ოთხი შეხვედრა

(რუსულით)

შეხვედრა პირველი

იქნება იყოს კიდევ რამ აუტანელი და უკაცრავოდ არ ვიყო გარყვნილი უცოლ-შვილო კაცების კამპანიისთანა იმ აზრით, როგორათაც უფროსთაგანს ესმის? ამ კამპანიების ხასიათი მცირედის სახის ცვლილებით ერთნაირია საზოგადოობის ყოველ წრეში. თქვენ უეჭველად დამეთანხმებით ამაში, როცა თვალ გაკვრით განვარჩევ უქალო მეჯლიშებსა მდაბალ, შუათანა და მაღალ საზოგადოებში.

აი ვანიუხა და პეტრუხა ამხანაკებით სვამენ დაწმენდილ არაყსა, მღერიან ფანტურზედ ანუ ებანზედ და შეაქცევენ ერთი-ერთმანერთს მოთხრობებითა, თუ ვითარი საიდუმლო განზრახვა და ეშმაკობა ჰქონიათ მატრიოშკებთან, დუნვებთან და აქსიუტკებთან. იცნიზმი[1]. ამ სიმღერებისა და მოთხრობებისა ყოველ წრეს გარეთ გადის: იგავით ლაპარაკს ჩვენი ბიჭები ჩვეულს არ არიან, და მეტის სიტყვისგანაც არ აწითლდებიან ხოლმე. . .

ვაჭრის შვილების და დახლდრების ლხინზედ და შექცევაზედ, მგონია, რომ ლაპარაკი არ უნდა. იმათზედ ყოველსა და ყველასა აქვს გაგონილი, ნამეტნავად სხვა და სხვა საქეიფო სახლების პატრონებსა. აქ რაც გინდა იმას მოითხოვ: პორტერსა და კვასს, შამპანიურს და ტრავნიჩოკს, ანანასს და დაკეფილ კომბოსტოს; არეულია არამცთუ მარტო ფრანციზელი, არამედ ისპანიურიც ნიჟეგოროდის გემოვნებასთანა… დროებით გამოუსხლეტებათ ხოლმე ბევრი რამ ნათათრალიცა; აქ ჭუჭყი სიტყვისა ეცილება უპირატესობას ყოფაქცევის ჭუჭყსა „Прока!“ უყვირის ვიღაცა პაშა სივუხინი თავის ამხანაგსა: „გინდა ერთი შკანდალი გამოვატყვრინო? ხომ ხედამ აიმ სარკეს და ამ ბოთლსა? გამხიარულდი გულო, საცა თქვენი თქვათ, ჩვენიც იქა თქვით!“ და სარკე და ბოთლიკა ერთიანად იმსხვრევიან.

შეიყარა კამპანია საშუალო საზოგადოობის ყმაწვილ-კაცებისა. შეყრილობის ადგილი არამცთუ უბრალო ქოხია და ან ქალაქ გარეთ ტრახტირი, არამედ არის სუფთა და ლაზათიანი პატარა სახლი. სტოლზედ დგას რომი, კონიაკი, ჯინი, ლაფიტი, სტუმრებს რიგიანად აცვიათ, სვამენ გრძნობით, გაგებით და დასვენებით, სვამენ და შეექცევიან გიტარის ანუ დანჯღრეულ ფორტოპიანის ხმით... დაწყნარდით: ისევ ის კომედიაა, ხოლოდ მოწყობილობა სხვაა! აი მიშელმა შემოსძახა ბოხის ხმით ურცხვი ლექსი ბარკოვისა, ამხანაგები ერთიანად ბანს ეუბნებიან; მერე პეტრე უამბობს, როგორ მოსწრობით წაიყვანა თავის საქმე ერთ მოდისტასთან, და ჟორჟი კი, რომ არ ჩამორჩეს სხვებსა, კითხულობს მაღლის ხმით „ბილიედუ-ს“[2] ერთის ვაჭრის ქალისაგან, და შემდეგ წვრილ-წვრილად ეუბნება როგორათაც მოუხდათ პირველი ნახვა ერთმანერთისა.

ბოლოს ღრაფ გრიგორი ივანიჩმა და სერიოჟა რაგოჟკინმა შეადგინეს ამხანაგებითურთ partie de plaisir[3] „შუა როგატკაზედ», აქ ამორჩეული საზოგადოობაა. —

сокъ умной молодежи!

სტოლის იარაღი ჩინებულია, ღვინო არის მოტანილი ანგლიურ მაღაზინიდამ, ვახშამი დიუსოსაგან, ლაპარაკი და სიმღერა არის ფრანციცულ ენაზედ და რუსულად კი რომ გადმოთარგმნოთ — არ გაგიკვირდეთ, რომ ისევ ის გაიგოთ თითქმის, რაც გაიგეთ ვანკა დ პეტრუშკასაგან და ან ვიღაცა გიორგისაგან: ყველგან აქაც და იქაც ერთი სიტყვის საგანი ეს არის: ბახუსი და კიპრიდა! მეც ცოდვილი კაცი ვარ, ჩემს სიცოცხლეში ბევრს უცოლ-შვილო კამპანიებში ვყოფილვარ და გარდა თავის ტკივილის მეორეს დღეს და რაღაც ჭუჭყისა გულზედა იქითგან არა გამომიტანიარა. . . აქ წინა-აღმდეგ ანდაზისა, ყოველთვის გამოიტან ნაგავს ქოხიდამა!

აბა ამ გვარ კამპანიებში, როგორც ბოთლების და ჭიქების ნამსხვრები განიბნევა და გამტვერდება ხოლმე და ჭაბუკის უბიწოება, მორცხვობა და ხშირათაც სიმრთელე; აქ ჩვეულებრივ დაილევა ხოლმე პირველი ბედის წერის ფიალა; აქ წამხდარი ბუნება, როგორც სახადი, შეყრის ხოლმე უბიწო სულსა თავის მავნებელ წესს. აი რისათვის მძულს მე უცოლ-შვილო ყმაწვილ-კაცების შეყრილობა და ყოველთვის ვირჩევ ხოლმე მეგობრულ შეყრილობას, სადაცა ორნი ანუ სამნი მშვენიერნი თანა-მესაუბრენი ქალნი მოაგონებენ ხოლმე კაცსა თავის საკუთარს ღირსებასა. მაგრამ კაცია და გუნება! ვისაც როგორ მოსწონს, ისე იქცევა.

ეს სამწუხარო ფიქრები მომბერა ახალ გაცნობილ კაცის დაპატიჟებამ შარშან ღვინობისთვის დასასრულს. დაპატიჟება პირველია და, თქვენვე გაშინჯეთ, მგონი, თავაზიანიც არის: „მოწყ. ხელმწიფევ! ოთხ შაბათს შეიყრებიან ჩემთან ჩემი ამხანაგები. მე სრულიად დარწმუნებული ვარ, რომ არ გამიწყრებით, თქვენც რომ იმათში გაგრიოთ. ადრე მობძანდით, ცერემონიას ნუ დაიწყებთ, და ნუ დაგავიწყდებათ, რომ ჩემთან შეიყრება უცოლ-შვილო. კამპანია“.

დადგა ოთხ შაბათი და მეც გავიმაგრე გული და წაველ სტუმრის მოყვარულ მასპინძელთან, მტკიცედ დარწმუნებული, რომ კამპანია უეჭველად გაამართლებს თავის ზედ შესრულსა; მე წინათვე მოვამზადე ჩემი ყურები პტყელ-პტყელ ოხუჯობის და სულელურ ამბავების სასმენლათა. ეგრეთ მომზადებული მივადექი ერთს უშველებელს სახლსა დიდ ბაღის ქუჩაზედ და შეუდექით მესამე ეტაჟის კიბეს, მივიდოდი მასპინძელთან, როგორც სხვერპლი დასაკვლელად. ზარი ჩამოვაწკარუნე, შეველ.

შესავალ ოთახში, წინააღმდეგ ჩვეულებისა, ჩამოსაკიდებელი არ იყო ავსებული სხვა და სხვა ქურქებითა და წამოსასხმელებითა; ლამპარი ქაღალდის სახურავიანი, იწვის მშვიდათ და თანასწორეთ; მსახური მარდი ბიჭია, ცოცხალ მხიარულის პირით, — სიტყვით, ერთი იმ პირთაგანი, რომელიც არას დროს თავის ჭუჭყიან ყუთზედ შესავალ ოთახში, არ დაიგებს თქვენს ქურქსა ქვეშაგებათ. ჯერ სულ გვარიანადა არის; ვნახოთ მერე რა იქნება.

სახლის პატრონი დიდის მხიარულებით მომეგება ზალაში და ხელის-ხელი გაყრით, შემიყვანა სასტუმრო ოთახში. სტუმრად იყო ხუთი კაცი. დაიწყო ერთი ერთმანერთის გაცნობა, ერთი აღმოჩნდა დირეკტორი რომელღაც საზოგადოობისა, მეორე — მხატვარი, მესამე — მცირედი ჩინოვნიკი, მეოთხე — სოვდაგარი და ბოლოს მეხუთე—დოხტური. ამ უკანასკნელზედ სალაპარაკო წინა გვაქვს, მაგრამ პირველის შეხედვითვე სუყველანი ერთობრივ მომეწონნენ: მგონი, კეთილი ზრდილობიანი, ზომიერი ხალხია. მაგრამ, როგორ მიხვდეს კაცი? აქ მე მშიშრად გადავათვალიერე ოთახი და ვერ ვიპოვე აუცილებელი სტოლები საუზმებით და მინების ბატარიებითა. ამან სრულიად დამამშვიდა — „დაბძანდით დივანზედ სტოლთან აქ, ბუხართან“, თქვა სახლის პატრონმა: „აქ სიგარებია, პაპიროსები, ჩიბუხი, ყალიანიც კი თქვენი მარად მორჩილია თუ გნებავთ“.

— „Лиш только бы усћсться“ ვუპასუხებდი პოლკოვნიკ სკალაზუბის სიტყვებითა, როცა დოხტურის ახლო ვსჯდებოდი. ამის პირი სახე და მიხრა-მოხრა, ჩემს თვალებში, ყოველ რეკომენდაციაზედ უკეთესად მაცნობდა ამ კაცთან. ძნელად მიხვდებოდა კაცი რამდენის წლისაც იყო. იმისი მოტვლეპილი თავი და ვერცხლის ფრად ჭაღარა ნარევი ხშირი წვერი, დამჭკნარი პირისახე — ყველა მეტრიკაზედ სწორეთ ამბობდნენ იმის მეორმოცდა ათ წელიწადობას; ამას ცხადად ეცილებოდა და სხვას ამტკიცებდა იმისი ცოცხალი, შავი თვალები და სასიამოვნო ტკბილი ხმა, რომელიც, როგორც ჰსჩანდა, არ იყო ჩვეულ, რომ რაც უნდა გაცხარებული ლაპარაკი ყოფილიყო, დამდაბლებულიყო გალოთებულ ბოხ ხმამდინა. დოხტურმა ნახევრად მოაბრუნა ჩემკენ თავის ხელი და ტკბილად გამიღიმა; აქ იმის შავ ულვაშების ქვემოდ გაიელვეს,მართალია წვრილმა, მაგრამ თოვლისავით თეთრმა კბილებმა — ფენომენი ორმოცდ ათის წლის კაცისათვის, ნამეტნავად პეტერბურღში.

წინაპირველად საერთო ლაპარაკი, თუმცა სახლის პატრონი ბევრსა ცდილობდა მაგრამ, (როგორც ყოველთვის მოხდება ხოლმე) როგორღაც ვერ მოგვდიოდა: მერე ცოტ-ცოტა გავედით სწორე გზაზედ: დაიწყეს ლაპარაკი ივანოვის სურათზედ. მხატვარი, როგორათაც უნდა მოვლოდნიყავით, შავიდა პაფოსში: იმისი თვალები ნაპერწკლებს ისროდნენ, თვით დიდად მოძრაობდა, ხმა გრძნობითა ჰქონდა ასილი, მაგრამ ვაი! — იმის პირველ სიტყვებიდგანვე ვსცან, რომ ორატორი თავის საკუთარ აზრს არ ამბობს, რომ აღტაცება მისი არა ჰგავს ცეცხლის მთოველ მთასა, არამედ არის ბრწყინვალე ფეივერკი. ყოველს ამ fanatica per la pittura-ის [4] ქცევასა დოხტური უპასუხებდა ღიმილით, სწორეთ იმისთანა ღიმილით, როგორათაც ხნიერი კაცი უყურებს ხოლმე ბაშვსა, როცა ის ცხენობანას ჯოხზედ თამაშობს. ვიღაცამ მხატვრის წინააღმდეგი თქვა, და ისიც გაცხარდა, აიმაღლა ხმა უნდოდა სიტვით ეჩხვლიტა ისეთ ნაირად, რომ იმისი წინააღმდეგი გაჩუმებულიყო და იმის მაგივრად ლანძღვა გამოუვიდა, მაგრამ იმ წამსვე ბოდიში მოითხოვა და ჩაქრა. რაც ჩვეულებრივ ფეირვერკისაგან რჩება ხოლმე იმის სიტყვიერ ფეირვერკისაგანაც ის დარჩა: ნაშხირას სუნი, მჭვარტლი და დამწვარი მუგუზალი. მიზეზად მოვიგონე, რომ ვითომც სტაქანი წყალი მინდოდა და გამოველ მეორე ოთახში, თან დოხტური გამომყვა,

— აბა თქვენ რას იტყვით ამაზედა? ვკითხე მე იმას მდაბლის ხმით.

Бѣда, коль пироги начнетъ печи сапожникъ,
А проповѣдъ читать — художникъ !

მიპასუხა მან ღიმილით. — თქვენ თითონ ხედავთ — სიჭაბუკეა: ყვირილი, ჯაბრში ჩადგომა უნდა, დაანებე თავი — დეე იყვიროს, ჯანის სიმრთელეა. მე იმაში არ მომეწონა მარტო ის ძალად აღტაცება, რომელიც, მგონი, თქვენც შენიშნეთ. არ მიყვარს არც ძალად მოყვანილი სიპრაკტიკე, არც ძალად მოყვანილი აღტაცება.

— ამ ორში, რომ ნამდვილნი იყვნენ, რომელი უფრო უკეთესია?

— ორივ კარგებია თავის დროზედ, თავის ადგილას. ჩვიტმეტის წლის ყმაწვილი, რომელსაც თავი გატენილი აქვს აქციებით და ბირჟების აღებ-მიცემობითა, ისეთივე მახინჯია, როგორათაც სამოცის წლის ბერი კაცი, რომელიც დგას თავის საყვარლის სახლთან და ოხრავს იმის ფანჯრების ქვეშა!

— ვითომც ეგ არ მოხდება ხოლმე?

