აბდარბაში - აბდრების უფროსი

აბდარი - სიტყვასიტყვით "წყლის მქონებელს" ნიშნავს.

1. აბდარს ევალებოდა მეფესა და დიდკაცებისთვის წყლის მირთმევა, მის მოვალეობაში შედიოდა ასევე, ხელით ეტარებინა მეფისა ან დიდკაცისათვის განკუთვნილი სამოსი, როგორიცაა წამოსასხამი, სამზეური და სხვ.

2. სურსათ-სანოვაგისა და სასმელების გამგე.

აზარფეშა - ლითონისაგან დამზადებული ღვინის სასმისიკოვზისებური ფორმის,ფართოპირიანი და ტარიანი. ამკობდნენ ვერცხლით, ოქროთი ან უბრალო მეტალით. იგი საკმაოდ გავრცელებული იყო თბილისში.

აზღუდი - ქალის შიგნითა სამოსი.წელსზედა უსახელო ჩასაცმელი, მკერდის მზღუდავი.

ალაფი - მარცვლეულითა და ფქვილით მოვაჭრე.

ალაფხანა - დახლი ან დუქანი, სადაც მარცვლეულითა და ფქვილით ვაჭრობდნენ.

ამბიონი - ამაღლებული ადგილი აღსავლის კარის წინ ეკლესიაში.

ამბარდანი - (სპარს. ამბარდარ) - მნე

ანთრაკი - ძვირფასი თვალი, რომელსაც ნაკვერჩხლის ფერი აქვს.

ანჯუსტი - ერთგვარი სამკაული

არაყხანა - არყის გამოსახდელად განკუთვნილი საგანგებო ნაგებობა.

არბაბი - (არაბ.)

1. მიწისმფლობელის კატეგორია მუსლიმანურ სახელმწიფოებში, კერძო მესაკუთრის მიწები, მულქი ანუ არბაბი.

2. ბატონი, პატრონი, მსხვილი მიწის მფლობელი ირანში.

აუშხანა - (თურქ. სპარს) სურსათ - სანოვაგის შესანახი ადგილი.

აში - ფაფისმაგვარი შეჭამანდი.

აჯიღა - დიდი ზომის თეთრი ზეწარი, იგივე ჩადრი, რომელსაც ქალები მზისგან და სიცივისგან დასაცავად გამოიყენებდნენ მე - 19 ს. საქართველოში. უმეტესად თბილისში.

ბ

ბაბთა - ქსოვილის ერთ - ერთი სახეობა, აბრეშუმის, რომელსაც სამოსზე არშიად ხმარობდნენ.

ბადახშანი - ძვირფასი ლალი (ქალაქ ბადახშიდან).

ბადია - ჭურჭელის ნაირსახეობა. ქუსლიანი, დიდი ზომის ჯამი წვნიანისათვის.

ბაზარი - სავაჭრო ცენტრი, ქართული შესატყვისია სავაჭრო. უძველესი დროიდან მოწმდება საქართველოში. გვიანშუასაუკუნეებში არსებობდა როგორც ერთი დიდი ბაზარი, ასევე პატარ - პატარა ბაზრის რიგები სხვადასხვა სახელწოდებებით.

ბაზიერი - ფრინველთა (ქორ - შევარდენთა) მწვრთნელი, სანადიროდ დამგეშავი.

ბელგა - იგივეა რაც "ბე", წინასაქორწინო სავალდებულო ფულადი გადასახადი, რომელსაც ვაჟის ოჯახი საჩუქრის სახით აძლევდა ქალის ოჯახს. ბელგის გადახდის შემდეგ ქალი ამ ოჯახის სარძლოდ ითვლებოდა.

ბივრი - ცისა და ზღვისფერი თვალი.

ბირკი

1. ქინძისთავისა და ოქროს ღილის თავი;

2. ოქროს მძივი.

ბაყალი - ხილ-ბოსტნეულით მოვაჭრე.

