მეუდაბნოენი

(მოთხრობა მარმონტელისა.)

მე მყვანდა მეგობარი, ტომით შვედი, დია კარგად განათლებული და ისეთი აშიკი ხელოვნებისა და ბუნებისა შვენიერებათა, რო ყოველ თვის დიდით ეშხით აღსწერდა იმათს მოქმედებას თავისს სულზე. ზნეობითი სილამაზე კაცთა ცხოვრებისა და თვისებათა იყო იმის თვის წყაროდ უუცხოველესთა გულის სიამოვნეთა; მარა, სიხარულით აღტაცებანი იმისნი ემსგავსებოდენ ტკბილისა ძილისა ზმანებათა, ნელსა, საამოსა მოხიბლვასა. სული იმისი სიხარულით აღიტაცებოდის და გრძნობანი მდუმარებდნენ, მხოლოდ ენა გამოაცხადებდა დიდსა გულის ღელვასა; მარა თვით იპერბოლანიცა იმისნი მოსაწონ იყვნენ რომლითამე საოცარით სიმარტივით. ესეთი სიმშვიდე მგზებარისა სულისა და ნაზი გამომჟღავნება სიხარულისა არა საგულხმებელ იჩვენებოდენ. გრძელით ჟამით ვიცნობდი მე იმას, ყოველ დღე ვხედევდი, და მაინც ჩემს განკვირვებას არ ჰქონდა დასასრული. ამასობაში შევამცნივე მე, რო ეს ცხოველი, ძლიერი მგრძნობელობისა ღელვა, ეს უნებურად ზემფრინავნი ლექსები სიამოვნეთა იმისთა აღწერაში, არა ოდეს გამოსტყინდებოდენ იმისის სულისაგან უსიამოვნოებათა აღწერაში: მწუხარება ყოველ თვის მდუმარეობდა იმაში. ნაზი გამომჟღავნება ნელის სიხარულისა და დაფარვა გულში მწუხარებისა არის ნიშანი სევდიანობისა, რომელიცა შეადგენდა უმთავრესსა თვისებასა იმისსა.

იყო რა მინისტრად შვეციის კოროლისა მადრიტის კარზე, გრაფს კრაიც მიმოევლო ის მშვენიერნი და მდიდარნი მაზრანი, რომელთაცა კიდენი განიბანებიან ორის ზღვისა გან. თავისს წერილებში იმათ აღმიწერდა მე ისი, როგორც უუსამიჯნურესს ადგილებს, და როდესაც უკმოიქცა პარიზზს, კიდე უცხოველეს მიამბვობდა პირად იმათს სიმშვენიერეს. და როდესაც ვკითხე მე იმას, თუ ყოველივე ის, რასაცა მეტყოდა ართალი იყო, მაშ რად არ გარდასახლდების მრავალი ხალხი იმ სანატრელს ქვეყნებში, მაშინ პასუხად მითხრა იმან: ხალხი, როგორც მცენარე, სადაცა იშობების იქვე ფესვებს გაიდგავსო.

ერთხელ ვხუმრობდი მე პიიტიკებრივს და ზრაპარმეტყველობითს იმისს არწერაზე, გრენადისა და მურციისა. მაშა რაღას იტყვიო, – მითხრა მე იმან, როდესაც გიამბვობ მე შენ იქაურს ჩემს შემთხვევას? უთუოდ შენ იმას ზღაპრულს მიჯნურობად მიიღებო, მაგრამ ის არისო ნანდვილი და სრული ჭეშმარიტება.

რა საკვირველია მოვიწადინე მე იმ შემთხვევის ცნობა; გრაფმანცა აღასრულა ჩემი სურვილი და იწყო ასე:

მოგზაურობა ჩემი ისპანიის საუკეთესოთ ადგილებში იყო დია წყნარი. მოუთმენელად მწადდა ნახვა ახალახალთა თემთა, მარა ვერ ვეხრწევოდი მე მალე ვერცა ერთსა იმათგანსა; გონების ლანდები ჩემნი ტრფიალებდენ იმით, რაც წინ მიმელოდებოდა, მარა თვალები ყოველგან ყოველსავე დაეპყრობოდენ და აღარ შორდებოდენ. ერთხელ დავიღამე მე მცირეს დაბაში კართაგენის მახლობლად. იქ ვესაუბრებოდი რა გლეხებს, შევიტყე იმათგან, რო რომელიმე მეუდაბნოე სცხოვრებს რავდენიმე წელიწადი იმ მთის წვერზე, რომელსა გარს უვლის მდინარე სეგურა. იმათ მითხრეს: ჯერ ისევ ახალგასდა არისო ისი, დაღრუმლილი და ნაღვლიანი; სრქელი წვერი და გაწეწილი თმა დაჰფარვენ იმისს პირისსახესა, მარა კეთილშობილირი სანახაობა იმისი და ყოფაქცევა აცხადებენ, რო უბრალო კაცი არ უნდა იყოსო ისი. იმასთან დაიარება მახლობლის სოფლიდამ მხოლოდ ერთი გლეხი, რომელიც იმ განდეგილიდამ მთაზე დაკრეფილს სუნნელებას ჰყიდისო კართაგენში აიმით იზრდების მეუდაბნოე. იქ გააჩინაო იმან მცირე ბარი და სთესს მრავალს ყვავილებს და კეთილსუნოვანს ბალახეულობას.

ჩემს სიყრმეში ვსწავლობდი მე ბუნებითს ისტორიას და სახელგანთქმული ჩვენი ლინნეოს იყო ბოტანიკის მოძღვარი ჩემი. ჯერედ მახსოვდა სწავებანი იმისნი და მიყვარდა ის საგანი, რომელითაც მოხიბლვა იმან გონება ჩემი, და ამის თვის მოვიწადინე გაცნობა ბრძნისა მეუდაბნოესი, და ბალახეულობის შეკრების მომიზეზებით, წაველ იმ მთაზე, სადაცა სცხოვრებდა ისი. შორიდამ რო დავინახე განდეგილის ქოხი, დავითხოვე ჩემი კულაოზი, რადგან, ჩემით ფიქრით, უკეთესად მიმიღებდა მე ისი.

ქოხი იყო ორს წვერს შუა მთისა და იმის გარშემო მრთელს ღელეზე მოფენილი იყო ბაღი, სადაცა მარტომყოფი მუშაკობდა ჩემის მისვლის დროს, რა განმიცადა რაოდენმე შეკრთა და მკითხა ჩემი გულის წადილი მედიდურით, მარა ალერსიანით ხმით. მაშინ ვუთხარ მე იმას.

– მე გახლავარ უცხოქვეყნიერი და მოგზაური. ბოტანიკის სიყვარულისა გამო, შევკრებ მე ბალახეულობას. გავიგონე ვითომც გქონდესთ თქვენ მრავალი ბალახი და ჰყიდდეთ; იმედი მაქვს კართაგენის ვაჭრებზე უმჯობესად მიმიჩნივოთ მე. ბრძენო მეუდაბნოეო! იქმნება უწყებულ იყოს თქვენდა ის დიდებული კაცი, რომლისაგანცა ვარ გაწრთვნილი თქვენს საყვარელს საგანში: მე გახლავარ მოწაფე ლინნეოსისა.

ჵ, გონებისა და განათლებისა საკვირვრლრბაო! დიდება შეაკავშირებს კაცთა, მცხოვრებთა სხვასა და სხვასა დასასრულში ქვეყნისა. არ გვინახავს თვალითკაცი, მარა პატივსვცემთ და გვიყვარს; გვიყვარან თვით მოწაფენიცა მისნი; მრთელი ქვეყანა არის სხოლა იმისი, და პატივისცემა იმისი შეიქმნების საღმრთოდ მგრძნობელობად.

„ბედნიერო მოკვდავო!“– მითხრა მეუდაბნოემ – „უსათუოდ შობილ ხართ თქვენ ჩრდილოეთის სოლომონის მამულში; რა საკვირველია გენახებათ თქვენ ისა და გაიგონებდით იმას მოლაპარაკეს. თუ როდისმე ნახვოთ კიდე ისი, ნახვოთ დიდი განმარტებელი ბუნებისა, მაშა მომიხსენიეთ მე იმას, რო მეორეს კიდურზე ევროპისა ყურად იღებენ იმისს სწავებას, პატივსცემენ, უყვარსთ ისი; მომიხსენიეთ იმას, რო იმ მთებზე, სადაცა მრთელთა საუკუნეთა უფლებდენ მაგრნი, მურციისა და გრენადისა სამძღვრებზე ერთი განდეგილი იხარებს იმის თხზულებით.

ამისთანა გრძნობამ და სიტყვებმა მომწყლეს მე. შემოვიარე მე იმასთან ერთად მრთელი ბაღი, რომელშიცა ისპანიის ბოტანიკოსს შეეკრიბნა ყოველნი მცენარეთა სამეფოს უნჯნი. დავკრიფეთ ჩვენ რავდენიმე სუნნელიანი მდელო მთის დაღმართზე; აქებდა ისი ჩემს მცოდინარობას, მკითხევდა რჩევას და დასასრულ მიმიპატიჟა თავისს ქოხში განსასვენებლად.

ქოხი იყო მიწური, გარს შემორგვილი ბუჩქნარითა და დაბურვილი კრამიტითა; იმაში იდგა, უბრალოს ხისა, ორი სკამი და ერთი პატარა სტოლი; საწოლად იყო ცარიელი ფიცარი; კუთხეში ეწყვნენ უუსაჭიროესნი მიწისმოქმედისათვის იარაღები: ხერხი, სული, ხმალი და ხამით ლენტით შეხვეული სატევარი; სტოლზედაცა განწყობილ იყვნენ თეთრნი ფურცლები ბალახებითურთ და წიგნები, რომელთა შორის მიჩვენა მე იმან თხზულებანი ლინნეოსისა, რომელსაცა უწოდებდა ისი თავისს დიდს ნუგეშისმცემელად. ამ სიტყვებმა განმიცხადეს მე გული მეუდაბნოესი და ვსთქვი ჩემს გულში: ნუგეში საჭიროა მხოლოდ მწუხარეთათვის.

