ქართული ლექსის ისტორია და თეორია



ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

აკაკი ხინთიბიძე

ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

აკაკი ხინთიბიძე

ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

წიგნი განკუთვნილია ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტებისა და ლექტორებისათვის, აგრეთვე ქართული ლექსით დაინტერესებულ მკითხველთათვის.

თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა

2009

 

ლექსი ერთი რამ არის ამ სოფლის საქმეში.

                                                    „ჭაშნიკი“

1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - სარჩევი

▲back to top


სარჩევი

წინასიტყვაობა

ლექსის ისტორია

1) ხალხური ლექსი
2) საერო ლექსი
3) სასულიერო ლექსი
4) დავით აღმაშენებლის ეპიტაფია
5) ჩახრუხაძე
6) „აგდულმესიანი“ თუ „არჩილ მეფის ქეგა"
7) რუსთველის სალექსო რეფორმა
8) გურამიშვილის სალექსო რეფორმა
9) ბარათაშვილის სალექსო რეფორმა
10) ილია, აკაკი, ვაჟა
11) გალაკტიონის სალექსო რეფორმა

ლექსის თეორია

I. რიტმული სტრუქტურა

1) რიტმის ცნებისათვის
2) მარცვალი და მახვილი
ვ) მუხლი
4) ცეზურა
5) გადატანა
6) მეტრი
ა) იზოსილაბური მეტრი
გ) ჰეტეროსილაბური მეტრი
გ) ვერლიბრი

II. ლექსთა სახეები

1) მთიბლური
2) იამბიკო
3) ფისტიკაური
4) ძაგნაპორული
5) ჩახრუხაული
6) რუსთველური
7) გურამული
8) გესიკური

III. რითმა

1. რითმის რაობა და გენეზისი

ა) რითმის დეფინიცია
ბ) რითმის გენეზჯისი
გ) ქართული რითმა მაიაკოვსკის ლექსის სტრუქტურაში

2. რითმის კლასიფიკაცია

ა) რითმის ფონიკა
ბ) რითმის აღგილმდებარეობა
ბოლორითმა
შიდარითმა
თავრითმა

გ) რითმის გრძლიობა

„ვაჟური" და „ქალური“ რითმა
ჭარბი რითმა

დ) რითმის აგებულება

შედგენილი რითმა
რედიფიანი რითმა
შეთავსებული რითმა

ე) რითმის დაბოლოება

ვ) რითმის მორფოლოგია

ზ) რითმის აზრობრივი დანიშნულება

თ) თეთრი ლექსი

ვ. რითმის ხელოვანნი

ა) ჩახრუხაძის რითმა
ბ) რუსთველის რითმა
გ) რუსთველიდან გურამიშვილამღე
დ) გურამიშვილის რითმა
ე) ბესიკის რითმა
ვ) რომანტიკოსთა რითმა
დ) რომანტიკოსებიდან გალაკტიონამდე
თ) გალაკტიონის რითმა
ი) ღადო ასათიანის რითმა

IV. სტროფი

კატრენის მესამე ტაეპი

V. სალექსო ფორმები

1) მყარი სალექსო ფორმები
2) ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები
ა) ჩარხებრმბრუნავი ლექსი
ბ) შერეული
გ) გალაკტიონის სტროფი

3) უცხოური მყარი სალექსო ფორმები

ა) მუხამბაზი
ბ) სონეტი
გ) ტერცინა
დ) ტრიოლეტი
ე) ოქტავა
ვ) ვილანელა
ზ) პანცონა
თ) პალინდრომი

VI. ქართული ლექსწყობის სილაბურობისა და სილაბურტონურობის თეორიები

1) სილაბურობის თეორია

ა) მამუკა ბარათაშვილი
ბ) იოანე ბატონიშვილი
გ) ანონიმი ავტორი
დ) თეიმურა% გაგრატიონი
ე) პლატონ იოსელიანი
ვ) დავით ჩუბინაშვილი
ზ) დავით რექტორი
თ) ლუკა ისარლიშვილი
ი) გრიგოლ ყიფშიძე
კ) იონა მეუნარგია
ლ) მოსე ჯანაშვილი
მ) ნიკო მარი
ნ) სილოვან ხუნდაძე
ო) გრიგოლ რობაქიძე
პ) პავლე ინგოროქჭვა
ჟ) ანდრეი ფედოროვი
რ) გივი გაჩეჩილაძე
ს) დავით წერედიანი
ტ) გიორგი წერეთელი
უ) ტოგო გუდავა
ფ) მიხეილ გასპაროვი
ქ) აპოლონ სილაგაძე
ღ) ქეთრინ ვივიანი

2) სილაბურტონურობის თეორია

ა) ევგენი ბოლხოვიტინოვი
ბ) ლავრენტი არდაზიანი
გ) ნიკოლოზ გულაკი
დ) კოტე დოდაშვილი
ე) მელიტონ კელენვზერიძუ
ვ) შიო დავითაშვილი
ზ) იოსებ ყიფშიძე
თ) სერგი გორგაძე
ი) აკაკი გაწერელია
კ) პანტელეიმონ ბერაძე
ლ) როლანდ ბერიძე

ვ) ცალკეული დაკვირვებანი

VII. ქართული ლექსის ბუნება

VIII. ლექსის ევფონია

I) ალიტერაცია
2) ასონანსი
3) ონომასტი4კა და ევფონია
4) ალიტერაციის ინტენსივობა
5) ევფონიის სემანტიკური ფუნქცია

IX. ლექსის ინტონაცია

1) ინტონაციის ცნებისათვის
2) პოეტური ენა და ინტონაცია
3) რიტმი და ინტონაცია
4) ევფონია და ინტონაცი