— მოხდება, და ძალიან ხშირათაც, რომელიც მართლა რომ ძალიან სამწუხაროა. ამ ჩვენს დროებაში გამოცდილებამ და სიპრაკტიკემ ყველანი ჭკუიდამ გადარიეს. ვის არ მოსვლია, როდესაც რომ ბაასობს კეთილ ცეცხლივით ანთებულ ჭაბუკთან, გააციოს იმისი აღტაცება კეთილ-გონიერ ყინულსავით ცივ ფრაზებითა... მაგრამ გონიერია ეგ ქცევა ჩვენის მხრითა? რისთვის ვართმევთ გაზაფხულს ყვავილებსა, ყვავილებს სუნნელებას? სიჭაბუკე არის გაზაფხული სიცოცხლისა: მაშ ნუღარ ართმევთ სამკობელსა, იმისთვის დაწესებულს. ნუ გაიფიქრებთ, რომ მაგითი თქვენ ყმაწვილ კაცს შველით. სერვანტესის მოქმედი პირი, ის მოხუცი ყმაწვილი, პირის-პირ წარმდგენია იმისი, რომ აღტაცება ხასიათში ხშირად მჭიდროთ არის შეკავშირებული თითონ სიცოცხლესთან. დონ-კიხოტი ზედ მიეკრა, თუ შეიძლება ესრეთ თქმა, სულითა და ხორცით თავის თავით მოგონილ საგმირო ჯაჭვსა, როგორც კუ თავის ნაჭუჭსა. იმ საწყალს აართვეს გულიდამ აბჯარი, სადალაქო. თასი თავიდამ, დაუმტკიცეს იმას, რომ ის სულელობდა და გმირიც მწუხარეს სახისა მიიცვალა, რა აღვიარა, ანუ, უკეთ ვსთქვათ, ბოდიში მოითხოვა მათთან, ვინც თავის სიცოცხლეში გარს ეხვევოდნენ! მაშ ნუღარ გააცრუებთ იმის აღტაცებულ სიყმაწვილეს, იმას ნუ დაუშლით ბრძოლას ქარების წისქვილებთან! დამიჯერეთ, დროება თქვენზედ კარგა გაისჯება: ის აართმევს ყმაწვილი კაცის გულიდამ დონ-კიხოტურ აბჯარს, გადმოაგდებს ჩაჩქანს გახურებულ თივიდამ, აართმევს თვალებიდამ ვარდის ფერ სათვალეებს და დაუმტკიცებს, რომ ყველა ფერი სიცოცხლეში და თითქმის თითონ სიცოცხლეც — ხიმერაა,[5] ზმანებაა, „სიზმრის ჩრდილია“, როგორცა თქვა პინდარმა.

— კითხვისათვის უკაცრაოთ კი არ გახლდეთ: რამდენის წლისა ბძანდებით?

— მეოცდა თორმეტ წელიწადში ვდგევარ. თქვენ გიკვირთ? რა ვქნა, სიყმაწვილობით ვერ დავიკვეხებ.

— როგორც გეტყობათ, თქვენ ბევრი გიცოცხლნიათ. ბევრი გამოგიცდიათ?..

— ჩემთვის სამყოფია, რაც მიცოცხლია, რაც გამომიცდია. ოც და ექვსის წლიდამ ჭაღარა ნარევი და თავ მოშვლეპილი ვარ.

— იქნება თქვენი სული დიდ მწუხარებამ შეარყია და ამის გამო ხართ ეგრე?

— იქნება! მიპასუხა უფიქრელად ჩემმა თანამოუბარმა.

— ერთს კიდევ გკითხავთ, თამამი კი აღარა, თითქმის რომ კადნიერი კითხვა იქნება: გყვარებიათ როდისმე თუ არა?

სუბუქმა სიწითლემ გაითამაშა დოხტურის ჩაცვივნულ ლოყებზედა, ნაღვლიანმა ღიმილმა ტუჩები გაუბრუნდა, უნდა პასუხი მოეგო, მაგრამ სახლის პატრონი შემოვიდა და იმითი გაგვაწყვეტინა ლაპარაკი.

— თქვენ აქა ყოფილხართ და მე კი თქვენ გეძებთ! თქვა სახლის პატრონმა. – რათა გვშორდებით? ხომ არ დაგიშალეთ? იქნება თქვენ კონსულტაცია[6] გქონდათ?

— თქვენ თითქმის რომ მიხვდით, მე ვუპასუხე: — ბაასი გულზედა გვქონდა.

— იქაც მაგაზედ ლაპარაკობენ! წამოიძახა სახლის პატრონმა. — Les beaux esprits se rencontrent! მაშ ჩვენთან შეერთდით. სიტყვა ჩამოვარდა, რა არის სიყვარული? ერთი ამბობს ამაფრენია მეშვიდე ცაში, მეორე — გზაა ქვესკნელისკენ... ვინ იცის რას, როხამენ.

— თქვენის აზრით, განაგრძელა სახლის პატრონმა: — რა არის სიყვარული ?

— უკაცრაოდ, მე აქაური არა ვარ.

— შენ როგორღა ფიქრობ, ჩემო საყვარელო ესკულაპო?

— ჩემის ფიქრით, მიუგო დოხტურმა, ძალიან სურიოზად: ეგ არის საკუთარ თვისებიანი გალვანიის[7] ძალა, რომელსაც თავის დროზედ შესაძლოა კიდენაც, რომ გამოიცნობენ. მინამდისინ დარწმუნებული ვარ იმაზედ, რომ ამის გამოსაჩენად აუცილებელი სხვა ნაირი ბატარია, თითქმის ვოლტის მორგვის მგზავსი. ვოლტის მორგვი შესდგება, როგორც ვიცით, სპილენძის და თუთის სიფრიფანებისაგან, რომელნიც გადაწყობილნი არიან სველის ქაღალდებითა; გალვანიის მორგვი სიყვარულისა კი შესდგება ოქროს და ვერცხლის, ასიგნაციებით გადაწყობილ მანეთებისაგან… ძალა ამ ბატარიისა საკვირველია! გამოსცადე! მაგრამ ხუმრობა იქით იყოს სიყვარული გალვანიზმს ემზგავსება: სიყვარულსაც ორი იმ ნაირი პოლიუსი აქვს: მიმზიდავი და უკუმქცევი და მრავალი თვისება, ყოველის ფერში მზგავსი გალვანიის თვისებაებთანა.

— შენ, ჩემო ძმაო, თქვა ჩვენმა სახლის პატრონმა სიცილით, ხარ ბოროტი პედანტი და სხვა არაფერი. დიახ! მეც კი მომაგონდა რომა გკითხო. სიყვარულზედ ამ საშინელს მიზოგინსა[8] აბა სხვებთან წავიდეთ, — ვნახოთ რას გეტყვიან მაგაზედ!

და ჩვენც ხელ ახლად გამოვსჩნდით სასტუმროშია. „პასუხი ჩემის კითხვისა თქვენზედ დარჩა!“ დოხტურს ყურში ჩავჩურჩულე.

— მახსოვს, იმან მომიგო: და პასუხსაც ცოტა ხანს უკან გეტყვით, როდესაც ჩვენი შეყრილობა ცოტად დამშვიდდება. სხვა დროს მე იქნება გამეთავებინა მოკლე დიახ და არით, მაგრამ დღეს როგორღაც უბედობის და გულის გადაშლის ქეიფზედა ვარ — ეს ხანდისხან მომდის ხოლმე. მოვილაპარაკოთ, მოვილაპარაკოთ!..

საზოგადო ლაპარაკი, თუმცა საჩოთირო საგანი იყო, მაგრამ მაინც კიდევ რიგიანობის სამძღუარ გარეთ არ გადადიოდა; სუყველანი ვალათ რაცხავდნენ ეთქვათ მახვილი სიტყვა ან pro და ან contra[9] … ჭაბუკი მხტვარი აფთრდებოდა როგორც პიფია[10] თავის სამფეხიან სკამზედა.

— სიყვარული, ყვიროდა ის, აბრიალებდა თვალებს და უწყალოდ იგლეჯდა თმებს : — სიყვარული ჩვენ ძმაკაც მხატვრისათვის არის მომავლინებელი სამღთო ცეცხლისა! ეს არის დედა ზეგარდამო შთაგონებისა; ეგ არის ჩვენი სიცოცხლე! მოგაგონებთ თქვენ ფორნარინის გავლენას რაფაელზედა! უფორნარინოდ მადონაც არ იქნებოდა, ის უფასო მარგალიტი მხატვრების სახელმწიფო გვირგვინშია. როდესაც რაფაელი თავის საყვარელს გადაეხვევოდა, იმას მაშინ მოსდიოდა ზეგარდამო შთაგონება — და ის გადახვევნა ბოლოს იმას საფლავათაც გადაექცა!

— უკანასკნელი კი ტყუილია, შენიშნა დოხტურმა. — თუ სიყვარული როგორც თქვენ ამბობთ, ზეგარდამო. შთაგონებას მოგვრიდა ხოლმე იმას ისეთ ნაირად, როგორათაც გოფმანის ფუნჯი, მაშ რიგი აღარ იქნებოდა, რომ ის დიდებული და სახელოვანი მხატვარი სიყვარულით დამთვრალიყო. რაფაელის სიკვდილი ატილლას სიკვდილის მზგავსია, მაგრამ ავაზაკს მგონი რომ ვერ დასახავთ დიდებულ მხატვრად! სიყვარული, რომელიც ეძებს გულზედ მიკვრას სატყლოშავად — ის სიყვარული აღარ არი.

— მაშ რა არის თქვენის ფიქრით?

— ყველაა, რაც თქვენი ნებაა, სიყვარული კი არ არი... ეჰ, კმარა მაგაზედ ლაპარაკი! სჯომს მოვილაპარაკოთ წყლის გასაყვან რუკის საზოგადოობის აქციებზედა.

ამ სწრაფმა ბანზედ სიტყვის გადაგდებამ მთელი კასპანია ძალად გააცინა. მხატვარმა გაჯავრებით წაიბუტბუტა: „ნივთის მყვარებელს ზეცაზედ სჯა არ შეუძლიან!“

— მე თქვენ იქაურზედ გეუბნებით და თქვენ კი აქაურზედ ლაპარაკობთ. მე მგონია რომ გულზედ მიკვრა ცას არ შვენის!

— თქვენ როდისმე გყვარებიათ თუარა? დაცინებით ჰკითხა ჭაბუკმა.

— არა, არა მყვარებია! მიუგო დოხტურმა იმ კილოთი, რომელიც ამტკიცებდა, რომ სურდა გაეწყვიტა ეს უსიამოვნო ლაპარაკი. იმის წინააღმდეგმა, როგორცა სჩანს, ვერ გაიგო და ამიტომაც თითქმის რო გინებით უპასუხებდა:

— მე მაგაზედ დარწმუნებული ვარ! თქვენ არას დროს არ გაგიგიათ ალერსიანი სიტყვები საყვარელ ქალის ბაგეთაგან. — საიდგან სადა!

— არას დროს არ მოგიწყვეტნიათ კოცნა ყმაწვილი ქალის ვარდის ფერ ლოყიდამა…

— არას დროს!

— არ გამოგიცდიათ სიტკბოება მოუთმენელის ლოდინისა?

— არა მეთქი, მე თქვენ გეუბნებით, მაგის მზგავსი არა გამომიცდია რა! კმაყოფილი ხართ, თუ არა?

— ამის შემდეგ თქვენ კაცი კი აღარა ყოფილხართ — ქვა ყოფილხართ.

— მე უფრო მოსწრობილ შედარებას გეტყვით. ქვა კი არა, უფრო მარილის ძეგლი, იმის მზგავსი, რომლათაც იყო გარდაქცეული ლოტის მეუღლე.

— მაშასადამე, თქვენც, იმის მზგავსად, მიიხედეთ დასაქცევ სოდომისაკენ! შევნიშნე მე.

დოხტური მობრუნდა, თვალ გაშტერებით შემომხედა და მიპასუხა უცხოს ღიმილითა:

— სწორეთ! მართალია თქვენ არ იცოდით, მაგრამ თქვით კი ნამდვილი ჭეშმარიტება: სწორეთ მე მივიხედე დანგრეულ სოდომისაკენ.

— მაშ, მეგობარო, შენიშნა სახლის პატრონმა: — სჩანს რო სიცოცხლეს შენთვის ძალიან დაუმარილებია! მე აქამდისინ შენ გიცნობდი, როგორც ქალების მძულავსა და მიზეზი კი არ ვიცოდი; ეხლა მივხვდი. თუ საიდუმლო არ არი — გვიამბე; ეგ უნდა ერთი საუცხოო. ამბავი იყოს.

— უეჭველია მდიდარი ქალი გეყვარებოდათ, თქვეს ორივემ ერთად იგივე სიტყვებით სოვდაგარმა და სპეკულატორმა.

— ან ყმაწვილი ქალი, რომელიც არა ყოფილა შესაფერი თქვენის ღირსებისა, დაატანა ჩინოვნიკმა.

— არა, გააწყვეტინა მხატვარმა: - უთუოთ იმასა ჰქონია ერთი რამ ფიზიკური ნაკლულევანება.

— არა, არა და არა! უპასუხა დოხტურმა სათითაოდ ყველასა.

— მაშ ვინა ყოფილა შენი პირველი სიუვარული?

— ვინა? წამოსთქვა დოხტურმა ძალდატანებით. — რომ გიპასუხოთ მაგ კითხვაზედა, უნდა მოიძებნოს არხივში ძველებური საქმე... სადაო... ვისთანა ვდაობდი არ ვიცი, მაგრამ ჩემი წინააღმდეგი უფრო. ძალიანი იყო და საქმე წავაგე.

— ნუთუ იმ საქმის წაგებამ თქვენ დაგაქციათ?

— კი არ დამაქცია, არამედ მამცა ჭკვა და გონება და იძულებულ მქნა, რომ წინათ დამზოგავი ვიყო ჩემის გრძნობისა. მე გრძნობა სწორეთ იმდენად დამრჩა, რამოდენასაც მოითხოვს ჩემი ხარისხი და თათანამდებობა. მე გავატარებ უძილოთ ხუთს, ექვს ღამეს საწვალ ცოლ-შვილიან სნეულთან; მე წმინდის გულით ვიტირებ მკვდარ ჭლექ ყმაწვილ ქალზედა, რომლისაც დასხნა სივკდილისაგან ვერ შევიძელ, თუმცა ჩემგან ყველა ღონისძიება იყო მოხმარებული... მაგრამ, ვერც ერთი ლამაზი ქალი ქვეყანაზედ ვერ მომგვრის უძილობას, ვერც ერთი ვერ შაიძლებს რომ თვალზედ ცრემლი მომგვაროს. მოკლეთ – თუ გინდათ, უფალნო — მე გიამბობთ თქვენ ჩემის სიყვარულის მოთხრობასა. გაიარეს იმ სანატრელ დროებმა როდესაც იმის მოგონება თმას გალხზედ დამთენებდა ხოლმე და მკათათვის სიცხეებში ცივ ოფლში ჩამაგდებდა. ეხლა მე შემიძლიან მოსვენებით მივიხედო ჩემს წარსულ დროსაკენა. დავსხდეთ ერთად, მე ვიწყობ და ვიწყობ შორიდამა.

