განგრძელება ამალათ-ბეგის მოგზაურობისა

მოვა, ნეტარი დრო, როდესაც არც დრო არც სივრცე არ განგვაშორებენ ჩვენ, როდესაც გამოხატვა ჩვენის სიყვარულისა არ გაცივდება მიწაზედ, ანუ წინა-აღმდეგ ვთქცათ როდესაც აღარ აღეგზნებიან უსტარნი სიყვარულისანი, შესაძლო არს უკვე გათავებულნი! შემინდე, შემინდე მე, უძვირფასესო სულ ასეთი ფიქრები, არიან სენნი განშორებისანი, გული ახლოს გულისა, როცა არს სასიძო ყველას დაიჯერებს განშორებაში-ყველას იჭვნეულობს, შენ მიბრძანებ, რომელ არს; გსურს, რომ მე აგიწერო ჩემითვითოეულ დღეობითი ცხოვრება, ყოველ საათობითი... ოჰ. ვითარი სამჭმუნვარო. ცხოვრების აწერა იქნებოდა, თუ მე დაგყოლიყავ! შენ კარგათ იცი, ბოროტო დედაკაცო რომ მე არა ვცხოვრებ უშენოდ; და რისათვისა მკლავ ორ გზის და ერთ გზის აუტანელისა განშორებითა! ჩემი ცხოვრება - არის კვალი ჯაჭვისა უნაყოფოსა ქვიშაზედ, ერთი მხოლოდ სამსახური, დამღალავს თუ მე არ შემაქცევს, მშველის შემიმოკლოს დრო ჩავარდნილი სიმრთელისათვის სასმკვდინოსა ტაროსი, საზოგადოობისა სადა იღრჩობა სული, მე ვერა ვპოვებ ამხანაგთა კაცთა შორის, რომელთაც იგრძნონ ჩემნი ჰაზრნი. ვერა ვპოულობ აზიელთ შორის, რომელმანც განჰყოს ჩემი გრძნობა გარეშე ჩემსა არს ყოველი ასე ველური, ან ასე განსაზღვრული, რომ ჭმუნვა და სიძულვილი მომიცვა მს მე მალაიდვ იპოვი ცეცხლს ყინული რო დაჰკრა ქვასა ვუნმე შექცევასა აქაური ცხოვრებისაგან მაგრამ ჩემთვის სამღრთოა შენი სურვილი, და მე შერევნით წარმოგიდგენ ჩემსა უკანასკნელ კვირის ჩემსა მცონარებასა უფრო ეს სხვა და სხუაობს სხვა დროებზედ -

მე მახსოვს, მოგწერე რომ ჩვენ დავბრნდით მთავარმართებლით აყშის პახოდიდგან, ჩვენ ჩვენი აღვასრლეთ, შიხოიალი-ხანი, გაიქცა ყიზილბაშში; დაწვით თივა, პრი შევჭამეთ მოჯანყეთ ცხოვრება და დასასრულ, როდესაც თოვლმა ჩამოჰყარა დამორჩილებელნი მივალს მთიდგან, იმათ თავი დაგვიკრეს, მოგვცეს მძევალნი, და აი ჩუჱნც წავედით ბრნოს ციხეში. იქიდან უნდა დაფანტულიყო ჯარები თავიანთ ზამთრის სადგომებში, იმათში ჩემი პოლკიც, ჩემს შტაბ კვარტერაში დერბენდ... მეორე დილას მთავარმართებელი უნდა გამოგვსალმებოდა, მიდიოდა მეორე პახოდში ლინიაზედ, და ამისთვის ხალხი შეიყარა სასრველ ნაჩალნიკთან, ჩუჱულებაზედ უმეტეს, ალექსეი პეტროვიჩი გამოვიდა პალატკიდგან, ჩაიზედ, ვინ არ იცის იმისი სახე პორტრეთია მაგრამ ის ვერ იცნობს სრულებით ერმალოვსა, ვინც დაიწყებს ჰსჯას იმის სახეზედ, მკვდარი პარტრეტითა მე ასე მგონია, არც ერთი სახე არ არის დაჯილდოვებლი ესრეთისა სიმწრაფლის გამოხატვით, ვითა ამისი! ყრებს კაცი ამის ჩამოსხმლი იხპოლინის ძველ მთაში არ ინებოთ გარდახვალ გონებით დროთა რომაელთა მე დიდობასა: მაზედ არა ჰსთქვა ამაოდ პოეტმა.-

რბოდე ჩაჩნელო, ღელვას მახვილი ყუბანის დამსჯელისა;

მისი სუნთქვაა-სეტყვაა ტყვიისა, და ხმა არს მისი
ბრძოლისა მეხი, გარეშე ჭმუხვნელ მისის შუბლისა
გარე ხატულა ბრძოლისა სვენი, ერთი შეხედვით
ერთის ნიშნებით მტერთ დასთა შორის დადის სიკვდილი.

უნდა ნახოს კაცმა მის ცივ სისხლიანობა ჟამსა ბრძოლისას უნდა დასტკბეს მისგან მიღებასა, დღესა შეაყრის აზიელთა აღმოსავლეთისა ყვევილებითა, ხან დაამჭმუნვარებს მათსა ლიქნობასა ერთითა შენიშვნითა. ამაოდ მალვენ თვისთა ფარისევლურთა განზრახვათა, თვით ღრმასა ნაკეცსა შვა გულისასა; თვალნი მისნი ჰსდევენმათ, ამოსთხრის მათ ვითა ჭიათ, და 26 წლის წინ გამოიცნობს მათთა ჰაზრთა და საქმეთა. ხან მეგობრულად გულ წრფელობით მოიკითხავს მხნეთა ოჶიცერთა თვისთა, ხან დიდებულისა სახით ჩამოუვლის დასთა სამოქალაქო ჩინოვნიკთა, მოსულთა საქართველოსა შინა. სასაცილოა საჭვრეტლად, როდესაც ყოველნი, ვისაც სინდისი არა აქვს წმინდა, იკრუნჩხებიან, წითლდებიან, ყვითლდებიან ოდეს მათ განჭვრეტს გამომაწლილებელისა თვისითა თვალითა თქვენ, თითქო ჰხედავთ, ვითა თვალ წინ. - დამნაშავეს გამოუვლიან ქრთამის მანეთები გონებაში ყოველი მისი ბოროტ-მოქმედება; ხედვენ სახესა, დაჭერისა გამოძიებისა, და განსჯისა და დასჯისა ამათ ყოველთა უხატამს მოგონება წარსრულისა; ამასთან ვითა უწყის მან განარჩიოს ღირსება ერთისა მხედველობითა, ერთის ღიმილით, დაჯილდოება მხნისა ერთის სიტყვითა, რომელიცა აღმოაპირდაპირ გულიდგან დახვდება პირდაპირ გულსა ღმერთმა ქნას საუკუნოდ იცოცხლოს და ვემსახურო ესრეთ ნაჩალნიკთან.

თუ სასურვოა ნახვა მისი სამსახურში, მაშ უფრო სასიამოვნოა ყოფნა მასთან მოცლისა ჟამსა, მისთან ბაასში, სადა ყოველსა კაცსა განრჩეულთა ხარისხთაგან, სიმხნისა და გონებისაგან აქვს თავისუფალი გზა; არ არის არც ხარხსხი, არც აღთქმა: ყველა ილაპარაკებს და მოქმედებას რაც უნდა, ამისთვის, რომ ხოლოდ ისინი ვინცა, ფიქრობენ და მოქმედებენ ვითა თანამდებარს, შეადგენენ მისსა საზოგადოებას. ალექსეი პეტროვიჩი ხუმრობს ყველასთან, ვითა ამხანაგი, ასწავლის ვითა მამა: იმისი არ ეშინიანთ, რომ ნახონ იგი ახლო.

ჩვეულებისამებრ, დროსა ჩაისახ, ერთი მის ადიუტანთაგანი უკითხევდი მაღლა ნაპოლიონისიტალის პახოდის ჰანბავსა იმა ვოენის ხელოსნობის პოემასა, ვითა მთავრამართებელი უწოდებს, გჰნკვირდებოდენ, ჰსჯიდენ ბაასობდენ, შენიშნულებანი ალექსეი პეტოვიჩისანიარიან სხივცისკროვანნი, შემჭევრებულნი ჭეშმარიტებითა, მერე დაიწყეს გიმნასტიხური[1] თამაშობა: გაქცევა, გადახტომა, ცეცხლზედა გამოცდა; ღონისა სხვდა სხვა გვარად, სახე და საღამო იყო შვენიერი ლაგირი იყო დაბანაკებული გვერდითთარღოსი, მისთავზედ დაკიდებულ არსბურნოს ციხე, სადა ჩამოეფარებიდა მზე, ქვეშე კლდესა სასახლე შამხალისა, შემდგომ დაკიდებული ქალაქი, გარეშე ლაგირი. და აღმოსავლეთისაკენ, თათართა ბეგნი, ჩერგეზთა თავადნი, ყაზახნი სხვდა სხვა წყლისა, ვრცელისა რუსეთისანი, მძევალნი სხვდა სხვა მთიდგან გამოჩნდებოდენ შორის ოფიცერთა. მუნდერნი, ჩოხანი, ჯაჭვი, იყვნენ არეულნი მხატრულად; მომღერალნი, მუზიკა, ქუხდა საშუალ ბანაკისა, და სოდათნი გროვ გროვად დასეირნობდენ შორს. ყოველი მშვენივრად ჭრელდებოდა, განაკვირვებდა კაცსა სხვა და სხვა გვარ სახეობით, ახარებდა გულსა ცოცხლურსა ძალითა ბრძოლისა ცხოვრებისათა.

