EDITORIAL

ნოდარ ლადარია

მოხსენება წაკითხულია ევროპის გაერთიანებისადმი მიძღვნილ კონგრესზე.

საკრა დი სან მიკელე (იტალია),
2001 წლის სექტემბერი.

„0 frati“, dissi „che per cento milia perigli siete giunti a l'occidente, a questa tantი picciola vigilia d'i nostri sensi ch'e del rimanente, non vogliate neqar l'esperienza, di retro al sol, del mondo sanza qente“. Inferta, XXVI, 112-117.

(ძმებო, - მივმართე, - თქვენ ასეულობით ათასი/საფრთხე გამოიარეთ დასავლეთში მისაღწევად,/ამ ძალზე ცოტა დროის განმავლობაში,/რაც ჩვენს გრძნობებს ჯერ კიდევ დარჩა,/ნუ იტყვით უარს გამოცდილებაზე,/შეიცნოთ მზის უკანა მხარე, უდაბური ქვეყანა. - ჯოჯოხეთი, XXVI, 112-117)

განზრახვის სიძნელე სათაურშივე იჩენს თავს: „აღმოსავლეთის ქრისტიანული ქვეყნები და ევროპული ცივილიზაცია,“ რომელიც წიგნს უფრო შეეფერება. გარდა ამისა, არსებობს მიუტევებელ ზედაპირულობაში ჩავარდნის საფრთხე ან - უარესი, იმ ფარგლებიდან გამოსვლის საშიშროება, რომელთა მიღმა ცუდი გემოვნება სუფევს. თუმცაღა შექმნილ ვითარებას ერთგვარი დადებითი მხარეებიც აქვს: სათაურით მოზომილი არე მომხსენებლის წინაშე არჩევანის თითქმის უსასრულო სივრცეს შლის, რომლის შემოფარგვლა მხოლოდ ფორმისა და ტექსტის შინაგანი კოჰერენტულობის მოთხოვნებით თუ შეიძლება.

ძირითადი საკითხი ორია. რისი პოვნის იმედი აქვს აღმოსავლეთის ქვეყნებს, როცა ევროკავშირისკენ ისწრაფვის? რა სარგებელს მიიღებს თვით ევროკავშირი ამ ახალი წევრების მიღებით? ქვემოთ გადმოცემულ მოსაზრებათა გამო არა მგონია, ამ პრობლემათა განხილვა სერიოზულად და მეტისმეტი ენთუზიაზმით ღირდეს. უკეთესი იქნებოდა ამ ორი საკითხის ისტორიულ-კულტურული ანალიზი. მაგალითად, პირველში, რომელიც თუმც მეტაფორულად, მაინც გულისხმობს, რომ ქვეყნები იმედის უნარითაა დაჯილდოებული, ირეკლება ეროვნული სახელმწიფო როგორც ისტორიული პროცესის ერთადერთი მოქმედი პირი. შემთხვევითი არაა, რომ კოჟევ-ფუკუიამას ხაზი პეგელის ერთი ტექსტის ინტერპრეტაციით დაიწყო. არც ისაა შემთხვევითი, რომ ისტორიის დასასრულის გამომგონებელმა საკუთარი აღსასრული ევროკავშირის ბიუროკრატიულ ლაბირინთში პოვა, სადაც ეგონა, კაცობრიობის უზენაეს მიზანს აღასრულებდა. ამ პერსპექტივაში აშკარად ჩანს პასუხი მეორე შეკითხვაზე: ერთადერთი სარგებელი, ისტორიის რაც შეიძლება სწრაფი დასრულებაა.

შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ აღმოსავლეთის ქეეყნების ევროპაში ინტეგრაციის შედეგად, როცა, ბოლოს და ბოლოს, დაქორწინდებიან დასავლური ეფექტურობა და აღმოსავლური სიბრძნე, წარმოიშობა ახალი stupor mundi (საოცრება ამა სოფლისა). შეიძლება წარმოვიდგინოთ ამ პროცესის დასაწყისის ხილული ნიშანიც. თუ რამდენიმე წლის წინათ ევროპის ტელეეკრანებზე გამოჩნდა სერიალი, რომელშიც კარლოს დიდი წარმოდგენილი იყო როგორც ევროპარლამენტის წინამორბედი, ალბათ, უნდა გადაიღონ კიდევ ერთი ტელეფილმი, უკვე ფრიდრიხ მეორისადმი მიძღვნილი. მაგრამ არა, მსოფლიო უკვე ზედმეტად სერიოზული, ზედმეტად „განჯადოებული“, ზედმეტად გაჟღენთილია კაპიტალიზმის სულითა და პროტესტანტული ეთიკით. ვეღარ შეძლებს რაიმეთი გაკვირვებას და ყველაზე გაბედული ოცნება და მოლოდინი, ალბათ, იმ მოხუცი თურქი მწყემსის ოდნავ გაღიზიანებულ და ოდნავ დამცინავ ჩაღიმებაში გადაწყდება, რომელსაც ევროკავშირთან ჰარმონიზებული კანონები ცხვრის დაკვლის მამაპაპური წესის შეცვლას დაავალებს.

და მაინც, ერთმანეთთან დაახლოების წადილი მართლაც რომ არც ახალია და არც ძლიერ ისტორიულ საფუძვლებს მოკლებული. აქ კი, რა თქმა უნდა, 1438 წლის ფლორენცია-ფერარას საეკლესიო კრებას გავიხსენებდი, როცა კათოლიკურმა ეკლესიამ შინაგანი სქიზმის დაძლევის შემდეგ იგრძნო გზის გაგრძელებისა და იმ შესაძლებლობათა შესახვედრად წასვლის მოწოდება, რომლებიც აღმოსავლეთში იხსნებოდა. ცდა კარგად ცნობილი მიზეზების გამო ჩაიშალა. ამ მიზეზთაგან ერთ-ერთი ჩვენთვისაც მნიშვნელოვანია - ურთიერთობის არაადეკვატურ წესს ვგულისხმობ. კათოლიკეთა კომუნიკაციური პარადიგმა საუნივერსიტეტო დისპუტი იყო, როცა ყველა მონაწილე სათქმელად მიზანშეწონილ მომენტში თავისუფლად გამოთქვამს აზრს. მართლმადიდებელთა მისაბაძი ნიმუში იყო სასამართლო სხდომა ლაპარაკისა და დუმილის მკაცრი მიმდევრობითა და წესრიგით, რომელსაც უნდა დაემორჩილონ მონაწილენი. ეს ორი პარადიგმა ერთმანეთს ვერ შეუთანხმდებოდა, ერთდროულად ვერ განხორციელდებოდა. შემორჩენილი ოქმებიდან ჩანს, როგორ იხრჩობა ნათელი პერსპექტივები ერთმანეთის მიყოლებით უსაგნო კამათის ზღვაში, სანამ არ დაიბადება მკვდარი ნაყოფი, სახელგანთქმული „უნია“ -. ტერმინი, რომლითაც გამოხატული რეალობა დღემდე ოდიოზურია არა მარტო მათთვის, რომლებიც მას გმობენ, არამედ მეორე ხარისხის ადამიანებად, დედა ეკლესიის გერებად აგრძნობინებენ თავს მათ, რომლებიც მას აღიარებენ.

ვერც ერთი იდეა, თუნდაც ყველაზე კეთილშობილი, ვერ განხორციელდება ელემენტარულ ქმედებათა გარკვეული რაოდენობის გარეშე: ყველაფერი დაიყვანება გადაადგილებამდე ან უძრავად დარჩენამდე, მიცემამდე ან მიღებამდე, თქმამდე ან მოკვდინებამდე. ეს ქმედებები იწვევს სხვა ინტერპრეტაციას, სხვა იდეას, რომელსაც პირვანდელთან ძალზე ცოტა რამ შეიძლება ჰქონდეს საერთო. განვიხილოთ ევროპული ინტეგრაციის პროცესი როგორც ადამიანთა შორის ურთიერთობა, ვნახოთ, რამ შეიძლება დააბრკოლოს ამგვარი ურთიერთობის მართებული და თავისუფალი მიმდინარეობა.

თავიდანე შევათანხმოთ ორი რამ. პირველი - ერთად ყოფნა ყოველთვის უკეთესია, რის გამოც ნამდვილი და სრული ერთიანობა შეიძლება განვიხილოთ სიკეთედ, რომლისკენ სწრაფვა ღირს. მეორე - ურთიერთობის ეფექტურობას ყოველთვის მხარეთა საზიარო მეხსიერება უზრუნველყოფს.

ეს მეორე დებულება მეტად მნიშვნელოვნად მიმაჩნია და მის ასახსნელად ნება მიბოძეთ, მოვიგონო ერთი შეკითხვა, მრავალი საუკუნის წინათ თომა აკვინელის მიერ დასმული. მით უმეტეს, რომ ამ შეკითხვის შესახებ უმბერტო ეკოს ერთ ესეში წავიკითხე, ხოლო მისი შემოქმედება იქცა იმ ექსკლუზიურ მატარებლად, რომლის საშუალებით შუა საუკუნეების ცოდნა, ცუდად თუ კარგად, შედის უბრალო მოკვდავთა შეგნებაში.

ტრაქტატში Questio quodlibetalis (V. 2. 3) თომა აკვინელი სვამს შეკითხვას: utrum Deus posit virginem reparare? - როგორ მეუძლია ღმერთს ქალწულის აღდგინება?

ღვთისმეტყველი დადებითად და იმედიანად პასუხობს შეკითხვას: ღმერთს შეუძლია ქმნას სასწაული და აღადგინოს სხეულის უმნიშვნელო ანატომიური თავისებურებები; მას აგრეთვე შეუძლია შენდობით კვლავ შეიყვანოს პიროვნება საღვთო მადლის ადრინდელ მდგომარეობაში.

„მაგრამ ღმერთსაც კი არ შეუძლია ქმნას ისე, თითქოს ის, რაც იქმნა, არ ყოფილა, რადგან დროითი კანონზომიერებების ამგვარი დარღვევა საკუთარი ბუნების მიმართ წინააღმდეგობრივი იქნებოდა. ღმერთს არ შეუძლია დაარღვიოს ლოგიკური პრინციპი, რომლის თანახმად, „p მოხდა“ და „p არ მომხდარა“ ერთმანეთის საწინააღმდეგო დებულებებია“. თუმც კი მართალია, ეს ლოგიკური ახსნა მაინც ზედმეტად ცივია, ზედმეტად აბსტრაქტული. მსურს შემოგთავაზოთ მისი ერთი გამოყენება ან ერთი შედეგი, რომელიც სასარგებლო იქნება ჩვენი მსჯელობისათვის: საღვთო ბუნების უცვლელობიდან გამომდინარეობს ადამიანური გამოცდილების მოუსპობადობა.

ტერმინში „გამოცდილება“ ვგულისხმობ ინტერპრეტირებულ მეხსიერებას. ინტერპრეტაცია თავისთავად ნებისმიერი შეიძლება იყოს, მნიშვნელოვანია, რომ ორი სხვადასხვა მეხსიერების იდენტური შინაარსი არ იძლევა გამოცდილებათა იდენტურობის გარანტიებს.

რეალობის შესამეცნებლად ერთადერთი გზა გვაქვს: უნდა ვაქციოთ რეალობა მეხსიერებად, ამ უკანასკნელისგან კი გამოცდილება შევქმნათ. მაგრამ თვით გამოცდილებაც გარკვეული დროის შემდეგ, ისტორიულ გარემოებათა მიზეზით, კარგავს კავშირს ადამიანთა ცოცხალ საქმიანობასთან და გარდაიქმნება მკვდარ მეხსიერებად, რომელიც ხელახლა ითხოვს ინტერპრეტაციას. ამგვარად, თანდათანობით შორდებიან ერთმანეთს საერთო ფესვების მქონე კულტურები.

გავიხსენოთ, რა ხშირად ამბობენ, რომ აღმოსავლეთის ქვეყნებს არა აქვს დემოკრატიული მმართველობის გამოცდილება. მართალია, მაგრამ სულ სხვა რამაა მნიშვნელოვანი: ადგილი, რომელსაც მოცემულ კულტურაში წერილობითი ტრადიცია იკავებს, რელევანტურობა, რომელსაც მოცემულ სოციალურ წყობაში იძენს აბსტრაქტული ცნებები.

მოვიყვანოთ მაგალითი. V საუკუნეში იმპერატორ ანასტასიუსისადმი გაგზავნილ წერილში რომის პაპი გელასი წერს: „ეს ქვეყანა არსებითად იმართება ორი საწყისით, რომელთაგან ერთი პონტიფიკთა წმინდა ავტორიტეტია (auctritas), მეორე კი - სამეფო ხელისუფლება (potestas)“. VIII. საუკუნის მეორე ნახევარში, როცა ხანგრძლივი დაქუცმაცებულობის შემდეგ, როგორც იქნა, შეიქმნა საქართველოს გაერთიანებული სამეფო, ბერმა საბამ, რომელსაც მეფემ დაგვიანებისთვის უსაყვედურა, ხელისუფალს თითქმის სპონტანურად მიუგო სიტყვებით, რომლებიც „წმინდა გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებამ“ შემოგვინახა: „დიდებულო მეფეო, შენ ამქვეყნის ხელმწიფე ხარ, ბოლო ქრისტე - ზეცისა, ამქვეყნისა და ქვესკნელებისა. შენ ამ ტომების მეფე ხარ, ქრისტე კი - ყველა დაბადებულისა. შენ ამ წარმავალ დროთა მეფე ხარ, ქრისტე კი - საუკუნო მეუფე. რომელიც მყოფობს სრული უცვლელი, უდროო, დაუსაბამო, დაუსრულებელი, მეუფე ანგელოზებისა და ადამიანებისა“. ამ სიტყვებით პაპ გელასისაც შეეძლო თავისი წერილის კომენტირება. მაგრამ უბედურება ისაა, რომ მეორე ციტატა არ შეიცავს არც ერთ სიტყვას, რომელიც პოლიტიკური თეორიის ტერმინად გამოდგება. პირველი ციტატა კი, თუმცა საკმაოდ მიახლოებით, მაინც შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც ძალაუფლების დაყოფის დასავლური პრინციპის წინამორბედი. ეს ციტატა სრულიად აბსტრაჰირებულია ყოველგვარი ლოკალური მინიშნებისაგან. მეორე კი ერთობ ორგანულადაა ჩაქსოვილი გარემომცველ სიტუაციაში. და თუმცა ის რიტორიკის კანონთა შესაბამისად არის რედაქტირებული, მაინც დარჩება ზეპირი მეტყველების ნიმუშად, მაშინ როცა პირველი ციტატა წარმოგვიდგენს ფუძემდებლურ პრინციპს იმ სოციალური კოდისათვის, რომელიც თაობიდან თაობას წერილობით გადაეცემა.

მოვლენების, ვითარებებისა და აზრების იდენტურობის თუ არა, მსგავსების მიუხედავად, ქრისტიანული დასავლეთისა და აღმოსავლეთის გამოცდილებები რადიკალურად განსხვავებული რჩება ინტერპრეტაციის მეთოდისა და გადაცემის არხის სხვადასხვაობის გამო. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ დიალოგი სრულიად შეუძლებელია.

თუმცა ეს დიალოგი დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ისე მიმდინარეობს, რომ მეორე პირველისკენ ისწრაფვის, პირველი კი ამ სწრაფვას დასაკმაყოფილებელ პირობათა ნუსხით ანელებს. შედეგად ტარდება ლეგიტიმური არჩევნები, იქმნება პარლამენტები, იწერება ევროპული ან ამერიკული მოდელების ყაიდაზე შედგენილი კანონები, ვითარდება სიტყვის თავისუფლება. და მაინც, რაღაც ვერ ხერხდება და მრავალწლიან დემოკრატიულ რეფორმათა განმავლობაში აღმოსავლეთის ქვეყნებში თავს იჩენს ნაციონალიზმი, იწყება სამოქალაქო ომები, საზოგადოების ყველა ფენას მსჭვალავს კორუფცია. ახალი ცხოვრების ენა ცდილობს ახალ ადგილებში დამკვიდრებას, მაგრამ აღმოჩნდება, რომ ეს ადგილი უკვე დაკავებულია რაღაცით, რასაც ინერტულ წონას ვერ უწოდებ, რაც სასიცოცხლო როლს ასრულებს მოსახლეობის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში - ამას შეიძლება ვუწოდოთ გამოცდილება, სხვა გამოცდილება. და თუ ვინმე სამართლიანად დაეჭვდება, რომ გამოცდილების ცნება შეიძლება გამოვიყენოთ პიროვნების, მაგრამ არა საზოგადოების მიმართ, ამ ცნების ხელახალი განმარტება ასე შეიძლება: საზოგადოებრივი გამოცდილება არის ისტორიული რეალობა, ინტერპრეტირებული მოცემული კულტურის წიაღში შემუშავებული მეთოდებით.

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მაშინაც კი, როცა რომელიმე ქვეყანა აკმაყოფილებს ყველა ფორმალურ კრიტერიუმს, ეს სულაც არ იძლევა გარანტიას, რომ ის შეიძლება ჰომოგენური იყოს ევროპული კულტურის მიმართ. შევეცადოთ ამის გაგებას.

ერთხელ XIX საუკუნის გამოჩენილ რუს მათემატიკოს ჩებიშევს სთხოვეს, წაეკითხა ლექცია თემაზე „ჭრა-კერვის მათემატიკური ასპექტები“. მის მიერ წარმოთქმული პირველი ფრაზა შემდეგი იყო: „გადმოცემის სიმარტივისთვის დავუშვათ, რომ ადამიანი სფერული ფორმისაა“. მსმენელთა ნახევარმა მაშინვე დატოვა აუდიტორია. მხოლოდ მათემატიკოსები დარჩნენ, რადგან მიჩვეულნი იყვნენ ამგვარი კონსტრუქციების გამოყენებას. ტექსტმა თვითონ აირჩია თავისი აუდიტორია. ზუსტად იგივე ხდება დღეს, როცა დასავლური ცივილიზაცია აღმოსავლეთს მიმართავს.

არიან ისინი, რომლებიც იღებენ გამოწვევას და ისინი, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან მას. საზოგადოება ორად ან მეტად იხლიჩება. ეს არაა ახალი ან უცნობი რამ: მაგალითად, რუსეთში, ეკატერინე მეორის მეფობიდან მოყოლებული XIX საუკუნის ბოლომდე, უნივერსიტეტში ჩარიცხვა ნიშნავდა არა მარტო გარკვეული სოციალური ფენის ფარგლებიდან გამოსვლას, არამედ კულტურის შეცვლასაც. სამართლიანად წერდა ვლადიმირ ნაბოკოვი, რომ რუსი ხალხი დიდ რუსულ ლიტერატურას ისე უყურებდა, როგორც ცივ ზამთარში გარეთ შეგროვილი ყმა გლეხები შესცქეროდნენ ბატონის სასახლის განათებულ ფანჯრებს. აღმოსავლეთმა სხვისი გამოცდილების მიღების მხოლოდ ერთი მეთოდი იცის: მისგან თავშესაფარს ქმნის საკუთარი ელიტისათვის. მაგრამ დღეს ბევრად უფრო ძნელი გახდა ეს: აღარავის სურს გარეთ დარჩენა და ღია ცის ქვეშ ძილი. მაგრამ არც საგანთა ჩვეული წესრიგის შეცვლა სწადია.

მოკლედ და ძალიან ზოგადად გავაანალიზოთ პასუხები, რომელსაც ქრისტიანული აღმოსავლეთის ქვეყნების საზოგადოება აძლევს დასავლური ცივილიზაციის შემოსვლას. ყოველი ჯგუფიდან თითო წარმომადგენელი შევარჩიოთ.

მათ შორის, ვინც ცხოვრების განახლებას ეწინააღმდეგება, მართლმადიდებელ ეკლესიას ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. ყველასათვის ცნობილია კომუნისტური რეჟიმის მიერ მის მიმართ გამოვლენილი ბარბაროსობა. მაგრამ ყველა როდი აქცევს ყურადღებას იმ გარემოებას, რომ სწორედ ყოველგვარი საეკლესიო საქმიანობის დათრგუნვის წყალობით ხელუხლებლად შენარჩუნდა სამღვდელოების მენტალობა. მართლმადიდებლებისათვის ისტორიულად უცნობია სეკულარიზაციის ნელი და ხშირად შეუმჩნეველი პროცესი. საეკლესიო სხეული აქ ყოველთვის უხეში და ხშირად დამანგრეველი დარტყმების ობიექტი ხდებოდა. ამიტომაც დასავლურ დემოკრატიას აქ ხშირად აღიქვამენ როგორც ახალ რელიგიას, ან, უფრო სწორად, ერესს. მართალია, უმრავლეს შემთხვევაში ჰყოფნით გემოვნება ან ცბიერება, რომ არა თქვან ეს ხმამაღლა ეკუმენური შეხვედრებისას, რომლებიც სულ უფრო სპორადული და უშედეგო ხდება. ამან არ უნდა შეგვაცდინოს: დემოკრატია ყოველთვის რჩება მტრად. არა იმიტომ, რომ მოითხოვს პლურალიზმს რელიგიური რწმენის საკითხებში, არამედ იმიტომ, რომ აშორებს ეკლესიას პოლიტიკური ძალაუფლებისაგან, ობლად ტოვებს მას სუკ-ის დედობრივი ზრუნვის გარეშე.

აქაც თავს იჩენს ისტორიული გამოცდილების სხვადასხვაობა. გავიხსენოთ სახელგანთქმული Liber de diversis ordinibus, სადაც XII.საუკუნის მეორე მეოთხედში გამოიხატა კათოლიკური პლურალიზმი, მაშინ როცა მართლმადიდებლობის წიაღში დღემდე მხოლოდ ერთი ბერული წესი არსებობს, რომელმაც სრულიად შთანთქა და განდევნა სამრევლო ღვთისმსახურება. ნებისმიერი თანამედროვე პატრიარქი კი შორს არ წასულა მიქაელ კერულარიუსისაგან, რომელიც იმპერატორს წითელი ჩექმების ტარების უფლებას ედავებოდა.

გადავხედოთ მართლმადიდებელ პატრიარქთა მიერ სხვადასხვა საბაბით ღვთისმსახურების გარეთ წარმოთქმულ საჯარო სიტყვებს: შინაარსითა და ინტენციით ისინი არ განსხვავდება პოლიტიკოსთა ჩვეული გამოსვლებისაგან. ერთადერთი განმასხვავებელი ნიშანია რაიმე მამობრივი კურთხევა და რომელიმე შუასაუკუნეობრივი სახოტბო ფორმულა.

ჩვეულებრივ, ოფიციალური იერარქია ისწრაფვის სახელმწიფო მთავრობასთან გარკვეული თანამშრომლობისკენ და სურს დასავლეთის საშიში გავლენისაგან დამცველის ადგილი დაიჭიროს. თუმცა უფრო რადიკალურნიც არსებობენ. მას შემდეგ, რაც აღარ არსებობს სახელმწიფო დიქტატურა, ისინი უკიდურეს ზომებს, თვით სქიზმასაც არ ერიდებიან თავიანთი მიზნების მისაღწევად. ჩანს, რომ მართლდება აღმოსავლეთის ქრისტიანობის შესახებ ჟოზეფ დე მესტრის მიერ გამოთქმული ყველაზე შავბნელი ვარაუდები.

მათ ბევრად არ ჯობიათ ისინი, რომლებიც იღებენ დასავლურ დისკურსს და ცდილობენ, საზოგადოებაში დემოკრატიის დამცველის ნიშა დაიკავონ. ისევე, როგორც წინა შემთხვევაში, აქაც არ უნდა დავივიწყოთ ყოველივე ის, რაც აერთიანებს ღია და კონფესიურ საზოგადოებებს. დღევანდელი „მისია“ ეგრეთ წოდებული არასამთავრობო ორგანიზაციების მეშვეობით წარიმართება, მათში კი მონაწილეობას იღებენ ჩვენი საზოგადოების ყველაზე პროგრესისტული ძალები, რომლებიც ძირითადად, ინგლისურის მცოდნე ახალგაზრდებისაგან შედგებიან. არასამთავრობო ორგანიზაციები დაკავშირებულია საზღვარგარეთულ ფონდებთან, მაგალითად NDI, USAID, OS და სხვა მათ მსგავსებთან, რომლებიც სთავაზობენ სხვადასხვა პროექტის ფინანსურ მხარდაჭერას. ეს აბრევიატურები ადამიანებზე ლამის ისეთივე ზეგავლენას ახდენს, როგორსაც საკრალური ტეტრაგრამა მითიურ გოლემზე. ყველანი ერთად და გასაოცარი ენთუზიაზმით წერენ პროექტებს, ავსებენ სააპლიკაციო ანკეტებს, რათა შემდეგ ისარგებლონ ბენეფიციებით, რომლებიც გონივრულად შედგენილი ბიუჯეტიდან მოედინება.

სასარგებლო იქნებოდა ერთი ისტორიული ანალოგიის გახსენება. ესპანელმა მისიონერებმა შენიშნეს, რომ ამერიკის აბორიგენები უფრო ხალისიანად სცემდნენ თაყვანს ჯვრის გამოსახულებას, ვიდრე ახალი სარწმუნოების სხვა რომელიმე სიმბოლოს. ამის ახსნა ძალიან მარტივი იყო: ეს სიმბოლო ინდიელებისათვის უკვე ცნობილი იყო მათი ძველი სარწმუნოებიდან. ამის მსგავსი ინკულტურაცია ხორციელდება ახალი დემოკრატიის ქვეყნებშიც. ძველი სამსხვერპლოს ადგილზე უკვე აღმართულა სამოქალაქო საზოგადოების ტაძარი, მაგრამ მორწმუნეთა ბრბო მისკენაც ჩვეულ ციკნებსა და ბატკნებს მიათრევს.

ერთხელ ერთ მეტად ცნობილ ფონდს მივმართე და შევთავაზე ევროპული ენებიდან ქართულად სათარგმნი ფუნდამენტური ტექსტების სია. ამ პროექტის განხორციელება გამოიწვევდა ენის რეფორმასა და რეალობის ადეკვატური დისკურსების გამომუშავებას. ამგვარად, შედარებით მოკრძალებული დანახარჯით შესაძლებელი იქნებოდა გაცილებით უფრო დიდი შედეგის მიღწევა, ვიდრე ჩვეული კონგერენციების ან ადამიანთა უფლებებზე მოღაღადე ბროშურების საშუალებით. მიპასუხეს, რომ ყოველივე ეს ძნელი ასახსნელი იქნებოდა ამერიკელი გადასახადების გადამხდელთათვის. გამოდის, ჩვენი მომავალი დამოკიდებულია ამერიკელი გადასახადების გადამხდელის საშუალო ინტელექტუალურ დონეზე. არ მეჩვენება, რომ ეს პერსპექტივა მაინცდამაინც მიმზიდველია. აღმოსავლეთთან უფრო გონიერი მიდგომაა საჭირო, რადგან მან უკვე მოახერხა ჰეგელის ფილოსოფიის ერთ-ერთი განშტოება ასეულ მილიონობით ადამიანისათვის ღამის კოშმარად ექცია. იმის ძალებსაც მონახავს, იგივე მოუხერხოს დასავლურ დემოკრატიას.

აღმოსავლეთის ქვეყნებში მთავრობათა მოქმედება ხშირ შემთხვევაში ორაზროვანია. თუმცა ეს ორაზროვნება ერთობ თავისებურია. გავიხსენოთ გერმანელი დიასახლისი, რომელმაც შესანიშნავად იცის, როგორ გაანაწილოს ნაგავი ქუჩაში მდგარ სხვადასხვა კონტეინერში, მაგრამ საკუთარი სამზარეულო საშინლად დაულაგებელი აქვს; ან პარიზელი ადვოკატი, რომელიც იმიგრანტთა უფლებებს იცავს, მაგრამ ვახშამზე არ მოიწვევს მათ, რომელთა სახლების ფანჯრებიდანაც არ მოჩანს ეიფელის კოშკი; ან მილანელი ჟურნალისტი ქალი, რომელიც ისლამურ ქვეყნებში ქალთა დისკრიმინაციის წინააღმდეგ წერს, მაგრამ ყველაფერს იკადრებს, ოღონდ მისმა ვაჟიშვილმა ნეაპოლელი გოგონა არ შეირთოს ცოლად. ორი სახიდან რომელია ავთენტური? რა თქმა უნდა, ის, რომლის სანქციას საზოგადოება არ იძლევა. დაახლოებით იგივე სურათია, როცა საქმე აღმოსავლეთის ქვეყნების მთავრობებს ეხება.

მაგრამ აღმოსავლეთის მთავრობათა შედარებას დასავლელ ინდივიდუუმებთან კიდევ ერთი მიზეზი აქვს. აღმოსავლეთის ქვეყნებში მხოლოდ მთავრობებს აქვს შესაძლებლობები, რომლებიც დასავლეთში ინდივიდუუმის აუცილებელ პირობად მიაჩნიათ. თუ, მაგალითად, შეერთებულ შტატებში ჩვეულებრივი მოქალაქის ცხოვრება დაცულია კანონით, ხოლო რაც უფრო მაღლა მივიწევთ სოციალურ კიბეზე, ეს ცხოვრება მით უფრო გამჭვირვალე ხდება საჯაროობის მოთხოვნათა თანახმად, აღმოსავლეთში ინდივიდუუმის პირადი ცხოვრება სოფლური გარემოსათვის დამახასიათებელ გამჭვირვალობაშია მოთავსებული და სრულიად დაუცველია სახელმწიფო ხელისუფლების წინაშე, მაშინ როცა უმაღლესი სახელისუფლებო ეშელონის წარმომადგენლები სრული დაუსჯელობით სარგებლობენ. სწორედ აქ, ესე იგი, პოლიტიკურ ძალაუფლებასთან მიმართებასა და არა დოგმატიკაზე გადის მთავარი საზღვარი მართლმადიდებლობასა და დასავლურ ქრისტიანობას შორის.

არსებობს კულტურები, რომლებშიც პიროვნების საზღვრები არ ემთხვევა ფიზიკური ინდივიდუუმის საზღვრებს. აღმოსავლური ქრისტიანობის სამყაროში, ისტორიული გამოცდილების თავისებურებათა და დასავლეთთან თუმცა ზედაპირული, მაგრამ უწყვეტი კონტაქტების წყალობით, განვითარდა პიროვნების, ასე ვთქვათ, შერეული ტიპი. ერთი მხრივ, გაცხადებული და აღიარებულია ყოველი ცალკეული ინდივიდუუმის პიროვნული უფლებები და ამასთან ძნელია კამათი, მაგრამ, მეორე მხრივ, მხოლოდ ხელისუფლება, ნებისმიერი ხელისუფლებაა ერთადერთი სრულყოფილი პიროვნება საზოგადოებაში. ჩვეულებრივი ქალები და მამაკაცები ყოველგვარი გარანტიის გარეშე რჩებიან. არა, არავინ გაგაგზავნის საპყრობილეში, არავინ გიშლის აზრების თავისუფლად გამოხატვას ან არჩევნებზე ხმის მიცემას. საქმე სულ სხვაგვარადაა. იმას ვგულისხმობ, რომ აღმოსავლური საზოგადოების ერთ-ერთი ნიშანია მითოლოგიური ცნობიერების უპირატესობა რაციონალურთან შედარებით. ერთ მაგალითს მოვიყვან XIX და XX საუკუნეთა მიჯნის რუსული რელიგიური აზროვნებიდან. ყველასათვის ცნობილია ვლადიმირ სოლოვიოვის, პაველ ფლორენსკისა და სხვათა სახელები. მათი ტექსტები აღსავსეა ბოროტებისა და სიკეთის ბუნების შესახებ ბუნდოვანი განაზრებებით, შეკმაზულია ემფატურად მეტაფორული ენით. მარადიული ეთიკური პრობლემების ეს ეგზალტირებული გადმოცემა, რომელიც ხშირად ხიბლავს ჩვენს დასავლელ კოლეგებს, სინამდვილეში განპირობებულია იურიდიული ცნობიერების ნაკლულობით, იმით, რომ არ არსებობს უბრალო და გასაგები ენა, რომლითაც გამოითქმებოდა პიროვნების საზოგადოებაში არსებობისათვის აუცილებელი უფლებებისა და მოვალეობების ნუსხა. შეიძლება ლაპარაკი აბსოლუტურ სიკეთეზე, მაგრამ არ არსებობს კონკრეტული სიკეთის კანონიერად კოდიფიცირებული გარანტია. ამის გამოა, რომ უბრალო რუს ხალხს, რომელიც ჯერ მთავრობას არყის მაღალი ფასების გამო საყვედურობდა, ხოლო დღეს მასვე წყევლის წყალქვეშა ნავის კატასტროფისთვის, არ მიუღია ცივილიზებული არსებობის არავითარი გარანტია, მან მხოლოდ ტელევიზია მიიღო როგორც წინანდელზე უფრო დიდი სამზარეულო, სადაც მთავრობის კრიტიკას შეძლებდა.

დასავლეთში იგივე მეტაფორა მოქმედებს, თუმც კი სხვანაირად: საინფორმაციო გამოშვებები ემთხვევა სადილისა და ვახშმის დროს. ტელეეთერიდან მოედინება დღევანდელობის ყველაზე მწვავე სიტყვები: კოსოვო, გროზნი, ერიტრეა... და ამ კეთილშობილი მრისხანების ფონზე იკარგება სხვა ხმა, ჩუმი და მოკრძალებული, ლამის შეუმჩნეველი საჭმლის მონელების ფრთხილი პროცესის ფონზე: „მადლობა ღმერთს, რომ იქ არ დავიბადე!“. ჩვენს ევროპელ მეგობარს შეუძლია მშვიდად იყოს: მაშინაც კი, როცა მისი ორგანიზმი სადილის ათვისებითაა დაკავებული, არის ვიღაც, ვინც მის კმაყოფილებაზე ზრუნავს.

სწორედ ამ თვალსაზრისით გამოვიყენე ეპიგრაფში დანტეს მხატვრული სახე „უდაბური დასავლეთი“, სადაც ხმად მღაღადებლისა ისმის სხვა დიდი პოეტის, ტომას სტირნზ ელიოტის სიტყვები: „where is the wisdom we have lost in Knowledge? where is the knowledge we have lost in information?“ - „სად არის სიბრძნე, რომელიც ცოდნაში დავკარგეთ? სად არის ცოდნა, რომელიც დავკარგეთ ინფორმაციაში?“. ანტონიო როზმინის ნააზრევში სიტყვა „ინფორმაცია“ მხოლოდ ერთხელ გვხვდება, სადაც იტალიელი ფილოსოფოსი ამბობს, რომ მისი ერთ-ერთი ნაშრომი, რომელიც განსხვავდება მსოფლიო ისტორიის შესახებ თხზულებისაგან, უნდა იყოს დაწერილი მარტივი სტილით, რადგან თუ პირველი მოწოდებულია ეკლესიის მწყემსისა და სახელმწიფო მმართველის ფორმირებისთვის, მეორე მიზნად ისახავს უბრალო ქრისტიანისა და ქვეშევრდომის ინფორმირებას. უნდა გავიგოთ, რომ ჩვენ, აღმოსავლეთის მცხოვრებნი, მსოფლიო ისტორიის ნაწილი ვართ, ამიტომ საჭიროა ჩვენი ფორმირება და არა ინფორმირება. დღემდე კი ჩვენ მხოლოდ ზმნებისაგან დაცლილი ენით გვესაუბრებიან, რომელშიც მხოლოდ რამდენიმე არსებითი სახელია დარჩენილი: ტოლერანტობა, სოლიდარობა, თანამშრომლობა და ა.შ. თითქოსდა აღსრულდა ჯონათან სვიფტის მიერ აღწერილი ერთი მეცნიერის პროექტი, რომლის მიხედვით, საჭირო იყო ენის დაშლა და ურთიერთობის დაყვანა რეალური საგნების დემონსტრირებამდე. ასე ხდება ჩვენ შორის დიალოგში, როცა ერთი „კოკა-კოლის“ ბოთლს უჩვენებს, მეორე კი საკუთარ ცარიელ ჯიბეებზე მიუთითებს.

ახლა კი ნათქვამის შეჯამება მსურს. შედეგი საკმაოდ თვალსაჩინოა. ქრისტიანულ ღირებულებათა წვლილი დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და კულტურულ ასპექტებში ვერ შეფასდება, თუ არ გავითვალისწინებთ ინტერპრეტაციას, რომელიც ამ ღირებულებებმა შესაბამისი საეკლესიო ტრადიციების წიაღში მიიღეს. უფრო მეტიც, შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენმა საეკლესიო ტრადიციებმა არსებითად განაპირობეს ჩვენი ცივილიზაციის ყველა ასპექტი. ამის აღიარება დასავლეთს გაუხსნის ახალ ჰორიზონტს ეკლესიის აპოლოგიის, საინფორმაციო საშუალებათა ქრისტიანიზაციის, რეალობისადმი ახალი მიდგომის აღმოჩენისთვის.

შუა საუკუნეები ჩვენი საერთო სამშობლოა. იმედებით მავსებს ის გარემოება, რომ ახალი ევროპა უფრო ახლოსაა შუა საუკუნეებთან, ვიდრე შემდგომ ეპოქებთან. მოგვიანებით მივხვდებით, რომ ეროვნული სახელმწიფო აღარაა ისტორიის პროტაგონისტი და თვით ისტორიაც შეიცვლება. რა იქნება ახალი დროის მთავარი პერსონაჟი? ამის თქმა ჯერ არ შემიძლია. ორი რამ კი აშკარაა:

1) იძულებულნი ვიქნებით გადავიტანოთ დავიწყების მეტ-ნაკლებად ხანგრძლივი პერიოდი, რომლის განმავლობაში ადამიანთა მეხსიერებიდან თითქმის წაიშლება მათი უახლოესი წარსული. მაშინ ახალი შუქით გაბრწყინდება ეკლესიის მიერ შემონახული ტრადიცია და კაცობრიობისათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობას მიიღებს.

2) როგორიც არ უნდა იყოს ისტორიის ახალი პროტაგონისტი, ის აღარ დაუშვებს, რომ აღმოსავლეთი მის სცენაზე უბრალო სტატისტი იყოს. უეჭველია, რომ სპექტაკლში თანასწორ როლებს შევასრულებთ.

ამ თვალსაზრისით კი დასავლეთმა, რაც შეიძლება სწრაფად უნდა აღიაროს, რომ როცა საქმე ეხება აღმოსავლეთის ქრისტიანული ქვეყნების სწრაფვას ევროკავშირისკენ, სამართლიანია ერთი პრინციპი: შაქარი ყავას საზიზღარ გემოს ანიჭებს, თუ მისი ჩაგდება დაგვავიწყდა.

რელიგიური საქართველო

ინტერვიუ საქართველოს მეშვიდე დღის ქრისტიან ადვენტისტთა ეკლესიის ხუცეს გრიგოლ წამალაშვილთან

ნოდარ ლადარია

- თქვენი ეკლესიის სათაურს რომ დავაკვირდეთ სიტყვა „ადვენტი“ ლათინური ძირის უნდა იყოს და მიგვანიშნებს მოსვლაზე. სავარაუდოდ, აქ ქრისტეს მეორედ მოსვლა იგულისხმება... უფრო დაწვრილებით ხომ არ გაარკვევდით ჩვენს მკითხველს ამ სიტყვის არსში?

