ქართული ლექსის ისტორია და თეორია



ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

აკაკი ხინთიბიძე

ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

აკაკი ხინთიბიძე

ქართული ლექსის ისტორია და თეორია

წიგნი განკუთვნილია ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტებისა და ლექტორებისათვის, აგრეთვე ქართული ლექსით დაინტერესებულ მკითხველთათვის.

თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა

2009

 

ლექსი ერთი რამ არის ამ სოფლის საქმეში.

                                                    „ჭაშნიკი“

1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - სარჩევი

▲back to top


სარჩევი

წინასიტყვაობა

ლექსის ისტორია

1) ხალხური ლექსი
2) საერო ლექსი
3) სასულიერო ლექსი
4) დავით აღმაშენებლის ეპიტაფია
5) ჩახრუხაძე
6) „აგდულმესიანი“ თუ „არჩილ მეფის ქეგა"
7) რუსთველის სალექსო რეფორმა
8) გურამიშვილის სალექსო რეფორმა
9) ბარათაშვილის სალექსო რეფორმა
10) ილია, აკაკი, ვაჟა
11) გალაკტიონის სალექსო რეფორმა

ლექსის თეორია

I. რიტმული სტრუქტურა

1) რიტმის ცნებისათვის
2) მარცვალი და მახვილი
ვ) მუხლი
4) ცეზურა
5) გადატანა
6) მეტრი
ა) იზოსილაბური მეტრი
გ) ჰეტეროსილაბური მეტრი
გ) ვერლიბრი

II. ლექსთა სახეები

1) მთიბლური
2) იამბიკო
3) ფისტიკაური
4) ძაგნაპორული
5) ჩახრუხაული
6) რუსთველური
7) გურამული
8) გესიკური

III. რითმა

1. რითმის რაობა და გენეზისი

ა) რითმის დეფინიცია
ბ) რითმის გენეზჯისი
გ) ქართული რითმა მაიაკოვსკის ლექსის სტრუქტურაში

2. რითმის კლასიფიკაცია

ა) რითმის ფონიკა
ბ) რითმის აღგილმდებარეობა
ბოლორითმა
შიდარითმა
თავრითმა

გ) რითმის გრძლიობა

„ვაჟური" და „ქალური“ რითმა
ჭარბი რითმა

დ) რითმის აგებულება

შედგენილი რითმა
რედიფიანი რითმა
შეთავსებული რითმა

ე) რითმის დაბოლოება

ვ) რითმის მორფოლოგია

ზ) რითმის აზრობრივი დანიშნულება

თ) თეთრი ლექსი

ვ. რითმის ხელოვანნი

ა) ჩახრუხაძის რითმა
ბ) რუსთველის რითმა
გ) რუსთველიდან გურამიშვილამღე
დ) გურამიშვილის რითმა
ე) ბესიკის რითმა
ვ) რომანტიკოსთა რითმა
დ) რომანტიკოსებიდან გალაკტიონამდე
თ) გალაკტიონის რითმა
ი) ღადო ასათიანის რითმა

IV. სტროფი

კატრენის მესამე ტაეპი

V. სალექსო ფორმები

1) მყარი სალექსო ფორმები
2) ეროვნული მყარი სალექსო ფორმები
ა) ჩარხებრმბრუნავი ლექსი
ბ) შერეული
გ) გალაკტიონის სტროფი

3) უცხოური მყარი სალექსო ფორმები

ა) მუხამბაზი
ბ) სონეტი
გ) ტერცინა
დ) ტრიოლეტი
ე) ოქტავა
ვ) ვილანელა
ზ) პანცონა
თ) პალინდრომი

VI. ქართული ლექსწყობის სილაბურობისა და სილაბურტონურობის თეორიები

1) სილაბურობის თეორია

ა) მამუკა ბარათაშვილი
ბ) იოანე ბატონიშვილი
გ) ანონიმი ავტორი
დ) თეიმურა% გაგრატიონი
ე) პლატონ იოსელიანი
ვ) დავით ჩუბინაშვილი
ზ) დავით რექტორი
თ) ლუკა ისარლიშვილი
ი) გრიგოლ ყიფშიძე
კ) იონა მეუნარგია
ლ) მოსე ჯანაშვილი
მ) ნიკო მარი
ნ) სილოვან ხუნდაძე
ო) გრიგოლ რობაქიძე
პ) პავლე ინგოროქჭვა
ჟ) ანდრეი ფედოროვი
რ) გივი გაჩეჩილაძე
ს) დავით წერედიანი
ტ) გიორგი წერეთელი
უ) ტოგო გუდავა
ფ) მიხეილ გასპაროვი
ქ) აპოლონ სილაგაძე
ღ) ქეთრინ ვივიანი

2) სილაბურტონურობის თეორია

ა) ევგენი ბოლხოვიტინოვი
ბ) ლავრენტი არდაზიანი
გ) ნიკოლოზ გულაკი
დ) კოტე დოდაშვილი
ე) მელიტონ კელენვზერიძუ
ვ) შიო დავითაშვილი
ზ) იოსებ ყიფშიძე
თ) სერგი გორგაძე
ი) აკაკი გაწერელია
კ) პანტელეიმონ ბერაძე
ლ) როლანდ ბერიძე

ვ) ცალკეული დაკვირვებანი

VII. ქართული ლექსის ბუნება

VIII. ლექსის ევფონია

I) ალიტერაცია
2) ასონანსი
3) ონომასტი4კა და ევფონია
4) ალიტერაციის ინტენსივობა
5) ევფონიის სემანტიკური ფუნქცია

IX. ლექსის ინტონაცია

1) ინტონაციის ცნებისათვის
2) პოეტური ენა და ინტონაცია
3) რიტმი და ინტონაცია
4) ევფონია და ინტონაცი