კაპიტანმა ბეკიჩმა დაიკუჱხა, რომ გააგდებინებს ხანჯლით თავს კანბეჩსა, და მაშინვე მოჰგვარეს, ორი კანბეჩი. დაიჭირეს სანაძლეო, ბაასომდენ იჭვნეულობდენ: კაპიტანი ღიმდებოდა, მოისო მარცხენა ხელით დიდი ხანჯალი - და რქიანი თავი გაგორდა განკვირვებულთ მჭვრატელთ ფეხებთან. განკვირვება-სთანვე დაიბადა სურვილი, ჰქმნან ეგრეთვე: იწყეს სანაძლეოს ჭერა-ყოველი იყო ამაოდ. ალექსეიპეტროვიჩის სვიტაში, ბევრნი ვაჟკაცნი და ღონიერნი იყვნენ, რუსნი და აზიელნი მაგრამ ეს მარტო ღონეზედ არჰვა იდია ბაშვნო ბაშვნო! ჰსთქვა მთავარმართებელმა და აღზდგა უბრძანა თავის ხმლის მოტანა, თვისი მახვილი ორჯელ შემოუკერელი, ვითა იტყოდა იგი. მოიტანეს საშინელი დიდი ხმალი და ალექსეი პეტროვიჩითუმცა იყო დარწმუნებული თავისის ღონისა გარნა მზგავსათ ულისისა ოდესეისა, რომელიცა უსვემდა ზეთსა შვილდსა თვისსა რომლის მოზიდვა არავის შეეძლო, პირველ უნახა პირი სამგზის დაიქნია ჰერში, და მერე დაიქყო საქმე. მონაძლევეთ ვერ მოასწრეს ურთი ერთის ხელის დაკვრა, ვითა თავი კანბეჩისა ჩაერჭო რქებით მიწაში. ნაკრავი იყო ასე ჰსწორე დამსწრაფლი, რომ გვამი კანბეჩისა იდგა რამდენსამე მინუტსა ფეხზედ და მერე ნელ ნელა დაეცა, ხმა განკვირვებისა გამოხდა ყოველთაგან. ალექსეი პეტროვიჩმა ცივ სისხლიანად განჩხრიკა ხმალი, ხომ არ ჩაკბილდა რომელიცა ღირდა რამდენი მე ათასათ, და აჩუქა ის ნიშნათ სახსოვრისა, კაპიტან ბეკიჩსა.

ჩუჱნ კიდევ ვლაპარაკობდით ერთმანეთში, როდესაც მთავარმართებელთან გამოცხადდა ოფიცერი ლინეინის ყაზახისა დონესენიით (მოხსენება) პოლკოვნიკის კოცირევისა, რომელიცა იყო დარჩომილი ლინიაზედ, წაიკითხა რა რაპორტი ალექსეი პეტროვიჩმა გაიშალა წარბნი. კოცურევს კარგათ მიუჟლეტნია მთიურნი, გვითხრა მან ჩვენ; საძაგელნი გამოსულან თერგსგამოღმა დასაცემად აუღიათ ერთი სოფელი მაგრამ არამთუ დაუკარგავთ უკანვე ტყუჱნი, თითონაც დახოცილან მსხვერპლად განუსჯელის თავხედობისა. გამოჰკითხა რა წვლილად იასაულს, ვითარ. იყო საქმე მან ბრძანა მოყვანება ტყვეთა, რომელნიც ეპოვნათ დაჭრილნი და განეცოცხლებინათ. ხუთნი მოიყვანეს მთავარმართებელის წინა.

ღრუბელმან მოიცვა შუბლი მისი, ოდეს დაინახა იგინი; წარბნი შეერთდენ, თვალთა დაიბრიალეს. საძაგელნო უთხრა მან, უზდენთა თქვენ სამჯერ დაიფიცეთ არ იავაზაკებთ და სამჯერ დაარღვიეთ ფიცი, რა გაკლიათ თქუჱნ ბალახი, საქონელი! მფარველობა ერთის ან მე ორისა! არა თქვენ, რუსებისაგან გინდათ აიღოთ ჯილდო შერიგებულისა ხელითა, ალაფისათვის მოგყავთ ჩერქეზნი ჩვენ სოფლებზედ, და ავაზაკობთ მათთან! დაახრჩევით ესენი! ჰსთქვა მან მრისხანებით დაადრჩევით მაგათის საკუთარის ქურდულის თოკითა!

წილი აყრევინეთ: მეოთხე არის თავის უფალი-უთხარით რომ უანბოს თავიანთ ამხანაგებს რომ მე მოვალ და მე მასწავლი სიტყვის აღსრულებასა და ჩემებურათ შევარიგებ.

უზდენნი გაიყვანეს.

დარჩა ერთი თათრის ბეგი, მაშინ მხოლოდ მივაქციეთ მაზედ ჩვენი ყურად-ღება, ესე იყო ჭაბუკი ყრმა, 23 წლისა, საკვირველი მშვენიერის სახისა, ტან წერწეტივითა აქოლნი ბელვედერისა, იმან მსუმბუქათ დაუკრა თავი მთავარმართებელს, როდესაც მივიდა ახლოს მისსა, აიღო მცირედ ქუდი და კვლად მიიღო თვისი ამპარტავნული, ცივ სისხლიანი შესახედაობა სახესა მისსა ზედა დაწერილ იყო შეურყეველი მორჩილება თვისის ბედისა.

მთავარმართებელი უყურებდა მას თვალებში, თჳსის მრისხანის თვალითა მაგრამ ის არ გამოიცვალა სახიდგან, არ დაჰხარა წამწამნი.

ამალათბეგ, უთხრა დასასრულ ალექსეიპეტროვიჩმა: გახსოვს შენ რომ შენა ხარრუსეთის ქვეშევრდომი! რომ შენს თავზედ არიან ჰსჯულნირუსეთისანი? მე არ შემეძლო ეგ დამევიწყებინა, უპასუხა ბეგმა: თუ მე მეპოვნა მფარველობა ჩემის სიმართლისა, ეხლა არ ვიდგებოდი თქვენ წინ დამნაშავედ.

უმადლო ბაშო! უპასუხა მთავარმართებელმა; მამა შენი, და თვითონ შენ, ემტერებოდი რუსებს ეგ რომ სპარსელების მფლობელობის დროს ყოფილიყო: შენი თესლის მტუჱრიც არ დარჩებოდა; მაგრამ ჩვენი ხელმწიფე ასე დიდ სულოვანი იყო რომ ნაცვლად დასჯისა, გიბოძა შენ სამფლობელო და რით უპასუხე მოწყალების წილ მდუმარის ყვედრებით ცხადის შფოთითა! ევსცოტაა! შენ მიიღე და დამალე შენ სახლში მესისხლე მტერი რუსეთისა შენ, ნება მიეც შენ თვალწინ მუხანათურათ რუსის აფიცრის მოკვლისა! მაგრამ ყოველს დავივიწყებდი თუ შენ მოსულ-იყავ მორჩილის თავითა, შეგინდობდი შენის სიყმაწვილისათვის, თქვენის ჩვეულებისათვის მაგრამ შენ გაიქეც მთაში და ერთად სულთან-ახმეთ-ხანთან ბოროტ მოქმედობდი რუსების სამძღვარზედ, იყავ დამარცხებული, და ხელ ახლად დაეცი ჩვენ სოფლებს ჯაინბულადთან. შენ უნდა იცოდე როგორი ბედი მოგელის შენ.

ვიცი, უპასუხა ამალათბეგმა ცივად: მე თოფით დამხვრეტენ.

არა, ტყვია ძალიან კეთილ შობილი სიკვდილია ავაზაკთათვის, ჰსთქვა გაჯავრებულმა ღენერალმა. ურემი დაბოლოვებული და აღვირი ყელზედ აი შენი ღირსი ჯილდო.

სულ ერთია სიკუდილი, ხოლოდ ჩქარა კი მოჰკვდეს, უპასუხა ამალათბეგმა: მე ერთ მოწყალებას გთხოვთ, ნუ დამტანჯამთ მე თქვენის სუდით ეს სამ გვარი სიკვდილია.

შენ ასის სიკუდილის ღირსი ხარ, თავხედო! მაგრამ მე დაგპირდები აგრე იყოს, შენ ხვალვე აღარ იქნები. დანიშნეთ ვოენის სუდი, ჰსთქვა მთავარმართებელმა, უთხრა თავის შტაბ ნაჩალნიკს. საქმე ცხადია, ამისთვის გაათავეთ ერთის შეკრებით ჩემ წასვლამდის.