ჩემის სიტყვის გამოთქმიდამ თქვენ, რასაკვირველია მიხვდებით, რომ მე დნეპრიდამა ვარ მოსული, — და ამასთანავე ჩამომავალი უშიშარ ზაპოროჟელებისაგან. დედა ჩემი დავკარგე მე ყმაწვილობასვე ორისა ანუ სამის წლისამ და ძლივსღა მახსოვს — მაგრამ მამას, როგორც ეხლა, ისე ვხედავ. ის ცდილობდა, რომ მე წმინდა სპარტანელად გამოვეყვანე. განსვენებული სწორეთ დონ კიხოტი იყო, გადაკეთებული რუსულ, ანუ უფრო სწორეთ, ყაზახების ზნეებზედა. სულ ის ებლანდებოდა რომ როგორმე უეცრად დაეცეს ვისმეს და ძალიანაც სწუხდა, რომ ეხლა არ შეიძლებოდა ბრძოლა უწმინდურ თათართანა. მთელი დღე იჯდა ხოლმე ჩემთან თავის საჯავშნოში (ასე ეძახდა ჩვენს სადგომში ერთს მყუდრო ოთახს, გაწ- ყობილს საჭურვლით და ცხენის იარაღით) და იქ მიამბობდა საკვირველ საქმეებს ჩვენს წინაპარებზედა. იმან იცოდა მოთხრობა ყოველის ბეგობისა და ახლო-მახლო ადგილისა; თავის კალენდარში ქონდა ჩაწერილი მრავალი სახელი გულად ყაზახებისა, რომელთაც დადეს თავის თავი მამულისათვის და ქრისტეს ეკკლესიისათვის.

თორმეტის წლისა, ასოების ჩათვლით, მე ძლივა ვკითხულობდი წიგნსა, მაგრამ კი ვიყავ ჩინებული მხედარი, მარდი მცურავი, და ვხოცდი თოფით გაფრენილ მერცხლებსა. ამისთანა საგნებში ჩემი წინ-წარმატება მამაჩემს ახარებდა, მაგრამ ვაი! მოხუცი ვერც კი მიმიხვდა, რომ ყველა ესრეთი ქცევა ჩემის მხრითა იყო ფარისევლობა, გაუშნოება ჩემის მშვიდობიანობის მოყვარულობისა. აღშფოთდებოდა ხოლმე ჩემი მშვიდი ხასიათი, მაგრამ მე ვფარავდი ჩემს აღშფოთებას, როდესაც, გაგიჟებული ცხენი გამიტაცებდა ხოლმე მინდორში და გაუსწრობდა ჩემ წინ მინდორზედ გაფრენილ ძერას; მე გყლაპავდი ცრემლებს, როდესაც ვხედავდი რომ ჩემგან თოფ ნაკრავ მერცხალს უკანასკნელს კანკალს დააწყებინებდა სიკვდილი. გამბედაობას და ვაჟკაცობას, რომელიც მამაჩემს ძალიან უნდოდა რომ მიმეთვისა, ვერ იშვნევდა ჩემი ქორფა ხასიათი. მე, რომელიცა მშვიდობიანობის მეტი არა ვიყავრა, უნდა ამესრულებინა მამი ჩემის სამმაცო სურვილი, რომელსაც ის, ნებით ანუ უნებლობით, ცდილობდა რომ ჩაეგონებინა ჩემთვის და რომელსაც ჰქონდათ ჩემზედ მავნებელი მოქმედება და მე, რამდენიც მახსოვს ჩემი თავი, ვიყავი ჩუმი და დაფიქრებული.

მცნობები ჩვენ თითქმის რომ არავინა გვყვანდა. იშვიათათა ხედავდა მამაჩემს თავის ძმა, ძველი ქვრივი, რომელიც იდგა ჩვენ მეზობლად. მოხუცნი ერთი ერთმანეთში ვერა რიგდებოდნენ. მამას ბიძა ჩემი არ უყვარდა იმის მშვიდობიან ხასიათისათვის და მამულის სიყვარულისათვის, და ყოველს იმისთანა შემთხვევაში უნდა ყოველთვის ეჩხვლიტა ხოლმე მაგიებელ სიტვითა — дядя знай кряхтить да отмахивается. თუმცა მე არას დროს არ მეჩივლა ბიძა ჩემთან ჩემ მდგომარეობაზედ, მაგრამ იმან მე მიცნო, და მოინდომა, როგორღაც, ჩემს უთხოვნელად, გადაეგდო ჩემზედ სიტყვა მამიჩემისათვის, ისდღე მე, მგონი, ჩემს სიცოცხლეში არ დამავიწყდება.

ბიძა ჩემმა, როგორც გაწურთვნილმა პოლიტიკმა, დაიწყო სხვა მხრიდამ. ჯერ თავის მოსავალი აქო, მერე გადავიდა სოფელში ცხოვრების სიამოვნებაზედ, ბოლოს დროს, ენა დაბმით და კრთომით უთხრა მამაჩემს, რომ უფრო ჭკუას იზამდა, რომ ჩემთვის მამულის მოვლა ესწავლებინა ვიდრე ცხენზედ ჯდომა. მამაჩემი ამ ლაპარაკში სულ იღმიჭებოდა და იკვნეტდა თავის გრძელ ულვაშების ბოლოებსა, — მაგრამ ბიძიჩემის ბოლო სიტყვაზედ კი, სიცოხარით აკანკალებული, წამოხტა სკამიდამ და მივარდა ძმასა... მე მეგონა, რომ ის იმ ადგილასვე სულს გააფთხობინებდა.

— ოჰ, ძმაო, კონდრატი, სულ შეგუბებულმა უთხრა: — აკვნიდამ დღევანდელამდინ უგუნურად გიცნობდი, ეხლა კი ვხედამ, რომ გიჟი ყოფილხარ. შენ ჰსთესე — იცოდე შენი კავუნები და საზამთროები, ხარშე მურაბები, არაყი გამოხადე და ჩემს საქმეში კი ნუ წაეჩრები ხოლმე. მამა ჩვენი იყო ვაჟკაცი ყაზახი. არც მე ვარ ლაჩრებთაგანი, — შენ კი რაღაც არწივის ბუდეში გამოჩეკილს ბატსა გევხართ ან კურგუზის სავათსა, — შენ ეგრე დარჩი, ღმერთმა მშვიდობა მოგცეს! ჩემი შვილი კი უნდა იყოს ის, რაც ყოფილა მამა, პაპა, ის რაც მე ვარ — ე.ი. ყაზახი, და არა მწიგნობარი, როგორც თქვენი მოწყალება.

სიტყვა სიტყვაზედა ძმები წაიჩხუბნებ — და ბიძამ, წასვლის დროს, სთქვა, რომ იმის ფეხი აღარ გაივლის მამიჩემის სახლშია; მამა- ჩემმაც თავის მხრით მისცა რაღაცა ფიცი რომ ბიძაჩემს აღარ იცნობდეს. მე, იმათ ახირებულის ხასიათის მცოდნე, მივხვდი, რომ ეს უბრალო დამუქარება არ იყო; და არც შევცდი! ერთ წელიწადზედ მეტი იყვნენ გამწყრალნი. ბოლოს კი სიკვდილმა შეარიგა ორივ ძმები. როცა მამაჩემი იყო გაჭიმული კუბოში, მაშინ მოვიდა ბიძაჩემი აკოცა მას გაცივებულ შუბლზედ და ეს კოცნა იყო ნიშნად მათის შერიგებისა. მე გადავსახლდი ბიძა ჩემთან, რომელიც იყო დანიშნული ჩემ მზრუნველად, და აქ ერთის განკიდურობიდამ ჩავარდი მეორეში. მამი-ჩემის ლაპარაკი სულ ის იყო, რომ ეთქვა რამ ომიანობაზედ, ჩხუბზედ, უეცრად დაცემაზედ, მხედრობაზედ და იარაღზედ; ბიძა ჩემი კი იყო თვით მშვიდობიანობა განხორციელებული კაცათა. როცა თოფს დაინახამდა მაშინვე თრთოლას დააწყებინებდა, თოფის ხმას რომ გაიგებდა ყურები უნდა დაეცვა. მთელი დღე საწყალი მოხუცი იდგა ხოლმე ან ბოსტანში, ან ბაღში და ან საფუტკროში და ცოდვილობდა: სთესდა, ყნობდა, ფუტკრებს უვლიდა — და ზაფხული იმისი გაუგებრად გადიოდა მისთვის. ზამთარში კიდევ სხვა საქმეები ჰქონდა. საშინელი მუცლის მოყვარე ბიძაჩემი, რაც ბალახსა და ბალახის ძირს იშოვნიდა, უნდა ზამთარში იმისაგან მიქსტურები გამოეხადნა, დეკოხტები, სიროფები და სხვა რაღაც სასველებლები, იმას უხაროდა ხოლმე, როგორც ყმაწვილს, თუ ვინმე ავათ გახდებოდა და ითხოვდა იმი საგან შემწეობას — მცირედი ავათ მყოფობა იმას სიკვდილის ნიშანი ეგონა, და ამისათვის ჩემი თავის თავად ნასწავლი. აქიმი, როგორც იტყვიან ხოლმე, ზარბაზნით ესროდა ჩიტებსა. ერთ ავათ მყოფობაზედ, ცოტა რომ ვსთქვა, ერთი ოც და ათი წამალი მაინც უნდა წასვლიყო. მამაჩემი სული ომების ამბებით მახრჩობდა; ბიძა სულ წამლებზედ მელაპარაკებოდა. ხშირად ვუმზადებდი წამლებს სამზარეულოში და ცოტ-ცოტად შევეჩვიე იმის ხელობას; ფიქრშიაც შემივიდა მე თვითონ დოხტურობა. გაუმაძღრად ვკითხულობდი საექიმო წიგნებსა რაც ბიძიჩემის პატარა ბიბლოტეკაში იპოვებოდა, და ჩემის ბედნიერის გონების შემწეობით, თითქმის რომ სულ ერთიანად ზეპირად დავისწავლე. დიდი ხვეწნა არ უნდოდა ბიძა ჩემს რომ მე გავეგზავნე პეტერბურღის მედიკო – ხირურღიულ აკადემიაში. ცოტა-ოდენ თითონვე მომამზადა ლათინურ ენიდამ — და ზაფხულს 1849 წელს მე გავსწიე ჩრდილოეთის პალმირისაკენ.

ეგზემენიისთვის მზადებას, სტუდენტებთან ცნობას, სამკვდრო ოთახს, რომელსაც ჰქონდა ჩემზედ საშინელი მოქმედება, ყველას მას აქ არ მოვიხსენიებ. ეს მოსაგონებლათ, ჩემთვის უძვირფასესია, თქვენთვის კი მნიშვნელობა არა ექნება რა. ვსწავლობდი შემიძლიან დავიკვეხო ჩინებულად, ამხანაგებთან კარგად ვიყავ, ვიქცეოდი პატიოსნად: ღვინო მეჯავრებოდა, — და ქალებს კი სრულიად ვერ უახლოვდებოდი; ერთი თაყვან საცემელი კერპი მედგა თვალწინ — მედიცინა, და მეც ვემსახურებოდი მას ძველ ვესტალკის ერთგულობით და უბიწოებით. ხანდისხან, მოცლის დროს, მე თითონვე ჩემი თავი მიკვირდა: „ღმერთო ჩემო! (ვფიქრობდი) სამხრეთისაკენ დავიბადე, სადაც, ამბობენ, სისხლი უფრო მხურვალიაო, ვიდრე ინგერმალანდიაში, სადაც, ასაკში უფრო ადრე შედის ადამიანი მე საიდამ გამოველი ეს მახინჯი?

რა მიზეზია, რომ მე ეს ოცის წლისა შევიქმენ და ამ დრომდისინ არც ერთ ქალის პირისახეს ჩემზედ მოქმედება არ ჰქონია რა? „თუმცა კი ჩემს სამშობლო ქვეყანაშიაც, გზაზედ დიდ ქალაქშიაც და შემდეგ შიგ პეტერბურღშიაც მე მინახამს ბევრი შავიც, ცის ფერიც და ლურჯი კოკორი თვალებიცა, თეთრი მხრები და წვრილ ფეხებიცა — სიტყვით, ყველა, რასაც კი შეუძლიან ჭაბუკის ფიქრების გაფიცხება არას დროს, სიზმარშიაც კი მე არ მილაპარაკნია ქალთან სიყვარულზედ, არასდროს არ შეგვიხედნია ერთი ერთმანეთისათვის საკვირველებაა!

ჩემმა ამხანაგებმა შენიშნეს ჩემში ეს სიცივე და ხუმბრობით სახელად ლოკოკინა დამარქვეს; მე არამცთუ მწყინდა, არამედ ვამაყობდი კიდენაც ამ სახელითა. ნუ იცინით: მე შევრიცხე ჩემი თავი იმ გვარ ხალხში, რომელთაც ეკუთვნიდნენ ლეიბნიცი და ნიუტონი, ტილლი და კარლი XII, ე. ი. იმ ხალხში, რომლისთვისაც სიუვარული საფლავამდინ გაუგებრად დარჩა. მე ვიცინოდი სიყვარულზედ, და თვით იმის იდეალიზმში ვხედავდი მარტო ერთ უგემურ გრძნობასა... მიმზიდველობის ვნებასა... უწყალოდ გადამახდევინა მე ჩემმა ბედმა ამ ჩემ დაცინებისათვის. ეგზემენიების დრო ახლოვდებოდა, უნდა პირველიდამ მეორე კურსში გადავსულიყავ. ეს იყო თებერვალში 1851 წელს დავიკეტე კარები ჩემის სახლისა (მე ვიდექი მაშინ ვიბორსკიზედ), დღე და ღამ წიგნებს და რვეულებს არ მოვშორებულვარ. გაიარა გაცოფებულმა ყველიერმა და დადგა დიდ-მარხვა.

განსვენებულ მამა ჩემს სურდა, რომ ჩემგან ყოჩაღი რაინდი გამოეყვანა და ამიტომაც ყოველთვის მეუბნებოდა რომ, ვითომც, „მარტო ქრისტიანი კაცი შეიძლებს კეთილს ყაზახობასო“, და იმ ნაზ სიყმაწვილიდამვე ცდილობდა, რომ ჩაეგონებინა ჩემთვის სარწმუნოების წესი; ბიძა ჩემიც ღვთის მოყვარე კაცი იყო და იმიტომაც ნუ გაიკვირვებთ, რომ მე, ოცის წლის სტუდენტი და ა მასთავანავე საგაისო მედიკი ვიყავ ღვთის მლოცავი. არა ხუმრობას არას დროს არ შეეძლო შეერყივა ჩემი აზრები. მეორე დიდ- მარხვის კვირას მე ვემზადებოდი საზიარებლად.

გაზაფხული იმ წელიწადს ადრე დადგა და ჩვეულობისა მებრ ავდრებიც დაიწყო. ვიბორსკის მხრისაკენ ტალახი და თოვ -ჭყაპი მუხლამდინ იყო. დილისა და საღამოს ლოცვაზედ მე დავდიოდი მახლობელ სამსონის საყდარში. დამრჩა სახსოვრად მე ის სანატრელი დროები, რამდენჯერ გამიტარებია ბნელი ღამე მარტო. ბევრჯელ შემხვედრია, რომ არის ხოლმე საშინელი ღამე, ყველა ფერს სძინავს მძიმე ძილითა, კედლის საათის ენა სულ ერთნაირად არახუნებს, ფანჯრებზედ ყინვას წკრიალი გაუდის, კარზედ თვაარა ჩანსრა, საცაღა შორს ფანარი ბჟუტავს და ძლივსღა სცემს სინათლეს თავის მახლობელ ღობესა. ზოგიერთ სახლის ფანჯრებში, ქუჩის მეორე მხრისკენ კანდლები ანთია. ყველა ჩუმათ არის. მე ვზივარ, წიგნი მიჭირავს ხელში და მიმკვდარუნებულის გულით ველი ზარის რეკასა...

