნუსხაში დასახელებულ ნაფიც მსაჯულთა დაკავების ან მათი უძრავ-მოძრავი ქონების დაყადაღების შესახებ დანიშნულ დღეს სასამართლოში მათი გამოცხადების უზრუნველსაყოფად;

habeas corpus (hab.corp.) - სასამართლო ბრძანების habeas corpus ad subsiciendum ჩვეულებრივი აღნიშვნა, რომელიც გაიცემოდა უკანონო პატიმრობიდან დაუყოვნებლივ გათავისუფლებაზე

habeas corpus ad prosequendum - სასამართლო ბრძანებულება დაკავებულის დანაშაულის ადგილზე ბადრაგირების თაობაზე ან იმ მიზნით, რომ მან შეძლოს ბრალდების მოწმედ გამოსვლა

habeas corpus ad subjiciendum - ჩვეულებრივი ბრძანებულება habeas corpus (იხ.)

habeas corpus ad testificandum - სასამართლო ბრძანებულება ჩვენების მისაცემად დაპატიმრებულის წარმოდგენის შესახებ

haec est conventio - აი, შეთანხმება; ასეთია შეთანხმება; აი, რაზე შეთანხმდნენ

haec est finalis concordia - ეს არის საბოლოო შეთანხმება

heredem Deus facit, non home - ღმერთი იძლევა მემკვიდრეს და არა ადამიანი

heredes extranei (მხ. რცხ. heres ext raneus) - გარე, უცხო მემკვიდრეები, ანუ ისინი, ვინც არ არიან გარდაცვლილის შვილები; ანდერძისმიერი მემკვიდრეები

heredes facti (მხ. რცხ. heres factus) - „ფაქტობრივი მემკვიდრეები“: მემკვიდრეები ანდერძით და არა დაბადებით

heredes necessarii (მხ. რცხ. Heres necessarius) - აუცილებლობით განპირობებული მემკვიდრეები, ანუ პირები, რომლებიც ასეთნი ხდებიან მათი სურვილის ან არჩევანისაგან დამოუკიდებლად

heredes proximi - უახლოესი მემ კვიდრეები, ანუ გარდაცვლილის შვილები ან დაღმავალი ხაზის შთამომავლები

heredes recti (მხ. რცხ. heres rectus) - კანონიერი მემკვიდრეები

hereditas nonquam ascendit - მემკვიდრეობა არასოდეს მიდის აღმავალი გზით

heridatas legitima - მემკვიდრეობა კანონით

hereditas paterno - მამისეული მემკვიდრეობა

heres de facto - იხ. heredes facti

heres est nomen juris; filius est nomen naturae - მემკვიდრე იურიდიული სახელია; ვაჟი ბუნებრივი სახელია

heres ex asse - გარდაცვლილის მთელი ქონების მემკვიდრე

heres fideicommunissarius - ბენეფიციარი, რომლის სასარგებლოდაც ქონებას უანდერძებენ ფიდუციარულ მემკვიდრეს

heres fiduciarius - ფიდუციარული მემკვიდრე, რომელიც მემკვიდრედ დაინიშნა ანდერძით ბენეფიციარის სასარგებლოდ

heres legitima - კანონიერი მემკვიდრე

hetaeria - ასოციაცია; საზოგადოება

heridata nihil aliud est, quam succession in universum quod defunctis habueris - მემკვიდრეობა სხვა არაფერია, თუ არა უფლებამონაცვლეობა ერთობლიობაში მიცვალებულის ქონებაზე.

hinc inde - ორივე მხრივ; ორივე მხრიდან

hoc quidem perquam durum est, sed ita lex scripta est - ეს მართლაც ძალზე მკაცრია, მაგრამ ასე წერია კანონში

hoc titulo - ამ სახელწოდებით, ტიტულით

hoc vobis ostendit - აქედან გამომდინარე, თქვენთვის ცხადია, ნათელია

hoc voce - ამ სიტყვაში იგულისხმება; ეს სიტყვა აღნიშნავს

homicidium in rixo - მკვლელობა დავისას

homicidium per infortunium - შემთხვევითი მკვლელობა

homicidium se defendendo - მკვლელობა მოგერიებისას

hominum causa jus constitutum est - სამართალი ადამიანის სასიკეთოდაა შექმნილი

homiplagium - სხეულის (მძიმე) დაზიანება, დასახიჩრება

homo francus, ingenuus, liber - თავისუფალი ადამიანი

homologare - დათანხმება, რატიფიცირება

homo Romanus - რომაელი

homo sum, humani nihil a me alienum puto - მე ადამიანი ვარ და არაფერი ადამიანური ჩემთვის უცხო არ არის (ტერენციუსი)

homo vocabulum est naturae; persona juris civilis - „ადამიანი“ ბუნებრივი სიტყვაა; „პირი“ სამოქალაქო სამართლის ტერმინია

honorarium - გასამრჯელო პროფესიული მომსახურების გაწევისათვის; ჰონორარი

honoris causa (h.c.) - პატივის გამო, პატივისათვის

horae judiciae - სასამართლო სხდომის დრო

hospitia curiae - ადვოკატთა გაერთიანება

hostes humani generi - ადამიანთა მოდგმის მტრები

hypotheca - ჰიპოთეკა, უმეტ. უძრავი ქონების გირაო, რომლის შემთხვევაშიც ქონება მოვალის მფლობელობაში რჩებოდა

iactura paucorum servat multos - გაწირო მცირედნი, რათა გადაარჩინო მრავალნი

ibi - იქ, იმ ადგილას; მაშინ; ამის კვალდაკვალ

ibid, ibidem - იმავე ადგილას; იმავე წიგნში

ibbi esse poenam, ubi et nox est - სადაც დანაშაულია, იქ სასჯელია: რომის სამართლის პრინციპი, იგი გამორიცხავს ქონების კონფისკაციას სასჯელის სახით, რომელიც მიმართულია შთამომავალთა წინააღმდეგ