იმან ანიშნა ხელით და განჰსჯილი წაიყვანეს. მშვენიერის ჭაბუკისა შემთხვევამა შეგვაწუხა ყველანი. ყოველნი ჩურჩურლობდენ, ყოველთ ებრალებოდათ, იმისთვის, რომ არიყო ღონე იმისი გამოსხნისა. ყველამ კარგად იცოდენ საჭირო იყო დასჯა ორჯელ ორგულებისათვის, და გამოუცვლელი ნება ალექსეიპეტროვიჩისამისთანა ცხად საქმეებში, და ამისთვის ვერავინ გაბედა ეთხოვნა შენდობა უბედურისათვის. მთავარმართებელი იყო ძალიან მოღრუბლული დანაშთომს საღამოს სტუმარნი დაიფანტნენ ადრე, მე გავბედე მე-თქვა ერთი სიტყვა იქნება ცოტა მაინც შეუმსუბუქოს დასჯა. ავხადე კალთა შიგნით და ნელა შაველ ალექსეი პეტროვიჩთან. ის იჯდა მარტო, დაყუდებული ორსავე ხელზედ, მას წინ ეწყო მოხსენება ხელმწიფესთან. ალექსეი პეტროვიჩი მიცნობდა. მე სვიტის ოფიცრად: ჩვენ ხულმსკის ბრძოლიდან ვართ ნაცნობნი. აქ ჩემთან ყოველთვის იყო კარგათ. და ამისთვის ჩემი მისვლა არ იქნებოდა იმისთვის გასაკვირველი. საკმაოდ გაიღიმა და მითხრა.

ვხედამ, ვხედამ, ვესტაჶი ივანიჩ შენ ჩემ გულს ეპარები, უსაქმოდ ჩემთან შემოხვალ ხოლმე, როგორც ბატარიაზედ და ეხლა თითის წვერებზედ იპარები ეგ მუქთათ არ არის; მე დარწმუნებული ვარ შენ უნდა მთხოვო ამალათისათვის.

თქუჱნ გამოიცანით უთხარი მე ალექსეი პეტროვიჩსა, არ ვიცოდი როგორ დამეწყო.

დაჯექ მოვილაპარაკოთ მაგაზედ მითხრა მან; შემდგომ ორის მინუტის მდუმარებისა, მითხრა მეგობრულად: მე ვიცი რომ ჩემზედ არის დაგდებული ხმა ვითომ მე სიცოცხლე კაცთა ჩენთვის არის შესაქცევი, სისხლი მათი ჩემთვის არის წყალი. თვით უსასტიკესნი დამპყობელნი დაჰფარვიდენ მოწყალებიანის გულს საბერველსა ქვეშე თვისსა სისხლ მოყვარეობასა.იმათ ეშინოდათ ძრახვისა, თვისსა სამძულვაროს ქცევასა შინა; მე განგებ შევქმენ ჩემთვის ეგრეთი სახელი. განგებ შემოვირტყი აგრეშე საშინელება. მსურს და თანამდე ვარ რომ სახელი ჩემი დაიცვავდეს შიშითა ჩვენთა სამძღვართა უმაგრეს ჯაჭვისა და ციხეთა, რომ სიტყვა ჩემი იყოს თათართვის ჭეშმარიტი, აუცილებელ სიკვდილისა. ევროპიელი შეიძლება შეაგონოთ ასინიდისოთ, შეარხიოთ, მოწყალებით შეითვისოთ შენდობითა, მიიზიდოთ კეთილ მოქმედებითა; მაგრამ ყოველი ესე აზიელისათვის არის უეჭველი ნიშანი სისუსტისა, და იმათთან მე, კაცთ მოყვარეობისათვის, შევიქნები ხოლმე სასტიკი და მიუდრეკელი. ერთი დაჰსჯა დაიცვავს ას რუსთა და ათასთა თათართა გარდახდომილებიდგან ევსტაფი ივანოვიჩ! მრავალნი არ დაიჯერებენ ჩემ სიტყვას, ამისთვის რომ ყუჱლანი დამალვენ ბუნებითს ბოროტებას და პირადს მტერობას საჭიროების მიზეზითა ყველანი განგებ იძულებით იტყვიან;

მინდოდა შენდობა, მაგრამ განსაჯეთ თვითონ თქუჱნ განა მე შემიძლიან? შემდგომად მისა რაღა არის ჰსჯული ან სადარის სახოგადო სარგებლობა! მე მაგას არაოდეს არ ვამბობ; ჩემსთვალზედ ვერავინ ნახამს ცრემლსა, რაოდესაც ვაწერ სასიკვდინო გადაწყვეტილებაზედ, ხელსა, გულზედ სისხლი მესხმის!

ალექსეი პეტროვიჩი გულ ჩვილ-იქმნა და აღძრულ გრძნობიერებითა, გაიარ გამოიარა რამდენ ჯერ მე კარავში, მასუკან დაჰსჯდა და მითხრა.

ამასთანავე, ასე არსად გამძნელებია დასჯა როგორც დღეს, ვინც ჩემსავით გამოცდილა აზიელებში, მგონია, აღარა ჰსწამს ლაჶატერი და მშვენიერი პირისაც ისე წამს ვითა რეკამანდიცის წიგნისა; მაგრამ მხედველობამ სიარულმა შეხედულობამ ამალათ ბეგისამან იმოქმედეს ჩემზედ, არა ჩვეულებრივ. მე შემეცოდა ისა.

დიდ სულოვანი გული უმჯობესი შთამბერველია გონიერებისა, უთხარი მე.

გული მოსამსახურისა კაცისა, საყვარელო მეგობარო უნდა იყოს გამოჭიმული გონების წინ. რასაკვირველია მე შემიძლიან შეუნდო ამალათსა, მაგრამ მე თანამდებვარ დავსაჯო იგი.დაღისტანი ჯერეთ დუღს რუსების მტერებითა, არა მიმხედი კაცისა და მორჩილებისა; თითონ თარღოც მზათ არის აღზდგეს თუ მთიდან შემოუბერავს ქარი უნდა გაწყდეს ეს ჯაჭვი დასჯილებით, და აჩვენოს თათრებს, რომ არა ვისი ჩამავავლობა არ დაიცვავს რუსეთის ჰსჯულის გარდახდომილთ და თუ მე შეუნდობ ამალათს უთუოთ ყოველნი ნათესავნი იმისნი და იწყებენ ყვირილს, რომ ერმალოვი შამხალს შეუშინდაო.

მე შევნიშნე რომ პატივისცემა ესრეთის დიდის ნათესავისა იქნება კარგი მოქმედება ამ მხარეზედ. განსაკუთრებით შამხალ...

შამხალი აზიელია გამიწყვიტა ალექსეი პეტროვიჩმა; იმას გაეხარდება, რომ ეს მოდავე საშამხლოსი. წაბრძანდება ელისეში; სხვა გვარმე ძალიან ცოტათ ვნაღლობ გამოვიცნო და ვასიამოვნო იმის ნათესავებს.

ვნახე რომ მთავარ მართებელი იყო გრძნობით მე დაუწყე ხუჱწნა.

სამისოდენა მამსახურე უთხარი მე ნუ გამიშვებ მე წელს ოტპუსკში ხოლოთ კი შეიწყალეთ ის ყრმა. ის ყმაწვილია და რუსეთი იპოვის იმაში ერთ გულს მონას. დიდსულოვნობა არ დაეცემა უბრალოდ. ალექსეიპეტროვიჩიიქნევდა თავსა მე გავაკეთე მრავალნი უმადლონი მითხრა მან; სხვებრ იყოს ეგრეთ; მე იმას შეუნდობ და არა ნახევრად; ეგ ჩემი წესი არა არის, გმადლობ შენ, რომ მამქნვინე კეთილი მაგრამ გახსოვდეს ჩემი სიტყვა ნუ დაერწმუნბი მას, ნუ გაათბობ გველსა გულზედა.

მე ვიყავ ასე მხიარული ამაზედ, რომ საჩქაროთ უთხარ, მადლობა მთავარ მართებელსა, და გამოვიქეც კარავში სადაც იყო დაჭერილი ამალათბეგი. სამი ყარაული ადგა მას, შუა ენთო ფარანი. შაველ პყრობილი იწვა ნაბადზედ; სახეზედ გამოუბრწყინდებოდენ ცრემლი. იმან ვერ გაიგო ჩემი შესვლა; ესრეთ ღრმათ იყო დაფიქრებული: ვის უხარიან განშორდეს სიცოცხლესა. მე ვიყავ ბედნიერი რომ შემეძლო მეხარებინა ესრეთს მწარე მინუტში.

ამალათ უთხარი მე; ალლახი დიდია სარდარი მოწყალე ამან გაჩუქა სიცოცხლე!

აღტაცებული პყრობილი წამოხტა, უნდოდა ეთქვა რაღაც; მაგრამ სული შეუგუბდა გულში და ერბამად მასთანავე იჭვის ჩრდილმა მოიცვა პირი მისი.