მითითებული ლიტერატურა

აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

2 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - მითითებული ლიტერატურა

▲back to top


მითითებული ლიტერატურა

1. ალექსანდრე აბაშელი, პოეტიკა, ჟ. „ახალი ცისკარი“, 1915. 1.
2. ზაზა ალექსიძე, ატენის სიონის ოთხი წარწერა, 1983.
3. გიორგი არაბული, ომონიმური რითმა ძველ ქართულ მწერლობაში, „ლიტერატურული ძიებანი“, XXI, 2000.
4. არისტოტელე, პოეტიკა, სერგი დანელიას თარგმანი, 1944.
5, ნიკა აგიაშვილი, ჭაბუკები დარჩნენ მარად, 1971.
6. ნინო აბესაძე, გრამატიკის საკითხები XIX საუკუნის ქართულ პერიოდულ გამოცემებში, 1960.
7. ლადო ასათიანი, ერთტომეული, 1979.
8. თეიმურაზ ბაგრატიონი, გვარნი ანუ საზომი ქართულისა ენისა სტიხთა, „ლიტერატურული ძიებანი“, IV, 1948.
9. იოანე ბატონიშვილი, კალმასობა, 1936,
10. მამუკა ბარათაშვილი, სწავლა ლექსის თქმისა, 1981.
11. მამუკა ბარათაშვილი, თხზულებათა სრული კრებული, 1969.
12. თამარ ბარბაქაძე, ქართული ლექსმცოდნეობის ანოტირებული ბიბლიოგრაფია, I, 1993.
13. თამარ ბარბაქაძე, სონეტი ღვთაებრივი, იდუმალი, ჟ. „რიწა”, 1995, 3-4.
14. თამარ ბარბაქაძე, „სილაში ვარდი" და „ყვავილი... გავსილი სილით“, „კრიტერიუმი“, I, 2000.
15. თამარ ბარბაქაძე, „გადიშალე, ჩემო თეთრო ქაღალდო”, „ჩვენი მწერლობა“, 2002. 22-28 ნოემბერი.
16. თამარ ბარბაქაძე, პლატონ იოსელიანი – ქართული ლექსის მკვლევარი, „სჯანი", IV, 2003.
17. ალექსანდრე ბარამიძე, ნარკვევები ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, 1945.
18. რევაზ ბარამიძე, ფარნავაზმან ძლიერ ჰყო ქვეყანა თვისი, 1999.
19. ჯონდო ბარდაველიძე, ქართული ხალხური ლექსი, 1979.
20. ჯონდო ბარდაველიძე, წინალიტერატურამდელი ქართული ლექსი, „ლიტერატურული ძიებანი“, XIX, 2000.
21. პანტელეიმონ ბერაძე, ძველი ბერძნული და ქართული ლექსწყობის საკითხები, 1969.
22. პანტელეიმონ ბერაძე, რუსთაველის ლექსის რიტმი, „რუსთაველის კრებული", 1938.
23. პანტელეიმონ ბერაძე, მახვილი ქართულ ლევსში, თსუ ფილოლოგიის ფაკულტეტის მეორე მეცნიერულის სესია, 1957.
24. ნიკოლა ბუალო დეპრეო, პოეტური ხელოვნება (ქართული თარგმანი). 1998.
25. აკაკი გაწერელია, ქართული კლასიკური ლექსი, 1953.
26. აკაკი გაწერელია, ქართული ვერსიფიკაცია და რუსთაველის ლექსი, „ლიტერატურული საქართველო“, 1972. 5.
27. აკაკი გაწერელია, ნარკვევები, პორტრეტები, ლექსმცოდნეობა, 1988.
28. აკაკი გაწერელია, ანდრეი ბელი და რიტმის პრობლემა, თსუ შრომები, ტ. V, 1936.
28. აკაკი გაწერელია, “ვეფხისტყაოსნის” პოეტიკის ზოგიერთი საკითხი, 1974.
29. დავით გამეზარდაშვილი, ნარკვევები ქართული რეალიზმის ისტორიიდან, 1953.
30. М. Л. Гаспаров. Современный русский стих, 1974.
31. Михаил Гаспаров, Дмитрий Сливняк. Новое издание классической поэтики, «Литературная Грузия», 1985, No7.
32. ვალერიან გაფრინდაშვილი, თხზულებანი, 1990. 33, ალექსანდრე გვახარია, შინაგანი რითმის ისტორიიდან, „ძველი ქართული მწერლობის საკითხები",II, 1964.
34. ვაჟა გვახარია, მიქაელ მოდრეკილის ჰიმნები, 1978.
35. სერგი გორგაძე, ქართული ლექსი, 1930.
36. სერგი გორგაძე, ქართული წყობილსიტყვაობა, კრ. „გრდემლი“ ,II განყოფილება, 1912.
37. Б. Гончаров. Звуковая организация стиха и проблемы рифмы, М., 1973.
38. დავით გოგოჭური, მელექსეობა ხევსურეთში, 1974.
39. ი. გრიშაშვილის ბიბლიოთეკა-მუზეუმის კატალოგი, I, 1979.
40. ტოგო გუდავა, მახვილის როლისათვის ქართული ლექსის სტრუქტურაში, „აღმოსავლური ფილოლოგია“, IV, 1996.
41. ტოგო გუდავა, ქართული სალექსო სტრიქონის აგებულების ზოგიერთი
საკითხი, „ცისკარი“, 1974, 7.
42. მორის გრამონი, ფრანგული ვერსიფიკაციის მცირე ტრაქტატი, ქართული თარგმანი, ხელნაწერი, 1965.
43. გივი გაჩეჩილაძე, მხატვრული თარგმანის თეორიის საკითხები, 1958.
44. გივი გაჩეჩილაძე, ქართული ლექსი ინგლისურთან შეპირისპირებით,
„მნათობი“, 1967, 10.
45. ამბერკი გაჩეჩილაძე, ნარკვევები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, 1952.
46. Ш. Давиташвили. Грузинское стихосложение, „Закавказье", 1918, No40.
47. პ დეფეი, რითმების ლექსიკონი, 1961, წინასიტყვაობა (ქართული
თარგმანი, ხელნაწერი).
48. თეიმურაზ დოიაშვილი, ლიტერატურულ-კრიტიკული წერილები,1982.
48. თეიმურაზ დოიაშვილი, ლექსის ევფონია, 1981.
49. თეიმურაზ დოიაშვილი, ნიყმთხითიხიL 2000.
50. თეიმურაზ დოიაშვილი, სისტემა-პროცესი-ნორმა, კრ. „სჯანი“, IV, 2003.
51. А. Н. Веселовский. Историческая поэтика, 1940.
51ა. ვახტანგ VI, თხზულებები, 1947;
52. Katharine Vivian. Introduction to: Shota Rustaveli, The knight in Panther skin, A free translation in prose by Katharine Vivian, London, 1997, pp. 13-33.
53. Katharine Vivian. Antologie de la poésie georgienne, V-XX sicles, production et commentaires de Serge Tsouladze (Review in English). In: Revue des etudes Georgiennes, 1985, 1, pp. 241-242.
54, ელენე ვირსალაძე, ქართველ მთიელთა ზეპირსიტყვიერება (წინასიტყვაობა), 1958.
55. ნინელი თარგამაძე, სპარსული და ქართული მყარი სალექსო ფორმები,1990.
56. იზოლდა თევდორაძე, ქართული ენის პროსოდიის საკითხები, 1978.
57. ივანე იმნაიშვილი, ქართული პოეტური ენის საკითხები, 1966.
58. პაგლე ინგოროყვა, გიორგი მერჩულე, 1954.
59. პავლე ინგოროყვა, ქართული მწერლობის ისტორიის მოკლე მიმოხილვა, ჟ. „მნათობი", 1939, 4.
60. პავლე ინგოროყვა, რუსთაველის ეპოქის ლიტერატურული მემკვიდრეობა, „რუსთაველის კრებული“, 1938.
61. А. Исаченко. Из наблюдений над «Новой рифмой», „Slavic poetics",
62. А. Карпов. Стих и время, М.,1966.
63. კათალიკოსი კირიონი და გრიგოლ ყიფშიძე, სიტყვიერების თეორია; III გამოცემა, 1920.
64. კორნელი კეკელიძე, ქართული ლიტერატურის ისტორია, I, 1960.
64ა. კორნელი კეკელიძე, ქართული ლიტერატურის ისტორია, II, 1941.
65. კორნელი კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, II, 1981,
66. კორნელი კეკელიძე, ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, VIII, 1962.
67. მელიტონ კელენჯერიძე, სიტყვიერების თეორია, მესამე, შესწორებული გამოცემა, 1919.
68. გრიგოლ კიკნაძე, „ბახტრიონის“ რითმა, „ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონი", 1972.
69. დავით კობიძე, ქართულ-სპარსული ლიტერატურული ურთიერთობანი,1969.
70. Иржи Леви. Искусство перевода, М., 1974.
71. გიორგი ლეონიძე, „ჭაშნიკი", მამუკა ბარათაშვილის პოეტიკა, 1920.
72. ჟ. „ლეილა“, 1920, 2.
73, „ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი", 1995.
74. თამარ ლომიძე, ქართული რითმის ისტორიიდან, 1988.
75. Литературная энциклопедия, т.9, 1935.
76. И. М. Лотман. Анализ поэтического текста, М., 1972.
77. И. М. Лотман, Лекции по структуральной поэтике. «Труды по знаковым системам». М., 1964.
78. В. Маяковский. Избранные произведения, 1953.
79. ნიკო მარი, Die georgische Sprache, Das neue Russland, 1929, No 5-6.
80. იონა მეუნარგია, ქართველი მწერლები, 1954.
81. გივი მიქაძე, ნარკვევები ქართული პოეტიკის ისტორიიდან, 1974.
82. გივი მიქაძე, მამუკა ბარათაშვილი, 1958.
83. «Мысль, вооруженная рифмами», 1983.
84. ნინო ნაკუდაშვილი, „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში", „ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი“, 1995.
85. ნინო ნაკუდაშვილი, ჰიმნოგრაფიული ტექსტის სტრუქტურა, 1996.
86. ჟ. „პრომეთე“, 1918, 2.
87. სერგი ჟღენტი, ქართული ენის რიტმიკულ-მეთოდიკური სტრუქტურა, 1963.
88. В. Жирмунский. Теория стиха. 1975.
89. დარეჯან რამიშვილი, ლექსწყობის გამომხატველობითი შესაძლებლობების ფსიქოლოგიური ანალიზი, „ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის შრომები“, VII, 1950.
90. გრიგოლ რობაქიძე, ბესიკი, გაზ. „საქართველო“, 1917, 263.
90ა. გრიგოლ რობაქიძე, ქართული ლექსი, გაზ. „საქართველო“, 1918, 15.
91. გრიგოლ რობაქიძე, სამი წერილი იარომირ იედლიჩკას, „ლიტერატურული საქართველო", 1995, 13-20 ოქტომბერი.
92. შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი, პავლე ინგოროყვას რედაქციით და გამოკვლევით, წიგნი I, 1970.
93. შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი, კონსტანტინე ჭიჭინაძის რედაქციით და გამოკვლევით, 1934
94. „სეტყვა მოვიდა, ქვა დახვდა“, ა. ცანავას რედაქციით, 1969.
95. აპოლონ სილაგაძე, ლექსმცოდნეობითი ანალიზის პრინციპების შესახებ, 1987.
96. აპოლონ სილაგაძე, მახვილის საკითხისათვის ქართულ ლექსში, „მაცნე, ენისა და ლიტერატურის სერია“, 1986.
97. აპოლონ სილაგაძე, ძველი ქართული ლექსი და ქართული პოეზიის უძველესი საფეხურის პრობლემა, 1997.
98. ვალერი სილოგავა, ბორენას წარწერიანი ლექსის გარშემო, „ლიტერატურული საქართველო“, 1999, 15-22 იანვარი.
99. В.И. Сирус. Рифма в таджикской поэзии, 1953.
100. Н. Соколов. О словаре рифм Маяковского, ж. «Литературная учеба». 1938, No10.
101. ნესტან სულავა, გიხაროდენ, ღვთისმშობელო მარიამ, „კრიტერიუმი“, 1, 1960.
102. Б. В. Томашевский. Теория литературы, 1931.
103. Б. В. Томашевский. Стилистика и стихосложение, 1959.
104. გალაკტიონ ტაბიძე, თორმეტტომეული, XII, 1975.
105. გალაკტიონ ტაბიძე, თორმეტტომეული, VII, 1975.
106. აკაკი ურუშაძე, ბერძნულ-რომაული და ქართული მეტრიკის საკითზები, 1980.
107. А. Б. Федоров. О путях и средствах передачи грузинского стиха, «Грузинские романтики», 1940.
108. ქართულ ხელნაწერთა აღწერილობა, |, 1949.
109. ქართული პოეტიკის ქრესტომათია, 1954.
110. ქართული ხალხური სიტყვიერება, მეგრული ტექსტები, I, 1975.
111. ქართული ხალხური პოეზია, I, 1972.
112. შალვა ღლონტი, „ვეფხისტყაოსნის“ მხატვრული ენის სპეციფიკურობის პრობლემა, 1961.
113. გრიგოლ ყიფშიძე, ქართული პროსოდიის გამო, „სახალხო გაზეთი",!1912, 658.
113ა. სიმონ ყაუხჩიშვილი, ეფრემ მცირე და ბერძნულ-ბიზანტიური
ლექსწყობის საკითხები, „უნივერსიტეტის შრომები”, ტ.2, XXVI , 1946.
114. იოსებ ყიფშიძე, 1914. Грамматика мингрельского (иверского) языка. СПб.,
115. აკაკი შანიძე, ფისტიკაურის ისტორიისათვის, „ლიტერატურული ძიებანი, II, 1945.
116. აკაკი შანიძე, ქართული ხალხური პოეზია (წინასიტყვაობა), 1931.
116ა. აკაკი შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, I, 1953.
117. გურამ შარაძე, ევგენი ბოლხოვიტინოვი – პირველი რუსი რუსთველოლოგი, 1997.
118. М.П. Штокмар. Рифма Маяковского, 1952.
119. მარუთა შუამდინარელი, რითმით აშორდიობა, გაზ. „ლომისი“, 1923, 26.
120. მიხეილ ჩიქოვანი, დავით გურამიშვილი და ხალხური პოეზია, 1955.
121. გრიგოლ ჩხიკვაძე, ქართული ხალხური სიმღერა, I, 1960.
122. დავით ჩუბინაშვილი, Малая грузинская грамматика, 1955 (რუსულ ენაზე).
123. სარგის ცაიშვილი, დავით გურამიშვილის თხზულებათა სრული კრებული (წინასიტყვაობა), 1980.
124. „ძველი ქართველი მეხოტბენი", II, 1957.
125. „ძველი ქართული ლიტერატურის ქრესტომათია”,II, 1949.
126. შოთა ძიძიგური, ლიტერატურულ-ენათმეცნიერული ნარკვევები, 1974.
127. დავით წერედიანი, სვანური ლექსწყობის საკითხები, „ქართული ფოლკლორი“,IIL 1969.
128. აკაკი წერეთელი, თხზულებათა სრული კრებული, XI, 1960.
129. გიორგი წერეთელი, მეტრი და რითმა „ვეფხისტყაოსანში“,1973.
130. გიორგი წერეთელი, სემიტური ენები და მათი მნიშვნელობა ქართული
კულტურის შესწავლისათვის, მოხსენებათა კრებული, თსუ, 1947.
131. ილია ჭავჭავაძე, თხზულებათა სრული კრებული,!III, 1953.
132. კონსტანტინე ჭიჭინაძე, ალიტერაცია ქართულ შაირში, 1979.
133. ჯუმბერ ჭუმბურიძე, ქართული კრიტიკის ისტორია, I, 1974.
134. აკაკი ხინთიბიძე, ვერსიფიკაციული ნარკვევები, 2000.
135. აკაკი ხინთიბიძე, აკაკის ლექსი, 1972.
136. აკაკი ხინთიბიძე, „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, 1972.
137. აკაკი ხინთიბიძე, ბორენას საგალობელი და ბესიკის „სამძიმარი“, „ჩვენი მწერლობა", 2003, 12-13 დეკემბერი.
138. აკაკი ხინთიბიძე, ლექსმცოდნეობის საკითხები, 1965.
139. აკაკი ხინთიბიძე, „ვეფხისტყაოსნის“ პოეტიკიდან, 1969.
140. აკაკი ხინთიბიძე, პოეტიკური ძიებანი, 1981.
141. აკაკი ხინთიბიძე, პოეტური ხელოვების საკითხები, 1961.
142. აკაკი ხინთიბიძე, რამდენიმე დამატებითი ცნობა „არჩილ მეფის ქების“ სასარგებლოდ, გაზ. „კალმასობა“, 2002, 8.
143. აკაკი ხინთიბიძე, გალაკტიონის პოეტიკა, 1987.
144. აკაკი ხინთიბიძე, იაკობ შემოქმედელი, 1998.
145. აკაკი ხინთიბიძე, რითმა და ზმა, კრ. „სჯანი",II, 2001.
146. აკაკი ხინთიბიძე, ტერმინებისათვის: ზუსტი და არაზუსტი, „ვაჟური“ და „ქალური“ რითმა, კრ. „სჯანი, III, 2002.
147. აკაკი ხინთიბიძე, ფრანგული ალექსანდრიული ლექსის მოდელი ძველ ქართულ ხელნაწერებში, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2004, 30. IV – 6.V.
148. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსმცოდნეობა, 1999.
149. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული საერო ლექსის გენეზისისათვის, „ძველი ქართული ლიტერატურის პრობლემები", 2002.
150. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსის ბუნებისათვის, 1976.
151. აკაკი ხინთიბიძე, ქართული ლექსის მკვლევარნი, „ჭაშნიკი“. ქართული ლექსმცოდნეობის საკითხები“ , 1984
152. აკაკი ხინთიბიძე, ცეზურა ქართულ ლექსში და გურამიშვილის ვერსიფიკაცია, 1990.
153. В. Е. Холшевников. Основы стиховедения, М., 1972.
154. В. Е. Холшевников. Русская и польская силлабика и силлаботоника, «Теория стиха», М.,1968