და აი ისმის პირველი ხმა ზარისა, დიდ ხანს გუგუნებს და იკარგება ღამის ჰაერშია. — მე მივდივარ საყდარში. მლოცავნი ბევრნი არ იყვნენ, მაგრამ ვინც იყვნენ კედლებზედ მიბჯენილნი გულ მოდგენილ ლოცვით ადგილამდენ თავის მოხრით თავანს სცემდნენ ღმერთსა საყდარი თითქმის რო ცარიელად მეჩვენა, და ყრუდ მესმოდა ბოძების იქიდამ მღვდლის ხმა, რომელიც სთხოვდა უფალსა, რომ მისცეს იქა მდგომელთა „სული სიწმინდისა, სიმდაბლისა და მოთმინებისა !“ მე დავდექი სამგალობლო ადგილას — და მსწრაფლად მოხიბლული რომელიღაც მოულოდნელ სიხარულისა გამო ვლოცულობდი, ვლოცულობდი ცხარეთ — და რასაც სიტვით ვერ გამოვსთქვამდი, იმას ცრემლებით დაუმატებდი. ამისთანა წუთნი ცხოვრებაში ხშირი არ არის, დამიჯერეთ.

მსუბუქმა კაბის შრიალმა, რომელიც მომესმა უკანიდამ, გამომიყვანა ამ ფრიად სასიხარულო მდგომარეობიდამ; თითქმის რო უნებურად მე მივიხედე… რისთვის უნდა მიმეხედნა? ჩემს უკან იდგა ორი ქალი: ერთი — ბებერი სამოცის წლისა, ძველ გახუნებულ სალოფით და შავის კასინკით თავზედა; მეორე გასათხოვარი ქალი ჩვიდმეტის წლისა.

აქ საჭიროა — მაგრამ ძნელი კია — აღწერა იმის პირისახესი. იმის თმა რომ შევადარო აბრეშუმს, პირისახე — ალმასს, თვალები — ფირუზებს, პირი მარჯანს და სხვა ამ გვარად მიმზგავსება ძალიან გაცვეთილი იქნებოდა და რასაკვირველია კიდევაც ვერ მიხვდებოდით იმ ყმაწვილ ქალის მშვენიერებასა. მე უფრო გამაკვირვა იმის დაშვებულმა გრძელმა წარბებმა, რომლის ქვეშიდამაც მორცხობით გამოიხედამდა ხოლმე მისი ლამაზი თვალი, — შემდეგ, იმისმა ლოცვამ, სავსემ ყმაწვილურ უზაკველობით. დიდ ხანს ვსიამოვნობდი მე იმ ტურფა ბავშვის ყურებითა და თუმცა იმისმა მოსვლამ რამდენსამე წუთს გულის ყური დამიბნია, მაგრამ ბეწვის ოდენაც კი ვერ გამიცია მე გულმოდგინება ლოცვისა, ჩემ გაშტერებულ თვალის შეხედვამ ვერა ჩანერგარა იმ ქალის გულშია; იმან გულ–გრილად შემომხედა და მაშინათვე იქით მიბრუნდა. ამ მოძრობამ გამახარა კიდენაცა და შემაწუხა კიდენაცა; მე მეწყინებოდა რომ, იმასაც ისე შემოეხედნა როგორც მე, ან უფრო იმაზედ ცუდათ — ღიმილით. რა საკვირველია ეგრეა! მაგრამ არც კი სიგულ-გრილეა სრულიად საამური. მეც ჩემის მხრით, აღარ შევხედე ამ ყმაწვილ ტურფა ქალსა, თუმცა, მართლა რო მიიზიდავდა ჩემს თვალებს იმისაკენ რაღაც უძლეველი ძალა. გულში კმაყოფილი ვიყავ, რომ ეგრე ვამაგრებდი თავს, მაგრამ ლოცვის ბოლო რომ მოახლოვდა, ვეღარ მო ვითმინე და მივიხედე. იმ ქალის თვალი იყო დაფიქრებულად მომართული ჩემზედ; გაწითლდა, და რომ დამალოს თავის აღრევულობა, თავი ძირს დაიხარა. რაღაც შუვილი შემომესმა მე ყურებშია. იატაქი ასე მეგონა ადიოდა და ჩადიოდა ჩემ ფეხ ქვეშა, მივეყუდე კედელს როგორღაც გაშეშებული ისე, რომ მეც ვერ გავიგე. როდესაც ჩემს გონზედ მოვედი, საყდარი სულ ცარიელი იყო, ყარაული სამთლებს აქრობდა.

შინ რომ მიველი, მე მართლა რომ ზეციდამ ძირს დავეშვი. იქ წმინდა პოეზია იყო, აქ ჭუჭყიანი პროზა; იქ მდუღარებით ლოცვა, აქ გახრეკილი მეცნიერება... დასასრულს იქა ვნახე მწითური, ქორფა ქერა თავი, აქ მე დამხვდა ჩემი ერთგული თანა მოუბარე კაცის გამხმარი თავი თავის უაზრო ღიმილითა. ამ ერთ-მდგომარეობის გამოცვლამ ჩამაფიქრა და მერმე, თითქმის რო უნდომელად, სწავლას ხელი მიმაყოფინა. პირველმა ჩემმა ეგზამენიამ ბედნიერად ჩაიარა. ეხლა დადგა დრო ჩემის გამოცდისა ოსტეო ლოგიიდგან ე. ი. ძვლების მეცნიერებისაგან. მე ავიღე დაბეჭდილი რვეული ლექციისა და — საკვირველებაა! ნაწერი გაურჩევლად მეჩვენა, მელანი — მქრქლად, თითონ კილო სიტყვისა — დუნდლად და ბნელად, როდესაც ზეპირად ვსწავლობდი ფოსოებს და კორძებს ძვლებისას. მე, ჩვეულების გამო, რომელიც ეკუთვნის თითქმის რო ყველას ამ გვარ შემთხვევაში, ვხუჭავდი თვალებს, და აქ კარგა ცხადათ გამივლიდა ხოლმე გონებაში ჩემ უცნობ ქალის წითური პატარა პირისახე. ამ რიგად ჩემი სწავლა წინათ ნელა მიდიოდა: დაჰკრა ათი სათი, და მე ძლივს ძლივს მოვამზადე ორი ფურცელი, და ისიც ვაინაჩრობით. მეთერთმეტე საათზედ შემოვიდა ჩემთან ერთ ჩემ ამხანაგთან — გვარად თუნდ ივანოვს დავარქმევ.

— გამარჯობა, ლოკოკინავ!

— გაგიმარჯოს.

— რა, ძმავ? სულ ემზადები? მოემზადე, მოემზადე, კარგი საქმეა! დაუხშირა იმან, პაპიროსის მოკიდებაში და დაჯდა სტოლთან — შენ ერთი ჩაი დამალევინე, უძილობით როგორღაც ვერა ვარ კარგათ.

—გუშინ დიდ ხანს საქმობდი?

ოთხ საათამდინ. სულ ერთიანად წავაგე...

— როგორ თუ წააგე!

— როგორც ჩვეულოებისამებრ აგებენ: ქაღალდი არ მომდიოდა. მაგრამ, ოხ, ლადოვსკის როგორ მოსდიოდა, ძმაო! მოიფიქრე! ექვსი ქაღალდი ერთი ერთმანეთზედ მოგვიკლა. თითქმის დაგვახრჩო.

— შენ სულ ქაღალზედ ჰბოდამ, მე ეგზამენიებზედ გეუბნები.

— რა დროს ეგზამენებია! სიცილით მიპასუხა ივანოვმა: ნუ თუ შენა გგონია, რომ როგორც შენი მოწყალება, ისე მე ჩავაცივდები წიგნებს? აბა აი შენც გიჟი გიპოვნია! არა, ძმაო, მე წესად ესა მაქვს დადებული: რაც მთელ წელიწადში დამახსოვდება — ის არის, რაც არა — აღარ ვისწავლი.

—იმიტომაც ორი წელიწადი ზიხარ პირველ კურსშია…

— ძალიან კარგი! ეცადე, რომ შენც არ გაირიყო. შენ ჯერ არა ყოფილხარ ზ*** ანუ პ*** კლანჭებში (აქ ივანოვმა ჩვენი პრაფესორების სახელები ახსენა). ეგ ბარბაროზები ისეთ ნაირად მოგქანცამენ, რომ შენს შინაურობასაც ვეღარ იცნობ... ჰო, მართლა ! არ გაგიგია, ხუთ შაბათს ოსტეოლოგიის მაგივრად, ბოტანიკაა დანიშნული.

— ეჰ, არ იქნება !

— სჩანს იქნება, რომ ესეა! მე გუშინ კონფერენციაში მითხრეს და მგონი განცხადებაშიაც არის დაწერილი. თითონ ნახამ... რას ჩაფიქრდი?

— მეწყინა ბოტანიკაში სუსტათა ვარ.

— აა!! ხედამ თუ არა! ჩემ დაცინებაზედ ხომ ყოჩაღათა ხარ? რა, ძალიან ცუდათა ხარ?

— ძალიან ცუდათ კი არა ვარ, მაგრამ ეგზამენიაში პირველთაგანი არ ვიქნები.

— შენ, ბატონო, ყოველთვის და ყველაში პირველი გინდა იყო? ვერა ხედავთ! შენ, როგორც ვხედავ, კეთილი ცხოვრება გყვარებია. ეჰ, ხუმბრობა იქით იყოს, გინდა გიშველო?

— რითი და როგორ?

— ლადოვსკი დღეს და ხვალ წაიკითხავს თავის სახლში ბოტანიკას, თითონ პ*** ხელნაწერიდამ, — ამბობენ, საკვირველი ხელნაწერიაო! ისე თურმე თავის თავად თავში ჩადის.

— რადროს კითხულობს ლადოვსკი?

— ოთხიდამ შვიდ საათამდისინ საღამოზედ.

— სწორეთ იმ დროს, როდესაც მე არ შემიძლიან.

— რატომ?

— საზიარებლად ვემზადები და იმ დროს საღამო ჟამის ლო-ცვაზედ უნდა ვიყო.

— ეჰე, როგორცა ვხედამ, შენ ფარისეველიც ყოფილხარ. მე მგონია, დიდი შეცოდება არ იყოს, ორ საღამო ლოცვას მოსცდე იმისათვის, რომ შენი თანამდებობა აასრულო.

— არ შემიძლიან!

— შენი ნებაა. მაგრამ ძალიან საკვირველებაა!

აქ ივანოვმა თვალ გაშტერებით შემომხედა, მე გავსწითლდი, როგორც შაგირდი.

— აა! შენ გაწითლებაც გცოდნია? უცხოა! აქ რაღაცაა დაფარული. ეხლა კი ფიქრად მომდის, რომ აქ იმოდენათ საქმე იმაზედ არ მიდის, რომ ძველი ცოდვები მოინანიო, რამოდენათაც ცდილობ ახლ ცოდვების შეძინებას... ჰაი შე, ტარტაროზო! ხედამთ, სულ წმინდობანას თამაშობს, ვითომც არა იცის რა…

— კარგი, თუ ღმერთი გწამს, ნუ მასხარობ...

— თუ კაცი ხარ მეტუვი, სტყუითქო? მაშ რაღათ წითლდები? რომელ საყდარში დაიარები?

— შენ რა, რომელშიაც დავიარები?

— აბა ისა, რომ ძალად წამოვალ შენსუკან და პატიოსანს სიტყვას გაძლევ, იქ შენ გნახამ რომლისამე ლამაზ ქალის ახლო... გინდა?

— არ მინდა.

— მაშ შენი გამოჯავრებული სამფსონიაში წავალ ...

— შენ საიდამ იცი, რომ იქ დავიარები?

— სულელიც მიხვდება, რომ ის, ვინც საზიარებლად ემზადება, მახლობელ საყდარში დაიარება. წამოვიდე, თუ არა?

— როგორც გინდა! ვუპასუხე მე ძალად გაცინებულმა.

— კიდეც ეგ არის, როგორც გინდა! ეჰ, ღმერთმა ხელი მოგიმართოს, არ დაგიშლი. მხოლოდ არ უნდა ამხანაგებთან ეშმაკობდე და ლოკოკინასავით იჩენდე თავსა. გაუარშიყდი რაუყოთ — რა დიდი საქმეა! ეგ მე კვირაში სამ ჯერ მომიხდება ხოლმე... ეხლა მებულკის ქალს დავსდევ; რა ფუნჩულა, საუცხოვოა! როდესაც სუხრებისათვის მივდივარ, ყოველთვის შაქრის პურს და ან ნაზუქს მითავაზებს ხოლმე…

— და კარგსაცა შვრება.

— ეხლა კი მშვიდობით, — წასვლის დროა და არც შენ მინდა დაგიშალო.

ის წავიდა მე კიდევ ხელი წიგნებს მივყავ. ჩემი ფიქრები ცოტა-ოდენის ლაპარაკით ივანოვთან გართული, ახალის ღონით მიიმართნენ პირველ საგნისკენ. მოუთმენელის გულით უცდიდი ოთხ საათსა, რომ წავსულიყავ საღამო ლოცვაზედ. საათი დაუსრულებელი მეგონა. ოთხის ნახევარზედ სამფსონიასთან ვიყავ; ეკკლესია ჯერ კიდევ დაკეტილი იყო და მე იძულებული ვიყავ, რომ ფილაქანზედ გამევლო და გამომევლო. ბინდდებოდა, წვიმა თოვლ გარეული ჟინჟღლამდა, ქარს შუილი გაუდიოდა ხეებ შუა გალავანში. ბოლოს დროს, გასაღებების ჩხარუნით, მოვიდა ყარაული და გააღო. მძიმე კარი... მე მაინც კიდევ შესვლას გაგვიანებდი, მე ვიღასაც ვუცდიდი.

მაგრამ საკმაოა ჩემ უბედურ სიყვარულის იმდენი თან დევნა. მე გაუკეთებ ამას ერთ მედიკურ შედარებას რამდენჯერმე ჭკვა მიდევნებია, როგორათაც ძრიელდება ხოლმე ანტონის ცეცხლი. გუშინ ჩანდა ძლივ დასანახავი პატარა წინწკალი, დღეს — ხელის გულის ოდენა დაღია, და ხვალ კი — სნეული ასო შავდება და სულ-ერთიანად უნდა მოიჭრას. მაგისთანა ანტონის ცეცხლით იყო შემორტუმული ჩემი გული. მაგრამ იტანჯებოდა შეუწევნელად. ყველა ღონის-ძიება ამ სენის მოსარჩენად ტყუილია. ხანდისხან უიმედობის დროს ათას პლანებს ვაწყობდი, – როგორც მეგონა ასასრულებლებს. მე ვიმედოვნებდი, რომ ბედნიერმა შემთხვევამ უნდა უეჭველად დამაახლოვოს მშვენიერ ყმაწვილ ქალთან. იმის თანა მოგზაური ბებერი დედა-კაცი ერთბაშად როგორმე წაიქცევა, ან ავათ გახდება. მე იმას უშველი, და აი ეს იქნება დასაწჟისი ჩვენის გაცნობისა. ბევრს ამისთანაებს ვფიქრობდი, მაგრამ ყველას ვერ მოიგონებს კაცი!

