მოლა ნურის მოთხრობა

ყოფილი ანბავი

ისკანდარ ბეგ გამოვიდა და ორნი გამოვიდნენ რა დერბენდისა ჰარებსა და თავ გარდაყრილნი მგზავრობითა, და ლოცვითა ხალხთაგან, გააჭენეს ცხენები ყუბის გზისაკენ და შექნეს ჯირითი ისკანდარ ბეგი მშვენიერად მიახტუნებდა თჳს ყარაბაღულსა, მას შეუდგებოდა იუსუფ, მასუკან ვიღასიც ძაღლი, მასუკან მტვერი, და მასუკან არა ფერი მოგზაურნი განშორდნენ.

მაგრამ არა მსწრაფლად განქრა მათთვის დერბენდი მიაჭენესრა. დაჯავშნის გორამდე ისინი დადგნენ რომ მოაქციონ გამოსალმებითი თვალნი ქალაქსა, უცხო მდებიარება იყო მარცხნივ ციხე ნარინყალა სანთლად განირჩეოდა თვისითა თეთრისა ნაშენობითა, და წითლის ბურჯებით, მწვანესა მთისასა, და ბზინვარე მწვანოვანი გარე ეხვეოოდა? გორას ვითა გულის პირი მშვენიერ ქალსა; მარჯვნივ თამაშობდა ზღვა ვითა ცოცხალი ვერცხლი, ქალაქის კედელი ჩამოვარდნილი კიბე კიბედ განგრძელდებოდა შავად სიგანეზედ და თითქო მოხუცებული და ყრდნობილი ბურჯებით თითქო ჰსუნთქავდა განღებულის კარებითა, კამბეჩნი უძრავნი ვითა სამხატროზედ იდგნენ თავ დაშვებულნი, ჯოგი ვირთა სპილენძის კოკითა რომელზედ ისხდნენ ბიჭები, ტრიალებდნენ შადრევანთან მოძრაობითნი გროვანი მინოვალთა ანუ მსხდომართა თათართა, გორაზედა ანუ ახლო კედელსა, შვენიერად იხატებოდნენ საშუალ მათსა და ელვარებდა ორი თუ სამი თეთრი ჩადრი, ზორის ბარაბანი უკანასკნელი ბრძანება დღისა დადუმდა, დროშა ჩაეშვა კარები დაიკეტა ნელად ყოველი განცარიელდა ყველა დაბნელდა:

ჭმუნვამ მოიცვა ისკანდარ–ბეგი,საშინელმა ჭმუნვამ, იმას ეჩვენებოდა რომ სული დაშთა დერბენდში, დარწმუნებამ, აღსრულებისათვის თუ არა დაუტევა ეჭვი და დაეგდო წინ მახინჯურ მინდვრად, ის არის ჩრდილოეთისაკენ და უნდა წავიდე სამხრეთისაკენ;გასჭრა ორად გული, და გარდაჰყარა შორს ნაჭერნი, ვინიცის სად ვინიცის როდეს: თუ თქვენ როდესმე ყოფილხართ ყმაწბილნი სულითა, და გყვარებიათ სულითა და პირველად განშორებულხართ იმა ადგილისაგან; სადაცა სცხოვრეს სიყვარული, მაშინ მიხვდებით ისკანდირ ბეგისა ჭმუნვასა; წავიდეთ უთხრა ჰიუსუფმა თუ ცოცხლებთან არ დავდექით ქალაქში რისთვის ვდგევართ მკვდრებთან ან დავწვამ იმათ საფლავებს ულარიან ქაბილ ილარი იანდირამ უყურე ისკანდარ თითქო საფლავის ქვები ინძრევიან, თითქო გარს გვიტრიალებენ და ეს დაწყევლილი სახრჩობელი, მესამე კარებთან გამოგვიშვერს ჩვენ თავის შავს ხელს.

ის შენთვის ოხრავს ჰაჯი უსუფბეგ. ეშინიან რომ შენ არ უღალატო, არ გაექცე იმას, მიუგო მასხარობით ისკანდარმან.

ჩავარდებათ იმათ უნდა გაიხარონ, დერბენდის ბეგები, ასე შინ მჯდომელნი შეიქმნენ, რომ თითონ ეშმაკთაც დაუძვირდათ ამათი ხორცი არამ თუ ტურებსა:

ნუ იშინები ტყუილათ ჩემო სულო ისკანდარ, ცუდს სიტყვას ცუდი რამე მოაქვს, საკვირველი არ არის უბედურება, ეხლა პირველი დრო არის ავაზაკთათვის ეხლა ისინი დაეთრევიან, როგორც მშიერნი ვეფხვნი: ტყუილათ კი არ ანბობენ როცა მათში ხორბალი ერთი ორათ არ მოვა, თოფის წამალი იზრდება ერთი ასათ, თუ მულანური:

და ვინა არის მულანურ? ჩუმათ ალიას და უსეინის გულისთვის. ისკანდარ ვერ ვიცოცხლებთ ხვალის წვერამდის, იმ დაწყევლის მულანურს ხილის მაგიერ ყოველ ხეზედ ყურები უსხია, იმის ბებრის ბუდის ქსელი ყოველგან არის გაბმული არა ვფიქრობ არ გამოიცნობ საიდღამაც ეშმაკითგან გამოძვრება დადაგიხლათავს გზას თოფებით და ამანს დაგაყვირებს, და მასუკან დაგიწყებს ანგარიშს, მულანურ ძალიან მასხარა არის,თუ შენიშნავს რომ ვისაც სული ამოზდის ერთად ოქროებთან გაჰყვლეფამს ძაფამდის ზოგს წინააღმდეგ თუ ვისიც სახე სულში კარგათ ეჩვენება მანათსაც არ გამოართმევს ზოგს გამოართმევს სამი ტყვიის წონა ოქროს, ზოგს ვერცხლს, რავდენიც დაეწყობა ხანჯალზედ ის ანბობს მეც ვაჭარი ვარო ვვაჭრობ ტყვიით და ფოლადითაო, ხანდიხან ორ სარგებელს იღებს ასიდგან. ვაჭრები ხომ რასტას აძლევთ ხიდზედ ყოველ ქალაქშიო, მე რითა ვარ შამხალზედ ცუდიო, ყველანი აძლევენ და კვეხულობენ კარგათ მოვრჩიო; განა იმ ვაჭრებს მარტო ჩიბუხები აქვსთ თოფის მაგიერ, განა ის ავაზაკი რკინისა არის ჩამოსხმული:

რკინისაკი არა, გამოწურთულის ფოლადისაა; ანბობენ ტყვია ვერას აკლებსო, ალლას აქბირ ღმერთი დიდია; შენ რო ყური დაგიგდოთ იუსუჶ მაშინ ის უთუოთ ეშმაკია, ამისთვის რომ თუ ეშმაკური გრძნობა არა აქვსრა, ერთ კაცს როგორ შეუძლიან მრთელი ქარავანის გაცარცვა. – გეტყობა ჩემო სულო ისკანდირ, შენ ზანდუკში გაზრდილხარ, და გარდა შინაურის მამალის ყვავლსა, სხვა სიმღერა არა გაგიგონიარა ვინ გეუბნება რომ მოლანურს ამხანაკები არა ჰყავს, ვისა ჰსძულს დაუთესავი პური, ადი პირველ გორაზედ ვინ მოხვალთ ჩემთან მესროლნო უსახლონო მხნენოყოველ მხრითგან მოგეკვრიან თავის მჭრელები, ყველანი მოგეხვევიან, ვისი ქონებაც ხმლის ქარქაშში ჩაეტევა ვისაც ფულზედ უძვირესად უყვარს ერთი სროლა წამალი, მაგალითად გითხრა მე რომ ძაღლი ნათესავები არა მყვანდეს და არ ველოდე რომ იმათ სიკვდილიდამ მამული დამრჩება, და ასთვალიანი კამენდანტი არ მიყურებდეს, თითონ მეცისკანდარ ჯან ოი ისკანდარ–ბეგ სად გამექეც ემაგისთანა თოხარიკიო უთუოთ ეშმაკის პირში შეხვალ ტყუილათკი არარის ნათქვამი რომ სიბნელე ეშმაკის ხიდიაო, და ეხლა ასეთი ბნელა რომ გულბათ ქიმი როგორც ხაროში, პასუხს რატომ არ მაძლევ ისკანდარ რას დაფიქრდი.

მე ვფიქრობ რომ შენ ძალიან ცუდი მხედარი უნდა იყო. – მე ცუდი მხედარი მე განა შენ სირცხვილი გაქვს უთან–მახ მიზინ ისკანდარ, ვალლახ ბილახ, შენ უნდა გენახა რომ ახლოს შამისა (დამასკის) გავჟლიტე ავაზაკები უკვეხელად შემიძლიან ვსთქვა, მრთელი ქარვანი მლოცველთა, ფეხებზედ მეხვეოდნენ მართლაც უნდა ვსთქვა იყო რისათვისაც დუზ ჩურექ ყოი გუზლიარი თუთსუნ, დეე პურისა და მარილით თვალები ამეფისოს თუ მე ვსტყუი, თოფი გახურდა ცეცხლისავით ასე რომ თითონ ვარდებოდა, და ხმალი სწორე მისირისა ოქროს წყალითა, ხმალი ხერხსავით ჩამიკბილდა და სიცოცხლე მაქვს,დავვარცხნე იმ სავარცხლით არაბთ წვერები, ანასინი ბაბასინი, ოჰ რა წვერები აქვსთ ისკანდარ–ბეგ, ჩერქეზ იაფენჯი ქიმი ჩერქეზის ნაბადი ვის ეკადრება, დასრულდა იმით რომ ჰსწორედ შვიდნი დავხოცე და ორნი ალინ ალინაჩ ბაღლიბ ეგერ უსტინე ჩექიბ, სული ხელები გადაუბი უანაგირზე შემოვიგდე ხურჯინივით და შინ ისე მოვიტანე მეორე დღეს შამის ფაშამ ჩვენ თვალწინ სამნივ ავაზაკნი დაწვა, საძაგლები, როგორც გოგშო ისე იწოდნენ ისე ატკაცუნდნენ რა გამხვჭვალნი ხალხნი არიან არაბნი? და შავი პირიც აქვსთ მგონია?

ღმერთმა დაგვიფაროს როგორ პირშავნი არიან ჰსწორედ რუსის აფიცრის წაღებს უგავთ, მანამ ხელით არ შეეხებოდა კაცი მანამ ვერ მიხვდებოდა სადა ჰქონდათ პირი და სად კისერი. და არა წითლდებიან ისინი? სიწითლე მე გამოვცადე ხილითაც ვერ გავაწითლე იმათი ლოყები.

აბა შენ იქიდან უნდა წამოგეღო შენთქვის წყვილი ლოყები: ჰაჯი უსუჶ თორემ შემთხვევაა ყოველთჳის ერთ ნაირათ არ იქნება შენ თუმცა ყვითელი კემუხტისა გაქვს მაგრამ იქნება ერთხელაც არის გახუნდნენ მაგისთანა ჰანბითა, შენი თოფი რკინისაა მაგრამ მაგას უფრო მეტი სინდისი აქვს, შეხედე როგორ გაწითლდა – და რასაკვირველია რომ გაწითლდა სროლისაგან ჰკითხე თუ გინდა საფარყულისა, მაგრამ ვაი მოკვდა არ არის დიდიხანია იმ საძაგელს რაიქნებოდა,დღევანდლამდის მეეცადნა თორე შენთან გინდა ფიცათ გარდავიქცე არ დაიჯერებ გეტყობა ისეთი სისხლი გაქვს ასე რომ წყალი ზეთში არ გაერევა არ შეიძლება, ჰსწორე მამისკვალ შეუდექ. და იქნება მართლა შენ ქალაჩუნა გეგონო აბა მომგვარე ეხლაერთი დუჟინი გინდა კაცის მჭამელნი დავამსხვრევ იმათ გზასა, და სულსა იოლინი დინინი ქესემ, ჩავყლაპამ, შვიდ წელიწადს უცნობოდ დაიკარგებიან, აბა მაჩვენე ისინი, მხოლოდ მაჩვენე მე ისინი აბა ერთი მოიგონე რომ მაჩვენო, მე ეხლა ისინი? რასაც ძმაო ვერა ვხედავ მე იმისი არა ვიცირა, უნახავად ცხენსაც არ ყიდულობენ, და მაშ მე უთვალოდ ვიომებ? კარგი გიჟი მიპოვნე მე მიყვარს როდესაც მზე სიამოვნებს ჩემ მხნეობაზედ და თითონ მე მინდა ვხედავდე რომ სად გაუნიშნო თოფი მე ანგარიშის კაცი ვარ, მე არსად არ მივარტყამ მტერს თუ არ მარჯვენა თვალში. რით გაუნიშნებს როცა მარჯვენა აღარ ექნება მარცხენა ხომ უნდა დახუჭოს უნებლიად თოფს გადააგდებს:

მე აღვირი გაუშვი ჰაჯი უსუჶ. და ორნივ ხელები პირში ჩავიდე განკვირვებისაგან, მანშალდას ინშალდას, მალე მოვესწრობით გათენებას, და ღმერთმა ჰქნას ერთი ათიოთ შეგხვდეს საუზმეთ მე ჩემის მხრიდამ ჩემ წილ შენ დაგითმობ ყველას შენ დაგანებებ, მე არამთუ ხანჯალ სადგისსაც არ ამოვიღებ ვალლახ ბილახ არ ამოვიღებ, – ნუ ფიცულლობ ტყუილად ისკანდირ, ეშმაკმა წაიღოს ცუდი ჩვეულებაა უძებნელად ბევრი რაზბონიკები არიან და შენ წინ მიგებებას თხოულობ, ხედიმ როგორი საქურდო გზა არის აქა ეშმაკმა წაიღო მთვარე გზიდან და ღამე ჩვენ გზასაც ფეხებიდან, გვატაცებს... აი... აი... აი... ისკანდირ! რა დაგემართა იუსუჶ ვინ არის... ოხ!ოხ! სემაშინა შეჩვენებულმა მე დავიჭირე ვიღაც ისკანდირ ქიმ ხან? არდასან? ვინახარ? საიდანახარ?

მოათრიე ეგ საძაგელი,ჯიუტობს არ მომდევს

მაშ გაანებე და ჩამემეცალე მე თოფს ვესვრი; ესარის ჭირი რომ არ მიშვებს მეჭიდება. საზაგელი როგორც ქორი ხოხობს,ოი. ოი. ძვლებამდის კლანჭები ჩამიყარა. შენ დაგავიწყდა რომ დღეს ტანზედ ჯაჭვი გაცვია წელში დამბაჩა გირჭვია? დაგავიწყდება რომ თავი მხრებზედ გაბია ოი. მიშველე ისკანდარ ბეგ წინასწარ მეტყველის გულისათვის მიშველე: ისკანდარ ბეგ არ ისწრაფდა იმან იცოდა რომ შიშს დიდროანი თვალები აქვს,მივიდა ჯიბით მოუსვა იმრგვლივ ხელი იუსუფს და სთქვა სიცილით და ნახევარ ოწყენითა:

მე ვიცოდი ძეძვი მედო, აი შე დელიბაშო საბრალოვ უკეთესი იყო ვირით წყალი გეზიდნა შადრევნიდან ვინამ შაღდარზედ თოვლისათვის წასვლა და მერე რაზბონიკობასაც აპირებ: არა ვეჟო რაზბონიკების ცემა მაინც არის ჩემი საქმე, სთქვა განმხნვებულმან იუსუჶმა, სიცოცხლე მაქვს მე იმას მივარტყი. – დაიჭი დაიჭი ისკანდარ ემანდა ბუჩქს მიეფარა ემანდა ხვლიკსავით ის იხლაკნება გესმის? მესმის როგორ თრთოლით გიჩაკუნებს ჯაჭვი, – უთრთოდა მაგ ლეკსაც ძვლები როცა მაგას ვცემდი აი დავწვი მაგის მამის წვერი და მაგის წვერიც მუქთათ არ გაუშვი, ეხლა ეგ ეშმაკისათვის ჩიბუხათაც არ გამოდგება, ნახე რამდენი ულვაში დავაგლიჯე მაგას; და იუსუფმა მოიგლიჯა მარჯვენა ზილჶიდგან ერთი მუჭა ბალანი, და ძალათ ჩაუდვა ყელში ისკანდირ ბეგსა, ბევრ ქალაჩუნას ჰსჭირს ამ გვარი სენი უსუჶს ცრემლები ჰსცვიოდა სიმწრისაგან

უეცრად დაიჭირა აღვირი ისკანდარის ცხენისა უყურე შეხედე წინა ჰსთქვა მან მარტო წვრილის ხმით. ხედამ როგორ წინწკლებს ისვრიან, ის უთუოთ აცემინებენ თოფსა უთუოთ საფარი აქვსთ, – იქ დარბაზია? უთხრ მშვიდად ისკანდარმა განა შენ არ გესმის და ვერა ხედავ როგორი ელავს და ქუხს წყალი;ცუდი მსახურნი არიან შენი ყურნი და თვალნი უსუფ. გატყუებენ ყოველ ნაბიჯზედ, მე შენ გირჩევდი წინამძღვრად წაიყოლო ცხვირი და იარო სუნითა:

და სულ რომ არ წავიდეთ ის ჰსჯობია, ისკანდარ: წყალი, ცოტაა გაცოფებული წყალი ხუმრობაა, და ეხლა მგონია თითონ განგებ ეშმაკი ადუღებს მთებში თოვლსა, დაჰყრის ქვებსა, რომ დამხვრჩლები დაიჭიროს, ეშმაკი როდი უყურებს თუ ქერქი აქვს თუარა იმ თევზსა ისკანდირ ბეგ ცემო სულო ჩემო ისკანდირ, ნუ წავალთ თუ ღმერთი გწამს მინნათ ეილარამ თავაქაი ეილარამ საანი, ჩემი ცხენი ძალიან ბორძიკობს, ცხენები აქ ბალახზედ გაუშვათ და აქ გავატაროთ ეს ღამე, არესმის უჶ უნაგირს ხვდება წყალი, ეი მასუკან დალიე შესჯულ ძაღლო, ოი რა ცივი წყალია, რას დადექ შუა წყალში არამზადა, უხ ვიღაც მწევს კალთას ოი ჩამოვარდი ვაჲ ვარდები:

ბედნიერათ უსუფ გამაგრდა უნაგირზედ ცხენი გამოვარდა ნაპირ ზედ და იფრუშტუნა დადიწიხვინა, მართლა ძნელი გასავლელი იყო ეს წყალი ყმაწვილი ბეგი ადრე გავიდა და გაღმიდან სიცილით უყურებდა უსუჶსა დაძრწოდის იმის შიშით ყვირილზედ ეხლა შეეძლო უსუჶს, თავის შიშის ძრწოლა დაებრალებინა წყლისათვის: გათენების წინ ესენი მივიდნენ, სამურის წყალთან და მდინარე ესე ქუხდა და ღრიალებდა განივრად ამღვრეული ზვირთთა შინა ტრიალებდნენ, და მოარახუნებდინენ წვრილნი ქვანი მათ გაუშვეს ცხენები ბალახზედ და თითონ დაწვნენ ნაბადზედ. იუსუჶმა აქაც არ გაუშვა შიში და კვეხნა ისკანდარ ოცნებდა დაჰსთვლემდა ერთი იტყოდა რაც არ ყოფილა თავის დღეში, და მეორე. ფიქრობდა რაც იქნება არ აღსრულდეს დასასრულ ლაპარაკი შეერთებულის ისკანდირის ოხვრით.და იუსუჶის მთქნარებით,დაწყნარდა და მოჰსწყდა მაგრამ მშიშარს ვაშ–კაცსეძინა ნახევარ თვალით. და ნახევარ ყურით ათჯერ მაინც დაუყვირა თავს ცხვირს ეგონა ვიღაც ეპარებოდა იმას დასახრჩობად, ეგონა ვიღაც უკრავდა ზურნას, და ვერ მიხვდა რომ თითონ ხვრინავდა ის როტამდა და რო ტვაშიაც აირეოდა გინება და კვნესა:–

სიჩან გურანდა ფელიანღ ფიშიქ.–
ასლან გურანდა სიჩინა დუნდი.
კატამ დაინახა თაგვი, ვეფხსავით გაიბერა,
ლომი რომ დაინახა თითონ თაგვი იქცა.