3 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

▲back to top


აკაკი ხინთიბიძის ძირითად ნაშრომთა ბიბლიოგრაფია

1, სამხრეთ საქართველო ქართულ საბჭოთა პოეზიაში, ჟ. „მნათობი", 1950, 7
2. მოწინავე საბავშვო მწერალი, ჟ. „მნათობი", 1953, 4.
3, აამირცხულავას პოეტური ეპოსი, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, VIII, 1953.
4. ძმობის ჩუქურთმა, „ლიტერატურული გაზეთი“, 1953, 46.
5. ი. გრიშაშვილის საბავშვო ლექსები, ჟ.„კომუნისტური აღზრდისათვის“, 1954, 2.
6. ი. გრიშაშვილის პოეტური ენა, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი", IX, 1955.
7. ი. გრიშაშვილის პოეზია, თბ.,1955.
8. მონოგრაფია შ. დადიანის დრამატურგიაზე (თანაავტორი), ჟ. „მნათობი“,1956, 3.
9. კონფლიქტის საკითხისთვის ლირიკაში, კრ. ლიტერატურულიძიებანი“,
10. ი. გრიშაშვილი, თბ.,1956.
11. პოეტური მეტყველების რეალისტურობისთვის, „ლიტერატურული
გაზეთი“, 1956, 29.
12. შენიშვნები პოეტური ოსტატობის საკითხებზე, „ლიტერატურული გაზეთი”, 1957, 29.
13. ილია ჭავჭავაძის ლირიკის ფორმის საკითხები, „ი. ჭავჭავაძის საიუბილეო კრებული“, თბ., 1957.
14. თანამედროვე ქართული ლექსის მეტრული წყობის შესახებ, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი" XI, 1958.
15. პოეტური ენის შესწავლისთვის, ჟ. „მნათობი“, 1958, 1.
16. რითმის ზოგიერთი საკითხი, კ. კეკელიძის საიუბილეო კრებული, თბ.,
1959.
17. მეორე პეონის ადგილი ქართულ ლევსწყობაში, კრ. „ლიტერატურული
ძიებანი“,XII, 1959.
18. И. Гришашвили. Тб., 1959.
19. ლექსის სურნელება, გაზ. „კომუნისტი“, 1959, 233.
20. მნიშვნელოვანი ნაშრომი პოეტიკაში, გაზ. „თბილისი“, 1960,.232.
21. ი. ჭავჭავაძე და გ. ტაბიძე, ჟ. „საბჭოთა ხელოვნება”, 1960, 8.
22. ქართული ლექსის ინტონაცია, ჟ. „მოამბე“, 1960, 3.
23. აკ. წერეთლის შეხედულებანი პოეტური ხელოვნების საკითხებზე, ჟ. „მნათობი“, 1960, 10.
24. ლექსწყობის გაუთვალისწინებლობის შედეგად, გაზ. „თბილისი“, 1960, 141.
25. აკაკი და პოეტური ოსტატობა, გაზ. „ახალგაზრდა კომუნისტი“, 1960, 140.
26. პოეტური ხელოგნების საკითხები, თბ.,1961.
27. გ.ტაბიძის რითმა, კრ. „ ლიტერატურული ძიებანი“, XIII, 1961.
28, გარდატეხის ეპოქათა მესიტყვე, გაზ. „თბილისი", 1962, 65.
29. ქართული ლექსის მშვენება, გაზ. „თბილისი“, 1962, 171.
30. გალაკტიონის ერთი ლექსის გამო, გაზ. „თბილისი“, 196, 65.
31. ევფონიის ინტონაციური დანიშნულება, კრ. ლიტერატურულიძიებანი", XIV, 1962.
32. ერთი მოსაზრების გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 196, 31.
33. ლექსის დამოუკიდებელი სახეობა, ჟ. „მნათობი“, 196ქ, 2.
34. ქართული ლექსის კლასიფიკაციისთვის, კრ. „ლიტერატურის თეორიისა და ესთეტიკის საკითხები", I, 1963.
35. აკაკის ლექსთა სახეობანი, ჟ. „მოამბე“, 1963, 4.
36. აკაკის ლექგსწყობის თავისებურებანი, ჟ. „მაცნე“, 1964, 4.
37. აკაკის მელოდიებიდან. ჟ. „სკოლა და ცხოვრება", 1964, 10.
38. აკ. წერეთლის თხზულებათა გამოცემის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1965, 6.
39. ლექსმცოდნეობის საკითხები, თბ.,1965.
40. გადატანა აკაკის ლექსში, კრ. „ლიტერატურის თეორიისა და ესთეტიკის საკითხები“, II, 1965.
41. ლიტმცოდნეობის ტერმინთა მოკლე ლექსიკონი (თანაავტორი), 1966.
42. რუსთველური, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1966, 19.
43. გ. ტაბიძე, „ატმის ყვავილები“ (შემდგენელ-რედაქტორი, წინათქმის ავტორი), თბ., 1966.
44. ქართული პოეტიკა – ჩვენი საზრუნავი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“,1967, 47.
45. სონეტისათვის, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 197, 18.
46. ლექსის თეორია, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1968, 32.
47. შევადგინოთ „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, 1969. 19.12. თანაავტორი).
48. გრიშაშვილის ლექსი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1969, 17.
49. ქართული რითმა მაიაკოვსკის ლექსის სტრუქტურაში, კრ. „ლიტერატურული ურთიერთობანი" ;II, 1969.
50. რა სახეობა იქნება? ჟ. „მაცნე“, 1969, |.
51. მუსიკა, გრძნობა და სილამაზე, ჟ. „ცისკარი“, 1969, 2.
52. Грузинская рифма и поэтика Маяковского, ж. "Литературная Грузия". 1969, No7-8.
53. ძველეარლელი ლექსი, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 1969
54. „გეფხისტყაოსნის“ პოეტიკიდან, თბ., 1969.
55. კ. ჭიჭინაძე – ქართული ლექსის მკვლევარი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“ ,1970, 31.
56. სტილის ძიება XXს.-ის 20-იანი წლების ქართულ პოეზიაში, კრ. „ქართული საბჭოთა ლირიკის ნარკვევები", 1970.
57, მხატვრული ანალიზის საკითხისთვის, ჟ. „ქართულიენადა ლიტერატურა სკოლაში", 1971, 2.
58. თანამედროვე ლექსის საზომებისთვის, ჟ. „მაცნე“, 1972, 2.
59. აკაკის ლექსი, თბ., 1972.
60. ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონი“ (თანაავტორი), თბ. 1972.
61. Исследования по теории стиха, ж. "Литературная Грузия", 1972, No12.
62 დავის საგანია სონეტი, კრ. ლიტერატურული ურთიერთობანი“, 1972.
63. „ვეფხისტყაოსნის“ რითმათა სიმფონია, თბ., 1972.
64. ლიტერატურის თეორიის საფუძვლები (თანაავტორი), თბ., 1972, 1978, 1986.
65. Пути развития грузинского стиха, ж. "Литературная Грузия", 1973.No4.
66. სტილისტიკური დაკვირვებანი გალაკტიონის პოეზიაზე, ჟ. „ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში“, 1973, 2.
67. ფიქრები თანამედროვე ვერსიფიკაციაზე, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1973, 24.
68. Основоположник современной грузинской поэтики, ж. литературная Грузия", 1973, No10
69. ეპითეტი გალაკტიონის პოეზიაში, ჟ. „კრიტიკა“, 1973, 5.
70. რეფორმატორი ქართული ლექსისა, გაზ. „კომუნისტი“, 1973, 245.
71. გ. ტაბიძე, „არტისტული ყვავილები“. აღდგენითი გამოცემა რითმის ლექსიკონით, ბათუმი, 1974.
72. ინსტრუქცია გ. ტაბიძის რითმის ლექსიკონის შესადგენად, თბ.,1974,
73. ვაჟა-ფშაველას ხუთი პოემა (თანაავტორი), თბ., 1975.
74. „დრო, დრო აღნიშნე“, ჟ. „კრიტიკა“, 1975. 6.
75. ძველი და ახალი რითმა, ჟ. „მნათობი“, 1976, 5.
76. რუსთველური შიდარითმა, ჟ. „ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში“, 1976, 4
77. რითმის სიკეთე, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1976, 35.
78. ქართული ლექსის ბუნებისათვის, თბ., 1976.
79. მეგრული ლექსი, ჟ. „ცისკარი", 1976, 11.
80. აზრისა და ფორმის ერთიანობა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1977. 24.
81. Новейшая реформа грузинского стиха, ж. "Литературная Грузия", 1977,No4.
82. ქართული ლექსის უახლესი რეფორმა (გერმანულ ენაზე), კრ. „საქართველო“, 1977.
83. ქართული ლექსის განვითარების გზა, თბ., 1979.
84. გალაკტიონის რითმა თორმეტტომეულში, ჟ. „მაცნე", 1979, 4.
85. ლექსმცოდნეობის კონფერენციაზე, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1979.29.V.
86. კ. ჭიჭინაძე, ალიტერაცია ქართულ შაირში (შემდგენელ-რედაქტორი,გამოკვლევის ავტორი), თბ., 1979.
87. მესამე გამორიცხული, ჟ. „კრიტიკა“, 1979, 5.
88. აკაკის ლექსი, გაზ. „კომუნისტი“, 1980, 10, VI.
89. „წამების წყნარი წარმავალობა“, გაზ., ლიტერატურული საქართველო“, 1981, 40.
90. „ნარგიზოვანის“ სტრიქონები ხალხურ სიმღერაში, ჟ. „საბჭოთა ხელოვნება", 1981, 4.
91. ქართული ლექსმცოდნეობის ფუძემდებელი, გაზ. „კომუნისტი“, 1981, 22.IV.
92. Чашники - 250. ж." Литературная Грузия", 1981, No6.
93. ერთი სიმღერის ისტორიიდან, გაზ. „ლენინის დროშა“, 1981, 66.
94. ქართული ლექსმცოდნეობა 60 წლის მანძილზე, ჟ. „მაცნე“, 1981, 4.
95. „ვეფხისტყაოსნის“ რიტმული ვარიაციებიდან, ჟ. „ცისკარი", 1981,3.
96. ჭაშნიკი ქართული ლექსმცოდნეობისა, მამუკა ბარათაშვილი, „სწავლა
ლექსის თქმისა”. ქართულად და რუსულად (რედაქტორ-შემდგენელი), თბ., ·
97. პოეტიკური ძიებანი, თბ., 1981.
98. „რითმა ყოველთვის ხმალში იწვევს...", ჟ. „კრიტიკა“, 1982, 1.
99. პაპის ნათქვამი მთიბლური, გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო", 1982, 26.I.
100. გალაკტიონის რითმის ლექსიკონი ხელნაწერი, 1982 წ.
101. პოეტის რითმის ლექსიკონი, გაზ. „კომუნისტი", 1982, 8.XI.
102. გრიგოლ რობაქიძის სონეტები, ჟ. „რინა“, 1983, 3.
103. იაკობ შემოქმედელის ვერსიფიკატორული ძიებანი, ჟ. „მაცნე“, 1983, 3.
104. საერო პოეზიის სათავეებთან, გაზ. „კომუნისტი", 1984, 173.
105. ქართული ლექსის მკვლევარნი, კრ. „ჭაშნიკი, ქართული ლექსმცოდნეობის საკითხები“, თბ., 1984.
106. კოჭლი სონეტი, ჟ. „მაცნე“, 1985, 2,
107. ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები, ჟ. „კრიტიკა“, 1985, 4.
108. Хромой сонет в грузинской поэзии, „Гармония противоположностей", Т6., 1985.
109. ბესიკის „ცრემლთა მდინარეს" მეტრისათვის, კრ. „ქართული ლექს- მცოდნეობა“, თბ., 1985.
110. იაკობ შემოქმედელი, თბ., 1986წ.
111. საჭიროა საკადრისი მეცნიერული ახსნა, გაზ. „თბილისი", 1986.109. 112. გალაკტიონის სტროფი, ჟ. „კრიტიკა“, 1986, 5.
113. გალაკტიონის პოეტური სახეები, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, I,
1986.
114. იონა მეუნარგიას ერთი შენიშვნის გამო, გაზ. „ლიტერატურული სა- ქართველო“,1987. 12.V.
115 Tlo3TIMHECKHe Ila pauleli. K. “TepaTypHag [pysuta", 1987, N8, 116. გალაკტიონის პოეტიკა, თბ., 1987.
117. ილიას ნატვრა და იმედი, კრ. „ილია ჭავჭავაძე −150“, თბ., 1987.
118. გურული იუმორისტული ლექსი, გაზ. „ლენინის დროშა“, 1988, 132.
119. ასამაღლებელი ხმა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1988, 2. IV.
120. ცეზურა ქართულ ლექსში, ჟ. „მაცნე“ 1988, 1.
121. ცეზურა ლუწ და კენტმარცვლიან საზომებში, ჟ. „მაცნე“, 1988, 2. 122. ზოგჯერ თქმა სჯობს, გაზ. „თბილისი“, 1989, 270.
123. „სიძველისადმი გრძნობა, პატივი“, გაზ. „კომუნისტი“, 1989, 96. 124. ცოტნე-ბიჭები და პატარა ამორძალები, გაზ. „ახალგაზრდა კომუნის- ტი", 1989, 60.
125. კამათი უსათუოდ საჭიროა, ჟ. „სკოლა და ცხოვრება“,1989, 1. 126. ამაყი ნება, გაზ. „თბილისი“, 1989, 101.
127. გურამიშვილის ერთი სტროფის ისტორიისთვის, გაზ. „სახალხო გა- ნათლება", 1990, 1.
128. ციმბირის მიწაში, გაზ. „ალიონი“, 1990, 46.
129. ცეზურა ქართულ ლექსში და გურამიშვილის ვერსიფიკაცია, თბ., 1990.
130. „აქა ისმენენ ბესიკისას მღერას ციურსა“, ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვ- ნება". 1990, 1.
131. „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“, ალმ. „ქართული მწერლობა“, 1990, 2.