მაშინ ვკითხე მე იმას:

– ნუ თუ შესაძლებელია ბედნიერი იყოთ ასე განმხოლოებულს და, როგორც სჩანს, მკაცრს ცხოვრებაში?

„ბედნიერი! არა; მაგრამ ვსცდილობ, რაც შეიძლება, შევიმსუბუქო ჩემი მწუხარება და ტანჯვა.“

– სოფელი სავსეა ბიწიერებით: იქნება ბოროტის სიძულილმა დაგატევებინა თქვენ იხ?

„არა, კაცთა არა რითამე არ განვუმწარებიე მე და არ მიმიძღვის სამართალი იმათის სიძულილისა“.

მაშინ მეუდაბნოემ აღმიწერა ცხოველით, გულითადით მგრძნობელობით თავისის ტომის სათნოებანი.

და კიდე ვსთქვი მე:

– ვიცი მე სიმკაცრე თქვენის ინკვიზიციისა;[1] იქნება...

მეუდაბნოემ გამაწყვეტინა სიტყვა და სთქვა:

„არა: სარწმუნოება ჩემი არი წრფელი და წმინდა; ამაოდმორწმუნებას არ შევეხები მე, და ამისთვის ვერცა წმიდა ინკვიზიცია შემეხების მე.“

მედიდურობა იმისი შემღვრეულ იყო რომლითამე ნაზით, ნელით შავნაღვლოსნობით, რომელიცა უმეტეს და უმეტეს მიმიზიდევდა მე იმისადმი. რადგან განშორებულ იყო ისი ქვეყნისაგან, რა საკვირველია, ექმნებოდა ნაკლულევანება რამე, და ამის თვის ვსთხოვე საწყენად არ მიეღო ჩემი თავგამომდებლობა და ეთქვა ჩემთვის თუ საჭიროებდა რაშიმე. მეუდაბნოე დამარწმუბენდა, რო გამრჯელობა იმისი და სამსახური ერთის კეთილის გლეხისა აძლევდენ იმას ყოველსავე, რაც საჭიროა ზომიერმცხოვრების კაცისა თვის. ამაზე ვუთხარ მე იმას:

თუმცა არც მე გახლავარ განცხრომის მოყვარე, მარა არა თვინიერ რომლისამე საშინელებისა წარმოვიდგენ მე თვალ წინ თქვენს მკაცრ ცხოვრებას. ქვეშსაგების მაგიერად ცარიელი ფიცარი, თავსადებად ლოდი!...

– მეუდაბნოემ მიპასუხა:

– „ოჰ! რა ბედნიერი ვიქნებოდი, რო ამ საწოლზედაცა უფიქრელად ვიყო მე და სატანჯველი საგონისი რამე არ აღაშფოთებდეს ჩემს ძილს! მაშინ მეკურთხნეს მე სვე ჩემი.

– მაშა გამოგიცდიათ თქვენ უბედურება რამე, თქვენს სიცოცხლეში?

„დიდი; და მიზეზიც თვითონ მე ვარ ჩემის უბედურობისა.

– თუ ქონების დანაკარგს შეეხების ეგე, მაშა თქვენს წლოვანებაში ჯერ კიდე შესაძლოა მრავლისა შეძინება; და თუ უკაცრავად არ გახლდე ჩემის სამსახურის მოხსენებისა თვის.

მეუდაბნოემ არღა დამასრულებინა სიტყვა, გამოიღო სტოლის ქვეშედამ ყუთი ქიშმიშით და ლეღვითურთ, პური და ერთი ბოთლი წყალი და სთქვა:

„ყარიბო! ვინც ხმაყოფილი იქნება ამით, რასაც შენ ხედავ, ისი ქონების დაკარგვას არ შერაცხს უბედურებად.

ამ თქმაზე მოვეხვივე მე იმას და ვუთხარ:

– მაშ სიყვარულს ხო შეუძლიან თქვენისთანა კაცის გულის გაქენჟნა, ჩემო საყვარელო თანამოწაფეო!

მეუდაბნოე უცებ შეიცვალა პირის–სახეზე, კიდე მიიღო ის მედიდური სახე,რომელითაც პირველად შემეყარა, გაჩუმდა წამსა ერთსა, გარდაშალა შემდეგ ბალახების ფურცლები და მსთხოვა ამეღო რაც მნებავდა.

ვიგრძენ მე ყოველი უკრძალველობა ჩემი, შევეხე რა გულის წყლულსა იმისსა; მარა მაინც არ შევიმჩნივე წყინება იმისი და ვიწყე ერთობ იმასთან გარდარჩევა ბალახებისა, რომელნიცა განწყობილ იყვნენ იმის მიერ, ლინნეოსის წესიერებისამებრ, და გავჩუმდი რაოდენსამე ჟამსა იმისს დასამშვიდებლად.

დასასრულ ვსთქვი:

– დიაღ მალე მოხსენდების უპსალის ბრძენსა თავისის ღირსეულის მოწაფის ამბავი და ახალნი მცენარეთა გამოჩინებანიცა თქვენნი აგრეთვე ეცნობებიან იმას; მარა, ამაზე კი უეჭველად დამემდურება მე ისი, თუ ამის მეტად აღარ მექმნების მე პატივი თქვენის ნახვისა. რადგან ვიმყოფები მე ახლა დესპანად მადრიტის კარზე, ამის გამო უნდა დავჰყო ისპანიაში კიდე ორს წლადმდე. მინდა მე შემოვიარო ყოველი არემარე კართაგენისა და დავრჩე რაოდენიმე ჟამი ამ მთის ძირის სოფელში. ნება დამრთეთ გიახლებოდე აქ და ერთობ თქვენთანა შევკრებდე საუკეთესოს ბალახეულობას აქაურს ადგილებში.

მეუდაბნოემ მიპასუხა:

„ქოხი ჩემი ყოველთვის კარღია არი ლინნეოსის მოწაფისა თვის; მარა ესეც უნდა იცოდეს იმან, რო ჩემი წადილი ის არი, რათამცა ჩემი აქ ცხოვრება და სიკვდილი ფარულად იყოს ყოვლის სულისაგან და ამის თვის ვსთხოვ მე იმას რათამცა ისპანიაში არა ვის განუმჟღავნოს ესე. ამაზე შევფიცე მე იმას და შემდგომ გამოვესალმეთ ჩვენ ერთი მეორეს, როგორც დიდის ხნის მეგობრები, და განვშორდით გულითადით მწუხარებით და იმედით ურთიერთისა კიდე მალე ნახვისა თვის.

კალასკა მიცდიდა მე მთის ძირს. ჩავსჯეგ იმაში, დაფიქრებული ყოვლისა ჩემგან ნახულისა და სმენილისა თვის და წამოველ ჩემსავე სოფელს; წარმოვიდგენდი მე ურიცხვითა სხვა და სხვათა შესაძლებელობათა და ვერა რასა მივხვდებოდი და არ ვიცოდი თუ რომელი იმათგანი უფრორე დასაჯერებელ იყო. და უჭეშმარიტეს ყოვლისა სჩნდა ის, რო მეუდაბნოე ივნებდა სიყვარულისა გამო, და სატანჯველნი საგონისნი არ მოასვენებდენ იმას ქოხშიცა. მარა, რად განუწირავს იმას თავი ასეთს მოღვაწეობითს ცხოვრებაზე? არ ეკუთვნიდა ისი ძველთა განდეგილთა საზოგადოებასა, და სარწმუნოებაცა იმისი არ იყო ამაოდმორწმუნება. ამ წლოვანებაში (როგორც სჩანდა, ოცდაათს წლადმდე იყო ისი), მართალია, სული ქენჯნილი მწუხარებითა, პირველსავე ღელვაზე მიესწრაფის მარტოობასა; მარა სამარადისოდ მარტომყოფობა ამისთანა გულგრილით მიბრჯნილობით, მოუწყინებლად და მოუნანიებლად ცხოვრება ცხრას წელიწადს იმ უცვალებელით ფიქრით, რათამცა დაასრულოს სიცოცხლე განშორებაში კაცთაგან, რომელნი არცა თუ საძულველ არიანცა იმისთვის, დატევება სამშობლოს მამულისა, რომელზედაცა დიაღ დიდით ქებით ლაპარაკობს, ყოველივე ესე ძლიერ განმაცვიფრებდა მე... სცდილობდი გამომეცნა საიდუმლო და ვერ შევიძლე.

ორის დღის შემდეგ, მეორედ წაველ მე იმასთან, და, ლაპარაკში, სხვათა შორის, სიტყვა ჩამოვუგდე სიყვარულზე საზოგადოებაში ცხოვრებისათვის, იმ სიყვარულზე, რომელიცა თანადშობილია ჩვენი და რომელიცა შეაკავშირებს კაცობრივთა სულთა. პასუხად მითხრა: „ეგ მიდრეკილება განქარდა ჩემში და მარტოობითი ცხოვრება შეიქმნაო საჭიროებად სულისა ჩემისა.