ibi jus, ibi remedim - სადაც სამართალია, იქვეა მისი დაცვის საშუალება

ictus - ზარალი; დარტყმა; დანის ჩარტყმა

idem - იგივე; იგივე ნივთი

idem agens et patiens esse non potest - პირი ერთსა და იმავე დროს ვერ იქნება მოქმედების სუბიექტი და ობიექტი

idem est nihil dicere et insufficienter dicere - ერთი და იგივეა - თქვა არაფერი და არ თქვა ყველაფერი

idem est non esse, et non apparere - ერთი და იგივეა - არ არსებობდე და არ გამოცხადდე

ideo - ამიტომ; ამ მიზეზით

ideo consideratum est (per curiam) - ამიტომ მიჩნეულია (სასამართლოს მიერ)

ides, idum - ძვ. რომაული კალენდრის მიხედვით მარტის, მაისის, ივლისისა და ოქტომბრის მეთხუთმეტე დღის და ყველა სხვა თვის მეცამეტე დღის დასახელება

id est (i.e.) - ანუ; სხვაგვარად რომ ვთქვათ

idiota in casu et infirmitate - იდიოტი უბედური შემთხვევის ან დაავადების შედეგად

idiota a nativitate - დაბადებით იდიოტი

idionare - დაამტკიცო საკუთარი უდანაშაულობა

id (tantum) possumus quod de jure possumus - შეგვიძლია (მხოლოდ) იმის გაკეთება, რისი გაკეთებაც კანონით შეიძლება

ignoramus - გაუნათლებელი ადამიანი; რეგვენი. „არ იცის“, „არ ითვალისწინებს“: ეს სიტყვა დიდ ჟიურიში წარდგენილი საბრალდებო დასკვნის პროექტის ბოლო გვერდზე ნიშნავდა, რომ ბრალდება არ არის დამტკიცებული

ignorantia eorem quae scire tenetur non excusat - არცოდნა იმისა, რაც პირმა უნდა იცოდეს, მას არ ამართლებს

ignorantio elenchi - დავაში განსახილველი საკითხის მცდარი ან არასწორი გაგება

ignorancia juris neminem excusat - სამართლის უცოდინარობა არავის ამართლებს

ignorantia iuris nocet - სამართლის უცოდინრობას ზიანი მოაქვს

illicite - უკანონოდ; არალეგალურად

illicitum collegium - არაკანონიერი კორპორაცია

impignorantia - დაგირავებული

impositio - მოტყუება; შეცდომაში შეყვანა; ნდობით ბოროტად სარგებლობა

impossibilum nulla obligatio est - შეუძლებელი ვალდებულება არ არსებობს

imprimatur - დაე, დაიბეჭდოს

imprimis - განსაკუთრებით; უპირველეს ყოვლისა

impuberes - არასრულწლოვანები რომის სამართალში

imputatio - იურიდიული პასუხისმგებლობა

imputatio facti - ფაქტობრივი შერაცხვა

imputatio juris - იურიდიული შერაცხვა

in absencia - არყოფნის პირობებში

in adversum - პროცესში მეორე მხარის საწინააღმდეგოდ; ნებისა და სურვილის წინააღმდეგ

in aequali jure - თანაბარი უფლებების პირობებში

in alio loco - სხვა ადგილზე

in alto produtione nullus potest esse accessorius sed principialis solummodo - სახელმწიფო ღალატის საქმეში ვერავინ იქნება თანამონაწილე, ყველა შემსრულებელია

in arbitrio judicis - სასამართლოს შეხედულებისამებრ; სასამართლო გადაწყვეტილების საგანზე

in articulo - მომენტში; იმ დროს

in articulo mortis - სიკვდილის მომენტში

in camera - მოსამართლის ოთახში; კერძო ვითარებაში; დახურული სასამართლო სხდომა

in capita - აცილება ინ ცაპიტა ნიშნავს ერთ-ერთი ნაფიცი მსაჯულის აცილებას

in casu extremae necessitatis omnia sunt communula - აუცილებლობის შემთხვევაში ყველაფერი საერთო საკუთრებად იქცევა

in casu proviso - გათვალისწინებულ შემთხვევაში

incidit in Scillam evitare Charibdin - ქარიბდისათვის თავის ასარიდებლად თავს ესხმის სცილას (ითქმის ადვოკატზე, რომელიც, ცდილობს რა დაასაბუთოს თავისი კლიენტის უდანაშაულობა ერთ დანაშაულში, მას სხვა დანაშაულში ამხელს)

in commendam - მინდობილობით მართვაში

in communi - ერთობლივად; ერთად

in considerationes legis - სასამართლოს მოსაზრებით; სამართლებრივი მოსაზრებების საფუძველზე

incontinenti - იმავე წამს, მაშინვე

in corpore - სხეულით; პირადად; არსებითად

in crastino - ხვალ

in criminalibus, voluntas reputabitur pro facto - სისხლის სამართლის საქმეებში სურვილი ითვლება მოქმედებად

in curia - სასამართლოში

incuria - დაუდევრობა; გაუფრთხილებლობა

in delicto - დამნაშავე; სამართალდარღვევის ჩამდენი

in descandu - მემკვიდრეობით

in diem - დღეს

individuum - განუყოფელი; განუყოფი

in dorso recordi - ჩანაწერის, დოკუმენტის უკანა გვერდზე

in dubio - ეჭვის შემთხვევაში; საეჭვო შემთხვევაში

in dubio melior est causa possidentis - ეჭვის დროს უპირატესობა მფლობელს ეკუთვნის

in dubio, pro lege fori - ეჭვის დროს გამოიყენება საქმის განხილვის ადგილის კანონი

in dubio pro reo - ეჭვის დროს ბრალდებულის სასარგებლოდ. დაუწერელი პრინციპი სისხლის სამართალში: ბრალდებული არ შეიძლება დაისაჯოს, თუ სასამართლო არ არის დარწმუნებული ბრალდებულის დანაშაულში

