IV. ქუთაისის ბანკის მნიშვნელობა და დანიშნულება.

ღეთის მადლით, ჩვენს საზოგადოებაში ძველში და ახალში — საკმაოთ მოიპოვება ისეთი პირები, რომელნიც ბანკის საქმეს მარტო სესხის თვალით როდი უყურობენ. ამგვარი გონიერი პირების თვალში, ჩვენი ბანკი უნდა დაფუძნებულიყო არა თუ მარტო ფულის შოენის გასაადვილებლათ — ეს იყო მარტო გარეგანი, წუთიერი მიზანი ჩვენი ბანკისა, მაგრამ სხვა, უფრო ღრმა და მომავლიანი საზოგადოებრივი მიზნის მისაღწევლათაც. ბანკის დაარსების უმთავრესი მიზანი და საფუძველი, როგორც ყველა გონიერმა პირმა იცის ჩვენში, ის იყო, რომ ბანკი, თუ ჩვენ არ გვექმნა ჩვენი საკუთარი ბანკი, ჩვენთვის და ჩვენ მიერ დაარსებული, მთელი ჩვენი მამულები ხელიდამ წაგვივა და სხვას დარჩებაო, მარტო ამ ჭკეიანურმა მოსაზრებამ გაუკვალა ჩვენში გზა ამისთანა მძიმე და უცნობ საქმეს, როგორიც ყოველგან საზოგადობრივი ბანკის დაარსებაა, მაშასადამე უმთავრესი მიზანი ბანკის წესდების შემდგენელისა ამაზე უნდა ყოფილიყო მიზმანებული, რომ ჩ ვ ე ნ ი მ ა მ უ ლ ე ბ ი ხ ე ლ ი დ ა მ ა რ წ ა გ ვ ი ვ ი დ ე ს დ ა ჩ ვ ე ნ ვ ე დ ა გ ვ რ ჩ ე ს, ამ უმთაერეს მიზანს აბია მეორე, აგრეთვე მძიმე და საჭირო მიზანი; ბანკის შემოსავალი უნდა მოხმარდეს ჩვენი საზოგადოების საჭიროებას: მის შვილების აღზრდას, განათლებას, მდგომარეობის გაუმჯობესობას და სხვა.

გარდაიკითხეთ, ეხლა, მთელი წესდება, შედგენილი ბ. ღოღობერიძისაგან, და მიბრძანეთ: რომელი მუხლი, რომელი სტრიქონი ამ წესდებისა შეეხება ამ უმთავრეს მიზანს? ხარკოვის აქციონერულს ბანკს ხომ სიზმარშიაც არ ზმანებია ამ გვარი ქვეყნის სასარგებლო მიზანი მიჩვენეთ რომელიც გსურთ მუხლი ქუთაისის წესდებისა, და მე დაგანაებთ, რომელი მუხლიდამ არის გადმოწერილი ის ხარკოვის წესდებისაგან. მარტო ფორმისთვის ჩაკვეტებულია ქუთაისის თავად-აზნაურობის პირველი პროტოკოლის სიტყვები: ბანკის მოგების ნახევარი ქვეყნის საჭიროების დააკმაყოფილებლათ უნდა მოხმარდესო, მაგრამ უმთავრე საჭიროებაზე და მიზანზე, მამულების დაკარგვისგან დაცვაზე ზრუნავს განა ჩვენა წესდება, უმეტესად, ვინემ ხარკოვის ბანკის წესდება? თუ ზრუნავს, მიბრძანეთ, რომელს მუხლშია გამოსახული ეს ზრუნვა და რომელს თავშია დაწყობილი ის წესები, რომლის შემწეობით შესაძლებელია ან მიზნის მიღწევა?

