ჟურნ. „კრებული“, 1871, № 2, გვ. 108; ი. ჭავჭავაძე, თსკ ათ ტომად, ტ. I, 1951, გვ. 381-382.

პირთა ანოტაციები:

გარიბალდი ჯუზეპე (1807-1882)

იტალიის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერი, გენერალი, პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე.

ნიკოლაძე ნიკო (ნიკოლოზ) იაკობის ძე (1843- 1928)

ცნობილი პუბლიცისტი, კრიტიკოსი და საზოგადო მოღვაწე.

ჟურნ. „კრებული“, 1871, № 2, გვ. 191-212.

დათარიღება:

1892 წლის გამოცემაში ტექსტი დათარიღებულია 1861 წლით, მაგრამ მასში არის ისეთი რეალიები, რომლებიც აშკარად მოწმობს, რომ ავტორმა იგი 1871 წელს ჟურნალ „კრებულში“ გამოქვეყნებამდე გადაამუშავა.  

გაზ. „დროება“, 1871, № 8, გვ. 1, № 14, გვ. 1-2.

პირთა ანოტაციები:

ყიფიანი ნიკოლოზ დიმიტრის ძე (1846-1905)

ჟურნალისტი, კრიტიკოსი, ვექილი. მონაწილეობას იღებდა ქართული თეატრის საქმიანობაში. თანამშრომლობდა ჟურნალ-გაზეთებში.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, № 150; № 149; ქუთაისის ნ. ბერძენიშვილის სახ. სახელმწიფო ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი,№ 1046; ჟურნ. „კრებული“, 1871, № 2, გვ. 145, 146, 191-212

გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 17501 გვ. 84. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 113; თსკ ოც ტომად, XVII, 2012, გვ. 30-31, 375-376.

დათარიღება:

18 მარტს ამ ვარიანტს უკვე უგზავნის პეტრე ნაკაშიძეს.

გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 17504; ჟურნ. „კრებული“ 1871, № 3, გვ. 175-186.

პირთა ანოტაციები:

ნაკაშიძე პეტრე (1838-1895)

მწერალი, პუბლიცისტი, ილია ჭავჭავაძის სტუდენტობისდროინდელი მეგობარი, „თერგდალეულთა“ წრის წევრი. ჟურნალ „საქართველოს მოამბეში“ გამოაქვეყნა „სამგზავრო წერილები“.

სასამართლო სხდომის ოქმი, ავტოგრაფი, საქართველოს ეროვნული არქივი, ფონ 133, საქ 1674 , ფურ. 2. „საისტორიო მოამბე“, 19-20, 1965, გვ. 430.

პირთა ანოტაციები:

იკაცაშვილი ბაბისა

თრუსოს ხეობის სოფელ სუათისის მკვიდრი.

იკაცაშვილი ასტრახ

თრუსოს ხეობის სოფელ სუათისის მკვიდრი. ელოშვილი გიგი – თრუსოს ხეობის სოფელ სუათისის მკვიდრი.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 1-2.

დათარიღება:

ვათარიღებთ მომდევნო პირველი თარიღიანი ჩანაწერის დროის მიხედვით.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 3-6.

დათარიღება:

ვათარიღებთ მომდევნო პირველი თარიღიანი ჩანაწერის დროის მიხედვით.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 7-9.

დათარიღება:

ვათარიღებთ მომდევნო ჩანაწერის დროის მიხედვით.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 13, ავტოგრაფი; გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 4263

პირთა ანოტაციები:

ყაზბეგი დიმიტრი ნიკოლოზის ძე (1838/40-1880)

მწერალი და საზოგადო მოღვაწე, ალექსანდრე ყაზბეგის ბიძაშვილი. სწავლობდა ხარკოვის, პარიზის, ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტებში. მოღწეულია მისი მხოლოდ ერთი თხზულება „მავნე სულები“.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 16.

დათარიღება:

ვათარიღებთ წინა, თარიღიანი ჩანაწერის დროის მიხედვით.

პირთა ანოტაციები:

საბინინი მიხეილ (გობრონ) პავლეს ძე (1845-1900)

მწერალი, ხატმწერი, საზოგადო მოღვაწე. საქართველოს სიძველეებისა და სასულიერო მწერლობის მკვლევარი. იკვლევდა საქართველოს ეკლესიის ისტორიას.

შმიდტი კარლ კრისტოფ

 1871 წელს გამოსული წიგნის „ყველასათვის გასაგები მებაღეობა“ („Общепонятное садоводство“) ავტორი.

