ნუნუ კაპანაძე
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ენების ცენტრის მასწავლებელი

თანამედროვე გამოყენებით ლინგვისტიკაში ძალზე აქტუალურია დარგობრივი კომუნიკაციის კვლევა, ჩვენში კი ამ პრობლემატიკას ჯერ კიდევ არ ეთმობა სათანადო ყურადღება. სწორედ აღნიშნული მოსაზრებიდან გამომდინარე განიხილება სტატიაში დარგობრივი ტექსტის წარმოქმნის საკითხი.

დარგობრივ დისკურში ნებისმიერი ფორმით ჩაბმა ადეკვატური საკომუნიკაციო ერთეულების წარმოქმნას გულისხმობს. ეს ნიშნავს, რომ დარგობრივი საკომუნიკაციო ერთეულის, დარგობრივი ტექსტის შესაქმნელად აუცილებელია სპეციფიკური ცოდნა როგორც დარგობრივ, ასევე ენობრივ და ფორმალურ-სტრუქტურულ პლანშიც, მით უფრო, თუ ტექსტი უცხოურ ენაზე იქმნება ან პირიქით, უცხოური ენიდან ქართულ ენაზე გადმოაქვთ. ამგვარი სპეციფიკური ცოდნის სიმწირე განაპირობებს არასწორი საკომუნიკაციო ერთეულების შექმნას, რაც აისახება როგორც მის შინაარსზე, ასევე ენობრივ-ფორმალურ გაფორმებაზეც. სამწუხაროდ, დღევანდელ დარგობრივ დისკურსში ასეთი დაუხვეწავი საკომუნიკაციო ერთეულები მრავლად არის, განსაკუთრებით კი, თუ ეს საკომუნიკაციო ერთეულები უცხოურ ენას უკავშირდებიან.

ენობრივ-საკომუნიკაციო ქმედების შედეგი - დარგობრივი ტექსტი - იქმნება გარკვეულ პროდუქტიულ ქმედებასთან ერთად. დარგობრივ საკომუნიკაციო სფეროში მომუშავე ადამიანები დარგობრივი ტექსტების მეშვეობით ამყარებენ კომუნიკაციას. რამდენადაც კომუნიკაცია სოციალურად განსაზღვრული ქმედებაა, დარგობრივი ტექსტიც ის ერთეულია, რომლის დახმარებითაც ენობრივი ქმედება სოციალურ-კომუნიკაციური ქმედების სახით ხორციელდება.

ადამიანებს შორის გაგებინების პროცესს გარკვეულ პრობლემებისა და ფაქტების შესახებ დარგობრივი კომუნიკაციის სფეროში დარგობრივი ცნობიერების შინაარსების მატერიალიზაციისაკენ მივყავართ. ამასთან კომუნიკაციის პროცესში ადამიანების მიერ გამოიყენება (დარგობრივი) ენობრივი საშუალებები და სტრუქტურები, რომლებიც კონკრეტულ დარგს უკავშირდება და კოგნიტურ მიმართებებს ზუსტად და საგნობრივად გამოხატავენ. ამის შედეგად მიმართება ენა-აზროვნება დარგობრივ ტექსტში გამოიხატება როგორც მიმართება დარგობრივ ენასა და დარგობრივად აზროვნებს შორის.

მართებული იქნება, მოკლედ გვეთქვა, თუ რა იგულისხმება კატეგორიებში „დარგი”, „დარგობრივი ენა” და „დარგობრივად აზროვნება”.

დარგობრივი ენა არის ენის გამოყენების, უპირველეს ყოვლისა, ფუნქციურად განსაზღვრული ვარიანტი. იგი მოიაზრება როგორც ენობრივი და არაენობრივი ელემენტების კომუნიკაციურად და შინაარსობრივად განსაზღვრული სიდიდე. დარგობრივი ენის კვლევა შესაძელბელია მაშინ, როცა წარმოებს დარგობრივი ტექსტის კვლევა თავისი სტრუქტურული და ფუნქციური პარამეტრების მიხედვით.

„დარგში” იგულისხმება შედარებით დამოუკიდებელი სფერო, რომელიც იკვეთება სამეცნიერო მოღვაწეობის ფარგლებში. შედეგად დარგი ხასიათდება სპეციფიკური კვლევის საგნით, მეთოდებით და ცნებებით.

„დარგობრივად აზროვნების” კატეგორია, შესაბამისად, მოიცავს შემეცნების პროცესების თავისებურებას სინამდვილის ერთ გარკვეულ, დარგობრივად შეზღუდულ სფეროში. დარგობრივი აზროვნება შეიძლება განვიხილოთ როგორც აზროვნების განსაკუთრებული ფორმა, მიმართული იმ თეორიული საკითხების გადაჭრაზე, რომლებიც მხოლოდ გაშუალებული სახით არიან პრაქტიკასთან დაკავშირებული. ამასთან, პირველ რიგში, გასათვალისწინებელია ობიექტური რეალობაში არსებული დარგის მოვლენები. ამდენად, დარგობრივად აზროვნება მოიცავს ადამინის უნარს, შემეცნების გზით მოიპოვოს ცოდნა, რომელიც გრძნობადი/აღქმადი ჭვრეტის მეოხეობით ან უშუალოდ არ არის ხელმისაწვდომი. ამ გზით იხსნება მეცნიერული პროგნოზირების შესაძლებლობები.

ცხადია, რომ დარგობრივად აზროვნება საგნობრივ-პრაქტიკული მოღვაწეობის პროცესში ხდება. ემპირიული და თეორიული აზროვნება, დარგობრივად აზროვნების პროცესი ერთმანეთთან არის მიმართებაში. დარგობრივად აზროვნება ეფუძნება სპეციფიკური აზროვნების მეთოდებისა და წესების გამოყენებას. ამდენად, ეს პროცესები გაცნობიერებულად და მიზანმიმართულად მიმდინარეობს.

დარგობრივად აზროვნების შედეგები ბოლოსდაბოლოს ენობრივ-კომუნიკაციური ქმედების სფეროში გადადის. რამდენადაც დარგობრივად აზროვნება გარკვეულ საკომუნიკაციო სიტუაციებში ან ამოცანების გადაწყვეტის დროს ენობრივი საშუალებებითა და სტრუქტურებით ოპერირებს, შეიძლება ვცადოთ, დარგობრივი ტექსტის დონეზე დავადასტუროთ კანონზომიერებები დარგობრივად აზროვნებასა და დარგობრივ ენას შორის.

უდავოდ საინტერესოა ლ. ჰოფმანის მოსაზრება, რომ „ნამდვილი დარგობრივი ენა ყოველთვის უკავშირდება სპეციალისტს. თუ მას არასპეციალისტი იყენებს, დარგობრივი ენა ჰკარგავს თავის უშუალო კავშირს დარგობრივად აზროვნებასთან; ცნებები და გამონათქვამები ასევე ჰკარგავენ თავისი მნიშვნელობისა და სიზუსტის დიდ ნაწილს, უპირველს ყოვლისა კი თავის მიმართებას დარგობრივ სისტემატიკასთან, რასაც დილეტანტი ვერც ამჩნევს” (Hofmann 1976, 31). ამავე მოსაზრებას იზიარებს რ. ბულმანიც, მიმართება ენასა და აზროვნებას შორის დარგობრივი კომუნიკაციის სფეროში ხორციელდება როგორც დარგობრივად აზროვნებისა და დარგობრივი სისტემატიკის კავშირი და ეს მიმართება გამოიხატება დარგისათვის ჩვეული აზროვნებისა და შეტყობინების სტრუქტურების მეშევობით (Buhlmann/Fearns 2000, 12). ზოგიერთ დარგობრივ - ენობრივ აღწერილობაში მიმართება დარგობრივი ენა-დარგობრივად აზროვნება ექცევა „დარგობრივობის” იმგვარ მიმართებაში, რომელშიც იგულისხმება როგორც დარგობრივი მოვლენა, ასევე, ზოგადად, ადამიანთა მიდგომის ან ქცევის რეფლექსი. ამასთან დარგობრივად აზროვნება და მეტყველება დარგობრივი ენების გამომყენებელთა სინამდვილეში პრაქტიკით არის გამაგრებული. (დარგობრივი ტექსტი გამოირჩევა დარგობრივი აზროვნებით და მიმართებით შესაბამისი დარგობრივი სისტემატიკისადმი).

ამდენად, დარგობრივი კომუნიკაციის აქტუალიზაცია ხდება დარგობრივ ტექსტებში, რომლებიც კომპლექსური სტრუქტურულ-ფუნქციური ერთეულებია, მათ ფუნქციაში შედის დარგობრივი კომუნიკაციის უზრუნველყოფა სხვადასხვა მორფოლოგიური, სემანტიკური და სინტაქსური კონსტიტუენტის ან ტექსტის ორგანიზების პრინციპის მეშვეობით.

როგორც საკომუნიკაციო ქმედების შედეგი, დარგობრივი ტექსტი მიმართებებით დაკავშირებული, საგნობრივ-ლოგიკურად დანაწევრებული, დასრულებული, რთული ენობრივი გამონათქვამია, რომელიც გამოხატავს გარკვეული საქმიანობისათვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ შინაარსს, სიტუაციურად ადეკვატურ ენობრივ საშუალებებს იყენებს და ავსებს მათ ისეთი ვიზუალური საშუალებების მეშვეობით, როგორიცაა სიმბოლოები, ფორმულები, განტოლებები, გრაფიკები და სურათები (Gläser 1990 , 18).

დარგობრივი ტექსტი წარმოადგენს ენობრივ-საკომუნიკაციო ქმედების შედეგს, რომელიც ხორციელდება რაიმე სახის სპეციალიზებულ საზოგადოებრივ-საკომინიკაციო ქმედებასთან ერთად. იგი არის სტრუქტურულ-ფუნქციური ერთიანობა და შედგება პრაგმატიკულად, სემანტიკურად და სინტაქსურად კოჰერენტული წინადადების (ტექსტემების) ან წინადადებების ტოლფასი ერთეულებისაგან, რომლებიც კომპლექსური ენობრივი ნიშნების სახით შეესატყვისებიან კომპლექსურ ენობრივ გამონათქვამებს ადამიანის ცნობიერებაში და კომპლექსურ საგნობრივ მიმართებებს ობიექტურ სინამდვილეში (Hoffmann 1988, 119).

დარგობრივი ტექსტის, როგორც დარგობრივი კომუნიკაციის ძირითადი ერთეულის მთავარი მიზანია, შეასრულოს საკომუნიკაციო ამოცანა, რომელიც გარეენობრივი პირობებიდან და მოთხოვნილებებიდან მომდინარეობს. ამასთან ენობრივი საშუალებების ფუნქციური სპეციფიკა რომელიმე შეზღუდულ საკომუნიკაციო სფეროში უმეტესად განპირობებლია გარკვეულ დარგთან კავშირით. ასევე ფუნქციურად არის განპირობებული. დარგობრივობის ხარისხი, რომელიც გავლენას ახდენს დარგობრივი ტექსტის სტრუქტურულ მხარეზე.

დარგობრივი ტექსტის ფუნქციურად ორიენტირებული შესწავლა ტექსტის ლინგვისტიკის საგანს წარმოადგენს, რომლის განშტოებად განვითარდა დარგობრივი ტექსტის ლინგვისტიკა. ტექსტის ლინგვისტიკას დარგობრივი ტექსტი ესმის როგორც ენობრივ-კომუნიკაციური ქმედების შინაარსობრივად და ფორმალურად სტრუქტურირებული შედეგი. ეს კი ნიშნავს: ნებისმიერი (დარგობრივი) ტექსტი სტრუქტურირებულია ობიექტისა და დენოტატის ამსახველი აზროვნებისა და ენობრივი პროცესების მეშვეობით. ამდენად, დარგობრივი ტექსტი კომპლექსური და საკუთარ თავში ჩაკეტილი მოვლენაა, რომლის შესასწავლად ფუნქციურ-კომუნიკაცური მეთოდია აუცილებელი.

ამ არც თუ დაწვრილებითი აღწერილობის შემდეგაც კი შეიძლება კიდევ ერთხელ ითქვას, რომ დარგობრივი ტექსტის, როგორც სტრუქტურულ-ფუნქციური წარმონაქმნის კვლევისათვის ინტერდისციპლინური მიდგომა იქნება წარმატებული. ამით არის განპირობებული, რომ დარგობრივი ტექსტით სხვადასხვა ენათმეცნიერული დისციპლინები ინტერესდებიან - დარგობრივი ენების კვლევა, ლექსიკური სემანტიკა, დარგობრივი ტექსტის ლინგვისტიკა, დარგობრივი ტექსტის სტილისტიკა, ენის თეორია და სოციოლინგვისტიკა. თითოეული მათგანი დარგობრივი ტექსტის სხვადასხვა ასპექტს სწავლობს. სწორედ ეს ასპექტები მიანიშნებენ იმას, რომ დარგობრივი ტექსტი, როგორც კომპლექსური წარმონაქმნი, კომპლექსურ მიდგომასა და კვლევის მეთოდებს საჭიროებს: დარგობრივი ტექსტის კვლევა გულისხმობს მის სემანტიკურ ანალიზს, რომელიც მოიცავს ტექსტურობისა და კოჰერენცის, ე.წ. „სემანტიკური დომინანტების” ანალიზს, სტილისტიკურ კვლევას ანუ სტილური პოტენციალის ანალიზს, ტექსტის ლინგვისტიკურ კვლევას, რაც გულისხმობს დარგობრივი ტექსტის მაკროსტრუქტურების (ტექსტის სახეობების) და ტექსტის დისკრეტაციის სიგნალების კვლევას, დარგობრივ ტექსტის ფუნქციურ-კომუნიკაციურ და სოციოლინგვისტურ კვლევას და ა.შ.

შესაბამისად, თუ ამ მოსაზრებებს პრაქტიკულ სფეროზე, კერძოდ კი დარგობრივი ენების შესწავლაზე გადავიტანთ, მაშინ დარგობრივი ენის სწავლება ნიშნავს ზოგადი ენისაგან განსხვავებული ფუნქციისა და მახასიათებლების მქონე ენის სწავლებას. დარგობრივი ენის სწავლება გულისხმობს არა მხოლოდ დარგობრივი ტერმინოლოგიის დაუფლებას, როგორც ხშირად წარმოუდგენიათ (დარგობრივი ტერმინოლოგია მხოლოდ ერთი მცირე ნაწილია სემანტიკური განზომილებისა), არამედ ეს ნიშნავს დარგობრივი ენისა და აზროვნების წესების რესპ. დარგობრიობის შესწავლას.

აღნიშნული კი გულისხმობს, რომ დარგობრივი ენის სწავლების პროცესში უნდა ისწავლებოდეს ამ ენისათვის დამახასიათებელი ლექსიკურ-სემანტიკური, სინტაქსური, სტილური, ფუნქციურ-კომუნიკაციური, სოციო-ლინგვისტურად ინვარიანტული და ვარიანტული ელემენტები და სტრუქტურები, რომლებიც ახასიათებენ დარგობრივ ტექსტს როგორც კომპლექსურ წარმონაქმნს. მხოლოდ ამ რთული ფენომენის, დარგობრივი ტექსტის დონეზე დარგობრივად აზროვნებასა და დარგობრივ ენას შორის მიმართების ანალიზის დროს ხდება ნათელი მათი მოქმედების რთული მექანიზმი. შესაბამისად, მხოლოდ დასახელებული ფაქტორების გათვალისწინებით შექმნილი საკომუნიკაციო ერთეული იქნება იმ მოთხოვნილებების შესატყვისი, რომელთაც დარგობრივი ტექსტი აყენებს და მხოლოდ ასეთ შემთხვევაშია დარგობრივი დისკურსიც წარმატებული და ადეკვატური.

ლიტერატურა
Literature

რეზიუმე
დარგობრივი ტექსტი როგორც დარგობრივი ენისა და აზროვნებისურთიერთმიმართების შედეგი

ნუნუ კაპანაძე

სტატია ეხება დარგობრივი საკომუნიკაციო ერთეულის - დარგობრივი ტექსტის - წარმოქმნის პირობებს. დარგობრივი კომუნიკაციის პროცესში გამოიყენება ენობრივი საშუალებები და სტრუქტურები, რომლებიც კონკრეტულ დარგს უკავშირდება და კოგნიტურ მიმართებებს ზუსტად და საგნობრივად გამოხატავენ. ამის შედეგად მიმართება ენა-აზროვნება დარგობრივ ტექსტში წარმოადგენს მიმართებას დარგობრივ ენასა და დარგობრივად აზროვნებას შორის. დარგობრივი ენის სწავლება ნიშნავს, ზოგადი ენისაგან განსხვავებული ფუნქციისა და მახასიათებლების მქონე ენის სწავლებას. დარგობრივი ენის შესწავლა ასევე გულისხმობს არა მხოლოდ დარგობრივი ტერმინოლოგიის დაუფლებას, როგორც ხშირად წარმოუდგენიათ (დარგობრივი ტერმინოლოგია მხოლოდ ერთი მცირე ნაწილია სემანტიკური განზომილებისა), არამედ ეს ნიშნავს დარგობრივი ენისა და აზროვნების წესების, ანუ დარგობრივობის შესწავლას.

სწორედ ამიტომ დარგობრივი ენის სწავლების პროცესში უნდა ისწავლებოდეს ლექსიკურ-სემანტიკური, სინტაქსური, სტილური, ფუნქციურ-კომუნიკაციური, სოციო-ლინგვისტურად ინვარიანტული და ვარიანტული ელემენტები და სტრუქტურები, რომლებიც ახასიათებენ დარგობრივ ენას, და შესაბამისად, დარგობრივ ტექსტს როგორც კომპლექსურ წარმონაქმნს. დარგობრივ ენასა და დარგობრივად აზროვნებას შორის არსებული მიმართების რთული მექანიზმის დანახვა მხოლოდ დარგობრივი ტექსტის დონეზე ჩატარებული ანალიზის შემთხვევაშია რეალურად შესაძლებელი. ამდენად, წარმატებული და ადეკვატური დარგობრივი დისკურსისათვის აუცილებელია საკომუნიკაციო ერთეული, დარგობრივი ტექსტი, რომელიც ზემოთ დასახელებული ფაქტორების გათვალისწინების გზით არის შექმნილი.

SUMMARY
THE SPECIAL TEXT AS A RESULT OF MUTUAL RELATIONS OF PROFESSIONAL LANGUAGE AND THOUGHT

NUNU KAPANADZE

The paper deals with conditions for formation of the unit of professional communications - the special text. During the professional communications linguistic means and structures are applied which are connected with specific branch and which precisely and in detail express cognitive mutual relations. As a result a parity language-thought transfers into a parity professional language-professional thought.

Studying of special languages means not only mastering the professional terminology as often supposed (professional terminology is only one small part of semantic dimension), but teaching foreign languages through lexico-semantic, syntactic, stylistic, functional-communicative invariants and alternative elements which are characteristic for the special text as a complex product. Analysing the interrelation between professional thinking and professional language only at a level of this phenomenon-special text-the complex mechanism of the mentioned parities comes to light.

Thus, the communicative unit formed by taking into account all these factors meets all the requirements put to the special text and only in that case a professional discourse can be successful and adequate.

РЕЗЮМЕ
СПЕЦИАЛЬНЫЙ ТЕКСТ КАК РЕЗУЛЬТАТ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ ПРОФЕСИОНАЛЬНОГО ЯЗЫКА И МЫШЛЕНИЯ

НУНУ КАПАНАДЗЕ

В статье рассмотрены условия для создания единицы профессиональной коммуникации - специального текста. В процессе профессиональной коммуникации применяются языкoвые средства и структуры, которые связаны с конкретной отраслью и которые точно и предметно выражают когнитивные действия. В результате этого соотношение язык-мышление преображается в соотношение профессиональный язык- профессиональное мышление.

Изучение специальных языков подразумевает не только овладение профессиональной терминологией, как это часто предполагается (профессиональная терминология только одна маленькая часть семантического измерения), в процессе обучения иностранным языкам должны преподаваться лексико-семантические, синтаксические, стилистические, функционально-коммуникативные инвариантные и вариантные элементы, которые характерны для специального текста как комплексного продукта. Только на уровне этого многостороннего феномена-специального текста при анализе отношений между профессиональным мышлением и профессиональным языком выявляется сложный механизм упомянутых соотношений.

Соответственно, только с учетом указанных факторов созданная коммуникативная еденица удовлетваряет тем требованиям, которые ставятся специальному тексту и только в этом случае может быть профессиональный дискурс удачным и адекватным.

ლოლიტა თაბუაშვილი
საქართველოს სახელმწიფო
სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის
ენების შემსწავლელი ცენტრის
ფრანგული ენის მასწავლებელი

ენის განვითარება მთლიანად დაკავშირებულია ამ ენის მატარებელი ხალხის ისტორიულ განვითარებასთან. რამდენადაც უფრო შინაარსიანი და რთული გზა განვლო ამა თუ იმ ხალხმა ისტორიულად იმდენად მდიდარია და მრავალფეროვანი მისი ენა. იქნება ეს საკუთარი ენობრივი რესურსების გამოყენება, არსებული ფორმების ევოლოცია, თუ უცხო ენობრივი ელემენტების ათვისება. ენა დროთა განმავლობაში აყალიბებს თავის ორგანიზმს იმუშავებს საკუთარ ენობრივ პოტენციას.

აგრარული სფეროს მეცნიერებაში დიდი ხანია დადგა საკითხი იმის შესახებ, რომ აუცილებელია სასოფლო-სამეურნეო ტერმინოლოგიური ელემენტების ცოდნა, განსაკუთრებით ნასესხები და საერთაშორისო სიტყვებისა. ნაშრომში განვიხილავთ სხვადასხვა დარგში შესულ ტერმინის წარმოშობას და დამკვიდრებას ფრანგულ და ქართულ ენებში.

სხვა ენებიდან სიტყვების გადაჭარბებული სესხება უარყოფით გავლენას ახდენს ენის განვითარებაზე. არ არის მაინცდამაინც საჭირო ისეთი უცხოური სიტყვების გადმონერგვა, რომლის ეკვივავალენტი შეიძლება მოიძებნოს სათანადო ენის ლექსიკურ ფონდში. როგორც ქართველები, ასევე ფრანგებიც დიდ ინტერესს იჩენდნენ თავიანთი ენის მიმართ. თითოეული ქვეყანა თავისებურად ცდილობდა თავიდან აეცილებინა სხვა ენიდან სიტყვათა გადაჭარბებულ სესხება. თუმცა ენის განვითარების მრავალწლიანმა ისტორიამ გვიჩვენა, რომ სხვა ენიდან სიტყვების სესხება ამდიდრებს ამ ენის ლექსიკურ მარაგს.

ენა, რომლის განახლებაც არ ხდება ღარიბდება, შემდეგ კი უჩინარდება და კარგავს პირველად დანიშნულებას.

გალეელები, ისევე როგორც ქართველები სოფლის მეურნეობით ცხოვრობდნენ. მათი ძირითადი კულტურა ხორბალი იყო, მაგრამ მათ ასევე მოჰყავდათ ქერი (ლათინურიდან hordeum), რომლისგანაც ლუდს ამზადებდნენ, ჭვავი (ლათინურიდან secale), შვრია (ლათინურიდან avena), ფეტვი (ლათინურიდან millium) და ა.შ

ნასესხები სიტყვების უმთავრესი წყარო მაინც ძველი ენები ლათინური და ბერძნულია, რომლებიც ფართოდ გამოიყენება აგრარული დარგის მეცნიერებაში. თვით სიტყვა ტერმინი აგრარული ასე ჟღერს სხვადასხვა ენებზე ფრანგულად აგრაირე; ინგლისურად აგრარიან; რუსულად аграрный და ა. შ. ამ ენებში ეს ტერმინი შემოსულია ლათინური ენიდან agrarius, რომელიც მიწას ნიშნავს; agricole (lat. de ager - agreste et colere „cultiver“ სასოფლო სამეურნეო, arbre (lat. arbor) -xe, herbe (lat. herba) - ბალახი, froment (lat. frumentum) - ხორბალი, viticole (lat. vitis) - მევენახეობა, labourer (lat. laborare) დამუშავება, végétation (lat.vegetare) - ვეგეტაცია, melioration (lat. melioratio) - მელიორაცია, hybride (lat..hybrida) - ჰიბრიდი და სხვ.

ლათინური წარმოშობისაა საქართველოში გავრცელებული ისეთი სამკურნალო მცენარეების სახელწოდებები, როგორიცაა: ბარამბო - la mélisse - lat. melisa, გვირილა - la marguerite - lat. matricaria, კატაბალახა - la valériane - lat. mediéval de valeria, მოცვი - la myrtille lat. mediéval de myrtes, კუნელი - l'aubepine - lat. alba spina, მრავალძარღვა - le plantain - lat. plantago, ჭინჭარი - l'ortie -lat. urtica etc.

როგორც ფრანგულ ენაში, ასევე ქართულში სამეცნიერი ტერმინოლოგიის შექმნის წყაროს ლათინური და ბერძნული ტერმინები შეადგენს; ტერმინები ლათინურიდან უფრო მრავალრიცხოვანია. სესხულებენ არა მარტო მთლიან სიტყვას, მაგრამ ასევე თავსართს და ბოლოსართს, რომელიც ემატება ფრანგულ, ქართულ ტერმინებს. ყველა ის ტერმინი რომელსაც ქვემოთ მოვიყვანთ მეცნიერული წარმოშობისაა. ბერძნული წარმოშობისაა ისეთი სიტყვები როგორიცაა: აგრონომია - agronome - grec de agros, ნიადაგთმცოდნეობა - pédologie - pedo, ჰიდრავლიკა - hydraulique - hydraulis, მეღვინეობა - œnologique, ეკოლოგია écologie, დენდროლოგია - dendrologie, ენტომოლოგია - entomologie, ფილოქსერა - phylloxéra, ფიტოპათოლოგია - phytopathologie, ციტოლოგია - cytologie etc.

ლექსიკის გამდიდრების ძირითად წყაროს ქმნის არსებული სიტყვათაგან ახალ სიტყვათა წარმოქმნა. ნასესხები სიტყვა სხვა ენაში მოიპოვება. ეს ბუნებრივი პროცესია. უცხო მასალა დროთა განმავლობაში უსისხლხორცდება მასესხებელი ენის ლექსიკურ - გრამატიკულ სისტემას და ამდიდრებს ენას.

უნდა განვასხვავოთ სიტყვათა სესხების ორი შემთხვევა:

სესხების გზის გარკვევა საყურადღებო იმიტომ არის, რომ ხშირად შუამავალი ენა ასხვაფერებს ნასესხებ სიტყვას.

გარკვეული დროის განმავლობაში ყველა ენა ცვლილებას განიცდის, ამას მოსდევს სოციალური გარდაქმნები და ისტორიული ვითარებები. ადამიანთა ცნობიერების წინსვლა სოციალური და პოლიტიკური წესი, ცხოვრების ახალი მანერა წარმოადგენს სინტაქსური, ლექსიკური, სემანტიკური და ფონეტიკური ცვლილებების მნიშვნელოვან ფაქტორებს. ამასვე ემატება ურთიერთობა ხალხებს შორის.

თავისი წარმოშობიდან დღევანდლამდე ფრანგულმა ენამ მრავალი ათასობით სიტყვა ისესხა 70-ზე მეტი ენიდან და დიალექტიდან. ეს გაცვლა მეტ-ნაკლებად მშვიდობიანი გზით მიმდინარეობდა მგზავრობის, მეცნიერების, ნაწარმოების თარგმნით, სავაჭრო გაცვლების და იმიგრაციის წყალობით.

ვაჭრობას, მოგზაურობას და იმიგრაციას შეუძლია გაამდიდროს ენა. ამიტომ იყო რომ სხვადასხვაგვარი პროდუქტის ათასობით სიტყვა შევიდა ფრანგულ ლექსიკონში საქონლის გაცვლა-გამოცვლის წყალობით. მაგ. cacao (de l'aztèque); maïs (d'Haiti); tapioca (du portugais), paprika (du Hongrois), soja (du mandchou), banane (de la Guinée) etc.

სავაჭრო ურთიერთობებმა, ფინანსური სისტემის გავლენამ მრავალრიცხოვანი სპეციალური სიტყვა შეიტანა ფრანგულ ენაში, ისეთი როგორიცაა; ბანკი - banque (de l'ital. banca „comptoir“), ბანკირი - banquier,-ère, nom ital. de banca, ბანკროტი -banqueroute (de l'ital. banca rotta „banc' „rompu“), ჯამი - bilan, კრედიტი - crédit , გაკოტრება - faillite, აჯიო (ფულის ნიშნების და სხვადასხვა ფასიანი ქაღალდების კურსის დაწევა) - aggio etc.

იტალიური ენიდან სოფლის მეურნეობის უამრავი ტერმინი შემოვიდა ქართულ და ფრანგულ ენებში, ასეთებია; სორგო - sorgo - le sorgho, ბელადონა - belladonna-Belladone , პერგოლა - pergola - la pergola, სედრა - cedro - le cédrat etc.

დღევანდელ ცხოვრებაში ინგლისური ენიდან ნასესხები სიტყვების შემოჭრა ფრანგულ და ასევე ქართულ ენებში აიხსნება აშშ-ს ეკონომიკის სიძლიერით. თანამედროვე ფრანგული ასობით სიტყვას იღებს ინგლისური სპეციალიზირებული ლექსიკიდან, ესენია, სამრეწველო, ეკონომიკური, ფინანსური, ტექნიკური, სოფლის მეურნეობის სექტორები. ინგლისური ენიდან შემოვიდა ისეთი სიტყვები, როგორიცაა მარკეტინგი - მარკეტინგ, მენეჯმენტი - management, ბიზნესი - business, ბიუჯეტი - budget, დაგეგმვა - planning, აუდიტი - audit, მენეჯერი - maneger etc.

სხვა ენებიდან სიტყვების გადაჭარბებული სესხება ზოგჯერ უარყოფით გავლენას ახდენს ენის განვითარებაზე. აქ ორი თვალსაზრისი ერთმანეთს უპირისპირდება: ერთი ცდილობს თავი აარიდოს სესხებას. ყველა საჭირო სიტყვა საკუთარი მარაგიდან აწარმოოს ან შეთხზას. ამ თვალსაზრისს „პურიზმი“ ეწოდება (ლათ. purus წმინდა).

მეორე უკიდურესობას წარმოადგენს განუკითხავად შემოტანა უცხო სიტყვებისა, მაშინ როცა ამის საჭიროება არ არის. თუ სათანადო სიტყვა შეიძლება დავძებნოთ საკუთარ ლექსიკურ ფონდში, ანდა ვაწარმოოთ არსებულ სიტყვათაგან, სესხება გაუმართლებელია.

ხშირია ისეთი შემთხვევები, როდესაც ნასესხები სიტყვები პირდაპირი გზით არ შედიან მსესხებელ ენებში. ზოგიერთი მათგანი გადაკვეთს ზღვებს და კონტინენტებს შემოივლის უამრავ სახელმწიფოს მრავალრიცხოვან თაობებში მანამ ფრანგულ ან რომელიმე სხვა ენაში დამკვიდრდება. ასეთია სიტყვა éléphant -სპილო, რომელიც თავდაპირველად ეგვიპტური, შემდეგ ბერძნული, ლათინური წარმოშობის იყო, ბოლოს კი ფრანგულში შევიდა ამ სახით. სიტყვა albatros-ი ფინიკური წარმოშობისაა, რომელიც ბერძნებმა, არაბებმა, პორტუგალიელებმა, ესპანელებმა ისესხეს შემდეგ კი ფრანგულ ენაში დამკვიდრდა. უნდა ავღნიშნოთ ასევე, რომ ფრანგულ ენაში შემოვიდნენ ასევე სიტყვები არაბულიდან ესპანურისა და იტალიურის მეშვეობით. მერვე საუკუნეში არაბების მიერ ესპანეთის დამარცხების შემდეგ მათ შეიტანეს შაქრის ჭარხლის კულტურა (canne à sucre), ბამბის კულტურა (du cotonnier), არტიშოკი (l'artichaut), ისპანახი (l'épinard) და სხვ.

სოფლის მეურნეობის ტერმინოლოგიაში უამრავი სპეციალური ტერმინი შევიდა ფრანგულიდან რუსულის მეშვეობით სუფიქს tion - ის დამატებით, ასეთებია: კულტივაცია - cultivation, სიდერაცია - sideration (მცენარეების ჩახვნა გასანაყოფიერებლად), ფერმენტაცია - fermentation, ფერტილიზაცია - fertilisation, მუტაცია - mutation, პიგმენტაცია - pigmentation, ტრანსპლანტაცია - transplantation etc.

როგორც უკვე ავღნიშნეთ ნასესხები სიტყვები ამდიდრებს ამ ენის ლექსიკას. დღესაც მიმდინარეობს ბრძოლა ინგლისური სიტყვების ფრანგულ ლექსიკონში შეჭრის წინააღმდეგ. 1991 წელს ლუი ტარდიველის მიერ გამოქვეყნებულია „ფრანგული ნასესხები სიტყვების ცნობარი“, რომელიც ზუსტ მონაცემებს, გვთავაზობს, სადაც 60 000-მდე სიტყვაა დახასიათებული.

ასეთია ზოგადი ნიშნები ნასესხებ სიტყვათა განვითარებისა. ჩვენ ვხედავთ, რომ ნასესხებ სიტყვას თავისი ცხოვრება აქვს და ეს ცხოვრება მოკლებული არ არის მთლიანობასა და დამთავრებულობას.

როგორც ვნახეთ ენა მუდმივ ცვლილებას განიცდის იგი ვითარდება საზოგადოებასთან ერთად, რომელსაც იგი მიეკუთვნება. უპირველეს ყოვლისა კი ენის ლინგვისტური სიახლეების მიზეზი უნდა საზოგადოების ისტორიაში ვეძიოთ.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
ნასესხები სიტყვები ფრანგულ და ქართულ
აგრარული დარგის ტერმინოლოგიაში

ლოლიტა თაბუაშვილი

მსოფლიოში უამრავი ენა არსებობს, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდება. თუმცა არსებობს მსგავსი ენების დიდი რაოდენობა. როდესაც ვლაპარაკობთ ენების მსგავსებასა და განსხვავებაზე, პირველ რიგში იგულისხმება ლექსიკის, გრამატიკული ფორმებისა და სინტაქსური კონსტრუქციების მსგავსება განსხვავება.

ენა როგორც ძალზე საინტერესო ფენომენი იყო და დღესაც რჩება მრავალი მეცნიერის კვლევის საგნად.

სტატიაში განვიხილავთ სასოფლო-სამეურნეო ტერმინოლოგიის ელემენტების ცოდნის აუცილებლობას, განსაკუთრებით ნასესხები და საერთაშორისო სიტყვებისა. ასევე განხილულია სხვადასხვა დარგში შესულ ტერმინის წარმოშობა და დამკვიდრება ფრანგულ და ქართულ ენებში.

SUMMARY
BORROWINGS IN FRENCH AND GEORGIAN AGRICULTURAL TERMINOLOGY

LOLITA TABUASHVILI

There are a lot of languages in the world that differ from one another. However, there are languages that are similar. Under similarities and differences between languages we mean similarities and differences in their vocabulary, grammar forms and syntactic constructions.

Language as a very interesting phenomenon was and still remains a research object of a large number of scientists.

The paper deals with the necessity of knowing agricultural terminology, in particular borrowings and international words.

It also analyzes the origin of various terms and their entrance in French and Georgian.

РЕЗЮМЕ
ЗАИМСТВОВАННЫЕ СЛОВА ВО ФРАНЦУЗСКОЙ И ГРУЗИНСКОЙ АГРАРНОЙ ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКОЙ ЛЕКСИКЕ

ЛОЛИТА ТАБУАШВИЛИ

Сушествующие в мире языки отличаются друг отдруга, хотя есть и сходные. Когда мы говорим о сходстве или о различии языков в первую очередь подразумеваем сходство и различие лексики грамматических форм и синтаксических конструкций.

Язык всегда являлся интересным феноменом, предметом исследовния многих ученых.

В статье рассмотрены вопросы изучения с/х терминологической лексики, особенно заимствованных и международных слов вошедших и упрочненных во французском и грузинском языках.

მაია მადუაშვილი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართველური
ენათმეცნიერების პროგრამის დოქტორანტი

სტატიის მიზანია სახელთა -ა სუფიქსის ფუნქციებსა და დისტრიბუციასთან დაკავშირებული ცვლილებების მოკლე დიაქრონიული ანალიზი ძველი ქართული ენიდან დღემდე.

ძველ ქართულში სახელთა დეტერმინაცია მჭიდროდაა დაკავშირებული ბრუნების სისტემასთან. აღნიშნულ საკითხზე ვრცელი მსჯელობა აქვს ნ. მარს წიგნში „Грамматика древнелитературного грузинского языка“ (Марр, 1925). ნ. მარის ვარაუდს სახელთა დეტერმინაციასთან დაკავშირებით ზოგადად ემთხვევა ჰ. ფოგტის მოსაზრებაც, კერძოდ - ირიბ ბრუნვებში ემფატიკური -ა ხმოვანი წარმომავლობით ჩვენებითი ელემენტია, რომელიც დასტურდება ჩვენებით ნაცვალსახელებსა და ზმნისზედებში პირებთან სიახლოვის მისათითებლად (ფოგტი, 1968).

ირიბ ბრუნვათა -ა სუფიქსის დეტერმინაციული ხასიათი, მისაღები აღმოჩნდა ქართველი ლინგვისტებისათვისაც: 1) - ა სუფიქსი მიცემით, ნათესაობითსა და მოქმედებით ბრუნვებში ნაცვალსახელური წარმომავლობისაა: ჰა>ა (კ. დონდუა, თ. უთურგაიძე) 2) იგი მიღებულია ნაწევრის ირიბი ბრუნვების ფორმათა ცვეთის შედეგად: ამას>ა, ამის>ა…(ა. შანიძე, ივ. იმნაიშვილი).

არნ. ჩიქობავას თვალსაზრისითაც, „ე.წ. ემფატიკური -ა ნათესაობითსა და მიცემითში, სახელობითის - ი და მოთხრობითის - მან ერთი და იმავე ფუნქციის ოდენობაა: სამივე განსაზღვრებაა, დეტერმინაცია, სამივე ნაცვალსახელოვან ელემენტს იყენებს“ (ჩიქობავა, 1956).

მას შემდეგ, რაც ძველ ქართულში - ი და - მან იქცნენ ბრუნვის ნიშნებად, სახელის განსაზღვრა დაიწყო ნაწევრით, რასაც შედეგად მოჰყვა ის, რომ ძველი წესით დაპირისპირება განუსაზღვრელი და განსაზღვრული ფორმებისა მოიხსნა, ე.ი. ადრე დაპირისპირებული კაც~კაცი, კაცს~კაცსა, კაცის~კაცისა... ვეღარ მოქმედებენ; მართლაც, ვერ ვიტყვით, რომ კაც განუსაზღვრელია, ხოლო კაც-ი, კაც-მან - განსაზღვრული. ძველი დეტერმინაციული ელემენტების რეინტერპრეტაცია ბრუნვის ნიშნებად ძველ ქართულში დამთავრებულია, ისინი უკვე საკუთარ სახელებთანაც იხმარებიან.

ფაქტია, რომ ძველი ქართულის დონეზე ჯერ კიდევ არსებობს განსაზღვრულობის კატეგორია. რაც უფრო ძველია ტექსტი, მით უკეთაა დაცული განსხვავება საკუთარ და საზოგადო სახელთა შორის.

თუმცა, ასევე ენობრივი ფაქტია ძველი ქართულის სინქრონიულ დონეზევე განსაზღვრულობის კატეგორიის მოშლის ტენდენცია: თავდაპირველად საკუთარი სახელი, აქტანტის ფუნქციით, დაირთავს მიცემითი ბრუნვის ნიშანს (მისცა ისააკს, იესუ-ს...), შემდეგ კი სახელობითისა და მოთხრობითის ნიშნებსაც (აბრაამ-მან შვა ისააკ-ი…). სწორედ ამ პერიოდიდან უნდა ხდებოდეს განსაზღვრულობა ~ განუსაზღვრელობის (ჰ. ფოგტის ტერმინით გვარეობრივი ~ სახეობრივი) ძველი ოპოზიციის მოშლა. ჩამოყალიბებას იწყებს ანალოგიურ პრინციპზე (ჩვენებითი ელემენტების გამოყენებაზე დამყარებული) აგებული ახალი დაპირისპირება (შდრ.: კაც-ი და კაც-ი იგი).

როგორც ვხედავთ, მას შემდეგ, რაც - ი სახელობითში და - მან მოთხრობითში ბრუნვის ნიშნებად იქცნენ, დეტერმინაციული წარმომავლობის - ა სუფიქსმაც დაკარგა თავისი ძველი, ოდენ სემანტიკური ფუნქცია და შეუერთდა მიცემითი, ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნების ნიშნებს, გახდა მათი კონსტიტუენტი და მიიღო გრამატიკული ფუნქცია. ანუ, ძველ ქართულში კაცს ფორმა გრამატიკულ-ლექსიკური თვალსაზრისით არ უპირისპირდება კაცსა ფორმას, ასევე, კაცის არ უპირისპირდება კაცისა ფორმას და კაცით - კაცითა ფორმას. აქ წარმოდგენილ წყვილთა ორივე ცალები განუსაზღვრელია და გრამატიკული ფუნქციით იდენტური. სწორედ ამიტომ იღებს ემფატიკურ - ა-ს ამ ბრუნვებში საკუთარი სახელიც ძველ ქართულში, მაგ.: აღუთქუა აბრაჰამსა (სინ. მრავალთ. 13, 38), მადლი ჩუენდა მოვიდა ქალწულისაგან მარიამისა (იქვე, 22, 32); რომელსა შინა შობასა და მიდგომილებასა მარიამისსა მიეხარა გაბრიელითა (შატბ. კრებ. 9Оr, 1-3ა) (სარჯველაძე, 1975).

საგულისხმოა, რომ ძველ ქართულში, ირიბ ბრუნვათა ფორმებზე დართული -ა სუფიქსი იძენს მორფონოლოგიურ ფუნქციას. იგი ქმნის ბრუნვის ნიშანთა რეალიზაციის პირობებს სიტყვისა და წინადადების ფარგლებში, მაგალითად, ძველი ქართულისათვის ბუნებრივი ფორმებია და შესაბამისად, ტექსტებშიც გვხვდება: რომელსაცა, შჯულსაცა, მისთაცა, ან რომელსავე, შჯულსავე, ადგილსავე. ჩამოთვლილი ფორმები არაბუნებრივია ემფატიკური -ა-ს გარეშე (უთურგაიძე, 1986).

ახალ ქართულში -ა სუფიქსს შენარჩუნებული აქვს მორფონოლოგიური ფუნქცია, მაგ. ბრუნვის ფორმებზე ნაწილაკებისა და თანდებულების დართვისას ენისათვის არაბუნებრივი თანხმოვნების თავმოყრის შედეგად -ა სუფიქსის საშუალებით ხდება აღნიშნული არაბუნებრივი თანხმოვანთკომპლექსების სუპერაცია, მაგ. ბიჭსაც, ქალისაც, ხელითაც, კაცსავე, კლდესავით, დედისათვის, ამხანაგადაც... ნათესაობით ბრუნვასთან -ვით თანდებული გვხვდება დიალექტებშიც: ხავერდისავით, შაქრისავით (იმერული, ლეჩხუმური).

აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ მორფონოლოგიურ ფუნქციასთან ერთად -ა სუფიქსი ახალ ქართულში იძენს ახალ ფუნქციასაც, კერძოდ, ტექსტში დიერემის (დელიმიტატორის) დანიშნულებას. ამიტომ გარკვეულ სინტაქსურ გარემოში დღეს - ა, როგორც დიერემა, ფონემატურად არ არის შეპირობებული. მაგ. თანხმოვანფუძიანი თანდებულების მომდევნოდ - ძმასთანა, გოგოსავითა და სხვ. მსგავსი მაგალითები დასტურდება დიალექტებშიც: იმითვინა, მთისკენა, სოფლიდანა, ძირამდინა (კახური, ქართლური...) (სარჯველაძე, 1998)

-ა ელემენტს სადემარკაციო ფუნქცია აქვს სუბსტანტიურ მსაზღვრელ-საზღვრულთა პოსტპოზიციურ წყობაშიც, მაგ., წინადადებაში - წიგნი მეგობრისა მეზობელს ვათხოვე, -ა კეტავს კონსტრუქციას, შემოსაზღვრავს მსაზღვრელ-საზღვრულს და შედეგად, მსაზღვრელი მხოლოდ მის მარცხნივ მდგომ საზღვრულს განეკუთვნება - წიგნი მეგობრისა.

სალიტერატურო ქართულში საინტერესო კანონზომიერებები შეინიშნება მიცემითი, მოქმედებითი და ვითარებითი ბრუნვის ნიშნების გავრცობილი და გაუვრცობელი ფორმების მონაცვლეობასთან, მათ დისტრიბუციასთან დაკავშირებით, კერძოდ:

1. გავრცობილი და გაუვრცობელი ფორმები (სახელები) თავისუფლად ენაცვლებიან ერთმანეთს:

ა) პაუზის წინ: ჰკითხა კაცს/ჰკითხა კაცსა, მივიდა ცხენით/მივიდა ცხენითა, იქცა კაცად/იქცა კაცადა...

ბ) არაპაუზის წინ, იმ შემთხვევაში, თუ შემასმენელი არ იწყება ზმნისწინით და ა, ი, უ, ე (კაუზაციის, გვარისა და ქცევის) ფორმანტებით: კაცსა ჰკითხა/კაცს ჰკითხა, ხელით ჭამა/ხელითა ჭამა, ლექსად თქვა/ლექსადა თქვა...

2. გავრცობილსა და გაუვრცობელ ფორმებს შორის თავისუფალი მონაცვლეობა ვერ იქნება ზმნისწინითა და ა, ი, უ, ე (კაუზაციის, გვარისა და ქცევის) ხმოვნებით დაწყებული ფუძის მქონე ზმნის წინ მდგომი სახელის ფორმებში. ალომორფებს შორის მყარდება დამატებითი დისტრიბუციის დამოკიდებულება, მაგ.: დაღუპულ შვილს მისტირის (არ შეიძლება - დაღუპულ შვილსა მისტირის), ძმას აწერინებს (არ შეიძლება - ძმასა აწერინებს), ცხენით მივიდა (არ შეიძლება - ცხენითა მივიდა), კატად იქცა (არ შეიძლება - კატადა იქცა).

დასახელებული მაგალითებიდან ნათლად ჩანს -ა სუფიქსის ფუნქციები პოზიციების მიხედვით - იგი დიერემაა და ამავე დროს მორფონოლოგიური ფუნქციის მატარებელიც.