ბლონდი - აბრეშუმის ერთგვარი თხელი, ბადური ქსოვილი, აბრეშუმის ტიულსაც უწოდებდნენ. იხმარებოდა სალეჩაქედ.

ბორანი - შეჭამანდის სახეობა გვიანშუასაუკუნეების (აღმ.) საქართველოში

1. მაწონგადასხმული მხალეული;

2. მწვანე ლობიო ვარიით

3. მდინარეზე გადასასვლელი ნავი.

ბოქაულთუხუცესი - საპოლიციო აპარატის უფროსის (ეშიკაღასბაშის) მოადგილე

ბოშყაბი - (აზერ ბოშყაბ) - იგივეა რაც თეფში.

ბოღლამო - შეჭამანდის სახეობა. ხმელი თევზი მჟავით.

ბოხჩა - ოთხკუთხა ფორმის ქსოვილი, რომელსაც კერავდნენ სადა ქსოვილისაგან ან სხვადასხვა ფერის ნაკუწებისაგან. მასალად იყენებდნენ: აბრეშუმს, ფარჩას, შალს, ყალამქარს, ქირმანშალს და იშვიათად ტყავს. ბოხჩას ხმარობდნენ თეთრეულის, ტანსაცმლისა და სხვა დიდი თუ მცირე ზომის ნივთების სატარებლად. ის ხელჩანთისა და სამგზავრო ჩანთის ფუნქციასაც ითავსებდა.
 

ბუზმენტი - ოქროსფერი ან ვერცხლისფერი სირმისგან დამზადებული ფართო ზონარი (არშია), იხმარებოდა ტანისამოსზე მოსავლებად, მოსართავად.

ბღარტი - ტანისამოსის რომელიმე ელემენტის გვერდებში ჩადგმული ნაჭერი.

გიდელა - ქორწილზე მოტანილი მოსაკითხი (საქონელი, პროდუქტი, ფული).

გუჯასტა - ბუდიანი დედალ - მამალი ხრიკები.

1. სამკუთხოვან ჩარჩოზე გადაჭიმულ ლეჩაქზე, სახამებლიან წებოში ამოვლებული ქინძისთავით ასვამდნენ წერტილებს, რომლებითაც გამოჰყავდათ სხვადასხვა მცენარის სახეები.

2.ტულის თხელ ნაჭერზე, თავისივე ძაფით გამოყვანილი მცენარეული და გეომეტრიული ორნამენტები.

დარაია - ბაბთი - ოქროს ან ვერცხლის ძაფით მოქსოვილი სახიანი აბრეშუმი, დარაია, დარაია - ბაბთისაცუწოდებენ. ეს არის ოქროს ან ვერცხლის ძაფით მოქსოვილი სახიანი აბრეშუმი

დალიჭი

1. დარბაზი;

2. ტახტი, დიდებულთა დასაჯდომი.

დარბაისელი - დარბაზში მყოფი წარჩინებულიპირნი (დასტურლამალის მიხედვით).

დიბა - საუკეთესი ხარისხის, ოქრომკედით ნაკერი აბრეშუმის ქსოვილი. იგივე ფარჩა.

დივანი - სულთნის ან დიდვეზირის საბჭო, რომელიც უმნიშვნელოვანეს სახელმწიფო საქმეებს სწყვეტდა.

დოშლუღი - უსაყელო, სამკუთხა ფორმის გულისპირი, რომელიც მკერდის ორივე მხარეს წაწვეტებულ, სამკუთხა ფორმას ქმნიდა. იგივეა რაც ე.წ. ,,ორბორტიანი" საყელო.

ელი - (თურქ.) ხალხი, ტომი, მომთაბარე ტომი

ელიაღარასი - (თურქ) - ელის მეთაური (იხ.ელი).

ეფენდი - ბატონი, მოძღვარი, ამ ტიტულით მოიხსენიებდნენ სწავლულებს, სასულიერო პირებს, მოსამართლეებს, მოხელეებს. დივან - ეფენდი - იგულისხმება საბჭოს მდივანი.