მერმედ ვსთქვი კიდე მე:

მიმოწვლილველობასა ჩემსა ნუ შერაცხთ ამაობითად და უბრალოდ და მერწმუნეთ, რო არა როგორმე არ მწადდეს მე წყენა თქვენი უკრძალველობით. იქმნება შემთხვევითნი და ადგილობრივნი გარემოებანი იძულებულ გყოფდენ თქვენ მარტოობითს ცხოვრებაზე, იქმნება გერჩივნოსთ თქვენ სხვას ქვეყანაში ცხოვრება კეთილს კაცებთან, ვირეღა აქ ველურის კაცის მდგომარეობაში. თუ ასეა, ნუ დაჰფარავთ ჩემგან. თუმცა ჰავა შვეციისა ვერ შეედარების თქვენის ქვეყნის ავასა, მაინც კი აქვს იმას თავისნი სიამენი: ექვსი თთვე, თუცა ცივი, მარა ნათელი და მრთელი დრო, გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, რომელთაცა კეთესი არ შეიძლება სანატვრელად; მოკლე ღამეები ძნიად თუ განჰყოფენ დღეებს, უუბრწყინვალესს და უუშვენიერესს დღეებს; მზე, განაბნევს რა სხივითა ღრუბლებსა და ნისლსა, აღმობრწყინდების ყოვლითა დიდმშვენიერებითა, თვინიერ გზებარისა ხვარშაკისა, და, დასაჯილდოებლად გრძელჟამიერისა თავისის უმყოფელობისა, მოგვმადლებს ჩვენ ნაზსა და მყოვარსა ნათელსა; ნაყოფიერება მიწისა, რომელიცა მწყურვალედ შეისვამს მზისა კეთილმოქმედებითთა შარავანდედთა, ისწრაფე მცენარეთ მოქმედებისა; სანახაობა მინდვრებისა, რომელნიცა ავდენსამე დღეში ეიმოსებიან ელვარითა ბალახების ორხევებითა და ერთბამ მოოქროვდებიან მდიდრითა ყანებითა; სამოთხენი, რომელნიცა აღმყვანდებიან და აღყვავდებიან თითქმის ერთსა დროსა; ჰაერი დიაღ წმინდა და კეთილშეზავებული, რომელიცა ყოველთა მცენარეთა, ნაყოფთა და ცხოველთა, და უნამეტნავესად კაცსა, მისცემს რასამე საკუთარსა ძალსა: ი უპირატესობანი და სარგებლობიანი იმ ჰავისა, რომელსაცა უწოდებენ ევროპაში ევდიანად და გლახაკად! არა, არა, პატივცემულო მეგობარო ჩემო! არა სადა არ იქნებიან კაცნი უმრთელეს, უმხნეს და უბედნიერეს ჩემთა მემამულეთა; და ბედნიერება, მსგავსი, თქვენს ქვეყანაში, ნაზისა ხრწნადისა ყვავილისა, ჩვენში არი მტკიცე, მცხოვრი ძლიერი მცენარე. თქვენ ნახავთ იმისს ყვავილს ანკარათა მდინარეთა კიდეზე და წალკოტთა ჩვენთა მწვანეზე; ნახავთ სატრფოსა მხიარულებასა მწყემსთა და მწყემსათა თამაშობაში; ნახავთ მცირისა ზღვისა მსგავსთა ტბათა, სადაცა განიმჭვირვალების წმინდა ლაჟვარდი ცისა... ნახავთ იმ ტბებს, მოჭედილთა ურიცხვითა ნავებითა, სადაცა ბედნიერნი მიჯნურნიადიდებენ გალობითა თავიანთის ბედის ნეტარებასა, რადგან მიწისმოქმედნი ჩვენნი და მესატხევლენი არიან მოლექსენი და მუსიკოსნი. მარა, არა მიმხედველნი თავისუფლებისა, რომლითაც ჩვენს ქვეყანაში არგებლობენ ახალგაზდანი კაცნი, ისინი დაიცვენ გულში უმანკოებასა და ქალწულებასა ასტრეას საუკუნეისასა; მხოლოდ ჩვენში არა ოცნებაა ის საუკუნე; ჩვენში ჯერედ განგრძელდების ის. ჩრდილოეთის შვეციის მაზრებში ზნეობა ჯერ კიდე ისევ ისე წრფელია და უმანკო, როგორც უუღრმესს ძველს დროში. უხვად მცხოვრებნი მდაბიონი ჩვენნი დიდით სურვილით აღასრულებენ საღმრთოსა სტუმართმოყვარების ვალსა; წესნი, ჩვეულებანი, სამოსელი იმათი არა როგორმე არ არიან შეცვლილნი. ისინი არიან შრომისმოყვარენი, პატივოსანნი და კეთილნი თავიანთს მამებსავით. ძნელად თუ საჭირო არიან იმათ თვის სჯულნი: ზნენი მსახურებენ იმათ კანონად. – ვალად ჩემდა შევრაცხ გარდაგიყვანო თქვენ იქ, ორის წლის შემდეგ. გავკადნიერდები და თითქმის ამასაც ვიტყვი, რო ვუყვარვარ მე კოროლს; თუ იმას არა, იმისს შვილებს მაინც და ნამეტნავად იმისს მემკვიდრესს, კაცსა დიაღ პატივოსანსა. თქვენ გიშოვნიან ისინი მყუდროს სავანეს. ლინნეოს უქებს იმათ თქვენს თავს და მე წარგადგენ იმათთან. თუ გნებავს, წაბძანდით კართაგენიდამ ფრანციას პირველითავე ხომალდით და იქ მომიცადეთ. როდესაც დავბრუნდები მე ჩემს ქვეყანაში. – ახლა იფიქრეთ კარგა, თუ რა უფრო სამჯობინაროა თქვენთვის: მარტოობა, თუ ის ცხოვრება, რომელსაც წინა–დაგიდებ მე თქვენ.

მეუდაბნოეს თვალები აღემღვრა ცრემლით და წუხარედ ჩაფიქრებული, თვალგასტერებული მიყურებდა; ასუკან ღრმად ამოიოხრა და სთქვა:

„არა, არა! აქაურს ადგილებში მოილანდების იმისი აჩრდილი; მე ვერ შევაწუხებ იმისს ხატებას გამომყვებოდეს მეორეს კიდურზე ევროპიისა. გლახ მე! რად არ ვიცი, თუ სად არი სამარე ჩემის საყვარელასი? იქ, იმისის საფლავის ლოდზე დამედვას მე თავი, განმებანოს ცრემლით მიწა, რომელიცა დაჰფარვიდეს ღმრთად სადილსა ჩემგან მტვერსა! არა, არა! ჩემს სიცოცხლეში არ განვშორდე მე იმ კიდეებს, სადაცა სცხოვრებდა ჩემგან დაუვიწყებელი; აქა მწადს მე ნელითა სიკვდილითა წარვხოცო ცოდვა ბოროტსვიანისა სიყვარულისა!“

აქა ყოველივე განმიცხადდა მე. თვით მე მომიცვა ღრმად, მდუმარემ მჭმუნვარებამ.

მეუდაბნოე გაჩუმდა რავდენსამე წამსა და კიდე სთქვა: „დავიწყე და უნდა დავასრულო კიდეც, და ვხედავ რა თქვენში სულსა კეთილშობილსა, გულსა მგრძნობელსა, მეგობარსა სარწმუნოსა, მსურის უწინარეს სამწუხაროსა დასასრულისა ჩემისა აღვიმსუბუქო სვინიდისი ჩემი; მარა იცოდეთ, ხელმწიფეო ჩემო, რო მხოლოდ ცაი და თქვენ იქმნებით მესაიდუმლენი ჩემნი.

„გვარი ჩემი არი ფორმოზდეღამა. მე დავიბადე ზამორეში, ლეონსის სახელმწიფოში, და დავრჩი ობლად დიდის ქონების პატრონი, იმ წელიწადებში, როდესაც უუსაშიშარესი გულისთქმათაგანი ექადის კაცსა. ვმოგზაურობდი რა შინაგანითურთ განუსვენებლობით გულისა, გულისა ჯერედ არა მოტრფიალისა, მარა ტრფობად განმზადებულისა, ერთხელ დავესწარ მე სევილლაში ერთსა იმ სახილველთაგანსა, სადაცა ახალგასდანი ისპანელები იქნებიან ელოვნებითა და მამაცობითა პირისპირ ანძვინებულთა მხეცთა ბრძოლაში ჩემს ზემოდ, ზანიშინებში ისხდნენ მრავალნი ქალნი, დართულობით ოელვარენი; მარა იმათში ერთი, უმარტივეს ხვათა მოსილი დააბნელებდა სხვათა ყოველთა ვენებით, როგორც ცისკარი ვარსკვლავთა დამბაბუნდებელი.დავინახე მე ისადა სხვა ვერღა ვინ ვნახე.რა შემომხედა მე იმან, დისრა იმისმა თვალმა ჩემი გული, არაგზნა იმაში ცეცხლი იმისთანა გულისთქმისა, რომელსაცა უნდა გარდაეწყვიტა ემის სიცოცხლის სვე. ამასობაში უნდა დამეფარა მე შინაგანი განუსვენებლობა ჩემი და, ჩემს უნებურად, თვალი მომერიდებინა იმისთვის, და, ამ საგონისით, პირი მივიქციე მე ასპარეზისაკენ.

პირველ–დასაწყისთა, მსუბუქთა ერიშთა შემდეგ, რომელთაცა ასის იყო გაეფიცხებინათ მძვინვარე ხარი, თეატროზე გამოვიდა ერთი ახალგასდა კაცი, რომელიცა დიაღ შეუპოვრად მიეახლა პირუტყვს და დასცა შუბი. ამ დაკოდილებამ საშინლად გააცოფა ბუღა და გაბრაზებული მივარდა მოყმეს. ჭაბუკს ენება გარდამხტარიყო და დაეცა, და იმ დაცემაზე განისმა ერთი საშინელი წივილი და ზედ ეს მოძახილი: ვაიმე ძმაო, ძმაო! ეს ხმა იყო იმ ქალისა და შეათრთოლა ჩემი გული. ავიხედე მაღლა: თვალები მაღლა დარჩენოდა იმას ცისკენ, ხელები განეპყრა და ზარგანხდილი იდგა უძრავად. მკვირცხლად მივარდი მე ასპარეზზე ხმალამოღებული, შევაყენე, მოვიტრიალე ჩემკენ გაცოფებული ხარი და დრო მივეც ყმაწვილს გაქცეულ იყო; ამ დროს სხვებიც მომეშველნენ და გარს შემოეხვივნენ ხარსა. რადგან არც ჯეროვნად შეჭურვილვიყავ და არც სე ჩაცმული, რო მეც იმათთან შევბმოდი ბუღასა, ჩამოველ თეატროდამ და დავსჯეგ ჩემსავე ადგილს.

„მაყურებლები მაქებდნენ ამ უნებურის ვაჟკაცობისათვის; მარა უუტკბილესი ჩემი ჯილდო ის იყო, რო ლამაზი დაი იმ ყმაწვილისა ადგა, თავი დამიკრა და ნაზით ხმით, ალერსიანით სახით, სალმობიეროთი შეხედულობით ანმიცხადა მე მადლობა... რულით აღტაცებულმა ვუთხარ მე იმას: მოწყალეო ხელმწიფავ! ჩემი სისხლიც რო სრულიად დამენთხივა თქვენთვის, მაშინაც ღირსი არ ვიყავ მაგისთანა ჯილდოსი!