როგორც ვხედავთ, - ა სუფიქსის ფუნქციებსა და დისტრიბუციასთან დაკავშირებულ ცვლილებათა შედეგები ხელშესახებია თანამედროვე ქართულისათვის. -ა სუფიქსმა სახელთა ფორმებში განსაზღვრებითი ფუნქციიდან ორსაფეხურიანი ცვლილების შედეგად ახალ ქართულში მიიღო დელიმიტატორის ფუნქცია; უფრო მეტიც, აღნიშნული ფუნქცია ა-მ მიიღო სხვა მეტყველების ნაწილებთან - ნაწილაკებთან და ზმნისართებთანაც, მაგ.: არა წერს (არ შეიძლება - არა დაწერს), აქა წერს (არ შეიძლება - აქა დაწერს).

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
სახელთა -ა სუფიქსის დიაქრონიული ანალიზი ქართულში

მაია მადუაშვილი

სახელთა -ა სუფიქსის დიაქრონიული ანალიზის შედეგად იკვეთება ის ფუნქციები, რომლებსაც იგი ამჟღავნებს ძველი ქართული ენიდან დღემდე.

ძველ ქართულში იგი დეტერმინანტია და შესაბამისად, მხოლოდ სემანტიკური ფუნქციის მატარებელი, თუმცა - ა სუფიქსი ძველი ქართულის სინქრონიულ დონეზევე კარგავს აღნიშნულ დატვირთვას, დაერთვის ირიბ ბრუნვათა ფორმებს და იძენს ახალ (მორფონოლოგიურ) ფუნქციას. იგი ქმნის ბრუნვის ნიშანთა რეალიზაციის პირობებს სიტყვისა და წინადადების ფარგლებში.

ახალ ქართულში მორფონოლოგიური ფუნქციის შენარჩუნებასთან ერთად სახელთა - ა სუფიქსი იძენს ახალ თვისებასაც, ტექსტში ასრულებს დიერემის (დელიმიტატორის) ფუნქციას.

SUMMARY
DIACHRONIC ANALYSIS OF -A SUFFIX OF NOUNS IN THE
GEORGIAN LANGUAGE

MAIA MADUASHVILI

As a result of dichronic analisis of -a suffix of nouns, those functions have been discovered, which have been characteristic for -a suffix starting from the Old Georgian Language up to date.

It is determinant in Old Georgian and accordingly it carries the semantic function, although - a suffix looses mentioned feature at the syncronic level of Old Georgian. It is added to the forms of Indirect Cases and gains new (Morphonological) function. It creates the conditions of realisation of case markers within the word and sentence.

In modern Georgian, along with retaining the Morphological function, -a suffix gains new feature and has the function of dierem (delimitator) in the text.

РЕЗЮМЕ
ДИАХРОНИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СУФФИКСА -А ИМЁН
В ГРУЗИНСКОМ ЯЗЫКЕ

МАИА МАДУАШВИЛИ

В результате диахронического анализа суффикса -а имён, вычерчиваются те функции, которые он проявляет со времён древнегрузинского по сегодняшний день.

В древнегрузинском он детерминант и, соответственно, носитель только семантической функции, хотя -а суффикс уже на синхроническом уровне древнегрузинского языка теряет данную нагрузку, добавляется к формам косвенных падежах и приобретает новую (морфонологическую) функцию. Он создаёт условия реализации показателей падежей в рамках слова и предложения.

В современном грузинском языке суффикс -а имён вместе с сохранением морфонологической функции приобретает и новое качество, в тексте выполняет функцию диеремы (делимитатора).

ქეთევან ბარბაქაძე
პედაგოგიკურ მეცნიერებათა დოქტორი,
სსიპ გორის უნივერსიტეტი

თამარ გოგოლაძე
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,
სსიპ გორის უნივერსიტეტის სრული პროფესორი

ეფემია ხარაძე
პედაგოგიკურ მეცნიერებათა დოქტორი,
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი

მხატვრულ-ესთეტიკური შემოქმედების სახეებს შორის ზეპირსიტყვიერება თავისი სპეციფიკითა და გენეზისით ყველაზე მასობრივი სულიერებაა. იგი მეტად საინტერესო და შთამბეჭდავი შემოქმედებითი პროცესია, რომელშიც გამჭვირვალედ მოჩანს სხვადასხვა ასაკისა და თაობების მიზნობრივი თანამშრომლობა საერთო მიზნების მისაღწევად. ასეთი შთამაგონებელი შრომა კი ვლინდება კოლექტიურობასა და მასობრიობაში, სათქმელის ზეპირი ფორმა განუმეორებელი მხატვრულობითა და ემოციურობით დღესაც დიდ მოწონებას იმსახურებს.

ეროვნული ქართული ფოლკლორი ძალზე მდიდარი წყაროა ადამიანთა, კერძოდ, მოსწავლეთა შემეცნებითი და აღმზრდელობითი ინტერესების გასავითარებლად და, მაშასადამე, მათი მხატვრულ-ესთეტიკური აღზრდისათვის. ასე რომ, ფოლკლორი ხალხის სპეციფიკური, მიზნობრივი შემოქმედებაა. მასში, ხალხის საუკუნეობრივი სინამდვილე „პლასტებად და პერიოდებად კი არ არის დალაგებული, - აღნიშნავს პროფ. მ. ჩიქოვანი, - ვთქვათ ლიტერატურისა და ხელოვნების მსგავსად, არამედ იმავდროულად, ერთიმეორის გვერდით განაგრძობს ზეპირ ბრუნვაში არსებობას. ჟანრები და მათი ნიმუშები არა მარტო წარმოქმნის დროით სცილდებიან ერთმანეთს, არამედ შინაარსით, მსოფლგაგებით“ [1: 6-7].

პრობლემის საფუძვლიანად განხილვამდე წინასწარ აღვნიშნავთ, რომ რამდენადაც ეროვნული ზეპირსიტყვიერება წარმოადგენს ხალხის სულიერების ნაწილს, და, იმავდროულად, იგი წინ უსწრებდა დამწერლობამდელ მხატვრული ლიტერატურის წარმოშობას, რომლის წიაღში თავდაპირველად აღნიშნულია საკითხავი მასალების დიდაქტიკური იდეები, შეიძლება ითქვას, რომ სკოლაში ზეპირსიტყვიერების სწავლებას, ისე როგორც მხატვრული ლიტერატურის სწავლებას, ერთიდაიგივე ფუნქციები აქვს: კერძოდ, 1) შემეცნებითი, 2) ესთეტიკური და 3) აღმზრდელობითი.

მეტიც: ჩვენი სულიერების ამ ძველისძველ ნაკადებს შორის შეინიშნება დიდაქტიკური თვალსაზრისით ორი საყურადღებო პარალელიც: სახელდობრ, როგორც ძველი ქართული ლიტერატურული მასალების სასწავლო თვალსაზრისით გამოყენებისას სპეციალურ სკოლებსა, ეკლესია-მონასტრებში და შეძლებულ ოჯახებში, (სანამ მეცნიერული დიდაქტიკურ-მეთოდიკური მოძღვრება ცალკე დარგად ჩამოყალიბდებოდა), ერთვოდა მკითხველთა თუ მსმენელთათვის გარკვეული ცოდნის მისაღებად გათვალისწინებული გარკვეული მეთოდიკური რეკომენდაციები, ასევე სასწავლოდ განკუთვნილ ზეპირსიტყვიერ მასალებშიც შეიმჩნევა საწყისის სახით მსმენელთათვის განკუთვნილი ზღაპრული თუ რეალური გმირული ამბების ადვილად გასაგებად დამხმარე დიდაქტიკურ-მეთოდიკური რეკომენდაციებიც.

და ეს არ არის მოულოდნელი, რამდენადაც „ფოლკლორის შემეცნებით მნიშვნელობაში იგულისხმება ის, რომ იგი ასახავს ცხოვრების რეალურ მოვლენებს და გვაძლევს ვრცელ ინფორმაციას საზოგადოებრივ ურთიერთობათა ისტორიის შესახებ.

ფოლკლორის იდეურ-აღმზრდელობითი მნიშვნელობა მდგომარეობს იმაში, რომ საუკეთესო ნაწარმოებები შთაგონებულია პროგრესული იდეებით, სამშობლოს სიყვარულითა და მშვიდობისაკენ მისწრაფებით. ფოლკლორი გვაცნობს გმირებს, როგორც სამშობლოს დამცველებს და მათ მიმართ სიამაყის გრძნობას იწვევს“ [2: 19].*

აქვე აღვნიშნავთ, რომ ზეპირსიტყვიერების სწავლებას მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესების დაკმაყოფილებასთან ერთად მხატვრულ-ესთეტიკური ღირებულებაც აქვს. ამიტომაც, ვფიქრობთ, რომ ზეპირსიტყვიერების სწავლებისას მოსწავლეთა შემეცნებითი იმპულსების გააზრება თავისთავად არის საფუძველი მათში ესთეტიკური გრძნობის წარმოშობა-განვითარებისათვისაც.

ზეპირსიტყვიერების შემეცნებით-აღმზრდელობითი მნიშვნელობა კარგად ჰქონდათ შეგნებული XIX საუკუნის მეორე ნახევრის ჩვენს განმანათლებლებს. სწორედ ამ გარემოებით აიხსნება ილია ჭავჭავაძისა და მისი გუნდის დაინტერესება ეროვნული ხალხური შემოქმედების შეკრება-შესწავლისა და მისი პრაქტიკულად სასწავლო-საგანმანათლებლო თვალსაზრისით გამოყენების შესახებ.

აღნიშნული საკითხით მეტ-ნაკლებად შეინიშნება ქართული ფოლკლორისტიკის მკვლევართა (მ. ჩიქოვანი, ქს. სიხარულიძე, თ. ჯაგოდნიშვილი, თ. ქურდოვანიძე და სხვ.) ნააზრევში, მაგრამ საკუთრივ, მისი პედაგოგიურ-აღმზრდელობითი თვალთახედვით გენეზისის წარმოდგენა, ვცადეთ ნაწილობრივ წინამდებარე ნაშრომში. ეს კი მეტად მნიშვნელოვანია როგორც ისტორიულ-მიმოხილვითი თვალსაზრისით, ისე შემდგომად ეროვნული ზეპირსიტყვიერების სწავლების სრულყოფისათვის.

სამოციანელთა მეთაური ილია ჭავჭავაძე, ითვალისწინებდა რა მოწინავე ევროპულ აზროვნების ძირითად პრონციპებს ეროვნული კულტურის შერწყმის გზაზე ზეპირსიტყვიერების შემკრებლობითი საქმიანობის აუცილებლობის შესახებ, ცდილობს ჯერ მხატვრულ შემოქმედებაში, შემდგომ კი პუბლიცისტურ წერილებში წარმოადგინოს ეს და დაუსაბუთოს მკითხველს წარსულიდან, ტრადიციასთან მჭიდრო კავშირის თვალსაზრისით.

მაგალითად: მოთხრობაში „გლახის ნაამბობი“ გაბრიელი საუბრობს სოფელში მოსმენილი ზღაპრებზე და გამოკვეთს ზეპირსიტყვიერების ზემოქმედებას „...ყური ვუგდე და ის, რასაც კითხულობდა, თითქო მეცნო, თითქო სადღაც გამეგონა. არ ვიცი რად, გული კი სიხარულით გადამიტრიალდა. „დალახვრა ღმერთმა, - წამოვიძახე უცებ, - ჩვენი გლეხური ზღაპარი აქ სად მოსულა?“ [3: 150].

ზღაპრის, როგორც ზეპირსიტყვიერების ერთ-ერთი ჟანრის დახასიათებისა და ღირებულების საჩვენებლად, ილიას მოუშველებია ლიტერატურული მასალა.

სულხან-საბა ორბელიანის წიგნის „სიბრძნე-სიცრუის“-აში ზღაპარის, არაკისა და იგავის რაობის განხილვისას ილია წერს: „ზღაპარი, არაკი, იგავი სიბრძნეც არის და სიცრუეც. სიცრუე თითონ ამბავია, სიბრძნე - შიგ ჩასახული აზრია“ [4: 280].

ილია ჭავჭავაძემ მოგვცა ქართული ზღაპრის ტრადიციული ფორმულის ანალიზიც: „ჩვენი ზღაპარი, - წერს იგი, - ტყუილად კი არ იწყება „იყო და არა იყო რა-თი“. „იყო“ შიგ ჩასახული აზრია და აზრი ხომ ყოველთვის ყოფილა, არის და იქნება. „არა - კი იყო რა“ ეკუთვნის თვით ამბავსა, რომელიც არც ყოფილა და არც არის. ამიტომაც არაკი, რომელშიც ცოცხლად, ცხოვლად არის ჩასახული აზრი, იზიდავს ადამიანის გულის-ყურს იმდენად, რომ თვით არაკის სიცრუეც - კი მართალი გგონია და სულ გავიწყდებათ, რომ ყურს უგდებთ მოგონილ ამბავსა. ამ სასწაულს სჩადის ხელოვნება“ [4: 280].

ხალხური შემოქმედების აღმზრდელობით მნიშვნელობასა და მის დიდ შთამაგონებელ ძალას ილია სხვა წერილებშიც გამოყოფს. როგორც პროფ. ქს. სიხარულიძე შენიშნავს, „უაღრესად პატრიოტულ წერილში „ქვათა ღაღადი“, რომელშიც საქართველოს ისტორიის, ქართული მწერლობისა და ენის საკითხები მაღალ, მეცნიერულ და პრინციპულ სიმაღლეზეა აყვანილი“ [5: 27].

ერის დიდი მედროშე მაღალ შეფასებას აძლევდა ხალხური ნაწარმოების ისტორიულ ღირებულებას. მისი შეხედულებით ხალხის ყოფის ყოველმხრივი შესწავლის საფუძველზე უნდა აიგოს ისტორია. აქვე, ილია იმასაც შენიშნავს, რომ ჩვენი „ქართლის - ცხოვრება“ ხალხის ისტორია კი არ არის, მეფეთა ისტორიაა, და ხალხი კი როგორც მომქმედი პირი ისტორიისა, ჩრდილშია მიყენებული“[4: 280-281].

ამრიგად, ილიას შემოქმედებაში ეროვნული ზეპირსიტყვიერების შესწავლის ტრადიციული მიზნებიცაა გამოკვეთილი, კერძოდ, მისი ესთეტიკურ-აღმზრდელობითი ფუნქციები.

ხალხური სიტყვიერების სიბრძნის დიდი დამფასებელი, შემკრები და ქომაგი აკაკი წერეთელი ცდილობს ახსნას ეროვნული ზეპირსიტყვიერების შემეცნებითი მნიშვნელობა.

მგოსანს, როგორც ჩანს, აფიქრებდა ის გარემოება, რომ ახალგაზრდობა არ იყო დაინტერესებული ხალხური შემოქმედების შეკრებით, რასაც შესაძლოა მომავალში მისი უკვალოდ დაკარგვა მოჰყოლოდა. „ახალ-დგმას აღარ ეხალისება ეს ძველებური საზეპიროები და მოხუცებულ მამებს საფლავში ჩააქვთ ასეთი ძვირფასი განძი!...“ [6: 1]. (ხაზგასმა ავტორებისაა)

ზეპირსიტყვიერების დიდი მოტრფიალე სიცოცხლის უკანასკნელ ხანს, 1913 წელს, თედო ჟორდანიას სწერდა: „ძმაო თედო...მეც ცოტაოდნად კიდევ ძველქართველად გაზრდილს, ეროვნული იგავ-არაკებითა და ზღაპრებით მაქვს გული სავსეო“- ო,[7] ხალხური შემოქმედების ეს ძვირფასი ნიმუშები „არ ძველდება და ახლაც კიდევ ახალია“ [7] „გამზრდელის“ ავტორის დიდი სურვილი იყო ხალხი, კერძოდ კი ახალგაზრდობა დაწაფებოდა ჯანსაღ ზეპირსიტყვიერებას, რადგან შეუმჩნევია მას, რომ ზოგიერთი მათ საკითხავად მდარე ხარისხის წიგნებს სთავაზობდა, ამის გამო 1876წ. გაზეთ „დროებაში“ (22 თებერვალი) წერდა: „ხალხმა გამოიღვიძა, იგი სულიერ საზრდოს მოითხოვს, მათში აღიძრა კითხვის სურვილი; ეს შენიშნეს ზოგიერთებმა და იწყეს სხვადასხვა წიგნების ბეჭდვა, მაგრამ მათ შინაარსს და დანიშნულებას არ უწევდნენ სათანადო ანგარიშს...“ [8: 181] ეს გარემოება პოეტს საგანგაშოდ მიაჩნდა და 1897 წელს წერილში „ზეპირსიტყვიერების გამო“ აღნიშნავს: „სიტყვიერება მრავალგვარია, მათ შორის ყველას არა აქვს საერო მნიშვნელობა, ზოგჯერ შიგა-და-შიგ ობროდობაც გამოერევა ხოლმე“ [9].

ხალხური სიტყვიერების შეკრების მოწოდებით აკაკი არაერთხელ გამოსულა პრესაში. 1876 წელს („დროება“, № 99) და შემდეგ წლებშიც - 1893, 1895, 1896 და ა.შ. საინტერესოა, რატომ ადგენს აკაკი შემკრებთათვის პროგრამას, როცა ის უკვე დიდი ხანია (1882 წ) არსებობს. ამ საკითხზე ყურადღებას ამახვილებს პროფ. თ. ჯაგოდნიშვილიც [10: 570-571]. როგორც ჩანს, პოეტი უკმაყოფილო იყო ადრინდელი შემკრებლობითი მუშაობით. შესაძლოა, გარკვეული შენიშვნებიც ჰქონდა ძველ პროგრამაზე. ამ უკანასკნელისაგან განსხვავებით აკაკის პროგრამაში გათვალისწინებული იყო ეთნოგრაფიული ხასიათის ცნობების შეკრების აუცილებლობაც. რამეთუ, მგოსანს მიაჩნდა, რომ მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა შეფასებულიყო ქვეყანა: „ესეები ყველა რომ შეიკრიბება, მაშინ შევიტყობთ ჩვენი ქვეყნის ფასს და ჩვენ თავსაც გავიცნობთ; მაშინ ნამდვილად გვექნება გათვალისწინებული საქართველო ყოველი მხრით: გეოგრაფიულად, ეთნოგრაფიულად, ისტორიულად, არხეოლოგიურად და სხვანი“ [9].

სამწუხაროდ, აკაკის ზეპირსიტყვიერების დიდად სასარგებლო ზოგადპედაგოგიკური და, რასაკვირველია, ლიტერატურათმცოდნეობითი იდეები იმდროინდელ ზოგიერთ პედაგოგს მართებულად არ გაუგია, მეტიც, შეკამათებია კიდევაც „გამზრდელის“ ავტორს „კრებულში“ ზეპირსიტყვიერების განყოფილების გამო: „მე, როგორც გამოცდილ პედაგოგს, - წერს ვითომდა „გამოცდილი“ პედაგოგი, - დამეჯერება, რომ თქვენი „ზეპირ-სიტყვაობის“ განყოფილება უადგილოა ჟურნალში. ჩვენ თქვენგან გამოსაღვიძებელს რამეს ველოდით და არა დასაძინებელს. ზღაპრებს განა სხვაგან კი ვერ გავიგონებდით? სოფლებში მაგის მეტი რაღა იციან? აბა, რა დასაბეჭდი იყო მისთანა უშინაარსო და უთავ-ბოლო რამ, როგორც „ბროწეულის წყაროა!“ - მაგ გვარი რამ ჩვენ ცოტა გაგვიგონია?!“ [11].

აკაკი, როგორც ეს დიდ განმანათლებელს შეჰფერის, იძულებული გამხდარა ვითომდა „გამოცდილი“ პედაგოგი ამგვარად დაემოძღვრა: „ბატონო პედაგოგო! დიდად მოხარული ვართ, რომ ინსტიტუტი გაგითავებიათ და დიპლომიც ხელში გიჭირავთ!...მოგვილოცავს!... მაგრამ ეს ქაღალდზე დაწერილი დიპლომი სამსახურში შესვლის დროს დაგჭირდებათ!... და ჩვენ კი მისთანა დიპლომს უფრო ვუჯერებთ, რომელიც ტვინზეა დაწერილი და ნურაფერს უკაცრავად, თუ თქვენი შენიშვნები ვერ მივიღოთ...

დარწმუნებული ვართ, რომ ზღაპრები ადრევაც გექნებოდათ გაგონილი, მაგრამ მაგარი ის არის, რომ გაგონება და შეგნება სულ სხვადასხვა ზმნაა. ზღაპარი „ბროწეულის წყარო“ უთავოდ არ მოგეჩვენებოდათ, რომ სარკის წინ არ მდგარიყავით!... და რაც შეეხება დაძინებას, მოდი მოვიყვანოთ ყმაწვილები, ეგ „ბროწეულის წყარო“ წავუკითხოთ და თქვენი პედაგოგიური ნაწერებიც და რომელმაც უფრო დააძინოს, ის დარჩეს გამტყუნებული!“ [11]. ვფიქრობთ, დიდი მგოსნის ეს მოსაზრება არავითარ კომენტარს არ საჭიროებს.

აკაკი წერეთელი ზოგიერთ უმეცარ მწერალსაც ურჩევს „ხალხის სიტყვაპასუხისათვის“ ყურის დაგდებას. „ამ ნახევარი საუკუნის განმავლობაში თავხედმა და უმეცარმა მწერლობამ ისე გარყვნა ენა, რომ დღეს ქართული ქართულს აღარ ჰგავს. მის ნაცვლათ, რომ ძველი წიგნები გადაიკითხონ, ხალხის სიტყვა-პასუხს ყური დაუგდონ, ენის ხასიათს დაუკვირდენ, მისი გრამატიკული კანონები შეისწავლონ და ისე სწერონ, ისინი თავის საკუთარი გამონაგონი სიტყვებით და ფრაზებით ნავარდობენ. სიტყვების მნიშვნელობა არ ესმით და აზრს აუკუღმართებენ“ [12: 342].

წერილის „კრებულის“ ფოსტიდან, რასაც აკაკი „უბრალო საუბარს“ უწოდებდა, ჩანს, თუ რამდენად უსაფუძვლო იყო მის მიმართ გამოთქმული კრიტიკა (რომელსაც, ეტყობა, იმდროინდელი საზოგადოების გარკვეული ნაწილი ეთანხმებოდა): „კრებული“ უვარგისი, გამოუსადეგარი რამ არის: იქ არც სამეცნიერო და არც საფილოსოფიო არა მოიპოება რა, გარდა ყოველ დღიური და ჩვეულებრივი აჭია-ბაჭიისაო. ინტელიგენტისათვის მაგის ხელში აღება და წაკითხვა დროს დაკარგვააო“. [13]. ამ ვაი ინტელიგენტისათვის მგოსანს შესანიშნავი პასუხი გაუცია: „მართლაც რომ ჩემ „კრებულში“ არც სამეცნიერო და არც საფილოსოფიო არა არის რა. მე საზოგადოთ მწერალს ისე ვუყურებ, როგორც პედაგოგს, სხვების გამზრდელსა და გამწვრთნელს, მხოლოთ იმ განსხვავებით, რომ მწერლის სარბიელი უფრო დიდია. მასწავლებელი რამდენსამე მოწაფესა წვრთნის და მწერალი - კი მთელ ხალხს და არა თუ მარტო აწმყოში, - მომავალშიაც. მოძღვარი უნდა ცდილობდეს, რომ მოწაფეს მისთანა საზრდო აძლიოს, რომელიც კეთილად შეერგება მის სულსა და ხორცს და კარგად უნდა ჰქონდეს შესწავლილი მისი ბუნება და ძალღონე (ხაზგასმა ავტორებისაა), უამისოთ, იმან რომ, აქა და მეცნიერ-ფილოსოფოსი ვარო, აღმა ფრენა დაიწყოს თავ-მომწონეთ, ვერ რას არგებს. მე მყავს მხედველობაში ჩემი მკითხველები, ჩემი წრე, და იმათთვისა ვწერ და არა იმ ინტელიგენტებისათვის, რომელთაც ევროპის სიბრძნე - მეცნიერება შეუსწავლიათ და მაინც ვერ გადიან ფონს“ [13]. ჩვენი აზრით, ამ შემთხვევაში აკაკიმ შესანიშნავად დაასაბუთა „კრებულის“, როგორც „მოზარდული თაობის“ აღმზრდელობითი ფუნქცია.

ზეპირსიტყვიერების შემეცნებითი და აღმზრდელობითი მნიშვნელობის, მისი დიდაქტიკური სწავლების თეორიული და პრაქტიკული პრობლემების გაგება-დამუშავებაში განსაკუთრებულია იაკობ გოგებაშვილის ღვაწლი. მან არა მხოლოდ გაიაზრა სამოციანელთა ლიტერატურათმცოდნეობითი და ზოგადდიდაქტიკური იდეები, არამედ თავის პუბლიცისტურ ნაშრომებში და, განსაკუთრებით, სასწავლო სახელმძღვანელოებში („დედა ენა“; „ბუნების კარი“; „Родное слово“ და სხვა) განავითარა და სრულყო იგი. მეტიც: ი. გოგებაშვილმა ეროვნული სასწავლო-საგანმანათლებლო ტრადიციებისა და თავისი დროის მსოფლიო პროგრესული პედაგოგიური აზროვნების მონაცემების გათვალისწინებით შეიმუშავა ახალი პედაგოგიური მოძღვრება, რომელშიც ჩვენი ახალგაზრდობის სწავლა-განათლებისა და აღზრდასთან დაკავშირებით, რიგ პრობლემატიკურ საკითხებთან ერთად დიდად საყურადღებო მოსაზრებანია გამოთქმული ზეპირსიტყვიერების სწავლების შესახებაც.

გასაზიარებელია პროფ. თ. ჯაგოდნიშვილის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ: „ი. გოგებაშვილის ზეპირსიტყვიერებასთან სიახლოვის დიდი შინაარსი ხალხური სიტყვიერებისათვის პედაგოგიკისაკენ გზის გახსნაში იკითხება. ი. გოგებაშვილმა პრაქტიკულად ნათელყო, თუ როგორ შეეძლო ზეპირსიტყვიერ მასალას დიდი პედაგოგიური მისიის შესრულება, ადამიანში საკუთარ ერთან სულით-ხორცეული განუყოფლობის გაცნობიერებისათვის ხელშეწყობა, ეროვნული ცნობიერების გამოღვიძება და აზროვნების წყობის გათავისება“ [10: 377-378].

ი. გოგებაშვილმა, როგორც ცნობილია, თავიდანვე სწორად შეაფასა ხალხური პოეზიის შემეცნებით-აღმზრდელობითი მნიშვნელობა და აქედან გამომდინარე თავის პირველივე სახელმძღვანელოში („ქართული ანბანი“, 1865) ფართოდ შეიტანა სათანადო მასალები, რომელიც დიდაქტიკური თვალსაზრისით შეარჩია და, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ზოგიერთ ნაწარმოებში გარკვეული შინაარსობრივი ცვლილებებიც შეიტანა.

ხალხური მასალების იაკობ გოგებაშვილისეული კორექტირება უპირატესად ახალგაზრდობისათვის შინაარსობრივად მიუღებელ ლექსიკას ეხებოდა, სხვა მხრივ კი იგი შენიშნავს: „აგებულება ლექსისა, მისი კალაპოტი, ცეზურა და რიფმა ხელუხლებელი დავტოვეთ“- ო [14: 558].

ამრიგად, ი. გოგებაშვილისეული ვარიანტი, რომ არა, ეს ხალხური ლექსები დაკარგავდა შემეცნებით და აღმზრდელობით მნიშვნელობას, რაც მას დღემდე აქვს შენარჩუნებული. მეორე მხრივ, იაკობ გოგებაშვილის პედაგოგიურ მოღვაწეობაში მნიშვნელოვან დიდაქტიკურ ფაქტად მიგვაჩნია ისიც, რომ ბავშვთა გულისა და სულის გაკეთილშობილებაში ზეპირსიტყვიერებას წიგნიერ გაცნობასთან ერთად დიდი ყურადღება დაეთმო მუსიკალური ჰანგებით აღქმა-გააზრება-დაამებასაც. ამ შემთხვევაში მხედველობაში გვაქვს „დედა ენის“ (1912წ) სახელმძღვანელოზე დართული „ქართული ხალხური სიმღერები - ბ.ბ. კარგარეთელის, ჩხიკვაძისა და არაყიშვილის მიერ“, ნოტებზე გადაღებული.

XIX საუკუნის 80-იან წლებში „ივერიის“ ფურცლებზე გამოქვეყნდა ორი ავტორის ა. ნ. - ლ -ისა და გორგაძის სამი წერილი, რომელიც თავისთავად წარმოადგენს თერგდალეულთა პოზიციების გამყარების მცდელობას და საინტერესო იდეებს გვთავაზობს ახალგაზრდობის შემკრებლობით საქმიანობაში ჩართვის თვალსაზრისით. საინტერესოა ა. ნა-ლის (ალექსანდრე ნანეიშვილის) მოსაზრება ეროვნული ზეპირსიტყვიერების მეშვეობით ახალგაზრდობის წარსულთან კავშირის დასამყარებლად: ,,ჩვენ თუ წარსულის შესწავლას ვურჩევთ ახალ თაობას, მხოლოდ იმიტომ, რომ მერმისის სიყვარული უფრო ღრმად ჩაიჭდიოს გულში და უფრო საფუძვლიანად მოემზადოს და გაწვრთნას მერმისისათვის''. ხოლო გიორგაძის წერილის მიხედვით მისი შემეცნებითი მნიშვნელობაა უკავშირდება შესწავლის აუცილებლობას და ასევე კვლევას ისტორიისაც.

როგორც ჩანს XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან, თვით საუკუნის ბოლომდე ქართული საზოგადოებრივი აზრი უკვე ერთგვაროვან სახეს იღებს ეროვნული ზეპირსიტყვიერების შეკრების-შესწავლისა და კერძოდ მისი ესთეტიკურ-აღმზრდელობითი შემეცნებითი მნიშვნელობის აღიარებისა და გაშლილი ფრონტით, სიტყვით თუ საქმით აღნიშნული პროცესის წარმატებით წარმართვისათვის.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
ეროვნული ზეპირსიტყვიერების შემეცნებით-აღმზრდელობითი მნიშვნელობის შესწავლის ისტორიისათვის

ქეთევან ბარბაქაძე, ეფემია ხარაძე, თამარ გოგოლაძე

XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან ქართველ სამოციანელთა თაოსნობით აქტიურდება ეროვნული ზეპირსიტყვიერებისადმი არამარტო ინტერესი, არამედ მისი ესთეტიკურ-აღმზრდელობით-შემეცნებითი მნიშვნელობის გამოყოფა სიტყვით თუ საქმით ხელისშეწყობა. აღნიშნული საკითხების ისტორიის ერთი კუთხით გაშუქებას ისახავს მიზნათ წინამდებარე ნაშრომი, რომელშიც ძირითადად მიმოხილულია სამოციანელთა მიერ მომწიფებელი საზოგადოებრივი აზრის შესწავლა, რაც საჭირო და აუცილებელია არამცთუ ეროვნული ზეპირსიტყვიერების პედაგოგიურ-შემეცნებითი მნიშვნელობის ნათელსაყოფად, ამავდროულად იმ საპროგრამო მიზნების ანალიზისათვის, რაც შემდეგ მოყვა სკოლაში აღნიშნული საგნის სწავლების დამკვიდრებას.

SUMMARY
FOR STUDING ING THE HISTORY OF FOLK-LORE'S COGNITIVE-EDUCATIONAL IMPORTANCE

Ketevan barbakadze, tamar gogoladze, efemia kharadze

Since the second half of the XIXth century Georgian public figures, living in the 60s not only made an interest towards national folk-lore higher, but they also highlighted its estethic-educational-cognitive importance. The following work targets to review the history of the abovementioned issues from a definite point of view and mainly considers the study of the standpoint of the public formed with the effort of public figures, living in the 60s. This is important not only for making the significance of educational-cognitive importance of folk-lore clear, but also for analysis of the results, which followed teaching of that subject at schools.

РЕЗЮМЕ
К истории изучения воспитотельно-познавательного значения национального фольклёра

кетеван барбакадзе, тамар гоголадзе, ефемия харадзе

Во второй половине XIX века под руководством шестидесятников активизируется не только интерес к национальному фольклору, но и подчеркивается его эстетическо- воспитательное и познавательное значение, что развернулось полным фронтом и словам и делом. Научное изучение этого вопроса в историческом аспекте и является целью нашей статыи. В предуставленный статье матfериал даёт возможность проследить общественную мысль и его итоги: внедрение обучения национального фольклёра в грузинской школе.

___________________

* თარგმანი ავტორებისაა

მარიამ გერსამია
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის
სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა
ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი

ნებისმიერი კარგი რედაქტორი და ჟურნალისტი უნდა ცდილობდეს, რომ შექმნას ისეთი ჟურნალისტური პროდუქტი (იქნება ეს ცალკეული პუბლიკაცია თუ მთლიანად გამოცემა), რომელიც იქნება მკითხველზე ორიენტირებული. გაზეთის სტრუქტუირებისას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სარედაქციო პოლიტიკის ჩვენებას და ინფორმაციის დაბალანსებას საპირისპირო მოსაზრებებით. ამოცანებიც ერთი შეხედვით დივერსიფიცირებული, თუმცა მაინც თანმიმდევრულია. ერთია, დაუკავშირდე მკითხველს, რომლსაც აქვს განსხვავებული მოსაზებები და მეორე ამოცანაა დაარწმუნო მკითხველი საკუთარი არგუმენტების სისწორეში.

ედიტორიალის საწინააღმდეგო მოსაზრებას, რომელიც ჩვეულებრივ ედიტორიალის საპირისპირო გვერდზეა განთავსებული ეწოდება ოპ-ედი (შემოკლებით - ოპოზაით-ედითორიალისგან). ამერიკელები რედაქტორის გვერდის, როგორც „მონეტის მეორე მხარის“ ვერსიას OOP-E d-ს (ოპ-ედ-ს) უწოდებენ, რომელიც წარმოადგენს სწორედ „ოპოზაიტ ედიტორიალის” აბრევიატურას. ეს სახელწოდება იმ ტრადიციის გამო დამკვიდრდა, რომ რედაქციის პოზიციისგან განსხვავებული მასალები ჟურნალ-გაზეთებში ტრადიციულად, სარედაქციო გვერდის საპირისპიროდ იბეჭდებოდა. ოპ-ედი: ქართულად თარგმნისას ეს ტრანსკლიპციური იდენტიფიკაციაა მისაღებია.

რა განსხვავებაა სარედაქციო გვერდსა და ოპ-ედის გვერდს შორის გარდა იმისა, რომ ისინი ერთმანეთის საპირისპიროდაა დაკაბადონებული? განვიხილავთ ედიტორიალს და ოპ-ედს, როგორც სარედაქციო პოლიტიკის გამოხატვისა და გაზეთში ინფორმაციის დაბალანსების საშულებებს.

ედიტორიალის განსაზღვრება: ედიტორიალი არის ლიდერი/წამყვანი სტატია გაზეთსა თუ ჟურნალში, რომელიც რედაქტორის/სარედაქციო საბჭოს ან გამომცემლის მოსაზრებას გამოხატავს (en. wikipedia.org/wiki/Op-Ed).

ედიტორიალებისთვის ჩვეულებრისამებრ გამოყოფილია სპეციალური გვერდი. ედიტორიალი ასევე, შეიძლება დამარკერებული იყოს სვეტში. ნებისმიერ შემთხვევაში, სტატიაზე მინაწერის სახით ყოველთვის მითითებულია, რომ ეს ედიტორიალია.

ჟურნალები, გაზეთების მსგავსად, ბეჭდავენ ედიტორიალებს, რომლებსაც ძირითადად წერენ რედაქტორები ან გამომცემლები. უმეტესობას ამ ედიტორილებისა, როგორც წესი მოსდევს სექცია „წერილები რედაქტორს“ („Letters to the Editor“). ედიტორილები ემსგავსება ესსეს ან თეზისს, სადაც შეხედულების წარმოსაჩენად არგუმენტების წყებაა გამოყენებული. (www.answers.com/topic/editorial) ედიტორიალის წერისას სარედაქციო პოლიტიკას და ამოცანებს, სტატიის მიმართულებას და ტონს განსაზღვრავს სარედაქციო ბორდი ან/და რედაქტორების ჯგუფი. უმეტესობა ინგლისურენოვან პრესაში ედიტორიალებს არ წერენ ჩვეულებრივი რეპორტიორები, არამედ ის ინდივიდები, რომლებიც აქვეყნებენ ხელმოუწერელად. ედიტოლიალებში გამოხატულია გაზეთის ოფიციალური პოზიცია.

გაზეთის ედიტორიალის გვერდი არ არის განკუთვნილი ნიუსებისთვის. უმეტესად, გაზეთებს აქვთ პოლიტიკა, რომ „სარედაქციო” და „ახალი ამბების” თანამშრომლებიც ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მუშაობდნენ. ედიტორიალი ხშირად აიგება კონკრეტულ მოვლენაზე ან ისეთ თემაზე, რომელზეც მიმდინარეობს საზოგადოებრივი დისკუსია. როცა საკამათო/სადისკუსიო საკითხების გაშუქება ხდება, როგორიცაა საარჩევნო დებატები, იქმნება სივრცე ბალანსისა და მეტი დისკუსიისთვის. ასეთ დროს, ზოგიერთი გვერდის რედაქტორი „ეჯიბრება” ედიტორიალებს და გამოკვეთავს თემის საპირისპირო მხარეს. უმეტესობა გაზეთებისა ასევე იწვევს კალამნისტებს, რომლებიც ოპ-ედის გვერდის შინაარს თავისი მოსაზრებებით ამყარებენ.

როგორც ტომ ი. რილნისკი, ს. დოუ ტეიტი და შერი ტეილორი აღნიშნავენ, ბეჭდვით მედიაში საზოგადოებაზე ზემოქმედების მოსახდენად ყველაზე ძლიერი იარაღი სწორედ ედიტორიალის და მოსაზრების გვერდებია. ფაქტების და საპირისპირო შეხედულებების წარმოჩენა ახალ ამბებშიც ხდება, თუმცა რედაქტორს შეუძლია მეტად დაარწმუნოს მკითხველი საკუთარი პოზიციის სისწორეში სწორედ ედიტორიალის და/ან მოსაზრების სვეტების დახმარებით. სწორად აგებულ არგუმენტში ზუსტად შერჩეულ სიტყვებს შეუძლია ბევრი რამის შეცვლა.

ედიტორიალი გაზეთის „ხმაა“ - აღნიშნავენ ავტორები - და იმის და მიუხედავად, რომ ის შეიძლება ერთი ჟურნალისტის დაწერილი იყოს, ყოველთვის ხელმოუწერელია. ედიტორიალის ავტორები იყენებენ პირველი პირის მრავლობით რიცხვს, სადაც ფიგურირებს: „ჩვენ“. ეს მას განასხვავებს მოსაზრების სვეტისგან, რომელიც ერთი პიროვნების მოსაზრებას აჩვენებს. მოსაზრების სვეტი იწერება პირველი პირის მხოლობით რიცხვში, სადაც ფიგურირებს: „მე”. სწორედ ეს პირის ნაცვალსახელები არის სიგნალი მკითხველისთვის, რომ წერილი არის არა მარტო ფაქტების კონსტატაცია და ფაქტებზე აგებული რეპორტაჟი (factbased reporting), არამედ შეიცავს ანალიტიკური წერის ელემენტებს [1. 134-135].

ედიტორიალის დაწერისას ძალიან მნიშვნელოვანია თემის სწორად შერჩევა. იმისთვის, რომ მიიზიდოს მკითხველი ედიტორიალის ავტორი (რედაქტორი) კარგად უნდა იცნობდეს იმ მასალებს, რომელიც გაზეთის სხვა გვერდებზეა (განსაკუთრებით, პირველ გვერდზე) განთავსებული. ამგვარად ის შეძლებს სწორად განსაზღვროს/აარჩიოს პრიორიტეტული და მიმზიდველი თემა ედიტორიალისთვის.

გამონაკლის შემთხვევებში ედიტორიალის თემა არ უკავშირდება გაზეთის სხვა გვერდებს, თუმცა უმეტესად ედიტორიალი მაინც არის გაზეთში განთავსებული თემების შემაკავშირებელი რგოლი, სადაც ფაქტების ინტერპრეტაცია ხდება ანალიზზე დაყრდნობით. ნებისმიერ შემთხვევაში თემა ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომ ის ეხმიანებოდეს სამიზნე აუდიტორიის ინტერესებს. რედაქტორმა თემა ახლობელი უნდა გახადოს მკითხველისთვის და უნდა აუხსნას აუდიტორიას, რატომ არის ეს თემა მათთვის მნიშვნელოვანი და რა შეუძლია ცალკეულ მკითხველს გააკეთოს დასმულ პრობლემასთან დაკავშირებით [1, 133].

სხვადასხვა წამყვან გაზეთებს აქვთ განსხვავებული ედიტორიალის გვერდი. მაგ: „უოლ სტრით ჯორნალის” სარედაქციო გვერდი უფრო კონსერვატიულია (ედიტორიალის გვერდი მრავალჯერ დაჯილდოვდა პულიცერის პრემიით. ამ გაზეთის სარედაქციო საბჭოს აქვს საკუთარი სატელევიზიო პროგრამა „ედიტორიალ რეპორტი”, რომელიც ამჟამად Fox News Channel-ზე გადის). „ვაშინგტონ პოსტის” ედიტორიალის გვერდები უფრო ლიბერალური და საშუალო მასებზე გათვლილია, ვიდრე „ნიუ-იორკ თაიმსისა”. (www.answers.com/topic/editorial). სარედაქციო პოლიტიკაზე საუბრისას, შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომ ნიუ-იორკ ტაიმსმა მხარი დაუჭირა პრეზიდენტომაზე ჯ.კერის, მათ ეს გააკეთეს ედიტორიალის საშულებით.

ედიტორიალში დამაჯერებლობისთვის გამოიყენება სხვადასხვა ელემენტები: სტატისტიკა, ექსპერტების რეკომენდაციები, ემოციური პათოსი, ბენდ-ვეგონი (იმ არგუმენტების გამოყენება, რომლებიც „ყველას სჯერა”), მკითხველის მოქმედებისკენ მოწოდება, პროგნოზი (რა შედეგები იქნება კონკრეტული მოქმედებების შესრულების ან შეუსრულებლობის შემთხვევაში) და სხვ. (www.sd129.org/teachers).

ტომ ი. რილნისკი, ს. დოუ ტეიტი და შერი ტეილორი ედიტორიალის შექმნის შემდეგ გვთავაზობენ შევამოწმოთ, თუ რამდენად პასუხობს ედიტორიალი მთავარ პარამეტრებს [1. 248]. მაგალითად, ე.წ. ჩექლისტის მეშვეობით უნდა შევამოწმოთ: უბიძგებს თუ არა ედიტორიალი მკითხველს ფიქრისკენ, არის თუ არა გამოყენებული სიტყვები, რომლებიც იწვევს დისკუსიას/პოლემიკას, ედიტორიალში არჩეული პოზიციის მხარდაჭერა არის თუ არა მკითხველისთვის საუკეთესო გზა და სხვ.

ედიტორიალის სახეები: სხვადასხვა წყაროებში ვხვდებით ედიტორიალის სხვადასხვა სახეებს, ამათგან შერჩევისას საერთო კრიტერიუმი არც ერთგან ჩანს. მაგალითად: გამოყოფენ ედიტორიალის 4 სახეობას. ესენია: ხელმოუწერელი ედიტორიალები, ხელმოწერილი მოსაზრებები, რომლესაც წერენ ფრილანსერები, წერილი რედაქტორს, კარიკატურული/სატირულ-იუმორისტული ედიტორიალი (ედიტორიალ ცარტოონ); თავისთავად, მოსაზრებები, რომლებიც ხელმოწერილია, არ შეიძლება ჩაითვალოს ედიტორიალის სახეობად. ასევე, არ ჩაითვლება ედიტორიალის სახეობად „წერილი რედაქტორს”. ამასთან პირველ ორ სახეობაში შერჩევის კრიტერიუმი არის ავტორიზაციის არსებობა, რასაც ვერ ვიტყვით კარიკატურულ ედიტორიალზე.

„წერილი რედაქტორს” ესაა მოკლე ღია წერილი (დაახლ. 200 სიტყვიანი), რომელიც რედაქტორის სახელზე იწერება და არის მკითხველის გამოხმაურება რომელიმე პუბლიკაციაზე. შესაბამისად, ეს ედიტორიალის სახეობა არ არის. ზოგიერთი ბეჭდვური ასევე გამოცემა აქვეყნებს ედიტორიალს და/ან „წერილს რედაქტორისგან” (Letter from the Editor), რომელსაც მოსდევს სექცია „წერილები რედაქტორს”, სადაც მკითხველი წერს თავის კომენტარებს ედიტორილებსა და სხვადასხვა პუბლიკაციებზე. „წერილები რედაქტორს” იგზავნება მთელი მსოფლიოდან.

რედაქტორის გვერდი არ ეწოდება მაინც და მაინც პირველს. მაგალითად, გაზეთ „ტაიმსში” მე-19-ე გვერდზე ვხვდებით მოწინავე სტატიას (იგი წარმოდგენილია, როგორც leading article ), ამ გვერდს, რუბრიკით კომენტარი (comment) აქვს თავისი ლოგო, რომელიც პირველი გვერდის ლოგოს მსგავსია. თითქოს ესაა მინიშნება, რომ პირველი გვერდის თავიდან ათვლა დაიწყო. ლოგო №2 სწორედ მოწინავე სტატიის/ედიტორიალის (leading article-ის) სათაურის გასწვრივაა, თუმცა სექციით 3 მასალას აერთიანებს. ასეთი გზავნილი 96 გვერდიან „ტაიმსში” მხოლოდ მე-19-ე გვერდს აქვს. თემატურად იგი პირველი გვერდის წამყვანი მასალის გამოძახილია. ასე, ენტონი ბროუნის სტატია „ბრძოლა კონსტიტუციის გადასარჩენად, მას მერე რაც გერმანიამ ხმა მისცა „არას”, იწყება პირველ გვერდზე და მე-6 და მე-7 გვერდებს იკავებს. მე-19-ე გვერდის მასალა კი ხელმოუწერელია. სათაურია „Dutch courage”, ქვესათაური: „ნიდერლანდებმა ევროპის კონსტიტუციის დისკრედიტაციაში საფრანგეთს აჯობა”. ამავე თემის გამოძახილია მე-18 გვერდი რუბრიკით: წერილები რედაქტორს. წერილების უმეტესობა ვარიაციებია ევროკონსტიტუციის თემაზე. რედაქცია ამით მიანიშნებს, რომ ლიდერი მასალების არჩევა არა შემთხვევითობის, არამედ აუდიტორიის ნაკარნახევია. „ნიუ-იორკ ტაიმსის” ედიტორიალები, როგორც წესი იბეჭდება 22-24 გვერდებზე.

