ნინო ვახანია
(საქართველო)

გამომცემლობა „ინტელექტმა“ სერიით ნობელის პრემიის ლაურეატები 2008 წელს გამოსცა თურქი ნობელიანტი მწერლის, ორჰან ფამუქის რომანი „თეთრი ციხესიმაგრე“. ამ შესანიშნავ ნაწარმოებს ცნობილი მთარგმნელის ქეთევან ტომარაძის ჩინებული თარგმანით გაეცნო ქართველი მკითხველი. საინტერესო, ტევად წინათქმაში მთარგმნელი საყურადღებო ცნობებს გვაწვდის ავტორის - ორჰან ფამუქის ბიოგრაფიისა და შემოქმედების შესახებ.

მსოფლიოში ცნობილი მწერალი, საერთაშორისო პრიზის მფლობელი 2006 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატია. ფამუქი აღიარებულია თანამედროვეობის ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო მწერლად. ლიტერატურათმცოდნეები მას ადარებენ ვულფს, ფოლკნერს, ბორხესს, პრუსტს... ფამუქი თარგმნილია მსოფლიოს 30-ზე მეტ ენაზე. გასული საუკუნის 80-იან წლებში ინგლისურ ენაზე თარგმნილი „თეთრი ციხესიმაგრე“ პირველად გამოიცა აშშში და იგი მნიშვნელოვან ლიტერატურულ მოვლენად იქცა. ამ რომანის გარდა, დიდი პოპულარობით სარგებლობს მისი თხზულებები „სტამბოლი“, „თოვლი“, „ჩემი სახლი წითელია“, „შავი წიგნი“, „ფანჯრიდან ყურება“ და სხვები.

რომანში ორი ადამიანის - თურქისა და იტალიელის უჩვეულო თავგადასავალია მოთხრობილი. ისინი თავიანთი სურვილის წინააღმდეგ ბედმა მიაჯაჭვა ერთმანეთს, ღმერთმა მათ ერთად ყოფნა მიუსაჯა. ეს ორი სრულიად განსხვავებული ადამიანი თანდათან, ნელ-ნელა ერთმანეთის შეცნობას იწყებს, რაც საკუთარი თავის ჩხრეკა და შეცნობაა, უპირველესად, საკუთარი და ერთმანეთის სულის ხვეულების შესწავლისას ორივეს გამაოგნებელი აღმოჩენა ელოდება. მათზე არანაკლებ გაოცებული და გაოგნებული რჩება მკითხველი. მწერალი თავისი უკიდეგანო ფანტაზიით, თხრობის ლაღი და ცოცხალი მანერით ახერხებს ისეთი ფერადი და მიმზიდველი სამყაროს შექმნას, რომელსაც ძნელად თუ გამოეხსნება კაცი. მოთხრობის თურქი და იტალიელი პერსონაჟები არა მარტო ბევრ საერთოს იპოვნიან ერთმანეთთან, არა მარტო იმეგობრებენ, არა მარტო გარეგნულ და სულიერ მსგავსებას შეამჩნევენ, არამედ სულ მალე დარწმუნდებიან, რომ ისინი ტყუპები, ტყუპის ცალები არიან. რომანში განსაკუთრებული სიმბოლური დატვირთვა აქვს სარკეს. სწორედ სარკის წინ დგომისას, მასში ჩახედვისას ვხედავთ თვალნათლივ ორ სრულიად ერთნაირ ადამიანს, ე.ი. ორ ერთნაირ სამყაროს, ერთნაირ აღმოსავლეთსა და დასავლეთს.

ჩვეულებრივ, სარკე ლიტერატურაში მწერლობის, ზოგადად ხელოვნების სიმბოლოა. ჯერ კიდევ შექსპირი ჰამლეტის პირით ამბობდა: „თეატრის აზრი უწინაც ეს ყოფილა და დღესაც ეს არის, რომ ბუნებას სარკედ გაუხდეს“. მსგავს შედარებას მიმართავს სტენდალიც რომანში „წითელი და შავი“. 1863წელს გამოქვეყნებულ წერილში „საქართველოს მოამბეზედ“ ილია წერდა: „ხელოვნებას იმას მოვსთხოვთ, რომ სარკესავით ცხოვრება გადმოიცეს“. ასეთმა შედარებამ სისტემური ხასიათი მიიღო აკაკისთან. „მწერლობა ზნეობითი და გონებითი მესარკეობაა“, - წერდა აკაკი გ.ერისთავის თხზულებათა 1884წ. გამოცემის წინასიტყვაობაში და სხვაგანაც უამრავჯერ.

როგორც აღვნიშნეთ, სრულიად განსხვავებული დანიშნულება, ფუნქცია აქვს სარკის მხატვრულ სახეს ფამუქის რომანში, თუმცა ავტორის მიზანი ამ შემთხვევაშიც ისაა, რომ მკითხველს მართლად, უტყუარად, უცდომლად დაანახოს, „ადამიანი ყველა ქვეყანაში ყოვლთ უწინარეს ადამიანია“ და მხოლოდ ამის შემდეგ ამა თუ იმ ერის წარმომადგენელი ან სარწმუნოების აღმსარებელი.

სამყარო გათიშულია, დაყოფილია ორ დაპირისპირებულ ბანაკად, რომანის გმირები ხშირად საუბრობენ „მათზე“, როგორც რაღაც ბოროტ, უგვან, ამავე დროს საიდუმლოებით მოცულ არსებებზე. ვენეციელის სიზმარი პირდაპირ გვეუბნება, რომ „ისინი“ და „ჩვენ“ შესაძლებელია, მეგობრები ვიყოთ, თუ გავბედავთ ერთმანეთის შეცნობას „თუ გავბედავთ და ტყეში შეხვიდოდით, მათი მეგობარი გახდებოდით“.

ყველა კუთხისა და ყველა მხარის მცხოვრებთა ერთიანობა ასე ორგანულადაა გადმოცემული რომანში: „შიშით შევყურებდი ჩემ გვერდით მიმავალ ჩემს თავს, რომელიც ვერ მცნობდა“.

სხვა, ჩვენთვის უცხო და გაუგებარი სამყაროს შემეცნება ჩვენივე თავის შესწავლით, საკუთარი სულის კუნჭულების ჩხრეკითა და შესწავლით უნდა დავიწყოთ. იმის გასაგებად, რას წარმოადგენს, ადამიანს ასევე შეუძლია საკუთარ თავში ჩაძირვა და საკუთარი აზრების თვალიერება, როგორც სარკეში ჩახედვა და ნახვა როგორ გამოიყურება“ (68). სწორედ ურთიერთშეცნობითა და ერთმანეთთან დაახლოებით გადაილახება სხვისი ჩაგვრის, გაბატონების, ძალადობის სურვილი. რა მრავლისმეტყველია იტალიელის ფიქრები თურქის შესახებ: „მუშტს ვეღარ მიღერებდა, რადგან ,მჯერა, გრძნობდა, მუშტს თავადაც რომ იმსახურებდა“ (72).

ერთმანეთისკენ მიმავალ გზაზე მოაზროვნე ადამიანისათვის არ არსებობს გადაულახავი დაბრკოლება. „ადამიანმა თავადვე უნდა იფიქროს, ვინ არის და რას წარმოადგენს“ (63). ამას გამბედაობა უნდა და როცა ჰოჯამ გაბედა და დაწერა წიგნი, სადაც „ყოველ სტრიქონში იმ სინდისგარეცხილებზე ლაპარაკობდა, ზარბაზნებით, იარაღით, მითებითა და რაღაც ხელსაწყოებით რომ იპყრობენ და საკუთარი წესრიგს ახვევენ ადამიანებს, რომლებსაც თავისთვის მშვიდად სძინავთ“ (57).

მწერალი სხვა საშიშროებაზეც მიგვანიშნებს: ხშირად ეკონომიკურად დაწინაურებული ქვეყნები სამყაროს ცენტრად აღიქმება ადამიანთა მიერ. ვაითუ ყველამ მათ მიბაძოს და მათ დაემსგავსოს? „კატასტროფა ის იქნებოდა, სხვების უპირატესობას რომ დაინახავდნენ და შეეცდებოდნენ მათ დამსგავსებოდნენ“ (117).

სამყაროს ერთი ცენტრი არ არსებობს ის ყველგანაა და ყველა ხალხს, ერს, სახელმწიფოს, ენას, რელიგიას თავისი უპირატესობა აქვს სხვებთან შედარებით. ერთმანეთისგან უნდა ვისწავლოთ ერთმანეთს პატივი უნდა ვცეთ და სხვაში საკუთარი თავი დავინახოთ. როგორც ორჰან ფამუქი კითხულობს „მაინც და მაინც ფადიშაჰი უნდა იყო, რომ მიხვდე დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა კლიმატური პირობებში მცხოვრები ადამიანები რომ ერთმანეთს გვანან?“ (48).

უნდა მოვახერხოთ სხვისი ტკივილები და მარცხი საკუთარ ტკივილებად და მარცხად ვაქციოთ, როგორც ამას „თეთრი ციხესიმაგრის“ პერსონაჟები აკეთებენ და მხოლოდ მაშინ მივხვდებით, რომ „ცხოვრება რაღაცის მოლოდინი კი არ, უფრო დაგემოვნების შესაძლებლობაა“ (117).

ვის ვის და ჩვენ ვაჟას ლიტერატურულ ტრადიციებზე აღზრდილ ქართველებს გულზე გვხვდება და ეჭვიც არ გვეპარება, რომ „ყოველი ჭეშმარიტი ლიტერატურა ადამიანთა ურთიერთმსგავსების ბავშვურ და ოპტიმისტურ რწმენას ეყრდნობა“ (ორჰან ფამუქი, სანობელო სიტყვა. გვ. 207).

ეს უთვალავფერიანი ქვეყანა ღმერთმა ადამიანებს უბოძა ერთადერთ საცხოვრებლად და მიუხედავად უამრავი განსხვავება-თავისებურებებისა, ყველანი ერთნი ვართ - ადამის მოდგმა, ადამიანები. ნებისმიერი მცდელობა კაცობრიობის გაყოფა-დაყოფისა კანის ფერის, რელიგიური აღმსარებლობისა, ეროვნული თუ სხვა რამ ნიშნით, ხელოვნურია და საბოლოო ჯამში - დამღუპველი. მსოფლიო ერთობ პატარაა იმისათვის, რომ აღმოსავლეთი და დასავლეთი ცალ-ცალკე, თავის ნაჭუჭში ჩაკეტილნი, უერთმანეთოდ არსებობდეს. აღმოსავლეთი აღმოსავლეთია და დასავლეთი დასავლეთი და ისინი აუცილებლად უნდა შეხვდნენ, საკუთარი სპეციფიკების, განსაკუთრებულობის შენარჩუნებით. აღმოსავლეთი და დასავლეთი ცხოვრების ყველა სფეროში თანდათან გარდაუვლად უახლოვდება (უნდა დაუახლოვდეს) ერთმანეთს. სწორედ ამ იდეას გამოხატავს რომანში თურქისა და იტალიელის ტყუპისცალებად წარმოდგენა.

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის, მთელი მსოფლიოს ერთიანობის თვალსაზრისით საყურადღებოა ნობელიანტი მწერლის, ნაჯიბ მაჰფუზის სიტყვა, წარმოთქმული პრემიის გადაცემის ხეიმზე. იგი ამბობდა: „განვითარებული მსოფლიო“ და „მესამე მსოფლიო“ სხვა არაფერია, „თუ არა ერთი ოჯახი, სადაც თითოეულ ადამიანს ამ ოჯახის მიმართ თავისი პასუხისმგებლობა აკისრია საკუთარი ცოდნის, სიბრძნისა და ცივილიზებულობის დონის შესაბამისად“. ამ თვალსაზრისით საყურადღებოა აგრეთვე მაჰფუზის ნოველლა „ყისმათი დანასიბი“ (თარგმნა რუსუდან კვიჟინაძემ).ყისმათი და ნასიბი სიამის ტყუპები არიან. წელსქვევით ერთი ბავშვია, წელსზევით - ორი. ღმერთმა სრულიად განსხვავებულები სამუდამოდ მიაჯაჭვა ერთმანეთს. ჭირვეულ ბავშვებს (ისე, როგორც მთელ კაცობრიობას) არაფრის გაგონება არ სურთ, არ აქვთ რა გაცნობიერებული თავიანთი განსაკუთრებული მდგომარეობა, ცდილობენ მეორის დამორჩილებას და საკუთარი ნების თავზე მოხვევას. ძალადობა, უსულგულობა, სხვისი დამონების დაუოკებელი სურვილი ძმებს (ისე როგორც მთელ კაცობრიობას) ხელს უშლის ერთმანეთის გაგებასა და პატივისცემაში. დაირღვა სამყაროში არსებული ჰარმონია, ძმებს ცხოვრება ჯოჯოხად ექცათ. აგრესიამ, ცემა-ტყეპამ დაარღვია მშვიდობა. ამაოდ ცდილობს მამა შვილების შერიგება - გონივრული იქნება, თუ თანხმობას მიაღწევთ: არ შეიძლება, რომ ერთმა მეორე დაჯაბნოს, - დინჯად ურჩევს ყამ მუჰსინი, მაგრამ მისი რჩევა შეუსმენელი რჩება (ისე, როგორც ღვთის სიტყვა მთელი კაცობრიობის- თვის).

ტყუპი ძმების ანალოგია ჩინებულად გამოიყენა აკაკი წერეთელმა საქართველოს ერ- თიანობის საქადაგებლად. მე-19 საუკუნეში დიდმა ქართველებმა დამპყრობლის «გათიშე და იბატონეს» პოლიტიკას ერთმანეთის თანადგომა და სიყვარული დაუპირისპირეს. საცილო და საკამათო აღარავისთვის არ იყო, რომ საქართველო თავისივე კუთხეების ერთობლიობაა და ერთი მათგანი ჩამოშორებაც კი გარდუვალად გამოიწვევს მთელი ქვეყნის დაშლა - განადგურებას. სამწუხაროდ, გვჭირდებოდა მწარე შეხსენებაც:

„გვავიწყდება, რომ ძმები ვართ
ერთმანეთის განაყარი.
ერთის სისხლით მორწყული გვაქვს
მინდორი, ტყე, მთა და ბარი...
ჩვენ ძმები ვართ ტყუპის ცალი,
საქართველო-დედა ერთი...
ცალი ძუძუ რომ ჩამოჭრან
და სიკვდილმა მოკლას ერთი,
ცალ ძუძუს და მეორე ძმას
რაღა შვებას მისცემს ღმერთი!“

ასე აკაკი აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს მოუწოდებდა ერთიანობისაკენ, საერთო მტრის წინააღმდეგ ერთად ბრძოლისკენ. იგივე ანალოგია თამამად შეგვიძლია გამოვიყენოთ აღმოსავლეთ და დასავლეთ მსოფლიოს ერთიანობის საქადაგებლად. თუ დავივიწყეთ, რომ ყველას ერთი საცხოვრებელი - დედამიწა გვაქვს, რომ სიამის ტყუპებივით ორიც ვართ და ერთიც - ეს შეიძლება საბედისწეროდ შემოგვიბრუნდეს მთელ კაცობრიობას.

სწორედ ამაზეა საუბარი ორჰან ფამუქის რომანში. „თეთრ ციხესიმაგრეში“ თხრობა პირველ პირში მიმდინარეობს, ამიტომ ხშირია თვითირონია და ამის ბევრი მაგალითი შეგვიძლია მოვიშველიოთ. მთელი წიგნი ცხოვრებისეული ფილოსოფიითაა დახუნძლული, შესაბამისია ავტორის (და მთარგმნელის) სტილიც. ზოგან სიამოვნებას განგვაცდევინებს რომანტიკული განწყობაც. ეს არის წიგნი, რომელიც „სამყაროს სულისშემძვრელი სევდის გადასალახად“ დაიწერა.

„თვალშისაცემი გარემოებაა, რომ თავისი ნაწარმოებების სახელწოდებს მწერალი ხშირად ფერთან აკავშირებს“, (გვ. 6) წერს წინასიტყვაობაში ქეთევან ტომარაძე. ამას თავისი ახსნა აქვს, ლიტერატურათმცოდნეები ამ ფაქტს მწერლის განათლებასთანაც აკავშირებენ. ამ საკითხზე ფართო მსჯელობას აქ არ განვაგრძობ. აღვნიშნავთ, მხოლოდ, რომ რომანის სათაურში „თეთრი“, ჩემი აზრით, უფრო სპეტაკს, ხელუხლებელს, უმწიკვლოს უნდა ნიშნავდეს, ვიდრე საკუთრივ ფერს. ამ რომანით ორჰან ფამუქმა ქათქათა, სათუთი საოცნებო ციხესიმაგრე აუგო სამყაროს ერთიანობის, ხალხთა მეგობრობის იდეას. შემთხვევით არა, რომ მწერალითავის ამ რომანს „დიოპიოსაც უწოდებს“. „დიოპიო“ იტალიური სიტყვაა და წყვილს, ორმაგს ნიშნავს. აღმოსავლეთი და დასავლეთი ერთი მსოფლიოა, ერთი ციხესიმაგრეა და მათი ცალ-ცალკე არსებობა შეუძლებელია.

Nino Vakhania
Orkhan Pamuk „The White Castle“ or we are Children of the Same Land
Summary

The novel of Orkhan Pamuk, the Nobel Prize winner is world-wide popular. The novel describes adventures of a Turk and Italian. The writer depicts vividly his imaginary world. We are all alike though living in different corners of the world. Neither national nor religious differences can hamper their close relations.

The white castle is an image of the united common world.

Нино Вахания
Орхан Памук «Белая крепость», или мы все дети одной земли
Резюме

Роман лауреата Нобелевской премии 2006 года Орхана Памука «Белая крепость» пользуется большой популярностью во всем мире. В романе рассказывается о приключениях турка и итальянца. Писатель ярко рисует нам выдуманный цветной мир. В этом мире все люди, живущие в разных уголках земли, одинаковы, все они братья. Ни национальные, ни религиозные различия не являются препятствием для их сближения. У этой идеи турецкого писателя есть множество параллелей в грузинской литературе (Илья Чавчавадзе, Важа Пшавела, Михаил Джавахишвили....).

Этим романом Орхан Памук возвел белоснежную крепость идее единого мира. Запад и Восток - одна Вселенная, одна крепость, отдельно их существование невозмож- но, центр же Вселенной находится не в одном месте, он везде, в каждом уголке земли. Эта точка зрения твердо выражена в романе.

Наталия Басилая, Хао Куй
(Грузия, Китай)

Колоронимы в русской и китайской языковых картинах мира

«Цвет, сам по себе что-то выражает».
Ван-Гог

Сопоставительное исследование фактов языка, отражающих одни и те же реалии, в русском и китайском языках, специфика и своеобразие каждого из которых определены различиями культуры, уклада, традиции, истории, менталитета людей, особенно актуально в современных условиях широкой интеграции и роста межкультурных связей.

Одной из наиболее существенных констант и в русской, и в китайской языковых картинах мира выступает наименование цвета, поскольку именно цвет представляет собой индикатор общего и специфического в сопоставляемых национальных культурах.

Каждое лингвокультурное сообщество располагает своей культурной картиной мира, отражаемой в языковом способе «умозрения в красках» (Е.Н.Трубецкой).

Изучение символики наименований цвета в русской и китайской языковых картинах мира, сопоставление языковых средств, отражающих восприятие действительности в цвете, помогает разработать принципы методической презентации колоронимов в учебниках и учебных пособиях по русскому языку как средства обучения эквивалентному осуществлению корректной межкультурной коммуникации.

осуществлению корректной межкультурной коммуникации. При составлении учебников русского языка для китайских граждан следует учитывать нередкие случаи несовпадения семантических полей и эмоциональноэкспрессивной - положительной или отрицательной - их окрашенности. Для того чтобы коммуникация состоялась, следует знать, что в Китае символика цвета рассматривается как система пяти элементов, пяти «движений», пяти категорий: дерево, огонь, металл, вода и земля. Каждый из элементов является символом жизненных процессов:

Желтый (хуан) - центр мира - собственно Китай, Поднебесная империя; обозначение элемента Земля, обладающего свойствами плодородия, питания и превращения; символ стабильности, плодородия, опоры, закона, успеха и вечности; связи с императорской семьей.

Зеленый (цин) - восток, по природной сущности - ветер; обозначение элемента дерево, обладающего способностью к росту (переходу от пассивной инь к активной ян); символ рождения новой жизни, весны.

Красный (хун) - юг с буйством жизни во всех ее проявлениях, по природной сущности - огонь (максимальная жизненная сила и активность), и Солнце. Огню и всему, что с ним соотносится, свойственны жар, зной, стремление вверх. Мифологическим животным здесь выступает Красная птица (Чиняо, Феникс), означающая мудрость, красоту, благополучие, а персонажем - Огненный император Янь-ди (Шень-Нун), научивший людей растить хлеб и являющийся богом-целителем по ассоциации, что солнце - это жизнь. Поэтому в наиболее радостные моменты жизни китайцы предпочитали красные одежды, например, невеста и свадебная атрибутика всегда была красного цвета, передавая жизненную силу солнца и огня. Такая сила отпугивает злых духов и приносит удачу в дом и гармонизирует общую атмосферу.

Белый (бай) - запад - место, где царят хаос и гибель живого. Этот цвет противоречив: он называл природную сущность - холод и стихию - металл (символ начинающегося упадка от ян к инь), и ассоциировался одновременно и с вероломством и с чистотой. Животным запада является Белый тигр (Байху), который с одной стороны - владыка губительного для человека мира, а с другой - охранитель людей от злых сил и страж страны мертвых. Поэтому изображение белого тигра часто является оберегом и часто встречается на разных декоративных и бытовых предметах. Белый - это цвет, связанный со старостью, осенью, увяданием, т.е. завершением цикла и выходом за грань мира.

Черный (хэй) - север, он связывался с чем-то сокровенным и таинственным, хотя и нес оттенок смерти (зима). Элементом для этого цвета являлась вода (как минимальное проявление активности, пассивная инь), обладающая свойствами текучести, прохлады, способности к движению назад. Здесь основным персонажем является Сокровенный воин (Сюаньу, «темная воинственность» или другой перевод «черная черепаха»), представляющий собой симбиоз змеи и черепахи, а также отождествляемый с мифическим правителем Чжуань-сюем, положившим разделение (разорвавшим связь) между землей и небом, отчего люди перестали подниматься на небеса. Тайна - это удел ученых, змея - мудрость, черепаха - долголетие, вода - проникает повсюду, помнит все. Из этих образов складывается определение черного цвета - познание и ученость, углубление в непознанное.

Таким образом, при обращении к теме символики цвета в китайском языке следует учитывать, что, например, зеленый и желтый выражают противоположные значения: устарелое высокое значение слова желтый, связанное с собственным цветом императорской родни (желтый халат императора), который в древнем Китае запрещалось использовать, особенно в одежде, обыкновенным людям, в современную эпоху сменилось низким (желтая книга - эротическая); двойственное значение зеленого цвета в традиционной культуре Китая, обозначающего и рыцарство (герой зеленого леса - хороший человек, настоящий герой, но выступающий против правительства) и дикое зло (грабитель зеленого леса, - грабитель), соседствует в современном китайском с обозначением низкого общественного статуса: эмоционально нейтральное для русского уха словосочетание типа носить зеленую шапку мужа в китайском означает супружескую измену. То же значение имеет выражение персиковые события. Персиковый цвет в китайском языке - аналог русского розовый, причем при помощи этого эпитета передается впечатление о красивой женщине, в то время как выражение персиковые события указывает на осуждаемые любовные отношения. Несмотря на то, что белый цвет - символ чистоты и в русском, и в китайском, семантическое поле белого цвета в китайском языке в большей степени заполнено траурной символикой (белое дело - похороны; подарить белый пакетик - выражение соболезнования и сочувствия родственникам покойного); белый цвет обозначает несчастье и беду (белый тигр - признак зла; звезда белого тигра - о женщине, принесшей мужу беду и несчастье); пустые, напрасные дела (бело делать - зря, напрасно); неопытность (белолицый интеллигент - неопытный); невоспитанность (белый человек /бэй дин/ невоспитанный); презрение (смотреть белыми глазами - презирать). Следует учесть, что синего и голубого в цветовой гамме китайцев нет, они сливаются с зеленым, но в современном китайском языке словосочетание голубой чертеж обозначает великий план

Особенно ярко китайская символика цвета отражена в пекинском оперном искусстве масок, где каждая маска раскрашена в определенный цвет, обозначающий характер роли: черный - прямой, твердый, серьезный, справедливый, бескорыстный, умный; красный - верный, смелый, решительный; пурпурный - благородный, серьезный, гордый, героический; белый - злой, хитрый; зеленый - дикий, опрометчивый, грабительский; синий - твердый, но хитрый; желтый - дерзкий и вспыльчивый герой; золотой - мастер и святой.

Рамки статьи не разрешают детально рассмотреть все цвета, поэтому остановимся на первом, открывающем цветовой спектр радуги, - красном, имеющем огромное количество оттенков. «Багряное, багровое, червленое, пурпурное, алое, карминное, кровавое, огненное, воспаленное, рдяное, рубинное, маковое, гвоздичное», - так передает Умберто Эко муки слова одного из персонажей произведения «Остров накануне» Роберта, силящегося определить оттенок красного тельца увиденной птицы. Но эти определения не нравятся другому персонажу, иезуиту Каспару. «Роберт снова: «Цвета клубники? герани? малины? редиса? остролиста? кошенили? калины? мухомора? красноперки? снегиря? марены? кумача? сандала?». «Да нет, - негодовал фатер Каспар, воюя с собственным и чужими языками за верное слово. По синтезу Роберта не поймешь, кто в конце концов нашел результирующую эмфазу, информатор или информируемый. Но похоже, что остановились на ликующем цвете померанца и сочли, что речь идет об окрыленном солнце, короче говоря, на фоне белого неба эта голубка была как если бы денница выкатывала на овиди снегов раскаленный апельсин, сиятельнее херувима» (Эко, 2005:87).

В толковых словарях русского языка красный цвет определяется как «рудой, алый, чермный, червленой, кирпичный, малиновый, огневой и других разных оттенков и густоты» (Даль, 2000: 347); «имеющий окраску одного из основных цветов радуги, ряда оттенков от розового до коричневого» (Ушаков. 1996: 280); «цвета крови, спелых ягод земляники, яркого цветка мака» (Ожегов, 1995: 304). Отмечено и переносное значение слова красный («доброта», «красота») «красивый, прекрасный, превосходный, лучший» (Даль, 2000: 347); «красивый, нарядный, украшенный; ясный, светлый» (Ушаков. 1996: 280); красный «употребляется в народной речи и поэзии для обозначения чего-то хорошего, яркого, светлого»; «употребляется для обозначения наиболее ценных пород, сортов чего-либо» (Ожегов, 1995: 304); красный - «красивый, прекрасный, ясный, светлый»; «парадный, почетный» (Ефремова, 2001: 733).

Красный в китайском языке имеет ярко положительную эмоционально-экспрессивную окраску и употребляется в отмеченных и в русском языке таких переносных значениях, как - «красивый, прекрасный, превосходный, лучший, нарядный, украшенный; ясный, светлый», например, выражение красные черты лица означает красивую женщину; красный рукав - красиво накрашенную женщину; красная одежда - нарядную женщину.

Однако семантическое поле этого слова в китайском языке значительно шире, чем в русском, поскольку красный цвет - любимый цвет китайцев, символизирующий силу, экспрессию, страсть, огонь, радость, счастье, активность, стремительность, оживленность, сердечность, поэтому во многих случаях красный выступает как компонент сложных слов. На традиционной китайской свадьбе на дверях, окнах, стенах, даже на деревьях изображается красный китайский иероглиф Щий (радость) и Фу (счастье); на невесте и женихе - красная одежда. В сочетании с разными словами красный означает сваху (красная мама); фаворита или любимца (красный человек); очень популярного артиста или певца (красная звезда; выражение слишком красный до пурпурного описывает большую популярность); квалифицированного и политически подкованного человека («Будьте красным и специальным человеком»); преданность (красное сердце); объявление, передающее хорошую новость (красное объявление); везение («У него красное везение»); налаженный, успешный бизнес («У него бизнес очень красный как огонь»); распределение прибыли от бизнеса (распределять красный); денежный подарок (подарить красный пакетик); вкусную еду (краснотушенная еда). „Красный“ (хун) выступает как компонент сложных слов, имеющий значение „счастливый“, „выдающийся“, „пользующийся успехом“; хуньъюнь „большое везение“, хунжэнь „фаворит“, „фаворитка“, „любимчик“, хунбан „красная доска, доска почета“. Заметим, что близкий к красному пурпурный цвет в китайских народных легендах является цветом святого духа и символизирует благородство и счастье. Самый известный китайский императорский дворец Гугун изначально назывался «Пурпурным запретным городом».

Как видим, и в русском, и в китайском языках красный цвет в большинстве случаев несет положительную эмоционально-экспрессивную окраску.

Красное как «положительное», «правое» противопоставлялось черному как «отрицательному», «виноватому». В сочетаниях с различными словами слово черный выступает в значении «контрабанда» (черный товар); «взятка» (черные деньги); «плохой человек» (черное сердце); «преступное сообщество» (черная шайка); «мафия» (партия черных рук). Значение «осуществление незаконного бизнеса» в китайском языке буквально передается выражением зарабатывать деньги черного сердца; незаконно работающий нелегальный эмигрант делает черную работу.

Нередко значения слова черный в русском и в китайском языках совпадают : «незаконная торговля» (черный рынок); списки людей, неугодных кому-либо (черные списки).

Следует отметить, что красный цвет, в большинстве случаев имеющий положительное символическое значение, иногда выражает угрозу, опасность (красная рубаха палача; красный сигнал светофора, красные пожарные машины, посредством выражения красные глаза в китайском обозначается зависть). В китайских школах детям советуют не писать в тетрадях красными чернилами, поскольку это несет особую смысловую нагрузку: письмо, написанное красными чернилами, означает разрыв отношений.

В «Новом словаре русского языка» Т.Е. Ефремовой отмечается как устаревшее (Ефремова. 2001: 733) такое значение слова красный, как «крайний левый по политическим убеждениям, революционный» (Ушаков. 1996: 280); «относящийся к революционной деятельности, к советскому социалистическому строю, к Красной Армии» (Ожегов, 1995: 304). В китайском языке также отмечено подобное значение красного цвета, он так же ассоциируется с революционным, передовым, торжественным, почетным, праздничным: хунсэ чжэнцюань „власть красных“, „революционная власть“, хунлинцзинь „пионерский (красный) галстук“, хунцзюнь „Красная армия“, хунсин (красная пятиконечная) звезда, хунцюй „красные районы“, хун шицзы хуэй „Общество красного креста“.

Примеры сходства и различий словоупотреблений колоронимов в русском и в китайском языках можно продолжить, однако и приведенных достаточно для иллюстрации той мысли, что межкультурная коммуникация носителей русского и китайского языков имеет свои трудности, обусловленные различиями культур, наличием в каждом из языков безэквивалентных слов, лексических единиц с разным объемом значений, слов с разными коннотативными значениями, слов, имеющих разную символику, что определяет сложность нахождения точного эквивалента тому или иному выражению в разносистемных языках.

Особый акцент на межкультурной составляющей как принципиально новой онтологии современной теории обучения иностранным языкам диктует необходимость поиска новых психолого-педагогических и методических решений, направленных на познание чужой картины мира посредством представления текстов разной функциональной направленности, помогающих осваивать новые культурные феномены и смотреть на мир глазами представителя иной культуры, особенно когда текст, выполненный в словесной форме изучаемого языка, передает реципиенту ментально близкое ему поле действия его родной культуры.

Уделяя должное внимание именно родной лингвоэтнокультуре учащихся, следует проводить межкультурное обучение, нацеленное на формирование у учащихся, наряду с коммуникативной, также и межкультурной компетенции. То, как человек воспринимает чужой мир и что он в нем видит, свидетельствует, что его собственный культурный опыт всегда первичен при восприятии чужой культуры. Чужой мир всегда находит отражение в его интерпретациях и понятиях через призму собственных культурных норм. У Гюнтера Андерса есть басня «Лев» (1968): «Впервые услышав львиный рык, муха сказала курице: «Как странно он жужжит!» Та возразила: «Он не жужжит, он квохчет, но делает он это, действительно, как-то странно!», пишут Н.Д. Гальскова и Н.И. Гез (2004:76).

Для осуществления межкультурной коммуникации необходимо не только знания реалий, но и осознание глубинных языковых процессов, происходящих при соединении словесных знаков, обозначающих эти реалии, в определенных сочетаниях, синтаксических структурах.

Сопоставление языковых средств отражения действительности в разных языках призвано продемонстрировать глобальное сходство и индивидуальные различия в реализации разных вариантов соединения словесных знаков в рамках адекватных синтаксических структур.

В учебники русского языка для китайских граждан следует ввести систему упражнений, построенную на основе сопоставления лексических и синтаксических единиц, отражающих как сходство, так и различие русских и китайских языковых картин мира, на уровне слова, словосочетания, предложения, сверхфразового единства и цельного текста.

Литература:

1. Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика. М., 2004.

2. Ли Шинджан. Стандартный словарь современного китайского языка. Пекин, 1998 (на китайском языке).

3. Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка. М., 2000.

4. Ефремова Т.Ф. Новый словарь русского языка. Толково-словообразовательный. М., 2001.

5. Ожегов С.И. Толковый словарь современного русского языка. М., 1995.

6. Толковый словарь русского языка. Под ред. Д.Н. Ушакова. М., 1996.

7. Шеен Иан. Исследования лексики цвета в китайском и английском языках с точки зрения культурологии. Вестник Хунаньского технического университета. 2002, №1 (на китайском языке).

8. Эко, Умберто. Остров накануне. /Пер. Е. Костюкович/. М., 2005.

Natalia Basilaia, Hao Kui
Coloronyms in Russian and Chinese Language Pictures of Reality
Summary

One of the most essential constants in Russian and Chinese language pictures of reality is the name of color, as color is indicator of general and specific in respectable national cultures. The symbolism of color name in Russian and Chinese language pictures of reality, comparison of language means, reflecting the perception of reality in color helps to develop the principles of methodical presentation of coloronyms in Russian textbooks and workbooks as the means of teaching the equivalent of correct intercultural communication.

ნატალია ბასილაია, ხაო კუი
კოლორონიმები სამყაროს რუსულ და ჩინურ ენობრივ სურათებში
რეზიუმე

სამყაროს რუსულ და ჩინურ ენობრივ სურათებში ერთ-ერთ არსებით კონსტანტას წარმოადგენს ფერის დასახელება, რადგანაც ზუსტად ფერი წარმოადგენს ზოგადისა და სპეციფიურის ინდიკატორს შესადარებელ ეროვნულ კულტურებში.

რუსულ და ჩინურ ენობრივ სურათებში ფერის სიმბოლიკის შესწავლა, ფერში რეალობის ამსახველ ენობრივ საშუალებათა შედარება ხელს უწყობს მეთოდური პრინციპების შემუშავებას კოლორონიმების პრეზენტაციისთვის რუსული ენის სახელმძღვანელოებსა და დახმარე სასწავლო მასალებში როგორც კორექტული კულტურათაშორისი კომუნიკაციის განხორციელების ეკვივალენტური სწავლების საშუალებას.

ირინა ყრუაშვილი
(საქართველო)

გერმანული ენის ლექსიკაში განსაკუთრებულ ჯგუფს ქმნიან ფერთა აღნიშვნები. ისინი ძირითადად კომპოზიციური და დერივაციული მოდელების მიხედვით არიან მიღებული და საგრძნობლად ამდიდრებენ სიმპლექსური ფერთა აღმნიშვნელი სიტყვების მარაგს. ამასთან მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ე.წ. „მოდური ფერების აღმნიშვნელი სიტყვები“ (Modefarbenwörter), რომლებიც ტექსტილის მრეწველობასა და კოსმეტიკაში გამოიყენება. ისინი წელიწადში ორჯერ ხელახლა ირჩევა და კანონდება. მათი ნაწილი მოდისა და რეკლამის ტერმინოლოგიიდან საყოველთაო ხმარების ენაში გადაინაცვლებს [1,235].

გ. მიოლერი სამართლიანად უსვამს ხაზს, რომ გერმანულ ენაში იგრძნობა ფერთა აღმნიშვნელი მარტივი ზედსართავების ნაკლებობა [2,127]. ფერების სხვადასხვა ნიუანსის გადმოსაცემად ჩნდება ზედსართაული სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები. ამგვარი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები შედარების გამომხატველ წარმონაქმნებს უახლოვდება. მათში პირველ უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტად ხშირად გვხვდება ძვირფასი ქვების, ლითონების, მინერალების, მცენარეთა და ცხოველთა აღმნიშვნელი დასახელებები. ე. მატერს თავის ლექსიკონში წითელი ფერის სხვადასხვა ნიუანსის აღმნიშვნელი 41 სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია აქვს მოყვანილი: rosarot, infrarot, ultrarot, gelbrot, goldrot, brandrot, mennigrot, scharlachrot, hochrot, indischrot, türkischrot, persischrot, kirschrot, lohrot, glьhrot, ziegelrot, dunkelrot, knallrot, hellrot, schamrot, flammrot, korallenrot, rosenrot, rubinrot, weinrot, karminrot, karmesinrot, zornrot, braunrot, krapprot, zinnoberrot, zunderrot, kupferrot, puterrot, feuerrot, purpurrot, fuchsrot, rostrot, blutrot, glutrot, bordeauxrot [3,195]. გარდა ამისა, წითელი ფერის სპექტრში მოიძებნება კიდევ რამდენიმე სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია, მაგალითად, fleischrot, blaßrot, fieberrot, schmutzigrot, lackrot, (ბ. კელერმანი), abendrot (ლ. ფრანკი), morgenrot (გოეთე), apfelrot, lachsrot, krebsrot, schlafrot, tiefrot. ლურჯი ფერის სხვადასხვა ნიუანსის გადმოსაცემად ე. მატერის ლექსიკონში 30 სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია გვხვდება: feldblau, marineblau, tiefblau, indigblau, bergblau, hochblau, preußischblau, dunkelblau, himmelblau, stahlblau, zwetschgenglau, veilchenblau, pflaumenblau, kornblumenblau, feinblau, indigoblau, wasserblau, lasurblau, azurblau, gasblau, blaßblau, weißblau, lichtblau, kobaltblau, zartblau, mattblau, schmelzblau, glanzblau, schwarzblau, blitzblau [3,210].

ფერთა აღნიშვნები გერმანულ ენაში სხვადასხვა სიტყვაწარმოებითი მოდელებით რეალიზდება:

1) გამოყენების ყველაზე მაღალი სიხშირით გამოირჩევა კომპოზიციური მოდელები. აქ, უპირველეს ყოვლისა, ლაპარაკია დეტერმინატიულ კომპოზიტებზე, რომელთა პირველ უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტს არსებითი სახელი წარმოადგენს. პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი შეიძლება იყოს:

ა) ძვირფასი ქვებისა და მინერალების დასახელებები: smaragdgrün, amethystblau, malachitgrün, marmorweiß, elfenbeinweiß, perlenweiß, perlgrau, barytgelb, ockergelb.

ბ) მცენარეთა დასახელებები: safrangelb, zitronengelb, maisgelb, quittegelb, apfelsinengelb, orangengelb, strohgelb, grasgrün, eukalyptusgrün, apfelgrün, erbsengrün, moosgrün, olivgrün, endiviengrün, zypressengrün, pflanzengrün, weichselbraun, kastanienbraun, nußbraun, lilienweiß, blütenweiß.

გ) ცხოველთა და ფრინველთა დასახელებები: rehbraun, schwanenweiß, eselgrau, taubengrau, rattengrau, mausgrau, wolfsgrau, dachsgrau, hechtgrau, perlhuhngrau, lachsrosa, rabenschwarz.

დ) ლითონთა დასახელებები: goldgelb, messinggelb, goldbraun, silberweiß, bleigrau, stahlgrau, eisengrau, zinkgelb, silbergrün.

ე) თხევად ნივთიერებათა დასახელებები: kaffeebraun, saftgrün, milchweiß, espressobraun, petrolblau, tintenschwarz, ölgelb.

ვ) წელიწადის დროებისა და დღის მონაკვეთების დასახელებები: nachtblau, herbstgrün, winterweiß, sommergrün.

ზ) ბუნების მოვლენების დასახელებები: gewitterblau (l. franki), schneeweiß, nebelgrau, eisgrau, eisblau.

ზემოთ ჩამოთვლილ დეტერმინატიულ კომპოზიტებში ორგვარი მიმართება არსებობს: ზოგიერთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია უშუალო, პირდაპირ შედარებას გამოხატავს, მაგალითად, smaragdgrün - grün wie ein Smaragd; ziegelrot - rot wie ein Ziegel. ზოგიერთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციის ტრანსფორმაცია კი დამატებით ლექსიკურ ელემენტებს მოითხოვს, მაგალითად, herbstgrün - grün wie die Natur im Herbst; admiralblau - blau wie die Kleidung eines Admirals [4,245].

2) დეტერმინატიულ კომპოზიტებში, რომელთა პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი ზედსართავ სახელს წარმოადგენს, ფერთა აღნიშვნა ნიუანსირების სემით რეალიზდება (Nuancierung). ამგვარი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები შეიძლება მიჩნეულ იქნას სტრუქტურულ ტიპად - „ზედსართაული ატრიბუტი + ზედსართაული მიმართებითი სიტყვა“, სადაც ორივე უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი არის სიმპლექსი. მათში ზედსართავი სახელი მსაზღვრელ სიტყვად ხშირად იმისათვის გამოიყენება, რომ ამა თუ იმ ზედსართავის მნიშვნელობა მეტნაკლებად დახვეწილად, დაზუსტებულად წარმოაჩინოს. პირველი კომპონენტი, როგორც წესი, მეორე კომპონენტის ატრიბუტს წარმოადგენს. ზედსართაული პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი ჩვეულებრივ ახდენს ძირითადი ფერების ნიუანსირებას. აქ გამოიყენება მორფემები: dunkel-, hell-, zart-, fahl-, blass-, matt-, tief-, hoch-. მაგალითად, dunkelbraun, hellblond, zartweiß, mattgelb, blassgrau, fahlgrün, tiefschwarz, hochgelb.

ამგვარი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები სემანტიკურად შეესატყვისებიან ალტერნატიულ სინტაქსურ შესიტყვებებს. შესიტყვებად მათი ტრანსფორმაციისას ხდება მარტივი ზედსართავის სუბსტანტივაცია, მაგალითად, tiefblau - tiefes Blau, zartgrün - zartes Grün და ა.შ. [4,246].

დეტერმინატიულ კომპოზიტებად მიჩნეულია ისეთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები, როგორიცაა graugrün, grauweiss, rotbraun, weisblond, rotblond, blaugrün, rosarot, რომლებშიც კონსტიტუენტებს შორის ადიტიური მიმართება უფრო მედიალურისკენ იხრება და გარკვეულწილად შუალედური საფეხურის „bis” - „მდე” სიგნალიზებას ახდენს: graugrün - grün bis grau ან gräuliches Grün.

იშვიათად გვხვდება სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები, რომლებშიც პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი არის სუფიქსური დერივატი, კერძოდ, გეოგრაფიული სახელწოდებიდან მიღებული ზედსართავი, მაგალითად, persischgrün, persischgelb, preussischblau, türkischrot. ამგვარი კომპოზიტები ზოგჯერ სუბსტანტიური ფორმით არის კოდიფიცირებული, მაგალითად, Braunschweigergrün, Englischrot, Russischgrün [5,213].

პირველ კომპონენტად წარმოდგენილი სუფიქსური დერივატი შეიძლება განსხვავებული სემანტიკის მატარებელიც იყოს, მაგალითად, rostigbraun, schmutziggrau, seidigblau, saftiggrün.

3) ფერთა აღმნიშვნელი კომპოზიტები შეიძლება კოპულატიურიც იყოს. ამ შემთხვევაში ორივე უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი ზედსართავია და ინარჩუნებს საკუთარ მნიშვნელობას. ეს თავდაპირველად ქვეყნის სახელმწიფო დროშის ფერებს უკავშირდებოდა, მაგალითად, schwarzrotgolden, grünweissrot, blauweiss, weissgrün, ხოლო შემდეგ ასეთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციების გამოყენება გავრცელდა აგრეთვე საგნებზე, როდესაც საჭიროა სხვადასხვა ფერის თანაბრად აღნიშვნა, მაგალითად, ein rotweiss gesteineltes Vorhängchen (ლ. ფრანკი), eine schwarzweiss gefleckte Katze. მსგავსი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები ზოგჯერ დეფისითაც იწერება, მაგალითად, schwarz-rot-golden, თუმცა ამგვარი ტენდენცია კოდიფიცირებული არ არის.

4) მეტად გავრცელებულ ტიპს წარმოადგენს სიტყვაწარმოებითი მწკრივები კონფიქსით -farben, რომელთა წარმოქმნის პროცესი ძალზე დინამიკურად მიმდინარეობს. მათში პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი უმეტესწილად არსებითი სახელია, რომელიც სემენტიკურ შეზღუდვებს არ განიცდის, კერძოდ, იგი შეიძლება აღნიშნავდეს საგანთა, ნივთიერებათა, მცენარეთა, ცხოველთა დასახელებებს. ამგვარი ზედსართაული სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები ჩვეულებრივ სემანტიკურად ადვილად აღიქმება, მათ გასაგებად ხშირად სათანადო არსებითი სახელისადმი მიმართებაც კმარა. ე. მატერის ლექსიკონში - farben კონფიქსიანი 40 სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციაა მოცემული. ესენია: resedafarben, leibfarben, goldfarben, sandfarben, erdfarben, beigefarben, orangefarben, cremefarben, milchfarben, aschfarben, fleischfarben, hirschfarben, lohfarben, strohfarben, bleifarben, khakifarben, metallfarben, isabellfarben, perlfarben, lehmfarben, schokoladenfarben, veilchenfarben, bernsteinfarben, weinfarben, silberfarben, kupferfarben, perlmutterfarben, feuerfarben, mehrfarben, purpurfarben, lasurfarben, azurfarben, topasfarben, lachsfarben, flachsfarben, gemsfarben, mausfarben, zimtfarben, pergamentfarben, amethystfarben [3].

გარდა ამისა, ცნობილ გერმანელ მწერალთა შემოქმედებაშიც გვხვდება არაერთი ძალიან ლამაზი და საინტერესო ზედსართავი, რომლებიც მსგავსი ნიმუშის მიხედვით არის მიღებული, მაგალითად, mondfarben (ო. ლინდერი), kamelfarben (ბ. კელერმანი), emailfarben (ლ. ფრანკი), erbsenfarben, wasserfarben (თ. მანი). როგორც აღვნიშნეთ, -farben კონფიქსიან სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში პირველ უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტად ძირითადად არსებითი სახელი გამოიყენება, მხოლოდ იშვიათად გვხვდება პირველ კომპონენტად ფერის აღმნიშვნელი მარტივი ზედსართავი, მაგალითად, lilafarben, rosafarben, beigefarben.