მითითებული ლიტერატურა

აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

2 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - მითითებული ლიტერატურა

▲back to top


მითითებული ლიტერატურა

1. ალექსანდრე აბაშელი, პოეტიკა, ჟ. „ახალი ცისკარი“, 1915. 1.
2. ზაზა ალექსიძე, ატენის სიონის ოთხი წარწერა, 1983.
3. გიორგი არაბული, ომონიმური რითმა ძველ ქართულ მწერლობაში, „ლიტერატურული ძიებანი“, XXI, 2000.
4. არისტოტელე, პოეტიკა, სერგი დანელიას თარგმანი, 1944.
5, ნიკა აგიაშვილი, ჭაბუკები დარჩნენ მარად, 1971.
6. ნინო აბესაძე, გრამატიკის საკითხები XIX საუკუნის ქართულ პერიოდულ გამოცემებში, 1960.
7. ლადო ასათიანი, ერთტომეული, 1979.
8. თეიმურაზ ბაგრატიონი, გვარნი ანუ საზომი ქართულისა ენისა სტიხთა, „ლიტერატურული ძიებანი“, IV, 1948.
9. იოანე ბატონიშვილი, კალმასობა, 1936,
10. მამუკა ბარათაშვილი, სწავლა ლექსის თქმისა, 1981.
11. მამუკა ბარათაშვილი, თხზულებათა სრული კრებული, 1969.
12. თამარ ბარბაქაძე, ქართული ლექსმცოდნეობის ანოტირებული ბიბლიოგრაფია, I, 1993.
13. თამარ ბარბაქაძე, სონეტი ღვთაებრივი, იდუმალი, ჟ. „რიწა”, 1995, 3-4.
14. თამარ ბარბაქაძე, „სილაში ვარდი" და „ყვავილი... გავსილი სილით“, „კრიტერიუმი“, I, 2000.
15. თამარ ბარბაქაძე, „გადიშალე, ჩემო თეთრო ქაღალდო”, „ჩვენი მწერლობა“, 2002. 22-28 ნოემბერი.
16. თამარ ბარბაქაძე, პლატონ იოსელიანი – ქართული ლექსის მკვლევარი, „სჯანი", IV, 2003.
17. ალექსანდრე ბარამიძე, ნარკვევები ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, 1945.
18. რევაზ ბარამიძე, ფარნავაზმან ძლიერ ჰყო ქვეყანა თვისი, 1999.
19. ჯონდო ბარდაველიძე, ქართული ხალხური ლექსი, 1979.
20. ჯონდო ბარდაველიძე, წინალიტერატურამდელი ქართული ლექსი, „ლიტერატურული ძიებანი“, XIX, 2000.
21. პანტელეიმონ ბერაძე, ძველი ბერძნული და ქართული ლექსწყობის საკითხები, 1969.
22. პანტელეიმონ ბერაძე, რუსთაველის ლექსის რიტმი, „რუსთაველის კრებული", 1938.
23. პანტელეიმონ ბერაძე, მახვილი ქართულ ლევსში, თსუ ფილოლოგიის ფაკულტეტის მეორე მეცნიერულის სესია, 1957.
24. ნიკოლა ბუალო დეპრეო, პოეტური ხელოვნება (ქართული თარგმანი). 1998.
25. აკაკი გაწერელია, ქართული კლასიკური ლექსი, 1953.
26. აკაკი გაწერელია, ქართული ვერსიფიკაცია და რუსთაველის ლექსი, „ლიტერატურული საქართველო“, 1972. 5.
27. აკაკი გაწერელია, ნარკვევები, პორტრეტები, ლექსმცოდნეობა, 1988.
28. აკაკი გაწერელია, ანდრეი ბელი და რიტმის პრობლემა, თსუ შრომები, ტ. V, 1936.
28. აკაკი გაწერელია, “ვეფხისტყაოსნის” პოეტიკის ზოგიერთი საკითხი, 1974.
29. დავით გამეზარდაშვილი, ნარკვევები ქართული რეალიზმის ისტორიიდან, 1953.
30. М. Л. Гаспаров. Современный русский стих, 1974.
31. Михаил Гаспаров, Дмитрий Сливняк. Новое издание классической поэтики, «Литературная Грузия», 1985, No7.
32. ვალერიან გაფრინდაშვილი, თხზულებანი, 1990. 33, ალექსანდრე გვახარია, შინაგანი რითმის ისტორიიდან, „ძველი ქართული მწერლობის საკითხები",II, 1964.
34. ვაჟა გვახარია, მიქაელ მოდრეკილის ჰიმნები, 1978.
35. სერგი გორგაძე, ქართული ლექსი, 1930.
36. სერგი გორგაძე, ქართული წყობილსიტყვაობა, კრ. „გრდემლი“ ,II განყოფილება, 1912.
37. Б. Гончаров. Звуковая организация стиха и проблемы рифмы, М., 1973.
38. დავით გოგოჭური, მელექსეობა ხევსურეთში, 1974.
39. ი. გრიშაშვილის ბიბლიოთეკა-მუზეუმის კატალოგი, I, 1979.
40. ტოგო გუდავა, მახვილის როლისათვის ქართული ლექსის სტრუქტურაში, „აღმოსავლური ფილოლოგია“, IV, 1996.
41. ტოგო გუდავა, ქართული სალექსო სტრიქონის აგებულების ზოგიერთი
საკითხი, „ცისკარი“, 1974, 7.
42. მორის გრამონი, ფრანგული ვერსიფიკაციის მცირე ტრაქტატი, ქართული თარგმანი, ხელნაწერი, 1965.
43. გივი გაჩეჩილაძე, მხატვრული თარგმანის თეორიის საკითხები, 1958.
44. გივი გაჩეჩილაძე, ქართული ლექსი ინგლისურთან შეპირისპირებით,
„მნათობი“, 1967, 10.
45. ამბერკი გაჩეჩილაძე, ნარკვევები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, 1952.
46. Ш. Давиташвили. Грузинское стихосложение, „Закавказье", 1918, No40.
47. პ დეფეი, რითმების ლექსიკონი, 1961, წინასიტყვაობა (ქართული
თარგმანი, ხელნაწერი).
48. თეიმურაზ დოიაშვილი, ლიტერატურულ-კრიტიკული წერილები,1982.
48. თეიმურაზ დოიაშვილი, ლექსის ევფონია, 1981.
49. თეიმურაზ დოიაშვილი, ნიყმთხითიხიL 2000.
50. თეიმურაზ დოიაშვილი, სისტემა-პროცესი-ნორმა, კრ. „სჯანი“, IV, 2003.
51. А. Н. Веселовский. Историческая поэтика, 1940.
51ა. ვახტანგ VI, თხზულებები, 1947;
52. Katharine Vivian. Introduction to: Shota Rustaveli, The knight in Panther skin, A free translation in prose by Katharine Vivian, London, 1997, pp. 13-33.
53. Katharine Vivian. Antologie de la poésie georgienne, V-XX sicles, production et commentaires de Serge Tsouladze (Review in English). In: Revue des etudes Georgiennes, 1985, 1, pp. 241-242.
54, ელენე ვირსალაძე, ქართველ მთიელთა ზეპირსიტყვიერება (წინასიტყვაობა), 1958.
55. ნინელი თარგამაძე, სპარსული და ქართული მყარი სალექსო ფორმები,1990.
56. იზოლდა თევდორაძე, ქართული ენის პროსოდიის საკითხები, 1978.
57. ივანე იმნაიშვილი, ქართული პოეტური ენის საკითხები, 1966.
58. პაგლე ინგოროყვა, გიორგი მერჩულე, 1954.
59. პავლე ინგოროყვა, ქართული მწერლობის ისტორიის მოკლე მიმოხილვა, ჟ. „მნათობი", 1939, 4.
60. პავლე ინგოროყვა, რუსთაველის ეპოქის ლიტერატურული მემკვიდრეობა, „რუსთაველის კრებული“, 1938.
61. А. Исаченко. Из наблюдений над «Новой рифмой», „Slavic poetics",
62. А. Карпов. Стих и время, М.,1966.
63. კათალიკოსი კირიონი და გრიგოლ ყიფშიძე, სიტყვიერების თეორია; III გამოცემა, 1920.
64. კორნელი კეკელიძე, ქართული ლიტერატურის ისტორია, I, 1960.
64ა. კორნელი კეკელიძე, ქართული ლიტერატურის ისტორია, II, 1941.
65. კორნელი კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, II, 1981,
66. კორნელი კეკელიძე, ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, VIII, 1962.
67. მელიტონ კელენჯერიძე, სიტყვიერების თეორია, მესამე, შესწორებული გამოცემა, 1919.
68. გრიგოლ კიკნაძე, „ბახტრიონის“ რითმა, „ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონი", 1972.
69. დავით კობიძე, ქართულ-სპარსული ლიტერატურული ურთიერთობანი,1969.
70. Иржи Леви. Искусство перевода, М., 1974.
71. გიორგი ლეონიძე, „ჭაშნიკი", მამუკა ბარათაშვილის პოეტიკა, 1920.
72. ჟ. „ლეილა“, 1920, 2.
73, „ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი", 1995.
74. თამარ ლომიძე, ქართული რითმის ისტორიიდან, 1988.
75. Литературная энциклопедия, т.9, 1935.
76. И. М. Лотман. Анализ поэтического текста, М., 1972.
77. И. М. Лотман, Лекции по структуральной поэтике. «Труды по знаковым системам». М., 1964.
78. В. Маяковский. Избранные произведения, 1953.
79. ნიკო მარი, Die georgische Sprache, Das neue Russland, 1929, No 5-6.
80. იონა მეუნარგია, ქართველი მწერლები, 1954.
81. გივი მიქაძე, ნარკვევები ქართული პოეტიკის ისტორიიდან, 1974.
82. გივი მიქაძე, მამუკა ბარათაშვილი, 1958.
83. «Мысль, вооруженная рифмами», 1983.
84. ნინო ნაკუდაშვილი, „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში", „ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი“, 1995.
85. ნინო ნაკუდაშვილი, ჰიმნოგრაფიული ტექსტის სტრუქტურა, 1996.
86. ჟ. „პრომეთე“, 1918, 2.
87. სერგი ჟღენტი, ქართული ენის რიტმიკულ-მეთოდიკური სტრუქტურა, 1963.
88. В. Жирмунский. Теория стиха. 1975.
89. დარეჯან რამიშვილი, ლექსწყობის გამომხატველობითი შესაძლებლობების ფსიქოლოგიური ანალიზი, „ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის შრომები“, VII, 1950.
90. გრიგოლ რობაქიძე, ბესიკი, გაზ. „საქართველო“, 1917, 263.
90ა. გრიგოლ რობაქიძე, ქართული ლექსი, გაზ. „საქართველო“, 1918, 15.
91. გრიგოლ რობაქიძე, სამი წერილი იარომირ იედლიჩკას, „ლიტერატურული საქართველო", 1995, 13-20 ოქტომბერი.
92. შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი, პავლე ინგოროყვას რედაქციით და გამოკვლევით, წიგნი I, 1970.
93. შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი, კონსტანტინე ჭიჭინაძის რედაქციით და გამოკვლევით, 1934
94. „სეტყვა მოვიდა, ქვა დახვდა“, ა. ცანავას რედაქციით, 1969.
95. აპოლონ სილაგაძე, ლექსმცოდნეობითი ანალიზის პრინციპების შესახებ, 1987.
96. აპოლონ სილაგაძე, მახვილის საკითხისათვის ქართულ ლექსში, „მაცნე, ენისა და ლიტერატურის სერია“, 1986.
97. აპოლონ სილაგაძე, ძველი ქართული ლექსი და ქართული პოეზიის უძველესი საფეხურის პრობლემა, 1997.
98. ვალერი სილოგავა, ბორენას წარწერიანი ლექსის გარშემო, „ლიტერატურული საქართველო“, 1999, 15-22 იანვარი.
99. В.И. Сирус. Рифма в таджикской поэзии, 1953.
100. Н. Соколов. О словаре рифм Маяковского, ж. «Литературная учеба». 1938, No10.
101. ნესტან სულავა, გიხაროდენ, ღვთისმშობელო მარიამ, „კრიტერიუმი“, 1, 1960.
102. Б. В. Томашевский. Теория литературы, 1931.
103. Б. В. Томашевский. Стилистика и стихосложение, 1959.
104. გალაკტიონ ტაბიძე, თორმეტტომეული, XII, 1975.
105. გალაკტიონ ტაბიძე, თორმეტტომეული, VII, 1975.
106. აკაკი ურუშაძე, ბერძნულ-რომაული და ქართული მეტრიკის საკითზები, 1980.
107. А. Б. Федоров. О путях и средствах передачи грузинского стиха, «Грузинские романтики», 1940.
108. ქართულ ხელნაწერთა აღწერილობა, |, 1949.
109. ქართული პოეტიკის ქრესტომათია, 1954.
110. ქართული ხალხური სიტყვიერება, მეგრული ტექსტები, I, 1975.
111. ქართული ხალხური პოეზია, I, 1972.
112. შალვა ღლონტი, „ვეფხისტყაოსნის“ მხატვრული ენის სპეციფიკურობის პრობლემა, 1961.
113. გრიგოლ ყიფშიძე, ქართული პროსოდიის გამო, „სახალხო გაზეთი",!1912, 658.
113ა. სიმონ ყაუხჩიშვილი, ეფრემ მცირე და ბერძნულ-ბიზანტიური
ლექსწყობის საკითხები, „უნივერსიტეტის შრომები”, ტ.2, XXVI , 1946.
114. იოსებ ყიფშიძე, 1914. Грамматика мингрельского (иверского) языка. СПб.,
115. აკაკი შანიძე, ფისტიკაურის ისტორიისათვის, „ლიტერატურული ძიებანი, II, 1945.
116. აკაკი შანიძე, ქართული ხალხური პოეზია (წინასიტყვაობა), 1931.
116ა. აკაკი შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, I, 1953.
117. გურამ შარაძე, ევგენი ბოლხოვიტინოვი – პირველი რუსი რუსთველოლოგი, 1997.
118. М.П. Штокмар. Рифма Маяковского, 1952.
119. მარუთა შუამდინარელი, რითმით აშორდიობა, გაზ. „ლომისი“, 1923, 26.
120. მიხეილ ჩიქოვანი, დავით გურამიშვილი და ხალხური პოეზია, 1955.
121. გრიგოლ ჩხიკვაძე, ქართული ხალხური სიმღერა, I, 1960.
122. დავით ჩუბინაშვილი, Малая грузинская грамматика, 1955 (რუსულ ენაზე).
123. სარგის ცაიშვილი, დავით გურამიშვილის თხზულებათა სრული კრებული (წინასიტყვაობა), 1980.
124. „ძველი ქართველი მეხოტბენი", II, 1957.
125. „ძველი ქართული ლიტერატურის ქრესტომათია”,II, 1949.
126. შოთა ძიძიგური, ლიტერატურულ-ენათმეცნიერული ნარკვევები, 1974.
127. დავით წერედიანი, სვანური ლექსწყობის საკითხები, „ქართული ფოლკლორი“,IIL 1969.
128. აკაკი წერეთელი, თხზულებათა სრული კრებული, XI, 1960.
129. გიორგი წერეთელი, მეტრი და რითმა „ვეფხისტყაოსანში“,1973.
130. გიორგი წერეთელი, სემიტური ენები და მათი მნიშვნელობა ქართული
კულტურის შესწავლისათვის, მოხსენებათა კრებული, თსუ, 1947.
131. ილია ჭავჭავაძე, თხზულებათა სრული კრებული,!III, 1953.
132. კონსტანტინე ჭიჭინაძე, ალიტერაცია ქართულ შაირში, 1979.
133. ჯუმბერ ჭუმბურიძე, ქართული კრიტიკის ისტორია, I, 1974.
134. აკაკი ხინთიბიძე, ვერსიფიკაციული ნარკვევები, 2000.
135. აკაკი ხინთიბიძე, აკაკის ლექსი, 1972.
136. აკაკი ხინთიბიძე, „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, 1972.
137. აკაკი ხინთიბიძე, ბორენას საგალობელი და ბესიკის „სამძიმარი“, „ჩვენი მწერლობა", 2003, 12-13 დეკემბერი.
138. აკაკი ხინთიბიძე, ლექსმცოდნეობის საკითხები, 1965.
139. აკაკი ხინთიბიძე, „ვეფხისტყაოსნის“ პოეტიკიდან, 1969.
140. აკაკი ხინთიბიძე, პოეტიკური ძიებანი, 1981.
141. აკაკი ხინთიბიძე, პოეტური ხელოვების საკითხები, 1961.
142. აკაკი ხინთიბიძე, რამდენიმე დამატებითი ცნობა „არჩილ მეფის ქების“ სასარგებლოდ, გაზ. „კალმასობა“, 2002, 8.
143. აკაკი ხინთიბიძე, გალაკტიონის პოეტიკა, 1987.
144. აკაკი ხინთიბიძე, იაკობ შემოქმედელი, 1998.
145. აკაკი ხინთიბიძე, რითმა და ზმა, კრ. „სჯანი",II, 2001.
146. აკაკი ხინთიბიძე, ტერმინებისათვის: ზუსტი და არაზუსტი, „ვაჟური“ და „ქალური“ რითმა, კრ. „სჯანი, III, 2002.
147. აკაკი ხინთიბიძე, ფრანგული ალექსანდრიული ლექსის მოდელი ძველ ქართულ ხელნაწერებში, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2004, 30. IV – 6.V.
148. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსმცოდნეობა, 1999.
149. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული საერო ლექსის გენეზისისათვის, „ძველი ქართული ლიტერატურის პრობლემები", 2002.
150. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსის ბუნებისათვის, 1976.
151. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსის მკვლევარნი, „ჭაშნიკი“. ქართული ლექსმცოდნეობის საკითხები“ , 1984
152. აკაკი ხინთიბიძე, ცეზურა ქართულ ლექსში და გურამიშვილის ვერსიფიკაცია, 1990.
153. В. Е. Холшевников. Основы стиховедения, М., 1972.
154. В. Е. Холшевников. Русская и польская силлабика и силлаботоника, «Теория стиха», М.,1968