ტომ ი. რილნისკი, ს. დოუ ტეიტი და შერი ტეილორი გამოყოფენ ედიტორიალის 6 სახეობას: ედიტორიალი მხარდასაჭერად (ე.წ. საადვოკატო ედიტორიალი), ედიტორიალი პრობლემის გადასაჭრელად, ედიტორიალი სარეკომენდაციოდ, მოკლე სარედაქციო კომენტარი, ედიტორიალი მოკლედ (ე.წ. ედიტორიალ-შორტი, კარიკატურული ედიტორიალი [1, 135]. საკამათოა, საერთო დაყოფის კრიტერიუმის არსებობა, რადგან სახეობებში დაყოფის კრიტერიუმად გამოყენებულია ერთის მხრივ ედიტორიალების დაწერის მოტივაცია (ბუნებრივია, ედიტორიალი შეიძლება სხვადასხვა მიზეზის გამო დაიწეროს), მეორეს მხრივ, პუბლიკაციის მოცულობა.

ტომ ი. რილნისკი, ს. დოუ ტეიტი და შერი ტეილორი აღნიშნავენ, რომ თუ რედაქტორების აზრი გაიყოფა, გადამწყვეტი ხდება უმრავლესობის პოზიცია. ამის შემდეგ, თუ გადაწყდება გაზეთში ედიტორიალისგან განსხვავებული პოზიციის დაფიქსირება, რედაქცია იწვევს ჟურნალისტს, რომელიც არ არის გაზეთის თანამშორომელი, რომელიც წერს ე.წ. გესტ-ედიტორიალს (guest editorial). ასევე, შეიძლება ასევე დაიწეროს მოსაზრების სვეტი რედაქციის რომელიმე წევრის მიერ [1, 134]. თავისთავად, საკამათოა ეს მოსაზრება, რადგან ე.წ. გესტედიტორიალი ცალკე სახეობად ვერ ჩაითვლება, რადგან მას მოწვეული ავტორი წერს, ეს შეიძლება იყოს მოსაზრების სვეტი, ან სულაც ოპ-ედი.

შეცდომაა ისიც, რომ მოსაზრების სვეტს და ედიტორიალს ხშირად ერთ სიბრტყეზე განიხილავენ. მიუხედავად იმისა, რომ არ არის მართებული არც მოსაზრების სვეტის და ოპ-ედის გაიგივება, არის მათ შორის საერთო და განმასხვავებელი მახასიათებლები. რადგან ორივე მოსაზრების გვერდზე იბეჭდება, ამ ორივე სახეობას შევაპირისპირებთ სარედაქციო (ედიტორიალის) გვერდთან.

რა არის ოპ-ედი? ეს არის თანამედროვე საგაზეთო სტატია, რომელიც გამოხატავს იმ მწერლის მოსაზრებებს, რომელიც ჩვეულებრისამებრ არ არის სარედაქციო ბორდის წევრი. ოპ-ედი განსხვავდება ედიტორიალისგან, რომელიც ჩვეულებრივ ხელმოუწერელია და დაწერილია სარედაქციო ბორდის რომელიმე წევრის მიერ (www.allwords.com/word). ოპ-ედ-ში წარმოდგენილია მოვლენის შესახებ მოსაზრებები, პრობლემის გადაჭრის გზები და არის მოწოდება საზოგადოებრივი მხარდაჭერისა (www.luminafoundation.org)

ოპ-ედი ცალკეული ინდივიდების მოსაზრებას გამოახტავს, და არა გაზეთის პოზიციას; უმეტესობა გაზეთებისა მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ ოპ-ედი იყოს არაუმეტეს 750 სიტყვისა.

ოპ-ედის ისტორია და განსაზღვრება: სტანდარტული სარედაქციო გვერდი მრავალი საუკუნეა არსებობს გაზეთებში, პირველი თანამედროვე ოპ-ედი შეიქმნა 1921 წელს ჰერბერტ ბეიარდ სვოუფის (Herbert Bayard Swope) მიერ „The New York Evevning World”-ისთვის. როგორც კი სვოუფი რედაქტორი გახდა 1920 წელს, მან აღმოაჩინა, რომ სარედაქციო გვერდის საპირისპირო გვერდი იყო ადგილი, სადაც იბეჭდებოდა წიგნის რეცენზიები, ნეკროლოგები, აისახებოდა საზოგადოებრივი სტერეოტიპები. ჰერბერტ ბეიარდ სვოფი ამბობდა: „აღმოვაჩინე, რომ არაფერია უფრო საინტერესო, ვიდრე საინტერესო მოსაზრება. მე გამოვიგონე მეთოდი. ახლა გავასუფთავებ ედიტორიალის საპირისპირო გვერდს იმისთვის, რომ ის გახდეს ამერიკისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი... გადავწყვიტე დავბეჭდო მოსაზრებები, ფაქტების იგნორირებით...” (www.thefreedictionary.com)

ამის შედეგ, თითქმის საუკუნე გავიდა და ახლა უკვე სხვადასხვა ონლაინ-ლექსიკონებში ვხვდებით ოპ-ედის იდენტურ განსაზღვრებებს. თითოეულ მათგანში ხაზგასმულია, რომ ოპ-ედის გვერდები ფოკუსირებულია განსხვავებულ მოსარებების წარმოჩენაზე და არის პერსონიფიცირებული (შესაბამისად, ხელმოწერილი). აი, რამდენიმე მათგანი:

დღესდღეისობით, ოპ-ედი შეგვიძლია ჩავთვალოთ დემოკრატიული პრესის ერთ-ერთ მონაპოვრად.

მკითხველმა კარგად იცის, რომ ედიტორიალი არის გარკვეულ პიროვნებათა, ან თუნდაც ერთი ადამიანის დაწერილი პუბლიკაცია. ოპ-ედით კი რედაქცია, მკითხველის თვალში თავს იზღვევს, იზიდავს მკითხველს და საპირისპირო აზრის ფორმირებაში მონაწილეობს. მოკლედ, დემოკრატიული პრესა ერთის მხრივ, წარმოაჩენს განსხვავებულ აზრს, მეორეს მხრივ მკითხველის მაგივრად „ტვინს იჭყლეტს”, ხსნის ბარიერს. თავისთავად, მკითხველი, რომელიც ოპ-ედს წაიკითხავს შეიძლება აზრი შეიცვალოს და ედიტორიალის მოსაზრება მისთვის უფრო მისაღები აღმოჩნდეს. რედაქციისთვის პრიორიტეტული ინფორმაცია/მთავარი მესიჯი შესაძლოა ორივე მასალაში გაჟღერდეს და სხვადასხვა კატეგორიის და განწყობის აუდიტორიაზე იყოს გათვლილი. ედიტორიალსა და ოპ-ედს შორის დისტანციაც დაახლოებით იგივეა, რაც ანტირეკლამისა და რეკლამის ეფექტს შორის.

საქართველოში ჯერჯერობით ოპ-ედის წერის პრაქტიკა არ არსებობა, ამიტომ ჟურნალ-გაზეთებში სტატიის ამ სახეობას ვერ ვხვდებით.

ეტიმოლოგია: ხშირად ოპ-ედის აბრევიატურას არასწორად შიფრავენ: როგორც ოპინიონ-ედიტორიალ-სგან (მოსაზრების ედიტორიალისგან). ოპ-ედი არის „opposite of editorial”-ის აბრევიატურა. უცხო ენათა ბგერების ქართულად გადმოცემის ძირითად წესებს თუ გადავხედავთ ვნახავთ, რომ თ ინგლისურიდან წარმოითქმის, როგორც ტ. მაგალითად, Hamlet-ჰამლეტი, Toledo-ტოლედო. ასოთშეთანხმება th წარმოითქმის, როგორც თ. მაგალითად theater. ასო-ბგერა p-p. მაგ: port-პორტი. ასოთშეთანხმება ph-ით კი ვღებულობთ ფ-ს. მაგ: philosophia-ფილოსოფია [2]. ამგვარად სწორია ედიტორიალი და არა ედითორიალი, ოპ-ედიტორიალი და არა ოფ-ედითორიალი, ოპ-ედი და არა ოფ-ედი.

ზოგიერთი ჟურნალისტური ვიწროსპეციალური ტერმინი საერთოდ არაა შემოსული ქართულ სამეტყველო პრაქტიკაში, მათი გაცნობა მაინც აუცილებელია. ესენია: ედიტორიალისტი, კალამნისტი, ოპ-ედი, ედიტორიალი, კალამნისტი და სხვ.

უტყუარია, რომ ეს სიტყვები უკვე მოხვდა ტერმინოლოგიურ ველში და ცალსახად ვერ ჩაითვლება ბარბარიზმებად. ეს ტერმინები, როგორც სპეციალობის ლექსიკიდან შემოსული ნასესხები სიტყვები შეგვიძლოა მივიჩიოთ პროფესიონალიზმებად და საერთასორისო ლექსიკის მაგალითებად, რომელიც მკვიდრდება ჟურნალისტიკის ვიწროსპეციალურ ტერმინებად. ამ ეტაპზე, მნიშვნელოვანია ამ ტერმინების ადგილის მონიშვნა, პირველ ყოვლისა, პროფესიულ ლექსიკონსა და პრაქტიკაში. ტერმინების იმპლემენტაციის შედეგებს კი დრო უკეთ გამოავლენს, რომელიც ახალ მიგნებათა სასარგებლოდ მოძრაობს.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
თანამედროვე საგაზეთო სტატიის სახეები: ედიტორიალი და ოპ-ედი

მარიამ გერსამია

ნებისმიერი კარგი რედაქტორი და ჟურნალისტი უნდა ცდილობდეს, რომ შექმნას ისეთი ჟურნალისტური პროდუქტი (იქნება ეს ცალკეული პუბლიკაცია თუ მთლიანად გამოცემა), რომელიც იქნება მკითხველზე ორიენტირებული. გაზეთის სტრუქტუირებისას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სარედაქციო პოლიტიკის ჩვენებას და ინფორმაციის დაბალანსებას საპირისპირო მოსაზრებებით. ამისთვის თანამედროვე სტატიის სხვადასხვა სახეები გამოიყენება.

კვლევაში შეპირისპირებულია ედიტორიალის სახეები და მოსაზრების სვეტები, განხილულია ეტიმოლოგია, ოპ-ედი ფორმულირებულია, როგორც დემოკრატიული პრესის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მონაპოვარი და სხვ. საქართველოში იშვიათად იბეჭდება ედიტორიალები, ხოლო ოპ-ედის წერის პრაქტიკა საერთოდ არ არსებობს.

SUMMARY
MARIAM GERSAMIA

ON WRITING MODERN ARTICLES: EDITORIALS AND OP-EDS

The job of any good editor and journalist is to produce a reader-oriented journalistic product (including both a separate article and the whole newspaper). Finding a balance between editing policy and factual information plays a vital importance while constructing the newspaper. Different types of newspaper articles are being used for this purpose.

The research below draws comparison between the editorials and opinion columns, it also discusses etymology issues. The research looks at the op-ed as an accomplishment of democratic press. Editorials are not often published in Georgian newspapers, whereas Op-eds have not yet been created.

РЕЗЮМЕ
ВИДЫ СОВРЕМЕННОЙ ГАЗЕТНОЙ СТАТЬИ: ЭДИТОРИАЛЬ И ОП-ЕД

МАРИАМ ГЕРСАМИА

Каждый удачный редактор или журналист должен стараться создать такой журналистский продукт (будь то публикация или издание), который будет ориентирован на читателя. В процессе структуирования газеты огромное значение придаётся балансированию редакционной политики и информации противоположными соображениями. Для этого используются разновидности современных статей.

В исследовании сопоставлены виды эдиториала и колонны мнений, рассмотрена этимология, оп-эд сформулирован как одно из наглядных достояний демократичной прессы и т. д. В Грузии эдиториалы печатаются редко, а практика написания оп- эда совершенно отсутствует.

სოფიო ტაბაღუა
ილია ჭავჭავაძის თბილისის სახელმწიფო
უნივერსიტეტის უცხო ენათა ფილოლოგიის
დოქტორანტი, სოხუმის უნივერსიტეტის
ასისტენტ-პროფესორი

სტატიის მიზანია, განვსაზღვროთ თანამედროვე გერმანულენოვანი პრესის მნიშვნელოვანი ჟანრი Glosse. რითია მნიშვნელოვანი ეს ჟანრი? ვფიქრობთ, მის ამგვარ მნიშვნელოვან როლს განაპირობებს ორი შემდეგი ფაქტორი:

ა) ის, რომ როგორც მისი გამოჩენა, ისე ფუნქციონირება თანამედროვე გერმანულენოვან პრესაში წარმოადგენს სრულიად ახალ (ინოვაციურ) ფაქტს, თვით ეს ინოვაციურობა კი თავისი წარმოშობითა და არსით უკავშირდება პოსტმოდერნისმს, როგორც კულტურულ პარადიგმას;

ბ) და, ვფიქრობთ, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის მომენტიც, რომ Glosse თავისი ჟანრობრივი წარმომავლობით უკავშირდება ფელეტონს, ანუ იმ ჟურნალისტურ ჟანრს, რომელიც, შეიძლება ითქვას, როგორც ფუნქციური, ისე შინაარსობრივი თვალსაზრისით ყველა სხვა ჟანრზე მეტად გამოხატავს და განასახიერებს ჟურნალისტიკის პუბლიცისტურ არსს.

ვფიქრობ, Glosse - ს განსაზღვრისას აუცილებელი უნდა იყოს ორივე ზემონახსენები მომენტის გათვალისწინება. მაგრამ როგორ უნდა მოხდეს ეს? რადგან ჩვენი მიზანია Glosse - ს განსაზღვრა ანუ მისი დეფინიცია, ბუნებრივია, მივმართოთ ლოგიკას და დავსვათ კითხვა: ხომ არ არსებობს ლოგიკის როგორც მეცნიერების ფარგლებში ორი ისეთი ტიპის დეფინიცია, რომელთა არსმა და სტრუქტურამ შეიძლება უპასუხოს Glosse - ს როგორც ჟურნალისტური ფენომენის სინთეზური განსაზღვრის ამოცანას.

არსებობს ორი ტიპის დეფინიცია და თანამედროვე ლოგიკა მათ შემდეგნაირად განმარტავს:

ა) დეფინიციის პირველ ტიპს უწოდებენ „ატრიბუტულ-რელაციურს” და მისი არსი მდგომარეობს შემდეგში: „იგი მიუთითებს უახლოეს გვაროვნულ განსხვავებასა და იმ სახეობით ნიშან-თვისებაზე, რომლითაც ხასიათდება მხოლოდ ეს სახეობა”.

ბ) დეფინიციის მეორე ტიპს კი უწოდებენ „გენეტიკურს” და მისი არსი შემდეგშია: „იგი მიუთითებს საგნის თუ ფენომენის წარმომავლობაზე”.

ვფიქრობთ, სწორედ დეფინიციის ამ ორ ტიპზე დაყრდნობით შესაძლებელი იქნება Glosse-ს ისეთი განსაზღვრა, რომელიც მეტ-ნაკლებად მოგვცემდა მისი სინთეზური ხედვის საშუალებას. ჩვენი აზრით, Glosse -ს ჩვენს მიერ ზემოთ აღნიშნულ ნიშან-თვისებასთან პირველს არსებითად შეესაბამება ატრიბუტულ-რელაციური, მეორეს კი გენეტიკური დეფინიცია, - თუმცა ამავე დროს გვსურს იმის ხაზგასმაც, რომ, როგორც ჩანს, ისეთი შინაგანად რთული ფენომენის განმარტებისას, როგორიცაა Glosse, შეუძლებელია გაავლო ზუსტი „დემარკაციული ხაზი” მის აღნიშნულ ნიშან-თვისებებს შორის: Glosse -ს ინოვაციურობა გულისხმობს გენეტიკურ ასპექტს, მისი ფელეტონისგან წარმომავლობა კი - რელაციურ-ატრიბუტულს. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ჩვენ დავეყრდნობით დეფინიციის ზემოხსენებულ ორ ტიპს, რადგან მიგვაჩნია, რომ მხოლოდ ფენომენის მეტად თუ ნაკლებად განსხვავებულ ასპექტთა ჯერ გამიჯვნა, შემდეგ კი ერთ სინთეზურ ხედვაში ინტეგრირება უნდა ეყრდნობოდეს ადეკვატური კვლევის საფუძველს.

ამგვარი თეორიულ-ლოგიკური „შესავლის” შემდეგ შევეცადოთ Glosse -ს როგორც ჟანრის ისეთ განმარტებას, რომელიც თანმიმდევრულად დაეყრდნობა დეფინიციის ზემოთ აღნიშნულ ორივე ტიპს.

1. Glosse როგორც თანამედროვე მედიაკულტურის ინოვაციური მოვლენა: მისი როგორც ჟანრის რელაციურ-ატრიბუტული განსაზღვრა.

გერმანულენოვან მედიასისტემაში და არამარტო გერმანულენოვანში, თანამედროვე ჟურნალისტიკაში ინოვაციათა ფენომენს საფუძველი ჩაუყარა პოსტმოდერნიზმა, რომელიც მიზნად ისახავს სტილთა და ჟანრთა პარადიგმების გარდაქმნა-სინთეზს და სწორედ ამგვარი გარდაქმნა-სინთეზი განაპირობებს ინოვაციათა წარმოშობას.

პოსტმოდერნიზმის წიაღში წარმოშობილი Glosse, როგორც პუბლიცისტურ-მხატვრული ჟანრი, სწორედ, რომ ჟურნალისტურ ჟანრთა გარდაქმნა-სინთეზის საფუძველზე ჩამოყალიბდა. საინტერესოა, თუ როგორია ჟანრთა ეს გარდაქმნა-სინთეზი Glosse -სთან მიმართებაში. ჩვენი აზრით, ამ პროცესის შედეგი ამგვარად გამოიყურება:

ჟურნალისტიკის ტრადიციული ჟანრებისგან Glosse ხან მემკვიდრეობით იღებს, ხან სესხულობს მათ დამახასიათებელ ნიშნებს, ახდენს რა მათ სინთეზს პლუს გარდაქმნას, ყალიბდება ინოვაციურ ჟანრად.

ჟურნალისტური ჟანრები
ინფორმაციული ჟანრები
ანალიტიკური ჟანრები
მხატვრულ-პუბლიცისტური ჟანრები

ამ ჟანრთა დამახასიათებლი ნიშნები, რომელთაც Glosse „სესხულობს”

დოკუმენტურობა

კომენტარი

სტილური ნიშნები (ირონიულობა, პამფლეტურობა და სატირის ელემენტები).

აქედან გამომდინარე, დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ Glosse არის ის ინოვაციური ჟანრი, რომელიც ახდენს დოკუმენტურ, ანალიტიკურ და მხატვრულ-პუბლიცისტურ ელემენტთა სინთეზს. ამავე დროს, Glosse არ ივიწყებს ჟურნალისტურ ჟანრთა იმ უმთავრეს პირობას, როგორიცაა ფაქტობრიობა და სწორედ ამ ფაქტის ასახვისადმი მიდგომის პრინციპზე დაყრდნობით ყალიბდება იგი როგორც ჟურნალისტური ჟანრი.

შევეცადოთ გამოვყოთ Glosse-სთვის როგორც ჟანრისთვის დამახასიათებელი დიფერენციალური ნიშნები, რადგან, როგორც რ. სურგულაძე წერს: „ყველა მედიაჟანრს საკუთარი დიფერენციალური ნიშნები აქვს”.

ამგვარად, ჩვენი აზრით, Glosse -ს როგორც ჟანრის დიფერენციალურ ნიშნებად შეიძლება ჩაითვალოს:

ამავე დროს აღსანიშნავია, ამ ჟანრული ელემენტების არსებობა თითქმის ყველა Glosse-ში მეტ-ნაკლები სიხშირით, მაგრამ ამავე დროს თვალშისაცემია ამა თუ იმ დიფერენციალური ელემენტის დომინანტური როლიც. ყოველივე ზემოთ თქმული, ვფიქრობთ, უფრო ნათელი და საინტერესო იქნება თვით ტექსტობრივი მაგალითის განხილვის ფონზე. სწორედ ამ მიზნით განვიხილავთ Glosse-ს ერთ-ერთი სტატიას, რომლის სათაურია „Deutsche Hilfe fuer oesterreich“ - გერმანელი ეხმარება ავსტრიას“- უკვე სათაურიდანაც ცხადია Glosse-ს ავტორის შეფასებითი ტონი, ის დამცინავია. ხოლო სტატიის შინაარსი გამანადგურებელია არა მხოლოდ ავსტრიელებისა და რუსებისათვის, არამედ თავად გერმანელებისთვისაც. ეს სტატია აგებულია გერმანია-რუსეთის ევრო-2008 გათამაშების ფაქტზე, რომელიც ჩატარდა ავსტრიის სტადიონზე. ქართველი მაყურებლისთვის კარგადაა ცნობილი იმის შესახებ, რომ თამაშის ტრანსლაცია ტექნიკური ხარვეზებით წარიმართა. ეს ფაქტი არის Gლოსსე-ს ჟანრის ინფორმაციულობის დამამტკიცებელი. ამ ინფორმაციაზე დაყრდნობით ავტორის ახდენს - ირონიულ ანალიზს მთელი მატჩის, მწვრთნელების, მსაჯებისა და რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, ტელე-რადიოკომპანიებისას. მაგ.: „Kevin kurany zum Beispiel ist sauer auf Joachim Loew, obwohl der ihm fuer das ausverkaufte Laenderspiel gegn Russland gratis einen schoenen Sitzplatz verschafft hatte“. და მეორე: „Es fehlte eine SNG, die die TV-Bilder an den Sateliten schickt. Eine Live-Uebertragung kam deshalb nicht zustande, das ORF brachte 90 Minuten Standbild und Radioreportage“. „გაყიდული“ თამაშით, „გათიშული“ ტრანსლაციებით „კმაყოფილი“ ავტორი ერთიანად ლაფში სვრის ავსტრიელებს, რუსებსა და გერმანელებსაც. ალბათ, დაისმის შეკითხვა; რატომ გერმანელებს? რომ არა გერმანელების ნდობა და იმედი, ამ თამაშის ბევრი საიდუმლო გამოაშკარავდებოდა - ფიქრობს ავტორი - „გერმანიას მაინც სურს დაუმტკიცოს მსოფლიოს ფამილარული კეთილმეზობლური ურთიერთობის არსებობა ავსტრიასთან“.

ავტორისეულ კომენტარში მკაფიოდ ჩანს Glosse-ს ყველაზე ინდივიდუალური დამახასიათებელი ნიშანი - ანალიზი მიმდინარეობს ირონიის, მწვავე კრიტიკის, სარკაზმის ფონზე.

მაშასადამე, გამოვყავით ამ ჟანრის ორი დიფერენციალური ნიშანი, ანუ Glosse-ს რელაციურ - ატრიბუტული ნიშნები. ყოველივე ზემოთ აღნიშნულის საფუძველზე ჩვენ შეგვიძლია Glosse-ს რელაციურ-ატრიბუტული განსაზღვრა. Glosse სინთეზური ჟანრია და ამ სინთეზურობას ქმნის ფაქტობრიობის, ანალიტიკურობისა და შეფასებითი მიდგომის ურთიერთშერწყმა.

2. Glosse როგორც ფელეტონის ინოვაციური ტიპი: მისი როგორც ჟანრის გენეტიკური განსაზღვრა.

თანამედროვე გერმანულენოვან გაზეთში წარმოდგენილია რამდენიმე საგაზეთო ბლოკი. ესენია: INTERNATIONAL, WIRTSCHAFT, SPORT, FEUILLETON და სხვა. გარკვეულწილად იცვლება საგაზეთო ბლოკთა სახელწოდება გაზეთების მიხედვით. მაგრამ სრულიად ადვილია ფელეტონის უცვლელობის შემჩნევა. სწორედ ამ საგაზეთო ბლოკის, უმეტესწილად, პირველ გვერდზე გვხვდება Glosse.

ფელეტონი როგორც საგაზეთო ბლოკი, მოიცავს გერმანულენოვანი გაზეთის ორ ან მეტ გვერდს. ამ საგაზეთო ბლოკში მოთავსებული სტატიების ავტორები უმეტესწილად ირჩევენ იმ თემებს, რომლებიც „სუბიექტური” გაშუქების საშუალებას იძლევა. ისინი ამ ბლოკში ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე გადმოსცემენ თავიანთ შეხედულებებს ამა თუ იმ მოვლენაზე სატირასა და იუმორის თანხლებით. მათი სტილი მხატვრული ლიტერატურასთან ძალიან ახლოს დგას. გარდა ამისა, ამ ბლოკში ვხვდებით ლიტერატურულ ნაწარმოებებსაც. ბუნებრივია, იბადება კითხვა: როგორ მიმართებაშია ფელეტონი როგორც საგაზეთო ბლოკი თვით ფელეტონთან - მხატვრულ-პუბლიცისტურ ჟანრთან?

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის საფუძველს უნდა წარმოადგენდეს ფელეტონის როგორც საგაზეთო პუბლიცისტური ჟანრის ტრადიციული განმარტება, ის კი ასეთია: ფელეტონი - ეს არის პუბლიცისტიკის წამყვანი სატირული ჟანრი, იგი ახდენს სატირული პუბლიცისტური ჟანრების ყველაზე ტიპური მხარეების კონცენტრირებას, სინთეზირებას, ნარკვევის მსგავსად ფელეტონი იძლევა შემოქმედებითი წარმოსახვის მნიშვნელოვან თავისუფლებას ნაწარმოების კომპოზიციური წყობის შექმნის, აგრეთვე გამოსახვითი საშუალებების შერჩევის პირობებში.

ამ განმარტების საფუძველზე უკვე შეგვიძლია ვუპასუხოთ ზემოთ დასმულ კითხვას და ვთქვათ, რომ ფელეტონი, როგორც საგაზეთო ბლოკი, აბსოლუტურად იდენტურია იმ პუბლიცისტური ჟანრისა, რომლის სახელწოდებასაც იგი ატარებს. ამგვარი პასუხის გაცემის შესაძლებლობას კი გვაძლევს ჩვენს მიერ ზემოთ თქმული ფელეტონის როგორც საგაზეთო ბლოკის შესახებ, და დავამატებდით შემდეგს: რომ მოხდა ფელეტონის - პუბლიცისტური ჟანრის - პროეცირება ახლადშექმნილი საგაზეთო განყოფილების ტექსტურ სივრცეზე, როგორ ვლინდება ეს მოვლენა? ამ საგაზეთო ბლოკში უშუალოდ ტრანსპონირებულია ფელეტონის როგორც პუბლიცისტიკის სატირული ჟანრის შემოქმედებითი წარმოსახვის თავისუფლება, ტექსტთა კომპოზიციური წყობის შექმნისა და გამოსახვითი საშუალებების შერჩევაში, რის შედეგადაც შენარჩუნებულია სუბიექტურ-ინტერპრეტაციური შინაარსი და მხატვრულ ლიტერატურასთან ახლოს მდგომი სტილი.

ამ ბლოკის თითოეული სტატია ფელეტონის, როგორც ჟანრის ნიმუშს წარმოადგენს. თითოეული მათგანი ფელეტონია. ლოგიკურად მივდივართ დასკვნამდე, რომ Glosse-ც „ფელეტონია“. იგი ამ ბლოკის სტრუქტურული კომპონენტია. გარდა ამისა, პირველ ნაწილში განხილული ფრაგმენტი Glosse-ს სტატიიდან გვაძლევს შესაძლებლობას, რომ ვთქვათ: Glosse ფელეტონის მსგავსად უხვად იყენებს სატირას, გროტესკსა და ირონიას. იგი მის მიერ დანახულს თუ გაგონილს სახალხოდ „ხდის ფარდას“, „აშიშვლებს“ საზოგადოების წინაშე. იგი ფელეტონივით მიზანსწრაფული და თავისუფალია შემოქმედებით წარმოსახვაში.

მაშასადამე, Glosse ფელეტონის ტიპია. მაგრამ ჩვენ გვაინტერესებს Glosse როგორც ფელეტონის ინოვაციური ტიპი. რაში მდგომარეობს მისი ინოვაციურობა? ამ მოსაზრების გაჩენის საფუძველს ქმნიან გერმანელი ავტორები, რომლებიც აღნიშნავენ: „Glosse იგივე კომენტარია, რომელიც იყენებს სატირას, ირონიას, გროტესკსა და სარკაზმს“. კომენტარი კი ტრადიციული განმარტების მიხედვით არის“ კომპეტენტური პირის - ჟურნალისტის ან სპეციალისტის - შეხედულება, ოპერატიული გამოხმაურება საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ფაქტზე ან მოვლენაზე, მისი შეფასება, განხილვა და ახსნა-განმარტება”. რაც ზემოთ კომენტარზე ითქვა, თავისუფლად შეიძლება ითქვას Glosse-ზე, თუმცა განსხვავებას ქმნის Glosse-ს ერთ-ერთი დიფერენციალური ნიშანი - ირონიულობა (მძაფრი სატირა და გროტესკი). ავტორი შედარებით უფრო თავისუფალია, იყენებს კარიკატურას, პაროდიას.

Glosse-ს სტატიების კვლევიდან გამომდინარე ჩვენ არ შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ Glosse მხოლოდ „ფელეტონის” როგორც ჟურნალისტური ჟანრის ჩარჩოებს ვერ სცილდება. Glosse უფრო მეტია, ვიდრე ფელეტონი. ის შემოქმედებითად უფრო თავისუფალია, მისი წერის სტილი და გამოყენებული ტერმინოლოგია უფრო სასაუბროა (salopp-umgangssprachlich), ცოტა უხეშიც კი, ვიდრე ფელეტონის კულტურულად დახვეწილი, თითქოს მხატვრული (gehoben) სტილი. მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ Glosse როგორც ჟანრი ფელეტონმა შექმნა. Glosse უფრო მცირე ზომის საგაზეთო სტატიაა, მაგრამ ფელეტონზე მეტად მძაფრსიუჟეტიანი. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ Glosse-მ არსებობის მანძილზე თავისი ორიგინალური ენაც კი შექმნა, ფიგურული ფრაზების, დიალექტებისა და მხატვრული წინადადებების სინთეზის საფუძველზე. (Die Glosse bedient sich ungewoenlicher, origineller Woerter, einschliesslich umgangsprache, Mundart und Dialekt). ასე რომ, Glosse ჩამოყალიბდა, როგორც ახალი ჟურნალისტური ჟანრი, ხოლო მისი მკვლევარები მას ხანგრძლივ მომავალს არ უწინასწარმეტყველებენ, თუმცა ამის დასამტკიცებლად არგუმენტები თითქმის არ არსებობს. ვფიქრობთ, Glosse-ს როგორც, ერთი მხრივ, პოსტმოდერნისტული მოვლენის, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი, როგორც ფელეტონის, განახლებული ტიპის განსაზღვრა შექმნა ამ უკიდურესად რთული და საინტერესო ჟურნალისტური მოვლენის სინთეზურად ხედვის წინაპირობამ.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
GLOSSE როგორც ინოვაციური ჟურნალისტური ჟანრი და მისი სინთეზური ხედვის ლოგიკურ-თეორიული ასპექტები

სოფიო ტაბაღუა

წინამდებარე სტატიაში ჩვენ გთავაზობთ გერმანულენოვანი პრესის მხატვრულ-პუბლიცისტური ჟანრის Glosse-ს დეფინიციას, სადაც ვეურდნობით ლოგიკას როგორც დისციპლინას და ვმსჯელობთ Glosse-ს ატრიბუტულ-რელაციურ და გენეტიკურ დეფინიციაზე.

Glosse-ს ატრიბუტულ-რელაციური ასპექტის განხილვისას მივმართავთ იმ ჟანრობრივ დიფერენციალურ ნიშნებს: ფაქტობრიობას, ანალიტიკურობასა და შეფასებით მიდგომას, რომელთა სინთეზით ხასიათდება და ამავე დროს განსხვავდება ეს ჟანრი სხვა მხატვრულ-პუბლიცისტური ჟანრებისგან.

რაც შეეხება Glosse-ს გენეტიკურ დეფინიციას, ამ ჟანრს ჩვენ მივიჩნევთ ფელეტონის ინოვაციურ ტიპად, ხოლო მის ინოვაციურობას ამგვარად ვამტკიცებთ: ფელეტონთან შედარებით Glosse შემოქმედებითად უფრო თავისუფალია, მისი წერის სტილი და გამოყენებული ტერმინოლოგია უფრო სასაუბროა, ცოტა უხეშიც კი.

ჩვენი აზრით, Glosse პოსტმოდერნიზმის წიაღში აღმოცენებული მხატვრულ-პუბლიცისტური ჟანრია.

SUMMARY
GLOSSE AS AN INNOVATIVE GENRE OF JOURNALISM AND THE LOGICAL-THEORITICAL ASPECTS OF ITS SYNTHETIC VISION

SOPHIO TABAGUA

The present article aims at defining Glosse, a genre of journalism of the German language press. We predicate our reasoning on logics as a discipline and attempt to define its attributive-relational and genetic aspects.

When considering the attributive-relational aspects of Glosse we resort to the following specifics that constitute this genre: factuality, analytics and relative approach. These aspects combined make this genre different from other artistic genres of journalism.

As for the genetic definition of Glosse, we view this genre as an innovative type of feuilleton. Its innovative aspect is based on the fact that compared to feuilleton Glosse is artistically freer; its style and terminology is more colloquial, at times, even slightly rude.

We believe Glosse is an artistic genre of journalism that emerged in the milieu postmodernism.

РЕЗЮМЕ
GLOSSE КАК ИННОВАЦИОННО-ЖУРНАЛИТИЧЕСКИЙ ЖАНР И СИНТЕЗНЫЙ ВЗГЛЯД НА ЕГО ЛОГИКО-ТЕОРИТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ

СОФИО ТАБАГУА

В нижеследующей статъе мы предлагаем дефиницию художественно-публицистческого жанра немецкой пресы опираясъ на логику, как на дисциплину и рассуждаем об атрибутическо-релатияеских и генетических дефинициях Glosse.

Рассматривая атрибутическо-релатияеские аспекты мы прибегаем к следующим дифференциалъным приомам: к фактичности, аналитичности и оценочному подходу, синтезом, которых характеризуется и в тоже самое время отличается данный жанр от других художественно-публицистческих жанров.

Касателъно генетической дефиниций Glosse, мы считаем, что имеем дело с инновационным типам фелъетона, подтверждая его инновационностъ следущими чертами: по сравнению с фелъетоном Glosse имеет более творчесли свободную форму, стилъ писъма и употребляемая терминология более близка к разговорной речи, она даже несколъко грубовата.

Мы считаем, что Glosse - это жанр, возникший в лоне постмодернизма.

გვანცა ჭანტურია
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ფილოლოგიის დოქტორი

ამ სტატიაში განვიხილავთ საზოგადოებრივი აზრის რაობას და მის როლს კაცობრიობის ისტორიაში. ასევე მოვიყვანთ მაგალითებს, თუ როგორი ადგილი უჭირავს საზოგადოებრივ აზრს პოლიტიკურ ცხოვრებაში და რა გადამწყვეტ ფუნქციას ასრულებს იგი პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებაში და შევეცდებით დავამტკიცოთ, რომ საზოგადოებრივი აზრი არსებობს. სტატია შესდგება შესავლის, ორი თავისა და დასკვნისაგან. ასევე მას თან ერთვის დამოწმებული ლიტერატურის სია.

თანამედროვე გაგებით საზოგადოებრივი აზრი გაჩნდა XIX საუკუნის ბოლოს ფრანგი სოციოლოგის ჟ.გ. ტარდის ნაშრომში „საზოგადოებრივი აზრი და ბრბო” (10:1988). აქ იგი წარმოადგენს გარკვეული საზოგადოების, ადამიანთა ჯგუფის აზრებს და შეფასებებს რაიმე ინფორმაციაზე.

საზოგადოებრივი აზრი წარმოიშვა ძალიან დიდი ხნის წინ. ჯერ კიდევ ჰომეროსის „ილიადა”-ში ჩანს საზოგადოებრივი აზრის წინაშე შიში (ოდისევსის მიერ საქმროების მოკვლის დროს), როცა მმართველ პირებს უნდათ საზოგადოებრივი აზრი გადმოიბირონ. ნაწარმოებში რამდენჯერმე ისმის ასეთი ფრაზა: „ამას ეუბნებოდა თითოეული თავის მეზობელს” (8:1988).

უფრო მოგვიანებით უკვე საბერძნეთში (ბერძენი ფილოსოფოსები პლატონისა და სოკრატესთვის (3:2008) ეს ფენომენი მერყევია და ცვალებადი) და მერე ძველ რომში საზოგადოებრივი აზრი არ წარმოადგენდა ცალკე აღებულ აზრს, რადგანაც მის ფორმირებაში საზოგადოებრივი დაჯგუფებები იღებდნენ მონაწილეობას. მათ ხელში იყო ხელისუფლება და გააჩნდათ იმის საშუალება, რომ თავიანთი განზრახვა მოეყვანათ სისრულეში. თუმცა იგი ხშირად წინააღმდეგობაში მოდიოდა დაწერილ კანონთან.

შუა საუკუნეებში საზოგადოებრივი აზრის როლი დაყვანილი იყო მინიმუმამდე. საზოგადოება იყო დაყოფილი და მათ გააჩნდათ წინააღმდეგობრივი ინტერესები.

საერთოდ, ლექსიკონებში აზრი აღნიშნავს ინდივიდუალური მსჯელობის მტკიცე შედეგს (სინონიმებია: შეხედულება, რწმენა) ან კიდევ ნებისმიერი უბრალო აზრის არსებობა/არ არსებობას (რწმენა, ცრურწმენა). იგი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ ინდივიდუალური, არამედ კოლექტიური პროდუქტი და გამოხატავდეს კარგად ნაფიქრ და დამუშავებულ ინტელექტუალურ პოზიციას; მაგალითად, რელიგიური დოქტრინა (ეკლესიის აზრი რაიმე საზოგადო პრობლემაზე) ან ფილოსოფიური და პოლიტიკური პოზიცია - სპონტანური კოლექტიური წესდებების ან წარმოდგენების სისტემა, რასაც იზიარებს სოციალური ჯგუფი.

იგივე სემანტიკური მრავალფეროვნება შეიმჩნევა სიტყვა საზოგადოებრივი-ს მიმართაც. ის შეიძლება გავიგოთ, როგორც ერთად აღებული მთელი ხალხი (ამ შემთხვევაში „საერთო”; „საზოგადოებრივი აზრი” არის „საერთო აზრი”). იგი ეწინააღმდეგება „კერძოს” და აღნიშნავს იმას, რაც გახსნილია, ღიაა ყველასთვის (ყველასთვის, საზოგადოებისათვის მისაღები); ზოგიერთის აზრით, ეს არის სახელმწიფოს კუთვნილება და გამოხატავს „კოლექტიურ” თუ „საერთო” ინტერესს (მოქალაქეობრივი უფლება, სახელმწიფოს მოქმედების სფერო). მაგრამ ასეთი საზოგადოებრივი აზრი არ წარმოადგენს ხალხის დიდი ნაწილის აზრთა სტატისტიკური განზოგადების შედეგს (ხალხის აზრი, ბრბოს აზრი).

ზოგიერთი მეცნიერის აზრით საზოგადოებრივ აზრზე ლაპარაკი შეიძლება დავიწყოთ XVIII საუკუნიდან. თუმცა ეს ფენომენი არ იყო „საზოგადეობრივი აზრი”. ამ დროს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა განათლებული ელიტის აზრს. ინტელექტუალურმა ელიტამ წარმოშვა იგი საკუთარი მოთხოვნების ლეგიტიმაციისათვის და სამეფო აბსოლუტიზმის დასუსტებისათვის. ფილოსოფოსები და მწერლები, რომელთა პროფესია აზრის შექმნაში მდგომარეობდა, იწყებდნენ საკუთარი აზრის განმტკიცებისა და მხარდაჭერისათვის მუშაობას. ისინი ცდილობდნენ საკუთარი აზრი გარდაექმნათ უნივერსალურ აზრად, რომელსაც ექნებოდა პოლიტიკური ღირებულება.

საზოგადოებრივი აზრი და საერთოდ საზოგადოება თითქმის ყველა დროში ანგარიშგასაწევი ძალა იყო. მაგალითად, როცა პრუსიის მეფის ვილჰელმ II -ის მინისტრმა შემოიღო ისეთი სასკოლო კანონპროექტი, რამაც საზოგადოებრივი აზრის განაწყენება გამოიწვია. მეფემ ამის გამო მინისტრი გადააყენა მიუხედავად იმისა, რომ პრუსიის კონსტიტუცია მას ამას არ აიძულებდა.

თუკი აქამდე ეს იყო მხოლოდ ელიტის აზრი (უფრო ინფორმირებულები), რომლებიც რაციონალური დისკურსის შემდეგ საჯაროდ აცხადებდნენ მას და მოუწოდებდნენ თავიანთი აზრის პატივისცემისაკენ, XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ნელ-ნელა იწყება ასეთი საზოგადოებრივი აზრის ტრანსფორმაცია. ამის მიზეზი იყო საყოველთაო საარჩევნო უფლების დამყარება და კოლექტიური ქმედებების ახალი ფორმების განვითარება, რომელთა სათავეში იდგნენ „მასობრივი ორგანიზაციები” - პოლიტიკური პარტიები ან პროფკავშირები. ამ დროს გერმანელი სოციოლოგი და ფილოსოფოსი იურგენ ჰაბერმასი აცხადებდა, რომ ეს არის „ფორმალური აზრი, რომელიც აღიარებულია პოლიტიკური ინსტანციების მიერ” (12:2003) და იგი მას აიგივებდა უმრავლესობის აზრთან.

XIX საუკუნის ბოლოს გამრავლდა მასობრივი მოძრაობები, ქუჩის მანიფესტაციები, წარმოიშვა და გავრცელდა სახალხო და საერთო ეროვნული პრესა. შესაბამისად იქმნება ახალი საზოგადოებრივი აზრი. თანამედროვე საზოგადოებაში იგი დიდ როლს თამაშობს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ეს ყოველივე მიუთითებს იმაზე, რომ საზოგადოებრივი აზრი მართლაც არსებობს. ასე მაგალითად, ზოგჯერ მიტინგზე წარმოთქმული პოლიტიკური დისკურსი და პრესის სტატიები უფრო მნიშვნელოვანია პოლიტიკაში, ვიდრე საკანონმდებლო ორგანოში მიღებული კანონი. პოლიტიკოსებიც შესაბამისად ცდილობენ საზოგადეობრივი აზრის მომხრობას. რა თქმა უნდა, ისინი ამას აკეთებდნენ ენის, მეტყველების დახმარებით.

ჩვენ ვთვლით, რომ კომუნიკაციის დასამყარებლად კარგად თქმის ხელოვნება არ კმარა. ამისათვის საჭიროა იცოდე ყველა ის მექანიზმი, რომლითაც გავლენას მოახდენ შესაბამის აუდიტორიაზე. ლაპარაკი ნიშნავს სხვაზე მოქმედებას, რათა გარდაქმნა მისი აზრი, დაარწმუნო, გაუძლიერო რწმენა, დაითანხმო ან წინააღმდეგობის გრძნობა შეუსუსტო. ამრიგად, ლაპარაკის დროს ადამიანი ნეიტრალური არასოდეს არ არის. მაშინაც კი, როცა ცდილობს უბრალოდ ინფორმაცია მიაწოდოს, გააფრთხილოს ან რჩევა მისცეს მეორე ადამიანს. იმისათვის, რომ ვინმე რამეში დაარწმუნოს, ადამიანს უნდა გააჩნდეს კომუნიკაციის ნიჭი. კონტაქტის დამყარება პირისპირ, ისევე როგორც უზარმაზარი აუდიტორიის წინაშე, მოითხოვს დიდ ძალისხმევას და ძალზე რთულია; თუმცა არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ამისათვის არიან დაბადებულები. ასეთი ადამიანები ფლობენ კომუნიკაციის ხელოვნებას, ორატორულ ნიჭს და მათ შეუძლიათ სხვებზე ზეგავლენის მოხდენა. ისინი აგროვებენ ხალხზე პირად ინფორმაციას და ცდილობენ, პასუხი გასცენ იმის შესაბამისად, თუ რა აწუხებს და რა მოთხოვნები აქვს თანამოსაუბრეს (ან აუდიტორიას). ტყუილად კი არ არის ნათქვამი - „გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი“ („Il est des portes sur la mer que l'on ouvre avec des mots“). ტკბილი სიტყვით - ანუ როცა გაგებით მოეკიდებიან მეორე ადამიანის გულისტკივილს, მოაჩვენებენ თითქოს ესმით მისი, გაიაზრებენ მის წუხილს - ამით მიაღწევენ მის ნდობას და მერე კი ადვილად მოახდენენ ზეგავლენას. ჩვენ ვეთანხმებით იმ მოსაზრებას, რომ ენა არა მარტო შემეცნების საშუალებაა, არამედ ემსახურება გაბატონებულ იდეოლოგიას, ახდენს ხალხის მანიპულირებას.

უკვე XX საუკუნის 70-იან წლებში პიერ ბურდიე აცხადებს, რომ „საზოგადოებრივი აზრი არ არსებობს” (1:1982). ზოგიერთი მეცნიერის თვალსაზრისით აქ შეიძლება ვიგულისხმოთ ის, რომ ამ დროს საზოგადოებრივი გამოკითხვის პრაქტიკა ახალი შემოღებული იყო და პოლიტიკური და ჟურნალისტური წრეების რწმენა ამ ფენომენის მიმართ იყო სუსტი (11:1993). პ.ბურდიე ამბობს, რომ ყველანაირი აზრის სოციოლოგიური გამოკითხვა მიუთითებს საზოგადოებრივი აზრის არსებობაზე და რომ ყველა აზრს აქვს ღირებულება; როცა ერთსა და იმავე კითხვას უსვამენ ყველას, ეს გულისხმობს იმას, რომ არსებობს შესაძლებლობა, რომ მოცემულ პრობლემებზე გარკვეული კონსენსუსი მიიღწევა. იგი აცხადებს, რომ პოლიტიკოსები ხშირად ამბობენ „ღმერთი ჩვენთან არს”, რისი ექვივალენტიც დღეს არის „საზოგადოებრივი აზრი ჩვენთან არს” (vox populi vox dei). ასეთია სოციოლოგიური გამოკითხვის ფუნდამენტური ეფექტი: შექმნა ილუზია, რომ გამოკითხვების შედეგად მიღებული აზრი შეესაბამება საერთო საზოგადოებრივ აზრს. შესაბამისად უფრო მარტივია ადამიანების მანიპულაცია პოლიტიკოსებისათვის და საკუთარი აზრის თავსმოხვევა (2:1984).