-ფარბენ კონფიქსის სინონიმურია სიტყვაწარმოებითი ელემენტი -farbig, რომელიც ასევე ხშირად მონაწილეობს ფერთა აღნიშვნებში. აქაც პირველ უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტად ძირითადად არსებითი სახელი გვხვდება, მაგალითად, stahtfarbig, taubenfarbig, regenbogenfarbig, eisenfarbig, leberfarbig, lederfarbig, meerfarbig, russfarbig, granatfarbig, rostrfarbig, erzfarbig. გვაქვს -farben და -farbig ელემენტებიანი პარალელური სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები სემანტიკური დიფერენციაციის გარეშე, მაგალითად, olivfarben - olivfarbig, fliederfarben - fliederfarbig, goldfarben - goldfarbig, erdfarben - erdfarbig, milchfarben - milchfarbig, aschfarben - aschfarbig, fleischfarben - fleischfarbig, hirschfarben - hirshgfarbig და ა.შ. მაგრამ, განსხვავებით -farben კონფიქსიანი ნაერთებისაგან -farbig ელემენტიან სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში პირველ კომპონენტად შეიძლება შეგვხვდეს რიცხვითი სახელი, ზმნიზედა ანდერს და განუსაზღვრელი ნაცვალსახელები viel, mehr, all, მაგალითად, einfarbig, zweifarbig, dreifarbig, andersfarbig, vielfarbig, mehrfarbig, allfarbig. -farbig ელემენტიან სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში პირველ უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტად ზედსართავიც უფრო ხშირად გამოიყენება, ვიდრე -farben კონფიქსიან ნაერთებში, მაგალითად, gelbfarbig, gleichfarbig, frischfarbig, dunkelfarbig, hellfarbig, graufarbig, buntfarbig, mattfarbig, zartfarbig, lilafarbig.

5) ცალკე უნდა გამოვყოთ პარტიციპიანი სიტყვაწარმოებითი მოდელები. ხშირია შემთხვევები, როცა სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციაში პირველი უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი ფერის აღმნიშვნელი ზედსართავი სახელია, ხოლო მეორე უშუალო შემადგენელი კონსტიტუენტი - პარტიციპ II, მაგალითად, blaugestreift, braungestrichen, gelbgerändert, rotgefärbt, grünbelaubt, weissgekleidet, schwarzgestreift, rotbedacht, braungefleckt, grünglasiert, rotgepolstert, grьnbewachsen, weissgepudert, blondgefдrbt, weissgestiefelt, graumeliert, braungebeizt, grьnmarmoriert, schwarzlackiert, weissgekalkt, schwarzverkohlt, rotverweint, braunpoliert, graubemoost, blaugesteinelt, graugesprenkelt, rosagekrдuselt, grьnbezogen, grьngestickt, gelbgeraucht. შედარებით იშვიათია particip I მეორე უშუალო შემადგენელ კონსტიტუენტად, მაგალითად, rotglühend, roséschimmernd, grünschillernd, weissschimmernd, blaublühend, bronzeglänzend. ზოგჯერ particip I პირველ კომპონენტადაც გვხვდება, ხოლო ფერის აღმნიშვნელი ზედსართავი მეორე ადგილზე გადაინაცვლებს, მაგალითად, leuchtendrot, blendendweiss, glänzendschwarz.

6) დერივაციული მოდელებიდან, რომლებიც ფერთა აღნიშვნებში მონაწილეობენ, აღსანიშანავია -lich და -ig სუფიქსიანი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები. ამ შემთხვევაში -lich სუფიქსს შესუსტების ფუნქცია აკისრია, ეს კი ნიშნავს, რომ ფერი, რომელიც საბაზისო სიტყვაშია მოცემული და რომელსაც აღნიშნული სუფიქსი დაერთვის, სრულყოფილი სახით არ არის წარმოდგენილი, მაგალითად, rötlich - მოწითალო, bläulich - მოლურჯო, ასეთივეა: bräunlich, grünlich, gelblich, weisslich, schwärzlich. რაც შეეხება -ig სუფიქსიან ფერთა აღნიშვნებს, ისინი შედარების გამომხატველ სიტყვაწარმოებით კონსტრუციებს უახლოვდებიან, მაგალითად, ein silbriger Glanz, kalkiges Licht, der goldige Schimmer, rosige Wangen, eine milchige Flüssigkeit.

7) ფერები გერმანულ ენაში თხზულ-წარმოქმნილი სიტყვის (Zusammenbildung) მეშვეობითაც გამოიხატება. ეს არის დერივაციის ნიმუშის მიხედვით შექმნილი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია, სადაც სუფიქსი დაერთვის არა თავისუფალ მორფემას, არამედ მხოლოდ სინტაქურ შესიტყვებას. თხზულ-წარმოქმნილი ზედსართავის სტრუქტურა შემდეგი სახისაა: rotwangig - rote Wangen + -ig. ასეთივეა: blauäugig, weisshaarig, graubärtig, weissnebelig, schwarzerdig, blaudunstig, graublättrig [6,132].

8) გერმანულ ენაში ფერთა აღნიშვნა კონვერსიული მოდელებითაც ხორციელდება. უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს დესუბსტანტიური კონვერსია, როგორიცაა, მაგალითად, bordeaux, flieder, cognac, lind, sand, mango, tabac, schilf, indigo, თუმცა მათი ატრიბუტული გამოყენებისას თავს იჩენს ფლექსიური პრობლემები. ამიტომაც მიმართავენ კომბინაციებს ფერის აღმნიშვნელ ზედსართავთან ან - farben/-farbig კონფიქსთან, მაგალითად koralle - korallenrot, goldtopas - goldtopasfarben [1,237].

და ბოლოს, ორიოდ სიტყვით უნდა შევეხოთ ფერთა აღნიშვნებს ტექსტის დონეზე. ფერთა აღნიშვნების გამოყენება დიდად არის დამოკიდებული ტექსტის ჟანრზე. ისინი გვხვდება როგორც ბელეტრისტიკაში, ასევე პრესასა და პუბლიციტიკაშიც. ფერთა აღმნიშვნელი ზედსართაული სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციების სიხშირის ყველაზე მაღალი ალბათობით მხატვრული ლიტერატურა გამოირჩევა. აქ იგი ეპითეტია, მხატვრული სახის გამდიდრებას ემსახურება. ფერთა აღნიშვნის ბევრი ნიმუში თავისებური და პარადოქსულია, მაგრამ მათ მწერლები ხშირად იყენებენ თავიანთი ორიგინალური სტილისა და შეხედულებების შესაბამისად. ამის არაერთი მაგალითი ზემოთ ვიხილეთ. ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ფერთა აღმნიშვნელი რთული ზედსართავებით შესაძლებელია ამა თუ იმ საგნის ნებისმიერი უზუსტესი ნიუანსის გადმოცემა. ფერთა აღმნიშვნელი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები ენას დახვეწილსა და მიმზიდველს ხდიან, მათ ტექსტში შემოაქვთ კოლორიტი, ფორმა, სითბო, სურნელი. ფერთა აღნიშვნების მეშვეობით მოსაწყენი საგნების გაცოცხლებაც კი შესაძლებელია, როცა ავტორი არ კმაყოფილდება ზოგადით, არამედ ეძებს რაღაც განსაკუთრებულს. გამომსახველობითი, ტევადი ზედსართავებით, რომლებიც განსხვავებულ ფერს და ამით ინდივიდუალურ თვისებას წარმოაჩენენ, ეფექტი მიიღწევა და ტექსტი ექსპრესიული ხდება.

როგორც ვხედავთ, ფერთა აღნიშვნებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს არა მარტო გერმანული ენის სიტყვაწარმოებით სისტემაში, არამედ ზოგადად გერმანულ ენაში, იქნება

ეს ყოველდღიური სასაუბრო მეტყველება თუ მხატვრული ლიტერატურა. ამას მოწმობს ის დიდი ინტერესი, რომელსაც იჩენენ მკვლევარები აღნიშნული საკითხის მიმართ.

ლიტერატურა:

1. Fleischer W./Barz I. Unter Mitarb. von M. Schröder. Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. 2. durchges. und erg. Aufl. Max Niemeyer Verlag. Tübingen. 1995.

2. Möller G. Deutsch von heute. VEB Verlag Enzyklopдdie. Leipzig. 1965.

3. Mater E. Rьcklдufiges Wцrterbuch der deutschen Gegenwartssprache. Verlag Enzyklopдdie. Leipzig. 1970.

4. Fleischer W. Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. VEB Bibliographisches Institus. Leipztig. 1983.

5. Oksaar E. Ьber die Farbbezeichnungen im Deutsch der Gegenwart. In: Muttersprache 71. 1961.

6. ყრუაშვილი ი. თხზულ-შერწყმული და თხზულ-წარმოქმნილი ზედსართავები გერმანულ ენაში. „კავკასიის მაცნე“, №6. თბ. 2002.

Irina Kruashvili
Colour Denotations in the German Language
Summary

The colour denotations take a special place in the lexis of the German language. The lack of simple, colour denoting adjectives is felt in German and in any other language. While expressing different colour connotations, there appear the word-building constructions of adjectival origin. This kind of word building constructions is approaching the relatively expressive derivations. As the primary and immediate constituent, the names of precious stones, metals, minerals, plants and animals are frequently applied.

The names of colours in the German language is realized with various word building models; basically they are received according to compositional and derivational models. The article discusses all the word - building models, presented in the process of colour denotation. First of all, we are dealing with the determinant composites, the primary and immediate constituent of which is a noun and an adjective. Colour denoting composites may even be copulative. One of the most spread types is word-building rows, with the con-fixes - farben/farbig, the deriving process of which can be characterized as extremely dynamic. On the other hand, the participial models should be picked out. In word-building constructions, primary and immediate constituents are often colour denoting adjectives, while the second, immediate constituent is - participial II. However, the participial I may also serve as the second, immediate constituent. Among the derivational models, designating colours, the -lich and -ig suffix word-building constructions are remarkable.

The article also analyzes more than 300 adjectival word-building constructions, denoting any kind of detailed description of this or that colour, in the most precise manner. The article underlines the fact that the colour designations play an important part not only in the German language word-building system, but also in the general linguistic background. Colour denotations also occur in colloquial conversation, as well in belletristic, media language and political journalism. This is how we explain the keen interest researchers show, regarding the presented issue.

Ирина Круашвили
Цветообозначения в немецком языке
Резюме

В лексике немецкого языка особое место занимают цветообозначения. Так же, как и в других языках, в немецком языке чувствуется нехватка простых прилагательных, обозначающих цвета. Для изображения разных оттенков возникают адъективные слово- образовательные конструкции. Словообразовательные конструкции подобного рода приближаются к образованиям, выражающим сравнение. В качестве первой непосредственно составляющей в них часто выступают названия драгоценных камней, благородных металлов, минералов, растений и животных.

Цветообозначения в немецком языке реализуются различными словообразовательными моделями, а в основном они образованы по композиционным и деривационным моделям. В статье рассмотрены все те словообразовательные модели, по которым возникают цветообозначения. Здесь, в первую очередь, речь идёт о детерминативных композитах, первой НС которых является имя существительное или прилагательное. Композиты, обозначающие цвета, могут быть и копулятивными. Очень распространённый тип представляют собой словообразовательные ряды с конфиксом -farben/-farbig, процесс образования которых развивается весьма динамически. Особо следует отметить партициральные модели. Часто встречаются случаи, когда первая непосредственно составляющая словообразовательной конструкции представлена простым прилагательным, обозначающим цвет, а вторая НС - причастием вторым. Вторая непосредственно составляющая может быть и причастием первым. Из деривационных моделей, участвующих в цветообозначениях, нужно отметить словообразовательные конструкции с суффиксами -lich и -ig.

В статье приведены и проанализированы более чем 300 адъективных словообразовательных конструкций, выражающие любые тончайшие нюансы того или иного цвета. В статье подчёркнут тот факт, что цветообозначения играют значительную роль не только в словообразовательной системе, но и вообще в немецком языке. Цветообозначения встречаются как в повседневной разговорной речи, так и в беллетристике, прессе и публицистике. Этим и объясняется тот большой интерес, который проявляют учёные к данному вопросу.

Парвиз Агаев
(Азербайджан)

Определение субординативной связи в структуре одноядерных номинативных
предложений

Язык представляет собой своеобразную систему знаков, реализуемую и воспроизводимую в актуальных речевых единицах, - достаточно жесткую, чтобы обеспечить общение и взаимопонимание между членами языковой общности, и достаточно гибкую, чтобы выражать многообразие мыслей, намерений, чувств, пользующихся языком.

Ядром в означаемом любом высказывании является содержание речевого сообщения, субъективное отношение к высказываемому - модальность, наконец, обязательная соотнесенность с коммуникантами и временем речевого акта, чем не обладают словесные знаки и их эквиваленты, выполняющие в языке собственно репрезентативную, дефинитивную, описательную и идентифицирующую функции.

Хотя означаемое высказывание и не представляет собой сумму отдельных наименований, но общая номинация события складывается на основе расчленения информации «на отдельные, поддающиеся обозначению на данном языковом коде фрагменты», осуществляется речевыми единицами, высказываниями, сообщениями.

Особенностью номинативного аспекта языка является, прежде всего то, что знаки естественного языка, в отличие от всех прочих, имеют двукратную соотнесенность с предметным рядом: 1) в качестве номинативных знаков - слов и словосочетаний - в системе номинаций в парадигматике; 2) в качестве или в составе предикативных знаков - фраз, высказываний - в актуальной речи, в синтагматике.

Изучение номинативного аспекта слов позволило установить, что именамобозначениям и именам-терминам, реализующим соответственно номинативную и дефинитивную функции, противостоят в лексике любого языка имена собственные, выполняющие идентифицирующую функцию. Отдельное имя, которое может анализироваться со стороны референции, является при этом именем определенного предмета - существующего или мыслимого, - так и предложение не только выражает истину или ложь, но и обозначает определенное событие, которое, следовательно, является именуемым в имени-предложении.

Номинация есть отношение, этот термин и для обозначения одного из членов отношения - лингвистического средства обозначения. В узком употреблении номинация понимается как обозначение предметов с помощью отдельных слов или словосочетаний. В этом проявляется этимологическое значение термина: nominatio. Поскольку именуются прежде всего предметы, лица, то и номинация связывалась с обозначением субстанциальных или мыслимых таковыми объектов. Поэтому проблема номинации рассматривалась преимущественно на примерах, взятых из области имен существительных и, особенно, имен собственных.

Отношение «имя существительное-предмет» образует ядерный, основной тип номинации. Расширение понятия лингвистической номинации идет как за счет более широкого понимания ее содержательного аспекта, так и по линии более широкого понимания средств номинации в их формально-структурном аспекте. Так, в круг номинаций подключаются многие явления, которые по отношению к ядерному могут рассматриваться как периферийные, производные разновидности номинации.

Кроме исследований, проводимых с позиций одного из трех основных подходов к выделению синтаксем, могут быть и такие работы, в которых совмещаются два или даже три подхода. Исследователь может исходить из синтаксической позиции или содержательных особенностей синтаксем, ориентируясь при этом на определенное средство их выражения, которое также принимается за отправную точку; бытийные синтаксемы, т.е. синтаксемы, наделенные определенным синтаксико-семантическим признаком, которые выражены существительными (отсюда - название предложений «номинативные»), причем выступают они в одной и той же синтаксической позиции - ядерного компонента предложения.

В содержательном аспекте возникает вопрос о том, можно ли рассматривать как номинацию выражение несубстанциальных элементов действительности: качеств, отношений, процессов, действий, событий, психических состояний, чувств и переживаний говорящего в момент речи и т.д. В логике по этому поводу ведутся споры. Внесший большой вклад в философский анализ номинации (именования), отличает три типа имен: собственные имена (обозначения конкретных предметов), имена функций (отношений, качеств) и предложения, которые В.Б. Алтухин считал именами истины и лжи.

Исследователи данной области до сих пор спорят о том, можно ли относить к номинации процесс обозначения психических состояний, эмоций, субъективных переживаний говорящего в момент речи, всего того, что обозначается термином «модальность» в широком плане. Обычное употребление слов «обозначение», «именование» некоторым образом сопротивляется расширенному пониманию термина «номинация». Выражая понятия и мысли, слова-предложения вместе с тем обозначают предметы и события, на которые направлены эти понятия и мысли чувств и эмоций. Современные исследования в области психологии показывают огромную роль эмоций в познавательной деятельности человека и отражающей деятельности его сознания. Они в свою очередь поддаются осознанию, определениям и классификациям, могут иметь словесное обозначение, и говорящий может обозначить свои оценки. Это дает основание считать, что модальноэмоциональные явления также получают языковое обозначение. Понятие номинации в широком плане трактует предметов, лиц, действий, качеств, отношений и событий.

В формальном аспекте к номинативным средствам языка относятся лексические единицы - слова и словосочетания, причем преимущественно субстантивного характера. Расширенное понимание языковой номинации дает основание расширить и круг средств с номинативной функцией. В лингвистических трудах иногда говорится, что грамматические средства отличаются от лексических тем, что они не обладают номинативной функцией. Это верно, если под номинативной функцией понимать способность самостоятельно обозначать объект. Подобного рода самостоятельность сводится к способности формировать отдельное высказывание, быть грамматическим минимумом предложения, т.е. в конечном счете определяется структурно-грамматическими свойствамиязыкового элемента. Если же под номинативной функцией понимать способность соотноситься с элементом внеязыковой действительности, то такой функцией обладают многие служебные слова и грамматические форманты в ряде своих употреблений. Особенность их заключается в том, что они не могут выступать в качестве номинативных средств самостоятельно, но лишь в составе слова, словосочетания или предложения.

К номинативным средствам языка следует отнести и синтаксические средства, если они выступают в своей значимой функции. Семантический линейный аспект имеет даже порядок слов. Еще Соссюр отмечал, что отличительной стороной знака является его произвольность и линейность, уже это определение ставило линейность речи в ряд формальных признаков. Теньер прямо противопоставлял структурный (многомерный) порядок, отражающий семантические отношения, линейному, одномерному. Однако такой односторонний взгляд на способ расположения элементов в языковой цепи может быть семантичным, отражать определенные отношения между элементами объективной действительности, и тогда он выполняет номинативную функцию, но он может быть асемантичным и иметь чисто структурное, строевое назначение. Особенностью порядка слов как номинативного средства является его связанность, он используется только в составе фразы. В этом он подобен другим грамматическим средствам номинации. Исследования в области интонации показали, что в каждом языке определенные интонационные контуры закономерно связаны с обозначением определенного коммуникативного задания или эмоционального состояния (сообщение, вопрос, импликация и т.п.), их также можно причислить к связанным средствам номинации.

Итак, к средствам номинации относятся не только лексические единицы, но и любые не подвергшиеся десемантизации элементы языковой системы, служащие для обозначения объектов, связей, качеств, отношений. Глубинная идентичность значимых элементов разного уровня проявляется, в частности, в том, что один и тот же экстралингвистический элемент может обозначаться разными средствами. Номинация есть процесс и результат наименования.

Номинативные предложения могут быть нераспространенными и распространенными, т.е. могут включать один и больше компонентов, объединенных самыми различными связями. Примером тому могут служить следующие предложения:

1. A pause. She gives him a long reflective look. Maur.n b Айдынлыг эеъяляр! Беля айдын эеъялярдян о, зювг алырды. (М.Ъ.)

2. A political meeting! And on the same night when she had been attacked. Mm. Gw. Бу эцн! Бцтцн олуб-кечянляри олдуьу кими етираф ет! (Я.Щ.)

3. A stuffy little world with a perceptible odour! Ordinarily he had the common insular appetite for ventilation, but now stiffness appealed to him. A. B. PL. Ня эюзял бир тясадцф! Сяня бу да аздыр! (М.Ъ.)

4. „No system“, he would say, „just a random collection of texts, no real system“. Wain.

Цзцм ня цзцм! Шякяр кими шаггылдайыр, дишя вуран кими кечир гана! Сапсары салхымлар! (М.Ъ.)

Для определения ядерного компонента предложения воспользуемся способом последовательного опущения компонентов:

«No system», he would say «just a random collection of texts, no real system».
«No system», he would say, «just a random collection … no real system».
«No system», he would say «just a … collection, no real system».
«No system», he would say «… a … collection … no real system».
Цзцм ня цзцм! Шякяр кими…, дишя вуран кими кечир гана! Сапсары салхымлар!
Цзцм ня цзцм! Шякяр кими… кечир гана! Сапсары салхымлар!
Цзцм ня цзцм! Шякяр кими…! Сапсары салхымлар!

Возможность опущения компонентов just, random of texts, шаггылдайыр, дишя вуран кими кечир гана и способность компонентов a collection, цзцм ня цзцм выступать в качестве самостоятельного предложения в данном окружении („No system“, he would say «a collection, no real system». Цзцм ня цзцм! Шякяр кими… Сапсары салхымлар!) позволяют определить статус последнего как ядерного компонента предложения. Прочие компоненты, поддающиеся опущению, являются необязательными в структуре предложения (т.е. неядерными). Естественно, каждый из неядерных компонентов предложения может оказаться в условиях иного контраста определяемым. Синтаксическая связь обусловливает, таким образом, сцепление компонентов, которые распространяют предложение. Так как подобное расширение не изменяет качественную характеристику предложений, то при анализе структурных схем номинативных предложений мы ограничимся исследованием типов связей между ядерным и предполагаемо соотнесенными с ним неядерными компонентами.

Анализ связей между неядерными компонентами, как не отражающих специфику номинативных предложений и способствующих лишь количественному расширению последних, может быть отнесен к синтаксису словосочетания. «Выделенные на базе предложения словосочетания могут служить объектом самостоятельного изучения, особенно, если речь идет об отношениях между элементами, входящими в состав словосочетания» .

Выявленные в пределах указанных конструкций типы связи и характер компонентов представляются достаточным основанием для последующей систематизации номинативных предложений.

Метод опущения представляется эффективным для определения субординативной (подчинительной) связи между компонентами анализируемой конструкции, включающей ядерный и предполагаемо соотносящиеся с ним неядерные компоненты. Отсечение компонентов проводим при соблюдении следующих условий:

компонентов проводим при соблюдении следующих условий:

1) Для определения наличия, типа и направления синтаксической связи выделяем в номинативном предложении конструкцию, включающую ядерный и предполагаемо соотнесенный с ним неядерный компоненты (либо неядерные компоненты). В ходе преобразования на каждом этапе отсекается лишь один элемент конструкции;

2) Отсечение элементов не должно приводить ни к искажению семантического инварианта, ни к грамматической неотмеченности полученной конструкции;

3) Если опущение одного из предполагаемых связанных элементов не приводит к нарушению условий эксперимента, считаем, что он вводится в структуру предложения субординативной связью.

По определению субординационной связи данной проблемы И.П.Распопов пишет: «Субординацией мы называем прямую и односторонне направленную связь между подчиняющим (господствующим) и подчиненным (зависимым) компонентами предложения (конструкции)» .

A political meeting! And on the same night when she had been attacked. Mm. Gw.
Яввялъядян щазырланан бир план! Буну щяйата кечирмяк цчцн ямр верилмишдир. (М.И.)
A … meeting! And on the same night when she had been attacked.
А political …! And on the same night when she had been attacked.
Яввялъядян щазырланан … Буну щяйата кечирмяк цчцн ямр верилмишдир.
… план! Буну щяйата кечирмяк цчцн ямр верилмишдир.

Невозможность существования конструкций а political…, яввялъядян щазырланан… и способность к самостоятельному функционированию компонентов а … meeting, … план дают основание определить синтаксическую связь между ними как связь субординативную, а также ход зависимости от неядерного к ядерному компоненту.

A political meeting! And on the same night when she had been attacked. Mm. Gw.; Яввялъядян щазырланан бир план! Буну щяйата кечирмяк цчцн ямр верилмишдир. (М.И.)

5. The captain said, „You must excuse me. My duty. I have to go now“. GG. Com.; Ай аллащ севян! (Я.Щ.); Ай цряйим…! Ай Аллащ!… Уряйим! Аллащ!

Литература:

1. Виноградов В.В. О категории модальности и модальных словах в русском языке. Труды Ин-та pусского языка, т. II, М.-Л., 1950. А также: О теории художественной речи. М.: Высшая школа, 1971.

2. Жигадло В.Н., Иванова И.П., Иофик Л.Л. Современный английский язык. Теоретический курс грамматики. М.,1971.

3. Ильиш Б.А. Строй современного английского языка (на английском языке). Теоретический курс для англ. отдел. и ин-тов. Изд. 2-е, Л.,1971.

Parviz Agaev
Determination of Subordinating Conjuction in the Structure of Uninuclear
Nominative Sentences
Summary

The main task in linguistic typology forms revelation types of structural organization of language macro-system. It's impossible to solve such a fundamental problem in linguistics as causative conditionality of language typological dynamics without definition of main types of structural organization of language macro-system.

პარვიზ აგაევი
ერთბირთვიანი ნომინანტური წინადადების სტრუქტურული
სუბორდინაციული კავშირის განსაზღვრება
რეზიუმე

ნებისმიერი გამონათქვამის ბირთვად ითვლება სიტყვიერი შეტყობინების შინაარსი, რომელიც სუბიექტურია გამონათქვამთან დაკავშირებით. მას ახასიათებს მოდალურობა, აუცილებელი შესაბამისობა კომუნიკატებთან და სასაუბრო აქტის დროსთან, რაც არა გააჩნია სიტყვიერ ნიშნებსა და მათ ეკვივალენტებს, აღწერით და იდენტიფიცირებულ ფუნქციებს.

ნანა კუცია
(საქართველო)

მაღალ პოეტთა, მარადისის მესიტყვეთა ლამის ყოველი ლექსი პარადიგმულია, სახეობრიობის დამმარხველი. გალაკტიონის „თოვლიც“ - თეთრად, იისფრად, ლურჯად მოციმციმე, იანვრის ყინვაშიც „ივლისისფერი ყინვის“ ალმურით გაჯერებული.

როგორც გალაკტიონის ულამაზეს ლექსთა უმრავლესობაში, „თოვლშიც“ „საგნები პოეტური განცდის მსუბუქ ზმანებაშია გახვეული, მის შეუზღუდველ ხელმწიფებას ემორჩილება. განწყობილების სიზმრისეულ ნაკადში, ინტროვერსულ ბურუსში სიტყვებს მოძარცული აქვს საგნობრიობა, კონკრეტულობა, „ნივთიერობა“ (12).

ოქსიმორონს („ივლისისფერ ყინვას“) „თოვლში“ პარადიგმა ჩაენაცვლება.

თეთრის, იისფრის, ლურჯის უნაზესი ნიუანსები იდუმალებას ასხივებს.

ქრისტიანული სახისმეტყველებით, თეთრი ღვთაებრივი სიწმინდის ფერია, იისფერი (ნაცრისფრის თანაბარი) - სინანულისა და მონანიების, ლაჟვარდი - იმედისა და ღვთის სიყვარულისა (9) [ოღონდ „თოვლის“ (იანვრის) ლურჯი ფერი ლაჟვარდი როდია, შავნარევი ლაჟვარდია ლურჯი].

სინანულით, ტკივილით წერს გალაკტიონი თავის მაღალ, უნათლეს სიყვარულზე, იისფერ თოვლად რომ დაჰღვრია, ზეციდან სწყალობებია.

ჯერ კიდევ რუსთველი ევედრებოდა არსთაგამრიგეს, „მომეც მიჯნურთა სურვილიო“ - ანუ სიყვარულის უზენაესი ნიჭი.

აშოტ კურაპალატსაც დასცდა, „ნეტარ მას კაცსა, ვინ არღარა ცოცხალ არსო...“

იისფერ თოვლად ეშვება მიწაზე ციდან სიყვარულის უუნათლესი ფანტელი, მწუხარე გრძნობა ცივ „სისოვლედ“ ედება სულს... ძნელია „სიყვარულის ასე მოთმენა“. სიყვარული მოთმინების, დათმენის ნიჭსაც იმარხავს. უზენაესმა სიყვარულმა - უფალმა - დაითმინა ჯვარი...

ლექსი მიმართვაა „სულისა ტოლისადმი“ [ბარათაშვილი იტყოდა ასე, ასეთი პატივისცემით - სოფიოზე, სოლომონ ლიონიძის მეუღლეზე, ქალთაგან გამორჩეულზე, „მარად ნეტარ დედაზე“ [„ბედი ქართლისა“] (10).

თითქოს აღსარებას ეუბნებოდეს ძვირფასს გალაკტიონი. მხოლოდ მას გამოუტყდება, სული რომ თოვლით ავსებია და სამშობლოშიც „ლურჯად ნახავერდები უდაბნოღა“ შთენია...

ტატოსთანაც იგივ ტკივილია - მასაც „ვერღა [აღუგო] სიყვარულმა ტაძარი“ და „განქრა“... ტაძრის ალაგას ბარათაშვილთანაც უდაბნო გატვრენილა.

ოღონდ გალაკტიონის უდაბნო ლურჯია...

იისფრისა და ლურჯის ბურუსოვანი გამა ტკივილის ფონია. სხვაგან იტყვის პოეტი უკეთ:

„ლურჯი, ლურჯი დღე არის,
განშორების დღე არის...
მე არ ველი უარესს...“

მერე სილურჯეში ნათელი შემოიღვრება. „ლურჯი ფერით გატაცებამ შეცვალა ადრეული ლექსების შავი ფერი. ლურჯი სიმბოლო ხდება კარგის, ძვირფასის („საღამო იწვა ხავერდის ყდაში, ვით წიგნი ლურჯი და ძველისძველი“; „მთვარემ ამოზიდა ლურჯი მოგონება“) (13).

თოვლის, სიცივისა და იანვრის მოძმეა პოეტი [„იანვარს მოძმედ არ ვეძნელები“].... [„დომინოში“ წერს: „სიცივიდან ტერფამდის ვარ დიდება“... სიცივე თხემია - გონის სამკვიდრო. თხემით ტერფამდე დიდებაა გალაკტიონი].

ამ სიცივეში, იანვრის ლურჯ უდაბნოში [ესეც ოქსიმორონი - უდაბნოსა და იანვრის პოეტური ჯუფთი] გაკრთება მშველელი ვიზიონი: სატრფოს „თოვლივით მკრთალი ხელები“...

ამ კონსტრუქციაში ყოველი სიტყვა პარადიგმაა. თოვლი გალაკტიონთან ღვთისმშობლის ატრიბუტია:

საწუთროს „ხომალდს მიჰყვება თოვლის მადონა“ [ათეიზმის ზეობისას გალაკტიონი ღვთისმშობელს „მადონათი“ ჩაანაცვლებს. „რომელსა ასხენან ყურნი სმენად, ისმინენ!“].

ხელები და თვალებია ხატწერის უარსებითესი დეტალები, დეტალები, მთელს რომ „იმარხავს“ (და გალაკტიონის პოეზიაც ხომ ხატწერაა...). „სხეულის ნაწილთაგან მხოლოდ ხელები და თვალები მიაჩნდათ სულის გამომხატველად, ადამიანის ხელებს ეტყობა სულის მოძრაობა, თვალები სულის სარკეა, სული თვალებით გამოანათებსო სხეულიდან“ (6). ქართულ ფრესკებზე (მაგალითად, თამარის ფრესკაზე ბეთანიაში) წარმოჩენილია „ვედრების გამომხატველი ხელები, თვალები - შთაგონებული, ნათელი და იდუმალი, ტანი - დაცლილი სხეულისაგან (სხეულებრიობისაგან), მაღალსულიერების მანიშნებელი“ (5).

„ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი“ და სატრფოს მანდილიც მშველელი ხილვაა.

ერთ ლექსს გალაკტიონისა ჰქვია „ვუალისა და ვიოლეს შესახებ“ - აქაც წყვილდება „იისფერი“ და „მანდილი“ - ვიოლე - იაა, ვუალი - მანდილი...

მანდილიც (საფარველიც) ღვთისმშობლის ატრიბუტია. „ნუ განმაშორებ საფარველსა შენსა“, - ვევედრებით წმიდა მარიამს (ყოველდღიური ლოცვა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიმართ, რათა ვიხილოთ სულისა და ხორცის განყოფის ჟამს) (3).

ღვთისმშობლის დაუჯდომელში, მეექვსე იკოსში, კონსტატირებულია: „გიხაროდენ, სოფლისა საფარველო, უვრცესო ღრუბელთაო“ (2).

იისფერი შავნარევი პორფირია, შავნარევი ძოწეული. ძოწისფერი - სამეუფო ფერია, ღვთისმშობლის სამოსლის მაღალი ფერი.

გალაკტიონი ფერებს ფერმწერის გემოვნებითა და მომჭირნეობით არჩევს.

„ფერის ფერთან დარებით“ გალაკტიონმა არაჩვეულებრივი სინთეზი შექმნა, ეძიებდა და ქმნიდა „სიმკვეთრე-სილბილის“ ფერებს, „ფერთა ახალ მოსინათლობას“, „დაფარულ ფერებს“ (8).

იისფერია ზამბახებიც (ან თეთრი, ანაც ყვითელი) - უნაზესი ირისები, „წყებად დაწვენილი“.

საინტერესო დეტალი: ზამბახის ზოგიერთი სახეობა უდაბნოში იზრდება, ფესურას კი იის სურნელი აქვს (11).

სხვა დეტალი: „ბოტანიკურ ლექსიკონში“ შროშანი განმარტებულია, როგორც თეთრი ზამბახი (Лилия белая, LiLium Kandidum) (4).

ღვთისმშობლის ყვავილია შროშანი (7), თეთრი ზამბახიც ღვთისმშობლის ყვავილია...

„წყებად წვებიან“ საღვთისმეტყველო პარადიგმები.

იისფერი თოვლი ხიდიდან „იფინებ“ - ესაა სიწმინდის ქალწულებრივი სასოწარკვეთა მიწას დანარცხებამდის, ძოწისფრის გაიისფრებამდის.

თოვლი ფენილია, ზამბახები - წყებად დაწვენილი...
ყველაფერი გადათელილია და დათრგუნვილი...

[„ქებათა ქების“ გამჭვირვალე ალუზიაა: „ჩემი მეტრფე ჩემია და მე მისი ვარ. ის მწყემსავს შროშანთა შორის“ (ქებათა ქება 2, 16) (1) - თუნდ საწუთროში ყველაფერი გადაიქელოს და დაითრგუნოს - უფალი - „სულის შეყვარებული“ - მარად მწყემსავს სულს შროშანთა შორის].

ლურჯია და „დაღალული“ სიზმარიც - დღის ხარებით დათოვლილი...

„არის გზა... არის ნელი თამაში...
და შენ მიდიხარ მარტო, სულ მარტო!
მე თოვლი მიყვარს, როგორც შენს ხმაში
ერთ დროს ფარული დარდი მიყვარდა...“

- ეს აღსარებაა, სიყვარულის მაღალი ახსნა... დღის ხარების გარდუვალობა იანვრის ლურჯ უდაბნოშიც გაათბობს სულს.

უფლისკენ, უფლამდის მუდამ „მარტო, სულ მარტო“ მიდიან.

მშვიდი დღეების „თეთრ ბროლებაში“, უღიმღამობისა და სიცივის მკვდარ საუფლოში იმედად მინდვრის ფოთლები ჩამოფარფატდება...

ფოთლები თმას ჩაეწვნიან, თმაში ჩაიწვნებიან.

რემინისცენცია - ჯვარი ვაზისა, ქალის თმით შეკრული, ვაზის ფოთლები - ქალის თმაში [„ქებათა ქებაში“ „ღამის წვეთებია“ თმის უნაზესი სამკაული (5, 2)].

მითოსური სახისმეტყველებითაც: „თვალი მზეა ადამიანში, თმა კი - მცენარეულად მზარდი რამ, რაც ბუნებითი ძალით ისწრაფვის მზისკენ“ (5).

ერთურთს გადაეწვნის, იმეორებს საღვთისმეტყველო, მითოსური და პოეტური პარადიგმები.

ლურჯის, იისფრის, თეთრის ცივ ბრკიალში მწვანე ფოთლები იმედის, სითბოსა და სილბოს ევლოგიაა [ქრისტიანული სახისმეტყველებით იმედის ფერია მწვანე].

მერე ხილვა გრძელდება - უცვლელია „თეთრი ტყეების გუნდის“ თანამდევი ვიზიონი. უცვლელია განცდაც - მარტოობისა. მარტოობა მაღალთა ჯვარია.

ისევ აღიარება - ჩურჩულით:

„მომწყურდი ეხლა - ისე მომწყურდი,
ვით უბინაოს - ყოფნა ბინაში“...

გალაკტიონის ერთ ლექსს „სული უსახლო“ ჰქვია...

სულის სახლი სიყვარულია, სიყვარულია სულის ტაძარი - დიდი სიმშვიდის, ლბილი სიმყუდროვის სამკვიდრებელი - თეთრი... ლურჯი... იისფერი... იმედისა და რწმენის მწვანე ფოთლებით შებურვილი - იანვარშიც... თოვლშიც...

წარმოსახვით და რწმენით აიგებს გალაკტიონი სულის იისფერ ტაძარს, მონანიებითა და სინანულით განწმენდილი, თოვლის სითეთრეს - ღვთაებრივ ნათელს მოინატრებს და მიეახლება.

„ქებათა ქების“ იდუმალ სატრფოსავით, გალაკტიონის იდუმალი სატრფოც უფალია.

ლიტერატურა:

1. ბიბლია, თბ., 1989.

2. დაუჯდომელი უფროისად კურთხეულისა დიდებულისა დედისა ჩუენისა ღვთისმშობელისა და მარადის ქალწულისა მარიამისა, თბ., 2007.

3. ლოცვანი, რუსთავი, 2002.

4. მაყაშვილი ა., ბოტანიკური ლექსიკონი, თბ., 1991.

5. სირაძე რ., სახისმეტყველება, თბ., 1982.

6. სირაძე რ., ქართული აგიოგრაფია, თბ., 1987.

7. სირაძე რ., ქრისტიანული კულტურა და ქართული მწერლობა, თბ., 1992.

8. სორდია ლ., გალაკტიონ ტაბიძის პოეზიის პრობლემური საკითხები, თბ., 1991.

9. სტურუა ლია, „იისთვის ეძებს იისფერ სიტყვებს“, „ცისკარი“ №11, 1990.

10. ქართული მწერლობა, ტ. IX, თბ., 1992.

11. ქსე, ტ. IV, თბ., 1979.

12. ჩხენკელი თ., მშვენიერი მძლევარი, თბ., 1989.

13. აკაკი ხინთიბიძე, მთელი ხანა წიგნისა Crane aux Fleurs, „ლიტერატურული საქართველო“, 20-27 ნოემბერი, 1998.

Nana Kutsia
Paradigms of the Verse of Galaktion Tabidze „Snow“|
Summary

The verse „Snow“ by Galaktion Tabidze is allegorical. Snow is the paradigm of the Virgin.

In the dark blue desert or raging sea of the life The Snow Virgin (The Snow Madonna) follows the ark of our lives [Noah`s Ark is the symbol of the Christian Church]. The poet remembered the veil of his sweet-heart.

The Veil of the Virgin, our savior, is the cover and pall. We beg the Virgin to rescue us: Do not take your cover away from me.

The lily (the White Iris) is the flower of Virgin as well and the dark blue desert (the paradigm of Life in the Poetry of Galaktion Tabidze) cannot destroy it.

The poet believed: My Lover is mine and I am His. He feeds His flock among the lilies [Song of Songs 2, 16].

The allegorical sweet-heart of the poet is the Lord God (As well as the sweet-heart of the Biblical „Song of Songs“].

Нана Куция
Парадигмы стихотворения Галактиона Табидзе «Снег»

Резюме

В стихотворении Галактиона Табидзе «Снег», снег - парадигма Богоматери.

В синей пустыне (аллегория Бытия) или бушующем море бессмысленного существования спасительница - «снежная Богоматерь» («Снежная Мадонна») следует за кораблем жизни (Корабль жизни - Ноев ковчег - символ христианской церкви).

Поэт вспоминает покров Возлюбленной. Это покров самой Богоматери, спасительницы, которую умоляем: «Не отними покрывало свое».

И Лилии (Белые Ирисы) - атрибуты Святой Девы Марии.

Синяя пустыня безбожия не в силах уничтожить эти прекрасные цветы - символ чистоты, святости.

Галактион Табидзе свято верил в слова «Песни Песней»: «Возлюбленный мой принадлежит мне, а я - ему. Он пасет между лилиями» (2, 16).

Аллегорический Возлюбленный стихотворения Галактиона Табидзе «Снег», так-же как и Возлюбленный «Книги Песни Песней» - сам Господь Бог.

მაია სულაბერიძე
(საქართველო)

თანამედროვე სამყაროს სხვადასხვაგვარად წარმოსახულ მოდელებში ლიტერატურას უკანასკნელი ადგილი როდი ეკუთვნის. აღნიშნული პრობლემა რამდენიმე ასპექტით შეიძლება იქნას წარმოდგენილი. ესაა შესრულების ტექნიკის, მხატვრული სახისა თუ მხატვრული ხერხების სრულყოფა, საზოგადოებაში მწერლის მდგომარეობა.

გურამ ოდიშარიას წიგნმა „სოხუმში დაბრუნება“, რომელიც ზემოთაღნიშნული კომპონენტების ჰარმონიულად შერწყმის შედეგად დაიბადა, ბლეზ პასკალის შემდეგი სიტყვები გამახსენა: „კაცი უსათუოდ ფიქრისთვის არის შექმნილი, ესაა მთელი მისი ღირსება და უმთავრესი დანიშნულება; უპირველესი მოვალეობა კი ისაა, რომ კეთილგონივრულად იფიქროს“.

ბატონი გურამი აფხაზეთიდან დევნილი მწერალი გახლავთ და მისი ფიქრების მთავარი საგანიც, რა თქმა უნდა, აფხაზეთია. თანამედროვე სამყაროსათვის დამახასიათებელი პარადოქსები, გამრავლებული მდიდარ წარმოსახვაზე გასაოცარ სიუჟეტებს ბადებენ, რომლებსაც შემდგომში მწერალი იყენებს.

აღნიშნული წიგნის თავისებურებას, უწინარეს ყოვლისა, განსაზღვრავს ძირეული ცხოვრებისეული სიმართლის ასახვა. წინამდებარე ნაწარმოები ესაა სინდისის სვლა ტანჯვის, იმედის, აღტაცების, დაცემის, სასოწარკვეთილების გზებზე, მთავარი მოტივი კი სამშობლის დაკარგვით გამოწვეული ტრაგიკული შეგრძნება გახლავთ. მწერალი, თითქოს, აჯამებს იმას, რაც განიცადა და შეიგრძნო. რაც შეეხება ლირიზმს, რომლითაც განმსჭვალულია ნაწარმოების საუკეთესო ადგილები, ემყარება ავტორის ღრმა და გულწრფელ აღსარებას საკუთარი თავისა და ისტორიის სამსჯავროს წინაშე. უნდა აღინიშნოს, რომ მწერალი თავისი აღსარებით, თითქოსდა, წარსულის აღდგენას ცდილობს, მაგრამ სინამდვილეში კი წერს იმას, თუ როგორ გადაიქცა წარსული აწმყოდ.

ეპოქის სულმა, სოციალურ-პოლიტიკური, კულტურულ-ფსიქოლოგიური ფაქტორების რაობამ თავისებური, განსხვავებული იერი შესძინა მე-20 საუკუნის მიწურულს მოღვაწეთა ლიტერატურულ-ესთეტიკურ იდეალს. მათთვის დამახასიათებელია გრძნობა, რომელშიც სჭარბობს ტრაგიზმი, ტრაგიზმი შერწყმული სიდიადესთან. საერთოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ ტრაგიზმი მხოლოდ მაშინ იძენს ესთეტიკურ მნიშვნელობას, როცა ის ხელს უწყობს შემოქმედს თავისუფლად გაშალოს თავისი მრავალმხრივობა, დაგვანახოს ადამიანის სიღრმე. ტრაგიზმით ნასაზრდოები წარსული კი ამძაფრებს რეალობის განცდას. ნაწარმოებში ერთმანეთს ენაცვლებიან წარსულის ლირიკული სურათები. რაც შეეხება ბუნებას, ის გამოყენებულია ერთგვარ ფონად მწერლის განცდების, მისი გრძნობათა მოძრაობის თითოეული ნაკვთის გამოსავლენად: „ოლეანდრების ყვავილებს თავისებური სურნელი აქვთ. ისინი უზავდებიან მარილისა და იოდის, ყავის, ევკალიპტებისა და კვიპაროსების სურნელს და ამ ღვთაებრივ-ჰაეროვანი კოქტეილის შემდეგ მართლაც ძნელია მოშორდე სანაპიროს.

ოლეანდრების უხეში, მუქმწვანე ფოთლები რომაული მახვილის ფორმას იმეორებენ. ვინ იცის, იქნებ ამიტომაც შეარქვეს მათ ომების ხე, თუმცა ომი აქ რა სახსენებელია, ომამდე ჯერ კიდევ ათი წელია დარჩენილი“.

სიახლე არ არის, რომ დღეს, როგორც არასდროს, კაცობრიობას მწერლები სჭირდება, ისინი მარჯვედ ისარგებლებენ სიტყვით და შეძლებენ პრობლემათა ძირითადი არსის შეგრძნება დაგვიბრუნონ.

ამიტომაც, სრულიად ბუნებრივია, რომ ჩვენი ეპოქის საუკეთესო გონებას მწერალი წარმოადგენს.

გურამ ოდიშარია თავისი წიგნის ფურცლებიდან იმ მეთვალყურის მსგავსად, რომელიც ფრენის სიმაღლიდან ერთდროულად არჩევს საკუთარსა და მოწინააღმდეგის პოზიციებს, იძენს ერთგვარ მტანჯველ, მოჩვენებით გულგრილობას, თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ნაწარმოები არც სენტიმენტალური პასაჟებისგან არის თავისუფალი. მწერალი, თითქოს, რაღაცნაირი მშვიდი სისასტიკით უპირისპირდება თავის ახლანდელ, ნაჯიჯგნ სულს, არსებულ რეალობას. „მე უკვე ლტოლვილი ვარ, ლ. ტ. ო. ლ. ვ. ი. ლ. ი. და ეს სიტყვა უკვე განუსაზღვრელი დროით ხდება ჩემი სახელიცა და გვარიც, ჩემი სულისა და სხეულის, სიზმრისა და ცხადის, მოკლედ, მთელი ჩემი ყოფის ნაწილი“.

წიგნებს თაობები მხოლოდ ადამიანური ბუნების აღწერილობის ღრმა სიმართლისა და ფორმის სრულყოფის წყალობით ინახავენ.