induciae, indutiae - ზავი; სამხედრო ქმედებების შეჩერება; ინდულგენცია

inductio - ანულირება; ამოშლა

in duplo, duplum - ორმაგი ოდენობით, ზომით, ორმაგად

in essentialibus - ძირითადად, არსებითად

inest de jure - სამართალი გულისხმობს

in excambio - სანაცვლოდ

in exitu - სასამართლოს განსახილველად

in facie curiae - სასამართლოს წინაშე

in faciendo - განხორციელებისას; ფაქტობრივად; სინამდვილეში; საქმის ვითარების მიხედვით და არა კანონით

in facto - ფაქტობრივად; სინამდვილეში

infantes - ბავშვები შვიდი წლის ასაკამდე რომის სამართალში

in favorem libertatis - თავისუფლების სასარგებლოდ

in favorem vitae - სიცოცხლის სასარგებლოდ

in fieri - შესრულების პროცესში

in fine - დასასრულს; გვერდის, წიგნის დასასრულს

In flagrante delicto - დანაშაულის ჩადენისას; დანაშაულის ადგილზე

in foro legis - სასამართლოში

infra - ქვედა; ქვეშ; შიდა

infra anum - წლის განმავლობაში

infra juridictionem - იურისდიქციის ფარგლებში

in fraudem legis - კანონისთვის გვერდის ავლით

in futuro - მომავალში

in genere - ამგვარადვე; ზოგადად

ingenium - მოტყუება; მოტყუების ხერხი

in hac parte - ამ მხრივ

in haes verba - ამ სიტყვებით; შემდეგნაირად

in hoc - ამაში

in hunc modum - ამგვარად

in iisidem terminus - იმავე სიტყვებით

in infinitum - უსასარულოდ

in initio litis - სასამართლო კამათის დასაწყისში

in invidiam - ზარალში

in invinitum - თანხმობის გარეშე, ნების წინააღმდეგ

in ipso articulo temporis - იმავე დროს; სწორედ იმ მომენტში

inquissima pax est anteponenda justissimo bello - ყველაზე არახელსაყრელი მშვიდობაც კი სჯობს ყველაზე სამართლიან ომს; უვარგისი მშვიდობაც კი სჯობს კეთილ დავას

initialia testimonii - მოწმის წინასწარი დაკითხვა

initio, intium - დასაწყისი

in judicio - მოსამართლის თანდასწრებით

in jure - კანონით; სამართლის მიხედვით

in jure alterius - სხვა პირის უფლებამოსილებით

in jure proprio - საკუთარი უფლებით

in jure causa remota non spectator - სამართალში შორეული მიზეზი მხედველობაში არ მიიღება

in jure proprio - საკუთარი უფლებით

injuria - სამართალდარღვევა

injuria absque damno - სამართალდარღვევა ზარალის ან დანაკარგის მიყენების გარეშე

in juria atque damnum - იურიდიული უფლების დარღვევა, რომელიც დაკავშირებულია ზარალის ან დანაკარგის მიყენებასთან

in jus vocare - სასამართლოში გამოძახება

in limine - ზღურბლზე; დასაწყისში

in loco - ნაცვლად

in maleficio voluntas spectator, non exitus - ბოროტმოქმედების დროს მხედველობაში მიიღება ნება და არა შედეგი

in mero jure -„შიშველი“ სამართლის თანახმად

in mora - შეუსრულებლობის ვითარებაში; გადავადებით

in omnibus - ყველა საქმეში; ყოველგვარ საქმეში

in pacato solo - მშვიდობიან მიწაზე

in pari causa - მსგავს საქმეში; მსგავს ან თანაბარ პირობებში

in pari causa est positar causa possidentis - თანაბარი საფუძვლის შემთხვევაში უპირატესია მფლობელის საფუძველი

in pari jure - მსგავსივე, იმავე სამართლის მიხედვით

in pari passu - თანაბარ საფუძველზე

in pendente - გაურკვევლობის ვითარებასე

in perpetuam - მარად

in persona - პირადად; თავად

in personam - პირის წინააღმდეგ

in poenam - სასჯელის სახით; სასჯელად

in posee - პოტენციაში

in posterum - მომავალში

in potentia - შესაძლებლობაში; პოტენციაში

in praesenti - ამჟამად; მაშინვე;

in praesentia - თანდასწრებით

in primas - პირველ ადგილზე

in principio - დასაწყისში; პრინციპში

in promptu - ექსპრომტად; მზადყოფნის ვითარებაში

in propria causa nemo judex - ვერავინ იქნება მოსამართლე თავის საკუთარ საქმეში

in propria persona - პირადად ან საკუთარი სახელით; პროცესში ადვოკატის გარეშე მონაწილე მხარე

in proximo gradu - შემდეგ ან უახლოეს ხარისხში

in puris naturalibus - სრულიად ბუნებრივ მდგომარეობაში; შიშველი

in quo - რაშიც

in re - საქმეში; გარიგებაში

in rebus - საქმეებში; გარიგებებში

in re dubia, magis infitiatio quam affirmatio intelligenda - საეჭვო საქმეში მიიღება უარყოფითი, და არა დადებითი, გაგება

in rem - ნივთის და არა პირის წინააღმდეგ

in rem suam - მის პირად საქმეში; თავის პირად საწარმოში

in rerum natura - საგანთა ბუნებაში

in rixa - დავაში

in se - თავის თავში; საკუთარ თავში

in sensu et re ipsa - განზრახვისა და თავად ნივთის გამო

in serum omnia licent - მონის მიმართ ყოველივე ნებადართულია

in simile materia - მსგავს საქმეში

insimul - ამავე დროს; ამასთანავე

insinuare - სასამართლოს ოქმში ჩაწერა; მოსამართლის წინაშე განცხადება

insinuatione - რისამე შეთავაზება, განსაკუთრებით ცუდი ან დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა

in sito - ადგილის მიხედვით; თავის ადგილზე

in solodo - მთლიანობაში

in solo - ნიადაგში; მიწაზე; ზედაპირზე; თავისთავად

in spe - იმედით, მოლოდინში

instanter - დაუყოვნებლივ, იმავე წამს

in statu quo (ante fuit) - იმ მდგომარეობაში, რომელიც ადრე არსებობდა, ე.ი. პირვანდელ მდგომარეობაში