რამდენათაც მე ვიცი, არც ერთჯერ, არც ერთს ქვეყანაში ისე ადვილი არ ყოფილა ხეირიანი ბანკის გამართვა ჩინებულ, სოციალურ საფუძვლებზე, როგორც ქუთაისში. ნურვინ მოიყვანს აქ თფილისის ბან-ის და წესდების მაგალითს. თფილისის ბანკის წესდების შემდგენლებს წინააღმდეგათ ჰყავდათ ძლიერი დიდკაცობა, რაც კი რამ თფილისის გუბერნიაში პატივაცემი და ამაღლე-ული იყო ძველიდამვე, ყველა იმ ბანაკში იდგა, რომელსაც ებრძოდენ წესდების შემდგენელნი. ამ შემდგენლებს არ შეეძლოთ თავიანთ აზრების და მიმართულების სრული განხორციელება წესდებაში, და ამის გამო უნდა დაკმაყოფილიყვნენ მით, რაც შეიძლეს, რაც დაუთმეს იმათ მათმა ძლიერმა და დიდი პარტიის მექონე მოწინააღმდეგებმა. ქუთაისში კი მდგომარეობა სულ სხვა იყო. ვინ იყო წინააღმდეგი? არავინ, გრძნობით და ერთი სურვილით აღვსებული იყო — ბანკი დავაარსოთ, კარგი, ქვეყნის სასარგებლო, და ამ მიზნისთვის ნურაფერს დავზოგავთ, ნურაფერზე უარს ნუ ვიტყვითო მარტო ამ გრძნობის მადლით გავიდა ისეთი მძიმე პრინციპი, როგორც ურთიერთის თავდებობა, რომლის ხსენება თფილისის კრებაში შეუძლებელი იყო, მაშინ რაგინდ მსხვერპლი მოეთხოვა შემდგენელს საზოგადოებისაგან, უარს არავინ ეტყოდა, წინააღმდეგობას არავინ გაუწევდა. მთელი იმერეთის თავად-აზნაურობა მომყავს იმის მოწმათ, რომ მე ნამდვილათ ვსწერ ამ გარემოებას. ამას გვიმტკიცებს ჩვენ კიდეე ის რომ კენჭის ყრის დროს წესდების წინააღმდეგ მარტო ექვსი თუ შვიდი შავი კენჭი ამოვიდა, მაშინ როცა თეთრი კენჭი რამოდენიმე ასი იყო. ხალხისა და ქვეყნის ცხორებაში ამ გვარი ერთსულობა და თანხმობა იშვიათია. ადვილათ შეიძლება, რომ ოცი და ორმოცი წელიწადი გავიდეს ჩვენში, სანამ ჩვენ ხელ-ახლათ ვეღირსებით ამ გვარი ერთსულობის და თანხმობის დასწერებას და ნახვას. ეს ერთსულობა, რომელიც დამზადებული იყო არა უფ. ბეს. ღოღობერიძის წესდების მისაღებათ, მაგრამ ბ. ღოღობერიძის და ყმარწვილ-კაცობისთვის წესდების შედგენის მისანდობლათ, გამოიყენა უფ. ბ. ღოღობერიძემ თავისი გადმოწერილი წესდების გასატარებლათ. წესდება საზოგადოებამ მიიღო, გაუსინჯველათ, დაუფიქრებლათ, ამიტომ რომ იმ ჟამათ ხალხში გავარდნილი იყო ხმა (პაროლი) — ბანკის საქმე ბეს. ღოღობერიძეს უნდა მივანდოთო. მე მინდა ვთქვა ეხლა, როგორ შეიძლებოდა მაშინ ერთი ძვირფასი პრინციპის დაცვა, ბ. ღოღობერიძეს თავისი წესდება რომ არ წარედგინა საზოგადოებისთვის და მის ბიძა- შვილებს თავის ოინებით ეს გადმოწერილი და წესდება რომ არ დაემტკიცებინათ საზოგადოებისთვის.

ჩვენი ბანკის უმთავრესი აზრი — ადგილ-მამულის დაკარგვასგან ჩვენი საზოგადოების დაცვა — ერთობ საჭირო საქმეა. მინც ჩვენს ე ხ ლ ა ნ დ ე ლ ს საზოგადოებას იცნობს იმან კაოგათ იცის, რომ მამულის დაგირავებას, ვინც კი მოახერხებს, არა ვინ დაზოგავს, და ბანკიდამ გამოტანილ ფულს კი, საწარმოებლათ, მამულის გასაუმჯობესებლათ, ანგარიშების კარგათგასაწყობლათ იშვიათათ ვინმე მოიხმარს. მაშასადამე ნასესხი ფული დაიფლანგება ტანსაცმელში, სტუმრობაში, თამაშში, ერთი სიტყვით გ ა მ ო უ ყ ე ნ ე ბ ლ ა თ. უმთავრეს ნაწილს სესხის ამღებთ დროზე ფულის შემოტანა გაუჭირდება. ადრე თუ გვიან აუცილებლათ საჭირო გახდება დაგირავებულ მამულების გაყიდვა, თუ არა ყეელასი, უმეტესი ნაწილისა ხომ მაინც.

