წამსკდარა ღვარივით.

მამა და ორი ღვიძლი ძმა
იქ, გაგმირულნი ტყვიითა,
თავისუფლების გულისთვის
შემკვდარნი ვეშაპივითა.

მტვერი ბუქში ყრიან მტერისა
ფეხებ-ქვეშ ჭერეხივითა.
მათ სისხლი ისევ გადმოსჩქეფს,
თხოულობს შურის გებასა.

პარუნმა ვალიც, სირცხვილიც
მიჰკერძა დავიწყებასა
და უთოფ-იარაღოდა,
ცდილობს მტრის დაშორებასა,

მთლათ მოქანცული პარუნი
გზაზედ წამს არა დგებოდა...
მთვარისა შუქზედ ნაცნობი
შორით სოფელი ჩნდებოდა.
ჩუმად შევიდა სოფელში,
ყველასგან შეუმჩნეველი:
ირგვლივ სუფევდა სიწყნარე,
დუმილი დაურღვეველი.

ოფლი და სისხლი ალანძულ
სახეზედ ერთად ჩამოდის;
ბრძოლის ველიდამ უვნები
სახლში დაბრუნდა მხოლოდ ის,
მეზობლის სახლის სარკმელში
შუქს თვალი მოჰკრა თუ არა,
ფეხი წინ წადგა, შინ შესვლა
მხდალმა არ დაიუარა.

ბერმა შესული ვერ იცნო,
ვინ იყო, ვერა ხედებოდა...
მარტოთ-მარტოკა უძლური
საწოლზედ ჩუმად კვდებოდა,

* * *
— დიდ არს ალლახი: ალბად შენ
ანგელოზთ მიგაბარაო,
და სასახელოდ მტრებისგან
დაგიცვა,დაგიფარაო!

რას მეტყვი ახალს? მითხარი,
მიამბე, ნუღარ გვიანობ;
ხომ ხედავ, სული ამოდის,
ძლივს-ძლიობითა ვხმიანობ!...

და ამ სიტყვებთან მოხუცის
მიბნელებული თვალები,
რაღაც იმედით გაბრწყინდნენ,
ვით ცეცხლის ნაკვერჩხალები.
წამოიწია, წამოდგა
ტანი ნახევრად მკვდარისა;
სისხლი აღეძრა,აღელდა
კვლავ გული მეომარისა.

ორი დღე მედგრად ვიბრძოდით
მტერთან დღისით და ღამითა,
მომიკლეს ძმები ბრძოლაში
მოხუცებული მამითა.
მე კი გადავრჩი,
შევვარდი დაბურულ ტყე და ჭალებში;
როგორც დევნილი ნადირი,
ვიმალებოდი ჩალებში.

მიუვალ მთებში ნადირის
უგზოდ გამოვყე ნავალსა,
არ დავერიდე დასისხლულ
ფეხებით კლდიან სავალსა.
მტერი წინ იწევს, არ კმარობს
და აღარ გვილევს ის მტრობას,
მიმიღე სადმე დამმალე,
მოხუცო! მამა-შვილობას.

მომაკვდავს, ბრაზით,მიმქრალი
გადმოუბრუნდა თვალები
და შეუტია: – გამშორდი,
მე აქ არ მინდა მხდალები!
რაც დაგემართოს, ღირსი ხარ,
დიაცო, ყველაფერისა!
ძაღლიც ნუ შემანახვინოს
უფალმა შენი ფერისა!..

მხდალს სულთ-მაბრძოლის სიტყვები
გულს სტკენს ვით ჭრელი იარა;
ფეხი გამოდგა კარებში
და ჩუმად გამოიარა.

* * *

შერცხვენილ— შეჩვენებული
ქვემოთკენ მოეშურება,
წინ შეხვდა ახლა სხვა სახლი,
დადგა დაუწყო ყურება.

და გაახსენდა წარსულ დღეთ
ლა ტკბილ-სანეტარო დროება.
ერთხანათ გადაავიწყდა
ყოველი ტანჯვა ვაება,
გრძნობა დაუტკბა, დაუცხრა,
გულს ჩაეფინა ნათელი
ამ დროს იმ სახლით უეცრად,
როგორც წყვდიადში სანთელი, —
ვიღასიც შავმა თვალებმა
იმის წინ გაიკრიალეს,
ღიმილით მიუალერსეს
და გრძნობა აუპრიალეს.
რა გონს მოეგო, იქ შესვლა
მოიწადინა ჰარუნმა,
მაგრამ შეაკრთო სიმღერამ,
ფანდურის სიმთა-ჟღარუნმა.