სასამართლო სხდომის ოქმი, ავტოგრაფი, საქართველოს ეროვნული არქივი, ფონ. 133, საქ 1674, ფურ. 3. ავტოგრაფი.

პირთა ანოტაციები:

იკაცაშვილი ბაბისა

თრუსოს ხეობის სოფელ სუათისის მკვიდრი. იკაცაშვილი ასტრახ – თრუსოს ხეობის სოფელ სუათისის მკვიდრი.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 10.

პირთა იდენტიფიკაცია:

საუბარია სიმონ აფხაზზე. იხ. „ტექსტოლოგიური კვლევები ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებისა და შემოქმედების მატიანისთვის“, თბ., 2016, გვ. 162-163.

პირთა ანოტაციები:

ჭავჭავაძე-აფხაზისა ნინო, გრიგოლის ასული (1834-1883)

ილია ჭავჭავაძის უფროსი და. სწავლობდა თბილისის წმ. ნინოს სასწავლებელში.

აფხაზი სიმონ (სენო) ნიკოლოზის ძე (... 1877)

ილია ჭავჭავაძის დის, ნინოს ვაჟი. განათლება მიღებული ჰქონდა ვორონეჟის პაჟთა კორპუსში. დაიღუპა რუსეთთურქეთის ომში.

ჭავჭავაძე (ჭავჭავაძე-ჯამბაკურ-ორბელიანისა, ჭავჭავაძე-საგინაშვილისა) ელისაბედ (ლიზა) გრიგოლის ასული (1840-1925)

ილია ჭავჭავაძის უმცროსი და.

დოკუმენტი:

ნინო ჭავჭავაძე-აფხაზის ნაწერი ილია ჭავჭავაძის უბის წიგნაკში.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, უბის წიგნაკი № 8, ავტოგრაფი № 63, ფ. 10-13.

დათარიღება:

ვათარიღებთ წინა, თარიღიანი ჩანაწერის დროის მიხედვით.

პირთა ანოტაციები:

გურამიშვილი-ჭავჭავაძისა ოლღა თადეოზის ასული (1842-1927)

საზოგადო მოღვაწე, ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების, ამიერკავკასიის ქალთა ინსტიტუტისა და საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოებების წევრი, ქველმოქმედი.

ჭავჭავაძე-აფხაზისა ნინო, გრიგოლის ასული (1834-1883)

ილია ჭავჭავაძის უფროსი და. სწავლობდა თბილისის წმ. ნინოს სასწავლებელში.

ჟურნალ „კრებულის“ მესამე ნომერში პირველად იბეჭდება ილიას პოემა „ქართვლის დედა“, ცენზურის მიერ შეცვლილი სათაურით „დედა და შვილი“. სათაურის ქვეშ არის მინაწერი: „დრამატული ეპიზოდი თამარ მეფის დროებიდამ ოსმალებთან ომის წინ. უძღვნი თ. პეტრე ნაკაშიძეს“. ამავე ნომერში იბეჭდება მისი ლექსი „ჩემო მკვლელო...“ და ჰაინრიხ ჰაინეს ლექსის „ლოყით მოეპყარ ჩემსა ლოყასა...“ თარგმანი.

ჟურნ. „კრებული“, ტფილისი, 1871, № 3, გვ. 100, 118, 175-186.

პირთა ანოტაციები:

ნაკაშიძე პეტრე (1838-1895)

მწერალი, პუბლიცისტი, ილია ჭავჭავაძის სტუდენტობისდროინდელი მეგობარი, „თერგდალეულთა“ წრის წევრი. ჟურნალ „საქართველოს მოამბეში“ გამოაქვეყნა „სამგზავრო წერილები“. ჰაინე ჰაინრიხ (1797-1856) გერმანელი პოეტი, პუბლიცისტი, კრიტიკოსი. .

გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 17 524; ი. ჭავჭავაძე, წერილები (ი. ბოცვაძის რედ.), სოხუმი, 1949, გვ. 107; ი. ჭავჭავაძე, თსკ ათ ტომად, X, 1961, გვ. 61; ი. ჭავჭავაძე, თსკ ოც ტომად, ტ. 17, 2012, გვ. 266, 512.

დათარიღება:

იხ. „ტექსტოლოგიური კვლევები ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებისა და შემოქმედების მატიანისთვის“, თბ., 2016, გვ. 187-188.