პ.ბურდიეს აზრით, არსებობს ერთის მხრივ, საერთო ინტერესების მქონე გარკვეული ჯგუფის ჩამოყალიბებული, მობილიზებული აზრი; მეორე მხრივ, განწყობები, რომელიც სულაც არ არის აზრი, არამედ სოციოლოგიური გამოკითხვის შედეგი. სწორედ ამ უკანასკნელზე აცხადებს პიერ ბურდიე, რომ იგი არ არსებობს, რადგანაც მათ გამოკითხვის დროს წინასწარ მოცემულ აზრებს სთავაზობენ (აქ მნიშვნელოვანია ე.წ. „ლატენტური აზრი” (4:1993), რომელიც გულისხმობს იმ დაფარულ აზრებს, რომლებსაც ადამიანები ხშირად მალავენ; ასევე სოციოლოგიაში აღიარებული ორი პრობლემა: არაფრის მცოდნენი (7:2001)- შეიძლება გამოკითხულმა ადამიანებმა არ იცოდნენ საკითხი, რასაც ეკითხებიან და სიჩუმის ეფექტი (9:1984) - შეიძლება ხმამაღლა არ გამოთქვან საკუთარი აზრი გარკვეული მოსაზრებების გამო (7:2001)) და ამგვარად ადგენენ კითხვარებს. იგი უნდობლობას უცხადებს ამ გამოკითხვებს (საზოგადოებრივი აზრის პროცენტებში გამოხატვას) და მათ პოლიტიკური მანიპულირების საშუალებას უწოდებს. აქ შეგვიძლია მოვიყვანოთ მაგალითი თვალსაჩინოებისათვის. 1936 წელს ერთ-ერთი პოპულარული გამოცემა Literary Digest შეეცადა წინასწარ განესაზღვრა პრეზიდენტობის ორ კანდიდატს რალფ ლანდონსა და ფრანკლინ რუზველტს შორის გამარჯვებული. გამოკითხეს ადამიანთა უზარმაზარი რაოდენობა (მილიონზე მეტი ადამიანი). კვლევის შედეგების მიხედვით უცილობელი გამარჯვებული ლანდონი უნდა ყოფილიყო, თუმცა შედეგი აბსოლუტურად სხვაგვარი აღმოჩნდა. ამის თავი და თავი სწორედ მეთოდოლოგიური დარღვევები იყო. გაზეთმა კვლევისათვის ადამიანები ხელმომწერთა სიებიდან და სატელეფონო ცნობარებიდან შეარჩია, მაშინ, როცა დიდი დეპრესიის პერიოდში მონაცემთა ასეთ ბაზებში ძირითადად რესპუბლიკელები სჭარბობდნენ. გამომდინარე აქედან რუზველტის მომხრეები შერჩევაში არაადექტვატურად იყვნენ წარმოდგენილნი. მკვლევრებმა უბრალოდ არ გაითვალისწინეს ეს ფაქტი. სწორედ აქედან გამომდინარე იყო ასეთი განსხვავება კვლევის და არჩევნების შედეგებს შორის (6:2006).

უნდა ითქვას, რომ მიუხედავად ამ წინააღმდეგობრივი შეხედულებებისა, საზოგადოებრივი აზრი არის საზოგადოების მხარდაჭერა ან პირიქით უარყოფითი დამოკიდებულება გარკვეულ მოვლენებზე. იგი განსაზღვრულ პოზიციას იკავებს, რჩევას იძლევა ამა თუ იმ საზოგადო პრობლემების შესახებ და არეგულირებს ინდივიდების, სოციალური ჯგუფების და ინსტიტუციების ქცევას საზოგადოებაში და გამოიმუშავებს სოციალური ქცევის და საზოგადოებრივი ურთიერთობის გარკვეულ ნორმებს. ამ შემთხვევაში საზოგადოების ყურადღების ცენტრში ექცევა ის ფაქტები, რაც აინტერესებს სინამდვილეში მას და გამოირჩევა თავისი მნიშვნელობითა და აქტუალურობით (მაგალითად, როდესაც მანიფესტაციებისა და ქუჩაში გამოსვლების გზით საზოგადოება გამოხატავს თავის აზრს ამა თუ იმ მოვლენაზე;). იგი მოქმედებს როგორც მთელი საზოგადეობის ასევე ცალკეული კლასებისა და სოციალური ჯგუფების ფარგლებში (5:2001). აქ ლაპარაკი შეიძლება არა მარტო მთელი ქვეყნის, არამედ გარკვეული კლასის აზრზე, მაგალითად ახალგაზრდების აზრი (ახალგაზრდები გამოწვევას უცხადებენ ყველას, ვინც მათ ინტერესებს შეულახავს. ისინი უარყოფენ ყოველგვარ რუტინას და არ ურიგდებიან არსებულ სიტუაციას. მაგალითად, საფრანგეთში 1968 წლის მაისში განვითარებული მოვლენები. მასობრივ სტუდენტურ გამოსვლებს შეუერთდა მთელი ფრანგი ხალხი. სტუდენტების მთავარი მიზანი იყო რეფორმის გატარება მთელი ქვეყნის მასშტაბით, როგორც განათლების სისტემის შეცვლა ასევე სოციალური, ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესება. შედეგად ხელისუფლება წავიდა გარკვეულ დათმობებზე), ცალკეული პროფესიის წარმომადგელების აზრი (მაგალითად, საქართველოს მწერალთა კავშირის თანამშრომელთა უკმაყოფილება, როცა კავშირის კუთვნილება გაომცემლობა „მერანი” გააუქმეს. შენობას პრივატიზაცია გაუკეთდა. ამას დიდი გამოხმაურება მოჰყვა ტელევიზიაში თუ პრესაში). საზოგადოებრივი აზრის გამოხატულება შეიძლება იყოს ხელისუფლების არჩევნები, მასების მონაწილეობა საკანონმდებლო და აღმასრულებელ საქმიანობაში (ხალხი არაპირდაპირ არჩევნების გზით მონაწილეობს), პრესა და სხვა კომუნიკაციის საშუალებები, მანიფესტაციები, ასევე რეფერენდუმი (ხშირად რეფერენდუმების გზით ცდილობენ მიიღონ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება, სადაც საზოგადოებას აზრს ეკითხებიან. 1991 წლის 31 მარტს საქართველოში საპრეზიდენტო არჩევნებთან ერთად ჩატარდა რეფერენდუმი. ამ დროს გამოიკითხა ხალხის აზრი, სურდათ თუ არა მათ საქართველოს დამოუკიდებლობა. ხალხმა ერთხმად დაუჭირა მხარი საქართველოს დამოუკიდებლობას. შედეგად ამავე წლის 9 აპრილს გამოცხადდა საქართველოს დამოუკიდებლობა), მოსახლეობის წინასაარჩევნო გამოკითხვა. საზოგადოებრივი აზრის აქტიური ფუნქციონირება და მნიშვნელობა საზოგადოების ცხოვრებაში განისაზღვრება არსებული სოციალური პირობებით: კლასობრივი სტრუქტურა, წარმოებითი ურთიერთობები, კულტურა, განვითარების დონე, სპეციფიური დემოკრატიული ინსტიტუციები და თავისუფლების განვითარება. ყოველივე ეს დაკავშირებულია აზრის გამოთქმის თავისუფლებასთან - სიტყვის, შეკრების, ბეჭდვის, მანიფესტაციების თავისუფლება. დღეს საზოგადოებრივი აზრი ყალიბდება ძირითადად ინფორმაციის წყაროსა და პროპაგანდის გავლენით. სოციალიზმის დროს სოციალური ანტაგონიზმების ლიკვიდაციის პირობებში, სოციალურ სტრუქტურებში, კულტურაში და საზოგადოების სოციალურ-პოლიტიკური და იდეური ერთიანობის პირობებში საზოგადოებრივ აზრს გამოხატავდა კომუნისტური პარტია ან მუშათა რომელიმე ორგანიზაცია.

ჩემი აზრით, დღევანდელ სამყაროში საზოგადოებრივ აზრს დიდი ყურადღება ექცევა. ამის დამამტკიცებელი საბუთია ბევრ ქვეყანაში რეფერენდუმებისა და პლებისციტების არსებობა. აგრეთვე საზოგადოებრივი აზრის გამოხატვის ერთ-ერთი საშუალებაა მასობრივი გამოსვლები, მანიფესტაციები. მის არსებობაზე მიუთითებს ის, რომ ძალიან ხშირად ამბობენ ან წერენ „საზოგადოების გარკვეული ნაწილის აზრით”, „საზოგადოების რეაქცია ამ საკითხზე არის შემდეგი...” და მრავალი სხვა. მის არსებობას ყველა ქვეყანასა თუ სახელწმიფოში აღიარებენ. მას ანგარიშს უწევენ პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების დროს, რაც ნათლად გამოჩნდა ზემოთ მოყვანილ მაგალითებში.

ქვეყნის დემოკრატიული მმართველობითი სისტემების არსებობის ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა ამ საზოგადოების წევრთა სრულფასოვანი მონაწილეობა მათთვის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ, სოციალურ, ეკონომიკურ თუ კულტურულ პროცესებში; ქვეყნის ხელისუფლებამ თავის მხრივ ანგარიში უნდა გაუწიოს საზოგადოების აზრს. საზოგადოების მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია და შეიძლება ითქვას, რომ გადამწყვეტია ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ამიტომ საჭიროა საზოგადოებრივი აზრის კვლევა და მასზე ზეგავლენის მოხდენა.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
არსებობს თუ არა საზოგადოებრივი აზრი?

გვანცა ჭანტურია

საზოგადოებრივი აზრი თანამედროვე საზოგადოებაში დიდ როლს თამაშობს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ზოგჯერ მიტინგზე წარმოთქმული პოლიტიკური დისკურსი და პრესის სტატიები უფრო მნიშვნელოვანია პოლიტიკაში, ვიდრე საკანონმდებლო ორგანოში მიღებული კანონი. რეფერენდუმები, პლებისციტები, მასობრივი მანიფესტაციები - ეს ყოველივე მიუთითებს იმაზე, რომ საზოგადოებრივი აზრი მართლაც არსებობს.

SUMMARY
IS THERE A PUBLIC OPINION?
GVANTSA CHANTURIA

Society and public opinion always had a great power and P.O. was essential and ruling part of the political life. A speech made by an orator at the meeting or an article written by a journalist can prove to be more significant than a draft passed by the legislators. The referendums, plebiscites and mass manifestations are driving us to an idea that nowadays the P.O. is becoming more and more important.

РЕЗЮМЕ
СУЩЕСТВУЕТ ИЛИ НЕТ ОБЩЕСТВЕННОЕ МНЕНИЕ?

ГВАНЦА ЧАНТУРИА

В современном обществе общественное мнение играет большую роль в политической жизни. Иногда политическая речь и статьи в прессе более значительны чем принятые законы. Референдумы, плебисциты, массовые манифестации указывают на то, что общественное мнение существует.

გიორგი ქავთარაძე
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ჰუმანიტარული ფაკულტეტის მაგისტრანტი

ბიზანტია შუა საუკუნეებში ქრისტიანული რომის იმპერია იყო, ის მისი დედაქალაქის - კონსტანტინოპოლის არსებობის პარალელურად 330 წლიდან 1453 წლამდე არსებობდა. XIII საუკუნემდე ბიზანტია ევროპის ცენტრს წარმოადგენდა და ყველა ქვეყანა ვისაც კი ცივილურობაზე ჰქონდა პრეტენზია მისკენ ისწრაფოდა, თავად იმპერია დიდ ზეგავლენას ახდენდა, როგორც მეზობელ ქვეყნებზე ისე შორეულ დასავლეთსა და აღმოსავლეთზეც. ჩვენი ინტერესის საგანს წარმოადგენს თუ, რამ განაპირობა ასეთი ძლიერი იმპერიის განადგურება? რა როლი ითამაშეს ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა იმპერიის არსებობაში? რამ განაპირობა ქრისტიანულ სამყაროში ასეთი მკვეთრი დაპირისპირება, მაშინ როდესაც ორად გაყოფილ ქრისტიანულ ეკლესიას (1054 წლიდან) საერთო მტერი ისლამი უკვე ჰყავდა? დასმულ საკითხთან დაკავშირებით უამრავი მოსაზრება და ლიტერატურა არის, რომლებიც სხვადასვა ფაქტორებზე ამახვილებენ ყურადღებას.

1453 წელი, ყველასთვის კარგად ცნობილი ბიზანტიის იმპერიის დაცემის, კონსტანტინოპოლის აღების თარიღია. მაგრამ ჩვენი ყურადღების საგანს ამჯერად წარმოადგენს ორი საუკუნით ადრე განვითარებული მოვლენები იმპერიასთან მიმართებაში, რამაც საფუძველი დაუდო იმპერიის განადგურებას. ეს მოვლენა ისტორიოგრაფიაში მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის სახელითაა ცნობილი, რომელიც 1202 წლიდან 1204 წლამდე ძირითადად ფრანგი რაინდების და ვენეციის რესპუბლიკის მონაწილეობით მიმდინარეობდა, მათი მთავარი მიზანი ეგვიპტის დაპყრობა იყო, მაგრამ პაპის მოთხოვნით და მოაზროვნე ჯვაროსნების გადაწყვეტილებით მათ ქრისტიანული კონსტანტინოპოლის აღება გადაწყვიტეს, რაც ბერძნულ აღმოსავლეთსა და ლათინურ დასავლეთს შორის დიდიხნის დაპირისპირებით იყო გამოწვეული.

ჩვენი აზრით ბიზანტიის იმპერიის დაცემის გზაზე შედგომის განმსაზღვრელი სწორედ მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა გახდა, როცა ქრისტიანულ აღმოსავლეთს, ქრისტიანული დასავლეთი სამხედრო, პოლიტიკური და ეკონომოკური ინტერესებით დაუპირისპირდა. ბიზანტიის განადგურება XV საუკუნეში, კავკასიის, მცირე აზიის, ახლო აღმოსავლეთის, ბალკანეთის და სხვა აღმოსავლეთ ევროპის სივრცის მომავლის განმსაზღვრელი გახდა. დღესდღეობით ბიზანტიის იმპერიის დაცემის მიზეზი იმდენად არის საინტერესო, რამდენადაც გლობალიზაციის პოლიტიკა, დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის დაპირისპირების ფონზე.

ჩვენ შევეცდებით თვალწინგავისიგრძეგანოთ მეოთხე ჯვაროსნულ ლაშქრობისას მიმდინარე მოვლენები და პასუხი გავცეთ დასმულ კითხვებს.

XII საუკუნის შუა ხანებში კონსტანტინოპოლს დაახ. მილიონ ნახევარი მცხოვრები ჰყავდა და ის მაშინდელ მსოფლიოში ყველაზე დიდი ქალაქი იყო, ის წარმოადგენდა როგორც საზღვაო ისე სახმელეთო ცენტრს. დიდი სავაჭრო ქალაქ-რესპუბლიკები მასთან კარგი ურთიერთობის დაემყარებას ცდილობდნენ, როგორებიც იყო გენუა, პიზა, ვენეცია.

ინგლისელი ისტორიკოსის რანსიმენის შეფასებით, ბიზანტიამ ისტორიაში პასიური როლი ითამაშა, რადგან ათასწლეულის განმავლობაში ქრისტიანობის ბურჯად ურწმუნო აღმოსავლეთის, სპარსეთის, არაბების და თურქეთის წინააგმდეგ იდგა და გარდა ამისა განძი დასავლეთ რენესანსისთვის კლასიკური ლიტერატურა და ფილოსოფია დააკონსერვა. და აქვე აღნიშნავს, რომ ბიზანტიის იმპერია თავისი არსებობის განმავლობაში განუწყვეტლივ ზეგავლენას ახდენდა მთელ მსოფლიოს კულტურაზე, აღმოსავლეთ ევროპა თითქმის მთელ თავის კულტურას მისიონერებითა და სახელმწიფო მოღვაწეებით კონსტანტინოპოლიდან მას უმადლის, ასევე შემდგომ დასავლეთ ევროპა მის მოვალედ იდგა სანამ ბიზანტია თავის უკანასკნელ ნაბიჯებს დგავდა და მისი სწავლულები თავიანთი ხელნაწერებით და ახალპლატონიზმით იტალიაში აფარებდნენ თავს, და რომ საბოლოდ თავად ისლამი ბოსფორის იდეის მუდმივი ზეგავლენის ქვეშ მოექცა.

ლათინების მიერ მის დაპყრობამდე კონსტანტინოპოლი უდაოდ ევროპული კულტურის დედაქალაქი იყო. ალბათ დასავლეთის ქვეყნებს მოსწონდათ მათში, ფუფუნებაში ჩაფლულობა, სამართლიან და დახვეწილ ბიზანტიელებს პატივსცემდნენ, მისი დედაქალაქიც სიმდიდრით და მრავალნაირი კომფორტით საფრანგეთსა და სკანდინავიაში ადამიანებისთვის ზღაპრულ ქალაქად იქცა და ინგლისში მხოლოდ ოცნება შეეძლოთ. აღმოსავლეთ ევროპაში, ბიზანტიის ჭიშკრებთან მისი ხშირი სიახლოვით უსასრულოდ დიდი ზემოქმედება იყო. (7. 337-338)

XII საუკუნის მიწურულს ბიზანტიის იმპერიის დასუსტება, ალბათ მაინც ალექსი II (1180-1183) კომნენოსის მმართველობას უკავშირდება. ალექსი II მოურჯულებელი ბავშვი იყო. მან მთელი ცხოვრება თამაშსა თუ ნადირობაში გაატარა და ამის გამო მანკიერების გამოხატვის გარკვეული ჩვევებიც განუვითარდა. ამავდროულად, დედამისი, მარიამ ანტიოქიელი, ქვეყანას მის ნაცვლად მართავდა. მარიამმა პროდასავლური სიმპატიებისგან განსხვავებული ხასიათის მრჩეველი ხელმძღვანელად დანიშნა; მანუელის დისწული, ალექსი პროტოსებასტუსი: „იგი მიჩვეული იყო დროის უდიდესი მონაკვეთის ლოგინში გატარებას ... როდესაც მზე ამოვიდოდა იგი სიბნელეს ეძებდა, როგორც გარეული ცხოველი; იგი დიდ სიამოვნებას ღებულობდა თავისი გაფუჭებული კბილების წმენდით, ახლების ჩასმით იმ კბილების ადგილას რომლებიც ადრეულ წლებში მომძვრალი ჰქონდა“ (6. 291) იმის გამო რომ ქალის მმართველობით უკმაყოფილება იზრდებოდა, მრავალგვარ შეთქმულებებს ჰქონდა ადგილი, რომლის მოთავეც ანდრონიკე კომნენოსი იყო, იმპერატორის პირველი ბიძაშვილი. მის სახელსა და დიდებასთან ერთად მის ლეგენდარულ გმირობებს საწოლში და ბრძოლის ველზე, მისთვის შეუდარებელი რეპუტაცია მოჰქონდა. ანდრონიკეს ყოველთვის საიმპერატორო გვირგვინზე ეჭირა თვალი, და როდესაც, მანუელი გარდაიცვალა, მისთვის ცნობილი გახდა ის უკმაყოფილება, რომელიც ქალის მმართველობის შედეგად იყო გამოწვეული. 1182 წლის აგვისტოში კონსტანტინოპოლში აჯანყებამ იფეთქა იმპერატორის ბიძამ ისააკ II (1185-1195) ანგელოსმა პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე აიღო ტახტის მემკვიდრე ალექსი II მახვილით განგმირა და წმ. სოფიას ტაძარში თავი იმპერატორად გამოაცხადა. ამის პარალელურად ქალაქი არეულობამ მოიცვა. რევოლუციის ნაპერწკალი ჩაიხშო. ყველა სასახლის მეპატრონე ჯარში გამოიძახეს, ციხეები გატეხეს, პატიმრები რაზმს თავიანთ განმათავისუფლებლებთან ერთად შეუერთდნენ. ანდრონიკე წინ მიიწევდა დედაქალაქისკენ. არმია და საზღვაო ჯარი ჩქარობდა მას შეერთებოდა. როდესაც რევოლუციის ამბავმა ანდრონიკემდე მიაღწია, იგი თავის შესაძლებლობებში, რომ კონტროლს შეინარჩუნებდა ღრმად იყო დარწმუნებული; მაგრამ როდესაც იგი მივიდა დიდ სასახლეში ყველაფერი ნათელი იყო, მან ნახა თავისი დამცველები, რომლებიც მას აღარ ემორჩილებოდნენ და უცბად მიხვდა. თავისი მეწამულისფერი ლაბადა და ჩექმები მოისროლა. მან საჩქაროდ თავის პატარა ცოლს და მის რჩეულ საყვარელს გუდა-ნაბადი შეაკვრევინა და მათთან ერთად ბოსფორიდან გაიქცა. სამივენი: იმპერატორი, დედოფალი და საყვარელი ძალიან სწრაფად შეპყრეს. ქალბატონებს სიცოცხლე შეუნარჩუნეს ხოლო ანდრონიკე ისააკის წინაშე დასასჯელად მიიყვანეს. მოკვეთეს მარჯვენა ხელი და ციხეში ჩასვეს, რამდენიმე დღის შემდეგ ის წამებით მოკლეს. ნიკიტა ხრონიატი გადმოქვცემს: „ისინი მას ცემდნენ, ქვებს ესროდნენ, მოსვენებას არ აძლევდნენ ჭუჭყიან ტალახს განუწყვეტლივ ესროდნენ. ერთმა ქალმა ქუჩაში ერთი სათლი ადურებულ წყალით სავსე თავზე დააცალა... შემდეგ იგი ფეხებით დაკიდებული, აქლემს მობმული ათრიეს. და ბოლოს ამდენი ტანჯვის შემდეგ ის მოკვდა, სიკვდილის შემდეგ მას ხელი პირში ჩადებული დარჩა, ფიქრობენ რომ იგი სისხლს იწოვდა რომელიც ერთადერთი ჭრილობიდან სდიოდა”. მისმა მემკვიდრეებმა, შვილმა მანუელმა და შვილიშვილებმა ალექსი და დავითმა თავი საქართველოს სამეფოს შეაფარეს, სავარაუდოდ მანუელის ცოლი თამარ მეფის და, რუსუდანი იყო.

ყველა ცნობილთა შორის ვინც კი ბიზანტიას მართავდა, ანგელისი ყველაზე ცუდი იმპერატორი იყო. საბედნიეროდ მისი მეთაურობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. ანგელოსების სამი იმპერატორი - ისააკ II, ალექსი III (1195-1203) და ალექსი IV (1203-1204) - ერთად აღებული მხოლოდ ცხრამეტი წელი მართავდა. მაგრამ თითოეული დაბეჩავებული იყო, და ისინი კონსტანტინოპოლზე მისი საბოლოო დაცემის დიდ კატასტროფამდე ერთობლივად პასუხისმგებელნი იყვნენ. (6. 295)

1198 წელს რომის პაპი გახდა ინოკენტ III. რომის კურიის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი პაპი იყო „გრიგოლ VII-ის სულიერი მემკვიდრე, მსოფლიო თეოკრეტიული მონარქიის იდეის ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური ქომაგი და გამტარებელი“ (8. 240).

ინოკენტ III-მ თავისი შორსმჭვრეტელური დიპლომატიით იმდენი შეძლო, რომ მისდამი ვასალურ დამოკიდებულებაზე ევროპის ბევრმა ქვეყანამ ფიცი დადო, ამით მან კარგად ისარგებლა დაეწყო მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის ქადაგება და ორგანიზება. ამ მოწოდებას სამღვდელოების ქვედა იერარქიიდან ბევრი მხარდამჭერი გამოუჩნდა. განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ფრანგი ფულკო ნელელი, რომელსაც როგორც იაკოვ ვოტრიელი აღწერს ადვილად შეეძლო ხალხის დარწმუნება მიეღოთ მონაწილეობა ლაშქრობაში, იგი მჭერმეტყველური ნიჭით გამოირჩეოდა (3. 416). მქადაგებელნი და ჯვაროსანი რაინდები ხალხს აღმოსავლეთის წინააღმდეგ ბრძოლას ნათელ ფერებში უხატავდნენ, ისინი მათ ამქვეყნიურ სიკეთესა და ბედნიერებას სთავაზობდნენ, თუკი ლაშქრობაში მიიღებდნენ მონაწილეობას.

1199 წელს საფრანგეთში ქალაქ ეკრიში ტურნირი გაიმართა, რომელმაც ხელი შეუწყო მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის დაჩქარებას. გრაფები ტიბო შამპანელი და ლუი ბლუასელი რომლებიც ტურნირში მონაწილეობას იღებდნენ, მათ იქ მოისმინეს ფულკო ნელელის მგზნებარე სიტყვა ქრისტეს საფლავის განთავისუფლების მოწოდებით. რის შემდეგაც გრაფებმა ჯვარი მიიღეს და ასევე ათასობით გამოცდილმა მეომარმა საფრანგეთში ფიცი დადო, წასულიყო წინდა მიწის გასათავისუფლებლად. 1200 წელს ტიბო შამპანელის სიძემ გრაფმა ბოლდუინ ფლანდრიელმა და მისმა ძმებმა ევსტახმა და ჰენრიმ ჯვარი მიიღეს. (8. 242)

1201 წელს ბიზანტიის იმპერიის თავს დრამატული მოვლენები განვითარდა, უფლისწული ალექსი ტყვეობიდან გაიქცა. მან თავი დასავლეთში გერმანიას შეაფარა და თავის სიძეს ფილიპ შვაბილეს დახმარება სთხოვა უზურპატორის წინააღმდეგ. სწორედ ამ დროს ჯვაროსნები ვენეციაში იყრიდნენ თავს რათა ინოკენტ III-ს სურვილის მიხედვით მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა ეგვიპტის წინააღმდეგ წარმართულიყო. ვენეციაში, რადგან მხოლოდ მას შეეძლო მრავალრიცხოვანი ჯვაროსანთა ჯარის გადაყვანა ფლოტით ხმელთაშუაზღვაზე. გარემოებას ის ართულებდა, რომ 1201 წლის თებერვალში ჯვაროსანთა დიპლომატიური მისია (ექვსი ელჩი, სამი გრაფი მათ შორის ჟოფრუა ვილარდუენი და მარშალი შამპანიდან იმყოფებოდა) ვენეციის დოჟს ენრიკო დანდოლოს ეახლა, რათა ფლოტის დახმარება ეთხოვათ, მაგრამ ვაჭრობასა და ბიზნეში კარგად გაწაფული ენრიკო დანდოლო თავს იკავებდა უსახსრო ჯვაროსნების დახმარებაზე (1. 8-9). ბიზანტიიდან გამოქცეული ალექსის თხოვნა მათთვის სულის მისწრებას გავდა, ჯვაროსნებს ვენეციელთა ფლოტისთვის ფულის შოვნის საშვალება გაუჩნდათ. ალექსი და ფილიპე შვაბიელის წარმომადგენლებმა დახმარების აღმოჩენისთვის ჯვაროსნებს შემდეგი პირობები შესთავაზეს: 1. ისააკ II-ისთვის ტახტის დაბრუნების შემთხვევაში, ბიზანტიის ეკლესია რომს დაექვენდებარებოდა, ეს კი ინოკენტ III-ის ოცნება იყო. 2. ჯვაროსნები გასამრჯელოდ 200 ათას ვერცხლის მარკას მიიღებდნენ. 3. ბიზანტის ჯვაროსნებს დაეხმარებოდა იერუსალიმისა და წმინდა მიწის განთავისუფლებაში. ამ ორ უკანასკნელზე კი ჯვაროსნები ოცნებობდნენ. ამ დაპირებათა შემდეგ ბინოფაციუსი, ბოლდუინი, გრაფი ლუი და ჯვაროსანთა სხვა ხელმძღვანელები ენრიკო დანდოლოს შეხვდნენ და გააცნეს თავიანთი გეგმები ისააკ II-ის დასახმარებლად ბიზანტიის წინააღმდეგ, ბიზანტიაზე და უშუალოდ კონსტანტინოპოლზე გალაშქრება, მისი აღება და დასუსტება კი დანდოლოს ოცნებას შეადგენდა. ამგვარად ევროპული ძალების-ჯვაროსნების, თეოკრატიული იდეოლოგიის-ინოკენტ III-ს და ფინანსური ინტერესის-ენრიკო დანდოლოს ოცნებების ასრულება კონსტანტინოპოლზე გადიოდა. ამისათვის საჭირო მიზეზიც ბუნებრივად გამოუჩნდათ ისააკ II-ს სახით, როგორც ნიკიტა ხონიატი შენიშნავს ეს იმით იყო გამოწვეული, რომ „ვენეციელები... შეურაწყოფილნი იმით, რომ მათი მნიშვნელობა გადმოვიდა ბიზანტიელებზე და, ჩვენგან დაცილებულები, მათ გამოამჟღავნეს ყოველ შემთხვევაში მტრული განწყობა, განსაკუთრებით მაშინ როდესაც ალექსი III ფულს დახარბებულის 200 მინი ოქროს გადახდა არ სურდა... კიდევ უფრო მეტი ბოროტება სურად ჩვენთვის ვენეციელ დოჟს ჰენრი დანდოლოს, ბრმა და ზოგჯერ დამწუხრებული; მას ყველაზე მეტად სძულდა და მტრულად იყო ბერძნების წინააღმდეგ განწყობილი; გაქნილი ადამიანი იყო და ძალიან მოურიდებელი იმდენად, რომ თვის თავს ბრძენთა ბრძენი უწოდა, და სხვებზე საუკეთესოდ მიაჩნდა თავი. ის თვლიდა სიცოცხლეს სიკვდილზე უარესად, თუკი მას არ შეეძლო შეურაწყოფაზე შურიეძია, ბერძნები თავისი მოქალაქეებით აიყოლია, ყველა უბედურება გონებაში გათვალა, მისი გამოცდილი თანამემამულეები ანგელოსის, ანდრონიკესა და მანუელის მმართველობისას. მაგრამ ცნობილია, რომ ყოველგვარი წამოწყება მისადმი იყო მიმართული, თუკი რამ იყო მოფიქრებული ბერძნების წინააღმდეგ ერთი ვენეციელისგან, დანდოლომ განიზრახა მოკავშირეების შეძენისთვის და მზაკვრულად ჩამოეშორებინა ისეთ ადამიანების ნაცვლად, რომლებიც ბერძნებისადმი შეურიგებელ სიძულვილს ნერგავდნენ და მათი სიმდიდრე შურდათ. ამ დროს (1203წ.) თავად ბედმა გაუგზავნა მას რამდენიმე დიდებული მპყრობელი, პალესტინის მონახულების მსურველნი, და მათთან მან კავშირი შეკრა ბერძნების წინააღმდეგ. ესენი იყვნენ: ბონიფაციუსი - მონფერატელი მარკგრაფი, ბოლდუინი - ფლანდრიელი გრაფი, ჰენრი - სენ-პოლის გრაფი, ლუი - ბლოას გრაფი და სხვა მრავალი მამაცი მეომარი, მსგავსად მატულობდნენ თავიანთი მახვილებით“. (2. 431)

როგორც ჩანს, ბერძნებმა დროულად ვერ შეაფასეს დასავლეთიდან მომავალი საფრთხე და მხოლოდ გვიან მიხვდნენ და გააცნობიერეს. მათ არც უფიქრიათ და ვერც წარმოიდგენდნენ რომ ერთმორწმუნე დასავლეთი ბიზანტიას სასიკვდილოდ გაიმეტებდა, საინტერესოა ის ფაქტი რომ ბიზანტიურ სივრცეში წარმოქმნილი ქრისტიანული სახელმწიფოები ახერხებენ ეროვნული ღირებულებების წინ წამოწევას და ხშირად რელიგიაზე უფრო მაღლა აყენებენ. ბიზანტიის ხელისუფლებისგან განსხვავებით ასე მოხდა საქართველოს, ბულგარეთის, სერბეთის და სხვა ქვეყნების მაგალითზე, ყველა ცდილობდა ბიზანტია განეძარცვა ყოველივე კარგისგან. მის შეცდომებზე სხვები სწავლობდნენ, თავად კი შეცდომას ვერ ხედავდა ის პატიოსნად იყო თავისი რწმენის მიმდევარი და ერთგული განსხვავებით დასავლეთისა და ალბათ ისევ მის ხელისუფალთა მანკიერებებისკენ სწრაფვამ, რომელიც ამქვეყნიური სიამოვნების უმაღლეს განცდებს წარმოადგენს იმპერიის მმართველი ფენები მიიყვანა ფუფუნების შეგუებამდე, რამაც იმსხვერპლა კიდეც იმპერია, მათ არ ადარდებდათ საფრანგეთსა, გერმანიასა თუ ინგლისში მცხოვრები ქრისტიანები რომლებიც გაჭირვებაში ცხოვრობდნენ.

1203 წლის დამდეგს ბიზანტიის ტახტის მაძიებელთან დადებულ იქნა საბოლოო ხელშეკრულება, ხოლო იმავე წლის 27 ივნისს ლათინთა ფლოტმა კონსტანტინოპოლის მახლობლად ღუზა ჩაუშვა. ქალაქი იერიშით აიღეს. ისააკ ანგელოსი თავის ვაჟთან ალექსი VI-სთან ერთად ხელახლა ავიდა ტახტზე. მაგრამ ლათინებმა საბოლოოდ გამოამჟღავნეს თავიანთი სურვილი და ამას მოჰყვა სახალხო აჯანყება, რის შედეგადაც დამხობილ იქნა იმპერატორი და ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო ალექსი V მურზუფულამ. 1204 წლის 12 აპრილს კონსტანტინოპოლი ლათინებმა კვლავ იერიშით აიღეს და განუკითხავად გაძარცვეს და ააოხრეს. 1204 წლის მარტში ხელი მოეწერა ხელშეკრულებას, რომლის თანახმად ლათინები ერთმანეთში ინაწილებდნენ ნადავლს. (8. 138)

1204 წლის 12 აპრილს ლათინებმა კონსტანტინოპოლი აიღეს, რითაც მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა, ვითომც და „წმინდა მიწის მუსულმანთაგან გასანთავისუფლებლად“ წამოწყებული, სინამდვილეში დასრულდა ძლიერი აღმოსავლეთ ევროპული იმპერიის განადგურებით, უფრო სწორად მისთვის ისეთი ლახვარის ჩასობით, რაც დამღუპველი აღმოჩნდა. ამის შემდეგ ბიზანტიურ სივრცეში იქმნებოდა ძლიერი ფეოდალური სენიორები. მრავალი პატარა იმპერია წარმოიშვა: მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის შედეგად, კონსტანტინოპოლის წინააღმდეგ ვენეციელთა გამოყენებით, სხვა ეფემერული ლათინთა იმპერია შეიქმნა. (4. 70), რომლის მბრძანებლადაც ლათინებმა ფლანდრიის გრაფი ბოდუენი დასვეს. ბონიფაციუს მონფერატელი თესალონიკის მბრძანებელი გახდა. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ტახტი ვენეციის პატრიარქმა დაიკავა, ტრაპიზუნტში შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთში საქართველოს მეფის თამარის ძალისხმევით ალექსი და დავით კომნინოსებმა იმპერია დააარსეს. (9. 110)

მუსლიმ ავტორებთან აღმოსავლური სივრცის დამოკიდებულება ბიზანტიელებისადმი იცვლება, რაც მათ აღმნიშვნელ ტერმინშიც გამოიხატება, ისინი ბიზანტიელების აღმნიშვნელად ალ-რემს იყენებდნენ, ასევე ჯვაროსნული ლაშქრობების ადრეულ პერიოდში ჯვაროსნების აღსანიშნავადაც ალ-რემი გამოიყენებოდა. ჯვაროსნული ლაშქრობების შემდეგ არაბები ისწრაფოდნენ არ აერიათ ბიზანტიელებში ჯვაროსნები და ახალი ტერმინი იფრანჯი (ფრანგები-გ.ქ.) გამოიყენებოდა (5. 56) და ზოგი ავტორი ბიზანტიის იმპერატორებთან მუსლიმთა ნათესაურ კავშირებზე მითებს ქმნიდნენ რათა მათ მიერ 1453 წელს კონსტანტინოპოლზე გალაშქრება და ლათინთაგან მისი განთავისუფლება გაემართლებინათ.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, „1204 წლის მოვლენები ბიზანტიისთვის იყო გამანადგურებელი დარტყმა, რომლის შემდეგაც ის ვერასოდეს გაიმართა წელში“ (10.139). მაშინ როდესაც მაშინდელი მსოფლიოს მოსახლეობის უმრავლესობას კონსტანტინოპოლის ხელში ჩაგდება სურდა, ეს ერთგვარად იმის გამოხატულება იყო რომ დიდ კაცთან პატარა კაცს არ გაუიდოდა სიმართლე, ბარბაროსი ჯვაროსნები მოყვრულად მოსული მტრები იყვნენ.

ლიტერატურა:
Literature:
Литература:

რეზიუმე
ბიზანტიის დაცემის დასაწყისი

გიორგი ქავთარაძე

1453 წელი ყველასთვის კარგად ცნობილი ბიზანტიის იმპერიის დაცემის, კონსტანტინოპოლის აღების თარიღია. მაგრამ ჩვენი ყურადღების საგანს ამჯერად წარმოადგენს ორი საუკუნით ადრე განვითარებული მოვლენები იმპერიასთან მიმართებაში, რამაც საფუძველი დაუდო იმპერიის განადგურებას. ჩვენი აზრით ბიზანტიის იმპერიის დაცემის გზაზე შედგომის განმსაზღვრელი მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა გახდა, როცა ქრისტიანულ აღმოსავლეთს, ქრისტიანული დასავლეთი სამხედრო, პოლიტიკური და ეკონომოკური ინტერესებით დაუპირისპირდა.

SUMMARY
THE BEGINNING OF THE END THE BYZANTIUM EMPIRE

GIORGI KAVTARADZE

1453 for everybody well known date it is the fall of the Byzantium empire and occupation of Constantinople, for the present moment we are interested deeply in facts that took place two centuries ahead before empires fall. To our mind the reason of falling Byzantium empire was the fourth Crusade's war, when Christian East, Christian West military, political and economic interests were in contrast to each other.

РЕЗЮМЕ
НАЧАЛО ПАДЕНИЯ ВИЗАНТИИ

ГИОРГИ КАВТАРАДЗЕ

1453 год является датой Константинополя и падения всем известной Византийской империи. Но предметом нашего внимания на этот раз являются события, происшедшие за два столетия до этого, которые послужили основанием для уничтожения империию. По нашему мнению, определяющим фактором в падении Византийской империи стал именно данный крестовый паходб когда военныеб политические и экономические интересы христианского востока были противопоставлены интересам христианского запада.

VALERI MODEBADZE
PhD STUDENT IN POLITICS
AT THE INTERNATIONAL BLACK SEA?UNIVERSITY

Turkish and Russian dominion had a great influence on the ethno-confessional structure of Meskheti. Neighbouring countries of Georgia directed and controlled demographic processes in Meskheti. More than two centuries Meskheti remained under Ottoman control which affected its ethno-confessional composition. Historical events such as migration of Turkish tribes and the conversion of the local Meskhetian population to Islam changed its ethno-confessional structure. Russian occupation also greatly altered its demographic picture. The deportations and forceful expulsions of local Muslim population to inner areas of Turkey were accompanied with the resettlement of loyal colonists from Turkey to Samtskhe- Javakheti. This ethnic cleansing policy, as well as the deportation of Meskhetians to Central Asia in 1944 caused radical demographic changes in this region. As a result, Samtskhe- Javakheti is today an ethnically and religiously diverse region.

Original settlers of Meskheti are Meskhetians, indigenous people of the south- western part of Georgia. This region originally was much larger than it is today and larger part of it nowadays belongs to Turkey. Meskhetians (Meskhs) are descendants of the ancient Georgian tribes of Meshech (later Moskh) and Mosiniks (also known as Meshekhs/Mosokhs/Mushki, Mushku in Akkadian, Moschoi in Greek). They were an ancient, non-Indo-European and non-Semitic, indigenous tribe that inhabited territories in eastern part of Asia Minor in 3rd-1st millennia BC. These tribes had highly developed culture and were one of the inventors of iron metallurgy. Assirian and Hittite sources often mention a powerful tribe of Mushks which threatened them from the north and often fought against them. (Khazaradze, 2001)

In the 2nd millennium-8th century BC Meskheti as part of the Georgian Kingdom of Diaokhi, which was a confederation of Georgian tribes, was frequently fighting against its neighbouring states - Kolkhida and Urartu. The historical sources of Urartu call them Diaochi. Later the Greeks called them Taochs. The name of the historical province of Georgia Tao is derived from the name of this kingdom. Constant attacks from Colkhida and Urartu destroyed Diaokhi in 8th century BC. Colkhida Kingdom occupied its territories and became a neighbour of Urartu. Since then Fights between these two neighbours began. Battles against Urartu and invasions of the nomadic tribes from the North Caucasus - Cimmerians weakened once powerful Georgian kingdom Kolkhida and from 4th century BC it fell under influence of another Georgian Kingdom - Kartli or Iberia.

In the 4th century BC-6th century AD Meskheti was part of the Kingdom of Iberia. Certain groups of Meskhetian tribes migrated to Kartli and played very important role in the formation of the Georgian nation and Kartli (Iberia) Kingdom. They are even regarded as founders of the ancient Georgian capital Mtskheta which literarily means town of Meskhs (Meskhetians). (Umarov Gozalishvili, 2005)

In the 9th -11th centuries Mesketi, also known as Tao - Klarjeti, was governed by the Bagratides and the region played a crucial role in the unification of the Georgian principalities into a single Georgian state in 1008. Meskheti gave many prominent people to the united Georgia. The well known Bagrationi dynasty originated from the ancient Meskhetian town Speri (present-day Ispir) In the 10th 15 centuries Meskheti was part of the united Georgian Kingdom. It was one of the most distinguished regions of the united Georgia not only in political, but in cultural aspects. Meskheti played very important role in the development of Georgian culture and civilization. During the reign of King Tamar, when Georgia became the leading force in Caucasus, a masterpiece „The knight in the Panter's Skin” was written by a prominent Meskhetian writer Shota Rustaveli. In the XI -XIII centuries Meskheti was the largest province of Georgia and kept the leading positions among the regions of Georgia.

The invasions of Tatar - Mongols in the 13th century and the campaigns of Tamerlane in the 14th century devastated Georgia and its southwestern province Meskheti and promoted the disintegration of the country. The population of the country was drastically reduced and its economy was on the verge of collapse. Weak and exhausted from the endless wars, Georgia started to disintegrate in the 15th century. (Bluashvili, 2006) The king's centralized power had significantly diminished and he began to loose control over most of his territories. The decline of King's power accelerated the segregation of Georgia into several independent kingdom - principalities. Various rulers of different provinces fought for their independence from the central Georgian rule and promoted the total disintegration of Georgian state. Last king of the united Georgia, George VIII (1446-1466) was unable to stop the disintegration of his kingdom and unify the country again, because he encountered strong resistance from the lords and rulers of the different provinces of Georgia, especially from the ruler of Samtskhe -Saatabago (Meskheti), Kvarkvare Jakeli. Every effort to unify the country was futile and Georgia quickly disintegrated into a number of independent kingdoms. (Umarov Gozalishvili, 2005)

Weak and fragmented Georgia became an easy target for the invaders. Small Georgian Kingdoms and principalities were under constant threat of invasions. The situation was especially dramatic for a small principality of Samtskhe-Saatabago because as a borderland it suffered more serious blows from the invaders and it was unable to resist the expansionist ambitions of its powerful neighbors, Turkey and Iran. By the Mid -fifteenth century the power of Ottoman Empire increased greatly as it managed to absorb Byzantine and Trapezund Empires. Iran, which was disunited for almost eight centuries, became also a powerful state. When it was disunited it did not present a serious threat to Georgia but at the beginning of the 16th century (1502) it was united again under the vigorous dynasty of the Safavids and began to expand towards the Transcaucasus. From the beginning of the XVI century these two Middle Eastern superpowers were perpetually at war with each for the spheres of influence in Transcaucasus. (Gachechiladze, 1995) In the battle of Cildir, in 1578 Turkey defeated Iran. In 1590 a peace treaty was signed between Iran and Turkey. Under this treaty Samtskhe-Saatabago fell under Ottoman dominion. Georgia had lost one-third of its territories and this region became the province of the Ottoman Empire.

Meskheti was converted into one of the administrative regions of the Ottoman Empire which was named Wilayat of Gurjistan. From this period starts the islamization process of Meskhetians. Islam came to Meskheti with the arrival of nomadic tribes of Turkish origin. Thereafter, the establishment of the Ottoman landowner system in the region accelerated its islamization. According to the Ottoman rule of land ownership only Muslim Soldier could own land. A Georgian landowner had two options - either to adopt Islam, serve turkey and retain his property or abandon his land and leave the country. Therefore, many Georgians, especially lords were forced to adopt Islam in order to preserve their property and enjoy the same privileges as Muslim population of Ottoman Empire. To preserve its power and wealth, the ruler of Samtskhe-Saatabago, Beka Jaqeli, converted to Islam, and a member of the Jaqeli family almost continuously held the title of Pasha until the abolition of the Akhaltsikhe pashalik in 1829. Other Meskhetian feudal families also adopted Islam. (Sanikidze, Walker, 2004) Some of the population decided to leave the country and found refuge in the inner Christian kingdoms of Georgia in order to avoid the conversion to Islam. „Extensive Register of Gurgistan Vilayet” often mentions „the villages abandoned by the population.” According to this document there were 1160 villages in Samtskhe-Saatabago. From these 1160 villages, 368 were completely abandoned and not a single person lived any longer there. Some people stayed in Meskheti and managed to retain Christianity at the expense of converting to Catholicism.

The arrival of nomadic Turkish tribes to Meskheti did not change significantly the ethno-confessional composition of this region until the eighteenth century. (In the 18th begins the massive migration of nomadic Turkish tribes to Meskheti and intensifies the conversion of local population to Islam) On the initiative of the Turkish Sultan Samtskhe-Saatabago's territories were populated with Turkish nomads, Turkmen tribes and Kurds in order to speed up this regions „Turkization”. Despite the resettlement of these tribes Georgians still formed the great majority of the local population in the 16th century. After the annexation of Samtkhe -Saatabago in1590, Ottoman authorities conducted the census of this part of Georgia and they compiled a book in 1595 which they called an „Extensive register of Gurgistan Vilayet”. It includes valuable information about the amount and ethnic composition of the population of Samtskhe -Saatabago. Onomastic analysis of this document shows that nearly the entire province of Samtskhe Saatabago was populated by ethnic Georgians. (Totadze, 2005) Thus, at the end of the 16th century Meskheti was almost fully populated by Georgians and resettled tribes formed the minority. Turks were aware that Samtskhe-Saatabago was age - old Georgian land and therefore called it “Wilayat of Gurjistan,” which became one of the administrative provinces of Ottoman Empire.