132. საუბრები აკაკის პოეტურ ხელოვნებაზე, ჟ. „კრიტიკა“, 1990, 5. 133. „ეს არ არის საქართველო“, ჟ. „დროშა“, 1991, 1.
134. ლომფერი შემოდგომა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1991, 1. XI.
135. გრ. ორბელიანის მუხამბაზი „გინდ მეძინოს", ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვნება“, 1991, 6.
136. „ლექსს აქვს თავისი კანონები“, ალმ. „მარიოტა“, 1991, 2.
137. „ლექსით და მერე რა ლექსით", ჟ. „ლაშარი“, 1991, 1.
138. „გულანის“ პოეზია, გაზ. „ლიტერატურული. საქართველო", 1992, 27.
139. ნიღბით და უნიღბოდ, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1992, 20.XI.
140. · გალაკტიონი თუ ცისფერყანწელები, თბ., 1992,
141. „გახსოვდეს, რომ ხარ ადამიანი“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა", 1992, 12.XII.
142. ქართული ლექსმცოდნეობა, ლექციების კურსი, თბ., 1992.
143. B MacKe II He3 Hct, K. " JlisrepaTypHaa Tpy3H", 1992, NNo6.
144. ზღვა, მერი, აფხაზეთი და ასპინძა, გაზ. „ლიტერატურული საქართვე- ლო“, 1993.2.VII.
145. დედაენის სადიდებელი, გაზ. „სიტყვა ქართული“, 1993, 7.
146. გალაკტიონის წვლილი?! გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1993, 1.X.
147. ი. ჭავჭავაძის ჭაბუკი ჭირისუფალი, გაზ. „ერთობა“, 1993, 30.VI. 148. პოეტიკა დიდი პოეტის თვალით, ჟ. „ლიტერატურა და ხელოვნება“, 1993, 1.
149. აკაკის ვერსიფიკაციის შესწავლის ისტორიიდან, „აკაკის საიუბილეო კრებული", თბ., 1993,
150. აკაკი და მამია გურიელი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 1993, 12.III.
151. ლექსი, მხოლოდ ერთი ლექსი (თანაავტორი და შემდგენელ-რედაქ- ტორი), თბ., 1995.
152. „მას გახელილი დარჩა თვალები“, ჟ. „მნათობი“, 1995, 5-6.
153. ლექსის კითხვის ხელოვნება, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1995, 8.
154. ანა დედოფალი, გაზ.„საქართველო“, 1997, 1.
155. ნახევარხმოვანი - „ვეფხისტყაოსანში", გაზ. „კალმასობა",1997,9.VI.
156. მამია გურიელი – პოეტი და დეკლამატორი, ჟ. „ცისკარი" 1997, 7.
157. „ჭაშნიკი – 250", ჟ. „მნათობი", 1997, 6.
158. გურამიშვილის საგალობლებიდან: „სხვა ხმა“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1997, 4.VII,
159. პოეტიკა და ტექსტოლოგია, „ლიტერატურათმცოდნეობის აკადემიის შრომები“, I, 1997.
160. ქართული ლექსმცოდნეობა (II გამოცემა), თბ., 1997.
161. „აბდულ-მესიანისა“ და „არჩილ მეფის ქების" იგივეობისთვის, გაზ. „ბურჯი ეროვნებისა", 1997, 11,
162. იაკობ შემოქმედელი (II გამოცემა), თბ., 1998.
163. დაბალი შაირიდან მაღალზე გადასვლის ხელოვნება „ვეფხისფყაოსანში“, გაზ. „კალმასობა“, 1998, 2.
164. მე და ღამე, კრ. „ქართული ლიტერატურა", 1998, 1.
165. გამოთხოვება ძველ საქართველოსთან, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 1998, 144-147.
166. აუცილებელი განმარტებანი, გაზ. „კალმასობა",1998წ. 15, 1999, 1,2.
167, ბუალო, „პოეტური ხელოვნება“, ქართული თარგმანი, (წინასიტყვაობა),
თბ.,
168. ნოდარ დუმბაძის დიალექტი, ალმ. „გუბაზოული“, I, 1998.
169. ოცმარცვლიანი სტროფი „ვეფხისტყაოსანში“, უჟ. „მნათობი“, 1998,
170. მთელი ხანა წიგნისა „CIმი გსX ჩ6ს(5“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1998, 20.XI.
171. გ. ტაბიძის პოეზია დიმიტრი ბენაშვილის თვალთაზედვით, გაზ. „კალმასობა". 1998, 10.
172. შაირი თუ ფისტიკაური, ჟ. „მაცნე", 1998, (1-4.
173. შეხვედრა სიყვარულთან, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1998,
18.VI,
174. მოაზროვნე მეცნიერი და მომხიბლავი ადამიანი, კრ. „გრიგოლ კიკნაძე" თბ., 1999. ,
175. „არტისტული ყვავილები" – 80, კრ. „ლიტერატურათმცოდნეობის
აკადემიის შრომები“,II, 1999.
176. ილია და გალაკტიონი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 1999, 14.
177. სულხან-საბა ორბელიანი – ვერსიფიკატორი, ალმ. „მწიგნობარი" 1999, 5. ,
178. გახსენება, ალმ. „გუბაზოული", II. 1999.
179. ვაჟა-ფშაველასთან შეპასუხება რომ გაბედო..., გაზ. „კალმასობაბ 1999, 8. ,
180. ალიტერაციის ინტენსივობა, კრ. „სჯანი“, I, 2000.
181. მივხედოთ ჩვენს ენას, გაზ. „მშვიდობა ყოველთა“, 2000. 117.
182. აკაკის სალექსო ფორმები, „აკაკის კრებული“, I, 2000.
183. სტროფის სემანტიკური სტრუქტურისათვის გალაკტიონის პოეზიაში გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000, 12. ,
184. „რა ჩურჩული ესმით ჩემთა ყურთა, ჟ. „მნათობი“ 2000, ვ-4,
185. „რა ენა წახდეს“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000 39 186. წვიმა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2000, 22IX... ”.
187. ვერსიფიკაციული ნარკვევები, თბ., 2000.
188. მერის მოტივი, გაზ. „ახალი ეპოქის" დამატება „ჩვენი მწერლობა“, 2000, 17.XI.
189.გალაკტიონ ტაბიძე, მერი (შემდგენელ-რედაქტორიდა წინასიტყვაობის ავტორი), თბ., 2000.
190. ქართული ლექსმცოდნეობა (III გამოცემა), თბ., 2000.
191. ლექსი და საგანთა მუსიკა, გაზ. „ახალი ეპოქის“ დამატება „ჩვენი მწერლობა“, 2001, 23.II.
192. „ეპიტაფია დავით აღმაშენებლისა“, კრ. „კრიტერიუმი“,II, 2001.
193. რითმა და ზმა, კრ. „სჯანი",II, 2001.
194. გიორგი ლეონიძე – პოეტი და პიროვნება, კრ. „გიორგი ლეონიძე“, თბ., 2001.
195. სიტყვათა სილაბური წონასწორობიდან სიყვარულის ჰარმონიამდე, ჟ. „მნათობი“, 2001, 5-6.
196. სიმართლის წიგნი, გაზ. „ახალი ეპოქის“ დამატება „ჩვენი მწერლობა", 2001, .22.VI.
197. ომახიანი მწერალი და მეცნიერი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2001, 21.XII.
198. „ვეფხისტყაოსნის“ ენა თანამედროვე მეტყველებაში, კრ. „წინ, რუსთველისაკენ!“ თბ., 2001.
199. „მშვიდობის წიგნის“ ინტერპრეტაციისთვის, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, XXI, 2001.
200. ერთი სატრფიალო რომანსის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2002. 22.III.
201. ტერმინებისათვის: ზუსტი და არაზუსტი, „ვაჟური“ და „ქალური“ რითმა, კრ.„სჯანი“,III, 2002.
202. ქართული საერო ლექსის გენეზისისათვის, კრ .,ძველი ქართული მწერლობის პრობლემები", 2002.
203. გალაკტიონის დღის ისტორიიდან, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2002, 188.
204. დაბინდულ ქლიავისფერი მთები, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო". 2002, 4.
205. „ბასიანის ბრძოლის“ ავტორი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 2002. 15.XI.
206. რამდენიმე დამატებითი ცნობა „არჩილ მეფის ქების“ სასარგებლოდ, გაზ. „კალმასობა“, 2002, 8.
207. გალაკტიონი. ლიტერატურა თანამედროვე კარცერ-ლუქსისათვის, შემდგენელი და წინასიტყვაობის ავტორი, თბ., 2002.
208. ეფემერების ეროვნული დაკონკრეტება, კრ. „გალაკტიონოლოგია", I, 2002.
209. ჩახრუხაძის რითმა, კრ. „ლიტერატურული ძიებანი“, XXII, 2002.
210. „რითმა ლამაზი ოქროს ფასია“, ჟ. „მნათობი", 2002, 11-12
211. იონა მეუნარგიას ღვაწლი, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 200ვ, 28.I.
212. კატრენის მესამე ტაეპი, გაზ. „კალმასობა“, 2003, 1.
213. „მივალ გურიაში, მარა“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 200ქ, 58.
214. ქართული ლექსი, თბ,, 2003.
215. „შფოთიანი ტფილისი“, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2003. 25.IV.
216. „ეღირსებაო ლუხუმსა“, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2003, 177.
217. გალაკტიონი. 15 ლექსი და ერთი პოემა, თბ., 2003,
218. ბესიკის რითმა, კრ. „სჯანი“, IV, 2003.
219. რომანტიკოსთა რითმა, „ლიტერატურული ძიებანი", 200ქ, XIV.
220. მუხრანული, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო", 2003, 7.XI.
221. ძირძველ ქართულს არ ახასიათებდა სიტყვათშემოკლებანი, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2003, 16.X.
222. როგორი მახსოვს იგი? კრ. „გალაკტიონოლოგია", II, 2003,
223, ბორენას საგალობელი და ბესიკის „სამძიმარი“, გაზ. „ახალი ეპოქის"
დამატება „ჩვენი მწერლობა", 2003, 12. XII.
224. გალაკტიონის სამყაროში, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2001, 7.XII.
225. ერთხელ კიდევ და უკანასკნელად აბრევიატურების გამო, გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“, 2004, 11.
226. „გალაკტიონის რითმის ლექსიკონი“, ბოლოსიტყვაობა, კრ. „სჯანი“, V, 200.
227. მოგონებანი გალაკტიონზე, თბ,, 2004.
228. ადონისური მეტრი „ვეფხისტყაოსანში“, „რუსთველოლოგია“,III, 2004.
229. დადგა დრო გალაკტიონის თხზულებათა ახალი აკადემიური გამოცემისა, „კალმასობა“, 2004, 2.
230. ლექსი და სიმღერა, გაზ. „24 საათი“, 2004. 12. XI.
231. ფრანგული ალექსანდრიული ლექსის მოდელი ძველ ქართულ ხელნაწერებში, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო”, 2004. IV.
232. „ეჰ, არ მჯერა მე ეგ რაღაც“, გაზ. „ქართული კულტურა", 2005.17.IX,
233. აფხაზეთი, გალაკტიონი და ოქროს ლირა.
234.წინათქმა გალაკტიონის გამოუცემელი „რჩეულისათვის“, 2005.
235. შემოდგომა შეუდარველი, ჟ. „არილი“, 2005, 1.
236. რუსთველის „ტკბილქართული" და გალაკტიონის ალიტერაციები.
გაზ. „ ლიტერატურული საქართველო“, 2005. 28.I.
237. პოეტები და ყვავილთა სიმბოლიკა, „მწერლური ცხოვრება“, 2005, 5.
238. ბარათაშვილის მეტრიკა, კრ. „სჯანი“, VI, 2005.
239. ენაშემკული და კურთხეული, „კალმასობა“, 2005, 8.
240. „ზედმეტი“ ლექსი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2005. 9.XII.
241. რითმათა ტაში, „კალმასობა", 2005, 2.
242. თოვლის სიმბოლიკა გალაკტიონის პოეზიაში, „ლიტერატურული.
ძიებანი“, XXVI, 2006.
243. მოცარტი, ბეთჰოვენი და გალაკტიონის რითმის მუსიკა, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2006. 19.V.
244. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, „კალმასობა“, 2006, 1-2-3-4.
245. ანა კალანდაძის ახალი წიგნის გამო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2006, 8. IX.
246. ილიას კალამი, „კალმასობა", 2006, 6.
247. უსახლკაროდან მახარხარომდე, „მწერლის გაზეთი“, 2006, 9.
248. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, თბ,, 2006.
249. სულიკო – ცად ასულიყო, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2007,19.I.
250. მოუარეთ საქართველოს, „კალმასობა", 2007, 1.
251. ჰიატუსი ქართულ ენასა და ლექსში, „სჯანი", VIII, 2006.
252. დიდგორი და ნარცისი, გაზ. „ლიტერატურული საქართველო“, 2007. 25. V.
253. მოგონებანი გარდასულ დღეთა, თბ,, 2008, მეორე შევსებული გამოცემა.
254. ქართული ლექსის ისტორია და თეორია. თბ., 2009.