- თქვენ სავსებით სწორად შენიშნეთ, რომ ადვენტისტური მოძრაობა უკავშირდება ქრისტეს მეორედ მოსვლას და იგი დაფუძნდა XIX საუკუნის 30-იან - 40-იან წლებში, როცა ევროპასა და ამერიკაში დაიწყო ერთგვარი რელიგიური გამოღვიძება და გააქტიურდა აპოკალიფსური მოლოდინი. მეშვიდე დღის ქრისტიან ადვენტისტთა ეკლესია საკუთრივ ამერიკის შეერთებულ შტატებში შეიქმნა. მისი მთავარი იდეა სწორედ ქრისტეს მეორედ მოსვლისათვის მზადება და მისი უწყებაა. დღეს ადვენტისტური ეკლესია მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული.

- რას ნიშნავს თქვენი ტიტული ხუცესი ადვენტისტური ეკლესიის ფარგლებში. როგორაა ეს ეკლესია ორგანიზებული?

- ჩვენი ეკლესია ეყრდნობა საღვთო წერილს, ბიბლიას. ეს არის ჩვენი რწმენის მთავარი ავტორიტეტი. ბიბლიაში ვხედავთ, რომ სიტყვები „ხუცესი“ და „ეპისკოპოსი“ ერთმანეთს ცვლის. მაგალითად, როცა პავლე მოციქულმა შეკრიბა ხუცესები, უთხრა: „სულმან წმინდამან დაგაყენათ ეპისკოპოსებადო“. ასევე ტიტესადმი ეპისტოლეში მოციქული ჯერ ხუცესებზე ლაპარაკობს, შემდეგ კი სრულიად ბუნებრივად გადადის ეპისკოპოსებზე. შეიძლება ითქვას, რომ სიტყვა „ეპისკოპოსი“, რაც ბერძნულად ზედამხედველს ნიშნავს, ხუცესის ერთ-ერთ ფუნქციას აღნიშნავს. ამიტომაც ჩვენს ეკლესიაში ვინც ხუცესია, ის არის ეპისკოპოსი.

რაც შეეხება საეკლესიო მართვის მექანიზმს, არსებობს რამდენიმე დონე. ადგილობრივ ეკლესიას მართავს წევრთა კრება, რომელსაც გადამწყვეტი ხმა აქვს. ეს კრება წყვეტს მნიშვნელოვან საკითხებს, მაგალითად, ნათლობის ან ეკლესიიდან გარიცხვისა. მეორე დონე არის ადგილობრივი კონფერენცია, მას შეიძლება გაერთიანებაც ვუწოდოთ. არსებობს საქართველოს ეკლესიათა გაერთიანება, რომელშიც შედიან თბილისის სამი, ბათუმის, თელავისა და სხვა საკრებულოები. არსებობს საბჭო, ან, თუ გნებავთ, აღმასრულებელი კომიტეტი, რომელიც მართავს ეკლესიას მოცემულ ტერიტორიაზე. გარდა ამისა, ოთხ წელიწადში ერთხელ იმართება ყრილობა, რომელზედაც ადგილობრივი ეკლესიები აგზავნიან თავიანთ დელეგატებს. აქ ხდება ხუცესების არჩევა და არჩეულები ოთხი წლის განმავლობაში ასრულებენ თავიანთ მოვალეობებს.

- რა აზრობრივი დატვირთვა აქვს მეშვიდე დღეს თქვენი ეკლესიის სახელწოდებაში?

ბიბლიიდან ვიცით, რომ ღმერთმა ცა და ქვეყანა ექვსი დღის განმავლობაში შექმნა. ადვენტისტებს სწამთ, რომ ეს კონკრეტული ოცდაოთხსაათიანი დღეები იყო. მეშვიდე დღეს ღმერთმა დაისვენა, მერე კი წმინდაჰყო იგი. შემდეგ სინას მთაზეც, როცა მოსეს ათი მცნება მისცა, ღმერთმა აღნიშნა მეშვიდე დღის მნიშვნელობა. მიზეზად ისევ დასახელდა, რომ ცა და ქვეყანა ექვსი დღის განმავლობაში შეიქმნა, მეშვიდე დღე კი დასვენების იყო. როგორც ეკლესიას, გვწამს, რომ ეს მეოთხე მცნება ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც დანარჩენი მცნებები. მოვუწოდებთ ჩვენს მორწმუნეებს, სხვა მცნებების მსგავსად დაიცვან ის.

- რომ დავაზუსტოთ, რომელი დღე იგულისხმება?

- შაბათი.

- სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს არის ძველი აღთქმის ტრადიციის ერთგვარი გაძლიერება თქვენს მრწამსში...

- როგორც ძველის, ასევე ახლის, რადგან ახალ აღთქმაში არსად არ არის მითითება შაბათის გაუქმების შესახებ. ვიცით, რომ როდესაც პავლე მოციქული ქადაგებდა წინადაცვეთის გაუქმების შესახებ, ამას საკმაო რეაქცია მოჰყვა. ჩვენ ვერ ვხედავთ იმავე ხასიათის დისკუსიას შაბათის გარშემო. პირიქით, ახალ აღთქმაში გვაქვს მინიშნებები შაბათის მნიშვნელობაზე: ქრისტეს თქმით, ის არის შაბათის უფალი და მოუწოდებს მორწმუნეებს, ილოცონ, რომ მათი დევნა არ მოხდეს ზამთარში ან შაბათს.

- მე ზოგჯერ ვამბობ, რომ საქართველოში ძალიან ძნელია ხასიდური ტრადიციის დამკვიდრება. ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გამო წარმოუდგენელია, ვინმე დათანხმდეს ორი მაცივრის შეძენასა და სხვა ყოფით აუცილებლობაზე, რადგან ხასიდებს, როგორც ვიცით, ეკრძალებათ რძისა და ხორცის ნაწარმის ერთად შენახვა. ყოფითად როგორ გამოიხატება ადვენტისტობა?

- ჩვენ ძალიან აჩქარებულ რიტმში გვიწევს ცხოვრება. ეს განსაკუთრებით საგრძნობი გახდა XXI საუკუნეში. ხშირად ვერ ვიცლით ღმერთთან ურთიერთობისთვის. თუ ისევ დაბადების წიგნს დავუბრუნდებით, გასაგებია, რომ უფალს დაღლილობის გამო არ დაუსვენია. დასვენების მიზეზი კიდევ ერთი შეიძლება იყოს: როცა გსურს გაატარო დრო რომელიმე პიროვნებასთან ან საგანთან. თანამედროვე ადამიანი, მაგალითად, ხშირად ატარებს დროს ტელევიზორის წინ.

ჩვენი რწმენით, ღმერთმა იმიტომ დაისვენა, რომ ქმნილებას მასთან სიახლოვე ეგრძნო. სწორედ ამ მიზეზით შეიქმნა მეშვიდე დღე, ესაა მისი მთავარი დანიშნულება. შაბათი იმისთვის არსებობს, რომ ადამიანი დაუბრუნდეს თავის შემოქმედს, გაიხსენოს ვინ არის და ვის ხატად და მსგავსად არის შექმნილი.

შაბათი შეიძლება შევადაროთ ბეჭედს. როდესაც ადამიანი იქორწინებს, ხშირად ამას ბეჭდის ტარებით აღნიშნავს. შაბათიც ასევე ღმერთთან ჩვენი კავშირის ნიშანია. შაბათის ტრადიციის დაცვით ადამიანი ადასტურებს, ვის ეკუთვნის და ვის ხატადაა შექმნილი.

- როგორ არის აწყობილი თქვენი ლიტურგია? არის თუ არა მასში გამოყოფილი კვირა, როგორც იესო ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომის დღე?

- ჩვენი ძირითადი ლიტურგიული მსახურება ტარდება შაბათს. მას ვუწოდებთ უფლის დღეს. ამ დღეს თავს ვიკავებთ საერო საქმიანობისაგან და მთლიანად ვუძღვნით მას ღმერთთან ურთიერთობას, ოჯახთან ყოფნას. შაბათობით ჩვენი მიმდევრები არ მუშაობენ, არ დადიან სასწავლო დაწესებულებებში.

- როდიდან არსებობს ადვენტისტური თემი საქართველოში?

- თარიღი ზუსტად ცნობილი არაა, თუმცა მისი აღდგენა შეიძლება მიახლოებით. ცნობილია, რომ 1904 წელს საქართველოში შემოვიდა პირველი მისიონერი. მეორე კი - 1906 წელს. ერთი სომეხი იყო, მეორე კი ლატვიელი ან გერმანელი უნდა ყოფილიყო. თავიდან ქადაგება რუსულ ენაზე მიმდინარეობდა. ადგილობრივი თემის ჩამოყალიბება 1908 ან 1909 წელს უნდა მომხდარიყო თბილისსა და სოხუმში.

დღეს საქართველოში დაახლოებით ოთხასი ადვენტისტი მორწმუნეა. ასეთი სიმცირე განპირობებულია რამდენიმე მიზეზით. მაგალითად, ჩვენი სარწმუნოება ყოველთვის სერიოზულად იდევნებოდა. შეიძლება გავიხსენოთ, რომ ხსენებული მისიონერები, ბოლოს ციმბირში აღმოჩნდნენ. ასევე საბჭოთა ხელისუფლების პირობებშიც არ იყო დიდი საშუალება ადვენტისტური რწმენის აღსასრულებლად. არსებობდნენ მხოლოდ ცალკეული მორწმუნეები, ეკლესია კი არ იყო ორგანიზებული. იკრიბებოდნენ სახლებში და ატარებდნენ ღვთისმსახურებას. სახელმწიფო მათ ხშირად არბევდა. ამას ისიც უწყობდა ხელს, რომ ადვენტისტობის დამალვა ძალიან ძნელია, რადგან შაბათს იცავენ. ზოგი ამგვარ სიძნელეებს ვერ უძლებდა, მაგრამ ბევრი წვალობდა და თვითგადარჩენის სტრატეგიაც გამოიმუშავა, მაგალითად, სამუშაო ადგილის ხშირი ცვლა...

- საზოგადოებაში გავრცელებულია აზრი, რომ თქვენ განსაკუთრებული დამოკიდებულება გაქვთ სამხედრო სამსახურთან...

- ჩვენ მოვუწოდებთ მორწმუნეებს, იმსახურონ ჯარში, მაგრამ იმ მცნების თანახმად, რომელიც კაცის კვლას კრძალავს, ვურჩევთ მათ, არ აიღონ იარაღი. ამიტომ ჩვენი მორწმუნეები მსახურობენ სამედიცინო ნაწილებში ან ეწევიან, ასე ვთქვათ, არასამწყობრო სამსახურს.

- და მაინც, უარს არ ამბობთ მოქალაქეობრივი ვალის აღსრულებაზე...

- რა თქმა უნდა, არა. ბიბლია გვასწავლის, რომ მორწმუნე უნდა იყოს კანონმორჩილი და იცავდეს იმ ქვეყნის კანონებს, რომელშიც ცხოვრობს. როცა ჩვენი მორწმუნეები რაიმე დაუმორჩილებლობას ამჟღავნებენ, ყოველთვის ვარიგებთ, რომ ეს საქციელი მართებული არაა.

- თქვენ ბრძანეთ, რომ საქართველოში სულ ოთხასი მორწმუნე ადვენტისტია. მართალი გითხრათ, ჩემთვის ეს სიმცირე არაფერს ნიშნავს. ჩემი აზრით, რაიმე ჯგუფის არსებობა საკმარისი პირობაა იმისთვის, რომ ამ ჯგუფის უფლებები სრულად დაიცვას სახელმწიფომ და საზოგადოებამ. სამწუხაროდ, ჩვენი საზოგადოება ხშირად ვერ ავლენს საკმარის მოწიფულობას ამ საკითხში. რაიმე დაბრკოლება ხომ არ შეჰქმნია ამ მხრივ ადვენტისტურ ეკლესიას საქართველოში?

- ჩვენი მორწმუნეების ვალია ქრისტეს მეორედ მოსვლის, საღვთო მცნებების ქადაგება, რის გამოც ხშირად გვადანაშაულებენ პროზელიტიზმში. ძირითადად კონფლიქტები ამ საკითხის გარშემო წარმოიქმნება. მაგალითად, ზუსტად ერთი წლის წინ ჩვენმა ეკლესიამ ჩაატარა სატელიტური ევანგელისტური პროგრამა საქართველოს ექვს ქალაქში, ოღონდ საკუთარ ეკლესიებში. ამ ღონისძიებაზე დასასწრები მოსაწვევები დაურიგდა საზოგადოებას, რომ ყველა მსურველს შეძლებოდა ლექციების მოსმენა. ამ ფაქტს მეტად მძაფრი რეაქცია მოჰყვა საპატრიარქოს მხრიდან. მათმა წარმომადგენელმა „რუსთავი 2“-ის ეთერიდან განაცხადა, რომ ჩვენი სარწმუნოება ძირითად ქრისტიანულ ღირებულებებს უარყოფს. ვფიქრობ, „ვარდების რევოლუციამ“ გადაგვარჩინა, ხელისუფლების პოლიტიკა ამ მხრივ რადიკალურად იყო შეცვლილი.

ადრე უფრო იყო დაბრკოლებები. მახსოვს, შემოდიოდნენ ჩვენს შეკრებებზე საზოგადოება „მძლეველის“ წარმომადგენლები და გვადანაშაულებდნენ ქართველი ერის წინააღმდეგ ძირგამომთხრელ საქმიანობაში, გვიწოდებდნენ მასონებს და ასე შემდეგ.

- ჰო, ამის კომენტარი ზედმეტია... ისე კი, ქართველისათვის ძნელია ადვენტისტობა?

- მე შემიძლია პირად გამოცდილებას დავეყრდნო. ადრე ნომინალური მართლმადიდებელი ვიყავი. როდესაც გადავწყვიტე ადვენტისტთა თემში შესვლა, სერიოზული ზეწოლა ვიგრძენი გარშემო მყოფთაგან. ნათესავ-მეგობრებთან საგრძნობლად გაცივდა ურთიერთობა. ვფიქრობ, მამაკაცებისათვის ამ ნაბიჯის გადადგმა ბევრად უფრო ძნელია. მაგრამ უფალი გვეუბნება: „თუ გიყვარვარ, დაიცავი ჩემი მცნებები“. ამიტომ, თუ გიყვარს ქრისტე, სულაც არ არის ძნელი. მართალია, საკმაო ფსიქოლოგიური დაბრკოლების გადალახვა მომიწია, მაგრამ ვიცოდი, რისთვის ვაკეთებდი ამას, ყველაფერი გააზრებული მქონდა.

- კიდევ ერთი გავრცელებული თვალსაზრისი მახსენდება: ვერაგი დასავლეთი, რომელიც იტყუებს ადამიანებს მატერიალური დახმარებით, უხვი დაფინანსებით...

- საკუთარ გამოცდილებას დავეყრდნობი. ფინანსური დაინტერესება არ მქონია, რადგან მანამდეც მშვენივრად ვცხოვრობდი. ვიყავი დიპლომატი და კარიერის მხრივაც ყველაფერი რიგზე მქონდა. ჩვენი ეკლესია მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული (ორასზე მეტ ქვეყანაში ვართ) და სისტემის წყალობით საკმაოდ მჭიდრო ურთიერთობა გვაქვს, არის ურთიერთდახმარებაც. ჩვენ შემოწირულობებით ვარსებობთ. როცა შემოწირულობა არ გვყოფნის, შეიძლება დახმარება საზღვარგარეთიდანაც მოდიოდეს, იქიდან, სადაც უფრო დიდი ეკლესიაა (მაგალითად, ბრაზილიის ეკლესია ორ მილიონ მორწმუნეს ითვლის), მაგრამ ეს ყოველთვის გამჭვირვალედ ხდება. ერთი სიტყვით, საზღვარგარეთთან შეხება მართლაც გვაქვს და არ ვართ დაცული, ვინმე ანგარების გამო შემოვიდეს ჩვენს ეკლესიაში. მაგრამ ვლოცულობ, რომ ღმერთმა დაგვიცვას ასეთებისგან. როცა ვინმე ჩვენს ეკლესიაში შემოსვლის სურვილს გამოთქვამს, ვცდილობთ ყოველმხრივ შევამოწმოთ, რომ მისი განზრახვის გულწრფელობაში დავრწმუნდეთ.შემიძლია ვთქვა, ჩვენ გვადანაშაულებენ იმაში, რისიც ყველაზე მეტად გვეშინია.

- როგორ გესახებათ თქვენს მომავალი საქართველოში? რას ითხოვთ ამ საზოგადოებისაგან?

- რას ვითხოვ? გაიხსენოს თავისი შემოქმედი, გაიხსენოს ვის ხატად და მსგავსად შეიქმნა და ვის ეკუთვნის ადამიანი. ვისწრაფოთ იმისკენ, რომ ედემის ბაღში დაკარგული მსგავსება ღვთისა კვლავ აღვიდგინოთ ქრისტეს მადლითა და წყალობით.

ეკლესია ამა სოფლად

მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის წარსული და აწმყო

კონსტანტინე კოსტიუკი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

გაგრძელება

სიმართლე და სიცრუე, ფუნდამენტალიზმის მოწოდება და პასუხი

ფუნდამენტალიზმის მრავალსახოვანი ფენომენის გამოკვლევებში, ჩვეულებრივ, არ მოიპოვება მისი შინაარსობრივი განსაზღვრებები. ფუნდამენტალიზმის სამუშაო დეფინიციაში დ. ფუნკე ხაზს უსვამს ძირითად ინტენციას: „ფუნდამენტალიზმი ორიენტირებულია გარკვეულ იდეასა და ძირითად ფასეულობაზე, რომელიც ექვემდებარება სრულმასშტაბიან დაცვას“. ყველანაირი ტიპის ფუნდამენტალიზმისთვის საერთო მახასიათებელს წარმოადგენს ფსიქოლოგიური და ქცევითი ასპექტები, აზროვნების სტილი, მსოფლმხედველობრივი თავისებურებები. ფუნდამენტალიზმი წარმოადგენს კულტურული შემოქმედების სახეობას, მოვლენების ინტერპრეტაციას, ცოდნის წარმოებას, თუმცა ეს სახეობა გამოირჩევა დოგმატიზმით, დიალოგისა და თვითგახსნის უუნარობით.

„მართლმადიდებლობა“ ფუნდამენტალისტურია თავისი განსაზღვრების მიხედვით - იგი არის „ortho doxa“ („მართალი სარწმუნოება“), ეყრდნობა საღვთისმეტყველო დოგმებსა და რწმენის საფუძვლებს, ასევე იცავს მათ. მისთვის დამახასიათებელი განწყობის მიხედვით, იგი მიდრეკილია ნებისმიერი შინაარსის დოგმატიზებისკენ, ასევე არატოლერანტიზმისა და რადიკალიზმის ცნობილი გამოვლინებებისკენ. აქედან გამომდინარე, მას ხშირად აკრიტიკებენ „ბუნებრივი“ კონსერვატიზმისა და ტრადიციონალიზმის გამო. მაგრამ მკაფიოდ უნდა განსხვავდებოდეს ნებისმიერი კულტურული წარმონაქმნის ერთგულება საკუთარი საფუძვლებისადმი (მაგალითად, მეცნიერებაში, რელიგიაში, სახელმნიფოში, ნებისმიერ სოციალურ ჯგუფში) და როგორ ხდება ეს ფუნდამენტალიზმში (იხ. Beinert 1991). ფუნდამენტალიზმისთვის კონსტიტუტიურია ბრძოლა მოდერნთან და არა მისი გარეგნული ფორმალური თვისებები. ამ კონფლიქტზე, რელიგიურ ფუნდამენტალიზმში მისი გამოვლინების სპეციფიკურ ფორმებზე იქნება სწორედ კონცენტრირებული ჩემი ყურადღება.

ლიტერატურაში, მათ შორის დასავლურშიც, როგორც წესი, არ ექცევა ყურადღება ფუნდამენტალიზმის სულიერ შინაარსს. მაგრამ სწორედ ეს იზიდავს ადამიანებს მისკენ. ფუნდამენტალიზმის პათოსურ გზავნილს წარმოადგენს მოწოდება სულიერი გამოფხიზლებისა და აღორძინებისაკენ. იგი ფორმალური, „მძინარე“ ქრისტიანობის დაძლევისა და ნამდვილი ქრისტიანობის წყურვილისგან წარმოიშვება. უნდა გავითვალისწინოთ ასევე კონტექსტი, რომელშიც წარმოიქმნება ფუნდამენტალისტური ღელვა - კულტურის სეკულარიზაციის პროცესი, ტრადიციული ღირებულებების შესუსტება, რელიგიური ცხოვრებისა და რწმენისადმი ინტერესის დაკარგვა, ზნეობრივი შეგნების დაქვეითება. შევეცდები მოვნიშნო პოზიტიური, „სულიერი“ პროგრამა, რომელსაც გვთავაზობს მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი.

თეოცენტრიზში. „ღვთისმოსავი მოშურნეები“ ეკლესიასა და საზოგადოებაში რწმენის დაცემას უპირისპირებენ მკაცრ და თანმიმდევრულ თეოცენტრიზმს. არა მხოლოდ მთელი სიცოცხლე და ადამიანის ყოველი ზრახვა უნდა იყოს ღვთისადმი მიძღვნილი, არამედ სოციალური ცხოვრება, სოციალური ეთიკაც უნდა იყოს ორგანიზებული, როგორც ღვთისმსახურება. რელიგიურ ფუნდამენტალიზმს სამართლიანად უწოდებენ „პოლიტიკურ ღვთისმსახურებას“. „ღვთის დავიწყების“ ეპოქას იგი უპირისპირებს „ღვთის გახსენების“ ეპოქას.

ღვთისმოშიშება. რწმენის შესუსტება მომდინარეობს ეკლესიის საკულტო და რიტუალური ცხოვრების რელატივიზაციისგან. მცდელობა იმისა, რომ საკულტო ცხოვრება თანამედროვე ადამიანისათვის უფრო აქტუალური, „მისაწვდომი“, „გასაგები“ გახდეს, საბოლოო ჯამში რელიგიური ცხოვრების სეკულარიზაციით მთავრდება. ფორმის ცვლილება იწვევს იდენტურობის დაკარგვას, თავად რწმენის საგნის შეცვლას: ქადაგებენ სხვა რწმენას, ეთაყვანებიან სხვა ღმერთებს. რელიგიური ცხოვრება კი არ უნდა ესადაგებოდეს დროის ცვლილებას, არამედ პირიქით, სოციალური წრე არის ვალდებული შეესაბამებოდეს რწმენის მოთხოვნებს.

წმინდა გადმოცემა და ტრადიცია. ეკლესიის ცხოვრება მდგომარეობს ღვთაებრივი გადმოცემის მემკვიდრეობითობაში, რომელსაც წინა, უკეთეს დროს შეეძლო მოეცვა საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა მხარე. ნაციონალურ ტრადიციებთან ერთობით ნარჩუნდება კავშირი გადმოცემასთან, ჭეშმარიტ მართლმადიდებლურ წყაროებთან. ამ კავშირის გაწყვეტასთან ერთად იკარგება მადლი და რელიგიური ცხოვრების ერთიანობა. ტრადიციის შენარჩუნება ყველა მის გამოვლინებებში, რელიგიური ცხოვრების ერთ-ერთ მთავარ ამოცანას წარმოადგენს.

წმინდა წერილისა და წმინდა მამათა ჭეშმარიტება. ეს ჭეშმარიტება მუდმივად დავიწყებას ეძლევა ან ითელება. იგი იჩრდილება ამაო ბრძნობით, რომელიც მომდინარეობს უღმერთო ადამიანური გონებისგან ან ჭეშმარიტების დამახინჯების მცდელობისგან თანამედროვე საღვთისმეტყველო ინტერპრეტაციებში. ქრისტიანობის ამოცანაა ამ ცხოვრებაში ნათელი, „ბუკვალური“ ღვთაებრივი მითითებების შენარჩუნება და ქადაგება.

სათნოება და უმანკოება. თანამედროვე ცხოვრება ხასიათდება ახალი შესაძლებლობებითა და ახალი საცდურებით, რომელთაგან თავდაცვა ადამიანურ ბუნებას ძალიან უჭირს. ტრადიციული ზნეობის შესუსტება, მომხმარებლობის აყვავება, თავისუფალი სექსუალური ურთიერთობების გავრცელება, „საზოგადოებრივი აღიარება“ ისეთი მოვლენებისა, როგორიცაა: პროსტიტუცია, ჰომოსექსუალიზმი, ადიულტერი და ა.შ. შეურაცხყოფს მორწმუნის ზნეობრივ შეგნებას და არ შეიძლება მას გულგრილს ტოვებდეს. საზოგადოების მორალური დაცემისადმი წინააღმდეგობაში იძენს თავის სასიცოცხლო ძალებს ფუნდამენტალიზმი.

სიკეთე და ბოროტება, სიმართლე და სიცრუე. სულიერი მზერა იძლევა სიკეთისა და ბოროტების, სიმართლისა და სიცრუის საზღვრების გარჩევის შესაძლებლობას. ზნეობრივი დაცემა მოწმობს მისი წყაროს - ბოროტების, კაცობრიობის მტრის სიახლოვეს. რწმენა ასწავლის, რომ კომპრომისი სიკეთესა და ბოროტებას, ღმერთსა და ეშმაკს შორის არ შეიძლება არსებობდეს. ეს კომპრომისი არ შეიძლება არსებობდეს არც ჩვენს ცხოვრებაში. სიკეთეს უნდა ემსახურო და მისთვის უნდა იბრძოლო.

ქრისტიანული სახელმწიფო - სინდისის მონარქია. ადამიანმა შესცოდა და თავთან ერთად დაღუპა მთელი სამყარო. მაგრამ ღმერთმა დააწესა, რომ სამყაროსა და ადამიანს მართავდეს სიკეთე და ჭეშმარიტება. ადამიანში სიკეთის ეს სუბსტანცია არის სინდისი, ხოლო ქვეყანაზე - სამართლიანი მეფე. ზეციურ სამყაროში ერთი მეუფის მსგავსად, ცოდვილ მიწიერ ქვეყანაზეც საჭიროა მონარქი, რომლის ფუნქციაც იქნებოდა ამ ქვეყნის ქრისტიანიზაცია. მართლმადიდებლური იმპერია (დერჟავულობა), როგორიც უკვე იყო რუსეთი, არის არა უტოპია, არამედ ქრისტიანული სულის მოთხოვნა, რომელიც ვერ ურიგდება თანამედროვე პოლიტიკურ ცხოვრებაში არასულიერ მდგომარეობას.

ერი და სამშობლო. სამშობლოს გრძნობა და შენს წინაპრებთან ერთიანობა წარმოადგენს წმინდა გრძნობას. რუსეთი იყო და რჩება ადგილად, სადაც ჭეშმარიტება, თუმცა მცირეოდენ მორწმუნეთა შორის, ინახება და დაცულ იქნება მომავალშიც. ამიტომ რუსეთი წარმოადგენს მთავარ მიზანს ჭეშმარიტების მტრების თვალში და გარდაუვალი სულიერი ბრძოლის მსხვერპლს. რუსი ერი მართლმადიდებლობის დამცველია, „გადარჩენის მაუწყებელი“, ამიტომ ვიქნებით დევნილნი და ღვთის გულისთვის მოგვიწევს ბევრის გადატანა.

ყოველივე ზემოხსენებული: ღვთისა და გადმოცემებისადმი ერთგულება, ღვთისმოშიშება და სათნოება, სიკეთისა და ბოროტების საზღვრების განჭვრეტა და ქრისტიანული სახელმწიფოს იდეაც კი არ წარმოადგენს სპეციფიკურად ფუნდამენტალისტურ იდეებს. თუმცა აქ უკვე ნათლად იკვეთება თეონომიური მეტაფიზიკის კონტურები, რომლიდანაც აღმოცენდება ფუნდამენტალისტური მსოფლმხედველობა. მისი საფუძველი ყოფიერებისა და ღვთის განგების ყოვლისშემძლეობის ტოტალურობის სინკრეტულ და ამასთანავე მისტიკურ განცდაშია. ასეთი მსოფლშეგრძნება ეფუძნება მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების საფუძვლებს. „ერთი არის ღმერთი, - წერს თეოდორე სტუდიელი, - და კანონმდებელი, როგორც დაწერილია: ერთი ძალაუფლება ყოველივეზე და ყოველივეს ღვთისგან წარმომავლობა. ეს ერთსაწყისიანობა, წყარო ყოველგვარი სიბრძნისა და სიკეთისა, რომელიც ყოველივეს მოიცავს და რომელმაც საწყისი ღვთის სახიერებისგან მიიღო… ღვთის მსგავსად, ცხოვრებაში თავისი ნებით მოწყობა მიცემული აქვს მხოლოდ ადამიანს... და თუკი ყოველივე ამაში ერთის ნება არ იქნება მმართველი, მაშინ არაფერში არ იქნებოდა რიგი და წესრიგი, ყოველივე ეს კი სიკეთეს არ მოიტანს, რადგან თვითნებობა ამსხვრევს ყოველივეს“. ყოველივე არსებული პირდაპირ ექვემდებარება ღვთის ძალაუფლებას, ხოლო ყოველივე არარსებული ხვდება ბოროტების ძალაუფლების ქვეშ. არსებული აქ იერარქიულია და აღვსილია კეთილ ანგელოზურ ძალთა ენერგიებით. სიკეთე სუბსტანციურია და აბსოლუტური; უკვე მზადმყოფს და დასრულებულს, მას მხოლოდ ყოფიერებაში განხორციელებაღა რჩება.

ეს მსოფლმხედველობა თავის განზრახვაში მკაცრად მონისტურია, მაგრამ რაც უფრო სწორხაზოვანია ამგვარი მონიზმი, მით უფრო რადიკალურად გამომდინარეობს მისგან მანიქეველური დუალიზმი. მოცემულ დიალექტიკაში ბოროტების სამეფო - ჩვენი სამყარო - არის სიკეთის სამეფოს სარკისებური ანარეკლი: მასშიც ერთი ძალაუფლება და იერარქიაა, იგი სავსეა იდუმალი ძალებითა და ენერგიებით, მასში ბოროტება სუბსტანციურია და დასრულებული, იგი ყოვლისშემძლეა. ეს სამყარო ყოველმხრივ დასრულებულია: მისთვის არ არის დამახასიათებელი ჩამოყალიბება, იგი უკვე ჩამოყალიბებულია; არც მისი ძიებაა საჭირო, იგი ცნობილია. ამ გნოსტიკურ სამყაროში თავად გნოსტიკოსიც გარდაიქმნება თავის ორეულად: მან იცის ბოროტება და ამიტომაც თანაზიარია ბოროტებისა. ამიერიდან მისი ცხოვრებისეული ამოცანაა, ებრძოლოს ბოროტებას და სიკეთის სახელით ამხილოს იგი. სიკეთეში ცხოვრებისათვის აღარ რჩება დრო.

ჩაკეტილ გნოსტიკურ-ფუნდამენტალისტურ მსოფლმხედველობაში დიდ როლს ასრულებს მითოლოგიური ელემენტი. ეს არის ფუნდამენტალიზმის შემდეგი ნიშან-თვისება. ყველა მოვლენა აქ თავიდანვე მითოლოგიზებულია და კონკრეტული ფაქტის ამ მიმართულებაში ჩასმა სირთულეს არ წარმოადგენს. მართლმადიდებლურ ფუნდამენტალიზმში პირველხარისხოვან როლს ასრულებს აპოკალიპსური და დემონოლოგიური მითოლოგია, თუმცა არსებობს ისტორიული მითოლოგიაც, მაგალითად, სიონისტური შეთქმულებისა ან რუსეთის მისიის შესახებ ადგილი აქვს წმ. წერილისა და წმ. მამათა მემკვიდრეობის მითოლოგიზაციას და არა მათ შესწავლას.

ფუნდამენტალიზმში ადვილია ირაციონალურისა და ანტიინტელექტუალური განწყობის აღმოჩენა. საკუთრივ ამაშია არსი ფუნდამენტალიზმისა - რწმენის საფუძვლები მიუწვდომელი რჩება გონებისათვის. ზუსტად ისევე, როგორც პროტესტანტული ფუნდამენტალიზმი წარმოიშვა წმ. წერილის საღვთისმეტყველო კრიტიკასთან ერთად, მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი წარმოიქმნება ლიბერალურ ღვთისმეტყველებასთან ერთად. თეოლოგიურად მისი განვითარება მხოლოდ ექსტენსიურად არის შესაძლებელი და არა ინტენსიურად. კანონთა დარღვევის გამოწვლილვით გამოძიებაში იგი ემსგავსება პოზიტივიზმს. ამიტომ ფუნდამენტალიზმი უნაყოფოა ღვთისმეტყველებასა და აპოლოგეტიკაში, სამაგიეროდ ძალიან ადვილად ხდება მისი მობილიზება მისიისთვის, „რწმენის დასაცავად“. მიუხედავად საკრალიზებულ მდგომარეობაში არსებობისა, იგი არც მისტიკურია და არც მჭვრეტელური. ფუნდამენტალისტს არ სურს იყოს იმაზე მეტი, ვიდრე „ეკლესიის ჯარისკაცი“. იგი ცოცხლობს მოვალეობის შეგრძნებით და მომართულია ქმედებისაკენ.

ირაციონალურ მითოლოგიურ-მეტაფიზიკურ აზროვნებაში, თვითკრიტიკისა და შემოქმედებითი მიდგომის არარსებობის დროს, შეიძლებოდა ძალიან სერიოზული მოვლენის აღმოჩენა - თანამედროვე კულტურის დისფუნქცია და მისი არქაული ფორმების სტატიკაზე ორიენტირება. ახალი დროისა და განმანათლებლობის ევროპული კულტურა ეფუძნება სამყაროს სურათის დემითოლოგიზაციასა და სეკულარიზაციას, თვითირონიასა და იუმორს, რომელიც ადამიანს ათავისუფლებს მითისა და სტატიკის მდგომარეობისგან. ამგვარი განვითარება მნიშვნელოვნად დამახასიათებელია მართლმადიდებლური კულტურისთვის, საერთოდ, რწმენა გულისხმობს ღმერთთან პიროვნულ კავშირს და მის მუდმივ გააზრებას, რომელიც, თავის მხრივ, ამდიდრებს, როგორც თვითშემეცნებას, ასევე ღვთის შემეცნებას. ამაში მდგომარეობს ისტორიის ფენომენი: ადამიანი ცვლის შეხედულებას საკუთარ თავზე, ამით თავად იცვლება. იცვლის რა სახეს, ღვთისმეტყველების საშუალებით იცვლის ღმერთზე წარმოდგენას.

ჩვენ დავინახავთ სხვა რამეს, თუკი მივმართავთ წარმართულ არქაულ აზროვნებას. თვითკრიტიკის მექანიზმები აქ უხეშად ტაბუირებულია. რწმენის ადგილს იკავებს კულტი, რომელსაც ადამიანი შეჰყავს მითისა და რიტუალის სამეფოში, ჩაანაცვლებს რა ღმერთთან პიროვნული კავშირის შესაძლებლობას. ღმერთთან მიმართებაში ეჭვები არ წარმოიშვება, მაგრამ არც ღვთის შემეცნებას აქვს ადგილი. ღვთის სახე არ იცვლება, მაგრამ არ იცვლება არც ადამიანის სახე. არ არის ისტორია, განვითარება, არც შემეცნების პროცესი. ფაქტები გროვდება, უკავშირდება პირველსაწყისებსა და გარკვეულ ფასეულობებს, მაგრამ ისინი ვერ ახდენენ გავლენას ამ პირველსაწყისების შემეცნებაზე. არ ხდება „კულტურული რევოლუციები“ (ტ. კუნის „მეცნიერული რევოლუციის“ მსგავსად), ცივილიზაციური გადასვლები. თუკი საკუთარ თავში ჩაკეტილი არქაული აზროვნება დარჩება გაბატონებული, მაშინ კაცობრიობის ისტორიის ისეთი ცვლილებები, როგორიცაა ქრისტიანობის, სხვა მსოფლიო რელიგიების წარმოშობა, შეუძლებელი იქნებოდა.

წარმოვიდგინოთ, რომ ჩაკეტილი არქაული სამყარო ეჯახება სხვა, უფრო განვითარებულ მსოფლმხედველობას. კულტურული სამყარო, რომელიც არ არის მზად რეფლექსიისთვის, ქაღალდის სახლივით იშლება: ვერ ხერხდება მრავალრიცხოვანი ფაქტების ახსნა საკუთარ საფუძვლებზე. ხოლო.თუკი მოხერხდება ამ ფაქტების გათავისება, გაიზიარებენ სხვა კულტურის საფუძვლებს, მაშინ საკუთარი გახდება ზედმეტი. არქაული წესრიგის ადგილას მოდის არქაული ქაოსი. დღეს ამგვარი მტკივნეული გარდამავალი მდგომარეობის მაგალითად გამოდგება მესამე სამყაროში არსებული მდგომარეობა. მაგრამ უფრო განვითარებულ კულტურებშიც იგივე ხდება. კონფლიქტი ამჯერად წარმოიშვება მხოლოდ „წინ“ წასულ სუბკულტურებს შორის. ნორმალურ შემთხვევაში კულტურა ძლიერად მუშაობს ამ კონფლიქტების დარეგულირებაში, მაგრამ ხშირად იგი ვერ უძლებს გადატვირთვას. როგორც მთელ კულტურას შეუძლია ჩაეფლოს ტოტალიტარიზმისა და დიქტატურის უფსკრულში, ასევე სუბკულტურას შეუძლია შევიდეს ფუნდამენტალიზმის ჩიხში.

თუკი ფუნდამენტალისტური სუბკულტურა უარს ამბობს დიალოგის გამართვაზე და გადადის ტრადიციული საფუძვლების მეომრულ დაცვაზე, იგი საკუთარ თავს ნებაყოფლობით გამორიცხავს ცხოვრების მდინარებიდან, ცოცხალი კულტურიდან და მარგინალიზდება. ამასთანავე ფსიქოლოგიურ-ზნეობრივი გადატვირთულობები იმდენად ძლიერდება, რამდენადაც იგი იცავს ფასეულობებს, რომლებიც უკვე აღარ ახასიათებს საზოგადოებას, მას არ შეუძლია ამ საზოგადოებაზე დაყრდნობა. ასეთ პირობებში ფუნდამენტალისტებისთვის იქმნება ფსიქოლოგიური კრიზისისა და პიროვნების ფსიქოლოგიური სტრუქტურის რღვევის საშიშროება. აანალიზებს რა ფუნდამენტალიზმის ფენომენს მისთვის დამახასიათებელი ფსიქოლოგიური განწყობის თვალსაზრისით, ფუნკე აღნიშნავს, რომ ფსიქიკის ეს ტიპი საკუთარ თავში მოიცავს პიროვნების შიზოიდურ და აკვიატებულ სტრუქტურას. შიზოიდი უნდობლად უყურებს სამყაროს, საკუთარ თავზეა კონცენტრირებული და ავტონომიურია, არ ახასიათებს თვითრეფლექსია და თვითკრიტიკა, მაგრამ სწყურია უსაფრთხოება და სტაბილურობა, მიდრეკილია „განტევების ვაცის“ შექმნისკენ. აკვიატებულ პიროვნებას კი, პირიქით, ეშინია დამოუკიდებლობის, იგი მიისწრაფვის საკუთარი სურვილებისა და მოთხოვნილებების განთავისუფლებისკენ, ცდილობს მთლიანად შეეწყოს გარეგან ფასეულობათა, დადგენილებათა და ავტორიტეტთა სისტემას. ორივე შემთხვევაში ადგილი აქვს პიროვნების სტრუქტურის რღვევას, რომელიც გულისხმობს ბალანსს „მესა“ და „არა მეს“ შორის, უსაფრთხოებასა და ავტონომიას შორის. ფუნდამენტალისტის ინდივიდუალურ განვითარებაში ადგილი არა აქვს სრულფასოვან გადასვლას დედისა და ბავშვის ურთიერთობის ინფანტილური უსაფრთხოების გრძნობიდან იმ უსაფრთხოების მდგომარეობაში, რომელიც ეყრდნობა საკუთარი ავტონომიურობის გრძნობას. საკუთარი უსაფრთხოების მიმართ საფრთხის გრძნობა შობს აგრესიას. ფუნდამენტალიზმში ხილული ხდება აისბერგის წვერი „უსაფრთხოების ნატვრა“... თავის არსში ფუნდამენტალისტური თეორიები მიდრეკილია გარკვეული, საბოლოო, დიადი ჰარმონიის ქადაგებამდე, რომელშიც კულტურა და ბუნება, სუბიექტი და ობიექტი, ადამიანი და ქმნილება დაკავშირებულნი არიან რაღაც ყოვლისმომცველი ერთობით. ხასიათდება რა ამგვარი ფსიქოლოგიური ანომალიით, ფუნდამენტალისტური საზოგადოება ხდება მიმზიდველი ცენტრი ფსიქიკურად არამდგრადი ადამიანებისთვის, რომლებიც აქ ხედავენ საკუთარი ადაპტაციის შესაძლებლობას და პოულობენ ბევრ „თანამოაზრეს“.