პირთა ანოტაციები:

ჭავჭავაძე (ჭავჭავაძე-ჯამბაკურ-ორბელიანისა, ჭავჭავაძე-საგინაშვილისა) ელისაბედ (ლიზა) გრიგოლის ასული (1840-1925)

ილია ჭავჭავაძის უმცროსი და.

ჟურნალ „კრებულში“ იბეჭდება ილიას ლექსები: „ბევრი ვიტანჯე...“ და „მეცა მქონია კარგი მამული“ (მიბაძვა ჰაინესი).

ჟურნ. „კრებული“, ტფილისი, 1871, გვ. 52, 128.

პირთა ანოტაციები:

ჰაინე ჰაინრიხ (1797-1856)

გერმანელი პოეტი, პუბლიცისტი, კრიტიკოსი.

პარიზის კომუნის მარცხს ეხმიანება ლექსით „1871 წელი, 23 მაისი (კომუნის დაცემის დღე)“.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 108, გვ. 154.

დათარიღება:

კომუნის დამარცხების თარიღის შესახებ იხ. „ტექსტოლოგიური კვლევები ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებისა და შემოქმედების მატიანისთვის“, თბ., 2016, გვ. 292.

 წერილს სწერს მეუღლეს. ბოდიშს უთვლის ცოლისდას – ეკატერინე გურამიშვილ-სტაროსელსკისას, რომ მის დაბადების დღეს ვერ დაესწრო. წუხილს გამოთქვამს პარიზის კომუნის მარცხის გამო.

ი. ჭავჭავაძე, თსკ ოც ტომად, ტ. 18, თბ., 2009, გვ. 91-92.

დათარიღება:

წერილში ნახსენებია პარიზის კომუნის მარცხი, რომელიც 1871 წლის 28 მაისს მოხდა.

პირთა ანოტაციები:

გურამიშვილი-ჭავჭავაძისა ოლღა თადეოზის ასული (1842-1927)

საზოგადო მოღვაწე, ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების, ამიერკავკასიის ქალთა ინსტიტუტისა და საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოებების წევრი, ქველმოქმედი.

გურამიშვილი-სტაროსელსკისა ეკატერინე თადეოზის ასული

ილია ჭავჭავაძის მეუღლის ოლღას და. კავკასიის მეფისნაცვლის მთავარი სამმართველოს უფროსის მეუღლე.

თადეოზ გურამიშვილი წერილს და ხილს უგზავნის სიძე-ქალიშვილს.

ავტოგრაფი, კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ილია ჭავჭავაძის ფონდი, № 775.

პირთა ანოტაციები:

გურამიშვილი თადეოზ ზაალის ძე (1800-1875)

ქართლელი მემამულე, ქართლ-კახეთის უკანასკნელ დედოფალ მარიამ ციციშვილის დედის – ელენე გიორგის ასულ გურამიშვილის ძმიშვილი, ილია ჭავჭავაძის სიმამრი.

წერს ლექსს „რა ვაკეთეთ, რას ვშვრებოდით ანუ საქართველოს ისტორია მეცხრამეტე საუკუნისა“.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 108, გვ. 154; № 116, გვ. 4.

ამთავრებს ლექსს „ბედნიერი ხალხი“, რომელიც, მისივე განმარტებით, არის იტალიელი პოეტის ჯუზეპე ჯუსტის მიბაძვა. ლექსის შესაქმნელად მისთვის შეიძლებოდა სტიმული მიეცა ჯუსტის ლექსს „ლოკოკინა“, რომელშიც იგი დასცინის ლოკოკინასავით ნიჟარაში შეყუჟულ და სავალალო ხვედრით კმაყოფილ თავის ხალხს. არსებობს საგულისხმო მოსაზრება რეფრენის წარმომავლობასთან დაკავშირებითაც. მიჩნეულია, რომ ის არის პაროდირებული ფორმა არჩილ მეფის თხზულების „მეფეთა საქებელნი და სამხილებელნის“ ერთი სტროფისა, რომელიც რუსეთის იმპერიისა და კერძოდ, პეტრე დიდის ხოტბას ეძღვნება. არჩილი პეტრეს უწონებს იმას, რომ მან მრავალი ერი გახადა „გამგონიერი“, ილია კი – თავის სატირაში წარმოაჩენს, რა ზომამდე მივიდა ქართველთა „გამგონიერობა“.