ეშიკაღასბაში - საპოლიციო აპარატის უფროსი გვიანფეოდალურ საქართველოში.

ეჯიბი

1. .ერთ - ერთი დიდი მოხელეთაგანი ქართველი მეფის (დიდებულის) სასახლეში - მეკარე.

2. ქორწილში მეფის (ნეფის) პირველი თავი მაყარი, - მეჯვარე (მეფეს სულ თან ახლავს, მისი სურვილის აღმსრულებელია)

ვექილი - რწმუნებული, ცენტრის ხელისუფლების წარმომადგენელი ადგილობრივ ხელისუფლებასთან.

ზაბარჟადი - ძვირფასი თვალი.

ზარქაში - "ოქროსა ვერცხლის გაზიდულსა და გამზიდველსა ჰქვან, სხეპლასა და სირმათა" (საბა)

ზეზი - ესე არს ორფერი ძაფი და სირმა ერთად დაგრეხილი (საბა)

ზილფი - თმის კავი, რომელიც შუბლის კიდიდან (საფეთქელიდან) ლოყის გასწვრივ არის ჩამოშვებული.

ზირანდაზი - ფეხქვეშ დასაგები პატარა ზომის ხალიჩა. ასევე ნოხი ან ჭილოფი. იხმარებოდა სახლსა და აბანოში.

ზურმუხტი - მწვანე ფერის ძვირფასი ქვა.

თაბუნი - „მიმდევარი“, დასი, ჯგუფი.

თაგალა - ქათიბის თარგზე აჭრილი, ერთგვარი საზამთრო შესამოსელი. იყო დაბამბული, მაგრამ უბეწვო.

თავთა - შინაურული წესით დამზადებული აბრეშუმის ქსოვილი.

თანბა - გაფრთხილება, გაკიცხვა, დასჯა

თახსირი - ზიანის მიყენება, დაზარალება, შეპყრობილი.

თივთიკი - შალის რბილი და ნაზი ქსოვილი, რომელიც მზადდება ბატკნის მატყლისაგან

თითა - თვალმარგალიტით მოოჭვილი გულის ან შუბლის ქინძისთავი.

თითრმები - გულქანდაზე ჩამოკიდებული ფრთების მსგავსი ოქროს სიფრიფანები

თულუხჩა - წყლის ჭურჭელი თიხის, გავრცელებული იყო გვიანშუასაუკუნეებში და შემდგომ (XIX - XX სს. I ნახ.) პერიოდში. მას დღესაც გამოიყენებენ ზოგიერთ რეგიონებში იგივე დანიშნულებით.

თუშმალი - სამზარეულოში დასაქმებული პირი (დასტურლამალი).

იაგუნდი - ძვირფასი წითელი თვალი.

იალქანი

1. ქალის თავსაბურავი, იგივე ყამაჩი, ყამჩა.

2. პატარძლის გვირგვინი ჯვრისწერისა და ქორწილის დროს ხმარებული.

იამანი - პატიოსანი ქვა, იგივეა რაც აქატი.

იანი - თართისა ტარაღანის თხელფერდი, მუცლის ზედა ნაწილი, თევზის გვერდებიდან აჭრილი საგანგებო ნაწილი.

იასაული - (მონღ. თურქ.)საპოლიციო აპარატის დაბალი მოხელე

იახინი - შეჭამანდის ერთ - ერთი სახეობა. წვნიანი ხორცი.

ინა - ბუნებრივ ინგრედიენტებზე დამზადებული წითელი ფერის საღებავი.

ინამი - (არაბ.) უფროსისაგან უმცროსისათვის მიცემული საჩუქარი, წყალობა.

იხტიარობა - რწმუნება, უფლება, არჩევანი.

კილიტა არსებობს ასევე სხვადასხვა ფორმისა და ზომის, იგი ყველა შემთხვევაში თხელი ლითონის ფირფიტაა შუაში ძაფის გასაყრელი ხვრეტილით.