გურამ ოდიშარიას წიგნი ყურადღებას იქცევს ფაქტების კეთილსინდისიერი გადმოცემით, ადამიანური გრძნობების გამოხატვით, გარდასულ მოვლენათა აღწერით. გასაოცარი გულახდილობა ახლავს მწერლის თითოეულ სიტყვას. არსებული სინამდვილე მდიდარ წარმოსახვაზე დაფუძნებული მის დოკუმენტურ პროზას მხატვრული ელფერით ტვირთავს და მკითხველს მწერლის ფიქრთა მდინარებაში ითრევს. ეს, რა თქმა უნდა, არ არის მხოლოდ მწერლის სუბიექტური განცდა, ის უფრო ღრმა და ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობისაა. ნაწარმოებში მორალური პრობლემებიცაა წამოწეული, რომლებიც სოციალურ განზოგადოებამდე მიდის.

ადამიანის მიერ სამყაროს შეცნობა ნაწარმოებში ფსიქიკური პროცესების - შეგრძნების, აღქმის, მეხსიერების, წარმოდგენის მეოხებით ხდება.

აღნიშნული მცნებები ნებისმიერი ლიტერატურის სტატისტიკაში ყველაზე უფროა დატვირთული სიმბოლურ-იდეურად, რისი მაგალითებიც საკმაოდ მრავლად გვხვდება გურამ ოდიშარიას ნაწარმოებშიც. „სახეები კი მიფარფატებენ შემოდგომის ყვითელი ფოთლებივით. ვზივარ გულდამძიმებული და უნიჭო სკეპტიკოსივით მივჩერებივარ ამ ფოთოლცვენას“. („დევნილთა უღელტეხილი“).

ავტორი შეუპოვარი, ულმობელი თანმიმდევრობით გვიჩვენებს, თუ რაოდენ ცოტა ჰყოფნის ადამიანს ბედნიერებისათვის. ეს ცოტა კი სამშობლოში დაბრუნების სურვილია, მის კუთვნილ მიწაზე ფეხის დადგმის საოცარი შეგრძნების განცდაა, იმ მიწაზე, სადაც „ზეცაში შრიალებენ დევებივით ევკალიპტები“. აღნიშნული ნაწარმოები არის აპოლოგია ადამიანობის, სიმამაცის, მშვენიერების, თანაგრძნობისა და უმწეობის. მწერალი საოცარი პოეტური ოსტატობითა და მღელვარებით გადმოგვცემს მშობლიური ადგილებიდან განდევნილი ადამიანების მძიმე სულიერ განცდებს და აქედან გამომდინარე, მკითხველი ცოცხლად აღიქვამს, ერთი მხრივ, სოხუმის მზის სხივების სითბოს, მეორე მხრივ, კი ქვემეხების გრუხუნსა და დევნილთა ოხვრა-ვაებას. წაართვა ადამიანს მიწა, რომელიც ბუნების წესით მას ეკუთვნის და მისი მოწყალების ბატონ-პატრონიც უნდა იყოს, ეს არის საკაცობრიო დანაშაული ადამიანთა მოდგმის წინაშე, ეს ის დანაშაულია, რომელსაც სასჯელი არ მოეძებნება.

დედამიწაზე, სამწუხაროდ, სიკეთე ძნელად, მძიმედ, დიდი ტკივილით იდგამს ფეხს. მისი გამარჯვება სწამს მწერალს და ამიტომაც შეინარჩუნა მან რწმენა ადამიანობის, მშვენიერებისა და სიცოცხლის ცხოველმყოფელი ძალის.

გურამ ოდიშარია ნამდვილი ტრაგიკული გმირის სულგრძელობითა და სიდიადით უმკლავდება მძიმე განსაცდელს, ბოლომდე სულიერად გაუტეხელი რჩება და მიუხედავად იმისა, რომ მისი სამშობლო მაინც დაეცა, მკითხველს მჭმუნვარე ღიმილით შორდება და იმედს უტოვებს, რომ „დღე იქნება ნათელი, ცა უღრუბლო, ჩვენ მატარებლით დავბრუნდებით სოხუმში“. საერთოდ, რწმენა არ არის შემთხვევითი მოვლენა. ის ჩვენი ერის ფსიქოლოგიიდან გამომდინარეობს. რაც შეეხება მომავალს, ის უფრო ოცნებას უახლოვდება და მწერლის სულის საუკეთესო ნაწილი სწორედ ამ ოცნებასთან არის შერწყმული. ანდრე მორუას სიტყვებით თუ ვიხელმძღვანელებთ, „თუ პატიოსანი კაცია მემუარისტი, მაშინ მის მიერ გადმოცემული ფაქტები ისტორიულ სიმართლეს იცავენ იმდენად, რამდენადაც მას ამის საშუალებას მეხსიერება და ამ ფაქტების საკუთარი ინტერპრეტაცია აძლევს“. გურამ ოდიშარია ის პატიოსანი კაცია, რომელმაც თავისი მხატვრულ-დოკუმენტური ნაწარმოების „სოხუმში დაბრუნება“ საშუალებით, შთამომავლობას საქართველოს ისტორიის კიდევ ერთი სისხლიანი ფურცელი შემოუნახა.

Maya Sulaberidze
„I write again: See you, your Sokhumi“
(„Sonnet of Sukhumi and You“)
Summary

The work of Guram Odisharia “Back to Sokhumi” depicts fundamentals of vital truth. The work is the way of conscience through sufferings, hard times, admiration, degradation and despair. The author concludes the life he has gone through. The novel is deeply permeated with lyricism and the writer sincerely repents of his past.

Майя Сулаберидзе
«Я вновь пишу: До встречи, ваш Сухуми»
(«Соната о Сухуми и о тебе»)
Резюме

Книга Гурама Одишария «Возвращение в Сухуми» отображает основы жизненной правды. Это произведение - шествие совести через мучения, веру, восторженность, падение, отчаяние. Основной же мотив - трагические чувства, вызванные потерей Родины. Писатель, как бы, подытоживает все пережитое, прочувствованное. Произведение пронизано лиризмом, где автор глубоко и откровенно кается перед самим собой и историей.

Надо отметить, что писатель своим покаянием старается возродить прошлое, но на самом деле пишет о том, как превратилось прошлое в настоящее.

Гурам Одишария - поэт, который своим художественно-документальным произведением «Возвращение в Сухуми», оставил последующему поколению еще одну кровавую страницу грузинской истории.

Мака Качарава
(Грузия)

ПРОБЛЕМА МЕЖКУЛЬТУРНОЙ КОММУНИКАЦИИ В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ

Идея связи культуры и языка относится еще к 18 веку, но целенаправленное изучение проблемы началось только в конце прошлого века. Исследования носили больше декларативный характер и вплоть до начала 70-х годов ни в русской (тогда советской), ни в иностранной лингвистике не было достаточно глубоких и обстоятельных исследований, посвященных данной теме. Однако за последние два десятилетия значительно выросло число работ, свидетельствующих об интересе и стремлении лингвистов к исследованию языковых явлений в широком экстралингвистическом контексте. И если еще совсем недавно признавалось, что обращение к экстралингвистическим факторам свидетельствует о некоторой несостоятельности или «слабости» лингвиста-иследователя, то в настоящее время необходимость изучения языка в его реальном функционировании в различных сферах человеческой деятельности стала общепринятой.

На рубеже третьего столетия накануне международного года «Культуры мира» становится очевидным, что проблемы культуры должны быть представлены во всех обучающих системах. Отсюда и возникает идея междисциплинарных связей в унивеситетских программах. К примеру, иностранный язык - с одной стороны, история, география, литература и другие гуманитарные предметы - с другой.

Само понятие культуры состоит из 2-х частей - объективной и субъективной. Объективная культура включает все возможные институты, такие как экономическая система, социальные обычаи, политические структуры и процессы, а также литература, виды искусства и ремесла.

Субъективная культура - это психологические черты культуры, включающие ценности и образцы мышления (ментальность). Вот эта субъективная культура и представляет, по мнению многих исследователей, огромную трудность для понимания.

Тесная связь и взаимозависимость преподавания иностранных языков и межкультурной коммуникации настолько очевидны, что вряд ли нуждаются в пространных разъяснениях.

Каждая лекция иностранного языка — это перекресток культур, это практика межкультурной коммуникации, потому что каждое иностранное слово отражает иностранный мир и иностранную культуру: за каждым словом стоит обусловленное национальным сознанием (опять же ИНОСТРАННЫМ, если слово иностранное) представление о мире.

Небывалый спрос потребовал небывалого предложения. Неожиданно для себя преподаватели иностранных языков оказались в центре общественного внимания: нетерпеливые легионы специалистов в разных областях науки, культуры, бизнеса, техники и всех других областей человеческой деятельности потребовали немедленного обучения иностранным языкам как орудию производства. Их не интересует ни теория, ни история языка — иностранные языки, в первую очередь английский, требуются им исключительно ФУНКЦИОНАЛЬНО, для использования в разных сферах жизни общества в качестве средства реального общения с людьми из других стран.

В создавшихся условиях для удовлетворения социально-исторических потребностей общества в Московском государственном университете имени М. В. Ломоносова еще в 1988 году был создан новый факультет— факультет иностранных языков, открывший новую специальность — «неофилологию», которую раньше осмысляли совсем иначе и, соответственно, не готовили специалистов. (1; 65-67) Основные принципы этого направления можно сформулировать так:

1) изучать языки функционально, в плане использования их в разных сферах жизни общества: в науке, технике, экономике, культуре т.п.;

2) обобщить огромный практический и теоретический опыт преподавания иностранных языков специалистам;

3) научно обосновать и разработать методы обучения языку как средству общения между профессионалами, как орудию производства в сочетании с культурой, экономикой, правом, прикладной математике, разными отраслями и с теми сферами, которые требуют применения иностранных языков;

4) изучать языки в синхронном срезе, на широком фоне социальной, культурной, политической жизни народов, говорящих на этих языках, то есть в тесной связи с миром изучаемого языка;

5) разработать модель подготовки преподавателей иностранных языков специалистов по международному и межкультурному общению, специалистов по связям с общественностью.

Таким образом, совершенно изменились мотивы изучения языка (язык предстал в другом свете, не как самоцель), в связи с чем понадобилось коренным образом перестроить преподавание иностранных языков, ввести специальность «лингвистика и межкультурная коммуникация» и начать подготовку преподавательских кадров нового типа (6; 45-47).

этом на уровне высшей школы обучение филологов велось на основе ЧТЕНИЯ художественной литературы; нефилологи читали («тысячами слов») специальные тексты соответственно своей будущей профессии, а роскошь повседневного общения, если на нее хватало времени и энтузиазма как учителей, так и учащихся, была представлена так называемыми бытовыми темами: в гостинице, в ресторане, на почте и т.п.

Изучение этих знаменитых топиков в условиях полной изоляции и абсолютной невозможности реального знакомства с миром изучаемого языка и практического использования полученных знаний было делом лучшем случае романтическим, в худшем - бесполезным и даже вредом, раздражающим (тема «в ресторане» в условиях продовольственных дефицитов, темы «в банке», «как взять машину напрокат», «туристическое агентство» и тому подобные, составлявшие всегда основное содержание зарубежных курсов английского как иностранного и отечественных, написанных по западным образцам).

Таким образом, реализовалась почти исключительно одна функция языка - функция сообщения, информативная функция, и то в весьма суженном виде, так как из четырех навыков владения языком (чтение, письмо, говорение, понимание на слух) развивался только один, пассивный, ориентированный на «узнавание», - чтение.

Преподавание иностранных языков на основании только письменных текстов сводило коммуникативные возможности языка к пассивной способности ПОНИМАТЬ кем-то созданные тексты, но НЕ СОЗДАВАТЬ, а без этого реальное общение невозможно, внезапное и радикальное изменение социальной жизни страны, ее «открытие» и стремительное вхождение в мировое — в первую очередь западное сообщество вернуло языки к жизни, сделало их реальным средством разных видов общения, число которых растет день ото дня вместе с ростом научно-технических средств связи. В настоящее время именно поэтому на уровне высшей школы обучение иностранному языку как средству общения между специалистами разных стран мы понимаем не как чисто прикладную и узкоспециальную задачу обучения физиков языку физических текстов, геологов — языку геологических и т.п. Вузовский специалист — это широко образованный человек, имеющий фундаментальную подготовку. Соответственно, иностранный язык специалиста такого рода - и орудие производства, и часть культуры, и средство гуманитаризации образования. Все это предполагает фундаментальную и разностороннюю подготовку по языку. (4; 23-34).

Уровень знания иностранного языка студентом определяется не только непосредственным контактом с его преподавателем. Для того чтобы научить иностранному языку как средству общения, нужно создавать обстановку реального общения, наладить связь преподавания иностранных языков с жизнью, активно использовать иностранные языки в живых, естественных ситуациях. Это могут быть научные дискуссии на языке с привлечением иностранных специалистов и без него, реферирование и обсуждение иностранной научной литературы, чтение отдельных курсов на иностранных языках, участие студентов в международных конференциях, работа переводчиком, которая как раз и заключается в общении, контакте, способности понять и передать информацию обходимо развивать внеаудиторные формы общения: клубы, кружки, открытые лекции на иностранных языках, научные общества по интересам, где могут собираться студенты разных специальностей.

Итак, узкоспециальным общением через письменные тексты отнюдь не исчерпывается владение языком как средством общения, средств коммуникации. Максимальное развитие коммуникативных способностей — вот основная, перспективная, но очень нелегкая задача, стоя перед преподавателями иностранных языков. Для ее решения необходимо освоить и новые методы преподавания, направленные на развитие всех четырех видов владения языком, и принципиально новые устные материалы, с помощью которых можно научить людей эффективно общаться. При этом, разумеется, было бы неправильно броситься от одной крайности в другую и отказаться от всех старых методик: надо бережно отобрать все лучшее, полезное, прошедшее и проверенное практикой преподавания.

Главный ответ на вопрос о решении актуальной задачи обучения иностранным языкам как средству коммуникации между представителями разных народов и культур заключается в том, что языки должны изучаться в неразрывном единстве с миром и культурой народов, говорящих на этих языках.(6)

Научить людей общаться (устно и письменно), научить произвольно создавать, а не только понимать иностранную речь - это трудная задача, осложненная еще и тем, что общение - не просто вербальный процесс. Его эффективность, помимо знания языка, зависит от множества факторов: условий и культуры общения, правил этикета, знания невербальных форм выражения (мимики, жестов), наличия глубоких фоновых знаний и многого другого.

Преодоление языкового барьера недостаточно для обеспечения эффективности общения между представителями разных культур. Поэтому нужно преодолеть барьер культурный. В приводимом ниже отрывке из интересного исследования И. Ю. Марковиной (3;25) представлены национально-специфические компоненты культуры, то есть как раз то, что и создает проблемы межкультурной коммуникации: «В ситуации контакта представителей различных культур языковой барьер - не единственное препятствие на пути к взаимопониманию. Национально-специфические особенности самых разных компонентов культур-коммуникантов могут затруднить процесс межкультурного общения.

К компонентам культуры, несущим национально-специфическую окраску, можно отнести как минимум следующие:

а) традиции (или устойчивые элементы культуры), а также определяемые как традиции в «соционормативной» сфере культур обряды (выполняющие функцию неосознанного приобщения к соответствующей в данной системе нормативных требований);

б) бытовую культуру, тесно связанную с традициями, ее нередко называют традиционно-бытовой культурой;

в) повседневное поведение (привычки представителей некоторой культуры, принятые в некотором социуме нормы общения), а также связанные с ним мимический и пантомимический природы, используемые носителями некоторой лингвокультурной части;

г) „национальные картины мира", отражающие специфику восприятия окружающего мира, национальные особенности мышления представителей той или иной культуры;

д) художественную культуру, отражающую культурные традиции того или иного этноса (6).

Специфическими особенностями обладает и сам носитель национального языка и культуры. В межкультурном общении необходимо узнать особенности национального характера коммуникантов, систему их эмоционального склада, национально-специфические особенности мышления.

В новых условиях, при новой постановке проблемы преподавания иностранных языков стало очевидно, что радикальное повышение курса обучения коммуникации, общению между людьми разных национальностей и радикальных условий восполнения этого пробела - расширение и углубление роли социокультурного компонента в развитии коммуникативных способностей.

По словам Э. Сепира, «каждая культурная система и каждый единичный фактор общественного поведения явно или скрыто подразумевает коммуникацию» (5;46).

Речь уже идет, таким образом, о необходимости более глубокого цельного изучения мира (не языка, а МИРА) носителей языка, их культуру в широком этнографическом смысле слова, их образа жизни, национального характера, менталитета и т.п., потому что реальное употребление слов в речи, реальное речевоспроизводство в значительной степени определяется знанием социальной и культурной жизни говорящих на данном языке рече вого коллектива. «Язык не существует вне социально унаследованной совокупности практических навыков и идей, характеризующих наш образ жизни». В основе национальных структур лежат структуры социокультурные.

Значения слов и правила грамматики явно недостаточны для того, чобы активно пользоваться языком как средством общения. Необходимо знать как можно глубже мир изучаемого языка.

Иными словами, помимо значений слов и правил грамматики нужно знать, когда сказать/написать, как, кому, при ком, где; как данное значение/понятие, данный предмет мысли живет в реальном мире изучаемого языка. Именно поэтому в настоящее время в учебном плане факультета иностранных языков МГУ треть времени отводится на изучение иностранных языков, «мир изучаемого языка». Этот терминпонятие заимствован многими учебными заведениями России.

Как же соотносятся между собой такие понятия, как социолингвистика, лингвострановедение и мир изучаемого языка?

Социолингвистика - это раздел языкознания, изучающий обусловленность языковых явлений и языковых единиц социальными факторами: с одной стороны, условиями коммуникации (временем, местом, участниками, целями и т.п.), с другой стороны, обычаями, традициями, особенностями общественной и культурной жизни говорящего коллектива.

Лингвострановедение - это дидактический аналог социолингвистики, развивающий идею о необходимости слияния обучения иностранному языку как совокупности форм выражения с изучением o6щественной и культурной жизни носителей языка (6).

Е. М. Верещагин и В. Г. Костомаров, отцы лингвострановедения в России, сформулировали этот важнейший аспект преподавания языков следующим образом: «Две национальные культуры никогда не совпадают полностью, - это следует из того, что каждая состоит из национальных и интернациональных элементов. (2) Совокупности впадающих (интернациональных) и расходящихся (национальных) единиц для каждой пары сопоставляемых культур будут различными... Поэтому неудивительно, что приходится расходовать время и энергию на усвоение не только плана выражения некоторого языкового явления, но и плана содержания, т.е. надо вырабатывать в сознании обучающихся понятия о новых предметах и явлениях, не находящих аналог ни в их роднойкультуре, ни в их родном языке. Следовательно, pечь идет о включении элементов страноведения в преподавании языка, это включение качественно иного рода по сравнению с общим страноведением. Так как мы говорим о соединении в учебном процессе языка и сведений из сферы национальной культуры, такой вид преподавательской работы предлагается назвать лингвострановедческим преподаванием».

Мир изучаемого языка как дисциплина, неразрывно связан с преподаванием иностранных языков, сосредоточен на изучении совокупности ВНЕЯЗЫКОВЫХ фактов (в отличие от двух предшествующих понятий), то есть тех социокультурных структур и единиц, которые лежат в основе языковых структур и единиц и отражаются в этих последних.

Иными словами, в основе научной дисциплины «мир изучаемого языка» лежит исследование социокультурной картины мира, нашедшее свое отражение в языковой картине мира.

Картина мира, окружающего носителей языка, не просто отражаются в языке, она и формирует язык и его носителя, и определяет особенности речеупотребления. Вот почему без знания мира изучаемого языка невозможно изучать язык как СРЕДСТВО ОБЩЕНИЯ. Его можно использовать и как копилку, способ хранения и передачи культуры, то есть как мертвый язык.

Этот конфликт проявляется на разных уровнях. Изучение его очень важно, особенно когда это трудности, скрытые и от участников коммуникации, в том числе и от участников процесса обучения иностранным языкам - от учителя и ученика. Наиболее явственно он проявляется в лексике, так как именно эта часть языка имеет через лексическое значение прямой и непосредственный выход в реальный мир, во внеязыковую реальность.

Узнав новое иностранное слово, эквивалент родного, следует быть очень осторожным с его УПОТРЕБЛЕНИЕМ: за словом стоит понятие, за понятием - предмет или явление реальности мира, а это мир иной страны, иностранный, чужой, чуждый. Обратите внимание на слово употребление: именно в процессе производства речи, то есть при реализации активных навыков пользования языком (говорение, письмо), особенно остро встает проблема культурного барьера, культурного компонента, наличия культурных фоновых знаний о мире изучаемого языка действительно, для того чтобы не просто узнать, распознать значение слова в тексте, произведенном кем-то, а самому ПРОИЗВЕСТИ этот текст, важно знать не только собственно значение слова, но и как можно больше о том, что стоит за словом, о предмете-понятии (thing meant), о его функциях в том мире, где данный язык используется в качестве вербального средства общения.

Самые трудные проблемы обучения активным навыкам пользования языком - письму и говорению, то есть собственно ПРОИЗВОДСТВУ РЕЧИ, очевидными только с уровня двух и более языков.

Это проемы лексической сочетаемости слов в речи и, соответственно, лексикографии, коммуникативного синтаксиса и многие другие (6).

Вот почему преподавание иностранных языков должно быть основано на сопоставлении с родным языком и культурой и, следовательно, тесно связано с русистикой. Это важнейшее условие оптимизации и развития преподавания иностранных языков, русского языка и английского как иностранного.

Заявления такого рода — о том, что только с уровня знания по крайней мере двух языков и двух культур открываются (как с вершины культуры— новые дали и горизонты) некие скрытые свойства и, соответственно, скрытые трудности, которые не видны с уровня одного языка, — позволяют сделать один важный практический вывод: носители языка, преподающие свой родной язык как иностранный и не знающие родного языка учащихся, не видят ни этих скрытых особенностей, ни этих скрытых трудностей. И в этом - сюрприз, большое преимущество иностранных преподавателей иностранного же язык перед преподавателями — носителями этого языка.

Все расхождения языков и культур выявляются при их сопоставлении. Однако на уровне языковой картины мира эти различия не видны и слова разных языков выглядят обманчиво эквивалентными. Это создает большие трудности в практике преподавания иностранных языков. Еще раз подчеркнем, что все эти проблемы обнаруживаются только при сопоставительном изучении по крайней мере двух языков (соответственно, культур) - иностранного и родного. Они представляют, таким образом, некий подводный камень в практике обучения иностранным языкам, который не в состоянии увидеть преподаватели-носители иностранного языка, не знающие родного языка студентов.

Литература:

1. Баженова И.С. Культура невербального общения на уроке иностранного языка//ИЯШ - 1996 - №6.

2. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Лингвострановедческая теория слова - М., Рус. яз., 1980.

3. Волкова Н. Уроки английского Нар.образование. -1994.-№2-3.

4. Дешериева Ю.Ю. Проблемы интерференции и языкового дефицита, Автореферат дис. кан. фил. наук - М., 1976.

5. Лингвострановедческая проблематика страноведения в преподавании русского языка иностранцам - МГУ, 1971.

6. Virtue's English dictionary : Encyclopedic edition (Ed. R. Ferrar - London : Virtue, 1966)

Maka Kacharava
The Problem of Intercultural Communications in Teaching Foreign Languages
Summary

It's obvious that intercultural relations are connected with foreign languages. Each lesson presents the crossroad and practising environment for intercultural communications as every word defines foreign unfamiliar world and culture, consisting of national peculiarities.

Teachers of foreign languages suddenly become very popular and there is great demand for good specialists in different spheres of life, including business, politics, science and culture.

მაკა კაჭარავა
უცხო ენების სწავლების კულტურათაშორისი კომუნიკაციის პრობლემა
რეზიუმე

უცხო ენათა სწავლება და კულტურათაშორისი კომუნიკაციების კავშირი და ურთიერთდამოკიდებულება იმდენად ცხადია, რომ იგი არც საჭიროებს განმარტებას. უცხო ენის თითოეული ლექცია-კულტურათა გზაჯვარედინია, კულტურათაშორისი კომუნიკაციის პრაქტიკაა, რამდენადაც თითოეული უცხოური სიტყვა ასახავს უცხოურ სამყაროსა და უცხოურ კულტურას: თითოეულ სიტყვაში იგულისხმება ნაციონალური ცნობიერებით განპირობებული წარმოდგენა სამყაროზე.

მოულოდნელად უცხო ენათა მასწავლებლები საზოგადოებრივი ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდნენ. სპეციალისტთა უზარმაზარმა არმიამ დაუყონებლივ მოითხოვა უცხო ენის, როგორც საქმის წარმოების საშუალების შესწავლა, მეცნიერების, კულტურის, ბიზნესის, ტექნიკისა და საზოგადოებრივი საქმიანობის სხვა სფეროში. მათ არ აინტერესებთ არც ენის თეორია, არც ენის ისტორია-მხოლოდ უცხო ენები (განსაკუთრებით ინგლისური ენა) სჭირდებათ ფუნქციურად საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში უცხო ქვეყნის მოქალაქეებთან რეალური ურთიერთობების დამყარების მიზნით.

სრულიად შეიცვალა ენის შესწავლის მოტივები (ენა წარმოჩნდა სხვა ჭრილში და არა როგორც თვითმიზანი), რომელმაც გამოიწვია უცხო ენების სწავლების ძირეული შეცვლა, შემოღება ახალი სპეციალობის „ლინგვისტიკა და კულტურათაშორისი კომუნიკაციები“ და ახალი ტიპის მასწავლებელთა კადრების მომზადება.

ციალა მესხია
(საქართველო)

ქართული ზღაპრის ბილიკებით მოვიდა შოთა ნიშნიანიძე პოეზიაში და იმთავითვე გვაგრძნობინა ბუმბერაზ ვაჟა-ფშაველას პოეტურ სამყაროსთან ნათესაობა, „ქაჯთა ანუ მინდიასეული სიბრძნის ფიცის ქვეშ გაყოფა“, ბუნების კანონების იდუმალებათა სიღრმეში წვდომა, მისდამი ესთეტიკური და ეთიკური დამოკიდებულება, ჭეშმარიტების, მშვენიერებისა და სამყაროს სიყვარულის აუცილებლობა.

მკითხველის ყურადღებას უსათუოდ მიიქცევს შოთა ნიშნიანიძის მაღალი პოეტური კულტურა: რითმათა და ინტონაციათა არაჩვეულებრივი სიმდიდრე. ლექსის ძალდაუტანებელი, ლაღი მდინარება, მხატვრულ ხერხთა ფეიერვერკი, პოეტური კომპაქტურობა, მის პოეზიაში დაბადებული არტისტიზმი, ჰეროიკულ-რომანტიკული მგზნებარება, აზრის სიცხადე და (ვერ იპოვით ბუნდოვანებას, ხელოვნურ ნაკვესებს, თითიდან გამოწოვილ სიტუაციებს, ყალბ ხლართებს) ემოციურობა. აქ ყველაფერს განუმეორებელი პოეტური ფერი ადევს. ეს გახლავთ შოთა ნიშნიანიძისეული მწერლური ფერწერა, გამორჩეული კლასიკურ-კონვენციული ლექსისადმი ერთგულებითა და მეტაფორული ბრწყინვალებით...

დიახ, ჭეშმარიტი პოეზია პრინციპულად ლოგიკური, მოულოდნელობით აღსავსე და მრავლისმთქმელია. ჩერნიშევსკი ამბობს: „პოეტური ფანტაზია არარსებული მეტაფორებისა და ჰიპერბოლების შექმნაში კი არ გამოიხატება, პოეტური ფანტაზია გამოიხატება საგნის ცოცხალსა და მკაფიო გამოსახვის უნარში რამდენიმე ნიშან-თვისებით“. მიუხედავად იმისა, რომ ჩერნიშევსკის ამ გამონათქვამში მეტაფორისადმი აშკარად უარყოფითი დამოკიდებულებაა გამოხატული, კრიტიკოსი უდავოდ, მართალია, როცა პოეტური ფანტაზიის ამოსავალ წერტილად საგანს (ე.ი. სიღრმისეულ იდეას „სათქმელს“ და არა მარტივად მხოლოდ კონკრეტულ, ხელშესახებ რამეს) ასახელებს. თუმცა სწორედ მეტაფორა სპეციფიკურ, არსებით, რეალისტურ დეტალთან ერთად წარმოადგენს “საგნის სიცოცხლესა და მკაფიო გამოსახვის“ უტყუარ საშუალებას.

შოთა ნიშნიანიძის პოეტური ხაზი ზედმიწევნით ორიგინალურია, გაბედული, მოულოდნელი და მხატვრული ნაწარმოებისაგან მოწყვეტილიც კი ინარჩუნებს პოეტური შედევრის ნიშან-თვისებებს:

ხე რომ გასკდება ზოგჯერ წიფლისა,
სიტკბოებისგან და სიმწიფისგან
და რომ იხუვლებს
ვით ოქროს ქაფი,
ველური სკა და ველური თაფლი,
ნაპირს გადმოსკდა ვნება ფარული,
სხეულზე დამდის თქრიალ-თქრიალით
ველური თაფლი და სიხარული.

აქ წიფლის ნიშან-თვისებები გადატანილია ლირიკულ გმირზე. ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანია ლექსის პოეტიკის ორიგინალურობის დასასაბუთებლად. წიფელი შედის მხატვრული შედარების სტრუქტურაში, სადაც მოცემულია და არა ნაგულისხმევი, როგორც შედარებაში ორივე კომპონენტი; შოთა ნიშნიანიძის მიერ დახატული სურათი, რომელშიაც მგოსანი დამწყვდეულია მგლისებრ საკუთარი ლექსის ბწკარებში, უაღრესად მოულოდნელი და ინფორმაციულია; „მგელივით მივდი-მოვდივარ, ძლივს ვატრიალებ კისერს - მაღიზიანებს მკითხველი, ცნობისმოყვარედ მიმზერს“, - ეს სურათი ასოციაციური აზროვნების ჭეშმარიტი მაგალითია. მეცნიერი და მწერალი რევაზ მიშველაძე წერს: „როცა შოთა ნიშნიანიძის ლექსებს კითხულობთ, მთელი სიცხადით გრძნობთ, თურმე რა პოეტური ყოფილა ის, ერთი შეხედვით, შეუმჩნეველი, ჩვეულებრივი, ყოფითი სიცხადე, რაშიც ჩვენ ვცხოვრობთ. ვერსიფიკაციული სიმარჯვე აქ მხოლოდ ერთი მეათედი საშუალებანია პოეტური გამარჯვებისათვის. საქმე ის გახლავთ, რომ პოეტს ძალუძს საგნებისა და მოვლენებს შორის ახლებური, ორიგინალური, მხოლოდ მისეული დამოკიდებულება დაამყაროს“.

შოთა ნიშნიანიძემ შექმნა ახლებური, ორიგინალური, მხოლოდ მისეული დამოკიდებულება სიტყვისადმი, საკუთარი ფერები, განწყობილება და მუსიკა გაამეფა ახალშექმნილ პოეტურ სამყაროში. ჭეშმარიტი ხელითა და გონებით შექმნილი ეს პოეტური ქვეყანა ფრთხილად და სათუთად ჩაატარა მკითხველის წინაშე. აი, თუნდაც: „არავის გინდათ ბავშვის გული, ამაყი გული? წაიღეთ, ძმებო, მომაშორეთ, მე ვეღარ ვუვლი... არც გოროზია, არც უბირი, არც ავადმყოფი, რა ბევრი უნდა ამ საწყალს და რა ცოტა ყოფნის. ვერ ეგუება ვერც სიბრმავეს და ვერც სიცრუეს, - აიჯაგრება და მგელივით წამოიყმუვლებს, ვერც ეგუება ქედმაღლობას და გასუქებას, ვერც ნიღაბ-რულებს, ვერც სიხარბეს ვერ ეგუება. მეც მიჯანყდება ამ ბოლო დროს, მეც არ მოვწონვარ, მიტევს და მიტევს, მიგიზგიზებს მთელ ტანს კოცონად, სულ ვბერდები და აქამდე ვერ შემიტყვია, ვინ ვისი ბატონ-პატრონია, ვინ ვისი ტყვეა. დანაღმული ხარ საკუთარი გულით, პოეტო, დანაღმული ხარ სიყვარულით და იმედებით, ფრთხილად, ბიჭებო, გულებს ტლანქად არ წამოედოთ და მოძმის გულით, როგორც ნაღმზე ნუ ავფეთქდებით“ („გული“).

შოთა ნიშნიანიძე ქართული მეტაფორული ლექსის გამძლე ტრადიციების ერთგულია, მისი ლექსის მეტაფორული ბრწყინვალება ამ მცირე მაგალითებიდანაც ჩანს: „წლებმა იხუვლა, იხვართქალა და ციხეს შეება: ხავსად, დუმილად, ჭილყვავებად და ბუდეებად. თვითონაც მთელი საქართველო ერთი ციხეა, დაგილეწია, მტერო, მაგრამ ვერ აგიღია“ („ციხე-ტაძართა საგალობელი“). „სკვითიაში თუ თრაკიაში კვალი ირევა, მეომარ ტომებს მოჰკივიან თავგამეტებით და უნაგირებს გადაჰკიდეს ნანადირევად, მცირე აზიის ღამეები და ლეგენდები“ („ამორძალები“).

შოთა ნიშნიანიძის მხატვრული თავისებურება კარგად ჩანს იმაშიც, რომ მისი თითოეული ლექსი დასრულებული ნაწარმოებია, აზრის კონცენტრაციის, სიუჟეტით, კომპოზიციის ნაცადი კანონებით მოწესრიგებული. საილუსტრაციოდ „ფუტკარიც“ გამოდგება: „შენ ღვთის ფიქრი ხარ, ფუსფუსა ფიქრი, მაძიებელი ფიქრი კირკიტა, გაბრუებული სკისაკენ მიჰქრი, რომ დაიბადოს საქმე ფიქრიდან, თუ ჩემი სიტყვა შენს ხვედრს გაიყოფს, მართლა მქონია ქვეყნად სათქმელი, ამაზე დიდი რა უნდა იყოს, კაცს თაფლი მისცე, ღმერთს კი სანთელი“ („ფუტკარი“).

ზუსტი ფერწერული ხატები შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის ერთი ყველაზე ნიშნეული კომპონენტია. შოთა ნიშნიანიძე იუველირის სიფაქიზით ეძებს შთამბეჭდავ განუმეორებელ სურათებს. ეძებს და ისეთ გრაფიკულ სიცხადეს ანიჭებს, რომ ამ პოეტურ შტრიხს აღარც კი სჭირდება ლოგიკის დაწვრილებითი მფარველობა ან ამბის შეთხზული, რომანტიკული წაშველება.

შოთა ნიშნიანიძის ლექსი „როცა მე გარდავიცვალე“ იმ საუკეთესო ლექსთა ციკლს მიეკუთვნება, რომლებიც სიკვდილ-სიცოცხლის პრობლემაზეა შექმნილი. აქ პოეტური ხილვების მთელი სისტემაა, რაც ლექსს განუმეორებელ თვითმყოფადობას ანიჭებს. სწორედ ესაა ლექსის მასშტაბურობის მთავარი მანიშნებელი, „როცა მე გარდავიცვალე, იდგა აღდგომის სწორი, ზღაპარში ხარი ატირდა, სახლში შვილი და ცოლი“. ასეთი რამ რომ თქვა საკუთარ თავზე, მართლაც რომ გულითადი და საკუთარ ნიჭში აბსოლუტურად დარწმუნებული უნდა იყო. სწორედ რწმენა, სიმართლე აძლევს ლექსს საოცარ მიმზიდველობას. როცა მე გარდავიცვალე ზღაპარში ხარი ატირდაო, გვეუბნება პოეტი და რაღაც განსაკუთრებულ გრძნობას ბადებს ჩვენში, რამეთუ იწვევს „ხარისა“ და „მე ვარ მისანის“ უცნაურ ასოციაციებს. „შემიდგნენ არაგველები თავის მგალობლის ცხედარსო“ და გვახსენდება „ხევსური“, ახსენებს მცხეთას და ქვეცნობიერში გაიელვებს ლექსი „მცხეთაში“.

ცნობილი პროფესორი მერი ბადრიაშვილი შოთა ნიშნიანიძისადმი მიძღვნილ ერთერთ წერილში წერს: „თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ქართული ტროპული აზროვნების განვითარებაში შოთა ნიშნიანიძის ის სიმბოლო, რომელიც „ხარის“ ცნებით არის განპირობებული, უნიკალური მოვლენაა, რომელიც ბრწყინვალე მანიფესტაციაა ქართული ენისა და ქართული სიტყვისა და რომელიც შედეგია ხალხის მრავალსაუკუნოვანი ენობრივი შემოქმედებისა. ასეულ თაობათა გონებრივი შრომისა, განუწყვეტელი ზრუნვისა და რუდუნებისა“ (მერი ბადრიაშვილი, ვინა ვარ, საიდან მოვდივარ, აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემია, თბ., 2005).

ძნელია მკითხველის მეხსიერებიდან ამოიშალოს ისეთი შთამბეჭდავი, დახვეწილი პოეტური ნოველები, როგორიცაა „ძაღლი“, „ბებერი მეარღნე“, „ხევსური“, „ვეფხვი“, „გამოვწოვე ღრუბლებიდან ცათა ხვაშიადი და მიწიდან ზეცამდე ელვად ავშრიალდი“. რა მართებულად ბრძანებს პროფესორი სულხან ჟორდანია: „შოთა ნიშნიანიძეს უყვარს საოცრად ფანტასტიკური ამბავი, მოვლენის, სიტუაციის წარმოდგენა, იგონებს ამ სიტუაციისათვის სრულიად განსაკუთრებულ ვითარებებსა და პირობებს, ეხება ჩემს სულში იდუმალ სიმებს და უყოყმანოდ ვუჯერებ მას, ვენდობი მის წარმოსახულ სურათს ფსიქოლოგიური ჭეშმარიტების გამო, არ ვთვლი მას არარსებულად, წარმოუდგენლად, ცრუდ, ვინაიდან ალღოთი ვგრძნობ მის პოეტურ სიმართლეს, მის არსებობის იდეალურ შესაძლებლობას და შეტყუებული შემოქმედის უშუალობითა და კეთილსინდისიერებით უფაქიზეს გრძნობათა სამყაროში შევდივარ!“

შოთა ნიშნიანიძის მხატვრულ სამყაროში რეალობის ბევრი საგანი, ბევრი მოვლენა და თვისება გვხიბლავს ორიგინალურობით; „იქ რიონზე, სანაოსთან ბონდის ხიდი ქანაობდა... გავდიოდი გაღმა მხარეს და ჯადოსნურ ლერწამს ვთლიდი, თურმე ბეწვის ხიდი იყო, მე მეგონა ბონდის ხიდი. ვიღაც ქალი ბჟოლას სხეპდა და ვაზს უმაგრებდა ჭიგოს, მე მეგონა გლეხის ქალი, თურმე ღვთისმშობელი იყო... ვიღაც შუბლზე ხარს კოცნიდა და მთესველად ხნულს მისდევდა, თურმე ქრისტე ღმერთი იყო, მე მეგონა გუთნისდიდედა, იქ ერთ ბიჭთან ვჭიდაობდი, ხათრს არ მიტეხავდა ისიც, თურმე ამირანი იყო ძმა ბადრის და უსუპისი“. ასეთივეა „ამორძალები“, „მესიზმრა გიორგი შატბერაშვილი“, „პატარა გოგოს მამიკო უყვარს“ და სხვ.

ცნობილი ჭეშმარიტებაა, რომ ჩვენმა ფოლკლორმა საუკუნეებს მარტო უმშვენიერესი გაკვეთილები კი არ მისცა, ჟანრული კანონებიც უკარნახა. შეიძლება ითქვას, რომ შოთა ნიშნიანიძის პოეზიაში უხვადაა ქართული ფოლკლორის პეიზაჟები, აქ შეგვხვდებათ ოჩოკოჩები, დევები, ჭინკები, ქონდრისკაცები, წიქარა, საერთოდ, ქართული მითოლოგიიდან შოთა ნიშნიანიძის პოეზიაში გადმოსული ხარი დიდ ემოციურ დატვირთვას იძენს. „მე ვარ მისანი ხარი წიქარა, შენი დვრიტა ვარ მამულ დედულო, ზღაპრიდან მისთვის გამოვიპარე, რომ გემსახურო და გიერთგულო“ („მე ვარ მისანი“).

ბუნებრივია, არც ქართული ეროვნული სულის ერთ-ერთ ზღაპრულ-მითოლოგიურ განსხეულებას - ამირანს ტოვებს პოეტი უყურადღებოდ: „სალამი, წელო ახალო, ძველი წავიდა, გაფრინდა... - ამირან დარეჯანის ძევ, საიდან მოხველ? - ზღაპრიდან! დახნავ, დაბარავ, დათესავ, ათას სატკივარს მოარჩენ, ავი სულების ლახვარო, ალალი ლუკმის მოსარჩლევ...“

შოთა ნიშნიანიძის იდეალები, ყველაზე ამაღლებული განცდები მაინც აქ, ამ ქვეყნად ჰპოვებენ ხორცშესხმას, სულისმიერი სინათლე და ჰარმონია აქ სძლევს ბნელეთის ძალებს, სპობს უკუნს, მშვენიერება და სილამაზე აქ, ამ მიწაზე, სახიერდება ცოცხალ სრულყოფილ სახეებად: „დამესიზმრა, ბილიკი ხელში მეპყრა კვერთხად, ფეხზე მეცვა ქაოსი, წელზე ელვა მერტყა. მიწის სული, ცის ფიქრი ღრუბლად მომებურა, პირველშექმნის ხმაური მესმა შორეულად. ზღვას დავკარი ბილიკი - აღსდგნენ ქალაქები და მკვდარ საუკუნეებს პეშვზე ვალაგებდი, გამოვწოვე ღრუბლიდან ცათა ხვაშიადი და მიწიდან ზეცამდე ელვად ავშრიალდი“.

„ერთი გოგო მომეწონა - ირმის ჯოგს წველიდა მთაში, თუ ქალღმერთი დალი იყო, ბრიყვმა რა ვიცოდი მაშინ. კოლხის ქალი მყავდა ძიძად - ამორძალი ენამწარე, ნიშა ხარის სიყვარულიც ამ მხარეში შემასწავლეს, დედაჩიტი ბარტყებისთვის ღმერთს უნთებდა თაფლის სანთლებს, ჩიტის ლოცვას ყურს ვუგდებდი და იმ მადლით გავიზარდე“... შოთა ნიშნიანიძე ამ შინაგანი ხილვების პოეტია, მისი შინაგანი ჰარმონიისა და სულიერი სიმდიდრის წყარო ამ საუფლოშია დავანებული. მითის შემოჭრა დღევანდელობაში, ზღაპრის, თქმულებების ისტორიისა და რეალობის შერწყმა ყველაზე ძალუმად იგრძნობა მის პოეზიაში.

შოთა ნიშნიანიძის ლექსის არსი, მისი ძირითადი ღირსება ყველა ელემენტის ურთიერთმიმართებით, უჩინარი მთლიანობით შობილი განწყობილება და ასოციაციების ტრაექტორიაა. ახალი ეფექტური სახე და შემადგენელი ელემენტები ფერს იცვლიან, რამეთუ იცვლება მათი ურთიერთმიმართების ხასიათი: „როცა მზის სხივი გისოსს ედება, ცმაცუნობს როგორც კატის ულვაში, მგონია, ვზივარ ან ვიხედები აბლაბუდიან თოფის ლულაში. რა დაცლის ამ თოფს! თორემ ნამდვილად ვგავარ ლულაში გახირულ ტყვიას. ალბათ, დრო მოვა და გავვარდები, ჩემს სათქმელს ვიტყვი ადრე თუ გვიან“.

და მაინც, როგორც ცნობილი ლიტერატურათმცოდნე გიორგი გაჩეჩილაძე მიუთითებს: „შოთა ნიშნიანიძის პოეტურ სემანტიკას მთლიანად განსაზღვრავს სამყაროსთან დუმილისეული კომუნიკაციის პათოსი“, „თითქოს ჭურვით ამოვიგოზე, ჩემივე ტანი მექცა დილეგად, ვეღარ ვაწყვილებ სტრიქონს სტრიქონზე, სულში სიჩუმე ჩამოილექა». (გ.გაჩეჩილაძე, სულიერი გამოცდილების სამყაროში, თბ., 1986, გვ.54.)

შოთა ნიშნიანიძის პოეზიაში ვხვდებით ცნობილი ხატების ერთიან სისტემას, რომელშიაც ცალკეული მეტაფორა, შედარებითი სიმბოლო განაგრძობს და აძლიერებს დანარჩენს. მის პოეტურ სამყაროში ბავშვობას შეუძლია გამოეკიდოს პოეტს და ცრემლი აღვრევინოს. ცისკარს კი შეუძლია მომაკვდავი გმირის მხარზე იჯდეს და ჩრდილივით კენკოს სიზმარი. პოეტი თაყვანს სცემს ღვთაებრივ ხარს, მზეს, ვაზს, საკუთარი მისწრაფებანი, სურვილები და ნიშან-თვისებები გადააქვს მასზე. ამიტომაც არ გვიკვირს: „შენ ჯვარზე გარდაცვლილი ქრისტეს ეღრიჯები, მე კი უკვდავ მზესა ვცემ თაყვანს!“ პოეტთან ერთად მკითხველი რელიგიურ ელემენტების ღირებულებას მისი წმინდა პოეტური ესთეტიკური ღირსებიდან გამომდინარე აღიქვამს. ნიშნიანიძისეული პოეზია ასხივოსნებს რელიგიურ ფაქტს, «შუქს ფენს იმ ჩვეულებრივ, აბსოლუტურად ბუნებრივ ჭეშმარიტებას, უხილავი რომ არის რელიგიის ზებუნებრივი იდუმალების ქვეშ. შოთა ნიშნიანიძის ჟინიანი, ჯიუტი, გაუცნობიერებლი ლტოლვა მარად მერყევი ანტითეზისაკენ გრძელდება, ვინაიდან ამ ლტოლვაში, შეუძლებლის მიღწევისა და მიუღწევლისათვის ბრძოლაში ხედავს იგი სიცოცხლის განახლებისა და სიცოცხლის არსს. პოეტი აღფრთოვანებით გვახსენებს, რომ ფერადოვნების საფუძველი ერთობაა: „ჩემი ბწკარების ლერწმოვანებში ვეფხვივით ჩუმად დადის წარსული და ციხეების ტევრი ნალესი აქვს ბრჭყალებივით ტორზე ასხმული“... „ჩემი რიტმები - მწველი და ფიცხი ათას ომებში ტანჯვით შექმნილი, მცხეთის მტკვრიდან ამოსულ კვიცის სველი ტანიდან გადმორეკილი“, და ასე უსასრულოდ გამოკრთის შემოქმედის აღტაცება არტისტული შთაგონების სახელით.