რასაკვირველია, ფუნდამენტალიზმი არ დაიყვანება „სამედიცინო“ პრობლემამდე. თუმცა კულტურულ-ფსიქოლოგიური რეაქციების საფუძველზე შუიძლება ლოგიკურ-მეტაფიზიკური წინაპირობების განხილვათა განვითარება. იმ ჯგუფთა უბრალო ჩამოთვლაც კი, რომლებიც ფუნდამენტალიზმის სოციალურ საფუძველს წარმოადგენენ, ავლენს თავის მარგინალურ ხასიათს: „ბებიები“ - მარგინალები ასაკით; „ღვთისმეტყველები“ - მარგინალები სეკულარული არხებით საზოგადოებაში ცოდნის გადაცემის მიმართ დამოკიდებულების გამო (მეცნიერება, მასმედია); „ბერები“ - ნებაყოფლობითი ანაქორეტები, „სამღვდელოება“ - მარგინალები „პროფესიონალურ სამყაროში“; მარგინალები არიან ასევე „ნეოფიტები“; და საერთოდ, ჩვენს საზოგადოებას, რომელმაც ფასეულობათა სისტემის რადიკალური ცვლილება განიცადა, შეიძლება ვუწოდოთ მარგინალური. ასეთ პირობებში „მარგინალურ“ იდეოლოგიას წარმატების დიდი შანსები აქვს.

ცალკეულ სოციოკულტურულ პროცესების მოკლე მიმოხილვის შემდეგ, რომელიც ხელს უწყობს ფუნდამენტალიზმის წარმოშობას, ჩნდება კითხვა: სულიერი მოწოდება, რომელიც შობს ფუნდამენტალიზმს, როგორ გადაიყვანება იმ მარგინალთა ენაზე, რომლებიც მოცულნი არიან ტრადიციასა და მოდერნს შორის არსებული კონფლიქტით? განსხვავებით „სულიერისგან“, აქ ჩადებულია მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის „პრაქტიკული“ პროგრამა.

თეოცენტრიზმი - ანტიპლურალიზმის მეტაფიზიკა. თეოცენტრიზმის იდეის გადატანა კულტურული მშენებლოხის სფეროში კულტურულ სფეროთა ავტონომიურობის დელეგიტიმაციას ახდენს. კულტურულ მოღვაწეობას, რომელიც თავისი არსით არ წარმოადგენს პირდაპირი გაგებით ღვთისმსახურებას, ერთმევა არსებობის უფლება. ადამიანი par excellence ითვლება ცოდვილ არსებად: არალეგიტიმურია ნებისმიერი მისი საქმიანობა საკუთარი კეთილდღეობისათვის. მთლიანად უარყოფილია თანამედროვე საზოგადოების სოციო-კულტურული სტრუქტურა და მისი კულტურული განვითარება.

ღვთისმოშიშება - რიტუალურობა. მართლმადიდებლური ღვთისმოშიშების ფორმები უნდა დარჩეს უცვლელი, თუნდაც მათი არავის ესმოდეს. ღვთისმოშიშებისა და ტრადიციის დამანგრეველნი - ეკლესიის ყველაზე საშიში შიდა მტრები არიან. წმინდა მართლმადიდებლობა არ უნდა იყოს დამოკიდებული ადამიანებზე, რომლებიც არიან ცოდვილები და რომლებიც ასევე შეიძლება იყვნენ მცდარნი სხვადასხვა საკითხში.

გადმოცემისადმი ერთგულება - ტრადიციონალიზმი. იმპერატივები და მითითებები კულტურული მშენებლობისათვის, რომელსაც „ავთენტური“ მართლმადიდებლური ხასიათი აქვს, შესამლებელია მხოლოდ წმ. წერილსა და ტრადიციაში ვიპოვოთ. წმ. წერილსა და კულტურულ-ისტორიულ ტრადიციას შორის საზღვარი იშლება. ისტორიაში ყველაფერი, რაც ტრადიციისთვის უცხოა, - ასეთს კი წარმოადგენს თანამედროვეობა, - ხდება არალეგიტიმური. კულტურული საქმიანობის აზრი მოდერნის წინსვლისთვის ხელის შეშლაა.

წმინდა წერილისადმი ერთგულება - მეცნიერებისა და ღვთისმეტყველების უარყოფა. წმ. წერილი და ეკლესიის მამათა გამონათქვამები წარმოადგენს იმ წყაროს, რომელშიც უკვე ფორმულირებულია კულტურული მოღვაწეობისთვის აუცილებელი ყველა პრინციპი. საჭიროა ტრადიციის მითითებებზე დაყრდნობით მათი კონკრეტული საქმიანობის პროგრამაში გამოყენება: მართლმადიდებლური სახელმწიფო, მართლმადიდებლური კულტურა, მართლმადიდებლური ეკონომიკა. ამგვარი პროგრამა არც სეკულარიზმის ტექსტებს - მეცნიერებასა და კულტურის სხვა ფორმებს შეეწინააღმდეგება, არც განსაკუთრებით მართლმადიდებლურ მემკვიდრეობას გახრწნის.

მორალიზმი - აგრესიულობა და კულტურის უარყოფა. საზოგადოების კრიზისიდან გამოსვლა ხდება მორალური აღორძინებით და იფარგლება ამით. დაკნინებული ზნეობა შეიძლება აღდგეს მხოლოდ ბრძოლით „თავისუფლების“ თანამედროვე (ლიბერალური) გამრყვნელი იდეოლოგიის წინააღმდეგ. უნდა დაიწყევლოს გარყვნილების ყველა ინსტრუმენტი - ტელევიზორიდან კომპიუტერამდე, ასევე მათი წყარო - ინდივიდუალიზმის არასულიერი სამყარო, ანუ მოდერნი.

სიკეთისა და ბოროტების განსხვავება - სამყაროს შავ-თეთრი სახე. ყველაფერი, რაც არ არის სიკეთე, არის ბოროტება. ყველაფერი, რაც არ უკავშირდება ღმერთსა და ეკლესიას, ემორჩილება ეშმაკს. ყველაფერი, რაც არ ემსახურება ღვთაებრივ წესრიგს, განწირულია არაყოფიერებისათვის. ამის მიმართ ქრისტიანობის დამოკიდებულებაა - ბრძოლა საბოლოო განადგურებამდე.

ქრისტიანული სახელმწიფო - მონარქიული ტოტალიტარიზმი. ყველა თანამედროვე პოლიტიკური ფორმა - დემოკრატია, სამართლებრივი სახელმწიფო, საბაზრო ეკონომიკა - მართლმადიდებლური სახელმწიფოს იდეას ამსხვრევს და წარმოადგენს ეშმაკის „გამონაგონს“, ძირითადად იმისთვის, რომ განადგურდეს რუსეთი. იარაღს წარმოადგენს აგრესიული დასავლეთი აშშ-ის მეთაურობით. რუსეთის სახელმწიფოებრივი ერთიანობა თვითმპყრობლის ძალაუფლების ქვეშაა, რომელიც მხოლოდ ზნეობრივ კანონს ემორჩილება და ებრძვის გარყვნილებას. მხოლოდ ასეთ პირობებშია შესაძლებელი „ლიბერალური შფოთის“ რეალური განდევნა და რუსეთის გადარჩენა.

პატრიოტიზმი - რასიზმი და ნაციონალიზმი. ეშმაკის იარაღი და რუსეთის მტერი ცნობილია - ეს არის ებრაელი ერი, რომელმაც ჯვარზე გააკრა მაცხოვარი. მათი საიდუმლო სამუშაო მსოფლიოს ტოტალური დამორჩილებისათვის მასონების მეშვეობით თითქმის დასრულებულია - მთელი ფინანსური და პოლიტიკური ძალაუფლება თავმოყრილია ერთი ჯგუფის ხელში. ამ პროგრამის უკანასკნელ პუნქტს წარმოადგენს რუსეთისა და მართლმადიდებლობის საბოლოო განადგურება. ბრძოლა მიმდინარეობს რუსოფობი ლიბერალების ხელით, რომლებმაც პერესტროიკითა და რეფორმებით სრულიად „განძარცვეს“ რუსი ერი და გადააქციეს იგი ღატაკ მონებად. ჭეშმარიტი პატრიოტიზმი მდგომარეობს რუსეთის იმპერიული ძლიერების აღდგენაში და რუსოფობებთან - ინტელიგენციასა და პოლიტიკური ელიტის უმრავლესობასთან ბრძოლაში.

თუკი ამ „პრაქტიკულ“ პროგრამაში, რომელიც მოიაზრება როგორც პროგრამა-მაქსიმუმი „სულიერ“ პროგრამა-მინიმუმთან მიმართებაში, გამოტოვებულია ბევრი დეტალი, მთავარი - ბრძოლის, წმინდა „გაზავატის“ ლეიტმოტივი მაინც დარჩენილია. ყოველი „სულიერი“ დავალება გამოკვეთს ფრონტის ხაზს და ამგვარად შეიცნობა „მტრის“ ხატი. თუკი „სულიერი“ პროგრამა წარმოადგენს კულტურის ქრისტიანიზაციის რადიკალურ მოთხოვნას, მაშინ „პრაქტიკულ“ პროგრამაში ამ მოთხოვნების რეალიზაციაში „უნებლიეთ“ უარიყოფა ქრისტიანობის ძირითადი პრინციპები: ეკლესიისადმი მსახურება, მისი კოსმიურობა და ინტერნაციონალურობა, კულტურული მშენებლობა, სიყვარული, პიროვნების თავისუფლება, ღვთისმეტყველება. ამის ნაცვლად კურთხეულია ტოტალიტარიზმი, რასიზმი, იმპერიალიზმი. სიძულვილი, მიუხედავად მათი ყოვლისმომცველი მორალიზმისა, გარდაიქმნება გარკვეულ „სულიერ თვალად“. ადამიანი, როგორც ცოდვით შებღალული არსება, დაგმობილია, სამაგიეროდ ტრადიცია, რომელსაც ეს ადამიანი ქმნიდა, ბოლომდე წმინდად მიიჩნევა. ამგვარად გამოიყენება ზნეობრივი და საღვთისმეტყველო საფუძვლები არქაიკის სტიქიის განთავისუფლებისთვის, რომლის ზეიმსაც წარმოადგენს ებრაული პოგრომი - ფუნდამენტალიზმის „არქეტიპი“.

თანამედროვე თეოლოგია

არქიმანდრიტი კიპრიანე კერნი
ქეთევან ტატიშვილისა და
ეკატერინე დუღაშვილის თარგმანი

ერისკაცობაში კონსტანტინე ედუარდის ძე კერნი დაიბადა 1899 წლის 11 მაისს პეტერბურგელი პროფესორის ოჯახში. სწავლა დაიწყო რუსეთში, ხოლო შემდგომ მშობლებთან ერთად გადასახლდა იუგოსლავიაში იმ ოჯახების მსგავსად, რომლებშაც რევოლუციის გამარჯვება ვერ მიიღეს. კერნის მოღვაწეობაზე უდიდესი გავლენა მოახდინეს: ვლადიმერ სოლოვიოვმა, ალექსანდრე ბლოკმა, ანდრეი ბელიმ და განსაკუთრებით სერგეი ბულგაკოვმა, რომლის შემოქმედებისადმი განსაკუთრებული ინტერესი და სიყვარული სიცოცხლის ბოლომდე შერჩა.

არქიმანდიტრმა კიპრიანემ დაამთავრა ბელგრადის უნივერსიტეტის იურიდიული და თეოლოგიის ფაკულტეტები. ევროპაში მოგზაურობიდან კვლავ მართლმადიდებელ სერბეთში დაბრუნდა და კიპრიანეს სახელით ბერად აღიკვეცა. კერნი დაინიშნა რუსული ეკლესიის მისიის ხელმძღვანელად იერუსალიმში, სადაც ათი წლის განმავლობაში მსახურობდა. 1936 წლიდან იგი საბოლოოდ დამკვიდრდა პარიზში, სადაც მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში ასწავლიდა ძველ ბერძნულ ენას და კითხულობდა ლექციებს პატროლოგიაში, ლიტურგიკასა და ზოგად ღვთისმეტყველებაში. ამავე დროს არქიმანდრიტი კიპრიანე წმინდა კონსტანტინესა და ელენეს სახელობის ტაძრის (კლამარეში, პარიზთან ახლოს) წინამძღვარი იყო.

1960 წლის 11 თებერვალს გარდაიცვალა პარიზში. დაკრძალულია იმავე ტაძრის ეზოში.

„მას ისე უჭირდა ამქვეყნიური ცხოვრება, როგორც ზოგიერთებს ეძნელებათ მაღალსაფეხურიან კიბეზე ასვლა“, - ასე ახასიათებდა არქიმანდრიტ კიპრიანეს ცნობილი ლიტურგისტი ალექსანდრე შმემანი. კერნის სამეცნიერო ნაშრომთაგან მნიშვნელოვანია: „პატროლოგია“ (I-III სს.), „ევქარისტია,“ „მართლმადიდებლური მდვდელმსახურება.“ ერთ-ერთი საინტერესო ნაშრომია „ლიტურგიკა - როგორც მეცნიერება.“

პირველი პერიოდი - მოსამზადებელი (I-IVსს.)

მართლმადიდებლური საეკლესიო პოეზიის სათავეებზე საუბრისას არ შეიძლება არ ვახსენოთ ის კავშირი, რომელიც არსებობდა პირველი ქრისტიანების ყოფასა და ძველი აღთქმის ტაძარსა და სინაგოგას შორის. ქრისტიანული ღვთისმსახურების იუდეური ფესვები გაცილებით ღრმაა, ვიდრე ფიქრობენ. ფსალმუნებს და საერთოდ ბიბლიურ საგალობლებს განსაკუთრებული ადგილი ეკავათ ლიტურგიკაში. მოციქულთა საქმე და პავლეს ეპისტოლენი ცხადყოფს, რომ პირველი ქრისტიანებისთვის რელიგიური ცხოვრების ცენტრი კვლავ ტაძარი იყო. წარმოუდგენელიცაა, რომ უფლის აღდგომის და სულიწმინდის გარდამოსვლის შემდეგ მალე მომხდარიყო განხეთქილება მოციქულთა და იუდეველთა შორის. უფრო მეტიც, ქრისტიანობისა და იუდეველობის სრული გამიჯვნის შემდეგაც ძველი აღთქმის მოგონებები დიდხანს ცოცხლობდნენ იმათ სულებში, რომელთა წინაპრებიც იუდეველები იყვნენ.

ადრეული ხანის ქრისტიანული პოეზიის ისტორიის კვლევისას გასათვალისწინებელია იმ პერიოდის ქრისტიანული საზოგადოების ქარიზმატული განწყობა, რომელიც სულიწმინდის მადლით და წინასწარმეტყველური ეგზალტაციითა და შთაგონებით სულდგმულობდა. ეს არ გვაძლევს საშუალებას დავუშვათ, რომ იმ პერიოდის წინასწარმეტყველურად განწყობილი მოძღვრები და პოეტები არსებულ ჩანაწერებსა და დაზეპირებულ ტექსტებს იყენებდნენ. ამიტომაც იმ პოეზიის შესახებ თითქმის არაფერი ვიცით. ცნობები კი გვაქვს, თან საკმარისიც, მაგრამ იმდროინდელი პოეტური ნაწარმოებები თითქმის არ მოგვეპოვება.

წმინდა მოწამე იუსტინე ფილოსოფოსი თავის „დიდასკალიებსა“ და „აპოლოგიებში“ ამბობს, რომ ლიტურგიის დროს წინასწარმეტყველები და ღვთისმსახურები „მადლობას სწირავდნენ (ე.ი. აღავლენდნენ მათ მიერვე შედგენილ სამადლობელო, ევქარისტიულ ლოცვებს) „შეძლებისდაგვარად“. სავარაუდოა, რომ ჩვენამდე მოუღწეველი ქარიზმატული ჰიმნები მხატვრული ღირებულებებით არ ჩამოუვარდებოდა ესაიასა და იერემიას წინასწარმეტყველებებს, დავითის ფსალმუნებსა და იოანე ნათლისმცემლის დაბადებისას ზაქარიას მიერ აღვლენილ სამადლობელო წინასწარმეტყველურ საგალობელს.

ამიტომ არ არის სარწმუნო ზოგიერთი მეცნიერის (ფრედერიკ ოზანამი) მოსაზრება, რომ ფაქტებს, დოგმატებსა და გარკვეულ ჭეშმარიტებებთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქრისტიანობა თავისი არსებობის პირველ წლებში ვერ შეეგუებოდა პოეზიას, ფანტაზიასა და „ფიქციას“. ვითომ მხოლოდ მილანის ედიქტის შემდეგღა გაჩნდა საეკლესიო პოეზია? ვერაფრით დავეთანხმებით ამ მოსაზრებას. მართალია, პირველი საუკუნეების ქრისტიანობა დოგმატიზმით არ იყო გადატვირთული, ერიდებოდა განყენებულ აზრებსა და ფილოსოფოსებს, მაგრამ არც მარტო ფაქტებით იყო გაჯერებული, რადგან ამქვეყნიური საგნები და მოვლენები წარმავალი და უინტერესო იყო მისთვის. ოზანამის აზრით, პირველი ქრისტიანები მხოლოდ პროზაულად მეტყველებდნენ. არადა, წერილობითი წყაროები სულ სხვა ცნობებს გვაწვდის. მოვიყვანთ მხოლოდ რამდენიმეს.

წმ. კლიმენტი რომაელის კორინთელებისადმი მიძღვნილ პირველ ეპისტოლეში მოყვანილია ღვთისადმი აღვლენილი პოეტური შთაგონებით აღსავსე საგალობელი. „დიოგნეტესადმი ეპისტოლეში“ არის პოეტური პასაჟები. პლინიუს უმცროსის ცნობით, ქრისტიანები თავიანთ შეკრებებზე უგალობდნენ ქრისტეს, როგორც ღმერთს. 787 წელს გამართულ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე წაიკითხეს ე.წ. „იუდეველისა და ქრისტიანის სიტყვა“. ეს აპოკრიფული ჰიმნი პირველქრისტიანობის ხანას უნდა მიეკუთვნებოდეს, იგი ვითომ თვით ქრისტემ აღავლინა ვნების წინ. კლიმენტი ალექსანდრიელი გვაწვდის ცნობებს თავისი დროის „ჰიმნებისა და ოდების“ და „ტრაპეზის საგალობლებისა და ფსალმუნების“ არსებობის შესახებ. საგალობლებს ახსენებს ორიგენე, წმ. გრიგოლ ნეოკესარიელი, წამებანი, „მოციქულთა საქმენი“. 269 წელს ანტიოქიის კრებამ გაკიცხა პავლე სამოსატელი იმ საგალობლებით სარგებლობისათვის, რომლებიც ფსალმუნიდან არ მომდინარეობდა. მკვლევარ ლე კლერკის აზრით, კარდინალ პიტრას მიერ დამოწმებული აღდგომის საგალობლები ძალიან ძველია.

ჩვენამდე წერილობით მოღწეულია და დღესაც ეკლესიაში გამოყენებული უძველესი საგალობელია „ნათელი მხიარული“. სლავური ჟამნი მას პატრიარქ სოფრონ იერუსალიმელს (+638წ.) მიაწერს, მაგრამ წმ. მარკოზ ეფესელი მას წმინდა მოწამე ათინოგენს (+311წ.) მიაკუთვნებს, ბასილი დიდის აზრით კი, უცნობია ავტორი საგალობლისა. „ვუგალობთ მამასა და ძესა და წმინდასა სულსა“. ეს, როგორც სკაბალანოვიჩი ამბობს, II-III სს-ის ტიპიური ქრისტოლოგიაა. მისი სიძველის სასარგებლოდ მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ავტორი უცნობია. ეს გალობა გარკვეულწილად ჰგავს უძველესი ეთიოპური დადგენილებების აღაპებს. ყოველ შემთხვევაში უდავოა, რომ „ნათელი მხიარული“ ბიბლიის V საუკუნის ალექსანდრიულ ნუსხაშია მოტანილი. ეს კი სოფრონ იერუსალიმელის მოღვაწეობის ხანაა. წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი არიანელებთან პოლემიკის დროს უამრავ სიტყვისგებასა და ეპისტოლეს წერდა, მაგრამ განსაკუთრებით ბევრ პოეტურ თხზულებებს ქმნიდა. იგი პოეტი-ღვთისმეტყველია. ბევრი მისი ფრაზა გამოიყენებოდა შემდეგი დროის ლიტურგიკულ ჰიმნოგრაფიაში.

IV საუკუნეს უკავშირდება აკროსტიქული ჰიმნების გამოჩენა. შეუძლებელია არ აღინიშნოს ისიც, რომ იმავე პერიოდში საკმაოდ განვითარდა გნოსტიკოსებისა და სხვა ერეტიკოსების ჰიმნოგრაფია. მათ საწინააღმდეგოდ ედესის მხარეში მოღვაწეობდა წმ. ეფრემ ასური (323-378). მან დაწერა ღვთისმშობლისადმი მიძღვნილი 27 საგალობელი, 52 საგალობელი - ეკლესიასა და 87 - რწმენაზე. მის ჰიმნებს სირიელები დღემდე გალობენ.

ამგვარად, საეკლესიო პოეზია თავისი განვითარების პირველ პერიოდში ქარიზმატული ბუნებისა იყო, ამიტომაც არ გვაქვს იმდროინდელი წერილობითი პოეტური ძეგლები. რაც შეეხება ცალკეული ლოცვების სახით ჩვენამდე მოღწეულ ლიტურგიკულ ქმნილებებს, ისინი ნაკლებად შეიცავენ დოგმატურ იდეებს.

მეორე პერიოდი - პოეზიის აღორძინების ხანა (V-VII სს.)

მეორე პერიოდში გამოჩნდა არაერთი მგალობელი (ანატოლი, სოფრონი და სხვა), რომლებმაც გარკვეული კვალი დატოვეს პოეზიის ისტორიაში, ამ მხრივ გამორჩეულია სრულიად ახალი ტიპის საგალობლის, კონდაკიონის შემქმნელი რომანოზ მელოდოსი. პოეზიის ამ სახემ ნამდვილად მოახდინა გავლენა გვიანი პერიოდის მწერალთა შემოქმედებაზე, მაგრამ პრაქტიკაში ვერ დამკვიდრდა. მალე ლიტურგიკის ისტორიაში ახალი ეტაპი დაიწყო. მისთვის რომანოზის პოეზია მეტისმეტად დახვეწილი იყო.

როგორც ისტორიკოსები წერენ, ლიტურგიკული შემოქმედების მეორე პერიოდისათვის დამახასიათებელია ერეტიკული პოეზიის მნიშვნელოვანი გავლენა. თუმცა ამან არ უნდა შეგვაშფოთოს. ერეტიკოსების საწინააღმდეგოდ გამოჩნდნენ მართლმადიდებელი პოეტები, რომლებმაც ნაწილობრივ ისესხეს ერეტიკოსთა მეთოდები, ნაწილობრივ მონახეს ახალი გზები.

ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ერთ გარემოებაზეც, რომელიც გავლენას ახდენდა საეკლესიო პოეზიაზე - ეს არის ბერმონაზვნული ცხოვრების განვითარება. იგი პირველ პერიოდშივე გამოჩნდა, მაგრამ იმდენად იყო ამ სამყაროს მოწყვეტილი, რომ მნიშვნელოვან გავლენას ვერ ახდენდა საეკლესიო კულტურაზე. მეორე პერიოდში კი ბერმონაზვნობა გამოდის ასპარეზზე, ვითარდება მონოფიზიტობა. ცნობილია, რომ ქალკედონის კრებამ მიიღო დადგენილებები, რომლებიც არეგულირებდა ბერმონაზვნობის გავლენას საეკლესიო ცხოვრებაზე. ბერები უკვე ანგარიშგასაწევ ძალად იქცნენ, მაგრამ არ გააჩნდათ საკმარისი შემოქმედებითი უნარი საეკლესიო საგალობლების შესადგენად.

IV-V საუკუნეებში ეგვიპტური მონასტრები ორი გზით განვითარდა: ანაქორეტული და კინოვიური, რაც ცხოვრებისა და გადარჩენის ორ გზას გულისხმობს. ეს ორი ტიპი დარჩა ბერმონაზვნობის განვითარების მთელი ისტორიის განმავლობაში როგორც ათონზე, ასევე რუსეთში, საბერძნეთსა და მთელ აღმოსავლეთში. ანაქორეტული გზა ინდივიდუალური გზაა, რომელიც შემდგომში იდიორითმულ მონასტრებად ჩამოყალიბდა. კინოვიური მონასტრები კი კოლექტიურობაზეა დაფუძნებული და, მართალია, ცალკეული ინდივიდის შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალებას ნაკლებად იძლევა, მაგრამ უკეთესი გზაა საეკლესიო აღმშენებლობისათვის. ყველაზე ძნელი მაინც სირიული განდეგილობა, იგივე მესვეტეობაა. განმარტოებით მცხოვრები ბერმონაზვნობა ზოგჯერ ამქვეყნიური ცხოვრებისა და მისი განვითარებული კულტურის მოწმე მაინც ხდებოდა, რაც გაურკვევლობასაც კი იწვევდა. ამის მაგალითად გამოდგება ეგვიპტური ჰაგიოგრაფიიდან ლე კლერკის მიერ დამოწმებული ამბავი: ამბა პამვას მოწაფემ ალექსანდრიაში, დიდ ეკლესიაში მოისმინა ტროპარების გალობა და აღფრთოვანდა. ალექსანდრიული გალობა ძალიან განსხვავდებოდა მონასტრული მონოტონური გალობისგან. არადა, ამბა პამვამ აკრძალა „ქალაქური“, ალექსანდრიული გალობა. როგორც ჩანს, ალექსანდრიის ჰიმნოგრაფიაში გარკვეული ცვლილებები შეჰქონდათ. სწორედ ამ სიახლეებმა გამოიწვიეს ღირსი კასიანე რომაელის გაოცება. ლე კლერკი კიდევ ერთ ფაქტს იმოწმებს სამონასტრო ცხოვრებიდან: სენაკებში კანონის შესრულებისას მგალობელ ბერებს ეშმაკი იოლად აცდუნებს უფრო მოდულირებული, მაღალფარდოვანი, ძნელსაცნაური, მაგრამ ამავე დროს მისი სიმშვიდისა და, შესაბამისად, სულის ხსნისთვის საშიში საერო გალობით. სამართლიანია კრუმბახერის მოსაზრება, რომ იმ პერიოდის ჰიმნოგრაფიაში გამოირჩეოდა ორი მიმართულება: კონსერვატიული და უფრო შემოქმედებითი. მკვლევარი თავისი შეხედულების დადასტურებას ხედავს უფრო ადრინდელი ხანის (370წ.) ანტიოქიის კრების დადგენილებებში, რომლებიც კრძალავდა ახალი საგალობლების შედგენას. კრუმბახერი წერს: „ახალი საგალობლების გალობა სულის ცხოვნებისთვის სახიფათო ფუფუნება იყო.“

იმპერატორი იუსტინიანე (527-565), გადმოცემის თანახმად, ავტორია ჰიმნისა „მხოლოდშობილი ძე და სიტყვა ღმრთისა“, რომელმაც ლიტურგიაში მყარი ადგილი დაიჭირა. ეს გამოიწვია არა მარტო შემთხზველის ავტორიტეტმა, არამედ იმანაც, რომ აღნიშული საგალობელი ერეტიკოსების წინააღმდეგ მიმართული, სარწმუნოების ერთგვარი სიმბოლოა. რომანოზ მელოდოსი სამართლიანად მიიჩნევა „ბიზანტიის უდიდეს პოეტად“ (კრუმბახერი). მას ბუვი „რიტმული პოეზიის პინდარეს“ უწოდებს. რომანოზს საკმაოდ ტრაგიკული ბედი ჰქონდა. ქმნიდა რა სავსებით განსხვავებულ საგალობლებს, გამოირჩეოდა წარმოუდგენელი ნაყოფიერებით, მაგრამ მერე იძულებული გახდა თავისი ადგილი დაეთმო ჰიმნოგრაფიაში სრულიად განსხვავებული სახის საგალობლებისთვის, კანონებისთვის. მისი სახელიც კი დაივიწყეს. სავარაუდოდ, ეს მოვლენა გამოიწვია იმან, რომ მდარე გემოვნებიანმა მრევლმა კანონები უფრო შეიყვარა, ვიდრე შთაგონებული, ნატიფი, მაგრამ რთული კონდაკიონები. ყოველ შემთხვევაში, ძალიან სამწუხაროა ისტორიული ბედი რომანოზ მელოდოსისა. მართალია, პიტრას აღმოჩენების, მაასის, კრისტის, მიტროპოლიტ სოფრონ ევსტრატიადისისა და სხვათა გამოკვლევების შედეგად იგი, ასე ვთქვათ, მოდაში შემოვიდა და მისით უფრო და უფრო ინტერესდებიან, მაგრამ ეს ეხება სამეცნიერო წრეებს. ეკლესია კი მის უკვდავ კონდაკიონებს, სამწუხაროდ, აღარ იყენებს.

ისტორიული ცნობები რომანოზის შესახებ საკმაოდ მცირეა. ვიცით მხოლოდ ის, რომ იყო სირიიდან, ქალაქ მისიანიდან. მისი სტილი და ბერძნულის ზედმიწევნითი ცოდნა გვაფიქრებინებს, რომ ეროვნებით ბერძენი იყო. საინტერესოა მელოდოსის პოეტური მოღვაწეობის ხანა. ცნობილია, რომ იგი იყო პრესვიტერი კონსტანტინოპოლის ღვთისმშობლის ეკლესიაში, სადაც დიაკვნად მივიდა ანასტასის იმპერატორობის დროს. ისტორიაში ამ სახელით ცნობილია ორი იმპერატორი. საინტერესოა, რომლის მეფობის დროს მოღვაწეობდა რომანოზი? მკვლევართა ნაწილი (კრისტი, ფუნკი, იაკობი, ლე კლერკი) მიიჩნევს, რომ იგი მოღვაწეობდა ანასტასის II არტემოისის (713-716) დროს. ბუვი მიიჩნევს, რომ რომანოზი სამწერლო ასპარეზზე გამოვიდა ორივე სეხნია იმპერატორის მეფობათა შორის პერიოდში. მეცნიერთა კიდევ ერთმა ნაწილმა (პიტრა, სტევენსონი, ვასილევსკი, კრუმბახერი, ევსტრატიადისი) შეისწავლა კონდაკიონებისა და სხვა ნაწარმოებთა შინაარსი და ენობრივი თავისებურებები. ეს მეცნიერები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ რომანოზ მელოდოსი მოღვაწეობდა ანასტასი I-ის (491-518) დროს. პიტრას მიერ კონდაკიონების დიდი კრებულებისა და რომანოზის სხვა პოემების აღმოჩენამდე, მელოდოსს მიიჩნევდნენ შობის კონდაკიონის „ქალწული დღეს შობს“ და კიდევ რამდენიმე საგალობლის ავტორად. პიტრასა და კრუმბახერის შრომებმა გამოავლინა, რომ რომანოზს გაცილებით მეტი საგალობელი ეკუთვნის. აღსანიშნავია ის დიდი შრომა, რომელიც მიტროპოლიტმა სოფრონ ევსტრატიადისმა გასწია ათონის, მიუნხენის, ვენის, ვატიკანისა და სხვა წიგნთსაცავებში და აღმოაჩინა რომანოზის აქამდე უცნობი კონდაკიონები და სხვა ჰიმნები. ევსტრატიადისის ნაშრომებმა მისი შემოქმედების ბევრ ასპექტს მოჰფინა ნათელი. კერძოდ იმას, თუ რითია გამოწვეული მის საგალობლებში გარკვეული მეტრული ანომალიები. გაირკვა, რადგან რომანოზი პოეტიც იყო და მუსიკოსიც, მისი საგალობლები ემორჩილებოდნენ როგორც მეტრიკის, ასევე მელოდიურ მუსიკალურ ნორმებს.

პროფესორი მირკოვიჩი რომანოზის შემოქმედების შესახებ წერს: „მის სიტყვათა რიტმში იგრძნობა, თუ როგორ ძგერს მისი გული, სავსე სიწმინდის ზმანებით. ერთგვაროვან მასალაში პოეტი სულ ახალ და ახალ მხარეებს ხედავს, რომელსაც უგალობს და წარმოაჩენს სიკეთისა და სიწმინდის მშვენეირებას. მისი სიტყვები ჰგავს იმ წვეთებს, რომლებიც უძირო წყაროდან წვეთავს. მისი საგალობლები სრულყოფილებაა - პლასტიურია, სავსეა შინაარსით და შეუძლია მსმენელის სულის აღმაფრენა გამოიწვიოს, გრძნობათა სიღრმითა და ამაღლებული ენით კი ჯაბნის სხვა მგალობლებს. ბერძნულმა საეკლესიო პოეზიამ მისი სახით სრულყოფილება პოვა“.

გადმოცემის თანახმად, რომანოზს ეკუთვნის 1000 კონდაკიონი. რა თქმა უნდა, ეს რაოდენობა გადაჭარბებულია. კარდინალმა პიტრამ სხვადასხვა ხელნაწერში აღმოაჩინა ოცდაათამდე კონდაკიონი მელოდოსის ავტორობით, ამჟამად საღვთისმსახურო წიგნებში შემორჩენილია შობის კონდაკიონი იკოსით; შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ დიდი დღესასწაულებისადმი მიძღვნილი კონდაკიონები იკოსებითურთ ეკუთვნის რომანოზის კალამს. გარდა ამისა, მის სახელს უკავშირდება 20 დეკემბრის „ცისკრის სტიქარონებიც“. სოფრონ ევსტრატიადისის აზრით, კიდევ არაერთი კონდაკიონი ანდა კონდაკიონთა ცალკეული სტროფია შემორჩენილი ნაბეჭდ საღვთისმეტყველო წიგნებში, მაგალითად, „საფლავსა შენსა...“. სოფრონ ევსტრატიადისის მოსაზრება ეფუძნება იმ საგალობელთა აკროსტიქებსა და ხელნაწერთა მინაწერებს, რომლებიც მან შეისწავლა ბერძნულ მონასტრებსა და ევროპულ წიგნთსაცავებში.

წმინდა სოფრონ იერუსალიმელი (+638) ცნობილია მონოთელიტებთან ბრძოლით, იგი საეკლესიო პოეზიის ისტორიაში შევიდა როგორც საუფლო დღესასწაულების - ქრისტეშობისა და დიდი ხუთშაბათის თვითავაჯების, დიდი აიაზმის სტიქარონების და წყალკურთხევის ლოცვის ავტორი.

ბერძნული საღვთისმსახურო წიგნები მას მიაწერენ წყალკურთხევის მთელ განგებას, რაც საეჭვოდ გვეჩვენება. კრისტისა და პარანიკასის შრომებმა ისიც დაადასტურა, რომ სოფრონს არ ეკუთვნის მთელი რიგი კანონები და სამსაგალობლები, რომლებიც ადრე მას მიეწერებოდა. ისინი იოსებ მგალობელს უნდა მივაკუთვნოთ. შესაძლებელია, სოფრონმა მიიღო მონაწილეობა წმ. საბა იერუსალიმელის ტიპიკონის რედაქტირებაში, მაგრამ მთლიანად თვითონ კი არ შეადგინა, როგორც ეს ადრე იყო მიჩნეული.

მესამე პერიოდი - კანონების დამკვიდრება (VIII საუკუნიდან)

ამ პერიოდში გამოჩნდა ლიტურგიკული პოეზიის ახალი ფორმა - კანონი. გარდა ამისა, იმდროინდელმა პოეტებმა შექმნეს არაერთი სტიქარონი და ტროპარი. პირველი, ვინც დაიწყო კანონების შედგენა, იყო წმინდა ანდრია კრეტელი. მანამდე კანონი სრული სახით არ იყო, მერვე და მეცხრე აუცილებელ გალობას ახლდა რომელიმე სხვა გალობა. კანონის შედგენა, როგორც ბიბლიური ოდების დამატებისა და განვითარებისა, უცხო იყო ეკლესიისთვის. ყოველ შემთხვევაში, სწორედ ანდრია კრეტელის სახელს უკავშირდება ახალი სახის საგალობლის შედგენა. უნდა ითქვას ისიც, რომ მისი კანონები შესანიშნავია შინაარსითაც და ამ შინაარსთან კანონის ფორმების მისადაგების თვალსაზრისითაც.

ამ პერიოდში ჩვეულებრივ გამოყოფენ მგალობელთა სამ სკოლას: საბაწმინდურს, სტუდიურსა და იტალო-ბერძნულს. თუმცა არსებობენ ისეთი პოეტებიც, რომლებიც არც ერთ სკოლას არ მიეკუთვნებიან.

პირველი, საბაწმინდური სკოლა უკავშირდება წმ. საბა განწმენდილის მონასტერს, მის განთქმულ ტიპიკონს. მეორე, სტუდიური სკოლა უკავშირდება კონსტანტინეპოლში არსებულ წმინდა თეოდორე სტუდიელის სახელგანთქმულ მონასტერსა და მის ტიპიკონს, ხატთაყვანისცემის გარშემო ატეხილ ბრძოლას. იტალო-ბერძნულ სკოლას მიეკუთვნებიან დიდ საბერძნეთში, მეტწილად სირაკუზის მახლობლად მოღვაწე პოეტები.

დაწერილი ნაწარმოებების შინაარსისა და ფორმის მიხედვით, სტუდიელები ცნობილი არიან როგორც ავტორები ასკეტიკურ-მორალური საგალობლებისა, მარხვის ციკლის სამსაგალობლებისა, სხვადასხვა ტროპარისა და კათიზმისა, ჯვრისა და ღვთისმშობლისადმი მიძღვნილი საგალობლისა. საბაწმინდელებს ძირითადად დიდი დღესასწაულებისა და მათი წინადღესასწაულების კანონები და სტიქარონები ეკუთვნით. ამასთან ზოგი ავტორი ხაზს უსვამს მოვლენათა დოგმატურ-განყენებულ მხარეს, ზოგი კი წარმოაჩენს მათ შინაგან-სუბიექტურ მხარეს.

საბაწმინდური სკოლა

პირველ ადგილზე დგას წმინდა ანდრია კრეტელი (670-726), რომლის კალამსაც ეკუთვნის: დიდი კანონი, რომელიც სრულდება დიდი მარხვის პირველ ოთხ დღეს და მარხვის მეხუთე კვირის ხუთშაბათის ცისკარზე. კანონი 250 ტროპარისაგან შედგება და ამიტომაც ეწოდება დიდი კანონი. ანდრია კრეტელის ეს ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები მსოფლიო ლიტერატურის შედევრია.