in statu quo ante bellum - მდგომარეობაში, რომელიც ომამდე იყო

institutiones - ინსტიტუციები; იუსტინიანეს კოდიფიკაციის ერთ-ერთი წიგნი (ნაწილი)

in subsidium - დოტაციის, დახმარების სახით

in substantialibus - არსებითად

insultus - თავდასხმა

in summa - მთლიანად; ერთიანად

in summo jure - ზუსტად სამართლის მიხედვით

in suo genere - ერთგვარად; ერთგვარი

integrum - თავიდან; ხელახლა

intentio - განზრახვა; ჩანაფიქრი; სარჩელის ფორმულის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი

intentio caeca mala - დაფარული აზრი ცუდი რამ არის

inter absentes - არდამსწრეთა შორის

inter alia - სხვა საქმეებს შორის; სხვათა შორის

inter alios acta - გარიგებები სხვა პირებს შორის; გარიგებები არა იმ პირებს შორის, ვინც სასამართლოს წინაშეა

inter arma silent leges - ომის დროს კანონი დუმს

interest reipublicae ne maleficia remaneant impunita - სახელმწიფოს ინტერესებში, რათა დამნაშავეები არ დარჩნენ დაუსჯელნი

interim - ამასობაში

interlocutio - მხარეებს შორის მოსალოდნელი დავის განხილვა სასამართლომდე, რათა მიღწეულ იქნას სამშვიდობო მორიგება

inter nos - ჩვენს შორის

inter partes - მხარეებს შორის

inter presentes - დამსწრეთა შორის

interpretatio extensive - განვრცობითი განმარტება

interpretare et concordare legis legibus est optimus interpretandi modus - კანონების ახსნა-განმარტება და კანონების შეჯერება, მათი ახსნის ყველაზე კარგი საშუალებაა

interpretatio talis in ambiguis simper fienda est ut evitetur inconveniens et absurdum - ორაზროვანი გამონათქვამები იმგვარად უნდა განიმარტოს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული უხერხულობა და აბსურდი

interpretatio restrictiva - შეზღუდვითი განცხადება

in testimonia - დასტურად

in totidem verbis - სწორედ ამ სიტყვებით

in toto - მთლიანობაში; მთლიანად

in toto et pars continetur - მთელში ნაწილიც შედის

intra fidem - რწმენის, ნდობის ფარგლებში

intra vires - უფლებამოსილების ფარგლებში; კანონის მიერ მონიჭებული უფლებების ფარგლებში

in tuto - უსაფრთხოდ; უზრუნველყოფილი; საიმედოდ

invadiatio - გირაო

inveritare - დამოწმება

in vita - სიცოცხლეში; არსებული; ცოცხალი

in vitus - ნების, სურვილის წინააღმდეგ

invitatio ad offerendum - მოწვევა ოფერტზე მაგ., იარლიყის მიმაგრება საქონელზე, განცხადება გაზეთში.

in vitro - „სინჯარაში“: „in vitros“ მეთოდით განაყოფიერება

in vivo - „ცოცხლად“: ექსპერიმენტი ან პროცესი, რომელიც ცოცხალ ორგანიზმზე ხორციელდება; განაყოფიერება უჯრედში

ipse - თვით იგი

ipse dixit - „იგი თავად ამბობდა“: იგულისხმება საკუთარი განცხადება პრეცედენტის დამოწმების, მოხმობის გარეშე

ipsissimis verbis - თვით სიტყვების არსიდან გამომდინარე

ipso - თავისთავად

ipso facto - ფაქტის ძალით

ipso jure - თვით სამართლის ძალით. სამართლებრივი მოქმედება იწყება უშუალოდ, ანუ სხვა სამართლებრივი აქტის გარეშე, როგორიცაა მაგალითად, დაინტერესებული პირის ნების გამოვლინება ან ადმინისტრაციული აქტი. მაგ., მემკვიდრეობის მიღება მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ.

issint - ამგვარად

ita - ამგვარად

ita est - საქმე ისაა, რომ...

ita lex scripta est - ასეა დაწერილი კანონი; ასეთია დაწერილი კანონი

ita quod - ასე რომ

ita te Deus adjuvet - დაე, ღმერთი იყოს შენი შემწე

jactus lapilli - ქვების სროლა: აქტი, რომელიც ნიშნავდა პრეტენზიას უძრავ ქონებაზე ან ტიტულზე

J.C.D. (Juris Civilis Doctor) - სამოქალაქო სამართლის დოქტორი

J.D. (Juris Doctor) - სამართლის დოქტორი

J.U.D. (juris utrius doctor) - ორივე სამართლის დოქტორი: სამოქალაქო და კანონიკური სამართლის დოქტორი; უნივერსიტეტის დიპლომი

judex - მოსამართლე

judex ad quem - მოსამართლე, რომელმაც გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების თაობაზე. მაგ.: აპელაციის მოსამართლე, საკასაციო სასამართლოს მოსამართლე.

judex a quo: - მოსამართლე, რომელმაც მიიღო გასაჩივრებული გადაწყვეტილება. მოსამართლე, რომლის საქმეც გადაცემულია აპელაციაზე.

judex est lex loquens - მოსამართლე მოლაპარაკე კანონია, ანუ მოსამართლე კანონის მაუწყებელია

judex non calculat - მოსამართლე არ ანგარიშობს. რომის სამართლის პრინციპი, რომ არითმეტიკული შეცდომები განაჩენში იურიდიულ ძალის მქონე არ ხდება.