შოთა ნიშნიანიძის პოეტურ სამყაროში რეალობის ბევრი საგანი, ბევრი მოვლენა გვხიბლავს ორიგინალობითა და ცხოვრებისეული საგრძნობებით. აქვე უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ სიცოცხლის არსსა და დასასრულზე მეტნაკლები ინტენსივობითა და სიღრმით ყველა ქართველი პოეტი ფიქრობს, შოთა ნიშნიანიძე ამ თემითაც გამორჩეულია, როცა მის საოცრად მიზანსწრაფულ და თანმიმდევრულ მედიტაციას მიჰყვები სიცოცხლის დასასრულზე, გრძნობ თითქოს პოეტს მთელი კაცობრიობის ბედის - მწერალთან უნდა დამეგობრება. შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის ძირითადი მოტივი მშვენიერების ძიებაა, ვკითხულობთ მის ლირიკულ ლექსებს და ვგრძნობთ, რომ კომპოზიციური მთლიანობა ატანს ყველა სახე- ში, იჭრება ყველა სიტუაციაში, აზრსა და ძალას მატებს ყველა დეტალს, იძულებულს გხდის აღმოაჩინო ის ბილიკი და გაუყვე იმ ერთადერთ გზას, რომლზეც პოეტმა მიგვანიშნა. „უნდა ვიღვაწო, ვიწვალო, მისხალს მივამატო მისხალი, პირზე ოფლგადამდინარემ გადავიხადო ღვთის ვალი“.

და ყველა, ვისაც კი ხელეწიფება პოეტური ქმნილების სულში წვდომა, აუცილებლად გვეტყვის, რომ „აფხაზური კანტატა“ პოეტის ინდივიდუალური სტილის შედევრია. დიახ, აქ თითოეული ბწკარი იმდენად ინდივიდუალური ელფერით ბიბინებს, რომ გეჩვენება თითქოს პოეტი ადამიანის სულის საკუთარ თავთან შეჭიდების მარადიულ, ყველა ეპოქისათვის ჩვეულსა და ყველასათვის გასაგებ იდეას გადმოგვცემს».

„ოდიშში ვარ, ქორწილში ვარ, ცხენს ვაჭენებ ჰაიდა, „ოდოიას გადმოუხტა „ურაიდა რაიდა“... ჩანს ანტიკურ არფასავით აივნების რიკული, ზედ სიმებად ლერწებია და სხივები ცისკრული. წაიყვანეს თამარ-ქალი აფხაზეთში დიელო და მოწამე ხარ, შენ საქართველო, - ერო ფეხბედნიერო და... ჩანს ოდებზე კოლხთა ღერბი, ღერბი სიმინდ ჯიქურის და აფხაზურ ცხენის ნალი ავგაროზად მიკრული“.

შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის საფუძველი უღრმესი მსოფლშეგრძნება და ესთეტიკური ჭვრეტაა. პოეტური ხელოვნება უნაზესი ფერებით სუნთქავს, - „ატმის ხეებო, ეს რა ბოლია, ან რა ფერების ჭრელი იგავი“ (ც.მესხია, მწერალი და სინამდვილე, თბ., 1998, გვ.175- 177).

შოთა ნიშნიანიძე ვერ თმობს იდეალებს, როგორც ფასეულობებს და ვერც რეალობას აქცევს ზურგს, როგორც აუცილებლობის საუფლოს. თუ ჭინკის სახით მოვლენილი ცხოვრებისეული ცდუნებები გალაკტიონისათვის ედემის ბაღის გაუდაბურების მომასწავებელია, შოთა ნიშნიანიძის ჭინკის სახით მოვლენილმა პერსონაჟმა გვაუწყა რომ შემოქმედებით იდეალსა და სოციალური წარმატების მექანიზმს შორის საბედისწერო თანხვედრაა. „გაიმარტივე ყველა სირთულე ხელის ჩაქნევით, ანდა ქირქილით, ხელთ იგდე თუნდაც სხვისი ტიტული, დაიდგი თუნდაც სხვისი გვირგვინი, ნიღბები გინდა, ნიღბებს, პარიკებს, რამდენსაც გინდა იმდენს მოგიტან!“

ვკითხულობ ამ სტრიქონებს და მჯერა, რომ ფაუსტური ყოფიერების საზრისის, ადამიანის დანიშნულების, სამყაროში მისი ადგილის განსაზღვრისა და პრობლემატიკით განმსჭვალული თემაა... რეალობის ჯურღმულებისკენ მეგზურობის მისია პოეტმა ჭინკას დააკისრა. „ბევრი კაი ყმის ნიჭსა და სინდისს უჩინმაჩინის ქუდი ახურავს. ნუთუ ღირსებად საღდება ნაკლი, ნუთუ სიმართლე უკუღმა ესმით? რა მოხდა ეჭვით რად დაინაღმა სახელი მხატვრის, თანადროულის, ბრძენს ურჩევნია ბრიყვის ნიღაბი, მჭევრმეტყველს მუნჯის, მგოსანს - კლოუნის“.

ხელოვნების ჭეშმარიტ ქმნილებებს პოეტის ღრმა რწმენით რჩეულები ქმნიან, ოღონდ მათი ვალია ისე წერონ, რომ ნააზრევი, ნაფიქრალი, განცდილი ხალხის კუთვნილებად აქციონ. „წმინდა პოეზია“ პოეტს არ მიაჩნია სიტყვით ჟონგლიორობად. „ფრაზის აკრობატულობა, სიტყვიერი აღქმაა და ლაბორატორიული ცდები არავითარ შედეგს არ იძლევა, თამაში თამაშადვე რჩება და ექსპერიმენტი ექსპერიმენტად. ნამდვილ პოეზიად იგი თვლის გრძნობისა და აზრის ნაჟურს, რაც ცინცხალ ფორმაში უნდა იხატებოდეს. ჭეშმარიტი პოეზია აზრის, გრძნობისა და ფორმის სიცხადით გამოვლენაა. მისი აზრით, ვერლიბრი ანუ თავისუფალი ლექსი შეიძლება თავისუფალი იყოს რითმისგან, სტროფებისგან, მაგრამ არა აზრისა და გრძნობისაგან. ვერლიბრი არ უნდა იყოს პწკარედის იგივეობა. ვერლიბრს აქვს არსებობის მოქალაქეობრივი უფლება, ზოგიერთი თემის, განწყობილების, პრობლემის გამოხატვა ვერლიბრით აუცილებელია“ (ელგუჯა მაღრაძე, საკურთხეველთან, თბ., 1986, გვ.752).

პოეტის აზრით, ყოველი ჭეშმარიტი შემოქმედი (თუნდაც თავისი დროის მეხოტბე), რაღაცით მაინც უდგას კრიჭაში თანამედროვეობას, ალბათ იმიტომ, რომ ჭეშმარიტი შემოქმედი წინ უსწრებს თავის დროს. დაინტერესება სოკრატეთი, ვოლტერით, შვაიცერით თუ არსაკიძით ნაკარნახევია იმით, რომ ისინი წარმოადგნენ ირონიის, სათნოების (შვაიცერი) განსახიერებას. ცხოვრებისეულ მანკიერებებთან ბრძოლაში ადამიანი იშველიებს ირონიას ხან როგორც თავდაცვის, ხან როგორც შეტევის იარაღს. შოთა ნიშნიანიძეს გათავისებული და კეთილად ათვისებული აქვს დიდ მოაზროვნეთა სიბრძნე: მარტო ბგერათა ჰარმონიას კი არა უპირველესი ყურადღება სულის ჰარმონიის განვითარებას უნდა მიექცეს. სიმართლის მატარებელი პოეტი მშობელი ერის ესთეტიკური და ეთიკური კოდექსის უმაღლესი წარმომადგენელია. ის მხოლოდ იმ ზნეობრივი საწყისით, იმ სილამაზით, იმ მსოფლჭვრეტით მოქმედებს, რომელსაც სამშობლო სთავაზობს. მისი დიდი დამსახურება ის გახლავთ, რომ დროთა კავშირით პირობადადებული ლექსების გარდა, თვითნაბადი, მოხეთქილი, უანგარო ლექსიცა აქვს.

შოთა ნიშნიანიძის ცხოვრება და შემოქმედება უხვად იყო დახუნძლული სულის ნაყოფით: სიბრძნით, სიყვარულით, სულგრძელობით, დათმენით, სიხარულით, სახიერებითა და სათნოებაში სიმტკიცით. სილამაზისადმი დაუოკებელი ლტოლვა, სიკეთისა და სიყვარულის იმპულსური აღიარება, მისი ღვთით ბოძებული შინაგანი მოთხოვნილებაა. აქ ავლენს პოეტი ქრისტიანული სიწმინდით თავის არსსა და ესთეტიკურ იდეალს.

და მაინც, „შოთა ნიშნიანიძის პოეტური სამყარო არა მარტო არსებობს, იგი სილამაზის, აღფრთოვანებისა და თაყვანისცემის საგანიცაა, მისი თვალით ხილული ქვეყანა მკითხველში სიყვარულსა და აღტაცებას ბადებს, პოეტის მხატვრული სიტყვითა და ვაჟკაცური შემართებით შეძრული მკითხველი სიხარულს გულში ვერ იტევს, თვითონაც აღაკმევს სულს და იწყება ნათლის ციალი, აღბრწყინება და აფოფინება. ასე ეზიდება ამაღლებისაკენ მკითხველს შოთა ნიშნიანიძის ჭეშმარიტი პოეზია. შოთა ნიშნიანიძემ შეძლო შეენივთებინა ქართველ წინამორბედ პოეტთა მიღწევები და ერთიანი მონუმენტური ხელწერის ნიმუშად დაემარგალიტებინა“ (ელგუჯა მაღრაძე, მონუმენტური ხელწერის ლირიკოსი, წიგნიდან „საკურთხეველთან“, თბ.,1986, გვ.754.)

ლიტერატურა:

1. გიორგი გაჩეჩილაძე, სულიერი გამოცდილების სამყაროში, თბ., 1986.

2. გურამ ასათიანი, სათავეებთან, თბ., 1982.

3. რევაზ მიშველაძე, უახლესი ქართული ლიტ.ისტორია, თბ., 1998.

4. ელგუჯა მაღრაძე, მონუმენტური ხელწერის ლირიკოსი, წიგნიდან „საკურთხეველთან“, თბილისი 1986.

5. მერი ბადრიაშვილი, ვინა ვარ, საიდან მოვდივარ, გამომცემლობა „აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემია“, თბ., 2005.

6. სულხან ჟორდანია, კრიტიკის ფილოსოფია, გამომცემლობა „მოლოდინი“, თბ., 1998.

7. ციალა მესხია, შოთა ნიშნიანიძის ესთეტიკური ფენომენი, წიგნიდან „მწერალი და სინამდვილე“, თბ., 1998.

Tsiala Meskhia
Lord of Magical Metaphors
Summary

Shota Nishnianidze is one of the most prolific, versatile and intellectually vigorous Georgian poets in the 20th century. His poetry is innovative and departing from old poetical conventions but each reader feels that he continues the traditions of Vazha-Pshavela. The main character looks like Mindia - the character of Georgian Folklore.

Mindia was the most sensitive person whose manner of drawing has imaginary character and it's borrowed from the Georgian myth and folklore. The poet was also a critic and in the second half of the century he worked hard over purifying his early lyrical style.

Shota Nishnianidze contributed a great deal to the Georgian poetry. He was an artist, a great artist. His poems are poetical and philosophical, wise and transparent.

The best aspects of the „Georgian Mind“ are reflected in the refined poetry of Shota Nishnianidze.

Циала Месхия
Властелин волшебных метафор
Резюме

Шота Нишнианидзе воспринимается почитателями грузинской поэзии как наследник великого поэта Важа-Пшавела. Нишнианидзе владел тайной известного персонажа народной поэзии - Миндии, эстетическое и этическое кредо которого - понимание тайных, магических сил природы, любви ко Вселенной.

Масштабные, калейдоскопические образы-особенность творчества поэта, где реальные, обычные люди превращаются в мифических героев.

Поэт создает собственный поэтический мир и этот мир представлен пред взором и слухом читателя с огромной любовью. Каждое стихотворение поэта-законченное произведение, подчиненное канонам композиции («Пчела», «Когда я умер»...).

Лучшие, глубочайшие нюансы «грузинской души» отражены в поэзии Ш. Нишнианидзе, поэзии рафинированной, утонченной.

Нино Этерия
(Грузия)

О ЯЗЫКЕ И ВОЗРАСТЕ В СОЦИОЛИНГВИСТИКЕ

Для любого носителя языка понятно, что пожилые люди говорят иначе,чем молодые. Исследователь Е.Д. Поливанов использует употребление на письме (ея) в родительном падеже, в отличие от (её) в винительном (в 1920-е годы) именно как признак «старого языка, т.е языка уходящего поколения, языком чужих для обывателя с языковым мяшлением 1913 г» (1). Характеризуя «комсомольский язык» 1920-х, Поливанов пишет о нём как о другом языке по сравнению с предвоенным, и добавляет, что, «если, б, не революция, таких громадных изменений мы бы не наблюдали» (2).

Однако можно ли называть эти различия возрастными? Известно, что язык меняется постоянно (хотя его изменения в эпоху бурных социальных изменений, конечно же, более заметны), и каждое следующее поколение, получая от родителей язык в одной форме, передаёт его своим детям несколько изменённым - что и состовляет процесс языкового изменения и развития. Эти изменения в языке можно определить как изменения в поколении (поколенческие). Поколенческие различия существуют всегда. В нормально развивающемся языке, опирающемся на язык трёх поколений, «стандарт» определяется с направленностью на среднее поколение, являющееся носителем того варианта языка, который в данном обществе принимается за норму. В речи молодого поколения всегда больше инноваций, в речи старшего - больше слов, выходящих из употребления. В периоды резких социальных изменений норма передвигается. К примеру, в эпоху революций начала XX-го века в русском языке происходили два противоположных процесса: в Советской России норма ориентировалась на инновационный язык молодых, а в эмиграции - на консервативный язык старшего поколения.

Очень много работ посвящено исследованию «молодёжного жаргона». Выделяют несколько разновидностей молодёжного жаргона: школьный, рабочий, студенческий. В статье «Социолингвистические аспекты изучения современного русского языка» Л.П.Крысин пишет, что «лингвистическая сущность всех этих разновидностей одна и та же: игра со словом и в слово, метафоризация словестных значений с целью создания экспрессивных, эмоционально окрашенных средств языкового вырыжения» (3). Люди, владеющие молодёжным жаргоном , двуязычны, т.е. в своей среде они пользуются жаргонными средствами, а в официальных и нейтральных ситуациях переходят на стандартный язык. Далее Л.Крысин отмечает, что появление молодёжного жаргона не вызвано особой необходимостью, т.е. все понятия можно выразить и средствами стандартного языка. Следовательно молодёжный жаргон имеет лишь экспрессивную функцию. Возникает вопрос: если экспрессивных средств в стандартном языке более чем достаточно, зачем же вводить дополнительные жаргонные средства? Создатели и пользователи жаргона расширяют и развивают другую языковую функцию - функцию, «самоиндефикации», создают языковые границы, помогающие им поддерживать своё самозознание.

Итак, речь людей зависит от возраста. Язык старшего поколения более консервативен, в речи пожилых людей больше слов, выходящих из употребления, грамматические и лексические инновации относятся к детям и молодёжи, а людям среднего возраста свойственен стандарт.

Однако характеристике речевых стилей людей разных возрастных групп не исчерпываются приведёнными выше различиями в поколении. Так, в современной европейской культуре пожилым свойственна речь более спокойная и степенная, чем молодым. То же касается и инноваций: в каждом поколении свои инновации, свойственныданному поколению, однако тот факт, что в речи молодых инноваций всегда больше не зависит от года рождения. В речи каждого следующего молодого поколения есть неологизмы, свойственные речи определённых возростных групп.Для речи конкретного поколения характерны свои неологизмы. Например, в 1920-е, 1990-е годы, в период коренной ломки социальной и политической структуры таких неологизмов, естественно, больше, в спокойные периоды - меньше, а в речи молодых они есть всегда.

Такие различия в речи молодых и пожилых, которые не сводятся к поколенчиским, можно определить как возрастные.

Основное внимание в социолингвистических исследования последних десятилетий, в которых вообще упоминался возраст, уделялось речи детей. Это проблематика лежит на стыке социолингвистики и психолингвистики.

По мнению Р.О. Якобсона язык необходимо изучать во всех его живых проявлениях: язык в действии. Язык в становлении и язык в состоянии распада.

Исследователей детской речи интересуют следующие проблемы. Прежде всего это “онтогонизм языковой компетенции (competence), т.е модели освоения ребёнком умений, связанных с овладением социальными правилами коммуникации, происходящими в основном в игре. Кпримеру игра между ребёнком и матерью - это основная область взаимодействия в раннем возрасте. По словам Дж.С.Браунера «следствием игры является привлечение внимания ребёнка к самому общению как таковому и к структуре актов, в которых общение протекает» (4). Осваивая язык, дети одновременно узнают формы предложений (грамматику), слова и социальные правила употребления этих слов. Примерно с двух лет ребёнок обнаруживает, что он говорит, и начинает задумываться, как говорит он и как говорят другие. Социальные аспекты языка начинают формироваться примерно с 12 лет.

Другой важной прблемой является: исследование процессов социализации, процесс освоения ребёнком социальных правил общения, речевого этикета, а также усвоение языка в условиях многоязычия.

Одной из причин уделения всё больше внимания языку пожилых в социолингвистике - общее старение населения в развитых странах. К примеру на 1980 год в Великобритании 11,3%, т.е. возраст примерно каждого пятого англичанина превысит пенсионный рубеж. Естественно, это повлечёт за собой изменения в структуре семьи, общества и, следовательно, изменения в социальной коммуникации.

Несмотря на это, до недавнего времени пожилые по разным причинам оставались за пределами интересов социолингвистики. Эти проблемы рассматривались с двух теоретических позиций. Во-первых, с позиции «диохронической», т.е. отношение к пожилым как к некоторой переходной группе, не стабильной и не самостоятельной и, вовторых, с позиции неизбежного упадка decrement), разрушение речи пожилых. Иными словами, социолингвистика интересовалась речью пожилых главным образом потому, что в ней проявились различные возрастные нарушения.

Обнаружив в речи пожилых стабильные речевые характеристики, можно обратиться к одной из трёх интерпретаций. Во-первых речь идёт о пожилых людях. Это обращение к «внутренним причинам». Во-вторых, можно объяснить эти отличия тем, что речь пожилых, не изменяясь с течением их взрослой жизни, сохранила или почти сохра нила предыдущее состояние языка, это «исторические причины». Наконец третий подход - «объяснения через среду» - используется при исследованиях речи двуязычных пожилых людей для объяснения того факта, что многие из них с возрастом переходят обратно на свой первый язык.

В социолингвистической литературе основное внимание уделяется тем аспектам языка, которые выявляют упадок речевых способностей пожилых людей. Исследователи стремятся показать, что пожилые люди теряют, утрачивают какие-то речевые способности и навыки, которые были им свойственны, когда они были моложе.

Одна группа исследований касается аккустических признаков голоса пожилых говорящих. Эти исследования показали, что «старый голос» легко отличается от «молодого». Голос человека старше 65 отличается от голоса человека младше 35 не только по манере произношения, например, но и по особым дополнительным шумам, которые возникают из-за возрастных нарушений работы речевого аппарата. Другие работы исследователей показывают, что с возрастом люди люди утрачивают ряд умений - например, способность воспринимать или завершать высказывания, в особенности со сложной структурой. Эта утрата происходит постепенно, линейно и становится заметной к 70 годам. Для группы, которая в англоязычной литературе называется old old (возраст свыше 77 лет, в отличие от young old - возраст от 64 до 76 лет), зафиксировано заметное снижение способности к пониманию, воспроизводству и запоминанию речи. При этом грамматика языка сохраняется у пожилых людей практически полностью.

Подобные исследования проводить достаточно сложно потому, что не всегда ясно, что именно мы измеряем - языковые способности или индивидуальные методикопсихологические особенности.

Кроме того, даже в речи здорового пожилого человека есть возрастные нарушения нормы, опирающиеся при этом на норму, усановленную в речи среднего поколения. Этот подход в литературе называют «дефицитным». Он заведомо предполагает, что упадок и разрушение речи в пожилом возоасте является нормой.

Следующий подход - «второе детство», согласно которому, речь пожилых чем дальше, тем больше сближается с детской речью. «Дефицитный» подход к проблеме может оказаться одним из проявлений культурного предубеждения.

Ещё один подход к исследованию возрастных речевых особенностей - так называемый вторичный регистр общения к пожилым. Изучалась речь медицинского персонала в доме для престарелых, обращённая друг другу и к пожилым обитателям дома. Выяснилось, что в разговоре с пожилыми персонал использует больше вопросов и повторений, говорит гораздо более короткими фразами и, следовательно, пользуется более простым синтаксисом. Речь молодых, обращённая к пожилым, по некоторым характеристикам неотличима от речи взрослых, обращённой к детям, и демонстрирует использование определённого регистра речи, направленного на упрощение коммуникации. Иными словами, особенности речи зависят не только от возраста говорящего, но и от возраста слушающего: с детьми или пожилыми говорят иначе, чем с «обычными взрослыми».

На следующий день возрастные характеристики речи только начинают изучать. Работ на эту тематику мало, и это в основном описания конкретных экспериментов; теоретических или обзорных работ почти не существует, поскольку неясны многие вопросы методики исследования.

Литература:

1. Поливанов.Е.Д. Статьи по общему языкознанию. М.,1968.

2. Крысин.Л.П. Социолингвистические аспекты изучения современного русского языка. М.,1989.

3. Браунер Дж.С. Онтогенез речевых актов. Психолингвистика: Сб.статей.М.,1984.

Nino Eteria
About Language and Age in the Sociolinguistics
Summary

Today description of age and speech merely deigns to be studied. The works on this subject are too small and the topic is presented in the main description of specific experiments.

People's speech depends on age. Language of senior generation is more conservative.

In speech of elder people there are more words that aren't in common use. Lexical and?grammatical innovations belong to children and youth, but for middle-aged people standard?speech is characterized. Peculiarity of speech depends not only upon the age of speaker but the?age of listener too. It is said that we must speak with children and elder people differently than with „оrdinary people“.

ნინო ეთერია
ენისა და ასაკის თემა სოციოლინგვისტიკაში
რეზიუმე

დღეისათვის მეტყველების ასაკობრივი მახასიათებლების შესწავლა მხოლოდ დაწყებულია. ამ თემატიკაზე ცოტა სამუშაოა ჩატარებული, ისიც ძირითადად კონკრეტული ექსპერიმენტების აღწერა; თეორიული ან მიმოხილვითი მასალა თითქმის არ არსებობს, ვინაიდან გაურკვეველია კვლევის მეთოდიკის საფუძვლები.

ადამიანის მეტყველება ასაკზეა დამოკიდებული. უფროსი თაობის ადამიანების ენა უფრო კონსერვატიულია, მათ მეტყველებაში უფრო ისეთი სიტყვები ჭარბობს, რომლებიც ხმარებიდან გადის. გრამატიკული და ლექსიკური ინოვაციები უფრო ბავშვებსა და ახალგაზრდებს ეკუთვნით, ხოლო საშუალო ასაკის ადამიანებისათვის სტანდარტული მეტყველებაა დამახასიათებელი. მეტყველების თავისებურება დამოკიდებულია არა მარტო მოლაპარაკის, არამედ მსმენელის ასაკზეც, ანუ ბავშვებსა და ასაკოვნებთან სხვაგვარად საუბრობენ, ვიდრე „ჩვეულებრივ მოწიფულებთან“.

იგორ კეკელია
(საქართველო)

უდამწერლობო ენის - მეგრულის (ზანურ-კოლხურის) ფონეტიკური, გრამატიკული და ლექსიკური სტრუქტურის შესწავლის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა უკანასკნელ ათწლეულში. აქამდე ჩვენთვის ცნობილი იყო ი. ყიფშიძის (11), შ ბერიძისა (1) და არნ. ჩიქობავას (7) მიერ გამოქვეყნებული სალექსიკონო მასალები. 1997 წელს დაიბეჭდა გ. ელიავასა და პ. ჭარაიას „მეგრულ-ქართული ლექსიკონი“ (3; 8), 1998 წელს - ბ. კილანავას „900 მეგრული სიტყვა“, ხოლო 1999 წელს - დ. ფიფიას „მეგრულ-ქართული სალექსიკონო მასალები“ (9).

მიუხედავად ამისა, ზემოთ ჩამოთვლილი სალექსიკონო მასალები სრულყოფილად მაინც ვერ ასახავენ სამეგრელოს მდიდარ ლექსიკურ მარაგს. ამ კუთხით განსაკუთრებულად აღნიშვნის ღირსია პროფესორ ოთარ ქაჯაიას ავტორობით „მეგრულ-ქართული ლექსიკონის“ სამტომეულის გამოცემა (დაახლ. 1900-მდე გვერდი), რომელიც ქართველოლოგიურ მეცნიერებაში უდიდესი მნიშვნელობის მოვლენას წარმოადგენს. ლექსიკონის გამოცემა განხორციელდა გამომცემლობა „ნეკერის“ მიერ, 2001-2002 წლებში. მანვე 2001 წელს, გერმანიაში, ვისბადენში, გამოჩენილ გერმანელ ქართველოლოგთან, პროფ. ჰაინც ფენრიხთან ერთად, გამოსცა „მეგრულ-გერმანული ლექსიკონი“ (688 გვ.).

ო.ქაჯაიას თქმით, ლექსიკონს თარგმნითი, დიალექტოლოგიური, ეთნოგრაფიული, ტერმინოლოგიური, დოკუმენტირებული და ნორმატიული ხასიათი აქვს. ლექსიკონის პირველ ტომს წინ უძღვის რედაქტორის - აკად. ზურაბ სარჯველაძის სამეცნიერო ხასიათის წერილი - შესავალი, ავტორის შესავალი და გრამატიკის კურსი ძირითადი ტაბულების სახით, რითაც მკითხველს შესაძლებლობა ეძლევა გარკვეული ინფორმაციის მიღებისა ამ უდამწერლობო ენის გრამატიკულ თავისებურებებზე. ლექსიკონში წარმოდგენილია აგრეთვე შემოკლებანი (1. მასალები. ტექსტები, 2. ლექსიკონთა სია, 3. ტერმინები და 4. პირობითი ნიშნები), ხოლო მესამე ტომში, დანართის სახით, მკითხველს აქვს შესაძლებლობა, გაეცნოს ლექსიკური ფონდის თემატიკური რკალის სინონიმურ სიტყვათა 10 ჯგუფს.

„ეს წიგნი, - ვკითხულობთ რედაქტორის ბოლოსიტყვაობაში, - ქართველოლოგიის საუნჯეში საპატიო ადგილს დაიმკვიდრებს და მომავალი ეპოქის მკვლევარები მის ავტორს მუდამ მიაგებენ იმ პატივს, რასაც იგი ღირსეულად იმსახურებს... ყოველი კარგი ლექსიკონი ერის სიმდიდრეა. პატივი და ქება-დიდება მათ, ვინც ამ სიმდიდრის შექმნას მუხლჩაუხრელად ემსახურებიან“. (ო.ქაჯაია, III, გვ. 659).

მეგრული ლექსიკონის ფონდი იმდენად მდიდარია, რომ მისი სრულყოფილი აღნუსხვა რთული საქმეა. ამდენად, ბუნებრივია, ო. ქაჯაიას მიერ გამოცემულ სამტომეულში ასახვა ვერ ჰპოვა ყველა მეგრულმა სიტყვამ. ლექსიკონის შემდგომი შევსება-სრულყოფის საქმეში ვფიქრობთ, საინტერესო იქნება ჩვენ მიერ მოჩხრეკილ-მოძიებული ლექსიკური მარაგის რამდენიმე ათეული ნიმუში, რომელსაც აქვე გთავაზობთ:

ბორკი (ბორკის) - კუთხე, კონცხი, დაბოლოება. „გვალაშ ბორკის მიძუ ვანა - მთის კონცხზე მაქვს ყანა“.

ბურბუ (ბურბუს) - ღამურა; „კიდას ბურბუ მიკო უჩუ - კედელზე ღამურა მიყუჟულა“.

გიშაბუკონუა (გიშაბუკონუას) - ამოწყვეტა, ამოძირკვა, ძირფესვიანად ამოთხრა, გადატ. სულის ამოხდა. „შურს გეშაიბუკონუქ - სულს ამოგხდი“.

გობხა - კუზიანი, ამობურცული. „გობხა არდგირს ჯა ქეგვორგე - ბორცვზე ხე დავრგე“.

გოდერექუა (გოდერექუას) - გადაწონვა, განთავისუფლება. „დიხა კურთხელი, სქანი ნაჭოფა გოდერექი - მიწავ, კურთხეულო, შენი დაჭერილი გაათავისუფლე (ავადმყოფობა გადაწონე)“. უჟმურის თავიდან მოსაცილებელი რიტუალისას ამბობენ.

გოინწო (გოინწოს) - დავიწროებული. „ათე შარა გვალო გონწოე - ეს გზა სულ დავიწროებულია“.

დღებერია, დღვებერია (დღებერიას, დღვებერიას) - უშნოდ ყვითელი, გადატ. მსუქანი კაცი.

დღერდღელია (დღერდღელიას) - ბლანტი, სქელი სითხე; გადატ. მსუქანი, უშნო.

ეურგეური - მიეთმოეთი. „ქომორთუ დო ქიდიჭყუ ეურგეური - მოვიდა და დაიწყო მიეთმოეთის ლაპარაკი“.

თაჯი უჩა - შავი დაღი, ტანჯვა, გადატ. „ნაჟამა“ (უჟმური); ჰაეროვან-წვეთოვანი ინფექციით გამოწვეული დაავადება, რომელიც გართულების შემთხვევაში იწვევს ცენტრალური ნერვული სისტემის დაზიანებას. შელოცვებში ხმარობენ: „მელე-მოლე ფოთქი უჩა, თექ მითოხე თაჯი უჩა - აქეთ-იქით დარანია, იქ ზის შავი ტანჯვა“.

თქვაფი (თქვაფის) - მცირე, თხელი ტალახი (შდრ. დგვეფანა, დგვეფო - ო. ქაჯაია, I, გვ. 452).

კარანა (კარანას) - ხვატი, პაპანაქება. „თიჯგუა კარანა რე, გალე ვეგმირთე - ისეთი პაპანაქება სიცხეა, რომ გარეთ არ გაისვლება“.

კარიჩნი (რუს.) - ყავისფერი. „კარიჩნი კაბა მააძუდუ - ყავისფერი კაბა ეცვა“.

ლაბარტყია (ლაბარტყიას) - არწივის მართვე. ო. ქაჯაიას ლექსიკონში ლაბარტყია/ლაპარტყია განმარტებულია როგორც „ბრტყელი, პრტყელი“ (შდრ. ლაფართია) (II, 177).

მაორტვინაია (მაორტვინაიას) ზოოლ. „მებოსტნია“. მომწვანო ფერის ჩიტს ეძახიან.

მოშორგი(ლ)ი (მოშორგი(ლ)ს) - მოცვეთილი, გაცვეთილი. ო. ქაჯაიას ლექსიკონში „მოშორგუა“ - სახელი მოშორგუნს ზმნისა განმარტებულია, როგორც „ზერელედ ხმარება რისამე“ (II, 317).

მითარე - (ევფემიზმი) ცოლი, ქმარი.

მაკოია (მაკოიას) ენტომ. - კალია, ჭრიჭინა (შდრ. კოლი: ო. ქაჯაია, II, 155).

მუნჭყვი (მუნჭყვის) - სპილო. „ღუმა სიზმარო მუნჭყვი ქოვძირი - წუხელ სიზმრად სპილო ვნახე“.

ოფუტე (ოფუტეს) - საკვამური. გადატ. საცხოვრისი, სამოსახლო, ოჯახი. „გეჭვირი დო გენავაერი თიშ ოფუტე - დამწვარიყოს და ფერფლად ქცეულიყოს მისი ოჯახი“.

ორდალი - გასაზრდელი. ჩვეულებითი სამართლის ერთ-ერთი სახეობა, გადატ. ღვთის მსჯავრი. ეჭვმიტანილს გამოცდიდნენ გახურებულ რკინაზე ხელის შეხებით ან მდუღარე წყალში ხელის ჩაყოფით.

ოღრაში (ოღრაშის) - სასიკვდილე, დასაღუპავი, გადატ. გაიძვერა, უსინდისო, ბოროტი კაცი - (ოღ(უ)რაში). „ოღრაში კოჩი რე, ღორონთიშე ჭყელი - ბოროტი კაცია, ღვთისგან წყეული“.

ორჯოყანი - ბოროტი, დაუნდობელი, ავი განზრახვის მქონე. „ორჯოყანიე, ორიჯიშორო უქიქანს ნო ორი - ავია, საქონელივით დაუღია პირი (და ღრიალებს)“ ორ(ი)ჯყა(ე)ნი.

პარანა (პარანას) - 1. ცეცხლი. „პარანაქ გურჩქინდუ - ცეცხლი გაუჩნდა (წაეკიდა)“. 2. ისტერიკა, წივილ-კივილი. „პარანა ქიმიკათინუუ - ისტერიკაში ჩავარდა (კივილი მორთო). ბ. კილანავა განმარტავს როგორც „მდინარის ძალიან ძლიერ ადიდებას“ (1998, 16).

პარტახი (პარტახის) - გაპარტახებული, ნასახლარი, გავერანებული. „პარტახი“ ადგილის სახელწოდებაა ბანძაში (მარტვილის რ.) (ი. კეკელია, 2007, გვ. 57).

რეღმა (რეღმას) - ქვიანი, ღორღიანი ადგილი. „თიჯგუა რეღმა რე, ხაჩქუა ძაამ ძნეირე - ისეთი ქვიანი ადგილია, რომ თოხნა ძნელი საქმეა“.

ტორგო (ტორგოს)- ჭრელი. იგივეა რაც „ჭერჭე“, „ტერტე“. „ტორგო კაბა მუკმოქუნს - ჭრელი კაბა მაცვია“.

უწურუ, უწურწურუ, უწურწუფუ - ქალწული, ქალიშვილი.

ქაბარკა - ხის საოჯახო ჭურჭლის (ჯამი, მურზგა, ჩაყვა, ნიგა, ბუყუნი, ხონჩა) დასამზადებელი ხელსაწყო. იგივეა რაც ფახი (ო. ქაჯაია, III, გვ. 92).

ქაფრა (ქაფრას) - ქოჩორი, გადატ. უყურადღებოდ დატოვება. - „ქაფრას ქაგმაუ - ქოჩორზე (თავზე) შემომევლოს“.

ქეჯვარობა - რელიგიური დღესასწაული, იცოდნენ სოფ. კურზუში (მარტვილის რ.) ო. ქაჯაიას ლექსიკონში შესულია „ქენჯერობის“ ფორმით (III, გვ. 132).

ქენჩი (ქენჩის) - ტყავის ქეჩი, ქურქი, თხის ან ცხვრის ბეწვიანი ტყავი, მეჯოგის მოსასხამი; ტყებიშ ქენჩი (ტყავის ქეჩი, ტყაპუჭი).

ღანკუე (ღანკუეს) - დაკლაკნილი, დაღვრაკნილი, მიხვეულ-მოხვეული. ღანკუე ღაი პატარა ღელეა ბანძაში (იხ. ი. კეკელია, 2007, გვ. 58).

ღვეშქერია (ღვეშქერიას) - შავგვრემანი. იგივეა, რაც ღვიშქალი (ო. ქაჯაია, III, გვ. 182).

ონთე (ონთეს) - ყვითელი. ო. ქაჯაიასთან დასახელებულია ვინთელი (III, გვ. 224)/

იმუ//უმუ (იმუს//უმუს) - უმეცარი, უჭკუო, ყრუ, ცუდმოუბარი, უკადრება, ცივი და მკაცრი, უხეში.

ყანავათი (ყანავათის) - სპეტაკი, ქათქათა, თეთრი. „ყანავათიჯგუა ძღაბი რე - ქათქათა, ფითქინა გოგოა“.

შემუხი, შემხი (შემუხის, შემხის) - ოთხკუთხა ფორმის, შინნაქსოვი შალისა ან ტყავისგან შეკერილი სამუხლე, რომელსაც მონადირე იყენებდა. მასზე მიკერებული იყო კანაფის ან შალის ზონარი, რომელსაც მუხლზე შემოიხვევდნენ. მთის ძნელადსავალ ადგილებში მონადირეს მოსალოდნელი ტრავმებისა და თოვლის ჩასვლისაგან იცავდა.

ჩამახია, იხ. შემუხი, შემხი.

ჩვაპი, ჩვაბი (ჩვაპის, ჩვაბის) - უვარგისი, უსუფთაო, ტალახიანი.

ჩოხაშ[ი] ბლუზა - ჩოხის ხალათი (блуза, რუს.), ახალუხის მსგავსი შინნაქსოვი შალის ხალათი, გრძელმკლავებიანი და მაღალსაყელოიანი, ნახევრად გულჩახსნილი. „ჩოხაშ(ი) ბლუზაშა ორტყაფუ აფუდუ მონჭირელი - ჩოხის ხალათზე სარტყელი ჰქონდა მოჭერილი“.

ჩუ ური - რბილი, წყლით გაჯერებული მიწა. „ჩუ ური“ ადგილის სახელწოდებაა ზუგდიდის რაიონის სოფ. ნარაზენში.

ჩხალუა (ჩხალუას) - დაჭრა, ჭრილობის მიყენება. „ჯონჯო დუჩხალუ ხამუთ - სახეზე დანით ჭრილობა მიაყენა“.

ჩხაპუა (ჩხაპუას) - დახაზვა, დამახინჯება.

ჩხვართალი (ჩხვართალს) - ჩხრიალი. „წყურგილიშ ჩხვართალი ირჩქიედუ - წყაროს ჩხრიალი ისმოდა“.

ცურცუტი - არასერიოზული, მოლაყბე, მორატრატე. „ათეჯგურა ცურცუტიშ მაძირაფუ ვავორექ - ასეთი არასერიოზული ადამიანის მნახველი არა ვარ“.

წაკორტი - 1. წალკოტი, ბაღი, დასასვენებელი ადგილი. ტოპ. „წაკორტი“ (ბანძა, მარტვილის რ., იხ. ი. კეკელია, 2007, გვ. 56), 2. შემოღობილი ადგილი საქონლის საბალახოდ.

ჭენჭყოდუდიშ ოხვამერი - ჭეჭყოსთავის სალოცავი; რელიგიური რიტუალი, სრულდებოდა ანაკლიასა და ჭალადიდში. ნესტისა და ობის ღვთაების პატივსაცემად იმართებოდა. ხონჩას ირგვლივ შემოაკრავდნენ ანთებულ სანთლებს, შიგ ჩააწყობდნენ მრგვალ თაფლაკვერებს, საზედაშე ღვინოთი სავსე ჯამებს, ცხვრისა და მამლის ხორცს, მწვანილს და მწვანე ხის ტოტით ან სუროთი ხელდამშვენებულნი ჭაობის პირას ლოცულობდნენ. ჭაობში ღვინოსთან ერთად ცხვრისა და მამლის სისხლს მოასხურებდნენ, ჯამებს დაცლიდნენ, კვერებს მიირთმევდნენ და საფერხულო ცეკვას - „ხუჯიშ ოსხაპურს“ შეასრულებდნენ. „ღორონთ ხვამილი, ჭენჭყოთ ვადაშქვიდუა ქივანა, ქაპატიი კოს მუშ უგუნურობა - ღმერთო დალოცვილო, ჭენჭყოთი ნუ დაახრჩობ ქვეყანას, აპატიე კაცს მისი უგუნურობა“ (იხ. გ. ელიავა, 1995, გვ. 29).

ჭკვიჭკვი - ხის კოჟრი, კუნძი. 2. თავი. „ხუიშ ჭკვიჭკვი“ - მხალის თავი (თავთავი) შდრ. „ჭკვინჭკვი“ (ო. ქაჯაია, III, გვ. 482).

ხანჭურია - ჭრელი (შდრ. ტორგო).

ჭყაპი//ჭყეპი - მცირე სითხე. „ჩხოუ გეთოვჭყეპი, ჭვალუა მემიტუუ - ძროხა გამოვწველე, წველა მიმიტოვა“.

ხიმინწი, ხიმინწუა (ხიმინწის, ხიმინწუას) - გადასუფთავება, გადახვეტა, მოპრიალება. „რზენშა მასქური მო უნც დო ირფელც გეგნოხიმინწანც - დაბლობს ქარი მოჰყვება და ყველაფერს გადახვეტს (მოასუფთავებს)“ (იხ. გ. სოფია, 2001, გვ. 194).

ხინწუა (ხინწუას) - 1. გამოსუფთავება, გამოხვეტა. „წისქვირს ქირი გაგთოვხინწი - წისქვილში ფქვილი გამოვასუფთავე“. 2. ხინწუა - გადამალვა. „თაქ დააშუუ დო ეისამეთშა გეგნიხინწუ - აქ დააშავა და იერუსალიმში გაიხიზნა“.

ჯე ებური - დარაჯი, ღამის გუშაგი.

ჯირღაფი - 1. კვრა, შეთხრა; 2. სქესობრივი აქტის დაკავება (შდრ. ხოდუა - ო. ქაჯაია, III, გვ. 566).

ლიტერატურა:

1. შ. ბერიძე, მეგრული (ივერიული) ენა, შესავალი და მასალები, წიგნი I, ნაკვეთი I, ტფ., 1920.

2. გ. ელიავა, ძიებანი, 2, ქუთ., 1995.

3. გ. ელიავა, მეგრულ-ქართული ლექსიკონი (მასალები), მარტვ., თბ., 1997.

4. ი. კეკელია, ბანძის ტოპონიმია, თბ., 2007.

5. ბ. კილანავა, 900 მეგრული სიტყვა, თბ., 1998.

6. გ. სოფია, ნანაში ნინაში ობირეში, ჟურნ. „აია“, 2001.

7. არნ. ჩიქობავა, ჭანურ-მეგრულ-ქართული შედარებითი ლექსიკონი, ტფ., 1938.

8. პ. ჭარაია, მეგრულ-ქართული ლექსიკონი, თბ., 1997.

9. დ. ფიფია, მეგრულ-ქართული სალექსიკონო მასალები, თბ., 1998.

10. ო. ქაჯაია, მეგრულ-ქართული ლექსიკონი, ტ. I-III, თბ., 2001-2002.

11. И. Кипшидзе, Грамматика мингрельского (иверского) языка с хрестоматиею и словарем, Санкт-Петербургь, 1914.

Igor Kekelia
Materials for Megrelian-Georgian Dictionary
Summary

Important steps were made for studying lexical stock of unwritten language - Megrelian (the Zan and Colchian) in the last ten-years. They heve printed lexical materials, prepared by G G. Eliava's, D. Papia's, B. Kilanava's and O. Kajaya.

About fifty models of Megrelian vocabulary are given in this work. These are models that are not reflected in the above- mentioned dictionaries.

Игорь Кекелия
Материалы для мeгрельско - грузинского словаря
Резюме

В статье рассмотрены мeгрельские слова, которые не нашли своего отражения в словаре Отара Каджая «Мингрельско - грузинский словарь». Думаем, что эти лексические единицы будут интересны для исследователей этой области и использованы для дальнейшего пополнения их словарей.

ჯონი მარღანია
(საქართველო)

ლიტერატურა და საერთოდ ხელოვნება საზოგადოებრივი ცნობიერების სპეციფიკური ფორმაა, რომელიც სინამდვილის რეალურ პროცესებს ასახავს.

მხატვრული ნაწარმოები ვერ შეცვლის ხელოვნების სხვა დარგების ქმნილებებს, მაგრამ იგი სიტყვების საშუალებით გამოხატავს მოვლენას და გმირების მოქმედებას, მათი ფსიქოლოგიური თვისებები, ბუნების პეიზაჟები დინამიურობაში გადაყავს დროისა და სივრცის შეუზღუდავად, მაშინ როცა ხელოვნების სხვა დარგები (გარდა მუსიკისა) შეზღუდულნი არიან დროითა და სივრცით.

მხატვრული ნაწარმოები ეს არის მთელი სამყარო, ერთიანი ორგანიზმი, დამთავრებული, მაგრამ ამოუწურავი სისტემა, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში იმიტომ არსებობს, რომ აქვს ყველაფერი აუცილებელი და არაფერი ზედმეტი, სწორედ ეს თვისება ლიტერატურული ქმნილებისა განაპირობებს მის მარადიულობას.

ხელოვნებისთვის ძირითადად ორი რამ არის დამახასიათებელი. უპირველესი დანიშნულებაა ცხოვრების, მთელი მისი მრავალფეროვნებებით ასახვა და აღმქმელისთვის ესთეტიკური სიამოვნების მინიჭება.

ხელოვნების ამ ნიშან-თვისებას ჯერ კიდევ ანტიკურ ეპოქაში გამოჩენილი მოაზროვნე არისტოტელე უსვამს ხაზს. იგი აღნიშნავს, რომ „მიბაძვის შედეგი ყოველ კაცს ახარებს. ამის საბუთია ყოველდღიური ჩვენი გამოცდილება... სწავლის მიღება ძალიან საამოა არა მხოლოდ ფილოსოფოსთათვის, არამედ აგრეთვე სხვებისთვისაც... ამიტომ კაცს უხარია, როდესაც იგი ხედავს სურათებს, ვინაიდან უცქერს რა სურათებს, კაცს უხდება სწავლის

შეძენა და დასკვნის გაკეთება იმის შესახებ, თუ რა არის თითოეული სურათი. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც ადამიანისთვის სურათზე გამოსახული ნაცნობი არ არის, ნაწარმოები სიამოვნებას იწვევს მხოლოდ ნაკეთობით, ფერადობით ან სხვა, რომელიმე ამდაგვარი მიზეზით, აქ აშკარაა, რომ ხელოვნების ნიმუშის ესთეტიკურ დანიშნულებაზეა საუბარი.

მკითხველი, რომელიც ეცნობა ლიტერატურულ ნაწარმოებს, ერთბაშად ივიწყებს გარე სამყაროს, შედის მხატვრულ სამყაროში და, შეიძლება ითქვას, ხდება მონაწილე, მჭვრეტელი მწერლის მიერ ასახული ვითარების. ყოველივე ამის მიღწევა შესაძლებელი ხდება იმის საფუძველზე, რომ ნაწარმოებში ასახული მოვლენები, მოქმედ პირთა ქცევა თვალნათლივ, დამაჯერებლად არის დასაბუთებული, მკითხველს მოქმედების ან პერსონაჟების ქცევის სხვაგვარად ახსნა წარმოუდგენლად მიაჩნია. ლესინგი აღნიშნავდა: „ნებისმიერი მოძრაობა, რომელსაც აკეთებს მოქმედი პირი, ჩვენ უნდა გვაფიქრებინებდეს იმას, რომ ჩვენც ასე მოვიქცეოდით და არა სხვანაირად“.