3 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

▲back to top


აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

1, სამხრეთ საქართველო ქართულ საბჭოთა პოეზიაში, ჟ. „მნათობი", 1950, 7
2. მოწინავე საბავშვო მწერალი, ჟ. „მნათობი", 1953, 4.
3, აამირცხულავას პოეტური ეპოსი, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, VIII, 1953.
4. ძმობის ჩუქურთმა, „ლიტერატურული გაზეთი“, 1953, 46.
5. ი. გრიშაშვილის საბავშვო ლექსები, ჟ.„კომუნისტური აღზრდისათვის“, 1954, 2.
6. ი. გრიშაშვილის პოეტური ენა, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი", IX, 1955.
7. ი. გრიშაშვილის პოეზია, თბ.,1955.
8. მონოგრაფია შ. დადიანის დრამატურგიაზე (თანაავტორი), ჟ. „მნათობი“,1956, 3.
9. კონფლიქტის საკითხისთვის ლირიკაში, კრ. ლიტერატურულიძიებანი“,
10. ი. გრიშაშვილი, თბ.,1956.
11. პოეტური მეტყველების რეალისტურობისთვის, „ლიტერატურული
გაზეთი“, 1956, 29.
12. შენიშვნები პოეტური ოსტატობის საკითხებზე, „ლიტერატურული გაზეთი”, 1957, 29.
13. ილია ჭავჭავაძის ლირიკის ფორმის საკითხები, „ი. ჭავჭავაძის საიუბილეო კრებული“, თბ., 1957.
14. თანამედროვე ქართული ლექსის მეტრული წყობის შესახებ, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი" XI, 1958.
15. პოეტური ენის შესწავლისთვის, ჟ. „მნათობი“, 1958, 1.
16. რითმის ზოგიერთი საკითხი, კ. კეკელიძის საიუბილეო კრებული, თბ.,
1959.
17. მეორე პეონის ადგილი ქართულ ლევსწყობაში, კრ. „ლიტერატურული
ძიებანი“,XII, 1959.
18. И. Гришашвили. Тб., 1959.
19. ლექსის სურნელება, გაზ. „კომუნისტი“, 1959, 233.
20. მნიშვნელოვანი ნაშრომი პოეტიკაში, გაზ. „თბილისი“, 1960,.232.
21. ი. ჭავჭავაძე და გ. ტაბიძე, ჟ. „საბჭოთა ხელოვნება”, 1960, 8.
22. ქართული ლექსის ინტონაცია, ჟ. „მოამბე“, 1960, 3.
23. აკ. წერეთლის შეხედულებანი პოეტური ხელოვნების საკითხებზე, ჟ. „მნათობი“, 1960, 10.
24. ლექსწყობის გაუთვალისწინებლობის შედეგად, გაზ. „თბილისი“, 1960, 141.
25. აკაკი და პოეტური ოსტატობა, გაზ. „ახალგაზრდა კომუნისტი“, 1960, 140.
26. პოეტური ხელოგნების საკითხები, თბ.,1961.
27. გ.ტაბიძის რითმა, კრ. „ ლიტერატურული ძიებანი“, XIII, 1961.
28, გარდატეხის ეპოქათა მესიტყვე, გაზ. „თბილისი", 1962, 65.
29. ქართული ლექსის მშვენება, გაზ. „თბილისი“, 1962, 171.
30. გალაკტიონის ერთი ლექსის გამო, გაზ. „თბილისი“, 196, 65.
31. ევფონიის ინტონაციური დანიშნულება, კრ. ლიტერატურულიძიებანი", XIV, 1962.
32. ერთი მოსაზრების გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 196, 31.
33. ლექსის დამოუკიდებელი სახეობა, ჟ. „მნათობი“, 196ქ, 2.
34. ქართული ლექსის კლასიფიკაციისთვის, კრ. „ლიტერატურის თეორიისა და ესთეტიკის საკითხები", I, 1963.
35. აკაკის ლექსთა სახეობანი, ჟ. „მოამბე“, 1963, 4.
36. აკაკის ლექგსწყობის თავისებურებანი, ჟ. „მაცნე“, 1964, 4.
37. აკაკის მელოდიებიდან. ჟ. „სკოლა და ცხოვრება", 1964, 10.
38. აკ. წერეთლის თხზულებათა გამოცემის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1965, 6.
39. ლექსმცოდნეობის საკითხები, თბ.,1965.
40. გადატანა აკაკის ლექსში, კრ. „ლიტერატურის თეორიისა და ესთეტიკის საკითხები“, II, 1965.
41. ლიტმცოდნეობის ტერმინთა მოკლე ლექსიკონი (თანაავტორი), 1966.
42. რუსთველური, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1966, 19.
43. გ. ტაბიძე, „ატმის ყვავილები“ (შემდგენელ-რედაქტორი, წინათქმის ავტორი), თბ., 1966.
44. ქართული პოეტიკა – ჩვენი საზრუნავი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“,1967, 47.
45. სონეტისათვის, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 197, 18.
46. ლექსის თეორია, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1968, 32.
47. შევადგინოთ „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, 1969. 19.12. თანაავტორი).
48. გრიშაშვილის ლექსი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1969, 17.
49. ქართული რითმა მაიაკოვსკის ლექსის სტრუქტურაში, კრ. „ლიტერატურული ურთიერთობანი" ;II, 1969.
50. რა სახეობა იქნება? ჟ. „მაცნე“, 1969, |.
51. მუსიკა, გრძნობა და სილამაზე, ჟ. „ცისკარი“, 1969, 2.
52. Грузинская рифма и поэтика Маяковского, ж. "Литературная Грузия". 1969, No7-8.
53. ძველეარლელი ლექსი, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 1969
54. „გეფხისტყაოსნის“ პოეტიკიდან, თბ., 1969.
55. კ. ჭიჭინაძე – ქართული ლექსის მკვლევარი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“ ,1970, 31.
56. სტილის ძიება XXს.-ის 20-იანი წლების ქართულ პოეზიაში, კრ. „ქართული საბჭოთა ლირიკის ნარკვევები", 1970.
57, მხატვრული ანალიზის საკითხისთვის, ჟ. „ქართულიენადა ლიტერატურა სკოლაში", 1971, 2.
58. თანამედროვე ლექსის საზომებისთვის, ჟ. „მაცნე“, 1972, 2.
59. აკაკის ლექსი, თბ., 1972.
60. ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონი“ (თანაავტორი), თბ. 1972.
61. Исследования по теории стиха, ж. "Литературная Грузия", 1972, No12.
62 დავის საგანია სონეტი, კრ. ლიტერატურული ურთიერთობანი“, 1972.
63. „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, თბ., 1972.
64. ლიტერატურის თეორიის საფუძვლები (თანაავტორი), თბ., 1972, 1978, 1986.
65. Пути развития грузинского стиха, ж. "Литературная Грузия", 1973.No4.
66. სტილისტიკური დაკვირვებანი გალაკტიონის პოეზიაზე, ჟ. „ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში“, 1973, 2.
67. ფიქრები თანამედროვე ვერსიფიკაციაზე, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1973, 24.
68. Основоположник современной грузинской поэтики, ж. литературная Грузия", 1973, No10
69. ეპითეტი გალაკტიონის პოეზიაში, ჟ. „კრიტიკა“, 1973, 5.
70. რეფორმატორი ქართული ლექსისა, გაზ. „კომუნისტი“, 1973, 245.
71. გ. ტაბიძე, „არტისტული ყვავილები“. აღდგენითი გამოცემა რითმის ლექსიკონით, ბათუმი, 1974.
72. ინსტრუქცია გ. ტაბიძის რითმის ლექსიკონის შესადგენად, თბ.,1974,
73. ვაჟა-ფშაველას ხუთი პოემა (თანაავტორი), თბ., 1975.
74. „დრო, დრო აღნიშნე“, ჟ. „კრიტიკა“, 1975. 6.
75. ძველი და ახალი რითმა, ჟ. „მნათობი“, 1976, 5.
76. რუსთველური შიდარითმა, ჟ. „ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში“, 1976, 4
77. რითმის სიკეთე, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1976, 35.
78. ქართული ლექსის ბუნებისათვის, თბ., 1976.
79. მეგრული ლექსი, ჟ. „ცისკარი", 1976, 11.
80. აზრისა და ფორმის ერთიანობა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1977. 24.
81. Новейшая реформа грузинского стиха, ж. "Литературная Грузия", 1977,No4.
82. ქართული ლექსის უახლესი რეფორმა (გერმანულ ენაზე), კრ. „საქართველო“, 1977.
83. ქართული ლექსის განვითარების გზა, თბ., 1979.
84. გალაკტიონის რითმა თორმეტტომეულში, ჟ. „მაცნე", 1979, 4.
85. ლექსმცოდნეობის კონფერენციაზე, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1979.29.V.
86. კ. ჭიჭინაძე, ალიტერაცია ქართულ შაირში (შემდგენელ-რედაქტორი,გამოკვლევის ავტორი), თბ., 1979.
87. მესამე გამორიცხული, ჟ. „კრიტიკა“, 1979, 5.
88. აკაკის ლექსი, გაზ. „კომუნისტი“, 1980, 10, VI.
89. „წამების წყნარი წარმავალობა“, გაზ., ლიტერატურული საქართველო“, 1981, 40.
90. „ნარგიზოვანის“ სტრიქონები ხალხურ სიმღერაში, ჟ. „საბჭოთა ხელოვნება", 1981, 4.
91. ქართული ლექსმცოდნეობის ფუძემდებელი, გაზ. „კომუნისტი“, 1981, 22.IV.
92. Чашники - 250. ж." Литературная Грузия", 1981, No6.
93. ერთი სიმღერის ისტორიიდან, გაზ. „ლენინის დროშა“, 1981, 66.
94. ქართული ლექსმცოდნეობა 60 წლის მანძილზე, ჟ. „მაცნე“, 1981, 4.
95. „ვეფხისტყაოსნის“ რიტმული ვარიაციებიდან, ჟ. „ცისკარი", 1981,3.
96. ჭაშნიკი ქართული ლექსმცოდნეობისა, მამუკა ბარათაშვილი, „სწავლა
ლექსის თქმისა”. ქართულად და რუსულად (რედაქტორ-შემდგენელი), თბ., ·
97. პოეტიკური ძიებანი, თბ., 1981.
98. „რითმა ყოველთვის ხმალში იწვევს...", ჟ. „კრიტიკა“, 1982, 1.
99. პაპის ნათქვამი მთიბლური, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1982, 26.I.
100. გალაკტიონის რითმის ლექსიკონი ხელნაწერი, 1982 წ.
101. პოეტის რითმის ლექსიკონი, გაზ. „კომუნისტი", 1982, 8.XI.
102. გრიგოლ რობაქიძის სონეტები, ჟ. „რინა“, 1983, 3.
103. იაკობ შემოქმედელის ვერსიფიკატორული ძიებანი, ჟ. „მაცნე“, 1983, 3.
104. საერო პოეზიის სათავეებთან, გაზ. „კომუნისტი", 1984, 173.
105. ქართული ლექსის მკვლევარნი, კრ. „ჭაშნიკი, ქართული ლექსმცოდნეობის საკითხები“, თბ., 1984.
106. კოჭლი სონეტი, ჟ. „მაცნე“, 1985, 2,
107. ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები, ჟ. „კრიტიკა“, 1985, 4.
108. Хромой сонет в грузинской поэзии, „Гармония противоположностей", Т6., 1985.
109. ბესიკის „ცრემლთა მდინარეს" მეტრისათვის, კრ. „ქართული ლექს- მცოდნეობა“, თბ., 1985.
110. იაკობ შემოქმედელი, თბ., 1986წ.
111. საჭიროა საკადრისი მეცნიერული ახსნა, გაზ. „თბილისი", 1986.109. 112. გალაკტიონის სტროფი, ჟ. „კრიტიკა“, 1986, 5.
113. გალაკტიონის პოეტური სახეები, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, I,
1986.
114. იონა მეუნარგიას ერთი შენიშვნის გამო, გაზ. „ლიტერატურული სა- ქართველო“,1987. 12.V.
115 Tlo3TIMHECKHe Ila pauleli. K. “TepaTypHag [pysuta", 1987, N8, 116. გალაკტიონის პოეტიკა, თბ., 1987.
117. ილიას ნატვრა და იმედი, კრ. „ილია ჭავჭავაძე −150“, თბ., 1987.
118. გურული იუმორისტული ლექსი, გაზ. „ლენინის დროშა“, 1988, 132.
119. ასამაღლებელი ხმა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1988, 2. IV.
120. ცეზურა ქართულ ლექსში, ჟ. „მაცნე“ 1988, 1.
121. ცეზურა ლუწ და კენტმარცვლიან საზომებში, ჟ. „მაცნე“, 1988, 2. 122. ზოგჯერ თქმა სჯობს, გაზ. „თბილისი“, 1989, 270.
123. „სიძველისადმი გრძნობა, პატივი“, გაზ. „კომუნისტი“, 1989, 96. 124. ცოტნე-ბიჭები და პატარა ამორძალები, გაზ. „ახალგაზრდა კომუნის- ტი", 1989, 60.
125. კამათი უსათუოდ საჭიროა, ჟ. „სკოლა და ცხოვრება“,1989, 1. 126. ამაყი ნება, გაზ. „თბილისი“, 1989, 101.
127. გურამიშვილის ერთი სტროფის ისტორიისთვის, გაზ. „სახალხო გა- ნათლება", 1990, 1.
128. ციმბირის მიწაში, გაზ. „ალიონი“, 1990, 46.
129. ცეზურა ქართულ ლექსში და გურამიშვილის ვერსიფიკაცია, თბ., 1990.
130. „აქა ისმენენ ბესიკისას მღერას ციურსა“, ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვ- ნება". 1990, 1.
131. „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“, ალმ. „ქართული მწერლობა“, 1990, 2.