ზაირა სტურუა, „ჯ. ჯუსტისა და ი. ჭავჭავაძის პოეტურ ნაწარმოებთა ტიპოლოგიური მსგავსების შესახებ, ილია ჭავჭავაძის ერთი ლექსის ისტორიისათვის“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1987, 24. VII, № 30; თეიმურაზ დოიაშვილი, „ბედნიერი ერი: სტრუქტურა და საზრისი“, ილია ჭავჭავაძე 170, საიუბილეო კრებული, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტი, გვ. 53; კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 114, გვ. 5; № 108, გვ. 156; კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ავტოგრაფი, კრებ. № 114, გვ. 5; № 108, გვ. 156.

პირთა ანოტაციები:

ჯუსტი ჯუზეპე (1809-1850)

იტალიელი პოეტი და საზოგადო მოღვაწე.

არჩილ მეფე (1647-1713)

ქართლის მეფის ვახტანგ V-ის (შაჰნავაზის) შვილი, პოეტი. მისი შემოქმედების უმთავრესი მოტივია ქრისტიანულ მორალზე დამყარებული დიდაქტიკა. 1699 წელს გადასახლდა მოსკოვში და დაკრძალულია იქვე.

პეტრე დიდი – პეტრე I ალექსის ძე (1672-1725)

რუსეთის იმპერატორი 1721-1725 წლებში.

პეტრე ნაკაშიძეს, წერილთან ერთად, კრებულში დასაბეჭდად უგზავნის ლექსს “ბედნიერი ხალხი“. იმის გამო, რომ ბარათს ადრესატის გვარი არ აწერია, იგი ადრე პეტრე უმიკაშვილისათვის გაგზავნილად ითვლებოდა.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 114; ი. ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ. I, 1925, გვ. 377; ი. ჭავჭავაძე, თსკ ოც ტომად, ტ. 17, 2012, გვ. 31, 376; ზაირა სტურუა, ერთი კომენტარის გამო, ჟურნ. „კრიტიკა“, 1988, № 3, გვ. 120-121.

პირთა ანოტაციები:

ნაკაშიძე პეტრე (1838-1895)

მწერალი, პუბლიცისტი, ილია ჭავჭავაძის სტუდენტობისდროინდელი მეგობარი, „თერგდალეულთა“ წრის წევრი. ჟურნალ „საქართველოს მოამბეში“ გამოაქვეყნა „სამგზავრო წერილები“.

უმიკაშვილი პეტრე იოსების ძე (1838-1904)

საზოგადო მოღვაწე, ფოლკლორისტი. იყო მასწავლებელი თბილისის ქართულ გიმნაზიაში, შემდეგ მუშაობდა შავი ქვის წარმოებში ზესტაფონსა და და ბათუმში. წერდა ნარკვევებს, პიესებს, შექმნა ქართული ფოლკლორის მდიდარი კოლექცია.

 თბილისში რუსეთის იმპერატორის, ალექსანდრე II-ის მოახლოებულ ვიზიტთან დაკავშირებით დგება კომისია მისთვის მისართმევი ადრესის შესადგენად. კომისიის შემადგენლობაში შედიან როგორც ახალი (ილია ჭავჭავაძე, ივანე თარხნიშვილი, ბესარიონ ღოღობერიძე, ნიკო ნიკოლაძე), ისე ძველი თაობის წარმომადგენლები (გრიგოლ ორბელიანი, მიხეილ ბირთველის ძე თუმანიშვილი, დიმიტრი ჯორჯაძე და რევაზ ანდრონიკაშვილი). პირველი ჯგუფის ძალისხმევით იმპერატორისთვის წარსადგენ ადრესში წერენ უნივერსიტეტის გახსნის თხოვნას.

საარქივო მასალები XΙX საუკუნის 70–იანი წლების საქართველოს საზოგადოებრივ–კულტურული ცხოვრების შესახებ. 1965, გვ. 103; აკაკი წერეთელი. ჩემი ნაწერები. ტ. 2. 1913, გვ. 96–98.

დათარიღება:

ფაქტს ვათარიღებთ ალექსანდრე II-ის თბილისში ჩამოსვლის დროის მიხედვით.

პირთა ანოტაციები:

ალექსანდრე II ნიკოლოზის ძე (1818-1881)

რუსეთის იმპერატორი 1855-1881 წლებში, რეფორმატორი, 1877-78 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად რუსეთმა შეიერთა არტაანი, ყარსი, ბათუმი და სხვა ტერიტორიები. მოკლეს ნაროდნიკებმა.

თარხნიშვილი ივანე რამაზის ძე (1846-1908)

ფიზიოლოგი, პეტერბურგის სამედიცინოქირურგიული აკადემიის პროფესორი. 1900 წელს პარიზის საერთაშორისო გამოფენაზე დააჯილდოვეს ,,საპატიო ლეგიონის” ორდენით.