შემოქმედებითი პროცესი რთულია, მეტად რთულია ფასეული ღირებულებების მქონე ნაწარმოების შექმნა, მაგრამ არც ისაა ადვილი, გარეგნულად თითქოს უბრალო მომენტის, მხატვრული მოტივირების აღქმა.

მოტივირება, როგორც დასაბუთება ვარაუდობს თავისი ადრესატის არსებობას, ე.ი. იმას, ვინც უნდა დაარწმუნოს. ამიტომ აუცილებელია მისი ანალიზი არა მარტო შემოქმედებითი პროცესის მხრივ, არამედ აღქმის ფსიქოლოგიის მხრივაც.

მხატვრული ნაწარმოების აღქმის პროცესში მკითხველი აცნობიერებს ასახულ ვითარებას, ადამიანთა ქცევას, აგრეთვე საკუთარ დამოკიდებულებას გარემოსთან, რომელშიც უხდება ცხოვრება. იგი არკვევს პერსონაჟისა და ავტორის დამოკიდებულებას სამყაროსთან, ახდენს მის აბსტრაგირებას, არა ერთი ეპიზოდის გაცნობიერებით, არამედ მის სხვა ეპიზოდებთან კავშირში.

მოტივირების აღსაქმელად აქტიურად მოქმედებს ფსიქოლოგიური მექანიზმი (პროგნოზირება, გათვალისწინება, მოლოდინი). რუსი თეორიტიკოსი ი.ტინიანოვი აღნიშნავს, რომ „სპეციალური მხატვრული საშუალებებით მწერალი მკითხველს უმუშავებს ერთგვარ წინაგანწყობას სახეების მთლიანობაში აღსაქმელად და მკითხველი უკვე ვერ ამჩნევს ცალკეულ არამოტივირებულობას, შეუთანხმებლობას, ზოგჯერ ძალიან არსებითს“.

მწერალი ითვალისწინებს სუბიექტის აღქმის თავისებურებას და ხშირად ხელოვნურად ახდენს აზრობრივ შეწყვეტას, ამით ის ააქტიურებს მკითხველის გონებას, სწორედ ამაზეა დაფუძნებული მწერლის ე.წ. „საიდუმლოების ტექნიკა“, დამახასიათებელი არამარტო სათავგადასავლო, დეტექტიური ლიტერატურისათვის.

მწერალი არა მარტო ქმნის ცალკეულ, ერთმანეთისაგან იზოლირებულ, განცალკავებით არსებულ სახეებს, არამედ აჩვენებს მათ კავშირს, ხსნის ერთი სახისთვის დამახასიათებელ თვისებას მეორის მეშვეობით. მის ერთ-ერთ ძირითად ამოცანას შეადგენს ის, რომ მკითხველს საინტერესო ცხოვრებისეულ მდგომარეობაში უჩვენოს ადამიანები, რომელთა შესახებაც თვითონ ლაპარაკობს.

მხატვრულ ნაწარმოებში ასახული ვითარების, მოქმედ პირთა ქცევის სრულყოფილად აღქმისთვის არასაკმარისია მისი ერთჯერადი კითხვა და აქედან გამომდინარე, დასკვნის გაკეთება. ერთი და იგივე ნაწარმოების მრავალჯერადი წაკითხვა და ანალიზი მკითხველს აძლევს საშუალებას ჩაწვდეს იმ ნიუანსებში, რომლებიც მას გამორჩა პირველადი აღქმისას - თუნდაც მისი ცხოვრებისეული და ესთეტიკური გამოუცდელობის გამო. სავსებით სწორად აღნიშნავს ვ.ასმუსი სტატიაში “კითხვა, როგორც შრომა და შემოქმედება: „ნაწარმოების ნამდვილ პირველად წაკითხვას წარმოადგენს მისი მეორადი კითხვა“.

აქსიომაა, რომ მხატვრული ნაწარმოები იქმნება ფართო საზოგადოებისთვის, იგი მკითხველთათვის არის განკუთვნილი, რომელიც მისგან მოითხოვს ასახულში ღირსეულად წვდომის ერთგვარ ტალანტს.

რუსი მწერალი მ. გორკი ეხებოდა რა ბალზაკის „შაგრენის ტყავის“ ერთ ეპიზოდს, წერდა: „განცვიფრებული დავრჩი, როცა ჩავიკითხე ის გვერდები, სადაც ასახულია ბანკირთან ღრეობის ეპიზოდი, სადაც ერთდროულად რამდენიმე ათეული კაცის ლაპარაკი ქმნის ქაოსურ ხმაურს, მაგრამ მთავარია, რომ მე არა მარტო მესმის, არამედ ვხედავ კიდევაც, ვინ რას ამბობს, ვჭვრეტ მათ ღიმილს, მიმიკებისა და ჟესტების მოძრაობას, თუმცა ბალზაკი არ საუბრობს ბანკირის სტუმრების პიროვნულ თვისებებზე, არ გვიჩვენებს მათ ხასიათებს“.

სავსებით ნათელია, რომ ნაწარმოებში ასახული სიტუაციის, მოვლენისა და ვითარების აღქმა დამოკიდებულია სუბიექტის მომზადებულობაზე ასახულის აღსაქმელად.

ლიტერატურულ ნაწარმოებში მხატვრულ მოტივირებაზე მსჯელობა დიდად არის დამოკიდებული აგრეთვე იმაზე, თუ როდის ხდება მისი გააზრება - უშუალოდ კითხვის პროცესში თუ ნაწარმოების მთლიანობაში აღქმის შედეგად მიღებული ესთეტიკური ზეგავლენის შემდეგ. ვინაიდან, ზოგ შემთხვევაში ავტორს ისე მიჰყავს თხრობა, რომ მოქმედების მიმდინარეობა მოცემულ ეტაპზე მკითხველთათვის გაუგებარი შეიძლება იყოს, შეიძლება ავტორი მიმართავდეს ე.წ. „საიდუმლოების ხერხს“, რომლის გახსნა შემდეგში იქნება შესაძლებელი.

ჩვენი აზრით, ნაწარმოებში სიუჟეტის ცალკეული ელემენტების, მოქმედ პირთა ქცევის საფუძვლიანობაზე საუბარი უპრიანი იქნება მკითხველის მიერ ნაწარმოების მთლიანობაში აღქმის შედეგად მიღებული ესთეტიკური ზეგავლენის შემდგომ, ვინაიდან ნაწარმოების მთლიანობაში აღქმა იძლევა სწორედ იმის საშუალებას, რომ მართებულად იქნეს აღქმული მასში ასახული ვითარების, მოქმედ პირთა ქცევის საფუძვლიანობა. აუცილებლად გასათვალისწინებელია ის მომენტიც, რომ სუბიექტი, რომელიც ეცნობა ლიტერატურულ ქმნილებას მეტწილად გარკვეული უნდა იყოს იმ პერიოდის ისტორიულ ვითარებაში, როდესაც მოღვაწეობს ესა თუ ის მწერალი და იქმნება ნაწარმოები, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მისთვის გაუგებარი ან ნაკლებ დამაჯერებელი იქნება ავტორის პოზიცია.

ნაწარმოებში ასახული ვითარების, მოქმედ პირთა ქცევის ახსნა ავტორის მიერ შეიძლება პირდაპირ იყოს ფორმულირებული, ან მის ახსნას იგი იძლეოდეს პერსონაჟის გამონათქვამის სახით. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება არ ჩანდეს, იგულისხმებოდეს, მაგრამ ავტორის თხრობის მანერიდან გამომდინარე ადვილი მისახვედრი იყოს მისი პოზიცია, რუსი მწერალი ა.ჩეხოვი აღნიშნავდა: „უნდა წერო ისე, რომ ავტორის განმარტების გარეშე, თხრობის პროცესიდან გამომდინარე, მოქმედ პირთა ქცევის, საუბრის საფუძველზე მკითხველი თავად ხედავდეს თუ რასთან გვაქვს საქმე“.

როგორც ზემოთ ითქვა, მხატვრული ნაწარმოები ეს არის ერთი მთლიანი სისტემა, რომელსაც გააჩნია ყველა ის აუცილებელი კომპონენტი, რომელიც მის სიცოცხლისუნარიანობას განაპირობებს, ამიტომ მისთვის ზიანის მომტანია, არა მარტო ცალკეული ეპიზოდების ან მოქმედ პირთა ქცევის დაუსაბუთებლობა, არამედ ამა თუ იმ მომენტის გადაჭარბებული შეფასება. ეს არის შემთხვევა, როცა მწერალი არ უწევს სათანადო ანგარიშს მკითხველის აქტიურობას და ნაწარმოებში შეაქვს სიტუაციის, მოქმედ პირთა ქცევის გადაჭარბებული შეფასება. სწორედ ამაზე მიუთითებდა ა.ჩეხოვი სუვორინს: „იმის შიშით, რომ თქვენ ვერ გაგიგებენ, თვლით საჭიროდ მოტივირებულ იქნას ნებისმიერი ვითარება, მდგომარეობა“.

ხშირ შემთხვევაში თუ ავტორის მიერ სიტუაციის, მოქმედ პირთა ქცევის მოტივი არ არის დასაბუთებული, მკითხველი აწყდება წინააღმდეგობას, ის შეიძლება ვერ ჩაწვდეს ავტორის აზრს, მისი ჩანაფიქრის სიღრმეს და მიუთითოს ამა თუ იმ ეპიზოდის თუ მოქმედ გმირთა ქცევის არასაფუძვლიანობაზე. მაგრამ ამა თუ იმ ელემენტის, როგორც არამოტივირებულობის შეფასება შეიძლება იყოს სუბიექტის ესთეტიკური განუვითარებლობის შედეგი. შესანიშნავად წერდა გოეთე: „თუ ვინმე ჩივის ნისლზე, გაუგებრობაზე ნაწარმოებში, უნდა გაირკვეს თუ ვის თავშია ნისლი, მწერლისა თუ მკითხველის“.

მხატვრულ ნაწარმოებში არანაირ შემთხვევით ელემენტს არა აქვს ადგილი, მწერლის ყოველ სიტყვას, განსაკუთრებით მხატვრულ დეტალს უმნიშვნელოვანესი ესთეტიკური ფუნქცია აკისრია. ესა თუ ის წვრილმანიც კი გარკვეული აზრის გამომხატველად გვევლინება და საბოლოო ჯამში კი ცხოვრებისეული რეალობის მხატვრულ სიმართლედ გარდაქმნას ემსახურება, რომელიც არანაკლებ ნამდვილია და დამაჯერებელი, ვიდრე რეალურად არსებული და რომლის აღქმა და გააზრება მკითხველის მიერ შესაძლებელია მხოლოდ და მხოლოდ მწერლის შემოქმედებითი პროცესის გათვალისწინებით, ნაწარმოების მთლიანობაში აღქმის საფუძველზე.

ლიტერატურა:

1. არისტოტელე, პოეტიკა. თბ., 1979.

2. თ.კიკაჩეიშვილი, მხატვრული დეტალი აკაკის პროზაში, ნარკვევები მე-19 საუკუნის ქართული მწერლობიდან, თბ., 1979.

3. გრ.კიკნაძე. ლიტერატურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები. თბ., 1978.

4. Акимова А. Мотивировка. Вопросы литературы. №10. М.,1960.

5. Алибекова Г.С. Грани художественности. Баку,1981.

6. Асмус В.Ф. Чтение как труд и творчество. В книге : Вопросы теории и истории эстетики. М.,1968.

7. Выготский Л.С. Психология искусства. М.,1968.

8. Зивельчинская Л.Я. Заметки о литературном мастерстве. М.,1962.

9. Никифорова О.И. Восприятие художественной литературы школьниками. М.,1959.

10. Цейтлин А.Г. Труд писателя. М.,1968.

11. Якобсон Н. Психология художественного восприятия . М.,1964.

Joni Margania
Literary Plausibility and Some Aspects of its Perception in Writing
Summary

Writers generate in the reader the perception of character unity using some special artistic facilities, and the reader does not notice anymore the separate discrepancies, sometimes quite substantial.

Perception of the artistic motivation has its specifics, depending on whether it is done during the direct aesthetic perception or in the process of „aesthetic consequences“.

Джони Маргания
Художественная правдоподобность и некоторые аспекты его восприятия
в литературном произведении
Резюме

Специальными художественными средствами писатель вырабатывает у читателя установку на восприятие единства характера, и читатель уже не замечает отдельных несогласованностей, подчас весьма существенных.

Осознание художественной мотивировки имеет свою специфику в зависимости от того, совершается ли оно в ходе непосредственного эстетического восприятия или в процессе «эстетического последствия».

Эльнура Ибрагимхалилова
(Азербайджан)

Интралингвистический речевой этикет и текстообразующее
представление в английском языке

В лингвистической литературе нет ни единого мнения по поводу лингвистического статуса текстообразующего представления.

Одни исследователи считают их разновидностью обычного повествовательного предложения, включающего в себя глаголы с модальным оттенком (1,105) или указательные местоимения в роли подлежащего (3, 10).

Другие лингвисты предлагают рассматривать их как односоставные беспредикативные предложения (4,9).

Наиболее перспективным представляется трактовка текстообразующего представления как частного типа вокативного предложения наряду с приветствиями, прощениями и пожеланиями (2,112).

Текстообразующие представления, как и другие виды вокативных предложений, отмечены двумя обязательными категориальными грамматическими значениями: темпоральностью (настоящей длительностью) и направленностью к адресату, в отличие от обращения, которое имеет только одно из этих категориальных значений - направленность к адресату. Например: Good morning, John. В противоположность им пожелания, представления и приветствия имеют, наряду с направленностью к адресату, еще и временной фактор. Помимо этого, вокативные предложения характеризуются связью с этическим моментом.

Ситуационный анализ показал, что специфичность текстообразующего представления определяется, в первую очередь, тем, что они создают особый вид речевой ситуации с замкнутой коммуникативной связью. Иными словами, это определенный тип речевой ситуации, имеющий четко очерченные границы. Данные границы определяются наличием:

При анализе различных форм и видов текстообразующих представлений целесообразно ввести такие два понятия, как акт текстообразующего представления, с одной стороны, и процесс текстообразующего представления, с другой. Под актом текстообразующего представления понимается сам факт представления лица «С» лицу «В» через посредство лица «А». Под вторым - то есть под процессом текстообразующего представления нами понимается линия коммуникативной связи, последовательно реализующая соединение лиц «А», «В» и «С» в строго определенных пространственных позициях (каждая из этих позиций внутри речевой ситуации закреплена за лицами «А», «В» и «С»).

Выделение лиц «А», «В» и «С», под которыми понимается конкретно названные люди, характеризует речевой аспект текстообразующего представления. Речевое соотношение лиц «А», «В» и «С» неравнозначно их языковому статусу. Языковой статус предполагает наличие грамматических моделей, которые различаются по наличию полной или частичной задействованности в них лиц «А» и «»В». Грамматические модели распадаются на два типа: предикативный и непредикативный, из которых первый (предикативный) отмечен, в свою очередь, двумя разновидностями: модальной и немодальной.

Такие грамматические модели состоят из совокупности языковых структур, включающих определенные глаголы, местоимения, наречия и т.д. Порядок их следования, использование в строго определенных словоизмененительных формах создают языковые параметры текстообразующего представления. Именно они позволяют говорить о парадигматической сетке интерлингвистического текстообразующего преставления.

Модальная разновидность предикативного текстообразующего представления содержит в своей структуре:

1. глагол-сказуемое модального характера (типа let, allow, permit и т.д.)
2. личное местоимение в объектном падеже (me);
3. глагол introduce

Это - обязательные компоненты модели. Например:

FRANK: Certainly… let me introduce my father, Miss Warren.

(B. Shaw)

Наряду с этими компонентами данная модель часто содержит расширение, включающие факультативные компоненты. К числу последних относится непосредственное название лица «С»:

VIVIE: (going to the clergyman and shaking his hand) Very glad to see you here, Mr. Gardner. Let me introduce everybody.

(B. Shaw)

Кроме того, модель обычно содержит грамматическое выражение адресата, то есть лица или группы лиц, объединенных как лицо «В». Это эксплицитное отображение лица «В» осуществляется с помощью личного местоимения «you». В зависимости от того, занимает ли оно место прямого или косвенного дополнения в предложении, данное местоимение сопровождается или не сопровождается предлогом «to»:

TRENCH: Perhaps I should introduce my friend Cokane to you, Mr. Sartorius: Mr. William de Burgh Cokane.

(B. Shaw)

Модальная разновидность представления предусматривает грамматическую выраженность лиц «А», «В» и «С» и распадается на обязательную (то есть фиксированную) и факультативную (то есть нефиксированную) части. Фиксированная часть приближается к фразеологическим единицам с вариативной заменой модальных глаголов. Однако появление каждого их них ограничено общесемантическим значением волеизъявления.

Итак, данная модель подразделяется на фиксированную и нефиксированную, вариативную части следующим образом:

Нефиксированная часть состоит из двух компонентов: избыточного и дополнительного (или вариативного):

1. Избыточный компонент (you) не зависит от речевой ситуации и является адресатом, то есть тем членом (лицо «В»), посредством которого реализуется акт текстообразующего представления.

2. вариативный или дополнительный компонент, выраженный через имя существительное (антропоним или нарицательное) или личное местоимение 2 или 3 лица. Этот компонент оказывается зависимым от речевой ситуации. Он входит в речевую ситуацию и в зависимости от отношений, сложившихся между лицами «А» и «В», в языковой системе выбирается требуемая модель текстообразующего представления. Исходя из этого, можно заключить, что выбор грамматической модели текстообразующего представления определяется речевым этикетом.

Предикативное текстообразующее представление модального характера различается по степени проблематичности, заключенной в модальном глаголе. Степень модальности неравнозначна в глаголах, используемых для текстообразующего представления. С грамматической точки зрения предикация зависит от используемого глагола и получает своего рода «смещенный» ракурс: от чистой желательности (вокатива), выраженного глаголом „let“”, к модальной проблематичности, которая выражается с помощью глаголов must, should like, may, allow, permit и т.д.

В этом плане заслуживает внимания шкала убывания признака наименьшей обязательности, которая имеет место в рассматриваемых предикативных моделях.

Если „let“ в значении чистого вонтатива (волеизъявления) означает «позвольте», то это значит, что используется в текстообразующих представлениях, где главную роль играет фактор зависимого обращения лица «А» к лицу «В». Объясняется это тем, что именно у лица «В» как бы испрашивается разрешение на сам факт представления ему какого-то нового и неизвестного лица «С», с которым лицо «В» до этого времени знакомо не было.

Если глагол “may” в смысле чисто модального волеизъявления - запроса о разрешении имеет значение «можно», то это значит, что в текстообразующих представлениях этого типа главную роль играет фактор убежденности в получении разрешения. Итак, непрямой запрос о возможности представления носит скорее условный характер.

Сравните:

Let me introduce…

May I introduce…

Если глагол «may» имеет, согласно словарным дефинициям, значение умственной (интеллектуальной) возможности, исходящей от того, кто представляет - то есть от лица «А», то глаголы “to allow” и “to permit” характеризуются, в первую очередь, значением разрешения, испрашиваемого у того, кому представляют, то есть лица «В». При этом если “to allow” означает разрешение, которое с самого начала считается вполне допустимым, то в глаголе “to permit” доминирует другой оттенок модальности: он означает, что акт представления может иметь место лишь после получения согласия лица «В».

Наряду с рассмотренной группой волеизъявления - запроса о разрешении в грамматической модели текстообразующего представления существует еще одна группа. Она также передается модальным предикатом, но выражает волеизъявление обязательности.

Итак, грамматическая модель представления с модальной предикацией включает также и такие глаголы как should, should like и must. Все они несколько отличаются от только что рассмотренных, так как смысловой акцент падает у них не столько на разрешение, сколько на долженствование.

Текстообразующее представление является в некоторых социальных ситуациях обязательным, поскольку в определенных условиях, в которых оказывались собеседники, они вынуждены познакомиться. Модель обязательности волеизъявления весьма показательна в рассматриваемом отношении. Если, например, „should“ в смысле волеизъявления обязательности имеет значение «считать необходимым», то это значит, что в текстообразующем представлении такого рода главную роль играет фактор преднамеренного действия.

Таким образом, здесь наблюдается определенная зависимость, назовем ее смысловой субординацией компонента «В» компоненту «А». В этом случае нет координации, то есть, нет равенства компонентов «А» и «В», как это наблюдалось в предыдущей группе текстообразующего представления с «may» и т.д. Выражение такой субординационной зависимости и подчинения компонента «В» компоненту «А» грамматически проявляется в формировании не вопросительного, а повествовательного предложения. В нем имеет место выражение компонента «А» через личное местоимение «I» в форме подлежащего. Как и всякое подлежащее, оно занимает фронтальную позицию в текстообразующем представлении и сочетается с предикативной формой, содержащей в своей смысловой структуре сему обязательности в доминирующей позиции.

Таким образом, использование различных модальных оттенков в грамматической модели представления носит особый характер. Оно указывает на допустимую меру условности. С точки зрения принятого в обществе интерлингвистического этикета, представление, как таковое, все равно имеет место. Но форма его реализации зависит от воспитанности представляющего, то есть от типа «А». Иными словами, интерлингвистический этикет определяет грамматическую форму текстообразующего представления. Поэтому использование модального глагола носит в текстообразующем представлении совершенно своеобразный характер: он подчеркивает меру условности, допустимую в каждом конкретном случае. Итак, в смысловом отношении наблюдается возрастание независимого характера текстообразующего представления, осуществляемого лицом «А».

В грамматическом отношении возрастание этой независимости выражается в использовании различных языковых единиц, отражающих этот процесс. Так, „let“ предусматривает субординацию лица «А» лицу «В», „may“ их координацию, „allow“ и „permit“ оказываются связующим звеном с «should», семантика которого предполагает субординацию лица «В» лицу «А». В «must» представлена максимальная степень подчинения лица «В» лицу «А».

Немодальная разновидность предикативного текстообразующего представления не предполагает полного языкового выражения лиц «А» или «В»:

Nurse Guiness: My gracious! It's Miss Addie, Lady Utterword, Mrs. Hushbye's sister: the one I told the Captain about

(B. Shaw)

В отличие от модальной модели представления она не распадается на фиксированную и вариативную части. Ее специфика заключается в неравнозначной семантической нагрузке дейктических компонентов в позиции подлежащего „Sit“, „Sthis“, „Sthat“, «Sthere», «Shere».

Непредикативная модель текстообразующего представления ограничена в языковом плане наличием грамматической формы, выражающей только лишь лицо «С» с его возможным расширением. Эта модель не имеет факультативной части и не включает в себя эксплицитного выражения ни лица «А», ни лица «В».

Таким образом, текстообразующее представление получает свое выражение в речевой ситуации, которая носит типизированный характер. Ее типизация позволяет обобщить конкретных людей в виде обобщенных лиц «А», «В» и «С».

Языковое воспроизведение речевой ситуации достигается благодаря наличию определенных грамматических моделей, которые создают грамматическую парадигму текстообразующего представления в языке.

Отсутствие в нефиксированной части грамматических форм для выражения лица «В» (или двух лиц «А» и «В») одновременно создает грамматически модели эллиптированного представления. К ним относятся немодальные предикативные и непредикативные модели текстообразующего представления. Однако отсутствие этих лиц в грамматических моделях (типа It is John или Miss Eliza Doolittle) не означает их отсутствие в речевой ситуации. Эти лица являются исходными и обязательными частями речевой ситуации. Они создают ее именно потому, что известны друг другу, название данных лиц в речи при текстообразующем представлении является избыточным и может опускаться.

при текстообразующем представлении является избыточным и может опускаться. В отличие от речевого эллипсиса в представлении имеет место такой вид эллипсиса, который приобрел характер нормативной языковой модели.

В плане коммуникативной значимости текстообразующего представления разделяются на:

1. официальные, строящиеся по грамматической модели модального типа и непредикативной модели;

2. неофициальные, включающие в себя немодальный тип грамматической модели представления.

Литература:

1. Бархударов Л.С. Структура простого предложения современного английского языка. М., Высшая школа, 1966. А также: Очерки по морфологии современного английского языка. М., Высшая школа, 1975.

2. Кошевая И.Г. Теоретическая грамматика английского языка. М., 1982.

3. Новикова Г.П. Предложения с обобщающими подлежащими „it“, „this“, „that“ в современном английском языке: Автореф. дисс канд. фил. наук, М., 1981.

4. Чемоданова Т.А. Предложения с неопределенно-личным местоимением „one“ в качестве подлежащего: Автореф. дисс. канд. фил. наук, М., 1982.

Elnura Ibrahimkhalilova
Inter-Linguistic Speech Etiquette and Text-making Performance in English
Summary

The article talks about grammatical models of text-making performance in modern English. In the same way it is defined the linguistic status of text-making performance as one of vocative sentence forms, described speech aspects of text-making performance, followed by the typology of grammatical models of text-making performance asaspeech system unit.

ელნურა იბრაგიმაჰალილოვა
ინტერლინგვისტური სამეტყველო ეტიკეტი და ტექსტის
შედგენის წარმოდგენა ინგლისურ ენაში
რეზიუმე

სტატიაში აღწერილია თანამედოვე ინგლისური ენის ტექსტის შედგენის გრამატიკული მოდელი. ამავე დროს განსაზღვრულია ტექსტის შედგენის ლინგვისტური სტატუსი, როგორც მიმართვის ერთ-ერთი საშუალება. ნაშრომში მოყვანილია ტექსტის შედგენის ლინგვისტური ასპექტები და აღწერილია გრამატიკული მოდელის ტიპოლოგია, როგორც ენობრივი სისტემის ერთეული.

მარინე ტურავა
(საქართველო)

ილია ჭავჭავაძის მკვლელობა ერთგვარ წყალგამყოფად იქცა ქართულ სინამდვილეში, ამიტომაც იტყვის მოგვიანებით გალაკტიონი - „წიწამურთან რომ მოკლეს ილია, მაშინ ეპოქა გათავდა დიდი“. ალბათ, მარტო ქართველებს არ მოგვიკლავს ცნობილი ადამიანი, მაგრამ ილია ჩვენთვის მხოლოდ ცნობილი ადამიანი კი არა, ერის მამა, მისი წინამძღოლი იყო. ამიტომაც თქვა იაკობ გოგებაშვილმა: „იქნებ არც ერთ მსოფლიო გენიოსს არ ჰქონდეს იმოდენა მნიშვნელობა თავისი ერისათვის, რამდენიც აქვს ილია ჭავჭავაძეს საქართველოსთვის“. ასეთი მისია კი, როგორც ჩანს, ოდენ ქართულ მწერლობას მიანიჭა არსთა გამრიგემ („მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის“, „ღმერთთან მიტომ ვლაპარაკობ, რომ წარვუძღვე წინა ერსა“). თორემ იქამდე ვახტანგ გორგასალი, აშოტ კურაპალატი და ვინ იცის, კიდევ რამდენი ღირსეული ქართველი მოგვიკლავს. „ილიას მკვლელებს რომ შეეძლოთ, საქართველოსაც მოკლავდნენო,“ - ეს ვაჟა-ფშაველაა.

ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაზე ბევრი ითქვა და დაიწერა. უახლოესი წარსულიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს როსტომ ჩხეიძის 2004 წლით დათარიღებული თხზულება „ეკლიანი და პატარა გზა“, რომელიც ილიას მოწამეობრივ აღსასრულს ეძღვნება და რომელსაც თავად ავტორი „დეტექტიურ ცდას“ უწოდებს. ეს არის პოსტმოდერნისტული ტიპის ნაწარმოები. მასში ილიას მკვლელობა ორივე პოლუსიდან, პოზიციიდან არის განხილული. იგი ეყრდნობა დოკუმენტურ, ისტორიულ წყაროებს. როსტომ ჩხეიძე ბელეტრიზებული ხერხებით ნათლად წარმოგვიდგენს იმ გზას, რომელიც საქართველომ XIX საუკუნის შუა წლებიდან წიწამურის ტრაგედიამდე გაიარა. ცნობილი კრიტიკოსი ლალი დათაშვილი ესეიში „ნათელი ბნელსა შინა“ მწერლის ამ წიგნთან დაკავშირებით აღნიშნავს: „როსტომ ჩხეიძის ეს წიგნი და მთელი მისი შემოქმედება ნათლისა და უფლის, ღვთისა და მამულის სამსახურის გზით სვლის მაგალითია. ამის მიზეზი ისაა, რომ მწერალს საუკეთესოდ ესმის წინაპართა ფიქრი და განსჯა, მათ შორის უხილავი კავშირი არსებობს, რომელიც მადლის წყაროდ მოედინება, რადგან ეს ის ბედნიერი შეხვედრაა, როცა გამწირველიც ვარგა და შემწირველიც“. წიგნის კომპოზიციური ქარგა მოზაიკურ პრინციპზეა აგებული. ავტორმა მოგვიანებით, 2007 წელს, მეორე, შევსებული ვარიანტიც გამოსცა, ახალი მონაკვეთი ძველ თავებს შორის მიმოფანტა (1).

ამ თხზულებისაგან განსხვავებით ოთარ ჭილაძის „მარტის მამალში“ თითქოს სასხვათაშორისოდ, ცენტრალური ამბის პარალელურად, მართალია, დოკუმენტურ წყაროებზეც, მაგრამ ძირითადად მწერლურ ალღოზე დაყრდნობით, ავტორი ილიას მკვლელის ფსიქოანალიზს გვთავაზობს. ავთენტიკურ თხრობას ენაცვლება პერსონაჟის ქვეცნობიერი იმპულსების, რეფლექსირების პროცესი. ჭილაძე ზედმიწევნით სიზუსტით აგვიწერს ილიას მკვლელის ფიქრის ინტენსიურ მოძრაობას, ცხადსა და რეალურს - წარმოსახვითი და სიზმრისმიერი ენაცვლება. რომანში ასახულია ნიკოს - ყმაწვილი კაცის ცხოვრება, რომელიც სიკვდილთან მოულოდნელი, „პირისპირ შეხვედრის“ მერე მძიმე სულიერ ტრამვას მიიღებს.

ნაწარმოებში მემკვიდრული მომენტები, თაობიდან თაობას გადაცემული თვისებებია აქცენტირებული. ეს კარგად ჩანს ნიკოსა და გოგიას (ილიას მკვლელის დისშვილის) ფარულ, მოდერნისტულ ანტითეზაში. ეს მარადიული მკვლელობა (ილიას მკვლელობა) არა მხოლოდ მკვლელს „აბითურებს“, არამედ მთელ მის მემკვიდრეობასაც. მწერალი ილიას როგორც „ყველა ჩვენგანის მამას“ მოიხსენიებს, ამიტომაც მისი მკვლელობისათვის პასუხისმგებლობა ყველა ჩვენგანმა უნდა გაიზიაროს. გოგია, ბიძის ღირსეული მემკვიდრე, სწორედ იმ ყაჩაღს კლავს, რომელთანაც მამა-შვილური ერთიანობა სულ რამდენიმე წუთის წინ ნიკომ შეიგრძნო.

პირველი მკვლელი ჯერ კიდევ ადამისა და ევას უფროსი შვილი - კაენია. რაკი დედამიწაზე სხვა ადამიანები არ არიან, იგი თავის ძმას, აბელს კლავს. კაენმა ვერ შეძლო „ცოდვაზე ბატონობა“. უფლის მსგავსად და ხატად შექმნილმა უმძიმესი ცოდვა ჩაიდინა. „აჰა, მაგდებ დღეს მიწის პირისაგან და უნდა მივეფარო შენს სახეს; დევნილი და მიუსაფარი ვიქნები ამქვეყნად და ყოველ შემხვედრს შეეძლება ჩემი მოკვლა“ (დაბ. 4,14). ყველაზე დიდი სასჯელი მაინც „უფლის პირისაგან“ გადახვეწაა. ამ გადახვეწილის შთამომავლები ვართ ადამიანები.

ამ გადახვეწილის მემკვიდრეა ილიას მკვლელი, გოგიას ბიძა, რომლის არსებაშიც ნელ-ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ ყალიბდებოდა არა უბრალოდ მკვლელი, არამედ „ყველა ჩვენთაგანის მამის“ მკვლელი. მძიმე ქვეცნობიერთან ერთად, მწერლის აზრით, ამას ცხოვრების კანონზომიერებაც განსაზღვრავს. ამ კანონზომიერების თანახმად, მკვლელი მისი ჯილაგის, ოჯახის, მოდგმის წარმომადგენელი და სხვანაირი ვერ იქნება. რადგან ადამიანად რომ იგრძნოს თავი, ცოტა ხნით მაინც რომ დაძლიოს არასრულფასოვნების კომპლექსი მთელი ცხოვრება რომ ტანჯავდა, ის უნდა მოკლას, ვისაც ყველა აღიარებს, ვინც ერის წინამძღვრად ქცეულა, ამით თავადაც მნიშვნელოვანი გახდება. რადგან მცირე ჰეროსტრატე ყველა ადამიანშია, ყველა საკუთარი გზით მოიპოვებს უკვდავებას.

ჭილაძე პერსონაჟს სახელს არ უწოდებს, იგი ილიას მკვლელია, რითაც მკვლელობის ყველა მონაწილის და იქნებ დამკვეთის, საერთოდაც საქართველოს მტრის ერთგვარ ჰეტეროგენულ, კრებით სახეს გვიხატავს. ის ვიღაცა, მწერლის აზრით, „სიბრალულს იმსახურებდა მხოლოდ, თუკი იმის სანუკვარი ფიქრი, ოცნება და იმედი, მაინცდამაინც, ვიღაცის სიკვდილთან უნდა ამოზრდილიყო“. მკვლელის მთელი მომავალი ცხოვრება ამ „მარადიული მკვლელობით“ არის დეტერმინებული. იგი ვერაფრით გამოდის საკუთარი საქციელის ტყვეობიდან, რადგან თუ რამე მნიშვნელოვანი ჩაუდენია მის მოდგმას ეს საქციელია, რა მნიშვნელობა აქვს ღვთისა და კაცთათვის სათნოა იგი თუ მიუღებელი. „თითქმის ორმოცი წლის მანძილზე, განუწყვეტლივ, უცვლელად, შესაშური სიზუსტით მეორდებოდა მის გონებაში ეს შემზარავი მკვლელობა, ორმოცი წლის მანძილზე ერთნაირი თავგამოდებით კლავდა ერთსა და იმავე კაცს“. ილიას მკვლელობით მან გადალახა საკუთარი არარაობის, უბრალოების ზღვარი და მნიშვნელოვანი, საგულისხმო, ყურადღებამისაპყრობი გახდა. ამიტომაც გაუჩნდა, ერთი შეხედვით, უგუნური სურვილი - ყველასათვის მოეთხრო საკუთარი გმირობის ამბავი, რომ სხვების თვალშიც ამაღლებულიყო, პატივსაცემი გამხდარიყო. „მაგრამ მთავარი მაინც დრო იყო, დრო უნდა გასულიყო როგორმე, რადგან ყველაფერზე მეტად, აღთქმული გასამრჯელო დაუდასტურებდა, მართლა თუ წარმოადგენდა რამეს, საერთოდ“. საკუთარი მნიშვნელობის ნივთიერი დადასტურებაც სჭირდებოდა მკვლელს, რომ მისი საქციელი უფრო გამყარებულიყო, გაძლიერებულიყო, ამიტომაც კერიასთან გდებას სულაც საპყრობილე ერჩივნა დროდადრო. იმისდა მიხედვით, თუ როგორ იზრდებოდა მისი მსხვერპლის სახელი, მკვლელსაც ეზრდებოდა მადა, ემატებოდა იმედი, რომ გასამრჯელოც და მისი მნიშვნელობაც გაიზრდებოდა. მოდერნისტული პერსონაჟების მსგავსად, იგი მხოლოდ უღმერთობითა და უსიყვარულობით კი არა, უსამშობლობითაც არის განწირული და სწორედ ამაშია მისი ტრაგიკული სულის ისტორია.

გოგიას არაცნობიერი ბავშვობიდანვე ბიძის მაგალითითაა დამძიმებული. დისშვილის ბავშვობამ მისი ოცნებების და „გმირობის“ გაცნობიერების ფონზე ჩაიარა, ამიტომაც, როცა შესაფერისი მომენტი დადგა, სულაც არ გასჭირვებია მამის უნდილობის დაძლევა და ბიძის მსგავსად, ტყვიის სასხლეტის გამოწევა. გოგიაც მოკლავს თუ არა ყაჩაღს, იმის დამტკიცებას ცდილობს, რომ ნამდვილად თვითონ არის მკვლელი და საკუთარ მნიშვნელობასთან ერთად იმასაც უსვამს ხაზს, რომ ბოროტმოქმედის მოკვლისათვის აუცილებლად ჯილდო უნდა მიიღოს.

გოგიას ხასიათთან ერთად ავტორი ძალიან საინტერესოდ ხსნის მისი დედის სახეს. ამ ქალის დამოკიდებულება შვილის მიერ ჩადენილი დანაშაულის მიმართ - მისი ცნობიერისა და ქვეცნობიერის ანალიზის საშუალებას იძლევა. მისთვის ეს მკვლელობა ისევ ცხოვრების შუაგულში, მის ორომტრიალში დაბრუნების შანსია, ამ მკვლელობით ისიც და მისი ქმარ-შვილიც დაკარგულ მნიშვნელობას და, ვინ იცის, ღირსებასაც იძენს.

„უნდილი კაცის ცოლობის“ კომპლექსის დაძლევას ქალი, ერთი მხრივ, ილიას მკვლელი ძმის თავზეხელაღებულობით, მეორე მხრივ, კი ყაჩაღის მკვლელი შვილის გამბედაობით ცდილობს. ძმის გარდა არავის და არაფერს განუცდევინებია სიამაყის გრძნობა მისთვის, ამიტომაც პატიობს „აქოთებულ უმწეობას“, რომელიც ასე მოძალებია სიბერეში. ყველა მთავრობა მის ძმას დასდევდა დასაჭერად, ვერავინ გაიგო მისი ასავალ-დასავალი, მაგრამ დისთვის მაინც დიდი ძალა იყო ყოველთვის, დიდი იმედი. „ვინ გაუბედავდა რამეს ასეთი თავზეხელაღებული ძმის შიშით“. ახლა ეს იმედი გოგიას საქციელმა განუახლა, რომელიც, ბიძის მსგავსად, ძაღლსა და მამაძაღლს უყვებოდა თავისი გმირობის ამბავს.

რომანში ილიას მკვლელის დისა და ოლღა გურამიშვილის ფარული ანტითეზაც იკვეთება. მიუხედავად იმისა, რომ მკვლელისათვის ეს მკვლელობა, ქვეცნობიერის დონეზე და დის თვალში მაინც, თვითდამკვიდრების ერთადერთი საშუალებაა, იგი მაინც იტანჯება პირველმკვლელის მსგავსად, რადგან წყევლა „უფლის პირისაგან გადახვეწა“, კაენის მსგავსად მასზეც ვრცელდება. ყოველ ღამე სიზმარი თუ ხილვა აწუხებს, მკვლელისათვის მიწოდებულ ჭიქაში აუცილებლად ვარდება მოკლულის შუბლიდან გადმოღვრილი ერთი წვეთი სისხლი. (ალუდა ქეთელაურის სიზმრის მსგავსად, რომელსაც მკერდზე ნატყვიარდამჩნეული მუცალი ეცხადება, მერე კი „დავჯე, ჯამ ვინამ დამიდგა, კაცის ხორც იყო წვნიანი, ვსჭამდი, მზარავდა თუმცა-ღა კაცის ხელ-ფეხი ძვლიანი. რასა ვსჩადიო, ვსჯავრობდი, უმსგავსი შაჩვენებული. „ჭამეო, - რამამ მიძახა, ნუ ჰხდები გაშტერებული: კიდევ მიმირთვით ალუდას წვენ-ხორცი გაცხელებული“. ევროპულ მოდერნიზმში აუცილებლად გაკრთებოდა კლასიკური მწერლობის ამ პარალელის პაროდირების მცდელობა, რაც აბსოლუტურად გამორიცხულია ოთარ ჭილაძესთან. ერთი იმიტომ, რომ ის არ არის ეპატაჟზე მოდარაჯე მწერალი და მეორეც, საქმე ილიას მკვლელობას ეხება, ეს ის ბედნიერი შემთხვევაა, როცა „გამწირველიც ვარგა და შემწირველიც“). მერე დრამატიზმი მძაფრდება, რაც ორგანულია მოდერნისტული ესთეტიკისათვის ზოგადად: ერთი წვეთი სისხლი აამღვრევს მთელ ჭიქას, გაიწელება, გაიტოტება და წყალმცენარის ფესვივით დუნედ ირხევა ჭიქის ფსკერზე. სწორედ ამ დროს საშველად გამოჩნდება მსხვერპლის მეუღლე, ებოდიშება მკვლელს, რომ სისხლიანი წყლის დალევა უხდება. ოლღა გურამიშვილის მიმტევებლური, ქრისტიანული ჟესტი ყველასათვის ცნობილია. მან კი „შემთხვევით რომ გაიგო მოკლულის ცოლს მკვლელის შეწყნარება მოუთხოვიაო, თავზარი დაეცა, ცოტას მორჩა, ჩაბარდა პოლიციას - ჩემს მაგივრად, ვიღაცას, უდანაშაულოს შეიწყალებენ, მე კი ხახამშრალი დავრჩებიო.“ ასეთია მკვლელის ფსიქოლოგია, მას უდანაშაულო ადამიანთათვის შეწყალების გამეტებაც კი უჭირს. ეს ყველაფერი კი „სამყაროს დისჰარმონიულობის“, მისი საბედისწერო „მოუწესრიგებლობის“ (ამირან გომართელი) ამსახველია, XX საუკუნის მწერლობის ერთ-ერთი ძირითადი განწყობათაგანი, რასაც ასე ეხმიანება ოთარ ჭილაძე.

ასევე ყველასათვის ცნობილია, ოლღა გურამიშვილის საოცარი წინასწარმეტყველება, ფატალური მოლოდინი, რომელმაც მაინც ვერ იხსნა მწერალი. ამგვარი მოლოდინი „მარტის მამალშიც“ გაკრთება (უფრო ზუსტად ამაზე როსტომ ჩხეიძე გვიყვება, თავად ოლღას პირით: „იმ საღამოს რა იყო მაინც, რაც ვიტირე და ვივაგლახე, რაც ვიკვნესე და ვიხვეწე, ხვალ არ გვინდა საგურამოში წასვლა-მეთქი. რამდენჯერაც გავშალე ქაღალდი, სულ ცუდი კარტი ამოდიოდა!.. საშინელ ამბავს მიწინასწარმეტყველებდა!.. და როგორ შეიძლებოდა არ დამეჯერებინა... მე კი დავიჯერე, მაგრამ ილიკოს შენ დაარწმუნებდი?.. სასაცილოდ არ ეყო, ქაღალდის ამოსვლაზე სწორედაც ვერ ავაწყობ ცხოვრებასო... წინასწარმეტყველებას არ უჯერებ-მეთქი? - და: წინასწარმეტყველება, ვითომც ღვთის შეპყრობილი გვაფრთხილებდესო!“ „ეკლიანი და პატარა გზა“). ილია არავის უგდებს ყურს და მედგრად მიუყვება თავის უკანასკნელ გზას, რომ ქართველმა ერმა საბოლოოდ გაიგოს მისი მისიის, წინამძღოლობის, განუმეორებლობის შესახებ. ჩვენ ხომ სიკვდილის მერე ვაფასებთ ღირსეულ მამულიშვილებს, ერისკაცებს. მიუყვება გზას, რომ თავისი ერთ-ერთი მკვლელი ორმოცწლიანი ტანჯვისა და გაორების გზას გაუყოლოს, თვითონ კი მარადიული საქართველოს აღმართს შეუდგეს.

ლიტერატურა:

1. როსტომ ჩხეიძე, ეკლიანი და პატარა გზა, ჟურნალი „ჩვენი მწერლობა“, №20 (46), 28 სექტემბერი, 2007.

2. სოსო სიგუა, ქართული მოდერნიზმი, თბ., 2003.

3. სოსო სიგუა, „ავანგარდიზმი ქართულ ლიტერატურაში“, 1994.

Marina Turava
The Story of a Tragic Spirit in O.Chiladze's novel „The March Cock“
Summary

The author draws parallel with the central line, according to documentary sources, based upon writer's artistic flair and presents psychoanalysis of the murderer Ilya.

The writer doesn't name the main character, he is just hte murderer Ilya. This way the writer unites heterogeneous image of all participants of the murder, and perhaps the enemy of the whole Georgia.

Марина Турава
История трагического духа в романе Отара Чиладзе «Мартовский петух»
Резюме

В романе Отара Чиладзе «Мартовский петух» параллельно центральной линии, исходя из документальных источников, опираясь на писательское чутье, автор предлагает психоанализ убийцы Ильи.

Писатель не называет персонаж по имени, он просто убийца Ильи, этим рисуется собирательный гетерогенный образ всех участников убийства, заказчиков, а может и врага всей Грузии.

Подобно модернистским персонажам он обречен не только на безбожие и ненависть. Это - человек без Родины и в этом вся история его трагического духа.

Ильяс Устуньер
(Турция)

ОРХАН ПАМУК - «ПОБЕДИТЕЛЬ» В ЧИСТИЛИЩЕ

Нобелевская премия по литературе, (Нобелевские премии выдаются после учреждения Нобелевского фонда правительством Швеции с 1900-ого года в память об Альфреде Нобеле. Первая премия была выдана в 1901 г. Премия по литературе выдаётся Стокгольмской академией. Решение о присуждении премии принимают 18 членов академии), имеющая столетнюю историю, считается самой престижной премией в мире. Премии выдаются в 5-ти областях, каждая из которых имеет свои традиции. В области литературы традиции меняются согласно эпохе. В 1901-1912 годах в произведениях, номинированных на премию, ценились «возвышенность» и «гармоничный идеализм». В последующие годы они уступили место понятиям «беспристрастности», «совершенства», «большой пользы» и т.д.

Сегодня Нобелевская премия, согласно определению самого Альфреда Нобеля, присуждается «произведению, достигшему высот идеалистических тенденций». Ежегодно, в середине октября, вслед за присуждением очередной премии, снова и снова разгорается спор по поводу объективности данного суждения. Бывало, спорили и сами члены Нобелевского комитета (1997 и 2004). Большинство этих дебатов имеют национальный характер, хоть иногда и выходят за их рамки (Дебаты, связанные с именами Льва Толстого, Генрика Ибсена, Кафки и скончавшегося в 2008 году Чингиза Айтматова, произведения которых переведены на более чем 100 языков мира, но которые не удостоились Нобелевской премии, вошли в мировую литературу. См. Niyazi, Mehmet, Nobelin Düşündürdükleri, Zaman Gazetesi, 24.10.2005).