* * *
სიმღერა ესმის დიდის ხნის,
თქმული ვაჟკაცობაზედა,
გაყვითლდა როგორც ფოთოლი,
ფერი ეცვალა ძალზედა...
„ლაჟვარდ ცაზედ მედიდურად
მიმოცურავს მთვარე წყნარი,
„ბრძოლის ველზედ მიისწრაფვის
ახალგაზდა მეომარი.
,,თოფსა სწმენდავს, ხმალსა ჰფერავს,
ლურჯად ელავს მის ხანჯალი
,,გზას ულოცავს, ეუბნება
წასვლის წინედ ტურფა ქალი
,,ჩემო კარგო, არ დასწყევლო
და არ დაგმო შენი ბედი,
„მტრის წინ ლაჩრად არ მოდრიკო
არც მუხლი და არცა ქედი;
,,გმირი ხარ და გმირად დარჩი,
არ უქციო მოძმეს გვერდი,
„მამულისთვის უშიშრადა,
მიუშვირე ტყვიას მკერდი!
„მტერთ სიჯაბნე არ შეგწამონ,
ეცადე, რომ წინ უყელო
მოძძის მამობი,
მტრის გამქცევი რჩება მუდამ უსახელო!
„მას სისხლიანს წყლულს არ მოჰბანს
არც წვიმა და არცა ცვარი,
,,მიწას აღარ გადააყრის
გლოვითა და ზარით ქარი,
„მთის ნადირი უსულო გვამს
სამარეს არ მიაბარებს,
„მხდალს და ლაჩარს მეგობარიც
ახლოს აღარ მიიკარებს!“.

* * *
ჰარუნს საგმირო სიტყვებით
წყლული დაერთო, წყლულზედა,
თავ-დახრის ქვემო მორბინალს,
ცრემლი ჩამოსდის გულზედა.
ნაღველით სავსე, მავალი
ნადირისავით ტყე-ველად,
თავს წაადგება მშობელ სახლს
უეცრად შეუმჩნეველად.

ჰვლავ ისეე გამხნეეებული
იწმენდს ცრემლიან თვალებსა,
და იმედიან ღიმილით
რაკუნს დაუწყებს კარებსა.
ალბად იქ დედაც ქმარ-შვილზედ
ლოცულობს, ღმერთს სთხოვს შეელასა,
ომიდგან დაბრუნებულებს
ერთად მოელის ყველასა,

— დედილო, კარი გამიღე,
შენს ჰარუნს, დაბრუნებულს მთლად,
ძლივს გადაურჩი მარტო მე
რუსების ტყვიას უვნებლად.
— მარტო ხარ? — მარტო მოგიველ,
რომ გადაგერჭო ყელი-ყელ.
— ძმები და მამა სადღაა,
თუმც შენი მოსვლა მიამა,
— იქ დააწვინა ყველანი
მტრის დაუნდობმა ტყვიამა,
— გადაუხადე? — არა! — მაშ
ისე მოხვედი შენ შინა?
—მე გამოვიქეც, რომ, დედი,
ნუგეში მეცა შენთვინა...
— ჩუ! შე ლაჩარო, შე მხდალო,
აქ მოხველ ცოცხალ თავითა?!
არ შეგძლებია სიკვდილი
სახელოვანად, ხმალითა?..
გამეცა, აღარ მეჩვენო,
არ დამენახო თვალითა!
შენ ჩემი შვილი არა ხარ,
აღარც გიწოდებ შეილადა;
ნუ მარცხვენ! ნუღარას მეტყვი,
ნუღარ მაწუხებ ტყვილადა!..
მხდალი ხარ, მხდალად იარე,
მიენდეე მთებს და კლტეებსა,
ჩირქს არ მოვაცხობ მე შენგნით
ჩემს მოხუცების დღეებსა,

* * *
დედის ხმა მისწყდა, ჰარუნი
დიდხანს გმინავდა გარეთა,
ბედს სწყევდა,
ღამის დუმილში რეს
იტანჯებოდა მწარეთა...

ვეღარ გაუძლო, სირცხვილსა,
ბოღმა ვერ გადიტრიალა.
გულში დაიცა ხანჯალი
და იქვე გადიხრიალა.

დედამ გულ-გრილად დილითა
შეხედა შვილის სხეულსა,
არც ვინ აღირსა სამარე
გულზე სისხლ—გადანთხეულსა,
მკვდრის ჭრილობიდგან ქოფაკი
ძაღლი სისხლს - ლოკდა ღრენითა,
მხდალს ცუდათ იხსენიებდნენ
თვით ბალღებიც კი ენითა.

* * *
ჰარუნის სახელს დღესაცა
ხალხი იხსენებს გმობითა,
მისი აჩრდილი იქ, მთებში,
დადის ღამ-ღამეობითა,
ვითომ დილ-დილით ფანჯრის წინ
ფარულად მიიპარება,
შველას სთხოვს დედას და ხვეწნით
შინ შესვლას ემუდარება;
მაგრამ ყურთ ესმის მას მხოლოდ
ლოცვა ღვთის სიტყვა... წყეული
კელავ გარბის, როგორც ომის დროს
ლაჩრულად, უკუ ქცეული.