სიცოცხლე! ჰსთქუა მან; მე მესმის ეგ დიდ სულოვნება დაჰსტანჯოს კაცი უარეს საპყრობელში, უნათლოდ და უაჰეროდ ანუ გაგზავნოთ საუკუნოს ზამთარში გაუთენებელს ღამეში, დაჰფლას ცოცხლად მუცელსა შინსა მიწისასა, წაართვა არამ თუ მხოლოდ ნება მოქმედებისა, არამთუ კეთილი ცხოვრება; არამედ თითქმიც ღონეცა ილაპარაკოს თვის ნათესავთან უბედურს თავის ბედზედ, დაუკრძალოს არამთუ მხოლოდ ჩივილითითქმის ყვედრება ქარისადმიცა ამას უძახით სიცოცხლეს და მაშ სატანჯველით იკვეხით როგორც გაუგონარის მაღალ სულოვნებითა. უთხარით ღენერალს, რომ არ მინდა მაგ გვარი სიცოცხლე, რომე ავიძულებ მაგ გვარ სიცოცხლეს.

შენ ჰსცდები, ამალათ უთხარი მე შენ სრულად გაპატიე შენ ისევ ისე დარჩები რაც იყავ ადრე; უფალი შენის სამფლობელოსი და შენთა ნებათა - აი შენი ხმალი. მთავარმართებელი დარწმუნებულია რომ შენ მაგას რუსებზედ აღარ ამოიღებ მხოლოდ ერთს პირობას გეტყვი; დადექი ჩემთან მანამ შენ ანბავს დავიწყებდე შენ იქნები ჩემთან, როგორც მეგობარი, როგორც ღვიძლი ძმა.

ეს გაუკვირდა აზიელსა, ცრემლნი ჩამოსცვივდენ თვალთაგან -

რუსთა მძიეს მე! დაიყვირა მან შემინდე მე, პოლკოვნიკო, რომ თქვენზედ ყველაზედ ცუდათ ვფიქრობდი, ამას იქით მე ვარ ერთგული მონა რუსეთის ხემწიფისა, და ჭეშმარიტი მეგობარი რუსთა ხელითა და ხმლით. „ხმალო ჩემო ხმალო!“ იტყოდა იგი, დაუსვამდა ხელსა პირზედა: ამა ცრემლთა მოჰსწმინდონ შენგან სისხლი რუსისა და თათრული ნავთი როდის და რით უნდა გადავიხადო სიცოცხლისათვის და თავის უფლებისა!

მე დარწმუნებულვარ სასურველო მარიარომ შეინახავ ჩემთვის ერთსა უტკბილესსა კოცნას ამ საქმისათვის ყოველთვის როცა კეთილ მოქმედებას რასმე ვიქმ დიდ სულოვნებას, მე ვნუგეშობ ამა ჰაზრითა, რომ ჩემი მარია მამიწონებს ამას! მაგრამ როდეს იქნება ესე, უძვირფასესო? ჩვენი ბედი დედის ნაცვლად დაგვექცა, შენი მგლოვიარობა გძელდება მე მთავარმართებელი არ მიშვებს და მე ამაზედ არა ვჯავრობ, თუმცა მწყინს, ჩემი პოლკი ძალიან არეულია. მასთანავე მე მომანდეს ავაშენო ახალი კაზარმები, ერთი თვით რომ წავიდე სადმე სულყველა აირევა. დამრჩება მაგრამ როგორ უღირს ეს მსხვერპლი ჩემს გულსა.

აი უკუჱ სამი თვე არის დერბენდში ვართ, ამალათი ჩემთან დგას; მაგრამ ძალიან ძალიან საკვირველი კაცია. ის კარგათ ლაპარაკობს რუსულს; მე წიგნს ვასწავლი, საკურველი გონებისა არის; ცოტა ხანს უკანს სასიამოვნოს და კარგს თათრად გამოვიყვან. (დასასრული წიგნისა არ შეეხება ჩვენს საგანს)

ამოწერილი მეორე წიგნიდდან პოლკოვნიკის ვერხოხოვსკისა თავის დანიშნულთან, შემდგომად ნახევარ წლისა.

დერბენდიდან სმოლენსკში.

... შენი საყვარელი ამალათი, სასურველო მარიავ. მალე გარუსდება, თათართა ბეგნი პირველის განათლების ხარისხად რაცხვენ ღვინის სმა და ღორის ხორცის ჭამას, მე წინააღმდეგ ვიწყე ახლად ზრდა ამალათის სულისა გამოურჩევ უმტკიცეს მას რაც არის ცუდ მათს ჩვეულებაში და რაც არის ჩვენში კარგი! უხსნი ჭეშმარიტებას ყოველ ადგილობრივსა და საუკუნოსას ვკითხულობ იმასთან ერთათ ვაჩვევ წიგნის კითხვას, და ვხედავ სასიხარულოდ, რომ იმას შეუყვარდა კითხვა და თხზულება. ვამბობ შეუყვარდა, ამისთვის რომ ყოველი ამის სურვილი არის, ჟინი, ნება, არის ვნება, და ვნება მხურვალე, მოუთმენელი. ძნელი არის გამოიხატოს და უმეტეს ძნელი არის მიხვდეს ევროპიელი სიფიცხესა აღვირ უსხმელსა ანუ უმჯობეს ვსთვათ უაღვიროსა ვნებათა აზიელთასა, რომლისა ნება სიყრმიდგან ყოფილა სამზღვარი სურვილისა. ჩვენი ვნებანი არიან მგზავსნი შინაურისა პირუტყვისა, თუმცა არიან პირუტყვნი მაგრამ არიან ხელზედ შეჩვეულნი მშვიდნი, ნასწავლნი, ითამაშებენ პატიოსნების თოკზედა, რომელიც დაჰყავთ ცხვირში დაყრილის გრგოლითა; მოჭრილის ფრჩხილებითა; მაგრამ აღმოსავლეთში იგინი არიან თავისუფალნი, ვითა ლომნი და ტიგრისნი. უცხო საჭვრეტლად სახე ამალათისა ოდეს აღენთება ცეცხლივით წინააღმდეგ სიტყვაში ალივით ვითარისა ცეცხლითა აღენთება თვალნი მისნი ყოველს ბაასში; მაგრამ როდესაც იგრძნობს თვისსა შეცდომილებას, ის წითლდება, ყვითლდება, მზათ არის იტიროს შემინდეთ ამბობს, შემინდე, თასსირუმდა გიჩ (მომეც პატივება) დაივიწყე რომ მე ვარ დამნაშავე როცა შენ მე მაპატივებ იმასა აქვს უცხო და კეთილი გული მაგრამ გული რომელიცა მზათ არის იფეთქოს მზისა სხივითა და ჯოჯოხეთისა ნაბერწკლითა. ბუნებამან დაბადებითვე მისცა მას ყოველი, რათა იყოს კაცი სრული ზნეობითისა ფიზიკურისა აზრისა, მაგრამ ჩვეულებრისა წინა მსჯელობა და აღზრდას დაუდევნელობას დაუმახინჯებია ესე ბუნების ნიჭი. გონება მისი არის შერევნილება გამოუახატველთ აზრთა არეულთა და ცნობათა ჭეშმარიტთა. ხანდი ხან მსწრაფლად მიხვდება საგანთა მაღალთა, როდესაც მას აუხსნიან ადვილად, და ხანდისხან ვერ გაიგებს თვით უახლოესსა თვალით საჩვენებელსა ჭეშმარიტებასა, ამისთვის რომ პირველნი არიან მისთვის ახალნი, და მეორენი არიან დაფარულნი პირველისა რწმუნებითა და შებეჭდილებითა. ახლა მე მჯერა რომ ადვილი არის კაცმა აღაშენოს ახალი სახლი, ვინემ ძველი განა ახლოს მაგრამ რისათვის არის შეწუხებული ჩვენი ამალათი? ის ძალიან მიხვდა აზროენებასა და გონება მისი განიშალა; მაგრამ როდესაც შეეხება მაღალთა დამტკიცებათა, გონება მისი ემგზავსება მოკლესა თოფსა რომელიცა არის ძლიერი ნიშან მიმსვლელი, მაგრამ შორს კი ვერ მივა ტყვია მისი. მაგრამ დავჩუმდეთ, ვითომ მისი გონებადამნაშავე! ხომ არ არის ჩაყლაპული ყურად ღება მისი სხვისა რისამე მიზეზისაგან! ოცდა სამის წლის ჰასაკოვანსა უეჭველად ექნება მიზეზი. ხანდახან თითქო ყურადღებით ყურს უგდებს ჩემსა ლაპარაკსა, ვკითხამ პასუხსა, და თითქო ის ციდან ვარდება; ხანდახან მოვასწროფ ხოლმე, რომ ცრემლნი ღვარად ჩამოზდის თვალებიდგან ვკითხამ მიზეზსა არც გაიგონებს არც დაინახავს. გასულს ღამეს ძილში შფოთამდა და წამოიროტა მძინარე სიტყვა: სულთანეთ! სულთანეთ (უფლება უფლება) იქნება უფლება და ბრძნეულობა აწუხებდეს ჭაბუკსა გულსა! არა, არა: სხვა გვარი ვნება აშფოთებს სულსა მისსა აღრევს გონებასა ამალათისასაგანა მე შევცდები ციურისა სნეულებისა ნიშნებასა სიყვარულისასა? იმას უყვარს; საშინლად უყვარს, მაგრამ ვინ უყვარს! ოჰ მე შევიტყობ მაგას! ... მეგობრობა ისეთი შეტყობის მოსურნეა როგორც დედაკაცი.

თავი 81.

გამოწერილნი ამალათის ბარათებიდგან.