132. საუბრები აკაკის პოეტურ ხელოვნებაზე, ჟ. „კრიტიკა“, 1990, 5. 133. „ეს არ არის საქართველო“, ჟ. „დროშა“, 1991, 1.
134. ლომფერი შემოდგომა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1991, 1. XI.
135. გრ. ორბელიანის მუხამბაზი „გინდ მეძინოს", ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვნება“, 1991, 6.
136. „ლექსს აქვს თავისი კანონები“, ალმ. „მარიოტა“, 1991, 2.
137. „ლექსით და მერე რა ლექსით", ჟ. „ლაშარი“, 1991, 1.
138. „გულანის“ პოეზია, გაზ. „ლიტერატურული. საქართველო", 1992, 27.
139. ნიღბით და უნიღბოდ, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1992, 20.XI.
140. · გალაკტიონი თუ ცისფერყანწელები, თბ., 1992,
141. „გახსოვდეს, რომ ხარ ადამიანი“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა", 1992, 12.XII.
142. ქართული ლექსმცოდნეობა, ლექციების კურსი, თბ., 1992.
143. B MacKe II He3 Hct, K. " JlisrepaTypHaa Tpy3H", 1992, NNo6.
144. ზღვა, მერი, აფხაზეთი და ასპინძა, გაზ. „ლიტერატურული საქართვე- ლო“, 1993.2.VII.
145. დედაენის სადიდებელი, გაზ. „სიტყვა ქართული“, 1993, 7.
146. გალაკტიონის წვლილი?! გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1993, 1.X.
147. ი. ჭავჭავაძის ჭაბუკი ჭირისუფალი, გაზ. „ერთობა“, 1993, 30.VI. 148. პოეტიკა დიდი პოეტის თვალით, ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვნება“, 1993, 1.
149. აკაკის ვერსიფიკაციის შესწავლის ისტორიიდან, „აკაკის საიუბილეო კრებული", თბ., 1993,
150. აკაკი და მამია გურიელი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1993, 12.III.
151. ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი (თანაავტორი და შემდგენელ-რედაქ- ტორი), თბ., 1995.
152. „მას გახელილი დარჩა თვალები“, ჟ. „მნათობი“, 1995, 5-6.
153. ლექსის კითხვის ხელოვნება, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1995, 8.
154. ანა დედოფალი, გაზ.„საქართველო“, 1997, 1.
155. ნახევარხმოვანი - „ვეფხისტყაოსანში", გაზ. „კალმასობა",1997,9.VI.
156. მამია გურიელი – პოეტი და დეკლამატორი, ჟ. „ცისკარი" 1997, 7.
157. „ჭაშნიკი – 250", ჟ. „მნათობი", 1997, 6.
158. გურამიშვილის საგალობლებიდან: „სხვა ხმა“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1997, 4.VII,
159. პოეტიკა და ტექსტოლოგია, „ლიტერატურათმცოდნეობის აკადემიის შრომები“, I, 1997.
160. ქართული ლექსმცოდნეობა (II გამოცემა), თბ., 1997.
161. „აბდულ-მესიანისა“ და „არჩილ მეფის ქების" იგივეობისთვის, გაზ. „ბურჯი ეროვნებისა", 1997, 11,
162. იაკობ შემოქმედელი (II გამოცემა), თბ., 1998.
163. დაბალი შაირიდან მაღალზე გადასვლის ხელოვნება „ვეფხისფყაოსანში“, გაზ. „კალმასობა“, 1998, 2.
164. მე და ღამე, კრ. „ქართული ლიტერატურა", 1998, 1.
165. გამოთხოვება ძველ საქართველოსთან, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 1998, 144-147.
166. აუცილებელი განმარტებანი, გაზ. „კალმასობა",1998წ. 15, 1999, 1,2.
167, ბუალო, „პოეტური ხელოვნება“, ქართული თარგმანი, (წინასიტყვაობა),
თბ.,
168. ნოდარ დუმბაძის დიალექტი, ალმ. „გუბაზოული“, I, 1998.
169. ოცმარცვლიანი სტროფი „ვეფხისტყაოსანში“, უჟ. „მნათობი“, 1998,
170. მთელი ხანა წიგნისა „CIმი გსX ჩ6ს(5“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1998, 20.XI.
171. გ. ტაბიძის პოეზია დიმიტრი ბენაშვილის თვალთაზედვით, გაზ. „კალმასობა". 1998, 10.
172. შაირი თუ ფისტიკაური, ჟ. „მაცნე", 1998, (1-4.
173. შეხვედრა სიყვარულთან, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1998,
18.VI,
174. მოაზროვნე მეცნიერი და მომხიბლავი ადამიანი, კრ. „გრიგოლ კიკნაძე" თბ., 1999. ,
175. „არტისტული ყვავილები" – 80, კრ. „ლიტერატურათმცოდნეობის
აკადემიის შრომები“,II, 1999.
176. ილია და გალაკტიონი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1999, 14.
177. სულხან-საბა ორბელიანი – ვერსიფიკატორი, ალმ. „მწიგნობარი" 1999, 5. ,
178. გახსენება, ალმ. „გუბაზოული", II. 1999.
179. ვაჟა-ფშაველასთან შეპასუხება რომ გაბედო..., გაზ. „კალმასობაბ 1999, 8. ,
180. ალიტერაციის ინტენსივობა, კრ. „სჯანი“, I, 2000.
181. მივხედოთ ჩვენს ენას, გაზ. „მშვიდობა ყოველთა“, 2000. 117.
182. აკაკის სალექსო ფორმები, „აკაკის კრებული“, I, 2000.
183. სტროფის სემანტიკური სტრუქტურისათვის გალაკტიონის პოეზიაში გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000, 12. ,
184. „რა ჩურჩული ესმით ჩემთა ყურთა, ჟ. „მნათობი“ 2000, ვ-4,
185. „რა ენა წახდეს“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000 39 186. წვიმა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000, 22IX... ”.
187. ვერსიფიკაციული ნარკვევები, თბ., 2000.
188. მერის მოტივი, გაზ. „ახალი ეპოქის" დამატება „ჩვენი მწერლობა“, 2000, 17.XI.
189.გალაკტიონ ტაბიძე, მერი (შემდგენელ-რედაქტორიდა წინასიტყვაობის ავტორი), თბ., 2000.
190. ქართული ლექსმცოდნეობა (III გამოცემა), თბ., 2000.
191. ლექსი და საგანთა მუსიკა, გაზ. „ახალი ეპოქის“ დამატება „ჩვენი მწერლობა“, 2001, 23.II.
192. „ეპიტაფია დავით აღმაშენებლისა“, კრ. „კრიტერიუმი“,II, 2001.
193. რითმა და ზმა, კრ. „სჯანი",II, 2001.
194. გიორგი ლეონიძე – პოეტი და პიროვნება, კრ. „გიორგი ლეონიძე“, თბ., 2001.
195. სიტყვათა სილაბური წონასწორობიდან სიყვარულის ჰარმონიამდე, ჟ. „მნათობი“, 2001, 5-6.
196. სიმართლის წიგნი, გაზ. „ახალი ეპოქის“ დამატება „ჩვენი მწერლობა", 2001, .22.VI.
197. ომახიანი მწერალი და მეცნიერი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2001, 21.XII.
198. „ვეფხისტყაოსნის“ ენა თანამედროვე მეტყველებაში, კრ. „წინ, რუსთველისაკენ!“ თბ., 2001.
199. „მშვიდობის წიგნის“ ინტერპრეტაციისთვის, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, XXI, 2001.
200. ერთი სატრფიალო რომანსის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2002. 22.III.
201. ტერმინებისათვის: ზუსტი და არაზუსტი, „ვაჟური“ და „ქალური“ რითმა, კრ.„სჯანი“,III, 2002.
202. ქართული საერო ლექსის გენეზისისათვის, კრ .,ძველი ქართული მწერლობის პრობლემები", 2002.
203. გალაკტიონის დღის ისტორიიდან, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2002, 188.
204. დაბინდულ ქლიავისფერი მთები, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო". 2002, 4.
205. „ბასიანის ბრძოლის“ ავტორი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 2002. 15.XI.
206. რამდენიმე დამატებითი ცნობა „არჩილ მეფის ქების“ სასარგებლოდ, გაზ. „კალმასობა“, 2002, 8.
207. გალაკტიონი. ლიტერატურა თანამედროვე კარცერ-ლუქსისათვის, შემდგენელი და წინასიტყვაობის ავტორი, თბ., 2002.
208. ეფემერების ეროვნული დაკონკრეტება, კრ. „გალაკტიონოლოგია", I, 2002.
209. ჩახრუხაძის რითმა, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, XXII, 2002.
210. „რითმა ლამაზი ოქროს ფასია“, ჟ. „მნათობი", 2002, 11-12
211. იონა მეუნარგიას ღვაწლი, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 200ვ, 28.I.
212. კატრენის მესამე ტაეპი, გაზ. „კალმასობა“, 2003, 1.
213. „მივალ გურიაში, მარა“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 200ქ, 58.
214. ქართული ლექსი, თბ,, 2003.
215. „შფოთიანი ტფილისი“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2003. 25.IV.
216. „ეღირსებაო ლუხუმსა“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2003, 177.
217. გალაკტიონი. 15 ლექსი და ერთი პოემა, თბ., 2003,
218. ბესიკის რითმა, კრ. „სჯანი“, IV, 2003.
219. რომანტიკოსთა რითმა, „ლიტერატურული ძიებანი", 200ქ, XIV.
220. მუხრანული, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 2003, 7.XI.
221. ძირძველ ქართულს არ ახასიათებდა სიტყვათშემოკლებანი, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2003, 16.X.
222. როგორი მახსოვს იგი? კრ. „გალაკტიონოლოგია", II, 2003,
223, ბორენას საგალობელი და ბესიკის „სამძიმარი“, გაზ. „ახალი ეპოქის"
დამატება „ჩვენი მწერლობა", 2003, 12. XII.
224. გალაკტიონის სამყაროში, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2001, 7.XII.
225. ერთხელ კიდევ და უკანასკნელად აბრევიატურების გამო, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2004, 11.
226. „გალაკტიონის რითმის ლექსიკონი“, ბოლოსიტყვაობა, კრ. „სჯანი“, V, 200.
227. მოგონებანი გალაკტიონზე, თბ,, 2004.
228. ადონისური მეტრი „ვეფხისტყაოსანში“, „რუსთველოლოგია“,III, 2004.
229. დადგა დრო გალაკტიონის თხზულებათა ახალი აკადემიური გამოცემისა, „კალმასობა“, 2004, 2.
230. ლექსი და სიმღერა, გაზ. „24 საათი“, 2004. 12. XI.
231. ფრანგული ალექსანდრიული ლექსის მოდელი ძველ ქართულ ხელნაწერებში, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო”, 2004. IV.
232. „ეჰ, არ მჯერა მე ეგ რაღაც“, გაზ. „ქართული კულტურა", 2005.17.IX,
233. აფხაზეთი, გალაკტიონი და ოქროს ლირა.
234.წინათქმა გალაკტიონის გამოუცემელი „რჩეულისათვის“, 2005.
235. შემოდგომა შეუდარველი, ჟ. „არილი“, 2005, 1.
236. რუსთველის „ტკბილქართული" და გალაკტიონის ალიტერაციები.
გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 2005. 28.I.
237. პოეტები და ყვავილთა სიმბოლიკა, „მწერლური ცხოვრება“, 2005, 5.
238. ბარათაშვილის მეტრიკა, კრ. „სჯანი“, VI, 2005.
239. ენაშემკული და კურთხეული, „კალმასობა“, 2005, 8.
240. „ზედმეტი“ ლექსი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2005. 9.XII.
241. რითმათა ტაში, „კალმასობა", 2005, 2.
242. თოვლის სიმბოლიკა გალაკტიონის პოეზიაში, „ლიტერატურული.
ძიებანი“, XXVI, 2006.
243. მოცარტი, ბეთჰოვენი და გალაკტიონის რითმის მუსიკა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2006. 19.V.
244. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, „კალმასობა“, 2006, 1-2-3-4.
245. ანა კალანდაძის ახალი წიგნის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2006, 8. IX.
246. ილიას კალამი, „კალმასობა", 2006, 6.
247. უსახლკაროდან მახარხარომდე, „მწერლის გაზეთი“, 2006, 9.
248. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, თბ,, 2006.
249. სულიკო – ცად ასულიყო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2007,19.I.
250. მოუარეთ საქართველოს, „კალმასობა", 2007, 1.
251. ჰიატუსი ქართულ ენასა და ლექსში, „სჯანი", VIII, 2006.
252. დიდგორი და ნარცისი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2007. 25. V.
253. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, თბ,, 2008, მეორე შევსებული გამოცემა.
254. ქართული ლექსის ისტორია და თეორია. თბ., 2009.