დადგა ეგზემენიის დღე ბოტანიკიდგან. ივანოვი თამამად უპასუხებდა და პ*** სრულიად კმა-ყოფილი დარჩა იმისაგან; მოვიდა ჩემი რიგი. შეკრთომილი მიველ სტოლთან; პრაფესორის თვალები ჩემზედ იყვნენ მომართულნი გამოსაცდელად. ჩემს ბედზედ ბილეთი ადვილი შემხვდა. ღონე შევიკრიბე და დავიწყე პასუხის გება ჯერ კრთომით და მერე უფრო და უფრო გამბედაობით. პ*** წინა პირველად კმა-ყოფილებით მიქნევდა თავს. უეცრად საათმა ოთხი დაკრა იმის რეკას შორიდამ პასუხი გამოსცა ეკკლესიის ზარის ხმამა. თავში ერთბაშად გამიელვა, რომ საღამოს ლოცვა დაიწყო და ის ეკკლესიაში არი, მე ავირიე, გონებამ და გრძნობამ ვითომც ხელი აიღეს ჩემზედა. მე ვერ გავიგე პრაფესორის კითხვები, ვერ დავინახე ჩემის ამხანაგების განცვიფრებული პირი სახეები. არ მახსოვს სკამზედ როგორ დავსჯექ, ამ განცვიფრებიდამ გამომიყვანა ივანოვის კითხვამ:

— ეგ რა დაგემართა? ვაიმე, ხომ დაგორდი[11]!

მეხუთე საათზედ მე სირბილით გავიქე სამფსონიაში, — ხელის კვრით ჩამოვიცალე მლოცავი ხალხი და მივაღწიე ჩემს ჩვეულს ადგილას... ის იქ იყო! ღიმილით შემომხედა, და სიხარულის სიწითლემ აითამაშა იმის ლოყებზედ. ამ ღიმილმა გადამიხადა ჩემის უბედურობის სამაგიერო ბედნიერება.

პარასკევს აღსარების სათქმელად ვემზადებოდი. ღმერთო ჩემო! მოძღვარს რა უნდა უთხრა! გავბედავ, რომ გამოუჩინო ჩემი უდიდესი შეცოდება. როგორ ვაღვიარო, რომ ეკკლესია ღვთისა გახდა ჩემთვის შესახვედრ ადგილად ჩემ საყვარელ ქალთან? აღსარების წინათ მე მიველ დიაკვანთან ჩემის გვარის ჩასაწერად და რაღაც ვითარების შეერთებისა გამო. სახელი იყო ჩაწერილი იმის სახელის შემდეგ. გული აღტაცებისაგან აღარ მიფეთქამდა, როდესაც იმან წამოიძახა თავის ნაზის ხმით:

— ლენა ფეოდოროვნა ასული ჩახლოვისა, გასათხოვარი ქალი ჩვიდმეტის წლისა, ასული მეორე გილდის ვაჭრისა...

წირვის შემდეგ შაბათს მე გაბედვით მიველ იმასთან და სულ შეგუბებულმა უთხარ:

— შეგეწიოსთ, ელენა ფეოდოროვნავ!

იმან ალერსიან ღიმილით თავი დამიკრა და აღშფოთებით მიპასუხა:

— აგრეთვე თქვენ, პაველ ალექსანდროვიჩ!

აქ დოხტური შესდგა და რომ მოიწმინდა ხელცახოცით თავის ფერმკრთალი პირი-სახე, თქვა იძულებულის მხიარულობით:

— ვახშმის დრო ხომ არარის, უფლებო? სასადილო ოთახში თეფშების ხმა ისმის.

— ღამე დიდია! მიუგო. პასუხი სახლის პატრონმა ყველას მაგივრად: განაგრძელე, განაგრძელე! ნუ მიჰბაძავ რომანტიკებს, რომელნიც უფრო დიდი ეფექტისათვის სწყვეტენ მოთხრობას სწორეთ საინტერესო ადგილას.

მთხრობელმა გაიღიმა და განაგრძელა:

— და ესრეთ, იმან ჩემი სახელი წამოიძახა. მე მინდოდა თუ არა დამეწყო ლაპარაკი, მაშინათვე ხალხი დაიძრა გამოსასვლელად დიდი ძალი ხალხი იყო; თუმცა გამაგრებას ვსცდილობდი, მაგრამ, მაინც კიდევ მომაშორეს ელენასაგან და იმის თანა-მეგზავესაგან.

როდესაც გამოვაღწიე ხალხს და გამოველ ქუჩაში, ისინი აღარა ჩანდნენ.

შეხვედრა მეორე

— თქვენ უეჭველია გეცოდინებათ ეპიზოდი მილტონის ცხოვრებიდამ — გასასტერებელი შემთხვევა, რომლის გამოც კაცობრიობა ეღირსა „დაკარგულ სამოთხის“ წაკითხვასა.

მილტონი, მაშინ ჯერ კიდევ გამოუჩენელი ყმაწვილი კაცი, მშვენიერი, სიცხიან ზაფხულ დღეს დასეირნობდა რომელღაც გამოჩენილ ლორდის ხევნარშია. დაქანცული სიარულით და სიცხით, მილტონი წამოწვა გაშლილ მუხის ქვეშ — და ჩქარა დაეძინა. გამოღვიძების დროს თავის მუჭაში ნახა პატარა ბარათი, რომელზედაც ყარანდაშით იყო დაწერილი იტალიანური ოთს სტრიქონიანი ლექსი:

Occhi, stelle mortale,
Memstri de miei moli,
Se chiusi - muccidete,
Aperti che ferete?

ე.ი. „თვალებო, ქვეყნიურნო ვარსკვლავნო, მიზეზნო. ჩემის ტანჯვისაო! ჯერ რომ დახუჭულნი ხართ და მდაგავთ მე, რაღა იქნება მაშინ, როცა აიხილებით ?“ მილტონმა შეიყვარა ის უხილავი ქალი, რომელიც გაუტყდა იმას მძინარეს. მაგრამ ვინ იყო ისა, — ეს საიდუმლოთ დარჩა დიდ პოეტისათვის დიდ ხანს და ახირებით ეძებდა ის თავის ოცნებას. გაიარა რამდენმა წელიწადმა: მილტონის თვალები ეგ, „ქვეყნიურნი ვარსკვლავნი“ გაქრნენ. მილტონი დაბრმავდა, და აი, მაშინ აქა იმის ფიქრი სწერდა თავის სულიერ თვალების წინ მშვენიერ სურათებს „დაკარგულ სამოთხისას“.

დიდიდამ პატარამდინ ერთი ნაბიჯია და ამიტომ ნუ გაიცინებთ, რომ მე ჩემი თავი მილტონს შევადარო და ვსთქვა, რომ ნახევარი წელიწადი იყო მოხმარებული ჩემგან ელენეს უნაყოფო ძებნაზედ. მე დავეხეტებოდი ყველგან და ტყუილად კი ვძებნიდი: თითქო ის წყალმა დანჰსთქო. ამაობაში მე სრულიად გული ავიცრუვე სწავლაზედ: ჩემმა ეგზემენიებმა უბედურად ჩაიარეს და მეც დავრჩი პირველს კურსში: ივანოვი კი, რომელსაც მე დავსცინოდი, გადავიდა მეორეში. მე ვიყავ გაბრაზებული მთელ ქვეყანაზედ, — ყველაზედ, გარდა ჩემ ახლანდელ უბედურობის მიზეზზედა. ელენა სულ ერთ ნაირად რჩებოდა ჩემ კეთილ გენიათ და ხშირათაც ვხედამდი მე იმას სიზმარშია. ამბობს თუ კაცი რასმეს, სჯობს სულ ერთიანათ თქვას და აღვიაროს, ბატონებო! მე ვსწერდი ლექსებს, მთვარეს შევტრფიალებდი, ხანდისხან მართლის გულით ვაბარებდი იმას რომ გადასცეს თავის სხივით ჩუმი დაუნახავი კოცნა ელენას, ან წარმოუდგინოს ჩემი სახე იმის მეხსიერებას, წასძახოს მძინარეს ჩემი სახელი. ერთი მთვარე იცვლებოდა მეორით – ანუ, უფრო სწორეთ, თვე იცვლებოდა თვითა, მაგრამ ელენას მაინც ვერა ვხედავდი. მაშინ ფიცხათ მივყავ ხელი მედიცინას და ცოტა ხანში დავიბრუნე სულ ერთიანად დაკარგული დრო; პრაფესორები და ამხანაგები კვირდებოდნენ ჩემს დაწინაურებაზედ, მაგრამ მე სულ კიდევ პირველ კურსში ვიჯექ... და ამაში, როგორც მე ვნახე ბოლოს დროს, იყო რაღაც ცუდი ბედის წერის მოსავალი.

როგორღაც ოქტომბერში, ე.ი. რვა თვე რომ გავიდა შემდეგ პირველის ჩვენის შეხვედრისა, საღამოს მეხუთე საათზედ, მე დავეხეტებოდი ლიტეინიზედ. ჯერ კიდევ კარგად ნათლობდა, ჰაერი სუსხავდა, გაყინულ, მოკირცხულ გზას წკრიალი გაუდიოდა. ცხენის ჩლიქების და ეკიპაჟის თვალების ქვეშ. ჯვარედინ გზაზედ, სოასის პრეობრაჟენის საყდართან, ცოტას გაწყდა არ გადამიარა საქორწინო კარეტამ, სულ განჭვირულმა, როგორც ფანარი, რომელშიაც ება ოთხი შავი ცხენი პირის ფერ ლენტებით ფაფარშია; უკან ორი უშვერი კაცი გრძელ მუხუდო ფერის ლივრეიებით. ეს კარეტა იმის შემდეგაც შემხვედრია, დღევანდლამდისინაც ხშირად მომხვდება ხოლმე თვალში და ყოველთვის საშინელი მოქმედება აქვს ჩემზედა.

კარეტაში იჯდა ელენე მდიდარ საქორწინო ტანისამოსით იმის პირისახეზედ სიხარული თამაშობდა; ის რაღაცაზედ მხიარულად ლაპარაკობდა თავის გვერდით მჯდომ ქალთან და „მესამთლესთან“, ექვსის წლის ცის ფერი პერანგიან ბავშვთან. პირველს წუთს მე არ დაუჯერე ჩემს თვალებს, სწრაფლად გავყევ კარეტას, მივირბინე საყდრამდინ, კარბჭეში შემოვიფანტე ხროვა ჩერჩეტი ხალხისა, და ჩავდექ შიგ კარებშია. არა მე არ შევსცდი: სწორედ, ეს ელენეა! იმან ისე ახლო გაიარა, რომ თავის პირ-ბადე მე მამდო პირისახეზედ. ეს შეხება მის გამოსასალმებელ კოცნად მეჩვენა. მე თვალ ცრემლიანმა ვნახე მხიარულად განათლებული საყდარი, საგზაოდ მოკაზმული ხალხი, ვნახე მეფეც – როგორც ორი წვეთი წყალი, ისე მზგავსი სადალაქო დუქნის თავზედ რომ არის ლამაზად დახატული კაცის პორტრეთი. ქორწინების წესი, თავის სასიხარულო გალობით, მკვდარს რომ ანდერძს უგებენ, ისე მეჩვენებოდა. გაიგეთ რასაც ვამბობ, მე იმ კაცის მზგავსი ვიყავ, რომელიც თვის გულისათვის ძვირფასს არსებას ხედავს ხომალდზედა ქვეყნის ბოლოსაკენ მიმავალზედ. ამ რვა თვეს მე ვსცხოვრებდი ელენეს ნახვის იმედით და ეხლა ვნახე მარტო იმისათვის, რომ დავერწმუნო ჩემის იმედების შეურაცხ-ყოფნაზე იქნება ის ეხლა მსხვერპლის უკადრისის ანგარიშისა ან მუქარებით იქნება ძალა დატანებულია, რომ შეირთოს ის, ვინც იმას არ უუვარს? ეს მომდიოდა ფიქრად და რომ გამომეყვანა ჩემი თავი ამ სამძიმო ეჭვიანობიდამ, მე დაუწყე ყურისგდება ჩემ გარე შემორტმულ ხალხსა.

ვიღაცანი ორნი სალოფებით დიდის ყურად-ღების მოპყრობით უყურებდნენ ახალ გაზდების ყოველს მოძრაობას. სიცოცხლისაგან მოკლებულნი იმ რეგვენების თვალები ხან ჯვარის წერის სამთლების ალს მიემართებოდნენ, თითქო. ცდილობდნენ იმის სიგრძის გაზომვას, ხან მოუთმენელად დაეშვებოდნენ მეფე დედოფლის ფეხებზედ და უცდიდნენ საოცარ წუთსა, როდესაც ახალ გაზდანი შედგებიან ანალოღიის წინა გაფენილს ატლასის პირის ფერ ნაჭერზედა. მე სრულობით არ მიმიმართამს განსაკუთრებითი ყურად-ღება და არც შემინიშნავს, როგორც ელენე თავის საქრმოთი მიუახლოვდნენ ანალოღიას, მაგრამ ბებრებმა ხრინწიანის ხმით წაიჩურჩულეს.

— პირველმა ლენოჩკამ დაადგა!

თქვა ერთმა.

— აი არა, ლეშენკამ! თქვა მეორემ.

— ეხლა მოყევ ლაპარაკს, კირილოვნავ! ხომ მე ჩემის თვალით დავინახე…

— მეც ხომ, ჩემო დედავ, თვალები ჩამოფარებული არა მაქვს... აი ადგილიდამ ნუღარ დავიძრა თუ რომ ლეშენკას პირველად არ დაედგას ფეხი.

— ნება მომეცით გკითხოთ, მიუბრუნდი: ამ საქრმო კაცის გვარი რა არის?

— განა არ იცით? თითქმის გიებით მიპასუხა სალოფიანმა ბებერმა: ალექსეი სტეფანიჩი შიშკინი.

— მეორე გილდის ვაჭარი, დაუმატა მეორემ.

— საშობაოთ პირველში ჩაეწერებიან.

— თქვენ იმითი ნათესავი ხომ არა ხართ?

— არა ბატონო, მხოლოდ იმითი მამა, სწორეთ რომ ვსთქვათ, ჩვენი კეთილ-მყოფელია. ყოველ შაბათს ფულით ანუ საჭმლით გვიკითხამს ხოლმე: ღმერთო, შენ მიეც მაგათ სიმრთელე და მაგათ მშობლებს განათლებული სამოთხე (აქ ბებერმა დედა-კაცმა პირ ჯვარი გადაიწერა და დაახამხამა ცრემლიანი თვალები).

— მაშ შიშკინის გვარი მდიდარია?

— თქვე დალოცვილნო, რატო ეგრე მკითხავთ, განა თქვენ აქაური არა ხართ? იმდენი ფული აქვთ რომ არ იციან რა უყონ? სამი ფიცრის სახლი და აბანო იზმაილოვის პოლკში.

— ჩახლოვის გვარი?

— არა ეგენი ისე არა რომ... მაგრამ ეგენიც კი მდიდრები არიან.

— და ახალ გაზდებსაც უყვართ ერთი ერთმანერთი?

— მაშა! ერთის სიტყვით ისეთ ნაირად უყვართ, რომ უერთ ერთმანეთოთ სულს ვეღარ იგებენ. ლეშენკამ რომ გაშინჯა ქალი მაშინათვე მოვიდა და ჩაუვარდა ფეხებში სტეფან ნიკიფოროვიჩს. „მამაო, ეუბნებოდა, ელენა ფუოდოროვნაზედ კარგს ცოლს მე ვერ ვიშოვნიო“. მაშ თუ ეგრეა, ეუბნებოდა ბებერი მამა, რა უყოთ, სჩანს ეგ არის შენი ბედი, შეირთე. ლეშენკა სიხარულისაგან ამხანაგებითურთ ღვთის სალოცავად წავიდა სერგიაში და ჩვენ ბებრებსაც ერთი თუმანი გვიბოძა. .