„მეორეს დღეს იმისი ძმა, დონლეონს დეველამარ მოვიდა ჩემთან და მითხრა: მამა ჩემს სურსო თქვენი გაცნობა. – ამას ყოველსავე დაწულილებით იმისთვის აღგიწერ მე თქვენ, რო დაინახოთ როგორ მოლიპულით გზით ჩავარდი მე უფსკრულში“.

„წაველ მარკიზთან... ახლა თქვენ წარმოიდგინეთ თვალ წინ სიხარულისაგან ცემა ჩემის გულისა!...მრთელი გვარეულობა შეკრებილ იყო. ვალერია იჯდა თავისს ნათესავებში მრთელმა შეკრებილებამ დამაპყრა მე თვალი; ყველანი მმადლობდნენ მე სიტყვით. მხოლოდ ვალერიას მოჰფენოდა სახეზე ნაზი სიწითლე და თვალდამხობილი ჩუმად იჯდა; მარა რყევა მხედრისა, რომელიცა ფლორის ქვეშ საჩინოდ იტალღებოდა, გამოაცხადებდა სიცხოველესი იმისის გულის ღელვისასა. ოჰ! უბადრუკი ერთობ ჩემთან განიგესლა გულისთქმითა, რომელმანცა დაგვღუპა ჩვენ ორნივე.

„მამა იმისი, ალფონს დეველამარ, კაცი ყიფი და თავისს დროში მამაცი მხედარი, ისე არ იყო მოხარული თავისის შვილის ხსნისათვის (რომელსაცა უწოდებდა ისი ქარიანად), როგორც ჩემის ულადობისათვის, და ნამეტნავად იმის თვის, რო მხოლოდ ერთით ხმლით შევბედე მე განძვინებულსა ბუღასა. როდესაც სცნა, რო ჯერ მხოლოდ პირველი გამოცდილება იყო ის ჩემის ვაჟკაცობისა, მომეხვივა როგორც ახალსა, ღირსეულსა რაინდსა.[2] სიყვარული დასაწყისში სარგებლობს ყოვლითა იმით, რაც მიეტევების იმას, ან საზრდოდ ექმნების: მარკიზის ალერსი და ქება შეგვექმნენ მიზეზად ჩვენის უბედურობისა.

„მარკიზმა მიბრძანა მევლო იმისს სახლში. რა საკვირველია, სიხარულით მივიღე მე ეს მიპატიჟება, – მედი მქონდა ხშირად ვნახავდი იმისს ქალს... მარა ვალერია ვერღა ვნახე და მაინც იმედგარდაწყვეტილი არ ვიყავ. ამასობაში დავუმეგობრდი ლეონსს, რომელიცა მელაპარაკებოდა ხშირად თავისს დაზე და ამით ვნუგეშობდი. განსაცვიფრებელად აქებდა იმას ისი და არც თუ ფიქრად ჰქონდა, რო იმისი სიტყვები შთაანთხევდენ ჩემს გულში გესლსა; აქებდა იმისს გულსა, სატრფოსა გულწრფელობასა, ნაზსა, საყვარელსა მართლსულობასა, ენით გამოუთქმელსა სიამესა, რომელიცა უფრო მომატებულად განაშვენიერებდა გარეგანს იმისსჰაეროვნებასა. დაუდევნელი ჭაბუკი აღმიწერდა მე იმ საცთურთა, რომელთაცა არ დაჰფარავს უმანკოება ძმასთან, და მგზებარეცა გონების გამოხატულება ჩემი წარმოიდგენდა იმათ ისე, როცა სარკეში ხედვიდა სიყვარულის თვალით.

„ლეონსს გავუტყდი მე, რო შენის დის მოწყალებით ხარ მეთქი ახლა ცოცხალი; რო იმ ქალის წივილმა ააღელა ჩემი გული და თავხედად შთამაგდებინა თავი განსაცდელში შენის შემწეობისათვის. – პასუხად მითხრა იმან: ჩუმად დამაც შეგამცნივაო შენ ეგე და სხვას სახელსაც არ გეძახისო შენ ისა, თუ არ თავისს რაინდს. – ამაზე კიდე ვუთხარ მე იმას: და დიაღ ბედნიერი რაინდიც ვიქნები, თუ ამ მოწყალებასაც მოიღებს ისა, რო დამსაჩუქრებს რითამე ხსოვისა ნიშანით.– რა საკვირველია, სიხარულით აღგისრულებსო მაგისთანა სამსახურს.

„ეს ჩემი სურვილი ლეონსს ეცნობებინა თავისის დისა თვის. ვალერიასაცა არ ეფიქრა, თუ რა სამძიმო საქმე შეუდგებოდა იმისს საჩუქარს, და არცა ეგრძნა იმისი ფასი, და შეერაცხა რა თავისი თავი მოვალედ მადლობის გადასახდელად თავისის ძმის მხსნელისა თვის, გამოეგზავნა ჩემთვის ლეონსის ხელით სამი ლენტი: თეთრი, ალისფერი და ცისფერი და ეთქვა: პირველი ნიშნავსო თეთრსა ბეწვსა ხარისასა, რომლისა-განცა გიხსნაო შენ ფორმოზმა, მეორე გამოაცხადებსო იმისის ფიცხის გულადობის ცეცხლსა, და მესამე წარმოადგენსო ნათელის, მოწმენდილის ცის ფერსა და იმით განუცხადებსო იმას გულითადს ჩემს სურვილს, ნეტამცა ჩემის რაინდის სიცოცხლე არა ოდეს დაბნელდებოდესო წუხარებით... – არა ოდეს!... ოჰ! ამ ლექსს შეეძლო და უნდა კიდეც დაებნელებინა საუკუნოდ სიცოცხლე ჩემი!

„ამაზე დამიწყო მე გულმა ძლიერი ღელვა და ვსცდილობდი როგორმე დამემშვიდებინა ის! მარა ახალგაზდამ კაცმა ვერა რაი შემამცნივა პირისსახეზე, გარდა უმანკოს მადლობის ნიშანთა, ამისთანა მოწყალებისა თვის. არა ხმაყოფილმან ამით, იქამომდეცა გავკადნიერდი, რო მოვინდომე ვალერიას დაეწერა რამე კიდეც იმ ლენტებზე. ლეონსმა მითხრა: რიგი ისეა რო დსაწერი ლექსი კაცმა უნდა გამოარჩივოსო და ქალის მოვალეობა ის არისო მხოლოდ, რო მოიწონოსო ის ლექსი.– და ამის თვის მივეც მე იმას სამი დევიზი,[3] ჩემგან დაწერილნი, და ვსთხოვე ამოერჩივა იმის დას იმათგანის, რომელიცა მოეწონებოდა... აი ისინი:

მრთელი სიცოცხლე ჩემი ერთის წამისა თვის.
ყოველივე დიდებისა და სიყვარულისა თვის.
სიყვარული, შეურყეველობა.

„უკრძალველი მეგობარი ჩემი შეექცევოდა ჩემს რაინდობაზე, და იმისი დაი იმაზე უფრო წრფელი იყო და უფიქრელად არა თუ დამსაჩუქრა ლენტებითა, ზედა წარწერაცა ამოერჩივა იმათთვის. ოჰ! იმისს გულს ამოერჩივა... ამოერჩივა ისე, რო იქნება თვითონაც არ იცოდა თავისნი გრძნობანი; არ იცოდა, თუ რის თვის!.. ვალერიას შეენახა თავის თვის ჩემი დევიზები და მხოლოდ ერთი გამოეწერა იმათგან, თავისი ხელით, და გამოეგზავნა ჩემთვის ლეონის ხელით:

„სათნოება, სიყვარული, შეურყეველობა“.

და ფორმოზმან გაიხსნა გულისპირი, დაიდვა ხელი, გულზე დამოკიდებულს, ოქროს კოლოფზე და სთქვა: „აი ის! დაცულია ამ კოლოფში, ჩემს გულზე, და იმასთან არის აქ იმისი თმებიცა და ერთი კიდე სხვა იმისი ხელნაწერი, რომელიცა უფრო უმეტესად სატრფოა ჩემთვის. აი, მხოლოდ ესეღა არი საუნჯე ჩემი, რომელსაც თანჩავიტან მე საფლავში.

„ამ ბედნიერებამ სიხარულით ამიტაცა, მარა ლეონსს კი ჯერ კიდე შექცევად მიაჩნდა.– ახლა მომილოცე სრული რაინდობა, – ვუთხარ მე იმას; – მხოლოდ იარაღი არა მაქვა, და იმასაც ვიშოვი. მაგრამ სად, ან რომელს რაინდულს დღესას წაულობას დავენახვო მე ჩემს საყვარელს ბანოვანს, ამაყს ბედაურზე გამოწიმული ელვარით აბჯრით, თავსა მეხურვოს ფრთოვანი ჩაბალახი იმის ლენტებით განშვენებული, და ხელსა მეპყრას ფარი დევიზიანი... იმ დევიზითა, რომელიცა საუკუნოდ დარჩება ჩემს გულში: სათნოება, სიყვარული, შეურყეველობა?

„ლეონსმა: სასაცილოდ ამიგდო და სთქვა: საწუხარიაო რო რაინდული ასპარეზობა აღარ არი ჩვეულებაში; მარა იქნება კიდე შემოვიდესო ის ხმარებაში და ამასობაში, მე ერთს ჩინებულს სამსახურს ვუჩვენებო ახალს ამადისს: თუ დამიმადლებსო გავაჯირითებო იმას ჩვენის ბაღის და საგრილოს წინ, სადაცა იმისი არიანა[4] მზის ჩასვლის შემდგომ შეექცევაო საღამოს შვენიერებით.