ღოღობერიძე ბესარიონ ლევანის ძე (1832-1879)

პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე, 1876-1879 წლებში ქუთაისის სათავადაზნაურო ბანკის გამგეობის თავმჯდომარე.

ნიკოლაძე ნიკო (ნიკოლოზ) იაკობის ძე (1843- 1928)

ცნობილი პუბლიცისტი, კრიტიკოსი და საზოგადო მოღვაწე.

ორბელიანი გრიგოლ დიმიტრის (ზურაბის) ძე (1804-1883)

რომანტიკოსი პოეტი, სამხედრო და საზოგადი მოღვაწე, ინფანტერიის გენერალი.

ღოღობერიძე ბესარიონ ლევანის თუმანიშვილი მიხეილ ბირთველის ძე (1818-1875)

პოეტი, პუბლიცისტი, მთარგმნელი, თეატრის ისტორიკოსი. თბილისის ბიბლიოთეკის ერთ-ერთი დამაარსებელი. მეფისნაცვლის მთავარი სამმართვეოს საბჭოს წევრი.

ჯორჯაძე დიმიტრი დავითის ძე (1821/22-1883)

საიდუმლო მრჩეველი, კავკასიის მეფისნაცვლის საბჭოს წევრი, თსს ბანკის ერთ-ერთი დამფუძნებელი და ზედამხედველი კომიტეტის წევრი.

ანდრონიკაშვილი რევაზ ივანეს ძე (1818-1877)

რუსეთის არმიის გენერალ-მაიორი, თბილისის გუბერნიის თავად აზნაურთა მარშალი. მან მიართვა ადრესი 1871 წელს თბილისში ჩამოსულ იმპერატორ ალექსანდრე II-ეს, სადაც თერგდალეულთა მიერ მოთხოვნილი უნივერსიტეტის ნაცვლად იმპერატორს კადეტთა კორპუსის გახსნას სთხოვდნენ.

იმპერატორისათვის გადასაცემი ადრესის შემდგენელი კომისიის ერთ-ერთი წევრი – ბესარიონ ღოღობერიძე ძველი თაობის წარმომადგენლების პოზიციაზე გადადის. „მამები“, რომელთა მხარესაც უკვე ხმათა უმრავლესობაა, იმპერატორისათვის გადასაცემი ადრესის ტექსტს ცვლიან და თბილისში ვიზიტით მყოფ ალექსანდრე II-ს ქართველი ხალხის სახელით თბილისში სამხედრო სასწავლებლის (კადეტთა კორპუსის) გახსნას სთხოვენ, რაც ისედაც იგეგმებოდა.

აკაკი წერეთელი. ჩემი ნაწერები. ტ. 2. 1913, გვ. 96–98.

დათარიღება:

ფაქტს ვათარიღებთ თბილისში ალექსანდრე II-ის ვიზიტის პერიოდით.

პირთა ანოტაციები:

ღოღობერიძე ბესარიონ ლევანის ძე (1832-1879)

პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე, 1876-1879 წლებში ქუთაისის სათავადაზნაურო ბანკის გამგეობის თავმჯდომარე.

ალექსანდრე II ნიკოლოზის ძე (1818-1881)

რუსეთის იმპერატორი 1855-1881 წლებში, რეფორმატორი, 1877-78 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად რუსეთმა შეიერთა არტაანი, ყარსი, ბათუმი და სხვა ტერიტორიები. მოკლეს ნაროდნიკებმა.

მუშაობს „მგზავრის წერილების“ საბოლოო რედაქციაზე.

ჟურნალ „კრებულში“ იბეჭდება ილიას მოთხრობის – „მგზავრის წერილებიდამ“ დასასრული (V–VIII თავები) და ლექსი: „ბედნიერი ხალხი“, რომელიც მწერლის თხზულებათა კრებულებში შესულია სათაურით „ბედნიერი ერი“. ილიასეული შენიშვნები ახლავს ამავე კრებულში დაბეჭდილ ალექსანდრე ჭავჭავაძის ლექსებს.

ჟურნ. „კრებული“, 1871, № 5, გვ. 1-16, 199-100.

დათარიღება:

ვათარიღებთ ჟურნალ კრებულის გამოსვლის დროის მიხედვით.

წყარო:

ჟურნ. „კრებული“, 1871, № 5, გვ. 5, 1-16, 199-100 .

დათარიღება:

3 ოქტომბერს „დროებაში“ დაიბეჭდა რეცენზია ამ ნომერზე.