გადმოთარგმნილი თათრულიდგან

მეძინა აქამდის თუ ვიყავ სიზრმულსა ზმანებაში? მაშ ეს არის ახალი მსოფლიო რომელსა უწოდებენ აზროვნებად? მშვენიერო მსოფლიოვ! შენ დიდხან იყავ ჩემთვის მღვრიე და შესქელებული, ვითარცა გზა რომელსა იტყვიან არის შედგენილი ათას ვარსკულავთაგან, მემეჩვენა, რომელ გამოვალ ბნელისა ღრუბლისაგან, აღვალ მთასა ზედა ცნობისასა... თვითეული ბიჯი ვრცლად განმიღებს მე მხედველობასა... გული ჩემი ჰსუნთქავს თავის უფლებით, მე უჭვრეტ პირის პირ მზის თვალსა დავიხედავ ძირს ღრუბელნი ხმიანობენ ქვეშე ფერხთა ჩემთა... შემაწუხებელნო ღრუბელნო. ქვეყნიდგან მიშლით დავინახო ცა, და ციდან ქვეყანა.

მე ვჰკვირდები, რომ აქამდის თავშირმამს ავლია უბრალო კითხვა რისგან? და როგორ სრულიად მსოფლიო, ყოველი რაც არის კარგი და ცუდი, ჰსჩანდა სულსა შინა ჩემსა როგორც ზღვაში; მაგრამ ისე უყურებდი უცნობად როგორც ზღვასა, ან როგორც სარკესა გონებაში მრავალნი დარჩებოდენ. მაგრამ რა სარგებელი მქონდა! განა ესმის შავარდენსა თუ რისთვის ჩამოაფარებენ თავზედ ქუდსა? განა ესმის ცხენსა რისთვის ჰსჭედენ! განა მე მესმოდა, რომ ერთს ადგილს საჭირო არის მთები და მეორე ალაგს მინდორი! ერდგან არის საუკუნო თოვლი და ერთგან ქვიშათა ოკიანნი, რისთვის არიან საჭირო გრიგალნი და ძრვანი მიწისანი? და შენ, ყოველთა ზედა განსაკვიროვ კაცო! მე აზრათ არ მომსვლია, რომ მედევნა შენთვის შენის აკვნიდგან რომელიცა ჰკიდია შენის ბარგზედა საკიდებელს აქლემზედ მედევნა შენს მდიდარს ქალაქამდე, არ მინახავს, მაგრამ რომლისა თვისაც, განცვიფრებულმან ანბისა სმენით... აღვიარებ მე ტყვეთ მიზიდავს ახლა უბრალო წიგნსა ყდაც, რომლისა საიდუმლოსა ასოებისა აზრი ჯერ არ მესმის... მაგრამ ვერხოვსკი არამთუ მიმიზიდავს მე სწავლისადმი, თითქმის მაძლევს საშუალობას დამისაკუთროს, მე იმასთან ვითა დედასთან ბარტყი მერცხლისა გამოვცდი ახალ ფრთებსა... სიშორე და სიმაღლე ჯერ კიდევ მაკვირებენ, მაგრამ კი არ მაშინებენ. მოვა დრო და მე აღვფრინდები ცისადმი!

მაგრამ რომ ვსთქვა ვარ ბედნიერი იქიდგან როდესაც ვერხოვსკი მისი წიგნები მასწავლიან მე აზროვნებასა იყო დრო მსრბოლი ცხენი, კარგი მაჟარი მახარებდენ მე როგორც ბაშვსა, ახლა, როცა მე შევატყე უპირატესობა გონებისა სხეულზედ, ჩემთვის სამასხარაო არის თითქმის დასანანიებელი,უწინდელი ჩემი თავის ქება ცხენის ჭენებისა და თოფის სროლისა განაღირს იმათ კაცი მიჰყვეს იმ საქმეს, რომელშიაც მხარ გძელს ნუქერს შეუძლიან მძლიოს მე! ღირს იმათ რომ კაცი სახელსა და დიდებას რაცხვიდეს ვაჟკაცობაში, მაშინ როდესაც შეუძლიან პირველ დაჭრილობას ცხენის წამოქცევას განაქარვოს იგინი. მე გამომგლიჯეს ბაშვის ეჟვნის ჟღარუნები მაგრამ რა მომცეს სამაგიერო? ახალი საჭიროებანი, ახალნი ურვანი, რომელსა ვერა დაჰღალავს და ვერცა გააძღობს თვით ალლახიცა, მე ვრაცხდი თავსა ჩემსა დიდ კაცად: დავერწმუნე ჩემს სიმდაბლეზედ, მე მახსოვს ადრე, მოთხრობანი მამა პაპისანი, იყვნენ ზღაპარნი და ზმანებანი დიდთა წარსულთა ჩემთა ღამეთა... კავკაზია დახშავდა ჩემთვის ნათელსა მაგრამ მე განსვენებით მეძინა იმღამეს. მე მინდოდადაღისტანში მესახელნა-მეგონა იყო მთა დიდებისა, და რა გამოსჩნდა? ისტორიამ დაასახლა ჩემი უდაბური ქვეყანა, ერითა რომელნიცა ერთა განაკვირვებდენ თვისითა ღვაწლითა რომელთა ჩვენ ვერაოდეს მივწვდებით მას სიმაღლემდე. და სადა, არიან იგინი, თითმის დავიწყებულ არიან, დალპნენ მტვერსა შინა უკუნებათა რა გამოვიდა! ქვეყნისა აღწერამან მიჩვენა მე, რომ თათართა უჭირავთ მცირედიკუთხე ქვეყნისა რომელ, ისინი არიან შესაბრალისი ველურნი ევროპიელებთა ერთანა რამთუ სრულიად იმათი ერია არა თუ იმათი მხედრობა, სრულიად არ იციან და არ უნდათ ცნობა მათი, ღირს რომ კაცი შეიქნეს ჭიებთა შორის ციცინათელად! ღირს იმათ რომ, კაცმა ძალა დაატანოს გონებას; რომ დაერწმუნოს ესრეთსა მწარეს ჭეშმარიტებას.

რა სარგებლობა მაქვს ბუნებისა ძალისა ცნობისაგან, როდესაც არ შემიძლიან შევცვალო ჩემი სული უბრძანო ჩემს გულს! მე მასწავლიან დავწყვიტო ზღვა და არ შემიძლიან შევიპყრა ცრემლნი! ავიცილებ მეხსა ბანისაგან მაგრამ არ შემიძლიან გავიბერტყო ჩემგან ჩემი ჭმუნვანი. საკმაოდ არ ვიყავ უბედური ჩემთა ერთთა გრძნობათაგან, რომ არ მოვიწვიო ჰაზრნი ვითა ქორი ხახადელზედ? ვითომ ბევრი სარგებლობა აქვს სნეულსა რომელიც შეიტყობს რომ სენი მისი არს განუკურნებელი. - ტანჯვა უიმედოს ჩემის სიყვარულისა იქმნენ უმეტეს განმახვილებულ სხვა და სხვა გვარი, იმის აქეთ რაც განათლდა ჩემი გონება.

არა მე არ ვარ მართალი, წიგნის კითხვა შეამოკლებს ჩემთა გრძელთა ვით ზამთრის ღამეთა, ჟამთა მოშორვებისასა ვისწავლე რა შევიპყრა ქაღალდზედან მფინვალენი აზრნი, ვერხოვსკიმან. მომცა მე გულის ნუგეში როცა იქნება ნახავ სულტანეტასდა ვაჩვენებ იმას ამ ტრიქონთა, რომელზედ სახელი მისი უფრო ხშირია ვინამ ყურანში სახელი ალლახი, აი ჩემი გულის ცხოვრება ვეტყვი იმას აი ამა და ამ დღეში ამასა და ამას ვფიქრობდი, შენზედ.

ამა და ამ ღამესა აი როგორ გნახე შენ სიზმარში! ამ ფურცლებით როგორც ალმასის კრიანოსნის მარცვლებით, შეგიძლიან დასთვალო ჩემნი ოხვრანი, ჩემნი ცრემლნი: სასურველო. არა ერთგზის გამეღიმება ჩემს გასაოცებ ოცნებაზედ ესე მოგვცემს მრავალ დროს სალაპარაკოდ! მაგრამ შემიძლიან მოვიგონო წარსული, როცა ვიქნები გვერდით შენთან, ჩემო ტყვეთ მქნელო! არა არა, ყოველი განქრება წინაშე ჩემსა, და გარეშე ჩემსა, გარდა ნამყოსა ნეტარებისა ვიყო შენთან ო! ვითა ალებრივ და ნათელი იქნება სული ჩემი! დამდნარი მზე იმდინარებს ჩემში და მე თავს ვიცურებ ცაში, ვითა მზე თავისა დავიწყება ახლოს შენთანა უტკბილეს არს თვით უმაღლესისა მეცნიერებისა.