ბზობის კვირის მწუხრის სამსაგალობლები, ასევე ვნების კვირის პირველი ოთხი დღის სამსაგალობლები.

ლაზარს შაბათის, მენელსაცხებლე დედათა კვირის, ღვთისმშობლის შობის, იოანე ნათლისმცემლის კანონები.

შობის, ჯვრის ამაღლების, მირქმის, პეტრე-პავლობისა და ანდრია პირველწოდებულის თვითავაჯი სტიქარონები.

არანაკლებ ცნობილი პოეტია წმინდა იოანე დამასკელი (+745), რომლის შემოქმედებითი მემკვიდრეობა ანდრიასაზე დიდია, ხოლო კანონები - ანდრია კრეტელის კანონებზე მოკლე, იგი ვერ იცავს ტროპარების რაოდენობას საგალობლებში, ამასთან შორდება ბიბლიურ თემებსაც, უფრო თავისუფალია გამოთქმებში, რომელთაც ხშირად სესხულობს გრიგოლ ღვთისმეტყველის თხზულებებიდან და უპირატესობას ანიჭებს კლასიკური პოეზიის ფორმას. იოანე დამასკელს ეკუთვნის იამბიკური ტრიმეტრით გაწყობილი სამი ცნობილი კანონი, ძალიან მაღალფარდოვანი და ძნელად გასაგები ენით ნაწერი. რა თქმა უნდა, არ შეიძლება მთელი ოქტოიხოსის მისთვის მიკუთვნება, როგორც ამას ადრე აკეთებდნენ, რადგან, ჯერ ერთი, ზოგი საგალობლის მინაწერი სხვას ასახელებს ავტორად, მეორეც, ოკტოიხოსის სტილი ყველგან ერთი არ არის. დამასკელს ეკუთვნის ქრისტეშობის, განცხადების, მარტვილიის (პენტიკოსტის) კანონები. ასევე აღდგომის, ამაღლების, ფერისცვალების, ხარების, მიძინების, ბასილი დიდის, გრიგოლ ნოსელის, იპოლიტეს, ეპიფანეს, იოანე ოქროპირის და მრავალი წმინდანის, მათ შორის ღირსი რომანოზ მელოდოსის კანონები.

მაიუმის ეპისკოპოს კოზმა იერუსალიმელს (გარდაიცვალა 743 წ.) ეკუთვნის შემდეგი კანონები: ღვთისმშობლის მიძინების, ქრისტეშობის, ჯვრის ამაღლების, ფერისცვალების, იერუსალიმში მაცხოვრის დიდებით შესვლის (საერთოდ, იოანე დამასკელი და კოზმა იერუსალიმელი დიდ დღესასწაულებზე კანონებს ისე წერდნენ, რომ ერთმანეთს ავსებდნენ). კოზმა იერუსალიმელს ეკუთვნის ასევე ვნების კვირის ორშაბათის, სამშაბათის და ოთხშაბათის სამსაგალობლები, დიდი ოთხშაბათის კანონი, დიდი შაბათის ოთხსაგალობელი, რომელიც მოგვიანებით ცხრაოდიანი კანონის მოცულობამდე გაიზარდა, წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის, იოსებ დამწინდველის, დავით მეფის, წმინდა დიდმოწამე გიორგისა და სხვა წმინდანთა კანონები.

წმინდა სტეფანე საბაწმინდელს (VIII ს.) ეკუთვნის მაცხოვრის წინადაცვეთის, წმინდა კვირიკე განდგომილისა და წმინდა საბას მონასტერში დამწვარ მამათა კანონები.

სტუდიელების სკოლა

V საუკუნეში რომაელმა პატრიცმა სტუდიოსმა კონსტანტინეპოლში დააარსა მონასტერი, რომელიც იქცა სულიერი ცხოვრების ცენტრად და განსაკუთრებით გაითქვა სახელი ხატმებრძოლობის დროს. ყველაზე მეტად ცნობილია ამ მონასტრის იღუმენი წმინდა თეოდორე (+826). გადმოცემის თანახმად, მან შეადგინა მარხვანი. ძნელი სათქმელია, რამდენად სარწმუნოა ეს ცნობა. ყოველ შემთხვევაში, მარხვის ციკლის რამდენიმე კანონი და სამსაგალობელი მართლაც თეოდორეს ეკუთვნის. მაგალითად, ხორციელის შაბათისა და ყველიერის შაბათის კანონები, რომლებიც მეორე გალობას (მოიხილესას) შეიცავს, ასევე მას ეკუთვნის ხორციელის კვირის კანონი, დიდი მარხვის მეორე, მესამე, მეოთხე და მეხუთე შაბათის ოთხსაგალობლები და მარხვის ციკლის 35 სამსაგალობელი. გარდა ამისა, წმინდა თეოდორე სახელდება სხვადასხვა საღვთისმსახურო წიგნში მოთავსებული მრავალი სტიქარონის ავტორადაც.

სტუდიური მიმართულების თავისებურებაა ღვთისმშობლისების არსებობა ისეთ კანონებში, რომლებსაც იგი არ ჰქონდა, განსაკუთრებით კი წლის ყოველ ოთხშაბათსა და პარასკევს ჯვარღვთისმშობლისას გალობა.

ამავე სკოლის წარმომადგენელია იოსებ სტუდიელი აღმსარებელი (+830), სოლუნელი მთავარეპისკოპოსი და ძმა წმინდა თეოდორესი, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო მარხვანის შევსებაში. მას მიაწერენ უძღები შვილის კვირის კანონის, დიდი მარხვის კვირების ოთხსაგალობლებისა და ყველიერის კვირის სამსაგალობლების შედგენას.

ამავე პერიოდის და ასევე სტუდიური სკოლის მოღვაწეა წმინდა თეოფანე აღმწერელი „გრაპტოსი“, აღმსარებელი და ნიკეის მიტროპოლიტი (გარდაიცვალა 843 წლის შემდეგ). მის კალამს ეკუთვნის ასზე მეტი კანონი, მათ შორის მარტვილიის წინა დღის, მართლმადიდებლობის კვირის კანონები, ლაზარეს შაბათის კანონის ნაწილი, ასევე მრავალი წმინდანისადმი მიძღვნილი კანონი თუ სტიქარონი.

იტალო-ბერძნული სკოლა

საეკლესიო პოეზიის იტალო-ბერძნული სკოლა განვითარდა დიდ საბერძნეთში (Magna Graecia) - სამხრეთ იტალიის, კალაბრიისა და სიცილიის მხარეში და სახელი გაითქვა ხატმებრძოლობის დროს, თუმცა რამდენიმე მოღვაწე მანამდეც იყო ცნობილი, მაგალითად, სიცილიაში დაბადებული სირაკუზის ეპისკოპოსი გიორგი (გარდაიცვალა დაახლოებით 669 წ.), რის გამოც ზოგჯერ სიკელიოტს უწოდებენ. მას ეკუთვნის წმინდა დიმიტრი სოლუნელის, იაკობ სპარსისა და პორფირი ღაზელისადმი მიძღვნილი კანონები.

ამ სკოლის წარმომადგენელთაგან ყველაზე ცნობილი გახდა წმინდა იოსებ ჰიმნოგრაფი (+983). მას ჰიმნოგრაფს უწოდებენ იმიტომ, რომ მელოდოსებისგან განსხვავებით, რომლებიც საგალობლების ტექსტთან ერთად მელოდიასაც ქმნიდნენ, იგი მხოლოდ ტექსტს წერდა. ჰიმნოგრაფები უკვე არსებულ კილოებზე წერდნენ საგალობლებს. იოსებ ჰიმნოგრაფი ერთ-ერთი ყველაზე ნაყოფიერი შემოქმედია. მან შეადგინა კვირის სადაგი დღეების ყველა ე.ი. 48 კანონი, რომლებიც შესულია ოკტოიხოსში, მარხვის ციკლის 30 სამსაგალობელი, აღდგომის კანონის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისადმი მიძღვნილი ტროპარები, ამაღლებისა და სამარიელის კვირის კანონები, მირქმის წინადღესასწაულის, ქრისტეშობის, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შობის, მიძინებისა და ტაძრად მიყვანების, ჯვართამაღლების წინადღესასწაულის კანონები. ამ ავტორს სულ 175 კანონს, 30 სამსაგალობელს, 6 ოთხსაგალობელს, მთლიანად 211 საგალობელს მიაწერენ. მან და თეოფანე აღმწერელმა შეავსეს ოკტოიხოსი და იმ სახემდე მიიყვანეს, როგორიც დღეს აქვს. იოსები უკანასკნელია იმ შესანიშნავ ჰიმნოგრაფებს შორის, რომლებიც კანონებს წერდნენ.

ბერძნული საეკლესიო პოეზიის სხვა ავტორები

ბერძნული ჰიმნოგრაფიის უკანასკნელი პერიოდის საკმაოდ ბევრმა ავტორმა, რომლებიც არ იყვნენ ზემონახსენები სამი სკოლის წარმომადგენლები, კვალი დატოვა ღვთისმსახურების ისტორიაში. დავასახელებთ რამდენიმე მათგანს. ფოტი პატრიარქის მოწაფე, იმპერატორი ლეონ ბრძენი (+911) თავისი დროის ცნობილი საეკლესიო ორატორი და პოეტი იყო. მან შეადგინა კვირის დღეების ცისკარზე შესასრულებელი 11 სახარების სტიქარონი, რომლებიც ცისკრის სახარების პარაფრაზირებას ახდენდნენ. ასევე დაწერა სტიქარონები ლაზარს შაბათისა, 16 აგვისტოსი და სხვა. მისი საუკეთესო ნაწარმოებია „მოვედით, თაყვანის ვსცემდეთ სამებასა ერთარსებასა“.

სვიმონ მეტაფრასტი (+970) ავტორია წმინდა მარიამ მეგვიპტელის კანონისა და დიდი ხუთშაბათის მწუხრზე საკითხავი „ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის გოდების“ შესანიშნავი კანონისა. მანვე დაწერა ზიარებისწინა რმდენიმე ლოცვა.

კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა ფილოთეოსმა (+1376) შეადგინა წმინდა დიდმოწამე დიმიტრის კანონი და წმინდა გრიგოლ პალამას განგება. სწორედ ფილოთეოსმა დააწესა „ისიხასტთა“ (დაყუდებულთა) მფარველი წმინდანის დღესასწაული. ასევე დაწერა საყოველთაო უბედურების ჟამს წასაკითხი რამდენიმე ლოცვა. მან დიდი სამუშაო ჩაატარა ბიზანტიური ლიტურგიკის მოსაწესრიგებლად.

აღმოსავლური მართლმადიდებლური ჰიმნოგრაფიის ისტორია ამით არ თავდება. ეკლესია განაგრძობს არსებობას, იქმნება სხვადასხვა წმინდანის განგებები, მაგრამ მხოლოდ უკვე არსებული ტრაფარეტის მიხედვით. ისე რომ, არაფერია ახალი არც ფორმისა და არც შინაარსის მიხედვით. ამ მოვლენამ თავი იჩინა ჯერ კიდევ იოსებ ჰიმნოგრაფის დროიდან, მას შემდეგ, რაც პოეტური და მუსიკალური ხელოვნება ერთმანეთს საბოლოოდ გაემიჯნა.

ჰიმნოგრაფიის ისტორიის ძირითადი დასკვნები

ეკლესია ცოცხლობს და ვითარდება ისე, რომ არ იცვლება მისი ღვთაებრივი ბუნება. საღვთისმსახურო განგების განვითარებამ და წმინდანთა და გამოცხადებულ ხატთა დღესასწაულების რაოდენობის გაზრდამ გამოაჩინა არაერთი ღირსეული შემოქმედი. ჰიმნოგრაფიული ნაწარმოებების ყველა ფორმა ერთბაშად არ გაჩენილა. გამოვყოფთ ძირითად სახეებს:

1. ტროპარი არის ყველაზე მოკლე საგალობელი, რომელიც ადიდებს მოვლენის ძირითად არსს. მისგან კილოთი განსხვავებული, მაგრამ შინაარსითა და პოეტური ფორმით მსგავსია კათიზმები, იბაკონი და სტიქარონები. ამ უკანასკნელთ თავისი კილო აქვს, მაგრამ ხშირად მოიხსენება, როგორც „უფალო ღაღადვყავსას ზედა“ დასდებლები.

2. კლასიკური ფორმის კონდაკიონი არის შესხმის უფრო გავრცობილი ფორმა. ჰიმნოგრაფი სხვადასხვა მოცულობის 24 სტროფში ადიდებს დღესასწაულს, ავითარებს მოვლენის ამა თუ იმ მხარეს, უღრმავდება საღვთისმეტყველო საკითხებს, შთაგონებული თვითონაც ავითარებს თეოლოგიურ მოსაზრებებს. ეს მოითხოვდა დიდ პოეტურ ნიჭს, შთაგონებასა და საღვთისმეტყველო გამოცდილებას.

3. კანონი, მართალია, კონდაკიონის მსგავსად არ არის შეზღუდული ფორმის სიმცირით, მაგრამ გარკვეული შეზღუდვები მაინც აქვს. საგალობლის ეს სახე მოითხოვს მასში შესხმული ამა თუ იმ მოვლენის დაკავშირებას ძველი აღთქმის იმ მოვლენებთან, რომლებიც კანონის ქსოვილის შემადგენელ ბიბლიურ ოდებშია ნახსენები. ყველა შემთხვევაში, უნდა მოინახოს კავშირი მიძინებასა და ებრაელთა მიერ მეწამული ზღვის გადალახვას შორის კანონის I ოდისთვის, III გალობაში - სამუელის დედის, ანას ლოცვასთან, VI გალოაბში - იონა წინასწარემტყველთან და ა.შ. კანონთა პირველი შემოქმედი ანდრია კრეტელი ეძიებდა და პოულობდა ამ საერთოს ყველა საგალობლისათვის. მისი „დიდი კანონის“ ტროპარების რაოდენობა ბიბლიის ყველა საგალობლის რაოდენობას ემთხვევა. თუმცა მალე ჰიმნოგრაფები მიხვდნენ, რომ მუდმივად ამ კავშირის მონახვა შეუძლებელია. ამიტომ. ტროპართა რაოდენობა საგალობლებში შეამცირეს, პირდაპირი სიმბოლური კავშირი შეცვალა სიტყვათა თამაშმა, ხან კი არც თუ დამაჯერებელმა შედარებებმა. შემდეგ ამაზეც უარი თქვეს და ტროპარები გალობის თემასთან ყოველგვარი კავშირის გარეშე ადიდებენ იმ დღის წმინდანს. შეიძლება მაგალითების მოყვანა, როცა ტროპარს შეუძლია დაიკავოს ადგილი არა მარტო მოცემულ, მაგალითად, პირველ ოდაში, არამედ მეხუთეშიც, მეექვსეშიც და ასე შემდეგ. ეს მოვლენა დაკავშირებულია იმასთანააც, რომ ბიბლიური გალობები აღარ სრულდებოდა. ის კი არადა, ხშირად ძლისპირებსა და ბიბლიურ საგალობლებს შორისაც არ არის შინაარსობრივი კავშირი.

4. მოცულობის მხრივ დაუჯდომელი კონდაკიონს უახლოვდება. მასში 24 სტროფია, აქედან 12 შედარებით მოკლეა, რეფრენით „ალილუია“, ხოლო უფრო გრძელ 12 სტროფს ის განსაკუთრებული რეფრენები აქვს, რომლებიც პირველი „კონდაკიონის“ მისამღერს შეესაბამება. კონდაკიონისგან განსხვავებით აკათისტო ანუ დაუჯდომელი მოვლენის ან წმინდანის შესახებ ვრცლად არ მსჯელობს. იგი მოცემული „იკოსის“ მოკლე შესავალ ფრაზას უმატებს „გიხაროდენებს“. იშვიათად, რომ ეს „ქებანი“ თორმეტამდე ავიდეს. ეტყობა, ავტორებს წარმოსახვა აღარ ყოფნით ხოლმე. ბოლო დროის დაუჯდომლებში უხვად გვხვდება გეოგრაფიული და თავადთა, პატრიარქთა, თუ სხვათა სახელები. ასევე ადრეულ დაუჯდომლებში გამოყენებული სახეებისა და სადიდებლების გამეორება ხდება. მეთვრამეტე საუკუნის აკათისტოები უნიატურ ელფერსაც კი იძენს.

ეორტოლოგია

ეორტოლოგია - ლიტურგიკის ის ნაწილია, რომელიც საეკლესიო დღესასწაულებს მოიცავს. ღვთისმსახურების ამ სფეროს მრავალი საინტერესო საკითხი უკავშირდება. განსაკუთრებით კი - დღესასწაულის წარმოშობა და მისი ქრისტიანული შინაარსი, ამავე დროს მისი დამკვდირება პირველი საუკუნეების ქრისტიანულ სინამდვილეში. აქვე აღსანიშნავია კალენდრის ჩამოყალიბებაზე ძველი აღთქმისეული მსახურების გავლენა და განვითარების ისტორია.

დღესასწაულთა თანმიმდევრული განვითარება

საეკლესიო წელიწადის სტრუქტურა ნათლად ასახავს, როგორი მდიდარია იგი დღესასწაულებით და რამდენადაა განვითარებული ეკლესიის ლიტურგიკული პრაქტიკა. ამ თვალსაზრისით საეკლესიო კალენდრის თანამედროვე სახე მკვეთრად განსხვავდება ადრექრისტიანულისაგან. ერთი მხრივ, ქრისტე, რომელსაც არ დაუწესებია არც ერთი დღესასწაული, მეორე მხრივ კი, თანამედროვე კალენდარი და ტიპიკონი. ერთი მხრივ, ქრისტე, რომელმაც თავის მოციქულებს ერთადერთი ლოცვა „მამაო ჩვენო“ დაუწესა და მეორე მხრივ, უმდიდრესი ლიტურგიკული წიგნები და შესანიშნავი ჰიმნოგრაფიული რეპერტუარი... ერთი მხრივ, მოციქულთა რიტუალური უბრალოება, პრიმიტიული მსახურება, რაც „დიდაქესა“ და იუსტინე ფილოსოფოსს აქვს აღწერილი, მეორე მხრივ კი, თანამედროვე მსახურების მრავალფეროვნება.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ეკლესია განკაცებული ღმერთის მისტიკური სხეულია. იგი თავისი ღვთაებრივი არსით უცვლელია. თუმცა კი, ისტორიული მოვლენების მიხედვით, ცვალებადია! განხორციელებული უფლის (იესო ქრისტეს) მსგავსად, რომელმაც ადამიანური განვითარების ყველა ეტაპი გაიარა და არ შეცვლილა მისი მარადიული ღვთაებრიობა, ეკლესიამაც გაიარა და გადის ისტორიული განვითარების საფეხურებს. იზრდება ეკლესიის ადამიანური შემეცნება, მის წიაღში ახალი დოგმატური ჭეშმარიტებები იხსნება, იცვლება კანონიკური ნორმები, ვითარდება ლოცვის გამოცდილება. იქმნება ახალი ლოცვები და ერთვება მსახურებაში, ჩნდებიან ახალი წმინდანები, იწერება ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ახალი ხატები, აღესრულება სასწაულები - ყოველივე ეს კი უდავოდ აისახება ეკლესიის ლიტურგიკულ პრაქტიკაში. ეკლესიისათვის დღესასწაულები ისევეა, როგორც ერთფეროვანი ქვისთვის ფერადი წახნაგები. სწორედ ამიტომ მოციქულთა ეპოქიდან საუკუნეთა განმავლობაში მარტივმა ეკლესიამ განვითარების რთული გზა გაიარა. ეს გზა კი არის არა „მოციქულთა პირველყოფილი სისუფთავის დანაგვიანება“, როგორც წერდნენ რენანი, ტოლსტოი და ამტკიცებდა ტიუბინგენის კრიტიციზმი, არამედ პირიქით, მეტყველებს ეკლესიის მდიდარ გამოცდილებაზე, რომელიც მისტიკური სულით არის გაჯერებული. ჭეშმარიტი სული ეკლესიას მარადიულად ავსებს, მისი ქარიზმატული ბუნება არ შეცვლილა, ეკლესიის შემოქმედება გრძელდება და გაგრძელდება ვიდრე უკუნისამდე.

გავიმეორებ ზემოთ ნათქვამს, ქრისტიანობა დაიბადა ებრაულ ძველაღთქმისეულ სამყაროში, რომლის გათვალისწინების გარეშეც ძნელია ნათლად წარმოიდგინო ლიტურგიკის განვითარების პროცესი.

საეკლესიო დღესასწაულებზე ღვთისმსახურების ციკლი შემდეგ ნაწილებად იყოფა:

სადღეღამისო;
კვირეული (შვიდეულების);
წლიური.

ა) სადღეღამისო ციკლის განვითარება

ამ ციკლში ყველაზე მეტად შეინიშნება ძველი აღთქმის ტრადიციის გავლენა. მოციქულთა პერიოდიდან, მოციქულთა აქტების მიხედვით, მე-3, მე-6, მე-9 ჟამების მსახურება უკვე არსებობდა. პლინიუს უმცროსის თხრობის თანახმად, ქრისტიანები ცისკრის მსახურებაზე გალობდნენ ქრისტესადმი მიძღვნილ ჰიმნებს. „დიდაქეში“ მითითებულია „მამაო ჩვენოს“ დღეში სამჯერ წაკითხვის შესახებ. „დიდაქევე“ აღწერს „აღაპებს“, ე.წ. სიყვარულის სერობას, რომელთაც უკვე მოციქულები ახსენებენ (I კორ. 11, 18-29). ლუკიანე სამოსელი კიცხავს ქრისტიანებს ამგვარი „საზეიმო სერობისათვის“. სავარაუდოა, რომ პირველი საუკუნის ბოლოსათვის სინაგოგას გამოეყო ქრისტიანული მსახურება. მნიშვნელოვანია, აგრეთვე არსებობდა თუ არა კურთხევის ეს ლიტურგიკული დოქსოლოგიური ფორმა: „ხოლო აწ ესერა ჰგიეს: სარწმუნოება, სასოება და სიყუარული“ (II კორ. 13,13), თუ რაიმე სხვა. ლიტურგიკის ისტორიის ზოგიერთი მკვლევარი (მაგ., ტურის ეპისკოპოსი ფრირი), მიიჩნევს, რომ მთელი ევქარისტიული კანონი დროთა განმავლობაში თანდათან ამგვარი ფორმულით განვითარდა. ამ მოსაზრებას ვეთანხმებით.

II საუკუნის მეორე ნახევარში ქრისტიანთა ლიტურგიაში შესამჩნევია შემდეგი ცვლილებები: მსახურება აღაპებს გამოეყო და დილის საათებში გადაინაცვლა. ფილოსოფოსი იუსტინე საუბრობს უკვე ღვთისმსახურებაზე და არა უბრალოდ „საუფლო მწუხრზე“. იგი განარჩევს ჩვეულებრივ ლიტურგიას „მზის დღეს“, ანუ კვირა დღეს, „ნათლობის ლიტურგიისაგან“, რომელიც კათაკმეველთა საყოველთაო ნათლობისას სრულდება. თანდათან მტკიცდება ანტიფონური გალობა, მასთან ერთად წმინდა წერილის კითხვაც. ფსევდო ბარნაბას ეპისტოლე მიუთითებს, რომ ადრეულ ქრისტიანთა მსახურებაში არსებობდა ქადაგება, რაც სინაგოგაში სჯულისა და წინასწარმეტყველთა წიგნების კითხვის მემკვდირეობა უნდა იყოს.

III საუკუნისათვის მწუხრის აღაპებმა საბოლოოდ გადაინაცვლა დილით, ეს განგება ტერტულიანესთან დასტურდება. ორიგენე მოსახსენიებელ ტრაპეზებს ახსენებს. ტერტულიანეს დროისათვის ცისკრის მსახურება მნიშვნელოვნად განვითარდა. იგი მიუთითებს მოგვიანებით ჩამოყალიბებულ „ეკტენიის“ ჩანასახებზე. ამავე ეპოქის ძეგლები აღნიშნავენ შუაღამის, ცისკრის მსახურებებს, რასაც სკაბალანოვიჩი „კელიის წესს“ უწოდებს. ამავე პერიოდში ცნობილია უკვე მწუხრისა და ცისკრის ფსალმუნები.

მომდევნო საუკუნეებში (IV-V) სადღეღამისო ციკლში გარკვეული ცვლილებები შეინიშნება: ქრება აღაპები. IV ს-ის პირველი ნახევრის კრებები მათ ჯერ კიდევ იცავენ, მაგრამ ლაოდიკიის (360წ.) კრება კრძალავს. აქედან მომდინარეობს მწუხრის განგების შეცვლა და ლიტურგიის დილით ჩატარებაც. მოციქულთა დადგენილების მიხედვით, მწუხრი შეიცავს ფსალმუნს „უფალო ღაღადყავსას“, საგალობელს „აწ განუტევე“, კათაკმეველთა ეკტენიას, ცისკარი - 62-ე ფსალმუნს, როგორც მომავალი „ექვსფსალმუნის“ ჩანასახს, მღვდლის ან ეპისკოპოსის ლოცვებს.

უფრო მეტი სიზუსტით გამოირჩევა IV ს-ის მოგზაურ ეგერის ჩანაწერები: „მწუხრზე სრულდება მრავალი კურთხევა, ეკტენია, ლოცვები, საკითხავები, რომელთა დროსაც მღვდელი ზის. ცისკარზე ანტიფონებს გალობენ“. სადღეღამისო ციკლში უმთავრესი ადგილი უკავია I ჟამს, ბასილი დიდისა და იოანე ოქროპირის თხზულებათა მიხედვით, ამ დროს უკვე არსებობდა ღამისთევის (აგრიპნია) მსახურებაც. ქალაქების წმინდა ადგილებზე სრულდებოდა ლიტანიები, შეიძლება მოწამეთა საფლავებზეც. ამ პერიოდში სამრევლოს გვერდით ფეხს იკიდებს სამონასტრო მსახურებაც, პალესტინისა და ეგვიპტის კინოვიური და ანაქორეტული წესი თავისებურ ელფერს მატებს ამ ეპოქის ღვთისმსახურებას.

VI-VIII საუკუნეები ლიტურგიკის ისტორიაში საკვანძო პერიოდია. ეს არის ეპოქა, როცა ყალიბდება მონასტრული მსახურების წესი. ტიპიკონის პირველი ფორმებიც ამ დროს ჩნდება. პალესტინაში წმ. საბას, ეფთვიმე დიდის, თეოდოსისა და სინაზე წმ. ნილოსის და სხვათა ტიპიკონები.

VII-VIII საუკუნეები საბა განწმენდილის ლავრაში საეკლესიო პოეზიის აყვავების, საბაწმინდური ჰიმნოგრაფიული სკოლის ჩამოყალიბებისა და აღორძინების ეპოქაა. იერუსალიმურ ღვთისმსახურების წესს საღამოდან დილამდე გაგრძელებული „ღამისთევა“ შემოაქვს. სინას მთაზე ჩნდება ტროპარები „უფალო ღაღადყავსას ზედა“, სტიქარონები, კონდაკიონები და აგრეთვე ჰიმნოგრაფიული კანონები.

XI საუკუნისათვის უკვე დასრულდა სადღეღამისო მსახურების წესის ჩამოყალიბება თითქმის იმ სახით, როგორიც დღეს არის. ამ პერიოდიდან იქმნება 9-ოდიანი ჰიმნოგრაფიული კანონი, ხმარებიდან გადის კონდაკიონი, იქმნება სტიქარონთა მრავალფეროვანი რეპერტუარი, მაგალითად, კონსტანტინეპოლის ეკლესიასა და სალონიკში ცნობილი იყო ე.წ. „გალობით მსახურება“, რომელშიც ყველაფერი გალობით სრულდებოდა და არაფერი არ იკითხებოდა. IX ს-დან (ხატმებრძოლობის ეპოქის შემდგომ) მტკიცედ დამკვიდრდა სტუდიელთა მონასტრის ტიპიკონი და გავრცელდა არა მარტო კონსტანტინეპოლის მიმდებარე რეგიონში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც.

ბ) კვირეული (შვიდეულების) ციკლი

ამ ციკლის მსახურებაში უპირველესად ყურადღებას იქცევს ცალკეული დღეების სახელწოდებები. უწინ სიტყვა „ერიაეს“ დღესასწაულის მნიშვნელობა ჰქონდა, ხოლო მხ. რიცხვში „ერია“ ქრისტიანებისთვის კვირის დღეს აღნიშნავდა. სირიულ-ბაბილონური ასტრონომიული შეხედულებების მიხედვით, დღეები რიგის მიხედვით იწოდებოდა: ერია, სეკუნდა, ტერტია და ა.შ. ისინი შეიცვალა კონკრეტული სახელებით: Lunae dies, Marti, Mercuri ect. იუსტინე აღდგომის დღეს „მზის დღეს“ უწოდებს. ტერტულიანე კი მას Dies Ddominicas (უფლის დღეს) არქმევს.

აღდგომის დღის მნიშვნელობა ადრექრისტიანულ სამყაროში თავიდანვე განისაზღვრა. ეს ნიშნავდა უფლის აღდგომის გახსენებას ყოველ კვირა დღეს. 52 კვირის შემდეგ კვლავ დგებოდა თავად დღესასწაულის იუბილე. აი, სად არის ჩანასახი შვიდეულების მსახურებისა.

კაბროლი მიიჩნევს, რომ აღდგომის (კვირა) დღის აღნიშვნა ეკლესიის ჩასახვისთანავე დაიწყო, თორმეტი მოციქულის სხვადასხვა ქვეყანაში გასვლამდე. ამაზე ახალი აღთქმა მიუთითებს: „ერთშაბათად - ერთშაბათად კაცად - კაცადი თქუენი თუის თანა დაიკრებდინ...“ (I კორ. 16,2). “და ერთსა მას შაბათსა შეკრებულ რაი იყვნეს მოწაფენი იგი განტეხად პურისა” (საქმე 20,7). აპოკალიფსში კვირა „უფლის დღედ“ იწოდება.

ლიტურგიკა

ნიკოლოზ უსპენსკი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

ნიკოლოზ დიმიტრის ძე უსპენსკი (1900-1987.წწ.) იყო სანკტ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის ლიტურგიკის პროფესორი; ეკლესიის ისტორიის დოქტორი; მე-20 საუკუნის აღიარებული ლიტურგისტი; საეკლესიო გალობის სპეციალისტი. იგი იყო რევოლუციამდელი ლიტურგიკული სკოლის „მამის“, ა. ა. დიმიტრიევსკის მოწაფე. ავტორია ასამდე სამეცნიერო ნაშრომისა, სტატიისა, რეცენზიისა.

დაამთავრა ნოვგოროდის სასულიერი. სემინარია, რის შემდეგაც სწავლის გაგრძელება სურდა სანკტ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიაში,მაგრამ ვერ შეძლო, რადგან 1918 წელს აკადემია დახურეს.

1920 წელს ქ. პეტროგრადში გაიხსნა საღვთისმეტყველო ინსტიტუტი, სადაც სწავლას იწყებს ნ. უსპენსკი. იქვე დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია. მან მიიღო მუსიკალური განათლება სახელმწიფო აკადემიურ კაპელასა (1928-34) და კონსერვატორიაში (1932-37).

1949 წელს ლიტურგიული ძეგლების ხელნაწერების კვლევის შედეგად დაიცვა სამაგისტრო დისერტაციას.

იმ დროს, როცა ნ. უსპენსკის ყველა დანარცენმა ნაშრომმა მაღალი შეფასებები დაიმსახურა და ერთსულოვნად იქნა გაზიარებული, მისმა ფუნდამენტურმა ნაშრომმა „ანაფორა ისტორიულ-ლიტურგიკული ანალიზის გამოცდილება“ (დაიბეჭდა კრემბულში Богословские Труды №13,.1975) დიდი პოლემიკა გამოიწვია. მას წაუყენეს ბრალდებები ევქარისტიი საიდუმლოში ქრისტეს თანამყოფობის საკითხთან დაკავშირებით. მის მიერ გამოთქმულ შეხედულებებზე. თავის ვრცელ პასუხში ნ. უსპენსკი წარმატებით აბათილებს ამ ბრალდებებს, მოჰყავს რა შესაბამისი არგუმენტები წმ. ირინეოსის, ოქროპირის, დამასკელის, ამბ. მედიოლანელისა და სხვათა ნაშრომებიდან.

უნდა აღინიშნოს, რომ პროფ. ნიკოლოზ უსპენსკის სამეცნიერო ნაშრომებმა დიდი აღიარება მოიპოვა საზღვარგარეთის უმაღლეს სასწავლებლებში. იგი მონაწილეობდა საერთაშორისო კონგრესებში, მას ეკუთვნის აგრეთვე რამდენიმე სტატია სხვადასხვა ენციკლოპედიაში.

ნიკოლოზ უსპენსკი

სიტყვა წარმოთქმული 1949 ნლის 9 ოქტომბერს

თქვენო მაღალყოვლადუსამღვდელოესობავ, პატიოსანნო მამანო, ღრმადპატივცემულო კოლეგებო და ძვირფასო სტუმრებო!

* * *

ჩემ მიერ მერჩეული და აკადემიის საბჭოს მიერ ნებადართული თემა ეხება იმ მღვდელმოქმედების ისტორიულ წყაროებს, რომლებიც ცნობილია მაცხოვრის საფლავზე მადლმოსილი ცეცხლის გარდამოვლენის სახელით.

ძნელია მიუთითო კიდევ რომელიმე ქრისტიანული წეს-ჩვეულება, რომლის შესახებაც შექმნილია ეგზომ მრავალრიცხოვანი ლიტერატურა, როგორც ეს წმ. ცეცხლის აღნიშნულ წესთან დაკავშირებით გვაქვს. პროფესორი დმიტრიევსკი წერს: „იერუსალიმში დიდ შაბათს მყოფი ყველა მოგზაური, რომელ აღმსარებლობასაც არ უნდა მიეკუთვნებოდეს და რა შეხედულებებიც არ უნდა ჰქონდეს, საკუთარ ჩანაწერებში უპირველეს ადგილს მიუჩენს ხოლმე აღნიშნულ რელიგიურ ცერემონიალს“.

დმიტრიევსკის აღწერით, ამჟამად წესი აღესრულება შემდეგნაირად: ცისკრის დასასრულს, როდესაც არქიდიაკონი ასრულებს სახარების კითხვას, წმ. საფლავის კუვუკლიაში შედიან ტაძრის მსახურნი, რომლებიც კანდელებში აქრობენ ცეცხლს და ახალ ზეთს ასხამენ. წმ. საფლავზე არსებული ტაძრის მთავარი მცველი კუვუკლიის კარს ლუქავს ცვილის ბეჭდით. დაახლოებით დღის ორ საათზე ბერძენი პატრიარქი, ეპისკოპოსთა და სამღვდელოების თანხლებით, საზეიმოდ მიემართება წმინდა საფლავის ტაძრისკენ. აქ იგი სამხრეთის კარით შედის საკურთხეველში. მართლმადიდებელი პატრიარქის შემდეგ ტაძარში შედიან სომეხი პატრიარქი და კოპტი მიტროპოლიტი, რომლებიც მათთვის განკუთვნილ ადგილებს იკავებენ. იქვე იმყოფება ბრწყინვალედ შემოსილი მრავალრიცხოვანი ბერძენი სამღვდელოება. საკურთხევლიდან გამოდის ორი დიაკონი, რომელთაც ხელში უჭირავთ სანთლების კონა ხალხისთვის წმ. ცეცხლის მოსახერხებლად გადასაცემად. მათ მოსდევს პატრიარქი კვერთხით ხელში. ისინი გალობით გამოდიან აღდგომის ტაძრიდან უფლის საფლავის კუვუკლიის წინაშე და სამჯერ გარს უვლიან მას. კარებთან გაჩერების შემდეგ გალობენ „ნათელი მხიარულს“. ამ საგალობლის შემდეგ მთელი სამღვდელოება ბრუნდება საკურთხეველში, ხოლო პატრიარქი კუვუკლიასთან მცირე ხნით შეყოვნდება, იხსნის მიტრას, საკკოსსა და ომოფორს, რჩება კვართით, ეპიტრაქილითა და სამაჯურებით. პატრიარქის დრაგომანი (თანამდებობის პირი პატრიარქსა და თურქეთის სახელისუფლებო ადმინისტრაციასთან ურთიერთობების საწარმოებლად) კუვუკლიის კარებიდან ხსნის ბეჭედს და შიგ უშვებს პატრიარქს, რომლის შემდეგაც შედის სომეხი მწყემსმთავარი სანთლებით ხელში. კუვუკლიის კარები იხურება. სომეხი პატრიარქი რჩება წინკარში, ხოლო ბერძენი მწყემსმთავარი მიდის მაცხოვრის საფლავთან, მუხლს იყრის მის წინაშე და ლოცულობს, რათა ღმერთმა შემეცნების ნათელი მოჰფინოს სიბნელეში მყოფ წარმართებს და მისი ჯოჯოხეთში ჩასვლით ზეცა, მიწა და ქვესკნელი აღივსოს ნათლით“. პატრიარქის ლოცვა გრძელდება 20-25 წუთი. უცებ აღდგომის ეკლესიის სამრეკლოდან გაისმის გამაყრუებელი რეკვა და კუვუკლიის ჩრდილო და სამხრეთ კედლების გამოსასვლელებიდან ჩანს სანთლების პირველი კონები მოციალე ცეცხლით. თითოეული მომლოცველი, რომელსაც, მაცხოვრის ასაკის მიხედვით, 33 სანთლისგან შემდგარი კონები უჭირავს, ჩქარობს, რომ სამღვდელოებისგან გადმოიღოს ეს ცეცხლი. შემდეგ კუვუკლიიდან გამოდის პატრიარქი, რომელსაც სანთლები უჭირავს ხელში. იგი შედის საკურთხეველში, სადაც განიმოსება და შემდეგ თანხმლებ პირებთან ერთად მიდის საპატრიარქოში დასასვენებლად.

ზეციდან ცეცხლის გადმოსვლის კადნიერი ლოდინი გარკვეულ დღეს, საათსა და წუთს, თითქოს უღირსი უნდა ჩანდეს ქრისტიანისთვის, ისევე როგორც წლიდან წლამდე ნიშნის ძიება ქრისტეს საფლავისგან, რომლის ღვთაებრივი ღირსებაც საკუთარი სისხლით დაამოწმეს მოციქულებმა და მოწამეთა ურიცხვმა რაოდენობამ; მკრეხელობა იქნებოდა ზეციური ცეცხლის მოთხოვნა იმ არსებისგან, რომელმაც ევქარისტიის უდიდესი საიდუმლოსთვის მიწის ბუნებრივი ნაყოფები - პური და ღვინო გამოიყენა. თუმცა აღმოსავლური აღმსარებლობის ქრისტიანებს შორის - მართლმადიდებლები, სომეხ-გრიგორიანელები, იაკობიტები და კოპტები - ძალზედ გავრცელებულია რწმენა „მადლმოსილი ცეცხლის“ ზებუნებრივი და სასწაულებრივი წარმოშობისა. მომლოცველთა ჩანაწერებს, მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში მცხოვრები ბერნარდიდან მოყოლებული მეოცე საუკუნემდე, წითელ ზოლად გასდევს აზრი წმინდა ცეცხლის სასწაულებრივი წარმოშობის შესახებ. ამასთანავე მომლოცველთა ერთი ნაწილი პატრიარქის მიერ ცეცხლის გამოტანის თვით ფაქტის კონსტატირებას ახდენს, ხოლო მეორენი კი მიუთითებენ მისი წარმოშობის ფორმებზე, იქნება ეს მტრედის თუ ელვის სახით. ასე რომ, ჯერ კიდევ იღუმენ დანიელს უნდა ეთქვა: „ბევრი მომლოცველი არასწორად საუბრობს ამ ნათლის წარმოშობის შესახებ. ზოგი ამბობს, რომ სული წმინდა მტრედის სახით გადმოდის მაცხოვრის საფლავზე, ხოლო ზოგიერთები კი ამბობენ, რომ ელვის სახით“. შევნიშნავთ, რომ რუსი იღუმენი დანიელი იერუსალიმში მოგზაურობდა 1106-1107 წლებში. თუმცა მის შემდეგაც გვხვდება მომლოცველთა ჩანაწერებში ამ ცეცხლის ფორმების შესახებ მსგავსი ურთიერთსაწინააღმდეგო განცხადებები.