— მაშ ის კეთილი, პატიოსანი კაცია?

— სწორეთ ანგელოზია, მე მაგათზედ მაგათვე მსახურებმა მითხრეს, ასეთი კეთილია, ასეთი მშვიდია, რომ ვერ მოიფიქრებთ. ხანდისხან მოვა შინა ცოტა გადაკრული — თითით არა ვის არ მიეკარება, გინებით კი იგინება. მერე, ეგ ჩვენი თვალის-სინათლე დიდ ხანსაც არ იგინება და! იქ, როგორც გული დაუმშვიდდება, თითონ პირველი დაიწყებს ხოლმე ლაპარაკსა და მართლაც რომ პატიოსანი კაცია. მაგრამ აგერ პარაკლისიც დაუწყვიათ! წავიდეთ, კირილოვნა, კარი-ბჭებში, გავიხაროთ ჩვენ თვალი-სინათლეებზედ.

მე გავაცილე ელენე თვალით, მოვიცადე მინამ ჩაჯდებოდა კარეტაში და წავიდოდა ეს დიდი ძალი ხალხი. ამოვიოხრე, პირ-ჯვარი გადავიწერე და გამოველ საყდრიდამ. აქ, გალავანთან, შევესწარ ერთ მოულოდნელ სცენას. ვიღაც ყმაწვილი ქალი, ძალიან საწყლად ჩაცმული, მწარეს ცრემლით, სიფიცხით რაღასაც უამბობდა თავის გარშემორტყმულ გლახებს. მე მიუახლოვდი შეყრილობას.

— რაღა ვქნა ეხლა მე? ჰკითხავდა საწყალი.

აღსენე ღვთის სახელი და გასწი შინისაკენ, უთხრა იმას ვიღაცა ბებერმა დედაკაცმა: — რაც ურმიდამ ჩამოვარდება, ის დაიკარგება!..

—როგორ მომიხდა - მე, უტვინო სულელს, რომ დავიგვიანე? თითქო თავის მტვრევით მოვრბოდი… ოჰ-ოჰ, ვაებავ, ჩემო ვაებავ!.. უფალო ღმერთო ჩემო!

მთხოვრებს, როგოც სჩანს, სხვის გოდებანი არ უყვართ რომ გაიგონონ, თითო თითოდ ყველანი წავიდნენ, დარჩა მარტო. ის საბრალო.

— რაზედა სტირით? ვკითხე მე.

— ოხ, თქვენო. კეთილშობილებავ, ის მიპასუხებდა (მე მან მიმიღო, პოლიციის ჩინოვნიკათ), მოიღეთ ღვთიური მოწყალება, მასწავლეთ, რა უნდა ვქნა? აქა სწერდნენ ჯვარს ვაჭრის შვილს შიშკინს…

—ჰო მერე რა ვქნათ?

— თქვენო კეთილ შობილებავ! ტირილით მიპასუხებდა უბედური, ეგ ხომ ჩემი დამღუპავია! ეგ ფლიდი მომატყუვებელი კედლიდამ ხატს იღებდა, რომ მე შემირთამდა. „რა უყოთ, ამბობდა, რომ საწყალი ხარო? მე და მამა ჩემი მდიდრები ვართო…“ აი თქვენვე გაისარჯეთ, ნახეთ იმის წიგნები! (და იმან ათრთოლებული ხელით მომაწოდა დახვეული სხვა და სხვა ტოლი წიგნები). ამაში ის მე მწერდა, როგორ უყვარვარ, როგორათაც მზათ არის ჩემთვის სიკვდილისათვისაც…

მე გადავათვალიერე წიგნები. ხელთ ნაწერი იყო თამამი, გაკრული; თითონ წიგნები იყო შედგენილი საამო ფრაზებიდამ, მარლინსკის, ზაგოვინის და პოლევოის რომანებიდამ. აქ დემონის ფიციც კი იყო ლერმონტოვისა. წიგნები სულ ერთიანად ხელ მოუწერლები იყო. ოჰ! შიშკინის პატიოსანო თესლო! ინაყოფე და განმრავლდი, როგორც ქვიშა ზღვისა! შეჩვენებულნო მგრაგნელნო, ქალის უმანკოების შემაგინებელნო... თქვენ, ყველანო, ვისაც სახელად გიჟმაჟებს გეძახიან თქვენივე ამხანაგები! სად არის თქვენზედ რჯული, სად არის თქვენზედ სამართალი? ნუთუ მართლა თქვენ არასდროს არა ჰგრძნობთ სიმწარეს იმ მდუღარე ცრემლებისას, რომელთაცა ღვრიან ჩარდახში ან სარდაფში საწყალნი სულელნი ქალები, რომელნიც თქვენ გენდობიან? რა უნდა დავარქვათ იმ ბედითებს? რა ქველობაა, რა მხნეობაა — გააგიჟოს გამოუცდელი ქალი, შეაცდინოს და მერე ჩააგდოს გარყვნილების მორევში ერთი მომეტებული ცოდვილი! ოხ, უფალნო, მე არა ვქადაგობ, მე თითონ ჯერ ყმაწვილი ვარ; ჩემში თევზის სისხლი არა დგას, რომ დაჩუმებული ვიყო ამაზედა, მაგრამ, თუ თქვენში სვინიდისი არის, თუ პატიოსნება თქვენთვის ცარიელი სიტევა არ არის.. გატყდით, რომ იმაზედ უსაძაგლესი დანაშაულება აღარ იქნება, როგორც ყმაწვილი ქალის დაღუპვა. როგორ გულის სიმხურვალით დაიწყობთ ხოლმე ლაპარაკს ქრთამზედ და სხვა საზოგადო ჭირზედ, — ამაზედ რაღათა ჩუმდებით? რაღათა?.. ვსთქვა თუ არა?.. იმიტომ, რომ (ზღაპრის ენით რომა ვსთქვათ) „ეს დიდი თაგვი ჩემი ნათლიააო,“ იმიტომ, რომ ბევრს თქვენთაგანს ექნება რამდენიმე წიგნი, იქნება ჰქონდეს კიდენაც ზილფები მოთეთრო, ანუ ქერა თმებისა... ნუ იმართლებთ თავს მიმზიდველობით ანუ სურვილებით... ეგ სიყვარული კი არ არის ეგ პირყტევობაა, სხვა არა ფერი! სიტყვა არ არის, რომ გამო-ვსთქვა ჩემი მძულვარება, როდესაც მე ვხედავ შავ ულვაშებიან დონ-ჟუანსა ბრწყინვალე მუნდირში, ეშმაკურ განმკაფავ თვალებით . . . ნაღველა დუღს მაშინ ჩემშია, მე მზათა ვარ მაშინ დაუდაგო იმას პირი გახურებულის რკინითა, მე მზათა ვარ ჩამოვანგრიო იმის თავზე ყველა სააქავო შეჩვენება. ის ჩემთვის მოქრთამეზედ, შულერზედ, ჯიბის ქურდზედაც კი უფრო უსაძაგლესია, საზიზღარია. მოქრთამე და შულერი გვიან თუ ადრე მოხვდებიან: ერთს გამორიცხამენ სამსახურიდამ, მეორეს უთავაზებენ შანდანს ანუ ბოთლს თავში, ქურდებისათვის არის მიტინის მოედანი... მაგრამ სადღა არის ღირსეული გარდახდა მაცდურებისათვის? ტყვია, დუელი? ისინი ყოველთვის შეიძლებენ იმის თავიდამ აცილებასა; და თუ თქვენ მოგიხდებათ კიდენაცა, რომ გაუხვრიტოთ ამისთანა უფალს ფეხი ანუ ხელი ტყვიითა, თქვენ მაგითი შემატებთ იმას ხოლო ახალ გარეგან ღირსებას, რომელსაც შეეძლება უფრო მეტად იმოქმედოს ქალის გულზედა! მაგრამ ღმერთმა მშვიდობა მისცეთ, ღმერთმა!

მოტყუებულის ქალების მოთხრობაები საშინლათა ჰგვანან ერთი ერთმანერთსა; და ამიტომაც მე არ მოგიყვებით მოხრობას ელენეს ქრმის თავის შეწირვაზედ. დიდის მოწყენილის ფიქრებით წაველი ნელ-ნელა შინისაკენ; რომელღაც უცხო გრძნობამ დამიმორჩილა: მე მინდოდა მეყვირნა, მეყვირნა რაც ძალა და ღონე მქონდა ვიდრე დავიღალებოდი, ან მერბინა მინდორზედ და მეყლაპა მომატებული ჰაერი. ოჰ, ნეტა იმ წუთებში გადავსულიყავ მე სამშობლო მინდვრებშია და დაჟინებულს მეჭენებინა გაგიჟებული ცხენი? არ მახსოვს როგორ გავჩნდი უეცრად ლაბარატორიასთან მდებარე პატარა ველზედ. ბინდდებოდა; მხიარულნი ვარსკვლავნი ინთებოდნენ მოწმენდილ ცაშია; შესაძრწუნებელი ქალაქის ხმაურობა მოდიოდა ისე, თითქო წყალი გადმოდისო საშინელ მაღალ კლდიდამა... როცა შინ დავბრუნდი, ცარიელი აგარებისაკენ უნდა გაგამომეარნა; ის ფანჯრები, მთლად დაჭედილი, ხრინწიანი ყეფა ძაღლებისა, ჩუმი შრიალი ყვითელ ფურცლებისა დაცარიელებულ ხეივნებში — წინა ხედ უფრო ძალიან ამიწყლულებდნენ ნაღველსა. მოველი შინ; და აქ დრო გრძელდებოდა საშინლად... მაგრამ არა, დამიხსენით ლაპარაკისაგან — თავბრუ დამეხვა, დამაცალეთ სული მოვიბრუნო.

მესამე შეხვედრა.

უკანასკნელ შემთხვევის დროდამ გავიდა ორი წელიწადი. მე მძულდა ელენა ფეოდორვნა შიშკინისა, მაგრამ ჩემი ელენე — ის სატრფიალო ბავშვი სულ კიდევ სცხოვრებდა ჩემს გონებაში. იმის სახე არა იშვიათად მომდიოდა ფიქრშია. ხანდისხან ლექციების დროს, როდესაც სიხარბით ვიპყრობდი პრაფესორის სიტყვებსა, ჩემი თვალები როგორღაც უნებურად მიიმართებოდნენ ხოლმე აუდიტორიის ბნელ კუთხეშია, და იქ ფიქრში მომდიოდა, რომ მე ელენესა ვხედავ დაიჯერებთ თუ არა, იმ დროს ჭკვიდამ შეცდენის შიშმა ამიტანა. თითქმის რომ უნდომელად მე დავიწე ჩემის ფიქრების გართვა, მაგრამ ჩემ საუბედუროთ, ძალიან ძნელი იყო. საკმაოა მარტო ის გითხრათ, რომ ეს იყო შემოდგომას 1855 წელსა. აქ, როგორც თქვენც მოგეხსენბათ, შექცევისათვის თავი არავის ჰქონდა. სალაპარაკოთ მარტო ერთი საგანი იყო ყველასათვის და ყოველისათვის — ომი. ბიძაჩემი ყოველთვის მატყობინებდა, რომ ჩვენი მამული მოშლილია და ჩემი დასწრობა ჩვენს სახლში აუცილებელია... მაგრამ ჩემი წასვლა არ შეიძლებოდა, გაძლიერებულის საქმეების მიზეზისა გამო აკადემიაში. მაშინ ბოლო კურსში ვიყავ და მომავალ წლის აგვისტოში გამოსასვლელად ვემზადებოდი. მაინც კიდევ, რაღაც უცხო ხმა მეუბნებოდა, რომ მე კიდევ ვნახამ ელენეს. მიეცი იმედოვნებას აბლაბუდა — ის დასწნავს თავისათვის თოკსა; მეც ამ რიგათ შევექცეოდი ფიქრით, რომ ბედმა უეჭველად უნდა შემყაროს მე ჩემს იდეალთან იქნება ის ეხლა დაქვრივდა და თავის-უფალია. მაშინ ვინღა დამიშლის მე რომ ის ჩემათ დავირქვა? ამისთანა მოსავალი, მართალია, ძალიან იშვიათია, მაგრამ ხომ შეიძლება ხოლმე მოხდეს.

მოვიდა ზამთარი. იშვიათად დავდიოდი ზოგი ერთ ჩემ ნაცნობებში; მაგრამ რაც უნდა დიდი მხიარულება ყოფილიყო შეყრილობაში, მაინც კიდევ ჩემი ახირებული კაეშანი ჩემთან იყო; უგემურად ყურში მეჩოთირებოდა ლაპარაკი, რომელიც ვერ აღწევდა ვერც თავამდინ და ვერც გულამდინ; დასასრულს ვინც კი ჩემთან იყო, ყველანი ერთიან აჩრდილად მეჩვენებოდნენ. როგორღაც, შობას, მე მოვდიოდი ნევის დიდ-ქუჩაზედ ერთ ჩემ მეგობართან ერთად. ხალხი, იმის მზგავსი, დაუფასებელი საუნჯეა მოწყენის დროს. ისინი დაუჩუმებლივ ყბედობენ, ხარხარობენ, ხუმრობენ და ნებით ანუ უნებლობით არ გაცლიან დაფიქრებას. ამ თვისებასთან ჩემს მეგობარსა ჰსჭირდა მეორეცა, ამისთანავე ძვირ-ფასი: ის იყო ცოცხალი ადრეს-კალენდარი. ქუჩაში მას ყოველ წუთს ნაცნობები ჰხვდებოდნენ; ვინც კი დაგენახათ და გეკითხნათ ეს ვინ არიო? მსწრალ იმის ცხოვრებას დაწვრილებით შეიტყობდით ჩემს მეგობრისაგან.

პასსაჟის ახლო, ჩემს გვერდით გაიარა ჩინებულმა ალუბლის ფერმა კალიასკამ, დაწვენილ რესორებით; მშვენიერი ორი ლურჯი ცხენი დიდრონის ხალებითა და სქელი კუჩერი მშვენიერის წვერითა, რომელიც შეშურდებოდა თვით ფეთ-ალიშაჰსა, და ერთი პატარა ბიჭი რაღაც უცნაურ ლივრეიაში — ამბობდნენ რომ ეს ეკიპაჟი საბატონოა და არა ნაქირავი და ამასთანავე გამოჩენილ კაცისა. კალიასკაში გადაწოლილიყო. მშვენიერი ოც და ორის წლის ქალი, რომელიც მაინც კიდევ არა კარგავდა მშვენიერებას თუმცა ფერ უმარილით სრულიად გადაგლესილი ჰქონდა ლამაზი პირი-სახე. ეს იყო ელენე! მე გავშეშდი და იმ დრომდის უყურებდი კალიასკას, ვიდრე ის არ დაიმალა შორსა.

— ნახე? მკითხა ჩემმა მეგობარმა. — იცი, ვინ არის?

— შენ კი იცი

— მაგას ვინ არ იცნობს! ეგ არის სახელ გამოჩენილი ელენა – ფეოდოროვნა.

— რით გამოაჩინა თავისი სახელი ?