ზღაპრული ანდაზა

ტკბილ არს გაღვიძება პირველისა მზისა სხივისაგან: როდესაც იგი ვითარცა ცელქი თუთიყუსი, მოიპარება და ოქროისა ნისკარტითა თვისითა გარდახდის საბანსა სიბნელისასა, მშვენიერისა ცელსა ზედა ტკბილია და ვგონებ უტკბილესი არის განხილებად თვალისა შემოდგომად მცირედისა ძილისა ნოტიერსა მდელოსა ზედა ახდილისა მცაშია, განხილება თვალისა და პირის პირ მიგებება და სეხება ბუნებისა, სასძლო ყოველთვის უსიამოვნესია ცოლზედა.და ბუნება საუკუნოდ სასზლოა ისკანდირ–ბეგ სიამოვნებით გაიჭიმა ნელიად, აღახილნა თვალნი ჯერეთცა სავსენი ზმანებითა და წინაშე მისსა, ვითარცა მათი განგრძელება გამოჰჩნდნენ სახენი დილისანი გარეშე, ჰსთვლემდა ტყე გარდასხმული შეხუჭუჭებული სამხრეთისა სიმწვანითა, წინაშე თვალთა ძირს მომდინარეობდა გაცოფებული სამური, ბულბული ხან–დი–ხან დაჰფარვიდა ქუხილსა წყლისასა. –

და ღრმად განმეორდებოდა სულსა შინა ისკანდარისასა ესე შეწყვეტილნი ბგერანი ეჩვენებოდა თითქო იმით აეხსნებოდა გაუთავებელი გამოცანა სულისა, ეგონა რომ მასში ჰპოვა თავისნი საკუთარნი გამოხატვანი, ენა სიყვარულისა რომელიცა ჰსტანჯვიდა მას. – იგი გარდაიქცა მრთლად სმენად მაგრამ იმ დროს როდესაც მღერალმა ტყისამ იწყო რაკრაკი ვარსკვლავებად ბრწყინვალისა ბგერითა უსუფმა დაიწყო ხვრინა თითქო დახეულმა ბარაბანმა წაჰკრა ნაბადიდგან გამოყოფს უსუფის სხვირსა ფეხი, უსუფ წამოხტა:–რა ანბავია ეშმაკმა წაგიღოს ისკანდირ–ბეგ ცხვირზედ ფეხი დამადგი და მე მადლობა ალლახსა, ცხვირი მუხუდოს ოდენი არა მაქვს განა შენ თვალები კისერზედ გისხია? მაგრამ არც ქუსლებზედ მისხია უკაცროვოთ ძმაო უსუფ რომელმა ეშმაკმა გასწავლა ჩემ ცხვირზედ თამაშობა ვეჟო ჯანბაზობას აპირებ თუ რა არის ან იქნება ადრევ ეჩვევი როგრ გახვიდე ალსირათზე აი ჩავბერტყე შენი სული ჯოჯოხეთში ვალახე ბილახე. აბა აბა რისათვის ჰსჯავრობ? ვეჟო შენი ცხვირი ჩინურისა ხომ არა არის სტანბოლიდგან ხომ არარის მოტანილი, მე გაჯავრებულმა ბულბულზედ წაჰვკარ ფეხი, შეჩვენებულმა ფრთიანმა მსტვენავმა არ გამაგონა შენი ტკბილი ხვრინვა. –

აი რომ თქვენ ორნივ იზრდებოდეთ თქვენ–დღეში მარტო ვარდის სულით რომ, თქვენთვის ვარდის ეკალი იყოს მჩხვლეტელი თქვენთვს როგორც შენი წაღის ცხვირი რომ:...

კარგი კარგი უსუჶ, მაგ კუპატებს ეშმაკებს ნუ აჭმევ, გესმის რას იძახის მულა ზიაურში, ლოცვა უმჯობესი არის ძილისა და მე დაუმატებ უმჯობეს წყევლისა:–

გაათავეს რა ბანვა და ლოცვა ჩვენ მოგზაურთ მონახეს ფონი რამე წყალს მოემატნა. ორნი ბეგნი მადლობელნი ცხენთა, ჩვეულებათაგან ბედნიერად გავიდნენ ორსავ ტოტს სამურისას, უსუფ ხმას არ იღებდა, ამისათვის რომ შიშით გულს შეუგუბდა რაკი გავიდა ნაპირზედ იწყო გინება და წყევლა ის გამოახველებდა გინებას თითქო ყელში ედგა აქამდის: – აი ეშმაკმა დალიოს ეს წყალი, ჩავარჩე ამაში ღორი. განა ეს გაგონილა გაბერილა აქამდის რომ ბაყაყებს არ ჰქონდეს წყალი რომ დილით ფეხები გაიბანოს, დაიხრჩოს შენი ძირი ლაფითა, გადაიქცეს ეს დიდ ძაღლების შარად, აბა ახლა ვისთან გადავხდეთ რომ ქერები მივცეთ ცხენებს, და ჩვენ პური ვჭამოთ, მე ზიაფურში ნაცნობი ერთი სულიც არა მყავს: –

და უცნობსაც ვერავის შემოვეყრებით, ამ სოფელში, აი დაეწვავ ჯოჯოხეთში იმ ორფერიანს ძაღლის წვერებს უბართოთ შუბლითაც ვერავის გაუღებ კარებს კაცი გინდა მოკვდეს ქუჩაში არავინ გაგათრევს თითქო ჭირიანიაო: – ეტყობა ზეაჶურული ჩუჱნ მოქალაქეთაგან უსწავლიათ პურადობა მაგრამ ჩვენ ბაზარი მაინც გვაქვს, აბა აქაც გამოვცადოთ, ხომ არ გამოვტყუებთ ვისმე აბაზითა, აბა უყურე კარებში ჭაღარა წვერი დაუნახო ვისმე, წაღარაწვერნი უფრო კეთილნი არიან, და მალეც დაგვყვებიან, თეთრ წვერა უფრო უფროსია, რომელიც არის ჭკით პლუტი,წითელ წვერა კაცი უთუოთ ქონებიანია იმას უთუოთ ვერცხლიცა აქვს და ლამაზი ცოლიცა ჰყავს, ის მარტო ეჭვის შიშით არ შეგვიშვებს სახლში, მაგრამ ვისაც მოესწრო ჭაღარა წვერი იმასაც აქვს სახლი და აქსს სურვილი ინის ყიდვისა: რომ წვერი შეირებოს, ეი მეგობარო საალამ ალეიქუმ, ნებას არმოგვცემ შენსას დავისვენოთ ერთი საათი და პურ მარილი ვიგემოთ, ალექუმ სალამ უპასუხა მაღალმა პიქრუშმა თათარმა, უყურებდა რობის იქიდგან; ბრძანებისათვის მოხვალთ?

არა კეთილო კაცო სტუმართ, ბარათი გაქვსთ? ჶითათი გააქვს წმინდა ვერცხლი და სხვა არაფერი, აბა გაიძარი ამხანაგო გააღე კარენი. – მობრძანდი ხოშ გელდი, მე ხშირად ქარვან სალიბლიარი ქირავან–ბაშ, ჩამოხტება ხოლმე, არც კაცი და არც ცხენი აღრაიმაზედ არ იჩივლებს ხოლმე: კარები გაეღო მაგზავრნი შემოვიდნენ მოუშვეს ცხენებს მოსართავი დაუყარეს ნაბადზედ ქერი. უნდა გითხრათ რომ დაღისტნის მოსახლენი ძალიან სუფთათ, დგანან, სახლები ყოველთვის ორ წორედათა აქვთ აშენებული, ზოგი არის ლიზითა ზგი ლესულის წნულითა გარნა გათეთრებული შიგნით და გარეთ. ფანჯარა არა აქვს, ამისათვის რომ მუსულმანი იმას არა ცდილობს რომ დაინახოს, ცდილობს რომ თითონ იყოს უხილველი. აღრაიმმა სთხოვა სტუმრებს ზემო ოთახში დააწყეს თოფები დერეფანში შევიდნენ სახლის პატრონის საწოლში და ძალიან გაჰკვირდნენ რომ ვერ შენიშნეს ერთი ძუცა, და შუა ოთახსა ეკიდა ქალის შარვალი. კითხვა ქალზედ არის უზრდელობა მუსულმანებში მოკითხვა ცოლისა, შეურაცხებაა, ჰაჯი უსუჶს ენა ჰქონდა რომ დაეცინა ამ აღთქმულის სახლის მორთულობაზედ. მაგრამ ეშინოდა არ დაეძრახათ მოქალაქეობითი მისი ზრდილობა. ხომ არ გვითავაზებ ფლავსა, სახლის პატრონო, ჰკითხა მან? თითონ წინასწარმეტყველსაც არ უჭამია იმისთანა ფლავი, როგორსაც აკეთებდა ჩემი ცოლი, ალლახ ალლახ, სტუმრები თითონ თითებს დაიკვნეტენ ხოლმე. ისე ერბოში სცურავდა ხოლმე. და ასეთი თეთრი იყო ხოლმე ფხშვიერი ქიშმიშით და ზაფრანით–ეს მგონია დერბენდულ ზღაპარს ამბობს უჩურჩულა ისკანდირ–ბეგმა ამხანაგს.

მე მგონია ეს მურია – ცოდვილი ცოლის შარვლის მეტს არას გთავაზობს უპასუხა უსუჶმა და გაჰკბიჩა პური და ყველი და არავის არა უპასუხარა ისკანდარმა სახლის პატრონის ცოლს არ დაუშურებია იმაზედ ერბო. და რა იქნებოდა მეგობარო რომ შენი შინაურები შერთებულ–იყვნენ ერთ სულათ, ბირჯან ოლბუბ: და გაეკეთებინათ გინდა ხინკალი უთხრა მან სახლის პატრონს. ხინკალი? სადა მაქვს მე ხინკალი ყაზი–მულამ შეჭამა, ცხვრები მიწამ ჩაყლაპა თესლი, შინაურნი: ვია. ვაი. მე ვინა მყავს შინაური გარდა ამ კატისა, მოკვდა ჩემი ყმაწვილი და ლამაზი–უმი მასთან დავმარხე ჩემი ხუთი ვერცხლის თუმანი. ვტირი ვერ გამოვიტირებ იმის თუმანზედ:

და იმან შექმნა ქვით ქვითი: – საუცხოვო სასხოვარია უჩურჩულა იუსუჶმა – მგონია ჩვენც ვიტირებთ უთხრა ისკანდარმა, მაწონი მაინც გვაჭამე სახლის პატრონო.

მაწონი ჯანიმ ოხ რარიგათ აკეთებდა ჩემი უმი მაწონს, განა მარტო მაწვნის გაკეთება იცოდა...

ახლა შენ რომ ჩაიხედო რძეში მაშინვე მაწვნათ გარდაიქცევა დაიყვირა გაჯავრებულმა იუსუჶმა და ძალად გამოაგდო აღრიმი კარში, წადი მოიტანე რამე ხომ ხედამ მართლად გეუბნები , გავყიდი, შენ დედას, ორ სხვის თავზედ მჟავ პირიანო, ანასინი სათიმ, მე კუჭში მამალი მიყივის, და მე ეს ზღაპარს მიანბობს, თითონ ტალახსა ჰსჭამს და ჩვენ კომლითაც არ გვაძღობს: ითოღლი. ძაღლის შვილო ეი სახლის პატრონო რას დასცქერი ჩვენ თოფებს: ხედამ ჩვენ ასეთი მშიერნი ვართ რომ. ნიანგს რომელზედაც ქვეყანა დგას შთავსთქამდით, მოგვიტანე რამა ჩქარა, ბუ საათტა ბუ საათთა ემ საათში ემ საათში უპასუხა მან და მოუტანა ერთი კონა ხახვი და რძე. –

რა უნდა ექნათ იკმაყოფილეს მითა, სახლის პატრონი ტიროდა თავის ლამაზუმიზედ ისუჶ ჰსჭამდა და იგინებოდა ისკანდარ იცინოდა და ჰსჭამდა, ჭამეს რა პური უსუჶმა მიარტყა რუხ წვენში ათი შაური, წიხლი ჰკრა შალვარს ასე რომ ნაჭრები მოხვდა სახლის პატრონს პირში, რომელიც ყვიროდა რომ ვიჩივლებო, უპატიურობაზედაო, მალიად ზაიფური დარცათ უკან, ისინი წავიდნენ მარჯვნივ მთისაკენ, უყურე უკან ისკანდარ სიმკრთალით უთხრა უსუფმა ის საძაგელი კაცი სახლის პატრონს რომ ელაპარაკებოდა გვიყურებს საით წავედით, მართლა ვიღაც ლეკი იდგა გორაზედ ავჟანდაში ედგა ფეხი და დაყრდნობილი უნდაგირზედ იყურებოდა ორ წუთში აღარ გამოჩნდა, შენ ყველა მეცხვარე ავაზაკი გჰგონია უპასუხა სიცილით ისკანდარმა. –

განა აქაურნი მეცხვარენი კაი კაცები არიან? ფეე ცოტა გცოდნია აქაური ჩვეულება ქურდნი მონახევრენი არიან ავაზაკების ყაზი კუმუხელთ დათბასარანელების დასამურლები ყოველთვის მთიულნი გაცორცვენ ქარავანს და მგზავრსა და ველნის მეცხვარენი იმათ პურს აძლევენ დაუმალვენ ნაცარცვს მთელი მოლანურის დასტა მთიულები არიანო? რა არის შენი მოლანური რა არიან შენი მთიურნი განა: – ისინიც ჩვენსავით კაცევი არარიან? კაცები ისეთები არიან და ადგილი სადაც ისინი ჰსძარცვენ. ისეთი არ ღის როგორიც ველში, მთაში ძმაო ვირის ნალიც ნაპერწკლებსა ჰყრის.–

ალლახ იმითსინ, ღმერთმან მისმინოს მე. მე ბევრს მივცემდი რომ პირის პირ შევხედრიყავ სენ ნაქებ მოლანურს ვნახავდი ვინ დაუთმობდა გზასა, მაშ მე გამოვწოვდი სირცხვილსა რძის მაგიერადდედის ძუძუსაგან. კიდევ ფიცულობს და თხულობს ალახისაგან, რასაც შეითანისაგან უნდა ვერიდებოდეთ ცოდვა არ არის ეგე ჩემო სულო ისკანდარ,განა შენ ძაღლი ხარ ან გაური. განა შენ გემძიმება სულის ტარება გვამში: ან თავი მხრებზედ, გაკვნიტოს შუაზედ ეშმაკმა, ჩემი ცხვირი თუ უკეტესი არარის, რომ შემოვეყარნეთ მშიერს ლომს ვინემ მაღლა არ იყოს ნათქვამი მულანურისა,–აბა ეს არის იუსუფ შენ რომ ცოტას კვეხულობდე და ცოტა გეშინოდეს მაშინ უკეთესად გეცოდინებოდა დაგაიგებდი გზასა აბა შეხედე რა ხევნარში მიმიყვანე. აქ უფარნოდ ეშმაკი გზასაც ვერ გაიგნებს: უნდა ჩამომხტარიყვნენ და მოეჭიდნათ ცხენთ კუდისათვის ხელი ისე ასულიყვნენ აღმაღთსა რომ გავიდნენ პატარა ველზედ: უსუფმა დაიწყო თავისებურად გინება: აი ეშმაკმა გაჭყლიტოს ეს მთა დეე გარეულმა დაღისტნურმა ღორებმა დაიბუდონ მხოლოდ ადა, დეე შეაკანკალოს მიწის ძვრის ციებამ დეე გასქდეს – თითონ შენა გაქვს დანაშაული და მთასკი აგინებ უთხრა ისკანდარმა, შენ არიყო მარწმუნებდი რომ ვიცი გზა შაღდაღისა როგორც ბაზრისაო, რომ შაღდაღის კლდეები ასე ნაცნობი არიან როგორც ჩემი ხუთი თითი, – განა მე ტყუილი ვსთქვი, ანასინი ბანასინი, როგორც ხუთი თითი ვინ აძვრა ხუთი თითის მთაზედ ვისაც ეშმაკის ფრჩხილები არა აქვს, ნავრუს ბეგ არ მათქმევინებს მე ტყუილს, მე და იმან დავქუსლეთ ეს მრთელი მთა, და მაშინ როგორღაც სხვა რიგათ იყო მაშინ ასე ჰსწორე იყო, როგორც ხელის გული, ეტყობა ეს მეჭეჭები დაასხდა, ან იქნება ზურგი მზეს მიუშვირა, რომ გაითბობს ბებერი ძვლები, გაყინული ჩრდილოეთისაგან ისკანდარბეგ დადგა და დაუწყო გაჯავრებულმა ყურება უსუფსა. ადა ახლა?