judex non potest injuriam sibi datum punire - მოსამართლეს არა აქვს უფლება დასაჯოს მის მიმართ ჩადენილი სამართალდარღვევა

judex ordinatius (judices ordinarii) - ჩვეულებრივი, ორდინარული მოსამართლე, ანუ მოსამართლე, რომელიც ფლობს სამოსამართლეო უფლებამოსილებას, განსახვავებით მოსამართლისაგან, რომელიც კონკრეტული საქმის განხილვაზეა დანიშნული

judicandum est legibus, non exemplis - უნდა განვსაჯოთ კანონის საფუძველზე და არა მაგალითების საფუძველზე

judicatio - განაჩენის გამოცხადება; გადაწყვეტილების მიღება

judicia - სასამართლოები; სასამართლო პროცესები; სასამართლო განაჩენები; სასამართლო გადაწყვეტილებები

judicium - სასამართლო; სარჩელი; გადაწყვეტილება; შეხედულება; განაჩენი

judicium parium - თანასწორთა განაჩენი

jura - სამართალი; კანონი

jura ad personam - ვალდებულებითი უფლებები, უფლებები პირის მიმართ

jura ad rem - სანივთო უფლებები

jura in re - უფლება ნივთზე

juramentum - ფიცი

juramentum columniae - ფიცი საქმის პატიოსნად წარმართვაზე, რომელიც ადასტურებდა, რომ არ არსებობდა ბოროტი ზრახვა, და პროცესის დაწყებამდე იგი დავის ორივე მხარეს უნდა დაედო

juramentum corporalis - „სხეულებრივი ფიცი“, რომელიც იდებოდა ბიბლიაზე

jura in re aliena - უფლება სხვის ნივთზე

jura novit curia - სასამართლომ იცის კანონები. მხარეებს სჭირდებათ არა სამართლებრივი საფუძვლების, არამედ მხოლოდ საქმის ვითარების მოყვანა. სასამართლო იყენებს სამართლის ნორმებს სამოსამართლო თანამდებობრივი უფლებამოსილების საფუძველზე

jura naturae sunt immutabilia - ბუნების კანონები არ იცვლება

jura summi imperii - სუვერენიტეტის უფლება

jure belli - ომის სამართლის მიხედვით

jure gentium - საერთაშორისო სამართლის მიხედვით

jure naturae omnes homines aequales sunt - ბუნებითი სამართლით ყველა ადამიანი თანასწორია

juris et de jure - სამართლიდან და სამართლით

juris ignorantia est, cum jus nostrum ignorasmus - სამართლის უცოდინარობა სახეზეა, როდესაც არ ვიცით საკუთარი უფლებები

jus - სამართალი; უფლება; ხელისუფლება; მართლმსაჯულება

jus ad rem - იხ. jus in rem

jus bellum dicendi - ომის გამოცხადების უფლება

jus canonicum - კანონიკური სამართალი

jus civile - სამოქალაქო სამართალი

jus civile Romanorum - რომაელთა სამოქალაქო სამართალი

jus cogens - იმპერატიული სამართალი. შესაბამისი სამართლის ნორმა, მხარის ან სამართლებრივი ურთიერთობის დაცვის მიზეზიდან გამომდინარე, მხარეთა შეთანხმების გზით არ გადაისინჯება. მაგ.: პასუხისმგებლობა განზრახ ქმედების გამო

jus commune - საერთო სამართალი

jus criminale - სისხლის სამართალი

jus dicere (et) non jus dare - კანონის გამოცხადება და არა მისი შექმნა

jus dispondendi - პირის უფლება განკარგოს ქონება თავისი შეხედულებისამებრ

jus dispositivum - დისპოზიციური სამართალი, ნორმატიული წესი, რომლის გამოყენებაც დამოკიდებულია მხარეთა შეთანხმებაზე ან უფლებამოსილი მხარის სურვილზე

jus divinum - „ღვთიური“, „ღვთის“ სამართალი

jus est ars boni et aequi - სამართალი სიქველისა და სამართლიანობის ხელოვნებაა

jus fasque est - შეიძლება და ასეც უნდა

jus feciale - ძველი რომის სამართლის ნორმები, რომლებიც აწესრიგებდნენ ურთიერთობებს სახელმწიფოთა შორის

jus futurum - უფლება, რომელიც მომავალში იქნება შეძენილი

jus gentium - ხალხთა სამართალი (ძვ. რომში)

jus gladil - „მახვილის უფლება“, ანუ დანაშაულის ჩამდენთა დევნის უფლება, რომელიც სახელმწიფო სუვერენიტეტს ეფუძნებოდა

jus habendi - ქონების ფლობის უფლება

jus humanum - „ადამიანური“ უფლება („ღვთიური“ სამართლის საპირისპირო)

jus individuum - განუყოფელი უფლება, ინდივიდუალური უფლება

jus inter gentes - ხალხთაშორისი სამართალი

jus naturale - ბუნებითი სამართალი

jus naturale potius est, quam jus positivum - ბუნებითი სამართალი უფრო სარწმუნოა, ვიდრე დისპოზიციური სამართალი

jus non scripta - დაუწერელი სამართალი

jus offerendi - გამოსყიდვის უფლება (მაგ., იპოთეკის)

jus patrium - ეროვნული სამართალი

jus poenale - დასჯითი (სისხლის) სამართალი

jus postliminii - ძველი მდგომარეობის აღდგენის უფლება

jus publicum privatorum pactismutari non potest - საჯარო სამართალი კერძო სამართლით არ შეიცვლება

jus possessionis - ფლობის უფლება

jus privatum - კერძო სამართალი

jus publicum - საჯარო სამართალი

jus puniendi - დასჯის უფლება

jus sanguinis - სისხლის უფლება (მოქალაქეობის მიღების უფლება მშობელთა მოქალაქეობის მიხედვით)

jus scriptum - დაწერილი სამართალი

jus singulare - სინგულარული უფლება: სპეციალური სამართლებრივი ნორმა, დადგენილი განსაკუთრებული შემთხვევისათვის ან განსა-კუთრებული საფუძვლით

jus soli - ნიადაგის უფლება: მოქალაქეობის მიღების უფლება დაბადების ადგილის მიხედვით

jus strictum - მკაცრი სამართალი

justa causa - სამართლიანი საქმე; კანონიერი პრეტენზია; კანონიერი მოტივი

jus talionis - თანაბარი ანაზღაურების უფლება

jus tertii - მესამე პირის უფლება

justicair - მოსამართლე

justitia - მართლმსაჯულება

jus transitus innoxii - მშვიდობიანად გავლის უფლება

jus vitae ac necis - სიკვდილ-სიცოცხლის უფლება

lapsus lingue - გამონათქვამი, რომელიც განსხვავდება იმისაგან, რასაც გულისხმობდა მოლაპარაკე