4 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - წინასიტყვაობა

▲back to top


წინასიტყვაობა

ქართული ლექსის ფენომენი ისევე უნიკალურია, როგორც ქართული ენის. მისი კვლევაც ადრევე უნდა დაწყებულიყო, იოანე ზოსიმეს ქართული ენის ქების დროიდან (X საუკუნე) – რუსთაველის პოემის შემდეგ მაინც (პრო ლოგის პოეტიკა).

მამუკა ბარათაშვილის „სწავლა ლექსის თქმისა" ქართული ლექსის კვლევის გვიანდელი ეტაპია. ადრინდელი პო ეტიკური ძიებანი დროთა უკუღმართობას შეეწირა.

აკაკი განერელიას და გიორგი წერეთლის ფუნდამენტუ რი ნაშრომები XX საუკუნის შუა წლებშია შექმნილი.

წინამდებარე მონოგრაფია ქართულ ლექსზე ჩემი ხან გრძლივი ფიქრისა და განსჯის ნაყოფია. მას წინ უსწრებდა

ნიგნები: „პოეტური ხელოვნების საკითხები“, „ლექსმცოდ ნეობის საკითხები", „ქართული ლეესის ბუნებისათვის", „ქართული ლექსის განვითარების გზა“, „პოეტიკური ძიებანი“, „ცეზურა ქართულ ლექსში,“ „ვერსიფიკაციული ნარ კვევები“, „ქართული ლექსმცოდნეობა“ – ლექციების კურსი, „ქართული ლექსი“ – სასკოლო სახელმძღვანელო და სხვ.

მონოგრაფიაში ლექსწყობის საკითხები ყოველთვის პროპორციების დაცვით არ არის ნარმოდგენილი. ზოგი ერთი, რომელიც სხვა მკვლევართა მიერ იყო შესწავლილი და ჩემს თვალსაზრისს ეთანხმებოდა, ანდა იმდენადაა ცნობილი, რომ ხელმეორე განხილვას აღარ საჭიროებდა, შეკუმშულია, ხოლო უფრო დიდი ადგილი ეთმობა სა კუთრივ ჩემ მიერ გაანალიზებულ პრობლემებს.

ქართული ვერსიფიკაციის კვლევის ისტორია, ცალ კეულ ავტორთა შეხედულებანი ჩვენი ლექსწყობის ბუნე ბაზე წარმოდგენილია თავში – ქართული ლექსის სილაბურობისა და სილაბურტონურობის თეორიები.

შედარებით ვრცლადაა განხილული ქართული რითმა, რაზედაც საგანგებო გამოკვლევა არ არსებობს.

წიგნში ქართული რითმის ხელოვანთა ერთგვარი პორტრეტებიცაა მოცემული.

იმდენად რთული და მრავლისმომცველია ქართული ლექსის ისტორიისა და თეორიის პრობლემატიკა, რომ ალბათ არაერთი საკითხი კვლავ გაურკვეველი ან ახლებურად გადასაწყვეტი დარჩა, რაც ლექსმცოდნეთა ახალ-ახალ თაობებს ელის.

5 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია

▲back to top


5.1 ქართული ლექსის ისტორია და თეორია - ლექსის თეორია - ქართული ლექსის ბუნება

▲back to top


VII. ქართული ლექსის ბუნება

ლექსწყობის რომელ კატეგორიას მიეკუთვნება ქართული ლექსი? რომელი თეორიაა მისთვის უფრო ბუნებრივი და მისაღები: სილაბური თუ სილაბურ-ტონური?

ლექსის ბუნება ენის ბუნებითაა განპირობებული. ლექსი ენას ვერ გაექცევა. ამის პარალელურად არსებობს თეორია, რომლის მიხედვით, ლექსწყობის სისტემათა ცვლა კაცობრიობის კულტურის განვითარების საფეხურებზეა დამოკიდებული. თავდაპირველად მუსიკალური ლექს წყობა იყო გავრცელებული (მეტრული), შემდეგ სილაბური ლექსწყობა გამეფდა, მას მოჰყვა სილაბურ-ტონური და ბოლოს ტონური (აქცენტური).

ერთი შეხედვით, ეს მართლაც ასეა. მაგრამ ლექსწყობის ერთი სისტემიდან მეორეზე გადასვლა ამა თუ იმ ენის ბუნებამ განაპი რობა: მეტრული ლექვსწყობა იმიტომ გაუქმდა, რომ ბერძნულმა ენამ მარცვალთა სიგრძე-სიმოკლის თვისება დაკარგა. სილაბურიდან სილაბურ-ტონურზე და შემდეგ ტონურზე გადასვლა იმ ენებში მოხდა, სადაც მახვილი თავისუფალიდა მოძრავიიყო (გერმანული,ინგლისური, რუსული), ხოლო უძრავი, ფიქსირებული მახვილის მქონე ენებში (ფრან გული, პოლონური) ისევ სილაბური ლექსწყობა დარჩა.