ახლა ორი ათასი წყევლა ამ შაღდაღის თავზედ:– დავაყარე მტვერი თოვლაინ თავზედ. ხედამ როგორ მტრულად უმასპინძლებს სტუმრებსა, ჩაუკეტნია კედელს–უკან და კიბები თან აუტანია, დააღრჭენს თავის ქვების კბილებს ბებერი ძაღლი.–ახლა სად წავიდეთ მთაზედ უნდა ყირაზედ ავცოცდეთ, მთას ქვევით უნდა დავეშვათ თავდაყირა, რაც გინდა ჰქენ ისკანდარ–ბეგ, მე დავეკითხები ჩემ ფიალას, საკურველი ნივთია ეს ოტკა, ვალლა ბილა, საკურველია, რაკი დაგიწყებს ჩურჩულს, ბულ.ბულ.ბულ,ნახამ ყველა ჭირი გაგშორდება, თავში გონება ცისკარივით განათდება. და გული მკერდში ვარდის ზეთისავით დადნება, აი სე გაუბანელო ცოდვილო, განა არ გეყოფა მართლ–მორწმუნული ცოდვა შე გაგარეულებულ კატასავით სხვასაცა ჰსწამ? განა არ იცი წინასწარ მეტყველმა რისთვის აღგრძალა ღვინო. დიახ კარგათ ვიცი გეთაყვა, ვეჟო ისკანდარ–ბეგძალიან კარგათ ვიცი იმან აღგვიკრძალა რომ უფრო გაგვიტკბილდეს ამაზედ ჶიზულმა სთქვა. –

გაზაფხული არს გაშლილი

შესვით ღვინო, ჰქმენით ლხინი.
რას გვიკრძალავენ ის არს ტკბილი
ის არს ცხოვრების გვირგვინი

კარგი აღთქმა გქონია უსუფ. ამმა მაგრამ მაგით მგონია ჯოჯოხეთში უფრო მალე გზასა, ვინამ მცაში. –

ეგ ვინ გითხრა ჩემო სულო ისკანდარ, ეშმაკმა წაიღოს თუ ღვინისაგან კაცს ფრთები არ ესხმება, მე მგონია ვფრინამო. ცხვირით მცასა ვხნამო აბა მიყურე ახლა მე როდესაც გადავყლაპე სულის ყურძენი, მე მგონია ხანის ადლზედ გავიზარდე. ადრე ერთს ბილიკსაც ვერ ვხედავდი, ეხლა ერთი დუჟინი მიტრიალებს თვალწინ მეხლართება–მე შენგან ერთსაც არ ვისესხებ იუსუფ მე ჩემ გზაზედ წავალ სადაც უნდა გამიყვანოს შენ წადი მარცხნივ მე ასე პირდაპრ გამოვცდი ასვლას,და რომელმანც ვიპოვოთ კარგი ასასვლელი დაბრუნდეს და ამხანაკს დაუძახოს, ნახევარ საათი ვადა, ხუდ ხაჶიზ ნახვამდის: –

ჰაჯი უსუჶ, ასე გამხნევდა, რომ ამ დროს არა უპასუხა, და წავიდა მარტო გზაზედ, ისკანდარ ხელში დაიჭირა ცხენი და შეუდგა აღმართსა დიდიხანია შუადღე გადასულიყო, პირისპირ იმა ადგილსა, სადაც გაიყარნენ ჩვენი მეგზურნი სამძღვარს შუა ღრუბლისა და თოვლისა ამაღლდებოდა მაღალი კლდე ეჩვენებოდა რომ ფრინვალე ტერფი გარეული თხისა ვერა ჰპოებდა მუნ ფეხის დასადგმელს იმის ცამონათალ გვერდებზედ მაშინ როდესაც იმი წვერზედ მოჭრილს მოედნად ეპოვნათ მისაყრდნობელი კაცთა და ცხენთა, ექვსიოდ ლეკი იქვენენ ცეცხლიას პირთან რომელზეაც იდგა ქვაბი ესოდენივე ცხენნი ჰსწამდნენ ბალახსა, მოჭრილსა ხანჯლებითა რიცხვთა შორის ცოტა მოშორებით ნაბდის ჩრდილ ქვეშ. გადაშლილი ცხენზედ რომელიც უჩირდილებდა, პატარა ხაალიჩაზედ იჯდა მოკეცილი. კაცი ახლოს ორმოცის წლისა სასიამოვნოს სახისა; ჩოხა იყო უბრალო ყურმთაჯ სეყრილი მაგრამ იარაღი ბრწყინვალებდა ვერცხლითა და სიწმინდითა, ჭეშმარიტი ნიშანი არა მოქალაქურის სიმდიდრისა არამედ მხნეობისა, ის ჰსწევდა ჩიბუხს, ხანდისხან თამაშობდა აბრაშუმებრივისა მისისა ზილფითა, მშვენიერსა პირსა რომელიცა ვითა შაღდაღის თოვლი არ დამწვარიყო მზისაგან,ისისმენდა მისსა სუნთქვასა, და ეშინოდა განღვიძებისა, და მისთვის ვერ მოსწყვეტდა, კოცნითა მღიმარებასა ნახევრად განშლილსა ბაგეთა ზედა. ხანდისხან მჭუმნვარებით აღმოიოხრებდა და გაიქნევდა თავსა და მასუკან თვალნი მისნი, ვითა თვალნი შავარდენისანი ჰსაჭვრეტელისა კოშკიდგან რომელიცა ბუნებას აუშენებია შაღდაღისათვის ვითა ორნი შავარდენნი ნავარდობდნენ ცაში და დაეშვებოდნენ ძირს ველთა ზედა მწყურვალენი ნადირობისა და სიალაფისა: –

ეს იყო მულანური, მეხი დაღისტნელთა ავაზაკი მულანური თავის დასტითა; და იმან დაინახა ჰაჯი უსუფი, რომელიცა მოვიდოდა ქვევიდგას. ის ხვლიკისოდენადაც ჰსჩანდა მულანურმა გაიღიმა ფარისევლობით და დახარა თავი ყრმის ყურებამდის, გაიღვიძე გულშად ყრმამა განახილა თვალი:– გულშად? უთხრა მოლანურმა გინდა რომ მე შენ ფეხებამდის თავი დაგიკრა? მინდა უპასუხა ყრმამან გათამამებულისა ყმაწვილისა სახითა ძალიან მინდა მე გამიკვირდება რომ სენ ამპარტავანი ჩემ ფეხ ქვეშ გნახო; ასტა ასტა, ჩუმათ გულშად მუქთად არ გერგება ეგ სიხარული, ფუტკართა აქვსთ პირველი ის არი და მასუკან თაფლი, ჩაიხედე კლდის ქვეშ იქ მგზავრი მოდის, მე ვიცი მისი სახელი, ვიცი გული იმ მგზავრისა ის არის უშიშარი როგორც ფოცხვერი ჰსწორეთ ისვრის თოფსა, წადი ჰაყარე თოფიარაღი შეჰკარ, თუ შენ მაგას არასრულებ და აქ შეკრულს მოიყვან მე შენი ყულუღჩი ვიქნები მთელი საღამო, მე თავდაგადგები ამხანაგებთან რაზმიხან თანხმა ხარ? –

რაზიამ თანახმა ვარ მიუგო გულ შადმა. ამოზდო აღვირი ცხენსა სეხტა და ამაყებით ჩააჭენა, მხოლდ ნალთა და აჩნიეს კვალი მისი, თითონ აღარ ჰსჩანდა; მთელი მულანურის ამხანაგნი დაწვნენ მიწაზედ, და ისე ჩაჰყურებდნენ კლდის ნაპირიდგან თუ რა მოხდება თვით ავაზაკტა მთავარი მზრუნველისა თვალითა უყურებდა,თითქო ნანულობდა რომ თავის ყრმა ამხანაგი გამოიმეტა ამგვარ საშიშრობაში იქნება ძმა თვისი, და როდესაც ორნივე მტერნი მოახლოვდნენ თოფის სასროლად მულანურის ჩიბუხი კბილებში და ღიმილი ტუჩებში გაუქრა; ჰაჯი უსუფ გამხნევებული ოტიკთა, არწმუნებდა თავის თავს რომ ის უძლიერესია თვით როსტომზე: –

განა ტყუილთა ჰსწერია ჩემ თოფზედ თრთოდე მტერო მე ჰსუნთქამ ცეცხლითა, და მაშ დავწვამ პირველ რაზბონიკის წვერს, ან პირველ ვეფხვს რომელი ჩემკენ მოახლოვდება, და რა ეშმაკისა თვის უნდა მეშინოდეს; ჩემს ჯაჭვს ვერც ტყვია ვერც ბჭკალი შეატანს, მარტო თოფი რომ გავგზავნო საბრძოლევლად სულ თითონ გაჟლეტს, აბასად არიან ის რაზბონიკები დაიმალნენ სოროში მე რომ დამინახეს საძაგლები ქალაჩუნები, აჯიზლიარ, ოჰ რარიგათ მძულან, იმისთანა ქალაჩუნები, აი დავჭერ გზა და ჰსჯული იმისთანა ქალაჩუნეაებისა; და ერთბამად მარჯვნივ მოსახვევის გზის კლდისგან მრისხანე ხმამ, და დექ ჩამოხტი, ცხენითგან, გაუხვრიტა ყურები უსუფმა მაგრამ როდესაც აახილა შეშინებული თვალები და დაინახა ათ ნაბიჯზედ გაბრწყინვებული ლულა განიშნებული პირდაპირ იმის გულში, საბრალო უსუფს გული შეუგუბდა და გული თითქო ჭინჭვლის გორაში ჩაუვარდა; ათთან თუშ, ჩამოხტი ცხენიდგან მოესმა კვალად არ გაბედო თოფის ან ხლმის, ან თუ გაბედავ გაქცევას ან იარაღის ხმარებას, გესვრი გულში, აიყარე იარაღი: –

ჰაჯი უსუჶს თვალები დაუბნელდა, ვერ შენიშნა რომ იმის პირდა პირ უულვაშ წვერო ბიჭი იდგა; ის ხედვიდა მხოლოდ იმ ლულას მარტო ერთ ლულას და სხვას ვერა ფერს და იმას ეჩვენებოდა რომ ლულა იმისი იზრდება არებს პირსა. გამოახდენს ცეცხლსა, ის უკვე გრძნობდა თავის თავში ტყვიასა დაეცა მიწაზედ საშინელის სიბრალულის ხმითა რომ ნუ მოჰკლამს, ნუ ესვრის.

არამც თუ იარაღსა ჩემ სულს მოგცემ შენ, ეჶენდი რაზბონიკო ღარამილარ ბეგ ამ მთის თვადო რაზბონიკთა, შენ კეთილი კაცი ხარ მე მშვიდი კაცი ნუ დამღუპამ სულისა, კუჭისა გეთაყვანე მე შენთან ნაქვრად წამიყვანე მე შენ გემსახურები შენ ცხენს დავზილამ და ის იყრიდა იარაღს დაჰყრიდაიქით ერთი ერთმანეთზედ, იბრუნებდა ჯიბებს დაიგლიჯა ნახევარი ულვაშები რომელიც გაბმულ იყო ჯაჭვის პერანგში? ენას მოგჭრი და ძაღლებს გადაუგდებ საძაგელო მოქალაქევ უთხრა გულშადმა დაჩუმდი, თორემ საუკუნოდ მდუმარებას გასწავლი! არ დავიყრანტალებ თუკი შენს სულს ენებება:

დაჩუმდი გეუბნები, მესმის და დაგმორჩილდები: გულშადმა ჩაავლო დანბაჩას ხელი, რომელმანცა ჩაჩუმა უსუფი შეუკრა ხელები და შეუყენეს მთაზედ მონა ღვთისა, მეოთხე სათზედ შემდგომ ძნელისა მგზავრობისა ყვითელი დაკაწრული წარუდგა წინაშე თვალთა მლანურისათა, და საშუალ მხეცებრივითა პირითა მისის ამხანაკებისათა. სადაცკი მიაქცევდა თვალებს ყველგან მიეგებებოდა ბოროტი ღიმილი, ანუ შეუბრალებელი მდუმარებითი გადაწყვეტილება ყველანი იყვნენ მდუმარედ გულშადმა დაჰსდვა ფეხ ქვეშ მთავრისა,საჭურველი ტყვისა, მთავარმან დაუკრა თავი სამჯერ გულშადსა, უწოდა მას მხნეაკოცა შუბლზედ მერე მოუბრუნდა და უთხრა უსუფსა, იცი ვინ აგყარა იარაღი უსუჶ ბეგ: –

უსუჶ შეძრწუნდა ამა ხმისაგან, თითქო ცხელი უთო წაუსვეს მის ზურგზედ, ძლიერთა უძლიერესმან მენიმ ბიგუმ, ჩემო ბრძანებელო, მიუგო ძრწოლითა, მხნეთა ამხნესმა, რა შემეძლო მე პირის პირ მისისა, როდესაც ლომი ამასთან ლეკვია და ისფენდლიარი ბავშვი: –

ყველამ გაიცინეს ირგვლივ, ნახე მაშ ეს ბუნბერაზი რომელთანაც სიმხნეში ისკანდარ ბავშვია, და ძალით ლომი ლეკვია, უთხრა მულანურმა და ახადა ქუდი გულშადის თავისაგან; მჩქეფრად გარდმოუცვივდნენ შავნი აღარ იყო იჭვი ის მოეხვია მულანურსა: –

ეს ჩემი ცოლია უთხრა მან, საშინელმან სიცილმა დააყრუა უსუჶ ბეგი, ლოყანი გაუწითლდებოდნენ სირცხვილით თუ შიშს არ დაეყენა მასში სისხლი, მაგრამ ცოტა ამითი გამხნევდა, ისწრაფა მან გადაუგდოს სიტყვა საზოგადო მხიარულების დროს, თავის გამოსასხნელად, შემიწყალე ჩემო ბატონო საწყალი ხმით უთხრა მან ნუ გამყიდი მთაში ჩემში კარგს სახსარს მოგცემენ, წარბნი მელანურისა შეკრნენ იქნება საშინელი ქუხილი. იცი ვის ურჩევ მაგას კურდღლის ტყავიანო, ღირსო ძეო დერბენდისაო, შენ ასე ჰგონია ყოველი სული შეიძლება გამოაცხოს ოქროთი და შეიჭამოს, თუკი თქვენ ალიას დაიფიცამთ, ნუხარ დარწმუნებული მაგაში. მე მადლობა ღმერთსა არავარ შაგი და ჩემს ნებას ვერავინ აღვირს ჰზდებს, ვერცხლისადა ვერც ოქროს ლაგმითა, იქნება შენ გეგონა. რომ როგორც დერბენდელი მედუქნე გავყიდი დამპალს ახლად, და შავ უსვინიდისოდ ვითხოვდი შენში სპარსულ ოქროებს, როდესაც შენ არა ღირხარ, ერთი მარცვალ საფანტად. ბირ სეჩმა დეგმესინ. შენ უკუდო ძაღლო და რისთვის გაგყიდი შენ მთაში, ზღაპარი იქ მუშაობად არარის შერაცხული და შენ გინდა ცხვირით ხახვი გათხრევინონ ისიც არ იცი, რისთვის გაგიშვებ შინა? იმისთვის რომ შენ ცოლი შეირთო და შეჰქმნა მრთელი ჩამამავლობა ქალაჩუნათ, ალახმა დამიფაროს მაგისთანა აზრისაგან, დერბენდში უშენოთაც კურდღლები ბევრნი არიან აბა უსუფ ხედამ როგორ გიცნობ მე შენ, და ხედავ ეხლა შენ რომმე არ მიყვარს პირში მაქებარი ჰსთქვი ჩემზედ შენ რას ჰფიქრობ მე მოლანური ვარ–ვითა აქლემი ჩაფლავს ცხვირის ნესტოსა, ოდეს იგრძნობს ქროლასა, სამუმუსასა, ესრეტ დაეცა პირქვეჰჯი უსუფ ამ სახელის თქმაზედ: –

ალლახ. ალლახ. განა მე რომელიც ვფიქობდიბედნიერი ვიქნებოდი თუ გავიბანებოდი შენის ფეხის მტვერითა; ძალ მედვა დამედვა სამართალი შენს თავზედ ჰუსეინ ალიდა, დეე ნუ მიმიშვებენ მანამდის ჰუსეინ და ალი რავიცი მე, მე არა ფერი არა ვიცირა:–მე მსურს რომ მხოლოდ შენი ხელი იყოს ყოველთვის ჩემ ქუდად:–

გამიგონე უსუჶ მრისხანებით მიუგო მულანურმა მე დიდიხანია ვიცი რომ შენ ძალიან გიყვარს მიბაძვა და განმეორება სპარსულის ტყუილებისა, მე უბრალო კაცი ვარ მე სად შემიძლიან გავიგო შენი იბარათ შენი მაღალი ფრასი უცუღლუტოდ მითხარ რას ფიქრობ ჩემზედ: –

რას ვფიქრობ დეე ეშმაკმა დაგკვნიტოს როგორც კაკლი ჩემი თავი. არა ფერს არა ვფიქრობ და არსად არ მიფიქრნია, ვალა ბილადეი არ მიფიქრნია, განა შემეძლო შენზედ მეფიქრნა რამე, აბა მე რა ნადირი ვარ. მტვერი არა ფერი. ფუჩ. ზათ.–