lata culpa dolo aequiparatur - უხეში გაუფრთხილებლობა უდრის განზრახვას

lata culpa est nimia negligentia, id est non intelegere quod omnes intellegunt - უხეში გაუფრთხილებლობა არის მეტისმეტი დაუდევრობა, ე.ი. გაუგებრობა იმისა, რაც ყველასთვის გასაგებია

laudare - სახელწოდება; ციტირება; მოხმობა; სასამართლოს წინაშე დადებითი დახასიათების მიცემა

laudatio - სასამართლოს წინაშე პირის დადებითი დახასიათება

laudum - არბიტრების გადაწყვეტილება; სასამართლოს გადაწყვეტილება ან განაჩენი

legatum - ლეგატი, ანდერძდანაკისრი

legem brevem esse oportet - კანონი მოკლე უნდა იყოს

leges imperfectae - კანონები, რომლებიც რომის სამართალში აკრძალვებს აწესებენ

leges minus quam perfectae - კანონები, რომლებიც რომის სამართალში გარიგების დადებას სჯიდნენ სისხლის სამართლის წესით

leges perfectae - კანონები, რომლებიც რომის სამართალში გარიგების ბათილობას განსაზღვრავდნენ

legis virtus haec est: imperare, vetare, permittere, punier - კანონის ძალა ეს არის: ბრძანოს, აკრძალოს, ნება დართოს, დასაჯოს

legi, intellexi, condemnavi - წავიკითხე, შევიცან და დავგეგმე

legibus idcirco omnes servimus ut liberi esse possimus - კანონებს მხოლოდ იმიტომ ვუჯერებთ, რომ თავისუფალნი ვიყოთ (ციცერონი)

legitimatio - დაკანონება

legitimus - კანონიერი; ლეგიტიმური; კანონის შესატყვისი

Legum Baccalaureus (LL.B.) - სამართლის ბაკალავრი

Legum Doctor (LL.D.) - სამართლის დოქტორი

lex - კანონი, იურიდიული ნორმა; წესი; გადაწყვეტილება; შეთანხმება

lex aeterna - მარადი კანონი; მორალური კანონი; ბუნებითი კანონი

lex anale - რომის კანონი, რომელიც ადგენდა იმ პირთა მინიმალურ ასაკს, ვისაც მაღალი თანამდებობა ეკავა

lex causae - სამართალი, რომლითაც უნდა გადაწყდეს ძირითადი საკითხი. პრინციპი, რომელიც გამოიყენება საერთაშორისო კერძო სამართალში და რომლის თანახმად სამართალი, რომელიც გამოიყენება ძირითადი საკითხის გადასაწყვეტად, ვრცელდება ასევე ამ საკითხთან დაკავშირებულ სხვა მეორეხარისხოვან საკითხებზეც.

lex communis - საერთო სამართალი

lex contractus - სახელშეკრულებო სამართალი

lex de futur, judex de praeterito - კანონი მომავალზე მოქმედებს, მოსამართლე კი წარსულს განიხილავს

lex est ab aeterno - კანონი მარად არსებობს

lex est norma recti - კანონი არის იმის მეუფება, რაც სწორია

lex est, quod populus jubet acque constituit - კანონი ისაა, რასაც ხალხი ბრძანებს და აწესებს

lex est tutissima cassis; sub clypeo legis nemo decipitur - სამართალი ყველაზე უსაფრთხო მუზარადია; სამართლის დაცვის ქვეშ მყოფი არ ტყუვდება

lex est consuetude parliamenti - საპარლამენტო სამართალი და წესები

lex electa - მხარეების მიერ არჩეული სამართალი

lex fori - სასამართლოს ქვეყნის კანონი; იმ ქვეყნის კანონი, სადაც საქმის სასამართლო განხილვა წარმოებს

lex inter partem - კანონი, რომელზეც მხარეები შეთანხმდნენ

lex lata - პოზიტიური სამართალი

lex loci actus - მოქმედების ადგილის კანონი; ადგილის კანონი, სადაც მოხდა მოქმედება

lex loci celebracionis - ხელშეკრულების ან სხვა გარიგების დადების ადგილის კანონი, ქორწინების ადგილის კანონი

lex loci contractus - გარიგების დადების ადგილის კანონი

lex loci delictis - სამართალდარღვევის ადგილის კანონი

lex loci re site - ქონების ადგილსამყოფლის კანონი

lex loci solutionis - ვალდებულების შესრულების ადგილის კანონი

lex mercatoria - სავაჭრო სამართალი

lex monetae - ვალუტის ქვეყნის კანონი

lex nationalis - მოქალაქეობის სახელმწიფოს კანონი

lex neminem cogit ad impossibilia - კანონი არავისგან მოითხოვს შეუძლებელს

lex nihil facit frustra (nihil frustra facit) nil jubet frustra - კანონი ამაოდ არაფერს სჩადის, ამაოდ არაფერს ითხოვს

lex non intendit aliquid impossibile - კანონი არაფერს ითხოვს შეუძლებელს

lex non praecipit inutilia (quia inutilis labor stultus) - კანონი უსარგებლოს არ ითხოვს (რადგან უსარგებლო შრომა სისულელეა)

lex non requirit verificari quod apparet curiae - კანონი არ ითხოვს იმის დამტკიცებას, რაც მისთვის ნათელია

lex non scripta - დაუწერელი კანონი

lex ordinandi - საქმის განხილვის ადგილის კანონი

lex patriae - სამშობლოს კანონი

lex pecuniae - ვალუტის ქვეყნის კანონი

lex plus laudatur quando ratione probatur - კანონი უფრო მეტად იმსახურებს ხოტბას, როდესაც მას გონებაც იწონებს