ამრიგად, ძალაში რჩება ზემოთქმული: ლექსის ბუნება ენის ბუნებაზეა დამოკიდებული. ენობრივი მოვლენებიდან კი განსაკუთ რებით მნიშვნელოვანია მახვილისა და მარცვლის ხასიათი. თუ რა ფუნქცია აქვს დაკისრებული თითოეულს ენის სტრუქტურაში.

ქართულ ენაში უსათუოდ ფუნქციონირებს მახვილი, მაგრამ ქართული სიტყვათმახვილი სუსტია, სუსტდინამიკური (გიორგი ახ ვლედიანი, არნოლდ ჩიქობავა). ზოგ მეცნიერს იგი დინამიკურადაც არ მიაჩნია, ტონურს უწოდებს (სერგი ჟღენტი). ყოველ შემთხვევაში, ძლიერი არ არის და საბოლოოდ მის მიმართ სუსტდინამიკურის კვა ლიფიკაცია დაკანონდა. ამ სუსტდინამიკურ მახვილს, რომელიც სიტყვას მკვეთრად არ ანაწევრებს მახვილიან და უმახვილო მარცვლე ბად, სალექსო ტერფის შექმნა არ ძალუძს.

ძლიერიც რომ იყოს ქართული სიტყვათმახვილი, ტერფებს მაინც ვერ შექმნის, რადგან იგი ფიქსირებულია და უძრავი (როგორც ფრანგული და პოლონური). ორ და სამმარცვლიან სიტყვებს თავში აქვს, ხოლო სამზე მეტმარცვლიანებს – ბოლოდან მესამე მარ ცვალზე (ადრინდელი შეხედულებით), ან თავში (ბოლოდროინდელი შეხედულებით). საქმის ვითარებას არ ცვლის ის გარემოება, რომ

ძირითად მახვილთან ერთად არსებობს დამატებითი მახვილი. როგორც ქართული მახვილისა და მარცვლის შეფარდებითი ანა ლიზიდან ვნახეთ (იხ. „მარცვალი და მახვილი“), ქართული ლექსისთვის მარცვალს გაცილებითმეტი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე მახვილს. ქართული ლექსი არ არის მახვილებრივი, ტონური, იგი მარცვალსათვლელი ლექსია.

ტერფის ნაცვლად ქართული ლექსის უმცირესი საზომი ერთეული არის მარცვალთა გაერთიანებით მიღებული მუხლი. არსებობს ერთ, ორ, სამ, ოთხ და ხუთმარცვლიანი მუხლები, მეტრული სიდიდეები (იხ. „მუხლი"). მუხლების შეერთებით ვღებულობთ ექვს, შვიდ და რვამარცვლიან სიტყვა-ერთეულებს, რომლებიც მეტრულ სიდიდეებად იშლებიან.

მუხლი ტაეპის შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ ძველქართულ პოეზიაში ზოგჯერ ტაეპის მნიშვნელობითაც იხმარებოდა. არჩილის „ლექსნი ასნი ორმუხლნი“ ორტაეპიანი სტროფებითაა დაწერილი, მამუკას „წყობილი მრავალმუხლი“ მრავალტაეპიანი ლექსია.

ქართული ლექსის საზომები მარცვალთა რაოდენობაზეა გათვლი ლი: სამმარცვლედით დაწყებული ოცმარცვლედის ჩათვლით. ჩვეუ ლებრივად, ლექსის საზომებს ამით განასხვავებენ ერთმანეთისაგან: რვამარცვლიანი, ათმარცვლიანი, თოთხმეტმარცვლიანი,ოცმარცვლი ანი ლექსები. თუმცა ჯერ კიდევ მამუკა ბარათაშვილმა მიუთითა მარცვალთა ერთიდაიმავე რაოდენობის ლექსებში სხვადასხვა საზომის არსებობაზე (შაირი და გრძელი შაირი). ამაზევე გაამახვილა ყურადღება კოტე დოდაშვილმა (თოთხმეტმარცვლედის სამი სხვადასხვა წყობა).

„ჭაშნიკის“ მიხედვით ნათელია, რომ მარცვალთა ერთი და იმავე ოდენობიდან ორი საზომის მიღება ცეზურის (გაყოფის) მეშვეობით ხდება.

თავდაპირველად ქართულ ლექსს ცეზურა არ გააჩნდა. სტრიქო ნების მუხლებად დაყოფა პირობითი იყო. უძველესი ხალხური ლექსების მეტრზე დაკვირვება მოწმობს, რომ მუხლებად დაყოფის გარკვეული სისტემა არ გვაქვს. რვამარცვლიან საზომებში ერთმანეთის გვერდით თავსდებიან 4/4, 5/3, 2/4/2 და 3/3/2 წყობის სტრიქონები (იხ. „ხალხური ლექსი“).

ლექსის რიტმს სიმღერის ჰანგი არეგულირებდა. ეს ნაწილობრივ დღესაც შემორჩა ჩვენს ხალხურ ლექსს.

მწიგნობრული პოეზია იმთავითვე ცეზურის სიმკაცრით იქცევდა ყურადღებას. საერო ლექსის ნიმუშები, რომლებიც ციტატების სახით არის წარმოდგენილი ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებში, უკლებლივ ყველა ცეზურიანია.

კიდევ უფრო მდგრადი გახდა ცეზურა კლასიკურ ხანაში (ჩახრუ ხაძე, რუსთველი). „თამარიანის“ ოცმარცვლედების თითოეული სტრი ქონი სამ ცეზურას შეიცავს. „ვეფხისტყაოსნის“ ყველა სტრიქონში ერთი ძირითადი ცეზურაა, ორი – დამატებითი (მცირე ცეზურა). მცირე ცეზურების სხვადასხვაობამ დაყო „ვეფხისტყაოსანი“ ორ, ერთმა ნეთისაგან დიამეტრულად განსხვავებულ საზომად – სიმეტრიულ და ასიმეტრიულ ფორმებად.

მეტრულმა ძიებებმა XVII – XVIII საუკუნეებში ცეზურის ახალი ასპექტები გამოავლინა. გურამიშვილის 1I3-მარცვლიან საზომს ოთხი სხვადასხვა ცეზურა აქვს.

ცეზურის ისტორიაში, რომელიც ანტიკური ხანიდან იღებს სათა ვეს, ქართულ ლექსს გამოარჩევს ე.წ. რითმიანი ცეზურა (იხ. „ცეზურა"): „თამარ, შენ გიძნობ,/ასულად გიცნობ/ მზე დაუვალი, ოქრომფინარი“ (ჩახრუხაძე). ამ სტრიქონის პირველ ნახევარში, რომლის მუხლები გარითმულია, ცეზურა გაცილებით უფრო ძლიერია, ვიდრე მეორე ნახევარში, სადაც მუხლები არ ირითმება.

ცეზურის შეუვალი კანონმდებლობა დღემდე მოჰყვება ქართულ ლექსს. მხოლოდ ვერლიბრში დათმო მან პოზიციები. ცეზურა მეტრის ელემენტია და, ცხადია, მეტრულად მოუწესრიგებელ ლექსში მისთვის ადგილი არ არის.

მამუკა ბარათაშვილმა იმთავითვე სწორად განსაზღვრა, როცა მუხლისა და ცეზურის ურთიერთმიმართებისას ცეზურას უპირატესობა მიანიჭა: „საცა ესენი გაიჭრების, ყველას გაყოფილს ნახავთ“.

იმისდა მიხედვით, თუ სად კვეთს ცეზურა ტაეპს, ერთი ცეზურა აქვს თუ ორი,.ლექსი არსებითად იცვლება.

საკმარისია იამბიკოს მუხლები გადავაადგილოთ, ხუთმარცვლი ანი უკან გადავიტანოთ, ხოლო შვიდმარცველიანი წინ, რომ სრულიად სხვაგვარი ლექსი მივიღოთ. ანდა გავაქროთ მუხლობრივი ანჟამბემანი „ვეფხისტყაოსანში“, გადავწიოთ ცეზურა – „მას თინათინის შვენება ჰკლევდის / წამწამთა ჯარისა“. სტრიქონი დაიშალა, „ვეფხისტყაოსანის“ აგტორს ვეღარ ვცნობთ.

ცეზურა გაცილებით უფრო საიმედოა საზომთა კლასიფიკაციის დროს, ვიდრე მახვილები და ტერფები. ცეზურის ასეთი აქტიურობა ქართულ ლექსში მისი სილაბურობის მაუწყებელია (იხ. „ცეზურა“).

სილაბურ ლექსში „რიტმის ერთადერთი მაორგანიზებელი საწყი სი" ცეზურაა, რასაც სილაბურ-ტონურ ლექსში არა ვერსიფიკაციული, არამედ სტილისტიკური ფუნქცია აქვს (70, 344-347).

რუსული ლექსის მკვლევარნი ცეზურაზე ყურადღებას ამახვი ლებენ მხოლოდ ადრინდელი რუსული ლექსის მიმართ, სადაც იაკობ პოლონსკიმ სილაბური სისტემა დანერგა.

კოტე დოდაშვილი, სერგი გორგაძე და აკაკი გაწერელია, რო მელთაც ქართული ლექსწყობა სილაბურ-ტონურად მიაჩნიათ, ცე ზურაზე მხოლოდ გაკვრით საუბრობენ, ხოლო გრიგოლ ყიფშიძე, რომ ლის აზრითაც ქართული ლექსი სილაბურია, ცეზურას დიდ ადგილს უთმობს.

მუხლებად დაყოფილი, ცეზურებით დასერილი, ამავე დროს, სუსტი, უძრავი, ფონოლოგიურ ღირებულებას მოკლებული მახვილის მქონე ქართული ლექსი საერთოს ვერ პოულობს სილაბურ-ტონურ სისტემასთან.

სილაბურ-ტონური ლექსი ძირითადად მახვილიანი და უმახვი ლო მარცვლების კანონზომიერ მონაცვლეობაზეა აგებული. ამაზე მიუთითებენ მკვლევარნი: ვიქტორ ჟირმუნსკი, ლევ ტიმოფეევი, ვლადისლავ ხოლშევნიკოვი, აგრეთვე, შედარებითი მეტრიკის სპეცი ალისტი ირჟი ლევი. ამავე აზრისაა აკაკი გაწერელიაც: „სილაბურ ტონური ლექსწყობის რიტმი ემყარება ტაეპში მახვილიანი და უმახვილო ხმოვნების (მარცვლების) კანონზომიერ თანმიმდევრობას“ (25, 13).

მახვილიანი და უმახვილო მარცვლების კანონზომიერი თანმიმ დევრობა, რასაც მე ერთი გამყოლი ტერფი ვუწოდე, უცხოა ქართული ლექსის საზომთა აბსოლუტური უმრავლესობისთვის. ამ კანონს არ მიჰყვება ისეთი ძირითადი საზომები, როგორიცაა 16-მარცვლიანი დაბალი შაირი, ბესიკური, ცეზურით შუაზე გაყოფილი ათმარცვლედი და სხვა, რომელთა სტრიქონებში ერთმანეთს ენაცვლებიან ან ორ და სამმარცვლიანი ან ორ-, სამ- და ოთხმარცვლიანი რიტმული მონაკგეთები.