კოპი - გაურჯელა (კახურად ჰქვია კოპს), ქართული თავბურვის კომპლექსის დეტალი

კულა - ღვინის სასმისი. ამზადებდნენ ხისგან ან მწარე კვახისგან. შედგება ოვალური ტანისა და გრძელი ყელისაგან. ყელთან მიმაგრებულია პატარა ზომის რქა სმის დროს თითის გამოსადებად.

კუშტაბანი - ტანისამოსის შესაკრავი საშუალების ერთ - ერთი სახეობა.მას უწოდებენ ასევე კაბის საკილოვეს (ნ. ჩუბინ), ჩაფრასტებსა და ხრიკებს (დედალ - მამალი).

ლალი - წითელი ფერის ძვირფასი ქვა.

ლარი

1. ქსოვილის ზოგადი სახელწოდებაა. აერთიანებს სხვადასხვა ხარისხისფარჩისა და აბრეშუმის ქსოვილებს: კუმაში, ფარჩა, ძვირფასი აბრეშუმის ქსოვილი.

2.ხონჯარი (იხ.). ერიდებიან მის ხმარებას საზოგადოებაში და ხონჯარის მაგივრად ხმარობენ ლარს.

ლევანტი - (ფრ. აღმოსავლეთი) ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე ქვეყნების აღმნიშვნელი ტერმინი, თანამედროვე გაგებით - მახლობელი აღმოსავლეთის ქვეყნები

ლეჩაქი - ,,დედათა თავსაბურავი (საბა)". თავსაბურავი ქალის. განასხვავებენ ლეჩაქის რამოდენიმე სახეობას. აბრეშუმით ნაქარგ ლეჩაქს ,,ნაკერი ლეჩაქი" ეწოდებოდა.  ,,ნასტაის" უწოდებდნენ იმ ლეჩაქს, რომელსაც შემოკერებული ჰქონდა ფაბრიკული წესით დამზადებული ბლონდის არშია.

ლილახანა - სამღებრო გვიანშუასაუკუნეების საქართველოში. ძირითადად მართავდნენ ხოლმე ბაზართან, ან შედიოდა მის კომპლექსში.

მალუჯათი - შედგენილი სიტყვაა (იხ. მალი, ჯუმათი)

მალი - ქონება, სიმდიდრე.

მარბიელი - დამარბეველი.

მარგალიტი - მარცვლისებური ძვირფასი თვალი თეთრი, შავი ან ყვითელი ფერისა, წარმოიშვება ზოგიერთი მოლუსკის სხეულში, ხმარობენ სამკაულად.

მარგალიტიობოლი - დიდი მარგალიტი, რომელიც იშვიათია და ძვირფასად ითვლება.

მაფრაშა - ხალიჩური წესით ნაქსოვი სამგზავრო დიდი ჩანთა.

მარმაში - ქსოვილის ერთ - ერთი სახეობა. თხელი, თეთრი და გამჭვირვალეა.

მაყა - ლელოს ადგილის აღმნიშვნელი ადგილი. მაღალი ბოძალი.

მაშია - ფეხთ საცმელი (საბა), ძველებური ქოშის მსგავსი ფეხსაცმელი. ატარებდა როგორც ქალი, ასევე მამაკაცი.

მდადე - პატარძლის მაყარი.

მდივანბეგი - მწერალი, მწიგნობართუხუცესი, მოსამართლე

მემანდარი - კარის მოხელე.

მეითარი - (სპარს.) მეფის გარდერობის მოხელე, სარიქიფოს მოხელე, მეფის მუდმივი მხლებელი.

მერდინი - ქსოვილის ერთ - ერთი სახეობა, თხელი საპერანგე აბრეშუმისა (საბა), თავთის გვარი (ნ. ჩუბინ) ბითავსაც უწოდებდნენ.

მეჯლიში - მეჯლისი/მეჯლიში. სპარსული სიტყვაა და ქართულად ნადიმს ნიშნავს.

მინბაში - სამხედრო წოდების პირი.