პირთა ანოტაციები:

ჭავჭავაძე ალექსანდრე გარსევანის ძე (1786-1886)

რომანტიკოსი პოეტი, რუსეთის არმიის გენერალ-ლეიტენანტი, მონაწილეობდა 1804 წლის აჯანყებაში, 1832 წლის შეთქმულებაში, ნაპოლეონისა და თურქეთის წინააღმდეგ ბრძოლებში.

გაზეთ „დროებაში“ იბეჭდება რეცენზია „კრებულის“ მეხუთე წიგნზე, რომელშიც საუბარია „მგზავრის წერილების“ შესახებ და მაღალი შეფასება ეძლევა ავტორის ნიჭსა და შემოქმედებით ოსტატობას.

გაზ. „დროება“, 1871, № 39, გვ. 1-2.

 თავადაზნაურთა წინამძღოლი რევაზ ივანეს ძე ანდრონიკაშვილი ითხოვს ბანკის წესდების შემმუშავებელ პირველ სარედაქციო კომიტეტს, რომლის შემადგენლობაშიც ილია შედიოდა, და ახალ კომიტეტს თავად უდგება სათავეში.

ჟურნ. „კლდე”, 1913, № 20, გვ. 9.

პირთა ანოტაციები:

ანდრონიკაშვილი რევაზ ივანეს ძე (1818-1877)

რუსეთის არმიის გენერალ-მაიორი, თბილისის გუბერნიის თავად აზნაურთა მარშალი. მან მიართვა ადრესი 1871 წელს თბილისში ჩამოსულ იმპერატორ ალექსანდრე II-ეს, სადაც თერგდალეულთა მიერ მოთხოვნილი უნივერსიტეტის ნაცვლად იმპერატორს კადეტთა კორპუსის გახსნას სთხოვდნენ.

18 ოქტომბრამდე გიორგი ბაგრატიონ-მუხრანელისაგან რვეულში იწერს ერთი გლეხის მიერ ნათქვამ ლექსს „როსტომ ჰსთქვა...“ და გენერალ გიორგი იესეს ძე ერისთავის ექსპრომტებს მელანიაზე. იქვე რუსულ ენაზე იწერს ციტატებს ჰერბერტ სპენსერის სოციოლოგიური ნაშრომიდან.

ავტოგრაფი, გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 4263.

დათარიღება:

მასალა რვეულში მოთავსებულია 1871 წლის 22 მარტი სა და 18 ოქტომბრის ჩანაწერებს შორის.

პირთა ანოტაციები:

ბაგრატიონი (მუხრანელი) გიორგი კონსტანტინეს ძე (1820-1877)

სენატორი, მეფისნაცვალ ბარიატისნკის საბჭოს წევრი, შემდეგ კი სამმართველოს უფროსი, ოლღა გურამიშვილის მამიდაშვილი.

ერისთავი გიორგი იესეს ძე (1769-1863)

გენერალ-ლეიტენანტი, სენატორი.

სპენსერი ჰერბერტ (1820-1903)

ინგლისელი ფილოსოფოსი და სოციოლოგი.

დუშეთში ყოფნისას გრიგორიანელი მღვდლისგან იწერს ლექსს, რომელშიც ჭავჭავაძეების ღვინოა შექებული.

ავტოგრაფი, გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 4263.

 სხვადასხვა პირებისგან რვეულში იწერს ზეპირსიტყვიერების მასალებს: ილია აფხაზისაგან – გადმოცემას თამარ მეფის ბეჭდის შესახებ და ანდაზებს, კარდანახელებისგან – ხალხურ ლექსებს და გამოცანებს, გიორგი ჯორჯაძისგან – ხალხურ ლექსებს, თუშური პოეზიის ნიმუშებს და პატარა ლექსს, რომელიც სოლომონ ლიონიძის მიერ ნათქვამად არის გავრცელებული. იმავე რვეულში წიგნებიდან იწერს თომას მიუნცერის, ფრანჩესკო გვერაცის, მიქელანჯელო ბუონაროტის, ჰერბერტ სპენსერის, იპოლიტ ტენის, კარლ ლუდვიგ ბერნეს, ჰაინრიხ ჰაინეს, გოტჰოლდ ეფრაიმ ლესინგისა და ფრიდრიხ შლოსერის ციტატებს.

ავტოგრაფი, გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, № 4263.

დათარიღება:

მასალა მოთავსებულია 18 ოქტომბრის ჩანაწერის შემდეგ .