Turkish customs and rules were introduced in Meskheti and Turkish was declared the official language. However, a large part of the local population managed to speak Georgian at home, to follow Georgian customs and Christian confession in secret. The process of islamization lasted for centuries and was not completed fully even in the XVIII century. Mostly Nobility adopted Islam, the peasantry kept still the Christian faith. From the XVIII century onwards starts the process of islamization of the peasantry. (Umarov Gozalishvili, 2005)

Turkish rule lasted in Meskheti for more than two centuries, until the arrival of Russians in Caucasus. After the occupation of Georgia in 1801, Russian empire started to expand its territories in Caucasus. In 1828 -1829 Russia defeated Turkey and under the Andrianopoli Peace Treaty part of Meskheti known as Samtskhe -Javakheti was incorporated oficially into the Russian Empire. One would expect that the liberation of Meskheti from Turkish dominion would stop the islamization process in this region. However, the opposite happened. To the surprise of Georgians, Russia opposed any attempt of the local population of Samtskhe - Javakheti to return to Georgian roots and prevented the reintegration of Muslim Meskhetians into the Georgian society. Muslim Meskhetians even expressed their willingness to change their relligion and become christians again if Russian Tsar would maintain their privileges and garantee the safety of their property. However, Tsar Nicholas I refused to christianize them. (Malashkhia, 2007) Russia like all empires followed a traditional policy of divide et impera in Caucasus and therefore, the integration of Muslim Meskhetians into the Georgian society contradicted its political interests. The marker of „Turks” was assigned to the Muslim population of Meskheti by Tsarist Russia in order to justify the deportation of many Meskhetians to Turkey. 75 thousand Meskhetian families were forced to leave their homeland and resettle to Turkey. Tsarist Russia considered them to be „unrilaiable” people because of their Muslim identity. Religion was generally used at that time as an indicator of national identity and self-identification was based mainly on religion. Catholic Georgians referred to themselves as „French” and the followers of the Christian Orthodoxy traditionally considered themselves Georgians as long as they retained Christianity. But if they converted to Islam they were called „Tartars” or „Turks”. It has to be taken into consideration that Muslim and Turkish were synonyms at that time and Georgian Muslims were not distinguished from Turkish people. In reality the majority of those referred to as „Turks“were ethnic Georgians. Russians were aware that they were not ethnic Turks and to their Georgian origin speak a number of historical sources, as well as the population censuses which were conducted by Tsarist Russia in the 19th century. In these population censuses the Muslim Meskhetians were registered as Suni Georgians. Even Turkish people knew that they were not ethnic Turks and called them `Gurcu oglu' i.e. Sons of Georgians. (Umarov Gozalishvili, 2005)

Tsarist Russia expelled many of the „unrilaiable” Muslim Meskhetians from Samtskhe -Javakheti to Turkey and replaced them with „more reliable“ christian Armenians. Russia did not trust neither Muslim Meskhetians nor Christian Georgians and tried to change ethnic composition of the newly occupied territories in favour of Armenians. More than half of the local population of Samtskhe -Javakheti was deported to Turkey. From the first half of the XIX century Samtskhe-Javakheti was extensively receiving large number of Armenian refugees that were expelled from Ottoman Empire. (Janiashvili) Throughout centuries Armenians migrated in large numbers to Georgia whenever they faced discrimination and their physical existence was endangered. Georgia was the closest country and whenever Armenians were oppressed and discriminated, were leaving their homeland and trying to find shelter in Georgia in order to stay closer to their homeland. The migration of Armenians to Georgia intensified in the 19th and 20th century due to the persecution of Armenians in the Ottoman Empire. During the Russo - Turkish wars, Armenians collaborated with Russians and fought against the Turks. Therefore, after the wars many Armenians living in the Ottoman Empire feared revenge from Turks and found shelter in foreign countries and also in Samtskhe-Javakheti. Massive settlement of Armenians in Georgia was especially encouraged by the administration of the Russian Empire. Russian general Paskewic resettled 35.000 Armenians from Erzrum to Samtskhe- Javakheti in 1829-1831 in the empty villages which were previously inhabited by Muslim Meskhetians. Tsarist Russia created all kinds of priviledges for resettled Armenians and discriminated the local muslim population.

Russian Empire actively encouraged Muslim population of Samtskhe -Javakheti to immigrate to Turkey. According to the Russian -Turkish truce, 18 months of time were given to local Muslim population to abandon their lands and resettle to Turkey. When Russians seized the town of Akhaltsikhe in 1829, they treated the local Muslim population very inhumanly. Russian soldiers inflicted massacres and atrocities on the local Muslim population. They killed large number of women and children and many Muslim Meskhetians left Samtskhe-Javakheti in order to escape Russian cruelty. (Janiashvili) The discrimination of Muslims served one purpose, it had to increase migration proceses to Turkey. As a result of the Russian ethnic cleansing policy, migration process of Muslim population of Samtskhe -Javakheti to Ottoman Empire continued throughout 19th and 20th centuries. This anti- Georgian demographic polcy radically changed demographic balance in Samtskhe-Javakheti. Some regions of Meskheti, for instance Javakheti were completely abandoned by the local population and only a tiny portion of Georgians remained there. Although migration to Turkey was constant and continuous process, three major waves of migration can be distinguished: The first wave was during and after the Russo-Turkish war in 1828-29, which has already been mentioned above; the second major wave of immigration took place in 1877-78 and it involved immigrants from Muslim Georgian provinces like Artvin, Ardahan, Adjara, Samtskhe and Lower Guria. This wave of immigration, which is also known in history as „muhajirstvo”, had left historic Georgian regions that had considerable Muslim populations virtually depopulated. The last sizeable wave of migration was in 1921, when Turkey finally ceded Adjara to Georgia and signed the Treaty of Kars with the Transcaucasian Soviet republics. This last wave also involved Turkish-speaking Muslims from Upper Adjara. These waves of migration considerably increased the number of Muslim Georgians in the Ottoman Empire. Their quiet numerous Georgian - speaking descendants still live in Turkey and are concentrated on two major regions of residence: Black Sea coast and Northwestern Turkey. They refer to themselves as „Chveneburi“. Total number of these people is more than 1.5 million.

Tsarist Russia's imperial government emptied the occupied territories for its own loyal colonists, Armenians and Greeks from Turkey. Thousands of Muslim Georgians became muhajirs and as a result of this ethnic cleansing policy Armenians became the largest community in Samtskhe - Javakheti by the end of nineteenth century. In other words the ethnic composition of Samtskhe-Javakheti region changed in favour of Armenians. According to1897 Census carried out by Russian authorities, Armenians exceeded Georgians in number. The ethnic composition of this region was the following: 18,664 Georgians (Orthodox and Catholic), 67,683 Armenians (Gregorian and Orthodox) and 43,367 Turkic speaking population (Muslim Georgians, Turks, Karapapkhs, Khemshils and Anatolian Turkmens) (Sanikidze, Walker, 2004) However, this census did not provide a clear picture of the ethnic composition of Samtskhe -Javakheti region because many Muslim Georgians were counted as Turks. Therefore, it is impossible to determine the number of Muslim Georgians according to this census. As it has been mentioned above, rreligion played particular role in the formulation of ethnic belonging and ethnic identification. Many of the Georgian- speaking Muslims referred to themselves as „Turks” and therefore, were counted in the census as Turks or Tatars. During that time „Georgian” was synonymous with „Christian” and because many Georgians adopted Islam, they were referred as „Turks” or „Tatars”.

Thus, Russian occupation of Samtskhe-Javakheti radically changed the ethno-confessional structure of this region. With the contribution of the Russian authority some areas of Meskheti, especially Javakheti was completely armenianized. During those times there was a special notice in Javakheti that displayed the words of General Paskevic: „Own this land without fear, Russian army is protecting you“. The resettlement of Armenian served one purpose, General Paskhevich, who became the initiator of settlement of Armenian families in Javakheti, wanted to populate strategic southern border region with the population that would be loyal to the Russian Empire. Tsarist Russia considered Armenia as its strategic ally and therefore, tried to change the ethnic composition of newly occupied areas in favor of Armenians.

The process of the Armenians' massive settlement on the territory of Georgia continued in the 20th century. With the contribution of the Russian authority, a large influx of Armenians from the Ottoman Empire arrived in 1897 - 1902, 55000 of them settled in Georgia. As the result of the migration of Armenians to Georgia, we have the following picture of the dynamic process of the growth of Armenian settlements: in 1865 122,6 thousand Armenians resided in Georgia, in 1886 - 172,9 thousand and in 1897 amount reached 197,0 thousand. The census which was conducted in 1926 revealed that the total Armenian population in Georgia was 307018.(Georgian Genealogy, 2006-2007) Armenians became a dominant ethnic group in Tbilisi. According to the 1897 census Armenians formed 75 percent of the population of Tbilisi. (Kanbolat, 2001) These migration processes appeared to be the heavy load for Georgia and it radically changed the demographic picture of southern provinces of Georgia. This dynamic process of growth of the Armenian population in Georgia was accompanied with the systematic and deliberate reduction of the local Muslim population in the Southwest part of Georgia. This meant the annexation of the Georgia's historical provinces by peaceful way. Resettled Armenians became the privileged ethnic group in Samtskhe-Javakheti, whereas Muslim Meskhetians were facing persecution and discrimination in their own country.

Followers of the Christian sects were also resettled from Central regions of Russia to Javakheti by the initiative of the Russian Tsar. Compact settlements of Russians in this region first appeared in the 1830-s. First Molocans were resettled to Georgia in 1836 and later Dukhobors in 1841. They settled mainly in Ninotsminda district and founded villages such as Ephremovka, Orlovka, Rodionovka, Spasovka, Bogdanovka, etc. (Totadze, 1999) With the Resettlement of these people Tsarist Russia killed two birds with one stone: it managed to get rid of the followers of various sects and at the same time expanded its social base in the occupied areas. Colonization and russification of Caucasus was one of the main goals of Tsarist Russia which could only be achieved with the presence of Russian colonists in the occupied areas.

Russian Empire took advantage of the gradual decline of the Ottoman Empire and obtained military - political gains from the Russo-Turkish wars (However, it sometimes suffered defeats. For instance in the Crimean War it was defeated because of the involvement of France and Great Britain in the war). As a result of the war between Russia and Turkey in 1877 -1878, Russian empire made considerable territorial gains in Caucasus and under the Treaty of San Stefano the Ottoman Empire ceded to Russia largely Muslim Georgian provinces (including the southern two-thirds of Meskheti - known as Tao-Klarjeti, Adjara, Lower Guria and Kars district). But Lenin returned most of these territories to Turkish leader Ataturk after the First World War. (Aydingun, Harding, Hoover, Kuznetsov, Swerdlow, 2006) Newly established Soviet Empire desperately required peace and wanted to avoid new wars. Therefore, Lenin agreed to make large territorial concessions to Germany and Turkey in exchange of peace. Under the Brest-Litovsk Treaty most of these territories were ceded to Turkey. Ottoman Empire's defeat in First World War allowed the newly established independent Georgia to regain control over the lost territories. However, three years later, in February 1921, Red Army attacked Georgia and gained control over country. Simultaneously the southern provinces of Georgia were reoccupied by Turkey, a fact that was acknowledged by the Treaty of Moscow, signed between Russia and Turkey and Treaty of Kars, signed between Turkey and transcaucasian Soviet socialist republics. The Kars Peace Treaty was signed between Turkish and Soviet governments in 1921. In this treaty Attaturk and Lenin reached an agreement that divided the region of Meskheti in two. Larger part of Meskheti was given to Turkey, while Georgia retained Adjara and Samtskhe - Javakheti region. In other words, under this treaty, Georgia returned the regions of Artaani, Artvini and Oltisi to Turkey. The total territory equaled to 12 760 square kilometers with the population of 164.000. Turkey agreed to cede Adjara to Soviet Union, under condition of granting Adjara wide autonomy, so that religious and cultural rights of the people living on its territory would be protected. According to this agreement, an Autonomous Soviet Socialist Republic of Adjara was created. Also upper third of Meskhetian territory, which formed part of the Russian Empire since 1829, remained under Soviet control. (Central state archive of modern history of Georgia, Fund № 600 Anagraph № 2 Case № 623, page14-17, 53-58)

Soviet Union, like its predecessor Tsarist Russia, followed a traditional policy of Divide and Rule in Georgia. Soviet nationality policy laid faoundations of today's ethnic tensions and fragmentation. Eerything was done by the Soviet administration to make the Soviet republics as heterogenous as possible, in order to avoid any serious strengthening of the „titular nationalities” of the Union Republics. Soviet Russia became an active supporter of separatist forces and set up three autonomous units on the territory of Georgia. Soviet nationality policy contributed also to Meskhetian's denationalization. Soviet government declared Muslim Meskhetians as an „Azerbaijanian national minoriy” and opened Azerbaijanian schools for them. They were forbidden to recieve education in Georgian language. Local population protested this discriminative act because Muslim Meskhetians had nothing in common with Azeris - neither territorially, nor ethnically and therefore, demanded opening Georgians schools for their children, as their children could not undrstand Azerbaijanian language. Soviet officials rejected their demands saying that they were „Tartars” and they had to study in their native language. (Only in 1939 their requests were satisfied and many Azeri schools were transformed into Georgian schools.) (Umarov Gozalishvili, 2005) Azerbaidjanian cultural amtonomy was established in Meskheti. Cultural life was dominated by Azeri language, newspapers, magazines and books. All the best positions were held by the people belonging to Azeri nationality and this region only nominally belonged to Georgia. In order to speed up the forcible assimilation of Meskhetians, they were prohibited to carry Georgian surnames. Their Georgian surnamens were replaced with Azeri Surnames. In 1936 all Muslim Meskhetians were officially registered as „Azeris”. The main goal of Soviet nationality policy was the eradication of national self-consciuosness among Muslim Meskhetians and this policy converted them into the denationalized mass.

National origins of Meskhetians had been „fabricated” commensurably to the political interests of Tsarist Russia and USSR. First, these people were identified as „Suni Georgians” in the 1870 and 1916 censuses of Tsarist Russia. Soviet government assigned the marker of Turks to these people in the 1920s, but in the 1930s they were re-classified as „Azerbaijanis”. Then, in the 1940s, they were again refered to as Turks wich served as the justification for the deportation of these people. (Trier, Kanzhin,2007) After the deportation to Central Asia, the deportees were registered as „Turk“, „Azeri“, „Muslim“, „Caucasian“ or „Uzbek“ in their passports, which even further complicated the identification problem.

One of the main factors speeding up „armenization” of Meskheti was the deportation of local Muslim population to Turkey and Central Asia. The deportation of Muslim Meskhetians to Central Asia also greatly altered the ethno-confessional composition of Samtkhe-Javakheti region. About 100 000 people were deported to central Asia in 1944. The majority of the deported people were in fact Georgian-speakers of ethnic Georgian heritage. The numerical superiority of Armenians became even more noticeable after the deportation of Muslim Meskhetians. Javakheti was almost completely abandoned by ethnic Georgians and in terms of ethnic composition it became purely Armenian region. Statistical data kept in State archives of Georgia proves that before the deportation considerable number of Georgians still remained in Javakheti. According to this statistical data total population of Javakheti was 79 937 in 1928-29. This region had following ethnic composition: 7393 - Georgians, 6919 - Turks, 5223- Russians, 1117 - Kurds. Armenians formed the majority and numbered 57 784. According to this census Georgians comprised 9,3 %25 of the total population. (Central state archive of the modern history of Georgia, Fund № 284 Anagraph №1 Case № 3322, page72) In reality the number of Georgians was much higher if we take into account the fact that Muslim Meskhetians were registered as „Turks” during that time. (People belonging to different nationalities, Muslim Meskhetians, Hemshins, Karapapakhs, etc were categorized as „Turks”) Due to the systematic reduction of the Georgian population and deliberate anti- Georgian activity of Tsarist Russia and Soviet regime only 3000 Georgians remain in Javakheti at present.

To sum up, three important historical effects completely changed the ethno-confessional composition of Meskheti: 1.Ottoman dominion, migration of Turkish tribes and the conversion of local Meskhetian population to Islam. 2. Russian occupation, deportation of Muslim Meskhetians to Turkey, also known as „Mohajirstvo” or „Muhajiroba” and the resettlement of loyal Armenian and Greek colonists from Turkey to Southern Georgia. 3. The deportation of Muslim Meskhetians to central Asia. Due to a deliberate anti-Georgian demographic policy conducted by Tsarist Russia and Soviet Union, Samtskhe-javakheti became a multiethnic region and a potential hot spot because of its widespread tendency to separatism.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
რუსული და თურქული ბატონობის გავლენა
მესხეთის ეთნო-კონფესიურ შემადგენლობაზე

ვალერი მოდებაძე

სტატია განიხილავს რუსული და თურქული ბატონობის გავლენას მესხეთის ეთნო-კონფესიურ შემადგენლობაზე და აანალიზებს იმ დემოგრაფიული პროცესებს რამაც შეცვალა მესხეთის ეთნიკური შემადგენლობა.

SUMMARY
THE IMPACT OF TURKISH AND RUSSIAN DOMINION ON THE ETHNO-CONFESSIONAL COMPOSITION OF MESKHETI

VALERI MODEBADZE

This article deals with the impact of the Russian and Turkish dominion on the ethnoconfessional composition of Meskheti. It analyses those demographic processes that altered the ethnic composition of Meskheti.

РЕЗЮМЕ
ВЛИЯНИЕ РУССКОГО И ТУРЕЦКОГО ГОСПОДСТВО НА ЭТНО-КОНФЕССИОНАЛЬНОМ СОСТАВЕ МЕСХЕТИИ

ВАЛЕРИ МОДЕБАДЗЕ

Статья обсуждает Влияние русского и турецкого господство на этно-конфессиональном составе месхетии и исследует те демографические процесси которые оказали влияние на этническом составе месхетии.

VALERI MODEBADZE?PhD STUDENT IN POLITICS?AT THE INTERNATIONAL?BLACK SEA UNIVERSITY

One of the obligations taken before the Council of Europe is the repatriation of the deported Meskhetian population to their historic homeland. The return of the deported people to Georgia is a complicated process because for a long time these people were deliberately isolated and were denied access to their historic homeland. Lack of contact with their historic homeland significantly diminished their Georgian national consciousness. Therefore, the development of effective integration strategy is of paramount importance. The most efficient way of preventing social exclusion and interethnic tensions is the integration of deported Meskhetian population into the Georgian society.

Georgia has a moral obligation to allow deported Meskhetian population to return to their homeland. However, the repatriation process has to be carried out on the voluntary basis and has to reflect the desire of the Meskhetian community to return to their native land. Those Meskhetians, who express the desire to return, should be allowed to settle down in Georgia. Repatriation should not be an obligatory and forceful process. Council of Europe does not exclude the possibility that some countries, for instance Russian Federation, might make pressure on the Meskhetian population to leave their places of residence when the repatriation process starts. This is the reason why council of Europe calls on the Russian authorities to refrain from any kind of pressure on the Meskhetian population to leave the Russian Federation and offer them the possibility of staying as fully fledged citizens of the Russian Federation. It also advices Russian authorities to solve legal status of Meshetians and grant them all civic, political, legal, economic and social rights. Council of Europe stresses that with regard to the future repatriation of Mekhetians from the Russian Federation to Georgia, the essential principle should be the free choice of those concerned. (Council of Europe's resolution №1428, 2005) According to the Council of Europe's resolution №1428, People must be given a possibility to stay where they are if it is their wish. Any option should be carried out in full respect of human rights and dignity. Thus, people should decide on their own if they will stay in the Russian Federation or will return to their historic homeland. (Ruth-Gaby Vermot-Mangold, 2005) This rule should apply to all the countries where deported Meskhetians reside. Any act of repatriation should be implemented on the strictly voluntary basis. International organizations and Human rights groups have to monitor the repatriation process actively in order to ensure that this process is carried out on voluntary basis. Any attempt to make pressure on the deported Meskhetian population to leave their country of residence and resettle to Georgia has to be considered an unlawful act and has to be penalized by the Council of Europe.

Repatriation process has to be thoroughly planned and has to include special measures in order to guarantee safe and dignified return of Meskhetians. Primary goal of the government has to be the elaboration of the repatriation plan in a way that would reduce the risk of conflict and ethnic tensions. At the same time the interests of the local population has to be protected and safe and stable environment has to be created. Repatriation should not turn out against the interests of the local population and should not be a harmful process neither for the deported Meskhetians nor for the local population. They have to respect the territorial integrity of Georgia and should not become a major destabilising force for the Georgian state; on the contrary they have to be the guarantor of stability and prosperity in Georgia. Repatriation should not compromise the national interest and security of the Georgian state. Only with the elaboration of a thoroughly planned and effective integration policy conflicts and ethnic tensions can be avoided.

Sometimes integration and assimilation are used as synonyms and members of different ethnic groups see no difference between these two concepts. Ethnic minorities often perceive the integration policy as a Georgification policy and as a strategy adopted by the state the aim of which is to assimilate national minorities. Very often they interpret the requirement to know the official language as their forceful assimilation. In order to avoid the misinterpretations of these concepts, they have to be defined and explained carefully. Assimilation is the process when ethnic minority looses its distinctive ethnic identity and gradually adopts the traits of the dominant nation. There is no danger of assimilation of ethnic minorities in Georgia, their rights are very well protected. They do not face a danger of loosing their maternal language and ethnic distinctiveness. They have their own educational institutions, publish newspapers in their own language, have contacts with their historic homelands, etc. Georgian legislation is also the guarantor of the protection of minorities' rights. Georgia has adopted and ratified multiple international conventions such as framework convention for the protection of national minorities, convention about the eradication of all forms of racial discrimination, convention against the genocide and ethnic cleansing, etc. Georgian legislation completely meets international standards in the sphere of protection of national minorities. The problem is not the assimilation of ethnic minorities but their integration into the Georgian society.

Integration is a process when ethnic minority maintains its distinctive ethnic identity but at the same time develops the civic consciousness and loyalty towards the dominant nation. Thus, integration process offers the ethnic minorities the opportunity to preserve ethnic differences, cultural and ethnic distinctiveness and at the same time to become part of the Georgian society. Integration process should enable ethnic minorities to perceive themselves as citizens of Georgia and gain access to political and economic opportunities in Georgia. They should be able participate fully in social, economic and political life of Georgia. The aim of the integration policy should not be the assimilation of ethnic minorities but the elimination of isolation and alienation of ethnic minorities. Thus, integration process guarantees the maintenance of cultural pluralism but also creates a sense of unity, unites the members of different ethnic groups in a harmonious multicultural society. Thus, the aim of the integration policy is to create united and democratic multicultural society. The society which is divided along ethnic lines is dangerous from the point of view of security and territorial integrity. Therefore, integration of ethnic minorities is strategically important issue for such a multiethnic country like Georgia.

Integration is a very complicated and time-consuming process which requires both the political will of the state to integrate ethnic minority into the Georgian society and the willingness of the representatives of the ethnic group to become fully - fledged citizens of Georgia. Thus integration process can only be implemented successfully if there is a mutual agreement and willingness, in this case the willingness of deported Meskhetians to integrate into the Georgian society. Stability in Georgia can only be achieved if integration policy will be implemented effectively. Integration is a lengthy process which includes various steps such as socio-economic, legal-political and linguistic-cultural integration. Each of these terms will be dealt with in more detail below:

Linguistic and cultural integration

Establishment of cultural centres in the regions and countries where deported Meskehtians reside

Cultural integration means that deported Meskhetian community will have the opportuity to maintain their distinctive ethnic identity and preserve their culture, but at the same time they will have chances of improving the knowledge of Georgian culture, history and traditions. In order to achieve this goal special cultural centres and educational centres have to be created. The promotion of cultural integration is a very complicated and time consuming process which requires lengthy and systematic intercourse with the Georgian nation.

For decades Meskhetians were not allowed to visit their motherland which was considered to be a sensitive border region between NATO and Soviet Union. Soviet government denied them access to their historic homeland and every time they appeared in Georgia police arrested and deported them from the republic. Lack of contact with their historic homeland, long period of residence on the Turkish linguistic territory and their permanent interactions with the Turkophone population in Central Asia have considerably reduced their Georgian civic consciousness and also diminished their knowledge of Georgian culture, customs and traditions.

The first step taken towards the promotion of cultural integration is the establishment of contacts with the Meskhetian communities, which are scattered across several countries and the increase in interactions between Georgians and Meskhetian communities. The foundation of special cultural centres in the countries and regions where deported Meskhetians reside will be necessary for guaranteeing cultural integration. For the promotion of cultural integration these cultural centres will organize various activities for Meskhetians such as trips to various regions of Georgia, as well as meetings with the local Georgian population and exchange programs. These cultural centres will also offer various cultural activities to them such as courses of Georgian history and culture, Georgian folk songs and folklore. Intensive contacts and interactions will diminish the rivalry between locals and Meskhetian repatriates and will enable these people to establish close and friendly relations with each other. The survey of the Centre of Geopolitical and Regional Studies demonstrates that those Georgians who have been in contact with repatriates are more likely to develop a positive attitude towards them and the repatriation issue as a whole. (Sumbadze, 2002)

Creation of Georgian language courses and language centres

Language barrier is the main obstacle to the integration process. Lack of knowledge of state language causes alienation and isolation of ethnic minorities. It is one of the most important factors preventing the active participation of ethnic minorities in different activities such as business, commerce, politics, culture. The state has the responsibility to ensure they are given all possible opportunities to learn the state language. Opportunities have to be created for Meskhetians to learn Georgian language and raise their social-cultural competence in Georgia. Therefore, the creation of special language courses and language centres are of paramount importance for the successful integration of Meskhetians into the Georgian society. Georgian government started to pay more attention to ethnic minorities and created special language courses for the representatives of ethnic minorities. Similar language training strategies and programs can be created also for deported Meskhetians. Close cooperation with international organizations is necessary for the establishment of language centres for the deported people, where they will have the opportunity to learn Georgian language, customs and traditions. Opportunities for studying Georgian language, culture and traditions have to be provided even before the repatriation process starts. These language centres have to be established in all countries and regions where deported Meskhetians reside. Upon arrival in Georgia, Meskhetian repatriates should be given a chance to continue studying Georgian language and culture and master communication skills.

For the successful implementation of the linguistic integration the involvement of international organizations and NGO-s will be of paramount importance in order to implement special projects which will be aimed at the adaptation of Meskhetian repatriates to the new socio-political circumstances. Special integration centres have to be established that will deal with the problems of Meskhetian repatriates and will help them to adapt to new environment. Some organizations are already implementing this kind of projects in Georgia. We can take as an example the project „From repatriation to integration” which started in January 2006 in the Samtskhe-Javakheti region in Georgia. This project intends to organize various courses for repatriates. The primary goal of this project is the integration of Meskhetian repatriates living in Samtskhe -Javakheti and Imereti into the Georgian society. Association „Tolerant” and „Georgian Board of Trustees” have elaborated a joint project „Social integration of Meskhetian Repatriates”. (European Union - Newsletter of the European Commission Delegation to Georgia №2, 2006) These kinds of projects will play a very important role in the integration of Meskhetian repatriates into the Georgian society. Therefore, government of Georgia and international community should finance and motivate NGO-s to implement this kind of projects.

Government of Georgia has to create special scholarship programs for young Meskhetians. It has to provide Meskhetian youth with the opportunity to study free of charge at the Georgian universities: government has to pay their tuition fees, accommodation fees and all the expenses related with their studies. At the same time special educational programs and courses have to be created at the Georgian universities for the Meskhetian youth, the primary goal of which will be the development of Georgian national consciousness and the reintegration of Meskhetians into the Georgian society. These scholarship and educational programs will convert Meskhetian repatriates into the genuine citizens of Georgia.

During the repatriation process priority has to be given to the dispersed settlements and compact settlements of the repatriates have to be avoided in order to accelerate the integration of Meskhetians into the Georgian society. The experience has shown that in those villages where Meskhetians were not resettled in groups and were not the sole inhabitants, the integration process has proved more successful. As for those, who were settled compactly and separately, for instance in Imereti's Ianeti village, the integration process has been halted. (Edilashvili, 2007)

Legal - political integration

Legal - political integration means active involvement of Meskhetians in decision -making process and minority representation in the political system; It also means the formation of a population loyal to the Georgian State and the reduction of the number of persons lacking Georgian citizenship. In order to reduce stateless people and people without Georgian citizenship the procedures for the acquisition of Georgian citizenship and surnames has to be simplified. In order to increase loyalty to the Georgian state priority has to be given to the development of civic nationalism. These issues will be analysed in more detail below:

Minority representation in the political system

Meskhetian repatriates, as well as the members of different ethnic groups are seriously underrepresented in the political system. There is not even a single representative of deported Meskehtian community working in parliament, state structures, presidential administration or local government and this fact proves low level of political integration of Meskhetian repatriates into the Georgian society. The voices of deported Meskhetian popualtion is not heard and they are not given a chance to participate in the decision making process. Ethnic Georgians hold almost all the key positions even in the regions which are compactly settled by the representatives of national minorities which often causes minority dissatisfaction. Lack of knowledge of Georgian language creates barriers to participation of Meskhetian repatriates in political institutions. But if they were given a chance to participate actively in the political life of the country, they would have more incentives and stimulus to learn Georgian language and integrate into the Georgian society.

Development of civic nationalism

In medieval times Georgian national consciousness centred on the membership of Georgian Orthodox church and religion played a very important role in shaping the ethic identity of the people. The person was considered Georgian as long as he was the member of the Christian Orthodox Church, but if he was converted to Islam, he no longer was seen as Georgian and the society referred to him or her as „Turk” or „Tatar”. Muslim Georgians were referred as „Tatars” and not as „Georgians“. This medieval mentality is still reflected in the beliefs and attitudes of contemporary Georgian society.

Language also played a very important role in the formation of ethnic identity. Self-identification in Georgia is still based mainly on linguistic tradition, and population groups that belong to different ethno-linguistic groups are not considered the members of the Georgian nation. Georgian society is still divided along ethnic lines. Individuals tend to identify themselves as representatives of a certain ethnic group and not as members of a political state. In other words there is a low degree of political or civic identification and society is divided according to ethnic belonging. Self - identification should be linked not with ethnic, linguistic and religious belonging but rather with the territory and its history. Priority has to be given to the development of civic nationalism. All people that are born in Georgia, regardless of their ethnic, linguistic and religious background, should be referred to as „Georgians” and the state with its integration policies should promote the development of civic consciousness and loyalty to Georgian state. It has to create a sense of social belonging and common values and norms for the members of different ethnic groups and promote the development of civic nationalism.

Concession of the right to Georgian citizenship and simplification of the procedures for obtaining Georgian citizenship

Many repatriates face problems when they try to obtain residence/work permits, Georgian citizenship and Georgian surnames. This slows down the integration of Meskhetian repatriates into the Georgian society. The procedure for obtaining residence documents and civil rights was extremely complicated for Meskhetian repatriates for decades in Georgia. Considerable number of Meskhetians, who returned to Georgia, still remain stateless and without any legal status. Of 644 Meskhetian repatriates who came back to Georgia after the breakdown of the Soviet Union, 32 remained without the legal status in 2001. (Pentikäinen, Trier, 2004) Technical and bureaucratic obstacles are deliberately imposed by the local authorities to delay the process of acquisition of residence / work permits, citizenship and Georgian surnames. For instance, Many Meskhetian repatriates currently residing in New Ianeti, a small village in Samtredia region, requested the restoration of their Georgian surnames. However, the extremely bureaucratic process (altogether eight different offices are involved) and the high costs (about 5 month wages) made this step impossible up to now. (Pentikäinen, Trier, 2004) The procedure of recovery of Georgian surnames is extremely complicated, a lot of documents are required which is impossible or very hard to get. Although they remember their Georgian surnames, just a few of them managed to restore them. Mostly young generation, which was born in Georgia, carries Georgian surnames. There are cases when the members of the same family carry different surnames. In some Meskhetian families, old generation has non -Georgian surnames and younger generation carries Georgian surnames.

One of the effective ways of integration of Meskhetian repatriates into the Georgian society is the restoration of their old Georgian surnames. Government of Georgia should simplify the procedures for the acquisition of Georgian citizenship and Georgian surnames. For this purpose government should make amendments to the normative act regulating recovery of personal names and surnames of citizens of Georgia and introduce a simpler, faster and free of charge procedure. Special organization or NGO has to be established that will provide legal advice and assistance to repatriates in solving different documentation and formal problems; such as, re-covering their Georgian surnames and obtaining citizenship. Georgian citizenship has to be granted to all Meskhetians who are living permanently in Georgia.

Socio-Economic integration

Socio - Economic integration means active involvement of Meskhetian repatriates in economic activities and the elimination of all forms of social exclusion. The economic crisis and unemployment is a serious obstacle to the socio-economic integration of ethnic minorities. Due to a very high rate of unemployment ethnic minorities demonstrate little interest in Georgian language, culture, society.

Development of infrastructure and creation of employment opportunities for ethnic minorities.

Nowadays Georgia is one of the most backward countries with its paralysed economy and very high rate of unemployment. Another problem is the bad transportation infrastructure, especially in the areas which are compactly settled by ethnic minorities. For instance, extremely poor transportation infrastructure in Javakheti region prevented the establishment of economic and commercial activities, as well as cultural contacts with the rest of Georgia and contributed to the isolation and alienation of Javakheti Armenians. Although some steps have been taken by the government to improve transportation infrastructure, Armenian community in Javakheti still has more economic and cultural links with their historic homeland than with other regions of Georgia. Lack of employment opportunities in Georgia lowers the spirit and enthusiasm of the representatives of different ethnic groups to integrate into the Georgian society and become fully fledged citizens of this country. Unemployment and economic crisis forces them to find employment abroad and this fact hinders their integration into the Georgian society. Therefore, some effort has to be made by the government to resolve the economic crisis and create employment opportunities for ethnic minorities.

The employment opportunities have to be created for deported Meskhetians even before the repatriation process starts. The creation of the employment opportunities will not be a very difficult task for the government because the majority of Meskhetians lived in rural areas. They were employed in agriculture and for decades were involved mainly in agricultural activities. Government has to plan in advance the costs of repatriation and distribute those lands to repatriates that will be useful for the development of agricultural activities. If appropriate conditions are created and initial assistance will be provided to then Meskhetian community (distribution of seeds, plants and tools), they can become self-employed and benefit from the agricultural activities.

Elimination of social exclusion and modification of negative public opinion

Social exclusion can be defined as the failure of the society to provide certain individuals and ethnic groups with those rights and benefits normally available to its members. The main goal of government has to be the provision of certain rights to all individuals and ethnic groups (such as employment, adequate housing, health care, education, etc) and the elimination of the negative public opinion towards Meskhetian repatriates. All the members of the Georgian society, regardless of the religious and ethnic belonging, have to be equally treated and measures have to be taken in order to reduce hostile attitude towards Meskhetian repatriates. In order to achieve this goal public opinion has to be modified and positive sides of the repatriation have to be stressed.

Modification of negative public opinion

The repatriation of Meskhetians to their historic homeland is an extremely unpopular issue in Georgia. Soviet government played very important role in the intensification of hatred towards Meskhetians. After the breakdown of the Soviet Union, the government of independent Georgia continued to discriminate Meskhetian repatriates and launched an anti-Meskhetian campaign in Georgia. Public opinion was easily influenced through these anti-Meskhetian activities and as a result many people still oppose the repatriation process.

Repatriation to Samtskhe - Javakheti region involves a lot of risks because of the rivalry and hostilities between local population and Meskhetians. Many local people have publicly declared that the return of Meskhetians would lead to ethnic tensions and confrontations. Samtskhe-Javakheti is today an ethnically and religiously diverse region and due to its ethnic and religious variety it contains a lot of potential for ethnic conflicts. Significant populations of Georgian Orthodox, Georgian Catholics, Armenian Gregorians, Armenian Catholics, Russian Dukhobors, and Ajarian Muslims are residing on its territory. The arrival of an additional ethno-religious community will undoubtedly generate ethnic tensions.(Moinansari, 2008)

For the sake of interethnic peace Georgian state is in favour of resettlement of Meskhetians around the country, rather than their repatriation only to Samtskhe- Javakheti. However, only this measure can not guarantee interethnic peace. Antagonistic attitudes towards Meskhetians are also present and widespread in other regions of Georgia Government of Georgia should create mechanisms that will guarantee safe and dignified return of Meskhetians. It should create safe and peaceful environment for Meskhetian repatriates in Georgia.

Government of Georgia has the opportunity to modify this negative public opinion through a set of carefully planned policies: through TV broadcasts, films, newspaper articles, books and exhibitions people have to be persuaded that the return of the Meskhetians will not harm their interests and national interests of Georgian state.

More state efforts is needed to change the negative public opinion about the repatriation issue and diminish antagonistic attitudes towards Meskhetians. Government of Georgia with its integration policies should promote the development of the culture of tolerance and mutual respect. Priority has to be given to the safe and dignified return of Meskhetians to their homeland.

ლიტერატურა
Literature
Литература

1. Edilashvili, Nino (2007) Meskhetians: Social Challenges, Prospects and Opportunities During and After the Repatriation, Bordeaux, France. Available at: http://www.cesnur.org/2007/bord-edilashvili.htm

2. European Union - Newsletter of the European Commission Delegation to Georgia №2 (2006) page (3,4) Available at: http://www.delgeo.ec.europa.eu/en/publications/EU-U-N-en.pdf

3. Moinansari (2008), Islamic Emirates of Tiflis-Georgia: Ajaria & Meskhetia, Feridun. Available at: http://www.zimbio.com/2008+Presidential+Candidates/articles/10715/Islamic+Emirates+Tiflis+Georgia+Ajaria+Meskhetia

4. Pentikäinen, Oskari and Trier, Tom (2004) Between integration and resettlement: the Meskhetian Turks, European Centre for Minority Issues (ECMI), Flensburg, Germany. Available at: http://www.ecmi.de/download/working-paper-21b.pdf

5. Resolution №1428 (2005), The situation of the deported Meskhetian population, Council of Europe's Parliamentary Assembly. Available at: http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta05/eres1428.htm

6. Ruth-Gaby Vermot-Mangold (2005), Doc №10451 Report on the situation of the deported Meskhetian population, Council of Europe's Parliamentary Assembly, Committee on migration, refugees and population. Available at:

http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/workingdocs/doc05/edoc10451.htm

7. Sumbadze, Nana (2002)The Problem of Muslim population of southern Georgia: prospects of deportation and the local resistance, available at: http://www.policy.hu/sumbadze/Nana--Meskhetians5.html

რეზიუმე
1944 წელს სამხრეთ საქართველოდან დეპორტირებული
მოსახლეობის ინტეგრაციის სტრატეგია

ვალერი მოდებაძე

სტატიაში განიხილულია სამხრეთ საქართველოდან დეპორიტირებული მოსახლეობის ქართულ საზაგადოებაში ინტეგრაციის სტრატეგია.

SUMMARY
INTEGRATION STRATEGY OF THE POPULATION DEPORTED FROM SOUTHERN GEORGIA IN 1944

VALERI MODEBADZE

This article deals with the strategy of integration of the deported population from Southern Georgia into the Georgian society.

РЕЗЮМЕ
СТРАТЕГИЯ ИНТЕГРАЦИИ 1944 ГОДУ ИЗ ЮЖНОЙ ГРУЗИИ ДЕПОРТИРОВАННОГО НАРОДА

ВАЛЕРИ МОДЕБАДЗЕ

В статье рассматривается стратегия интеграции из южной Грузии депортированного народа в грузинском обществе.

VALERI MODEBADZE
PhD STUDENT IN POLITICS
AT THE INTERNATIONAL
BLACK SEA UNIVERSITY

Exact number of the people deported from Southern Georgia in 1944 is unknown due to a lack of reliable census data on the deported Meskhetian population. Information provided by the statistical institutes of different CIS countries where deported Meskhetians reside is often unreliable because of the inefficient systems of gathering and processing statistical data. This problem is further complicated by the fact that Meskhetians were deliberately registered as members of other nationalities by the Soviet government officials in order to speed up the forcible assimilation process of them. Many are registered as „Uzbek”, „Azeri”, „Turk” or even „Caucasian” in their passports and therefore, it is difficult to determine the exact number of deported Meskhetians. According to the research carried out by the International Historical-Enlightenment and Humanitarian Society Memorial, it is estimated that somewhere between 270,000 and 345,000 Meskhetians live in the republics of the former Soviet Union. (Ruth-Gaby Vermot-Mangold, 2005) The deported Meskhetian population is widely scattered across several countries of the former Soviet Union: Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Russia, Ukraine, Azerbaijan, Georgia. There are also Meskhetian communities in Turkey and United States.

Ethnic origin of the population deported from Southern Georgia in 1944 is a controversial issue. There is a disagreement whether they are ethnic Turks or ethic Georgians. Various terms have been used to refer to this ethnic group. The terminology, used by the scholars to refer to the population that inhabited the historical province of Georgia, Meskheti prior to the deportation to Central Asia, is extremely inconstant. They are often called Meskhetian Turks, Ahiska Turks, Muslim Georgians, Muslim Meskhetians, Caucasian Turks or simply Meskhetians. The most widely used term is Meskhetian Turk. The accuracy of this term is questionable because there is a disagreement among historians about the ethnic origin of deported population and exact ethnicity of them is keenly debated. According to Georgian, Russian and Soviet historical sources deported Meskhetians are ethnic Georgians, who were forcibly converted to Islam and turkified when Ottoman Empire conquered south-western province of Georgia known as Samtskhe-Saatabago. On the other hand, Azeri and Turkish scholars reject the hypothesis of Islamized Georgians and argue that people deported from Southern Georgia are ethnic Turks. According to them they are descendants of Turkish tribes who moved to the Georgian lands and settled down in Meskheti during the rule of the Ottoman Empire as part of Turkey's expansion. (Aydıngün, Balım Harding, Hoover, Kuznetsov, Swerdlow, 2006) However, the truth about the ethnic origin of the people deported from Southern Georgia lies somewhere between these two views and they are more likely to be a mixture of indigenous Georgian people - Meskhetians and Turkish tribes. Other tribes also played a role in the formation of the distinct identity of the deported population: Kurdish nomadic tribes, Hemshins (Turkish-speaking Muslim Armenians), Karapapaks (also known as Terekeme), Lezgins and North Caucasian tribes. The representatives of three different language families shaped the nucleus of this ethnic group:

Caucasian - Meskhs (Georgians), Lezgins and North Caucasian tribes.
Altay - Turkish nomadic tribes, Karapapaks (also known as Terekeme).
Indo - European - Armenians, Hemshins (Turkish-speaking Muslim Armenians). (Ghazinyan, 2008)

Thus, deported population is not a homogenous ethnic group and as it has been mentioned they consist of people of different ethnic origin, some of these people are Islamized Georgians, others are ethnic Turks, Kurds, Hemshins, Lezgins, Terekeme, etc. The culture of the deported Mekhetian population has many Turkish elements, as well as strong Georgian linguistic and cultural influences. In contrast to Adjarians, which were also Islamized but managed to maintain their native tongue, the majority of Meskhetians were unable to keep the knowledge of Georgian language. This fact made somehow more difficult to distinguish them from the „genuine” Turks. However, many traces of the Georgian influence are found by ethnographs and linguists on their customs and traditional popular culture. Deported Meskhetian population uses consonants and words in conversations which do not exist in Turkic language. Meskhetians follow Islam and speak Oghuzic Turkish with many Laz and Georgian elements.

Neighboring countries of Georgia played a very important role in shaping the ethnoconfessional structure of Meskheti. Ottoman dominion, as well as Russian occupation, has radically changed the ethnic composition of this region. Turkish rule lasted for more than two centuries in Meskheti, until the arrival of Russians in Caucasus. Russian occupation also greatly altered the demographic picture of this region. Therefore, Samtskhe-Javakheti is today an ethnically and religiously diverse region.

Although many Meskhetians changed their Georgian family names during the rule of the Ottoman Empire, considerable number of them managed to maintain Georgian surnames. Almost 40 %25 of Meskhetians had Georgian surnames before the deportation to Central Asia in 1944. Significant number of Meskhetians were bilingual (Turkish -Georgian) and were of mixed origin. Regardless of their ethnic origin and religious background, most of the deported Meskhetians spoke Georgian and were fairly well integrated into the Georgian society. They referred to themselves as „Gurcu oglu“ i.e. son of Georgians, or „Gurcu donme“ (turned from Georgian), i.e. Georgian who was converted to Islam. The situation has changed after the deportation and nowadays just a few of them speak fluent Georgian and only 5 %25 of them have Georgian surnames. The knowledge of this language has been lost in favor of Turkish after the sixty years of residence in Central Asia. After the deportation, many Meskhetians were forced to change their Georgian surnames and adopt more or less russified Islamic surnames with the ending „-ov”. Their prolonged contact with the Turkophone population in Central Asia, as well as the lack of contact with their historic homeland have considerably diminished their Georgian identity and increased pro-Turkish orientation. Many of them have developed a strong identity as members of Turkish nation (although some are not, in fact, of Turkish origin). Considerable number of the deported Meskhetians no longer regards Georgia as their Homeland and argues that their homeland is Turkey. (Meylakhs,2008) First, Tsarist Russia and later, Soviet Regime played very important role in the intensification of pro-Turkish orientation of the Meskhetian population.

The loss of Georgian identity and turkiturkification of Meskhetians can be explained by the fact that ethnicity and national identity rather than being something static and permanent is a social construct, which is subject to change according to shifting socio- political influences. According to Benedict Anderson nations exist as imagined artifices, constructed for us through education, the mass media and a process of political socialization. In his opinion nation is a community which is socially constructed, it is an „imagined political community“. Members of this community hold in their minds a mental image of their affinity. Anderson highlights the fact that nations exist more as mental images than as genuine communities which require a level of face-to face interaction to sustain the notion of a common identity. Lack of such interactions and lack of contact with the historic homeland can cause the loss of national identity. Nation is formed only as a result of lengthy and systematic intercourse, as a result of people living together generation after generation. Lack of these interactions can lead to national identity crisis. Because Meskhetian communities lacked contacts with their historic homeland and are geographically widely scattered across several countries, they lack the conception of themselves as members of the same ethnic group. There is no consensus on collective identity. Meskhetian community is divided and consists of various groups, each of which has its identity. One part of the community considers itself Turk, another, Georgian and the significant number of the deported Meskhetians can not point to any definite ethnic identity and the ethnic identity often changes according to socio-political circumstances. In other words these are people that were deliberately denationalized and experience severe identity crisis. National identity crisis is also reflected in a number of multiple terms which are used by scientists to refer to this people. National identity crisis becomes salient when there is no societal consensus over the proper definition of national identity and people have different interpretations and multiple definitions of the national identity. National identity is imposed from above by the state and when the state loses this ability due to changing socio-political circumstances, identity crisis is revealed. This crisis can become even more salient after some decades. Due to dispersion of Meskhetians and different socio-political circumstances in which deported Meskhetians live, they are in serious danger of loosing their identity completely. Their distinctive features might gradually disappear. Their Georgian identity will be further diminished; Turkish identity can be also diminished in countries and places, where Meskhetians do not reside compactly and Turkophone population is absent, for instance, in USA, Russia or Ukraine.