„არც ისი, არც მე, არც ისა არა ვფიქრობდით რო ამ ხუმრობას ჰქონოდა საჩინონი შედგომილებანი რამე; მარა ის ფიქრი რო ვალერია ნახავდა ჩემზე თავისს ლენტებს, სიხარულით მაგიჟებდა მე. ჩემს მეგობარს თავისით ქარიანობით ესეც კი ეთქვა თავისის დისა თვის, რო სული მიმდიოდა მე მალე დავნახვებულ ვიყავ იმას. ეამბო იმისათვის ყოველი ფერი ჩემი სიყმაწვილე და სხვათა შორის ესეცა, რო შენის სახელის გულისა თვის სიხარულით თუნდ მრთელს ქვეყანას შეებმისო. აბჯარი იმისი თუმცა მზად არ არისო და დევიზი ჯერ დაუწერავიაო; მარა კი, თუ გნებავს ხვალ სარამოზე ნახავო შენს ამადისს რაინდის მოკმაზულებით; მე და ისი გამოვივლითო ცხენებით შენის საგრილოს ფანჯრების წინ. ვალერია სიამოვნით დათანახმებულ იყო ამ სასიშარს ნახვაზე; მარა იმ პირობით, რო არ მენახა მე ისა და ფანჯრები ფარდებჩამოფარებულნი ყოფილ იყვნენ: აი, სუსტი საფარველი უბიწოს მორცხვობისა!

ფორმოზ ჩაფიქრდა და იწყო კიდე:

„დარწმუნებული იყავით, რო არა რომელსა ევროპიისა ქვეყანაში ვერ ნახავთ თქვენ დედაკაცებს უმშვიდეს, უუბიწოეს ისპანელათა; მარა წარმოიდგინეთ მოქმედებაცა ცხელის ჰავისა, ის სასტიკი იძულებაცა, რომლითაც განატარებენ ისინი თავიანთს ყმაწვილქალობას; წარმოიდგინეთ, რო ვალერია სთრთოდა და ყოველთვის წარბშეკრულის, მკაცრის მამის თვალ წინ, რომელიცა მხოლოდ ერთით შეხედვით ხმას ჩააწყვეტინებდა თავისს შვილებს და დაამხობინებდა თვალებს, ვალერია პირველჯერ ახლა თავისს სიცოცხლეში, სიამოვნით დაიმორჩილებდანაზსა გულსა და ხედვიდა სასიამოვნოსა მოქმედებასა თავისის შვენიერებისასა იმ კაცზე, რომელიც ღირს იქმნა იმისის მადლობისა; მერმედ წარმოიდგინეთ იმისის წლოვანობის შესაფერი უმანკოება, რომელიც წინად ვერ ხედვიდა რასამე განსაცდელსა, რასამე ბიწიერსა! თუ ყოველსავე ამას განსჯით, უსათუოდ მიუტევებთ თქვენ იმას მგრძნობელობას ჩემს სიყვარულზე.

„და ასე, შევსხედით ჩინებულს ანდალუზურს ცხენებზე; ლეონსს ეცვა თეთრი და მე ოქროს აბჯარი და თავსა მეხურა ბუმბულიანი ჩაბალახი ვალერიას ლენტებით მორთული და რამთენჯერმე ავიარჩავიარეთ იმისის საგრილოს წინ. ვიცოდი რო იქ იყო ისა, მარა ამით მაინც სრულებით კიდე კმაყოფილი არ ვიყავ: ნაღვლიანად შევსცქეროდი მე ფარდაჩამოფარებულს ფანჯრებს, ამოვიოხრე და ხმამაღლა ვუთხარ ლეონს: „წავიდა ის დროები, როდესაც ძლიერ სასტიკნი შვენიერანიცა ერთს შეხედვას მაინც აღირსებდენ თავიანთს რაინდებს; ახლა აღარ კადრულობენ ჩვენს გულსმოდგინებას“.

„ჩემმა ყვედრებამ განამწარა ვალერიას გული; დაივიწყა იმან თავისი განზრახვა, გააღო ფანჯარა, დამენახვა და კეთილშობილურად გარდმომძახა: „საყვარელო რაინდო! ნუ განგვკიცხავთ ჩვენ, და წლოვანებისა ჩემისა შესაფერსა სიმხდალესა ნუ შერაცხთ უმადლოებად და თქვენის კეთილისყოფის დავიწყებად! განაღა შემიძლიან თვინიერ სიამოვნისა დავინახვო ის კაცი, რომლისაგანცა ჩემი ძმა დავალებულია სიცოცხლითა? განაღა უმადლოებისა და უკადრისობისა გამო ნება დაგრთე მე თქვენ ჩემის ფერადის ქონებისა?“

„მაშინ მიველ მე ფანჯარასთან და ვუპასუხე: მომიტევეთ, მოწყალეო ხელმწიფევ, მომიტევეთ წამიერი ღელვა მწუხარებისა და მოუთმენელობისა და ნუ განმაწითლებ ჩემის სიკეთის მოგონებით. რა სამსახური მიმიძღვის მე თქვენთან? თქვენ საუკუნოდ ვალდებულ მყავით მე თქვენით მოწყალებით და მეცა მზა გახლავარ დავსთხივო სრულებით ჩემი სისხლი ნიშნად მადლობისა! დასძინეთ იმ მოწყალებას ერთიცა ესე: ნება მიბოძეთ შემოგწირო მრთელი სიცოცხლე ჩემი, რომელიცა უამისოდ არა სასიამოვნო იყოს თქვენის რაინდის თვის!

„ამაზე სასაცილოდ ამიგდო მე ლეონსმა და უთხრა ვალერიას: მართალია თუ არა, ჩემო დაო, რო გააცოცხლეო შენ ამადისი?

„კეთილო ჭაბუკო! რასა ჰფიქრობდი შენ? რა ჰქენ? რას განსაცდელში ჩაგვაგდე ორნივე ჩვენ?

„რაინდო!– მიპასუხა ვალერიამ სცდილობდა რა დიაღ დიდით ამოვნებით მიებაძა ძველებურის ენისა თვის, – სამართალნი თქვენნი ჩემს მადლობაზე:, ჩემს პატივისცემაზე, საყვარელ და წმინდა არიან ჩემთვის. პატივსა, რომელსაცა მიქმთ თქვენ, მივიღებ მე, და ყოველთვის გულითადი მონაწილეი ვიქმნები მამაცის დონ ფორმოზის სვესა და დიდებაში.“

„საუცხოოა! – დაიყვირა ლეონსმა: – სხვებს ისე ეგონებათო, რო ზეპირად იცოდეთ თქვენ ძველებური სამიჯნურო წიგნები.

„ვალერიამ თავისით ნაზით ხმით საშინლად ააღელა ჩემი გული, თავი დამიკრა და დახურა სარკმელი.

„ამ უმანკომ სახილველმა, რომელიცა დაძმასა მიაჩნდათ შესაქცევად, დაგვღუპა სამნივე ჩვენ.უგუნურია ისი, ვინც ეთამაშების გახურებულს რკინას, ან გესლიანს ისარს! და კიდე უუგუნურესია ისი, ვინც ეთამაშების სიყვარულსა.

„მეუდაბნოე წამსა ერთსა ჩაფიქრდა და კიდე მოჰყვა:

„არა, არა! სიყვარული უცხოობს შექცევასა, და რაოდენ უწრფელესია ის, მით უმეტეს უსაშიშრესი!

„მგრძნობელობა იმისი (სიყვარულისა) ჩემს გულში მალე შეიცვალა მდუმარედ სასოწარკვეთილებად; სასოწარკვეთილებას არ შეეძლო ჰყოლოდა სხვა მესაიდუმლე, გარდა თავისის საგანისა, და არ უნდა დარწმუნებულ ვიყავ მე მაშინ თვით ჩემს თავზედაცა, ამის თვის რო უმანკოება განქარდების იმავე წუთს, როდესაც დაიწყებს მალულობას. მე არ ვუშლიდი ლეონსს ჩემს რაინდობაზე სიცილს, მაგრამ ჩემს გულში კი ვფიქრობდი მომეპოებინა ისეთი ღონისძიება, რო როგორმე დამერწმუნებინა იმისი დაი მგრძნობელობათა ჩემთა საჩინოებაზე.

„ახალგაზდანი კაცნი ჩვეულებრივ იქმნებიან თავისმოყვარენი და ყიფნი. გული არ მისვენებდა და მინდოდა სწორედ შემეტყო, შევარყივე მე თუ არა ვალერიას გული, და ამ სურვილს ზედ დაერთვა ეს იმედიცა, რო ასე ალერსიანად არ მომექცევოდა მე ისა მხოლოდ მადლობის გამოისობით.

„ვიმედოვნებდი ვალერია კიდე მოვიდოდა იქ, სადითგანცა უყურებდა ისა თავისს რაინდს, და ამ ფიქრით ყოველს საღამოს დავსწანწალებდი საგრილოს გარეშემო, წამდაწამ ვიხედებოდი ფანჯრებისაკენ, მარა ვერ ვის ვხედევდი. შემდგომ, ერთს თთვეს უკან ფარდა აიწივა და ვალერია სიბრალულის გამო მოსდგა ფანჯარასთან თავისით ერთგულით მოახლით ტერეზათურთ და გულჩვილით სახით მითხრა:

„ეტყობა გიყვარს აქ სეირნობა, ჩემო მამაცო რაინდო?

ამით მივხვდი, რომ ვალერია თუცა თვითონ არ სჩნდებოდა მარა ხშირად მხედევდა საგრილოდამ, და რო ტერეზას თანადასწრებით შემეძლო მე იმასთან ლაპარაკი, როგორც რაინდს თავისს ბანოვანთან. და ვუპასუხე მე სამიჯნუროთი კილოვნებითა:

„დიაღ, ქალბატონო, ეს არი საყვარელი ჩემი ადგილი; აქა ვრორინებ მე კაეშანიანი, თუ შეიძლება კაეშნად წოდება იმ საგონისისა, რომელიცა სრულიად შეიპყრობს ჩემს სულს.