პირთა ანოტაციები:

აფხაზი ილია დავითის ძე (1828 -1871)

კარდანახელი თავადი. ნიკოლოზ აბხაზის ბიძაშვილი.

თამარ მეფე (1160-1213)

საქართველოს მეფე 1184 წლიდან.

 ჯორჯაძე გიორგი დავითის ძე (1819-1886)

პოლკოვნიკი, კავკასიის მეფისნაცვლის საბჭოს წევრი.

ლიონიძე სოლომონ ანდრიას ძე (1741/54-1818)

სახელმწიფო მოღვაწე, მწიგნობარი, დიპლომატი, მე-18 საუკუნის 80-იანი წლებიდან 1801 წლამდე ქართლკახეთის სამეფო კარის მდივანბეგი.

მიუნცერი თომას (1489-1525)

გერმანელი პოლიტიკოსი, რევოლუციონერი, ხალხური მიმდინარეობის იდეოლოგი.

გვერაცი ფრანჩესკო დომენიკო (1804-1873)

იტალიელი მწერალი და პოლიტიკური მოღვაწე.

ბუონაროტი მიქელანჯელო (1475-1564)

იტალიელი ფერმწერი, მოქანდაკე, არქიტექტორი და პოეტი.

სპენსერი ჰერბერტ (1820-1903)

ინგლისელი ფილოსოფოსი და სოციოლოგი.

ტენი იპოლიტ ადოლფ (1828-1893)

ფრანგი ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი და მწერალი.

ბერნე (ბიორნე) კარლ ლუდვიგ (1786-1837)

გერმანელი მწერალი, პოლიტიკური ფელეტონის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. ბერნეს ტხზულებათა პირველ ტომზე ილია ჭავჭავაძეს გაკეთებული აქვს მინაწერები.

ჰაინე ჰაინრიხ (1797-1856)

გერმანელი პოეტი, პუბლიცისტი, კრიტიკოსი.

ლესინგი გოტჰოლდ ეფრაიმ (1729-1781)

გერმანელი მწერალი, განმანათლებელი, გერმანული კლასიკური ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.

შლოსერი ფრიდრიხ (1776-1861)

გერმანელი ისტორიკოსი.

წერს პამფლეტს სახელწოდებით „გამოცანები“ და ამხელს ძველ თაობას, რომელმაც იმპერატორს უნივერსიტეტის ნაცვლად სამხედრო სასწავლებლის გახსნა სთხოვა. სულ არის ცხრა გამოცანა, რომლებშიც გამოყვანილია ცნობილი სახელმწიფო მოხელეები: თავადაზნაურობის მარშალი რევაზ ანდრონიკაშვილი, სენატორი გიორგი ბაგრატიონ-მუხრანელი, ყოფილი გენერალი ივანე ბაგრატიონმუხრანელი, ისტორიკოსი პლატონ იოსელიანი, კავკასიის მეფისნაცვლის საბჭოს წევრი დიმიტრი ჯორჯაძე, თბილისის გუბერნიის სამმართველოს წევრი იასე ჭავჭავაძე, „მამათა“ ბანაკის თანამგრძნობი ბესარიონ ღოღობერიძე, პოეტი და გენერალი გრიგოლ ორბელიანი და თავად ილია ჭავჭავაძე. ლექსები ავტორის სიცოცხლეში არ გამოქვეყნებულა.

კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ი. ჭავჭავაძის პირადი საარქივო ფონდი, ავტოგრაფი № 118; კრებ. № 108, გვ. 157.

პირთა იდენტიფიკაცია:

„ტექსტოლოგიური კვლევები ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებისა და შემოქმედების მატიანისთვის“, თბ., 2016, გვ. 148-150.

პირთა ანოტაციები:

ანდრონიკაშვილი რევაზ ივანეს ძე (1818-1877)

 რუსეთის არმიის გენერალ-მაიორი, თბილისის გუბერნიის თავად აზნაურთა მარშალი. მან მიართვა ადრესი 1871 წელს თბილისში ჩამოსულ იმპერატორ ალექსანდრე II-ეს, სადაც თერგდალეულთა მიერ მოთხოვნილი უნივერსიტეტის ნაცვლად იმპერატორს კადეტთა კორპუსის გახსნას სთხოვდნენ.

ბაგრატიონი (მუხრანელი) გიორგი კონსტანტინეს ძე (1820-1877)

სენატორი, მეფისნაცვალ ბარიატისნკის საბჭოს წევრი, შემდეგ კი სამმართველოს უფროსი, ოლღა გურამიშვილის მამიდაშვილი.