В 2006 году Нобелевскую премию по литературе получил восточный (!) писатель Орхан Памук. Вызвав своими допремиальными (1979-2002) произведениями и суждениями (особенно в 2005-ом году) в Турции волну дискуссии, (В феврале 2005-ого в интервью, данному шведскому журналу Tagesanzeiger/Das Magazin Памук заявил, что «в Турции были истреблены тридцать тысяч курдов и миллион армян», что вызвало резкую отрицательную реакцию националистов). Памук, после получения премии, удостоился в прессе рядом как положительных, так и отрицателных оценок со стороны литераторов и «лагерей различных взглядов» (Первая группа придерживается ценностей, включающих и Памука, вторая же объединяет традиционалистов, националистов и консерваторов), «остров» и «группа» турецкого общества.

Красноречие и некоторые претензии представителей этих «лагерей», хоть и направлены против содержаний произведений писателя, в большинстве сами оказались идеологическо-политическими по причине их же позиций. (Хотя после награждения Памука Нобелевской премией прошло больше двух лет, монографии, посвящённые произведениям писателя можно пересчитать по пальцам. Большинство высказываний имеют идеологическо-политическое содержание. Эти оценки в основном были опубликованы на страницах прессы и периодики. Хотя большая часть статей лишена научной методологии и содержания, в будущем они без сомнения внесут вклад в труды, посвящённые творчеству Памука как в турецком, так и в зарубежном литературоведении. До награждения писателя Нобелевской премией, его произведения были переведены на 50 языков мира, включая вьетнамский, бенгальский и баскский языки, на котором читают и пишут всего несколько сот тысяч человек. С переводами некоторых произведений Памука познакомился и грузинский читатель, в частности - Кетеван Томарадзе (Beyaz Kale- Белая крепость, изд. Интеллект, 2008), Тамар Алпенидзе (Gizli Yüz-Скрытое лицо, изд. Элфи, 2008), Нана Джанашиа (Cevdet Bey ve Oğulları - Джевдет бей и его сыновья. Готов к из данию. Снег процессе перевода), Лия Члаидзе, (Benim Adım Kırmızı-Меня зовут красный, в процессе перевода).

Прежде, чем перейти к выводам, заплетённым Памуком вокруг понятия «чистилища», опираясь на высказывания тех же лагерей, считаем уместным коснуться «средств», приведших писателя к Нобелевской премии.

I. «Средства», приведшие к Нобелевской премии

Не раз подчёркивалось, что на пути к Нобелевской премии Орхан Памук наряду со своими произведениями, использовал также разные средства и методы. В основном, их можно классифицировать следующим образом:

А. «Произведения»: главная роль в присуждении Орхану Памуку Нобелевской премии бесспорно принадлежит его произведениям.

Первый роман Памука «Cevdet Bey ve Oğulları - Джевдет бей и его сыновья» (первоначальное название «Karanlık ve Işık - Мрак и Cвет») был издан в 1982 г. Основой этого произведения, относящегося к жанру т.н. семейного романа, является проблема европеизированности. «Поэтапно отражающий восприятие турками цивилизации и жизни, обладающий литературными достоинствами с художественной точки зрения, пронизанный волей личности, делать выбор и жить, согласно этому выбору», «(...) «семейный роман», написанный по правилам классического романа. Он описывает процессы изменении в истории и общественной жизни Турции в срезе трёх поколений одной семьи».

«Sessiz Ev - Безмолвный дом» (1983) является попыткой прочтения с определённой высоты авантюры Турции европеизироваться. «Роман, хоть и содержит классические элементы, является «эпохальным романом», написанным с применением методов современной литературной техники. Он наилучшим образом демонстрирует искусство Памука, как романиста.

«Beyaz Kale - Белая крепость» (1985), «подчёркивает то обстоятельство, что возможность жить подобно европейцу и различия между европейцами и жителями Востока, являются не столько индивидуальными, а по большому счёту общественными проблемами». «(...) исторический роман, созвучный с романами, приятными глазу, он отражает философскую сущность Памука, как романиста». «Роман-диспут между Западом и Востоком в области мыслей и чувств».

«Kara Kitap - Чёрная книга» (1990), «(...) городской роман, резко переходящий от социальности к индивидуальности. В нём наличествует всё богатство структуры романского стиля».

«Yeni Hayat - Новая жизнь» в 1994-ом, (...) с точки зрения понятий чтения, книги, жизни, времени, места, смерти, судьбы, несчастья ни в чём не уступает роману Итало Кальвино (Italo Calvino) «Путник зимней ночью».

«Benim Adım Kırmızı - Меня зовут красный» (1998), «(...) нетрадиционный подход к детективному построению, причиной которого был культурный конфликт, выстроен на сведении счетов между символами и ценностями». Сам Памук считает его своим «самым цветастым и оптимистичным романом».

В произведении «Kar - Снег» (2002) «раскрыта символичность романа «Меня зовут красный» и опираясь непосредственно на их соответствия в будничности, выдвинуто политическое измерение данных ценностей». Единственный политический роман Памука «Снег» «обсуждает факт места и его соотношения». «Центральными темами этого романа являются военные, девушки в тюрбанах, бунт, коллективные самоубийства женщин, (В последствии Памук объяснит, что истории самоубийств были использованы в романе, опираясь на сообщения прессы. См. Памук, Интервью Орхана, данное Ширин Север, газета «Sabah - Сабах» (31 августа 2008). То есть темы, щепетильные для европейцев, а также универсальная тема любви».

«İstanbul: Hatıralar ve Şehir - Стамбул - Воспоминания и Город» (2003), несмотря на то, что роман является книгой воспоминаний, «(...) за идеей наблюдения и понимания города,» в нём можно рассмотреть «умозрительные и эмоциональные отпечатки».

В романе «Masumiyet Müzesi-Музей невинности» (2008) (Перу Памука принадлежат также сценарий «Gizli Yüz - Скрытое лицо» (1992) и произведение под названием «Öteki Renkler-Другие цвета», состоящее из его статей и публичных выступлений.).

Памук углубляет тему любви. Сам писатель отзывается о нём следующим образом: «(...) основан на реальном событии, произошедшем в 1970-ых годах... (...) повесть о трагических последствиях силы традиций... (...) никогда не расценивал любовь как возвышенное, благородное чувство, постарался найти ответ на вопрос «что творит с нами любовь?», коснулся проблемы нашей отсталости в вопросе любви и женщин.» (Памук, Интервью Орхана, данное корреспонденту газеты «Сабах» Ширин Север (31 августа 2008).

«Могу заявить, что этим произведением я повторил сделанное в своё время Л. Н. Толстым», - отмечает писатель.

В. «Искусство пиара»: шествию романов Орхана Памука по Европе было положено начало французским переводом «Безмолвного дома», бывшей женой Назыма Хикмета, Мюневвер Андач. Владелец агентства «Онк», Осман Караджа, помогавший ей сделать первые шаги в этом направлении, следующим образом оценил способность Памука пользоваться разными средствами: «По моему, он весьма умело использует свои козыри». Америка познакомилась с Памуком с лёгкой руки супруги одного из заместителей бывшего министра иностранных дел США, Ричарда Холбрука, Виктории Холбрук, писавшей диссертацию о Шейе Галипе. Разумеется, в деле присуждения Нобелевской премии важнейшую роль сыграл его «литературный агент» Эндрю Вейли (Andrew Wyley). В Америке «Труд, затраченный на популяризацию своих произведений во многом превосходит затраты на их создание», ...» будучи профессиональным писателем, он в течении 20-ти лет вкладывал капитал в эту премию. Его трудолюбие, возможности, международные литературные связи... и пр.» принесли - таки свои плоды (об этом говорится в статье Талата Халмана, посвящённой головокружительно быстрому продвижению Памука к Нобелевской премии) через 20 лет. (В 2001-ом году Памук заявил журналу «The Guardian-Гардиан»: «Я уже не жду ничего хорошего, последние несколько лет перестали критиковать даже мои произведения, в объект критики превратилась пиар-компания»).

С. Красноречие «местного ориенталиста»: тогда, как некоторые авторы считают, что «Памук ориенталист в своих высказываниях», «... он получил премию» (...) за выработку новой стратегии отношения западной мысли к Среднему Востоку», другие опровергая это, утверждают, что «невозможно считать ориенталистом писателя, обращающегося к миру, не имеющему центра.» (цитата из его речи «Чемодан моего отца» на церемонии вручения премии). Философ и литературовед Хильми Явуз пишет о Памуке: «(...)

я неоднократно писал, что он расценивает себя писателем-ориенталистом, согласно высказыванию Эдварда Сейда (Edward Said), считает себя интеллектуалом из колонии, пишет, что доволен, будучи понятым западным обозревателем. (...) Этого требует мировое общественное мнение, он произносит то, что хочет от него услышать Европа, только и всего!».

Д. Работа «по созданию гармоничного будущего Востока и Запада»: проблема Восток-Запад в произведениях Орхана Памука (Памук заявляет: «Проблему Восток Запад изобрели турки и дали заработать миру») стала основой разных трудов. (Aydın, İsmail, Konaktan Apartmana A. Hamdi Tanpınar ve Orhan Pamuk'ta Medeniyet Gerilimi, Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu, Marmara Üniversitesi, İstanbul (24-25 Haziran 2005).

Памук воспринимается подражателем линии А. Хамди Танпынара, «сводящему лицом к лицу восточные представления с западными соответствиями» и Огуза Атая, «сравнивающего отражение подсознания турецкого общества с западным.» Более того, считается, что «...проблема Восток-Запад основа его писательской авантюры.» Нобелевский комитет обратил внимание на этот элемент, присутствующий в произведениях Памука на уровне мотива. (Нобелевский комитет в своем сообщении о присуждении Нобелевской премии по литературе Орхану Памуку писал: «... открыл новые символы слияния культур» www.nobelprize.org).

Тогда, как некоторые исследователи утверждают, что его восточные события для жителей востока не что иное, чем «обмеление», другие считают его «(...) популяризатором традиций этой страны на западе». Таха Акёл считает Памука «лучшим из тех, кто понимает и объясняет проблему Восток-Запад». Мюнхенская газета Münchener Merkur характеризует Памука как «символическую фигуру гармоничного будущего Востока и Запада, Ислама и Христианства» и сравнивая его с немецким писателем Вольфгангом фон Гёте, пишет: «В начале 19-ого века в своём «Восточно-западном диване» Гёте мечтал об исчезновении страха и предубеждения между двумя мирами. Памук же в 21-ом веке старается осуществить эту мечту». «На Востоке взошла новая звезда» - этими словами приветсвовала Нью-Йорк Таймс (New York Times) роман «Beyaz Kale-Белую крепость».

Е. Высказывание «Миллион армян, 30 тысяч курдов» заслужило премию: В феврале 2005-ого в интервью, данному Tagesanzeiger/Das Magazin Памук заявил, что «в Турции были истреблены тридцать тысяч курдов и миллион армян», что вызвало резкую отрицательную реакцию националистов. (В 2005-ом году Памук был обвинён в оскорблении турецкой нации. Позже, после изменения 301-ой статьи, уголовное дело провалилось.)

Критика Памука после опубликования романа «Снег» (И ныне, будучи в Турции актуальным своими идеологическо-политическими высказываниями, всё же нужно отметить, что «Kar - Снег» его единственный политический роман) oсобенно усилилась. (Эти слова Памука, произнесённые в период, предшествующей Нобелевской премии, были расценены как «...прилежание ученика». См. Niyazi, Mehmet, Nobel Uğruna, Zaman Gazetesi, 21-02-2005). По мнению близкого друга Памука, проф. Нукета Эсена, не все постулаты этого романа выражают его позицию, но вместо того, чтобы во всеуслышание заявить «Я так не думаю», он «отвечает на нападки», что в свою очередь привлекло внимание Европы, особенно Франции, где армянский вопрос и так постоянно стоял на повестке дня (во многом европейская элита сформировала своё представление о Турции по роману «Снег») и произведение, содержащее смысловые мессиджи проблемы, стало рассматриваться достойным Нобелевской премии. Отправной точкой для противников Памука в Турции стал тот факт, что его заявления по армянскому вопросу «сыграли на руку» Европе. Именно данное заявление Памука вызвало самую бурную реакцию его противников, которая, выраженная в различных формах, продолжается по сей день.

II. Претензии оппонентов Памука в период после получения премии

А. «Премия является оружием империализма и платой Памуку»: премия, которой наградили постмодернистские романы Памука, «(...) внеся лепту в агрессию постмодернизма против современной литературы», имеет целью «оторвать мастеров современной турецкой литературы от народа. За премией стоит предательство.» Отрицая эти обвинения, Памук заявляет: «Благодаря своим книгам я стал любим...» (Памук, Интервью Орхана, данное корреспонденту газеты «Сабах» Ширин Север (31 августа 2008).

В. «Его произведения лишены оригинальности и являются плагиатом»: историк и журналист Мурат Бардакчи утверждает, что в романе «Белая крепость» использованы целые пассажи из произведения «Kanunî Devrinde İstanbul-Стамбул в эпоху Кануни», автором которого является испанец по происхождению, Педро де Урдемалас, находившйсяв 1550-ых 3 года в Стамбуле в плену. Произведение переведено Фуадом Джарымом (Pedro de Urdemalas) в 1964 г. (Hürriyet Gazetesi (26 Mayıs 2002).

Рано или поздно «европейские исследователи обнаружат этот факт и может быть впервые за свою историю, лауреата лишат премии».

С. «Памук чужд Турции»: Авторы, придерживающиеся мнения, что Нобелевскую премию получила не Турция, а лично Памук, аргументируют своё отношение тем, что он не живёт среди народа, а творит в «стеклянном замке». Вот некоторые высказывания противников Памука: «По метрическому свидетельству он турок, но сердце его принадлежит Западу», «Он из тех, кто мутит воду, чтобы казаться глубоким». «Он описывает наши особенности в угоду Западу. Наши ценности в его произведениях всего лишь декорации». Йылмаз отмечает, что часть населения считает его «пером Запада в Турции».

III. Аргументы сторонников Памука

Представители гетерогенной группы, состоящей из писателей, журналистов, поэтов и политиков, помимо того, что считают произведения Памука достойными Нобелевской премии, касаясь разных смысловых структур, рассуждают и о том, каким положительным показателям соответствует премия для сегодняшней Турции и турецкой литературы.

А. «Нобелевскую премию получил турок». Награждение в 2006-ом году (оппоненты употребляют термин «выдача») турецкого писателя Нобелевской премией по литературе в то время, как с 1901-ого года ею награждались лишь западные писатели, (Нобелевской премией по литературе награждались (или выдавались) 26 англоязычных, 13 франкоязычных, 12 германоязычных и 4 русскоязычных писателя).

Потребность в личности, «формирующей восприятие Турции Западом», переполняет гордостью членов этой группы и по их мнению, Нобелевская премия «факт, который должен вызывать всеобщую радость», а сам Памук «личность, которую надо лелеять и холить как цветок». Высказывания оппонентов расценивается как «зависть», а один политик, выступая по телевидению, отождествил Памука с Турцией.

В. «Премировали турецкую литературу и турецкий язык» (Орхан Памук высказался о премии следующим образом: «... этой премии удостоились турецкая культура, литература, её неотьемлемая часть - турецкий язык, все писатели, творившие до его становления»).

Благодаря Нобелевской премии Памука «...уже не будет возникать вопрос, как в 1980-ых годах, есть ли у нас литература»; (Садык Йемни, писатель, проживающий в Голландии. Сразу же после присуждения премии ведущая колонку культуры и искусства немецкой газеты Франкфуртер Рундшау, Ина Хартвиг писала: «...теперь уже у турецких детей, живущих в Германии, есть свой писатель-нобелиант»).

Турецкая литература станет известной и надолго останется на повестке дня мировой литературы (наподобие латиноамериканской литературы, после получения в 1982г. Нобелевской премии Г. Г. Маркесом (G. M. Marquez). Награждение Нобелевской премией произведения, написанного турком и на турецком языке, является радостным событием для всех турок, это послужит поводом для изучения турецкого языка, (Сразу же после присуждения премии на, обращённый к нему вопрос, Памук ответит следующим образом: «... я турецкий писатель. Фактически, мы живём в языкe, В какой-то степени я сам являюсь языком. Я, правда, чувствую это». Из 25-ти языков, имеющих представителей-нобелиантов турецкий занимает 24-ое место, 25-ым является немецкий еврейский - идиш. Кроме того, речь Памука на церемонии вручения премии, под названием «Babamın Bavulu-Чемодан моего отца», произнесённая на турецком, тоже вызвала положительные отзывы - «весь мир слушал турецкую речь». См. Şahin Alpay, Zaman Gazetesi (09.12.2006) увеличится количество переводов с турецкого. «...нация, которая до сего времени ассоциировалась с саблей, на этот раз заявит о себе своим языком и пером». Йылдыз Эджевит в своей книге «Читать Орхана Памука» подчёркивает то обстоятельство, что эта премия «(...) воодушевит молодых турецких писателей, предпочитающих игру умозрительных построений современной турецкой литературы».

С. «Знамение того, что Республика достигла цели модернизации»: Турция, которая начиная с 1839-ого года, старается стать на путь европеизации, достигла этой цели с помощью Нобелевской премии Памука. «За последние 50, а может быть и все 100 лет истории литературы Турции Памук является самым значимым международным именем и личностью, открывшей на Запад самые широкие ворота». «Запад был мечтой и сном...». «Это было мечтой Республики», «... поколение республиканцев взрастило писателя-нобелианта».

Говорят, что произведения Орхана Памука оставляют в памяти «чувства и печаль», но не фразы и высказывания. «В угоду премии он намеренно проигнорировал писательскую этику, ради неё же использовал в целях лоббистских разработок как свой писательский потенциал, так и богатство турецкого языка, хотя заслужил эту премию уже романом «Джевдет бей и его сыновья». Не будем говорить об его значении и превозносить его, всё равно не сможем охватить всё целиком и не совершить несправедливость». На эти высказывания ответом Памука будет: «У меня никогда не возникало проблем в связи с моими книгами. (...) Все мои политические проблемы остаются вне моих произведений и связаны с моей гражданской ответственностью.» И предвидя потенциальную реакцию на свой последний роман, скажет - «Друзья, хватит, шесть лет старался, оцените хоть это!» и добавит: «Мне говорят - Ааа, что с тобой, испугался?».

Памук в Турции оказался меж поклонников и противников, т.е. как раз в «чистилище». Ответ на вопрос, останется ли Памук в истории благодаря своим высказываниям или произведениям, одновременно внесёт ясность и в его положение в «чистилище». А это в свою очередь, станет возможным лишь благодаря трудам, посвящённым творчеству Памука, не имеющих других критерий оценок, кроме «ценности» и содержащих меньше риторики.

Литература:

1. Şafak, Elif, Tempo Dergisi, 19. 10. 2006, № 985

2. Lekesiz, Ömer, Pamuk Sargılı Nobel Ödülü, Yeni Şafak Gazetesi

3. Feridun Andaç, Orhan Pamuk'un Romanla Süren Yolculuğu, Hürriyet Gösteri Dergisi, №285.

4. Su, Hüseyin, Nobel Edebiyat Ödülü Kime Verildi?, Hece Dergisi, № 119.

5. Halman, Talat, Roman Özel Sayısı, Hece Dergisi -журнал Хедже, 2002.

6. Bayramoğlu, Ali, Aksiyon Dergisi, № 619.

7. Nobel'den Sonra (Derleyen: Yılmaz, Bora), Akis Kitap, İstanbul 2008, Ст. 50

8. Öztürk, Muhsin, Doğan, İbrahim, Nobelli Orhan Pamuk, Aksiyon Dergisi, № 619.

9. Melih Aşık (Milliyet Gazetesi, 13 Ekim 2006), Ataol Behramoğlu (Cumhuriyet, 14 Ekim 2006), В аллегорическом стиле olsa İrfan Külyutmaz (Zaman Gazetesi, Kitap Zamanı, №12). 10. Bayazoğlu, Ümit, Reddedecek!, Nokta Dergisi (06. 12. 08).

11. Su, Hüseyin, Nobel Edebiyat Ödülü Kime Verildi?, Hece Dergisi, № 119.

Ilyas Ustunyer
Orhan Pamuk - „Winner“ in Purgatory
Summary

Awarding Orhan Pamuk with a Nobel Prize in the field of literature in 2006 caused division of Turkish society in two parts. One of them claims that his political proclamations rather than fictions earned him that Prize. Other part of the society suggests that the significance of the awarding him with the Nobel Prize for Turkey should be properly appreciated. This article investigates these debates in Turkish society.

ილიას უსტუნიერი
ორჰან ფამუქი - „გამარჯვებული“ განსაწმენდელში
რეზიუმე

2006 წელს ორჰან ფამუქისთვის ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიის მინიჭებამ თურქული საზოგადოება ორ ბანაკად გაყო. მათგან ერთნი ამტკიცებენ, რომ ფამუქის ნაწარმოებებზე მეტად ეს ჯილდო მისმა პოლიტიკურმა განცხადებებმა დაიმსახურა, მეორენი კი იმაზე დაფიქრებას გვირჩევენ, რაოდენ მნიშვნელოვანია თურქეთისთვის ფამუქის ნაწარმოებების ორიგინალურობისათვის მინიჭებული ჯილდო და რისი ტოლფასია იგი. თურქული საზოგადოების სწორედ ამ განსხვავებულ დამოკიდებულებებს იკვლევს მიმდინარე სტატია.

Mehri Madarshahi
(France)

Women's Role in Cross-cultural Dialogue

Our gathering here today comes at a particularly critical and challenging time for our universe. We witness how the more vulnerable and weaker segment of society - in particular 50% of the world population representing women - is to an alarming degree becoming the victim and target of various aggressions and violations taking place around the world. We must sadly recognize how weak our voice has become at the negotiations tables.

I am, nevertheless, a great believer in the potential of tolerance and peace in human interaction which outweights the propensity to engage in intolerance or war. I ma equally a great believer that with dedication and commitment a better world can be built for future generation, conflicts can be resolved through peaceful means and respect and understanding forged among fellow men and women especially those whom we perceive being different from us.

This is why today, as always, there is a continuous need for allowing women to bring to bear their positive and effective voice in promoting peace, the resolution and prevention of conflicts and the promotion of cross-cultural dialogue based on mutual respect and understanding. Constituting more than half of the world population and being the mother or sister and wives of the other half, women can be the source of innovative and much needed approaches to peace building and preservation of our environment and living habitat. Justice, development and peace are inseparably linked. Peace without development without peace is not sustainable.

Women can contribute their insight and skills essential to peaceful coexistence for the betterment of human relations. In that context, the keyword here is equality. It requires that we develop respect and understanding for differences, be it towards the „haves“ or „have-nots“, man or woman, black or white and any shade in between, our own culture and faith or those of others. We must foster awareness and seek gauge avenues for collaboration within and outside of our communities. We all have an internal list of those we still don't understand, let alone appreciate. We all have biases, even prejudices, toward specific groups. „Culture“ is often at the root of communication challenge. Our culture influences how we approach problems, and how we participate in groups and in communities. Culture is complex concept, with many different definitions. But, simply put, “culture: refers to a group or community with which we share common experience that shape the way we understand the world. It includes groups we join or become part of. Our histories are a critical piece of our cultures. Historical experiences - whether of five years ago or of ten generations back - shape who we are. Knowledge of our history can help us understand ourselves and one another better. Exploring the ways in which various groups within our society have related to each other is key to opening channels for cross-cultural communication. As people from different cultural groups take on the exciting challenge of working together, cultural values sometimes conflict. We can misunderstand each other, and react in ways that can hinder what may otherwise be promising partnerships. Often times, we are not aware that culture is acting upon us. Sometimes, we are not even aware that we have cultural values or assumptions that are different from others.

Today, globalization, trade liberalization, the digital divide and new technological innovation have injected additional complexity. They profoundly have changed the reality we live in and helped marginalize vulnerable groups such as the elderly or particularly women even more than was the case before. Women already low in the scale of literacy, have become also disadvantaged in the dot.com world.

Therefore, long-term strategic needs of women must include a) social empowerment by tackling issues such as gender roles and relations within the family, girl's education, health, literacy and the social image, b) economic empowerment by looking at impediments to women's employment in the public and private sectors, encouraging micro- and small-scale enterprises through the provision of credit, training and encouraging female entrepreneurship. This entails looking at how to increase women's economic participation rates, while reducing discriminatory hiring practices and helping women reconcile their work and family responsibilities these are crucial steps towards addressing gender gaps and empowerment of women and c) - political empowerment by encouraging them to take participatory roles in running the societies, exercising their voting rights and being provided with adequate chance to play active roles in decision making processes.

The quest for gender equality, dignity and a sustainable empowerment of women entails also a recognition of and respect for diversity. The commitment to worldwide gender equality constitutes an element of `unity in diversity' when women as well as men of all continents, regardless of national boundaries and ethnic, linguistic, cultural, economic and political differences, are enjoined to assemble behind a shared vision. It is intolerable that at the down of the 21st century, women in many parts of the world still suffer from a lack equal opportunity in participating in the social, political and economic lives of societies. A recent report in Le Monde Diplomatique (May 2008) details the glaring lacunae and deficiencies even among European countries. According to the statistics presented, some 51.1per cent of 225 million inhabitants in Europe is women. Only because of their sex, they do not enjoy the same rights and opportunities as the opposite sex. They are discriminated in all aspects of life, including that of opportunities of access in economic and political life. In France every three days a women dies as a result of domestic violence. She faces more problems at work and earns 15 per cent less salary than her male colleagues for the same work. Women constitute three in four workers at the bottom of the pay scale, 8 out of 10 part-time workers and they constitute majority of unemployed; In general women earn 40% less retirement benefits than men. Extending the age retirement to 67 as proposed by Denmark has also negatively impacted the financial security of women since they tend to leave the work places much earlier than their male colleagues. These are all against the principles of the EU Treaty of Rome adopted in 1957 which stipulated he principle of equal pay for equal work regardless of gender.

Overcoming discrimination in many countries will be a tall order, as it will affect societal practices, traditions and perceptions. It requires adjustments in the juridical dispositions in many countries, such as the presently existing inequality between men and women in penal codes, property laws, access to credit or in the inheritance law or in the laws governing nationality. Discrimination? You bet! Unacceptable? I would say no. Any remedial action possible? No - unless you begin the long march of challenging the laws of the land and then you may not see tangible results during your lifetime.

Thus, as it seems that despite all spoken and written principals, women have a long way to go towards equality. In this journey, the creation of global networks of philanthropic foundations and private donors, that will responsibly share information, raise awareness and draw attention to issues of importance to women, seems more and more urgent. Moreover, further research on the structural root causes of a prevailing unwillingness in societies to address these unjustifiable inequalities also should be encouraged. Groups and forum discussions should focus and reflect on gender biases and cultural barriers to women's advancement, particularly in traditional communities and sub-cultures.

In the quest for gender equality role models drawn from all walks of life are as important as politician desperations and declarations. Regardless of their age, women must be induced to explore and express their individuality, as fear is the biggest obstacle in the development of each person.

Let us have a look at two unnoticed societal fields-music and sports-where in a qualities persist especially in terms of management and the cession-making authority. Not often do we find family managers in major opera houses or symphony orchestras-and yet women are arguably a majority of the audience and also of the artists and stars. There are very few Beverly sills around in the world. Likewise in the world of professional and competitive sports, we find few women represented in management positions in international associations or Olympic Committees, nationally and internationally, whether they involve female athletes or not. This unsatisfactory situation clearly must change.

In 2005, the world's leaders participating in the world summit recognized in their outcome document that women's progress is is inextricably linked to progress of all humankind. They committed themselves to promote women's equality and to eliminate pervasive gender discrimination by 2015 across a wide range of fields including in primary and secondary education, property and housing rights, access to reproductive health, labor rights, and access to land resources, credit and technology. This will necessitate both the elimination of Discrimination and violence against women and girls - in line with international conversations and norms, as set out in the UN Conversation on the elimination of Discrimination against Women (CEDAW) - and the promotion of significantly increased representation of women in public and private decision-making positions. It must be acknowledged that in virtually all regions, women occupy an increasingly larger share of positions and posts in the education and health sectors (entailing a „feminization of employment“), but they fall significantly short of a comparable representation in political decision-making positions. Countries like Norway or Spain are an exception to the rule - but then, their example may induce other countries to follow suit. Gender mainstreaming has been established as a deductive tool to move towards these goals. In all countries and all sectors and societal activities, we must strive to translate words into action bad give visibility to women.

Sustainable development, human rights and peace can only become a reality if women and men enjoy expanded and equal opportunities, choices and capabilities to live in freedom and dignity. Equality between men and women exists when both are able to share equally in the distribution of power and knowledge, have equal opportunities, rights and obligations in terms of work or income generation; are given equal access to education, opportunities throughout life and the possibility to develop their full potential and personal ambition.

Мехри Мадаршахи
Роль женщины в межкультурном диалоге
Резюме

В статье большое внимание уделяется роли женщин в межкультурном диалоге и обществе в целом. Несмотря на отдельные случаи дискриминации, женщина задействована почти во всех сферах общественной жизни страны, включая политику. В то же время автор подчеркивает огромную роль женщины в семье.

მეჰრი მადარშაჰი
ქალის როლი კულტურათაშორის დიალოგში
რეზიუმე

სტატიაში დიდი ყურადღება ეთმობა ქალის როლს კულტურათაშორის დიალოგში და ზოდად საზოგადოებაში. მიუხედავად დისკრიმინაციის ცალკეული შემთხვევებისა, ქალი ჩართულია საზოგადოებრივი მმართველობის თითქმის ყველა სფეროში, პოლიტიკის ჩათვლით. ამავე დროს, ავტორი ხაზს უსვამს ქალის უდიდეს როლს ოჯახურ გარემოში.

Эмилия Мира Хавиарова
(Чешская республика)

ЖЕНЩИНА В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ

В большинстве государств в сознании людей отложилось традиционное восприятие женщины как хранительницы домашнего очага, заботливой матери, ласковой и все понимающей супруги. Традиционные культуры, общественное развитие, религия и политические системы в разное время и в разных системах характеризовали также разные проявления женской эмансипации. Для молодых девушек в европейских странах определенным образцом, которому они хотели в 50-60-ых годах приблизиться, были, например, такие выдающиеся личности мировой науки и культуры как мадам Мария Кюри - Склодовская, польский химик, открывшая радий, лауреат Нобелевской премии, или же французская писательница Жорж Санд, книги которой были переведены почти на все европейские языки. Обе женщины доказали миру, что разница заключается не в половой принадлежности, а в способностях. Примеров, когда женщины доказали свою равноценность, а во многих случаях и превосходство (главным образом в области психической силы), в мировой истории неиссякаемое количество. Все это, однако, в мире общеизвестные и многократно анализированные факты. За то время, в течение которого был пройден путь от первых шагов до определенного равноправия женщин и мужчин в обществе и избирательного права, многое изменилось. Во многих странах можем найти бесчисленные примеры того, как женщины, благодаря своим способностям, дарованию, таланту стали всемирно известными деятелями не только в науке, искусстве, культуре и иных сферах общественной жизни, но и выдающимися дипломатами, крупными представителями политической жизни, президентами и премьерами в своих странах и т.д.

Феминизм, как акт борьбы за более широкие права женщин, не представляет собой лишь явление западных культур. Представляет собой усилия определенных групп и отдельных выдающихся личностей обратить внимание общественности на неравенство мужчин и женщин в общественной и социальной области. Восток и Запад разнятся между собой, прежде всего, политическим устройством, религией и глубоко традиционным восприятием мира. Во всех странах феминистические группы стремятся, в первую очередь, достигнуть одинакового положения женщин и мужчин в обществе, возможности участвовать во всех областях политической и общественной жизни на основе способностей и, разумеется, одинаковой цели и оплаты труда. Гораздо сложнее положение женщин, даже в случае чрезвычайных способностей, когда речь идет о том, чтобы занять руководящую должность, политический или научный пост, хотя уже многократно было доказано, что женщина своим подходом и действиями может достичь более крупных успехов именно в в проблематичных и серьезных ситуациях. Но в настоящее время законодательные нормы уже во многих странах установлены так, что попечение о малых детях в семье берет на себя мужчина, отец и общество воспринимают это как само собой разумеющийся факт. Немалую роль при этом играет то обстоятельство, что во многих странах мира женщины в законодательном порядке имеют возможность получить такое же образование, как и мужчины. Там, где государственное устройство, национальные традиции, религия, и семейные устои представляют собой определенный тормоз для равноправия женщин во всех областях общественной жизни, любая попытка самореализации женщин и приобретение одинакового статуса в обществе превращается в тяжкое дело и безнадежное бесправие.

Национальная идентичность и опасение потерять ее в глобализованном мире, в частности, при объединении государств в крупные целостные комплексы, как например, в многонациональный Европейский Союз, не имеет серьезного обоснования в сфере сознания. Соприкосновение национальных традиций и культур никогда не влекло за собой их потерю и исчезнование, а наоборот, приносило обогащение. Взаимопроникновение культур, конечно, также приносило что-то новое, но это новое только делало черты национальных культурных явлений и традиций более выразительными. Угрозой для культуры, однако, становится глобальная коммерциализация и стремление политиков все поставить на рыночную основу, приобретающую доминантное положение. Весьма драматично то, что манипуляторы рыночных сил способны дестабилизировать общество, воспринимая мир как единый мега - рынок. Культура и искусство, разумеется не могут избежать влияния такой контракции мира. Именно поэтому возникает необходимость объединить силы для оживления культур в рамках чрезвычайно специфических цивилизаций, создаваемых разнообразной средой, историческим опытом и даже отличительным этническим темпераментом. В сущности, многие выдающиеся деятели культуры являются в разных областях искусства своего рода глобальными творцами. Такие драматурги как Шекспир, Чехов, Ибсен, такие композиторы как Верди, Пучини, Вагнер и многие другие выдающиеся мастера искусства являются по существу представителями глобальной культуры. Их произведения известны во всем мире и реализуются повсеместно. В многонациональных государствах культурные традиции отдельных народов сохраняются также как это имело место на протяжении столетий. Основа приобретается в семье, которая учит первым культурным и общественным явлениям , в школе, в той среде, которой мы вырастаем. Человек несет как личное наследие свою национальную идентичность и эмоциональную связь с родной страной в языке, песнях, общественной коммуникации и традиционной кухне, свои знания об истории и современности. И хотя образ жизни, система образования, устройство общественных учреждений и культурных заведений в Европейском Союзе почти одинаковы, однако, национальные традиции отличаются. В литературе, киноискусстве, этнографии, изобразительном искусстве, музыке, журналистике и традиционных празднествах национальная идентичность проявляется исключительно выразительно.

Возможность творить вместе, однако, не подавляет в творце генетическую предрасположенность реализовать себя как исключительную отдельную личность, что становится основополагающей гарантией проявления национальной традиции.

Культура же на протяжении столетий играет исключительную роль в нашей жизни. Помогала многим, почти истребленным народам ( лемки, удмурты...) сохранить свой язык, культуру, традиции сохранить свою собственную идентичность.Культура открывает двери везде и всюду - науке, политике, торговле. Она представляет собой ту часть нашей жизни, которая учит воспринимать мир многослойно, обогащая наши знания познанием и пониманием других народов. Литература и средства массовой информации открывают нам доступ к познанию мира, его истории и современности. Музыка и изобразительное искусство облагораживают нашу душу, фольклор возвращает нас к корням наших предков, а киноискусство становится зеркалом нашего времени. Разница между женщинами и мужчинами именно в области искусства выравнивается больше всего. Талант и гениальность не спрашивают о половой принадлежности или стране происхождения, ни о политических взглядах или вероисповедании. Культура является средством, которое людей объединяет, а не разделяет их на на восточных и на западных, на белых или красных, так как культура делится только на качественную или некачественную так же, как во всем мире существуют люди добрые и злые, ласковые и полные ненависти.Во всех народах мира сохранились исключительные национальные традиции. Сказка... Сказка - это в сущности чаяние человечества о справедливости, о равных правах, о победе добра над злом.

Emilia Mira Khaviarova
Role of Women in the Modern Society
Summary

The article deals with the problem of distinguishing women's place in modern society, their role in promoting peace and prevention conflict situations in the world. The author considers that there should be increased number of women in political, economic, cultural and educational fields of life.

ემილია მირა ხავიაროვა
ქალი თანამედროვე საზოგადოებაში
რეზიუმე

კულტურა ასწლეულების მანძილზე გამორჩეულ როლს თამაშობს ჩვენს ცხოვრებაში. ის ბევრ, თითქმის გადაშენების გზაზე დამდგარ ერებს (ლემკებს, უდმურტებს) დაეხმარა საკუთარი ენის, კულტურის, ტრადიციის, იდენტურობის შენარჩუნებაში.

ქალი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მეცნიერებაში, პოლიტიკაში, ვაჭრობაში. ის გვასწავლის სამყარო აღვიქვათ თავისი მრავალფეროვნებით, სიჭრელით, რაც ხელს უწყობს სხვა ერების ყოფიერების, კულტურის, თავისებურებების შეცნობას.

შოთა კვირტია, თინათინ ზალდასტანიშვილი
(საქართველო)

კონფლიქტის თემა - ერთ-ერთი აქტუალურია სოციოლოგიაში. აქ განიხილავენ კონფლიქტის რაობის, მისი ხასიათის, აღმოცენების, გადაჭრის შესაძლებლობების, მისი ტიპოლოგიის, საზოგადოებაში მათი როლისა და მათი თეორიული მნიშვნელობის და ა.შ. საკითხებს. არ არსებობს კონფლიქტისადმი გულგრილი სოციალური მეცნიერება.

კონფლიქტის შესწავლისადმი განსხვავებული მიდგომები. თავიდან მივიღოთ „კონფლიქტის“ ცნების ასეთი განსაზღვრება. კონფლიქტი - ეს არის ოპონენტების, როგორც ურთიერთქმედების სუბიექტების საპირისპირო მიზნების, პოზიციების, შეხედულებების შეჯახება. კონფლიქტი ყოველთვის დაკავშირებულია ადამიანების, როგორც ამა თუ იმ სოციალური ჯგუფების წარმომადგენლების მიერ საკუთარი ინტერესების სხვათა ინტერესებთან დაპირისპირების სუბიექტურ გაცნობიერებასთან. თუ ადამიანები დაპირისპირებას ღრმად განიცდიან ეს ბადებს ღია თუ ფარულ კონფლიქტებს. დაპირისპირება და წინააღმდეგობა თავს იჩენს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში: ეკონომიკური, სოციალურ-პოლიტიკური, სულიერი. აღნიშნულ სფეროებში წინააღმდეგობების ერთდროულად გამწვავება ქმნის კრიზისის ზონებს, ანუ ეს არის კრიზისი. საზოგადოებაში კრიზისის გამოვლენა განაპირობებს სოციალურ დაძაბულობას, რაც არცთუ იშვიათად გადაიზრდება კონფლიქტში.

ნებისმიერი მიმართულების სოციოლოგები ეთანხმებიან ერთმანეთს იმაში, რომ საზოგადოებისათვის კონფლიქტი არის დროებითი მოვლენა და რომლის გადაჭრა შესაძლებელია რაციონალური საშუალებებითაც. სოციოლოგთა უმრავლესობა თითქმის თანხმდება, რომ არ არსებობს საზოგადოება კონფლიქტის გარეშე. რადგან კონფლიქტი ყოფის განუყოფელი ნაწილია, საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებების წყაროა, კონფლიქტი მობილურობას ანიჭებს სოციალურ ურთიერთობებს, აქ ინდივიდთა ქცევისა და მოღვაწეობის ადრე მისაღები ნორმები საოცარი სისწრაფით უარიყოფა თან ყოველგვარი სინანულის გარეშე. კონფლიქტი სახეს უცვლის საზოგადოებას. რაც უფრო ძლიერია კონფლიქტი, მით უფრო ძლიერ ზემოქმედებს ის სოციალურ პროცესთა მიმდინარეობაზე და მათი განხორციელების ტემპებზე.

სოციალური კონფლიქტები მოაზროვნეთა ყურადღებას იპყრობს უხსოვარი დროიდან. ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VII-VI სს. ჩინელმა ფილოსოფოსებმა აღნიშნეს, რომ დაპირისპირებულთა წინააღმდეგობა და ბრძოლა ბუნებისა და საზოგადოების განვითარების წყაროა. ძველმა ბერძნებმა მთელი რიგი მოძღვრებები შექმნეს დაპირისპირებულთა როლის შესახებ საგნების წარმოშობაში. დიდ ყურადღებას უთმობდა კონფლიქტებს იტალიელი მოაზროვნე და სახელმწიფო მოღვაწე ნ.მაკიაველი. რომის ისტორიისადმი მიძღვნილ შრომებში ის განიხილავს სხვადასხვა ხასიათის კონფლიქტებს და ხაზს უსვამს მათ დადებით როლს საზოგადოების განვითარებაში.

კონფლიქტი, როგორც სოციალური მოვლენა, პირველად ცალკე გამოყო და განიხილა ა.სმიტმა ნაშრომში: „გამოკვლევები ბუნებისა და ხალხების სიმდიდრის მიზეზების შესახებ“, სადაც აღნიშნა, რომ კონფლიქტის საფუძველია საზოგადოების დაყოფა კლასებად და მათ შორის ქიშპობა. წინააღმდეგობას სმიტი განიხილავს, როგორც საზოგადოების განვითარების მამოძრავებელ ძალას. სოციალური კონფლიქტების გააზრებაში დიდი წვლილი შეიტანა გ.ჰეგელმა. მან „სამართლის ფილოსოფიაში“ აღნიშნა, რომ კონფლიქტების წყაროა არსებული სოციალური პოლარიზაცია - უზარმაზარი სიმდიდრე „უმცირესობის“ ხელში და გამაოგნებელი სიღარიბე.

XXს. მოაზროვნეებისათვის ცხადი იყო, რომ კონფლიქტი რეალობაა, აუცილებელი მოვლენაა საზოგადოების ისტორიაში, რომ ის სტიმულია მისი განვითარებისათვის. ამ აზრს იზიარებს XIX ს. ყველა დიდი სოციოლოგი და ფილოსოფოსი. მათი აზრით, კონფლიქტს ბადებს სოციალური უთანასწორობა და ის ვლინდება კლასობრივი ბრძოლის სახით, ამიტომ კლასობრივი ბრძოლა არათუ გარდუვალია, არამედ აუცილებელია საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი წინააღმდეგობების გაშიშვლებისა და მათი გადაჭრისათვის. XIX ს. ამ თვალსაზრისის დამკვიდრებასა და გავრცელებაში დიდი წვლილი მიუძღვით კ.მარქსსა და მის მიმდევრებს, თუმცა მათ სამართლიანად აკრიტიკებდნენ იმის გამო, რომ კონფლიქტის პრობლემა მარქსიზმში არ იყო ყოველმხრივ დასაბუთებული, რადგან აქ ის განიხილებოდა, როგორც წინააღმდეგობა მხოლოდ ანტაგონისტურ კლასებს შორის. ამავე დროს მარქსისტულ კონცეფციაში აბსოლუტიზირებულია ეკონომიკური ურთიერთობები - მხოლოდ ეს ითვლებოდა კლასებსა და სოციალურ ჯგუფებს შორის არსებული კონფლიქტის ძირითად მიზეზად.

იყო განსხვავებული შეხედულებებიც. გერმანელი სოციოლოგი გ.ზიმელი განსაზღვრავს კონფლიქტს არა მხოლოდ როგორც უთანხმოების ერთ-ერთ ფორმას, არამედ როგორც სოციალიზაციის ხელშემწყობ ძლიერ მოვლენას, რომელსაც შეუძლია დაპირისპირებული ძალების გაერთიანება. მას მიაჩნდა, რომ „კონფლიქტი ჰაერს ასუფთავებს“.

კონფლიქტებისაგან თავისუფალი (უკონფლიქტო) საზოგადოების მოდელი. კონფლიქტის თეორიამ შემდგომი განვითარება ჰპოვა XXს-ში. აქ ის დაუპირისპირდა უკვე საკმაოდ პოპულარულ „საზოგადოების სტრუქტურულ-ფუნქციონალური ანალიზის თეორიას“. ეს თეორია კონფლიქტებს მხოლოდ ნეგატიურ როლს ანიჭებდა, მხარს უჭერდა საზოგადოების უკონფლიქტო მოდელს. ამ თეორიის მიმდევრებს საზოგადოება წარმოუდგენიათ როგორც სისტემა, რომლის ერთიანობა და ცხოველმყოფელობა უზრუნველყოფილია მისი შემადგენელი ელემენტების (როგორებიცაა: სახელმწიფო, პოლიცია, პარტიები, პროფკავშირები, სამრეწველო გაერთიანებები, ეკლესია, ოჯახი და ა.შ.) ფუნქციონალური ურთიერთქმედებებით.

ფუნქციონალისტები სოციალური ერთობის, მისი წევრებისათვის ერთიანი ღირებულებების არსებობას მიიჩნევენ წონასწორობისა და სტაბილურობის გარანტიად. ეს შეიძლება იყოს სამართლებრივი მოთხოვნები, ზნეობრივი ნორმები, რელიგიური შეგონებები. ეს ღირებულებები საზოგადოებრივი ცხოვრების საფუძველია და განაპირობებს მისი წევრების, ჯგუფების, ორგანიზაციების პრაქტიკულ საქმიანობას. ეს ალბათ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესებისადმი ცალმხრივი მიდგომაა.

სოციალურ კონფლიქტებთან დაკავშირებით XX ს. დასაწყისში თავი იჩინა ახალმა მიმართულებებმა. გაჩნდნენ ახალი შრომები, სადაც კონფლიქტი გაგებულია, როგორც სოციალური ცხოვრებისათვის ორგანულად აუცილებელი მოვლენა.ამ თემას ეხება რ.დარენდორფის, ლ.კოზერის, კ.ე.ბოულდინგის და სხვათა შრომები.

საზოგადოების კონფლიქტური მოდელის თეორია. გერმანელი სოციოლოგი რალფ დარენდორფი ლიბერალური მოაზროვნეა. მან შექმნა „კონფლიქტური საზოგადოების მოდელის“ თეორია, რომლის თანახმად ნებისმიერი საზოგადოება მუდმივ სოციალურ ცვალებადობაშია და ეს ცვალებადობა მისთვის მუდმივი სოციალური კონფლიქტებია. მან განიხილა სოციალური კონფლიქტების ჩასახვისა და განვითარების ეტაპები და ამის მიზეზებად მას მიაჩნდა ინტერესების კონფლიქტი.