ჩვენი ბანკი დაარსებილი იყო პირველათ იმისთვის, რომ რამდენათაც კი შეიძლებოდა განეშორებინა ამ გაყიდვის საჭიროება, და თუ გაუყიდველობა შეუძლებელი შეიქმნებოდა, ისე წაიყვანა საქმე, რომ მამული მაინც ჩვენებს, ახლობლებს, ჩვენი ქვეყნის კაცებს დარჩენოდათ, და არა გარამთიელებს მოსულს ურიებს და ურიების მსგავსებს. ამ მოსულების ეშინიან ჩვენს ხალხს, და ეშინიან საფუძვლიანათ, ამიტომ რომ ისინი დაუზოგველთ სარგებლობენ ჩვენი ხალხის და საზოგადოების სისუსტით, დაუზოგველათ ჰყვლეფენ და აღარიბებენ იმას. ვინ იქნება ჩვენში მყიდველი გასაყიდელი მიწებისა, ჩვენთაგანი? ათი-თუთხმეტი თავ-შენახული და გონიერი მეპატრონე, მეტი არავინ, ხომ? დანარჩენი მყიდველები იქნებიან ჩვენში მცხოვრები ვაჭრები, განსაკუთრებით ურიები, და უფრო განსაკუთრებით ისინი, ვინც აქ მდი და აწიც ურიის სარგებლით ფულს ავალებენ, მაგრამ ამათი რიცხვიც მცირედია. მაშასადამე დანარჩენი მა. მულები დარჩებათ მოსულებს, უც ხო ქვეყნელებს, მყიდველ-გამყიდვე- ლებს, რომლნიც ან ჩამოგვესიძებიან და ხალხი გაჰყვლეფენ, ანა-და შორიდამ ჩვენ ადგილ-მამულით ივაჭრებენ და ჩვენ საზოგადოებას და ხალხს პროლეტარიათ გარდააქცევენ. ჩვენი ქვეყნის ერთგულ შვილს, ჩვენი საზოგადოების და ხალხის კეთილის - მსურველს ამ განსაკუთრებულ მდგომარეობაში ისეთი საშუალება უნდა მოეძებნა, რომ ეს გასაყიდი მამულები ისევ ჩვენს ხალხს და საზოგადოებას დარჩენოდა. მე მგონია, რომ ამ გვარი საშუალებათ გამოდგებოდა, მაგალითად, შემდეგი წესი:

ვთქვათ მე ვაპირებ ჩემი მამულის დაგირავებას ბანკში; ვთქვათ კიდევ, რომ მე მყავს ოციოდე მეზობელი ან სახლის-კაცი, რომელთაც ეწყინებათ შემდეგში, ჩემი მამული რომ ვისმე გარეშე პირს ვაჭრობით დარჩეს. ვთქვათ კიდევ, რომ ჩემი მამული მოსწონს ან სახეიროთ მიაჩნია ჩემი სოფლის გლეხკაცობას, რომელსაც, მართალია, ერთბაშათ მისი ყიდვა არ შეუძლია, მაგრამ, ყიდვაზე რომ საქმე მივარდეს და რამდენიმე ათი წლით გაუნაწილოს კაცმა მისი ფასი, გარდახდა, ყიდვის უარს არ იტყვიან და დიდის სიამოვნებით შეიძენენ იმ ჩემს მამულს. განა შეუძლებელი საქმეა, ბანკმა ამ გვარ სახლის-კაცებთან, მეზობლებთან ან გლეხებთან თავდაპირველათვე მორიგებაში შევიდე, დაფასების დროს, და მტკიცე პირობა ჩამოართვას, რომ ვინიცობაა ჩემი მამული გასაყიდათ რომ შეიქნეს ბანკის ვალში, ის ჩემი მეზობლები, სახლის-კაცები ან გლეხები მოვალეობას იღებენ ამა-და-ამ ფასათ ის მამული აიღონ და ამდენ-და-ამ- დენ წელიწადში მისი ფასი ბანკს გარდაუხადონ წარმოვიდგინოთ ეხლა, რომ ბანკის წესდების შემდგენელმა იქონია მხედველობაში ეს წესი. ვნახოთ რამდენს სარგებელს მოუტანდს ის ამით ქუთაისის ბანკს და საზოგადოებას.