4 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - წინასიტყვაობა

▲back to top


წინასიტყვაობა

ქართული ლექსის ფენომენი ისევე უნიკალურია, როგორც ქართული ენის. მისი კვლევაც ადრევე უნდა დაწყებულიყო, იოანე ზოსიმეს ქართული ენის ქების დროიდან (X საუკუნე) – რუსთაველის პოემის შემდეგ მაინც (პრო ლოგის პოეტიკა).

მამუკა ბარათაშვილის „სწავლა ლექსის თქმისა" ქართული ლექსის კვლევის გვიანდელი ეტაპია. ადრინდელი პო ეტიკური ძიებანი დროთა უკუღმართობას შეეწირა.

აკაკი განერელიას და გიორგი წერეთლის ფუნდამენტუ რი ნაშრომები XX საუკუნის შუა წლებშია შექმნილი.

წინამდებარე მონოგრაფია ქართულ ლექსზე ჩემი ხან გრძლივი ფიქრისა და განსჯის ნაყოფია. მას წინ უსწრებდა

ნიგნები: „პოეტური ხელოვნების საკითხები“, „ლექსმცოდ ნეობის საკითხები", „ქართული ლეესის ბუნებისათვის", „ქართული ლექსის განვითარების გზა“, „პოეტიკური ძიებანი“, „ცეზურა ქართულ ლექსში,“ „ვერსიფიკაციული ნარ კვევები“, „ქართული ლექსმცოდნეობა“ – ლექციების კურსი, „ქართული ლექსი“ – სასკოლო სახელმძღვანელო და სხვ.

მონოგრაფიაში ლექსწყობის საკითხები ყოველთვის პროპორციების დაცვით არ არის ნარმოდგენილი. ზოგი ერთი, რომელიც სხვა მკვლევართა მიერ იყო შესწავლილი და ჩემს თვალსაზრისს ეთანხმებოდა, ანდა იმდენადაა ცნობილი, რომ ხელმეორე განხილვას აღარ საჭიროებდა, შეკუმშულია, ხოლო უფრო დიდი ადგილი ეთმობა სა კუთრივ ჩემ მიერ გაანალიზებულ პრობლემებს.

ქართული ვერსიფიკაციის კვლევის ისტორია, ცალ კეულ ავტორთა შეხედულებანი ჩვენი ლექსწყობის ბუნე ბაზე წარმოდგენილია თავში – ქართული ლექსის სილაბურობისა და სილაბურტონურობის თეორიები.

შედარებით ვრცლადაა განხილული ქართული რითმა, რაზედაც საგანგებო გამოკვლევა არ არსებობს.

წიგნში ქართული რითმის ხელოვანთა ერთგვარი პორტრეტებიცაა მოცემული.

იმდენად რთული და მრავლისმომცველია ქართული ლექსის ისტორიისა და თეორიის პრობლემატიკა, რომ ალბათ არაერთი საკითხი კვლავ გაურკვეველი ან ახლებურად გადასაწყვეტი დარჩა, რაც ლექსმცოდნეთა ახალ-ახალ თაობებს ელის.

5 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია

▲back to top


5.1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები

▲back to top


V. სალექსო ფორმები

მეტრით წარმოებულ ლექსთა სახეების გარდა, რომლებიც „მეტრულ რეპერტუარში" და „ლექსთა სახეებში" წარმოვადგინე, ქართულ პოეზიაში გვხვდება სტროფიკითა და რითმით, ან მხოლოდ რითმით წარმოებული სალექსო ფორმები. მათი შემოღება, უწინარეს ყოვლისა, სულხან-საბა ორბელიანის სახელთანაა დაკავშირებული. „ქილილა და დამანას“ გალექსვის დროს სპარსული ლექსითი ციტატები საბამ ასევე ლექსის ფორმით გადმოიღო და მათ სათანადო კვალიფიკაცია მისცა. როგორც სპეციალისტები აღნიშნავენ, ეს კვალიფიკა ცია საბასეულია: ტაეპი, ლექსი, მრჩობლედი, წყობილი, შეწყობილი, შერეული და სხვ. სპარსულ დედანში ისინი სახელდების გარეშეა.

ამ სალექსო ფორმებს სულხან-საბა გვთავაზობს მანამდე არსე ბული ფორმების – შაირის, ჩახრუხაულის, ფისტიკაურისა და სხვათა – გვერდით და ისინი ისეთსავე სრულუფლებიან ფორმებად მიაჩნია, როგორც ზემოთ დასახელებულნი.

ეს სალექსო ფორმები, რომლებიც დღეს ხმარებიდან არის გამო სული, ჩვეულებრივად არაკებშია ჩართული ამ სახით: „თქვა ლექსი", „უთხრა წყობილი" და სხვ.

მათი ხასიათის განმსაზღვრელი, როგორც ვთქვი, სტროფიკა და რითმაა და არა მეტრი. მაგალითად, მრჩობლედი ხან 16-მარცვლიანია, ხან – ოცმარცვლიანი, ასევეა შეწყობილი და სხვ. (XII-XVIII საუკუნეთა სალექსო ფორმები განხილული აქვს გივი მიქაძეს).

ტაეპი ერთსტრიქონიანი ლექსია ხან შიდარითმით („ამას არითა, ამ მასარითა არსად წავიდე ტუქსვით არითა“,ხან უშიდარითმოდ: „გალიას შინა ნამწყვდევი, გაფრინდა, ვითა გვრიტია". მოსაზრება, თითქოს აქ სტროფის (ან მთელი ლექსის) ტაეპია ნაგულისხმევი, უსაფუძვლოა. ამის ილუზიას ქმნის „ჭაშნიკში" წარმოდგენილი ტაეპები. მაგრამ მათ ყველას მიწერილი აქვს: „შაირის ტაეპი“, „შეწყობილი ტაეპი“, „ამისი ტაეპი".

„ქილილა და დამანას" ტაეპი დასრულებული შინაარსის ნაწარ მოებია, „ჭაშნიკის“ ტაეპები კი – აქვე წარმოდგენილი სტროფების ნაწილები.

ტაეპი, როგორც ლექსის სახეობა, ეჭვს არ იწვევს. მოგვიანებით ბესიკისა და გრიგოლ ორბელიანის ლექსებში ცალკეა წარმოდგენილი ტაეპები.„ტაეპნი" ჰქვია მირიან ბატონიშვილისადმი მიძღვნილ ბესიკის ლექსებს („კრემენჩუკს გრიგოლ უწოდა"), ასევე გრიგოლ ორბელიანის ერთტაეპიან უშიდარითმო ლექსებს, მაგალითად, „სიცოცხლე შვენის სიხარულითა“.

ლექსი დასრულებული აზრის შემცველ ორსტრიქონიან ურ თიერთგარითმულ ტაეპებს ეწოდება:

თუ ამას წინათ ჩემს ხელთა იყო ჩემივე ნებანი,
რაც თქვენა გნახე, დამვარდა, თქვენ წინა აქვან დებანი.

(სულხან-საბა)

ლექსს დამოუკიდებელ სალექსო ფორმად მიიჩნევს მამუკა ბარათაშვილი: „ლექსი ორ სტრიქონსაც ჰქვიან და ამბავს ერთად განლექსულს“ (10, 10).

ჩვენს დროში ლექსის ანალოგიით შეიქმნა ორსტრიქონიანი გარითმული სალექსო ფორმა ორძალის სახელწოდებით:

ყველა ნიღბიანის გასაგონად ვაცხადებ აწი:
საკუთარ სახეს ვერ დამალავს კაცური კაცი.

(ოთარ შალამბერიძე)

მრჩობლედიც ორსტრიქონიანია (სულხან-საბას ლექსიკონის მიხედვით, სიტყვა მრჩობლი ორსნიშნავს). სტრიქონები აქაც ურთიერთ გარითმულია. მაგრამ, ლექსისა და ორძალისაგან განსხვავებით, იგი არასდროს ორი სტრიქონით არიფარგლება მრჩობლედი ორსტრიქონიანი სტროფებით დაწერილი ლექსია. აი, მისი ნიმუში „ჭაშნიკიდან“:

ხელსწრაფი, უცხო ოსტატი, ჭკვიანი, გონიერია,
წყალზედ ქარულად მოხატის ყმა იყო, თუნდა ბერია.
გულისა გამანათლებლად თმანი ხუჭუჭნი დასახის,
ღამის სარითა დღის ვარდსა შროშანთან ურგოს, მას ახის.

XIX საუკუნიდან, როცა კატრენის ოთხჯერადი რითმა უმეტესად ორჯერადზე გადავიდა, მრჩობლედებიც გახშირდა.

შეწყობილი ექვსტაეპიანი ლექსია ერთიანი, ექვსჯერადი რითმით (aaaaaa). საბას 19 შეწყობილიდან 12 ექვსტაეპიანია.

წყობილი ზოგჯერ ემთხვევა შეწყობილს, უფრო ხშირად კი იგი ოთხტაეპიანია ერთიანი რითმით.