მისი აზრით, ნებისმიერი საზოგადოება ეფუძნება ნაწილის იძულებას მეორე ნაწილის მიერ. საზოგადოების წევრებს თავიდანვე ახასიათებს და აწუხებს სოციალური პოზიციები (მაგალითად, საკუთრებისა და ძალაუფლების განაწილება), აქედან გამომდინარე ჩვეულებრივ ადგილი აქვს ინტერესებისა და მისწრაფებების განსხვავებას, შედეგად სახეზეა ურთიერთანტიპათიები და ანტაგონიზმი. დარენდორფი აკეთებს დასკვნას, რომ სოციალური უთანასწორობა და მის მიერ გამოწვეული წინააღმდეგობები ქმნიან სოციალურ დაძაბულობასა და კონფლიქტურ სიტუაციას. სწორედ რომ სუბიექტური ინტერესები ზემოქმედებენ უშუალოდ კონფლიქტების გაჩენა-ჩამოყალიბებაზე. ამიტომ კონფლიქტის ბუნების გასაგებად, პირველ რიგში, აუცილებელია ინტერესების არსისა და სუბიექტების მიერ კონფლიქტის გაცნობიერების საშუალებების წვდომა. დარენდორფი გამოყოფს ობიექტურ (ლატენტურ) და სუბიექტურ (ცხად) ინტერესებს. მისი აზრით, ეს ინტერესები თავს იჩენს კონფლიქტის გამოვლენის პირველ ეტაპზე, როდესაც ნათლად გამოიკვეთება კონფლიქტის „ორივე მხარე“. მაგრამ ეს მხარეები ჯერ არ გვევლინებიან, პირდაპირი გაგებით, სოციალურ ჯგუფებად, ჯერ ვერ მოახერხეს სოციალურ ჯგუფებად კონსოლიდირება. ამიტომ დარენდორფი მათ კვაზიჯგუფებს უწოდებს. ამავე დროს ყოველ ამ ჯგუფში მიმდინარეობს რაღაც საერთო ინტერესებისა და მათი დაცვის ფსიქოლოგიური მზადყოფნის ფორმირება. ყოველივე ეს ახასიათებს კონფლიქტის განვითრების პირველ ეტაპს.

კონფლიქტის განვითარების მეორე ეტაპი მდგომარეობს სუბიექტების ლატენტური ანუ ფარული, სიღრმისეული ინტერესების უშუალო გაცნობიერებაში და ამით კვაზიჯგუფების ფაქტობრივ დაჯგუფებებად ფორმირებაში, ჯგუფების ჩამოყალიბებაში ინტერესების მიხედვით. ასე თვლის დარენდორფი.

მესამე ეტაპი - ეს არის „იდენტური“ ჯგუფების (მცირე ჯგუფების, კლასების, ერების, პოლიტიკური ორგანიზაციების და ა.შ.) უშუალო შეჯახება. თუ იდენტური ჯგუფები არ არსებობს, ეს ნიშნავს, რომ კონფლიქტი არაა სრული ე.ი. დაპირისპირებულები ბოლომდე ჯერ ვერ ჩამოყალიბდნენ. დარენდორფი პირდაპირ აღნიშნავს, რომ „ყოველი კონფლიქტი აღწევს თავის საბოლოო ფორმას მხოლოდ მაშინ, როდესაც მონაწილე ელემენტები .... იდენტურია“. დარენდორფის თვალსაზრისით სოციალური კონფლიქტების საფუძვლად ასევე დევს პოლიტიკური ფაქტორები: ბრძოლა ძალაუფლებისათვის, პრესტიჟი, ავტორიტეტი.

დარენდორფი კონფლიქტებს მიიჩნევს საზოგადობრივი ცხოვრების ყველა მხარის გამჭოლ კომპონენტად. შეუძლებელია მათი თავიდან აცილება მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენ ასე გვსურს. მათ უნდა შევხედოთ როგორც რეალობას. კონფლიქტები ინოვაციისა და სოციალური ცვლილებების წყაროა. ისინი არ აძლევენ საზოგადოებას უძრაობის ეტაპით ხანგრძლივი ნებივრობის უფლებას, რადგან მუდმივად ქმნიან სოციალურ და ფსიქოლოგიურ დაძაბულობას. რაც უფრო ხანგრძლივია უკონფლიქტო პერიოდი, მით უფრო მწვავედ იღვიძებს კონფლიქტი. კონფლიქტის გარკვეულ, სამართავად ხელსაყრელ დონეზე შენარჩუნება მმართველი ელიტის მიზანი უნდა იყოს და მიღწევის შემთხვევაში დამსახურებად უნდა ჩაეთვალოს. (ამიტომ აფხაზეთის კონფლიქტი მთელი თავისი სიმძიმით იმ პერიოდის მმართველი ელიტის ორივე მხარის „დიდი დამსახურებაა“). კონფლიქტის ჩახშობა მის გამწვავებას გამოიწვევს, ამიტომ ამოცანაა კონფლიქტის კონტროლირება: ის უნდა იყოს ლეგალიზებული (არ არის საჭირო რეალობის ზედმეტი შელამაზება, ამას საპირისპირო შედეგი მოაქვს), ის უნდა იყოს ინსტიტუციონალიზირებული (აღიარებული და ოფიციალურად აღებული სამართავად), ის უნდა ვითარდებოდეს, იცვლიდეს ხასიათს, გზადაგზა უნდა მოწესრიგდეს მისი ცალკეული გამოვლენები და ეს უნდა ხორციელდებოდეს ამ საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი, როგორც ზოგად და საერთო, ასევე სპეციფიკურ კანონებზე დაყრდნობით.

ლ. კოზერი ხაზს უსვამს, რომ ნებისმიერ საზოგადოებას ახასიათებს აუცილებელი სოციალური უთანასწორობა და საზოგადოების წევრების მუდმივი ფსიქოლოგიური დაუკმაყოფილებლობა, რაც ინდივიდებსა და სოციალურ ჯგუფებს შორის ქმნის დაძაბულობას. ეს დაძაბულობები ხშირად შეიძლება მოიხსნას სხვადასხვა სახის კონფლიქტებით. საზოგადოების ხასიათზე დაყრდნობით კოზერი იძლევა სოციალური კონფლიქტების კლასიფიცირებას. ის აღნიშნავს, რომ დახურულ საზოგადოებაში სოციალურ კონფლიქტებს შეუძლიათ დაანგრიონ სოციალური კავშირები, დაყონ საზოგადოება მტრულ ჯგუფებად, მიიყვანონ საზოგადოება რევოლუციამდე. რაც შეეხება ღია საზოგადოებას, აქ კონფლიქტებს აქვს გამოსავალი, რაც ამცირებს დაძაბულობას. აქ მათ შეიძლება ჰქონდეს პოზიტიური პოტენციალი, რაც შეიძლება წაადგეს კიდეც საზოგადოების განვითარებას.

კონფლიქტის ზოგადი თეორია. „კონფლიქტი და მისგან თავის არიდების ზოგადი თეორია“ - დაახლოებით ასე ეწოდება ნაშრომს, სადაც ამერიკელი სოციოლოგი ედვარდ ბოულდინგი აღნიშნავს, რომ თანამედროვე საზოგადოებაში შესაძლებელია და აუცილებელია სოციალური კონფლიქტების რეგულირება. მისი აზრით, კონფლიქტების სოციალური ცხოვრების ატრიბუტებია. სოციალური კონფლიქტების არსის ცოდნა ის საშუალებაა, რომელიც საზოგადოებას აძლევს შანსს მართოს კონფლიქტი, იწინასწარმეტყველოს მისი დაწყებაც და შედეგებიც. ბოულდინგს მიაჩნია, რომ კონფლიქტი ეს არის სიტუაცია, როდესაც მხარეებს კარგად ესმით თავიანთი პოზიციების შეუთავსებლობა და საკუთარ ქმედებებში ცდილობენ დაასწრონ მოწინააღმდეგეს. კონფლიქტი არის სოციალური ურთიერთქმედების ნაირსახეობა, როდესაც მხარეები აცნობიერებენ არსებულ დაპირისპირებას და მასთან საკუთარ მიმართებას. ამ დროს ისინი შეგნებულად ირაზმებიან, განსაზღვრავენ ბრძოლის სტრატეგიას და ტაქტიკას. მაგრამ აქ არ არის გამორიცხული კონფლიქტის შეზღუდვისა და სრულად დაძლევის შესაძლებლბა.

კონფლიქტის წყაროები. დასავლეთის სოციოლოგები სოციალური კონფლიქტების რაობის კვლევაში ბევრად წინ არიან ვიდრე ჩვენ, ვისაც ეს კონფლიქტები რეალურად გვაწუხებდა და დღესაც გვაწუხებს. ჩვენთან ძირითადად აქცენტი კეთდებოდა კონფლიქტების მატერიალურ-ეკონომიკურ და კლასობრივ ასპექტებზე. ეს იყო მარქსისტული კონცეფცია და დაიყვანებოდა ანტაგონისტური კლასების ურთიერთობის ანალიზზე. ფაქტობრივად, და დღეს ნათლად ჩანს, ეს იყო პრობლემის გამარტივებული ხედვა. რადგან ითვლებოდა, რომ სოციალისტურ საზოგადოებაში ანტაგონისტური კლასები არ არსებობენ და არც კონფლიქტებს უნდა ჰქონდეს ადგილი. ამიტომ ამ პრობლემის კვლევა თითქმის არ მიმდინარეობდა. (მხოლოდ ამ ბოლო ორი ათეული წლების განმავლობაში შეიმჩნევა რაღაც მოძრაობა, მაგრამ იმდენად სუსტი, რომ რაიმე შედეგების მოლოდინი ილუზიის ტოლფასია).

აღიარებულია, რომ საზოგადოება აგრძელებს არსებობას როგორც მთლიანი, ერთიანი სისტემა მისთვის გარდუვალი შინაგანი კონფლიქტების მუდმივი რეგულირებებისა და პერიოდული გადაჭრის წყალობით. ცნობილია კონფლიქტები, რომელთა წყაროა ადამიანების არაერთგვაროვანი მიმართება ძალაუფლებისადმი. სხვა სიტყვებით, როდესაც ერთი ჯგუფი ძალაუფლებამოსილია, მართავს და ბატონობს სხვებზე, ესენი კი იძულებულნი არიან დაექვემდებარონ მათ მითითებებს, რეკომენდაციებს, ბრძანებებს. სოციალური კონფლიქტის მიზეზი შეიძლება იყოს შესაბამისი სოციალური ჯგუფების ინტერესებისა და მიზნების შეუსაბამობა (ამ მიზეზებს ყურადღება დაუთმო ე.დურკემმა, ტ.პარსონსმა და სხვ.)

სოციალური კონფლიქტის მიზეზად შეიძლება იქცეს ინდივიდუალური და საზოგადოებრივი ღირებულებების განსხვავება. ყოველ ინდივიდსა და სოციალურ ჯგუფს გააჩნია სოციალური ცხოვრების განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი მხარეების მიმართ გარკვეული ღირებულებითი ორიენტაცია. მაგრამ ისე ხდება, რომ ერთი ჯგუფის მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილება იწვევს შXV ჯგუფების უკმაყოფილებასა და წინააღმდეგობას მათი მხრიდან. ამ დროს წინ წამოიწევს ურთიერთსაპირისპირო ღირებულებითი ორიენტაციები, რაც შეიძლება გახდეს კონფლიქტის მიზეზი. მაგალითად, საკუთრებისადმი განსხვავებული მიდგომა: ერთნი თვლიან, რომ საკუთრება უნდა იყოს კოლექტიური, მეორენი უფრო კერძო საკუთრებას ემხრობიან, მესამენი მიისწრაფიან კოოპერატიულისაკენ. გარკვეულ პირობებში საკუთრების სხვადასხვა ფორმის მომხრეებს შორის შეიძლება გაღვივდეს კონფლიქტი.

კონფლიქტისათვის არანაკლები მიზეზია სოციალური უთანასწორობა. კონფლიქტის სოციოლოგიის სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ ადამიანების სოციალური პოზიციები და მათი მიდრეკილებების ხასიათი დამოკიდებულია ფასეულობათა განაწილებაზე, მათ ხელმისაწვდომობაზე (ცოდნა, ინფორმაცია, კულტურის ელემენტები და ა.შ.). სწრაფვა საყოველთაო თანასწორობისაკენ, როგორც ისტორია მოწმობს, არ შეიძლება ჩაითვალოს სიკეთედ, რადგან იწვევს გათანაბრებას, ბევრისათვის შემოქმედებითი მოღვაწეობისა და ინიციატივის შესუსტებას. სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ შეუძლებელია ყველა მსურველის ინტერესებისა და მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. ამიტომ უთანასწორობა, მათ შორის, სოციალურიც, მარადიულია. მას ადგილი აქვს ყველგან და ხშირად პოზიტიური მნიშვნელობა აქვს, რადგან ხელს უწყობს სიმდიდრის შექმნა-დაგროვებას, სტიმულს აძლევს ადამიანის ცხოვრებისეულ ენერგიას. კონფლიქტი კი თავს იჩენს უთანასწორობის ისეთ დონეზე, როდესაც ის რომელიმე სოციალური ჯგუფის აზრით მისი მოთხოვნილებებისათვის მნიშვნელოვანი წინაღობაა. ასეთ პირობებში ჩასახული სოციალური დაძაბულობა სოციალური კონფლიქტის წინაპირობაა.

სოციალური კონფლიქტების კლასიფიკაცია და ფუნქციები (ნეგატიური და პოზიტიური). არსებულ ლიტერატურაში ორი თვალსაზრისია, ერთი კონფლიქტების სარგებლიანობაზე საუბრობს, მეორე ზიანზე. ე.ი. საუბარი ეხება კონფლიქტების ნეგატიურ და პოზიტიურ ფუნქციებს. თუ კონფლიქტი განიხილება როგორც საზოგადოების განვითარებისათვის აუცილებელი მომენტი, მაშინ მის ერთ-ერთ ფუნქციად უნდა გამოიყოს დაპირისპირებულ მხარეთა შორის ფსიქოლოგიური დაძაბულობის მოხსნის ფუნქცია.

კონფლიქტის მეორე პოზიტიური ფუნქციაა კომუნიკაციური. ამ ფუნქციის ძალით კონფლიქტის მონაწილენი აცნობიერებენ თავიანთ და დაპირისპირებულ ინტერესებს, წინ წამოწევენ საერთო პრობლემებს, და იწყება ურთიერთშეგუების მცდელობა.

ორი განხილული ფუნქციიდან გამომდინარეობს კიდევ ერთი პოზიტიური ფუნქცია, რომელიც იმაში ვლინდება, რომ კონფლიქტს შეუძლია მხარეთა კონსოლიდირება, მეტიც, იყოს სოციალური ცვლილებების ხელშემწყობი ძალა. ეს ხდება მაშინ, როდესაც კონფლიქტის გადაჭრის პროცესი დაწყებულია, აქ ადამიანები უკვე სხვანაირად აღიქვამენ ერთმანეთს, უჩნდებათ თანამშრომლობის ინტერესი, ჩნდება ამის შესაძლებლობა.

მაგრამ სოციალური კონფლიქტები უფრო ხშირად დამანგრეველი, ნეგატიური ხასიათისაა. მათ შეუძლიათ დესტაბილიზაციის შეტანა სოციალურ ურთიერთობებში, დაშალონ სოციალური ერთობები და ჯგუფების ერთიანობა. მაგალითად, გაფიცვას შეუძლია სოლიდური ზიანი მიაყენოს სამრეწველო დაწესებულებას და მთლიანად საზოგადოებას, რადგან ეკონომიკური ზარალი შეიძლება საზოგადოების ბალანსის მოშლის მიზეზი გახდეს. ეროვნული კონფლიქტები არღვევენ ურთიერთობას ერებს შორის და ა.შ. მაგრამ როგორი თვალსაზრისებიც არ უნდა არსებობდნენ სოციალურ კონფლიქტებზე, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ კონფლიქტები აუცილებელია საზოგადოების განვითარებისათვის, მათ გარეშე გამორიცხულია საზოგადოების წინსვლა.

კონფლიქტების ტიპოლოგია და კლასიფიკაცია. კონფლიქტები საზოგადოებაში უამრავია. ისინი განსხვავდებიან მასშტაბებით, მონაწილეთა შემადგენლობებით, მიზეზებით, მიზნებით, შედეგებით. მათ კლასიფიცირებას ცდილობენ ცხოვრების სფეროების შესაბამისად და საუბრობენ კონფლიქტებზე ეკონომიკის სფეროში, ეროვნულ ურთიერთობებში, სოციალურ სფეროში და ა.შ. კონფლიქტების კლასიფიკაციას შეიძლება საფუძვლად დავუდოთ სუბიექტები და უთანხმოების ზონები, რაც შიძლება ასე გამოვსახოთ: პიროვნული კონფლიქტი - პიროვნების შიგნით, ინდივიდუალური ცნობიერების დონეზე; პიროვნებათშორისო კონფლიქტი - კონფლიქტი ორ ან რამდენიმე ადამიანს შორის (აქვე უნდა ჩაითვალოს კონფლიქტი მცირე ჯგუფებს შორის); კონფლიქტი ჯგუფებს (ერთობებს) შორის - წინასაგან განსხვავებით იგულისხმება საპირისპირო ინტერესების მქონე სოციალური ჯგუფები; კონფლიქტი გარემოსთან - ინდივიდები, რომლებიც განიცდიან ზეწოლას გარედან, პირველ რიგში, ადმინისტრაციული და ეკონომიკური ნორმების მხრიდან. აქ კონფლიქტი ჩაღდება ნორმების დამცველ ინსტიტუტებთან.

შესაძლებელია საუბარი სოციალური კონფლიქტების ასეთ ტიპოლოგიაზე: კონფრონტაცია - ჯგუფის პასიური დაპირისპირება მოწინააღმდეგის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ინტერესებთან; ქიშპობა - ბრძოლა საზოგადოებაში საკუთარი ღირსებისა და შემოქმედებითი უნარის აღიარებისათვის, პრესტიჟული მიზნების მიღწევით ზეობის დემონსტრირება; კონკურენცია - კონფლიქტის განსაკუთრებული ფორმაა, მისი მიზანია მოგება, დეფიციტური სიკეთის განაღდება.

მიჩიგანის უნივერსიტეტის პროფესორმა ა.როპოპორტმა დამაჯერებლად აჩვენა, რომ შეუძლებელია ყველა კონფლიქტის ერთ უნივერსალურ სქემაში მოქცევა. საუბარი შეიძლება შემდეგი ტიპის კონფლიქტებზე: 1). „შერკინება“ - როდესაც წინააღმდეგობის საფუძველი არის შეურიგებელი დაპირისპირება და უნდა დამთავრდეს ერთის სრული გამარჯვებით; 2). „დებატები“ - სადაც შეიძლება დავა, კამათი, მანევრები და ორივე მხარეს აქვს კომპრომისის იმედი; 3). „თამაში“ - სადაც ორივე მხარე მოქმედებს ერთი და იგივე წესების ჩარჩოებში. ამიტომ ეს კონფლიქტი არასოდეს არ მთავრდება და არც შეიძლება დამთავრდეს მთელი სტრუქტურის ნგრევით. ამ დასკვნას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ორივე მხარისათვის ხსნის განწირულობისა და გარდუვალობის მოლოდინს.

კონფლიქტი სოციოლოგიის თვალსაზრისით - ეს არის ადამიანური ქცევის მოდელი, გარკვეული წესით განაწილებული როლებით, მოვლენათა თანმიმდევრობით, შეხედულებათა გამოხატვის ხერხებით, ღირებულებათა ორიენტაციებით, ინტერესების დაცვის ფორმით, მიზნებით და ა.შ.

თუ ქცევის თეორიას ავიღებთ საწყისად, მაშინ კონფლიქტის მიზანია სხვათა ინტერესების ხარჯზე საკუთარი ინტერესების მიღწევა. როდესაც ინტერესები გაცხადებულია, ცხადია აგრეთვე კონფლიქტის სუბიექტები, ობიექტი, საშუალებები და მიზნები, ასეთ კონფლიქტს ღია ანუ სრულმასშტაბიანი კონფლიქტი ეწოდება. ფარული ან არასრული კონფლიქტი გვაქვს, როდესაც ინტერესები ბუნდოვნადაა გამოკვეთილი, მცირეა მონაწილეთა რაოდენობა, ნაკლებად ლეგალიზებულია და მონაწილეთა ქცევები ძნელადაა შესამჩნევი (მაგალითად, შრომითი დისციპლინის შესუსტება, დაგვიანება, სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა და ა.შ.).

შეხვდებით „ყალბი კონფლიქტის“ ცნებასაც. მას ადგილი აქვს კონფლიქტის ფსიქოლოგიური და სოციოლოგიური ანალიზის შესაყარზე. აქ უმეტეს შემთხვევაში არ არსებობს კონფლიქტის ობიექტური მიზეზები. მხოლოდ რომელიღაც ერთ მხარეს უჩნდება ილუზია კონფლიქტის არსებობისა, სინამდვილეში კონფლიქტს ადგილი არა აქვს. (სხვადასხვა საფუძვლების შესაბამისად შესაძლებელია კონფლიქტების სხვაგვარი ტიპოლოგიაც. აქ კვლევები გრძელდება და საბოლოო წერტილის დასმა ადრეა).

კონფლიქტის გადაჭრა. კონფლიქტის გადაჭრის ნიშანია ინციდენტის დასრულება. ეს ნიშნავს, რომ მხარეებს შორის შეწყვეტილია კონფლიქტური ქმედებები. ინციდენტის მოხსნა აუცილებელი, მაგრამ არასაკმარისი პირობაა კონფლიქტის შესაწყვეტად. რადგან გარკვეულ პირობებში შეიძლება კონფლიქტმა კვლავ იჩინოს თავი. კონფლიქტის გადაჭრა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შეიცვლება კონფლიქტური სიტუაცია, უფრო ზუსტად, თუ ამოწურულია კონფლიქტის ძირეული მიზეზი, როდესაც შეიცვლება სუბიექტების ერთიერთდამოკიდებულება, როდესაც ერთმანეთს უკვე აღარ შეხედავენ როგორც მტერს. და ბოლოს, როდესაც შეიცვლება ურთიერთპრეტენზიები, ურთიერთმოთხოვნები და რომელიმე მხარე (შესაძლებელია ორივეც) წავა დათმობაზე.

კონფლიქტი შეიძლება გადაიჭრას ნაწილობრივ ან მთლიანად. მთლიანი გადაჭრა ნიშნავს კონფლიქტის შეწყვეტას, კონფლიქტური ვითარების კარდინალურად შეცვლას. ამ პროცესში „მტრის ხატი“ უნდა შეცვალოს „პარტნიორის ხატმა“, ბრძოლისადმი განწყობა უნდა შეიცვალოს თანამშრომლობის სურვილით.

კონფლიქტის ნაწილობრივ გადაჭრისას უფრო ხშირად იცვლება მისი გარეგანი ფორმა, მაგრამ უცვლელი რჩება დაპირისპირების შენარჩუნების შინაგანი განწყობა.

კონფლიქტის წარმატებული გადაჭრა გარკვეულ პირობებთანაა დაკავშირებული: 1). მისი მიზეზების დროული და ზუსტი დიაგნოზი. 2). წინააღმდეგობის დაძლევის ორმხრივი დაინტერესება. ეს შესაძლებელია ორივე მხარის ინტერესების აღიარების შემთხვევაში; ამისათვის კონფლიქტის სუბიექტები უნდა განთავისუფლდნენ ერთმანეთის უნდობლობისაგან. 3). კონფლიქტის გადაჭრის გზების ერთობლივი ძიება. აქ შეიძლება გამოყენებულ იქნა მეთოდებისა და საშუალებების ნებისმირი არსენალი.

გარეგნულად სოციალური კონფლიქტი წააგავს სპირალისებურ ბუნებრივ მოვლენებს, (მორევი, ქარბორბალა და ა.შ.) დასაშვებია კონფლიქტის ყოველი ეტაპის განხილვა სპირალთან შედარებით, რომელსაც გააჩნია აღმასვლისა და ვარდნის, დაძაბულობისა და განმუხტვის სტადიები. კონფლიქტში მართლაც შეიმჩნევა ფსიქოლოგიური დაძაბულობის ზრდა, მაგრამ ეს ზრდა უსასრულოდ ვერ გაგრძელდება. რომელიღაც წერტილის მერე ანელებს სვლას ან სულაც იწყებს დასუსტებას. კონფლიქტის მსგავსება სპირალისებურ მოძრაობასთან აჩენს იმედს, რომ შესაძლებელია გამოინახოს მოცემული ურთიერთობების დარეგულირების გზები და მეთოდები. სოციოლოგიურ მეცნიერებაში დიდი ყურადღება ენიჭება კონფლიქტების რეგულირების, მისი მართვის ტექნოლოგიების შესწავლას.

კონფლიქტების მართვა. კონფლიქტის მართვის მიზანია - არ დაუშვას მისი გაფართოება და მინიმუმამდე დაიყვანოს მისი ნეგატიური შედეგები. კონფლიქტის მართვის სუბიექტად შეიძლება მოგვევლინოს მისი ერთ-ერთი მხარე ან სულაც სხვა, მესამე ძალა, რომელიც კონფლიქტში არ მონაწილეობს, მაგრამ დაინტერესებულია მის დარეგულირებაში. ვინც არ უნდა იყოს კონფლიქტის დამრეგულირებელი სუბიექტი, აუცილებელია მოიძებნოს და გამომუშავებულ იქნას კონფლიქტური ურთიერთობების დასარეგულირებელი ტექნოლოგია. ამას შეიძლება ხელი შეუწყოს: 1). საჯაროობამ, სოციალური კონფლიქტების ჩრდილოვანი, ფარული, ლატენტური მხარეების აბსოლუტურად გახსნამ. ეს მათი კონტროლზე აყვანისა და პროცესებზე რეაგირების საშუალებას იძლევა; 2). სოციალური ფსიქოლოგიური აღგზნებადობის დაწევა, მხარეთა შორის სიტუაციის დეტონატორების უვნებელყოფა. ეს და სხვა შესაძლებელი (კონკრეტული სიტუაციის გათვალისწინებით) ზომები შეასუსტებს კონფლიქტს, მოხსნის სიმძაფრეს, ხელს შეუწყობს მის დარეგულირებას.

კონფლიქტის გადაჭრის მეთოდები. სოციალური კონფლიქტის გადაჭრა ძალზე რთული ამოცანაა. მაგრამ შესაძლებელია და უნდა გვახსოვდეს, რომ არსებობს კონლიქტის გადაჭრის გზებისა და მეთოდების უზარმაზარი არსენალი.

1). კონფლიქტისაგან თავის არიდების მეთოდი - ეს შეიძლება იყოს ამა თუ იმ პოლიტიკური მოღვაწის პოლიტიკური არენიდან წასვლა; მოწინააღმდეგესთან უშუალო შეხებისაგან თავის არიდება. მაგრამ თავის არიდება არ ნიშნავს კონფლიქტის ლიკვიდაციას, რადგან თვით მიზეზი კვლავ რჩება.

2). მოლაპარაკების მეთოდი - ეს არის ძალის გამოყენებისაგან თავის არიდება. მოლაპარაკების პროცესში მხარეების მიერ ხდება აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, რაც ამცირებს კონფლიქტის სიმძაფრეს, გასაგები ხდება მოწინააღმდეგის არგუმენტები, ხდება ძალთა შეფარდების ობიექტურად შეფასება და შერიგების პირობების მოსინჯვა. მოლაპარაკებაში ჩნდებიან ალტერნატიული სიტუაციები, შესაძლებელია ურთიერთგაგების მიღწევა, კონსენსუსი, შესაძლებელი ხდება თანამშრომლობის რაიმე ვარიანტი.

3). შუამავლების ჩართვის მეთოდი. ეს არის შემრიგებლური პროცედურა. შუამავალი შეიძლება იყოს როგორც ორგანიზაცია, ისე კერძო პირიც. ამ ფუნქციის შესრულება შეუძლია არა მხოლოდ სამთავრობო ორგანიზაციებს, ასევე ნებისმიერ დაწესებულებას, ცალკეულ ინდივიდს. პრაქტიკა მოწმობს, რომ სწორად შერჩეულ შუამავალს შეუძლია კონფლიქტის სწრაფი დარეგულირება, იქაც კი, სადაც მის გარეშე ეს საერთოდ ვერ ხერხდება. დასავლეთში ასეთ ფიგურად შეიძლება მოგვევლინოს ცნობილი ავტორიტეტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი და ა.შ. ეს ნიშნავს, რომ შუამავლისადმი დიდი პირობებია წაყენებული - ის უნდა იყოს აღიარებული ავტორიტეტი, დაჯილდოებული მაღალი ზნეობით, კომპეტენტური პროფესიონალი, მაღალი ინტელექტის პატრონი და ა.შ.

4). გადადების მეთოდი - ზოგჯერ ეს ნიშნავს საკუთარი პოზოციების დათმობას. ეს საკმაოდ გავრცელებული მეთოდია. მაგრამ აქ უნდა გვახსოვდეს, რომ მხარე „რომელმაც დათმო” ძალის მოკრებისა და სიტუაციის მის სასარგებლოდ შეცვლის შემდეგ აუცილებლად შეეცდება დაკარგულის დაბრუნებას.

5). განხილვის მეთოდი ანუ არბიტრაჟი - განხილვის დროს მკაცრადაა დაცული კანონის ნორმები, მათ შორის საერთაშორისო სამართლის.

კონფლიქტური ვითარებებიდან თავის დაღწევის გზების ძიება ხელს უწყობს კონფლიქტების დარეგულირების ახალი, აქამდე უცნობი მეთოდების გამოვლენას.

ზოგადი შეხედულებები ურთიერთობის ლოგიკასა და კონფლიქტების გადაჭრაზე. ადამიანი სოციალური არსებაა, ამიტომ ცდილობს ის, რომ მისი აზრები და ქცევები შეესატყვისებოდეს სხვათა აზრებსა და ქცევებს, იყოს შესაბამისობასა და თანხმობაში გარემოსთან. მიუხედავად ამ მცდელობისა ისე ხდება, რომ დაპირისპირება და კონფლიქტები ადამიანური ყოფის განუყოფელი ნაწილია. რატომ ხდება ასე? ეს ის კითხვაა, რომელზეც, სხვადასხვა დროსა და სხვადასხვა მოაზროვნეებთან, უამრავი პასუხი არსებობს. ჩვენთვის განსაკუთრებულად საინტერესოა ორი მათგანი: 1. კოგნიტური დისონანსის თეორია და 2. სტრუქტურული ბალანსის თეორია (პიროვნებათშორის ურთიერთობათა აღქმისა და შეფასების). ორივე მათგანი მკაცრადაა გაანალიზებული, ექსპერიმენტულად მრავალჯერ შემოწმებული და განზოგადებული.

კოგნიტური დისონანსის თეორიის თანახმად, ადამიანს არათუ უბრალოდ აქვს ცოდნა, რწმენა, შეხედულებები საკუთარ თავსა და სხვებზე, მოვლენებზე, საგნებზე და ა.შ. არამედ მიისწრაფვის, რომ ეს კოგნიტური ელემენტები (ფესტინგერის მიხედვით - კოგნიციები), პირველ რიგში, შეესაბამებოდეს რეალობას და მეორე, შეესატყვისებოდნენ ერთმანეთს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადამიანი მოექცევა კოგნიტური დისონანსის (შეუსაბამობა, უხერხულობა, წინააღმდეგობა, დისკომფორტი) მდგომარეობაში. (ახალგაზრდა, რომელიც იწყებს თამბაქოს წევას, მოექცევა დისონანსში, რომლის ჩარჩოებია: „სურვილი იყოს დიდი“ და „არჩევანის უარყოფითი შედეგები“.

კოგნიტური დისონანსის თეორიის ძირითადი დაშვება იმაში მდგომარეობს, რომ დისონანსის მდგომარეობაში მყოფი ადამიანი ყველანაირად შეეცდება შეარბილოს ან სულაც გააქროს ეს დისონანსი. დამწყები მწეველი ამას ორი გზით ახერხებს. ჯერ ერთი, მას შეუძლია არ გააზვიადოს მოწევის მავნე შედეგები, მიუთითოს მიღებულ სიამოვნებებზე, თამამი ახალგაზრდის იმიჯზე, იმ ინფორმაციაზე, რომლის თანახმად ზოგიერთი მწეველი ღრმა სიბერემდე ცოცხლობს და ა.შ. მეორე, მას შეუძლია თავი დაანებოს თამბაქოს. ამ ორი შესაძლებლობიდან რომელს აირჩევს ახალგაზრდა? ამ კითხვაზე პასუხს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს კოგნიტური დისონანსის თეორიისათვის. მთავარი ის არის, რომ ახალგაზრდამ უნდა გააკეთოს არჩევანი.

სტრუქტურული ბალანსის თეორია აფართოებს კოგნიტური დისონანსის კონცეფციას, რადგან ჩართავს მასში არა მხოლოდ კოგნიციების ბაზისურ ელემენტებს, არამედ პიროვნებათა შორის ურთიერთობების ელემენტებსაც. შესაბამისად, „კოგნიტური დისონანსის“ ცნებას ჩაენაცვლება უფრო ზოგადი - „სტრუქტურული დისბალანსის“ ცნება.

სტრუქტურული ბალანსის თეორიის ძირითადი დაშვება შემდეგში მდგომარეობს. თუ პიროვნებათა შორის ურთიერთობების რომელიმე სისტემაში არ არის შესაბამისობა, ე.ი. დარღვეულია ბალანსი, მაშინ ჩნდებიან ძალები, რომლებიც ცდილობენ დაარეგულირონ, დააბალანსონ ეს სისტემა. ამის გაკეთებას ცდილობენ სისტემის შიგნით ურთიერთობების შეცვლით, ან სუბიექტების კოგნიციების შეცვლით, ან ერთით და მეორით ერთდროულად. მაგრამ თუ ერთის და მეორის შეცვლა ცალ-ცალკეც და ორივეს ერთდროულადაც შეუძლებელია, მაშინ დაუბალანსირებელ სისტემაში დაძაბულობა მატულობს. (მაგალითად, როდესაც „A-ს უყვარს-B, B-გულგრილია A-ს მიმართ, სისტემა დაუბალანსირებელია. ბალანსი შეიძლება მიღწეულ იქნას თუ შევცვლით ან ცალ-ცალკე ორივეს მიმართებას ერთმანეთთან, ან ორივეს ერთდროულად).

ორივე თეორია, არსებითად, სხვადასხვა ტერმინებით ერთსა და იგივეს ამტკიცებს: თუ ადამიანის კოგნიციები ვერ ეთანადებიან ერთმანეთს და რეალობას, თუ მისი მიმართება საკუთარ თავთან და სხვა ადამიანებთან არ არის დაბალანსირებული (მოწესრიგებული), მაშასადამე ის იმყოფება კონფლიქტურ ვითარებაში და იძულებულია შეეცადოს მის გადაჭრას ან თავი უნდა აარიდოს, გავიდეს თამაშიდან. ამ თვალსაზრისით კონფლიქტი არ არის დესტრუქციული, არამედ არის კონსტრუქციული ძალა, ადამიანის ქცევის მამოძრავებელი ძალა, ცხოვრების ის იმპულსი, რომლის გარეშე ყოველგვარი აქტიურობა შეუძლებელია.

„კონფლიქტის“ ცნება საკმაოდ დიდი მოცულობისაა. კონფლიქტის ქვეშ ჩვენ გვესმის, როგორც დასაწყისში აღვნიშნეთ, აზრების, სურვილების, მიზნების, ქმედებებისა და მათი შედეგების, ასევე ადამიანთა ერთმანეთთან და რეალობასთან ნებისმიერი შეუსაბამობა, რაც გახდება მიზეზი მისი შერბილებისაკენ, გადაჭრისაკენ მიმართული ქმედებებისა. კონფლიქტი ბუნებისათვის დამახასიათებელი ასიმეტრიის განსაკუთრებული ნაირსახეობაა და გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ არის ადამიანური ქცევის მამოძრავებელი ძალა.

მიუხედავად კონფლიქტთა სახეების მრავალფეროვნებისა, მათი რაციონალური გადაჭრისათვის არსებობს მხოლოდ ერთადერთი მიდგომა. არაფორმალურად ეს ასე ჟღერს: ნებისმიერი კონფლიქტი მივა გადაჭრის სტადიამდე (არაა აუცილებლად ეფექტური) მაშინ და მხოლოდ მაშინ, თუ მისი სუბიექტები (ელემენტები) აღმოჩნდებიან ერთნაირ (სიმეტრიულ) მიმართებაში ერთმანეთთან. მხოლოდ ასეთ ვითარებაში აქვთ ადამიანებს ერთმანეთზე ან რაიმე საგანზე თანაბარი ზემოქმედების შესაძლებლობა. მხოლოდ ასეთ ვითარებაში აღწევენ ადამიანები კომფორტის, თავისუფლების, უსაფრთხო მდგომარეობის მაქსიმუმს. ამიტომ ადამიანი ურთიერთობისათვის მიისწრაფის იმათკენ, ვისთანაც ბევრი აქვს საერთო და თავს არიდებს არაერთფასოვან სიტუაციებს.

პარადოქსი მდგომარეობს შემდეგში. დამოუკიდებელი მიზეზების გამო ჩვენ არ შეგვიძლია, ვერ ვახერხებთ უკონფლიქტო ვითარების უსასრულოდ დიდხანს შენარჩუნებას. ცხოვრებისეული უნივერსუმი უდიდეს ნაწილში ადამიანი ობიექტურად განიცდის ცვლილებებს. თავის გადარჩენის თუ შენახვის მიზნით ის პერიოდულად ცვლის, გარდაქმნის თავის მიმართებას გარემოსთან, იძენს ახალ მეგობრებს, ახალ მტრებს, ე.ი. გადაჭრის თუ არა ერთ კონფლიქტს, გადაიქცევა მეორის სუბიექტად და ობიექტად.

მაშასადამე, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ ურთიერთობაზე, მხედველობაში გვაქვს არა სტატიკური, არამედ რაღაც დინამიური პროცესი, რომლის მიზანია ბალანსის მიღწევა კომუნიკაციის ყველა ელემენტის შესაბამისობაში, ხოლო მამოძრავებელი მიზეზია, თუ გნებავთ ძალაა ამ სისტემისათვის დამახასიათებელი კონფლიქტი.

Shota Kvirtia, Tinatin Zaldastanishvili
The Human Nature of Conflict
Summary

There is hardly any social science which is indifferent to conflict. The author of each article aims at seeking the ways of its solution. In our opinion, the best way of conflict solution is its preservation at a constant regulation level. The best conflict theories are the two: of cognitive dissonance and of structural balance. Both have been analysed, generalized and experimentally verified many times. We consider that conflict is a special variety of asymmetry characteristic of nature. There is the only approach to the rational solution of conflict which is informally as follows: conflict approaches the solution stage if its subjects are in similar or symmetrical state.

It is paradoxical that objectively we can,t retain the non-conflict situation for an endlessly long time. In the most part of the life universe man objectively experiences changes.To survive he periodically changes his attitude towards the environment, acquires new friends and new enemies. As soon as he solves one conflict he becomes the subject and the object of another conflict. That,s why as one of the forms of conflict solution should be considered its successful preservation at a controllable level.

Шота Квиртия, Тинатин Залдастанишвили
Человеческая природа конфликта
Резюме

Конфликт - объект социальных наук. Автор каждой статьи считает своим долгом найти пути решения любого конфликта. Мы считаем наилучшим способом решения конфликта, его сохранение в постоянно регулируемом режиме. На тему конфликта выделяются две теории - теория когнитивного диссонанса и теория структурного баланса. Считаем, что конфликт является определенной разновидностью ассиметрии, присущей природе. Для рационального решения конфликта существует только один подход. Конфликт подходит к стадии решения, если субъекты окажутся в одинаковом, ассиметричном положении по отношению друг к другу.

Парадокс заключается в следующем: объективно мы не в состоянии безконфликтную ситуацию сохранять долго. В универсуме жизни человек объективно претерпевает изменения, приобретает новых друзей и новых врагов, решая один конфликт, становится субъектом и объектом другого конфликта. Поэтому одной из форм решения конфликта должны считать его успешное сохранение на регулируемом уровне.

თეა მაისურაძე
(საქართველო)

მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა „ტრიუმვირატს” - ბეჭდურ მედიას, რადიოსა და ტელევიზიას, განვითარებული კომუნიკაციების საფუძველზე, მიმდინარე პროცესში, დაემატა საინფორმაციო არხების განვითარებადი მეოთხე ტიპი - საყოველთაო კომპიუტერული ქსელი, რომელიც, ძირითადად, ინტერნეტის სახითაა წარმოდგენილი. ის აერთიანებს ზემოჩამოთვლილ ყველა ტიპს და მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს მათ შორის.

ინტერნეტში განთავსებულია გაზეთთა ელექტრონული ვერსიები და დაიჯესტები, რადიო და ტელევიზიისათვის განკუთვნილი ინფორმაციები და გარკვეულ ჟურნალისტთა, ოპერატიულად ცვლადი და რეალურ რეჟიმში არსებული საიტები („გვერდები“). ყოველივე გვაძლევს იმის თქმის საშუალებას, რომ კომპიუტერული ქსელი აერთიანებს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა ტიპების შესაძლებლობათა მაქსიმუმს. მართალია, ნაბეჭდი ტექსტის წაკითხვა მხოლოდ მონიტორზეა შესაძლებელი (ან პრინტერზე ამონაბეჭდის სახით), მაგრამ მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იქნას საჭირო ინფორმაციათა უცხო ენაზე გადაცემის (მიღების) თავისებურებანი, რომელიც ხელს უშლის მის სრულფასოვან მოძიებას, თვით კომპიუტერში არსებული თარჯიმან - პროგრამის მიუხედავად. უფრო მეტიც, კავშირის, კომუნიკაციის თანამედროვე საინფორმაციო გარემო გადატვირთულია წმინდა კომპიუტერული ნიუსებით, რომელიც უთანაბრდება სოციალურ სფეროში არსებულ პოლიტიზირებულ ინფორმაციებს; მეორეს მხრივ - მდგომარეობა ნელა იცვლება, იმ გაგებით, რომ ნებისმიერი ინფორმაცია ხდება კომერციული, ანუ კომერციალიზებული. ბევრ საიტზე შეუძლებელია ახალი ამბების მიღება, ე.წ. ცხელი თემების დღის სენსაციების სიჭარბის გამო.

ინტერნეტი მომხმარებელს სთავაზობს მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მხოლოდ მოკლე მიმოხილვას, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, რთულია ის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა შორის მოვიაზროთ, მაგრამ წინამდებარე სტატიაში შევეცდებით წარმოვაჩინოთ ინტერნეტი, როგორც მასობრივი ინფორმაციის ერთ-ერთი საშუალება და მისი დამსახურება საარჩევნო კამპანიის წარმართვისა და დემოკრატიული არჩევნების ჩატარების პროცესში.

ინტერნეტის განვითარებამ და ტექნოლოგიურმა სრულყოფამ მნიშვნელოვნად შეცვალა საზოგადოებაში არსებული ყველა მარკეტინგული კომუნიკაციის ხასიათი და, რა თქმა უნდა, მათ შორის პოლიტიკის სფეროშიც. ინფორმაციის გავრცელება უკვე აღარ არის დამოკიდებული ნაციონალურ და რეგიონალურ საზღვრებზე, გაიზარდა როგორც მისი გავრცელების სისწრაფე, ასევე ფაქტთა წარმოჩენის, მათი კომენტირებისა და ანალიზის საშუალება.

საერთო ჯამში, შეიძლება აღინიშნოს, რომ ინტერნეტს მთელი რიგი თავისებურებანი ახასიათებს: პირველ რიგში, გამოვყოფთ მის ანონიმურობას, ამავე დროს - გაერთიანებათა, დაჯგუფებათა ჩამოყალიბების იდეალურ შესაძლებლობებსა და აუდიტორიაზე მიზანმიმართული ზემოქმედების ეფექტურ საშუალებას და ბოლოს, მისი გამოყენება კომუნიკაციური ამოცანების გადასაწყვეტად მნიშვნელოვნად დაბალი ღირებულების მქონეა, ყველა სხვა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა ტრადიციულ არხებთან შედარებით.

ინტერნეტის ზემოჩამოთვლილ ღირებულებათაგან, ვფიქრობ, საჭიროა შევჩერდეთ, მის ისეთ მნიშვნელოვან თავისებურებაზე, როგორსაც ანონიმურობა წარმოადგენს. ინტერნეტით „არაკანონიერი“ გზით მიღებული ინფორმაციის „ლეგიტიმურობაა” შესაძლებელი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ინტერნეტ-სამყაროს ანონიმურობა გულისხმობს პოლიტიკურ ოპონენტებზე, არამარტო კომპრომატების პუბლიკაციაში, არამედ ისეთი საკომუნიკაციო არხების გამოყენებაში, როგორსაც ჭორი წარმოადგენს. მათი გავრცელება შესაძლოა წარმოჩინდეს, როგორც სპეციალურად შექმნილი ანონიმური რესურსი. მაგ.: ექსკლუზიური ჭორები ბიზნესისა და პოლიტიკის სფეროდან.

ინტერნეტის გამოყენების ძირითადი ტექნოლოგია მდგომარეობს, ანონიმური პუბლიკაციის შემთხვევაში, მის შემდგომ ციტირებაში, რომელიც არ აყოვნებს: ინფორმაცია ხდება უტყუარი და ყველასათვის ხელმისაწვდომი. პოლიტიკურ დაპირისპირებებში ინტერნეტის გამოყენების საწყის ეტაპებთან შედარებით, დღეს ანონიმურ შეტყობინებათა ეფექტურობა ნულის ფარდია, რადგან თანამედროვე პირობებში უტყუარი, ჭეშმარიტი ინფორმაციის მიწოდებისათვის საჭიროა მისი დამოწმება. ხშირია შესაბამის საიტებზე პოლიტიკურ და ბიზნეს ელიტაზე მაკომპრომიტირებელი მასალის გამოქვეყნება, პუბლიკაციურ წყაროებზე დაყრდნობით, ამასთანავე ინტერნეტ გამოცემებმა, სამართლებრივი კუთხით უნდა იმოქმედონ. განუსაზღვრელი რჩება, საარჩევნო კამპანიის დროს, ინტერნეტის გამოყენების სამართლებრივი ნორმები.

ერთის მხრივ, ინტერნეტის გავლენის სფერო არ რეგულირდება მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა შესახებ არსებული კანონმდებლობის მიხედვით და, ბუნებრივია, არ არსებობს კანონი, რომელიც შეზღუდავს ქსელში ინფორმაციის გავრცელებას. ეს კი არჩევნების შესახებ არსებული ისეთი ინფორმაციის გამოქვეყნების საშუალებას იძლევა, რომელიც აკრძალულია მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით. მაგალითად, ამით ისარგებლეს, არჩევნების პერიოდში exit poll-ების შედეგების გამოქვეყნების დროს მისმა ავტორებმა.

საქართველოში 2003 წლის 2 ნოემბრის არჩევნების მომდინარეობისას და საბოლოო შედეგების გამოქვეყნებამდე, სწორედ exit poll-ებით მიღებულმა დასკვნებმა მოამზადა ნიადაგი 23 ნოემბერს განხორციელებული „ხავერდოვანი“ რევოლუციისათვის მიმდინარე, 2008 წლის 21 მაისს გაკეთებულმა exit poll-ების საშუალებით გაკეთებულმა განცხადებამ „რესპუბლიკური პარტიის“ მიერ 5%-იანი ბარიერის ვერ გადალახვის შესახებ, კვლავ წარმოშვა ეჭვი არჩევნების გაყალბებისა. ძირითადად, უნდა აღინიშნოს, რომ exit poll-ებით მიწოდებული ინფორმაცია, მნიშვნელოვნად არ განსხვავდება საბოლოო შედეგებისაგან (არც მიმდინარე წელს ჩატარებული კვლევები იყო გამონაკლისი) (11).