„ეგ საგონისი უეჭველად არისო დიდებისა თვის? მე ვუპასუხე:

„დასტურ, დიდებისა თვის, რომელიცა ღირსად ბედნიერებისა შეგვიქმს ჩვენ; დიდებისა თვის, რომელმანცა უნდა გაამართლოს კადნიერი იმედი მგრძნობელის გულისა და რომელიცა მარად ამოვანია კეთილშობილთა სულთა თვის. ის იქმნების ვარსკვლავად ჩემის სიცოცხლისა! მარა, ოჰ! დიდება ხშირად ივლტის თავისს მეტრფთაგან; არა ყურად იღებს ზახილსა ჭაბუკის რაინდისასა, რომელიცა უხმობს იმას; და გვიან, გვიან მიემთხვვევის ისი თავისს ბრწყინვალეს საგანს! და რა მიემთხვევის, – მაშინღა მხოლოი ჯილდო იმისის ვაჟკაცობისა და შრომისა თვის სხვის ხელშია; და ყოველივე ის, რადცა უღირდა იმას დიდება, წარხდა სიყვარულისა თვის!... ამ ლექსმა, პირველჯერ ჩემგან წარმოთქმულმა, აღანთვა მრთელი პირისსახე ჩემი; მარა ვალერიაიყო არ ჩემზე უფრო წრფელი, ყურს მიგდებდა და არ სწითლდებოდა. ბოლოს მითხრა მე იმან:

„თქვენი ფიქრები ძლიერ სამწუხარონი არიან, პატივცემულო რაინდო! არ გირჩევ გული მიაყოლოთო თქვენ იმათ. მე მგონია, რო იმედი იყოს მოყვასი მამაცობისა; და რადგან დარწმუნებული ვარ, რო ჩემის რაინდის სურვილი თანახმა იყოს სათნოების კანონებისა, ამის თვის ვსთხოვე მე იმას არა რისთვისმე სასოწარიკვეთდესო“ – მასუკან უცებ შესცვალა იმან ლაპარაკი და იწყო ქება იმ შვენიერის არემარესი, რომელიცა წარმოუდგებოდა თვალთა, და სთქვა: – „ყოველთვის სამწუხაროაო ჩემთვის განშორება ამ ადგილებისაგან; აქ ვატარებო მე ჩემის სიცოცხლის საუკეთესოთა ჟამთა“.

„ჩემმა სიყვარულმა ან თუ თავისმოყვარებამ განმიმარტეს მე ეს სიტყვები ჩემს სასიამოვნოდ, და ნამეტნავად ის, რო იმედი არი მოყვასი მამაცობისა, და მხიარულად წამოველ ჩემს სადგომს სხვითა და სხვით ოცნებით აღგზნებული.

„მეორეს დღეს ფანჯარა დახურულ იყო; მესამეს განეღო და დავინახე მხოლოდ ტერეზა, რომელმაც მითხრა: დონა ვალერია გაფიცებსო თქვენ ყოვლითა იმით, რაც საყვარელია თქვენთვის ქვეყანაზე, გამოიცვალეთო ადგილი ჩვეულებრივის თქვენის სეირნობისა. ნუ რას დროს მარტოდმარტო ნუ ივლითო ამ საგრილოს გარშემო. – სთქვა ესე და მიეფარა, და არ მაცალა პასუხისმიცემაცა. ახლა თქვენ წარმოიდგინეთ ჩემი თავზარი!... ოჰ! რად არ მიტევა მე სასტიკის ჩემის მწუხარების საგანმა ტანჯულ ვიყავ უიმედოდ – და მომკვდარ ვიყავ!...

„სული ჩემი შფოთევდა მრთელს ღამეს; ვფიქრობდი ნეტა თუ რა მოხდა ასეთი? ხო არ შთავაგდე მე ვალერია რასამე საყვედურის ქვეშ? ხო არ ვადინე მე იმას ცრემლები? და ხან ამასაც ვფიქრობდი იქნება სრულებით არა ჰქონდეს რა სხვა მიზეზი ამის მეტი, რო იმან ან ტერეზამ იფიქრეს ცუდი შედგომილება რამე ამისთანა ჩვენის ნახვისა და შეეშინდა იმ ქალს ავის მითქმამოთქმისა ვისგანმე. ამ ჰაზრმა დამამშვიდა და მეცა თანამდებ ვიყავ, თუმცა არა თვინიერ მწუხარებისა, გამემართლებინა ესეთი კეთილგონიერული სიფრთხილე.

„ამასობაში გარდასწყდა ჩვენ შორის ყოველი შეუწყება; არღა გვქონდა ღონისძიება რამე გვეცნობებინა ერთსა მეორისათვის ჰაზრი და გრძნობა ჩვენი. და რაღა დამშთებოდა მე? ეს ნუგეშიღა: რათამცა ვთაყვანებოდი ვალერიას, ვით ღმერთასა ჩემსა, და არღა მქონოდა იმისის ნახვისა!

„ამისთანა მდგომარეობაში იმყოფებოდა სული ჩემი, როდესაც მოვიდა ჩემთან ლეონს მხიარულით სახით და მითხრა: ერთი კარგი საქმე მინდა გახარო და გითხრა ჩინებული საიდუმლო, რომელიცა ჩემს დას შეეხების და რომელიცა ჯერ თვითონ იმანაც არ იცისო.

„ჟრუანტელმა დამიარა მე ტანში და ვკითხე შესაძრწუნებელით შიშით: რა საიდუმლო?

„ჩემმა მახარობელმა მითხრა: ხო არ იცნობო შენ ფერდინანდ ოვანდესს... ძლიერ მდიდარს და ჩინებილს ვასტილიელს აზნაურს?...

„და რა არი? – ვკითხე მე.

„ისი თხოულობსო ჩემს დას...

„ამ გაგონებაზე ავსთრთოლდი, გადავფითრდი, დავეცი თითქმის უგონოდ, უგრძნობელი... ცივი ოფლი დამომდიოდა პირისსახეზე. ლეონს ლაპარაკობდა, მარა ბოლოს მიხვდა რომ არ მესმოდა იმისი როშვა: თვალები დამელულა, ტუჩები გამეყინა და თახთახებდენ... სული ვეღარ მოვიბრუნე... და მეგობარი ჩემი შეშინდა არ მომკვდარ ვიყავ იმისს მკლავზე... უბედურო! რის თვის დაიცე შენ სიცოცხლე ჩემი? რად არ მიტევე უმანკოდ მომკვდარ ვიყავ?

„როდესაც მოველ გონსა, მინდოდა განგებ მომეავადმყოფებინა თავი, მინდოდა დამერწმუნებინა ისი, ვითომც ჩემი გულის წუხილი უბრალოს სისუსტისაგან იყო; მაგრამ ვნახე, რო ჩემის სასოწარკვეთილების საიდუმლო ცხადად განემჟღავნა ლეონსს და ვსთქვი: საყვარელო მეგობარო! რაღა დამიმალო... იცოდე, რო სასიკვდილო მეხი დაეცი შენ ჩემს გულს. ჩემი სიცოცხლე აღარ იქნება, მარა არა სევილლაში იყოს ადგილი ჩემის სიკვდილისა. მშვიდობით აუკუნოდ!

„თავზარდაცემულმან ამით ლეონს დაიძახა:

„ოჰ, ღმერთო! რა უბედურობის მიზეზი შევიქენო ეს ამბავი რო შეიტყოსო ჩემმა დამ ნაზმა, მგრძნობელმა, შენმა მმადლობელმა ჩემის ხსნისათვის... არა, არა! უნდა დავუმალო მე იმას შენი უბედურება; თორე იმასაც დაემართებაო რამე მწუხარებისაგან. ერთმა უბრალომ ხუმრობამ ასე როგორ შეგაწუხაო... სჩანს, რო სიყვარული საშინელი გულისთქმა ყოფილაო. მაინც კი, ერთი მითხარ, რა იყო შენი განზრახვაო?

„ჩემი განზრახვა ის იყო, – ვუთხარ მე იმას, – რო საქებარით საქმეებით შევქნილ ვიყავ იმისი ღირსი; მასუკან შემეტყო თანახმა იქნებოდა ისა, თუ არა, რო მე კარგის სახელისა და წესიერის ქონების პატრონს მეთხოვნა ისა.

„მაშ რაღად ხარ აგრე იმედგარდაწყვეტილიო? –მითხრა ლეონსმა. –გამოუცხადეო მამა ჩვენს შენი განზრახვა. მე ვიცი, რო პატივს გცემსო შენ ისი, გრძნობსო შენის სიკეთის ფასს და იქნება გამჯობინოსო შენ იმ სასიძოს. მგონია იჭვი არ უნდა გქონდესო ჩემს მეგობრობაზე, და ვალერიაც რა საკვირველია საწუხრად არ მიიღებსო შენს წარმატებას.

„ლეონსის სიტყვებით გამხნევებულმან ვსთქვი კიდე მე: ეგების, საყვარელო მეგობარო, ერთი კიდე მოიყვანო ვალერია საგრილოს და ნება დამრთვას ვესაუბრო იმისს გულს უმოწმებოდ, მარტოდმარტო. შენ თვითონ ნახე, რო ჩემი სიცოცხლე დამოკიდებულია იმისს გუმზე და რადგან დღეს ცოცხალი შენგან ვარ, დარწმუნებული ვარ ჩემი სიკვდილი აღარ მოინდომო. დაიყოლიე ამაზე როგორმე, ჩემო ლეონს, საყვარელი ვალერია, და ნუ კი ეტყვი, რო სხვა კაცი თხოულობს იმას.

„ვალერიამ აღასრულა თავისის ძმის თხოვა, და ტერეზასაც რა კი შეეტყო ჩემი წადილი, დათანხმებულ იყო ჩვენს მარტოობაზე. მიველ მე მარტოდმარტო და ისაცა მარტო მოვიდა: ფანჯრის გაღებაზე გამეღო მე ცაიცა. ნუგეშინის მოიმედე, სევდიანი სიყვარული ახალახლითა ეშხითა განაშვენიერებს თავისს საყვარელს საგანს. ვალერია წარმომიდგა თვალწინ ისე ჰაეროვნად, რო ჯერ ისე შვენიერად არას დროს არ მჩვენებიყო მე ისა! გამომეცხადა ვით ვარსკვლავი, რომელიცა, ხომალდის დანთქმის დროს, ზღვის მგზავრებს განუახლებს იმედსა.

„ღელვილმან იმისით ნახვით, ვუთხარ მე იმას: როგორ შემიძლიან სიტყვით გამოვსთქვა ის ნუგეში, რომელსაცა ვპოვებ მე თქვენს აქ ყოფაში; მარა, როგორც დამატკბობელია თქვენი ნახვა, ისე დამამწარებელი უნახავობა. ოჰ! რა სატანჯველია თვინიერ სატრფოსა საგანისა თვლა ჟამისა წამთა, რადგან შეუძლებელია მოსწრაფება იმათის სიმდინარისა!...