16-მარცვლიან მაღალ შაირში (4/4/4/4), ასიმეტრიულ ათმარ ცვლედში (4/4/2) და ამ ტიპის ლუწმარცვლიან საზომებში, ანდა სამმარცვლიანი მუხლებისგან შედგენილ ექვსმარცვლედში, ცხრა მარცვლედსა და თორმეტმარცვლედში (3/3, 3/3/3 და 3/3/3/3) მხოლოდ იმ შემთხვევაში გადის ერთი და იგივე რიტმული ერთეული („ქორე“, „დაქტილი", „პეონი“) სტრიქონის ბოლომდე, როცა ისინი თითო სიტყვითაა წარმოდგენილი.

ამ წინააღმდეგობის დაძლევა მახვილთა გადაადგილებით სურთ. ლექსში მოხვედრილ სიტყვაში მახვილი შეიძლება გადაადგილდესო. თუ ამ პრინციპით ვიხელმძღვანელებთ, შეგვიძლია ყოველი დაბალი შაირი მაღალ შაირად ვაქციოთ და პირიქით. აკონკრეტებენ: განმსაზღვრელი რიტმულიიმპულსიაო. თუ სტრიქონს ქორეული იმპულსიაქვს,ქორეების უწყვეტ რიგს ვღებულობთ, თუ დაქტილური – დაქტილურისასო, მაგრამ ეს ხელოვგნური დაყოფა, რაც მახვილთა გადაადგილებას იწვევს, არ დაადასტურა ექსპერიმენტმა.

სიტყვიერი მახვილების გადაადგილება არ ხდება არც ქართულ და არც რუსულ ლექსში (129, 75-76).

რუსულ ლექსმცოდნეობაში არსებობს ტერმინი „сдвиг ударений“, მაგრამ იგი მეტრულ მახვილს გულისხმობს, მეტრული მახვილის გა დაადგილებას და არა სიტყვიერი მახვილისას. ტაეპის ძლიერ ადგილას, სადაც მეტრული მახვილი უნდა იყოს, ჩნდება უმახვილო მარცვალი. ანდა, პირიქით, სუსტ ადგილას, სადაც მეტრულიმმახვილი არ უნდა იყოს – მახვილიანი მარცვალი. მაგრამ ეს არხდება ერთისიტყვის ფარგლებში, რომ სიტყვის აქცენტუაცია შეცვალოს (запрет переакцентруации, 30, 14).

თუ ეს რუსული ლექსისთვის მიუღებელია, მით უმეტეს, არ შეიძლება მისაღები იყოს ქართულისთვის.

რუსული ლექსის გამყოლ ტერფსა და ქართული ლექსის ანა ლოგიურ სიდიდეებს შორის მსგავსება მოჩვენებითია, რიტმული თვალსაზრისით ერთი და იგივე არ არის: «Буря мглою небо кроет» (პუშკინი) და „ვარდსა ჰკითხეს, ეგზომ ტურფა" (რუსთველი). პირ ველში ორმარცვლიანი სიტყვები (ქორეები) ძლიერი მახვილებით იკითხება. მეორესთვის მკვეთრი სკანდირება მიუღებელია (იხ. „ანდრეი ფედოროვი“).

როგორც ფონეტიკოსები მიუთითებენ, ქართულ ენაში დიდი ზღვარი არ არსებობს სალექსო და სასაუბრო მეტყველებას შორის (87, 61). ქართული ლექსი ძირითადად გაბმით უნდა იკითხებოდეს. ამგვა რი კითხვა კი სილაბური ლექსწყობისთვის არის დამახასიათებელი. როგორც ბ.ტომაშევსკი შენიშნავს, სილაბური ლექსი სასაუბრო ლექსია და არ მოითხოვს პროზისაგან მკვეთრად განსხვავებულ კითხვას (102, 18),

ამრიგად, 1) სილაბურ-ტონური ლექსწყობის ურყევი კანონი – მახვილიანი და უმახვილო მარცვლების კანონზომიერი განმეორება (ერთი გამყოლი ტერფი) – ქართულ ლექსში არ ფუნქციონირებს.

2) სილაბურ-ტონურ ლექსწყობაში არ გადმოსულა მეტრული ლექსწყობის ხუთმარცვლიანი ტერფი დოხმი. ქართულ ლექსში კი ჩვეულებრივია ხუთმარცვლიანი მუხლები (16-მარცვლიანი დაბალი შაირი, ბესიკური, ცეზურით შუაზე გაყოფილი ათმარცვლედი.. აკაკის მიერ წაკითხულ „განთიადში“, რაც ექსპერიმენტული წესით იქნა შესწავლილი, თვით რამდენიმესიტყვიანი მეტრული ერთეულები ერთ ხუთმარცვლიან მუხლად არის შეკრული, ერთ სამახვილო კომპლექსად: „ია და ვარდი", „გუნდი და გუნდი". აკაკის დეკლამაცია საუკუნეზე მეტი ხნისაა, როცა ქართული პროსოდია უფრო შეურყვნელი იყო (150, 34). ამავე დროს, ცნობილია, რომ რაც არ უნდა ცუდი დეკლამატორი იყოს, პოეტი თავისი ლექსის რიტმსა და მელოდიას შეუცდომელი სიზუსტით გადმოსცემს.

აშკარად მიუღებელია ევგენი ბოლხოვიტინოვის მიერ ქართული ლექსის ხუთმარცვლიანი მუხლის პირიქო-დაქტილურად გამოცხადება, ისევე, როგორც მისი ქორე-დაქტილურობა (აკაკი გაწერელია). ჯერ ერთი, ასეთი ტერფი საერთოდ არ არსებობს და, მეორე, როგორც აკაკის დეკლამაციით დავრწმუნდით, ხუთმარცვლიან რიტმულ ერთეულს ერთადერთი მახვილი თავში აქვს და არა ბოლოდან მესამე მარცვალზე.

ყოველივე ზემოთქმულის მიხედვით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ქართული ლექსი სილაბურ-ტონური არ არის.

სილაბურ-ტონურ ლექსში რითმა უსათუოდ მახვილით არის წარმოებული. იწყება სარითმო სიტყვის (თუ სიტყვების) მახვილიანი ხმოვნიდან და გრძელდება რითმის ბოლომდე (рек – человек). სარითმო სიტყვა ორ ნაწილადაა გაჭრილი: – ек კლაუზულაა, челов – ანაკრუზა. ქართულ სიტყვას კი, რა სიგრძისაც არ უნდა იყოს, მახვილი თავში აქვს: მოსწავლენი, მასწავლებელი, ამიტომ ანაკრუზისთვის ადგილი აღარ რჩება. მართალია, გრძელ სიტყვებს დამატებითი მახვილიც აქვს ბოლოდან მესამე ან მეორე მარცვალზე: მოსწავლენი, მასწავლებელი, მაგრამ სუსტი და, მით უმეტეს, დამატებითი მახვილი სიტყვებს ვერ ანაწილებს ანაკრუზისა და კლაუზულის სფეროებად.

ზემოთ მოტანილი რუსული რითმის ანალოგიურია გურამიშვილის ტანთ-მონატანთ. მაგრამ ამ სარითმო სიტყვებს მახვილები სხვადასხვა ადგილას აქვს. თუ рек – человек ერთმარცვლიანი რითმაა, ტანთ– მონატანთ არათანაბარმარცვლიან რითმად ითქლება.

თუ ქართულ რითმას მახვილიანი ხმოვნით დავიწყებთ, მაშინ რომანტიკოსები თავიანთ რითმებს ამგვარი აქცენტით წაიკითხავდნენ: გმირი-ძლიერი (გრიგოლ ორბელიანი), მწუხარის-მინდვრის (ნიკოლოზ ბარათაშვილი), რაც ქართული აქცენტუაციით მიუღებელია.

რითმის უბადლო ხელოვანი გალაკტიონ ტაბიძე მის მიერწაკითხულ „მთაწმინდის მთვარეში“ (რაც ექსპერიმენტულად იქნა გაანალიზებული) რითმებს მახვილებით არ არეგულირებს: სითამამე-ღამე, ვეგებები გკვდები და არა სითამამე-ღამე, ვეგებები-ვკვდები (150, 49).

რითმაში მახვილის ილუზიას ქმნის სიტყვათმახვილებისა და რითმის დასაწყისი მარცვლების მახვილთა თანადამთხვევა: ბერობა ჯერობა-ფერობა-მტერობა (რუსთველი); ილუზიას ქმნის, აგრეთვე, ერთი და იმავე ან მსგავსი ბგერითი ერთეულების ერთნაირი აქცენ ტირება, რაც შეინიშნება მსახიობ გურამ საღარაძის მიერ წაკითხულ ბესიკის ლექსში: შენაღონები-კონები-თავმომწონები-დასამონები ღონები-ნაქონები-დასაყოვნები-ფონები, მაგრამ ამ დროს ჩვენში მთელი აკუსტიკური ერთეული ოღნები ხმაურობს და არა მხოლოდ მისი პირველი მახვილიანი ხმოვანი ო და გვეჩვენება, თითქოს, რითმა მახვილით არის წარმოებული (150, 51).

არ ცდებოდა სერგი ჟღენტი,როცა თვლიდა,რომ მრავალმარცვლიან სიტყვაში მახვილის ნაცვლად გვაქვს გარდატეხის ხაზი: სიტყვის წინა ნაწილს სხვა ტონი აქვს, ბოლო ნაწილს – სხვა (87, 123), როგორც ამ რითმის ცალშია: შენა /ღონები.

სერგი გორგაძე, რომელიც მტკიცედ იდგა ქართული ლექსწყობის სილაბურტონურობის პოზიციაზე,მკაცრად ილაშქრებდა დეკლამაციაში არათანაბარმარცვლიანი რითმების მახვილებით გაწონასწორების წინააღმდეგ (იხ. „სერგი გორგაძე“). ამ დროს იგი რითმის რეალური აღქმით ხელმძღვანელობდა და მაშინაც, როცა მრავალმარცვლიან რითმებში კლაუზულის გარეთ გასული ევფონიურად შეთანხმებული ბგერათა კომპლექსები რითმის შემადგენლობაში შეჰქონდა (იხ. „სერგი გორგაძე“).

ამრიგად, ქართული რითმა გრძლიობის თვალსაზრისით არ ეთანხმება სილაბურ-ტონური ლექსის რითმას.

საგულისხმოა სერგი გორგაძის აზრიც თეთრი ლექსის შესახებ: „ქართველის ყურს ურითმო ლექსი ძლიერ ეჩოთირება, თუმცა მოუ ხერხებელი კი არაა. ამ მხრივ კი ჩვენ ვუახლოვდებით სილაბურ სის ტემას“ (ქართული წყობილსიტყვაობის“ ეს ციტატა არ არის გადასული „ქართულ ლექსში").

ქართული ლექსის ბუნებაზე საუბრის დროს არ შეიძლება ანგარიში არ გაეწიოს შედარებითი მეტრიკის მონაცემებს. როგორც ზემოთ მქონდა აღნიშნული, ა.ფედოროვი და გ.გაჩეჩილაძე კატეგორიულად უარყოფდნენ ქართული ლექსწყობის კავშირს სილაბურ-ტონურ ლექსწყობასთან, პირველი – რუსულთან, მეორე – ინგლისურთან.