რვული, როგორც სახელწოდება გვიჩვენებს, რვატაეპიანი და რვაჯერადრითმიანი ლექსია. „ქილილა და დამანაში“ იგი გრაფიკულად რვა ტაეპად არის წარმოდგენილი, ზოგჯერ ოთხტაეპიან ორ კოლონად, რომელთა შორის ინტერვალია.

რა ოსტატი ასოთ სხმიდა,
მისი გული სხვას იწვრთიდა.
ონით ხრმალებრ მტერთა სრვიდა,
განსა ფარებრ იფარვიდა,
ინსა ზუჩად დაირქმიდა,
ტარსა ჯაჭვად ჩაიცმიდა.
ენსა მშვილდად აიბმიდა,
სანსა ისრად მებრძოლს სრვიდა.

ალექსანდრე ყაზბეგის ლექსებში გვხვდება ერთი ცხრატაეპიანი ლექსი: „გადიშალე, ჩემო თეთრო ქაღალდო" (15) გარითმვის სისტემით (aabbcdcdd).

შერეულს, რომელიც უფრო მრავალსახოვანია, მყარ სალექსო ფორმებში განვიხილავ.

მაჯამა ერთი შეხედვით უცხოურია. ტერმინი არაბულიდან მომ დინარეობს, მაგრამ არაბულ-სპარსულ პოეზიაში იგი სალექსო ფორმა არ იყო (იხ. “რითმის ფონიკა").

მცდარია მაჯამისა და ომონიმური რითმის გაიგივება.

მაგრამ ტრადიციის ძალა დიდია და ტერმინ მაჯამას ვერ შე ველევით. მაჯამა უნდა ვუწოდოთ მთლიანად ომონიმური რითმებით დაწერილ ლექსებს, როგორიცაა, მაგალითად, ბესიკის „იადონს ის ევარდა", აკაკის „აღმართ-აღმართ“, გალაკტიონის „უცნაური სასახლე“, გრიშაშვილის „მაჯამა“ და სხვ. ამ ლექსებში ომონიმური რითმების თავმოყრა გვაქვს.

საზოგადოდ, რითმას დიდი როლი აკისრია ქართული ლექსის სახეობათა შექმნაში.

მამუკა ბარათაშვილმა თავის ტრაქტატში ერთმანეთისაგან გა ნასხვავა უშიდარითმო მაღალი შაირი („მე რუსთველი ხელობითა") და შიდარითმებზე აგებული მაღალი შაირი („თამარ წყნარი, შესაწყნარი“). მათ სხვადასხვა სახელი უწოდა.

ვახტანგ VI-ს უსათაურო „რანი და მოვაკანი და"-ს შიდარითმები ერთიანიდა კავშირით არის გამაგრებული: „რანი და მოვაკანი და-სახლი და-ბანი, განი და“. ლექსს ავტორისეული მინაწერი აქვს: „ერთი ლექსის ხმა ესეც არის“.

თუმცა იგი ტიპიური დაბალი შაირია, მაგრამ რითმათა განსაკუთ რებული შედგენილობის გამო შეიძლება ლექსის დამოუკიდებელ სა ხეობად მივიჩნიოთ.

ერთ რვულს გურამიშვილმა მიაწერა: ახალი შემოღებული ქარ თულად. ჩვეულებრივი რვულებისაგან განსხვავებით, კატრენის ყოველ ფაეპს ცეზურული რითმა აქვს:

ხორცია მიწა ტალახი, საწუთროს ფეხით ნალახი,
სული უსხეულ მყოფელი, აქვს საუკუნო სოფელი.

ორიგინალურ ფორმას ქმნის სამტაეპედებად დატეხილი ჩახრუ ხაული შესაბამისი რითმებით, რაც რომანტიკოსებმა შემოიტანეს (aabcc):

წინანდლის ვარდო,
სულითა ტრედო,
გულითა წმინდავ, ვით მთისა წყარო.
ვითა ცისკარი,
ხარ მოცინარი,
რომე მნახველის გული ახარო.

(გრიგოლ ორბელიანი)

ამავე სქემითაა დაწერილი ბარათაშვილის „საყურე“ (იხ. „სტროფი").

კიდევ უფრო ორიგინალურია რვატაეპიანი სტროფული კომ პოზიცია (aaabcccb), რომელიც ოცამდე ნიმუშის სახითაა გალაკტიონის პოეზიაში:

აუჩქარა ცხენმა გზაში,
ქიმერებმა დაჰკრეს ტაში,
დაიკივლა ელვამ ცაში,
და ღრუბლები შეაჯერა.
აჰა, ბრძოლა დაათავა,
ნაპოვნია მზის სათავე,
დაუჭირა რაშს სადავე,
ხედავთ? იგი შეაჩერა.

(„აუჩქარა ცხენმა გზაში”)

ეს სტროფი მყარ სალექსო ფორმადაც შეიძლება მიჩნეულ იქნას. ნოე ჩხიკვაძის „ლაშქრულშიც“" სამი რითმაა, სტრიქონთა რაო– დენობა კი შვიდია (aabccxb):

რაზმი – რაზმს ჩქარა, მხარი მხარს!
სიკვდილი მტარვალს, საზიზღარს,
ჭირთა მთოველსა.
დიდება ერსა ჩვენს მშობელს,
მშვიდობა – მადლი ამ სოფელს,
თავისუფლება – სიკეთე
ერსა ყოველსა.

თავისებურია გრიგოლ აბაშიძის ხუთტაეპიანი „ოცნება უფლის წულისა“ თავ-ბოლო ჩამკეტი რითმით (იხ. „რითმის გრძლიობა”).

5.1.1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - მყარი სალექსო ფორმები

▲back to top


1) მყარი სალექსო ფორმები

მსოფლიო პოეტიკაში ცნობილია სტროფიკითა და რითმით წარ მოებული, მტკიცედ შეკრული ლექსთა სახეები, რომლებიც მყარი სალექსო ფორმების სახელითაა ცნობილი: სონეტი, ტერცინა, ოქტავა, ტრიოლეტი, რონდო, კანცონა, მუხამბაზი, ტანკა და სხვა, რომელთა დიდი ნაწილი ქართულში გადმოვიდა.

ამასთან ერთად, ქართულ პოეზიაშიც მოიპოვება რამდენიმე სახეობა ლექსისა, რომელთაც შეიძლება მყარი სალექსო ფორმის კვალიფიკაცია მიეცეს.

5.1.2 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები

▲back to top


5.1.2.1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები - ჩარხებრმბრუნავი ლექსი

▲back to top


ა) ჩარხებრმბრუნავი ლექსი

XVII-XVIII საუკუნეების ქართულ ვერსიფიკაციულ ძიებებში გვხვდება ლექსის უცნაური ფორმა უცნაური სახელწოდებით – „ჩარხებრმბრუნავი ლექსი", რომლის ავტორი მეფე-პოეტი არჩილია.

ლექსის ეს სახეობა სპარსული პოეზიიდან მოდის (69, 270). სტრი ქონში შემავალი სიტყვების მექანიკური ტრიალით მის ურთიერთ განსხვავებულ ვარიაციებს ვღებულობთ.

არჩილის „ჩარხებრ მბრუნავი ლექსი“ ორნაწილიანია. პირველ ნაწილში ჩარხივით ბრუნავს სტრიქონი: „ამოებასა იგავით ასოთა შენობს მოესო" და ხუთი ციფრის ადგილშენაცვლებით ვღებულობთხუთ სხვადასხვა ვარიაციას: 1) „ამოებასა იგავით ასოთა შენობს მოესო", 2) „მოესო – ამოებასა იგავით ასოთა შენობს," 3) „იგავით ასოთა შენობს მოესო ამოებასა", 4 ),შენობს იგავით მოესო ამოებასა ასოთა“ და 5) „ასოთა შენობს მოესო ამოებასა იგავით“.

თითოეულ ვარიანტს ოთხტაეპიანი სტროფი უჭირავს. მეორე ნაწილში ამავე წესით ბრუნავს სიტყვები სტრიქონში. ოღონდმმისი პირველი ხუთი სიტყვა და ხუთი ვარიაცია ერთ სტროფშია მოქცეული:

ამოებასა იგავით ასოთა შენობს მოესო.
მოესო – ამოებასა იგავით ასოთა შენობს.
იგავით ასოთა შენობს მოესო ამოებასა.
შენობს იგავით მოესო ამოებასა ასოთა.
ასოთა შენობს მოესო ამოებასა იგავით.

ლექსის ორივე ნაწილშისიტყვები ისეა სტრიქონებში განლაგებული, რომ 16-მარცვლიანი დაბალი შაირის სტრუქტურა არ დაირღვეს.

სტრიქონთა ვარიაციები უსემანტიკოა. მართალია, თითოეულ სიტყვას თავისი შინაარსი აქვს, მაგრამ მათი ურთიერთდაკავშირება მექანიკურია.

ქართულ პოეზიაში ჩარხებრ მბრუნავი ლექსის ეს ერთადერთი ნიმუში გვაქვს.

5.1.2.2 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები - შერეული

▲back to top


ბ) შერეული

სულხან-საბას მიერ შემოტანილი სალექსო ფორმებიდან, როგორც აღნიშნული მაქვს, ერთი მათგანი, ასე თუ ისე, აკმაყოფილებს მყარი სალექსო ფორმის მოთხოვნილებას. იგი ექვსტაეპიანი ლექსია ორი სხვადასხვა რითმით. თუ საბას სხვა სალექსო ფორმები, მათ შორის ექვსტაეპიანებიც, ერთრითმიანია, აქ მესამე და მეხუთე ტაეპებში ახალი რითმაა ჩართული (aababa). ამიტომაც ჰქვია შერეული:

რა კაცი გზათა საბრხეთა სხვათა დაურწყამს დებითა,
ბოლოს თვითონეე გაებმის ზეგარდმო მიმოდებითა.
კეთილი ყლორტი ბედს ისხამს, ხიდად მიუძღვის მრავალთა,
ვარდს ვერვინ მოჰკრეფს ნარისა დამრგველი იმედებითა,
ვითა ვლის, გზათა შეხვდების, დრკუსა და მართლად მავალთა,
კეთილს კეთილი შეეზღვის, ავს – ავი გარდადებითა.

მამუკა ბარათაშვილმა „ჭაშნიკში“ სულხან-საბას ის შერეული შეიტანა, რომლის მეორე, ჩართული რითმა დეფექტურია: გარდაბანილი-ცვარული, რამაც მკვლევართა დაბნეულობა გამო იწვია. ზოგჯერ თვით ტერმინიც კი არ ესმით სწორად. შერეული არ გავრცელებულა. იგი მხოლოდ პირობით შეიძლება მიჩნეულ იქნას მყარ სალექსო ფორმად.

5.1.2.3 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები- ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები - გალაკტიონის სტროფი

▲back to top


გ) გალაკტიონის სტროფი

გალაკტიონს ადრევე ჰქონდა მიდრეკილება რვასტრიქონიანი სალექსო ფორმებისადმი. პოეტმა არაერთი ოქტავა დაწერა და, საერთოდ, რვასტრიქონიანი სალექსო ფორმის 30-მდე სხვადასხვა კომბინაცია შექმნა, ამათგან ზოგიერთი – ოთხრითმიანიც (abcdabc):

წარბგადახრილი მიდის
შემოდგომისა ჩრდილი.
ზიდავს გამხდარი ცხენი
ყვავილებიან ურემს.
ცისას იგონებს რიდეს
ის როსინანტად ზრდილი,
გაჰქრნენ ზაფხულის დღენი,
ქარი ყვავილებს ურევს.