ვკითხულობ მოთხრობასა სიყვარულზედ, ქალთა მშვენიერებას; კაცთა ორგულებას; მაგრამ არც ერთი არ ემსგავსება სულით დახორცით სულთანეთს, მშვენიერებით სულით და გულით, და თვით მე არ ვგევარ მათ არც ერთს. მშურს იმათი საყვარლობა, გონიერება, წიგნის მიჯნურთა მაგრამ ნახეთ როგორი დამჭკნარი და ცივი სიყვარული აქვთ ამათ! ის ემზგავსება მთვარისა სხვისა რომელიც ეთამაშება ყინულსა! სიდან მოუპოვებიათ ევროპიელთა სპარსული ამაოდ მეტყველება ესე მღერანი ბაზარისა ბულბულთა, ესე ყვავილნი მოხარშულნი შაქარში. მე ესა მჯერა რომ კაცი ენა მშვენიერად ლაპარაკობდეს თვისა სიყვარულს, ის ემსგავსება ნაქირავებულს მოტირალს მკვდარზედან, მე ვარ ყრმა და ვკითხულობ, რა არს მეგობრობა? მე მეგობრად ვარ მყავს მეგობარი ნარნარი, ერთგული ჩემთან შენებიერებული და არა არის კი მეგობარი ვგრძნობ, ვაყვედრი ჩემ თავს, რომ ვერ პასუს უგებ როგორც ის ღირსია, მაგრამ რომ არა არს ჩემ ხელთა ჩემი გული, ჩემს სულში არავის არა აქვს ადგილი გარდა სულთანეტისა, გულში არ არს სხვა გრძნობა, გარდა სიყვარულისა.

არა მე არ შემიძლაინ წავიკითხო არ ძალმიძს გავიგონო რას მეუბნება პოლკოვნიკი! მე ჩემს თავს ვატყობდი გამოვიხატამდი, ვითომ მე შემეძლო აღვიდე ჰსწავლისა მაღალ კიბეზედ. დავიღალე პირველსავე ხარიხზედ, ვიკარგები, პირველსავე შეუძლებლობისა შემთხვევაზე, დავხლანჯავ ძაფსა, ვწიწკნი და ვგლეჯავ დახვევისა და დაცარცვისა წილ და ალაფი ჩემი განსაზღვრდება მცირედითა ნაწყვეტებითა. იმედი მოცემული პოლკოვნიკისაგან მივიღე მე საკუთარ მეცადინეობად, მაგრამ ვინ ან რა მიშლის ამ მეცადნეობასა რომელიცა შეადგენს ბედნიერებას და უბედურებას ჩემისა სიცოცხლის ასეა სიყვარული ყველა ფერში ყველგან ვხედავ და მესმის მესულტანეტა, და ხშირად მარტო სულტანეტა. განვაშორო ჩემის ფიქრიდგან სულტანეტა იქნებოდა წმიდათ შემაგინებლობა; დიახ თუგინდა და მომენდომებინა მე ვერ აღვასრულებდი ამას. შემიძლიან დავინახო უნათლოდ შემიძლიან ვსუნთქავდე უჰაეროდ, და სულტანეტა არის ჩენი ნათელი ჩემი ჰაერი სიცოცხლე ჩემი სული.

ჴელი ჩემი ჰთრთის, გული ხტების მკერდში თუ რომ მე ვწერდე ჩემის სისხლითა, მაშინ ქაღალდი დაიწოდა. სულტანეტავ! სახე შენი მდევნის სიზრმივ და ცხადლივ წარმოდგენა შენის მშვენიერებისა საშიშო არის ჩემთვის ვინემ ახლო მათის ხილვისა! მომივა რა თავში ფიქრი, რომე არაოდეს არ ვიქნები მფლობელი შენისა მშვენიერებისა, ვერ შევეხები მათ, იქნება ვერა ვნახო? შთამაგდებს მე საშინელსა მჭმუნვარებაში მე ერთადრე ვდნები და ვგიჟდები! წარმოვიდგენ თვითო ეულსა მშვენიერსა ხაზსა შენისა სახისასა, თვითოეულსა შენის წერწეტისა ტანისა რხევასა და მაგა ფერხთა სიყვარულსა ბეჭედთა, და მაგ მკერდთა ნეტარებასა ბროწეულთა... მოვიგონებ რა ხმასა შენსა, იწყებს სული ჩემი თრთოლასა, ვითა სიმი ზილად მომართული და მზად დასაწყვეტად და კოცნა შენი! კოცნა, რომლითა შევსვი ხელი შენი იგი გარდმომაყრის ვარდთა და ნაკვერჩხალთა ჩემს სარეცელში მე ვიწვი... მხურვალენი ბაგენი მოიშთვიან კოცნისა მწყურვალებით, ხელთა ჩემთა სურსთ მოეხვივნენ ტანსა შენსა, შეეხოს მუხლთა შენთა! ო ო! მოვედ მოჰვფრინდი რათა მოვკვდე მე სიტკბოებითა, როგორც ეხლა ვკვდები მწუხარებითა.

პოლკოვნიკს სურდა რომ ყოვლის ფრით განებნივა მჭმუნვარება ამალათისა, მოიგონა გაართოს გარეულ ღორებზედ ნადირობითა რომელიცა უყვართ დერბენდელ ბეგებსა, ოცადმდე ბუგნი იყვნენ მოწოდებულნი, თვითეულსა ჰყვანდა თავიანთ ნუქერები ყველასა ჰსურდა გამოეცადნა ბედნიერება, ეჭენებინა მინდორში, და გამოეჩინა თავი. ჭაღარმა დეკემბერმა გარდაფანტა მაღალნი გორანი ფიქრითა,დერბენდისა ქუჩაში აქა იქ იყო მოყინული მაგრამ ქვეშ მომდინარეობდა ტალახი ზღვა ზარმაცათ შეახეთქებდა ზვირთებსა ჩამრჩვალთა კოშკთა ზღვაში ჩაშვებულს ბალკონისას ქვეშე ღრუბლისა ისმოდა შრიალი წყლისა, ფრინველთა ფრთეთაგან; გუნდნი ბატთა ყიყინით მიმოჰფრინავდენ ზღვის პირზედან ყოველი იყო ბნელად და პირქუშად თვითონ უგუნური საზარელი ვირთა ყროყინი, რომელნიც იყვნენ დატვირთულნი ნახშირით, ემზგავსებოდა ტირილსა, დარიანის დღისთვის მოხუცნი თათარნი ისხდნენ ბაზარში, და მოახვევდენ ცხვირთა თვისთა ქურქებში. -

მაგრამ იმისთანა ტაროსი ანუ დარი არს სასიამოვნო მონადირეთათვის. რაკი ქალაქთა მოლლათა დაჰყვირეს ლოცვა პოლკოვნიკი რამდენისამე ოფიცრებით და ქალაქისა ბეგებით და ამალათით, მიდიოდენ ან უმჯობესად ვსთქვათ მისცურვიდენ ტალახში, მობრუნდნენ ჩრდილოეთისკენ, ყველანი გამოვიდენ დიდ კარებიდგან (კირხლარ ყაფი) რომელიცა არს შეჭედილი რკინის ფიცრებით, გზა რომელსაც მიჰყავს თარღოში ღარიბი მშვენიერებით: აქა იქ ნახნავნი ენდროსათვის მერე ვრცელნი სასაფალონი და მხოლოდ ზღვისკენ ცოტა ვენახნი, მაგრამ სანახაობა ამა გარე მდებიარობისა უდიდებულეს არს სამხრეთისაგან, მარცხნის კლდეებზედ ჰსჩანს კეიფარი კაზარმანიკურინსკის პოლკისა, და ორსავ მხარესა გზისასა ეყარნენ მხატრობითის უწესობითა, დიდროვანი ქვანი ჩამოგორბულნი, გარდმოცვივნილნი და მოგლეჯილნი წყალისა ძალით, მაღლა მთიდგან-