ბაგრატიონ-მუხრანელი (მუხრანსკი) ივანე კონსტანტინეს ძე (1812-1895)

გენერალლეიტენანტი, ერეკლე II-ის შვილთაშვილი, ოლღა გურამიშვილის მამიდაშვილი, 1882-1885 წლებში წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობის თავმჯდომარე. თადარიგში გასვლის შემდეგ წარმატებით უძღვებოდა სოფლის მეურნეობას.

იოსელიანი პლატონ ეგნატეს ძე (1809-1875)

ისტორიკოსი, არქეოლოგი, ეთნოგრაფი, ღვთისმეტყველი, 1845-1856 წლებში რეაქტორობდა რუსულ გაზეთ „ზაკავკაზსკი ვესტნიკს“, შეისწავლა და გამოსცა ძველი ქართული ლიტერატურის ძეგლები.

ჯორჯაძე დიმიტრი დავითის ძე (1821/22-1883)

საიდუმლო მრჩეველი, კავკასიის მეფისნაცვლის საბჭოს წევრი, თსს ბანკის ერთ-ერთი დამფუძნებელი და ზედამხედველი კომიტეტის წევრი.

ჭავჭავაძე იასე ნოშრევანის ძე (1824-1898)

1850 წელს დაამთავრა პეტერბურგის უნივერსიტეტის აღმოსავლური ენების ფაკულტეტი, იყო სამოქალაქო მრჩეველი და საგლეხო საქმეთა საკრებულოს წევრი.

ღოღობერიძე ბესარიონ ლევანის ძე (1832-1879)

პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე, 1876-1879 წლებში ქუთაისის სათავადაზნაურო ბანკის გამგეობის თავმჯდომარე.

ორბელიანი გრიგოლ დიმიტრის (ზურაბის) ძე (1804-1883)

რომანტიკოსი პოეტი, სამხედრო და საზოგადი მოღვაწე, ინფანტერიის გენერალი.

წერს „გამოცანების“ გაგრძელებას სათაურით „კიდევ გამოცანები“, რომელიც შეიცავს შვიდ გამოცანას. მათში გამოყვანილია თერგის ოლქის უფროსი მიხეილ ლორის-მელიქოვი, დაღესტნის ოლქის უფროსი გენერალ-ლეიტენანტი ლევან მელიქიშვილი, გენერალ-ადიუტანტი იოსებ თარხნიშვილი, პოეტი მიხეილ თუმანიშვილი, საზოგადო მოღვაწე დიმიტრი ყიფიანი და თავად ილია ჭავჭავაძე. ლექსები ავტორის სიცოცხლეში არ გამოქვეყნებულა.

მიხეილ თუმანიშვილი მამას – გიორგი თუმანიშვილს ოდესიდან გაგზავნილ წერილში უყვება, რომ ნიკო ღოღობერიძემ ჩაუტანა ილია ჭავჭავაძის „გამოცანები“, რომლებშიც კარგად არის დახასიათებული „თბილისის ტუზები“: რევაზ ანდრონიკაშვილი, გიორგი და ივანე ბაგრატიონ-მუხრანელები, პლატონ იოსელიანი და იასე ჭავჭავაძე. მისი აზრით ანდრონიკაშვილი და ბაგრატიონმუხრანელები ამას ყურადღებას არ მიაქცევდნენ, მაგრამ აინტერესებს, რა თქვა პლატონ იოსელიანმა და ჯავრობდა თუ არა იასე ჭავჭავაძე. ადრესანტის აზრით, კარგი იქნებოდა, რომ ილიას ასეთივე პამფლეტები ისაკ და იასონ თუმანიშვილებზე და ნიკო ჭავჭავაძეზეც დაეწერა.

დუშეთში იღებს ვახტანგ თულაშვილის მიერ თბილისიდან გაგზავნილ წერილს, რომელშიც ადრესანტი სთხოვს მონაწილეობა მიიღოს დეკემბერში თბილისში განზრახულ სალიტერატურო საღამოში.

„გამოცანებს“ და „კიდევ გამოცანებს“ წერილთან ერთად დუშეთიდან თბილისში უგზავნის დავით ერისთავს და სთხოვს ავტორის ვინაობის გაუმხელლად გავრცელებას. მისივე განმარტებით, ვინაობის გამხელას იმიტომ ერიდება, რომ ისინი, ვისზეც ეს გამოცანებია, „ყოველსფერს სიმურტლეს იკადრებენ და მაშინ ჩიტი პრტყვნად აღარ ეღირება“.