The policies of the states that governed the Meskhetians had considerable influence on their ethnic identity. These policies significantly altered the self-identification of Meskhetians and diminished their Georgian identity. Russian and Ottoman empires followed a clear-cut policy of „turkification” of Meskhetians. Both empires had different reasons for conducting such policy. These policies contributed to the strengthening of Turkish identity. Soviet nationality policy has also affected the way the Meskhetians percieve themselves, as well as the way they are percieved by other people. Tsarist Russia and Soviet Union imposed a series of different ethnic labels on this people. They have been refered to as „Suni Georgians”, „Tatars”, „Turks” and „Azerbaijanies“. National origins of Meskhetians had been „fabricated” commensurably to the political interests of Tsarist Russia and USSR. First, these people were identified as „Suni Georgians” in the 1870 and 1916 censuses of Tsarist Russia. Then, Soviet government assigned the marker of Turks to these people in the 1920s, but in the1930s they were re-classified as „Azerbaijanis”. Then, in the 1940s, they were again refered to as Turks wich served as the justification for the deportation of these people.(Trier, Khanzhin,2007) In order to speed up the denationalization of Meskhetians, they were prohibited to carry Georgian surnames. They were also forbidden to recieve education in Georgian language. This discriminatory policy caused the loss of national self-consciuosness among Meskhetians and turned them into the denationalized mass. As a result of this policy there is no state that consideres the Meskhetians as part of its national community. Multiple deportations and constant displacements were the serious obstacle to the creation of the common identity and prevented the integration of this people into the Georgian society. As a result deported Meskhetians lack the conception of themselves as a unified people and their self-perception is inconstant and is subject to change. The deported population is not a homogenous ethnic group and this factor is also a serious obstacle to the formation of the common identity.

Despite the existence of many obstacles, there are some common features that distinguish deported population from other communities and these features serve as the main elements for drawing boundaries between deported Meskhetians and the rest of the world. Experience of suffering and multiple deportations is an important unifying factor. Experience of discrimination and common negative memories such as deportation from Georgia, Ferghana massacres, violation of their rights and humiliation in Krasnodar Krai played very important role in the consolidation of this multi-ethnic community and formation of the distinct identity based on notion of „victimized people”. Common suffering and tragic past brings people together and unites the people of different ethnic background. Common religion also serves as a unifying factor and plays an important role in reinforcing ethnic solidarity. Religion is in fact main binding force that unites people of different ethnic origin. Adoption of Islam laid the foundations of distinctive Muslim Identity because religion plaid particular role in the formulation of ethnic identity in Caucasus. The person was considered Georgian as long as he managed to preserve the Christian faith and adhered to the Orthodox-Christian Church. But if he changed religion and adopted Islam, he was referred as „Turk” or „Tatar.” Many Georgian - speaking Muslims were called „Turks” or „Tatars” in Meskheti because of their Muslim identity. Muslim religion in this case served as the main unifying force for different ethnic groups residing in Meskheti and as a distinguishing identity marker. It in fact united people of different ethnic origins and laid the foundations of common cultural norms and values for them. Thus, Muslim religion played a major role in the formation of the distinct identity. Despite the existence of common Muslim identity, many Muslim Meskhetians referred to themselves as „Gurcu donme,” i.e. Georgian convert or „Yerly Musliman” which means „local” in order to highlight the fact that they were original settlers and to stress difference between them and other ethnic groups, other Muslims.

Although Turks respect the people deported from Southern Georgia, they do not see them as part of the modern Turkish nation. Deported Meskhetian population also feels rather distant to the Turkey of the twenty-first century. They have been living outside the borders of the Turkish state since 1829. Their culture is rather distinct and demonstrates strong Georgian influence, as well as the influence of the states where they reside. In contrast to the citizens of the republic of Turkey, deported Meskhetians were outsiders during the formation of the Turkish nation -state. All the turkisized ethnic groups, that inhabited territories which previously belonged to the Ottoman Empire, but later were left outside the borders of the Turkish republic, might identify themselves as „Turks”, but they are not perceived as „genuine” Turks and members of the modern Turkish nation. According to Turks, they belong to the Turkish world and form part of the kindred nations, but they do not see them as „real” Turks. (Ikonnikov, 2002) Deported Meskhetians have never renounced their right to return to their historic homeland and have demonstrated strong desire to resettle to Georgia, but divisions within the Meskhetian community, contradictory interests and ethnic orientations are one of the main obstacles to the repatriation process. They can not agree on a number of crucial issues, can not co-operate and unite their efforts for the repatriation issue. Deported Meskhetians lack the conception of themselves as a unified people and members of the same ethnic group. They can not agree on a number of issues such as their ethnic identity, the exact definition of their homeland and, respectively, the target of repatriation. (Nodia,2002) With regards to ethnic identity, the majority of the Meskhetians believe that they are ethnic Turks but they have different views about their homeland. Some of them think that their homeland is Meskheti and therefore, demand their repatriation to Georgia. On the other hand, some believe that their homeland is Turkey and are in favour of their return to Turkey. Small number of Meskhetians perceives themselves as ethnic Georgians and demands their return to any place in Georgia. There is also a considerable portion of Meskhetians that can not point to any definite ethnic identity and their ethnic denomination changes according to circumstances and political situation. In the early sixties these people referred to themselves as Georgians but when the repatriation movement failed to achieve any concrete results and Soviet government prevented their return to their ancestral homeland, they changed their pro-Georgian orientation with pro-Turkish orientation. Thus, when they failed to achieve their primary goal i.e. repatriation to Georgia, they changed their orientation and demanded their resettlement to Turkey. This movement also failed to achieve any concrete results. (Pohl, 2005)

Meskhetian solidarity is seriously weakened with the conflicts between those who take a pro-Turkish orientation as against those who argue that they are ethnic Georgians. There is an ongoing dispute as to whether the people should describe themselves as „Turks” or „Islamized Georgians.” Debates about ethnicity and conflicts between pro-Georgian and pro-Turkish part of the deported population often serve to cloud the fundamental issues of repatriation and human rights. According to Eldar Zeynalov, the head of Baku's Centre for Human Rights, Meskhetian unity is needed before Georgia and the international community will pay more attention to the repatriation issue.

Because of the absence of a unifying ethnic or national consciousness and lack of conception of themselves as members of the same ethnic group, they can not establish a unified movement in order to address more effectively issues relating to the repatriation of Meskhetians. If they were united they would be more powerful and would have more influence over political processes. Thus, disagreement over ethnic origins is a serious impediment to the establishment of the united and centralized organization with a consistent and stable leadership.

To sum up divisions within the Meskhetian community, internal feuding and lack of cooperation seriously weaken the repatriation movement and undermine the ability of Meskhetians to repatriate.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
უთანხმოება სამხრეთ საქართველოდან დეპორტირებული მოსახლეობის ეთნიკური წარმომავლობისა და იდენტობის შესახებ
და მისი გავლენა რეპატრიაციის პროცესზე

ვალერი მოდებაძე

სტატია განიხილავს უთანხმოებას სამხრეთ საქართველოდან დეპორტირებული მოსახლეობის ეთნიკური წარმომავლობისა და იდენტობის შესახებ და ასევე მის გავლენას რეპატრიაციის პროცესზე.

SUMMARY
DISAGREEMENT OVER THE ETHNIC ORIGIN AND IDENTITY
OF THE PEOPLE DEPORTED FROM SOUTHERN GEORGIA
AND ITS INFLUENCE ON THE REPATRIATION PROCESS

VALERI MODEBADZE

This article deals with the disagreement over the ethnic origin and identity of the people deported from Southern Georgia and its influence on the repatriation process.

РЕЗЮМЕ
РАЗНОГЛАСИЕ О ЭТНИЧЕСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ
ИЗ ЮЖНОЙ ГРУЗИИ ДЕПОРТИРОВАННОГО НАРОДА И
ЕЁ ВЛИЯНИЕ НА ПРОЦЕССЕ РЕПАТРИАЦИИ

ВАЛЕРИ МОДЕБАДЗЕ

В статье рассматривается разногласие о этническом происхождении из южной Грузии депортированного народа и её влияние на процессе репатриации.

გიორგი მადუაშვილი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის დოქტორანტი

XVIII საუკუნეში რუსეთის მიერ დაწყებული ბრძოლა კავკასიის დაპყრობისა და საკუთარი ბატონობის გაძლიერებისათვის, დღესაც გრძელდება.

XVIII-XIX საუკუნეებში რუსეთის დამპყრობლური, იმპერიული პოლიტიკა შენიღბული იყო ოსმანური იმპერიისა და ირანის ბატონობის წინააღმდეგ კავკასიელი ხალხების განმანთავისუფლებელი მოძრაობის დახმარების ნიღბით.

XX-XXI საუკუნეებში ეს პოლიტიკა დაყვანილი იქნა მედიატორის (სინამდვილეში კი ტროას ცხენის) როლამდე, თითქოსდა ვითარების დასარეგულირებლად, სინამდვილეში კი ამ პოლიტიკის ძირითად მიზანს ეროვნებათშორისი და ეთნიკური კონფლიქტების პროვიცირება და გაღვივება წარმოადგენდა, რასაც რუსეთი მარჯვედ იყენებდა როგორც საბაბს თავისი ყოფნის აუცილებლობის გასამართლებლად საქართველოში და საერთოდ რეგიონში.

ასეთი მტკიცებულებების უტყუარობაზე თვალნათლივ მეტყველებს უამრავი ისტორიული თუ წერილობითი დოკუმენტი. თუმცა, მეფისდროინდელ და საბჭოთა პერიოდშიც ამაზე წერა, მითუმეტეს ასეთი სახის მასალების გამოქვეყება, ძალზედ სახიფათო და თითქმის შეუძლებელი იყო.

დღეს რუსეთის ჯარებს ოკუპირებული აქვთ საქართველოს ორი რეგიონი ანალოგიურად იმისა, როგორც სამოცდაათი წლის წინ ჰიტლერის ჯარებმა სუდეტელი გერმანელების დაცვის საბაბით ჩეხოსლოვაკიის ოკუპაცია მოახდინეს. მაშინ ეს წამყვანი ევროპული სახელმწიფოების თანხმობით მოხდა, რომლებიც ამ გზით აგრესორის მადის დაცხრომას ფიქრობდნენ, მაგრამ საბოლოო ჯამში ყველაფერი II მსოფლიო ომით დასრულდა.

რუსეთის ფეხის მოკიდებამდე კავკასიაში წამყვანი პოლიტიკური როლი საქართველოს ეკუთვნოდა. მაგრამ ამ ქვეყნებს შორის გაფორმებული გეორგიევსკის ტრაქტატის პირობების ვერაგულად დარღვევისა და საქართველოს სახელმწიფოებრიობის და ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმების შემდეგ, რუსეთმა ეს ფუნქცია მთლიანად საკუთარ თავზე აიღო.

კავკასიის რეგიონში საკუთარი ბატონობის გამყარების მიზნით რუსეთი გამუდმებით აწარმოებდა ბრძოლას როგორც განმანთავისუფლებელი მოძრაობის, ისე ქართველების და სხვა კავკასიელი ხალხების ეროვნული თვითშეგნების წინააღმდეგ.

დეკაბრისტთა „სამხრეთის ორგანიზაციის“ ხელმძღვანელი პ. პესტელი მის მიერ შედგენილ საპროგრამო დოკუმენტში (მომავალი კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებში) კავკასიელ ხალხს ცალკე პარაგრაფს უთმობდა და „კავკასიის პრობლემას“ შემდეგნაირად „აგვარებდა“: „კავკასიის ხალხთა საცხოვრისი ძველთაგანვე ცნობილია როგორც კურთხეული მხარე... დღეს იგი გაპარტახებულია და არავისთვის არავითარი სარგებლობა არ მოაქვს, რადგან ეს ყოვლადმშვენიერი ქვეყანა ნახევრად ველურ ხალხებს აქვთ მისაკუთრებული... კავკასიის მდებარეობას რუსეთისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს სამხრეთ აზიასთან ენერგიული და უაღრესად სარფიანი სავაჭრო ურთიერთობისათვის და, მაშასადამე, სახელმწიფოს გამდიდრებისათვის. ეს შესაძლებლობა კი სავსებით იკარგება იმის გამო, რომ კავკასიის ხალხები არა მარტო სახიფათო და მოუსვენარი მეზობლები არიან, არამედ გაუტანელი და უვარგისი მოკავშირეებიც... დროებით უმაღლეს მმართველობას ნება ეძლევა: ... დაყოს კავკასიის ხალხები ორ ჯგუფად - მშვიდობიანებად და შფოთიანებად. პირველნი დატოვოს თავისსავე საცხოვრისში და დაუმყაროს მათ რუსული მმართველობა და წყობილება, ხოლო მეორენი ძალდატანებით გადაასახლოს შიდა რუსეთში და იქ ცალკეულ ვოლოსტებში მიმოფანტოს... შეიყვანოს კავკასიაში რუსი მოსახლეობა და დაურიგოს იქიდან გასახლებულთა მიწები. ამ საშუალებით კავკასიაში წაშალოს ყოველგვარი ნიშანწყალი ახლანდელი მკვიდრი მოსახლეობისა და გადააქციოს ეს მხარე წყნარ და კეთილმოწყობილ რუსულ ოლქად“.

ხოლო გენერალ ა. ერმოლოვის (საქართველოს მთავარმართებელი 1816-1827 წლებში) სახელმძღვანელო პრინციპი იყო: „არ იარსებებს საქართველო - არ იარსებებს კავკასიის პრობლემა“.

საყოველთაოდ ცნობილია იმის ფაქტები, რომ მეფის რუსეთი დაინტერესებული იყო ქართული ელემენტის შემცირებით თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიებში, სოხუმის ოკრუგში და ესწრაფვოდა დემოგრაფიული საჭრელის შექმნას რუსების ჰეგემონიით. მაგრამ მან ბოლომდე ვერ განახორციელა ეს აქცია აფხაზეთში, სადაც რუსი მოსახლეები მალარიით იღუპებოდნენ. ამ მხრივ საინტერესოა კავკასიის მთავარმართებელის თავად გოლიცინის და საქართველოს ეგზარხოსის ალექსის მიმართვა სინოდისადმი: „სოხუმის ეპარქია სასურველია მოვწყვიტოთ მეტად არასასურველ ქართულ გავლენას. ამ მიზნით ძალზედ სასარგებლო იქნებოდა სოხუმის ეპარქიის ყუბანისადმი მიერთება. ყუბანის მხარეში ირიცხება 1 716 245 წმინდა რუსული მართლმადიდებელი მოსახლეობა. ამ მასაში ადვილად შეერევა და აითქვიფება 100 000-ანი შავიზღვისპირეთის მრავალეროვანი მოსახლეობა“.

აფხაზურ ენასა და დამწერლობასთან დაკავშირებით საყურადღებოა მეფის მოხელის, ლიტერტურათმცოდნის აზრი: „...აფხაზური დამწერლობის დაწესება უნდა იყოს არა მიზანი, როგორც ასეთი, არამედ მხოლოდ როგორც საშუალება ეკლესიისა და სკოლის მეშვეობით ქართული ენის მოხმარების შემცირებისა და თანდათანობით მისი მთლიანად შეცვლისათვის სახელმწიფო ენით. ამის გაუთვალისწინებლობის შემთხვევაში, ჩვენ ვრისკავთ ქართული და სხვა ავტონომიების გარდა შევქმნათ აფხაზური ავტონომიაც. მოვლენათა შემდგომმა განვითარებამ დაამტკიცა წინდახედული კოლონიზატორის აზრი. ქართულ ენასა და კულტურაში ის რუსული ენისა და კულტურის კონკურენტს ხედავდა, იგი არამარტო დიდ გავლენას ახდენდა აფხაზ ხალხზე, არამედ იცავდა კიდეც მათ რუსულ გარემოში გათქვეფისაგან. მართალი აღმოჩნდა ე. ვეიდენბაუმი იმაში, რომ ქართული ენა და კულტურა არ ემუქრებოდა აფხაზ ხალხს ასიმილაციით, რაც დადასტურებული იყო წინა ისტორიით: აფხაზებს შეეძლოთ დარჩენილიყვნენ აფხაზებად და ნებისმიერ დროს განეცხადებინათ პრეტენზია ავტონომიაზე. სინამდვილეში მოხდა ქართული ენის განდევნა, მისი შეცვლა სახელმწიფო, ანუ რუსული ენით, რამაც აფხაზი ხალხის ძირითადი ნაწილის გარუსებამდე მიგვიყვანა.

სამწუხაროდ, რუსეთი ორასზე მეტი წლის მანძილზე მუდმივად ამ დევიზით მოქმედებდა. ამ ქვეყნის მესვეურნი ყოველგვარი რიდის გარეშე ოფიციალურად აცხადებენ საქართველოში თავიანთი პოლიტიკური ინტერესების შესახებ და ყოველგვარი რიდის გარეშე უგულებელყოფენ ჩვენი ქვეყნის პირად პოლიტიკურ ინტერესებს. შესაძლოა, ნაწილობრივ ამ ინტერესთა განსხვავებასა და არათანხვედრაში იდოს ერთაშორის არსებული კონფლიქტების გასაღები.

რუსეთმა არაერთხელ გადადგა ნაბიჯები ეროვნული კონფლიქტების პროვოცირებისათვის ნოყიერი ნიადაგის შესაქმნელად, საჭირო პოლიტიკურ მომენტში მათი გაჩაღების მიზნით.

1828-1829 წლებში განხორციელებული იქნა ქართული მუსულმანური მოსახლეობის გადასახლება თურქეთის უღლისაგან გათავისუფლებული სამხრეთი რაიონებიდან კვლავ თურქეთის სახელმწიფოში, ამავდროულად, რუსეთის მთავრობის სუბსიდირებით ამ ადგილებში სპარსეთიდან და თურქეთიდან სომხების ჩასახლება განხცორციელდა.

XIX საუკუნის სამოცდაათიან წლებში განხორცილდა მკვიდრი აფხაზი მოსახლეობის იძულებითი გადასახლება თურქეთში („მოხაჯირობა“) და მათ საცხოვრებელ ადგილებში სხვადასხვა ეროვნების (ძირითადად რუსების) მოსახლეობის ჩასახლება.

რუსეთის ვერაგული პოლიტიკა საქართველოსა და მთლიანად კავკასიის მიმართ XX საუკუნეშიც გრძელდებოდა. 1921 წელს მოხდა საქართველოს ოკუპაცია და ძალადობრივი გზით საბჭოთა ხელისუფლების დამყარება, სამი ავტონომიის შექმნა. ქართველი მუსულმანების მიმართ ტარდებოდა გაუცხოების პოლიტიკა. მათ უკრძალავდნენ ქართულ ენაზე სწავლას, აიძულებდნენ ესწავლათ რუსულ ან თურქულ ენებზე. ხელოვნურად შეიქმნა ეთნოსი „თურქი-მესხები“, შემდეგ კი მოხდა მათი დეპორტაცია შუა აზიაში, რამაც ქართველი მუსულმანების გათურქებას შეუწყო ხელი.

კრემლის მადლობის ნიშნად იმ ოსებისადმი, რომლებმაც დამოუკიდებელი საქართველოს წინააღმდეგ ამბოხი მოაწყვეს და მხარი დაუჭირეს 1921 წელს წითელი არმიის მიერ მის ოკუპაციას, საქართველოს ძირძველ ტერიტორიაზე ხელოვნურად შეიქმნა სამხრეთ-ოსეთის ავტონომია ახალი ხელოვნური ეთნოსით - „სამხრეთ ოსები“.

აფხაზ და ოს ექსტრემისტებთან ერთად რუსეთის მიერ გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან დღევანდელ დღემდე გრძელდება ქართველების გენოციდი და მათი იძულებითი გასახლება აფხაზეთიდან და ე.წ. „სამხრეთ ოსეთიდან“. აღნიშნული ტერიტორიები ოკუპირებულია რუსეთის მიერ და ამ პირობებში აღიარებულია დამოუკიდებლად.

უადგილო არ იქნება იმის გახსენება, რომ 1991 წელს რუსეთის დუმას ქართულ-ოსური კონფლიქტის თაობაზე შექმნილი საპარლამენტო კომისიის დასკვნით, აღნიშნული კონფლიქტი არის პოლიტიკური და არა ეროვნებათშორისი.

აღნიშნული კონფლიქტების გამწვავება სრულიად ადვილი ასახსნელი ხდება თუ გავიხსენებთ, რომ ამ რეგიონებში ჩაიშალა საკავშირო რეფერენდუმი საბჭოთა კავშირში შესვლის სურვილის თაობაზე და ამავდროულად მხარი იქნა დაჭერილი 1991 წლის 31 მარტის საქართველოს დამოუკიდებლობის თაობაზე ჩატარებული რეფერენდუმისთვის. სწორედ ამიტომ ეწინააღმდეგებიან ლტოლვილების დაბრუნებას და მერამდენედ ახდენენ მის „როტაციას“ რუსების და მათთვის პოლიტიკურად საიმედო სხვა ეთნოსის წარმომადგენლებით.

აქვე უნდა გავიხსენოთ რუსეთის იმპერატორის 1904 წლის 25 ოქტომბრის ბრძანება სოჭის ოკრუგთან გაგრის ოკრუგის მიერთების თაობაზე, რომელიც მაშინ სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ განხორციელდა (ძირითადად მალარიის წყალობით), აგრეთვე 1913 წლის „პროექტი პოლიგონისა“ - ტირიფონის ველიდან ქართული მოსახლეობის აყრა (40 ათასი ოჯახი) და სანაცვლოდ სამხედრო დასახლებების მოწყობა. აგრეთვე, იმავე წელს, თბილისში, ალექსანდრეს ბაღში ქართულ კულტურულ საზოგადოებათა წარმომადგენლების კრება, სადაც ერევნის ვიცე-გუბერნატორი სტრელბიცკი თავის გამოსვლაში „ხიზანთა მოწყობის პროექტი“ ასაბუთებდა, რომ სამაჩაბლოში ჩამოესახლებინათ ოსები და მათთვის უსასყიდლოდ გადაეცათ მიწები. ეს მაშინ, როდესაც 1864 წელს ბატონ-ყმობისგან გათავისუფლებული ქართველი გლეხებისთვის ასეთი შეღავათი არავის მიუცია და მათ დაკისრებული ჰქონდათ მიწის გამოსასყიდის გადახდა 55 წლის განმავლობაში.

სამშვიდობო მისიის შესრულების პერიოდში, როცა რუსული საჯარისო კონტიგენტი („მირატვორცები“) განლაგებული იყო აფხაზეთსა და სამაჩაბლოში, მოხდა რუსული პასპორტების გაცემა, ანუ ადგილობრივი მოსახლეობისათვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭება (ადგილზე, რუსეთში გაუსვლელად). ხდებოდა და ხდება მათი დისკრიმინაცია, ვინც უარს აცხადებს ამ პროცესში მონაწილეობაზე. ორივე რეგიონში იდევნება ქართული ენა.

2008 წლის აგვისტოში, რუსული ოკუპაციის დროს, რუსი ოფიცრები ქართულ ეკლესიებში მრევლთან ეწეოდნენ აგიტაციას ცხინვალის გორთან მიერთების თაობაზე და შემდგომში ამ უკანასკნელის ე.წ. „სამრეთ-ოსეთის“ ცენტრად გამოცხადებაზე. ამავე დროს ოკუპირებულ სამეგრელოში წარმოებდა აგიტაცია საქართველოსგან მისი გამოყოფის და დამოუკიდებლობის გამოცხადების მიზნით. ამრიგად, რუსეთი ხშირად აჩაღებს და აღვივებს ერთაშორის კონფლიქტებს, შემდეგ კი იმოსება სამართლიანობისა და მშვიდობისათვის მებრძოლის სამოსში. ის მაინცდამაინც არ ესწრაფვის მათ გადაჭრას (გავიხსენოთ გამონათქვამები ლტოლვილთა დაბრუნების შეუძლებლობის შესახებ და რუსეთისა და სეპარატისტების სხვა დესტრუქციული ნაბიჯები გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრის წინადადებებზე 2008 წლის ივლისში კონფლიქტის სამეტაპიანი დარეგულირების საკითხებთან დაკავშირებით), მისთვის მნიშვნელოვანია, რომ მუდმივად ღვიოდეს დაძაბულობის კერა, ანუ ყოველთვის არსებობდეს მათი „მშვიდობიანი მისიის“ აუცილებლობის საბაბი.

რუსეთი ძირითადად დაკავებულია კონფლიქტების გაყინვით. ის ყოველთვის წარმოადგენს დაინტერესებლ და კონფლიქტში მონაწილე მხარეს, ემხრობა იმას, ვისაც თვითონ აქეზებს აგრესიული მოქმედებისაკენ.

გასული წლის აგვისტოში რუსეთის სამხედრო შეჭრამ საქართველოში, ანუ ინტერვენციამ, აფხაზეთის და ე.წ. „სამხრეთ-ოსეთის“ ოკუპაციამ (კონფლიქტის ზონის ფარგლებს გარეთ მდებარე ტერიტორიებიანად), ამავდროულად მათი დამოუკიდებლობის აღიარებამ, ეს კონფლიქტები განვითარების სრულიად ახალ ფაზაში გადაიყვანა. შექმნილი მდგომარეობა, რომელსაც რუსეთი დღეს კონფლიქტების „გალღობას“ უწოდებს, საერთაშორისო-სამართლებრივ ენაზე უკვე დიდი ხანია კლასიფიცირდება როგორც ანექსიის მცდელობა.

რაში მდგომარეობს რუსეთის უზნეო და არაადამიანური პოლიტიკის არსი და მიზანი? სრული ბატონობა კავკასიის რეგიონზე, კონტროლი და მონოპოლია კავკასიური და შუააზიური ნავთობისა და გაზის რეალიზაციის მარშრუტებზე, ევროპის სრული ენერგეტიკული დამოკიდებულობის დამყარება - აი ერთ-ერთი მიზეზი ერთაშორისი და ეთნიკური კონფლიქტებისა საქართველოსა და მთლიანად კავკასიაში. შესაძლოა, კავკასიურ პოლიტიკურ სცენაზე, სხვა, რუსეთის თანასწორი ძალის მქონე სუბიექტის გამოჩენით, საქართველოში და მთლიანად კავკასიაში დამყარდეს მშვიდობა. ისტორია და რეალური ყოფა-ცხოვრება გვეუბნება, რომ აქ მეზობელი ზე-სახელმწიფოების პოლიტიკური ყოფნა წარმოადგენს მადესტაბილიზებელ ფაქტორს და ემსახურება მხოლოდ მათ ჰეგემონისტურ ინტერესებს. აი ერთაშორისი კონფლიქტების ბოროტების ფესვი და არსი. მათი პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის და ე.ი. ამ პრობლემის გადაჭრის გარანტიც შესაძლოა გახდეს უფრო ძლიერი, ავტორიტეტული საერთაშორისო თანამეგობრობა.

რეზიუმე
ახალი შეხედულებები ძველ კონფლიქტებზე

გიორგი მადუაშვილი

სტატიაში განხილულია საქართველოს მიმართ რუსეთის დამპყრობლური პოლიტიკის ისტორიული და თანამედროვე პერიოდის კონკრეტული მაგალითები. ისტორიული ფაქტების ანალიზის საფუძველზე განსაზღვრულია რუსეთის როლი ერთაშორისი კონფლიქტების წარმოშობასა და ამ კონფლიქტების შემდგომ გაღრმავებაში.

SUMMARY
NEW POINTS OF VIEW ON OLD DISPUTED MATTERS

GIORGI MADUASHVILI

In the article there are discussed concrete examples of Russian aggressive politics historical facts and contemporary examples towards Georgia. On basis of historical facts analysis there is defined the role of Russia as for arising and deepening the conflict between nations.

РЕЗЮМЕ
НОВЫЕ ВЗГЛЯДЫ НА СТАРЫЕ КОНФЛИКТЫ

ГИОРГИ МАДУАШВИЛИ

В статье рассмотрены исторические и современные конкретные примеры русской захватнической политики по отношению к Грузии. На основе анализа исторических фактов определена роль России в возникновении межнациональных конфликтов и в их последующем углублении.

ილია გუჩმანიძე
უკრაინა-საქართველოს სასწავლო-სამეცნიერო
საერთაშორისო ინსტიტუტის
სამართალმცოდნეობის მაგისტრანტი

საქართველო რუსეთის ომი აგვისტოში არ დაწყებულა და არც დამთავრებულა. თავისუფლებისათვის მებრძოლ საქართველოსა და რევანშისტული იმპერიალიზმით დაავადებულ რუსეთს შორის ომი უკვე დიდი ხანია მიმდინარეობს. მის სიმბოლურ სათავედ შეიძლება 1989 წლის 9 აპრილი მივიჩნიოთ, როცა იმპერია შეეცადა სასტიკი ფორმით ჩაეხშო წინააღმდეგობის მოძრაობა საქართველოში თუმცა ამან საპირისპირო შედეგი გამოიღო, რაც ორი წლის თავზე საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებით დასრულდა. შემდგომში, ზეწოლის ფორმებს რუსეთი მუდმივად ცვლიდა ის ხან ეკონომიკური სანქციების, ენერგეტიკული ბლოკადის, მასობრივი დეპორტაციების, ხანაც კი უშუალო სამხედრო აგრესიის ფორმით გამოიხატებოდა, როგორც ეს იყო 1991-93 წწ-ში სამაჩაბლოსა და აფხაზეთში, 1998-ში გალში, 2004-ში კვლავ სამაჩაბლოში და 2008 წელს უკვე მთელი ქვეყნის მასშაბით. უკანასკნელი იმით გამოირჩეოდა წინამორბეთაგან, რომ ამ შემთხვევაში რუსეთი ყოველგვარი შენიღბული ფორმების გარეშე ღია, პირდაპირ აგრესიაზე გადავიდა და ომის შედეგები აფხაზეთისა და ე.წ. „სამხრეთ ოსეთის” დამოუკიდებლობის დე-იურე აღიარებით დააკანონა.

ომი თავისი შინაარსით მხოლოდ შეიარაღებულ კონფლიქტს არ გულისხმობს და მას სხვა გამოვლინებებიც აქვს, რომლებიც არანაკლებ მნიშვნელოვანია. მათ შორისაა, როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა ეკონომიკური ზეწოლის ფორმები, ენერგორესურსებით მანიპულაციები და ა.შ. განსაკუთრებით კი უნდა აღინიშნოს ამ პროცესების მუდმივი თანმხლები, რომელსაც შეიძლება ვუწოდოთ სამართლის ომი ანუ ჭიდილი სამართლებრივი ნორმებით. ყველა სახელმწიფო, რამდენადაც აღვირახსნილი არ უნდა იყოს მისი ცალკეული ქმედებები ცდილობს, რომ მათ ერთგვარი ლეგიტიმაცია მოუპოვოს. ასევე მოიქცა რუსეთი, როცა საქართველოში შემოჭრა და სეპარატისტული რეგიონების დამოუკიდებლობის აღიარება, თავისი ინტერპრეტაციით, საერთაშორისო სამართლით განმარტა. მთავარი სამიზნე სამართლის ომში რუსეთისათვის, ყოველთვის საკვანძო საკითხი საქართველოს ტერიტორიული კონფლიქტები გახლდათ, რომელიც მისთვის პილიტიკურ-სამართლებრივი სპეკულაციების ძირითად საგანს წარმოადგენდა, მაგრამ თუ ეს აქამდის უფრო ირიბი ფორმით ხდებოდა და საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას ფორმალურად მაინც აღიარებდა, 26 აგვისტოს სეპარატისტული ანკლავების დამოუკიდებლობის ცნობით ყოველივე ამას წერტილი დაესვა და რუსეთი პირდაპირ სამართლებრივ შტურმზე გადმოვიდა, რაც ცხადია საქართველოს მხრიდანაც სათანადო რეაქციას საჭიროებს. ამდენად აუცილებელია სწორად ფორმულირებული, მყარი სამართლებრივი არგუმენტაციით გაჯერებული სტრატეგიის ჩამოყალიბება, რომლითაც რუსეთის აგრესიულ ქმედებებს მაქსიმალურად ჩამოცილდება ყოველგვარი სამართლებრივი საბურველი და მის პოლიტიკურ პოზიციას საყრდენს გამოაცლის. შეიარაღებული კონფლიქტის მსგავსად სამართლის ომში შემუშავებული უნდა იქნას, როგორც თავდაცვითი ასევე შემტევი ტაქტიკა და მოწინააღმდეგეს მიადგეს დარტყმა იმ ადგილას სადაც მისი პოზიციები ყველაზე უფრო დაუცველია, თუმცა ამას წინ უძღვის მეტოქის შესაძლებლობების დაზვერვა და შეფასება. აქედან გამომდინარე უპირველეს ყოვლისა უნდა განისაზღვროს საქართველოს წინააღმდეგ თუ რა ძირითადი სამართლებრივი არგუმენტები აქვს რუსეთს საკუთარ არსენალში.

2008 წელი დატვირთული იყო მნიშვნელოვანი საერთაშორისო პოლიტიკური მოვლენებით, მათგან პირველი გახლდათ თებერვალში კოსოვოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება, რომელსაც უმალვე მოყვა მთელი რიგი სახელმწიფოების მხრიდან მისი ოფიციალურად აღიარება. საერთაშორისო თანამეგობრობისთვის ეს ბოლო ათწლეულში ერთ-ერთ ყველაზე წინააღმდეგობრივ მოვლენად იქცა. კოსოვოს დამოუკიდებლობის ცნობის პირველივე დღეებიდან დღის წესრიგში დადგა შეკითხვა ექნებოდა თუ არა ამ მოვლენას პრეცედენტული ხასიათი სხვა მსგავსი კონფლიქტების გადაწყვეტაში? უმალვე რუსეთის მხრიდან დაიწყო პირდაპირი პარალელების გავლება აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” მიმართ, თუმცა იმთავითვე ზედაპირული სამართლებრივი ანალიზითაც ნათელი ის რადიკალური განსხვავებები რაც მათ შორის არსებობდა, თუმცა კოსოვოს აღიარება მნიშვნელოვანი იყო არა იმიტომ, რომ მისი როგორც ერთგვარი მოდელის პირდაპირი რეცეფცია შეიძლება მომხდარიყო რომელიმე ანალოგიური ტერიტორიული დავის გადაწყვეტისას არამედ მეორე ალბათ უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორის გამო, სერბეთის ყოფილი ავტონომიური ერთეულის ცალმხრივი აღიარებით საერთაშორისო თანამეგობრობის ერთმა ნაწილმა დაუშვა შესაძლებლობა იმისა, რომ დანარჩენი მსოფლიოს ნების უგულებელყოფით, საკუთარი ინტერპრეტაციით შეეფასებინა ფაქტი უნიკალურად. შესაბამისად დაისმის კითხვა, რატომ რუსეთს არა აქვს უფლება, რომ გამოიყენოს უკვე დაშვებული შესაძლებლობა და საკუთარი გააზრებით მიიჩნიოს აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” საკითხი ასეთივე უნიკალურ შემთხვევად და საჯაროდ განაცხადოს მათი აღიარების აუცილებლობის შესახებ? ეს ერთობ მარტივი და სწორხაზოვანი ლოგიკაა, თუმცა საკმარისი იმისათვის, რომ რუსეთს თავისი აგრესიული ქმედებების ფარად გამოეყენებინა.

მთავარი სამართლებრივი ასპექტი, რომელიც საფუძლად უდევს 2008 წლის ამ აღიარებებს არის საერთაშორისო სამართლის ძირითადი პრინციპების - სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობისა და ხალხთა თვითგამორკვევის უფლების თანაარსებობის საკითხი. ორივე მათგანის საერთო ღირებულება არის ხალხის კეთილდღეობა, ხოლო მაშინ როცა ქვეყანაში ცალკეული ეთნოსის მიმართ ხორციელდება ძალადობა, მათ არ ეძლევათ შესაძლებლობა თავისი ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებისა და განვითარების, სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა უკვე აღარ გამოდის მთავარი ღირებულების ხალხის კეთილდღეობის დაცვის საშუალებად არამედ პირიქით დისკრიმინაციული პოლიტიკის მექანიზმად იქცევა. ასეთ დროს წინა პლანზე იწევს თვითგამორკვევის პრინციპი, რომლის რეალიზაცია სეცესიის ფორმით, აღმოფხვრის ამ სამართლებრივ ნონსენს და ხალხი მოიპოვებს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, როგორც გარანტს მისი ეროვნული იდენტურობის დაცვისა. თუმცა გამოყოფის შემდეგ სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობა დარჩენილ საზღვრებში კვლავ ხელშეუხებელია და დაცვას ექვემდებარება. ამ გაგებით ხელმძღვანელობდნენ აღიარებების დროსაც. თუ კოსოვოს შემთხვევაში ადგილობრივ ალბანელთა დისკრიმინაცია ძირითადად სლობოდან მილოშევიჩის სახელს უკავშირდება, აფხაზეთსა და „სამხრეთ ოსეთში” შეიარეღებული კონფლიქტები საქართველოს სამივე პრეზიდენტის მართველობის პერიოდში არსებობდა, რაც რუსეთისთვის საბაბია, რომ განაცხადოს აფხაზი და ოსი ხალხის ინტეგრაცია ქართულ საზოგადოებაში არ შედგა და დამოუკიდებლობის აღიარება იყო აუცილებლობა მათი ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნების უზრუნველსაყოფად.

ამგვარად, რუსეთს 2 ძირითადი არგუმენტი აქვს ხელში:

1) კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარების ფაქტი, როგორც შესაძლებლობა იმისა, რომ მანაც ანალოგიურად მიიჩნიოს აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საკითხი უნიკალურ შემთხვევად.

2) თითქმის 20 წლის განმავლობაში მუდმივი ეთნოკონფლიქტები საქართველოში, როგორც დადასტურება, რომ აფხაზების, ოსებისა და ქართველების თანაცხოვრება არ შედგა და აქედან იყო გამოწვეული აღიარების აუცილებლობა. რა შეიძლება დავუპირისპიროთ ამ არგუმენტაციას? აქამდის ყოველგვარ სპეკულაციებს აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” მიმართ, საქართველო საპირწონედ უყენებდა მის საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიულ მთლიანობას, მაგრამ მას შემდეგ რაც 2008 წლის თებერვალში საერთაშორისო თანამეგობრობის უმნიშვნელოვანესმა ნაწილმა, სერბეთის ასევე საყოველთაოდ აღიარებული ტერიტორიული მთლიანობა დაარღვია და ცალმხვრივად, მისი რეგიონი დამოუკიდებლად ცნო შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს ამ პოზიციის სიმყარეც სათუო გახდა. საერთოდ ბოლო დროს შეიმჩნევა ტენდენცია იმისა, რომ ხალხთა თვითგამორკვევა პრიველირებდეს სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის პრინციპზე და გარკვეულ გარემოებებში უპირატესობა ენიჭებოდეს. ბოლო დროინდელი მოვლენები სწორედ ამის დადასტურებაა. შესაბამისად აუცილებელია ტრანსფორმირება მოხდეს და ქართული სამართლებრივი პოზიციის საყრდენი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის ცნებიდან თავად თვითგამორკვევაზე გადავიდეს.

აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ე.წ. ,,კონსტიტუციები” სწორედ თვითგამორკვევის უფლებაზე ხაზგასმით იწყება, ასევე მას ეყრდნობა რუსეთის პრეზიდენტის 26 აგვისტოს გადაწყვეტილება ამ რეგიონების დამოუკიდებლობის აღიარების შესახებ. ამდენად სეპარატისტები და მათი რუსი ლობისტები ამ პრინციპს ფართოდ იყენებენ, მაგრამ იყო თუ არა ის რაც მოხდა აფხაზეთსა და „სამხრეთ ოსეთში” რეალური თვითგამორკვევა? ამისათვის უნდა გავიაზროთ თვითგამორკვევის ცნება, რომელიც მოცემულია 1966 წლის პაქტების პირველივე მუხლში „ყველა ხალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება, ამ უფლების ძალით, ისინი თავისუფლად აწესებენ თავიანთ პოლიტიკურ სტატუსს და თავისუფლად უზრუნველყოფენ თავიანთ ეკონომიკურ, სოციალლურ და კულტურულ განვითარებას” აქ აღსანიშნავია პირველი სიტყვები „ყველა ხალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება...” რაც ადასტურებს იმას, რომ ეს არ არის რომელიმე ეთნიკური ჯგუფის ექსკლუზიური უფლება, ის ეკუთვნის „დემოსს და არა ეთნოსს”, ტერიტორიის კუთვნილების განსაზღვრის პროცესში უნდა მონაწილეობდეს მთელი საზოგადოება და არა მხოლოდ ცალკეული ეთნოსი. აფხაზეთსა და „სამხრეთ ოსეთში” თვითგამორკვევა კი არ განხორციელებულა, არამედ რეალურად ის დაირღვა. შეილახა იმ რამოდენიმე ასეული ათასი ადამიანის თვითგამორკვევის უფლება, რომლებმაც ჯერ კიდევ 1991 წელს რეფერენდუმით განსაზღვრეს აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” პოლიტიკური სტატუსი, როგორც განუყოფელი ნაწილი ერთიანი და დამოუკიდებელი საქართველოსი და სწორედ ამ ნიშნით მათ მიმართ განხორციელებული იქნა ეთნიკური წმენდა, ისინი გამოძევებული იქნენ თავიანთი საცხოვრებლიდან. ერთი ხალხის უფლებების მასობრივი და უხეში შელახვის ხარჯზე სხვა ხალხი ვერ განახორციელებს თვითგამორკვევას და ის ვერცერთ შემთხვევაში ვერ მიიჩნევა მის რეალიზაციის ფორმად. საერთო ჯამში დევნილი მოსახლეობის რიცხვი აღემატება ამჟამად ამ ტერიტორიებზე მცხოვრებლებთა რაოდენობას, ამდენად პარადოქსულია საუბარი ისეთ თვითგამორკვევაზე რომლისგან დაზარალებული უფრო მეტი ადამიანი აღმოჩნდა ვიდრე მისი განმხორციელებელი. ეს ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ ისეთ ღირებულებებს, როგორიცაა ხალხთა თანასწორუფლებიანობა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობა.