ტყე გახშირდებოდა რამდენიც მიახლოვდებოდნენ ველი კენტსა ყოველ ვერსტზედ რამდენსაც გაივლიდენ იმდენი ემატებოდაპოლკოვნიკის სვიტასა ბეგებისა და აღალარებისაგან შეკრესა ალყა მარცხენა მხარეზედ და მალიად მოისმა ხმა გამომრეკთა; მონადირეთა გააგძელეს ალყა ზოგი ცხენიანი ზოგი ქვეითი მალე გამოჩნდენ ტახნიც. ჩრდილიანი ტყენი დაღისტნისანი რომელიცა არის სავსე მუხითა ძველადგან ემსახურებათ სადგომად აურიცხელთა-გარეულთა ღორთა თუმცა თათარნი, ვითა მუსულმანნი ცოდვად შეეხონ ამა წმინდასა ცხოველსა არამთუ სჭამონ მისი ხორცი, მაგრამ ისინი რაცხვენ ღირსეულ საქმედ: ამისთვის უმეტეს რომ ვარჯისობენ მაინც თოფის სროლასა, და მით აჩვენებენ თავის ვაჟკაცობას რადგანც დევნა ღორთა არის უმეტეს საშიში, კაცი უნდა იყოს ჯერ ხერხიანი და მტკიცე გულისა; მათმა ალყამ მოიცვა ვრცელი ადგილი უშიშრათ მესროლთა გამოირჩიეს განშორებული ადგილი რომ არავისთან გაეყოთ თავის ვაჟკაცობა, და ამისთვისაც სადაც ჩუმობა არის იქით გაიქცევა მხეცი. პოლკოვნიკ ვერხ. იმედეული თვისის ისპოლნიხ ღონისა და ჰსწორე თვალისა წავიდა ხშირ ტყეში და დადგა ერთ ველზედ სადაც შეიყრებოდა კვალნი ღორთა, მარტოთ მარტო, მიეყუდა მოჭრილს შტოსა მუხისას, და ელოდა ნადირსა: ხან მარჯვნივ ხან მარცხნივ ისმოდა თოფის სროლა, ხან დიდხან ტყეში გაირბენდენ ღორნი, დასასრულ მოისმა შრიალი ჩალისა და შემდგომ გამოჩნდა საშინელი ტახი, რომელიცა ველისაკენ გარბოდა, ვითა განსროლილი ზარბაზნის ტყვია. პოლკოვნიკმა გაუნიშნა; ტყვიამ დაუსტვინა და დაჭრილი ტახი შედგა თითქო განკვირვებული, მაგრამ ეს იყო ერთი წუთი; გაცოფებული ტახი მივარდა საიდანაც თოფი გამოვარდა გაალმასებული ეშვებიდან გამოდიოდა ქაფი, თვალნი გამონათებდენ სისხლითა და ის სისინით მიახლოვდებოდა მტერსა. მაგრამ ვერხოვსკი არ შეშინდა ელოდა ახლოს მოსვლასა, მეორეთ დააცემინა ჩახმახი ... მოუცდინა! შენოტიებულმა წამალმა არ იფეთქა. რა უნდა ქნას ახლა მონადირემ? ხანჯალიც არ ერტყა წელზედ გაქცევა ტყუილიღა იყო ახლო თითქო განგებ არიდგა მსხვილი ხე ერთი გამხმარი შტო აიმართებოდა მუხასთან სადაც იდგა ვერხოვსკი მივარდა ამ შტოზედ ძლივ მოასწრო ასვლა ორიოდ ადლზედ მიწიდგან გაცოფხბულმა ტახმა შემოფკრა ეშვი ამ ხესა ხემ დაილაწუნა შემოკვრისა და სიმძიმისაგან, რომელზედაც დაკიდებული პოლკოვნიკი ამაოდ ცდილობდა რომ მაღლა ასულიყო: ხელები უცურდებოდენ და ის ჩამოცურდებოდა ტახი არ შორდებოდა ხესა, ღრღნიდა სცემდა ღოჯითა, ორ მტკაველზე ვერს: ფეხები ყოველ წამში მოელოდა ვერხ. რომ ჩავარდებოდა და დაეცემოდა მხეცთან ამაოდ იკარგებოდა მისი ხმა გარეშე უდაბურისა ტყისა... არა არ დაკარგა! ცხენის ფეხის ხმა მოისმა და ამალათბეგმა ხმალ ამოღებულმა მოაჭენა ვითა გიჟმა, დაინახა რა ახალი მტერი, ტახი მობრუნდა იმისაკენ შემოუქნია ეშვი. მაგრამ ცხენი გადაახტუნა იქით და აიცდინა, ამალათ შემოჰკრა ხმალი და მხეცი დაეცა მკვდარი მიწაზედ. -

მორჩენილი ვერხოვსკი ისწრაფდა მოხვევნულ იყო თავის მეგობრისათვის, მაგრამ ამალათგაჯავრებულს ჰკაფდა ხმალით მხეცსა. მე არ მივიღებ მადლობას, რომელიც არა არს სათქმელი და ცდილობდა, არ ეკოცნინებინა ვერხოვსკისათვის. ამ ტახმა ჩემ თვალწინ, დაკუწა თაბასრანელი ბეგი ჩემი მეგობარი მაშინ როცა იმან დაცალა თოფი და ფეხი შედგა, ავჟანდაში მე აღვენთე გაჯავრებული დავინახე რა სისხლი ჩემის ამხანაგისა, და გამოუდეგ, ხშირმა ტყემ დამიშალა მოწევნა, თითქმის დავკარგე კვალი და აი ღმერთმა ინება და მოვეწივე შეჩვენებულ მხეცსა, იმ დროს როცა უნდა მოეკლა ერთი ჩემი უკეთილ-შობილესი მფარველი და მეგობარი.

ახლა ჩუჱნ გავქვავდით, საყვარელო ამალათ ოძველს ნუღარ მოიგონებ, დღეს ჩვენ სისხლს ავიღებთ კბილებით ამღოჯიან მტერზედ, მე მგონია ამალათ შენ არ უარყოფ აღკრძალულ ხორცის ჭამას?

და მე შამფანცკსაც ზედ დავისხამ, პოლკოვნიკო შემრისხავს მამადა, მე მიყვარს ვიწრთო სული ღვინის ქაფითა ვინემ ცუდმორწმუნურისა წყალითა. -

ალყა მონადირეთა წავიდა სხვა მხარეს შორიდგან მოისმოდა ხმა ყვირილი და დაფის კვრა მრეკავთა თათართაგან; იქით მხრიდგან მოისმოდა სროლა. პოლკოვნიკს მოჰგვარეს ცხენი და იგი მხიარულებით უყურებდა შვა გაჩეხილს, ტახზედა დაჰკრა ხელი მხარზედ ამალათს, ვაჟკაცური ნაკრავია?

ხმალი შურის ძიებისა, - მიუგო მან სისხლის ზღვევა აზიელისა მძიმეა შენანახე. შენ გამოსცადე ამალათ! უთხრა ალერსით პოლკოვნიკმა როგორ სისხლზღვეულობენ ბოროტისათვის რუსნი. ესე იგი ქრისტიანნი, ამა ზრახვათ ნუ მიიღებ მიიღე ჰსწავლად!

ორთვ გააჭენეს ალყისკენ. -

ამალათ ბეგი იყო ძალიან ფიქრებში გართული, ხან არ პასუხობდა, ხან უპასუხებდა არეულათ კითხვასა ვერხოვსკისასა, რომელსაც მისდევდა გვერდით, იყურებოდა აქეთ იქით, ვერხოვსკისეგონა რომ ის არის გაფიცხებული მონადირე ეძებს ნადირს და დაანება თავი და წავიდა იქითკენ; დასასრულ ამალათ დაინახა ვისაც მოელოდა მოუთმენლად, იმისკენ მოაჭენებდა მისი ემჯექი საფირალი, შესვრილი ტალახით და შეოფლილისა ცხენითა, ალექუმ სალამ! დაუძახეს ერთმანეთს, გარდახდენ ცხენებიდგან მოეხვივნენ ერთმანეთს.

შენ იქ იყავ! შენა ნახე ისა, შენ ელაპარაკე იმას: დაუყვირა ამალათმა, გაიხადა კაბა და ქასქასებდა მოუთმენლობითა,სახეზედ გატყობ რომ კარგი ანბავი მომიტანე აი ჩემი ახალი კაბა მიჩუქებია შენთვის მაგისათვის[2] სულ ცოცხალნი არიან ხომ კარგათ არიან? ადრინდელისავით, ხომ უყვარვარ?

მეც დამაცადე გონებაზედ მოვიდე მიუგო საფარალიმ.

დამაცალე ამოვისუნთქო, ამდენი კითხვები მამაყარე მეც ამდენი ანბები მომაქვს ასე მოგროვილან ერთათ, როგორც დედაკაცები მეჩითის კარზედ. პირველად უნდა, მოგახსენო, რომ შენის სურვილითა და ჩემის ფრენითა, მე ვიყავ ხუნზახში. ასე ჩუმათ მიველ რომ გზაზედ ერთი შაშვიც არ დამიფთხვია. სულთან ახმედხანი კარგათ არის და შინ არის, ბევრს რასმე მკითხავდა შენზედ დიდკაცურად იქნევდა თავსა და მკითხრა, რომ არ უნდა ტარები გაუგზავნოდერბენდის აბრაშუმი დამირთასო! ხანშამ გამოგიგზავნა (ჩოხ სულაბმუმ) მრავალი მოკითხვა და ესე ოდენივე ტკბილი კუპატები. მე გადავყარე გზაზედ სულ დამტვრეულიყვნენ სურხაი ხანმა, ნუცალ ხანმა. ჯანი გავარდესთ მაგათ ყველას...მითხარ სულტანეტამ!

ეჰ მოგხვდა გულის მეჭეჭზედ? სულტანეტა ჩემო სასურველო მშვენიერია, როგორც ცა ვარსკვლავებითა, მაგრამ იმ მცაზედ მე ვნახავდი ხოლმე ცისკარს ამოსულს მაშინ როცა შენ სახელს ახსენებდენ ის კინაღამ მომეხვია ყელზედ როდესაც გამოუცხადე მიზეზი ჩემის მოსვლისა, მე მიუტანე ერთი აქლემის ტვირთი მოკითხვა, უთხარი რომ, შენ ძლივ ცოცხალი ხარ სიყვარულისაგან, ის იღვრებოდა ცრემლითა!

სასურველო, კეთილო სულო სხვა რა დაგაბარა იმან?