ეს უწყებები, რომლებიც საკუთარ თავს ეწინააღმდეგება, უფრო მეტად ავტორთა რელიგიურ ეგზალტაციაზე მეტყველებს, ვიდრე თავად ამ ტრადიციის სიდიადეზე. აქედან გამომდინარე, იკარგება მათი სამეცნიერო ღირებულება ტრადიციის გამოკვლევის საკითხში. მოკლედ რომ ვთქვათ, წმ. ცეცხლის ტრადიციის შესახებ ლიტერატურა, რომელიც რაოდენობრივად ძალზედ დიდია, არ გვაწვდის ცნობებს მისი წარმოშობის შესახებ. იგი წმ. ცეცხლს მხოლოდ ზებუნებრიობის სტატუსს ანიჭებს, რომლის შესახებაც არაფერს ამბობს, მაგალითად, მსოფლიო ეკლესიის ხმა. როგორც ცნობილია, არც კრებითი დადგენილებები, როგორც მსოფლიო, ასევე ადგილობრივი მნიშვნელობისა, არც წმ. მამათა ნაშრომები არ იცნობს წმ. ცეცხლის ტრადიციას. ამის შესახებ დუმს წმ. კირილე იერუსალიმელიც. ასაბუთებს რა მკვდართა აღდგომას ბუნებაში სიცოცხლის უწყვეტად განახლებადი კანონებით, ციურ სხეულთა მოძრაობით და ამ მიზნით ფენიქსის ლეგენდასაც კი იყენებს (სიტყვა 18), იგი არ ამბობს არც ერთ სიტყვას სასწაულებრივი წარმოშობის ცეცხლზე მაშინ, როცა ამ სიტყვას თავად წმ. კირილე წარმოთქვამდა აღდგომის დღესასწაულის მოახლოების გამო ზუსტად იმ ტაძარში, სადაც წმ. ცეცხლის აღნიშნული ტრადიცია აღესრულება, სადაც ამგვარი უწყება უფრო შესაბამისი და დამაჯერებელი იქნებოდა, ვიდრე მის მიერ მოყვანილი მაგალითები. უფრო მეტიც, წმინდანი დიდი შაბათის მსახურების შესახებ საუბრისას ამბობს: „მალე მოისმენთ საკითხავს, რომელშიც გამოთქმულია კეთილი უწყება: განათლდი, განათლდი, ახალო იერუსალიმ, შენი ნათელი მოდის...“. სად უნდა გაჟღერებულიყო, თუ არა აქ, სიტყვები სასწაულებრივი ნათლის შესახებ? მაგრამ კირილე დუმს. არც მაცხოვრის საფლავი, რომლის წინაშეც იგი ქადაგებს, არც დიდი შაბათის მსახურების შესახებ ფიქრნი, არც სიტყვები „შენი ნათელი მოდის...“ არ იწვევს მასში ხილულ ასოციაციას წმ. ცეცხლთან. ეს ნიშანდობლივია წმ. ცეცხლის ტრადიციის ისტორიისთვის!

* * *

ჩვენთვის საინტერესო საკითხს ასევე ნათელს ჰფენს მე-19 და მე-20 საუკუნეთა მიჯნაზე აღმოჩენილი ლიტურგიკული ძეგლები. ეს არის ე.წ. ლატალის ხელნაწერი იერუსალიმის ტიპიკონისა (მე-9 ს-ის დასაწ.), კალის ხელნაწერი იმავე ტიპიკონისა (მე-10 ს-ის ბოლო ან მე-11 ს-ის დასაწ.) და 1122 წლის წმ. საფლავის ტიპიკონის ხელნაწერი.

ამ ხელნაწერებში გადმოცემულია წმ. ცეცხლის ჩვენთვის საინტერესო ტრადიცია. ამ ძეგლთაგან ყველაზე გვიანდელში, 1122 წლის წმ. საფლავის ტიპიკონში, რომელიც, პროფ. დმიტრიევსკის აზრით, იერუსალიმის აღდგომის სახელობის ტაძრის საღვთისმსახურო პრაქტიკას ასახავს იმ სახით, როგორითაც იგი არსებობდა მე-9-10 საუკუნეებში, წმ. ცეცხლის ტრადიცია შემდეგნაირად არის აღწერილი. „წმ. დღის ორ საათზე იწყებენ კანდელების წმენდას, ამზადებენ მათ და დგამენ საფლავზე.

* * *

კანდელთა წმენდის დროს აღესრულება „ჟამნის საკითხავი“. დიაკონი წარმოთქვამს კვერექსს. ამ დროს პატრიარქი წმ. საფლავის კარებს ხურავს, გასაღები თან მიაქვს და „მაშინ ტაძრის ყველა კანდელი ქრება.

* * *

თეთრად შემოსილი პატრიარქი და სამღვდელოება შედიან აღდგომის ტაძარში კანდელისა და სანთლების გარეშე, დგებიან წმ. საფლავის უკან და იწყება საღამოს ლოცვა“. ტიპიკონში აღწერილია საღამოს ლოცვა, რომელიც რამდენადმე განსხვავდება დღევანდელი პრაქტიკისგან. ტიპიკონი აგრძელებს: „პატრიარქი შედის საკურთხეველში და საკმეველს ურიგებს მიტროპოლიტებს, ეპისკოპოსებს, პრესვიტერებს და მათთან ერთად აკმევს ტაძარში, სამჯერ უვლიან გარს საფლავს, შემდეგ გამოდიან და გოლგოთისკენ მიემართებიან, შედიან წმ. ბაღში, კონსტანტინეს ბაზილიკაში და იქიდან მოემართებიან აღდგომის ტაძრის კარებისკენ. მერე იპოდიაკონები იღებენ კანდელებს და ყველა შედის საკურთხეველში. პატრიარქი იწყებს „უფალო მეგვიწყალეს“ წარმოთქმას და მთელი ერი განუწყვეტლივ პასუხობს: „უფალო შეგვიწყალე“. პატრიარქი, არქიდიაკონი და პროტონოტარიუსები გამოდიან ტაძრიდან, რომლებიც მწყემსმთავრის ორივე მხარეს დგებიან.

* * *

პატრიარქი განერთხმება წმ. საკურთხევლის წინ და ლოცულობს. იმავეს აკეთებენ მის გარშემო მყოფნი. ხალხი კვლავ ღაღადებს: „უფალო შეგვიწყალე“. შემდეგ იგი შედის და სამგზის განერთხმება წმ. საფლავზე, უფალს სთხოვს საკუთარი თავისა და დანარჩენი ადამიანების შეწყალებას. შემდეგ აღანთებს სანთელს წმ. ნათლისგან და გადასცემს არქიდიაკონს, ხოლო არქიდიაკონი კი ხალხს. პატრიარქი, არქიდიაკონი და დანარჩენები გამოდიან და გალობით აღასრულებენ ლიტანიას კონსტანტინეს წმ. ბაზილიკაში“.

შევაჯერებთ რა ამას თანამედროვე ტრადიციასთან, არ შეიძლება არ შევნიშნოთ არსობრივი განსხვავება მათ შორის. ჯერ ერთი, თუ წმ. ცეცხლის თანამედროვე ტრადიცია არ უკავშირდება ტაძრის ჩვეულებრივ ღვთისმსახურებას და პროფ. დმიტრიევსკის თქმით, გადაიქცა „უბრალო რელიგიურ წესად, უფრო სწორად, წმ. საფლავის საგანგებო ლიტანიობად“, მაშინ 1122 წლის ტიპიკონის მიხედვით, იგი შეადგენს დიდი შაბათის მსახურების ნაწილს.

მეორეც, თუკი დღეს კუვუკლიის კარებს ლუქავს ტაძრის მცველი, რასაც წინ უძღვის კანდელთა ჩაქრობა და მათში ახალი ზეთის ჩასხმა, ზემოთ დამოწმებული ტიპიკონის მიხედვით, როგორც ჩანს, იმ დროს წმ. ცეცხლის ტრადიციას წინ უძღოდა კანდელთა განწმენდისა და მომზადების პროცესი, რომელიც პატრიარქის თანდასწრებით სრულდებოდა, რის შემდეგაც თავად მწყემსმთავარი კეტავდა წმ. საფლავის კარს და გასაღებიც თან მიჰქონდა.

დაბოლოს, ტრადიციის მესამე და ძირითად თავისებურებას, 1122 წლის წმ. საფლავის ტიპიკონის მიხედვით, წარმოადგენს წმ. ცეცხლისთვის კუვუკლიაში შესვლა არა მხოლოდ პატრიარქისა, არამედ მის რამდენიმე თანამსახური პირისაც. იდუმალების სიძნელეს, რომლითაც წმ. ცეცხლის ტრადიციაა გადმოცემული იღუმენ დანიელის აღწერაში, აქ ადგილი აღარა აქვს.

* * *

მოკლედ რომ ვთქვათ, 1122 წლის ტიპიკონში ეს ტრადიცია წარმოდგენილია როგორც საეკლესიო საღვთისმსახურო ციკლი და ევქარისტიის უდიდესი საიდუმლო ყოველგვარი სასწაულებრიობის ელფერის გარეშე.

1122 წლის ტიპიკონში წმ. ცეცხლის ტრადიციის ბუნებრივი ხასიათი სრულიად ნათელია, მაგრამ რამდენადმე გაუგებარია მასში არსებული გამოთქმა „შემდეგ აღანთებს სანთელს წმ. ნათლისგან და გადასცემს არქიდიაკონს“. რა იგულისხმება აქ „წმ. ნათელში?“ ჩვეულებრივი კანდელის ცეცხლი თუ სხვა რამ? ამ გაურკვევლობას ხსნის ლატალისა და კალის ხელნაწერები, რომლებიც დეკანოზ კორნელი კეკელიძის აზრით, ასახავს იერუსალიმის აღდგომის ტაძრის უფრო ადრეულ საღვთისმსახურო პრაქტიკას, პატრიარქ სოფრონის (634-644 წწ.) დროინდელს.

ლატალის ხელნაწერში ვკითხულობთ: „დიდი შაბათის საღამოს, ათ საათზე, საღამოს ლოცვის ზარზე ტაძარში შედიან ეპისკოპოსები, მღვდლები და დიაკვნები; ხალხი რჩება ეკლესიის კარს მიღმა, კარი იხურება. ანთებენ სანთლებს, წარმოთქვამენ კვერექსებსა და ლოცვებს. ეპისკოპოსები, მღვდლები და დიაკვნები იღებენ კანდელებს, ფსალმუნის გალობით ეკლესიას გარს უვლიან და მოდიან საკურთხევლის შესასვლელთან. წარმოთქვამენ კვერექსებსა და ლოცვებს, ასევე ფსალმუნს „უგალობენ უფალს გალობითა ახლითა“, გარს უვლიან ეკლესიას მესამეჯერ. ყველა მსახური ერთმანეთს ეამბორება, შემდგომ აკურთხებენ სანთლებს, ანთებენ კანდელებს, აღებენ ეკლესიის კარებს და შედის ხალხი. ეპისკოპოსი დაბრძანდება კათედრაზე და წარმოთქვამს პროკიმენს, ხმა 3.

კალის ხელნაწერის მიხედვით: „დიდი შაბათის საღამოს, როდესაც მზე ჩადის, ეპისკოპოსები, მღვდლები და დიაკვნები შედიან აღდგომის ეკლესიაში და კარებს კეტავენ. ამზადებენ სამ კანდელს და წარმოთქვამენ კვერექსებსა და ლოცვებს, ეპისკოპოსი კანდელში საკმეველს ათავსებს და საკუთარი ხელით აკმევს. წინ მიდის ეპისკოპოსი, მას მიჰყვებიან მღვდლები და დიაკვნები და გალობენ ფსალმუნს „უგალობეთ უფალს გალობითა ახლითა...“ გარს უვლიან რა ეკლესიას. საკურთხევლის კარებთან მოსვლისთანავე კვლავ წარმოთქვამენ კვერექსებსა და ლოცვებს მუხლმოდრეკით, ეპისკოპოსი წარმოთქვამს პროკიმენს. სამჯერ შემოვლის შემდეგ ეპისკოპოსი ეამბორება მღვდლებსა და დიაკვნებს, აკურთხებს სანთლებს და ანთებს კანდელებს. ეკლესიაში შედის ხალხი და კითხულობენ საკითხავებს“.

წმ. ცეცხლის ტრადიციის შესახებ ლატალისა და კალის ხელნაწერების შეჯერების შედეგად უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს ორი ძეგლი მცირედ განსხვავდება ერთმანეთისაგან და ეს განსხვავება ეხება მხოლოდ დეტალებს. სამაგიეროდ ამ ხელნაწერებსა და 1122 წლის წმ. საფლავის ტიპიკონის ხელნაწერს შორის არსებობს მრავალი განსხვავება. თუკი ამ ხელნაწერის მიხედვით, წმ. ცეცხლის ტრადიცია აღესრულება საღამოს ლოცვის დროს პარემიის საკითხავის შემდეგ, ლატალისა და კალის ხელნაწერების მიხედვით, იგი აღესრულება საღამოს ლოცვამდე. მეორე განსხვავება წმ. საფლავის ხელნაწერის მიხედვით, კანდელების განწმენდასა და მომზადების წესსში მდგომარეობს. ლატალისა და კალის ხელნაწერები არაფერს ამბობენ ამ ცალკეული წესის შესახებ. ლატალის ხელნაწერის მიხედვით, მოვლენ რა ტაძარში, „ანთებენ სანთლებს“, ხოლო კალის ხელნაწერის მიხედვით, „ამზადებენ სამ კანდელს“. მესამე განსხვავება: წმ. საფლავის ხელნაწერის მიხედვით, სამივე კმევა აღესრულება მდუმარედ და თვით წმ. ცეცხლის მიღების წესს თან ახლავს პატრიარქის მდუმარე ლოცვა. ლატალისა და კალის ხელნაწერების მიხედვით, გარს შემოვლა აღესრულება ფსალმუნის გალობით, კვერექსისა და ლოცვის კითხვით. მეოთხე განსხვავება: წმ. საფლავის ტიპიკონის მიხედვით, ამ დროს ხალხი ტაძარში იმყოფება და წმ. ცეცხლის მისაღებად პატრიარქი და სამღვდელოება შედის კუვუკლიაში, ხოლო ლატალისა და კალის ხელნაწერის მიხედვით, ეს წესი აღესრულება ხალხის არყოფნაში და პატრიარქი არ შედის კუვუკლიაში წმ. ცეცხლისთვის, ხოლო ტაძარში კი „აკურთხებენ სანთლებს და ანთებენ კანდელებს“. ეს არის უბრალო და ნათელი პასუხი წმ. საფლავის ხელნაწერის ტიპიკონის გაუგებარი სიტყვებისა „ანთებს წმ. ნათლისგან“.

ასე რომ წმ. ცეცხლის ტრადიცია, რომელიც ამჟამად დიდი შაბათის ღვთისმსახურებისგან განცალკევებით აღესრულება, წმ. საფლავის ხელნაწერის ტიპიკონის მოქმედების დროს აღესრულებოდა საღამოს ლოცვის შუა ნაწილში, სადაც მან გადმოინაცვლა საწყისი ადგილიდან, რომელზეც მიუთითებს კალისა და ლატალის ხელნაწერები.

* * *

დროის ცვლილებასთან ერთად წმ. ცეცხლის ტრადიციამ თავისი ადგილმდებარეობაც შეიცვალა. პატრიარქ სოფრონის დროს იგი აღესრულებოდა ტაძარში, პატრიარქ ნიკოლოზის (932-947წწ.) დროს კი, როცა წმ. საფლავის ხელნაწერი ტიპიკონი მოქმედებდა, კუვუკლიაში აღესრულებოდა ეს წესი, მაგრამ მთელი სამღვდელოების თანდასწრებით, ხოლო იერუსალიმში ფრანგი მომლოცველის, პულხერია დე შარტრის (1101 წ.) ყოფნის დროს კი კუვუკლიაში, სადაც შედიოდა მხოლოდ პატრიარქი.

უფრო ადრეულ ლიტურგიკულ მოწმობებს წმ. ცეცხლის შესახებ ჩვენ არ ვფლობთ, თუმცა ზოგიერთ მინიშნებას მის წარმოშობასთან დაკავშირებით ვპოულობთ მეოთხე საუკუნის მომლოცველის, სილვია აკვიტანელის მიერ იერუსალიმის ღვთისმსახურების აღწერილობაში. იგი დიდი შაბათის მსახურების შესახებ შემდეგს გვაუწყებს: „მეორე დღეს, შაბათს, წესისამებრ, მსახურება აღესრულება სამ საათზე, ასევე ექვს საათზე, ხოლო მეცხრე საათზე არ აღესრულება, არამედ იწყება მზადება სააღდგომო ღამისთევისთვის დიდ ეკლესიაში ანუ მარტირიუმში. სააღდგომო ღამისთევა კი აღესრულება ისევე, როგორც ჩვენთან, მხოლოდ აქ ემატება შემდეგი: მონათლული ბავშვები, ჩაცმულნი ისევე, როგორც ნათლობის ემბაზში, მიდიან ეპისკოპოსთან ერთად აღდგომის ტაძარში, სადაც მღვიძარებს ხალხი. იქ აღესრულება იგივე, რაც ჩვეულებრივ ჩვენთან და ლიტურგიის დამთავრების შემდეგ არის ჩამოლოცვა“. სილვიამ, როგორც ჩანს, არ იცის წმ. ცეცხლის ტრადიციის შესახებ, რომელიც გადმოცემულია ლატალისა და კალის ხელნაწერებში, სხვაგვარად დაკვირვებული და იერუსალიმის საღვთისმსახურო ციკლის საკითხებში ერუდირებული მომლოცველი მოიხსენიებდა ამ მოვლენასაც. მაგრამ მასთან არსებობს ჩვენთვის მნიშვნელოვანი მინიშნება. იგი ამბობს, რომ დიდ შაბათს აღდგომის ტაძარში მეცხრე საათის მსახურება არ აღესრულება, რადგან ამ დროს იწყება აღდგომის ეკლესიის მზადება ღამისთევისთვის და ხალხი მღვიძარებს დიდ ეკლესიაში (მომლოცველი ასე უწოდებს იმ ეკლესიას, რომელიც მდებარეობს გოლგოთასთან და მისი კარები მიმართულია მოედნისკენ). სილვიასაგან მიღებული ცნობები ხსნის, თუ რატომ მიუთითებენ ლატალისა და კალის ხელნაწერები, რომ წმ. ცეცხლის გადმოსვლის ტრადიცია აღესრულება საღამოს ლოცვამდე და ტაძრის დახურული კარებების პირობებში, ასევე იმასაც, თუ სად იმყოფება ამ დროს ხალხი. ნათელია, რომ წმ. ცეცხლის ტრადიცია წარმოიშვა სააღდგომო ღამისთევისთვის ტაძრის მომზადებიდან, რომელიც იერუსალიმში აღესრულებოდა სილვიას დროს, მაშინ როცა ხალხი იმყოფებოდა მეზობელ ტაძარში, გოლგოთასთან ღამისთევის დასაწყისის მოლოდინში. სილვიას დროს ტაძრის მომზადება ჯერ კიდევ არ ატარებდა საღვთისმსახურო ციკლის მნიშვნელობას, პირიქით, მლოცველები ამ დროს არ დაიშვებოდნენ ტაძარში, როგორც ჩანს, იმიტომ, რომ არ შეეშალათ ხელი იმ პირებისთვის, რომლებიც ტაძარს ამზადებდნენ. თუმცა თავისთავად უდიდესი ქრისტიანული სიწმინდეების მომზადება დღესასწაულისთვის, თანაც ასეთი დიადი დღისთვის, არ შეიძლებოდა არ აღსრულებულიყო ლოცვით.

* * *

მეორე საუკუნეში ამ წესს მოიხსენიებს ტერტულიანე, რომელიც დაახლოებით 199 წელს წერდა: „როდესაც ხელებს დაიბანენ და სანთლებს აანთებენ, თითოეულს სთავაზობენ გამოსვლასა და გალობას უფლის სადიდებლად ან თვითონ რაც შეუძლია“.

რამდენად მოწიწებული იყო ქრისტიანთა დამოკიდებულება ლოცვით შეკრებაზე საღამოს ცეცხლის შეტანის წესისადმი, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ წმ. გრიგოლ ნოსელის უწყებიდან წმ. მაკრინეს გარდაცვალებასთან დაკავშირებით: „დადგა საღამო, ოთახში შემოიტანეს ცეცხლი. მან ფართოდ გაახილა თვალები და უყურებდა ნათელს, როგორც ჩანდა, აპირებდა მადლიერების გამოხატვას, მაგრამ რამდენადაც ხმა უკვე ჩავარდნილი ჰქონდა, იგი ლოცვას გონებით, ბაგეებისა და ხელების მოძრაობით აღასრულებდა. როდესაც მან დაამთავრა სამადლობელი და ხელი ასწია, რათა პირჯვარი გადაეწერა, უცებ ძლიერად და ღრმად ამოისუნთქა. ლოცვასთან ერთად დამთავრდა მისი სიცოცხლეც“.

* * *

ეს წესი იერუსალიმშიც არსებობდა იმავე სილვიას დროსაც. ასე შეიძლება ვიმსჯელოთ იქიდან გამომდინარე, რომ როდესაც მომლოცველი საუბრობს საღამოს ღვთისმსახურებისას უხვი სინათლის შესახებ, იქვე აღნიშნავს: „ხოლო ეს ცეცხლი გარედან არ მოაქვს, არამედ გამოაქვთ გამოქვაბულის შიგნიდან, სადაც დღედაღამ ანთია ჩაუქრობელი კანდელი“. საეჭვოა, რომ მსგავსი შენიშვნის საჭიროება ყოფილიყო, თუკი აქ რაღაც წესი არ იგულისხმება. როგორც ჩანს, სილვია აქ აღნიშნავს ადგილობრივ იერუსალიმურ თავისებურებას, რომელიც ცნობილი იყო მთელი ეკლესიისთვის როგორც კანდელის შემოტანის წესი, თავისებურება, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ აქ ნათელი შემოჰქონდათ არა გარედან, როგორც ამას მიუთითებს ეგვიპტური საეკლესიო დადგენილებები, არამედ თვით ტაძრის ცენტრიდან, მაცხოვრის საფლავის გამოქვაბულიდან.

ამ წესზე მითითება შეიძლება დავინახოთ იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სილვია იერუსალიმში სააღდგომო ლიტანიის აღწერისას ამბობს, რომ ეპისკოპოსი მონათლულ ბავშვებსა და ხალხთან ერთად ბრუნდება აღდგომის ტაძარში გალობით „სანთლების ანთების დროს“. საეჭვოა, რომ სილვიას აქ მხედველობაში ჰქონოდა ყველასათვის ცნობილი პროცედურა კანდელთა წინასაღვთისმსახურო ანთების პროცესი ტაძრის მცველთა მიერ. ეპისკოპოსი ტაძარში შედის არა იმ დროს, როცა მას (ტაძარს) მცველნი სათანადოდ განამზადებენ, არამედ მაშინ, როცა ეს ტაძარი უკვე მზად არის და შესაბამისი საზეიმო ვითარებაა. ეს მომენტი აქვს მხედველობაში სილვიას, რომლის საზეიმო განწყობასაც ემატებოდა საღამოს ნათლის შემოტანის წესი.

როგორ აღესრულებოდა სინათლის ყოველდღიური შემოტანის წესი, თუნდაც სილვიას დროს, ჩვენ არ ვიცით. თუმცა მისი საზეიმო განწყობა გარკვეულწილად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ იმის მიხედვით, თუ როგორ აღესრულებოდა ეს წესი კონსტანტინოპოლის წმ. სოფიის ტაძარში, რომლის ტიპიკონიც იქმნებოდა იერუსალიმური ტიპიკონის უშუალო გავლენით.

* * *

ამ ტრადიციის წარმოშობასთან დაკავშირებით პროფ. კარაბინოვი გამოთქვამს შეხედულებას, რომ მას საფუძვლად „უდევს ძველქრისტიანული წესი, რომელიც გადმოტანილია იუდაიზმიდან „ საღამოს კანდელის ანთებისას უფლისადმი მადლის შეწირვა მის მიერ ცეცხლის შექმნის გამო ღამეული სიძნელის გასაფანტავად“. არ შეიძლება არ დავეთანხმოთ პროფ. კარაბინოვის აზრს. ქრისტიანულ ეკლესიას, რომელიც წარმოიშვა ძველი აღთქმისეული იუდაიზმიდან, თავისი არსებობის დასაწყისიდან არ გაუწყვეტია კავშირი არც ტაძართან და არც სინაგოგებთან, მაშასადამე, არც იუდაურ მოწესეობასთან მთლიანობაში. როგორც ფარარი წერს: „ზოგიერთი მოციქული ჯერ კიდევ იცავდა სინაგოგის ჩვეულებებს. მათთვის ზეციური სასუფევლის ახალ ღვინოს ჯერ კიდევ არ გაუხეთქავს ძველი თხიერები“. ამ პირობებში გადმოღებული წესი, რომ კანდელის ანთებას თან ახლდეს სამადლობელი ლოცვა უფლისადმი, იყო საკმაოდ ბუნებრივი.

საჭირო იყო უბრალოდ მისი ახალი იდეური მნიშვნელობა და ესეც მიეთითა თავად სახარების მიერ „ნათელი მოვიდა ქვეყნად“ (ინ. 3,19), - ამბობდა საკუთარ თავზე ქრისტე. „მე ვარ ქვეყნის ნათელი“ (ინ. 8,12). იოანე არ იყო ნათელი, არამედ წარმოგზავნილ იქნა იმისთვის, რომ დაემოწმებინა ეს ნათელი (ინ. 1,8-9), - ნათქვამია ქრისტეს შესახებ სააღდგომო საკითხავში.

ამრიგად, ძველი აღთქმისეული წესი გადმოვიდა ახალი აღთქმის ეკლესიაში და შეიძინა ახალი მნიშვნელობა. საღამოს კანდელის ნათელი ქრისტიანისთვის გახდა მიმანიშნებელი იმისა, თუ ვინ უწოდებდა საკუთარ თავს ქვეყნის ნათელს. კანდელების ანთება კი მიანიშნებდა, რომ იგი სულიერად მყოფობდა მათთან. ასე წარმოიქმნა ქრისტიანული წმინდა ტრადიცია საღამოს სამადლობელი ლოცვისა ამ სინათლის გამო. ამ ტრადიციის საფუძველზე, რომელსაც მეოთხე საუკუნეში უკვე საყოველთაო მნიშვნელობა ჰქონდა იერუსალიმში სააღდგომო ღამისთევისთვის ტაძრის მოსამზადებლად, იქმნება წმ. ცეცხლის ტრადიცია. მას, როგორც ტიპიკონის განუყრელ ნაწილს, ვხვდებით პატრიარქ სოფრონის დროს, რომელიც აღესრულება საღამოს ლოცვის წინ ტაძრის დახურული კარებების დროს და თან ახლავს ტაძრის კმევა და ფსალმუნთა გალობა, სანთელთა კურთხევა და ცეცხლის ანთება.

* * *

ჩვენს წინაშე წარმოიშვება კითხვა: როდიდან ჩნდება თქმულებები ამ ცეცხლის სასწაულებრივი წარმოშობის შესახებ და რა იყო ამის მიზეზი?

წერილობით წყაროებში წმ. ცეცხლის შესახებ პირველი საუბრობს ბერნარდი (დაახლ. 870 წ.). იგი წერს: „წმ. შაბათს, აღდგომის წინა დღეს, დილით ამ ეკლესიაში იწყება მსახურება და მისი აღსრულების შემდგომ იგალობება „kyrie eleison“ მანამდე, სანამ არ გამოჩნდება ანგელოზი და არ აინთება კანდელები, რომლებიც დაკიდულია ხსენებულ საფლავზე“.

მაგრამ საუბრები სასწაულებრივი ცეცხლის შესახებ არსებობდა მანამდეც. ასე მეგვიძლია ვივარაუდოთ არაბი მუსულმანი მწერალ ალ-ჯახი-ზას (გარდაიც. 860 წელს) სიტყვების საფუძველზე, რომელიც თავის წიგნში „ცხოველთა შესახებ“ წერს: „შენ ხომ იცი ქრისტიანთა შორის სუსტებისა და უგუნურების საცდურზე, აღდგომის ტაძარში კანდელების წყალობით“. რა საცდურია ეს, ამას ალ-ჯახიზა განმარტავს წიგნის სხვა ადგილას, სადაც სხვადასხვა ცეცხლის შესახებ განყოფილებაში წერს: „ტაძრის მცველნი არ ანებებდნენ თავს სხვადასხვა ხრიკს, კანდელებთან დაკავშირებული ბერების ხრიკების მსგავსად აღდგომის ტაძარში, იერუსალიმში, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ კანდელებში ცეცხლი თავისით ინთება ერთ დღესასწაულზე“.

იმ სამეცნიერო მონაცემების საფუძველზე, რომლებსაც ჩვენ ვფლობთ წმ. ცეცხლის ისტორიის გადმოცემისას, მისი ახსნა ალ-ჯახიზას მიერ არ შეიძლება ჩაითვალოს დამაკმაყოფილებლად. გარდა ამისა, ქრისტიანულ ცნობიერებას არ შეუძლია დაუშვას ამ ცეცხლის სასწაულებრივი გამოჩენა გარკვეულ დღეს, საათსა და წუთს, რადგან ამგვარი ვითარება ქრისტიანობას დაიყვანდა ე.წ. ბუნებრივ რელიგიათა დონემდე. სამეცნიერო-საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით კი, აქ შეიძლება მიეთითოს იმ სოციალურ მოვლენებზე, რომლებმაც ქრისტიანული წესი შემოსეს სასწაულებრიობის იდუმალებით. ამის მიზეზები უნდა ვეძებოთ პალესტინის ისტორიულ ბედ-იღბალში. ძნელია მოძებნო დედამიწის ზურგზე კიდევ სხვა ქვეყანა და ქალაქი, რომლის ისტორიული ფურცლებიც აღსავსე იქნებოდა იმდენი ნეგატიური სოციალური ძვრებით, ბარბაროსთა შემოსევებით, ომებითა და სხვადასხვა სისხლიანი შეტაკებებით, როგორც წმ. მიწის ისტორია. მისი არსებობის ოქროს ხანა მთავრდება 614 წელს. ზუსტად ამ წელს პერსიდიის იმპერიის მეფე ხოსრომ პალესტინა და იერუსალიმი სასტიკად დაარბია, ქალაქები გაძარცვა, პალესტინის 300 მონასტერი და ცნობილი ტაძრები კი გადაწვა. დიდი ზიანი განიცადა აღდგომის ტაძარმაც, მაცხოვრის საფლავის კუვუკლიის სახურავი ჩამოაგდეს, შეურაცხყვეს სიწმინდეები, ხოლო უფლის ჯვრის სიწმინდე წაიღეს პერსიდიაში. მრავალი ადამიანი დაიღუპა და მრავალიც ტყვედ წაიყვანეს. ამ მძიმე პერიოდის შემდგომ იერუსალიმმა ნელ-ნელა იწყო რა ფეხზე წამოდგომა, 636 წელს, ანუ 22 წლის შემდეგ მას კვლავ უბედურება დაატყდა თავს. ქალაქი არაბებმა დაიპყრეს. ამ დროიდან იწყება მათი ბატონობის ხანა, რომელიც აღსავსე იყო რელიგიური შევიწროებითა და ძალადობით. ამრიგად, 937 წელს არაბებმა დაწვეს კონსტანტინეს ბაზილიკის სამხრეთი კარები, შეიჭრნენ ტაძარში და ააოხრეს საკურთხეველი, ავიდნენ გოლგოთაზე და აქაც იავარჰყვეს ყველაფერი, რისი განადგურებაც კი შეიძლებოდა. 966 წელს ისინი კვლავ დაესხნენ თავს მაცხოვრის საფლავის ტაძარს და ისე დაარბიეს, რომ ტაძრის გუმბათი ჩამოინგრა. ამ პოგრომის დროს ბევრი სამღვდელო და საერო პირი დაიღუპა თვით ტაძარში ისმაელის ნახევრად ველური შთამომავლების ხმლით, მათ შორის თვით პატრიარქიც, რომლის გვამიც ტაძრის გარეთ დაწვეს. 1009 წელს უფრო საშინელი პოგრომი მოაწყო ხალიფმა ჰაქემმა, რომელმაც დაარბია არა მხოლოდ აღდგომის ტაძრის ძირითადი მოწყობილობები, არამედ თავად კუვუკლიის კედლებიც, ხოლო მაცხოვრის საფლავი კი გატეხა. 1046 წელს აღადგინეს აღდგომის ტაძარი, ქრისტიანებს ნება დართეს აღენიშნათ აღდგომის დღესასწაული. ნელ-ნელა საეკლესიო ცხოვრება მწყობრში დგებოდა, როცა 1076 წელს ქალაქი დაიპყრეს თურქ-სელჩუკებმა. აქედან იწყება მთელი რიგი ჯვაროსნული ლაშქრობებისა, რომელთა შესახებაც პროფ. კონდაკოვი აღნიშნავს: „ყოველგვარი გადამეტების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ პალესტინის ქრისტიანულმა დაპყრობამ უფრო მეტი ზიანი მიაყენა მას, ვიდრე ისლამის მთელმა დევნა-შევიწროვებამ მისი შემოჭრის დღიდან“. ამან მართლმადიდებლურ აღმოსავლეთში წარმოშვა ხილული ქაოსი ადამიანებსა და მოვლენებში. იერუსალიმის სამეფოს ისტორია მის უკანასკნელ მეფემდე წარმოადგენს უნაყოფო ლაშქრობების, უაზრო ღონისძიებებისა და სხვადასხვა რაინდული ავანტიურების მთელ წყებას, რომელიც დამთავრდა ისლამის ახალი მოძრაობით“.

1187 წლის 2 ოქტომბერს იერუსალიმში ერთთვიანი ალყის შემდეგ შემოდის სალადინი. მალე ქალაქის ყველა ტაძარი, გარდა აღდგომის ტაძრისა, გადაიქცა მეჩეთებად. აქედან იწყება ჯვაროსნული ლაშქრობების ახალი რიგი, რომელიც თავისი არსით წარმოადგენდა ანგლო-ფრანგულ სამხედრო ავანტიურას, რომელმაც კიდევ უფრო გააუარესა მდგომარეობა იერუსალიმში. ამ ლაშქრობებიდან უკანასკნელმა, მეშვიდემ, პროფ. კონდაკოვის სიტყვით, განთავისუფლების ნაცვლად უფრო დაამძიმა იერუსალიმზე დადებული უღელი“, ვინაიდან წმ. მიწა ახლა გარდაიქმნა სისხლიანი ბრძოლის არენად თავად ჯვაროსნებს - ტამპლიერებსა და ჰოსპიტალიერებს - შორის, რომელმაც 1265 წელს ქვეყანა მიიყვანა ახალ უბედურებამდე. 1290 წელს დაეცა ჯვაროსნების ციტადელი პტოლემეოდის პალესტინაში (წმ. ჟანა დარკი) და წმ. მიწა საბოლოოდ გადადის ისლამის ძალაუფლების ქვეშ. ამ დროიდან იწყება „ცივი ომი“ ქრისტიანულ სახელმწიფოებს შორის პალესტინისა და მისი სიწმინდეების დასაკუთრებისთვის, ომი, რომელიც გამოიხატებოდა დიპლომატიურ ინტრიგებში სულთნის წინააღმდეგ, რომელთა მეშვეობითაც ესა თუ ის სახელმწიფო იღებს ან ყიდულობს ამა თუ იმ წმ. ადგილს. თვით პალესტინაში კი ეს „ცივი ომი“ მიმდინარეობს პალესტინის შთამომავლობით მფლობელებს - ებრაელებსა და არაბებს შორის, ასევე მიმდინარეობს რელიგიური დაპირისპირებები ბერძნებსა და ლათინებს შორის.

სწორედ ამგვარი სამხედრო ავანტიურული, ფანატიკური და სხვათა რელიგიური შეხედულებების მიმართ შეუწყნარებლობის თითქმის ათასწლოვან ვოშმარმი, რომლის სახელწოდებაა „სისხლი და ცეცხლი“, ბუნებრივი იყო ვედრებანი ზეცის მიმართ და ღაღადი ზეგარდმო შემწეობისა და რაც უფრო დიდხანს გრძელდებოდა ეს კოშმარი, რაც უფრო საშინელი იყო ძალადობა, მით უფრო მეტი იყო ამგვარი ვედრება მაცხოვრის საფლავის მიმართ. მისგან ცდილობდნენ ნუგეშის მიღებას, მისგან ელოდნენ სასწაულს და ეს სასწაული გაიგებოდა სხვადასხვაგვარად, ზოგიერთისთვის ეს იყო ზემოდან გარდამომავალი მადლი, განმამტკიცებელი ტანჯვებსა და განსაცდელებში, ზოგიერთისთვის კი ეს იყო ურწმუნოთა მომსრველი და მათთვის სიწმინდის წინაშე შიშის შთამნერგავი. მეორე შემთხვევა ანუ სასწაულის მოლოდინი, რომელიც საერთოდ ადამიანთა ფსიქოლოგიის თვისებას წარმოადგენს, განუწყვეტელი დარბევების, მკვლელობების ატმოსფეროს პირობებში, როდესაც ამგვარი საშინელებებით დათრგუნული ადამიანები კარგავენ საღი აზროვნებისა და მოვლენათა არსში წვდომის უნარს, მასების მიერ (ეს მოლოდინი, დ.თ.) ადვილად აღიქმება როგორც აღსრულებული ფაქტი. არ წარმოადგენს აუცილებლობას შევჩერდეთ ამ მოვლენის ბუნებაზე, რომელიც ფსიქოლოგიის სფეროს განეკუთვნება. კაცობრიობის ისტორია სავსეა სხვადასხვაგვარი თქმულებებით სასწაულების შესახებ, რომლებიც მუდმივი თანამგზავრი იყო სოციალური უბედურებებისა, მიუხედავად რელიგიის კუთვნილებისა. ამიტომ შემთხვევითი არ არის, რომ პირველი ხსენება იერუსალიმში ამ ცეცხლის შესახებ ჩნდება არა მისი საეკლესიო და საზოგადოებრივი ცხოვრების ოქროს ხანაში, არამედ ისტორიის მძიმე დღეებში. ამ დროს ეს წეს-ჩვეულება გარდაიქმნება სასწაულად, რომელიც უნდა ყოფილიყო ველურ დამპყრობთა შემაშინებელი და შევიწროვებულთა ნუგეშინისმცემელი. მისი ამგვარი მნიშვნელობა მშვენივრად არის აღნიშნული ფრანგი მომლოცველის პულხერია დე შარტრის მიერ, რომელმაც იერუსალიმი 1101 წელს მოინახულა, ანუ იმ დროს, როცა იქ ჯვაროსნები იყვნენ გაბატონებული. აღწერს რა წმ. ცეცხლის წესს, იგი ამბობს: „თითოეული ჩვენგანი ხმამაღლა წარმოთქვამდა სიტყვებს „kyrie eleison“, უფლის მიმართ ლოცვისას და ველოდით როდის გამოვიდოდა პატრიარქი მაცხოვრის საფლავის გამოქვაბულიდან და გამოიტანდა იქიდან აღებულ ცეცხლს. რადგან ამდენი ლოცვის შემდეგაც კი ღმერთმა არ ინება ჩვენი შესმენა, უკვე იმაზე ვფიქრობდით, რომ აღარასოდეს გადმოვა ეს ცეცხლი. წინა წლებში, აქაურ ქრისტიანთა, ე.ი. ბერძენთა და სირიელთა, მცირერიცხოვნობის გამო, აუცილებელი იყო, რომ ეს ცეცხლი წესისამებრ ყოველწელს გადმოსულიყო, ხოლო თუ იგი რომელიმე წელს არ გადმოვიდოდა, წარმართები, რომლებიც ყოველივე ამას აკვირდებოდნენ, მაშინვე დახოცავდნენ ყველას“.