— ოხ, ბიძიავ, თითქო. მთვარიდამ იყო ჩამოსული ისე, ლაპარაკობ! ნუთუ მართლა თქვენკენ, ვიბორსკიზედ, მაგაზედ არა ისმისრა?

— სრულიად არა ფერი.

— ოხ, თქვენ გოტტენტოტებო,[12]! ეგ არის უწინდელი ფოდრაჩიკის შიშკინის ცოლი, რომელიც შარშან დაიღუპა თივებშია და წაბძანდა ციხეში. ელენა ფეოდოროვნამ, როგორც დედაკაცმა სრულიად თანა მედროემ, გამოცდილმა, ვერ გაბედა კალიპსის ანუ პენელის მიბაძვა, გაბედა დროებით მეორე ქრმის გაჩენა და ეხლა დგას და ცხოვრებს პ*** თან.

— პ*** ვიღაა?

— ეგეც არ იცი? პ*** კავალერისტია, მდიდარია, გამოჩენილია, ბედოვლათია და გიჟი. შენ არ გაგიგია რა მაგაზედა?...

— ჯანაბამდინ გზა ჰქონდეს, რათ მინდა! შენ ეს მითხარ, ელენას ეგ უყვარს!

— აი წრფელი კითხვა! შეუძლიან კი სიყვარული? დღეს იმას ეგ უყვარს, ხვალ შეიყვარებს სხვას… შენც შეგიყვარებს, თუ ღმერთი მოგცემს სამი ათას სულს ყმათა შენთვის საკუთრად. მაგას კაცი კი არ უყვარს — ოქრო, ბრილიანტი, აბრეშუმი და ხავერდი უყვარს. ვინც მაგას პურს აჭმევს, ეგ იმას დამღერის კიდენაცა!...

— ჩინებული პურია!

— ეი! ბიძიავ ! რით არ არის პური? გეყოფა კარგ ზნეობიან კაცის წარმოდგენა! შენ კარგის ზნეობისა ხარ, იმიტომ რომ საწყალი ხარ, ეგ ცხადი საქმეა! ვნახოთ, რას იმღერებ, როცა გამდიდრდები, რასაც სულითა და გულით გისურვებთ შენთვის! ოქროს იმისთანა თვისება აქვს, ჩემო საყვარელო, რომ გამოუცვლის ხოლმე ზნეობითს კომპასსა, პოლიუსებსა, ასე რომ ძალიან დახელოვნებული მცურავი ცხოვრების ზღვაში აირევა გზიდამ და, ან გაირიეყბა ხოლმე, ან შეაწყდება კლდესა.

— მაგრამ, ვიდრე მე საწყალი ვარ, გეტყვი, რომ მე მწუყნს როცა ვხედავ, რომ იღუპება დედაკაცი, რომელსაც შეეძლო კეთილი ცოლობა და საუცხოვო დედობა.

— შეეძლო, მაგრამ არ მოინდომა! იღუპება! რა ჩინებული და ეფექტიანი სიტყვაა აქ რასა ხედავ დასაღუპავს? გაჭირებამ კი არ მიიყვანა ელენე ფეოდოროვნა მაგ პატიოსან წოდებამდინ, იმას თითონვე სურდა ეგა, და დამიჯერე დიაღ ძალიან კმაყოფილიც არის თავის მდგომარეობისა. კაცი (როგორც შენ თითონვე იცი და შესაძლებელია რომ უფრო კარგად გესმოდეს, ვიდრე სხვასა) ნამდვილი მსუქანი შავი მიწა; დედა-კაცი კი — მეტად ანუ ნაკლებად ადვილად მიმღებელი მიწა. შენა გსურდა, რომ ელენა ფეოდოროვნა ყოფილიყო მშვენიერ ყვავილნარათ ანუ ბაღათ — და იმას კი უმჯობესად მიაჩნია სასეირნო ადგილი, ერთი იმისთანა რამა, რომელიცა ჰგავს იზლერის ბაღსა ანუ ვილლი ბორგეზისას[13]. შენ სწუხარ იმაზედ, რომ ელენა ფეოდოროვნაში დაიღუპა ანუ, უფრო სწორეთა ვსთქვათ, დაიხოცნენ კარგი თვისებები? ეგ მწუხარება შენის გულის სიკეთეს ამბობს, მაგრამ აქ კი სრულიად უადგილოა.

შენ მე მომაგონებ იმ მეგობარს კრილოვის იგავშია: მურწა, რომელიც ჯავრობს პატრონზედა, რომ ის უშვებს ქარიყლაპია თევზსა თავის სათევზე გუბეშია... აი ელენაც გეტყოდა შენა: „მე მურწის მოყვარული არა ვარ!“

— მაშ რაღათღა ღუპავს თავის თავს?

— სულელო შე, სულელო! თუ კი ეგ იმას მოსწონს?... ჩვენ, კაცები, ძალიან საკვირველნი არსებანი ვართ. ქალისაგან ვთხოულობთ უეჭველად, რომ ის ანგელოზი იყოს! ჩვენ კი კარგები ვართ, ჩვენში შეცოდებას ვიპატივებთ ხოლმე, და ქალში კი ცოტა-ოდენ შეცდომას ბიწიერებას გეძახით. ჩვენ თითონვე მსაჯულებიცა ვართ და სჯულის გამომცემიცა. ჩვენს ემანციპაციის[14] საუკუნეში საჭიროა მივსცეთ რომელისამე მხრით შემსუბუქება საწყალ ქალებსაცა, კაცი, რომელსაც უყვარს ქალის უკან დევნა, არას დროს არ იქნება გაგდებული საზოგადოობიდამ, მაშინ როდესაც ქალზედ მისთანა მოწადინეობით უჩვენებენ. კაცი ათასში ერთი არ გამოვა რომ დაიწეროს ჯვარი თავის პირველ სიყვარულზედ; სხვათა ცოლი — მეასეა, და ანუ წინ კიდევ ბევრი გასავლელი გზა აქვს ბოლო სიყვარულამდინ, ეს მაინც კიდევ ვერ გვიშლის ჩვენ, სასტიკ მსაჯულებს მოთხოვნას ჩვენის ცოლებისაგან ანუ, უფრო სწორეთა ვსთქვათ, საცოლოებისაგან — ნივთიერებითაც და ზნეობითაც უმანკოებასა! ნუ თუ ეს სამართალია?

— კაცები ლოთები არიან, დავიწყე ჩემის ამხანაგის ხმითა: – რატომ დედა-კაცები კი არ უნდა იყვნენ იმათ? არა, მეგობარო, მე სხვა რიგად მესმის ქალების ემანციპაცია. ჩემის ფიქრით ის კაცის ნაკლულევანებაში კი არა სდგას, რომ მერე დედა-კაცშიაც გადავიდეს, არამედ იმაში, რომ კაცმა თითონვე დაიცვას ის წესი, რომლის ასრულებასაც თხოულობს დედა-კაცისაგან; იყავ წმინდა სულით თვითონ, და მაშინ ეძებე შენთვის ცალი წმინდავე სულისა…

— ეძებე, ეძებე! ვაიმე, ძმაო, შენ ერთი გიჟი ყოფილხარ მეგობრულად გირჩევ არ უთხრა ყველას შენი გადარეული იდეიები, თორემ, ღმერთმანი, დაგცინებენ! შენ უნდა ნემცადა იყვე, სცხოვრებდე სადმე საქსონიაში, ტყეში, შენს მინხენთან ანუ გრეტტხენთან. ის გაჭმევდა ხოლმე ვასერ-სუფსა ანუ ხბოს თავსა ჭანნჭურით გაკეთებულს; საღამოთი ისიამოვნებდით მთვარეზედ და იკითხავდით ბიურგერს ანუ კერნერს…

— ეგ წრეზედ გადასვლა, უგვარო. ხუმრობაა შენგან, მეტი არა ფერი!...

— და შენი ფანტაზიები მაგაზედ უარესები არიან. გამოფხიზლდი... ჩვენ მიწაზედა ვართ, ღრუბლებში კი არა… მარტო იქ არის სული წმინდად და მშვენივრად, მიწაზედ ტალახის მეტი რა არისრა. დაგიმტკიცებ ამას მაგალითით: რა არის უწმინდესი წვიმის წყალზედა, ვიდრემდისინ ციდამ ჩამოვარდება, და რა არის ცუდი ტალახზედ, რომელიც არის შედგენილი იმავ წვიმის ცვრისაგან დ მიწისაგან?.. მაგრამ დავანებოთ თავი ფილოსოფიას! მშვიდობით ნახვამდისინ. აი მოდის ჩემი მეგობარი ქალი, შარლოტა ივნონოვნა, — გინდა გაგაცნო?

მეოთხე შეხვედრა

მეგობართან ლაპარაკმა სულ სხვა ფიქრები მომგვარა თავში იმის სიტყვები იყო ხმის გამოცემა საზოგადოს აზრებისა, ის მისდევდა ათასის ყმაწვილის კაცის წესებსა, იმ ხასიათებს, რომელენიც დაიმუშავნენ ძველის დროების ცხოვრებითა. ვნანობ, რომ ეს უფლები ერთ სიტყვას მეორიდამ ვერ არჩევენ: ტალახი და მიწა ერთი და იგივე არ არის!

რაღა უნდა მექნა? გული იყო ცარიელი და გაციებული, როგორც თავ-დანებებული მდგმურებისაგან ოთახი. ამისთანა მდგომარეობაში ყველა კაცია, მაგრამ უმეტესად გულსაც ის მოუვა ხოლმე, რაც ოთახსა. ფანჯრებზედ მიაკრამენ ბილეთებს: „ეძლევა ქირით“, და უშვებენ ახალ მდგმურებს. მე სხვა ნაირად მოვიქეც. დავკეტე კლიტით დაცარიელებული ოთახი, დეე შიგ იდგეს ფიქრი მოსაგონებლად და იქ ხანდის ხან მოდიოდა, აჩრდილი ჩვიდმეტის წლის გასათხოვარ ქალისა უბრალო კისეის კაბაში, ცის ფერი ლენტით ქამრის მაგივრად, და მე მიყვარდა ის აჩრდილი.

ამასობაში ჩემი ცხოვრება მიდიოდა თავის რიგზედ; საქმეები, შესახებ სწავლისა, კარგად იყო გაჩარხული. მთელ დღეობით ვიჯექი კლინიკაში[15], — საღამო, და ხანდის ხან ღამეც სამკვდროში. აქ მკვდრების საზოგადოობაში, სისხლში მოსვრილი, მე დროებითი დავივიწყებდი ჩემს წარსულს დროებას. მედღეობის დროს კლინიკაში, ქალების ნაწილში, მე ინსტინკტურად სულ სხვა მეცადინეობას ვუმატებდი წამლობის დროს იმ ავად-მყოფებს, რომელთაც სახელად ელენე ერქვათ. ეს იყო უბადრუკი ხარჯი ჩემის წარსულ სიყვარულისა და გარდაკიდებისა. ხანდის ხან მივდიოდი სამსონიაში, და აბა აქ მოგონება უფრო ძალიან, ვიდრე სხვაგან სადმე, ცოცხლდებოდა ჩემს გულშია. შინაგანი საყდარისა ისევ ის არის, რაც ოთხის წლის წინად იყო, ხალხიც კი თითქმის რო ისინი არიან. აი ბებერი დედა-კაცი გახუნებულ მუხუდოს ფერ სალოფშია და ყალამქრის ჩეფჩიკშია; მახსოვს, ეს რაღაცაზედ ელაპარაკებოდა ელენეს იმდღეს, როდესაც ის აღსარების სათქმელად ემზადებოდა აი ჭაღარა ინვალიდიც, რომელიც ნიადაგ მთხოვდა მაშინ მაგის სამთელი დამენთო. ნიკოლოოზ სასწაულთ მოქმედისათვის, რადგანაც მე ახლო ვიდექ იმ ხატთანა. აქა ლოცულობდა ელენე, მაგრამ რაზედ ლოცულობდა ის და რა იყო იმის ლოცვა? აქ მომივიდა მე ფიქრად შედარება ჩემის მეგობრისა, სულისა წვიმის წვეთთან: წმინდაა მინამდისინ არ დაეცა მიწაზედ. რა არის, მე ვნახე ის წვეთი თავის სიწმინდის დროს; მე მახსოვს, რაც იმაში მზის სხივი გადმოიცემოდა ხოლმე. ელვარებდა ცისარტყელასავით; მე ის უფრო ძვირად მეგონა ვიდრე რაც ბრილიანტია მთელს ქვეყანაზედ. საწყალო წვეთო, რისთვის ეცემოდი მიწაზედა!

აკადემიაში ჩვეულებრივ იყო დაუდგრომლობა, ალიანქოთი — ეგ წინამორბედობა ბოლო ეგზემენიისა. სახემწიფო სტუდენტების ნომრებში დღე და ღამ ისმოდა ამბოხი ხმა ეგზამენიებისათვის მზადებისა, შადით შუა ღამისასა რომელ ოთახშიაც გნებავსთ და უეჭველად მოასწრობთ სტოლთან სამს ანუ ოთხს სტუდენტს, დამწვარ და ჩამომდნარი ქონი სამთლის ახლოს. ერთი კითხულობს ანატომიას,მეორე — ფიზიოლოგიას,მესამე - ხირურღიას[16], მეოთხე - ბებიაობის კლინიკას. აქვე არის თამბაქოს ფერფლი, პაპიროსების გილზები, შაქრის ნაჭრები და სტაქნები გაციებულ ჩაითა. ყველას ერთი ფიქრი აქვს — ეგზემენია; თითქმის რო ყოველს სიხარულით გული უკვდება, როდესაც წათვლემის დროს მეეჩვენება იმას ვერცხლის მენდალი და გაიელვარებს ცხადად ზედ წარწერილი: Alumnio in spem tuendae civium valetudinisl[17] ხირურღიიდამ ჩემის ეგზემენიის წინა დღით, მე შეველ ნუმერში ამხანაკებთან. იყო მეორე საათი ღამისა. ოთახი სავსე იყო პაპიროზის ბოლით, და მე მგონი რომ, არას დროს არ უკმევდნენ ძველ დროში ესკულაპს იმისთანა გულითად გუნდრუკსა. სტუდენტები ისვენებდნენ.

– გთხოვთ უმორჩილესად, დაიძახეს, როდესაც მე დამინახეს:— აბა, სწორეთა თქვი, სული ფეხებში არ გეპარება?

– დიახ, მიუგე მე — ვერ შემიძლიან ვსთქვა, რომ მოსვენებით ვიყვე. თქვენ როგორღა ხართ?

— ვსწავლობთ ცოტ-ცოტა, მომიგო-ერთმა: — და მოსვენების მაგივრად ვფიქრობთ ეხლა იმაზედ, რაც მოგველის კურსის დასრულების შემდეგ; ვინც იცის ბედი ვის საით გადააგდებს, ვინ როგორ გაათავებს თავის დროსა? ორის წლის წინათ, ამ ოთახში ისხდნენ. როგორც ჩვენ ეხლა: ბ*, ლ*, დ* და, კ* და ეხლა სად არიან? ბ* მოკლეს ბომარზუკთან, ლ* სევასტოპოლში მოკვდა სახადით, დ* და კ* კავკასიაში არიან, ეხლა იმათი არც ხმა და არც სული ისმის…

— ღმერთმა საუკუნო განსვენება მისცესთ! მეორემ გააწყვეტინა ლაპარაკი — სადღა არის ეხლა ნიკოლაი ივანიჩი? რა დაემართა? ღმერთმა იმას სიმრთელე და ბედნიერება მისცეს. თქვენ ტუყილად კი არ მეძახით მე ბრაზიანს, — ფანჯარაში ჩვენ ერთი ბოთლი ღვინო გვაქვს, ხვალისათვის მოგვიმზადებია, თუ გავიმარჯვებთ, დავლიოთ თუ არა ნიკოლაი ივანიჩის[18] სადღეგრძელო?