(„ქარი ყვავილებს ურევს)

გალაკტიონის სახელთან მაინც უნდა დავაკავშიროთ „მშვიდობის წიგნის“ სტროფული კომპოზიცია (მხმხიილხ):

დევს ჰგავდა ნამდვილს
მუხა იმ გზაში.
ერთხელ იმ ადგილს
იმ შუამთაში,
სად სჩანდა ჩრდილი,
გზად შედგა წყვილი.
იმერი ზრდილი:
ქალი და ვაჟი.

ამ ფორმითაა დაწერილი მთელი 1081 სტროფიანი პოემა (რამდენიმე დაუმთავრებელი ან სხვაგვარად გარითმული სტროფის გამოკლებით). ავტორმა კარგად იცის, რომ „მშვიდობის წიგნის“ სალექსო ფორმა ორიგინალურია და პოემის შენიშგნებში წერს: „არის თუ არა სიახლე ფორმის მხრივ".

ამავე წყობითაა შექმნილი ზოგიერთი სხვა ლექსი თუ მისი ნაწილი („მზის ამოსვლა“, „ერთხელ შავ ზღვაზე" და სხვ.) და, რაც მთავარია, შედევრი „ქებათა ქება ნიკორწმინდას“:

მაქვს მკერდს მიდებული
ქნარი, როგორც მინდა.
ჩემთვის დიდებული
სხივი გამობრწყინდა.
მკვიდრად ააშენა,
ვინაც ააშენა,
და ცით დაამშვენა
დიდი ნიკორწმინდა.

ლექსის მომდევნო სტროფთა ბოლოებში რეფრენის სახით მეორ დება სიტყვა „ნიკორწმინდა“ (სხვა მხრივ რითმათა განლაგება შენარ ჩუნებულია). არ შევცდები, თუ ვიტყვი, რომ გალაკტიონის სტროფის კომპოზიცია უფრო სრულყოფილია, ვიდრე სხვა რვასტრიქონიანი სალექსო ფორმებისა. რითმის გადმოტანა ბოლო სტრიქონში ერთ მთლიან ერთეულად ჰკრავს სტროფს.

გალაკტიონის ამ ლექსზე დაწერილ ნარკვევში გრიგოლ რობაქ იძე მას „გალაკტიონურს" უწოდებს: „იგი გალაკტიონურია და ამ სახით შევა ქართულ პოეზიაში".

ამ სალექსო ფორმის ანალოგი ვერ ვიპოვეთ დასავლურ და აღმო სავლურ პოეტიკაში და თუკი ლექსის სახეობებს ამა თუ იმ პოეტის სახელს ვარქმევთ: ჩახრუხაული, რუსთველური, გურამული, ბესი კური; თუკი არსებობს ალკეოსის სტროფი, საფოს სტროფი, ჩოსერის სტროფი, რონსარის სტროფი, მათი მიხედვით, სრული უფლება გვაქვს, გალაკტიონის მიერ შემოღებულ ამ სტროფულ კომპოზიციას გალაკ ტიონის სტროფი ვუწოდოთ.

5.1.3 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები

▲back to top


5.1.3.1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - მუხამბაზი

▲back to top


ა) მუხამბაზი

მუხამბაზი მომდინარეობს არაბული სიტყვიდან მუხამმას, რაც ხუთეულს ნიშნავს. იგი ეკუთვნის სპარსული ლექსწყობის გვარს, რომელსაც მუსამმათი ეწოდება – ძაფზე აცმული მარგალიტები (69, 267).

მუხამბაზისთვის ნიშანდობლივია სტროფების ხუთტაეპიანობა და გარითმვის გარკვეული სისტემა: პირველი სტროფის რითმა უნდა გადადიოდეს მომდევნო სტროფების ბოლოებში: aaaa bbbba cccca ...

ქართულ პოეზიაში მუხამბაზი მე-18 საუკუნეში შემოდის და ბე სიკის სახელთანაა დაკავშირებული. მისი ტიპიური ნიმუშია „ტანო ტატანო“.

მაგრამ ქართული მუხამბაზისთვის აუცილებელი არ არის სტრო ფების ხუთტაეპიანობა (55, 23). საიათნოვასა და აკაკის მუხამბაზებში ოთხტაეპიანი სტროფები გვაქვს.

ზოგჯერ ქართველი პოეტები მუხამბაზს ისეთ ლექსებსაც არ ქმევენ, რომლებშიაც დაცული არ არის მუხამბაზის ფორმა, მაგრამ გად

მოცემულია აღმოსავლური, ბოჰემურ-დარდიმანდული განწყობილება: ალექსანდრე ჭავჭავაძის „მუხამბაზი ლათაიური“, აკაკის „მუხამბაზი“ („ნახევარი ცხოვრების გზა გავლიე").

ქართულ მუხამბაზს იმთავითვე გაუჩნდა მიდრეკილება გარკვეული საზომებისადმი. ბესიკის მუხამბაზები დაწერილია 14-მარცვლიანი საზომით (5/4/5), საიათნოვას მუხამბაზები – | 1-მარცვლიანი საზომით (4/4/3) („საქართველოს მეფის საზანდარი ვარ"). ამავე მეტრით წერდნენ მუხამბაზებს გრიგოლ ორბელიანი და აკაკი.

მუხამბაზის მიმართ საქართველოში ორგვარი, ურთიერთდაპირის პირებული დამოკიდებულება იყო. გრიგოლ ორბელიანმა თავის „მუხამბაზს“ ეპიგრაფად წაუმძღვარა სტრიქონი – „მუხამბაზო, რა ტკბილი რამ ხმა ხარო“,ხოლოასევე რომანტიკოსი ვახტანგ ორბელიანი წერდა: „მე არ მიყვარს კილო მუხამბაზისა, კინტოთ კილო, კილო შუაბაზრისა“.

მუხამბაზი დიდხანს არ გაჰყოლია ქართულ პოეზიას.

5.1.3.2 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - სონეტი

▲back to top


ბ) სონეტი

მყარი სალექსო ფორმებიდან სონეტი ყველაზე უფრო მრავალ სახოვანია და გავრცელებული. ტერმინი მომდინარეობს იტალიური სიტყვიდან 50იიჯხ, რაც ჟღერას ნიშნავს.

სონეტი ძირითადად ორი სახისაა: იტალიური ანუ კლასიკური და ინგლისური.

კლასიკური სონეტისთვის დამახასიათებელია თოთხმეტი სტრი ქონის დაყოფა ორ კატრენად და ორ ტერცეტად (4/4/3/3), გარითმვის სქემა ასეთია: კატრენებში abba abba (ან abab abab), ტერცეტებშიcde cdc (ან მისი ვარიაციები). სულ ხუთი რითმა უნდა იყოს: ორი – კატრენებში, სამი – ტერცეტებში.

ინგლისურ სონეტში 14 სტრიქონი ასე ნაწილდება: 4/4/4/2. გარდა სტროფული კომპოზიციისა (გარე ფორმა), სონეტს შიდა ფორმაც აქვს, რაც გულისხმობს თემის ეტაპობრივ განვითარებას. სონეტი ერთ თემაზეა გაშლილი. პირველ კატრენში წარმოჩენილი თემა მეორე კატრენში კონკრეტდება. ტერცეტებში გარდატეხა იწყება და თემის საბოლოო გადაწყვეტა ხდება.

სონეტი იტალიაში წარმოიშვა და მისი პირველი მნიშვნელოვანი ნიმუშები იყო პეტრარკას სონეტები ლაურასადმი (XIV საუკუნე). აქედან გავრცელდა მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია შექსპირისა და ფრანგი მოდერნისტების სონეტები.

საქართველოში სონეტი XIX საუკუნეში შემოვიდა. გიორგი ერის თავმა თარგმნა მიცკევიჩის სონეტები და ორიგინალურიც შექმნა. მაგრამ მათში დარღვეულია სონეტის სტრუქტურა. თითო-ოროლა სონეტი სხვებმაც დაწერეს თუ თარგმნეს (ანტონ ფურცელაძე, კირილე ლორთქიფანიძე, შალვა დადიანი).

სონეტის ფორმაზე ქართულ სინამდვილეში პირველად ილია ჭავჭავაძემ მიუთითა. მან შენიშნა, რომ მიცკევიჩის სონეტების კოზ ლოვისეულ თარგმანებში დაცული არ არის სონეტის კანონიკური ფორმა.

ნამდვილი სონეტი ჩვენში მკვიდრდება XX საუკუნის დასაწყისში. 20-იანი წლების ბოლოს გრიგოლ რობაქიძესა და იოსებ გრიშაშვილს შორის გაიშალა პოლემიკა სონეტის ირგვლივ. იგი შეეხებოდა გა რითმვის წესს, შიდა ფორმას და საზომს. ადრე ქართველი ავტორები სონეტს 10-მარცვლიანი საზომით (5/5) წერდნენ. გრიგოლ რობაქიძემ 14-მარცვლიანი საზომი მოარგო, რაც შემდეგ დამკვიდრდა. ერთხელ პოეტმა თავად დაარღვია ეს წესი. „ამორძალ ლონდაში“ ზოგი სტრიქონი 14-მარცვლიანია, ზოგიც 18-19-მარცვლიანი, მაგრამ ლექსს მინაწერი აქვს – „სონეტი ნაპირებგადალახული".

სონეტის გარე და შიდა ფორმა იდეალურად არის დაცული გრიგოლ რობაქიძის სონეტში „საქართველოს“:

ამაყი ნება. თავადობის და შურის კერძი.
ლაღი თარეში: სილამაზის ეშხით შეებული.
ხელმწიფებისთვის ოქროვანი კოლხეთის ვერძი
და სისხლი გმირის, შმაგი რიტმით ზარხოშებული.

ტაძარი ოშკის: თეთრი ლოცვით ათოვლებული.
საშო ზმანების: ხან მყოფელი და ხან კი ბერწი.
სევდათა ვაზის ცრემლიანი მოჭრილი ლერწი
და ცხელი ჯვარი ნინოს თმებით განელებული.

მე მიყვარს შენი გამოხედვა: ძველი, მესხური, –
მზის სინელეში შოთას სიტყვით რო მოესხურა,
მაგრამ ხედავდე: სააკაძე ლანდივით მოდის.

უცხო შორეთის სიყვარულით პირგამეხილი, –
და ნატრობს გმირი გამთელდება ნეტავ თუ ოდეს
შენს უნდო მკერდში მისი ხმალი გადატეხილი.

საზომი 5/4/5-ია, გარითმვის ფორმა:abab abba ccdede. პირველ კატრენში საქართველოს სისხლიანი წარსულია გაცხა დებული (სისხლი გმირის"), ამაყი ქართული ხასიათი („ლაღი თარეში"), მეორე კატრენში – ისევ საქართველოს წარსული, მაგრამ რელიგიურ ასპექტში (ნინო, „ცხელი ჯვარი"). ტერცეტებში თხრობას ცვლის ავტორის აქტიური დამოკიდებულება თემისადმი („მე მიყვარს შენი გამოხედვა"). შემოდის სააკაძე, რომლის სახე მეორე ტერცეტში იხსნება (სააკაძის გადატეხილი ხმალი).

XX საუკუნის დასაწყისში სონეტებს წერდნენ კოტე მაყაშვილი, იოსებ გრიშაშვილი, ალექსანდრე აბაშელი.

სონეტებით განსაკუთრებით გატაცებულნი იყვნენ ცისფერყან წელები (პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, შალვა აფზაიძე). არაერთი

სონეტი აქვს დაწერილი გალაკტიონს. ოცდაათიანი წლებიდან იშვიათად იწერებოდა სონეტები. შემ დეგ კი საერთოდ შეწყდა. „პროლეტარულმა კულტურამ“ სონეტი ბურჟუაზიული იდეოლოგიის გამოხატულებად მიიჩნია. სონეტის კამერული ფორმა ვერ მოერგო „სოციალისტური აღმშენებლობის“ თემატიკას.

70-იანი წლებიდან სონეტი ისევ გამოჩნდა. პოეტები სონეტების კრებულებს წერენ.