lex posterior derogat legi priori - მომდევნო კანონი აუქმებს წინას

lex punit mendatium - კანონი სჯის სიცრუეს

lex scripta - დაწერილი კანონი

lex sub graviore lege - კანონი, რომელიც უზენაეს კანონს ექვემდებარება

lex rei sitae - ნივთის ადგილსამყოფელი ქვეყნის კანონი

lex specialis derogat legi generali - სპეციალური კანონი აუქმებს ზოგადს

lex succurrit ignoranti - კანონი დახმარების ხელს უწვდის უცოდინარობას

lex uno ore omnes alloquitur - კანონი ყველას ერთნაირად ელაპარაკება

lex voluntatis - კანონი, რომელიც გარიგების მხარეებმა აირჩიეს

libera lex - „ღია სამართალი“; თავისუფალი ადამიანის ანუ მოქალაქის უფლებათა ნაკრები

liberum veto - თავისუფალი ვეტო

limitation - შეზღუდვა

linea recta - პირდაპირი ხაზი; პირდაპირი ხაზით შთამომავლობა

linea transversalis - გვერდითი ხაზი

liquet satis - საკმაოდ ნათლად; სრულიად მკაფიოდ; უდავოა

lis mota - დავის დაწყება

lis pendens - (სიტყვასიტყვით) განხილვის პროცესში მყოფი სარჩელი

literae mortuae - „მკვდარი ასოები“, ანუ ზედმეტი სიტყვები

literae patentes - ღია წერილები; პატენტი

literae procuratoriae - უფლებამოსილება; მინდობილობა

literae recognitionis - კონოსამენტი; სატრანსპორტო ზედდებული

literae scriptae manent (mx. rcx. litera scripta manet) - დაწერილი სიტყვა რჩება

locatio-conductum - ქირავნობა

loco citato (loc.cit.) - ციტირებულ ადგილას; ხსენებულ ადგილას

locus criminis - დანაშაულის ადგილი

locus delicti - სამართალდარღვევის ადგილი

locus in quo… - ადგილი, სადაც...

locus sigilli (l.s.) - ბეჭდის ადგილი

longa possession jus parit - ხანგრძლივი მფლობელობა უფლებად გადაიქცევა

longi temporis possession - ხანგრძლივი (ხანდაზმულობითი) ფლობა

lucidum intervallum - ნათელი მომენტი. გამონაკლისი, როდესაც სულით ავადმყოფი შერაცხადია

lucri causa, lucri gracis - გამორჩენის მიზნით, ანგარების გამო

lucrum facere ex populli tutela tutor non debet - მეურვე არაფერს უნდა გამორჩეს მეურვეობიდან

lupinum caput - „მგლისთავა“, ანუ ადამიანი, რომლის მოკვლაც შეეძლო ყველას და ამაში ჯილდოს მიიღებდა: კანონგარეშე გამოცხადებული პირი.

luxuria - თავიმედოვნება

mactattor - მკვლელი

magister societatis - ასოციაციის ან ამხანაგობის მმართველი

magna culpa - უხეში დაუდევრობა; უხეში შეცდომა

magna culpa dolus est - უხეში დაუდევრობა განზრახვის ტოლფასია

major continent in se minus - დიდი მოიცავს მცირეს

majus jus - დიდი სამართალი; უკეთესი სამართალი

mala fide - არაკეთილსინდისიერება

mala (malum) in se - თავისთავად, ბუნებით უვარგისი; დანაშაული, რომელიც თავისთავად შეიცავს ამორალურ ელემენტებს

mala mensa - ბოროტი განზრახვა; ავი ზრახვა

malae fidei possessio - არაკეთილსინდისიერი მფლობელობა

malandrinus - ყაჩაღი; ქურდი; მეკობრე

malefactor - დანაშაულის გამო გასამართლებული პირი; დამნაშავე

malicia praecogitata - ბოროტი წინაგანზრახვა; წინასწარ განზრახვა; წინასწარ დანაშაულებრივი განზრახვა

malus animus - ავი, ბოროტი განზრახვა

mandatum - მინდობილობა; დავალება

manu armata - შეიარაღებული ძალით

manu brevi - „მოკლე ხელით“: მოკლედ, პირდაპირ

manu forti - „ძლიერი ხელით“: სხვის მფლობელობაში შეჭრა ძალის გამოყენებით

manu longa - „გრძელი ხელით“: შემოვლითი გზით

manu militari - სამხედრო ძალით

manu propria - საკუთარი ძალით, საკუთარი ხელით

manus - ხელი; ხელისუფლება, ძალაუფლება

mare altum - „მაღალი“, ღია ზღვა

mare apertum - ღია ზღვა

mare clausum - დახშული ზღვა

mare liberum - ღია (თავისუფალი) ზღვა

matrimonium - ქორწინება

maxime in jure aequitus spectanda est - სამართალში მთავარია სამართლიანობას მიხედო

maximus erroris populus magister - ხალხი შეცდომების უდიდესი ოსტათია

mediante altero - სხვა პირის მეშვეობით მოქმედება; შუამავლობა

Medicus curat, natura sanat - ექიმი მკურნალობს, ექიმი კურნავს

medio tempore - ამასობაში

melius est recurrere quam malo currere - უმჯობესია უკან დახევა, ვიდრე შეცდომების დაშვება

melius inquirendum - „უკეთ გამოსაძიებლად“: სასამართლო ბრძანებულება, რომელიც მოითხოვს საქმის გამოძიებას

mens rea - ბრალეულის ნება

memento mori - გახსოვდეს, რომ მოკვდავი ხარ (სიტყვასიტყვით: გახსოვდეს სიკვდილი)

mens legislatoris - კანონმდებლის ნება

mens sana in corpore sano - ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სულია

minatur innocentibus qui parcit nocentibus - ის, ვინც დამნაშავეს დაინდობს, საფრთხეს უქმნის უდანაშაულოებს

minima non curat praetor - წვრილმანები მოსამართლეს არ აწუხებს. - რომის სამართლის პრინციპი.