– დავლიოთ! ყველამ ერთის ხმით წამოიძახეს: – ცოდვა არ არის იმის სადღეგრძელო დავლიოთ! მრავალ ჟამიერ სიცოცხლე მისცეს ღმერთმა ნიკოლაი ივანიჩს! ურა!...

– მე, როგორც ეხლა, ისე ვხედავ, თქვა ერთმა ჩვენთაგანმა თანამოუბარმა, სვავდა რა ღვინოს სამკვდროში რა რიგათა ცოდვილობდა მიკროსკოპით. იმის მკვდრის ჭრა გახსოვსთ? მართალი არ ვიყავ, მე რომ მკვდარი კაცი იმის ხელში წიგნს დავამზგავსე და ის მკითხველსა?

– გახსომთ თუ არა, თქვა მეორემ, – იმის სიტყვები სტუდენტებს, რომ უთხრა ამ სამის წლის წინად, გამოშვების დროს?

— სჯა ხალხისაო. მეცნიერების სჯა არ არისო? როგორ არ მახსოვს! მაშ გონება რაღად მინდა, თუ კი ესეც აღარ დამახსოვდება?

მესამემ, პასუხის მაგივრად, ჩამოიღო. განჯინიდამ დიდი ლიტოგრაფიული პორტრეტი, ორმოც და ათის წლის კაცისა. გრძნობდი თუ არა შენ იმ წუთში; როგორ კეთილად გიხსენებდნენ ჩვენი ძმები, სტუდენტები? ჯერ კიდევ დიდ ხანს დაახსოვდებათ შ ენი წარჩინებული სახელი! ამის მიზეზით საჭირო აღარ არის შენთვის, მიანდო. შენს, ამხანაგებს რომ ძეგლი დაგიდგან შენის ფულებითვე; ყოველი შენი მოწაფე — მაგარი ქვაა საგონებელ ძეგლის საფუძველში!

— შენ დიდი ხანია რაც კლინიკაში იყავ? მკითხა მე ერთმა სტუდენტთაგანმა.

— გუშინ-წინ ვიყავ. განსაკუთრებითი იქ არა არისრა?

– არა ფერი. სულ უწინდელსავით არის. ჩუხონელი დედა-კაცი, რომელსაც ხელი მოსჭრეს, რჩება; მრეცხავი კი, რომელსაც გვერდი აქს გადატეხილი — ცუდად არის. გუშინ მოიტანეს კიდევ ვიღაცა დედა-კაცი თავ-პირ-დამსხვრეული. ამბობენ, დროშკიდამ გადმოვარდნილაო. მაგრამ ეს მგონი ცოტა საეჭვოა. ტანი სულ გალურჯებული აქვს თითქოს ჯოხით ნაცემიაო. ვინ იცის? იქნება მსახურის ანუ სალდათის მეტისმეტ ნაზის ალერსის მსხვერპლიც არის.

— ახალ-გაზდაა?

— ბებერი არ არი, და უეჭველია ძალიან ლამაზი უნდა ყოფილიყო. ხელები და ფეხები ძალიან კარგის მოყვანილობისა აქვს. შედი, შენ თითონვე ნახამ…

— ვინ უნდა იყვეს ისა?

— ეგ არ ვიცი... მე არ მინახამს „საუბედურო ფურცელი“. მდაბალი ხალხისაგან უნდა იყვეს, ჩაცმულია ძალიან საწყლად, თეთრეული მსხვილი ტილოსი აცვია.

— საიდგან მოუყვანიათ?

— ის აქ სადღაცა მდგარა, მახლობლად, არსენალთან. ჰო, შორი შორი სიტყვა კია, მაგრამ სამკვდროში ხვალ ერთად წავალთ?

— მე მგონია.

— უნდა თავიდამ მოვიშორო ჩემი ფუზელერი. ხელები და ფეხსები გამოვიყვანე — ცოტაღა მაქვს დარჩენილი…

— თავი და მთელი სხეული?

— დიახ, მარტო ეგა.

— ცოტაღა გქონია დარჩენილი!

— ღმერთი მოწყალეა, გავათავებ. საქმე კი ბლომად არის! ნამეტნავად გულზედ მომივა დიდი წვალება. ამას წინად სულ ერთიანად მოვამზადე გული და ფილტვები, როგორღაც თვალი ვერ გადევნე — და ჩვენმა სტოროჟის დაწყევლილმა კატამ შეჭამა! ათასჭერ მითქვამს იმ ბარბაროზისათვის: კატას ნუ უშვებ! არა, ბატონო, ვერ მოვაშლევინე.

ამ დროს მრქალმა ზამთრის განთიადმა ცაში გაირაჟრაჟა და გააწითლა ყინვით დაჭრელებული ფანჯრები. შორიდამ გრძლად მოისმა ზარის რეკა. ამ მწუხრე ლოცვაზედ მოწოდებამ სწორეთ იმ საყდარში, სადაც პირველად ვნახე ელენე, ჩამაფიქრა. კარები გაიღო, შემოვიდა მედღეობიდამ გამოცვლილი სტუდენტი.

— აბა, ყინვა თუ არის, დღეს არის აი, თქვა იმან, როდესაც გამოგვიშალა ჩვენ ხელები ჩამოსართმევად: — ოცი გრადუსია, თუ მეტი არა... სულს უგუბებს ადამიანს!

— ახალი ამბავი რა არის კლინიკაში?

— მრეცხავი და კიდევ ერთი დედა-კაცი გაგზავნეს სამკვდროში. იმათთაგანი რომელიღაც დანიშნულია პროზეკტორად[19] შენთვის, მითხრა მე სტუდენტმა, შეგიძლიანთ ჩაიბაროთ! დაუმატა მან სიცილით.

ეს ამბავი რომ იყო, ჩემმა ამხანაგმა, რომელმაც მიმიწვია საკვდროში ერთად წასასვლელად, ჩამოიღო. განჯინიდამ კლიონკის ფეშტამალი და ძალიან მშვიდობიანის სახით დაიწყო ერთ ნაჭერ კალბასის და ორშაურიან ბულკის შიგ შეხვევა.

აკადემია არის განსაკუთრებული პატარა ქალაქი თავისის განსაკუთრებულ ჩვეულებითა, თითქმის ენითაც. ამ რიგად, ჩემს დროში კლინიკაში ქალების ნაწილს,დაარქვეს სახელად ჩითის ნაწილი. გასარჩევლად უბრალო ხალხის ნაწილიდამ; ქუჩას, რომელიც მოდიოდა აკადემიიდგან სამკვდროში ერქვა სახელად მკვდრების ქუჩა, თუმცა კი ამ სახელს ვერ იპოვნით ვერც ერთ პეტერბურღის პლანზედ. ამ ქუჩით თქვენ მოზდიხართ ერთ ეტაჟიან ლურჯ პატარა სახლთან, წვრილის ფანჯრებით, ნახევრამდინ წამლით წასმული. კარების თავზედ აწერია: „Зданiе для анатомических занятiй“ აი სწორეთ ეს არის ჩვენი სამკვდრო სასახლე. როდესაც აზდიხართ კიბეებზედ და აღებთ პირველ კლიონკით შემოკერებულ კარებს თქვენ გესმისთ მძიმე მკვდრის სუნი, და თუ სუსტი ძარღვები გაქვთ, არ გირჩევთ იმას იქით წასვლას... ნუ მიენდობით თქვენს ღონეს და დამიჯერეთ მე, რომ რაც უნდა დიდი საოცრისათვის მოამზადოთ თქვენი გული, — სურათი, რომელსაც თქვენა ნახამთ, გადაამატებს თქვენ მოლოდინს. თქვენ აქა ნახამთ სიკვდილს სულ ერთიანად გაშიშვლებულს, ერთიანად დაღმეჭილს, აქ სტიქსი არის გულის ასანთებლად. სიკვდილი, წმინდა ბატისტის მკვდრის სუდარაში, ხავერდის ანუ ატლასის კუბოში, სრულიად არა გავს იმ სიკვდილსა, რომელსაც სამკვდროში ნახავთ. აქ თავზარი ეცემა ოთხივე კაცის გრძნობასა. ხილვა გაკვირვებულია გაჩეხილ და განაჭრებულ ლეშისაგან; სმენა — ჩაქუჩის უგემურის ხმითა, რომლითაც ხეთქენ თავის ქალას ანუ დანის ჭრიალით მუსკულების ჭრისა გამო; ყნოსვას სტანჯავს მყრალი სუნი, და მერე, ხელის ხლებაზე მომაკვდინებელად მოქმედობს შეხება გაყინულის, გაციებულის ლეშისა. მე ამხანაგით შაველ სამკვდროშითდა ვნახე, რომ სულ ექვსივ სტოლი მკვდრებით იყო სავსე.

ვინ და ვინ არის აქა? თქვა ჩემმა ამხანაგმა, რომ მივიდა სტოლთან დ კითხულობდა საუბედურო ფურცლებსა. „არტემა ფინატიევ, 50 წლისა — Cholera morbus“. რაგამხმარა საწყალი და გაშავებულა. კარგად უყურე, რა ურცხო პირი-სახის მეტყველობა აქვს, თითქო ამბობს: „მექმნება ბედნიერება გამოვსცხადდე, თქვენო აღმატებულებავ!“ ეს ვიღაა? ივანე საველიევი, 32 წლისs — „Phthysis“. დიდ-ხანს ავათმყოფობდა — ვიცი ... „მატრონა - გურნიაკოვისა 40 წლისა—„Hydrops“. რა საზიზღარია! თითქო დამღრჩვალი იყვეს აბა მშვენიერ სურნელებით ეს დაგვიხვდება აი, როდესაც ამის ჭრას დავიწყობთ. „ელენე შიშკინისა, 23 წლისა — Inflammatio cerebralis…“

მე, როგორც გაგიჟებული, მივვარდი სტოლს, — სტოლზედ იდო ელენე. ცხადად მქონდა ჩარჩენილი ჩემს გულში სახე ჩვიდმეტის წლის ლამაზის ქალისა, მაგრამ უფრო ცხადად დავიხსომე მე სახე იმ დედა-კაცისა, რომელიც იდვა სამკვდროში სტოლზედა. აი იმის აღწერას კი შევიძლებ. მშვენიერი ქერა თმის ნაწნავები იყვნენ შეკვეცილნი კლინიკაში და დანარჩომი თმაც თავზედა ჰქონდა მოსვრილი ზედ შემხმარ სისხლითა. ფერ წასული თვალები ახილებულნი იყვნენ უსინათლოდ და უაზროდ. ოხ, გაიგეთ ეს ხუმრობა ბუნებისა, ეს მახვილი გონებიანი ხუმრობა! ხუთი წელიწადი მიყვარდა მე ეგ დედა-კაცი, ხუთი წელიწადი შევექცეკოდი ფიქრით ამაზედა — და, ბოლოს დროს მხვედრმა შემიბრალა მე და მომცა მე ისა... რა სულ გრძელობაა!

რას აპირობ შენ? მკითხა მე ამხანაგმა, როცა ნახა, რომ მე ვიღებ იარაღს.

— როგორ თუ რას? მივუგე მე მშვიდობიანად და გულგრილად — უნდა დავსჭრა.

მე იმის სიტყვებს ყური აღარ ვუგდე, ათრთოლებულის ხელით დავიწყე ჭრა ელენესი. მე ჩაქუჩით გადავხეჩე იმის თავის ქალა, ამოვჭერ თვალები, ის წვრილი ვარსკვლავები, გადაქცეული მერალ გაციებულ მახოხად. ტვინს რომ ვსინჯავდი, მე ჩემს თავს ვკითხავდი: „ბუდარაობდა თუ არა აქ როდისმე ფიქრი ჩემზედა?“

– ეჰ, რაღა გაგიგრძელოთ! მე გავათავე. წავიდეთ ეხლა ვახშამი გჭამოთ.

– დაიცა, თქვა სახლის-პატრონმა: იმის გვამი რაღა იქნა? შენ ისე სულ ერთიანად დასჭერი?

— მე დარწმუნებული ვარ, თქვა მხატვარმა, რომ იმის გული თქვენა გაქვთ შენახული სპირტიან მინის ქილაში? ანუ იმის ქალადამა, — თქვენ მიჰბაძეთ ბაირონსა, — და ჯამი გააკეთებინეთ?

— არც ერთი, არც მეორე, არც მესამე .. მე არ ვიცი სად წაიღეს სხვათა შორის მადამ შიშკინის გვამიცა.

მ.ჩ

_______________

1 ცინიზმი — ურცხვობა, უმართებულება.

2 ბილიედუ— საარშიყო ბარათი.

3 Partie de plaisir — ამსონობით საქეიფოდ წასვლა.

4 Eanatica per la pittura, მხატვრობის ფიცხი ტრფიალი.

5 ხიმერა — აღსასრულებლად შეუძლებელი ფიქრი, სისულელე.

6 კონსულტაცია— რჩევა; უფრო ექიმთა რჩევა.

7 გალვანიზმი — ელექტროსავით ფიზიკური ძალა.

8 მიზოგინი — ქალების მოძულე.

9 Pro და contra ჰოსათვისაც და არასთვისაც.

10 პითია — კერპთმსახურების დროს ძველმა ბერძნებმა ცოდნენ თავიანთ მოლოზანს (პითიას) დასვამდნენ სამფეხიან საჯდომზე ბუღთან და ამისგან შეწუხებული პითია, რომ როტვას დაიწყებდა, მისნებს გამოაცნობინებდნენ ვითომც იმის სიტყვებზე თავის ბედის წერასა.

11 ქართულ სტუდენტებმა იციან, როცა ვინმე ეგზემენიაში ვერ გამოვა კარგად, იტყვიან: დაგორდაო.

12 გოტტენტოტები— სამხრეთის აფრიკის ველური, მხეცური ხალხი.

13 იზლერი და ვილლა—ბორგეზა — სახალხო სასეირო ბაღები პეტერბურღის გარედ

14 ემანციპაცია დამოკიდებულებისაგან დახსნა; კუთვნილ უფლების მიღება

15 კლინიკა – უნივერსიტეტის საავანთყოფო სახლი, სადაც საექიმოდ მოსამზადებელნი ავათ-მყოფობას იკვლევენ, ივითარებენ.

16 ხირურღია — ჯარა-ექიმობის სწავლა.

17 Alumno in spem tuondae civium valetudinis. ალუმნის იმ იმედით, რომ დაიცავს მოქალაქეების სიმრთელესა.

18 ნიკოლაი ივანიჩი პირაგოვი იყო პეტერბურღის საექიმო აკადემიის პროფესორი ხირურღიისა (ჯარაჰექიმობისა); იგი ძალიან უყვარდათ სტუდენტებსა; სახელ გათქმული ჯარა-ექიმი არის დღესაც.

19 პროზეკტორს ეძახიან საექიმო სტუდენტები იმ სნეულსა, რომელიც სტუდენტის ზედა-მხედველობისათვის მიუნდია პროფესორსა.