უსუჶ მე არა გეხუმრები მე გამოვსწურამ შენის ტვინიდგან იმას რაც მინდა ან ტვინს მოგითხრი თავიდან თქვი: –

ნუ ჰსჯავრობ მაღალ ხარისხოვანო ვარსკვალებით მზრდელო ეფენდი მულანურ ნუ დამწვამ შენის მრისხანების ნაცრითა, შენმა ბრძანებამ შო მარგალიტი ჩემ სულელ თავში მაგრამ ეს მარგალიტი, არის ჭიქა თუ შევდარებთ შენ ღირსებასთან, მე ვფიქროფ რო გონება შენი არის თოფი ოქროს ზანიშინისა გატენილი ტუჩამდე სიბრძნითა, მსროლელი სიმართლისა და არაოდეს ამცდენი ნიშნისა,მე ვფიქრობ რომ შენი სული გული არის სურა აღვსილი ვარდის ზეთითა,რომლითგანაცა გამოედინება სიუხვე მე ვფიქროფ, რომ შენი ხელი ყოველთვის არის გახსნილი რათა ჰქმნას კეთილი სხვისათვის, მზა არის ყოველთვის სესაწევნელად. მე ვფიქრობ რომ ენა შენი არის ნარნარი შტო რომელზედაც განიშლებიან ყვავილნი: სიმართლისა დიდ სულოვნებისა, ვერცხლ უყვარულობისა, მოწყალებისა: – მე კიდევ იმათ შუაში ერთსა სავსე ცვარსა სიტყვასა რომელიც მზა არის მითხრას წადი შინა კეთილო კაცო ჰაჯი უსუფ და მოიგონებდე ხოლმე კეთილად მულანურსა, კა რგათა არა ვსთქვი მე? –

ვერაფერს ვიტყვი მაგაზედ, კარგი მთქმელი ხარ, მაგრამ ცუდი გამომცნობელი, და ტუ გინდა რომ შენ ტავიდან ბოლომდის სტყუოდი აი ჩემი გადაწყვეტილება, ამისათვის რომ შენ ხარ ბეგი. რომელ არს მხედარი ჩამამავლობით, მიიყვანე იქამდის რომ უსირცხვილოდ ქალაჩუნობდი და დამდაბლდებოდი შენისთანა კაცის წინ: –

სიკვდილი განა კაცია შენიშნა წუწუნით უსუჶ მა;დამაცალე დავასრულო შენი დასასრულიც მალე იქმნება, ვისაც აგრე ძალიან სიკვდილისა ეშინიან ის არარის ღირსი სიცოცხლისა შენ მოკვდები ხვალ ნახავ შენ უკანასკნელ გათენებას, და თუ შენ გაბედავ ილაპარაკო მაშინ ემ წუთზედ ხანჯალ შუა გაგჭრის სიტყვას ყელში; წაიყვანეთ ხაროში და მაგრა შეჰკარით, დეე იქ იწყევლოს ხვალამდის, მულანურმა ანიშნა და საბრალო წაათრიეს როგორც ტომარა ფეტვისა: –

სიკვდილზედ ადრე მოკვდება მაშინ, უთხრა გულშადმა თავის ქმარს ნუ აშინებ აგრე ჩემო სულო: – არაფერია მიუგო მულანურმა ღიმილით ეგ იქნება კარგი ჰსწავლა იმისათვის რომ, სიქალაჩუნე ვერ მოარჩენს კაცსა ქალაჩუნა, კვდება ასჯერ, მნახე ერთხელ, და არც ისე ჩქარა. აბა ძმებო მე ცოტა ხან აქ გაგიშვებთ გზაზედ აქლემები არსად ჰსჩანს არც ერთი მგზავრი, და თუ შეგემთხვევათ ვინმე ჩემი გულშად წაგიყვანთ და ვაი იმას ვინც ერთ ბეწვს გადახდება ამის ბრძანებას. მშვიდობით გულშად, მე ცოტა მომეტებული შემთხვევა მიძევს გზაზედ ვინემ შინა, დიდიხანია მინდოდა გამომეცადნა შებმა ისკანდარ–ბეგთან და ღმეღთმან უსველოს მეშედი ბაღირსა მე კარგათ მიმაკლევინა თუ მზის ამოსვლამდინ არ მოველ მოძებნეთ ჩემი სხეული ჩემ კვალზედ, ადრე ნურავინ გაბედავს გინდა გაიგონოს ყვირილი ან სროლა რომ მომეშველოს, და ნურცარავინ დამაყვედრით მე მივდივარ სანადიროთ და არა სადავლაოთ შეიგდო მაჟარი მხარზედ და წავდა: –

ისკანდარ–ბეგი დასარულ ავიდა იმ კლდეზედ, რომელზედაც არც თურმე ძნელად მაგრამ შეიძლებოდა გავლა. მარჯვნის ქვეშ მისს ლურჯად ჰსჩანდა უფსკრული მარცხნივ ამაღლდებოდნენ კლდენი ზოგან ჩამოყრილნი მეხისაგან, ზოგი ერთ ხევში იყო თოვლი, რომელსა არა მისწვდებოდა სხივი მზისა, და დაფანტულნი წყარონი ვითა ვერცხლის ფუნჯები იგრიხებოდნენ პირსა კლდისასა რომელზედან ნელ–ნელ ჰქრებოდნენ სივიწროე გზისა არ მიუდგებოდა მგზავრსა რომ ცხენი მიებრუნებინა იძულებული წასულიყო წინ, და ის მიდიოდა, მიდიოდა, მიდიოდა დასასრულ მივიდა ნაპირსა ნახეთქსა კლდისას, ამ ამ ნახეთქში ჩამოცვივნილიყო ზვავი და გაკეთებული იყო საშინელს ხიდად, რომელსა ქვეშე უხილავად ჩამოქუხდა წყალი ცოტახან გული შეუვიწროვდა ყრმასა. გარნა ზარმა ქიჩნისამან გაათბო კვალად იგი ის უმეტესად გამხნევდა თოვლზედ დაინახა ცხენის კვალი და ჩქარია იერიშით წავიდა იცოდა რომ მცირე შეყენება გასტეხდა თოვლის გუნბათსა საშინლათ შრიალებდა თოვლი დაჰსქდებოდა ცხენის ფეხ ქვეშე, ცხენი თრთოდა და შეოფლიანდებოდა შიშითა და თითქო აი აი. ტყდებოდა მაგრამ ისკანდარმა ამოისუნთქა თავის უფლებით, გამოჩნდა კუთხეს იქით სინათლე, ნიშანი გათავებისა და ერთ–ბაშად თითქო მზის სხივიდგან ჩამოვარდა მხედარი დადგა წინაშე მისსა განათლებული უკანით ჩასული მზის სხივითა ის შავდებოდა სითეთრესა ზედა თოვლისასა ვითა გამოქანდაკებული თუჯის ძეგლი დადექ დაიყვირა, აიყარე იარაღი ან არა დაიღუპე მე ვარ მულანური, განკვირვებული მოჩვენებისა ხილვითა ისკანდარმა ჯერ შეაყენა ცხენი, განა როდესაც გაიგონა მიმზიდველი სახელი მტრისა, იმან მოუმატა ცხენსა, გააფრთხილე შენი თავი მულანურ დაუყვრა მან, და შეაყენა ფეხზედ თოფი, ჩამომეცალე გზიდან: –

დეე ბედმა გადაწყვიტოს ვინ გაივლის ამ გზაზედ. უპასუხა მულანურმა, და გაუნიშნა დამბაჩა პირდაპირ გულში ათ ბიჯზე მისულმან, მესროლე შენ მესროლე უთხრა ისკანდარმა მე ცხენს არ ვეფარები, ისინი იდგნენ ერთს მინუტს განიშნული იარაღით და ელოდნენ ორნი პირველ სროლას. ეს არის წესი არზბუნიკულის დაღისტნელების სალამი, მერე ორთავ დაუსვეს ტუჩები, შენ ხარ რეშიდ ვასკაცი ისკანდარ–ბეგ უთხრა მულანურმა მე არ მინდა გაგაშორო იარაღს მამეცი ცხენი და წადი სადაც გინდა: წაიღე იარაღი წაიყვანე ცხენიც, მაგრამ მანამდის თოფი არის გატენილი, და სული არის გვამში სირცხვილის ხელი ვერ შეეხება ვერც ამ ჩახმახს და ვერც ამ აღვირს: – მულა–ნურმა გაიღიმა: –

მე არ მინდა შენი თოფი შენი ცხენი უთხრა მან, მინდა შენი მორჩილება გასაცრცველად არ დადის მულანურ, დადის მხოლოდ ჟინისათვის და ვაი იმას ვინც წინ აღუდგება მე დიდიხანინ შენზედ გავიგონე ისკანდარ–ბეგ და ეხლა მეც დავერწმუნე რომ შენ ხარ იგით მხნე. მაგრამ ტყუილათ არ ვეძებდი შენთან შეყრას ჩვენ არგავშორდებით ერთმანეთს ვინამ ერთი გულხელს არ დაიკრეფს ან არ დასდებს ხმალსა, ახირმდეი სუზდიმ, უკანასკნელ სიტყვას გეუბნები თავი დამიკარ მითხარ იყავ მეგობარი მაშინ შენი გზა არის–

აი ჩემი უკანასკნელი პასუხი, ამაყო მჰკვეხარავ. დაიყვირა ისკანდარმა გაუნიშნა და მოსხლიტა ჩახმახი, შორს შეესხნენ წინწკალი თოფის ტუჩიდან და გაუკვირდა ისკანდერსა, რომ თოფი არ გავარდა მხოლოდ ცეცხლის შადრევანი დუღდა დიდხანს, გაჯავრებულმა გადაგდო თოფი, მარცხენა მხარზედ და ესროლა დანბაჩა, ნელა მოისმა ხმა, ტყვია დაეცა მულანურის ფეხებთან, და მულანურ გულხელ დაკრეფილი უყურებდა ისკანდერის სიცოფესა და თითქო იმედეული ჯადოთი დაცინებით ღიმდებოდა, არას გიშველის ჯაჭვი და არც ჯადო დაუყვირა ისკანდერმა და აქავ გაიელვეს ორთავე წინააღმდეგთა ჴმალთა და ამ მრისხანებამ იფეთქა ორთავე გულში და ორნივე მიუხდნენ ცხენებით ერთმანეთს, გული გულს შეახეთქეს ცხენთა ხმალმან დაისრიალა თავსა ზედა მულანურისასა, მაგრამ ყრუისა მქუხარებითა ჩატყდა ცხენთა ფერხთა, ქვეშე გუნბათი თოვლისა ვერ დაიმაგრა სიმძიმე ორის ცხენისა ისკანდერ–ბეგის ცხენი შედგა ყალხზედ იმა წუთში როდესაც აიღო დასაკრავად ისკანდერ–ბეგმა მულანურის თავზედ და ვერ მოხვდა იმას, გადმობრუნდა ცხენი უკან. და იმით დარჩა ზეით პირზედ ისკანდერ, გარნა მოგლეჯილი ზვავი მისცურავდა უფსკრულში დიდხანს იბძოდა თავის ცხენს ქვეშ ისკანდერ და ბოლოს გამოვიდა, დიდის წვალებით, სიბრალულით უყურებდა ვითა მიჰქონდა ზვავსა საბრალო მულანური, დასასრულ ყველა დუმდა. მხოლოდ უფსკრული ყრუდ ღრიალებდა ვითა ტიგრი როდესაც შეჭამა თავის მსხვერპლი და გაილოკს ტუჩებსა, სიბრალულმა მოიცვა გული ისკანდერისა, ის ჩოჩდვით მივიდა ზვავის ნაგლეჯის პირთან, და ჩაიხედა ძირსა საშინელებისგან თვალები დაუბნელდა და გული შეუწუხდა: –

საშინელი ზვავი აგორებდა ცხენსა და კაცსა, თითქმის სამას ბიჯდამდე მულა–ნურ შხირად გამოჩნდებოდა, დასასრულ მიეფარა ისკანდერს თუმცა შეზარავდა ამგვარი საშინელი გზა, გარნა დიდ სულოვნობამ დაჰსჩაგრა თავის სიბრთხილე. იმან ჩაირბინდა სირბილით დაჰყუა წყლის მდინარებას მიაწია ხევის ძირში დაცემულიყო მულანურა, პირველი რამაც მოუწყლა მხედველობა, მისი, იყო გაჭყლეტილი ცხენის თავი და ტანი დამარხული ქვეშე თვლისა, ერთი მკლავი და სახე მულანურისა გამოჩნდებოდა თოვლს ქვეშე, სხუა ყოვლეი იყო დამარხული. სიკვდილისა ფერი ედვა, დაცემულის სახესა თვალნი ჰქონდა დახუჭვილნი ბაგენი არა შეიძროდენ სუნთქვითა აღუხსნელის მჭმუნვარებით და განწურულობისა სისწრაფოებით, დაუწყო მას თხრა მას ისკანდერმა, დაუწყო დრესა კალთით საფერთქლებს და გულსა, ჰსჩანდა რომ არც ერთი მწევარი ტანისა არა ჰქონდა გატეხილი და არც იყო დაჭრილი. მხოლოდ ტანისამოსი აქა იქ იყო დაგლეჯილი, მწვეტის ქვებისაგან, დასასრულ გულმან მუსულმანურისამა უპასუხა ამოოხვრითა სიცოცხლისა მომწოდებელმან განახილა ბნელად თვალები, უნდოდა რაღაც ეთქვა გარნა ბგერანი სიტყვად შეუჭმახვნელ უკვდებოდნენ ტუჩებში, ისკანდარ–ბემა თრევინ გამოიტანა ყინულის პირისაგან მაშინ წმინდა ჰაერში სრულად მობრუნდა მულანურ, ცრემლიანის თვალითა მოუჭირა ხელი დიდ სულოვანსა მტერსა! შემდგომად ღვთისა შენ გეტყვი მადლობას უთხრა მან, მხოლოდ შენ ჩემი საუკუნდ, მეგობრობა ჩემი სიცოცხლისათვის არ გმადლობ, შენის სიცოცხლისათვის რომელიც შემომწირე ჩემის მორჩენისათვის, კაცთა შეურაცხმყვეს მე. მეც ეგრე უპასუხე მათ გმადლობ შენ, მე შეურიგდები ერთს მაინც მათგანსა, მარავალნი ცუდნი სათნოებანი მომცა მე ბუნებამან, და უმეტესად სიმრავლით დამდეს მე ჩემთა მტერთა, გარნა მტერნიც ვერ იტყვიან მულანურ არის უმარდური: გამიგონე ისკანდარ ჭირი დადის ყოველ თავზედ გაურჩეველად თუ შენ თავზედაც მოვა მაშინ ჩემი გული. ხელი არის მზათ შენის სამსახურისათვის ამ გულს და ამ ხელს ქვეყანაზედ არაფერი ვერ შეაკრთბთ ამათ: უტევე ალლახო იყოს ჩემს თავდებად, მე გავყიდი ოქროზედ. მივცემ ჩემს თავს რკინაში რომ შენ დაგიხსნა ჭირისაგან, მე გეტყვი და გაგიმტკიცება: –

ორნი ნელად, შეუდგენენ აღმართსა, მულანურიცა ჰგრძნობდა და ჩეჩქვილებას, მაგრამ არ შეჯდა ისკანდარის ცხენსა:– იმან აჩვენა უხილავი ბილიკი, რომელმანც ჩქარა ამოიყვანა მგზავრნი იმ მთაზედ სადაც ჰქონდათ საყურებელი რაზბონიკთა, დასავლეთმა გააუყარა უკანასკნელისა ნაპერწკლებითა შუადღის გარეშე როცა გავიდნენ ველზედ:– აი ჩემი უფროსი ძმა, უთხრა მულანურმა თავის ამხანაგებს, რომელიც მოეხვივნენ მას ამას აძლევდეთ პატივსა, ემსახურებოდეთ ყოველ შემთხვევაში, ვინც შეეწევა უბრალოს ან დიდ საქმეში, მაშინ სიკვდილამდე ვიქნები მე მოვალე მისი ვინც ავნებს ამას, მაშინ მე ვიქნები მესისხლე. როგორც მესისხლისა, მას ვერ დაჰფარავს ჩემის მრისხანებისაგან. ვერც კუბოს ფიცრი ვერც ზღვისა ზვირთი, შევსვამ ფიცსა, ანდ იჩერამ. დაუტევე იმან დაწვას საწამლავით გული, თუ იმას არ აღვასრულებ: –