ამრიგად, პულხერიას მიხედვით, სასწაულებრივი ცეცხლი საჭირო იყო როგორც საშუალება, რომელიც ველურ დამპყრობებს შეაკავებდა ახალი დარბევისგან.

* * *

როგორც ზემოთ ითქვა, ჯვაროსნული ლაშქრობების შემდეგ პალესტინაში მდგომარეობა გაუარესდა. ძალადობებსა და ველურ დარბევებს დაემატა რელიგიური დაპირისპირებები, რომლებიც ასევე ხშირად მთავრდებოდა სისხლისღვრით. იმ დროიდან მოყოლებული ეს ცეცხლი იძენს სასწაულებრივ მნიშვნელობას არა იმდენად ურწმუნოთა შესაშინებლად, არამედ ერეტიკოსთა სამხილებლად. ამგვარ აპოლოგეტურ მნიშვნელობას ანიჭებს მას იღუმენი დანიელი, რომელმაც იერუსალიმი მოინახულა ჯვაროსნების ბატონობის დროს. იგი ამბობს: „ფრანკების (ე.ი. კათოლიკების, დ.თ.) კანდელები უფრო ზემოთ იყო დაკიდებული, მაგრამ არც ერთი არ აინთო“.

სულთანთა წინააღმდეგ დიპლომატიური ინტრიგებისა და რელიგიური ბრძოლების შედეგად ჩნდება ლეგენდა იმის შესახებ, თუ როგორ გამოისყიდეს სომხებმა თურქებისგან მაცხოვრის საფლავზე წმ. ცეცხლის მიღების უფლება, შესაბამისად, ჩამოერთვა რა ამის უფლება ბერძენ პატრიარქს, და როგორ გადმოვიდა უფლის ცეცხლი „სამგზის წყეულ სომეხთა შესარცხვენად“ არა მაცხოვრის საფლავზე, არამედ იმ სვეტის სიახლოვეს, რომელთანაც იჯდა და ტიროდა ბერძენი მწყემსმთავარი.

შევნიშნავთ, რომ რელიგიური და ნაციონალური ბრძოლები პალესტინაში, რომლის გამოც წმ. ცეცხლი იღუმენ დანიელის თვალში იშენს მამხილებელი სასწაულის მნიშვნელობას ზეციდან, აქტუალურია უკანასკნელ ასწლეულამდეც. როცა კაცობრიობის ზოგადმა კულტურამ, შუასაუკუნეების კულტურასთან შედარებით, უზარმაზარი ნაბიჯი გადადგა წინ, სხვათა რელიგიური შეხედულებებისადმი შეუწყნარებლობა და ფანატიზმი წმ. ადგილებში არ შემცირებულა. ეპისკოპოს პორფირი უსპენსკის დღიურებში (1853 წლის 8 მარტი) ვკითხულობთ: „კვირა. მაცხოვრის წმ. საფლავის ტაძარში წირვის შემდეგ ერთმანეთში ჩხუბი დაიწყეს სირიელებმა და სომხებმა, მერე კი სომხებმა და მართლმადიდებლებმა. ჩხუბის მიზეზი იყო მაცხოვრის საფლავის კუვუკლიაში არსებული ერთი კელია, რომელსაც სირიელები ითხოვდნენ სომხებისგან, როგორც მათი კანონიერი კუთვნილება. ჩხუბის დროს სომხებმა ვერ გაარჩიეს, ვინ ვის მხარეს იყო, ორ-სამ ჩვენიანსაც მოარტყეს და ცემა-ტყეპამ საყოველთაო ხასიათი შეიძინა. არავინ მოუკლავთ. ერთმა სომეხმა კუვუკლიის ზემოდან სკამი გადმოაგდო, საბედნიეროდ, ქვემოთ მყოფებმა შეამჩნიეს იგი და უცბად დაიშალნენ. სკამი მიწაზე დაეცა. იგი ნაწილებად დაშალეს და მისი მეშვეობით სომხებს დაუწყეს ცემა. ჩვენი პატრიარქის ნაცვალმა, მეუფე მელეტიმ ძლივს გააშველა მოჩხუბარნი, რომლის დროსაც ერთი-ორი მასაც უთავაზეს. ბოლოს, თურქი შეიარაღებული ჯარისკაცები მოვიდნენ და წესრიგი აღადგინეს“.

„მომლოცველის ჩანაწერები, 1869 წელი,“ - ვკითხულობთ: „დიდი პარასკევის საღამოს მაცხოვრის საფლავის ტაძარში საშინელი ჩხუბი მოხდა სომხებსა და ბერძნებს შორის. ბერძენი ბერი კანდელს ავსებდა ტაძრის ზღვარზე მართლმადიდებლებსა და სომხებს შორის. კიბე იდგა სომხურ ნახევარზე. ეს კიბე ბერს გამოაცალეს და იგი ყოველგვარი გრძნობის გარეშე დაეცა ძირს. იქ მყოფი ბერძნები და არაბები მას გამოესარჩლნენ და გაჩაღდა ჩხუბი. როგორც ჩანდა, ეს ჩხუბი სომხებმა განზრახ წამოიწყეს, მათ ბერძნების ცემა ჯოხებითა და ქვებითაც კი დაიწყეს. დასახმარებლად დამატებით მორბოდნენ სომხები ახლომდებარე მონასტრებიდან.

წესრიგის დასამყარებლად პირველი ჩაერია მეუფე მელეტი, რომელიც მომლოცველთათვის ცნობილი იყო თავისი პირადი ღირსებებით. იგი გაბედულად შევიდა მშფოთვარე ბრბოში და მათთვის იმის შეხსენება დაიწყო, თუ რა ადგილას იმყოფებოდნენ (ჩხუბი მიმდინარეობდა თითქმის კუვუკლიის შესასვლელთან). მოწინააღმდეგე მხარეები დაიშალნენ ხმამაღალი შეძახილებით. მიუხედავად ამისა, ისინი კვლავ დაიწყებდნენ ჩხუბს, თურქი სამხედრო პირები და კონსულები რომ არ გამოჩენილიყვნენ. ახლა უკვე დაპირისპირებამ გადაინაცვლა ხალხსა და ჯარისკაცებს შორის, რომლებიც მოჩხუბართ ტაძრიდან დევნიდნენ და აპატიმრებდნენ. ბოლოს სომეხთა პატრიარქიც მოვიდა. ერთ-ერთი სომეხი ახლომდებარე მონასტერში გაქცეულიყო დამხმარე ძალების მოსაყვანად, სადაც უთქვამს, რომ ბერძნებმა მათი პატრიარქი მოკლეს, რის შემდგომაც შეიარაღებულ სომეხთა უზარმაზარმა ბრბომ შეაღწია ტაძარში. მღელვარება შეიძლებოდა საშინელი სისხლისღვრით დამთავრებულიყო, თურქ სამხედროებს რომ არ შეეჩერებინათ ისინი.

* * *

ამით დამთავრდა ეს აყალმაყალი, რომელსაც, საბედნიეროდ, არ მოჰყოლია სასიკვდილო შედეგი, მაგრამ ტაძრიდან გამოიყვანეს რამდენიმე გასისხლიანებული და ნახევრად მკვდარი ადამიანი“.

ქრისტიანული წოდებისთვის ამ შეუფერებელ მოვლენებზე შევჩერდით იმდენად, რამდენადაც ისინი რეალურად აღწერენ ასწლეულების განმავლობაში იქ არსებულ ატმოსფეროს, უსაზღვრო ფანატიზმს, რომელშიც ინთქმება ყოველგვარი ჯანსაღი რელიგიური აზრი. ეს ფანატიკოსები, რომელთათვის წმინდა არის მხოლოდ ის, რასაც თავად თვლიან წმინდად, საკუთარ თავს თვლიან უფლის მიმართ მოშურნეებად, ძველი აღთქმისეული ელიას მსგავსად. ისინი ზეციდან ელიან გარდამომავალ მამხილებელ ცეცხლს, ავიწყდებათ, რომ სწორედ ამგვარი სურვილის გამო მაცხოვარმა მოციქულები გაკიცხა (ლკ. 9,54-56), ისინი ამ ცეცხლს იყენებენ იმისთვის, რომ უფრო მეტად გაღვივდეს არაჯანსაღი ამბიციები. ამ ფანატიკოსებისთვის, ძირითადად არაბებისთვის, რომელთაც ა. ნ. მურავევის სიტყვით, მხოლოდ „ქრისტიანის სახელი აქვთ შენარჩუნებული“, წმ. ცეცხლს გააჩნია მხოლოდ სამკითხაო საშუალების მნიშვნელობა. როგორც პროფ. ოლესნიცკი ამბობს, ეს ქრისტიანები „ცეცხლის ფერში, სიმკვეთრესა და სხვა გარემოებებში ხედავენ ბედნიერი თუ უბედური, ნაყოფიერი თუ უნაყოფო, მშფოთვარე თუ მშვიდობიანი წლის ნიშნებს“ და ასევე ძალიან სურთ „პირადად ამოიკითხონ საკუთარი ბედი წმ. საფლავის გრაგნილთა მიხედვით“.

აღნიშნული ცეცხლის მოლოდინში ზოგი იწყებს ტაძრის სიწმინდისთვის შეუფერებელ ხმაურს, აქებს რა საკუთარ რწმენას, სხვაგვარად მორწმუნეებს მიმართავს შემდეგი შეძახილებით: „ჩვენი მართლმადიდებლური რწმენა ჯობია სომხებისას და ფრანკებისას...“, „ებრაელებო, თქვენი დღესასწაული ეშმაკის დღესასწაულია, ჩვენი დღესასწაული კი ქრისტეს დღესასწაულია“. სხვები კი, პროფესორ დმიტრიევსკის სიტყვებით, „რომლებიც უფრო მეტად ეგზალტირებულნი და აღგზნებულნი არიან, „წმ. ცეცხლს“ ადებენ შუბლს, ხელს, მკერდს...“ ეს უფრო მეტად წარმართული, ვიდრე ქრისტიანული სურათი, ქრისტიანულად განწყობილ მომლოცველს საგონებელში აგდებს. ქრისტიანები ახლა ნივთიერ ცეცხლს ეძებენ წმ. საფლავზე, თითქოს უკმაყოფილონი არიან იმ ღვთაებრივი ნათლით, რომელიც ასე უხვად არის გადმოღვრილი წმ. წერილში. რამდენადაც დიადი და წმინდაა მართლმადიდებლურ სამყაროში უწყება წმ. ცეცხლის შესახებ, იმდენად მძიმე და დამთრგუნველია ის სანახაობა, რომელიც იერუსალიმში ამ დროს იმართება.

შეიძლება ვინმემ დასვას კითხვა: რა დამოკიდებულება აქეთ პალესტინელ იერარქებსა და თვით იერუსალიმის პატრიარქს? ამ კითხვაზე ჩვენ პასუხს ვპოულობთ ზემოთ ნახსენებ ეპ. პორფირის დღიურში. მოჰყავს საუბარი ფილადელფიის ეპისკოპოს დიონისესთან (მოგვიანებით ბეთლემის მიტროპოლიტი), რომელშიც ეს უკანასკნელი ჰყვება წმ. ცეცხლის ანთების მეთოდზე. ეპ. პორფირი წერს: „ყვებოდა რა ამას, მიტროპოლიტმა აღიარა, რომ ერთი მხოლოდ ღმერთისგან შეიძლება ველოდოთ ამ სათნო ტყუილის შეწყვეტას. მისთვის ცნობილი მეთოდებითა და გზებით იგი თავად შეაგონებს და დაამშვიდებს ხალხს, რომელსაც ახლა დიდი შაბათის ცეცხლის სასწაულებრიობის სჯერა. ჩვენთვის შეუძლებელია ადამიანთა გონებებში ამ გადატრიალების მოხდენის დაწყებაც კი, რადგან ამის გამო მაცხოვრის საფლავთან ნაკუწებად გვაქცევენ“.

ნათელია, რომ ოდესღაც არ მიეცა ხალხს დროული და ენერგიული ახსნა-განმარტება წმ. ცეცხლის ტრადიციის ჭეშმარიტი მნიშვნელობის შესახებ, შემდგომში უკვე ვეღარ შეძლეს ამის გაკეთება ბნელი მასების ფანატიზმის მიერ სულ უფრო ზრდადი ობიექტური პირობების გამო. მათ ისღა დარჩენიათ, აღასრულონ ეს წესი და დადუმდნენ, ანუგეშებენ რა საკუთარ თავს იმით, რომ ღმერთი მისთვის „ცნობილი მეთოდებითა და გზებით თავად შეაგონებს და დაამშვიდებს ხალხს“.

(შემოკლებული თარგმანი)

უახლესი ისტორია

მიტროპოლიტი შიო ავალიშვილი (1909-1991)

დაიბადა 1909 წელს ხარაგაულში. ბავშვობა გაატარა ამავე რაიონის სოფელ ხორითში. 1924 წელს, 15 წლის ასაკში გახდა ზესტაფონის სისხლიანი მოვლენების მომსწრე. 1926-1927 წლებში შეუერთდა ქართველ სოციალ-დემოკრატებს. შემდგომში არ გაწევრიანებულა არც ერთ პარტიასა თუ დაჯგუფებაში. 1928-1929 წლებში გაიარა სასკოლო პროგრამა. 1929 წლის ზაფხულში დააპატიმრეს და გადაასახლეს ციმბირში. 30-იან წლების შუა ხანებში დაბრუნდა საქართველოში. ამავე პერიოდში გაიქცა ირანში, რადგან დახვრეტა ემუქრებოდა.

1949 წელს მეორედ დააპატიმრეს. გარკვეული პერიოდი იმყოფებოდა რუსთავის ციხეში, შემდეგ გადაასახლეს ყაზახეთში. 1965 წელს პატიმრობა შეუცვალეს თავისუფალი დასახლებით ყაზახეთშივე. 1970-იან წლების დასაწყისში, როდესაც თავისუფალი დასახლების ვადა გაუვიდა, დარცა ყაზახეთში. 1975 წელს დასახლდა სოხუმში. რეგულარულად ესწრებოდა წირვას, დაიწყო ბიბლიის თარგმნა ძველი ქართულიდან. დაუახლოვდა ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლით ილია შიოლაშვილს. გადაწყვეტილი ჰქონდა ბერად აღკვეცა და მონასტერში ცხოვრება (ციმბირში ყოფნისას სოფლის მღვდლობაზე ოცნებობდა). მიტროპოლიტმა ილია შიოლაშვილმა აღკვეცა ბერად, შემდეგ აკურთხა დიაკონად, მღდვლად და აღიყვანა არქიმანდრიტის ხარისხში.

1978 წლის 27 ივლისს ხელდასხმულ იქნა ეპისკოპოსად. 1979 წლის 30 სექტემბერს კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II-მ აღიყვანა მიტროპოლიტის ხარისხში. 1978-1979 წლებში იყო პატრიარქის ქორეპისკოპოსი. მოღვაწეობდა ქუთაის-გაენათისა და ბათუმ-შემოქმედის ეპარქიებში. 1985 წელს იძულებული გახდა გასულიყო პენსიაზე. სიცოცხლის ბოლო წლები გაატარა თბილისში. გარდაიცვალა 1991 წლის 25 მარტს. დაკრძალულია სიონის საკათედრო ტაძრის ეზოში.

მიტროპოლიტი შიო ავალიშვილი (1909-1991)
სტილი დაცულია

საბოლოო წერილი

უპირველესად ის გვინდა მოგახსენოთ, რომ ამ წერილს ჩვენ მივაწვდით ყველა დაინტერესებულ ქართველს, რამდენადაც კი შევძლებთ მის გამრავლებას.

თქვენს მოსაზრებას, რომ „ეკლესიის საიდუმლოებანი არ უნდა გავიდეს ეკლესიის გარეთ“ ჩვენ არ ვიზიარებთ. არ ვიზიარებთ იმიტომ, რომ გარდა ქრისტიანული დოგმატიზმით დაწესებული შვიდი საიდუმლოისა ეკლესიაში სხვა საიდუმლო არ არსებობს და არც უნდა არსებობდეს.

ეკლესიაში არაფერია საიდუმლო და დაფარული არც ხელისუფლების ორგანოებისათვის და არც ხალხისათვის. ამიტომ ჩვენს მოქმედებაში არაფერი არაა დამალული. ჩვენ ყველაფერს ვაკეთებთ ღიად და ყველასათვის გასაგებად. ღრმად ვართ დარწმუნებული, რომ ყოველივე, რასაც ვაკეთებთ და ვცდილობთ გავაკეთოთ, უაღრესად სამართლიანია, დროულია და აუცილებელია საქართველოს ეკლესიისა და ქართველი ერისათვის, ყველასთვის ერთად - მორწმუნეთათვის და არამორწმუნეთათვის.

აქ ხაზი უნდა გაესვას იმას, რომ ეკლესიისათვის, ჩვენთვის და, ვფიქრობ, პირადად თქვენთვისაც უმჯობესი იქნებოდა არ დაგვჭირვებოდა ამ წერილის დაწერა. მაგრამ ვინაიდან თქვენ ეს არ ინებეთ, ჩვენც მივყევით მაღალი ღვთის შთაგონებას და ვწერთ ამ წერილს არა ჩვენი ნებით, არამედ ღვთის ნებითა და მოწყალებით.

ღმერთმა დაგვიფაროს, რომ ჩვენ თქვენ რაიმე გასწავლოთ. გვინდა მხოლოდ გაუწყოთ ჩვენი აზრი და შეხედულება აქ მოხსენებულ საკითხებზე, პირდაპირ და დაუფარავად. და ეს პირდაპირობა სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ თითქოს არად ვაგდებდეთ თქვენს მაღალ პატივსა და ღირსებას. რასაც გაუწყებთ და მოგახსენებთ, ქრისტიანულმა სიკეთემ სიყვარულის სიმაღლიდან უნდა დაინახოს, განსაზღვროს და აღიაროს.

ჩვენ არ ვიცით, როგორ განმარტავს ლექსიკონი სიტყვას პატრიარქი; არც მიგვიმართავს ენციკლოპედიისათვის; კიდეც რომ მიგვემართა, გვჯერა, ვერ გასცემდა იგი პასუხს ჩვენს კითხვას. ჩვენ ჩვენს გულს ვკითხეთ და გონებას.

პატრიარქობა პატივია ღვთაებრივი, რომლის ბადალი არ არსებობს ცისქვეშეთში. ამ პატივს საფუძვლად უდევს არა ერთი ღვთის კურთხევა: თავმდაბლობა, რომელმაც ღმერთის ხელებით ფეხები დაბანა მოციქულებს დიდ ხუთშაბათს; ანდერძი დაატოვებინა დავით აღმაშენებელს, დაემარხათ გელათის კართან, რათა იქ მოსულ ქართველ ხალხს ფეხი დაედგა მიწაში მყოფი მისი მდუმარე გულისათვის. მაშასადამე, თავმდაბლობა არის პირველი ასო პატრიარქობისა.

მეორე ასო პატრიარქობისა არის ის დიდი სიწმინდე, რომელიც ეკლესიაში უნდა სუფევდეს პატრიარქის მოღვაწეობით. არ შეიძლება ესკლესიაში არსებული ბიწიერების გამართლება. ეკლესიის მსახურთა შორის რომ სიწმინდე უნდა სუფევდეს, ეს დოგმა არის სულიერი ჩვენი ცხოვრების. ვინც უარყოფს ამ ჭეშმარიტებას, იგი უარყოფს თვით ღვთაებას და მის დიდებას.

მესამე ასო პატრიარქობისა ეკლესიის მსახურთა სულიერი აღზრდაა. სულიერად დაბლა მყოფი სამღვდელო პირი ვერ წარუძღვება თავის მრევლს და ეკლესიას. შეუძლებელია ეკლესიაში იყოს სიკეთე და წესიერება, თუ მას არ ემსახურებიან კეთილი და გულით წმიდა შვილები ღვთისა. ეკლესიის ყველა მსახური უნდა იდგეს პატრიარქის უნათლეს მადლს შეფარებული და უნდა გრძნობდეს პასუხისმგებლობას თავის სიტყვისა და საქმის გამო.

მეოთხე ასო სიტყვისა „პატრიარქი“ არის ზრუნვა ერის სულიერ აღზრდასა და ამაღლებაზე. თუ პატრიარქი ივიწყებს ამას და ცდილობს ერს თავი შეაყვაროს თილისმობითა და ყალბი პათოსით, იგი ივიწყებს ღვთიურ საქმეს, მასზე მინდობილს და პირად განდიდებას ეძლევა.

მეხუთე ასო, რომელიც ავსებს სახელს დიდებულს, არის საეკლესიო სამეურნეო საქმიანობა. ხალხისგან შემოწირულ ფულს და ქონებას გზა უნდა მისცეს პატრიარქმა აზრიანი და წესიერი; მომჭირნეობამ და ზომიერებამ უნდა განსაზღვროს შემოსავლის მართებული გამოყენება; მრავალ მეტნაკლები მნიშვნელობის სამეურნეო საქმეს პატრიარქის მშვიდმა გონებამ უნდა მისცეს გზა და მიმართულება.

მეექვსე ასოდ ჩვენ გვესახება მომავალი სამღვდელო დასის სწავლა და არზრდა. ჩვენი პატარა სემინარია დიდ მომავალს უნდა ამზადებდეს ჩვენი ეკლესიის სულიერი ცხოვრებისათვის. ამ საქმის განუზომელი მნიშვნელობა განმარტებას არ საჭიროებს.

მეშვიდე ასო საეკლესიათაშორისო საქმეებს განეკუთვნება. საეკლესიათაშორისო ურთიერთობაც, რა თქმა უნდა, პატრიარქის ნათელმა გონებამ უნდა მართოს. მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს როდი ქმნის მზიან ამინდს ეკლესიის შიდა ცხოვრებაში. ამიტომ, დილით გაღვიძებული ეკლესია ჯერ უნდა რწყავდეს შიდა ცხოვრების ბაღს და შემდეგ კი აგზავნიდეს სხვათა მილოცვებს და მისალმებებს.

მერვე ასო სიტყვისა „პატრიარქი“ არის საეკლესიო სამართალი. თუ ეს ასო ამოშლილია ამ სიტყვიდან, გაუგებარი ხდება ეს სიტყვაც და ეკლესიის საქმიანობაც; უპასუხისმგებლობა, ქაოსი, თვითნებობა და ათასგვარი გაუგებრობა დაეუფლება ეკლესიას. საეკლესიო სამართალი სისხლის სამართლის იდენტური არ არის. საეკლესიო სამართალი მადლცხებული ჭურჭელია, რომელიც იტევს ცისა და მიწის ჭეშმარიტებას ჩვენთა სურვილთა და საქმეთა გამოსაჩენად, დაავადებულ სულთა და ხორცთა განსაკურნებლად.

მეცხრე ასო სიტყვისა „პატრიარქი“ არის საეკლესიო დებულება. დებულების გარეშე ან მოძველებული დებულებით საქმიანობა ბნელში ხელის ფათურს ნიშნავს და ამ გზით მიმავალი პატრიარქი ჩამორჩება მზეს და ცხოვრებას. ძველი ახალმა უნდა შეცვალოს და მაშინ ივლის რჩეული აღმავლობის გზით, მზის ნათლისა და ვარსკვლავებისაკენ.

ჩვენ ამოვწურეთ სიტყვის „პატრიარქი“ ყველა ცხრა ასო. მაგრამ არ გვითქვამს, რომ მას გვირგვინი ადგას ხელთუქმნელი, ფასუთქმელი. ეს გვირგვინი გამოძერწა ქრისტიანულ საუკუნეთა დინებამ: დევნამ, მოწამეობამ, მოთმინებამ, გამჭრიახობამ, სიბრძნემ და განსჯამ, გულმართლობამ... უნდა ახსოვდეს ამ გვირგვინის მატარებელ კაცს - პატრიარქს, რომ მარადიულობის მსახურია იგი.

ბევრი რამ ნახა საქართველოს ეკლესიამ წმინდა ნინოდან ჩვენს დრომდე. ჩვენ კაცს ველოდით - ღმერთისა და ერის რჩეულს; სულიერ მამას... და სწორედ ამ დროს თქვენ წარსდექით ჩვენი ერისა და ეკლესიის წინაშე იმ რჩეულ კაცად, ვისაც ელოდა სული ჩვენი სასოებისა. ეს არც შემთხვევითი ყოფილა და არც მოულოდნელი: თქვენ გიცნობდათ ერიც და ეკლესიაც, თქვენ გიცნობდათ ქრისტიანული დიდი სამყარო. ეს ნაცნობობა და ავტორიტეტი განაპირობა თქვენმა სასულიერო განსწავლულობამ, თქვენმა ხანგრძლივმა მონაწილეობამ სხვადასხვა საეკლესიათაშორისო კონფერენ-ციებსა და ფორუმებში, თქვენმა თავმდაბალმა საეკლესიო მოღვაწეობამ. სულიერ მამად თქვენს მოვლინებას ხალხი აღტაცებით შეხვდა. მეხსიერებამ ჩვენი დროის მატიანესამ შემოინახა და ფირზედაც აღბეჭდა ჩვენი ცხოვრების ის დღეები. 1977 წლის დეკემბრის დღეებს, ცივს და სუსხიანს, მაინც მზე ადგა, იმედების მანათობელი. მოხდა თქვენი ჯერ არჩევა, შემდეგ კი კურთხევა და აღსაყდრება საქართველოს უძველეს საპატრიარქო ტახტზე. ჩვენი მცხეთა, ჩვენი პატარა იერუსალიმი მოწამე იყო იმ დღეების, იმ აღტაცების. ვით დაჭრილებს ანკარა წყალი, ისე სწყუროდა ხალხს თქვენი ნახვა, თქვენს საპატრიარქო გვირგვინზე თვალის შევლება. რა სწყუროდა ხალხს? ყოველივე ის, რაც ჩამოვთვალეთ ამ წერილის დასაწყისში და კიდევ ის, რაც ვერ ჩამოვთვალეთ. გაიარა იმ დღეებმა, იმედებისა და აღტაცების ზეიმით სავსემ, მიწყნარდა მღელვარება სიხარულისა. დაიწყო შრომა, მოქმედება, მიწერ-მოწერა, ნახვა, გაცნობა და ყველაფერი, რაც ამყარებს წესრიგს საქმიანს; დაუახლოვდნენ საპატრიარქოს მეცნიერები, ხელოვანნი - ყველა, ვისაც სწყუროდა ეკლესიის აღორძინება და აღმასვლა; პირველივე პერიოდიდან თქვენ შეუდექით სინოდის გაფართოებას; ხელდასხმულ იყვნენ ახალი ეპისკოპოსები; პირველ რიგში ცხუმ-აფხაზეთის ეპისკოპოსი ნიკოლოზ მახარაძე და ჭყონდიდელი ეპისკოპოსი იოანე ანანიაშვილი. ამ ხელდასხმამ ხალხში თავიდანვე დიდი მითქმამოთქმა გამოიწვია, ვინაიდან ხალხი, სამღვდელონიც და საერონიც, ამ პირებს ჯერ კიდევ ეკლესიაში მოსვლამდე იცნობდნენ, როგორც აშკარა მამათმავლებს. აქვე უნდა აღინიშნოს ერთი ფაქტი: ნიკოლოზ მახარაძე და ექვთიმე კოჭლამაზაშვილი თქვენ სემინარიიდან წამოიყვანეთ და მღვდლებად აკურთხეთ სოხუმში, ჯერ კიდევ 1976 წელს, როდესაც თქვენ ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი იყავით. ეს დეტალები ქართველ ხალხს არ გამოპარვია. მაგრამ ხალხი თქვენ გენდობოდათ და უყურებდა, თუ რა გამოვიდოდა ამ ამბებიდან. ხალხს შეეძლო ეფიქრა, რომ თქვენ, როგორც მწყემსმთავარმა, აპატიეთ მათ წარსული შეცოდება იმ პირობით, რომ აღარ ჩაიდენდნენ ასეთს. თუმცა ისინი აშკარად, მოურიდებლად მამათმავლობდნენ კურთხევის შემდეგაც. მაგრამ ამაზე ქვემოთ ვილაპარაკოთ.

ვიმეორებ, ხალხი თქვენ სრული ნდობით გიყურებდათ. ხალხი იმდენად იყო დაჯერებული თქვენში და იმდენად სცემდა პატივს თქვენს მოღვაწეობას, რომ დიდი მეცნიერი აკაკი შანიძე თავის ქალიშვილთან, მზექალასთან ერთად თქვენს რეზიდენციაში გეახლათ. საპატრიარქოს საქმიანობა იმთავითვე დუღდა: მოდიოდნენ უცხოელი სტუმრები, უცხოეთში იგზავნებოდა საქართველოს ეკლესიის დელეგაციები, იმართებოდა მიღებები, ბანკეტები და ბევრი საინტერესო შეხვედრები; გამრავლდნენ მქადაგებლები და გახშირდა ქადაგებები, მაგრამ უმთავრესად მხოლოდ სიონის ტაძარში. თავიდანვე შეიმჩნეოდა, რომ საშინაო საქმეებიდან თქვენი ყურადღება ეკუთვნოდა მხოლოდ სიონს, მაგრამ მაშინ ვერავინ ხვდებოდა, თუ რატომ იყო ასე.

გაიარა 1978-79 წლებმა. ბევრი რამ მოხდა ამ ორ წელიწადში, მაგრამ ჩვენ ამ ფაქტების ჩამოთვლას არ მივყვებით. ამჟამად ჩვენთვის მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ იმას, რომ საქართველოს ეკლესია განსაცდელშია!

ჩვენ თქვენთვის წარდგენილ წინა თხოვნაშიც ჩავწერეთ ეს სამსიტყვიანი საშინელება, მაგრამ თქვენ არც კი იკითხეთ, რა იყო ეს განსაცდელი. რატომ? რატომ არ მოგვთხოვეთ პასუხი ჩვენს მიერ გამოთქმულ ფორმულაზე? რატომ არაფერი არ იკითხეთ?

იმიტომ, რომ თქვენ განუზომელ განდიდებას იყავით მიცემული (რასაც ჩვენ ქვემოთ დავასაბუთებთ) და როდესაც სინამდვილის პირისპირ აღმოჩნდით, შეგეშინდათ თვალებში შეგეხედათ მისთვის და მოგესმინათ ამ განსაცდელის შესახებ. განსაცდელი კი დღითიდღე მწვავდება, რადგან თქვენ, განდიდების მანიით შეპყრობილს გინდათ, ცრუმეტყველება გეხვიოთ გარს; გინდათ გესმოდეთ, რომ აყვავდა არნახულად საქართველოს ეკლესია. მაგრამ ჩვენ, ხუთმა მღვდელმთავარმა ვეღარ გამოვიჩინეთ ეს ცრუმეტყველება და თქვენი აშკარა მტრობა და სიძულვილი დავიმსახურეთ. რატომ? რა მოხდა? მოხდა დიდად სამწუხარო და სამარცხვინო ამბავი: მამათმავლები მომრავლდნენ ჩვენს ეკლესიაში. და არა თუ მარტო მომრავლდნენ. მათ დაიმსახურეს გაბატონებული მდგომარეობა და თქვენი აშკარა მფარველობის ქვეშ ეწეოდნენ თავიანთ სოდომურ ცოდვას. სამღვდელონიც და საერონიც აღშფოთებულნი იყვნენ ამ მოვლენით, მაგრამ საერონი ერთმანეთში მითქმამოთქმით იქარვებდნენ აღშფოთებას, ხოლო სამღვდელონი, თქვენი მუშაობის მეთოდებით დაშინებულნი, ხმის ამოღებას ვერ ბედავდნენ. მიტროპოლიტმა შიო ავალიშვილმა 1980 წელს გაბედა და მოგახსენათ: „თქვენო უწმიდესობავ, თქვენს მოღვაწეობას ხარვეზად დააჩნდება ის, რომ საქართველოს ეკლესიის შინაგან სიწმინდეზე არ ზრუნავთ“. თქვენ სახის ფერის შეცვლამდე გაგაჯავრათ ამ შენიშვნამ და მას მხოლოდ თქვენი უკმეხი პასუხი მოჰყვა. მამათმავლების „საქმიანობა“ კი იქამდე მივიდა, რომ მიტროპოლიტი ნიკოლოზ მახარაძე მამათმავლობისათვის ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიიდან გამოაძევეს. თქვენ კი ქუთაისის ეპარქიაში გადმოიყვანეთ იგი, ხოლო 74 წლის მიტროპოლიტი შიო, რომელიც ამ დროს ქობულეთში ისვენებდა, გადაიყვანეთ ბათუმში. თქვენი „შეფობის“ ქვეშ მყოფმა ნიკოლოზ მახარაძემ სოხუმიდან ქუთაისში ჩამოიყვანა თავისი „შეყვარებული“ მამაკაცები და შეუდგა თავისი „მოვალეობის“ შესრულებას. მის ურიცხვ უტიფრობას და თავხედობას შედეგად მოყვა ის, რომ ხალხმა საჩივრების წერა დაიწყო. თქვენც მარტო ერთ დღეს შემოსული ექვსი საჩივარი თავად ნიკოლოზს გადაეცით, ალბათ „ზომების“ მისაღებად. არ გასულა დიდი დრო და მიტროპოლიტი ნიკოლოზ მახარაძე მეორე პანაღიით დააჯილდოვეთ და ასე შეეცადეთ თქვენი ნებითა და უფლებამოსილებით დაგეთრგუნათ ხალხის ნება. უნდა ვთქვათ პირდაპირ და სამართლიანად: თქვენ თქვენი მოქმედებით ტალახი ესროლეთ სახეში ქართველ ხალხს და საქართველოს ეკლესიის წმიდა გუმბათს. გეგონათ, თქვენი შეუზღუდავი ძალაუფლება ჩააჩუმებდა მომჩივნებს და საბოლოოდ მორწმუნე თუ არამორწმუნე ქართველი ხალხი შეეგუებოდა ეკლესიაში შემოტანილ მამათმავლობასა და სხვა გარყვნილებას. მაგრამ არ დაწყნარდნენ მომჩივნები და ჩვენ, მღვდელმთავრებს დაგვიწყეს საჩივრების წერა, აგვავსეს საყვედურებით, რომ ვითმენთ ამ საშინელებას და ხმას არ ვიღებთ. ავწონდავწონეთ შექმნილი ვითარება ხუთმა მღვდელმთავარმა, დავწერეთ თხოვნა თქვენს სახელზე და მოგართვით 1982 წლის 10 დეკემბერს. ჩვენ თქვენთვის არ გვიკადრებია რაიმე ულტიმატუმის წამოყენება, არამედ გთხოვეთ მოცემული საკითხის განხილვა საქართველოს საეკლესიო დებულების მე-19 მუხლის თანახმად.

იმ დღიდან თქვენი გული და გონება აღივსო ჩვენდამი მტრობითა და სიძულვილით და შეუდექით ამ მტრობისა და სიძულვილის პრაქტიკულ განხორციელებას. ჩვენთვის პასუხის გასაცემად თქვენ აირჩიეთ არაქრისტიანული გზა, მიხვეულ-მოხვეული, არაპირდაპირი: ჯერ გამოგვიცხადეთ, რომ ამ საკითხთა შესახებ უნდა მოლაპარაკებოდით რელიგიის საქმეთა რწმუნებულს და დაგერეკათ მოსკოვში; სამი დღის შემდეგ გვითხარით, რომ ყოველივე გადაწყვეტილია და მამათმავლები განიდევნებიან ეკლესიიდან; ხოლო ხუთი დღის შემდეგ გამოგვიცხადეთ, რომ ჩვენი თხოვნა უყურადღებოდ იქნა დატოვებული. მოგებულ დროში დარაზმეთ მამათმავლები, მიეცით მითითება თქვენს ძმას, ვიქტორ შიოლაშვილს, რომ დაერაზმა ჩვენს წინააღმდეგ 5-6 მოხულიგნო დედაკაცი სიონის მრევლიდან. ჩვენ იძულებული გავხდით შეგვეწყვიტა საპატრიარქოში სიარული და ავრიდებოდით თქვენს პროვოკაციებს. ყველა ჩვენი საწინააღმდეგო მტრული პროვოკაცია და გამოხტომა, რაც მოაწყვეს მამათმავლების ეპარქიებ-ში და შიოლაშვილების საპატრიარქოში, აღწერილი გვაქვს ადრინდელ თხოვნაში, ამიტომ ამ საქმეზე აღარ გავაგრძელებთ ლაპარაკს.

გაინაღდეს რა თქვენი თავგამოდებული მფარველობა, მამათმავლები განაგრძობდნენ თავიანთ აღვირახსნილობას და აჩანაგებდნენ ეპარქიებს. მიტროპოლიტი ნიკოლოზ მახარაძე არ ერიდება ხულიგნობას და ნარკოტიკების სპეკულიანტებთან კავშირსაც კი. ამას წინად მას მასწავლებელი ქალის გალანძღვისათვის ხელწერილი დაადებინეს ქუთაისის მილიციაში, ხოლო მასთან გარყვნილებით კავშირში მყოფ ვინმე მაიზერას დიდძალი ოპიუმი აღმოუჩინეს და პატიმრობაში იმყოფება. ასეთი ამბების ფონზე არაფრით არ ქრება საქართველოს ეკლესიის კარიბჭიდან წარწერა ვაი რა განსაცდელშია საქართველოს ეკლესია და რა მოელის მას?!

თქვენ, ბატონო პატრიარქო, თქვენი პატრიარქობის დასაწყისიდანვე შეუდექით ახალგაზრდა სამღვდელოების გამრავლებას და ეს ახალგაზრდა სამღვდელოება ხედავს, რომ თქვენ ხელს აფარებთ გარყვნილებას. თუმცა მამათმავლები მათ სძულთ, სამაგიეროდ უყვართ ლამაზი ქალები, უშაქრო ღვინო, ყომარბაზობა, ნადირობა და სხვა ასეთები.