„პასუხად მითხრა: მე ვსთვლიო იმათ, თუმცა თქვენი სიმხნეც არა მაქვსო.

„ამისთანა პასუხს შეეძლო დავეჯილდოვებინე მრთელს საუკუნეს ტანჯვისათვისაცა.

„დავარწმუნებდი მე იმას ჩემს უუტრფიალესს, მგზებარეს სიყვარულზე და ძრწოლით მინდოდა ნება მეთხოვა განმემჟღვანებინა იმისის მშობლისა თვის ჩემი გულისზრახვა; მარა თვითონ იმანვე თავისით გულწრფელობით დამასწრა და მითხრა: ფორმოზ! მე და ერთგულმა ჩემმა ტერეზამ ვიფიქრეთო თუ რა მითქმამოთქმა შეუძლიან შვას ბოროტმა ენამ ჩვენს სამიჯნუროს ნახვაზე. იჭვი არა მაქვს, რო გიყვარვარო მე თქვენ და ლეონსიც ამაზე მარწმუნებს მე და ჰფიცავს თქვენ თვის; მარა თავზარი მეცემა, როდესაც წარმოვიდგენო თქვენს უბედურებას. თქვენ ბძანდებით ჩვენი კეთილისმყოფელი: უთქვენოდ მამა ჩემი დაჰკარგევდა მხოლოსა მემკვიდრესა, მხოლოსა იმედსა. დია კარგად ვიცი შთამომავლობაცა თქვენი და ესეცა, რო, როგორც ისმის, არც სიმდიდრე გაკლიათო თქვენ. ისარგებლეთო შემთხვევით თქვენს სამჯობინაროდ, მარა ისე კი მოახდინეთ საქმე, რო ქვეყანაში შემეძლოს მე ჩემით მეუღლით ეგოდენვე თავის მოწინებაცა, რაოდენცა მეყვარების მე ისი,როგორც მამაცი, ერთგული ჩემი რაინდი!

„საშინლად ღელვილმან ამ ტრფიალებითა აღვუთქვი მე იმას გამემჟღავნებინა ჩემი განზრახვა მარკიზისა თვის, და გამოვესალმეთ ჩვენ ერთი მეორეს სახარულევანით იმედით.

„ლეონსმა დამისახელა მე კაცები, რომელთაცა იმისი მამა უნამეტნავესად ერწმუნებოდა და პატივსცემდა. რომელნიმე იმათგანნი მენათესავებოდენ კიდეც მე და ხმაყოფილებით მიმეგზავნენ იმასთან.

„მარკიზს გულგრილად და მართებულად მოესმინა იმათი მოციქულობა; ვექე მე მძლავრით, მარა სიყვარულიანით სახით; ეთქვა იმათ თვის, რო ნათესავობა ფორმოზისა პატივად უნდა მიაჩნდესო ყოველს კეთილშობილს საგვარეულოს; რო მმადლობელია ისი ჩემი ამისთანა იმის თვის თავისმოსაწონებელის საქმისა თვის, რადგან სხვები ისი ვარჩივე მე დასამოყვრებლად; იმედეულობს ისი, რო კეთილცხოვრებითა ჩემითა უმეტესად განვადიდებ ჩემის მამაპაპის დიდებულებას; მარა ჩემის ქალის გათხოვება კი ისეთი მძიმე საქმე არისო, რომელიცა მოითხოვს საფუძვლიანს განსჯას და დროს.

„ეს პასუხი თუმცა სრულებით საიმედო არ იყო, მარა არცა თუ უიმედო. მარკიზ იშვიათად აქებდა კაცსა და ამის თვის ეს იმისი ნიშატი უფრო მომატებულს ფასს სდებდა იმისგან ჩემს ქებას. ამასთანავე ვნახეთ რა, რო უწინდელსავით ალერსიანად მომექცევოდა მე ისი, მე და ლეონსმა გული დავაჯერეთ, რო დროს გატარება უნდოდა იმას მხოლოდ იმისთვის, რათამცა მართებულად დაეთხოვნა და თავიდამ მოეშორებინა დონ ფერდინანდი. ვალერია და ტერეზაც ასევე ჰფიქრობდენ და ამის თვის კავშირი ჩვენი უფრო სარწმუნო და მჭიდრო შეიქმნა. ტერეზა იშიშვიდა ცუდად არ ეფიქრა ხალხს ჩემი ხშირად ნახვა საგრილოს ფანჯარასთან, და ამის თვის გვირჩევდა ერთმანერთის ფარულად ნახვას, რათამცა გამვლელგამომვლელთა არ დავენახეთ: აი კიდე ახალი ბიჯი უფსკრულისაკენ!

„ყოველთვის შემეძლო სიარული ლეონსთან,და იმისთან ერთად ბაღში; არა ვინ იმ სახლისაგანი არ გვათვალიერებდა ჩვენ. საგრილო იყო ბაღის დასასრულში, – ვალერიას და ტერეზასაცა შეეძლოთო მოსულ იყვნენ იქ მეორით მხრით, და თუნდა დავენახვეთ კიდეც ვისმე ჩვენ ერთად, მაშინაც ვერ ვინ მიიტანდა ჩვენზე ცუდს იჭვს, რადგან ჩემი მეგობარი და ის მოახლე იქ იყვნენ. ამ სახით უმეტეს და უმეტეს მივეცემოდით ჩვენ წარსაწყმედელსა საცთურსა.

„არ შეიძლებოდა უწრფელოს ყოფილ იყო რამე ჩვენს სატრფოს საუბარზე იმ განშორებულს საგრილოში და თვითონ მხიარული ლეონსიცა იყო ხოლმე ჩვენთან განკრძალვით და მშვიდად. სიყვარული ჩემი ემსგავსებოდა თაყვანისცემასა, და ტრფილება ვალერიასი ყოველთვის დაიფარვებოდა უუწმინდესის მეგობრობის პირბადითა; ჩემი შეხედულობაცა და სიტყვებიცა აღმოაჩენდენ გულითადსა სიმხდალესა, ვალერიას თვალები მოიქცეოდენ ჩემკენ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ენება იმას იმათით განეცხადებინა მადლობა ჩემის საწადელისა თვის, რათმცა ბედნიერება იმისი თანასწორ ყოფილ იყო იმისის ღირსებისა და შვენიერებისა. მარა ვინ იყო დანიშნული ბედისწერისაგან იმის გასაბედნიერებელად? ნუ თუ მე? ეს ჰაზრი მიმაჩნდა მე თითქმის ლაღად,თუცა ლეონსს სრულებით იჭვიც არ ჰქონდა ამაზე. პატივის ცემით ლაპარაკი ჩემზე მარკიზისა, ალერსიანი მიღება ამისგან ჩემი და სამარადისო რჩევა იმისგან თავისის შვილისა, რათამცა მმეგობრობდეს მე... ერთით სიტყვით, შევკრიბეთ ჩვენ ყოველივე სხივი ჩვენის თავის მოსაცთუნებელად საშიშარით და სასიამოვნოთი ლანდებით. მეუღლეობის ფიქრი წმინდაჰყოფდა უმანკოს ჩვენს სიყვარულს: მარა რადგან დამშვრალი ვიყავ გულისთქმითა, რომელიცა დაუდგრომელ უნდა მეპყრა და მეგუბებინა გულში და რომელიცა თანდათან ძლიერდებოდა დასასრულ განვიზრახე მე წიგნის მიწერა ვალერიასთან იმ იმედით, რო მომიტევებდა მე ისა ესეთს კადნიერებას... აღვუწერე მგზებარე სიყვარული ჩემი და ის სატანჯავი მოვალეობა, რომელითაც იძულებულ ვიყავ დამეფარვა სიყვარული ჩემი იმისის მშობლის ნებადართვის მოლოდებაში და იმ საშინელს უცოდინრობაში თუ როდის მომეცემოდა ნება მიმეშვა გული ჩემი გაფრენილ იყო თავისს საგანთან.

„სასოწარკვეთილით და ჭმუნვარით სახით მიველ მე საგრილოს. ლეონსს უნდოდა შეეტყო მიზეზი ჩემის მწუხარებისა. პასუხად ვუთხარ მე იმას, რო არ შემეძლო იმისი თქმა, და ამასობაში ჩემი გული ნანდვილ შეცულია მეთქი მწუხარებით და დიდით მოუთმენელობით მოელოდების იმ წამს, როდესაც ნება ექნების ამას აღსარებისა. ჩემმა სიტყვებმა შეაწუხეს ვალერია. მინდოდა მესარგებლნა ამისთანა იმისით განწყობილებით და მივეც იმას საუბედურო წერილი. იმაში ვსწერდი მე:

„მდგომარეობა ჩემი საშინელია და მხოლოდ საყვარელს ვალერიას შეუძლიან ნუგეშმცეს, გამამხნოს მე. ოჰ! იყავით მოძღვრად ჩემდა; იყავით ანგელოსად მფარველად ჩემდა“...

„და აღვუწერდი რა იმას იმ სატანჯველს უცოდინრობას, რომელშიც დამიტევებდა მე გრძელჟამიერი მდუმარება იმისის მამისა, აღვიარებდი მე, რო ვერა უბედურება რა ჩემს სიცოცხლეში ისე ვერ მძლევდა მე, როგორც მარკიზის უარი, რომელისაც გარდათმენა არ შემეძლო მე.