მულანურმა მოიწვია თავის სტუმარი ვახშამზედ: სადაცა მომდინარეობდა მხიარულება. ნაცვლდა ღვინისა, გულშად მშვიდად იდგა მოშორებით თუმცა ისკანდარმა შეატყო რომ იყო ცოლი მულანურისა, მაგრამ ვერა ჰსთხოვა დამჯდარიყო ხალიჩაზედ ვახშმათ, ყოველ მხარეს აქვს თავისი ჩვეულება მას ჟამს ახალი მთვარე აღმოცურდა ოქროს თევზისა ლურჯის ოკიანსა ცისასა, და შეასხურებდა ბეელის ნათლითა პირსა დაძინებულსა შვენიერსა ხმელთსა შემოსილსა ჩრდილისა და ბურუსისა ქსოვილებითა ოჰ, ვითარი მყუდრო დამშვენიერი ღამე მდინარებდა დაღისრტანში, მყუდრო ვითა წმინდა სვინდისი, მშვენიერი ვითა სიჭაბუკე. მბორგებელი საიდუმლოებითისა სურვილისა ცეცხლითა. აღმოსავლეთისაკენ წინაშე ისკანდარის თვალისა. ნელიად და მინი სფერ ზღვა მიმოზვირთდებოდა ჩინურის მინის ფრად, ძირს თითქო ძღვის ძირში განიშლებოდა ყუბისა ველი და ნაპირი სამურისა მარცხნივ გაგრძელდებოდნენ შეგროვდებოდნენ გამოსჩნდებოდნენ ჩაკბიბლულნი ზვირთნი თავნი ყარა სირათისა და ქურანის თაბასარანისა და ყარა ყაითახის მთებისა ისისნი იყვნენ მდუმერენი დასაკვირველნი ვითა ზმანებისა მოჩვენებანი გარეხვეულნი შაღდაღის მდევის სარეცელს გარე; რომელ თითქო განისვენებდა გრძნებისა ძილითა თოვლიან ბალიშებსაზედა თვისსა, და ნელად გარდაისხმოდა სუნელება მდელოთაგან, გარეშე ცივისა მთისა, და ტკბილად ჩამოსჩქერდა არა შორის მთის წყარო, მოფრინდებოდა მოწყვეტილის და არა გამქრალის ვარსკვლავისა მებრ მთიდგან, და ყოველგან ხმელზედ და მცაში იყო გრძნებარება განმეორებული გულისა სარკითა, არა თუ მხედველობითა, იყო გრძნება ჰაერსა შინა ცვისა სიმყუდროესა ღამისას, ტკბილ ხმოვანსა მღერასა შინა. მუნ ბუნებისას ოჰ. ვითარის შეყვარებულის ჭაბუკის გული არა დადნებოდა ნარნარებითა ვითა ღამისა ყავავილი; ქვეშე სამხრეთისა ღამის ახლის სუნთქვისა; მეგობრობის მულანურის რჩევის წინდაად; აღვარა ყოველი გრძნობა თვისი ჭაბუკებითის დარწმუნებითა ის ანბობდა თავის სიყვარულსა, თავის იმედსა და აგანზარახვასა; ოჰ თუ შემეძლოს ფრინვლებ გადავფრინდე ერთის თვის წინათ მე მოვიყვანდი ჩემ ქიჩქინას ამ მთაზედა მე ვაჩვენებდი მას ყოველსა, მე დავტკბებოდი მისის აღტაცებითა, და როდესაც მისის ტუჩიდგან გამოხდებოდა ბგერა, მე მივიკრამდი გულზედ დაუჩურჩულებდი შენ უმშევნიერესი ხარ, უყურე მულანურ როგორ სასიამოვნო არის მიწა განათლებული მთვარითა ჰსძინავს ათასითა, მღიმარებითა; მაგრამ მჯერა რომ კავისათვის უმჯობესია დაძინება ათასითა კოცნითა: შენ ბედნიერი ხარ თავის უფალი ხარ, ვითა ქორი, ვითა არწივი, არიცი გზა დამაბრკოლებელი და ვითა გყავს შენ მეგობარი დედალი არწივი მე არ მიკვირს მე შევიშურებ შენ მხვედრსა;

მხარესა სადა. ომი სხვა არა რასამე ემგზავსება გარდა ავაზაკობასა; და ვაჭრობა ქურდობასა ავაზაკი საზოგადო ჰაზრში აზიასა შინა უპატიოსნესი არის ვაჭრისა; ამისთვის რომ ალაფი მისი არის ნაყიდი მხნეობითა შრომითა დამშიშროებითა; ალაფი მეორისა არის მხოლოდ ყიდული ტყუილით სიმარდით, და გადაზომით ბუნბერაზობა არ მომკვდარა, აღმოსავლეთში, მაგრამ აღმოსავლეთის პალადინიმხედარი იგით აე გამოვალს ცხენით სასეირნოთ დასახნელათ რომელსამე მშვენიერისა, ჯადოთ მოქმედთაგან, არამედ მოსატაცებელად მათისა თავისათვის, არა დასასჯელად შემაიწროებელთა არამედ საცრცველად ვინც კი შემოეყრება, ხშირად ვარდება საშიშარსა ადგილსა არა ვერცხლის მოყვარებისათვის, არამედ მისთვის რათა დასთხიოს თვისი მომატებული სიცოცხლისა მოქმედება, მისთვის რომ მოიტანს შინ ნატეხსა რასამერკინეულსა, ანუ დაჭრილობასს და შემდგომ მხიარულად კვნესიდეს სამიანისა მეგობართ და მეზობელთ სიმღერისათანა ავაზაკი არის თვით შენიშნულებითი სახე აზიელთა ზღაპართა, და პოემათა შინა, სახელი მისი არს ესრეთ მიმიზიდველი, მთანი მიუვალნი და მფარველობა მცხოვრებთაგან, და თითონ ხანთაგან აძლევენ ესოდენ ღონესა, სარგებლიანად დადაუსჯელად მათსა მყოფობისა, ასე რომქვეშევრდომთა ჩვენთა კავკასელთ შორის არა შემხედი ყოვლისა მართებლობისა მეცადინეობისა არ არიან იშვიათნი; მაშა ბუ განკვირდებით; თუ გაზომთ აზიას ევროპიის ადლიტა რომ ისკანდარ ბეგი ძველის სიმღერითის გრძნობითა შეიშურებდა რაზბონიკურსა ცხოვრებასა მულანურისასა; – მაგრამ მჭუნვარებით იქნევდა თასსა მულანური უსმენდა რა გამოუცდელს ჟამსა, ყველას აქვა თავისი ვარსკვალავი, უპასუხა მან ნუ გძულს ჩემი ცხოვრებამ ნუ წახვალ ჩემსგზაზედ.

საშიშარია კაცთა თანა ცხოვრება: მაგრამ უიმათოთ ცხოვრება უგემურია მეგობრობა მათთანა არის უგუნური დადამაძინებელითრიაქი. მაგრამ მათთაგან მტერობა არის უმწარესი ნაღველისა მე სურვილი ბედისაგან ვარ გამოვარდნილი მათისა სიმგრგვლისაგან ისკანდარ. ჩვენ გაგვყოფს შუა წყარო სისხლისა, და მე არა მაქვს ძალი გარდავაბიჯო უკან; მშვენიერია თავის უფალი ქვეყანა გარნა არ დატკბობა მასში, რომ არიყოს განგებული დიახ არის თავის უფალი კაცი უდაბნოში, მაგრამ უდაბნო არის ყოველტვის უდაბნო კეთილნი ფიქრნი მას არ ეწვევიან ერც ერთი გრძნება ვერ გადაუქცევს ქვებს ამხანაკებად, იყო დრო მე ავიძულებდი კაცთა; იყო დრო მძაგდნენ იგინი ეხლა დამეღალა სული ერთისა და მეორისაგან, ერთი წელიწადი ეყოფა შესაქცევლად, ამპარტავანსა შააშინოს კაცნი თვისითა სახელითა, მაგრამ შიში სათამშოს გავს მალე მოსწყინდება კაცსა, მასუკან ეწვევა მას ბოროტი, სურვილი დადაამდაბლოს კაცნი, დასცინოს ყოველსა მას რითაც იკვეხიან შემუსროს ფეხითა ყოველი რაცა არის კაცთათვის სულზედ უძვირფასესი, შესდაბრალებელი შექცევაა; ერთს წამას დაივიწყებს ყოველსდა ერთვის და აქვს ნაღველი. ამისთვის რომ რაც უნდა ცუდი იყოსკაცი მაინც კიდევ ჩვენ ძმა არის; ბოლოს ვთქვათ განა სასიამოვნოა, მგზავსად შავარდენისა რაცკი დავინახოთ ცხოველი ყოველში ვხედავთ ჩვენ საზროდოსა? ლოცვის დროს ვფიქრობდეთ წყევასა, როელნიცა შორით წარმოგზავნიან ჩემთავზედ გავიხადო ახალ მტრად ვისაც შემოვეყარო დავიძინო დაველოდე რალატსა ჩემთა მეზობელთაგან? ვაშინებდე ყოველთა და ვერავის ვენდობოდე? აბა შეხედე გარეშე ისკანდარ ბეგ გაუზომელი ვრცელია მხარე დაღისტნის მთის ძირნი მდიდარნი არიან თვისის ნიჭიერებით მაგრამ მთელ ქვეყანაში, არამთუ აქ არა არის კარი რომელიც მე დამფარვიდა თვისსა ჩრდილითა და მეტყოდა დაიძინე შენარ შეგხვდება, მტრის ტყვია შენ არ დაგკვლენ როგორც ნადირსა, ხალხ მრავალ ქალაქში მდიდარი და ღარიბი ორნივ მრავალნი არიან მაგრამ ყოველსა აქვს თავისი კუთხე. ყოველნი არიან მიფარებული ზამთრის ავდარსი და ჩემი ჭერი აის ნაბადი და მოქალაქე არ მომცემს ალაგს დასასვენებელს სახლისათვის თავის კედელ–შუა არც ერთ მუჭა მიწას სასაფლაოში დავიფარო გამქრალნი, თვალნი დიახ ისკანდარ დიახ ჭმუნვას ვითა ხანის ცოლს უყვარს ხავერდის ხალიჩაზედ სიარული დავითა შველსა უნდა ხტომა მთათა და ხევთა შინა შენ გხედავ მე უდაბნოში ვერ გავექეც იმას.– შენ ბევრი ჭირი გადაგხდენია მულანურ ჰკითხა მონაწილეობით ისკანდარმა;

ნუ მეტყვი ნუ მომაგონებ რცა გაივლი დადაინახავ შეხეთქილ კლდესა; ნუ ჰკითხავ რისაგან არის გატეხილი მეხისაგან, თუ სიცივისაგან, მხოლოდ გაიარე საცქაროდ ამისათვის რომ თავზედ არ დაგეცეს; არ მინდა მოვწამლო შენი სიჭაბუკე წარსრულის ჩემის უბედურების ანბითა რაც იყო იყო, ის არ დალპება და არ გამოიცვლება, რაც მოგვხვდება არ აგვცილდება. ხელს ვერ უკვე აქცევ ვერ შეაჯერებ ცრემლითა, ღამე მშვიდობისა და ჰქმნას ალლახმა რომ არავის ეზმანოს ძილშიაც, ის რაც მე გადამხდა ცხადად ხვალ გიჩვენებ მე ახალ გზას შაღდაღის წვრისას რომ აღასრულო შენი თანამდებობა მშვიდობით წაეხვია ნაბადში სხვათ დიდი ხანი ეძინათ–

ტეველიარდან ელქიმი, დულიარდან სელლქიმი;
ბაშიასთუღა ფოიმიიბ გუზ უხია ვერ მიიბ.
ის მიაჭენებდა ვითა ქარი განზედა ვითა წყლის საქანელი ხევში
არ დაიდება თავთ ბალიშს, არც მისცემდა თვალს ძილსა.

რიგრიგად ჰქრებოდნენ ვარსკვლავნი ცისაგან, განათლდა ცა ვითა თვალი ქალწულებისა, და აი ადუღდა აღმოსავლეთის მხარე ზღვისა, მგზავსად სადღეგრძელოისა ფიალის, მზემან გარდახურა სხივითა მთანი, გაიღვიძეს გარეშე მულანურისა უსალმეს ლოცვითა ახალსა ძესა საუკუნოსა მხიარულად იწყეს ურვება ცხენთა, წმენდა იარაღთა, და მომზადება საუზმისა:

შენმა ამხანაკმა ცუდათ განატრა ღამე უთხრა სიცილით მულანურმა თავის სტუმარს, და იცი სადა ორმოც ბიჯზე აქედან. შენ გუშინ ორჯერ მთოხვე? გამეგზავნა იმის საძებნელად, მაგრამ უყურებ ქვეს გაუშვი, და არ მინდოდა მეთქვა შენთვის ვიცი რომ გეწყინებოდა. თუ როგორი სასჯელლი იყო მომზადებული მკვეხარე იუსუფისათვის; წაიყვანე და არაც გინდა უყავ ეი ვაჟიკაცებო წაუღეთ ეს საჭმელი ჩვენ ტყვესა, აჭამეთ და უთხარით რომ მულანურს არ უნდა შორს გაგზავნა გრძელ გზაზედათქო, დაე ჭამოს ბლომათ რომ გასძლოს ვინემ მეორე საყვირს ანგელოზისაგან საშინელ სასჯელის დროს ის გაიგონებს:

აქა მულანურმა უანბო ისკანდარს; როგორ შეაშინა იმის ცოლმა იუსუფი და დასასჯელად იმისი პირის ფარისევლობისა და სიქალაჩუნისა გაგზავნა შეკრული ელოდეს ხვალ დასჯას; ისკანდარ ცრემლამდე იცინოდა როდესაც ახლათ მეგობართ ისაუზმეს მულანურმა მიიკრა გულზედ ხელი სტუმრისა და მასუკან შუბლზედ აი შენ მე მყეხარ აქა, და აქა; უთხრა მან ესწრაფე იყო გამოსადეგი შენთ ერთ ქვეყნიერთა მე მივდივარ სხვა მხარეს და სხვა საქმეზედ, ვინ ჰსძლევს ბედსა? ერთს გადმოუყრის ქვეყანაში აბაზებს, მეორეს ტყვიებს, ჩემ ტყვიას ვერავინ მოსჭრის ფოლადად მშვიდობით მეგობარო გახსოვდეს მულანური:

ვითა არვე გარეულთა ტრედთა, ერთი ერთმანეთს გაუსწორდნენ დასნი რაზბონიკთა ტიგის ხეობაში, კლდენი განცარიელდნენ ისკანდარ ჩაიყვანა ცხენი სადავით იმ ქვაბთან, სადაც აჩვენეს ჰაჯი უსუფი მინაზედ დაგდებული შეკრული ხელებით და თვალებ აკრული ადექ დამოემზადე სასიკვდილოდ უთხრა ისკანდარმა ბოხის ხმით იმას უნდოდა გაეთავებინა კამედია დაწყებული მულანურისაგან მთრთოლარე ვითა ხის ფურცელი, ჯერ ოთხზედ წამოდგა, მერმე მუხლზედ წამაიჩოქა უსასცილოესი არა იქნებარა ქვეყანაზედ მოსაგონებელი იმის სახისა მრთელი სახის ფეროვნება ანუ სიწითლე შეკრებულ იყო ცხვირის ნესტოზედ, თითქო იყო მორჩენილი მიუალსალაგს დიდროვანნი ულვაშნი, ჩამოკიბულნი ვითა ფრთენი ცხვირისანი იყვენენ აბურძვნილნი და გასვრილნი ტალახითა. მოპარსული და ვერ დაპარსული წვერი გამოჩნდებოდნენ განწირულობითის აღრეულობით ჩაცვივნულ ლოყაზედ და მით უმეტეს გამოაჩენდნენ მისსა სიყვითლესა, ის იყო გაღეღილი თითქო კრანტნის გასაჩხრეკელად, და ის ნაზად გამოიშვერდა ცისადმი მაჯაში შეკრულს თათებს და ისე საბრალოთ ჰსთხოვდა შებრალებას რომ უნდა სამი სარტყელი შემოერტყა კაცსა თორე ერთი გაუწყდებოდა სიცილით; ანგელოზო აზრიალ ჰყვიროდა ის დაიცე ჩემი თავი ჯერ არ დამწიფებულა სასიკვდილოდ, რა შეგცოდე მე შენ? ჩემი ნება არარის მულანურ ბრძანა შენი სიკვდილი იმან თქვა ის უსჯულო ჰაჯი–უსუფ როგორც მღვიძარე ლომი ომობდა ჩემს მეგობარს ყაზი მაჰმადთანაო მე უნდა სისხლი ვიძიო ჩემის ამხანაგებისაო. რომელიცა დახოცა დერბენდიდან ჯარის გამოსვლის დროსაო.

ვინა? მე ვეომებოდი ყაზი–მოლას ჯარსა? მე? შევარცხვინე საფლავი იმის მამა პაპასი, ვინც მაგისთანა ტყვილი ჩემზედ მაიგონა: – მე ალლახ. ალლახ. რას არ მოიგონებენ მაბეზღარანი არა ჯანიმ ყურბანიმ მე მაგისთანა კაცი არა ვარ რომ ვეომო მართლ მორწმუნეთა ყაზიმოლას ჯარი შემოერტყა დერბენდს. უზბაში ყვიროდა გალავანზედ. მე კი შმიგ ბაზარში, ჩემი ყარაულობის დროს ხვრინავდი ღამე სადიდებელად წინასწარმეტყველისა მართალია შევცოდე თოფი გავისროლე სამჯერ, და ისიც მასინ როდესაცმტერი იყო ერთ აღაჯზედ, ხმალი კი არა ამამიღია ვალადი აზიმ. ბილაღი ქერიმ არ ამამიღია აბა თითონ შენ ნახე განა ამოღება შეიძლება? მამიჩემის დროს ქარქაშს შეეხორცა, მე თანახმა ვარ მაგით თავი გამაგდებინონ გრძელი დღე მექნებოდა, და რისთვის ვიომებდი მე ყაზი-მულასთან საუცხოვი კაცი იყო, წმინდა კაცი იყო, იმიას რომ თავები არ ეჭირა ოტიკსა და ციბუხისათვის მეც იმასთან შევერთდებოდი: –

კიდევ მულანური ამბობს, ასეთი მხურვალე შაგია: რომ ჩვენ ძმას სუნთან ერთის ფიალით წყალს არ დალევსო, და მულანურმა ფიცი თქვა დახოცოხ ყველანი ვინც ალიას ახსენებენ წინააღმდეგომარისა. – აი დავაგლიჯე წვერი იმ ალიას. იმას და თორმეტ ხალიფთა რომელთ ჩვენი მოლები უძახიან იმამებად რაები არიან ჩემთვის: ფიე. არაფერი მტუერი, ფუჩ ზად, როგორი შაგი ვარ რომელი მხრიდან ვარ მე შაგი. მაშინ ვლოცულობ მე. როცა არ ვიცი სად წავიდე, ყურებს დავიცვავ იმისთვის რომ ალიას სახელი არ გავიგონო, მე სულ არას დავდევ წამიღოს თუ მე დავდევ რასმე და ხელებსაც არ ჩამოვუშვებ თეძოებძედ, მე თქვენსავით დავიწყობ ხოლმე სუნით ურათ, წყალსა არა ვსვამ, ტყუილს ვერ ვიტყვი არავისთან არა ვსვამ, მე დაბადებით სნეული ვარ, წყლის შიში მჭირს, როგორც ცოფიანს, მაგრამ აბა ოტკა მომიტანე არა მთუ თქვენი ძმა მრთელი სალდათის გოჭიც ვერ დალევს. ჩემოდანს აბა ეს ჰკითხე ჩვენ ფერგადბეგსა ჩვენში ის პატიოსანი კაცია ღირს რწმუნებისა და ასეთი მამალიც არის. რომ რუსებშიც ეძებოთ ვერ იპოვნით მაგრამ თითონ გატყდება და გეტყვით, რომ დავათრობდი ხოლმე და დავაძინებდი, ვალახ ბილახ მე არა ვარ შაგი. მე სუნი ვარ შიგნიდან და გარედან, განა კაცები არიან შაგები.ფიე. დავარჩე სომხურ ტიკებში, იმათი ურწმუნო სულები: –