შენ ისა მკითხე, რომ რა არ დამაბარა! იმან მითხრა რომ; რაც შენ წახველ სიზმარშიაც არ გამხარებია ზამთრის თოვლი მოვიდა ჩემს გულზედაო, მხოლოდშენ ნახვას შეუძლიან როგორც გაზაფხულის მზეს დაადნოს ის თოვლიო... მაგრამ თუ მე მოუცადე მანამ დავასრულებ იმის დაშრობასა, და შენ მოუცადე მანამ გიანბობ ჩვენდერბენდს მინამ მივიდოდით თეთრ წვერიანი წევიქნებოდით. მაგრამ ესეც უნდა გითხრა, კინაღამ გამომაგდო ასე მაშურებდა წამოსვლასა, იმას უნდოდა რომ შენ დარწმუნებული იყო, რომ ერთ მინუტშიაც არ ყოფილიყავ ეჭვში შენ სიყვარულზედ-

უვირფასესო ქალო!.. შენ არიცი და მეც არ შემიძლიან გამოვსთქვა როგორი ნეტარებაა ჩემთვის შენთან ყოფნა და როგორი ტანჯვაა შენგან განშორება, და შენი უნახაობა.

ეგ არის ამალათ ბეგ! ის ძალიან შეწუხებული არის, რომ არ შემიძლიან გვიჭვრეტდეს თუმცა ვერ გავძლებ იმა ჭვრეტითაო, რა არის როგორ არ შეუძლიან მოვიდეს ერთის დღითა ერთის საათითა, ერთის მინუტით მაინცაო!

ნეტავ ერთი დავინახო და მერე თუგინდ მოვკვდე!

ჰე! სიცოცხლეს მაშინ უფრო მოინდომებ როცა იმას დაინახავ! ეხლა უფრო დაწყანრებულა, მაგრამ კიდევ ისე ცოცხალია რომ შეხედავ სისხლი აგითამაშდება.-

შენ უთხარ, რომ რომლის მიზეზით არ შეიძლება აღვასრულო მისი ნება? და ჩემი მხურვალე სურვილი?

ასეთი ტყუილები უთხარ რომ გაგეგონა სწორეთ სპარსეთის შახის ლექსი გეგონებოდა, იტირა სულტანეტამთითქო მთის წყარო შემდგომ წვიმისა ისე ზდიოდა ცრემლი, ქვითქვითი ვერ დავაყენე.

რათ მიიყვანე შენ ის განწირულობაში! ეხლა შეიძლება როდი ნიშნამს რომ საუკუნოდ არ შეიძლება. შენ იცი საჶარ ალი ქალის გული, დასასრული იმედისა მათთჳს არის დასასრული სიყვარულისა.

სიტყვას ქარში სთესავ ჯანიმ (ჩემო სულო) იმედი შეყვარებულთათვის არის დაუსრულებელი გორგალი. ცივ სისხლიანი თვალებსაც არ დაუჯერებს, მაგრამ რაცკი გიყვარს ჩრდილებიცა გწამს, მე მგონია სულტანეტასა აქვს იმედი რომ საფლავიდანაც ადგები და მიხვალ იმის სანახავად არამთუ დერბენდიდგან.

განა დერბენდი ჩემთჳს საფლავზედ უკეთესია! ამითი ხომ არა რომელ გული გრძნობს თავის წყლულებას და ვერ განთავისუფლებულა! აქ მხოლოდ არის ჩემი სხეული სული შორს არის შორსა!

მგონია შენი გონებაც ხშირათ ვინიცის სად ინებებს ხოლმე სეირნობას, საყვარელო ამალათ?

მართალია კარგს ყოფა ცხოვრებაში არა ხარ ვერხოვსკისთან, თავისუფალი, და კმაყოფილი; სულ ყველანი როგორც უმცროსი ძმა, ისე შემოგტრფიან როგორც საპატარძლო ქალს, მართალია უნდა გიყვარდეს სულტანეტა მაგრამ ვერხოვსკი ცცოტა რამ არის შენთვის, განა არიქნება რომ მეგობრობას შესწირო მცირე ნაწილი სიყვარულისა?

მითომ მე რაღას ვჩადი, საფირალი მაგრამ რომ იცოდე რათ მიღირს ეგა სწორეთ თითქო ლუკმა ლუკმა იგლიჯება ჩემი გული, კარგი რამ არის მეგობრობა, მაგრამ სიყვარულს ვერაოდეს ვერ შესცვლის.

იმის ნუგეში ხომ მაინც არის, შემწეობაც რამ შეუძლიან მისცეს მას, ამაზედ გილაპარაკნია როდესმე პოლკოვნიკთან!

ვერა ვბედამ, როდესაც მინდა რამ ჩამოვაგდო ლაპარაკი ჩემ სიყვარულზედ, სიტყვა ენაზედვე მებმის! იმისთანა, ჭკვიანი კაცი, ჩემი სიგიჟის ამბით როგორ შევაწუხო, იმისი კეთილი მოთმინება არ მინდა ცუდათ ვიხმარო, მართალი კი უნდა გითხრა ის თავის გულწრფელობით მეც მაქეზებს, მაქებს და უნდა რამ მათქმევინოს იფიქრე იმავ სიყრმიდან ჰყვარებია ერთი ქალი რომელთანაც შესდილა და უსათუოთ შეირთამდა კიდეც, თუ შეცდომით ეგ მკვდრების სიაში არ მოემწყვდიათ, რომელნიც დაიხოცნენ ფრანგების ომის დროს, მაგის დანიშნულს ბევრი ეტირნა შემდგომ რასაკვირველია გაუთხოვებია, ეგ თურმე გაიჭრა თავის მშობელ ქვეყანაში, მივიდა ნახა რომ თავის საყვარელია სხვის ხელშია, შენ როგორა ჰფიქრობ, მე რას ვიქმოდი, ამისთანა შემთხვევაში! მაშინვე არ დავხანჯლამდი მომტაცებელსა ჩემის საუნჯისას... ქვეყნის კიდეს იქით გავიყვანდი ჩემ საყვარელს, რომ ერთს საათს ერთს წუთსაც არის დამტკბარ ვიყავ მისის მფლობელობითა, ჯავრით მაინც დავტკბებოდი წართმეულს ბედნიერბის იმან კი სულ არაფერი, იმას შეეტყო რომ მაგის რაყიფი კეთილი და საპატიო კაცი არის, იქამდენ მოთმინება ჰქონიყო, რომ ის გეეცნო გამეგობრებოდა და ხშირათაც ნახამდა თურმე თავის დანიშნულს, ამასთან არც სიტყვით არც საქმით არ ეღალატნა ძველის მეგობრისათვის.

ძვირფასი კაცი ყოფილა თუ ეგ ზღაპარი არ არის ჰსთქვა საჶარალიმ გრძნობით; სადავე თავი მინებებულმა: მყარი მეგობარი ყოფილა!

მაგრამ ცივი საყვარელი? ეს არაფერი, ეგ აქ სამსახურში იმისთვინ თურმე წამოვიდა რომ იმ ცოლქმარზე ჭორი არ გაკეთებულიყო, დიდი ხანი არ არის, მაგის ბედნიერება თუ უბედურება, მომკვდარა მაგის მეგობარი რაყიფი, რა გამოვიდა შენ გგონია მაშინვე გასწიარუსეთისაკენ? სულ არა სამსახურმა დაიჭირა აქა მთავარ მართებელს ეთქვა რამტენიმე სიტყვა და დერწმუნებინა რომ ეგ აქ საჭიროა ძალიან და ერთი წელიწადი კიდევ დარჩენილ იყო და კიდეც დარჩა, თავის სიყვარულის მიწერ მოწერით ხდის თავის სიყვარულს აბა მაგისთანა კაცი თავის კეთილ მოქმედებით შეუძლიან მიხვდეს და გაიგოს ჩემი სიყვარული? მერე მედა მაგის ხანსა და გამოხატულებას დიდი გარჩევა აქვს! მკლამს თავის მიუხვედრელის ღირსებით აცივებს ჩემს მეგობრობას და გული წრფელობას.

საკვირველი კაცი ხარ ჩემო ამალათ; იმისთვინ არ გიყვარს ვ-ნი. რომ ის ყველაზე მომეტებული ღირსია სიყვარულისა და კაცი უნდა იყოს იმასთან გულ წრფელათ! ვინ გითხრა რომ არ მიყვარს? მე ის არ უნდა მიყვარდეს? ჩემი გამზდელი, ჩემი კეთილი მყოფი? განა შეიძლება მძულდეს ვინმე მას აქეთ რაც მე სულთანეთა მიყვარს! მთელი ქვეყანა, სულ ერთიან ყოველი კაცი ცოტა არ შეხვდებათ ძმაზე! უთხრა საფარ ალიმიმტენი იქნებოდა რომ არამც თუ დასალევათ არამედ დასათხევათაც კმაროდა მთელის ხმელეთისა! მიუგო ღიმილით ამალათმა.

აბა ემაგისთანა ხათაბალა გამოდის კაცი რო ნახავს მშვენიერებას უჩადროთ და შემდგომ ჩადრისა და წარბებისა მეტი ვეღარ დაინახოს ეტყობა შენ გინდა, რომ როგორც ურუმიის ბულბული სტვენისათვის იჯდე გალიაში, ამ ლაპარაკით მეგობარნი მიეფარნენ ხშირს ტყეს.

განგრძელება შემდგომ ნუმერში.

____________

1 ქვაჟკაცობა

2თათართ ჩუჱეულება არის მახარობელს კარგის ანბისას აჩუქონ ჩოხა, რომელიც ზედ აცვია