აღსანიშნავია ისიც, რომ რუსეთში, ზემოაღნიშნული ტექნოლოგია პირველად გამოქყენებული იქნა 1999 წლის 19 დეკემბრის სახელმწიფო სათათბიროს არჩევნების პერიოდში, რომელმაც საარჩევნო სუბიექტებს შორის წარმოშვა ისეთი დაპირისპირება, რაც ვერ გადაწყდა მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით; აპრობირებული კომუნიკაცია დაიხვეწა საპრეზიდენტო არჩევნების პერიოდში, როცა exit poll-ების შედეგები, რეგისტრაციის საფუძველზე, დაიგზავნა ელექტრონულ მისამართებზე და გამოქვეყნდა, მხოლოდ პროფესიული გამოყენების საიტებზე (4)

ინტერნეტზე როგორც თავისებურ საარჩევნო კომუნიკაციაზე არსებული შეხედულება, გამართლებულია ვირტუალური გამოკითხვებისა და ხმის მიცემის პრაქტიკის საფუძველზე. გარკვეული დატვირთვის მატარებულია ქსელში პოლიტიკოსთა მაღალი რეიტინგი, როცა ხმის მიცემის შედეგების კომენტირება ხდება ტრადიციული მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით. არარეპრეზენტაციულობისა და აშკარა გაყალბებების მიუხედავად ის მაინც ჭეშმარიტისა და უტყუარის სახელით ვრცელდება და საფუძველშივე ფორმირდება საზოგადოებრივი აზრი, რომელიც ინტერნეტის მომხმარებელს განიხილავს როგორც პროგრესულ სოციალურ ფენას.

უახლოეს მომავალში, როცა ინტერნეტის მომხმარებელთა რიცხვი, საერთო მოსახლეობის, პოტენციური ამომრჩევლის 10% გახდება, შესაძლებელი იქნება, აქტიურად იქნეს გამოყენებული ვირტუალური ხმის მიცემა; ვიმედოვნებთ, საქართველოც არ ჩამორჩება მსოფლიოში მიმდინარე კომუნიკაციურ-ტექნოლოგიურ წინსვლას და, მოსახლეობის აქტიური მონაწილეობა საარჩევნო პერიოდში, მნიშვნელოვან დემოკრატიულ - ცივილიზებულ შედეგს მოგვცემს.

ინტერნეტი ქსელური გაერთიანებების ფორმირების იდეალური საშუალებაა, ამავე დროს არ გამორიცხავს ურთიერთობის არაფორმალურ სისტემას. ინტერნეტკომუნიკაციის გამორჩეულ თავისებურებას წარმოადგენს მათი სუსტი ფორმალიზება, ინფორმაციის გადინების სისტემა. ამავე დროს, მისი პოზიტიური მხარე მდგომარეობს, ვიწრო სპეციალიზირებული აუდიტორიისათვის ინფორმაციის მიწოდებაში, სადაც ადვილია თვალი ადევნო რეაქციას მოწოდებულ მასალაზე და, საჭიროების შემთხვევაში, შესაძლებელია შეცვალო ან გააფართოო გზავნილის შინაარსი.

კვლევის მეთოდად გამოიყენებიან ბლიც-ინტერვიუები, ინფორმაციულ პორტალებსა და სხვადასხვა ორგანიზაციათა საიტებზე მოთავსებული საფოსტო ყუთები; პროცესის პოზიტიურობა გამოიხატება ახალშეხედულებათა ცვლილებების ოპერატიულ დანერგვაში.

ინტერნეტი - ეს არის საშუალება, რომელიც შესაძლებლობას იძლევა ეფექტურად და შედარებით იაფად გადაწყდეს საკომუნიკაციო პრობლემები საარჩევნო კამპანიის მიმდინარეობის პროცესში.

მიჩნეულია, რომ „ახალი“ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა გავრცელება, განსაკუთრებით ინტერნეტით, ხელს უწყობს პლურალიზმსა და პოლიტიკურ კონკურენციას, ის იაფი და ძალიან ეფექტური საშუალებაა ინფორმაციის მისაღებად და კამპანიის საწარმოებლად

(6).

ცნობილია, რომ საარჩევნო კამპანიის დროს უმთავრეს სტრატეგიულ მიმართულებას წარმოადგენს კანდიდატისა და მის მიზნობრივ აუდიტორიას შორის ორმხრივი კავშირის ეფექტური დამუშავება (5); ინტერნეტი საშუალებას იძლევა, გამოყენებულ იქნას კანდიდატის პერსონალური საიტი, რომელიც ინფორმაციის მიწოდებისა და აგიტაციის საუკეთესო პირობასა.

საქართველოში, 2008 წლის 21 მაისის საპარლამენტო არჩევნების წინა პერიოდში, ყველა საარჩევნო სუბიექტს ჰქონდა საკუთარი საიტი და ელეტრონული ფოსტა, რომელიც ხელს უწყობდა როგორც პოტენციური ამომრჩევლის ინფორმირებულობას, ასევე მერყევი ამომრჩევლის გადმობირებას.

მართალია, კანდიდატთა პერსონალური ელექტრონული მისამართი კომუნიკაციურ პრობლემებს ვერ არეგულირებს, მაგრამ ინფორმაციას ხელმისაწვდომს ხდის. აქვე მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ჩამოვთვალოთ პერსონალურ საიტთა დაბალი ეფექტურობის მიზეზები:

ჩატარებულ კვლევათა საფუძველზე (9) დადგინდა, რომ ინტერნეტ - საიტებზე პოლიტიკური რეკლამის განთავსების ხარისხი და ეფექტურობა ძალიან დაბალია, მაგრამ ონლაინ-რეჟიმში კამპანიის ჩატარების ეფექტურობა განსაკუთრებით პოპულარულია; აქვე აღსანიშნავია, რომ კანდიდატის იმიჯისა და პარტიული ბრენდების, როგორც საკომუნიკაციო და ტექნოლოგიური არხის გავრცელების საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს პრესკონფერენციების მოწყობა.

ინტერნეტი კომუნიკაციის საშუალებაა, რომელიც განსაკუთრებული ეფექტურობით გამოიყენება ცენტრალურ და ე.წ. საველე შტაბებს შორის საარჩევნო კამპანიის სააგიტაციო პერიოდში (3). ინტერნეტის, როგორც საარჩევნო კომუნიკაციის, გამოყენების თანამედროვე ტენდენციები საშუალებას იძლევა პოზიტიურად იქნეს გაგებული მისი ტექნოლოგიური თავისებურებანი: პოლიტიკური მოწინააღმდეგის არასრული განადგურება კომპრომატებისა და აშკარა სიცრუეთა შეხამების საფუძველზე, ორგანიზებული ბრძოლა ფალსიფიკაციის, გაყალბების, არალეგალური ტექნოლოგიების წინააღმდეგ, რაც ადმინისტრაციული ბერკეტების მასიურ გამოყენებაზე იქნება დაფუძნებული, სხვადასხვა დონის პოლიტიკური ელიტის წარმომადგენლებთან შეთანხმებით, ამომრჩევლის რეალურ შეხედულებათა გამორიცხვის საფუძველზე.

დასასრულ აღვნიშნავთ, რომ ინტერნეტი როგორც მასობრივი ინფორმაციის საშუალება წარმოადგენს კომუნიკაციის მნიშვნელოვან საშუალებას, საარჩევნო კამპანიის მიმდინარეობის პერიოდში;

ამრიგად, შესაძლებლობის ფარგლებში შევეცადეთ გადმოგვეცა, ინტერნეტის, როგორც მასობრივი ინფორმაციის ერთ-ერთი საშუალების გამოყენების თავისებურება, რომლის პროფესიული და ფუნქციური დანიშნულება მატულობს საარჩევნო კამპანიისა და არჩევნების პერიოდში. ინტერნეტ-ქსელის შემდგომი სრულყოფა ორიენტირებული იქნება მისი კომუნიკაციური შესაძლებლობების მაქსიმალურ გამოვლენაზე, საარჩევნო ბრძოლის მეთოდთა ტექნოლოგიურ დახვეწასა და მისი სოციო-კრეატიული მაქსიმუმის გამოვლინებათა გამოყენებაზე.

ლიტერატურა:

1. მ. მაცაბერიძე, არჩევნები და საზოგადოება. თბ., მეცნიერება, 2003.

2. ქ. ჯანდა, ჯ. ბერი, ჯ. გოლდმენი. ამერიკული დემოკრატია. აშშ ხელისუფლება და პოლიტიკური პროცესი. თბ., გამომც. „ჯისიაი“, 1995. 102

3. Лисовский С.Ф., Евстафьев В.А.. Избирательные технологии: история, теория, практика. М., РАУ Университет, 2000.

4. Первый электоральный цикл в России (1993-1996) М., Весь Мир, 2000.

5. Современная политическия теория. Автор-составитель Хэлд Д. М., NOTA BENE, 2001. Хейвуд Э., «Политология», М., 2005.

6. A New Handbook of Political Science. Ed. by Robert E. Goodin and Hans-Dieter Klingemann. Oxford University Press. 1996.

7. Key V. O. The responsible electorate: Rationality in presidential voting 1936-1960. New York: Vintage, 1966.

8. Sniderman P. M., Griffin R. information and electaral choice// Information and drmocratic processes / Ed. by J. A. Ferejohn. J. H. Kuklinski. Urbana: University of Illinois Press. 1990. p. 117-13 Heywood A., Politics, N. Y. palgrave, 2002.

9. Heywood A., Politics, N.Y. palgrave, 2002.

10. www.archevnebi.ge

11. www.civil.ge

Tea Maisuradze
Elections and the Mass media (Internet)
Summary

The aim of the article is, to represent Internet, as addition for the fourth developing communication type and in the mass media «triumvirate». Therefore it plays quite important part in providing and democratic election compaign.

The mentioned article, based on relevent arguments, proves that : In case of mutual relations of A Candidate and aimed public, Internet gives possibility for effective agitation propaganda. Also it's useful for receiving information unlimitedly.

In short, inculcation of electronic voting in Georgia, will make election process and the results more transparent and democratic.

Тея Майсурадзе
Выборы и средства массовой информации
Резюме

Цель данной работы - представить интернет как развитой четвертый тип средства массовой информации, который играет важную роль в проведении избирательной компании и в процессе проведения демократических выборов.

В статье аргументированно показано, что интернет, на основе двусторонних отношений между кандидатом и аудиторией, эффективно рeшает как агитационную пропаганду, так и предоставление нужной информации. В Грузии это дает возможность избирательному процессу быть более демократичным.

მადონა გელაშვილი
(საქართველო)

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის ზრდის ერთ-ერთ ძირითად ფაქტორს ქვეყანაში ინვესტიციების მოზიდვა წარმოადგენს. თითქმის ყველა გარდამავალმა ქვეყანამ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებისა და სავაჭრო ურთიერთობების ზრდის სტრატეგია აირჩია. ბოლოდროინდელი გამოცდილება ცხადყოფს, რომ არსებობს პირდაპირი კავშირი ვაჭრობასა და უცხოური ინვესტიციების თავისუფალ შემოდინებას შორის, რაც უფრო სწრაფ ეკონომიკურ ზრდასა და შემოსავლის უთანაბრობის შემცირებას უწყობს ხელს. ინდოეთი, ჩინეთი, მექსიკა „გლობალიზაციის მიმდევარი“ ქვეყნებია, რომელთა ეკონომიკაც, მეტი ინტეგრაციის შედეგად, უფრო სწრაფად იზრდება. ღია ეკონომიკებისათვის დამახასიათებელია ფასების ნაკლები დამახინჯება. აქედან გამომდინარე, ისინი მეტ ინვესტიციებს იზიდავენ და, შესაბამისად, უფრო სწრაფადაც იზრდებიან. ამას ისიც უნდა დავამატოთ, რომ პატარა ქვეყნებისათვის, როგორიც საქართველოა, ეს პროცესი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე დიდი ქვეყნებისათვის. კარგად მართული ღია ეკონომიკა ასეთი ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების უმთავრესი ფაქტორია. რეალური მონაცემების ანალიზი ცხადყოფს, ეკონომიკური ზრდისათვის ღია ვაჭრობის მნიშვნელობაზე, თუმცა ამ ზრდაში აუცილებლად გასათვალისწინებელია ქვეყნის შესაფერისი ადგილობრივი ინსტიტუტები და სტრატეგიები. ამ როლს ღია ვაჭრობა ვერ შეასრულებს.

პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს შეუძლია დამატებითი ფინანსების უზრუნველყოფა, ტექნოლოგიისა და ნოუ-ჰაუს შემოტანის სტიმულირება და საექსპორტო ბაზრებში შეღწევის გაადვილება. ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნების წარმოების საკმაოდ წარმატებული რესტრუქტურიზაცია ძირითადად უცხოური ინვესტიციების საქმიანობას მიეწერება. ნათელი მაგალითები არსებობს იმისა, რომ წარმოებაში დაბანდებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მწარმოებლურობის ზრდას და ეკონომიკური ეფექტიანობის ამაღლებას იწვევს. ეს კი უცხოური ექსპორტიორი ფირმისათვის ისეთი სიძნელეების გადალახვის საშუალებაა, როგორიცაა სავაჭრო ბარიერები და საიმპორტო კვოტები. მასპინძელი ქვეყნებისათვის კი ეს ცოდნის გაღრმავების და იმ დამატებული ღირებულების ზრდის შესაძლებლობაა, რომელიც ადგილზე იქმნება (2).

პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებსა და ეკონომიკურ ზრდას შორის ნამდვილად არსებობს კორელაცია, მაგრამ მისი ქმედების მიმართულება არ არის ნათელი: ხშირად შეინიშნება ორმხრივი მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთქმედება ბრუნვის სასარგებლო ეფექტით. ქვეყანა მიმზიდველი უნდა იყოს პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებისათვის და ხელი შეუწყოს ექსპორტზე ორიენტირებული ინვესტიციების დაბანდებას იმისათვის, რომ საგადამხდელო ბალანსის ნეგატიური ეფექტი შესუსტდეს. როგორც პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებთან დაკავშირებული თეორიული და ემპირიული ლიტერატურის ბოლოდროინდელი მიმოხილვა გვიჩვენებს, ადგილობრივ ინსტიტუციურ გარემოს საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები პოზიტიურ როლს ავტომატურად არ ასრულებენ. პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს შეიძლება დაბალი ტექნოლოგიური გადაცემა მოჰყვეს, თუ უცხოელების საკუთრებაში მყოფი სექტორი იზოლირებული იქნება დანარჩენი მსოფლიოსაგან, როგორც ეს ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობის შემთხვევაში იყო. ეს ტენდენცია უფრო ძლიერია მაშინ, როდესაც მიმღებ ქვეყანაში სამრეწველო საკუთრების უფლებები არ არის სათანადოდ დაცული. ამჟამად პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები არ არის მრეწველობაზე ორიენტირებული, იგი ინფრასტრუქტურაში (ტელეკომუნიკაციებში) ან მომსახურებაში (საცალო ვაჭრობა, დაზღვევა და საბანკო სექტორი) იდება. მაგალითად, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნახევარზე მეტი არასაწარმოო სექტორშია თავმოყრილი.

მხოლოდ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს შეუძლია საქართველოს ეკონომიკის ზრდის დაჩქარება, განსაკუთრებით ისეთ სექტორში, როგორიცაა: სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა (საავტომობილო გზები, რკინიგზა, საზღვაო პორტები და აეროპორტი), ტურიზმი (სასტუმროები), სოფლის მეურნეობისა და კვების პროდუქტების წარმოება და მრეწველობის სხვა დარგები. გასული საუკუნის 80-იან და 90-იან წლებში სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ახალი ინდუსტრიული ქვეყნების (ჰონ-კონგი, სამხრეთ კორეა, სინგაპური და ტაივანი) წარმატებული განვითარება ექსპორტის ჩანაცვლებას ეფუძნებოდა (1). ეს არის პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებზე დაფუძნებული ექსპორტზე ორიენტირებული განვითარების სტრატეგია, რომელიც მსუბუქი მრეწველობიდან საინჟინრო მომსახურებისკენ გადანაცვლებით, დამატებული ღირებულების წარმოების ზრდისა და საექსპორტო ბაზრების ათვისების შესაძლებლობას იძლევა. ამ ქვეყნების წარმატების ძირითად პირობებს შორის იყო ძლიერი სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც უზრუნველყოფდა სტაბილურ და მიმზიდველ საინვესტიციო გარემოს და დადებითი გარე ფაქტორების შექმნას. განვითარებადი ქვეყნების უმეტესობაში, რომლებშიც არ იყო ასეთი პირობები, ეკონომიკური განვითარება 90-იან წლებში შეჩერდა (ლათინური ამერიკა) ან რეგრესი განიცადა (აფრიკა).

2006 წლის დასაწყისში ისეთმა დიდმა ქვეყნებმა, როგორიცაა ჩინეთი, ინდოეთი, ბრაზილია, გააერთიანეს იმპორტისა და ექსპორტის ჩანაცვლების სტრატეგიები. ისინი ღიაა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ისეთი ნაკადებისათვის, რომლებიც მსხვილი შიდა ბაზრების აღმოცენებაზეა ორიენტირებული. სამრეწველო პროდუქციის ექსპორტს ისინი ფარდობითი უპირატესობის (იაფი მუშახელი, მასალატევადი ნაწარმი და ა.შ.) მიხედვით ახორციელებენ (2). ამასთან, მათ შესწევთ უნარი მიაღწიონ შეთანხმებას და უზრუნველყონ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებთან დაკავშირებული ცოდნისა და ნოუ-ჰაუს მძლავრი ნაკადების შემოსვლა და ისარგებლონ მულტინაციონალური კომპანიების სტრატეგიებით.

ისეთ პატარა ქვეყნებს, როგორიც საქართველოა, არც ის მასშტაბები აქვთ, რომ ინვესტორებისათვის მიმზიდველ ბაზრად იქცნენ და არც იმის უნარი შესწევთ, რომ შეთანხმებას მიაღწიონ ნოუ-ჰაუს შემოტანაზე. მათ ორი შესაძლებლობა აქვთ:

- გაერთიანდნენ ორი აღნიშნული მიზნის მისაღწევად ისე, როგორც ლათინური ამერიკის ქვეყნები არიან გაერთიანებულნი MERCOSUR-ში (სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების საერთო ბაზარი);

- ინტეგრირება მოახდინონ ეკონომიკურად ძლიერ ქვეყანასთან, როგორიც აშშ-ა, ALENAA-ში (ჩრდილოეთ ამერიკის ხელშეკრულება თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ) ან ევროკავშირთან ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ფარგლებში (1). ეკონომიკური ინტეგრაციის მეორე ფორმა, რომელიც მეზობლობაზეა დაფუძნებული, ბაზრებზე შეღწევის, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებისა და ცოდნის ტრანსფერის, მომსახურების ექსპორტირებისა და სიახლოვის გამო წარმოების ქვეკონტრაქტული ორგანიზაციის უკეთეს საშუალებას იძლევა. თუ არსებობს სათანადო პირობები, ეს ორი პროცესი შეიძლება გართიანდეს: აზიაში, სამხრეთ ამერიკასა თუ აფრიკაში რეგიონული ქვე-ინტეგრირება ამ რეგიონების მიმზიდველობის ხარისხს ზრდის, ვინაიდან ისინი ინვესტორებისათვის უფრო დიდ ბაზრებად იქცნენ. ეს ვარიანტი საქართველომ სერიოზულად უნდა განიხილოს, ვინაიდან ევროკავშირში ინტეგრაცია დაკავშირებულია შავი ზღვის აუზის, მათ შორის სამხრეთ კავკასიის, ქვეყნებთან ინტეგრირებასთან.

ცხადია, რომ ღია ეკონომიკა და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები საქართველოს ეკონომიკური განვითარებისა და მისი მოსახლეობის ცხოვრების პირობების გაუმჯობესების უმთავრესი ფაქტორებია. საქართველოს დიდი და მზარდი სავაჭრო დეფიციტი იმის მაჩვენებელია, რომ ღია ვაჭრობას ავტომატურად არ მოაქვს სარგებლობა, თუ საინვესტიციო და ბიზნესკლიმატი მეწარმეებისათვის ისეთ პირობებსა და სტიმულებს არ ქმნის, რომ ახალ შესაძლებლობებზე რეაგირება მოახდინონ. გამოცდილებამ, განსაკუთრებით პოსტ-სოციალისტურ ქვეყნებში გვიჩვენა, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინება ხშირად ღია ეკონომიკის სიკეთის სრულად მიღების წინაპირობაა.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, რა თქმა უნდა, ქვეყნისათვის უმნიშვნელოვანესია უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა, მაგრამ ამავდროულად არ უნდა მოხდეს ეროვნული ინტერესების შთანთქმა. სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს როგორც უცხოურ, ასევე შიდა ინვესტიციების მოზიდვას. ეჭვგარეშეა, რომ უცხოური ინვესტიციები ქვეყანას უზრუნველყოფენ ფონდებით ეკონომიკური ზრდისათვის, ხოლო შეზღუდვები აფერხებს კაპიტალის შემოდინებას ქვეყანაში და შესაბამისად ზღუდავს ეკონომიკურ თავისუფლებას.

ლიტერატურა:

1. „საქართველოს ეკონომიკური ტენდენციები“, ეკონომიკური პოლიტიკისა და სამართლებრივი საკითხების ქართულ-ევროპული საკონსულტაციო ცენტრი, 2007.

2. „საქართველოს ექსპორტის დივერსიფიკაცია და ხელშეწყობა“. საქართველოს ეკონომიკური ტენდენციები, 2006.

3. IMF. Internationai Financial Statistics.2006.

Madona Gelashvili
Free Trade and Direct Foreign Investments as the Necessary
Condition of Economic Growth
Summary

At least all the transitional countries have chosen a strategy of direct foreign investments and growth of trade relations. For that, they have to address the liberal economic policy, so as to create the business development supporting surroundings.

The last experience has revealed that there exists a direct positive connection between international trade and foreign investments free flow which causes rapid economic increase and decrease of inequality of income. At the same time, it has to be mentioned that the strategies orientated on foreign trade have to be supported by the government by means of attracting of foreign capital and entering the foreign market. Tight relations with international markets are considered to be one of the main factors, which will support the local production improvement and creating the new production.

A small country orientated to market economics has to be orientated to deep integration in the world economics. It is important as keeping old trade relations as entering the new markets and diversification of export goods.

Мадонна Гелашвили
Свободная торговля и прямые иностранные инвестиции как
обязательное условие экономического роста
Резюме

Иностранные инвестиции играют важную роль в развитии экономики любой страны, включая Грузию. Привлечение иностранных инвестиций является объективной необходимостью. Правительство страны разрабатывает государственную политику в сфере международного инвестиционного сотрудничества. Опыт показывает, что существует прямая связь между иностранными инвестициями и международным сотрудничеством.

В данной статье рассмотрены вопросы международного инвестиционного сотрудничества: продвижение национального продукта на мировом рынке, деверсификация экспортного товара, а также развитие торговых связей.

ლილი კოჭლამაზაშვილი
(საქართველო)

მე-20 საუკუნის ბოლოდან ტურიზმი გადაიქცა საერთაშორისო და ინტერნაციონალურ ინდუსტრიად, რასაც ხელი შეუწყო ორმა ურთიერთგანმაპირობებელმა ფაქტორმა. ერთი მხრივ, ტურისტული საწარმოები დიდი სარგებლისა და შემოსავლიანობის გასაზრდელად სისტემატურად აფართოებენ მოგზაურობის გეოგრაფიას მთელ მსოფლიოში და, მეორე მხრივ, რენტაბელობის ასამაღლებლად ახდენენ ტურისტული ბიზნესის ინვესტირებას საერთაშორისო დონეზე.

ვინაიდან ტურიზმი წარმოადგენს საქმიანობის მეტად რთულ სფეროს, რომელიც მოიცავს საზოგადოებისა და ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორებს, ამიტომ იგი უნდა განვიხილოთ როგორც მოთხოვნა-მიწოდების ფაქტორთა ურთიერთდაკავშირებული სისტემა.

ტურიზმში მოთხოვნის ფაქტორებია საერთაშორისო და შიდა ტურისტული ბაზრები და ადგილობრივი მოსახლეობა, რომელიც იყენებს ტურისტულ ღირსშესანიშნაობებს, ობიექტებს და მომსახურებას. მიწოდების ფაქტორები კი მოიცავს:

ბუნებრივია, ზემოაღნიშნული მიწოდების ფაქტორებით სარგებლობისათვის საჭიროა გამართული ინფრასტრუქტურა, რომელიც მოიცავს ტრანსპორტს, ენერგიას, ტელეკომუნიკაციებს, ნარჩენების მოცილებას და სხვა.

შესაფერისი ინფრასტრუქტურა სჭირდება ბუნების დაცვასაც, რომელიც ხელს უწყობს გარემო ბუნების მდგრად შენარჩუნებას, რაც ასე აუცილებელია ტურიზმის ბიზნესის გასავითარებლად.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ტურიზმის ძირითადი ფუნქციაა დააკმაყოფილოს მოსახლეობის ტურისტულ-რეკრეაციული მოთხოვნილებანი, მაგრამ ამავე დროს, იგი ასრულებს ეკონომიკურ, სოციალურ და ეკოლოგიურ ფუნქციებსაც.

ტურიზმის ეკონომიკური ფუნქცია ვლინდება რამდენიმე ფორმით:

ტურიზმის სოციალური ფუნქცია ვლინდება იმაში, რომ:

ტურიზმის ეკოლოგიური ფუნქციები კი ხელს უწყობს მნიშვნელოვანი ბუნებრივი ტერიტორიების და ფაუნის, ზღვის, ეკოსისტემების, ეროვნული პარკების, ტყეებისა და ნაკრძალების განვითარებას, არქეოლოგიური და ისტორიული ობიექტების აღდგენა-განახლებას, მათ დაფინანსებას, გარემოს დაცვას დაბინძურებისაგან, ხმაურისა და გადატვირთვისაგან.

ბუნებრივი რესურსებისა და გარე სამყაროს დაცვა წარმოადგენს მნიშვნელოვან ფაქტორს ტურიზმის გასავითარებლად. მაგალითად, სასტუმროები, კემპინგები, კურორტები, რომლებიც განლაგებულია ეკოლოგიურად „ხელუხლებელ“, ეგზოტიკურ ბუნებაში უფრო პოპულარულია და მეტ ტურისტსა და დამსვენებელს იზიდავს. შეიძლება ითქვას, რომ ბოლო წლებში ტურისტები და დამსვენებლები უპირატესობას ანიჭებენ არა პასიურ, არამედ აქტიურ ბუნების წიაღში მოგზაურობასა და დასვენებას. თუ ერთ შემთხვევაში ეკოლოგიური ტურიზმი გვევლინება როგორც ეკოლოგიურად სუფთა ბუნებაში მოგზაურობად, მეორე შემთხვევაში იგი უნდა განვიხილოთ როგორც სუფთა გასაყიდი ტურისტული პროდუქტი. ორივე შემთხვევაში, ეკოლოგიური ტურიზმი მდგრადი ტურიზმის განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია.

თანამედროვე პირობებში ბევრი განვითარებადი და განვითარებული ქვეყანა გამოჰყოფს დიდ ტერიტორიებს ეროვნულ პარკებსა და ნაკრძალებისათვის. მაგალითად, კოსტარიკამ თავისი ტერიტორიების 30% დაცულად გამოაცხადა და ტურიზმი ამ ქვეყნისათვის მოგების ძირითადი წყაროა. აშშ-ში ყოველწლიური შემოსავალი ეკოტურიზმიდან 220 მლნ დოლარია, კენიაში ეროვნული პარკების გამოყენებიდან მიღებული შემოსავალი 450 მლნ. დოლარია, ხოლო ეკვადორში - 180 მლნ.

ძალიან დიდი დაინტერესებაა ეკოტურიზმის მიმართ ისეთ ქვეყნებშიც, როგორიცაა სამხრეთ აფრიკა, აზია, ლათინური ამერიკა, ტანზანია და სხვა.

ეკოლოგიური ტურისტული საზოგადოების შტაბ-ბინა ვაშინგტონშია, რომელიც სამეცნიერო, ინფორმაციული და სტრატეგიული საქმიანობის განვითარების ცენტრია. იგი აწარმოებს და ამუშავებს ისეთ პროგრამებს, რომელიც მიმართულია რეგიონული სტრუქტურისაკენ. 1971 წლიდან იუნესკო ამუშავებს პროგრამას „ადამიანი და ბიოსფერო“, რომლის მიხედვით, მსოფლიო მნიშვნელობის ისტორიულ ძეგლებს ენიჭება „მსოფლიო მნიშვნელობის საგანძურის“ სტატუსი. იუნესკოს ფონდშია მოხვედრილი ჩვენი ისეთი უნიკალური ძეგლები, როგორიცაა: ქ. მცხეთა, უშგული, ბაგრატი და გელათი.

საერთოდ, ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარებაში დიდ როლს თამაშობს ველური ბუნების დამცავი ფონდი (WWF), რომელიც განვითარებად ქვეყნებში ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარების მიზნით ატარებს გამოკვლევებს. ამ ფონდს დიდი ღვაწლი მიუძღვის ბორჯომ-ხარაგაულის ტყე-პარკის მოწყობაში.

აღსანიშნავია, რომ ტერიტორიების მდგრადი განვითარება, რომელიც ასევე მიეკუთვნება ეკოტურიზმის სფეროს, ხელს უწყობს ტურისტული ინფრასტრუქტურის შექმნას, ახალი სამუშაო ადგილების ორგანიზაციას და ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმებას ტურისტული მომსახურების სფეროში, რაც ბუნებრივია ამაღლებს მოცემულ რეგიონსა თუ ქვეყანაში მცხოვრებთა ცხოვრების დონეს.

ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარებისათვის აუცილებლად დაცული უნდა იქნას სარეკრეაციო რეგიონების ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნება და ყველა ბუნებრივი რესურსი. ბუნებრივია, ეკოტურიზმი წარმატებით ვერ განვითარდება, თუ მისგან მიღებული სახსრების გარკვეული ნაწილი არ ჩაიდება რეკრეაციული ტერიტორიების დასაცავად და რეკრეაციული სარგებლის შედეგის მისაღებად.

სამწუხაროდ, დღეისათვის კაცობრიობა ბუნებრივი რესურსებით უზრუნველყოფის გლობალური პრობლემების წინაშე დგას, რისი ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზია თანამედროვე ცხოვრების წესი (მოხმარებაზე ორიენტირებული პრინციპი). რესურსების არარაციონალური გამოყენების შედეგად შეიძლება ბუნებამ ამოწუროს თვითაღდგენის უნარი, განსაკუთრებით ეს ეხება ტყის მასივებს, რომლის დეგრადირება უამრავ უარყოფით ეკოლოგიურ შედეგს იწვევს.

ამჟამად პლანეტაზე 4 მლრდ. ჰა ტყეა, რომელსაც მიწის სავარგულების 80% უჭირავს. განვითარებად ქვეყნებში ტყე წარმოადგენს მცხოვრებთა უმეტესობის ერთადერთ სასიცოცხლო წყაროს. ასეთი ქვეყნებია: ბანგლადეში, შუა აფრიკის სავანები, ლათინური ამერიკის ქვეყნები, გვატემალა, ჰონდურასი, პარაგვაი. მათ რიცხვში ჩვენი ქვეყანაცაა. აღსანიშნავია, საქართველოს ტერიტორიის საერთო ფართობიდან სატყეო ფონდს უკავია 40%, რომელიც ძალზედ მნიშვნელოვანი ფაქტორია როგორც ეკონომიკური, ისე ეკოლოგიური თვალსაზრისით.

სამწუხაროდ, ტყის მასივები თანდათანობით ნადგურდება. ინგლისში დღეისათვის განადგურებულია ტყეების 95%, იტალიაში, საფრანგეთში, ესპანეთსა და ევროპის სხვა ქვეყნებში ადრე არსებული ტყეების სულ 10-15% დარჩა. ექსპერტთა შეფასებით ყოველწლიურად ნადგურდება ტყის თითქმის 1%. ტყის განადგურების უპირველეს მიზეზთა შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს: ტყის უკანონო ჭრას, სოფლის მეურნეობის წარმოების განვითარებას, ურბანიზაციას და ინდუსტრიალიზაციას, საქალაქო მშენებლობას, ფორსმაჟორულ სიტუაციებს (მათ შორისაა ომისაგან მიყენებული ზარალი).

1997 წელს ქ. ანტალიაში ჩატარებულ მსოფლიო მეტყევეთა XI კონგრესზე აღინიშნა, რომ 2010 წლისათვის მსოფლიოში მერქნის მოხმარების დონე ყოველწლიურად 4 მლრდ. მ³-ს მიუახლოვდება. მსოფლიოს თითქმის უმეტეს ქვეყნებში ეკოლოგიური თვალსაზრისით მიმდინარეობს ტყეების მიუღებელი ექსპლუატაცია. დედამიწაზე ყოველ წუთში იჭრება 26 ჰა ტყე, ცალკე ტროპიკებში კი - 40 ჰა. ყოველწლიურად კი, დაახლოებით 14 მლნ. ჰა. ასეთი ტემპით ტყეების განადგურება დედამიწაზე ქმნის ურთულეს ეკოლოგიურ პრობლემებს. აქედან გამომდინარე, თუ არ გატარდა გადამჭრელი ზომები ტყის გადასარჩენად და მისი პერიოდული განახლებისათვის, უკვე უახლოეს 20 წელიწადში დაგვიანებული იქნება და მოსალოდნელია ისეთი ეკოლოგიური კატასტროფა, რომელიც შეიძლება საბედისწერო აღმოჩნდეს კაცობრიობისათვის. ამას თან ერთვის ბიოდივერსიები, რომელიც ანადგურებს ტყის ფლორას, ფაუნას და სხვა ცოცხალ ორგანიზმებს, რომელთა არსებობა აუცილებელია ბუნებაში ჰარმონიის შესანარჩუნებლად.

ტყეების განადგურების მავნე შედეგებია: კლიმატის ცვლილებები, გამოშრობა და ნიადაგის ეროზია, მეწყერები და აქედან გამოწვეული, სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები (მაგ., სვანეთისა და აჭარის ტყეები, სადაც ფერდობების ეროზია და მისგან გამოწვეული მეწყერები, ტყეების ნაწილობრივმა ჭრამაც გამოიწვია). სამწუხაროდ, ამ ბოლო 10 წელიწადში საქართველოში უამრავი უნიკალური ჯიშის ხე მოიჭრა და საზღვარგარეთ გაიზიდა.

ზემოაღნიშნულის გადმოცემა იმისათვის დაგვჭირდა, რომ რუსეთის აგრესიით გამოწვეული საქართველოს სავალალო მდგომარეობა დაგვეკავშირებინა ტურიზმთან, რომლის პერსპექტიული განვითარების ძირითადი მოთხოვნაა ბუნებრივ-კლიმატური პირობები, განვითარებული ინფრასტრუქტურა და აქედან გამომდინარე, ტურიზმის სხვადასხვა სახე, მათ შორის ეკოტურიზმის განვითარება.

აღსანიშნავია, რომ ტურიზმი საქართველოში ერთ-ერთი პრიორიტეტული სფერო და შემოსავლების ზრდის წყაროა. 1993 წელს საქართველო გაწევრიანდა მსოფლიო ტურისტულ ორგანიზაციაში. 1995 წლიდან ისევ დაიწყო აღმავლობა ტურიზმმა, რომელიც 90-იან წლებში პარალიზებული იყო იმ პერიოდის პოლიტიკური მოვლენების გამო. 1995 წლიდან 2007 წლის ჩათვლით საქართველოში შემოსულ ვიზიტიორთა და ტურისტთა რიცხოვნობა გაიზარდა თითქმის 13-ჯერ და მიაღწია 1052,0 ათასს. მიმდინარე წელს ვვარაუდობდით ქვეყანაში 1,3 მლნ. ვიზიტიორისა და ტურისტის შემოსვლას, სამწუხაროდ, ტურიზმის განვითარების სწრაფი ტემპები, ალბათ, საკმაოდ შენელდება.

ზარალი, რომელიც საქართველოს რუსეთის აგრესიამ მიაყენა, ცხადია, ძალიან დიდია. ამ ციფრის დაზუსტება ჯერ ჯერობით შეუძლებელია, მით უმეტეს, როცა ქვეყანაში ისევ დგას რუსეთის ჯარი და მისი გადაადგილების მარშრუტი რუსი გენერალიტეტის ნებასურვილით იცვლება.

ქართველი ექსპერტების ვარაუდით ზარალი შესაძლოა 20-30 მილიარდ დოლარს გაუტოლდეს. მდგომარეობის საბოლოო გამოსწორება დამოკიდებული იქნება გეოპოლიტიკურ პროცესებზე, კერძოდ, ამერიკა-რუსეთის ურთიერთობებზე, რაც ამ დროისათვის კრიზისულია.

გარდა ტურიზმისა, სერიოზული პრობლემები აქვთ სამშენებლო კომპანიებს, სოფლის მეურნეობას და სხვა დარგებს. ხოლო ტურიზმი შეიძლება ითქვას, დიდი ხნით გამოეთიშა ქვეყნის პრიორიტეტულ სფეროებს. დღევანდელი გადასახედიდან საქართველო ტურისტული ინვესტიციებს კარგა ხნით უნდა დაემშვიდობოს. ჯერჯერობით, ნაადრევია იმაზე ლაპარაკი, თუ რა ბედი ეწევა საქართველოში ტურიზმს, ვიდრე რუსეთის ჯარი საქართველოს ტერიტორიაზე იმყოფება. სამწუხაროდ, მათ გაანადგურეს უნიკალური ბორჯომ-ხარაგაულის ტყე-პარკი, სადაც მრავალი ეკო-ტურისტული მარშრუტი გადიოდა და რაც ასე იზიდავდა როგორც შიდა, ასევე უცხოელ ტურისტებს. აგრესორებმა დიდი ზიანი მიაყენეს ასევე კოლხეთის ტყე-პარკსაც საუკუნოვანი, უნიკალური ხეების მოჭრით.

ტურიზმის დეპარტამენტის მცდელობით ნაწილობრივ დაზუსტდა აგვისტოს თვის ზარალი. ნაწილობრივ იმიტომ, რომ კერძო კომპანიებს უფლება აქვთ კონკურენციის გამო არ გასცენ ინფორმაცია გაწეული მომსახურების შესახებ. ამიტომ დეპარტამენტს ინფორმაცია ორასიდან მხოლოდ 132 ტურისტულმა კომპანიამ მიაწოდა. ამ მონაცემების მიხედვით გაუქმდა 225 ტურისტული ჯგუფი, ანუ საქართველოში მოგზაურობაზე უარი განაცხადა 4392 ტურისტმა, რაც ციფრებში იძლევა საშუალოდ 50 000 ათასი აშშ დოლარის ზარალს. შარშან აგვისტოში საქართველოში 100 ათასზე მეტი ტურისტი შემოვიდა და ექსპერტების შეფასებით მათ მიერ გაწეულმა დანახარჯებმა 7 მილიონი ლარი შეადგინა. ასეთია ტურიზმისათვის მიმდინარე წლის აგვისტოს თვის ზარალი. სავარაუდოდ, მომდევნო თვეებშიც ტურისტული ჯგუფების შემოსვლა ასევე გაუქმდება და ზარალიც თვეების შესაბამისად მოიმატებს. ასევე გადაიდო ტურისტული საწარმოების მონაწილეობა საერთაშორისო ბაზრობებშიც.

გარდა ეკონომიკურისა, დიდი ეკოლოგიური ზარალი განიცადა ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნულმა ტყე-პარკმა. მისი ტერიტორია შეადგენს საქართველოს საერთო ფართობის 1%-ს. იგი ითვლება ევროპაში ერთ-ერთ უდიდეს პარკად. ტყე-პარკისათვის საჭირო მოწყობილობებისა და შენობა-ნაგებობებისათვის გერმანელების მიერ დახარჯულია 15 მლნ ევრო. ტყე-პარკში მთლიანად დამწვარია 300 ჰექტარზე მეტი ფართობი, ხოლო დაზიანებულია თითქმის 900 ჰა. პარკის ტერიტორიაზე ცეცხლის სამი კერა იყო: ზორეთის, ქვაბისხევის და ლიკანის. დაზიანდა უნიკალური ბიოცენოზი, რომლის სრულ აღდგენას, ექსპერტების აზრით დასჭირდება 300 წელი. განადგურდა როგორც ფლორა (ხე, ბუჩქი, ბალახი), ისე ფაუნა (წითელ წიგნში შეტანილი უნიკალური ფრინველები და ცხოველები). დაზიანებულ ტერიტორიაზე ამჟამად არც ერთი ხერხემლიანი ცხოველი აღარ ბინადრობს, და თუ რომელიმე გადარჩა, მას ზამთარში საცხოვრებლის პოვნის დიდი პრობლემა ექნება.

განსაკუთრებით დიდი ზარალი მიაყენა ხანძარმა ატენის ხეობას, სადაც 50 ჰექტარი ტყე დაიწვა. განადგურდა ხეობის მნიშვნელოვანი და მრავალფეროვანი მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო. დიდი ზიანი მიადგა სამაჩაბლოში ეკლესია-მონასტრებს.

ფოთის პორტში კი, რუსული საოკუპაციო ძალების მიერ ქართული კატარღების აფეთქებისა და ჩაძირვის დროს, ზღვაში ჩაიღვარა ავზებში არსებული საწვავის დიდი რაოდენობით ნავთობპროდუქტი (დიზელი, ბენზინი, სამანქანო ზეთი). სავარაუდოდ, ზღვაში ჩაღვრილია 30 ტონამდე ნავთობპროდუქტი, რაც დიდ პრობლემებს შეუქმნის საქართველოს შავი ზღვის სანაპიროზე არსებულ საკურორტო და ტურისტულ ობიექტებს.

ჩვენს ქვეყანას პრობლემების ზღვა დაუგროვდა, რომელთა გადაჭრა დიდ ძალისხმევასა და სახსრებს საჭიროებს.

დროულად უნდა დაიწყოს გადამწვარი ტყეების აღდგენა-განაშენიანებისათვის საჭირო ლოკალური გეგმების შედგენა, კონკრეტული ბუნებრივ-კლიმატური და რეგიონული პირობების შესაბამისად. ამისათვის უნდა მოხდეს ტყისაგან გამოთავისუფლებელი ადგილების მკაცრი აღრიცხვა და ბარიერით შემოღობვა, რათა ნიადაგში დარჩენილი მცენარეთა საღი ძირები არ დაზიანდეს; ამოითხაროს ნერგების დასარგავი ორმოები და მოხდეს მცენარეთა ნერგების დარგვა მათი გამოკვებით და ზედაპირის პერიოდული დამუშავებით.

რაც შეეხება ტურიზმს, აქ პარალელურად უნდა მოხდეს ომისგან დაზიანებული ინფრასტრუქტურის მოწესრიგება, რომელიც ომმა საგრძნობლად დააზიანა. ესაა გზები, ენერგია, ტელეკომუნიკაციები, გასატანია უამრავი ნანგრევი და ნაგავი; მისახედია ტურისტული ღირსშესანიშნაობები. შესაფერისი ინფრასტრუქტურა სჭირდება ბუნების დაცვასაც. ყოველივე ეს ხელს უწყობს გარემოს შენარჩუნებას, რაც ასე აუცილებელია ტურისტული საქმიანობის გასავითარებლად და სასურველია ადგილობრივი მოსახლეობისათვის.

აღსანიშნავია, რომ ყოველწლიურად თითქმის 30 სახელმწიფო ითვლება ტურიზმისათვის არასასურველად, სადაც რთული პოლიტიკური მდგომარეობა ან საომარი კონფლიქტებია.

დიდი ჩინელი სწავლულის კონფუცის გამონათქვამით: თუ ქვეყანაში მღელვარებაა - არ გაემგზავროთ. ქვეყანაში თუ აჯანყებაა - იქედან გამოემგზავრე. სამწუხაროდ, 2,5 ათასი წლის მანძილზე არაფერი არ შეცვლილა და ეს გამონათქვამი დღესაც აქტუალურია.

საქართველოს ტურიზმისა და კურორტების დეპარტამენტის ხელმძღვანელობა ოპტიმისტურადაა განწყობილი. მათი თვალსაზრისით, სწორი მენეჯმენტის განხორციელებისა და ინვესტიციების მოზიდვის გზით, ქვეყანა მალე შეძლებს არსებული მდგომარეობის გამოსწორებას და ტურიზმის ჩაბმას საერთო სამეურნეო პროცესებში. ზოგიერთი სკეპტიკოსი ექსპერტის აზრით კი, ქვეყანაში ტურიზმის ამოქმედებას საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდება.

ლიტერატურა:

1. ვ. ბირჟაკოვი, ტურიზმის თეორია, თბ., 2004.

2. გ. გიგაური, ტყემოწყობა, თბ., 2002.

3. ლ. კოჭლამაზაშვილი, ტურიზმის ეკონომიკა, თბ., 2005.

4. ნ. ქარქაშაძე, ბუნებათსარგებლობის ეკონომიკა, თბ., 2003.

5. მ. მეტრეველი, ტურიზმი და სტუმარმასპინძლობა, თბ., 2008.

6. Экология и экономика природоиспользования. М., 2000.

7. v. neiZe, b. barkalaia, mosaxleoba da ekoturizmi, Tb., 1999.

8. Сенин В.С. Организация природоиспользования. М., 2000.

9. Pigon A. - The Economics of Welfare. London, 1999.

10. Маинин М. Туристские формальности и безопасность в туризме. «Финансы и статистика».М., 2002.

Lili Kochlamazashvili
Tourism and Ecology
Summary

Economic development with nature and environment is one of the important things in traveдling and tourism.

Hotels and resorts, located in virgin nature and where aspects of environment protection and landscapes and cultural heritage preservation are considered as important ones, they are becoming popular and attract millions of tourists.

The article deals with functions of tourism ecology, which is considered as an essential item of tourism stabil development and its indivisible portion that provides new workplaces, infrastucture and local population employment.

Лили Кочламазашвили
Туризм и экология
Резюме

Бережное отношение к природе и окружающей среде является одним из привлекательных элементов туризма и путешествий. Туристическим гостиницам, кемпингам, курортам, расположенным среди нетронутой природы, должно уделяться больше внимания. Вопросы экологии, сохранение природного ландшафта и культурного населения становятся все более популярными и привлекают новых туристов.

В статье внимание акцентируется на экологические функции туризма, который рассматривается как неотьемлемый элемент устойчивого развития туризма, обеспечивающий создание инфраструктуры, организацию новых рабочих мест и занятие местного населения.