და უმეტესი დანაშაული რისთვის ბრძანა მულანურმა სენი სიკვდილი: ისკანდართან მეგობრობისათვის, რომელიცა არის იმის მოსისხლე მტერი, ჰაჯი უსუფმა. მოიგონა და წამოჰყვა შაღდაღზედ ჩემს მამულში. ჩემს უკითხავად რაგაც შაგის ჯადოობისათვის, ყმაწვილი ბიჭს ისკანდარსაო? აბა რა უხარიანო: მრთელ ქვეყანაში საყვირით ჰყვირის და ანბობს რომ არის ამხანაკი კეთილ ზნიანის და უღირსის დერბენდელთ ჭაბუკისაო. იტირე იტირე უსუჶ თავი შენი მეგობრისა მოიჭრა შენზედ ადრე: –

მოიჭრა? იქით ჰქონდეს გზა, იმ ქალაჩუნასათვის მომატებული ნივთი იყო თავი ვის უნდა უთხრათ მადლობა, რომ ჩავარდა მულანურის ხელში. მე არა უნდა მითხრათ მე განგებ მოვიყვანე ის მახეში, მეგობარი, საიდან მოიტანეთ ეს ანბავი, კარგი მეგობარი მიპოვეთ იმისი, ნახევარ კუპატზედ გავყიდი და ერთ კუპატსაც ზედ დავდებ, ღვთის გულისათვის მითხარ? ვინ მაიგონა რომ ვითომ ისკანდარ არის კეთილი ზნიანი უღირსესი ჭაბუკი. აი დავწვამდი გაცხელებულის მაშით, იმ ცრუს ენას. ისკანდარ ასეთი ლოთია ალლახმა ყველანი დაიფაროს, პირველ მაჭარს ვინ მიულოცავს რუსებს სომხების ბაზარში, აფიცრებში ვინა ჰსჭამს და ან ვინ აქებს ღვთის წინააღმდეგს ღორის ხორცსა კიდევ ისკანდარ–ბეგი. ლეკურს ვინ ითამაშებს ხოლმე ვისაც გინდა ნაბადზედ ხალიჩას კი არ ვიტყვი ბაღში ვის უძეეს ბალიშის მაგიერ დაირას ისკანდარ ბეგსა, ჩვენში ეშმაკს თუ არ უკოცნია ისკანდარისათვის და თქვენ უძახით წმინდა ჭაბუკს აი დავწვი წვერი იმის დედისა: –

აი შე ცრუვ ძაღლის თაო. არ გეყოფა რომ ტყუილად გააშაო ისკანდარი შენ დედაზედაც ხელი მიჰყავ. დეე ვისაც გინდა აგინე, დედას მაგრამ შენს ლაპარაკს არა აქვს აზრი არც თავი განა ისკანდარის ჰქონდა წვერი: –

ღმერთს გეფიციბი ჰქონდა, ჶეთალის შახზედ უფრო გრძელი: თუ იმას არ ეპარსნა განსვენებულმა რავდენი სამართებელი წამიხდინა იცის მხოლოდ ჩემმა სალესავმა მხოლოდ სხვა არავინ: მე არ მინდა დავიკვეხო კეთილი საქმეები, არა ნუ მარცხვენთ ნუ მაბრალებთ რომ მე ისკანდარის მეგობარი ვიყო უარ ვყოფ იმას, იმის გვარს და ნათესავს, რათ იქნება ის კეთილი კაცი. როდესაც იმი მამა იყო ამკლებელი. დედა სულელი და ბიძა ხარაზი: –

დავიღალე ყური გიგდო შე ცრუო: წაიღე თავი ხანჯალი მზათ არის: – ოხ შემიბრალე შენი მონა შენი ერთგული ძაღლი, მაშ ჩემი სიკვდილისათვის მაინც მაყურებინე? უყურე შენს სირცხვილს, უთხრა ისკანდარმა და ჩამოგლიჯა საკრავი თვალისა: –

მასხარა იყო იუსუფი, და სიკვდილი არ უყვარდა, შეგიძლიანთ გამოიხატოთ იმისი გაოცება როდესაც ნაცვლად ჯალათისა, იმან ნახა თვის წინ მოცინარი. პირი ისკანდარ ბეგისა, როდესაც ნაცვლად ხანჯლის სრიალისა იმას მოესმა მხოლოდ ყვედრება:–

რას მიყურებ მე. თითქოს ჩემ შუბლზე გინდა წაიკითხო სახელი ალლახისა, შენა ხარ ღორი საძაგელებით გატენილი, ტიკი ტყუილისა ტალახიანი გზა ცოდვისა, ბაზრის დუქანი უგუნურებისა აბა თქვი აბა მითხარ თვალწინ, რომ მამაჩემი იყო ამკკლებელი და ბიძაჩემი ხარაზი, მე ვლეკურობდი ნაბადზედ? ვიწექ დაირზედ, – რა გგონიათ უსუფი დაიწვა სირცხვილით, შეკრთა და აირივა, ძალიან ცუდათ იცნობთ თათართ, მეტადრე უსუფსა წინაა მღდეგ ის იცინოდა და ეხვევოდა ისკანდარსა: –

აბა ესე ვარ ჰა, ანბობდა ის გავაჯავრე თუ არა ჩემი ისკანდარი, ვიცი პასუხი მასხარობისათვის თუ არა რაო ძმავ დაიწვი თუარა, მერე ნუ სჭამ სხვის ტალახსა, ნუ მიაყენებ ეკლიან ბურჯზედ ცხენსა, დაუგე ბადე შავარდენს დაიჭირე ყვავი, რა საკვირველია იპოვე ვინ მოატყუო და პირველ სიტყვაზედ გიცან შენს ხმას გავარჩევ, თუ გინდა რომ მოიგონო იყმულო და იკნაო ათას კატასა და ძაღლებში:

აი შე ვერცხლის წყალო დაუჭერელო შენ ფილთაქვითაც ვერავინ დაიჭერს ფილში, კარგი ვთქვათ რომ მე მიცან, ვთქვათ რომ მე მამატყუე შე უსჯულო ქალაჩუნავ როგორ აახსნევინე იარაღი მულანურის ცოლსა როგორ მიუშვი რომ დედაკაცმა გაგცარცვა: –

ფიე, შენ გინა ღილებ შეკრული ვიყო მშვენიერის თვალწინ ვისი საქმეა ტანათ გახდა, ვაშკაცისა, თუ არ ლამაზის ქალისა, აბა ტყუილათ ვანბობ. ძალიან ძნელი საქმეა რომ მე დავდნი და ასეთი მშვენიერია და რომ ყველა მივეცი იმას ჩოხიდან გულამდის, ვნახამდი შენ რას იქმოდი თუ შემოჰყრიყავ, იუზ ბიუზოლანდა პირდაპირ, დადის თითქო, ბუზმენტსა ზომავს, ლაპარაკობს, თითქო ოქროს გაძლევს.ორი თვალი და ცვინი, ამას თითქო ახო ჯიმ. ალიფი და ნუნი ტუჩი ასეთი პატარა ჰქონდა როგორც მარგალიტის სადაფის პირი და იმის სარტყელი მე ბეჭდათ გამამდგებოდა: –

დიახ შენ უმეტესად თუ თითი ცხვირის სისქე გექნებოდა კარგი დაასრულე ტყუილი ჩქარა მე არამცალიან მაშ შენ სიყვარულით შეაკვრევინე ხელები? –

ჩემო სულო ისკანდარ აბა მე რავქნა რომ ასე რბილი გული მაქვს არა თუ თასმითა იმას რომ ბეწვით მივეკარ, მაშინ მე ქვეყნის კუთხემდისინ წავყვებოდი მერე რარიგათ უხდებოდა კაცური ტანისამოსი ფადიშახს მე მგონია არა ჰყავს, იმისთანა ლამაზი ნუქრები:

კარგი კარგი შემოირტყი შენ იარაღი მულანურ ბრძანა რომ გადაყაროს ამისათვის რომ არ შჰყაროს იმის ამხანაკებს ქალაჩუნობა, მე დარწმუნებილი ვარ, რომ შენ ჩემ წინ არ ილაპარაკებ ამ შენს ანბავს, როგორ იღამურე ამ ქვაბში სენ სანუგეშებლად გეტყვი რომ ჩვენი შემთხვევა მომზადებული იყო წინათვე. მულანურ და მე შევიბენით მაგრამ ხევში ჩავარდა: –

წავიდა ისა? ეხლა შორს არის: ჩავარდა ხევში ჰუ? ეშმაკმა კიდე ვერ მოსტეხა კისერი, რომ მიწას ქვეშ არ ჩავარდა, როცა იქნება მე ჩავაფურთხებ იმის თოფის ლულაში. დავაწყებინებ თოხარიკად სიარულს, ჩასველებული მქონდა თოფი. მე გუშინ ვაჩვენებდი რომლის ასოებით იქმნება სიტყვა ხარაბ. დაღუპვაა თუ შენ გუშინდელსავით დაუწყებ ქების შესხმითა ის ადრე მოკვდება სიცილით და შენ შიშით განა არის რამე ქვეყანაზედ, რომ შემაშინოს ვალახ ბილახ თალახ. მე ჩემი თავისა თუ შემეშინდება: –

მასთანვე ორნი ბეგნი, ადიოდნენ მულანურის ნაჩვენების ბილიკზედ, თუმცა თვალით იყო ძნელი, მაგრამ მოგზაურნი ვერ ხედვიდნენ საწინააღმდეგოს: ასე ბევრს რაცხს კაცი შეუძლებელს მიუალს და მიუწდომელს: მაგრამ როდესაც საჭიროება მტკიცე ნება მიგვიზიდავს ჩვენ ვპოებთ რომ შეუძლებელი არის მხოლოდ ძნელი, მხოლოდ საშიში. ეს მინდა, ნახევარი შემიძლიან, მიაწია რა ახლოს შაღდაღის თოვლისა ისკანდარ ბეგმა მისცა ცხენი დასაჭერად უსუფსა, და თითონ წავიდა: სპილენძის კოკით მთის თავზედ მზის სხივს გაედნო ზემო ფიფქი თოვლისა, გამოესახათ ყინულის ტყავი რომ ელიცა შეადგენდა ძნელსა ასასვლელსა არა დამაბრმავებელსა სიბრწყინვალე მზისა, გამოსარკეებული თოვლიან თაბრუს ასხავდა ისკანდარსა ბედბიერად რომ საღდაღის თავი არარის შაქრის თავისაებრ არამედ არის მოკვეთილი თავი ავიდა რა დაღალული დაეცა ისკანდარი თოვლზედ, რომელიცა არა იყო დატკეპნილი უკუნით არავისაგან გარდა ანგელოზთა: –

ფრიად, წმინდა არს აუტანელ წმინდა არს კაცისათვის ჰერი ცისა არს დამაბრმავებელი სიბრწყინვალე სხივი მზისა, მიწისა შვილისათვის საჭირო არს უთუოთ სიორთქლე მიწისა სასუნთქებელად ამისათვის არის საჭირო რომ შეუმუსროს ანუ განჰფანტოს ნათელი, რათა შემდგომათ დასტკბეს მით, მას არ ძალუძს დალიოს წყარო სათავეში, თითონ. ჭეშმარიტებაცა არს წყარო რომელნიცა მოსწყლავს, სიცვითა ანუ ალითა, აუტანელითა, ესრეთ ისკანდარ ბეგ იყო დაღალული მთისა შაღდაღისასა; გული ლბილ ექმნა ჰერის სითხელისაგანა თვალნი იყვნენ გარდასხმულნი ნათლისა ზვირთთაგან, გარნა უკეთუ იყო დახშულ თვალთაგან სხივ ბრწყინვალისა მზის კლიტითა, ზირს ქვეყანა განეფინებოდა მით უმშვენიერესად, მშვენიერად დაეხატებოდნენ მთელი მხარე დაღისტნისა, ყველა იყო მყუდროებით გარეშე მთის სიმაღლით არავინ ჰსჩანდა არა ისმოდარა, იქ ვერ მიფრინდებოდა ლუღლუღი კაცობრიობის სიცოცხლისა, და აიქვეყანამ დაიძინა ისკანდარის გულში. ქვეყანა რომელიც და ჰაქვს კაცსა. თავისთან განუშორებელად ველურ უდაბნოში, და სამღრთოსა სალოცველს ტაძარში მიზიდული ამა მთის წვერზედ ვერცხლ უყვარულობის სურვილითა რათა მისქვთეს საყვარელს ქალსა; იმან იგრძნო მოწყლულმა, ცის ჰერისა მადლითა ვითა უღირს იყვნენ ერთა რწმუნება იმის განზრახვისათანა უბედურება გლახაკთა, გვალვისაგან გარე მოერტყა და შეუვიწროვა გული, იჭვი რომელიცა თვალ წინ გამოუჩნდებოდა ხანდისხან ღვთის სიუხვეზედ, გარდაექცა იჭვად თავის თავსა წმინდას მუჯამარში სათნოება ალლახსა, საკმეველი ლოცვისა ძმათათვის; და ის დაემხო დაჩოქილი და მხურვალის ცრემლითა და სინანულითა ლოცულობდა თავისა თვის ცრემლითა სიბრალულითა დაღისტნელთათვის; და სასურველ აურაცხელმა ბნელმა გრძნობამან სარწმუნოებისამან აღავსო სული მისი, აავსო კოკა თოვლითა გადაუკრა წმინდა ტილოთი პირი, და საღმრთოულისასიბრთხილითა დეშვა ქვევით, ჩასვლა უძნელეს იყო ასვლაზედ სიბრთხილით მიიკრა ჭურჭელი სავსე იმედითა რომელსაცა უნდა მოერწყო გამხურვალებული ველი, ისე ჰფიქრობდნენ დერბენდელები ისე ჰსწამდა ისკანდარსაც; მივიდა რა უსუფთან, არ უპასუხა იმის მასხარობას, ის იყო მოცული მაღლის ფიქრითა ტვისგან სამღრთო აღსრულებული საქმე გარეეხვეოდა, რა გარე მას გამოუჩნდა სახე მისა, კეთილშობილურ ამპარტავნებად: ჰჯი უსუფს უკვირდა ასეთი გამოცვლა:

ვაჟო მზე ხომ არ უჭამია იქა, ამბობდა მასხარა, თავისთვის რომ ეშინიან არ გავარდეს კბილებისაგან ერთად ლაპარაკთან, ან იქნება ჭანდრაკი ითამაშა ანგელოზებთან რომ ასე გაამპარტავნდა აი დავთესამ მარილსა იმის წვერში დეე მარტო მარილი ამოვიდეს მე რამენაღვლება რომ ესრე პირქუში გახდა, როგორც მშიერი ყადი მარხვაში, აბა მე რა დამაკლდება თუ ენა გაეყინა იქა? ყურები ხომ არ გაჰყინვია მე მაინც ვილაპარაკებ, ვნახამ როგორ დამიშლის ლაპარაკს, და თითონ ყურს არ მიგდებს:

ეტყობა უსუჶსაც შეემთხვა რამე. სხვა შეემთხვა იმან აღასრულა თავის აღთქმა, ბევრს ჩქარობდნენ ჩვენი მხედარნი მაგრამ შუაღამისას ძლივ მიახწიეს, დაკეტილი დერბენდის კარებს ძრიელად უცემდა გული ისკანდარსა, შიში, იჭვი იმედი, ხან აამაღლებდნენ ხან შეავიწროებდნენ მის გულსა; ჩამოჰკიდა ხის შტოზედ კოკა, ისკანდარ მჭუნვარედ უყურებდ ხან კედელს ხან ბნელ ღრუბელსა ველთა, საგანთა გამოჰკითხავდა პასუხსა, იქნება თუ არ იქნება; მხიარულობით დაინახა დასასრულ მსუბუქნი, ღრუბელნი და ვიდოდნენ ცაში ჰხედავ უთხრა იმან, წიხლი ჰკრა მძინარე უსუჶს აბა შეხედე იმი სრქასა:

რას უყურებ ბუტბუტებდა მძინარე, დაკალ და შეწვი ჩემი ზუმბა ამოიღე თოფისა, ჩქარა მწვადი შეწვი: – მე მთვარეზედ გეუბნები უსუჶ?