minimum est nihilo proximus - ყველაზე მცირე, ეს თითქმის არაფერია

minor aetas - არასრულწლოვანება, უასაკობა

minores - მოზრდილი პირები 25 წლის ასაკამდე რომის სამართალში

minus solvit, qui tardius solvit - ის, ვინც ძალზე დიდი დაგვიანებით იხდის, არ იხდის

missio in bona - კრედიტორის შეყვანა მოვალის ქონების მფლობელობაში სასამართლოს გადაწყვეტილებით

mission in possessivum - მფლობელობაში შეყვანა

mittere in confusum - სხვადასხვა პირთა ქონების გაერთიანება მათი თანაბარი გაყოფის მიზნით

mobilia non habent situm - მოძრავ ქონებას არა აქვს ადგილსამყოფელი

mobile personam sequuntur - მოძრავი ქონება პიროვნებას თან სდევს

modus - წესი; მდგომარეობა

modus injurie - ზიანის მიყენების ხერხი

modus vivendi - ცხოვრების წესი

mora reprobatur in lege - კანონი არ იწონებს დაყოვნებას

moratorium - ვადა, რომლის განმავლობაშიც იურიდიულ მხარეს აქვს უფლება გადადოს ვალდებულების შესრულება

morituri te salutant - სასიკვდილოდ განწირულნი გესალმებიან შენ (გლადიატორთა მისალმება ბრძოლის წინ იმპერატორის ან ბრძოლის მომწყობისადმი)

mors dicitur ultimum supplicium - სიკვდილი უკიდურეს სასჯელად ითვლება

mors omnia solvit - სიკვდილი ყველა საკითხს წყვეტს

mortis causa - სიკვდილის მიზეზით; სიკვდილის მოლოდინში

mos pro lege - ჩვეულება კანონის ნაცვლად

mutation nominis - სახელის შეცვლა

mutatis mutandis - შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით; გარემოებებიდან გამომდინარე ცვლილებებით; აუცილებელი ცვლილებებით

mutuant - სესხის გამცემი

mutuari - სესხის ამღები

mutuum - სესხი; სასესხო ხელშეკრულება

nam silent leges inter arma - რადგან იარაღთა შორის კანონი დუმს

nasciturus - ჩანასახი: განსხვავებით უფლებაუნარიანობისაგან, გარკვეულ შემთხვევებში დაბადებულ ბავშვს უთანაბრდება. მაგ. მემკვიდრეობის დროს, თუკი მამკვიდრე ბელი ბავშვის დაბადებამდე გარდა იცვალა

natura appetit perfectum, ita est lex - ბუნება ესწრაფვის სრულყოფილებას, ასეა კანონიც

naturalia negotii - გარიგების ჩვეულებრივი ნაწილები

natura non facit saltum; ita nec lex - ბუნება ნახტომებს არ აკეთებს; ასეა კანონიც

necessitas culpabilis - ბრალეული აუცილებლობა: აუცილებლობა, რომელიც ამართლებს პირს, რომელმაც თავდაცვის მიზნით მოკლა სხვა პირი

ne bis de eadem re sit actio - ერთი და იმავეზე ორი სარჩელი დაუშვებელია

ne bis in idem - არავინ შეიძლება დაისაჯოს ან გასამართლდეს ერთი და იმავე დანაშაულის გამო. (ეს პრინციპი დღეს კონსტიტუციითაც არის გარანტირებული.)

necessitas est lex temporis et loci - აუცილებლობა დროისა და ადგილის კანონია

necessitas facit licitum quod alias non est licitum - აუცილებლობა კანონიერად აქცევს იმას, რაც სხვა შემთხვევაში არაკანონიერი იქნებოდა

necessitas inducit privilegium - „აუცილებლობა წარმოქმნის პრივილეგიას“: ფორმულა, რომელიც ასაბუთებს იმ პირის უპასუხისმგებლობას, რომელიც ფიზიკური (მაგრამ არა ფსიქიკური) იძულების გამო მოქმედებდა

necessitas non habet legem - აუცილებლობა არ ცნობს კანონებს

necessitas probandi incubit et, qui agit - მტკიცების აუცილებლობა აწევს მას, ვინც სარჩლობს

necessitas quod kogit, defendit - აუცილებლობა იცავს (ამართლებს) იმას, რასაც აიძულებს

nec vi, clam, aut presio - არც ძალით, არც ფარულად, არც მდუმარე თანხმობით (პირი, რომელიც დაეუფლა ნივთს თუნდაც ერთ-ერთი ამ პირობის არსებობის შემთხვევაში, ვერ მიიღებდა დაცვას)

ne deficiat justicia - რათა მართლმსაჯულებამ არ წაიბორძიკოს

nefas - არამართლზომიერი; არაკანონიერი; ბოროტი; ცოდვიანი

negation duplex est affirmation - ორმაგი უარყოფა მტკიცებას ნიშნავს

negativa non probantur - უარყოფითს მტკიცება არ უნდა

negligentia - დაუდევრობა; უყურადღებობა

negotoria inter vivas - გარიგება ცოცხალთა შორის

negotoria mortis causa - გარიგება სიკვდილის შემთხვევისათვის

negotiorum gestor - პირი, რომელსაც საქმე მიჰყავს; სხვისი საქმის წარმოება რწმუნების გარეშე

negotium - გარიგება; საქმე; საქმის წარმოება

nemine contradicente (nem. con) - წინააღმდეგობის გარეშე; ერთხმად

neminem laede - ნურავის ავნებ

neminem oportet esse sapietiorem legibus - არავინ არ უნდა იყოს კანონზე გონიერი

nemo agit in seipsum - არავინ მოქმედებს საკუთარი თავის წინააღმდეგ

nemo bis punitur pro eodem delicto, nemo debet bis puniri pro uno delicto - არავინ არ უნდა დაისაჯოს ორჯერ ერთი და იმავე დანაშაულისათვის

nemo (debet) bis vexari pro (una et) eadem causa - არავინ არ უნდა გასამართლდეს ორჯერ (ერთი და იმავე) დანაშაულისათვის

nemo cogitationis poenam patitur - არავინ არ უნდა დაისაჯოს თავისი აზრების გამო

nemo dare potest quod non habet - არავის შეუძლია იმის მიცემა, რაც მას არ გააჩნია

nemo debet esse ( esse debet) judex (testis) in propria causa - არავინ არ უნდა იყოს მსაჯული (მოწმე) თავის საკუთარ საქმეში