ერთი რომ დაფასენა ამგვარი მამულისა თითქმის საჭიროც აღარ იქნებოდა: რაკი ბანკს თავიდანვე მყიდველი მზათ ეყოლუბდა; დაფასება რაღა საჭირო იქნებოდა დამფასებლის მოვალეობას თვითონ ის პირები ასრულებდენ, რომელნიც მოვალეობას იღებდნენ მამულის ყიდვისას.

მეორე როცა კაპიტალისტებს ეცოდინებოდათ, რომ ბევრ დაგირაეებულ მამულებს წინ-და-წინვე ნაშოვნი ჰყავს მყიდველები, ჩვენი ბანკის გირაოს ფურცლების ღირსება მოემატდებოდა, და ამით უსათუოთ აიწევდა.

მესამე. თვითონ ბანკს, ამ გვარათ მიღებულ გირაოებში, თავის დღეში ზარალი და დაბრკოლება არ მიეცემოდა, რადგანაც პირველივე გარდასახადის დაგვიანების დროს სესხის ამღების მხრით, ის ხელს-მიჰყოფდა მყიდველებს და მათგან მიიღებდა კმაყოფილებას.

მეოთხე. მამული, თუნდ პირველი მფლობელის ხელიდამ დაკარგულიყო, ისევ მის ნათესავებს, სახლის-კაცებს, მეგობრებს, მეზობლებს და თანა-მემამულეებს დარჩებოდა.

მეოთხე, ჩვენით გლეხკაცობა ამ გვარათ ნელ-ნელაო შეიძენდა კარგძალ მიწებს, ამისთანაებს, რომლნიც ეხლა, ამ წესის მიუღებლობის, გამოისობით, უცხო ქვეყნელებს და ურიებს უნდა დარჩესთ, რომლითაც, მაშასადამე, ვერც ჩეენი თავად-აზნაურობა ისარგებლებს, ვერც ჩეენი გლეხობა, და რომელნიც უცხო-ქვეყნეებს ხელში შეიქნებიან იარაღათ ჩვენი ხალხის გაყვლეფისა.

მითხარი, ჩემო მკითხველო, ცუდი იქნებოდა ჩვენი ქვეყნისათვის ეს წესი? ვინ იქნებოდა მისი წინააღმდეგი? ეს წესი არც ბანკის დამაარსებლების აზრს ეწინააღმდეგებოდა, არც თავად-აზნაურობას, არც ხალხს, არც მმართებლობას. ამ წესის მისაღებლათ საჭირო იყო მარტო მისი გამოსახვა წესდებაში, ათიოდე ან ოციოდე ახლად შემდგარი მუხლით, ისეთებით რომელნიც ხარკოვის ბანკის წესდებაში არ მოიპოვებიან, ამიტომ რომ ხარკოველ აუქციონერებს ფეხებზე ეკიდათ ვის ხელში გარდავა მამული , ოღონდ კი იმატ ტავიანთი დივიდენდები მიიღონ. საჭირო იყო კიდევ სხვა ნაირათ გამოანგარიშება გირაოს ფურცლების ვადებისა, ისე რომ შესაძლო ყოფილიყო. მყიდველისთვის ახალი ვადის მიცემა და გაგრძელება, და ამ გამოანგარიშებას აგრეთვე საკუთარი შრომა სჭიროდა. მარტო ეს ორი დაბრკოლება უდგა წინ ამ, ჩემის აზრით ჩვენი ქვეყნისათვის სასარგებლო, აზრს. თორემ არც ჩვენი თავათ-აზნაუროაბა, არც ჩვენი მმართებლობა მის წინააღმდეგ სიტყვასაც არ იტყოდა. მკითხავ ეხლა, რისთვის არ იფიქრა ამ წესზე უფ. ბ. ღოღობერიძემ, როცა იმან იკისრა თავზე წესდების შედგენა იმ ბანკისათვის, რომლის უმთავრესი მიზანი იმაში მდგომარეობდა, რომ ჩვენი მამულები და მიწები ჩვენი ხალხისა და საზოგადოების ხელიდამ არ დაკარგულიყვნენ? მიბრძანეთ, აბა, რისთვის?