მე ასე მეგონა ცხვარზედ ლაპარაკობ მეთქი ოხ რარიგათ მშიან, მთვარე? რა ეშმაკებს ვაქნევ მთვარეს თოთქო ერთი წელიწადია გემოთ არა მინახავსრა:

შენ მხოლოდ ჭამაზედ ჰფიქრობ, გრძელ ფეხ წეროვ, აბა თუ შენ ჩემგან გაიხარო რომ ცაში ღრუბლები დადიან: –

და შენ ქვის გულო ჩემგან არ მოიწყენ, რომ ჩემ მუცელში ჭიანჭველები დადიან, ღეუბლები? საკვირველი რამ არ ნახა, ჭამე რავდენი გენებება; მართლა შენ ხომ ციდან ცამოხველ, მე ისუფრო მიამებოდა, თუ ცაში შემწვარი ხოხბები დაფრინავდნენ, ჩამამეცალე თუ ღმერთი გწამს,დამეხსენ სიზმარში მაინც ვნახამ ვახშამსა; მოიცა მოიცა ჰაჯი უსუფ ხომ არ გრძნობ მიწაზედ სინოტიეს: –

მე მხოლოდ ვგრძნობ გვალვას ჩემ მუცელში; ასეთი გვალვა არის რომ მგონია, ბებერამ თავის ქსელი გააბა: უსუნ იახში ოლსუნ, დილა კარგა ყოფნისა. მან დაამთქნარა და დაიძინა; დილით ადრე ჰნბავი ბედნიერად ისკანდარის, მოსვლასა და წყალი მოტანის ელეკტრიულისა ნაპერწკლისაებრ გაუელვარდათ გულთა დერბენდელთათა. ყოველსა რასაც ძალ ედვა, არათუ ლაპარაკი ლუღლუღი იწყეს ყვირილი ყოველს რასაც შეეძლო ცოცვა არა თუ სიარული შეირხა, მეჩითის მეიდანი იყო სავსე ხალხიტა;ელოდნენ გამოსვლასა ყოველნი, და აი შემდგომად ლოცვისა მეჩეთში ყველა მოლები და ღირსნი მოქალაქენი ბაირარებით დაწერილნი ყორანისა ლექსითა. განგრძელიებთ წინ აღურაცხელი ხალხი, გაემართნენ ზღვისაკენ ისკანდარს მშვიდად მოჰქონდა კოკა, მაგრამ უნდა გენახათ ჰაჯი უსუჶი. ახლად მოპარსული ახალის ჩოხით ყურზედ ულვაშ დახვეული: ყურთუმაჯ შეყრილი. დიდებულად მოვიდოდა დააწესებდა თითქო თავისას მარხვიდა ვისმე ხან იმას გაასწორებდა ხან პატარა ბიჭებს დააწყობდა რიგზედ შევიდოდა შუა ხალხისა ლაპარაკობდა სასწაულებზედ რომელიც შაღდაღზედ ნახეს ზოგს ეუბნებოდა, რომ ასე ახლო ვიყავით მცაზედაო, რომ ხურიათ ცხვირ დაცემინება გვესმოდაო, მეორეთ არაწმუნებდა რომ მოლანურის ყურები მოვიტანეო? უმეტესად იმის სიტყვით ბევრი ჭირი გადაიხადეს დათვისა და გველებისაგან, ტყავი, გავაძრე ერთხელ ხლმით დაცეხილსა, მაგრამ შეჩვენებული ცხენი მიფრთხებოდა და ვერ წამოვიღე შაღდაღზედ ერთ ალაგზედ გველები ჭილობივით იყვნენ დაწნულნი და ქვები დავაყარეთ და ისე გავიარეტო. ის დაჩუმდა მხოლოდ მაშინ როდესაც ყურს არავინ უგდებდა ამისთვის რომ თოვლი ჩაასხეს ზღვაში: –

დილითგანვე მოჰქროდა მთის ქარი ცა იყო გადაფარებული ნისლისა ზეწრითა, გარნა წვიმისა ღრუბელი არსად ჰსჩანდა, შემდგომად გრძელისა და ცრემლიანის ლოცვითა, მოლათ უფროსთ უნდოდა რომ ჩაესხა კოკიდგან ბედითი თოვლი ზვირთთა შინა; კასპიისათა, ისკანდარმა შენიშნულებითის აღსრულებით უთხრა მირჰაჯი ფეთხალის; აღა? მოიგონე შენი აღთქმა, მაიგონე შენი პირობა მიუგო მან დაცინებითის ღიმილით ბედი შენი ამ კოკით არარის წვიმაზედ ჰკიდია: –

შენ მე მინდიხარ. თუ ღმერთს უნდიხარ... და ანბობენ ვითომ შეასხა ზღვამა ზვირთი ქვასა. როდესაც ჩაესხა ნაკურთხი წყალი მის სარეცელში შეესხა ადუღდა და შავნი ღრუბელნი გამოგორდნენ თაბასარანის მთიდან ვითა ფიქრი ისე დაეყრდნენ დერბენდისა გორასა, მაგრამ ერთბამად ფართოდ მოიქნია ფრთები ფიცხლად გაფრინდნენ წვრილ წვრილად, იქუხა შორს, ბუქმა მოიცვა გარეშე, ფურცელთა მხიარულად შეიბერტყეს მტვერი მუსულმანთ ქალები გამოაჩენდნენ სახესა ქარის სინიდისზედა რომელიცა მოგლეჯდა მათ ჩადრსა. ყოველთა ხელი ყოველთა თვალი აღახილეს მისაგებებლად, რომელსაც ელოდნენ რომლისათვის ესრეთ ლოცულობდნენ და საშინელმან ღვარმან წვიმისამან იწყო დენა დაალევინა სურის ნაკადითა გამხმარ მიწას, შეანოტია განმხურვალებული სიცხითა ჰაერი არ შეიძლება დერბენდელთ მხიარულების აწერა, ქუდნი ჰსცვიოდნენ მაღლა. და წყალში ყვირილსა და ლოცვასა არა ჰქონდა დასასრული, ყველანი ეხვეოდნენ ურთიერთს ულოცვიდნენ; მაგრამ უმეტეს მხიარულ იყო ისკანდარ ბეგ: იმას წვიმასთან ჩამოუვარდა ლამაზი ცოლი. წამოუდგნენ უფალთ ფილასოფოსთა და ბუნების გამომცდელთა გამოცხადდა ამ მოწოდებულ წვიმას შეემთხვა თუ ჯადო, მე ვანბობ საქმეს რომელს თანადამწრე და მოწამე ვიყავ: –

გემჩე ნამერდ ქურფისიდინ, ყოი აფარსინ ჩაი
იათმა თილკიუ, ყიჯირსინ ასლან ანი
ნუ გაივლი მაცთურის ხიდზედ; უმჯობესია მდინარემ წაიღოს:
ნუ დაწვები მელის ჩირდილში, უმჯობესია ლომმა განგლიჯოს.
ლექსი ანდაზა

რა არის სიჭაბუკე. უსიყვარულოდ; რა არის სიყვარული, უსიჭაბუკოდ ბრწყინვალედ ანთია სანთელი წმინდა ჰაერში და რომელი ჰაერი სჯობია გაზაფხულსა ცეცხლი ვერ აენთება უავდროდ ვერ იცოცხლებს ჭაბუკი გული უვნებოდ, სადაც გინდა იყოს მართალია მაღალნი არიან კედელნი მუსულმანთა სახლთა მაგარნი კლიტით, მაგრამ ქარი იქაც მისწვდება, ღრმად არიან მწოლარენი გულნი მათთა მშვენიერთა დახშულნი, ათასის წინათ მსაჯულობილს გადაჭედილნი ათასითა პატიოსნებითის ზნეობითა, მაგრამ სიყვარული ვითა ჰაერი იპოვის იქაც გზასა ქიჩქინეს უკვე, უყვარდავერ გაებედნა თავისათვის აღიარებინა ისკანდარ–ბეგი, შეექმნა სატრფიალო ცნებად დღის, სასიამოვნო ზმანებად ღამის, ჰკერავდა ოქრომკედის ტყავის სატალეს ან ქორის საბუხრეს თავის მომავალისათვის, ის ფიქრობდა ეს რომ იყოს ისკანდარისათვის ყარა გუზდარა შავთვალასთვის, როგორ სიმხიარულეს შეხვდა, როდესაც პირქუშმა ბიძამ გაკავრებულმა უთხრა, რომ ისკანდარის საცოლე ხარო გულმა დაუწყო თრთოლა თითქო ტრედი გაშვებული თავისუფლად ასე აღუსრულდა თავის საიდუმლო სურვილი, მისი უსახელო იმედნი შეიმოსნენ სჯულიერის სახელითა. ახლა იმას შეუძლიან ამპარტავნებით მიიღოს ყვავილნი და მილოცვანი თავის ამხანაკებისაგან და მათთან მჯდომარე ჰკერავდეს მზითევს ხარხარობდეს და ლაპარაკობდეს თავის საქმროზედ. რამდენიც იმის გულში ენებება, ახლა იმას არავინ დაუშლის გაიზმონოს ტანზედ საქორწილო კაბა. და განამეორეს ჩვეულებითი მიმოხვრა პირველისა ნახვისა განაქროს ის. რაცა მხოლოდ ისიც მეუღლობისა მყოფობა და განამრავლოს მილიონებად სიტკბოება, ყოვლისა რაცა არ იცის, მართლა თუ არის ბედნიერი ქვეყანაზედ, მაშინ არიან საქრმო და საცოლე: –

მუსულმანს ისე ძალიან არ უნდა, უხაროდეს ცოლის შერთვა: ამისთვის რომ იმათ შეუძლიანთ ოთხი ქორწილი, მაგრამ ისკანდარმა ეტყობა იცოდა, და იქნება წინათ ჰგრძნობდა, რომ მუსულმანი იშვიათად დაასრულებს პირველ ნაწილს, ოთხ ნაწილიან წიგნსა, ქორწინებისას, და ამისათვის ისწრაფდა დამტკბარი იყო, პირველითა, ის დარბოდა ასე რომ არა გრძნობდა მიწას ფეხ ქვეშ სიხარულითა, იმან დაღალა თავის მამიდა ყიდვით, და ჯილდოთ თავისა რომ არ შეეძლო გავლა ახლოს სასძლოს სახლისა. ეს არის აკრძალული ჩვეულებისაგან, არ დასცრებოდა რომ იმის საკუთრებითა ეფიქრებინა, ამ ახალ ხალიჩაზედ დასჯდება საკერავითა მოაჯირზედ, ამ სარკეს წინ ჩემი კიჩკინე პირველად დაინახავ თავს ლამაზ პირს ერთად მამაკაცის პირთან, ამისთანა ოცნებას არა ჰქონდა დასასრული:

მაგრამ ისკანდარ გაზაფხულის ყინულზე აშენებდა სასახლეს: თვისისა ბედნიერებისასა, მაშინ როდესაც ის იყო მზათ დაეფერა ოქროს გუნბათითა, ბედი განუშლიდა თვისსა საშინელსა ხელსა დასაღვეველად; ჩვენი კავკასიის იქით მხარეს მორწმუნენი ალიასანი ხშირად მოდიან თავრიზიდან და ისფაანიდან, მოგზაურნი მქადაგებელნი. მოლანი აუხსნიან ყორანსა უანბობენ წმიდათა ცხოვრებასა სასწაულითა თვისის იმამთა პირველი დრო ამა ორატორთა მეზღაპრეთა და ჯამბაზობა იქმნება ხოლმე, თვვესა მუღარემს რომელსაც დღესასწაულობენ ოცდა ათ წელიწადში ერთხელ, ამ თვეში პირველის დღიდან, შვიდნი დღესასწაულობენ, სახსოვარსა ძესა ალლიასასა, რომელიცა შემდგომ მამის სიკვდილისა წინააღუდგა იეზედის ძეს მოავისას ხალიფატისას, მაგრამ მაგრამ შემთხვეული ქერბელის ხეობაში მეიდნის გზაზედ ქაფაში იყო დამარცხებული ეზეიდის ობეიდ ალახისაგან, და იქ მოკლეს 10 დღეს მუხარემს 61 წელს გიჯარისას ამ შემთხვევის დრამატულათ წარმოადგენენ შიითნი დიდის სიმდიდრითა და ხანდის–ხან გრძნობითაცა ღამე ატას ლამპრითაგან, ანბავმა ჩვენმა დაიწყო შემდგომად ამ სარწმუნოების ტრაღედიის შემდგომად უსეინი იყო შვლიებით დაკუწვილი. დანაშთენი სახლეულობანი გაიქცნენ თავი მისი იყო წარგზავნილი ვითა ტორფეი (ნიშანი) გამარჯვებისა მექაში, წინაშე ბრწყინვალის თვალის ხალიფა ეზედისადმი მაგრამ იმით არ დასრულდება წარმოდგენა შემდგომად ორი კვირისა, მეიდანზედ ბედსა ლტოლვილსა უსეინის ჩამამავლობითა და უსეინისათვის მიმრთმევსა წინაშე მრისხანის ხალიფის ტახ ტიხა, მოქმედებისათვის ამა დღესასწაულისა მოსული თავრიზიდან მულასადექი დარჩა ერთ თვე დერბენდში მოქალაქეთ თხოვნითა და უმეტესად ვერცხლის ხმის თხოვნითა მულლა სადექ იყო ორმოცდა ხუთის წლისა, მაგრამ უყურებდა ხარისხებით დადიოდა შედგომით თითქო, 70 წლის ბებერი, იმის ლაპარაკი ეგრეთვე მდუმარება იყო გამოქარგული ალლახის სახელებით და ალლახ ით ველი ალლახ ღვთის წმინდისას კრიელოსანს აჩხაკუნებდა თითქმის სიზმარში: საზოგადოდ მისგან გამონათლდებოდა სიწმინდე დასუნელებდა ვარდის ზეთით თითქმის ოც ბიჯზედ გარეშე, მეგობრობდა არა მრავალთა ფულებს მიიღებდა ყველასგან. ჭეშმარიტად იყო სათნოებანი კაცი შეურაცხჰყოფდა ფულის მიმცემს უარითა, და კიდევ თანახმა გახდა (კეთილისეული) მიიღოს შემდგომად დღესასწაულისა ხათილის გათავებისა, მთელს გონების და ტანის ოფლისათვის: ათიოდ თუმანი თეთრი ფული მეჩითის სახარჯოდან არა აკმავა ამითი. იმას უნდოდა თავისი ცხოვრება დაესაფუძნებინა რომლისამე ქორწინებითა, და შეიტყო შორითგან სად გადაუგდოს ჩანგალი აცმული, წითელის სიტყვითა გადაწყვიტა მიიქცეს მირჰაჯი ფეთხალისადმი რომლის დისწულსა ჰქონდა კარგი მამული მზითვად:–

შეეპარა მას ქვეუდნობით აქებდა მისსა გონებას და ცოდნას მის სიბრძნეს და მშვენიერ მეტყველობას: – და აგინებდა რუსებსრომ არ იცინიან, განარჩიონ ესრეთი ღირსება, რომ იმათის მოწყალებითა ჭეშმარიტნი ტომნი იმამნი თანასწორ შეიქნენ გლეხებთან დახე რომ ია ალლახ, ალისგან დაწყევლილნი სუნნი ჰსხედან მასთან გვერდით, და თუ ემსახურებიან რუსთა მხარეს ბოროტსა და უსჯულოსას მაშინ ხშირად განკარგულობენ ამირებზედ როგორც უბრალო ერზედ– აი ვაი დაიყვირა მან. მოვიდნენ უკანასკნელნი წელნი სასჯულებისა,გამონათლდება თავთა ზედა მალიად შეირხევა თევზი ხუთ, რომელზედაც დგას ქვეყანა, და გარდააგდებს თვისაგან აბა ბუდესა გველთასა, ამა ცოდვისა ქვაბსა მართლ მორწმუნენი ამპარტავნობენ ჯვარითა, და თემლაკი უღირსესი შეიქნა წვერზედ, არვიცი მართლა რა დაემართებოდა ამ დერბენდის ჩალხსა, თუ შენ მირჰაჯი არ ემსახურებოდე ღერძად სარწმუნოებისა და სიბრძნისა, პატიოსანი კაცი ხარ. წმინდა კაცი ხარ, ჭეშმარიტი უსეინი, არ ჰსჯდები დივანში გაურეცხელ სომხებთან და ურწმუნო ღორის მჭამლებთან დონღუზ, ედიან ქიაფლარ. არ გინდა გაიშაო სული არც მელნით და არც თოფის წამლით იმათ სამსახურში, შენი თაღია პოლტიკა არის ნაღები მეცნიერებისა. მაგრამ მე ერთი რამ არ შემიძლიან ჩემ თავში ჩავდო, ერთი არ მინდოდა დამეჯერებინა მოწამენი არიან, გაზარეთი ალიე. წმინდანი ალიასანი. უბრალო სულელი ხალხი ყარა ხალხს: როტავს ვითომ აძლევ შენ დისწულს უწვერულს ვიღასაც ბეგის ლეკვს, ნუზი ბილლახ, საფარველი ჩემთანაარს უფლისა? უთხარ ჩემ თავს ყურში, ეს არ შეიძლება ასეთი კეთილ სამღთოიანი კაცი როგორც მირჰაჯი. ფეთხალი არ ჩააგდებს ტალახში წინასწარ–მეტყველი მარგალიტსა, არც მისცემს თავის ძმისწულს უბრალოს ვისმე არ შეურევს უბრალო სისხლთან სეიდის სისხლსა ველმახმადული ალლიახ ველია ილლჰე ილლია ჰე. ეს აუსრულებელი საქმე, რომ ასეთი ქელბი ალის ასეთი ძაღლი ალიასი მიუშვებს შეაჭამოს უკუდო კატას. სამოთხის ფრინველი ის ქალი ალლახმა მისცა საფარველ ქვეშ, ხეირ არა, ბუხოშ თფალის, ეს ხუმრობა არის, ბირ ფიქრიდი რაღაც, მოგონება ის დაბადებულა ცარიელ საზანთროში. და კუდიან ქარს გაუქროლებია ბაზარში, ტყუილათ შეაყრიან ფეთხალის ესრეთ მტვერს წვერში, მე ეს არა მჯერა რაც არ შეიძლება,– მაგრამ ეგ მართალია უთხრა ფეთხალიმ ასეთის სახით რომ თითქო მოასწრეს სხვის ვენახში. –

და მან უანბო მულა სედექსა: როგორ და ვითარ იძულებულიყო. მიეცა თანხმობა ამ ქორწინებაზედ, მასთანვე შენიშნა მან რომ იმის ძმისწულს არა ჰყავს ღირსი საქრმო აღამირებში სულ ბერები არიან, ან ასე ღარიბნი მულა სედექმა ჩამაისვა ხელი წვერზედ, სამჯერ ჩამოარაკუნა 99. კრიანოსნის მარცვალი და თქვა: -