ჩვენ არ გიზრახავთ, რომ სამეურნეო საკითხები არ გესმით; არ გქონიათ შემთხვევა ჩასწვდომოდით, თუ რა არის არისტოტელეს „ოიკოს“ და „ნომოს“ - საამისო არც განათლება მიგიღიათ და არც პრაქტიკული ცხოვრება გაგივლიათ. უბედურება იმაშია, რომ გინდათ, ყველაფერი თქვენი ხელიდან და თქვენი თავიდან გამოდიოდეს. ამის გამო სულიერი თანაძმობიდან თქვენ ვერ იტანთ საქმის მცოდნე ადამიანებს, თქვენ გაღიზიანებთ აქტიურად მოსაქმე კაცი. თქვენ უფრო მშვიდად ეგუებით იმას, რომ უქნარა და მძინარა კაცი იჯდეს ადგილზე, ვიდრე გამჭრიახი, კარგი მცოდნე და უნარიანი მოღვაწე. ამის გამო თქვენი პატრიარქობის დასაწყისიდანვე არეულია საქართველოს ეკლესიის სამეურნეო საქმეები. საქმის ნათელსაყოფად საკმარისია ასეთი მარტივი გაანგარიშებაც კი: 1978 წლის დამლევს, იმ დროს, როდესაც მიროპოლიტი შიო ავალიშვილი იყო ქორეპისკოპოსად, საპატრიარქოს საქართველოს სახბანკში ანგარიშზე ჰქონდა ორნახევარი მილიონი მანეთი; განვლილ ოთხნახევარ წელში შემოვიდოდა დაახლოებით ამდენივე. დღეს ამ თანხიდან აღარაა არაფერი. ქაოსმა ჩაყლაპა ხუთი მილიონი მანეთი და სადღაც ნისლს იქით იხედება მხოლოდ თქვენი საზაფხულო რეზიდენცია მარტყოფში. ჩვენ კი საპატრიარქოს კარიბჭეზედაც დაგვრჩა გონებისმიერი წარწერა: ვაი რა განსაცდელშია საქართველოს ეკლესია და რა მოელის მას?!

მიმბაძველობის ფასი საყოველთაოდ ცნობილია. თქვენ კი ჩვენს მეზობლად მყოფ კათალიკოს - პატრიარქს ბაძავთ და არ გინდათ ანგარიში გაუწიოთ იმას, რომ იმ მეზობელს მარტო ამერიკაში აქვს 120 ეკლესია. ამ ეკლესიებიდან ირიცხება დოლარები ჟენევის ბანკში. ჩვენი ეკლესიის მატერიალური ბაზა კი ძალიან ღარიბია. სავალალოა ჩვენი ეკლესიების სიმცირე და ეს მცირედნიც არის შეუკეთებელი და სამარცხვინო მდგომარეობაში. ასეთ პირობებში მიმბაძველობა, რაღაცეების უთავბოლო შენება და ხუთი მილიონის უანგარიშოდ აორთქლება უდიდესი დანაშაულია ღვთისა და ერის წინაშე. თქვენ მიმბაძველობა გამოიჩინეთ თქვენი პატრიარქობის დასაწყისშივე, როდესაც განაცხადეთ, რომ ვატიკანს მსოფლიოში უდიდესი მუზეუმი აქვს და საქართველოს ეკლესიამაც უნდა შექმნას თავისი მუზეუმიო. ამ განცხადების შემდეგ თქვენი უშუალო მითითებით დაიწყო მოსახლეობიდან ყანწების, ხანჯლების და სხვა ათასგვარ უცნაურობათა ძალიან მაღალ ფასებში შესყიდვა და სეიფებში შელაგება. ვიქტორ შიოლაშვილი, ცხადია, თქვენი ძმაა. მაგრამ ვინ არის იგი საქართველოს ეკლესიისთვის? სჭირდება თუ არა იგი საქართველოს ეკლესიას? პასუხი უდავოა: ის შვილია საქართველოს ეკლესიისა, მაგრამ მის მოღვაწეობას ეკლესია არ საჭიროებს. საქართველოს ეკლესიამ და ქართველმა ხალხმა თქვენ აგირჩიათ პატრიარქად, თქვენი ძმა კი არაფერში აურჩევიათ. დღემდე არ ვიცით, თუ რა თანამდებობაზეა იგი გაფორმებული საპატრიარქოში. ვიცით მხოლოდ ის, რომ იგი უბოროტესად იყენებს თავისი ძმის მაღალ მდგომარეობას, მოურიდებლად ერევა საპატრიარქოს ყოველგვარ, განსაკუთრებით სამეურნეო საქმიანობაში. იგი იმდენად მოურიდებელია, რომ მღვდელმთავრების საქმეებშიც ერევა და ჭკუას ასწავლის მათ. როგორც თქვენ, ისე თქვენს ახლო ნათესავებს საქართველოს ეკლესია მიგაჩნიათ თქვენს საგვარეულო საკუთრებად. როგორც კი შეამჩნევთ, რომ ვინმეს არ მოსწონს ეკლესიისადმი თქვენი ასეთი დამოკიდებულება, მაშინვე იწყება ნერვიულობა, დაძაბულობა, ჭორაობა და მოუსვენარი ფუსფუსი. საკმარისი იყო მოგვეტანა თქვენთან თხოვნა მამათმავლების შესახებ, რომ დიდუბის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარში ბუჰღალტრად მომუშავე თქვენს დას შეეწყვიტა ჩვენთან მისალმება და ლაპარაკი. როგორც ძველი მემამულე არ ინდომებდა, რომ ვინმე ჩარეულიყო მისი მამულის საქმეებში, ასევე თქვენ და თქვენიანები ვერ იტანთ, რომ ვინმემ გამოიჩინოს საქართველოს ეკლესიისადმი რაიმე დაინერესება. ქართველი ხალხი - როგორც სამღვდელონი, ისე საერონი - აღშფოთებულია ამის გამო. აქედან დასკვნის გამოტანა ადვილია: თქვენი ოჯახის ყველა წევრი, ვისაც სამღვდელო ხარისხი არ აქვს, უნდა განთავისუფლებულ იქნას ეკლესიაში მუშაობისაგან.

საქართველოს ეკლესიამ ბევრი რამ განიცადა წარსულში და დღეს სრულებით არაა იმის პირობები, რომ უსამართლობა ყვაოდეს ჩვენს ეკლესიაში. თქვენ ჩვენი ეკლესიის სულიერი და მატერიალური მართვა მამათმავლებსა და ვიქტორ შიოლაშვილს მიანდეთ, თავად კი უზენაესი ზედამხედველის მანტია მოიხურეთ და თქვენგან განსახვავებულად მოაზროვნე სამღვდელოებასთან ლაპარაკსაც კი არ კადრულობთ. არ გინდათ შეეგუოთ იმას, რომ ეკლესია ხალხს ეკუთვნის, ქართველ ხალხს, ყველას ერთად, მორწმუნესა და არამორწმუნეს. მალე ექვსი წელი შესრულდება, რაც თქვენ აღსაყრდით საქართველოს საპატრიარქო დიდებულ ტახტზე. მარადისობისათვის ეს სქვსი წელი ალბათ არის რაღაც, მაგრა რა - ვერ მიწვდება ამას ჩვენი გონება; ალბათ რაღაც უმნიშვნელოზე კიდევ უფრო ნაკლები. ადამიანთა სიცოცხლისათვის კი ექვსი წელი ნაღდი ექვსია, რომლის მანძილზე ბევრი რამ შეიძლება გაკეთებულიყო, მაგრამ არ გაკეთებულა თითქმის არარა. რეზიდენცია გაკეთდა მხოლოდ სოფელ მარტყოფში, თქვენი საზაფხულო რეზიდენცია და თქვენ მოგახმაროთ იგი გამჩენმა. არ გამადლით, არც გეცილებით, არც შეგვშურს, იცოდეს ღმერთმა. ისიც გაკეთდა, რომ ახალგაზრდა მღვდლები გამრავლდა; გამრავლდა ცხვრის ფარა. მაგრამ უმწყემსოდ მყოფნი დატოვო მგლების შესაჭმელად, ანდა მგლებად გარდასაქმნელად?

უპატრონობა...

წყეული უპატრონობა...

ჩვენი მღვდლები, ახალგაზრდები...

შევასწავლეთ სახარების მხოლოდ წაკითხვა და გავუშვით ღვთისა და ბედის ანაბარა. აი, რა მოგვცა ამ ექვსმა წელმა. მოცემა კი ბევრის შეეძლო, ძალიან ბევრის. რომ ყოფილიყო ჩვენი პატრონი არა სიამაყე და განდიდება, არამედ მამა ჩვენი ძმობისა და სიყვარულის; არა მონური მორჩილება, არა დუმილი სიმართლის ნაცვლად, არამედ მეტყველება სიმართლისა. სიტყვა “მორჩილება ბევრს სწორად არ ესმის. მორჩილება მონობას არ ნიშნავს. მონობა დამყარებულია ძალადობაზე, მორჩილების საფუძველი კი ღვთაებრივი სიყვარულია. სადაც არაა ღვთაებრივი სიყვარული, იქ მონობას ნათლავენ მორჩილებად. მაშასადამე, მორჩილად ყოფნა იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ სიყვარულს ვეთაყვანებით, სასოების ვენახში ვშრომობთ, რომ მზე სხივებს ჰფენს ჩვენს ნამდვილ ძმობას, იბადება ჩვენში აზრი სანუკვარი და გონივრულად ვიყენებთ ღვთისგან ბოძებულ თავისუფალ ნებას. როცა ცდილობენ კაცს წაართვან ღვთისაგან ბოძებული თავისუფალი ნების სიცხოვლე, თავის ერთ სიტყვას დაუმორჩილონ სხვათა აზრი, მისწრაფება, შრომა და გარჯა, მაშინ მყარდება სწორედ მონობა და ძალმომრეობა. თქვენი პატრიარქობის პირველ ორ წელიწადს იმედი გვქონდა თქვენი სიმართლის. თქვენს გარშემო მყოფი მონები ღვთისა, აღტაცებულნი ნდობითა და სასოებით, თქვენს მორჩილებაში ვიყავით და ვასრულებდით თქვენს ყოველ ნებას. გამოიკვეთა ჩვენს წინაშე, ერის წინაშე თქვენი სახე, ოდნავ ღიმილს მიფარებული. თქვენი ღიმილი, თითქოს ტკბილი, სანდომიანი, ბევრ სიკეთეს რომ გვპირდებოდა, თურმე ფარავდა თქვენს იმ სახეს, რომელიც დრომ თანდათან გამოაჩინა. გამოიკვეთა ყველა თქვენი ნამდვილი ფიქრი და მისწრაფება, თქვენი რწმენა და ფილოსოფია - რწმენის მშობელი. ერთს ქადაგებდით და თვითონ თქვენ სულ სხვა ყოფილხართ; ერთ სახეს გვიჩვენებდით და ვიხილეთ ორსახეობა. აორთქლდა ჩვენი იმედიც და აღტაცებაც და ხელში დაგვრჩა უკიდეგანო განდიდება, რომელსაც დაუპყრია თქვენი ღირსება, თქვენი საქმე, მოღვაწეობის ყველა კუნჭული. არ აკეთებდით არც ერთ ნაბიჯს, თუ კი იგი არ ემსახურებოდა თქვენს პირად სახელს და განდიდებას. მიხვედით თუ არა საპატრიარქო დიდებულ ტახტთან, ზურგი უჩვენეთ ეკლესიის შინაურ საქმეებს და პირველ რიგში დააყენეთ ეკლესიებთან საგარეო ურთიერთობა.

თქვენი გაგებით, შიგნით ყველაფერს დაიპყრობდით მონობის ხერხით. უამისოდაც მიღწეული გქონდათ უკვე საკუთარ ხალხში ამაღლება და განდიდება. ალბათ ამიტომ შეაქციეთ ზურგი ყველაფერს, რაც კი შექმნიდა ეკლესიის შიდა მადლსა და კეთილდღეობას. არ კითხულობდით ეკლესიის შინაურ ამბებს გარდა იმისა, რომ მღვდლებს ამრავლებდით; არ დადიოდით ჩვენს ეპარქიებში და თუ წახვიდოდით, ისევ და ისევ მხოლოდ თქვენი განდიდებისათვის. მიგყავდათ თან მთელი დასი სამღვდელოებისა და მოსეირენი ორასი ან სამასი კაცი. მაშასადამე, საქართველოს ეკლესიის შინაგანი სამყარო თქვენ გჭირდებოდათ, როგორც ტრიბუნა საკუტარი განდიდებისა, საყრდენი პუნქტი ზენიტისკენ ასამაღლებლად. თქვენს მიერ დაწერილ სააღდგომო, საშობაო და საახალწლო ეპისტოლეებსაც კი იყენებდით ამავე მიზნით. ხომ ცნობილია, რომ პატრიარქობა ათჯერ უფრო დიდი პატივია, ვიდრე ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ექვსთაგან ერთი პრეზიდენტობა. ამასთანავე ყოველი პატრიარქი თავის სამწყმსოს მართავს როგორც პატრიარქი და არა როგორც პრეზიდენტი. რა კავშირშია ქართველი ხალხის სააღდგომო ეპისტოლესთან ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს პრეზიდენტობა? თქვენ პრეზიდენტი არ ყოფილხართ ჩვენი ეკლესიისა და ჩვენი ხალხის. თქვენ პატრიარქი ბრძანდებით ჩვენი, მაგრამ ხელს აწერდით ჩვენს ეპისტოლეებს, როგორც პატრიარქიც და პრეზიდენტიც. ისეთი მადა გაგეხსნათ განდიდებისა, რომ ვეღარ გაპურებდათ პატრიარქის სუფრის სიუხვე და პრეზიდენტის ღარიბ სუფრას იშველიებდით.

თქვენი მოღვაწეობის პირველი რიგის საკითხად გაიხადეთ ეკლესიის საგარეო ურთიერთობა. მაგრამ პირველ რიგში მებაღემ საკუთარ ბაღს უნდა არგოს, მიხედოს, გასხლას, გათოხნოს, წყლით მორწყას, წამლით შეწამლოს და როდესაც გაიფურჩქნება ვარდყვავილები, ხეხილი დაისხამს სურნელ ნაყოფს და დავარგდება - აი, მაშინ უნდა მოუხმოს მებაღემ მეზობლებს თვისას და მოიწონოს თავი ბაღის ჩვენებით, შემდეგ კი თვითაც ნახოს სხვისი ბაღი და გაიხაროს როგორც საკუთარი, ისე სხვისი ღვაწლის სიკეთითაც. თქვენ კი იწვევდით პატრიარქებს, მღვდელმთავრებს, ბერებს, საჩვენებელი კი საკუთარი ღვაწლით შექმნილი არა გქონდათ რა და აკლდამებსა და ისტორიულ ძეგლებს აფარებდით ჩვენს შინაურ უმოქმედობას. და ყოველივე ამას აკეთებდით მხოლოდ იმიტომ, რომ გაგეტანათ თქვენი სახელი „მთებს იქით, ზღვებს იქით და უფრო შორს“. თავის მოწონება და სახელზე ფიქრი ცოტად თუ ბევრად ყველა ადამიანს ახასიათებს. მაგრამ როდესაც კაცი ჯერ განდიდებაზე ფიქრობს და შემდეგ კი საქმეს ეძებს განდიდების მოსაპოვებლად, ის ვერც საქმეს გააკეთებს და ვერც დიდებას მიაღწევს. აკი ვერ მიაღწიეთ ვერც თქვენ ვერაფერს. დაფიქრდით, მიხედეთ თქვენს წარსულ საქმეს, თქვენს ცხოვრებას, როდესაც თქვენში ასე თუ ისე იყო თავმდაბლობა და მოკრძალება; მოღვაწეობდით მშვიდი შრომით და მისწრაფებით, ქართველმა ხალხმა შეგიყვარათ და აღგაზევათ თავის გულში, თავის ფიქრებში. ასე რომ თქვენ პატრიარქობა დაიწყეთ უკვე განდიდებულმა. და რაგვარად განდიდებულმა. დიდების მთებზე იდექით უკვე, როცა პატრიარქი გახდით. სასოებით შეჰყურებდა ერი თქვენს მომავალ გზას და ნაბიჯებს, თქვენს მიზნებს და საქმეებს თქვენსას. თქვენს პიროვნებას აღარ ესაჭიროებოდა მეტად ამაღლება და განდიდება. თქვენი ღვაწლით ჩვენი სული და ეკლესია უნდა განდიდებულიყო. ამიტომ მიგიღოთ ხალხმა აღტაცებით. განვლილმა წლებმა დაგვანახა, რომ ეკლესია კი არ ამაღლდა, არამედ დაეცა და დანაგვიანდა. არ გამართლდა მოლოდინი და დაიკარგა იმედი ხალხის. ამის გამო დაიკარგა თქვენი წარსული დიდებაც. სამწუხარო ამბავი მოხდა: მზიდან დაიწყეთ და ჯურღმულის ფსკერზე დაეშვით. ვფიქრობ, სჯობდა ეკლესიისათვის და თქვენთვისაც, რომ ნებანება მოსულიყო აღორძინება, ანთილი სანთლით დაგეწყოთ და ჩირაღდნებს შეესვათ შუქზე ეკლესია და მისი სიწმინდე. თქვენც ხომ მაშინ იქ იქნებოდით, იმ ჩირაღდნებთან. მაგრამ სხვაგვარად მოხდა: მზიდან დაიწყეთ და დაბლა დაეშვით. ახლა მტრულად უყურებთ ყველას, ვინც ხედავს ამას ყველაფერს და გეუბნებათ დაუფარავად. ვინც ვერ ხედავს, ნუ გავკიცხავთ მათ მხედველობას და ვინც ხედავს და არას ამბობს, ან სხვა რამეს გეუბნებათ ფარისევლობით, ღმერთმა დაადოს მსჯავრი „დამსახურებისა“. უპატრონობა სუფევს ეპარქიებში და მხოლოდ სიონში არის სულის ზეიმი. თქვენ ხომ სიონში სწირავთ და სადაც თქვენ ხართ, იქ ზეცაც უნდა ბრწყინავდეს. ამიტომ ხალხის ერთ წყებას ღმერთი მხოლოდ მაშინ ახსოვს, როცა თქვენ იქ ხართ - წმინდა სიონში. ღვთისმსახურების ახალი ფორმაც დააწესეთ ამ დიდ ტაძარში, მგალობელთა გუნდზეც ზრუნავთ, რაც დიდებული საქმეა სწორედ. დედა სიონი ჩვენი წმინდა ტაძარია საპატრიარქო, მაგრამ იგი ხომ მაინც არ წარმოადგენს მთელ საქართველოს. ყველა ქართველი მორწმუნე ხომ სიონში ვერ ილოცებს. თქვენ კი მხოლოდ სიონზე ზრუნავთ და არც კი კითხულობთ, ეპარქიებში სად რა ხდება. და ეს იმიტომ, რომ დედა სიონი უშუალოდ თქვენს განდიდებას აფენს ნათელს. ნიკორწმინდა კი... მისი გასაოცარი ჩუქურთმები ადიდებს მხოლოდ მეჩუქურთმეს და დედა საქართველოს, მაგრამ პატრიარქს არა. ყველას ადიდებს, მეუფეო ჩვენო, ჩვენი ტაძრები. ჩვენი ფრესკები და ყოველივე, რაც შეუქმნია თავისი შრომით, თავისი სისხლით, თავისი ოფლითა და აზროვნებით ჩვენს ერს დიდებულს; ყველას ადიდებს - მკვდრებსაც, ცოცხლებსაც, დღევანდელ დღეს და ხვალინდელს. გულმხურვალედ გთხოვთ, თანაბარი გრძნობით იზრუნოთ ყველა ჩვენი ტაძრისათვის. თქვენ ყველაფერმა უნდა გაქოთ, გადიდოთ, მაგრამ დღეს კი არა - მომავალში, წლების შემდეგ, როდესაც თქვენი მარჯვენისა და აზრის კვალი დააჩნდება ყველა ტაძარს: სიონს, ქაშვეთს, მიტოვებულ იტრიის ტაძარს, შებათქაშებულ სვეტიცხოველს და ნიკორწმინდას; ნუ დაივიწყებთ ახალციხეს, ბოდბეს და ვალეს, საჩხერეც ნახეთ, ჩამოფრინდა ცით წმინდა ნინო, თქვენს მობრძანებას ელოდა ტაძრის საკურთხად; ატოცშიც ადით, მღვდელი გაგზავნეთ, ან დეკანოზი წმიდა გიორგის ეკლესიაში. რატომ მიანდეთ ატოცის ბედი შემთხვევით ვინმეს, უქნარასა და უუნაროს? ვინც იურჩებს და უარს იტყვის იყოს ატოცში, ღირსი არაა იყოს საქართველოს ეკლესიაში. რატომ უწოდებთ ასეთ დასკვნას თქვენ მრისხანებას? ასეთი დასკვნის და სიმართლის თქვენ გეშინიათ, იმიტომ, რომ იცით - სამართლიანად დასჯილი კაცი ხმას არ მისცემს თქვენს განდიდებას.

ო, ეს წყურვილი სულთამხდელი, განდიდების ცხელი წყურვილი! როგორ აწვალებს თვით პატრიარქს, ღვთისაგან რჩეულს; როგორ აძულებს თვით მოყვასთაც, ერთგულებს მისას. თქვენ ვერ იტანდით სხვის აზრს, სხვის სიტყვას. გარეგნულად მშვიდსა და მომთმენს, მოსვენებას გიკარგავდათ სხვათა ნათელი აზრის გამოთქმა. ამის გამო ფაქტიურად უმოქმედო იყო ჩვენი სინოდი. სხდომების დროს სინოდის წევრებმა არ იცოდნენ, თუ რა საკითხი იდგა. სხდომა იწყებოდა და საკითხები ცნიბილი ხდებოდა მხოლოდ თითოეული მათგანის განხილვის დროს. პირველ აზრს განსახილველ საკითხზე თქვენ გამოთქვამდით და შემდეგ ეკითხებოდით სათითაოდ სინოდის წევრებს „თქვენ რას იტყვითო?“ ვინ გაბედავდა რაიმე ეთქვა წინააღმდეგი, როცა თქვენ უკვე განაცხადეთ რაც გნებავდათ და როგორც გნებავდათ?

ზოგჯერ ისეთი გზით გინდოდათ განდიდების მოპოვება, რომ ბავშვური იყო, სასაცილოც და სავალალოც ის ოცნებები. მაგალითად საქართველოს ეკლესიის ადგილის შეცვლა მართლმადიდებელ ეკლესიათა რიგით სიაში, იერუსალიმის ქართველთა ჯვრის მონასტრის კომპლექსის კვლავ საქართველოსთვის დაბრუნება. ვინ უნდა გაგეგზავნათ ჯვრის მონასტრის დიდ კომპლექსში, სამას ოთახში, როდესაც შიო მღვიმის უმოქმედოდ და მოუვლელად მიტოვებული „მოქმედი“ მონასტერი დავკარგეთ იმის გამო, რომ ერთი ბერიც ვერ მოვნახეთ იქ გასაგზავნად? რა არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა საქართველოს ეკლესიის კეთილდღეობისათვის მართლმადიდებელ ეკლესიათა სიაში ჩვენი ეკლესიის ადგილის შეცვლას? ამით მხოლოდ თქვენი სიამაყე დაკმაყოფილდებოდა, ვინაიდან სათქმელი გექნებოდათ: „ნახეთ, მე რა გავაკეთე. როგორი დაჩაგრული იყო ჩვენი ეკლესია და ჩემმა სიბრძნემ ამოიყვანა ჯურღმულიდან“. რაში გვჭირდება, ოცნებებს აყოლილნი ღობე-ყორეს მივედოთ და ვერ დავინახოთ, როგორ სტირიან ნიკორწმიდის გასაოცარი ჩუქურთმები, როგორ იშლება იტრიის მშვენიერი ტაძრის კედლები წვიმისა და თოვლისაგან. ჩვენ არა გვაქვს საეკლესიო სამართალი, საეკლესიო დებულება. ის დებულება, რომელიც გვაქვს, სრულიად უგვანო და უვარგისი იყო იმ დღისთვისაც კი, როდესაც იგი შეადგინეს; არ არის დაკომპლექტებული და მოწესრიგებული საპატრიარქოს აპარატი; ანგარიში არა აქვს თქვენს მიერ აყვანილ რეფერენტებს, რომელთა უმრავლესობა არაფრიდან არარას აკეთებს და ღებულობს ხალხის შემოწირულობიდან თავის „გასამრჯელოს“. საქართველოს საპატრიარქო ეპარქიებსა და მათში არსებულ ეკლესიებს კი არ ემსახურება, არამედ აწარმოებს საგარეო მიწერმოწერას და ემსახურება ისევ საპატრიარქოს, ე.ი. საკუთარ თავს. „საითაც გავიქეცი, იქით წავიქეციო“ - უთქვამს გაჭირვებულ კაცს. ასეა ჩვენი საქმეც: საითკენაც არ უნდა მივბრუნდეთ, ყველგან მოთქვამს ობლობა და უპატრონობა, უმოქმედობა და უთავბოლობა, სიცრუე და მლიქვნელობა... ასეთი მდგომარეობის ფონზე კიდევ პრეტენზიით ვაცხადებთ: „არიქა, არ გაბედოთ და ხმა არ ამოიღოთ, თორემ ამ ამბების გამხელით შერცხვება საქართველოს ეკლესია. რომელ სირცხვილზეა ლაპარაკი, როდესაც განსაცდელშია საქართველოს ეკლესია. მამათმავლები შესევიან მის სიწმიდეს, მტვერსა და ჭუჭყში სრულდება ბევრგან უწმიდესა წირვა და ლოცვა, მანკიერების სატანა სუნთქავს აზრსა და მოქმედებაში. რა უნდა იყოს და სად უნდა იყოს იმაზედ მეტი სირცხვილი და შეუკავებელი სიამაყე, როდესაც კათალიკოს-პატრიარქი ილია მეორე და მისი სინოდის თორმეტი წევრი (რა თქმა უნდა, მამათმავლებიც მათ რიცხვში) გამოხატეს დიდუბის ტაძრის კედელზე? არ დაჯერდა დიდი მადა ამ არგაგონილ ამბავს, აიღეთ და თქვენი თავი დაახატინეთ ტაძრის მეორე კედელზე, თამარ დედოფლის გვერდით. რა ჰქენით? ხალხს რა შეკადრეთ? სად მოიკრიბეთ ასეთი გამბედაობა თუ კადნიერება, რომ წმინდანთა შორის დაიმკვიდრეთ თქვენი სავანე? როგორ ინებეთ, რომ ტაძარში სალოცავად შესულ ქართველებს თამარ დედოფლის გვერდით თქვენი სახისთვის ეყურებინა? ღმერთო ძლიერო! რა ვუწოდოთ ამ მოქმედებას? ესაა საოცრება და საშინელება ერთად შერწყმული. ეს სიმდაბლეც არის და კადნიერებაც. მშიერი კაცის თავგანწირვაც და გაუმაძღრობაც არნახული, არგაგონილი. რამ მიგიყვანათ და ვინ მიგიყვანათ ასეთ უძირო ზღვა ცდუნებამდე, რომ ეს გააკეთეთ პატრიარქმა ჩვენი ქვეყნისა? მაგრამ ვაი, რომ არც ეს იკმარეთ, ადამის ძეო! სიონის ახალ მინაშენზეც გამოიკვეთა თქვენი სახე და მინაწერი: „ვახტანგ გორგასალი“. რას არ იფიქრებს სულ ბევრის და ბევრის მსურველი კაცი?! სახე ნაცნობი - ღმერთმა აცოცხლოს - ჩვენი ცოცხალი პატრიარქისა, სახელი კი დიდად განთქმული ვახტანგ მეფისა! აი, ეს არის დაბადება ჯერ არნახული - იყო მეფეც და პატრიარქიც ერთი ქვეყნისა; იყო მამა ზეციერიც და მიწიერიც მთელი ერისა. აი, ეს გახლავთ „ორსახეობა რაინდისა“; რაღაც სამაგალითო და საჩვენებელი ახალგაზრდა სამღვდელოთათვის. ესაა სასწაული ამაოების ცდუნებისა.

მეტ წერილს ჩვენ თქვენ აღარ მოგწერთ. რაც მოგწერეთ და ვითხოვეთ დღევანდელ დღემდე, სამართლიანია სათამდე. და ამისათვის უნდა აღსრულდეს ღვთის მოწყალებით გულისთქმა ერის:

1. ოთხ მამათმავალს უნდა ჩამოერთვას სამღვდელო ხარისხი და გაიგზავნონ ბეთანიაში.

2. უნდა განთავისუფლებულ იქნან საქართველოს ეკლესიაში მუშაობისგან პატრიარქის ოჯახის წევრები, რომელთაც მიღებული არ აქვთ სამღვდელო ხარისხი.

3. დიდუბის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრის კედლებიდან უნდა წაიშალოს პატრიარქისა და მისი „მოციქულების“ ნახატები და მათ ადგილზე დაიხატო წმინდანები.

4. კათალიკოს-პატრიარქმა უნდა გაითვალისწინოს წარსულში მის მიერ დაშვებული შეცდომები და დაადგეს მუშაობის სწორსა და ნაყოფიერ გზას.

5. წმიდა სინოდმა უნდა დაიკავოს თავისი მოქმედი ადგილი ეკლესიის საქმიანობაში და გამოვიდეს იმ გაუგებრობიდან, რომელშიც იყო დღემდე.

ჩვენ წერტილს ვსვამთ ამ წერილზე. მაგრამ თუ არ აღსრულდება ჩვენი სამართლიანი ხუთი მოთხოვნა, წერტილი არ დაესმევა ჩვენს მისწრაფებასა და მოქმედებას ამ მოთხოვნათა აღსასრულებლად.

სასურველია, მომავლისათვის პატრიარქმა გაიზიაროს ის აზრი, რომ არც დიდისა და არც პატარა ადამიანის აბუჩად აგდება, რა გზითაც არ უნდა იყოს ეს გამოხატული, ქრისტიანული მეთოდი არ არის; არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დუმილი და არაფრის თქმა სიბრძნე არ არის, სიბრძნე არის ნაყოფი დიდი გონებისა, მეტყველებით განცხადებული.

ისიც უნდა მოგახსენოთ, დიდო მეფევ, რომ ჩვენ მთელი სიმკაცრით გვაქვს შეგნებლი ის დიდი გულისტკივილი, რაც ჩვენმა შვიდთვიანმა საქმიანობამ მოგაყენათ. მაგრამ ამავე დროს გვჯერა, რომ არაფერი გვაქვს თქვენს წინაშე მოსანანიებელი, ვინაიდან ჩვენი ყოველი ნაბიჯი და მოქმედება ცათამდე სამართლიანია. თავიდანვე რომ არ ყოფილიყო ჩვენი ასეთი დაჯერება, არ გადაიდგმებოდა ჩვენგან არავითარი ასეთი ნაბიჯი და აღარ იქნებოდა არც შვიდთვიანი საქმიანობა. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ვაკეთებთ იმ საქმეს, რომელიც აუცილებლად უნდა გაკეთებულიყო და არ მივყვებით ზიგზაგებს, არამედ მივდივართ პირდაპირი, მართალი, პატიოსანი გზით.

ისიც გასაგები უნდა იყოს, რომ ჩვენც დიდი წამება მოგვაყენა ამ შვიდმა თვემ, იმ აშკარა უსამართლობამ, რომელსაც თქვენ იჩენდით ჩვენს მიმართ.

საბოლოოდ, ვითარცა მონანი ღვთისა და ქრისტესმიერი შვილნი თქვენი მუხლს ვიდრეკთ თქვენი მაღალი პატივის წინაშე და გემუდარებით: დატოვეთ განდიდების ყალბი მწვერვალი და შეუდექით თქვენი მოვალეობის შესრულებას.

თქვენ მომავალი განგადიდებთ არნახულად, არგაგონილად.

შიო ავალიშვილი -
ბათუმ შემოქმედელი მიტროპოლიტი

ამბროსი ქათამაძე -
ნიკორწმიდელი ეპისკოპოსი

30 ივნისი 1983 წელი. ქალაქი თბილისი.

სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქ ილია მეორეს სინოდის ყველა წევრს

ყველა გონიერი ადამიანისათვის ახსნილია და გასაგები, თუ რა ძნელი საქმე იტვირთა ჩემმა სიმდაბლემ ჩემი სრული ხანდაზმულობის პერიოდში. უკვე ერთნახევარი წელია მე ვუძლებ ამ ტვირთს და ვერ დამცა დაბლა მისმა სიმძიმემ. უფრო სწორად რომ ვთქვათ, ჭეშმარიტება უძლებს ამ ტვირთს. სიმართლის ძალამ აიტანა მისი სიმძიმე, მისი სიბილწე, ვერაგობა და უკუღმართობა. სიმართლეა ამქვეყნად ნათელი ღვთისა და ჩემს სიბერეს ღონე შემატა ღვთის ამ ნათელმა. ხელი კანკალებს, როდესაც ვწერ მე ამ სტრიქონებს, მაგრამ გული სიმართლის ძალით რითმულად ძგერს და მუშაობს. დაწყილი საქმე უნდა დამთავრდეს. უნდა დამთავრდეს იგი ერისა და ღვთის მოსაწონად. და რადგანაც თქვენ, ბატონო პატრიარქო, არც თავიდან გინდოდათ თქვენს წინაშე აღძრული ამ საქმის ქრისტიანული, სამართლიანი გზით დამთავრება და დღესაც ყოველნაირად ართულებთ და აღრმავებთ საქართველოს ეკლესიის დამღუპველ მთელ რიგ უკუღმართობებს, ჩემმა უმწეობამ კვლავ დაძრა ტვირთი, რომელიც მე ერთნახევარი წელია ყოველდღიურად მიმძიმდებოდა, რა თქმა უნდა თქვენი „ღვაწლით“ და თქვენი „წყალობით“. ბრიყვიც კი მიხვდებოდა, რომ მე ჩემი გულისა და ძვლების ტკივილის შედეგად დავძარი ეს ტვირთი. მე არ შემეძლო არ დამეძრა იგი, ვინაიდან „მარადიულობა ჩემთვის ყველაფერია, სხვა ყოველივე დანარჩენი - არაფერი“ და სული მარადიულობისა და ერისა მოითხოვს ჩემგან ან დავეცე, ან ტვირთი ბოლომდე მივიტანო.

1983 წლის 11 ოქტომბერს, სინოდის სხდომის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ მე თქვენს წინაშე ყველა საკითხში ცათამდე მართალი ვიყავი, მაინც თავი მოვიხარე და პატიება გთხოვეთ იმ გულისტკივილის გამო, რომელიც ჩვენგან აღძრულმა საქმეებმა მოგაყენათ. თქვენც მაშინ კმაყოფილებით მიიღეთ ჩვენი თავმდაბლობა და იმედი მოგვეცა, რომ ტვირთი მოგვეხსნებოდა, რომ თქვენ დაიწყებდით „საბოლოო წერილით“ დასმული საკითხების მოგვარებას.

ხსენებული წერილის სრული სიმართლე ყველა მოვლენამ და ანალიზმა დაადასტურა. ყოველი აზრი, ყოველი დასკვნა და ყოველი სიტყვა მართალი იყო ღვთის და ერის წინაშე. წერილის შინაარსი ცნობილია სამღვდელოებისა და ფართო საზოგადოებისათვის. იგი იმდენად ჭეშმარიტი ამბებისაგან იყო შედგენილი, რომ უყოყმანოდ მიიღო ყველამ. ყველა მოელოდა, რომ თქვენ, როგორც გონიერი ადამიანი და სრულიად საქართველის კათალიკოს-პატრიარქი გამოასწორებდით უმთავრესს მაინც და შეცვლიდით გეზსა და მეთოდს. მაგრამ მოვტყუვდით ყველა, არ გაამართლეთ მოლოდინი, არ მოაგვარეთ „საბოლოო წერილში“ დასმული საკითხები. თქვენმა შემდგომმა საქმიანობამ უფრო გააფართოვა, გააღრმავა და გაართულა საქართველოს ეკლესიაში არსებული კრიზისი. თქვენ, თქვენთვის დამახასიათებელი საქმიანობით უფრო მეტად დაუპირისპირდით ქართველ ხალხს და ეკლესიის ჭეშმარიტ კეთილდღეობას. გასაოცარია, რომ ჩვენს ეკლესიაში მომხდარი დიდი და სამწუხარო ამბებიდან თქვენ ვერ გამოიტანეთ (ან არ გამოიტანეთ) სათანადო დასკვნები. უფრო მეტად გაამაყდით, გახდით განუსჯელი, განუკითხავი, მიუკარებელი და ყოვლად უსამართლო. გარდა საზღვარგარეთ მოგზაურობისა და იქედან ჩამოსული სტუმრების მიღებისა თქვენ სხვას არაფერს კითხულობდით და არც გეხერხებათ მეტი არაფერი. ამის გამო საქართველოს ეკლესიაში გამეფებულია უპატრონობა, უპასუხისმგებლობა, უთავბოლობა, სიბილწე, გარყვნილება, სიხარბე, ეკლესიის სახსრების დანაშაულებრივი ხარჯვა და სხვა მრავალი. 54 მოქმედი ეკლესია გაგვაჩნია და მათი უმეტესობა ჩაფლულია ჭუჭყსა და მტვერში. თქვენ ისე უყურებთ ყოველივე ამას, თითქოს არ გეხებათ, ან თქვენს ღირსებაზე დაბლა მიგაჩნიათ ზრუნვა ამ საკითხების მოგვარებისათვის.

ხშირად ხდება, რომ თქვენ თავად არღვევთ საეკლესიო თუ სახელმწიფო დებულების რომელიმე მუხლს და როდესაც ცხოვრების ულმობელობა ამ დარღვევას სააშკარაოზე გამოიტანს, ცდილობთ, სხვას მოახვიოთ თავზე იგი და ამისათვის მიმართავთ ისეთ მეთოდს, რომელიც არაფრით არ შეეფერება კათალიკოს-პატრიარქის ღირსებას.

თვით საპატრიარქო აპარატში გამეფებულია ისეთი ქაოსი, რომ ერთმანეთს ვეღარავინ ცნობს და „უპორტფელო პატრიარქი“, თქვენი ძმა ვიქტორ შიოლაშვილი ისე განაგებს ყველაფერს, როგორც თქვენ გაგეხარდებათ. ალბათ სწორედ ამიტომ არ გინდათ შეელიოთ თქვენს ძმას, მიუხედავად იმისა, რომ მისით აღშფოთებულია მთელი სამღვდელოება და საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც ახლოს დგას საქართველოს ეკლესიასთან. ვიქტორ შიოლაშვილისა და თქვენი საგვარეულოს სხვა წარმომადგენლების ეკლესიიდან მოშორების აუცილებლობა ჩვენ სათანადო დამაჯერებლობით დავასაბუთეთ „საბოლოო წერილში“. მაგრამ თქვენ, შექმენით რა შთაბეჭდილება, რომ იწყებთ შენიშვნების გამოსწორებას, მალე დადექით თქვენს ძველ ზენიტზე და თქვენი ცნობილი ღიმილით შენიღბული მრისხანება მოაფინეთ „მონებს თქვენსას“. ერთი უბედურებაა ის, რომ სიბილწე დამკვიდრდა საქართველოს ეკლესიაში. მაგრამ უფრო დიდი უბედურებაა, რომ თქვენ არ ეწინააღმდეგებით ამ სიბილწეს. პირიქით, მფარველობთ მას, რის გამოც ჩვენი საეკლესიო ცხოვრების სინამდვილეში კანონად იქცა ერთ დღეს ბერად აღკვეცა და სქემის მიღება, ხოლო მეორე დღეს დაქორწინება ოფიციალურად თუ ინკოგნიტოდ. ძალის გამოყენება მსოფლიო პოლიტიკაში უარყვეს და დაგმეს, თქვენ კი ეკლესიაში დაამკვიდრეთ იგი და დაიმონეთ ამ გზით მთელი სამღვდელოება. ისევ და ისევ თქვენი საგვარეულოს ფეხქვეშ არის გაგებული ჩვენი სახელოვანი წარსულის მქონე ეკლესია, ხოლო ამ ეკლესიის წმიდა სინოდი, მისი წევრების სამარცხვინოდ, თქვენი უსამართლო სურვილების აღმსრულებელ ტაკიმასხარად გადააქციეთ. ბოროტად იყენებთ რა იმ კანონს, რომ სახელმწიფო არ ერევა ეკლესიის საქმეებში, თქვენ არ ერიდებით არავითარ ძალადობას იმ უსამართლობის გასატარებლად, რომლითაც გინდათ შეინარჩუნოთ თქვენი შეუზღუდავი ბატონობა საქართველოს ეკლესიაში.