ჵ, საუბედურო მგრძნობელობაო! ვალერიას, – როგორც შემდგომში მითხრეს, განებანა ცრემლით ჩემი წიგნი... „ღმერთო ჩემო! –ჰფიქრობდა თურმე, – :ფორმოზმა დაიცვა სიცოცხლე ჩემის ძმისა და შემოგვწირავდა ჩვენ თავისს საკუთარ სიცოცხლეს, და მამამ რო უარი უთხრას, ან მალე არ დაამშვიდოს ისი, უთუოდ სასოწარკვეთილებას მისცემს ისი თავსა და ნუგეში უნდა ვსცეო მე იმას. „და ამ განზრახვით გაებედნა იმას ჩემთან პასუხის მოწერა, და იმისი წიგნი იმისავით იყო საყვარელი, საგრძნობელი და კეთილგონიერი. დასასრულში იწერებოდეს ამას:

„მომატებულს სიჩქარეს შეუძლიან უბედურად დასრულდესო: მამა ჩემი თავისის ნების კაციაო; თქვენმა მოუთმენელობამ იქნება გაამწაროსო ისი. მივანდოთო იმას ორთავესი ჩვენი ბედი. მოთმინებითი მდუმარება და სიმტკიცე იმისის ქალისა მაგალითად წინ გიძევსთო თქვენ. დაიცეთ, დაიცეთ ის შეურყეველობა, რომელსაც აღმითქვამს მე თქვენი დევიზი, და რომელიცა იქმნებისო სათნოებად ბედნიერსაცა და უბედურსაცა სიყვარულში.“

„ამისს პასუხად მივსწერე მეცა ფიცი თაყვან-მეცა მე იმისა თვის, როგორც ღმერთსა თჳს; ვფიცავდი ყოველშივე დავმორჩილებოდი იმას, შევსდგომდი მისს ნებას, – და ამ სახით გაიმართა ჩვენ შორის საიდუმლო მიწერმოწერა, ურთიერთობრივი შეკავშირება სულთა, რომელიცა არი უსაშიშრეს ყოვლისა სიყვარულში.

„ჩვენს მიწერმოწერაში გამოიხატებოდენ იმისით მხრით: გონიერება, გულკეთილობა, ბუნებითნი სათნოებანი და სატრფო უმანკოება; და ყოველივე ის, რაიცა იშობის მგზებარის გონების გამომხატველობისა გან და სიყვარულით დამთვრალის გულისა გან. და ისე ფრთხილად მივაწვდიდი ჩვენ ერთი მეორეს ჩვენს წიგნებს, რო ჩვენს მოწმებსაც კი არას დროს არ შეუმჩნევივართ ჩვენ თვის ის. გრძნობელობათა ჩემთა ცეცხლი უჩინრად გარდავიდოდა ვალერიას გულში და ჩემის გულისთქმის უგუნურებასა ხანდახან უნდა ემოქმედნა იმისს სულზე.

„მე ვიყავ დარწმუნებული სატრფოს იმისს სიყვარულზე ისა იყო დარწმუნებული ჩემს მგზებარეს გულისთქმაზე და ამ სახით ორნივე ჩვენ ერთად ვსტყუვდებოდით ამისთანა საამურით ლანდებით ისე, რო არა რომელი მდგომარეობა ქვეყანაზე არა გვჩანდა ჩვენ შესაშურებელად; ჩვენით ფიქრით, არა ვის შეეძლო ჩვენზე ბედნიერი ყოფილ იყო, არა ვის, ჩვენს გარდა. მარა ეს მოხიბლვა მალე განქარდა.

„ერთხელ მოვიდა ჩემთან ლეონს შეშფოთებულით სახით და მითხრა: საყვარელო მეგობარო! არ ვიცი უეცრად რა დაემართა ვალერიას და რამ დააღონაო; საშინელი ბნელი სასოწარკვეთილება გამოიხატებაო იმისს პირისსახეზე. ტერეზა და მეგამოვკითხავდით იმას მწუხარების მიზეზს; მარა არა გვითხრა რაო ამის მეტი, რო მხოლოდ ფორმოზს ვეტყვიო ჩემს გულისპასუხს. მამა აპირებსო შინადამ გასვლას; ჩვენ მარტონი ვიქნებითო, და ღვთის გულისა თვის წამოდი ნახეო!“

„მაშინვე გავყევ მე ლეონსს და ბაღში დაგვხვდა ჩვენ ვალერია. ხელით ანიშნა იმან თავისს ძმას წავეყვანე მე იმას საგრილოს, და წამსავე თვითონაც მოვიდა იქ თავისით მოახლით და უთხრა იმათ გულგრილად და სევდიანად:

„მე ფორმოზთან საიდუმლო მოსალაპარაკებელი მაქვსო და ცოტას ხანს თავი დაგვანებეთო“. – როდესაც გავიდნენ ისინი და დავრჩით მარტოდ ჩვენ ორნი, მაშინ მითხრა მე იმან: – თქვენ აღთქმა გაქვსთო ჩემთან დამემორჩილებოდეთ მე: ახლა დასდგაო გამოცდის დრო. მე ვუბრძანებო ჩემს საყვარელს მეგობარს ორს სამწუხაროს მოვალეობას; მარა წინადვე უნდა შემომფიცოს მე იმან, რო აღასრულებსო იმათ.

„გულგაპობილმა ვუპასუხე მე: მესმის რაც გინდა სათქმელად, – უნდა ვიცოცხლო და განგშორდე. არ შეგიძლიან შენ ჩემი იყო; შენ იქნები სხვისა და ამასაც მოითხოვ ჩემგან სასტიკო, რო ვიცოცხლო კიდე მე! არა, არა! ვერვინ მათქმევინებს მე მაგ საშინელს ფიცს!

„მაშინ დაქენჯნილმა იმისმა გულმა აღმოსთხივა ცრემლნი მწარენი, და სთქვა იმან: „დიაღ მართალია მამამ გარდასწყვიტაო სვე ჩემი. ხვალ მოვა აქ ფერდინანდ დოვანდეს და ერთს კვირას უკან ვიქნებიო მე იმისი ცოლი. მე თვითონ გავბედე გამოგიცხადო შენ ეს საშინელი უბედურება და გამოგესალმო საუკუნოდ, რადგან ვიშიშოდიო მე, რო უეცრად არ შეგეტყო შენ ეს ამბავი ლეონსისაგან და სასოწარკვეთილებით არ აგეტეხა რა შენის თავისათვის. ოჰ! შენი სიცოცხლე არ შეერთდება ჩემს სიცოცხლეს და არ განშვენიერდება გულთა ჩვენთა ურთიერთობრივითა ტრფიალებითა, მარა ყოველთვის სატრფო იქნებაო ჩემთვის! ფორმოზ! ნუ დაივიწყებ, რო ჩემი სიცოცხლე დამოკიდებულიაო შენს სიცოცხლეზე და არა ერთს, არამედ ორს გულს განგმირავო შენ. მე შემიძლიანო გარდავითმინო ჩემი უბედურება, მარა შენს სიკვდილს კი ვერ გარდავითმენო.“

„ენადადუნებული ყურს ვუგდებდი მე იმას გულისწუხილით,არა ვოხრავდი და არ ვსტიროდი. გული ჩემი შეიწროვდა, თვალები გამიშრა და შინაგანი ცეცხლი შესწვავდა ჩემს ნაწლევებს. ბოლოს წარმოვსთქვი მე სამწუხაროთი ხმით: ყოველივე გათავდა! ფერდინანდ მამჯობინეს მე! ფერდინანდ იქნება შენი მეუღლე!... არა, არა! არ გიყვარდი მე შენ, არ გიყვარვარ, მომატყუვე შენ მე!...

„ამ სიტყვის გაგონებაზე ვალერიამ სთქვა: მე მოგატყუე შენ, სასტიკო კაცო? განა ისეთი უწყალო ხარო შენ, რო უმეტესად დასტანჯვო ჩემი დაქენჯნილი გული? განა თავისუფალი ვარო მე? განა შემიძლიანო მე ჩემის თავის პატრონობა? განა მე თვითონ ვაძლევო იმას ჩემს თავს?... მტანჯველო ჩემო! შთასთხიეო გესლი ჩემს გულში და საზიზღრად გამომაჩინეო თვით საკუთარს ჩემს თვალში! ყოველივე ესე შეგიძლიანო შენ; შეგიძლიანო, რადგან უბედურმა უგუნურმა სიყვარულმა მოგცაო შენ ეს საშინელი უფლება. მარა ჯერ კიდე დიდხანს უნდა ვიცოცხლო მე და ვიტანჯვოდა კიდე მოვასწრობო ჩემის სისუსტის მონანიებას. პირველი მოვალეობა ჩემი არისო მორჩილება მშობლისა; შემდეგ ნება ღვთისა არისო. ვსასოებო, ვსასოებო, რო ისი გარდამოვივლენსო მე ძალსა“...

„ჩემის დავიწყებისა თვის?... დავიყვირე მე. „ჰო, ამოვიღე მე ხმალი თავის მოსაკლავად და დავიღრიალე საშინელის ხმით: შენ დამივიწყებ მე! „მთრთოლარე, გონებადაბნეული მომვარდა მე ისა, შემტაცა ხელი, მომეხვივა და ზარგანხდილი შემომძახდა:

„შემიწყალე! მიხსენ, მიხსენ მე!“

„ღმერთო! რა საშინელი ცვლილება მოხდა ჩვენს გულში! წარმოიდგინეთ უწესობა მწუხარებისა: მკერდი იმისი ღელავდა ჩემს მკერდზე ცრემლები სცვივოდენ იმას პირისსახიდამ ჩემს სახეზე და მორწყვიდენ მგზებარეთა ბაგეთა ჩემთა; სუნთქვა შესდგებოდა შმაგს კოცნაში... კოცნაში!... ოჰ! შიში, სასოწარკვეთილება, მორცხვინება, ქალწულება, უბიწოება, ყოველივე წარხდა!... დავუშვებ ფარდასა ჩემს სჯულის გარდამავლობას!

(დასასრული იქნება შემდგომს წიგნში.)

_________________

1ინკვიზიცია: დიკასტირია, ანუ სასულიერო მეძიებელი სამსჯავრო, დაწესებული პაპისაგან ფრანგთა სამფლობელოებში, მოძიებისა თვის და დასჯისა თვის ყოველთა იმათ, რომელნიცა წინააღმდეგ ფრანგთა აღსარებისა ამტკიცებენ ჰაზრთა.

2რაინდი, საბა ორბელიანის განმარტებით, ნიშნავს ცხენის გამწვრთნელსა; მარა ძველის წერილების მიხედვით, სადაცა რაინდი აღნიშნულია ჩინებულს მხედრად უკანასკნელის ლექსის მნიშნველობასა და ვიგულისხმებ რაინდს, როგორც ფრანცუზნი და რუსნი.) ს.ა.–მ.

3დევიზი, გამოხატულება სახისა რისამე იგავიანით და მოკლით ზედა–წარწერით

4ამადისის საყვარელი