თანამედროვე რეალიებიდან გამომდინარე უპირატესი მნიშვნელობისაა არა თავად საქართველოს ტერიტორიული მთიანობის დარღვევის ფაქტი, არამედ სწორედ ის, რომ აფხაზი და ოსი ხალხის ე.წ „თვითგამორკვევა” საკუთარ თავთანვე მოდის წინააღმდეგობაში, რადგან თვითგამორკვევის ყველა არსებითი კრიტერიუმის დარღვევით იქნა განხორციელებული, ეს კი შეიძლება გაცილებით მომგებიან ფაქტორად იქცეს ჩვენთვის, ვიდრე მუდმივად მხოლოდ ტერიტორიული მთლიანობის ხელშეუხებლობაზე აპელირება. მოწინააღმდეგის მთავარი სამართლებრივი იარაღი - თვითგამორკვევა, მის წინააღმდეგვე შემოტრიალდება, თუ ამას სწორი ტაქტიკით მივუდგებით, რომელიც უპირველეს ყოვლისა გულისხმობს დევნილების, როგორც უშუალოდ დაზარალებულ ადამიანთა თემის წინა პლანზე წამოწევას. რუსეთს, მით უმეტეს კოსოვოს პრეცედენტის შემდგომ შეუძლია თავისებურად გაამართლოს მის მიერ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, მაგრამ ხალხის უფლება დაუბრუნდეს თავის მიწა-წყალს ვერანაირ განსხვავებულ ინტერპრეტაციას ვერ დაექვემდებარება და სხვა სამართლებრივი სიკეთე მას ვერ გადასწონის. როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა აფახაზეთიდან და „სამხრეთ ოსეთი”-დან დევნილთა რაოდენობა უფრო მეტია ვიდრე ამჟამად ამ ტერიტორიებზე მცხოვრები ადამიანებისა. თავის დროზე ამ ფაქტორის ნაკლებობა ქონდა იუგოსლავიის ხელისუფლებას კოსოვოში, სადაც ეთნიკურ უმრავლესობას მთელი მე-20 საუკუნის განმავლობაში ალბანელები შეადგენდნენ. მილოშევიჩი შეეცადა ეთნიკური წმენდით შეეცვალე დემოგრაფიული სტრუქტურა, რასაც საპასუხოდ ნატოს „ჰუმანიტარული ინტერვენცია” მოყვა. საქართველოში კი მდგომარეობა რადიკალურად განსხვავებულია, რაც შესაბამის გამოყენებასვე საჭიროებს. ისმება კითხვა როგორ შეიძლება ამ უპირატესობის სწორად რეალიზება? დღესდღეობით საქართველოში უშუალოდ, დევნილთა პოლიტიკურ ნებას გამოხატავს აფხაზეთის ლეგიტიმური ხელისუფლება და სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაცია, რომლებიც არსებითად ცენტრალური ხელისუფლების კლასიკური ქვედანაყოფებია. შესაბამისად უმაღლეს ხელისუფლებას მონოპოლიზირებული აქვს კონფლიქტების გადაწყვეტასთან დაკავშირებული ყველა ასპექტი, მათ შორის დევნილთა ინტერესების გამოხატვა, როგორც ქვეყნის შიგნით ასევე მის ფარგლებს გარეთ. სახელმწიფოს ასეთი სტატუსი ქმნის იმ შთაბეჭდილებას, რომ ერთ მხარეს დგას საქართველოს სახელმწიფო ხოლო მეორე მხარეს აჯანყებული რეგიონები. ცენტრსა და რეგიონს შორის დაპირისპირების სურათი კი ყველაზე ხელსაყრელი რუსეთისთვისაა, ამით ის აჟიტირებას უკეთებს აფხაზებისა და ოსების თვითგამორკვევის საკითხს და რაც მთვარია ჩრდილავს დევნილების, როგორც განსაკუთრებული უფლების მქონე ხალხის ცნებას, რომელთა სუვერენული პოლიტიკური ნების გარეშე წარმოუდგენელია განცალკევებულად აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” პრობლემის გადაწყვეტა. ამდენად აუცილებელია ძირეული ცვლილებები, რომელიც აგვისტოს შემდეგ შექმნილი ვითარების ადექვატური იქნება, ეს კი უწინარესად გულისხმობს იძულებით გადაადგილებულ პირთა სტატუსის განსხვავებული ფორმით ჩამოყალიბებას და მის დისტანცირებას ხელისუფლებისგან. ამ თემის უკეთ წარმოსაჩენად შეიძლება გამოვიყენოთ ისტორიული ექსკურსი და გადავინაცვლოთ II მსოფლიო ომის პერიოდში, როდესაც ჩამოყალიბებას იწყებს სახალხო წინააღმდეგობის ორგანიზაციის ცნება. ასეთი ორგანიზაციები როგორც წესი იქმნებოდნენ ემიგრაციაში ან უშუალოდ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე - ჩეხოსლოვაკიაში, საფრანგეთში, დანიაში, იუგოსლავიაში, პოლონეთში, სხვადასხვა სახელწოდებებით - განთავისუფლების ეროვნული კომიტეტი, თავისუფლების საბჭო და ა.შ. ისინი არ წარმოადგენდნენ მთავრობებს, მათი უფლებები უფრო ვიწრო იყო, თუმცა ანტიჰიტლერულ კოალიციასთან სათანადო საერთაშორისო-სამართლებრივ ურთიერთობებს ამყარებდნენ და საერთო ჯამში ამ ტერიტორიების დეოკუპაციაში ძალიან მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს. შემდგომ პერიოდში ასეთივე ორგანიზაციები ყალიბდებოდა აზიის, აფრიკისა და სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებში მიმდინარე დეკოლონიზაციის პროცესში ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობების სახით. ბუნებრივია ამჟამინდელი მდგომარეობა განსხვავებულია თუმცა ისიც უდავოა რომ საქართველის ერთი მესამედი ოკუპირებულია და გარკვეული მოდიფიკაციით წინააღმდეგობის ორგანიზაციის ანალოგიური მოძრაობის შექმნაზე ფიქრი მიზანშეუწონარი ნამდვილად არ არის. სავსებით შესაძლებელია ისეთი ტიპის ორგანიზაციის ჩამოყალიბება, რომელიც გააერთიანებს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან გამოდევნილ ყველა პირს, როგორც ქართველებს ასევე ეთნიკურ აფხაზებს, ოსებს, უკრაინელებს, ბერძნებს, ესტონელებს, ებრაელებს. ბევრი მათგანი დღეისათვის საქართველოს მოქალაქე არ არის, თუმცა უფლებას დაუბრუნდენ თავიანთ საცხოვრებლებს მათ ვერავინ წაართმევს. საერთო მიზნის გარშემო სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქეთა გაერთიანება კი ამ მოძრაობას ერთგვარ საერთაშორისო ელემენტს და მეტ პოლიტიკურ წონას შემატებს. ხაზი უნდა გაესვას ეს არ იქნება სამთავრობო სტრუქტურა, არამედ საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოძრაობა, რომელიც მაქსიმალურად გაემიჯნება ხელისუფლებას. პირიქით საქართველომ და მისმა მოკავშირე სახელმწიფოებმა შეიძლება, რომ ის თავისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გარკვეულ ასპექტში საერთაშორისო სამართალსუბიექტუნარიანობის მქონედაც ცნონ და მასთან ოფიციალური ურთიერთობები დაამყარონ. ამგვარად რუსეთის მიერ აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის” დამოუკიდებლობის აღიარების საპირწონედ შეიქმნება საერთაშორისო სტატუსის მქონე წინააღმდეგობის მოძრაობა, ჩამოყალიბებული სწორედ ამ რეგიონების ძირითადი მოსახლეობისგან (რამოდენიმე ასეული ათასი ადამიანი), რომელთა ერთადერთი მიზანი იქნება საკუთარ მიწა-წყალზე დაბრუნება, რათა თავადვე განსაზღვრონ მისი პოლიტიკური სტატუსი და ამით მოახდინონ თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაცია. შედეგად რუსეთს მის მიერ მთელი ამ ხნის განმავლობაში სპეკულირებადი თვითგამორკვევა საწინააღმდეგოდ შემოუბრუნდება და რაც მთავარია საქართველო წინა პლანზე, უფრო ეფექტურად გამოიტანს ამ კონფლიქტის ყველაზე მნიშვნელოვან ასპექტს - დევნილთა საკითხს. გარდა ამისა წინააღმდეგობის მოძრაობა 2 უმთავრეს ფუნქციას შეასრულებს: 1) მოხდება კონფლიქტებით დაზარალებულ ადამიანთა კონსოლიდაცია საერთო მიზნის მისაღწევად, მიუხედავად მათი ეთნიკური წარმომავლობის თუ მოქალაქეობისა და შესაძლებლობა მიეცემათ საერთაშორისო ასპარეზე, ყველა არსებული მექანიზმით თავადვე დაიცვან საკუთარი ინტერესები, რითაც ფაქტობრივად ახალი სუბიექტი იქმნება. 2) საქართველო პოლიტიკურ-სამართლებრივ ფრონტის ხაზს ფართოდ გაშლის. სახელმწიფო ხელისუფლება იმოქმედებს ტერიტორიული მთლიანობის დაცვისა და ოკუპირებულ ტერიტორიებზე თავისი იურისდიქციის აღდგენის მიმართულებით, ხოლო დევნილთა დაბრუნებისა და თვითგამორკვევის საკითხის წინ წამოწევას ძირითადად უზრუნველყოფს ეს ახალი წარმონაქმნი. ყოველივე ამის შედეგად ერთის მხვრივ, მყარად იქნება მოგერიებული რუსეთის სამართლებრივი იერიში და მეორეს მხვრივ, გარემოებათა სწორი გადანაწილებით გაჩნდება შესაძლებლობა კონტრ-იერიშზე გადასვლისა.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ 2008 წლის ,,ცხელი აგვისტოს” შემდგომ შექმნილი რეალიებიდან გამომდინარე, ასეთი ტაქტიკა საქართველოსთვის ყველაზე ხელსაყრელი და ადექვატური უნდა იყოს. ცხადია ეს ვერ გახდება პანაცეა ყველა პრობლემის გადაწყვეტის, თუმცა ისუც უდავოა, რომ რაც უფრო ძლიერი შტურმი განხორციელდება რუსულ ბასტიონზე ის დღეს თუ არა ხვალ აუცილებლად ჩამოიშლება და ნანატრი სამართლიანობაც ჰოროზონტზე აუცილებლად გამოჩნდება.

ლიტერატურა
Literature
Литература

1. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი (ლექსიკონი-ცნობარი) 2005წ.

2. ლევან მატარაძე - ხალხთა თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პრინციპთა შესახებ. (საქართველო და საერთაშორისო სამართალი - სტატიათა კრებული. თბილისი, 2001 ).

3. ლევან ალექსიძე - თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, თბილისი 2006.

4. გივი ლობჟანიძე - ადამიანის უფლებათა სამართალი, თბილისი 2005.

5. პიტერ მალანჩუკი - აკეჰარსტის თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი, 2004 წ.

6. ალექსანდრე ორახელაშვილი - აფხაზეთის კონფლიქტი კოსოვოს კონფლიქტის ფონზე (საქართველო და საერთაშორისო სამართალი - სტატიათა კრებული. თბილისი, 2001)

7. რეგიონული კონფლიქტები საქართველოში, პოლიტიკურ - სამართლებრივი აქტების კრებული, 2002 წელი.

8. Аллена Бьюкенена „Сецессия. Право на отделение, права человека и территориальная целостность государства“. М.: Издательство „Рудомино“, 2001.

9. Черниченко С.В. Принцип самоопределения народов (современная интерпретация), Московский журнал международного права, № 4, 1996.

10. И. Влишеико Содержание права народов на самоопределение

11. Percy Lehning, Theories of Secession, Routledge, 2007.

12. ინტერნეტ რესურსები ( www.un.org www.memo.ru www.nplg.gov.ge )

რეზიუმე
ახალი სამართლებრივი სტრატეგია

ილია გუჩმანიძე

2008 წლის 26 აგვისტოს, სამხედრო აგრესიის შემდგომ, რუსეთმა საქართველოს ორი განუყოფელი რეგიონის დამოუკიდებლობა აღიარა, რითაც აქამდე არსებული მდგომარეობა არსებითად შეიცვალა, ეს კი ცხადია საქართველოს მხრიდანაც ახალ რეალიებთან ადექვატური ტაქტიკის ჩამოყალიბებას საჭიროებს. ნაშრომში საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე განხილულია საქართველო-რუსეთის დაპირისპირების ძირითადი ასპექტები და წარმოჩენილია ის ინიციატივები, რომელსაც უნდა დაეფუძნოს საქართველოს ახალი სამართლებრივი სტრატეგია.

SUMMARY
???????????????????

?

ILIA GUCHMANIDZE

At the august 26, 2008, after the military aggression, the Russia recognized independence two inseparable regions of Georgia. With that before existing situation thoroughly has changed, after that from the side of Georgia in respect of realistic is need in creation of identical tactics. On the strength of international law in the work is considered the main aspects of Georgian-Russian contradictions and is showed these initiatives, which must be based Georgian new legal strategy.

РЕЗЮМЕ
НОВАЯ ПРАВОВАЯ СТРАТЕГИЯ

ИЛЬЯ ГУЧМАИИДЗЕ

26 августа 2008 года, после военной агрессий, Россия признала независимость двух неотделимых регионов Грузий, этим основательно изменилось до этого существующая положения. Это ясно требует со сторони Грузий, учитивая новые реалии, сформиравать адекватную тактику. В работе, на основе международного права, рассмотренный основные аспекти Грузино-Русского противостаяния и представлены те инициативы на которой должна основиваться новая правовая стратегия Грузий.

თათია დოლიძე
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის დოქტორანტი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი იცნობს ისეთ დანაშაულს როგორიცაა - დანაშაულის პროვოკაცია. ეს გახლავთ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა წინააღმდეგ მიმართული ქმედება, რომელსაც ეთმობა სისლის სამართლის კოდექსის 145-ე მუხლი:¹ „დანაშაულის პროვოკაცია, ესე იგი სხვისი დაყოლიება დანაშაულის ჩასადენად მისი სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის მიზნით.”

საქართველოს 1960 წლის სისხლის სამართლის კოდექსი ამ ტიპის დანაშაულს არ იცნობდა². შესაბამისად ეს დანაშაული თანამედროვე კოდექსის ერთგვარ ნოვაციასაც წარმაოდგენს.

პროვოკაცია (ლათ. provocation გამოქვევა)³ რისამე ძალით გამოწვევას ნიშნავს, შესაბამისად დანაშაულის პროვოკაციაც არის პირის გამიზნულად დაყოლიება დანაშაულის ჩადენაზე მისი სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის მიზნით.

მაშასადამე ობიექტურად ეს დანაშაული გამოიხატება იმ ქმედებითი, როდესაც პირი დაიყოლიებს მეორე პირს დანაშაულის ჩასადენად იმ მიზნით რომ შემდგომ ამას მოჰყვეს მისი სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებაში მიცემა. ამდენად ამ დანაშაულში ყოველთვის ფიგურირებს პროვოკატორი (ე.ი. ის ვინც აქეზებს მეორე პირს ჩაიდინოს დანაშაული) და ჩვეულებრივი დამნაშავე (ე.ი. პირი რომელიც წააქეზა პროვოკატორმა).

აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ პირი ვისაც დაიყოლიებენ დანაშაულის ჩასადენად, უნდა აკმაყოფილებდეს ამ დანაშაულის სუბიექტის ყველა ნიშანს (ასაკს, შერაცხადობას და სხვ). ასევე სადავოა ისიც უნდა ჩაითვალოს თუ არა დანაშაულის პროვოკაციად ის შემთხვევა, როდესაც პირი შესთავაზებს მეორე პირს წინადადებას ჩაიდინოს დანაშაული და ისიც დასთანხმდება. ვფიქრობთ რომ ზოგადად წინადადების მიცემა არ წარმოადგენს დანაშაულის პროვოკაციას, თუმცა ესეც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ინდივიდუალურად უნდა იქნას განხილული. შესაბამისად, დანაშაულის პროვოკაციად არ ჩაითვლება ის შემთხვევა, როდესაც მოქალაქე პოლიციის თანამშრომელს შესთავაზებს ქრთამს ჯარიმის გამოწერის სანაცვლოდ, და პოლიციელიც დასთანხმდება და აიღებს ქრთამს. ეს შემთხვევა ვერ ჩაითვლება დანაშაულის პროვოკაციად, რადგან მოქალაქეს არ დაუყოლიებია იგი აქტიური ზემოქმედებით, ის ფაქტი რომ პოლიციელი მის წინადადებას იოლად დათანხმდა მიუთითებს იმაზე, რომ ქრთამის აღებაზა მას ისედაც გადაწყვეტილი ქონდა და ეს მისი საქმიანობის ჩვეული წესია, რომელსაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში იყენებს⁴.

თუმცა აღნიშნული დანაშაული ძალზე გავს დანაშაულის წაქეზებას. როგორც სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობიდანაა ცნობილი, წამქეზებელი არის პირი, რომელმაც დაიყოლია სხვა პირი დანაშაულის ჩასადენად⁵. მაშ რა განსხვავებაა დანაშაულის პროვოკაციასა და დანაშაულის წაქეზებას შორის? საქმე იმაშია რომ დანაშაულის პროვოკაცია ხასიათდება ძალზე სპეციფიკური ნიშნით, კერძოდ იმ მიზნით რომელიც წამროდგენილია 145-ე მუხლის ბოლო წინადადებაში - „სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის მიზნით”. როგორც ვხედავთ ამ ქმედების შემთხვევაში მიზანი (რომელიც მთელ რიგ შემთხვევებში არის დანაშაულის ფაკულტატური ნიშანი) წარმოადგენს მთავარ ელემენტს და იგი გამოხატება - პროვოკატორის სურვილში პასუხისმგებაში მისცეს პირი მის მიერ პროვოცირებული დანაშაულის ჩადენისათვის. პრაქტიკაში შეიძლება შევხვდეთ დანაშაულის პროვოცირების ძალძე ბევრ მეთოდს. ჩვენი აზრით, დიდი მნიშვნელობა არა აქვს პროვოცირება რა სახით იქნება ქმედებაში გამოხატული: იქნება ეს ხანგრძლივი აქტიური ზემოქმედების შედეგი თუ ზედაპირული ზეწოლის შედეგი, თუ მაპროვოცირებელი ქმედებით მეორე პირს აღეძრა დანაშაულის ჩადენის სურვილი პროვოცირების ხერხებსა და მეთოდებს დიდი მნიშვნელობა არა აქვს.

განვიხილოთ დანაშაულის პროვოკაციის ცალკეული შემთხვევები:

ა) პაპიძემ იცოდა, რომ ხომასურიძე უკანონოდ ატარებდა ცეცლსასროლ იარაღს „მაკაროვის” სოსტემის პისტოლეტს. მას სურდა გზიდან ჩამოეცილებინა ხომასურიძე, რათა შემდეგში გაადვილებოიდა მის ცოლთან ინტიმური ურთიერთობის დამყარება. ამ მიზნით პაპიძემ გადაწყვიტა რა მიეღწია ხომასურიძის სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემისა და დაპატიმრებისათვის, მოატყუა ხომასურიძე თითქოს ენდელაძეს მის ცოლთან ინტიმური კავშირის დამყარება სურდა და ყოველ მხრივ წააქეზა იგი ენდელაძის მკვლელობისაკენ⁶.

საქმე იმაშია, რომ ამ შემთხვევაში სახეზე გვაქვს დანაშაულის პროვოკაცია პაპიძის მხრიდან, ხოლო ხომასურიძე კი დაისჯება იმ დანაშაულისათვის, რომელიც მან ჩაიდინა - კერძოდ განზრახ მკველობისათვის.

ბ) გურგენიძემ, იმ მიზნით რომ ვასაძე მიეცა სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში, დაიყოლია იგი დანაშაულის ჩასადენად წინასწარ შემუშავებული გეგმის მიხედვით, რომლის შესახებაც გურგენიძემ წინასწარ აცნობა პოლიაციას, მათ გადაწყვიტეს ალიევის მძევლად ხელში ჩაგდება და საცხოვრებელ სახლთან ჩაუსაფრდნენ მსხვერპლს. გურგენიძემ და ვასაძემ ალიევი ძალადობის გამოყენებით ჩასვეს მანქანაში, სწორედ ამ დროს, გურგენიძის მიერ პოლიციისათვის მიცემული ცნობის შესაბამისად, ბოროტმოქმედები დაკავებულ იქნენ. როგორ დაკვალიფიციორდება გურგენიძისა და ვასაძის ქმედება?⁷

ვფიქრობთ, რომ ამ შემთხვევაში გურგენიძეს პასუხისმგებლობა დაეკისრება დანაშაულის პროვოკაციისათვის რადგან მან მოახდინა ვასაძის მიერ ჩადენილი დანაშაულის პროვოცირება, იმ მიზნით რომ შემდგომ სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებაში მიეცა იგი. ხოლო ვასაძეს კი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრება იმ ქმედებისათვის რაც მან ჩაიდინა - ანუ მძევლად ხელში ჩაგდების მცდელობისათვის.

იქიდან გამომდინარე, რომ დანაშაულის პროვოკაციის შემთხვევაში ერთი მხარე (ე.ი. პროვოკატორი) გვევლინება დააშაულის გამომწვევად, რომელსაც სურს მეორე პირის პასუხისგებაში მიცემა, შესაძლებელიაა არსებობდეს ისეთი აზრიც თითქოს მეორე პირი (ე.ი. ის ვინც დაიყოლია პროვოკატორიმა) არ უნდა დაისაჯოს, რაც ჩვენი აზრით არ შეესაბამება საღ აზრს და არ იქნება სწორი. ვფიქრობთ, რომ ის გარემოება რომ პირი დაიყოლიეს დანაშაულის ჩადენაზე, იმ მიზნით რომ შემდგომ სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიეცათ იგი წარმოადგენს მხოლოდ შემამსხუბუქებელ გარემოებას რომელიც მხედველობაში მიღებულ უნდა იქნას სასამართლოს მიერ სასჯელის დნაიშვნის სტადიაზე.

არანაკლებ საგულისხმოა ამ დანაშაულისათვის გათვალისწინებული სასჯელი. დანაშაულის პროვოკაცია ითვალისწინებს ოთხ წლამდე თავისუფლების აღკვეთას. ამ მუხლის შინაარისადნ გამომდინარე, პროვოკატორი რომელიც მეორე პირს ჩაადენინებს მკვლელობას და პროვოკატორი რომელიც მეორე პირს ჩაადენინებს ქურდობას ერთნაირად ისჯება რაც ჩვენი აზრით არასწორია. უმჯობესი და უფრო სამართლიანიც იქნებოდა ამ დანაშაულს ჰქონდეს დამამძიმებელი გარემოებები, რაც შესაძლებელს გახდის ამ ქმედების ჩამდენებისათვის უფრო სამართლიანი სასჯელის შეფარდებას.

უთუოდ უნდა ავღნიშნოთ ისიც, დანაშაულის პროვოკაციისა და წაქეზებას შორის ზღვარის გავლებსათან ერთად გამოიკვეთა ისიც, რომ საქართველოს სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობა დანაშაულის პროვოკაციას, წაქეზების ფონზე აშკარად ნაკლებ საშიშ ქმედებად მიიჩნევს. რითი არის განპირობებული ამგვარი მიდგომა ჩვენთვის გაუგებარია. ვფიქრობთ, რომ ეს ის საკითხია რომელზეც ღირს ფუნდამენტური კვლევა და დაფიქრება.

ლიტერატურა
Literature

1. საქართველოს კონსტიტუცია, თბილისი 2009;

2. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, თბილისი 2009;

3. პროკურატურის მუშაკთა საკვალიფიკაციო გამოცდის ტესტები, თბილისი 2006;

4. მ. ლეკვეიშვილი, ნ. თოდუა, ნ. გვენეტაძე, გ. მამულაშვილი. „სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი“ წიგნი I, მერიდიანი, თბილისი 2005;

5. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, განათლება, თბილისი 1989;

6. ო. გამყრელიძე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის განმარტებანი, თბილისი 2005.

რეზიუმე
დანაშაულის პროვოკაციის პრაქტიკულ-სამართლებრივი დახასიათება

თათია დოლიძე

ნაშრომში წარმოდგენილია სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანასაულის - დანაშაულის პროვოკაციის საკანონდმებლო და პრაქტიკული დახსიათება. განხილულია ამ დანასაულის ცალკეული მაგალითები და წარმოდგენილია ავტორიეული რეკომენდაციები.

SUMMARY
PRACTICAL-LAW CHARACTER OF CRIME PROVOCATION

TATIA DOLIDZE

In the publication is presented legal and practical characterizing of the crime - provocation of the crime. There is also examined case examples of this crime and is given authors' recommendations

РЕЗЮМЕ
ПРАКТИЧЕСКИ-ПРАВОВАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА
ПРОВОКАЦИИ ПРЕСТУПЛЕНИЯ

ТАТИА ДОЛИДЗЕ

В публикации представлен юридическая и практическая характеристика преступления - провокация преступления. Есть также исследованные примеры случая этого преступления и даны рекомендации авторов.

______________________

1. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 145, თბილისი 2009;

2. მ. ლეკვეიშვილი, ნ,თოდუა, ნ.გვენეტაძე, გ.მამულაშვილი. ,,სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი” წიგნი I, მერიდიანი, თბილისი 2005.

3. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, განათლება, თბილისი 1989.

4. მ. ლეკვეიშვილი, ნ. თოდუა, ნ. გვენეტაძე, გ. მამულაშვილი. ,,სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი” წიგნი I, მერიდიანი, თბილისი 2005.

5. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 24, ნაწილი II, თბილისი, 2009.

6. პროკურატურის მუშაკთა საკვალიფიკაციო გამოცდის ტესტები, ტესტი N99 თბილისი 2006.

7. პროკურატურის მუშაკთა საკვალიფიკაციო გამოცდის ტესტები, ტესტი N4 თბილისი 2006.

სერგო ჭიჭაღუა
თბილისის საერო უნივერსიტეტის
სამართალმცოდნეობის
პროგრამის დოქტორანტი

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად, საპროცესო შეთანხმება წარმოადგენს სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის საფუძველს. საპროცესო შეთანხმება წარმოადგენს მართლმსაჯულების დაჩქარებისა და ეფექტიანობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ინსტიტუტს.

საქართველოში უკანასკნელ წლებში მომხდარმა მოვლენებმა განაპირობა ს.ს.ს.კ-ში გარკვეული ცვლილებების შეტანა, რასაც ასევე ს.ს.ს.კ-ში „საპროცესო შეთანხმების“ ინსტიტუტის შემოღებაც ახლავს თან. აშკარად ვლინდება კანონმდებლების სწრაფვა გამარტივდეს,ოპერატიული და ეფექტიანი გახდეს სასამართლოს მიერ მისი უფლებამოსილების განხორციელება, რასაც თან მოჰყვა ბრალდებულის პატიმრობის ვადის შემცირება, დაპირისპირების გაუქმება, დახვეწა და გამარტივება ცალკეული საპროცესო და საგამოძიებო მოქმედებათა ჩატარებისა.

საპროცესო შეთანხმებაზე მსჯელობისას პირველ რიგში მხედველობაშია მისაღები, ის გარემოება რომ საქართველოს ს.ს.ს.კ თავიდანვე რომანულ-გერმანული სამართლის ოჯახს განეკუთვნებოდა, ხოლო შემდგომ პერიოდში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად დაემატა „საპროცესო შეთანხმება“ და მთელი რიგი ისეთი პროცესუალური ნოვაციები, რომელიც დაჩქარებულ პროცესს შეეხებოდა და რომელთა თავდაპირველი იდეა საერთო სამართლის ქვეყნებს ეკუთვნის. ამდენად ს.ს.ს.კ-მა განიცადა რომანულ გერმანული და საერთო სამართლის ოჯახებს შორის ურთიერთშერწყმა.

ამდენად, ვინაიდან დღევანდელ საქართველოში ფრიად აქტუალურია „საპროცესო შეთანხმების“ ინსტიტუტი და ვინაიდან ჩვენი ქვეყნის სასამართლო სისტემაში ფართო ინტერესი და მხარდაჭერა ჰპოვა საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტმა, სანამ ის საქართველოს ს.ს.ს.კ-ში თავის ადგილს დაიმკვიდრებდა, განვლო თავისუბური ისტორიული გზა.

როგორც აღვნიშნეთ, საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტის ისტორიული სამშობლოა აშშ, სადაც იგი მე-19 საუკუნიდან იყო ცნობილი,ხოლო მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან სისხლის სამართლის საქმეთა 80%25 წყდებოდა ასეთი შეთანხმების დადებით,ანუ ნაფიცმსაჯულთა წინაშე სასამართლო გამოძიების წარმოების გარეშე. აშშ-ში ეს რიცხვი უკვე 90%25-ს უტოლდება.

აშშ-ში ინგლისისაგან გასხვავებით, მოხდა ბრალდებულის მხარის მონოპოლიზაცია, ხოლო დაზარალებული, როგორც სისხლის სამართლის პროცესის დამოუკიდებელი მონაწილე, გაძევებულ იქნა სისხლის სამართლის წარმოებიდან, თუმცა მთელი რიგი არაფორმალური ხარისხით პროცესი მაინც შეჯიბრებითობის ხასიათს ატარებდა,რამდენადაც ბრალდებულსა და ბრალმდებელს შორის იდებოდა შეთანხმება ბრალის აღიარების სანაცვლოდ, სასჯელის შემცირების ან შემსუბუქების შესახებ. ამ პროცესს შეთანხმება plea agreement ეწოდება.

ასეთი შეთანხმების დროს ბრალდებული როგორც წესი,ადვოკატის მეშვეობით, პროკურორის პოზიციის გათვალისწინების სანაცვლოდ, თავს დამნაშავედ ცნობს, ბრალდების ამათუ იმ ნაწილში ან მთლიანად ბრალდებაში. ამ შეთანხმების ფარგლებში პროკურორს შეუძლია უარი თქვას ერთ ან რამდენიმე ბრალდებაზე ან რეკომენდაცია გაუწიოს სასამართლოს სავარაუდო სასჯელის გამოყენებაზე,რომელსაც ბრალდებულის დამცველი სთავაზობს სასამართლოს.

უკანასკნელი 15 წლის განმავლობაში,ევროპაშიც შეინიშნებოდა ტენდენცია, რომელიც მიმართულია სასამართლოში სისხლის სამართლის საქმეთა განხილვის გამარტივებისაკენ. მიღებულია არაერთი კანონი, რომლით გათვალისწინებული „შეთანხმებაც” ძალზე ახლოსაა საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტის ცნებასთან. მაგ: ესპანეთში შეთანხმებით წყდება სისხლის სამართლის საქმეთა 15-30%25, გერმანიაში არაოფიციალური გარიგების მეშვეობით სისხლის სამართლის საქმეთა 40-50%25, საფრანგეთში კი გამარტივებული სისხლის სამართალწარმოება გამოიყენება აღძრულ სისხლის სამართლის საქმეთა 90%25-ის შემთხვევაში. ამერიკაში, ბრალის აღიარებაზე მთავარი მიზანი ნაფიცმსაჯულთა წინაშე ხანგრძლივი და მომქანცველი სასამართლო გამოძიებისათვის თავის არიდება.

ბოლო წლების განმავლობაში ევროპის ქვეყნების კანონმდებლობამ ყურადღება გაამახვილა დაჩქარებულ პროცესზე და მოხდა კიდეც გარკვეული ცვლილებები. „კლასიკური პროცესი” - აღნიშნავს ჟან პრადელი - მეტად ძნელია, ხოლო მე-20 საუკუნის შუა წლებიდან სისხლის სამართლის საქმეები უფრო გართულდა, ამიტომ განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს პროცესის დაჩქარება, რათა განაჩენის გამოტანის დღე მაქსიმალურად დაუახლოვდეს დანაშაულის ჩადენის თარიღს. ამისათვის მრავალი ქვეყნის სამართალში შემოსულია „უახლესი წესები”, ევროპის მთელ რიგ ქვეყნებში მოქმედებს „საპროცესო შეთანხმება”.

აღსანიშნავია ისიც, რომ აშშ-ში საპროცესო შეთანხმება არ წარმოადგენს მართლმსაჯულების დაჩქარებას მხოლოდ, უბრალოდ, არამედ მას ორმაგი დატვირთვა აქვს და ის საუკეთესო საშუალებაა ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის საქმეშიც, რადგანაც პროკურორმა ბრალდებულსა და მის დამცველთან დადებული საპროცესო შეთანხმება შეიძლება გამოიყენოს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ნაკლებად მძიმე დანაშაულის ჩამდენი ბრალდებულის აღიარებითი ჩვენების საფუძველზე სისხლისამართლებრივი დევნა განახორციელოს იმ პირის მიმართ, რომელმაც უფრო მძიმე დანაშაული ჩაიდინა.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტმა მკვეთრად მოიკიდა ფეხი ევროპის სახელმწიფოებში, ხოლო ბოლო რამდენიმე წელიწადია, რაც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში დაიმკვიდრა ადგილი. რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს საპროცესო შეთანხმებას.რუსეთის ფედერაციაში მოქმედებს სასამართლო გამოძიების გაუქმების ან შეკვეცის ინსტიტუტი, რომლის თანახმადაც სახელმწიფო ან კერძო ბრალდების საქმეზე, რომლისთვისაც სასჯელი 5 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთას არ აღემატება. ბრალდებულის შუამდგიმლობით და დაზარალებულის თანხმობით შეიძლება განაჩენი დადგეს სასამართლო გამოძიების გარეშე.

საპროცესო შეტანხმების ინსტიტუტი საქართველოში შემოღებულ იქნა, ს.ს.ს.კ-ში 2004წლის 13 თებერვალს შეტანილი ცვლილებებით, ხოლო ამავე კოდექსში 2004 წლის 24 ივნისს შეტანილი ცვლილებებით, იგი გავრცელდა იმ შემთხვევებზეც,როდესაც ბრალდებული არ ეწინააღმდეგება წაყენებულ ბრალდებას. პირველი რეაქცია ამ ინსტიტუტის შემოღებასთან დაკავშირებით საზოგადოების მხრიდან უარყოფითი იყო და იმთავითვე ფართო სამართლებრივი მსჯელობის საგანი გახდა, რაც ნამდვილად არ არის გასაკვირი, რადგანაც იგი საკმაოდ ბევრ დათმობას გულისხმობს დანაშაულის ჩამდენი პირის მიმართ.

თუმცა ამ ინსტიტუტის მიღებას ქონდა სხვადასხვა საკმარისი მიზეზები, პირველ რიგში ეს იყო საქართველოს სსსკ-ის ძალზე ფორმალიზებული, დროში გაწელილი პროცედურები, ცალკეული საგამოძიებო თუ სხვა საპროცესო მოქმედებების ჩატარებისას არსებული სიძნელეები, ვადის დარღვევები და სხვა უარყოფითი შედეგები.

სსს.კ-ის 6791 მუხლი განსაზღვრავს საპროცესო შეთანხმების ძირითად არსს,სადაც აღნიშნულია „სასამართლოს მიერ საქმის ძირითადი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის საფუძველია საპროცესო შეთანხმება”.

თავიდანვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ საქართველოში მოქმედი საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი არ არის, აშშ-ში არსებული „ბრალის აღიარებაზე გარიგების” სრული კოპირება. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისცინებს საპროცესო შეთანხმების ორ საფუძველს: სასჯელზე შეთანხმებას და ბრალზე შეთანხმებას. პირველ შემთხვევაში სასჯელზე შეთანხმებისას ბრალდებული (განსასჯელი) არ აღიარებს დანაშაულს, თუმცა ეთანხმება პროკურორს სასჯელის ზომაზე ან მისგან სრულიად გათავისუფლებაზე ანუ ბრალდებულს, რომელიც არ აღიარებს დანაშაულს, შეუძლია შეუთანხმდეს პროკურორს თავისუფლების სანაცვლოდ ბიუჯეტის სასარგებლოდ გარკვეული თანხის გადახდაზე. ასეთ შეთანხმებას სასამართლო ამტკიცებს ბრალეულობის საკითხის განხილვის გარეშე. მეორე შემთხვევაში, ბრალზე შეთნხმებისას, ბრალდებული (განსასჯელი) აღიარებს დანაშაულს.

საქართველოში საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტის შემოღების შემდეგ სსსკ-ში მრავალი ცვლილება შევიდა ამ ინსტიტუტთან დაკავშირებით. ერთ-ერთ მათგანს წარმოადგენს მაგალითად: თუ ადრე საპროცესო შეთანხმების შეთავაზება ბრალდებულისათვის წარმოადგენდა პროკურორის უფლებამოსილებას, მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობით საპროცესო შეთანხმების შეთავაზება შეუძლია, როგორც ბრალდებულს (განსასჯელს), ისე პროკურორს. საქმის არსებითი განხილვისას, სასამართლო კამათის დაწყებამდე. სასამართლო (მოსამართლე) უფლებამოსილია მხარეებს შესთავაზოს საპროცესო კანონმდებლობის ფარგლებში წერილობითი საპროცესო შეთანხმების დადება.

2004 წლის 13 თებერვალს, როდესაც კანონმდებელმა საქართველოში შემოიღო საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტი, მის დასადებად დათქვა სავალდებულო პირობა. ბრალდებულის მიერ ბრალდების მხარესთან თნამშრომლობა, ჩადენილი დანაშულის აღიარება და საგამოძიებო ორგანოებისათვის უტყუარი ინფორმაციის ან/და მტკიცებულებების მიწოდება, მძიმე დანაშაულის, ან თანამდებობის პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის შესახებ, რაც ხელს შეუწყობდა აღნიშნული დანაშაულის გახსნას. 2004წლის 24 ივნისს სსსკ-ში განხორციელებული ცვლილებებით საპროცესო შეთანხმების საფუძველი ორად გაიყო და მითითებულ იქნა ბრალზე შეთანხმება ან სასჯელზე შეთანხმება. სასჯელზე შეთანხმებისას ბრალდებულს, ბრალზე შეთანხმებისგან განსხვავებით, არ მოეთხოვებოდა დანაშაულის აღიარება, მაგრამ გამოძიებასთან თანამშრომლობა სავალდებულო მოთხოვნად რჩებოდა სასჯელის ზომაზე პროკურორის ბრალდებულთან დასათანხმებლად.

საპროცესო შეთანხმება ფორმდება წერილობით და მტკიცდება სასამართლო სხდომაზე. საპროცესო შეთანხმების დადება შესაძლებელია, როგორც წინასწარი გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის, ასევე საქმის სასამართლოში არსებითი განხილვის სტადიაზე, სასამართლო კამათის დაწყებამდე.

2004 წლის 25 ივნისს საკანონმდებლო ცვლილებებით საპროცესო შეთანხმების საფუძვლის ორად გაყოფა ფორმალური აღმოჩნდა და ისედაც არაერთგვაროვან სასამართლო პრაქტიკას კიდევ უფრო მეტი პრობლემა შეუქმნა, რადგან ბრალზე გარიგება თავისთავად გულისხმობს სასჯელზე შეთანხმებას, კანონში ბრალდებულისათვის არსებულ ისეთ შეღავათს, როგორიცაა სასჯელის შემცირება, ან დანაშაულის ერთობლიობისას ბრალდების შემსუბუქება ან ნაწილობრივი მოხსნის შესაძლებლობა. სასჯელზე შეთანხმებისას კანონი ბრალდებულს უფლებას აძლევს დაეთანხმოს პროკურორს სასჯელის ზომაზე ისე, რომ არ აღიაროს დანაშაული-ეს გვენეტაძის აზრით გაუგებარს ხდის საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტის არსს და მის მიზანს. აღნიშნულს სავსებით ეთანხმება ასევე ც. რატიანიც, რომელიც თავის ნაშრომში აღნიშნავს, რომ მთლიანად ეთანხმება გვენეტაძეს ამ საკითხთან დაკავშირებით, ვინაიდან გაუგებარია,თუ როგორ უნდა გავიგოთ, ფაქტი, რომ ბრალდებული არ აღიარებს დანაშაულს, მაგრამ თანახმაა მოიხადოს სასჯელი. ე.ი. უდანაშაულო ადამიანი თანახმაა, პასუხი აგოს და სასჯელი მოიხადოს იმ დანაშაულისათვის, რომელიც მას არ ჩაუდენია.

სსსკ-ის 6791 მუხლის მე-6 ნაწილში, გათვალისწინებულია ვალდებულებები, რომელთა შესრულებაც აუცილებელია საპროცესო შეთანხმების გასაფორმებლად. ზემოთაღნიშნული მუხლის თანახმად, პროკურორს შეუძლია სასჯელის შემცირების ან საქმის საეთოდ შეწყვეტის სანაცვლოდ შეუთანხმდეს, დაუშვებელია „საპროცესო შეთანხმების” დადება დამცველის უშუალო მონაწილეობისა და შეთანხმების შესახებ, ბრალდებულის წინასწარი თანხმობის გარეშე. დაუშვებელია „საპროცესო შეთანხმების” დადება, რომელიც უზღუდავს ბრალდებულს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებას. წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის შემთხვევაში მოითხოვოს შესაბამის პირთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება.

მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობით, „საპროცესო შეთანხმების” დადება დაიშვება, როგორც ნაკლებად მძიმე, მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულის მიმართ. თუმცა, გარკვეულ შეზღუდვას გვთავაზობს კანონმდებლობა, როცა ბრალზე ან სასჯელზე შეთანხმებისას ბრალდებულისათვის სასჯელის შემცირების, ან ბრალდების შემსუბუქების, ან ნაწილობრივ მოხსნის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას პროკურორს იმპერატიულად თხოვს ჩვენს მიერ ზემოთხსენებული პირობების არსებობის გათვალისწინებას. სსსკ-ის 6791-ე მუხლის მე-7 ნაწილის მოთხოვნა დამცველის სავალდებულო მონაწილეობა და შეთანხმების შესახებ ბრალდებულის წინასწარი წერიობითი თანხმობა, სსსკ-ის 6792-ე მუხლის მე-2 ნაწ.-ის თანახმად, საქმის სასამართლოს მიერ არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის შესახებ დგება შუამდგომლობა, რომელთან დაკავშირებითაც, სსსკ-ის 6792 მუხლში არსებობს კონკრეტული მოთხოვნები, რომლის შეუსრულებლობაც შუამდგომლობის არაკანონიერად ცნობას გამოიწვევს. მოთხოვნები შუამდგომლობა შემდეგში მდგომარეობს, აღნიშნული უნდა იყოს:

ა) ბრალდებულის გვარი, სახელი, დაბადების რიცხვი, თვე და წელი.

ბ) ბრალდების ფორმულირება ე.ი. იმკრიმინირებული ქმედების აღწერა, მისი ჩადენის ადგილის, დროის, ხერხის თუ საშუალების, იარაღის აგრეთვე ამ ქმედებით გამოწვეული შედეგის მითითებით.

გ) მტკიცებულებანი, რომელნიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ აღნიშნული დანაშაული ამ პირმა ჩიდინა.

დ) სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლი, მუხლის ნაწილი და ქვეპუნქტი, რომლითაც გათვალისწინებულია ეს დანაშაული.

ე) პროკურორის მიერ მოთხოვნილი სასჯელის ზომა, ბრალდებულის წერილობით განცხადებაში, რომელსაც ხელს აწერენ ბრალდებული და მისი დამცველი.

უნდა აღინიშნოს რომ სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის გარეშე განაჩენის გამოტანის თაობაზე ბრალდებულის თანხმობა ნებაყოფლობითია და მას სრულად აქვს გაცნობიერებული ამის შესახებ.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
საპროცესო შეთანხმება და სასჯელისგან სრულიად განთავისუფლება

სერგო ჭიჭაღუა

სისხლის სამართლის წარმოებაში ბრალდებულისათვის სასჯელის შემამსუბუქებელი ფორმა ნაკლებად მძიმე დანაშაულისათვის „საპროცესო გარიგება”, ფართოდ არის დამკვიდრებული საქართველოსა და სხვა ქვეყნების სასამართლო პრაქტიკაში, რომელმაც ხელი შეუწყო სასამართლო წარმოების გამარტივებას, რაც დამახასიათებელია დემოკრატიული ინსტიტუტებისათვის.

SUMMARY
REMEDIAL AGREEMENT AND FULL IMPUNITY

SERGO CHICHAGUA

In legal practice of Georgia and different countries for less grave crimes is widely applied alleviated form of punishment „Remedial agreement”, witch facilitated the judicial proceedings, characteristic for democratic institutes.

РЕЗЮМЕ
ПРОЦЕССУАЛЬНОЕ СОГЛАШЕНИЕ И ПОЛНОЕ
ОСВОБОЖДЕНИЕ ОТ НАКАЗАНИЙ

СЕРГО ЧИЧАГУА

В уголовнловном судопроизводстве Грузии, также как других стран, для менее тяжких преступлении широко применяется облегченная форма наказания „Процессуальное соглашение“, что в судебной практике способствовало упрощению судопроизводства, характерное для демократических институтов.

გიორგი ვეკუა
თბილისის საერო უნივერსიტეტის
სამართალმცოდნეობის პროგრამის დოქტორანტი
ზუგდიდის დამოუკიდებელი
უნივერსიტეტის მასწავლებელი

„ყოველ ადამიანს აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება, სიცოცხლის უფლება თითოეული ადამიანის განუყოფელი უფლებაა. ამ უფლებას იცავს კანონი, არავის არ შეიძლება თვითნებურად წაართვან სიცოცხლე”.

ყოველ ადამიანს, ვისაც წაუკითხავს ან ცოტა რამ მაინც სმენია ადამიანის უფლებათა შესახებ, მუდამ ახსოვს საყოველთაოდ აღიარებული ეს ნორმა, მაგრამ მთავარი კითხვა თუ რამდენად გათვითცნობიერებული აქვს თითოეულ მათგანს ამ ნორმის არსი და დანიშნულება სამწუხაროდ ჯერ კიდევ ღიად რჩება, ისევე როგორც გაურკვეველია თვით წარმოდგენილი ნორმის ზოგიერთი ასპექტი.

მსოფლიო ცივილიზებული საზოგადოების უდიდესი ნაწილი ცალსახად აღიარებს სიცოცხლის უფლებას, როგორც განუყოფელ, თანდაყოლილ და ხელშეუხებელ სიკითეს რომელიც, ყოველ ადამიანს გააჩია, თუმცა იგივე ცივილიზებული მსოფლიო დღემდე ვერ შეთანხმებულა ერთ მნიშვნელოვან საკითხზე, კონკრეტულად, თუ ადამიანის ბიოლოგიური განვითარების რომელი ეტაპიდან ხდება სიცოცხლე ინდივიდის განუყოფელი უფლება?, სხვაგვარად რომ ვთქვათ დღემდე გაურკვეველია თუ რა მომენტიდან წარმოეშობა სახელმწიფოს და საზოგადოებას ადამიანთა სიცოცხლის დაცვის ვალდებულება.

ჩვენის აზრით სხვა ობიექტურ თუ სუბიექტურ მიზეზებთან ერთად, სწორედ დღემდე გაუცემელი პასუხები დასმულ კითხვებზე წარმოადგენენ ადამიანის სიცოცხლის ადრეულ ეტაპზე ხელოვნურად შეწყვეტის, ანუ აბორტის ფაქტების არათუ მომრავლების, არამედ ყოველდღიური ზრდის უმთავრესი მიზეზს.

დღეს არსებული სტატისტიკური მონაცემებით მსოფლიოში აბორტების რიცხვი ყოველწლიურად 60000000-ს აღწევს, ვფიქრობ რომ ციფრი მართლაც შემაშფოთებელია. მსოფლიო საზოგადოება დღემდე აღშფოთებულია მეორე მსოფლიო ომის შედეგებით, გერმანიის ფაშისტური ხელისუფლების მიერ ჩადენილი კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულის ფაქტებით, თუმცა იგივე მსოფლიო საზოგადოება რატომღაც თვალს ხუჭავს ყოველდღიურად 1600000-ზე მეტი უდანაშაულო და იმავდროულად უმწეო ბავშვის სასტიკი მკვლელობის ფაქტზე.

იმისათვის რათა დავადასტუროთ აბორტის დანაშაულებრივი ბუნება, უპირველეს ყოვლისა უნდა გავარკვიოთ თუ რა მომენტიდან იღებს სათავეს ადამიანის სიცოცხლისუნარიანობა, როდის წარმოეშობა მას სიცოცხლის და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება.

ბიოლოგიის და მედიცინის მეცნიერებათა თანამედროვე მიღწევები, ასევე ცალკეულ მეცნიერთა კვლევები გენეტიკისა და ემბრიოლოგიის დარგში ცალსახად მიუთითებენ, რომ ადამიანის სიცოცხლე იწყება მისი ჩასახვის მომენტში, პირველივე წუთებიდან ვითარდება დამოუკიდებლად და გრძელდება მის ბუნებრივ ან ხელოვნურ შეწყვეტამდე.

ჩასახვის, ანუ ქალისა და მამაკაცის სასქესო უჯრედების შერწყმის მომენტიდან ემბრიონს უკვე გააჩნია ადამიანის ინდივიდისათვის დამახასიათებელი ყველა თვისება. მედიცინის დოქტორმა, ფრანგმა პროფესორმა ჟაკ სუდომ თავის სტატიაში „ადამიანის ბიოლოგიურ სტატუსი”, დეტალურად აღწერა ადამიანის ემბრიონის ყველა ბიოლოგიური თავისებურებანი, მისი თქმით „ადამიანის ემბრიონს ჩასახვის პირველივე წუთიდან გააჩნია ახალი, სპეციფიური არსი, მომავალი ცხოვრებისა და განვითარების სრულიად დამოუკიდებელი, ინდივიდუალური პროგრამით, გააჩნია შინაგანი დინამიზმი, რომელსაც განსაზღვრავს სწორედ ის გენეტიკური ინფორმაცია, რომლის გაშიფვრაც სპერმატოზოიდისა და კვერცხუჯრედის თანხვედრის და მათში არსებული გენეტიკური ინფორმაციის ურთიერთგაცვლის შედეგად მოხდა, თავის მხრივ კი ეს გენეტიკური ინფორმაცია, მიმართულია ზრდასრული ადამიანის ჩამოყალიბებისაკენ”.

ადამიანის ემბრიონი არსებობს დამოუკიდებელი ორგანიზმის სახით, ანუ წარმოადგენს ბიოლოგიურ მოვლენათა ორგანიზებულ ერთობლიობას, რომლებიც მოქმედებენ მკაცრად განსაზღვრული წესების შესაბამისად;

ემბრიონის დამოუკიდებლობა გულისხმობს იმას, რომ იგი ვითარდება, ყოველგვარი გარეგანი ჩარევის აუცილებლობის გარეშე, თვითონ უზრუნველყოფს თავისი სიცოცხლისუნარიანობის მხარდაჭერას და რაც მთავარია თავად აკონტოლებს თავისი გენეტიკური პროგრამის განხორციელებას;

ეპიგენეტიკური პროცესის შესწავლა ცხადყოფს ემბრიონისა და შემდგომში უკვე ნაყოფის განვითარების მკაცრ განრიგს, თანმიმდევრობას, კოორდინაციას, ერთიანობასა და თანმიმდევრულობას, რაც გულისხმობს იმას, რომ ეს ორგანიზმი (ემბრიონი, ნაყოფი) ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული, უწყვეტი მოვლენების შედეგად აღწევს თავის საბოლოო ფორმას და განვითარების მარტივი ფორმებიდან გადადის უფრო რთულ ფორმაში.