შეიქმნა სონეტების გვირგვინი, რაც ადრე არ გვქონია (ანზორ სალუქვაძე, ლადო სეიდიშვილი, ოთარ ჭელიძე). სონეტების გვირგვინი 15 სონეტს აერთიანებს. ჯერ იწერება „ სონეტი მაგისტრალი“, რომლის 14 სტრიქონის მიხედვით იქმნება 14 სონეტი.

1985-88 წლებში თბილისში ჩატარდა სონეტისადმი მიძლვნილიორი საკავშირო კონფერენცია, რომლის მუშაობაში ქართველი მეცნიერებიც მონაწილეობდნენ. თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობამ გამოა ქვეყნა კრებული „Гармония противоположности. Аспекты теории и истории сонета“ (1985).

ზოგჯერ ფრანგი სიმბოლისტები საგანგებოდ უხვევდნენ სონეტის მყარი ფორმისაგან. იწერებოდა კოჭლი სონეტი, შებრუნებული სონეტი, ბოლონაკლული სონეტი, ნახევარსონეტი.

ქართულ პოეზიაშიც გაჩნდა სახეშეცვლილი სონეტები. პოლ ვერ ლენის კოჭლი სონეტისაგან განსხვავებით, რომელშიაც ტერცეტებია გაურითმავი. იოსებ გრიშაშვილის კოჭლი სონეტი („მეფე ვახტანგი“) მეტრის მხრივ არის დაკოჭლებული. 14-მარცვლიანი სტრიქონები სტროფთა ბოლოებში ხუთმარცვლედითაა შეცვლილი.

განსაკუთრებით აღსანიშნავია ვალერიან გაფრინდაშვილის „ყრუ სონეტი“, რომელიც სონეტის თეორეტიკოს თეოფილ გოტიეს ეძღვნება:

უნდა მოგმართო ყრუ სონეტით, უხმო სონეტით,
გოტიეს ლანდო, მაპატიე ეს შეცოდება.
სონეტი ურითმოა, რაც დაუშვებელია სონეტის პოეტიკით.

სხვა სახეშეცვლილ სონეტებზე, რომლებიც მხოლოდ სონეტის აყვავების ხანაში იწერებოდა და შემდეგ შეწყდა, აღარ შევჩერდები. ქართულ სონეტს ვრცელი გამოკვლევა უძღვნა თამარ ბარ ბაქაძემ (13).

5.1.3.3 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - ტერცინა

▲back to top


ბ) ტერცინა

ტერცინა იტალიური სიტყვაა და მესამეს ნიშნავს.

იგი ეწოდება სამსტრიქონიანი სტროფებისგან შედგენილ ნაწარ მოებს, რომელშიაც რითმა ჯაჭვისებური პრინციპით გადადის: aba bcb cdc.

ტერცინებითაა დაწერილი დანტეს „ღვთაებრივი კომედია". ქართულ პოეზიაში ტერცინის ტიპიური ნიმუში შექმნა გალაკ ტიონმა:

დაუვიწყართა დღეთა თილისმა,
ბაღში, მოსილში ჩვენი ფანტაზმით,
კოჯრით დაჰქროლა ქარმან დილისამ.
აქ მშფოთვარებდა გული ხანდაზმით,
როს ხმა მესმოდა ჩანგთა ჟღერისა,
დრო მოწვდენილი შხამიან სასმით.

(„აივანზე)

და ა. შ.

5.1.3.4 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - ტრიოლეტი

▲back to top


დ) ტრიოლეტი

ტრიოლეტი გავრცელებული იყო შუა საუკუნეების ფრანგულ პოეზიაში. ტერმინი ფრანგულია, თუმცა სიტყვა იტალიურიდან მოდის. რვასტრიქონიან სალექსო ფორმაში პირველი, მეოთხე და მეშვიდე სტრიქონები ერთი და იგივეა. ამის გამო ეწოდა ტრიოლეტი; ამასთან ერთად, პირველი ორი სტრიქონი ლექსის ბოლოსაა განმეორებული.

ქართულ პოეზიაში ცნობილია ალექსანდრე აბაშელის, ვალერიან გაფრინდაშვილის, იოსებ გრიშაშვილის, ლადო ასათიანის და სხვათა ტრიოლეტები. საილუსტრაციოდ მომაქვს ვალერიან გაფრინდაშვილის „სანტიმენტალური ტრიოლეტი“:

ვარ მოწყენილი, ვით ზამთარში ნაზი ბეღურა,
და შემოდგომის ღამეებში თეთრი ვერსალი.
შენს სილამაზეს ჩემი ტრფობა ესაფეხურა.
ვარ მოწყენილი, ვით ზამთარში ნაზი ბეღურა.
მე შემოდგომის თეთრი ნისლი დიდხანს მებურა,
ვტიროდი მწარედ, მარტოობით ნაალერსალი.
ვარ მოწყენილი, ვით ზამთარში ნაზი ბეღურა
და შემოდგომის ღამეებში თეთრი ვერსალი.

იოსებ გრიშაშვილის „ტრიოლეტები შეითანბაზარში" ცხრატა ეპიანია, რის გამოც გარითმვის სქემა შეცვლილია, მაგრამ პირველი ორი სტრიქონის განმეორება ლექსის ბოლოში შენარჩუნებულია.

5.1.3.5 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - ოქტავა

▲back to top


ე) ოქტავა

ოქტავა ეწოდება რვასტრიქონიან სალექსო ფორმას გარითმვის სისტემით – abababcc ტერმინი მუსიკათმცოდნეობითია.

ოქტავებით წერდა მე-16 საუკუნის იტალიელი პოეტი ტორკვა ტო ტასო. ჩვეულებრივად, ოქტავებს იყენებდნენ ბალადებსა და პოემებში.

ოქტავაზე ადრევე ოცნებობდა გალაკტიონი: „ოქტავებით ვწერ პოემას, ესეც საქმეა თუ არა?" („მივარდნილი აივანი“). მაგრამ მისი ოქტავები ლექსებია.

აჰა, მშვენება! ოჰ, ეს ცისკარი
ოცნებამ ბაგით გააანკარა.
შემოგახვია შავი ზღვის ქარი
ლილიან ქარად ბაგეანკარა.
მოგცა ლურჯი ცა და მინანქარი,
გადაგაქცია ლილიან ქარად.
ეშვება ღამე ლილიან ფრთებით.

5.1.3.6 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - ვილანელა

▲back to top


ვ) ვილანელა

19-სტრიქონიანი სალექსო ფორმა,რომელიც იტალიაში ვილანელას სახელითაა ცნობილი, შედგება ხუთი სამტაეპიანი და ბოლო ოთხტაეპიანი სტროფისაგან.

ვილანელას ორი რითმა აქვს, ერთი ცამეტჯერადი, მეორე - ექვს ჯერადი. სამტაეპიანი სტროფებიდან დარჩენილი რითმის ერთი ცალი მომდევნო სტროფებში გადადის. ლექსის ბოლო რითმა, რომელიც მისი ძირითადი აზრის გამომხატველია, რეფრენივით ოთხჯერ მეორდება. ჩვენში „ვილანელა“ 1922 წელს დაწერა გალაკტიონმა „ვილანელის“ სახელწოდებით.

ლექსში ზუსტად არის დაცული ამ სალექსო ფორმის სტროფული კომპოზიცია და გარითმვის სისტემა (abaabaabaabaabaabaa). მაგრამ შუა საუკუნეების იტალიურ და ფრანგულ პოეზიაში ვილანელა ცნობილი იყო როგორც მწყემსური სიმღერა. გალაკტიონის ვილანელას კი სოფლური იერი არა აქვს. იგი პოეტისთვის ჩვეულებრივი ამაღლებული განწყობილების გამომხატველი ლექსია:

ყოველივე ქარია და ჩვენება!
ოჰ, სიცოცხლეც უეცარი ქარია...
მარადია ერთადერთი: შვენება...
ყოველგვარი ღამეების თენება,
კარგად იცი, სულო, რომ სიზმარია.
ყოველივე ქარია და ჩვენება,
ყოველივე მერნის გადაჭენება.
ნათქვამია, როგორც ძველი არია...
მარადია ერთადერთი: შვენება.
ისევ ნგრევა, ისევ ისე შენება
მოსაწყენი, მგლოვიარე ზარია.
ყველაფერი ქარია და ჩვენება,
ყოველივე: ცხედრის გამოსვენება
მხოლოდ მავნე ქეეყნის სულს უხარია.
მარადია ერთადერთი: შვენება.
სამუდამო ძილი და მოსვენება
როგორ მინდა, მაგრამ როგორ მწარეა...
ყველაფერი ქარია და ჩვენება.
მარადია ერთადერთი: შვენება.

5.1.3.7 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - კანცონა

▲back to top


ზ) კანცონა

კანცონა, რომელიც გავრცელებული იყო შუა საუკუნეების პრო ვანსულ პოეზიაში, ტრუბადურთა სარაინდო-სატრფიალო სიმღერაა. კანცონებს წერდნენ დანტე, პეტრარკა, ბოკაჩო.

სხვა მყარი სალექსო ფორმებისაგან განსხვავებით, კანცონა ლექსის მკაცრად რეგლამენტირებული სახეობა არ არის. სტროფების რაოდენობა მერყეობს სამიდან შვიდამდე. უფრო ხშირად პირველი სტროფის რითმა მომდევნო სტროფებშიაც გადადის.

ვალერიან გაფრინდაშვილის კანცონა სამსტროფიანია. პირველ შვიდსტრიქონიან სტროფს სამი რითმა აქვს, დანარჩენებს – თავ თავიანთი:

თვალთა სიფერფლე – დაითალხა ცა შორეული,
კვლავ მივაშურებ მე იალაღებს,
ისევ პაემანს გავუმართავ სპეტაკ ღამურებს
და სონეტს მეტყვის აყორნებულს ზემორიელი.
იქ, სადაც ფიქრებს ქარი ალაღებს,
ციცინათელა უხმო წუთებს ასაღამურებს.
სასაფლაოზე სცივათ ამურებს
და ოფელია იხედება მკრთალ წვიმებიდან,
როგორც ყვითელი ალტი ხმებიდან.
მაგრამ მაღრიბი დაანელებს თავის ნაკვერცხლებს
და ჩემს მუდარას დაყუჩებულს გადასცემს მერცხლებს.

5.1.3.8 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - სალექსო ფორმები - უცხოური მყარი სალექსო ფორმები - პალინდრომი

▲back to top


თ) პალინდრომი

პალინდრომი ბერძნული სიტყვაა და უკანდაბრუნებულს ნიშნავს. მას წაღმა-უკუღმა საკითხავი ჰქვია. სტრიქონს მარჯვნიდან მარცხნივ წაიკითხავ თუ პირიქით, ერთი და იგივე გამოდის.

პალინდრომი ბერძნული და აღმოსავლური პოეზიიდან მოდის. საკმაოდ ხშირად გვხვდება ქართულში. იგი მიწერილია „ვეფხისტყა ოსნის“ უძველეს თარიღიან ხელნაწერზე. პალინდრომები უწერიათ იაკობ შემოქმედელს, სვიმონ კოპაძეს, ონანა მდივანს, ვახტანგ VI-ს, გალაკტიონს (81, 86). პალინდრომის ნიმუშია იაკობ გოგებაშვილის „აი ია“.

მომაქვს ერთი სტრიქონი ვახტანგ VI-ის პალინდრომიდან:

აბანა დარად იდება: აბედი და რად ანაბა.

ვახტანგ VI-ის თხზულებებში (51ა, 65) ეს პალინდრომი შეცდომით „ჩარხებრ მბრუნავი ლექსის“ სახელწოდებითაა შეტანილი. გალაკტიონის პალინდრომი რითმიანია და სტრიქონებს ნა წილობრივ გააზრებული სახე აქვს:

აი, რა მზის სიზმარია,

აირევი ივერია.

აი, დროშა აშორდია,

აერების სიბერეა.

(„აი, რა მზის სიზმარია“)