1.ათისთავი (XV ს. გაჩნდა)

2. თბილისის ციხისთავი. ირანიდან გამოგზავნილი და ყიზილბაშთა მეციხოვნე ჯარის უფროსი

მოგვი - უძირო ჩექმა.

მოვი - აღნიშნავს, როგორც საგანს - აბრეშუმის პერანგს, აგრეთვე ქსოვილს - აბრეშუმს.

მუთანჯი - შეჭამანდის სახეობა. ფლავი ხილით, ქიშმიშით, ნუშით, თაფლითა და სხვა.

მურასა - რაიმე საგნით (თვლებით, ნაჭედით, ქსოვილით და სხვ) შემკობილი ნივთი.

მურახასი - (არაბ. სპარს.) გაშვება, განტევება.

მუსტაფი - (არაბ.) საფინანსო უწყების მოხელე, სამეთვალყურეო აპარატის ერთ - ერთი წევრი.

მუშაითი - საბელზე(დ) მოთამაშე

ნადიმი - სუფრის ზოგადი სახელწოდება.

ნაიბი - (არაბ.) მოადგილე, ნაცვალი, დამხმარე.

ნიფხავი - შიგნითა ჩასაცმელი თეთრეული. საბას განმარტებით იგი წვივსაცმელია (საბა). უწოდებდნენ ალერსს (მაგ. "პერანგის ალერსი"), პერანგის ამხანაგს, ქვედასაცვალს, პერანგის ტოლსა და პერანგის მეყვისს.

ნიშაბური - ძვირფასი ქვა ცისფერი. იგივეა რაც უმაღლესი ხარისხის ფირუზი.

ნიშნის რიგი - ტაბლაზე დაწყობილი ტკბილეული (შაქარყინული, ხმელი ხილი, ქიშმიში და სხვ.), რომელსაც ქალის დანიშვნის შემდეგ ჩამოატარებდნენ ხოლმე (XIXXX სს. I ნახ.)

ნოქარი - (სპარს.) - მოსამსახურე, მეომარი

ორხოვა - პატარა ზომის ხალიჩური ნაწარმი ძირს დასაფენად.

ოქრომკედი - ოქროსგან დამზადებული უწვრილესი ძაფისა და ქსოვილის ძაფის გრეხილი. გამოიყენება ქარგვაში, ამკობენ ჩაცმულობის ელემენტებს.

ოღი - საყურის რგოლი

პურობა - ნადიმი

პატრონი - ბატონი, მესაკუთრე, მფლობელი

რაზა - რკინისაგან დამზადებული კარის კაუჭიანი საკეტი.

რასტი - აღვირის მორთულობა ოქროსი, ვერცხლის ან უბრალო ლითონის

რასტაბაზარი - (სპარს.) სიტყვასიტყვით სწორს, სწორფერდას ნიშნავს. ამგვარი განლაგების ბაზრები დამოწმებული იყომახლობელი აღმოსავლეთის ქალაქებში გვიანშუასაუკუნეებში. მაგ. ირანში ისპაჰანის ბაზარი დაცული იყო კედლით, რომლის ნახვრეტებიდან ბაზარში შედიოდა შუქი.

რაყამი - ბეჭედდასმული სიგელი.

რიგი - განაწესი, განრიგი.

რუმბი - საქონლის ტყავისაგან დამზადებული დიდი ზომის საღვინე ჭურჭელი, გამოიყენებდნენ სამგზავროდ.

რუსი - ფიცრის ასაწევ-დასაწევი ფანჯრები.

საბეჭური - მოკლე მაზარა (საბა)

სადაფი - მარგალიტისა და ლოკოკინის ნიჟარა. გამოიყენებდნენ სამკაულის, იარაღისა და სხვადასხვა სახის საყოფაცხოვრებო ნივთების შესამკობად. სავაჭრო - ბაზრის შესატყვისი, ზოგადი სახელია. ნიშნავს ადგილს, რომელიც ვაჭრობისათვის არის განკუთვნილი. ტერმინი ,,სავაჭრო" XII - XIII სს - შიც გვხვდება და გასაყიდ საქონელს აღნიშნავს. ადრეულ ძეგლებში კი ,,სავაჭრო"დაწესებულებას, ნაგებობას, მაღაზიას, დუქანს ეწოდებოდა.