არსებობს მოსაზრება, თითქოსდა ემბრიონი წარმოადგენს დედის სხეულის განუყოფელ ნაწილს, თუმცა უნდა ავღნიშნოთ, რომ ასეთი მოსაზრება არის მცდარი და არ შეესაბამება სინამდვილეს. აღნიშნულთან დაკავშირებით ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტის, ემბრიოლოგიის კათედრის პროფესორი, დ. პოპოვი აღნიშნავს რომ „მოსაზრება დედის და ემბრიონის სხეულთა ერთიანობის შესახებ მცდარია მრავალ მიზეზთა გამო”, ხოლო ამ მიზეზებს შორის გამოყოფს უმთავრეს მათგანს: უპირველეს ყოვლისა, ემბრიონი გენეტიკურად განსხვავდება დედისგან, მეორე- პლაცენტა არ ეზრდება საშვილოსნოს კედელს, არსებობს გარკვეული პლაცენტარული ბარიერი, რომელიც იცავს ნაყოფს დედის სხეულში არსებული მრავალი დაავადებისაგან, ამის წინაპირობას ქმნის სწორედ ის პლაცენტარული ბარიერი, რომელიც დედის სისხლს არ აძლვს ემბრიონთან შეღწევის საშუალებას. დედის ორგანიზმი მხოლოდ გარკვეულწილად ეხმარება ემბრიონს განვითარებაში, ანუ გამოყოფს ნახშირმჟავას, აწვდის ჰაერს და სხვა აუცილებელ კომპონენტებს, რომელთაგანც ხდება ცილების წარმოქმნა, ხოლო, ამ გზით წარმოქმნილი ცილების გადანაწილებას საკუთარ უჯრედებში ემბრიონი ახდენს სრულიად დამოუკიდებლად საკუთარი, განუმეორებელი გენეტიკური პროგრამის შესაბამისად.

ემბრიონის გენეტიკური განვითარების წარმოდგენილ სხემას ეთანხმება ასევე თანამედროვე ციტოგენეტიკის ფუძემდებელად წოდებული ფრანგი პროფესორი ჟერომ ლეჟენი, რომლის აზრითაც, თანამედროვე სამეცნიერო კვლევები ადასტურებენ, რომ „ადამიანის ემბრიონს გააჩნია ადამიანის პიროვნებისათვის დამახასიათებელი ყველა ღირსება”. მისივე აზრით „მიზეზი იმისა, რომ გენეტიკისა და ემბრიოლოგიის უკანასკნელი პერიოდის მიღწევები და მეცნიერული დასკვნები ვერ არწმუნებენ ჩვენს თანამედროვეებს იმაში, რომ ადამიანი არის ადამიანი მისი ჩასახვის პირველივე წუთიდან მდგომარეობს არა ჩვენი თანამოქალაქეების განსწავლულობის უკმარისობაში, არა იმაში, რომ ისინი ვერ ხედავენ მტკიცებულებებს, არამედ იმაში, რომ აღნიშნულ საკითხთან მიმართებაში ისინი უპირატესობას სიბრმავეს ანიჭებენ”.

სანამ შევეხებოდეთ უშუალოდ აბორტს, როგორც დანაშაულს, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია შევეხოთ ნაყოფის (ემბრიონის) განვითარების პერიოდიკას, რაც მკითხველს ნათელ წარმოდგენას შეუქმნის იმაზე, თუ რატომ წამოიჭრა საკითხი აბორტის დანაშაულად აღიარების შეახებ და დღევანდელი გადასახედიდან თუ რამდენად სავალდებულო და აუცილებელია აბორტის ნებისმიერი ფაქტი გახდეს სისხლის სამართლებრივი დევნის ობიექტი.

ზოგადად აღიარებულია, რომ ადამიანის ემბრიონის და შემდგომ უკვე ნაყოფის საშვილოსნოსშიდა განვითარება დაწყებული განაყოფიერებით და დამთავრებული ადამიანის დაბადებით მოიცავს 36 კვირიან პერიოდს (არაუმეტეს 40 კვირისა), ნაყოფის დინამიური განვითარების გათვალისწინებით ეს პერიოდი პირობითად შეიძლება დაიყოს რამდენიმე ეტაპად.

- პირველ ეტაპზე, ჯერ კიდევ განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის საშვილოსნოსკენ მოძრაობის პერიოდში შეიმჩევა ამ კვერცხუჯრედის ანუ ზიგოტის გაყოფა რამდენიმე ერთმანეთზე დამოკიდებულ უჯრედად ანუ ბლასტომერებად, აღსანიშნავია, რომ უკვე გამოყოფილი პირველი ორი ბლასტომერიც თვისობრივად ერთმანეთისაგან განსხვავებულია, ერთი მათგანისაგან წარმოიქმნება მთლიანად ადამიანის ნაყოფი (სხეული), ხოლო მეორე მათგანი კი რომლისგანაც წარმოიქმნება პლაცენტა უზრუნველყოფს ნაყოფის საშვილოსნოს შიგნით განვითარებას, მესამე ბლასტომერიც, რომელიც აღნიშნული დაყოფის პროცესში წარმოიქმნება ეს გახლავთ ამნიონი, ხოლო მეოთხე კი ჭიპლარი, რომლითაც ნაყოფი უერთდება პლაცენტას.

მთელი ეს პროცესი, რომელიც დამოუკიდებლად მიმდინარეობს, გრძელდება დაახლოებით 2 კვირის მანძილზე ამ პერიოდში ასევე ხდება ადამიანის ძირითადი ორგანოების ფორმირება, რომლის შემდეგაც იწყება ნაყოფის განვითარების მეორე ეტაპი ანუ ნაყოფს შეენიშნება უმნიშვნელოვანესი სასიცოცხლო რეფლექსები. აღსანიშნავია რომ სასიცოცხლო რეფლექსები ნაყოფს ემბრიონს წარმოექმნება განაყოფიერების მომენტიდან, თუმცა სამედიცინო აპარატურაზე მათი დანახვა ოდნავ მოგვიანებითაა შესაძლებელი.

- ნაყოფის განვითარების მომდევნო ეტაპზე, ანუ ჩასახვის მომენტიდან მესამე კვირას ნაყოფზე ულტრაბგერითი დაკვირვებები ცხადყოფენ, რომ მთლიანად მოწესრიგებულია გულსისხლძარღვთა მუშაობის პროცესი, ნაყოფის გული მუშაობს რითმულად და ასრულებს მის უმთავრეს ფუნქციას, სისხლის გადაქაჩვას ორგანიზმში. ამავე პერიოდში ელექტრო ენცეფალოგრაფის მეშვეობით შესაძლებელია თავის ტვინის იმპულსების დაფიქსირება, ანუ ეს უკვე იურიდიულად ასაბუთებს რომ ნაყოფი სრულად სიცოცხლისუნარიანია და მას უკვე გააჩნია საყოველთაოდ აღიარებული ყველა უფლება, მათ შორის კი ყველაზე უმთავრესი, სიცოცხლის და ღირსების ხელშეუხებლობის უფლება.

- მესამე ეტაპი ჩვენის აზრით მოიცავს პერიოდს ჩასახვის მეოთხე კვირიდან დაბადებამდე, ანუ პერიოდი, როდესაც ხდება სრულყოფა ადამიანის ორგანიზმისა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებრივი განვითარების ტექნიკური პროცესი, რომელიც თან სდევს ინდივიდის განვითარებას.

ყველა ზემოთმოყვანილი ფაქტი, ცალსახად და ნათლად ადსტურებს ერთადერთ ჭეშმარიტებას, რომლის თანახმადაც ადამიანის სიცოცხლე იწყება მისი ჩასახვის მომენტში, სწორედ ამ მომენტიდან ყოველი ადამიანი აღჭურვილია სიცოცხლის უფლებით და ამ უფლებიდან გამომდინარე ყველა დანარჩენი საყოველთაოდ აღიარებული უფლებებით. ყველა სახელმწიფო სტრუქტურა და მთლიანად საზოგადოება სწორედ ამ მომენტიდან უნდა ჩაერთოს ყოველდღიურ ბრძოლაში ადამიანის სიცოცხლის დასაცავად.

ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი დ. პოპოვი პირდაპირ აცხადებს, რომ ორსულობის ხელოვნური შეწყვეტა, ანუ აბორტი სხვა არაფერია თუ არა მკვლელობა, მისი თქმით „აბორტი მკვლელობაა, თუმცა ამ სფეროში შესაბამისი კვალიფიკაციის არმქონეთ შესაძლოა მიაჩნდეთ, რომ ეს პატარა არსება ჯერ კიდევ არ ცოცხლობს, არ ფიქრობს, მას ჯერ კიდევ არ გააჩნია ის თვისებები, რაც გამოუვლინდება მთელი შემდგომი განვითარების მანძილზე, მაგრამ რა შეიძლება შეიცვალოს შემდეგ? მხოლოდ ძალიან ცოტა რამ მხოლოდ მისი სიმაღლე, კანის ფერი, წონა თმის ფერი და სხვა უმნიშვნელო დეტალები, მაგრამ ყველაზე მთავარი, მისი გენეტიკური არსი რჩება უცვლელი”.

რიგი საერთაშორისო სამართლის ნორმები და მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყნის სამოქალაქო კანონმდებლობა აღიარებს, რომ ყოველ ფიზიკურ პირს მემკვიდრედ ყოფნის უფლება წარმოეშობა ჩასახვის მომენტიდან, ეს კი თავის მხრივ კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, რომ ადამიანის სიცოცხლის საწყისი ეტაპი სწორედ მისი ჩასახვის მომენტია, რამეთუ უფლება, როგორც ასეთი (მათ შორის მემკვიდრეობის უფლება) არ შეიძლება გააჩნდეს მკვდარ (სიცოცხლისუუნარო) მატერიას.

გამომდინარე ყოველივე ზემოთქმულიდან ჩნდება სრულიად ლოგიკური კითხვა, არის თუ აბორტი ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფა მისი მოსპობის მიზნით და უნდა აღიაროს თუა არა მსოფლიო საზოგადოებამ იგი სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებულ დასჯად ქმედებად?

ჩვენის აზრით პასუხი დასმულ კითხვაზე ცალსახაა, დიახ, აბორტი არის ქმედება მიმართული ადამიანის სიცოცხლის მოსასპობად, ყოველი ასეთი ქმედება უნდა გახდეს სისხლის სამართლებრივი დევნის ობიექტი და უნდა ისჯებოდეს კანონით.

ამგვარი განცხადების გაკეთება გვავალდებულებს დეტალურად განვიხილოთ აბორტის როგორც სიცოცხლის წინააღმდეგ მიმართული ქმედების შემადგენლობა და ამ გზით შევქმნათ გარკვეული წარმოდგენა აბორტის, როგორც დანაშაულებრივი ქმედების შესახებ.

აბორტი, არის ქმედება, რომრლიც შეიცავს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული დანაშაულის ყველა ელემენტს. დანაშაულის ობიექტს, ობიეტურ მხარეს, სუბიექტურ მხარეს და რა თქმა უნდა გამოირჩევა სუბიექტის სპეციფიურობით და ხშირ შემთხვევაში სიმრავლითაც კი, რაც თავის მხრივ მიუთითებს იმაზე, რომ აბორტი უმრავლეს შემთხვევაში არის ჯგუფური ქმედება.

აბორტის დროს დანაშაულებრივი ხელყოფის უშუალო ობიექტია პიროვნების სიცოცხლე მისი განვითარების ყველაზე ადრეულ ეტეპზე. აბორტი თავისი ხასიათიდან გამომდინარე და ხელყოფის ობიექტის ფიზიკური თუ ფსიქიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით, უნდა მივაკუთვნოთ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა რიგს, მხედველობაში გვაქვს ობიექტის უმწეო მდგომარეობა, ქმედება უმეტესად ხორციელდება ჯგუფურად, ხოლო ხერხები და მეთოდები ქმედების ჩადენისა შეიცავს განსაკუთრებული სისასტიკის ნიშნებს.

ობიექტური მხრივ აბორტი ვლინდება აქტიურ მოქმედებაში, ქმედების ჩადენის ხერხები და მეთოდები სხვადასხვაგვარია და ძირითადად დამოკიდებულია ნაყოფის განვითარების პერიოდსა და ნაყოფის სიდიდეზე.

აბორტის ერთ-ერთ მეთოდს წარმოადგენს მოწამვლა მარილოვანი ხსნარით, აბორტის ასეთი ფორმის დროს გამოიყენება სპეციალური შპრიცი გრძელი სამედიცინო ნემსით, რომლის მეშვეობითაც ექიმი აღწევს საშვილოსნოში და ახდენს კონცენტრირებული მარილის ხსნარის შესხურებას ნაყოფის სხეულზე, ნაყოფი შეისუნთქავს და ყლაპავს მარილხსნარს, რომლის ორგანიზმში კონცენტრაციის შედეგად და მარილის კოროზიული ეფექტის ზემოქმედებით ნაყოფის კანის ზედა ფენა ღებულობს დამწვრობას, ორგანიზმი იწამლება და 24 საათში ნაყოფი კვდება, რომლის შემდეგაც ხდება საშვილოსნოდან მისი მოშორება. აბორტის ნაირსახეობას წარმოადგენს „ჰისტეროტომია” ანუ აბორტი საკეისრო ჩარევით, რომლის დროსაც ნაყოფის საშვილოსნოდან მოშორება ხდება ჩვეულებრივი საკეისრო კვეთის შედეგად და ფაქტიურად ცოცხალი ადამიანის სხეული ექცევა სანაგვე ყუთში;

აბორტის ნაირსახეობას წარმოადგენს „ემბრიოტომია” (ემბრიოტომია ბერძნული სიტყვა ემბრიოს და ტომოს-ისგან მომდინარეობს, პირველი ნიშნავს ნაყოფს, ხოლო მეორე კი დაშლას, დანაწევრებას), აბორტის აღნიშნული სახეობის დროს გამოიყენება გრძელი და იმავდროულად ბასრი მარწუხისმაგვარი სამედიცინო იარაღი, ნაყოფთან შეღწევის გაადვილების მიზნით ექიმს დედის საშოდან გარეთ გამოჰყავს საშვილოსნოს ყელი, ამ პროცედურის შემდეგ ბასრი მარწუხის მეშვეობით აღწევს საშვილოსნოში, პირველ რიგში ნაყოფს აჭრის ზედა კიდურებს, შემდგომ ქვედა კიდურებს, ერთმანეთისგან ანცალკევებს ნაყოფის თავსა და სხეულის დანარჩენ ნაწილს, ახდენს თავის ქალის დანაწევრებას, პროცედურის დასრულების შემდეგ ახდენს დანაწევრებული სხეულის ნაწილ-ნაწილს გამოტანას საშვილოსნოდან. აღსანიშნავია, რომ ეს პროცედურა ხორციელდება წინასწარი გაუტკივარების გარეშე, რომლის დროსაც ნაყოფი გრძნობს აუტანელ ტკივილს, ყოველივე ამას ადასტურებს მრავლად არსებული ფოტო და ვიდეომასალა, რომელიც მოპოვებულია ემბრიოტომიის პროცედურაზე ულტრაბგერითი დაკვირვების დროს.

აბორტის ყველა ზემოთაღწერილი ფორმა გამოიყენება ნაყოფის განვითარების გვიან სტადიებზე, კერძოდ მე-10 კვირის შემდეგ.

აბორტის კიდევ ერთ ნაირსახეობას წარმოადგენს აბორტი სპეციალური სამედიცინო დანადგარის „ვაკუუმ ასპირატორის” მეშვეობით. ვაკუუმ ასპირატორი არის სამედიცინო დანადგარი, რომელსაც გააჩნია მძლავრი შესრუტვის უნარი, ვაკუუმ ასპირაციის მეთოდის გამოყენებისას, ექიმს საშვილოსნოს ყელში შეჰყავს დანადგარის მილი, რომლის მეშვეობითაც აპარატი მძლავრი შესრუტვის გზით ახდენს ნორჩი სხეულის დანაწევრებას და გამოწოვას საშვილოსნოდან. როგორც წესი, აბორტი ვაკუუმასპირაციის მეთოდით გამოიყენება 10 კვირამდე ვადის ნაყოფის აბორტირებისას.

ობიექტური მხრივ აბორტი, როგორც დანაშაული შეიძლება დამთავრებულად ჩაითვალოს აბორტის პროცესის დაწყებისთანავე, რადგანაც ნებისმიერი შემთხვევაში იგი გარდაუვალი სასიკვდილო შედეგით მთავრდება.

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ აბორტი უმრავლეს შემთხვევაში ხორციელდება თანამონაწილეობით, პირთა ჯგუფის მიერ წინასწარი შეთანხმებით ან შეთანხმების გარეშე, იმავდროლად სახეზე გვყავს თანამონაწილეთა ყველა ტიპიური სახე, ორგანიზატორი, ამსრულებელი, წამქეზებელი და დამხმარე. იშვიათია შემთხვევები, როდესაც აბორტი ხორციელდება ინდივიდუალურად, სხვათა თანამონაწილეობის გარეშე, ასეთ შემთხვევებს ძირითადად ვხვდებით „მედიკამენტოზური” აბორტის შემთხვევაში. უნდა აღინიშნოს, რომ აბორტის დროს თითქმის ყველა სუბიექტი სპეციალურია, კერძოდ: ბავშვის დედა, ბავშვის მამა, სპეციალური განათლების მქონე პირი ამ შემთხვევაში ექიმი, ბებია ქალი ან ექიმის დამხმარე მედდა და ა.შ. რომლებიც სპეციფიკიდან გამომდინარე მეტწილად წარმოადგენენ უშუალო ამსრულებლებს ან თანაამსრულებლებს.

სუბიექტური მხრივ აბორტი შეიძლება მხოლოდ განზრახ დანაშაულთა რიგს მივაკუთვნოთ.

ყველა ასპექტი, მასალა, სამეცნიერო კვლევის შედეგი თუ მეცნიერების სხვადასხვა დარგის წარმომადგენელთა მოსაზრებები, რომლებიც ჩვენს მიერ ზემოთ იქნა განხილული, ცალსახად მიუთითებენ, რომ აბორტი არის დანაშაული, რომელიც ხელყოფს ადამიანის სიცოცხლეს, მაგრამ თუ სტატიის თემატიკას გავითვალისწინებთ, ბუნებრივია გაჩნდება კითხვა, რატომ უნდა გაერთიანდეს აბორტი კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა რიგში?

ჩვენ დასაწყისშივე მოვიყვანეთ საკმაოდ შემაშფოთებელი ციფრები, რაც ცალსახად მიუთითებს, რომ აბორტი არის დანაშაული, რომელიც უმართავ და ერთგვარად განგრძობად ხასიათს ატარებს, იგი მიმართულია პირთა განსაზღვრული წრის მიმართ რითაც გარკვეულწილად გენოციდისათვის დამახასიათებელ ნიშნებსაც ატარებს, იგი საშიშროებას უქმნის მთლიანად საზოგადოების კეთილდღეობას და ზოგადად კაცობრიობის მომავალი განვითარების პერსპექტივებს, ხელს უწყობს დემოგრაფიული პრობლემების გაღრმავებას. სწორედ ამ უმთავრესი მიზეზების გათვალისწინებით აბორტი წარმოადგენს არა კონკრეტული პიროვნების არამედ ზოგადად კაცობრიობის წინააღმდე მიმართულ დანაშაულს.

ვფიქრობთ, რომ საკითხი რომელიც წინამდებარე სტატიაში იქნა წამოწეული საჭიროებს უფრო დეტალურ, სიღრმისეულ შესწავლას, მსოფლიო საზოგადოება უნდა დაინტერესდეს ამ ზოგადსაკაცობრიო პრობლემით, შეიქმნას საერთაშორისო სამუშაო ჯგუფი, რომელიც შეიმუშავებს სპეციფიკურ ნორმებს და მოამზადებს წინადადებებს საყოველთაოდ აღიარებული საერთაშორისო სამართლის ნორმებში შესაბამისი ცვლილებების შეტანის თაობაზე. მსოფლიო ცივილიზებულმა საზოგადოებამ საბოლოოდ უნდა უთხრას უარი კაცობრიობის უდიდეს მანკიერებას, ყველაზე სასტიკ და დაუნდობელ დანაშაულს რომლის სახელწოდებაცაა აბორტი.

„მე ვფიქრობ, რომ თანამედროვე მსოფლიოსათვის ყველაზე დიდი დამანგრეველი ძალა აბორტია, რადგან იგი უცხადებს ომს ბავშვებს, აბორტი სხვა არაფერია თუა არა უმოწყალო მკვლელობა უდანაშაულო და უამნკო ბავშვისა” - ამ სიტყვებით მიმართა ქაიროს 1994 წლის 5 სექტემბრის კაცობრიობის პრობლემებისა და განვითარებისადმი მიძღვნილ საერთაშორისო კონფერენციას XX საუკუნის ერთ-ერთმა უდიდესმა საზოგადო მოღვაწემ დედა ტერეზა ქალქუთელმა. მისივე თქმით „არცერთი სახელმწიფო, სადაც დაშვებულია აბორტი, არ ასწავლის თავის მოქალაქეებს სიყვარულს, არამედ ასწავლის ძალის გამოყენებასა და ძალადობას საკუთარი მიზნების მისაღწევად, სწორედ ამიტომაც აბორტი წარმოადგენს სიყვარულის და მსოფლიო მშვიდობის უდიდეს დამანგრეველ ძალას”.

ლიტერატურა
Literatue
Литература

რეზიუმე
აბორტი - კანონზომიერი ქმედება თუ დანაშაული
კაცობრიობის წინააღმდეგ

გიორგი ვეკუა

სტატიაში განხილულია „აბორტის”, როგორც ანტისაზოგადოებრივი მოვლენისა და კაცობრიობის კეთილდღეობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულის ასპექტები. დასმულია საკითხი აბორტის სისხლისსამართლებრივი დევნის ობიექტად გამოცხადების შესახებ. დეტალურად არის აღწერილი ადამიანის სიცოცხლის წარმოშობის მომენტი და მისი შემდგომი განვითარების ეტაპები. ყურადღება მახვილდება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ ნორმებში შესატანი უპირობო ცვლილებების აუცილებლობაზე, რომლებიც მომავალში უნდა გხდეს კაცობრიობის გადარჩენის საფუძველი.

SUMMARY
ABORTION- LEGAL ACT OR CRIME AGAINST HUMANITY

GIORGI VEKUA

In the issue „abortion“ has been considered as against an anti-public occurrence and humanity towards crime aspects. It has been asked a question about declaration of abortion as a crime and a persecution object of criminal offence. In detail human's life beginning moment and its next development stages have been described.

It has been directing one's attention to the general recognized norms of the international law in order to put unconditional changes which in future should become the base of rescuing humanity.

РЕЗЮМЕ
АБОРТ - ЗАКОНОМЕРНОЕ ДЕЙСТВИЕ ИЛИ ПРЕСТУПЛЕНИЕ
ПРОТИВ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА

ГИОРГИ ВЕКУА

В статье рассмотрены основные вопросы касаюшееся аборта как антиобщественного явления и преступления против благо весго человечества. Основным вопросом поставлен провозглашение аборта как обьекта уголовного преследования. Детально рассмотрен момент возникнавения жизнеспособности человека и этпы его развития. Обрашено внимание на необходимость внесения попрравок в основопологателные нормы всеобще признанных актов по правам человека, о поправках, которые должны стать основой спасения всего человеческого общества.

თათია ბერეკაშვილი, ნინო ჯაჯანიძე
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
იურიდიული ფაკულტეტის ბაკალავრიატის
II კურსის სტუდენტები

Pomponius D.50,17,206: „Iure naturae aequum est neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletiorem“. აღნიშნული ცნობილი ფრაგმენტი პომპონიუსიდან ითარგმნება შემდეგნაირად „ბუნებითი სამართლის თანახმად, სამართლინია, როდესაც არავინ უნდა გამდიდრდეს სხვის ხარჯზე“.

დღეს შემთხვევას, როცა პირი სხვის საზიანოდ მდიდრდება აწესრიგებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი-უსაფუძვლო გამდიდრება. იგი შედარებით აბსტრაქტული ხასიათისაა. ამიტომ ძველი რომის სამოქალაქო სამართალში ცნობილ აბსტრაქტულ სარჩელებთან (actio condictione) მსგავსების გამო, უსაფუძვლო გამდიდრების შედეგად წარმოშობილ ვალდებულებებს ლიტერატურაში კონდიქციურ ვალდებულებებს უწოდებენ. აღნიშნულიდან წარმოშობილი ვალდებულებების გადაწყვეტის სამი ძირითადი ვარიანტიდან საქართველო იზიარებს გერმანულ მოდელს. გერმანიის სამოქალაქო კოდექსი იწყება ზოგადი დათქმით №812 (1), რომელიც აკისრებს პირს ვალდებულებას შეძენილი მეორე პირს დაუბრუნოს „თუ ერთი პირი მეორის მოქმედების მეშვეობით ან სხვა სახით რაიმეს იძენს სათანადო საფუძვლის გარეშე“.

განვიხილოთ აღნიშნული ინსტუტუტი ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით, ანუ რას ნიშნავს უსაფუძვლო და რას ნიშნავს გამდიდრება.

საფუძველი არის ის მიზანი, რაც მიღწეულ უნდა იქნას ამა თუ იმ გარიგებით. საკმაო საფუძველია ხელშეკრულებით ან კანონით გათვალისწინებული საფუძველი:

თუკი ამ სამი საფუძვლიდან არცერთი არ გვაქვს, სახეზეა უსაფუძვლო გამდიდრება.

სამოქალაქო სამართალში გამდიდრება ნიშნავს შემდეგს:

1. ქონების შეძენას, რაც ნიშნავს არა მარტო ქონების მფლობელობაში შემოსვლას, არამედ უფლების შეძენას ამ ნივთზე.

2. ქონების დაზოგვას, როცა არ ხდება იმ ხარჯების გაღება, რაც პირს უნდა გაეღო.

თუკი პირი უსაფუძვლოდ გამდიდრდა, მაშინ სახეზე აუცილებლად იქნება ზარალი, რომელიც გამოიხატება იმ სარგებლის მიუღებლობაში, რასაც პირი მიიღებდა მოცემული შემთხვევა რომ არ დამდგარიყო, ან ქონების შემცირებაში. ზოგადად, უნდა გავიზიაროთ რაბელისეული მოსაზრება, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების სიტუაციათა საერთო ნიშანი ის არის, რომ „მოსარჩელეს მოთხოვნის განსაკუთრებული საფუძველი კი არ აქვს, არამედ მოპასუხეს არ აქვს საკმარისი საფუძველი შეძენილის მითვისებისთვის“.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი კანონოსმიერი ვალდებულებითი ურთიერთობების მესამე თავით, კერძოდ, 976-991 მუხლებით აწესრიგებს უსაფუძვლო გამდიდრების საფუძველზე აღმოცენებულ ურთიერთობებს. თუმცა, აღნიშნული მუხლები არ არის სრულყოფილად ჩამოყალიბებული. ბუნდოვანების თავიდან ასაცილებლად მოვიძიეთ საკანონმდებლო ხარვეზები, განვიხილეთ პრობლემატური მუხლები და დავურთეთ მაგალითები.

მუხლი 976. ვითომ კრედიტორისაგან მოთხოვნის საფუძვლები

1. პირს, რომელმაც სხვას ვალდებულების შესასრულებლად რაიმე გადასცა,შეუძლია მოსთხოვოს ვითომ-კრედიტორს (მიმღებს) მისი უკან დაბრუნება, თუ: ა. ვალდებულება გარიგების ბათილობის ან სხვა საფუძვლის გამო არ არსებობს, არ წარმოშობა ან შეწყდა შემდეგში. ბ. ვალდებულების საწინააღმდეგოდ ისეთი შესაგებელი იქნა წარდგენილი, რომ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში გამოირიცხულია მოთხოვნის წარდგენა.

2. უკან დაბრუნების მოთხოვნა გამორიცხულია, თუ:

ა. შესრულება ეწინააღმდეგება ზნეობრივ მოვალეობებს, ან
ბ. გავიდა ხანდაზმულობის ვადა,
ან

გ. მიმღებს შეეძლო ევარაუდა, რომ შემსრულებელს სურდა გადაცემა, მიუხედავად იმისა, არსებობს თუ არა ამ მუხლის პირველი ნაწილის პირობები,
ანდა

დ. მოთხოვნა დაბრუნების თაობაზე ბათილი სავალო ხელშეკრულების შესრულებისას ეწინააღმდეგება ნორმათა დაცვით ფუნქციას.

პირველი ნაწილით გათვალისწინებული გარიგების ბათილობის საფუძვლები მოცემულია სსკ.-ის 54-56 მუხლებში. გარიგება არ არსებობს 53 მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, არ წარმოიშიბა როცა 51 მუხლის I ნაწილის მოთხოვნა ირღვევა და წყდება მერყევად- ბათილი გარიგებების დადების დროს, მაგალითად 63 მუხლის I ნაწილი გამიყენება და გარიგება შეწყდება თუკი არასრულწლოვანის წარმომადგენელი არ მოიწონებს გარიგებას. „ბ“ ქვეპუნქტის განხილვისას მნიშვნელოვანია თუ ვინ წარადგენს შესაგებელს. განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევა:

ა-მ გადაუხადა ბ-ს თავისი მამის მიერ აღებული ვალი. მოგვიანებით მოიძებნა სავალო დოკუმენტი, სადაც დასტურდებოდა რომ ა-ს მამას უკვე შესრულებული ჰქონდა აღნიშნული ვალდებულება ბ-ს წინაშე. 976 მუხლის I „ა“ პუნქტი ბ-ს აკისრებს ვალდებულებას დაუბრუნოს ა-ს უსაფუძვლოდ მიღებული თანხა.

იგივე მაგალითი შეცვლილი გარემოებებით:

ვთქვათ, ა არის კომაში და ბ-მ წარადგინა შესაგებელი, სადაც მიუთითა, რომ ის არ დააბრუნებს თანხას სანამ ა არ გამომჯობინდება. აღნიშნული შესაგებლით ბ ცდილობს თავიდან აიცილოს ან ხანგრძლივი დროის განმავლობაში გამორიცხოს ა-ს მოთხოვნის უფლება მის მიმართ, თუმცა 976 მუხლის I „ბ“ პუნქტი არ ათავისუფლებს მას პასუხისმგებლობისგან და აკისრებს თანხის უკან დაბრუნებას, მაშინაც კი როცა ა უგონო მდგომარეობაშია.

976 მუხლის მეორე ნაწილის „გ“ პუნქტი ბუნდოვანს ტოვებს თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს ვარაუდის სამართლებრივ საფუძვლად, რაც დაზარალებულს გამოურიცხავს მოთხოვნის წარდგენის უფლებას. აღნიშნული პუნქტი ქმნის ერთგვარ დამცავ მექანიზმს ვითომ-კრედიტორისთვის და ანიჭებს მას შესაძლებლობას სათანადო მტკიცების მეშვეობით თავიდან აიცილოს უსაფუძვლოდ მიღებულის უკან დაბრუნება.

თუკი საქმე გადაეცემა სასამართლოს საპროცესო განხილვისთვის, მაშინ მტკიცების ტვირთი ეკისრება მიმღებს. მან უნდა დაამტკიცოს საფუძვლიანობა იმ არგუმენტებისა, რასაც ემყარებოდა მისი ვარაუდი. (მაგალითად, იგი ვარაუდობდა, რომ მძიმე მატერიალური მდგომარეობის გამო მეგობარი არ მოითხოვდა მისგან უსაფუძვლოდ გადაცემულის უკან დაბრუნებას.) იმ შემთხვევაში, როცა დაზარალებული არ ითხოვს გადაცემულის უკან დაბრუნებას, საქმე სრულდება მხარეთა შორის შეთანხმებით და მოცემული შემთხვევა ემსგავსება ჩუქების ინსტიტუტს. (სსკ.-ის 524 მუხლი).

კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას მეორე ნაწილის „დ“ პუნქტის შესაბამისობა მეორე ნაწილის საერთო სათაურთან „უკან დაბრუნების მოთხოვნა გამორიცხულია“.

სამოქალაქო კოდექსის კომენტარებში მითითებულია შემდეგი მაგალითი: პირმა საკრედიტო დაწესებულებიდან გამოიტანა კრედიტი შვილისათვის ქორწილის გადასახდელად. კრედიტის ვადა განისაზღვრა ხუთი წლით. ქორწილის გადახდის შემდეგ გაირკვა, რომ ამ მიზნისთვის არ შეიძლება კრედიტის გაცემა და საბანკო კრედიტის მიმღებმა მიღებული თანხა უკან უნდა დააბრუნოს, მაგრამ არა ერთდროულად და მოთხოვნისთანავე, არამედ ნაწილ-ნაწილ ხუთი წლის განმავლობაში, რადგან მისი, როგორც კრედიტის მიმღების ინტერესები უფრო მეტადაა დაცული, ვიდრე საკრედიტო დაწესებულებისა. როგორც ირკვევა, აღნიშნული მაგალითი მეორე ნაწილის სათაურისგან განსხვავებით, მთლიანად კიარ გამორიცხავს მოთხოვნის უფლებას, არამედ ვითომ-კრედიტორის სასარგებლოდ უშვებს მისი ნელ-ნელა დაბრუნების შესაძლებლობას. მაგალითში, თუ მეორე მუხლის მოთხოვნა შესრულდებოდა, მაშინ პირი აღარ დააბრუნებდა კრედიტს, რაც ბანკს მნიშვნელოვნად დააზარალებდა. ამრიგად, „დ“ პუნქტის ერთ-ერთ მოთხოვნის გამომრიცხველ საფუძვლად მითითება არ უნდა იყოს მიზანშეწონილი.

უსაფუძვლო გამდიდრების თავი 981 მუხლში ითვალისწინებს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას. დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს კონდიქციურ ვალდებულებათა და დელიქტურ ვალდებულებათა გამიჯვნას. კონდიქციური ვალდებულება, როგორც წესი, წარმოიშობა თვით დაზარალებული პირის მართლზომიერი მოქმედების შედეგად. სწორედ მის მიერ დაშვებული შეცდომა ან უზუსტობა, რაც სრულებითაც არ ნიშნავს მისი მოქმედების არამართლზომიერებას, ხდება სხვა პირის მიერ ქონების უსაფუძვლო შეძენის ან დაზოგვის საფუძველი. რაც შეეხება ზიანის მიყენების შედეგად წარმოშობილ ვალდებულებას, მისი საფუძველი ყოველთვის ზიანის მიმყენებლის არამართლზომიერი მოქმედებაა. დელიქტურ ვალდებულებაში პასუხისმგებლობის განსაზღვრის დროს ხდება მიყენებული ზიანის მოცულობის დადგენა და მისი სრული ანაზღაურება. კონდიქციურ ვალდებულებაში მოთხოვნის დაკმაყოფილება ხდება უსაფუძვლოდ შეძენილი ან დაზოგილი ქონების და არა დაზარალებულისათვის მიყენებული ზიანის ოდენობის ფარგლებში.

მუხლი 981 ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება

4. ვადის გადაცილებისათვის მოვალის პასუხისმგებლობაზე ეს წესები არ ვრცელდება.

აღნიშნული პუნქტის განხილვისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს ორ მნიშვნელოვან ფაქტორზე:

1. ვინ არის ვადის გადამცილებელი, კრედიტორი თუ მოვალე?

ლოგიკური იქნება თუ ვადის გადამცილებლად მოვიაზრებთ კრედიტორს. სსკ. მეორე კარის მესამე თავში აწესრიგებს რა კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილების საკითხებს, 390 მუხლში მიუთითებს რომ ვადის გადაცილებად ჩაითვლება:

თუ კრედიტორი „არ იღებს მისთვის შემოთავაზებულ შესრულებას, რომლის ვადაც დამდგარია“.

თუ კრედიტორი არ ასრულება მოქმედებას, იმ შემთხვევაში „თუ ვალდებულების შესასრულებლად საჭიროა კრედიტორის ესა თუ ის მოქმედება“.

2. რა წესებზეა საუბარი?

სადისკუსიოა საკითხი თუ რა წესებით უნდა ვიხელმძღვანელოთ კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილებისას.

სამოქალაქო კოდექსის კომენტარებში მითითებულია, რომ ამ ურთიერთობის არ აწესრიგებს დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების წესები. თუმცა, IV პუნქტში ხაზგასმულია ის გარემოება, რომ არ უნდა გამოვიყენოთ „ეს წესები“ ანუ წესები ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების შესახებ და არა დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების შესახებ.

ამრიგად, თუ კრედიტორი ვადას გადააცილებს, მიუხედავად მისი ბრალისა, მოვალეს არ დაეკისრება ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება.

თუკი მეოთხე პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევა დადგება ურთიერთობა მოწესრიგდება 393 მუხლით, რომელიც განსაზღვრავს კრედიტორის მიერ ვადის გადაცილების შედეგებს.

ა. იგი ვალდებულია აუნაზღაუროს მოვალეს ხელშეკრულების საგნის შენახვის გამო წარმოშობილი ხარჯები.

ამ ქვეპუნქტის გამოყენება არ უნდა იყოს მიზანშეწონილი, ვინაიდან უსაფუძვლო გამდიდრების დროს ვალდებულების წარმოშობის საფუძველს არ წარმოადგენს ხელშეკრულება. (სსკ.-ის 317 მუხლის I ნაწილი).

ბ. მას ეკისრება ნივთის შემთხვევით გაფუჭების ან დაღუპვის რისკი;

მაგალითად, ა-მ უსაფუძვლოდ მიიღო ბ-სთვის განკუთვნილი მტვერსასრუტი. როდესაც გადაცემის დრო დადგა, ბ არ გამოცხადდა დათქმულ ადგილას, ანუ მან დააგვიანა მოვალის შესრულების მიღება.

ამ დროიდან მტვერსასრუტის შემთხვევითი გაფუჭების ან დაღუპვის რისკი გადადის ბ-ზე.

გ. მას აღარა აქვს ფულადი ვალდებულებისათვის პროცენტის მიღების უფლება;

ამ ქვეპუნქტს მხოლოდ მაშინ აქვს ძალა, როცა მხარეებმა წინასწარ, ფულადი ვალდებულების შესრულებისთვის გაითვალისწინეს პროცენტი.

მუხლი 984. პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლება

1. თუ ხელმყოფმა არ იცოდა უფლებამოსილების ხარვეზი, გარდა უხეში გაუფრთხილებლობისა, იგი პასუხისმგებლობისგან თავისუფლდება, თუ ანაზღაურების მოთხოვნის სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის აღარ არსებობს გამდიდრების ნიშნები.

2. ხელმყოფი პირის მიერ გამოყენებული სიკეთის მიმართ გაწეული ხარჯები არ ამცირებს მისი გამდიდრების ოდენობას.

984 მუხლის სიტყვა-სიტყვითი განმარტება არ იძლევა იმის შესაძლებლობას რომ იგი სწორად იქნას აღქმული. ამიტომ გამართლებულია, ორივე ნაწილის განმარტება მოხდეს სათანადო მაგალითების საფუძველზე;

კომპანია გ-ს დისტრიბუტორს შეეშალა მომხმარებელი ბ-ს მისამართი და კოსმეტიკური ნაწარმი შეცდომით მიიტანა ა-ს მისამართზე. ა-მ ჩათვალა, რომ მას ნაცნობმა საჩუქარი გაუკეთა და შეკვრა გახსნა. აღმოჩნდა, რომ კოსმეტიკური ნაწარმი იყო უხარისხო, რადგან ვადა ჰქონდა გასული. აღნიშნულ შემთხვევაში ა ფაქტობრივად არ არის უსაფუძვლოდ გამდიდრებული, მან არ იცოდა უფლებამოსილების ხარვეზის შესახებ. შესაბამისად, იგი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლდება 984 მუხლის I ნაწილით, რადგან გამდიდრების ნიშნები არათუ სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის, არამედ საერთოდ არ ყოფილა სახეზე.

მეორე ნაწილი აწესრიგებს ხარჯების განაწილების პრობლემას. მაგალითად, ა-მ მიიღო 100 ლარიანი მტვერსასრუტი და მის შეკეთებაზე ამდენივე ოდენობის ხარჯი გასწია. ამ დროს ყურადღება მიექცევა იმ გარემოებას, იცოდა თუ არა ა-მ უფლებამოსილების ხარვეზის შესახებ. თუ დამტკიცდება რომ ა-მ იცოდა, მაშინ მის მიერ გაწეული ხარჯი არ გააბათილებს გამდიდრების ოდენობას. მოცემულ შემთხვევაში ა-ს მაინც მოუწევს მტვერსასრუტის დაბრუნება, მიუხედავად მასზე გაწეული ხარჯისა. ამიტომ 984 მუხლის მეორე ნაწილის ტექსტი რედაქტირებულ უნდა იქნას შემდეგი სახით: „ხელმყოფი პირის მიერ გაწეული ხარჯები, როცა მან იცოდა თავისი უფლებამოსილების ხარვეზის შესახებ ან უხეში გაუფრთხილებლობისას, არ ამცირებს მისი გამდიდრების ოდენობას“.

988 მუხლი მიუთითებს ვითომ-კრედიტორსის მითითებით შესრულების შედეგებზე. კერძოდ, ამ მუხლში გარდა ვითომ-კრედიტორისა და მევალისა ურთიერთობაში ებმება მესამე პირიც.

I ნაწილი: პირს, რომელიც 976-ე მუხლის თანახმად, რაიმეს გადასცემს მესამე პირს ვითომ-კრედიტორზე მითითებით, შეუძლია შესრულებულის უკან გამოთხოვა ვითომ-კრედიტორისაგან ისე თითქოს მისთვის გადაეცეს რაიმე. თუ ვითომ-კრედიტორის მითითება საეჭვოა, მაშინ უკან დაბრუნების მოთხოვნა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ მესამე პირის მიმართ.

განვიხილოთ მაგალითი: ა-ს ჰქონდა ბანკის ვალი. წვეულებაზე ა შემთხვევით შეხვდა ბ-ს, რომელსაც გადაუხადა ბანკის ვალი. თანხის გადაცემის დროს ა იმყოფებოდა მთვრალ მდგომარეობაში, რის გამოც მას ეს ამბავი დაავიწყდა და მეგობარი გ გააგზავნა ბანკში ვალის დასაფარად. ეს ნაწილი ურთიერთობის წარმართვის ორ ვარიანტს ითვალისწინებს:

1) თუკი ბანკმა ფული ისევ მიიღო, მაშინ ა მოთხოვნას წარადგენს ბანკის, როგორც უსაფუძვლოდ გამდიდრებულის მიმართ. მართალია, ა-მ ფული ბანკირს გადასცა, მაგრამ ითვლება, რომ მან უშუალოდ ბანკის მიმართ შეასრულა ვალდებულება. ამიტომ ა-ს შეუძლია შესრულებულის-მიცემული თანხის გამოთხოვა ვითომ-კრედიტორის-ბანკისაგან, ისე თითქოს მისთვის გადაეცეს რაიმე.

2) საეჭვოობისას, თუ არ დასტურდება ბანკის მიერ თანხის ხელმეორედ აღება, ა უკან დაბრუნების მოთხოვნას წარადგენს მესამე პირის, გ-ს მიმართ.

II ნაწილი: პირს, რომელიც 976-ე მუხლის მიხედვით ახალ ვითომ-კრედიტორს რაიმეს გადასცემს მოთხოვნის წაყენების შემდეგ, შეუძლია თავდაპირველი ვითო-კრედიტორისგან მოითხოვოს დაბრუნება ისე, თითქოს მისთვის გადაეცეს რაიმე. თუ თავდაპირველ ვითომ-კრედიტორის მითითება საეჭვოა, მაშინ უკუმოთხოვნა შეიძლება მხოლოდ ახალი ვითომ-კრედიტორის მიმართ.

დაუშვათ, გ-ს აქვს ბანკის ვალი. ბანკი გაიყო ორად, ა და ბ ბანკებად. გ-მ შეცდომით, ა-ს მაგივრად, თანხა გადაუხადა ბ-ს. ამ დროს ბ არის უსფუძვლოდ გამდიდრებული და გ-მ უნდა მოითხოვოს გადაცემულის უკან დაბრუნება ა-ს მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად, ხოლო თუ ბ-მ მიღებული თანხა ა-ს გადასცა, მაშინ ა-ს აღარ აქვს მოთხოვნის წაყენების უფლება გ-ს მიმართ, რადგან მიცემული თანხა ჩაითვლება გადასახდელი ვალის ანგარიშში. (აღნიშნულ მაგალითში ბ არის ვითომ-კრედიტორი, ა არის ახალი ვითომ-კრედიტორი).

მუხლი 991. სხვის ხარჯზე უსაფუძვლოდ გამდიდრების შედეგები

პირი, რომელიც სხვა პირის ხარჯზე უსაფუძვლოდ გამდიდრდა სხვა საშუალებითაც, გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია ამ თავში, მოვალეა დაუბრუნოს მას მიღებული.

აღნიშნული მუხლი საკმაოდ სადავო მუხლია. იგი ითვალისწინებს იმის შესაძლებლობას, რომ პირი უსაფუძვლოდ გამდიდრდეს „სხვა საშუალებითაც“. თუმცა რეალურად, პრაქტიკაში არ მოიძებნება აღნიშნული შემთხვევები, რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ამ მუხლის საჭიროებას. სამოქალაქო კოდექსის კომენტარში მითითებული მაგალითი, (ერთი პირის ცხენის მიერ მეორის თივის შეჭმა) არ შეესაბამება 991 მუხლის შინაარსს, რადგან ამ დროს მხარეთა შორის ურთიერთობას უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმებით კიარ ვარეგულირებთ, არამედ ვიყენებთ დელიქტური ვალდებულებების თავს.

აღსანიშნავია, რომ უსაფუძვლო გამდიდრებაზე ხანდაზმულობის ვადა არ ვრცელდება, რაც არ არის მითითებული კოდექსში და საჭიროებს მოწესრიგებას საკანონმდებლო დონეზე.

განვიხილეთ რა აღნიშნული ინსტიტუტი შემოგთავაზეთ უსაფუძვლო გამდიდრების ბუნდოვანი ნორმების იმპლემენტაციის ჩვენეული ხედვა, რათა გაგვემარტივებინა აღნიშნული მუხლების აღქმა სამართლებრივი საკითხებით დაინტერესებული პირებისათვის.

ლიტერატურა
Literature
Литература

რეზიუმე
უსაფუძვლო გამდიდრების ხარვეზები ქართულ კანონმდებლობაში

თათია ბერეკაშვილი, ნინო ჯაჯანიძე

მოცემულ სამართლებრივ სტატიაში საუბარია ზოგადად უსაფუძვლო გამდიდრების ინსტიტუტზე კერძოდ, ყურადღება გამახვილებულია აღნიშნული ინსტიტუტის ხარვეზებზე ქართულ კანონმდებლობაში. მოყვანილი მაგალითები და სამართლებრივი შეფასებები საშუალებას იძლევა ახლებურად იქნეს გააზრებული პრობლემატური მუხლები და გაიზარდოს მათი პრაქტიკული გამოყენების შესაძლებლობა.

SUMMARY
THE GAPS OF UNJUST ENRICHMENT IN GEORGIAN LEGISLATION