ამავე დროს, ჩვენში კარგა ხანიაფიქრობენ ქართული დაფრანგული ლექსწყობების კავშირ-ურთიერთობაზე (პლატონ იოსელიანი, გრიგოლ ყიფშიძე, იონა მეუნარგია, გალაკტიონ ტაბიძე და სხვ.). მართალია, საგანგებო გამოკვლევა არ არსებობს, მაგრამ წინასწარი მონაცემებით ქართული მეტრიკის ტიპოლოგიური მსგავსება ფრანგულთან ეყვს არ იწვევს. ორივე მარცვალსათვლელი ენაა, ლექსის სტრიქონებში მარცვალთა თანაბრობას, ან მარცვალთა თანაბრობის კანონზომიერ მონაცვლეობას ემყარება. ფრანგული ვერსიფიკაციის ტრაქტატებში (მორის გრამონი,პ.დეფეი) გამოკვეთილადარის საუბარი რვამარცვლიან, ათმარცვლიან და თორმეტმარცვლიან საზომებზე, რომლებიც ასევე დამახასიათებელია ქართული მეტრიკისათვის. ცნობილი ფრანგული მეტრის, ალექსანდრიული საზომის, ორივე წყობა ბუნებრივად ზის ქართული მეტრიკის წიაღში.

ალექსანდრიული ლექსის თავდაპირველი მეტრული სქემა ასეთი იყო – 3/3//3/3:

Tout un mon/de fatal,/ecrasant/et glace

ა. დევინი

ამის ეკვივალენტურია გალაკტიონ ტაბიძის სტრიქონი:

ქარვათა /მორევში /დაეშვა/ფარდები („ანგელოზს ეჭირა გრძელი პერგამენტი“)

ორივეგან 12-მარცვლედი შედგენილია სამ-სამმარცვლიანი მუხლებით.

რომანტიკოსებთან ალექსანდრიულმა ლექსმა ამგვარი სახე მიიღო – 4/4/4:

Ne plus oenser/ ne blus aimer/ne plus hair

თ. გოტიე

ანალოგიურია ალექსანდრე აბაშელის სტრიქონი:

შემომძახა, /ცისკიდეზე /ქორწილია.

ორივეგან 12-მარცვლედი ოთხმარცვლიან მუხლებადაა დაყოფილი.

IX-XIII საუკუნეების ქართულ ხელნაწერებში აშკარად იკვეთე ბა ფრანგული ალექსანდრიული ლექსის მოდელი, რომელიც წარმოდგენილია არა მხოლოდ ცალკეული სტრიქონების, არამედ მთლიანი ლექსების სახით.

ფრანგული რომანტიკული ლექსის სქემით 4/4/4 დაწერილია ეფრემ მცირეს ოთხი იამბიკო: „ჰე, ფრიადო, მოძღვრებისა უფსკრულთაგან", „ათნი ესე-სრულ რიცხვედად ლამპრად გაქუნდით“, „ცუდად მოშრომ არის ყოვლად დიდად მოშიშ“, „ჰე, ადამის ზესთა ქმნილო, დამცველ ხატის“ (XI საუკუნე) და პეტრე გელათელის იამბიკო „კიბე განსთალე გელათს ნაგები“ (XIII საუკუნე). ცნობილია, რომ კლასიკური ალექსანდრიული ლექსის პირველსახე (3/3/3/3) XII საუკუნისაა, ხოლო მეორე, რომანტიკული (4/4/4) – XVII საუკუნისა (147).

ჩვენში ყველანი (სილაბისტებიცა და არასილაბისტებიც) შე თანხმებულნი არიან, რომ იამბიკო სილაბური ლექსია. თუ კი ასიმეტ რიული 12-მარცვლიანი იამბიკო (5/7) სილაბურია, რატომ უნდა იყოს საეჭვო სიმეტრიული თორმეტმარცვლედის – 3/3/3/3 ან 4/4/4 – სილაბურობა, მით უმეტეს, როცა ისინი ფრანგული სილაბური ლექსის საზომებია?!

ფრანგული, ისევე როგორც ქართული ლექსის სტრიქონი მარ ცვალთა გარკვეული რაოდენობის შემცველ მუხლებად იყოფა, ხოლო მუხლთა გამყოფი ცეზურაა.

მართალია, ქართული ცეზურა არ არის ზუსტად იდენტური ფრანგულისა, ცეზურის წინ და სტრიქონის ბოლოს არა აქვს მეტრული მახვილები, მაგრამ მეტრული მახვილები ცეზურაში არ არის ლექსის სილაბურობის აუცილებელი ნიშანი. რუსული ლექსის მკვლევარი ვლადისლავ ხოლშევნიკოვი წერს: „Правда и в силлабическом стихе, за редкими исключениями. Есть так называемые акцентные константы, т.е. Постояннык ударения, стоящие в определенном месте - в конце стиха и перед цензурой. Однако акцентные константы - не основной, а вторичный. Производный ритмический признак, появляющийся вследствие равносложности стиха и омобенности языка“ (154).

ამრიგად, ცეზურაში მეტრული მახვილების უქონლობა ხელს არ უშლის ქართული ლექსის სილაბურობას. თვით ცეზურის სიძლიერის კომპენსაციას კი, მეტრული მახვილების ნაცვლად, ქართულში ახდენს რითმიანი ცეზურა, ხოლო სადაც ცეზურა ძლიერია, იქ ლექსწყობაც სილაბურია (იხ. „ცეზურა“).

როგორც ვხედავთ, ქართულ ლექსს, რომელიც საერთოს ვერ პოულობს რუსულ და ინგლისურ სილაბურ-ტონურ ლექსწყობებთან, ბევრი რამ აკავშირებს ფრანგულ სილაბურ ლექსთან.

მაშასადამე, სილაბურობა ქართული ლექსის ხერხემალია. ასეთი იყო ტრადიციული ლექსწყობა, ძირითადად, ასეთივეა თანამედროვე ლექსიც. მისთვის ნიშანდობლივია მარცვალთა ოდენობების თანაბრობა ან კანონზომიერი მონაცვლეობა, რეგულირებული მუხლედოვანება და აშკარად გამოკვეთილი ცეზურები. ცეზურა ისეთსავე როლს ასრულებს ქართულ ლექსში, რასაც მახვილი – სილაბურ-ტონურში.

ქართული ლექსის სილაბურობას, ისევე როგორც, საზოგადოდ, ლექსწყობის სილაბურ სისტემას ჩვენში (და არა მარტო ჩვენში) ალ მაცერად უყურებენ.

აკაკი გაწერელიას აზრით, ქართული ლექსის სილაბურად გამო ცხადება „ეს იქნებოდა ქართული პოეტური მეტყველების საშინელი გაღარიბება“. იგი იმოწმებს „სიტყვიერების თეორიის“ ავტორს მელი ტონ კელენჯერიძეს, რომ სილაბური ლექსწყობა არის „სიცოცხლეს მოკლებული, მშრალი, უმსგავსო, უძრავი, კაბინეტური, ნაძალადევი“ ლექსწყობა.

ამ საკითხზე საგანგებოდ გაამახვილეს ყურადღება მიხეილ გასპაროვმა და დიმიტრი სლივნიაკმა „ჭაშნიკის“ შესახებ დაწე რილ რეცენზიაში: „„В новоевропейской традиции последних пяти веков силлабическое стихосложение воспринимается как нечто неполноценное со стихосложениями „стопного, строения античным метрическим и современным силлабо-тоническим“ რაც მართებული არ არისო (31, 186).

შედარებითი მეტრიკის სპეციალისტები მიუთითებენ, რომ სი ლაბური ლექსი ისეთსავე როლს ასრულებს ფრანგულ პოეზიაში, როგორც სილაბურ-ტონური ინგლისურ ან გერმანულ პოეზიაში. არც სალექსო სისტემის, არც მკითხველთა აღქმის თვალსაზრისით არა ვითარი საფუძველი არა გვაქვს, სილაბურ-ტონური ლექსწყობა ვერ სიფიკაციის უმაღლეს ფორმად მივიჩნიოთ (70, 265).

„კარგი და ცუდი სისტემები ლექსწყობისა არ არსებობს, – წერს გიორგი წერეთელი, – ისე როგორც არ არსებობს კარგი და ცუდი სტრუქტურის ენები“ (129, 89).

ქართულ ლექსწყობასაც სილაბურ-ტონურად გამოცხადება არა ფერს შემატებს, ისევე როგორც არაფერს აკლებს სილაბურობა.

მაგრამ ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს ქართული ლექსის სი ლაბურობა ერთხელ და სამუდამოდ მოცემული, უცვლელი რეალობა იყოს. საუკუნეთა განმავლობაში, მით უმეტეს, აქცენტური ენების მოძალების შედეგად, ქართული ლექსის სილაბური ხერხემალი იზნიქებოდა. სილაბურტონურობისკენ გარკვეული მიდრეკილება მას ჯერ კიდევ გურამიშვილის დროიდან დაეტყო, ხოლო XX საუკუნის ქართული ლექსი ცალკეულ შემთხვევებში მახვილთა მოწესრიგების ტენდენციას ამჟღავნებს.

ალიტერაცია-ასონანსში, რომლითაც ასე მდიდარია ქართული ლექსი, განმეორებული თანხმოვნები და ხმოვნები უსათუოდ მახვილით არის გაძლიერებული (იხ. „ლექსის ევფონია“).

ექსპერიმენტი ალბათ დაადასტურებს, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ 33-ე სტროფში ყველაზე უფრო მაღალი ტონალობისაა მესამე ტაეპის მომარცვალი, რომელიც მიჯრით მდებარე სიტყვების თავშია მო თავსებული: „მოსამართლე და მოწყალე, მორჭმული“ ასეთივეა შენ მარცვლის განმეორება აკაკის სტრიქონებში: „შენი ვარ, შენთვის მოვკვდები, შენზედვე მგლოვიარეო“ („განთიადი“).

კონსონანსურ-დისონანსურ რითმებს, რომლებმაც დღეს ფართო გავრცელება პოვა, ვერასგზით ვერ აღვიქვამთ მახვილთა გამკვეთრების გარეშე. გალაკტიონის რითმებში: ათოვოთ-უსათუოდ, გადაიხაროს -სიხარულს („მთელი დღე ვგრძნობდი“) ხმოვანთა სხვადასხვაობა კომპენსირებულია ერთი დაიმავე საყრდენი ხმოგნების (ა,ი) ტონალობის გაზრდით.

იზოსილაბურობის მკვეთრი დარღვევა თანამედროვე ქართულ ლექსში (ნარევი ფორმები), მით უმეტეს, ვერლიბრი ტონურობის გაძლიერებას იწვევს. ვერლიბრი (თავისუფალი ლექსი) სწორედ იმიტომაა თავისუფალი, რომ ანგარიშს არ უწევს ქართული ლექსისთვის აუცილებელ სილაბურ წესრიგს.

ამდენად, მართებული არ იქნება განცხადება, რომ ყველა დროისა და ეპოქის ქართულ ლექსში, მის ყველა მონაკვეთში, სილაბურობა სუფთა სახით იყოს შენარჩუნებული. დანამდვილებით მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რომ ქართული ლექსწყობა სილაბურ-ტონური არ არის და ლექსწყობის სისტემებს შორის ყველაზე მეტ სიახლოვეს სილაბურ სისტემასთან ამჟღავნებს.