ყოველი აღმოავალს უფლისაგან, და უფალთანვე მიიქცევიან განა არარიან ღირსნი უსეინისანი მხარესა ერანიისასა სპარსეთში, კურთხეულ მხარეს სეიფთა საუფლოს–წულოში, მზე ორჯელ ამოდის და ჩადის ვილაეთში შიხინ შახის სამფლობელოში. მაშ ვეჟო ნეტა ერთსაც არავვის უნათის, შენი ძმისწული თვალში ფეხანბარ ყაიზი ფეხანბარ ოი წმინდაო წინასწარ–მეტყველო ოი მცნებაო წინასწარმეტყველისაო, თუ გინდა რომ შეირთო ნათლიერი მთოვარე ბრწყინვალისა დილისა ვარსკვლავისა. მე გამოგიგზავნი ჩემ ბიძაშვილს მირ ფეიზულას თებრიზით ის არის საჩვენებელი თითი, მეცნიერებისა ზურმუხტი მშვენიერებისა: იმის წვერი არის მესამე შემდგომად შახისა. და ასეთი მდიდარია რომ ინდაურთ მარგალიტს უყრის და ასეთი მშვიდია როგორც მუთაქა, საუნჯეა კაციკი არა, ვალლახი ბილლახი, ჩვენ ქალაქის ბაზარში რომ ჩამაივლის ხოლმე თითქმის ვისაცკი თვალები ამოთხრილი აქვს ისინიც კი უყვირიან გუზიმ უსტუმ, ვაჭარნი თავს უკვრენ ვინ შაქარლამას, ვინ ქიშმიშს, ერთ მუჭა თანბაქოს უფეშქაშებენ ერთი არავინ მიახლოვდება, თუ შენი ძმისწული გათხოვდება იმაზედ მაშინ თითონ ხანუმნი აბანოში, ხაზი თქვენ თახიანის ქალაქის ამხანაგიკი არარის: –

ამა წინათ დადებამ უალერსა ფეთხალის ამისათვის რომ იცოდა როგორ პატივცემულ არიან: სპარსეთში აღა მირნი, და ისკანდარის შურით, მაგრამ ჯერ კიდევ იყო იმაში ნაპერწკალი სინიდისისა, იმან უპასუხა შეუძლებლობითა, ქიჩქინეს დედის მხრიდგან, კამენდანტის მხიდან, რომელიც ნებას არ აძლევს გადასახლებას რუსეთის მამულითგან, მასთანვე რას იტყვიან მოქალაქენი, ნადიალარ ეს დიდი საქმეა აღმოსავლეთში, Ee e qu en dirn-tent უჭირავს აღვირით პირველი პეტრებუსელი მცხოვრები პეკინისა, და შამახიისა, ეს თითქმის არის სინდისი კაცთა უსინდისოთა:–

რას იტყვიან დაცინებით უპასუხა სადექმა, იტყვიან რომ შენ ჭკვიანი კაცი ხარ, შეენდობა ვინც შესცდება, გარნა გასწორება შეცთომილებისა საქებელია. და მართლათ ვსთქვათ რა სამსახური გიჩვენა შენ ისკანდარმა. გარნა უიმისოთ ალლახს წვიმა არ მოუილენია, შენ იმან მახეში გაგაბა, მახეში დააგდე მარტო შენი კუდი. როგორც მელა, და წადი მისგან, ვინემ მრთელი საუკუნო თავსუკრავდე მტერ კაცსა, და მე გასწავლი შენ როგორც წინასწა–მეტყველის შემწეობითა მორჩე აღთქმასა, რომ არ გახვარო შენი პატიოსნება, უარი უთხარ ისკანდარს: და დააგდე ხმა ქალაქში რომ ვითომ შენი და სასიკვდინოთ ავათ არის, და აღქმა თქვა რომ თუ მორჩება თავის ქალი წინასწარ–მეტყველის ჩამომავლობას მისცეს, პირველი მაგალითი ის არის დერბენდში, შენი და კარზედ არ გამოდის, და სახლშიაც ასე ჩუმია როგორც თევზი. და იმას დააბრალო ყოველი ფერი, სარგებლისათვის ალიას ტომისა. თუ როტავს დაიწყებს შენუნდა შეირცხვინო განა შენ არ იცი რარიგათ ჩაამტვრივა ეუბ. ალეღი სელიამ (იობმა კურთხევა იყოს იმის თავზედ თავის ცოლი; ამისათვის რომ ის ურჩევდა თაყვანიეცა შეითანისათვის, განა ქიჩქინეს დუდა შენი ცოლია, არც მეოთხედი, და უფრო მცირეა ვინემ არფერი შეაფურთხე იმას! კომენდატი? თქვა ოხვრით ფეთხალიმ:–

კამენდატი შენ რას გიშლის, განა საცოლე ფარჩაა, რომლის წაღება აღკრძალულ იყოს დეე გინდა ღკრძალულ იყოს. განა არ შეიძლება კამენდატის მოტყუება, ბილეთი რომ ჰსთხოვო სპარსეთში ნათესავების სანახავად წასვლისა წახვალ მშვიდობით შენთვის, გაუარის მოტყუება სულ ერთია რომ ალიას გულს ერთი ბაჭერი მოუმატო სამი ცოდვა სულითგან მოგაკლდება: შენ სახელი დაგრჩება თუ შენ არ გეყოლება თეთრი აქლემი ეშმაკზედ რომ შეჯდე და ძღვენი მიიტანო ქაბაში მექის ტაძარში: –

ორთა ფარისევლთ დაჰკრეს ჴელი პირობისა. დილაზედ ისკანდარს დაუბრუნეს ნახევარი ქებინი.ისკანდარმა კინაღამ ყურები დაიგლიჯა, რომ დარწმუნებული იყო ხომ არ ატყუებდნენ ისინი, დაბრუნებული პარკი სავსე ფულითა დასამტკიცებელად ედვა წინ; იმის მამიდა აჯა ხანუმ ასე გულით ილანძღებოდა რომ ის სიტყვა მასხარობად არ მიიღებოდა, პირველად დაყრუებული მოულოდინელის ამბისა ის იჯდა გაყვითლებული უსიტყვო გაშტერებულის თვალით როგორც ახლად გარდაცვალებული გვამი. მაგრამ მალე აუდუღდა ჭაბუკის სისხლი, და გარდამოესხა ღვარდ მღელვარებისა და წყევლისა; კაცი მყოფი ასე ახლო ბედნიერებისადმი რომელიცა უევე ბაგისადმი მიიტანს ტკბილს ფიალით და ნაცვლად სურვილისა სასმელისა შესვას მწარე სირცხვილსა; გარდაესხას გაუბანელი კდემა ამ გვარი აფეთქებდა თვით ყინულიან გულსა, არაოდეს საყვარელი არ გვეჩვენების, უმშვენიერეს ვითარ ჟამსა მას, როდეს მოგვტაცებენ ორგულებითა ანუ ბედითა, მაშინ სიყვარული გაეზრდება მთლისა მოშორებისა შიშით, და სიცოფე მოშორებისათვის აღდუღდება ყოვლით ვნებითისა ალითა; ისკანდარ მცოფრებდა დაამსხვრია თავის მინის ყალიონი, გადააგდო ფანჯარიდგან სარკე, დახივა თავის მუქთა გააგდო კისრის ცემით თავის ნუქერი, რომელიც მოვიდაუდროოდროს სამსახურისათვის; ის დაეცა დაღალული მაგრამ მრისხანება არ განჰქრა ძალასთან ის ღეჭდა ბალიშს და სტიროდა, დასასრულ გონებამ დაჰძლია მაგრამ თუ მრისხანებამ თუ უიმედო სიყვარულმან დაუტევეს თავი არა ნაკლებად უგლეჯდნენ გულსა, მოტყუებული თავის სჯულიერის იმედსა შინა სამი დღე და ღამე არც ეძინა და ვერც სჭამდა. გარნა დასასრულ აზიურმა ბუნებამ შეაორკეცა ბუქიანი მრისხანება ნელს დაგიანებულს სისხლ ზღვევად; ანგარიშობდა და უარ ჰყოფდა, ხანჯალი გულში და ყველა აღსრულდებოდა, მაშინ ქიჩქანე იქნებოდა მისი საკუთარი, ერთის თვის გაქცევის შემდგომ. ეხლა სხვა დროა; ეხლა უნდა ისკანდარ ღრმათ დაფიქრდა ამაზედ, რა უნდა? როგორ უნდა? და იმის წინ დიდიხანია უსუჶ იდგა, მართლა რომ გამორიცხოთ კვეხნა და სიქალაჩუნე ჰაჯი უსუჶ იყო კეთილი ქმნილება, ამხანაკის ჭუნვამ შეარხია ისა, თუ რომ ჰსცოდნოდა ტირილი იტირებდა, უყურებდა რა მდუმარე ისკანდარს ის ნელად შეეხო მხარზედ მას, თუმცა იყო ჩაცმული როგორც ახალი მოსული ქაშენგ ფრანტითებრი ზისა, მაგრა მოესალმა ხარისხების ხმითა: –

ნა–ხაბერ, რა ანბავია. ჰკითხა ისკანდარმა განღვიძებულმან მრისხანებისაგან; სამი ხომალდი მოვიდა პურით, ხალხი მხიარულობს თუ რომ მოსულიყო სამი ხომალდი თრიაქით მოსაწამვლელად მრთელის დერბენდისა, მაშინ მე უმეტესად გამიხარდებოდა, ვინემ მრთელ ხალხს; შემიბრალე ისკანდარ აგრე რამ გაგიჯავრა შენ ხომ არ უნდა მიჰბოძო ეგრი აბუ თალებსა, რომელსაც აკვანში ვიღასაც გაუჯავრდა და ახლა მრთელ ქვეყანას გვერდზედ უყურებს? მოვიდა წავა? შენ გაიგონე უსუფ? შენ უთუოთ გაიგონებდი, აბა მიანბე ჩემზედ რას ჩურჩულებენ დერბენდში: –

არაფერს არას ჩურჩულებენ. მრთელ ბაზარში და ჯვარედინ გზაზედ; დაირას უკვრენ, და ჰანბობენ რომ შენ უარი გითხრა ქიჩქინას დედამაო; დედამ? საძაგელი ეს ფეთხალი, მჰოვკლავ და მთაში გავიქცევი. განა ყარადაღი შენი ბიძაა. გეტყობა შენ არ გიღეჭია ფეტვის ჩურექი სულო ჯან ისკანდარ, ძალიან დიდი საქმე გგონია, სიკვდილი და გაქცევა. დასიბერის დროს შორითგან უნდა ლოკდე მშობლის ქალაქის კომლსა, ანასინი ბანასინი, ეს რა სჯობია კარგათ გაჩეჩქო ფეთხალი. და მერე ჰიდა ბაქოში იქ თუ შენ ცოლის შერთვის სურვილმა შეგკაზმა გამოსცადე თვე იყიდე, საუცხოვო ჩვეულებაარის მეთელ მგზავრთაღვის საუცხოვია. მეც ერთხელ შევირთე ოთხის თვის ვადით. და დიდება ალლახსა გამოვექეც ვადამდის, გამიხარდა რომ ფეხები მრთელი წამოვიღე, რომ მეძინახოლმე მეშინოდა, მომგლეჯს ცხვირსა ალერსითა ასე ჩემო ისკანდარ გამოსცადე შენა მართალს, ვანბობ თუ არა, და როდესაც მობრუნდები გინდა სანაძლეოს დავდებ, შენ მადლობისათვის ფეთხალხ ფეშქაშს მიუტან. რომ დისწული არ მოგცა... ისკანდარ მდუმრად იყო, სულო ჩემო ყვავილო ისკანდარ–ბეგჯან, შენ არ გესმის თითქო ყურები წყალზედ გაგეგზავნოს, და ესე მოწყენილი ხარ, რომ თიქო(თითქო) შენ გულს შეუყარეს ფელაქი და ფეხის გულში მიირტყეს, საკურველი რამ ნახე საცოლე ერთი მუჭა ოქრო გადაყარე ქუჩაში და დაიძახე, გელ, გელ, გელ. მოირბენენ მაჭანკლები ქათმებივით, მოგწყინდებიან ცოლები გამიგონე, მოგწყინდებიან, ისკანდარს არა ესმოდარა: –

და რისთჳის სწუხარ შენ აგრე ისკანდარ? რა გასაკვირველია შენი საცოლე. იქნება მშვენიერი გეგონოს, თვალი ერთი დიდი აქვს მეორეზედ და თითონ ასეთი შავია რომ გაღარიბდები ფერ უმარილის ყიდვით, და მერე მგონია ცალგვერდა არის განა ერთხელ მინახამს ძმაო? ისკანდარ ბეგმა საყელოში ჰსტაცა ხელი უსუფს: –

შენ ის ნახე? სადა ნახე შენ ისა? როგორ გაბედე შეხედვა შენის ლოთის თვალითა? მითხარ საძაგელო! როდის როგორ ჰსჭამე შენის თვალებით? ალლახის გულისათვის გამიშვი ისკანდარ–ბეგ–განა ვერ ხედავ რომ გეხუმრები, შენ იცი რომ თვალები ჯიბეებში დამაქვს, და ჯიბეები დაჩვრეტილი მაქვს: და რა ეშმაკებისათვის დაუწყებ ყურებას ორ ფეხიან სადაფებს, აი დაიკარგნენ ისინი, მე მაგისთანა მიწის მხვნელი არა ვარ. მე უფრო ნაზის თვალებით უყურებ თხის ტიკს სავსეს ყიზლარულის ღვინითა ვინამ ქალებს, ეი ნუ შეირთავ ცოლს ისკანდარ–ბეგ, ბევრ ჭირს გადიხდი თუ შეირთავ შენ ასეთი იჭვიანი ხარ რომ ალახმა დაგიფაროს, რუსებთან მეზობლათ შენ მთელი დღე და ღამე ყარაულობა მოგინდება, და მრთელი დღე როგორც რაღტარჩი დაუწყებ სინჯვას, ვინ გამოდის და რა გამოაქვთ შენი სახლიდან? რა კაცები არიან ეს რუსები რაკი სახლში დააყენებენ. ნახამ პატარახანს უკან გაუმეგობრდებიან ჩვენ ქალებს,ვაშლივით წინ მიუგორდებიან მარგალიტისავით დაეფანტებიან და მერე იცნობ შენ მულა–ქასიმს, აიმ გამხჭვალს ნადირს, რომლისაც ჰანბობენ რომ ტყავი გააძრეს საიდუმლო წიგნის ჯეჶირისათვის[1] მერე ჩემო აღავ. ამ მულა–ქისიმმა ბებერმა იჭვიანმა იყიდა ჭირი თეთრ ჩადრში გახვეული, და თვალს არ აშორებდა, რა გამოვიდა იქიდან? კვირაში სამჯერ გაუღებდა კარებს. თავის ლამაზს ცოლის ამხანაგის ქალსა, და კარებში იჯდა რომ ცოლს გამოიცილების დროს არსად შეეხედნა–ეს ამხანაგი ქალი, რუსის აპიცარი იყო ქალურის ტანისამოსით: –

ორთავ მეგობართ გვერდები დაიჭირეს სიცილით. კაცი ჩადრში გახვეული, ეს საგანგებოა, ეს საუცხოვოა გმადლობ უსუჶ შენ გაამხიარულე ჰანბით: ისკანდარ–ბეგმა კინაღამ გაჭყლიტა მოხვევნით. – მაშ მშვიდობთ ჩემო სულო მე ბევრი საქმე მაქვს, მე ამაღამ უნდა წარმოვადგინო ფირენგელჩიხი, ფრანგის ელჩი, ეზეიდის სასახლეში ადრევ უნდა ვცადო რომ როგორ ჩავჯდე ვიწრო შარვარში: –

დეე ეშმაკმა ქალამანი გამოიჭრას იმ გაურების ტყავიდან. ასე ვიწრო მუნდირის და შალვრის მოგონებისათვის. ასე ადვილია სიარული იმათ ტანისამოსში როგორც მანქანაში; ტყუილათ კი არ დააქვთ ყელზედ სახრჩობელა აი დავწვი იმათი მამა პაპას საფლავი ცეცხლივე დავასხი ჩემის ხელით, ნუ შემომეყრება არც ერთი რუსის მამალი ერთიანათ დავაგლეჯ ბოლოს კუთხიანის ფაფახისატვის მე შევაჭამე წიწაკა კამენდანტის ფარშავანგს მგონია თავის მარაოთი ვეღარ იკოხტავებს, და რუსულ ოტკასაც ერგება ჩემგან, როგორი ქაფური ვიქნები, თუ ოთხოთ სტაქანს არ გადავაგდებ? იახში ოლსუნ, ისკანდარ–ბეგ იახში ოლსუნ. შენ მნახამ რომ ამაღამ ხათილში გამოვალ რუსულ ქაფურად, ასე რომ სალდათები დამიწყებენ ყვირილს: Здравiе Желаемъ Ваше Блогородiе

მე ამას გირჩევ რომ შენი სახელი უსუჶ ალავერდზედ გამოიცვალო, და რასაკვირველია ალლახ ვერდი უცხო სიტყვაა, ღმერთმა მოგცეს ეს ღვინო: მაშ ეშმაკი ვერ წაგართმევს ოხ სამსახური სამსახური მწარეა ჩვენ მართლ მორწმუნულის ტანისამოსითა, და გაურებს ტანისამოსში სამჯერ უმეტესია, მერე ჰანბობენ რომ მე ცოტას ვემსახურები უმადლონი: –

უსუჶ გავიდა და ლაპარაკობდა თავისათვის, ისკანდარის სიგიჟეს გაგიჟდა საბრალო უთუოთ გაგიჟდა, ხან აუტანელი არის როგორც ცარიელი ბუთილკა, ხან იცინის თითქო ნაღილჩი მეზღაპარეს ყურს უგდებს, ხან მიჯავრდება თითქო კაპიტანი, ხან მეხვევა თითონაც არიცის რაზედ მებრალვის, და ვაშკაცურად შეიყარა ყურთმაჯი გამოვიდა რხევით ქუჩაში დაიმღერდა ლექსებს სახსოვრად უსეინის ომისა ქერბელეში: –

განგრძელება შემდგომ ნუმერში.

_________________

1 დაწერილი იეროგლიჶითა ალიასაგან. ყოველი ფერი რაც იყო და რაც მოხდება ქვეყანაში ასე ჰსწამთ ესე.