საია - სადა, მარტივი და არაჭრელი ქსოვილი. ითქმის ასევე სხვადასხვა სახეობის ნივთებზე.

სამუქმო - საპასუხო, სამაგიერო სვლა, პასუხი.

სარაია - საცხოვრებელი სახლი. გვიანშუასაუკუნეების საქართველოში ამავე სახელწოდებით აღინიშნებოდა სასახლე.

სარანგი - ჯარის მეთაური, წესრიგის დამცველი, ბოქაული.

სარაჯხანა - დუქანი, სადაც ცხენის აღკაზმულობით ვაჭრობდნენ.

სარასალი - ერთგვარიძვირფასი ქსოვილი.

სარაღუჯი - ქუდის ზოგადი სახელწოდება ქართულად, რომელსაც ხომალდის ცხვირის მსგავსი ფორმა ჰქონდა. ატარებდა ორივე სქესი.

სარქანდარი - სამეურნეო საქმეების გამგე.

სარჩევი - ქსოვილის სახიანი მოსართავი.ქართული კაბის მორთულობის ერთ - ერთი აუცილებელი დეტალი, რომელსაც აგრეთვე ჩაფარიში ან სახიანი მოსავლები ეწოდებოდა.

სასწრაფო - ჩანთა მასრებისა და ვაზნების ჩასაწყობად. თითო მასრაში ერთი გასროლა წამალი იყო ჩაყრილი

საყბეური - ერთგვარი სამკაული. ეწოდება ასევე პირის მარგალიტი. საზეიმოდ გამოწყობილი მანდილოსნები და პატარძლები მსხვილი მარგალიტის ერთს ან რამდენიმე აცმას იკეთებდნენ (საფეთქლებიდან) ნიკაპქვეშ.

საჯელგო - „ჩარიგებით მყოფთათვის“ (სუფრასთან მსხდომთათვის).

სევანი - კარავი

სენე - სახლზე მინაშენი ოთახი რძის ნაწარმისათვის. იქვე ამზადებდნენ ყველს.

სირზა - გულზე დასაკიდი ქალის სამკაული

სირმა - ოქროს ან ვერცხლის უწვრილესი ძაფი ქსოვილის ძაფთან დაგრეხილი. გამოიყენება ქარგვაში და ტანსაცმლის მოსართავად.

სიქა

1.შტამპი, ბეჭედი;

2. წესი, ჩვეულება, კანონი.

სკლატი - ქსოვილის ერთ - ერთი სახეობა. შალი, მაუდი.

სოიბათიასაული - საპოლიციო დარგის მოხელე, რომელსაც სამეურნეო ხასიათის ფუნქციები ჰქონდა.

სტავრა - ქსოვილის ერთ - ერთი სახეობა.სირმის ნაქსოვი, ოქროქსოვილი აბრეშუმი.

სტუმრის დგომა - იგივე "სასტუმრო". მოსახლეობის ვალდებულება, მეფის ბრძანებით მიეღო უცხოელი სტუმარი თანმხლები პირებით და ადგილობრივი მოხელეებით და გამასპინძლებოდა.

სუზანი - დიდი ან მცირე ზომის მართკუთხა ფორმის ქსოვილი. მოიხმარებოდა საწოლის, ტახტის და ხანაც მაგიდის გადასაფარებლად.

სურმა - შავი საღებავი.

სურმის ლეინი - შავად შეღებილი ბამბის ქსოვილი.

სუფრაქეში - სასახლის ერთ - ერთი მსახური.

სუფრაჯი - (სპარს. თურქ.) მესუფრე, სასახლის მოხელე, რომელსაც ევალებოდა მეფის პირადი მომსახურეობა, მეფესთან დაახლოებული პირი.