არავითარი სურვილი არა მაქვს, რომ გადავტვირთო ეს წერილი, მაგრამ არც ის შემიძლია, უმთავრესი მაინც არ ვთქვა. საშინელია, როდესაც ადამიანს დიდი იმედი გაუცრუვდება. და თუ ეს იმედი და ეს გაცრუება შეეხება არა პირად საქმესა და ცხოვრებას შენსას, არამედ იმ ჭეშმარიტებასა და იდეალს, რომელსაც შენ ემსახურები, რისთვისაც გინდა კიდევ იცოცხლო ამქვეყნად, რისთვისაც გინდა ენერგია და მისწრაფება, რაც გონებას აფხიზლებს და აღამაღლებს, რითაც „ახლდება სიჭაბუკე, როგორც ორბისა“ - ეს კლავს გულის ხალისს და აღმაფრენას, ეს ათოვს წუხილს გათენებას და დაღამებას, ეს შეძრავს ხოლმე კაცის ვაებანახულ გულსაც. ასეთ იმედთა გაცრუებამ, რომელიც თავისი რეალური შინაარსით ვერაგობას უახლოვდება, შეძრა ჩემი გულიც, სიცოცხლეც და მოსვენებაც. ისე გავლიე სამოცდათხუთმეტი წელი, რომ მსგავსი რამე არც მსმენია, არც შემხვედრია. მე არ მინახავს ჯერ კაცი, რომელსაც ისე შეეძლოს შენიღბვა და ფერისცვალება, როგორც ეს თქვენ შეგიძლიათ, ბატონო ჩემო. ასეთი წმიდა, დიდი და სანუკვარი მოვალეობის შესრულების დროს ვინც გაგიცრუებს სასოების ჩანაფიქრს, მოინდომებს სიბილწისა და ანგარების ზღვაში ჩაძიროს მისწრაფებათა ელვარება, სიკეთისა და სიყვარულის სათნო სისავსე - ასეთ ვინმესთან არ შეიძლება სხვა ენაზე ლაპარაკი, თუ არა ის ენა, რომლითაც მე გესაუბრებით.

არა, შემცოდავ ადამის შვილო თუ ნაშიერო, კი არ ვსაუბრობ, გულის სისხლში ვავლებ ამ სიტყვებს და ქაღალდზე ვალაგებ მათ მთრთოლვარე ხელით, რომ ეს სიტყვები სიმართლის მტერსაც მოხვდეს გულზე და განუსჯელსაც; რომ ამ სიტყვებმა სულის უხილავი კინესკოპიდან დაგანახოთ თქვენც და სხვებსაც ჭეშმარიტება, რომლისთვისაც თქვენ მე მაწამეთ.

ამ ხნის კაცი ბავშვური მიამიტობით ვფიქრობდი, რომ დაცხრებოდა გოროზი გული უკუღმართობისა და ყველანი საქმეს მოვკიდებდით ხელს, რომელიც ასე უხვადაა ჩვენს ეკლესიაში მუდამ. მაგრამ არ გამართლდა ვარაუდი, არ დაწყნარდა დიდი ზვირთების მშობელი ზღვა, არ დაოკდა შურისძიების ქარიშხალი და მოურიდებლად დადგა ყალყზე ბოროტების შავი ურჩხული. ასეა ზუსტად. ჭეშმარიტად ასეა საქმე. ისე მოაწყო თქვენმა „გენიამ“, რომ ბოროტება ებრძვის სიკეთეს. იქ, სადაც უნდა იყოს გონიერებასთან შერწყმული სისპეტაკე და სათნოება, ამხედრებულა უტიფრობა და თავხედობა. უსირცხვილოდ დგანან სულიერი დაცემის გზაზე. ბნელს დაუფარავს საქართველოს ეკლესიის ტრადიციები, მსოფლიო საეკლესიო კრებათა განსჯა და სჯულის კანონნი. ასე აშკარად დაუპირისპირდა ერთმანეთს საქართველოს ეკლესიაში სიკეთე და ბოროტება. ყველა უკუღმართობა, რომელთა შესახებაც მოთხრობილია „საბოლოო წერილში“, არა თუ შეწყდა, არამედ გაღრმავდა, გამწვავდა და გაუარესდა. ყველანი, სამღვდელონი თუ საერონი გაოგნებულნი უყურებენ ხვალინდელ დღეს და არ იციან, რას მოიტანს იგი. სამღვდელოთა ერთი ნაწილი, რომელნიც მხოლოდ ანგარებით არიან შეპყრობილნი, დაჰკანკალებენ თავიანთ თბილ ადგილებს, მლიქვნელობენ და ყოველგვარი გზით ცდილობენ შეინარჩუნონ ის საბუდრები, რომლებშიც ისინი შემთხვევამ ჩასვა. მეორე ნაწილი სამღვდელოებისა, რომელთაც გააჩნიათ პატიოსნება და პასუხისმგებლობის გრძნობა, დაძაბულნი უყურებენ ეკლესიაში გამეფებულ უთავბოლობას და წყურიათ, რომ დამყარდეს სიწმიდე, სათნოება და წესიერება. მესამე ნაწილი სამღვდელოებისა გულისტკივილით შეჰყურებს მიმდინარე მოვლენებს და ეშინია, რომ არ იზეიმოს ბოროტებამ, უკუღმართობამ არ დათრგუნოს საქმის სიკეთე, მშვიდობა და წესიერება.

ქართველ ხალხს კი, მორწმუნეთ და არამორწმუნეთ, მათ, ვისაც უყვარს საქართველო, ვისაც ახარებს ჩვენი სიკეთე და შეულახავი სახელი ჩვენი, სწყურია, საქართველოს ეკლესიაში მუდამ სუფევდეს სიწმიდე და პატიოსნება, რომ ისმოდეს ჩვენს დიდ ტაძრებში საგალობლები სიყვარულის, შრომის, სიმართლის, გულწრფელობის, მონანიების, პატიების, ერთგულების და მშვიდობისა.

მაგრამ ვაი, რომ ნაცვლად ამისა ეკლესია გახდა პირადი განდიდებისა და პირადი კეთილდღეობისთვის ზრუნვის წყარო. ამის და სხვა მრავალ მიზეზთა გამო დიდი და მცირე მოღვაწენი ეკლესიისა ხალხის თვალში დავკნინდით და გავღატაკდით. და ვინაიდან ამის მიზეზი თქვენ ბრძანდებით მხოლოდ და მხოლოდ და თუ დიდი საქმე და მომავალი მსხვერპლს მოითხოვს, სამართლიანი უნდა იყოს მსხვერპლის შეწირვა. და სად ვნახოთ სამართალი ღვთისგან ნაკურთხი იმაზე მეტი, რომ თქვენმა დიდებამ უნდა დატოვოს ტახტი იგი, რომელიც თქვენ არასოდეს გეკუთვნოდათ. არასოდეს არ გეკუთვნოდათ იმიტომ, რომ საკუთარი თავისა და დიდების გარდა თქვენი ცხოვრების ჰორიზონტზე არსად ეწერა სხვა ფიქრი და სხვა მისწრაფება. არ გეკუთვნოდათ იმიტომ, რომ შენიღბული იდექით მუდამ თქვენი მშობელი ერისა და ჩვენი ისტორიის წინაშე; რომ ქრისტიანული სიკეთის მსახური, ბიწიერებას მფარველობდით და მფარველობთ დღესაც. ხალხს არად აგდებთ, იმ ხალხს, რომელმაც გშვათ, აღგზარდათ და აღგამაღლათ დიდებისა და პატივის მწვერვალამდე. ფაქტიურად თქვენ უატყავით მსოფლიო საეკლესიო კრებათა დადგენილებანი და სჯულისკანონნი; მკითხავები და მწვალებლები შემოიყვანეთ ჩვენს სანუკვარ ეკლესიაში. ისეთ სიკეთეს, როგორიც არის აღზევება და დაჯილდოება, იყენებთ მხოლოდ ქვეშევრდომთა დასამონებლად; მორწმუნეთა შემოწირულ მადლსა და დოვლათს ისე დაუნანებლად ფლანგავთ, როგორც ნილსონ როკფელერმა დახარჯა თავის ჰაიჰარად მონაგარიდან ხუთი მილიონი დოლარი, რათა დაუფლებოდა ნიუ-იორკის შტატის გუბერნატორის რბილ სავარძელს. პატრიარქის სახელს შეურასხყოფს ის, რასაც თქვენ აკეთებთ შვიდი წლის მანძილზე ჩვენს ეკლესიში.

ჩამოსათვლელი ბევრზე ბევრია, მაგრამ მე ამჟამად აქ წერტილს დავსვამ. ვიცი, თქვენ და თქვენი „წმიდა“ მამები წამოიწყებთ ჩემი დევნის მესამე რაუნდს. მაგრამ მადლობა უფალს, რომელმაც მოგვმადლა სიმხნევე და მოთმინება ყველა დევნისა და უსამართლობის გადასატანად. მე მინახავს დევნა უსამართლო და განუკითხავი ადამიანებისაგან, მაგრამ მინახავს მუდამ სიმართლის და მართლმსაჯულების დიდი ზეიმიც. და იზეიმებს ჭეშმარიტი ზეიმით საქართველოს წმიდა ეკლესია. არ დაუშვებს ქართველი ერი, რომ დიდხანს ბობოქრობდეს მის წიაღში ანგარება, უთავბოლობა, სიბილწე და კადნიერება.

თქვენ უნდა გადადგეთ.

შიო (ბათუმ-შემოქმედელი მიტროპოლიტი)
16 ივლისი, 1984 წელი, ბათუმი

დამატებანი ...

სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიატქ ილია მეორესა და წმიდა სინოდის წევრებზე მიწერილ წერილზე 1984 წლის 16 ივლისის თარიღით.

მიმაჩნია რა, რომ ხსენებული 16 ივლისის წერილი სრულად არ ასახავს იმ მომაკვდინებელ მომენტებს, რომელთაც დაღუპვისაკენ მიჰყავს საქართველოს ეკლესია და ვუწევ რა ანგარიშს იმ მდგომარეობას, რომ ყოველგვარი დაყოვნება წერილით აღძრული საკითხების გადაჭრაში დიდი შეცოდებაა ღმერთისა და ერის წინაშე, ამიტომ ჩემმა უმწეობამ კვლავ მოიკრიბა ძალა და მე გადავწყვიტე შევადგინო ეს დასაბუთებული დამატებანი  და გადავუგზავნო ისინი სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქს ილია მეორეს და წმინდა სინოდის ყველა წევრს.

შურისძიება

ჩემის აზრით ორგვარია იგი: პირველი - როდესაც ადამიანს უსამართლოდ მიაყენებენ მწუხარებასა და ზიანს. იგი გადაიტანს ამ მწუხარებას, გაუძლებს მიყენებულ ზიანს, დაელოდება ან თვითონვე შეამზადებს შესაფერის მომენტს და შურს იძიებს მოპირდაპირეზე; მეორე - როდესაც ადამიანს სამართლიანი საწყაულით მიუზღავენ, მისი დამსახურებისამებრ განსჯიან მის საქმეს, ის კი თავისი გოროზი გულითა და უკიდეგანო ამპარტავნებით უკუაგდებს ღვთიურ სამართალს, უბოროტესად გამოიყენებს თავის ძალაუფლებას და შურს იძიებს იმ პირებზე, რომლებმაც ღვთის შიშითა და მორჩილებით, ღმერთისა და ერის სახელით დაადვეს მსჯავრი სამართლიანი. შურისძიების ყოველგვარი ფორმა მიუღებელია და დასაგმობი, მაგრამ საშინელზე საშინელია, როდესაც ძალაუფლებით შემოსილი ადამიანი ვერ ეგუება ვერც ერთ სამართლიან შენიშვნას და მიმართავს შურისძიებას, ვერაგობით და მტრობით სავსე.

საჭიროებამ მოიტანა და კიდევ ერთხელ უნდა მოვიგონო ის თხოვნა, რომლითაც ხუთმა მღვდელმთავარმა მოგმართეთ და ყოველგვარი წესისა და დებულების დაცვით გთხოვეთ, რომ საკითხი განხილულიყო სინოდზე. ჩვენდა საპასუხოდ თქვენ იმავე დღიდან აღივსეთ ჩვენდამი სიძულვილით და შურისძიებით. თქვენს გულში არსებული ეს დიდი მანკიმოსვენებასგიკარგავთ.

გთხოვთ მოიგონოთ შარშანდელი დღესასწეაული - საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის ათასხუთასი წლისთავი და ორასი წელი გეორგიევსკის ტრაქტატიდან. სიტუაცია იმგვარი იყო, რომ მოქმედების ავანსცენაზე მამათმავალი მიტროპოლიტის, ნიკოლოზ მახარაძის გამოყვანა თქვენ არ შეგეძლოთ, ხოლო მიტროპოლიტი შიო ავალიშვილი ამ ავანსცენიდან თქვენი შურისძიების კლანჭებმა გამოიყვანა. ამრიგად, თქვენს დიდებას ერთბაშად გამოაკლდა ორი მიტროპოლიტი. თქვენც ადექით და სახელდახელოდ აღამაღლეთ ორი მღვდელმთავარი მიტროპოლიტის ხარისხში და მათ დაავალეთ დღესასწაულზე მოხსენებების წაკითხვა, თითქოს მთავარეპისკოპოსის ხარისხში მყოფი მღვდელმთავრები ნაკლები ეფექტით წაიკითხავდნენ იმ მოხსენებას. ძალიან საინტერესო მოვლენაა თქვენს საპატრიარქო მოღვაწეობაში, რომ 54 მოქმედი ეკლესიის პატრიარქმა მიტროპოლიტთა რიცხვი ორიდან ექვსამდე გაზარდეთ (სრულიად რუსეთის საპატრიარქოში 8500 მოქმედ ეკლესიაზე 12 მიტროპოლიტია მხოლოდ). თქვენ ეს გააკეთეთ თქვენი უკიდეგანო განდიდებისათვის, თორემ რაში დასჭირდა ჩვენს 54 გასაცოდავებულ ეკლესიას ექვსი მიტროპოლიტი?! და ან იმ ექვსიდან ოთხ მიტროპოლიტმა - შიო ავალიშვილმა, ნიკოლოზ მახარაძემ, დავით ჭკადუამ და კონსტანტინე მელიქიძემ - რით დაიმსახურეს ასეთი სულსწრაფი აღზევება? აგრამ ეს თქვენ გინდოდათ მხოლოდ, თქვენი უთავბოლო ანგარებისა და ანგარიშებისათვის. თქვენ შემოგყურებთ ჩვენი მამა-პაპის სისხლითა და ოფლით აშენებული 54 მოქმედი ეკლესია, თქვენ კი შურისძიებითა და განდიდებისაკენ მისწრაფებით შეპყრობილს ეკლესიაზე ფიქრი არც გახარებთ და არც გაღონებთ. მე ეს წერილი შურისძიებაზე საუბრით დავიწყე და ცოტა გადავუხვიე საკითხს, მაგრამ დავუბრუნდეთ ისევ მას. ხომ წარმოუდგენელია, რომ ადამიანს, რომელიც ყელთამდეა აღვსილი სხვების მიმართ სიძულვილითა და შურისძიებით, კათალიკოს-პატრიარქი ეწოდებოდეს? და თქვენი მრავალმხრივად „სასახელო“ მოღვაწეობა აყენებს საკითხს, რომ უნდა დატოვოთ ტახტი, რომელიც ბრმა შემთხვევით ჩაიგდეთ ხელში და ინარჩუნებთ მას იმის გამო, რომ წმიდა სინოდის მაგიერად „უსინათლოთა და მლიქვნელთა საზოგადოება“ შემოიკრიბეთ გარშემო.

ეკლესიის მსახურთა შორის ზნეობრივი სიწმიდის დაცვა

თუ ეკლესიაში არ იქნება დაცული ზნეობრივი სიწმიდე და პატიოსნება - სადღა უნდა იყოს იგი? თუ მღვდელი და მღვდელმთავარი არაფრად ჩააგდებენ ეკლესიის არსებობის ამ გვერდშეუვალ პირობას - მაშინ ვის უნდა მოვთხოვოთ იგი? საქართველოს ეკლესიაში კი მიწასთანაა გასწორებილი ყოველგვარი ზნეობა. აქ არამც თუ ეწინააღმდეგებიან სიბილწეს, არამედ ცდილობენ დააკანონონ იგი და ამ გზით გააუქმონ სჯულის კანონნი, მოციქულთა და მსოფლიო საეკლესიო კრებათა დადგენილებანი. ეს ხდება იმიტომ, რომ თქვენ ხელაღებით მფარველობთ და ცდილობთ მიჩქმალოთ ის საშინელებანი, რაც მძვინვარებს საქართველოს ეკლესიაში. ქრისტიანულ სამყაროში ხდებოდა აკრძალული ხილის ჭამა, მაგრამ ხდებოდა ჩუმად, ნაპარევად და სრული შიშის ქვეშ. ჩვენში კი ყოველი სიბილწე კეთდება აშკარად, მან კანონის ხასიათი მიიღო; მონანიების გარეშე წინასწარ ინაღდებენ პატრიარქის სრულ პატიებას, უფრო სწორად კი ნებართვას, რომ ის აკეთონ და ისე აკეთონ, როგორც მათ გაეხარდებათ. ასეთ საქმეთა ფაქტების ნუსხა ძალიან დიდია, მაგრამ მრავალ მოსაზრებათა გამო ჩემი სიმდაბლე ამ ნუსხას მაშინ გამოაქვეყნებს, როდესაც შესაძლებელი გახდება ამჟამად არსებულ სიბილწეთა ამოშანთვა, მათ ჩამდენთა კეთილ გზაზე დაყენება და გაფრთხილება, რომ მომავალში მაინც განერიდონ ცოდვასა და სიბილწეს. მაგრამ ამჟამად არსებულ სიბილწეთა მრავალსახეობა ისე ხმამაღლა და უსირცხვილოდ ამჟღავნებს ზეიმს, რომ მე, უღირს მონას მაღალი ღვთისა და ჩვენი სამშობლოს წინაშე მარად თავდახრილს არ შემიძლია არ აღმოვთქვა ცეცხლმოდებული ჩემი გულიდან, რომ კმარა, გეყოფათ! ნუთუ ვერ ხედავთ წმიდა ნინოს, დავითს და თამარს? ნუთუ ვერ ხედავთ, რომ ღაღადებს ჭეშმარიტება და მოგიწოდებთ, რომ დათმოთ ტახტი, გადადგეთ უნდა!

ამპარტავნება და განდიდება

„საბოლოო წერილში“ ურყევი დამაჯერებლობით იყო გადმოცემული ფაქტები იმის შესახებ, რომ თქვენ, გამოიყენეთ რა ბოროტად ერის თქვენდამი ნდობა და კეთილგანწყობა, თავი მიეცით უკიდეგანო განდიდებას და თქვენი საპატრიარქო მოღვაწეობა მიანებეთ განდიდების ლაგამახსნილ მერანს. თქვენ პირადად იჯექით ამ თავაწყვეტილ მერანზე. ამ თავაწყვეტილობამ მიგიყვანათ დიდუბის ღვთისმშობლის წმიდა ტაძარში და თამარ დედოფლი გვერდით გამოახატვინა თქვენი თავი. „საბოლოო წერილის“ შემდეგ თქვენვე ჩამოაფხეკინეთ იგი. მთელი რიგი ამბების შემდეგ, რომელიც განდიდებისადმი თქვენს განუზომელ მისწრაფებას ეხებოდა, სამღვდელონი და საერონი მოელოდნენ, რომ გონიერებას გამოიჩენდით და ზღვარს დაუდებდით თქვენს მავნე სურვილთა უსაზღვროებას. აგრამ პირიქით მოხდა. ჩამოფხეკილი ფრესკიდან თქვენ კვლავ ამხედრდით განდიდების თქვენს ცნობილ მერანზე, რომელიც „მირბის, მიგაფრენთ“ და თქვენ კი ვერ ხვდებით, რომ უკან „მოგჩხავით თვალბედითი შავი ყორანი“. თქვენში კი არ შენელდა განდიდებისადმი მისწრაფება სავალალო გაკვეთილის მიღების შემდეგ, არამედ იმდენად გამძაფრდა, რომ მცირედი სამართლიანობის გრძნობაც კი აღარ დარჩა თქვენში. მას არ ამოიღებდა სიმართლისათვის მფეთქავი არცერთი გული, დიდუბის ფრესკის ჩამოფხეკით წერტილი რომ დასმოდა თქვენს ამპარტავნებას. აგრამ რადგანაც ეს არ მოხდა, რადგანაც არად აგდებს თქვენი განუზომელად ამაყი გული სხვათა გულებს და მოსაზრებებს, ისევ მოუხმო განგებამ სამართალს თვისას და დაგაყენათ თქვენს მიერ მოხდენილ საქმეთა წინაშე. მოთმინება, ეს უდიდესი ძალაა ჩვენი ცხოვრებისა ღმერთმა მოგვმადლა და ჩვენც ვსარგებლობთ ამ დიდი მადლით ამ მოთმინებით დაველოდებით თქვენს გადადგომას, რომ ეშველოს ჩვენს ეკლესიას და გეშველოთ თქვენც, რათა არ დაგამსხვრიოთ განდიდების თქვენის მერანმა.

სხვაც ბევრი რამ უმთავრესი მაინც ის არის, რომ თქვენ უნარი არ შეგწევთ სტაბილურობა გაუკეთოთ წამოჭრილ საკითხებსა და შექმნილ სიტუაციას. მთელი თქვენი მეთოდი და „სიბრძნე“ თქვენი მოქმედებისა იმაში გამოიხატება, რომ გინდათ თქვენი პატრიარქობის წინაშე გართხმული იყოს მთელი ქვეყანა და თქვენი ერთი შეხედვით შავი ზღვა გაიყინოს.თქვენი შინაგანი ბუნებისა და ღიმილით შენიღბული თვისებების პატრონს უფრო შეგეფერებოდათ პირველ საუკუნეში ნერონად ყოფნა, ვიდრე ჩვენი ქრისტიანული საუკუნის სათნო სახელი საქართველოს პატრიარქისა.

1982 წლის 10 დეკემბერს ჩვენს მიერ შემოტანილ თხოვნაზე რეაგირების მრავალი ვარიანტი არსებობდა. წამოჭრილი საკითხი შეიძლებოდა მოგვარებულიყო შედარებით უფრო უმტკივნეულოდ, მაგრამ თქვენ და თქვენი მფარველობის ქვეშ მყოფებმა უარყავით ქრისტიანული გზა - მონანიება და შენდობა - და აირჩიეთ ძალის პოზიცია. მრიგად თქვენ არ გაგაჩნიათ მდგომარეობის მოგვარების უნარი, სამაგიეროდ გამწვავების მეფე ბრძანდებით და თქვენ გაამწვავეთ საქმე ისე, რომ ამ გამწვავებას თქვენი დაუყოვნებლივ გადადგომა დააცხრობს მხოლოდ. თქვენ ყოველივეს აკეთებთ იმისათვის, რომ განიდიდოთ თქვენი თავი. მისთვის კი. თქვენი გაგებით საჭიროა მონობაში გყავდეთ მთელი სამღვდელოება, რის უზრუნველსაყოფადაც ხელდასხმას უკეთებთ მხოლოდ მათ, ვინც ივარგებს თქვენს მონად. მაგრამ ივარგებენ თუ არა ისინი მოძღვრებად, ეს თქვენ სულაც არ გაინტერესებთ. ვალდაკვალ რომ მივყვეთ იმ მანკიერებათა აღწერას, რაც თქვენი მოღვაწეობისას გაბატონდა, ეს წერილის ფორმას დაშორდება. ამ კვალდაკვალობას მომავლისათვის გადავდებ. იმ ოცდაათი წლის მანძილზე, რაც ჩემმა სიმდაბლემ ღვთის მოწყალებით უნდა იცოცხლოს, ბევრი რამის გაკეთებას მოვასწრებ. და მე დავწერ ყოველივეს მოთმინებითა და საინტერესოდ. ხლავე გავამხელ. ღომ სათაური ჩემი მომავალი დოკუმენტალური ნაწარმოებისა იქნება „შვიდი წელი, რამაც შეძრა პატიოსნება“. მაგრამ ჯერ კიდევ თქვენზეა დამოკიდებული, რომ არ დაიწეროს არავითარი ასეთი დოკუმენტალური ნაწარმოები. მისათვის საჭიროა დაუყოვნებლივ აღმოიფხვრას ყოველივე ის, რამაც შეძრა საქართველოს ეკლესიის ღირსება და პატიოსნება.

ერთი ამბავიც უნდა აღვწერო. მე ამ ამბავს სიმართლით აღვწერ, მთელი სიზუსტით, მაგრამ ღმერთმა დამიფაროს, რომ შევეცადო რაიმე დასკვნის გაკეთებას. დასკვნა თავად გააკეთეთ და მსჯავრიც თქვენ თვითონ დაადევით საკითხს, მსჯავრი ნამდვილად ქრისტიანული, პატიოსნებით და სიმართლით სავსე. ათასი ვაქოთ ერთმანეთი „ჯვარი ვაზისას“ ფურცლებზე და ვადიდოთ ჩვენი საქმეები, ეს არას მოგვცემს. გულთმისანმა ხალხმა იცის ყველა ჩვენი ნაბიჯი. და მეც აქ მხოლოდ იმას აღვწერ, რაც ღმერთმა იცის და ხალხმაც.

მცხეთის სასულიერო სემინარია თქვენ და პატრიარქმა ეფრემმა ჩამოაყალიბეთ და თქვენ ბრძანდებოდით ამ სემინარიის რექტორი 1973 წლამდე. თქვენთვის ამ სემინარიისა და იქიდან გამოსული სტუდენტების ავლადიდება ისეა ცნობილი, როგორც ნათელი დღისა. ისიც ცნობილია, რომ სემინარიის ყოფილი სტუდენტები ღენტორ მახარაძე, ცეზარ ანანიაშვილი და თამაზ კოჭლამაზაშვილი სემინარიაში მოსვლამდე მამათმავლობდნენ და რადგან „ჩვეულება რჯულზე უმტკიცესია“, ისინი არც სემინარიაში ივიწყებდნენ თავიანთ „ჩვეულებას“. ეს თქვენთვისაც არ იყო დაფარული. შემდგომ პერიოდში ცეზარ ანანიაშვილმა სამღვდელო ხარისხი მიიღო და ცხაკაიაში დაიწყო მოღვაწეობა, ხოლო ღენტორ მახარაძემ და თამაზ კოჭლამაზაშვილმა ვერსად მოიკიდეს ფეხი. თბილისის პირველი მაისის რაიპროკურატურის გამომძიებელ ბერიძეს აწ განსვენებული პატრიარქის, დავით მეხუთის პირადმა მდივანმა გიორგი ცქიფურიშვილმა აჩვენა, რომ დავით მეხუთემ მახარაძესა და კოჭლამაზაშვილს პირდაპირ განუცხადა: „თქვენ სამღვდელო ხარისხში ვერ აგიყვანთ, რადგან მამათმავლები ხართო“. დიდხანს ელოდნენო სამღვდელო ხარისხს, მაგრამ არავინ ისურვა მათი კურთხევა მათივე ცუდი სახელის გამო. 1976 წელს კი ჩამოვიდა სოხუმიდან მიტროპოლოტი ილია და მან განაცხადაო თანხმობა მათ წაყვანაზე. და თქვენ, ბატონო ჩვენო, თქვენთვის დიდი ხნიდან ცნობილი ორი მამათმავალი ჩამოიყვანეთ სოხუმში და მღვდლებად აკურთხეთ. არ გასულა ერთი თვეც, რომ სოხუმის საზოგადოებისათვის ცნობილი გახდა, რომ მახარაძე და კოჭლამაზაშვილი მამათმავლობდნენ. მე მახსოვს, როგორც თქვენი კანცელარიის იმდროინდელ თანამშრომელს, რომ ეს ყოველივე თქვენც იცოდით. კერძოდ კოჭლამაზაშვილის ზნეობრივი დაცემა იმდენად თავშეუკავებელი იყო, რომ ბევრი აურზაური გამოიწვია სოხუმში, რის გამოც თქვენ იძულებული გახდით ეკლესიის კანცელარიაში მიგეჩინათ მისთვის საცხოვრებელი ბინა.

დრომ გაიარა პატრიარქი დავით V მარადიულობას ჩაბარდა და თქვენ აგირჩიეს პატრიარქად. კოჭლამაზაშვილი სოხუმიდან თბილისის სიონში გადმოიყვანეთ, ხოლო მახარაძე და ანანიაშვილი ეპისკოპოსის ხარისხში აღამაღლეთ. ზოგიერთნი - და მათ შორის მეც - ფიქრობდნენ, რომ თქვენ მიეცით მამათმავლებს სასტიკი გაფრთხილება და ისინიც იძულებულნი გახდებოდნენ, შეეწყვიტათ ბიწიერება. მომავალმა თვეებმა და წლებმა დაგვანახა, რომ ისინი კიდევ მეტი თავხედობით მიეცნენ ბიწიერებას და გრძნობდნენ რა თქვენს აშკარა მფარველობას, პირდაპირ ზეიმობდნენ თავიანთი ბიწიერებით. მას შემდეგ, რაც ხუთმა მღვდელმთავარმა მოითხოვა მათი საკითხის სინოდის სხდომაზე განხილვა, თქვენ მამათმავლებს მიეცით ჩვენი საწინააღმდეგო პროვოკაციების მოწყობის საშუალება და პირადად თქვენც, თქვენი ძმის ვიქტორ შიოლაშვილისა და სხვა პროვოკატორების დახმარებით დაგვიწყეთ მთელი სიძულვილითა და შურისძიებით დევნა, რომელიც გრძელდება დღემდე.

ხუთი მღვდელმთავრის მიერ თხოვნის შემოტანის შემდეგ თქვენ პირადი ავტორიტეტის გაწირვის ფასად შეეცადეთ დაგეხსნათ მამათმავლები. რაში გჭირდებოდათ ეს? თხოვნაზე ხელისმომწერი ხუთი მღვდელმთავრიდან სამი - მიტროპოლიტი გრიგოლ ცერცვაძე, მთავარეპისკოპოსი ათანასე ჩახვაშვილი და ეპისკოპოსი ქრისტეფორე წამალაიძე - თქვენი უხეში ძალდატანებით აიძულეთ უკან დაეხიათ. მაგრამ 1983 წლის 3 ოქტომბრის სინოდის სხდომაზე მათ მაინც დაუჭირეს მხარი მამათმავლების ეკლესიიდან გაძევებას. ასეთია სიმართლის ძალა.

როგორც მოგეხსენებათ, ამ სამარცხვინო ამბების შესახებ ძალიან ვრცელი ისტორიაა შექმნილი და ამ ისტორიას მე აქ არ გავიმეორებ. ვიტყვი მხოლოდ იმას, რომ თამაზ კოჭლამაზაშვილის მიერ ეკლესიაში მოგვიანებით შემოყვანილი მამათმავალი ანანია ჯაფარიძე თქვენ გასაოცარი აჩქარებით აღამაღლეთ ეპისკოპოსის ხარისხში მაშინ, როდესაც საქართველოს ეკლესიაში იყვნენ ხირატონიით, ცოდნითა და ყველა სხვა მონაცემებით უპირატესი და მაღლა მდგომი ადამიანები. რატომ გააკეთეთ ეს?

1979 წლის 26 ოქტომბერს თქვენმა ქორეპისკოპოსმა ქრისტეფორე წამალაიძემ თქვენ წარმოგიდგინათ დეკანოზ ამირან შენგელიასა და მესანთლე ანთიძის მიერ ხელმოწერილი საბუთი (ამ საბუთის დედანი ამჟამად ჩემთან იმყოფება) იმის შესახებ, რომ მღვდელი კოლოსოვსკი აშკარად მამათმავლობდა და გთხოვათ განგეკვეთათ იგი სამღვდელო ხარისხიდან. თქვენ, როგორც ცნობილია, ვინც თქვენი მონა არაა, ისე უყურებთ, როგორც მეცხვარის ძაღლს და თქვენი ქორეპისკოპოსიც მოხევის ძაღლივით გამოაძევეთ თქვენი კაბინეტიდან, ხოლო მღვდელ კოლოსოვსკის ლოცვა-კურთხევა მიეცით გაეგრძელებინა თავისი მოღვაწეობა. როგორ შეკადრეთ ცისქვეშეთს ასეთი რამ?

ცნობილი ფაქტია, რომ მღვდელმთავრებიდან ყოვლად გაბატონებული მდგომარეობა ეჭირათ მიტროპოლიტ ნიკოლოზ მახარაძეს და მთავარეპისკოპოს იოანე ანანიაშვილს ისიც ცნობილია, რომ არც ერთ მათგანს თავიანთ ეპარქიებში არაფერი გაუკეთებიათ, გარდა იმისა, რომ ანანიაშვილმა საკუთარი ორსართულიანი სახლი წამოჭიმა ცხაკაიაში, ხოლო მახარაძე სოხუმიდან გამოაძევეს და თქვენ კი ქუთაისში გადმოიყვანეთ იგი ჯილდოს ჯილდოზე აძლევდით მას, ვინც განთქმული იყო თავისი ბიწიერებით ამრიგად, იყავით რა დარწმუნებული სინოდის წევრების თქვენდამი მონურ დამოკიდებულებაში, რაც გნებავდეთ, იმას აკეთებდით და აკეთებთ დღესაც საიდან დაისადგურა თქვენში ასეთმა საშინელმა სურვილმა, რომ საქართველოს ეკლესია მონობის ინსტიტუტად და ბიწიერებისა და უკუღმართთა თავშესაფრად გექციათ?

მე ზემოთ მოგახსენეთ, რომ არ შევეცდები რაიმე დასკვნის გაკეთებას. ასე უკეთესი იქნება თქვენთვისაც ეკლესიისთვისაც და ერისთვისაც. თუ არ ინებებთ დასკვნის გაკეთებას და არ მიიღებთ სწორ განჩინებას, მაშინ სამართალს აქ დაწერილი და დაუწერელი ფაქტების ლოგიკა გამოიტანს.

30 ივლისი, 1984 წელი, ბათუმი.

ქრისტიანობა და პოლიტიკა

ჰანს კიუნგი
თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

თეოლოგი და ფილოსოფოსი, ჰანს კიუნგი დაიბადა 1928 წლის 19 მარტს ზურზეეში (შვეიცარია). 1948-57 წლებში იგი სწავლობდა რომში, გრეგორიანას პოტიფიკალურ უნივერსიტეტში. პარიზის კათოლიკურ ინსტიტუტში და სორბონაში. ასევე: ამსტერდამის, ბერლინის, მადრიდისა და ლონდონის უნივერსიტეტებში, სადაც მან ბრწყინვალე ფილოსოფიური და თეოლოგიური განათლება მიიღო. 1954 წელს აკურთხეს მღვდლად. 1957 წელს დაიცვა დისერტაცია თეოლოგიის დოქტორის ხარისხის მოსაპოვებლად თემაზე: „გამართლება. კარლ ბარტის მოძღვრება და კათოლიკური ცნობიერება“. კიუნგის მეცნიერული ინტერესები, ძირითადად, თეოლოგიის სფეროში (ქრისტიანული სამყარო, ქრისტიანული ეკუმენიზმი, საღვთისმეტყველო და ქრისტოლოგიური საფუძვლები, მსოფლიო ეკუმენიზმი, მსოფლიოს რელიგიები, მსოფლიო ეთოსი) არის კონცენტრირებული. ტიუბინგენის უნივერსიტეტის ეკუმენური კვლევების ინსტიტუტში მან უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეიტანა თეოლოგიური და, კონკრეტულად, ეკუმენური საკითხების გამოკვლევაში, რის გამოც 1996 წელს მას ეკუმენური თეოლოგიის პროფესორ ემირიტუსის წოდება მიანიჭეს. ვატიკანის პოლიტიკის საჯარო კრიტიკისათვის მას აკრძალული აქვს პონტიფიკალურ ფაკულტეტებზე ლექციების კითხვა და მღვდელმოქმედება.

მეფეებისა და კაბინეტების ომი საფრანგეთის რევოლუციის შემდეგ წარსულს ჩაბარდა, მაგრამ სამაგიეროდ ერებს შორის გადაინაცვლა, ხოლო პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ იდეოლოგიური ხასიათი შეიძინა. როგორც დღეს გვარწმუნებენ, ჩვენ ამჯერად ცივილიზაციათა შეჯახების საუკუნეში ვცხოვრობთ (რაც ასევე ეპოქალური ცვლილების ნიშანია). ცივილიზაციები კი, თავის მხრივ, რელიგიური სულისკვეთებით არიან გამსჭვალულნი. მესამე ათასწლეულის მიჯნაზე რელიგიები ერთის მხრივ მსოფლიო ეთოსის წარმოქმნას უწყობენ ხელს, ხოლო მეორეს მხრივ, მსოფლიო მშვიდობას უქმნიან სერიოზულ დაბრკოლებებს.

ეს მოსაზრებები ვრცელდება იმ კონფლიქტებზე, რომელთაც რელიგიური ხასიათი აქვს და საუკუნეებს ითვლის: სამოქალაქო ომი კათოლიკებსა და პროტესტანტებს შორის ჩრდილოეთ ირლანდიაში, სამოქალაქო ომი ყოფილ იუგოსლავიაში, შეტაკებები ფილიპინებში მუსლიმებსა და ქრისტიანებს შორის და ბოლოს, ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტი, რომლის დროსაც ისრაელსა და არაბებს შორის, ებრაელებსა და მუსლიმებს შორის ომის ხუთ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი. ამ წყებას შეიძლება მივაკუთვნოთ ასევე: მოძალადე ავტორიტარული რეჟიმების აღზევება ირანში, სუდანსა და ავღანეთში; ასევე ურიცხვი ტერორისტული აქტები ახლო აღმოსავლეთში, ევროპასა და ამერიკის შერთებულ შტატებში, შეტაკებები ინდუსებსა და მუსლიმებს შორის ქაშმირსა და ინდოეთში; კონფლიქტი ინდუსებსა და სიკხებს შორის პანჯაბში და ბოლოს, სამოქალაქო ომი ბუდისტებსა და ინდუსებს შორის შრი ლანკაში. როგორც ჩანს, საკმარისი და მეტად შთამბეჭდავი მაგალითები არსებობს იმის დასამტკიცებლად, თუ როგორ ხდება რელიგია სიძულვილისა და მტრობის მიზეზი, თუ როგორ უბიძგებს ადამიანებს ომისაკენ და ახდენს ამ უკანასკნელის ლეგიტიმაციას. იქნებ, ყოველივე ეს მხოლოდ და მხოლოდ მრავალფეროვანი შესავალია კაცობრიობის ისტორიის ახალი ტრაგედიისა, რომელსაც ცივილიზაციათა შეჯახება ჰქვია?

ცივილიზაციათა შეჯახება თუ მშვიდობა ცივილიზაციებს შორის?

ა. მსოფლიო პოლიტიკური კონფლიქტების სიღრმისეული ანალიზი

1994 წლის 26 მაისს, ნიუ იორკში მე განვაახლე საუბარი „გლობალური ეთიკის“ თაობაზე. მაშინ დავუპირისპირდი ჰარვარდის უნივერსიტეტის სტრატეგიული კვლევების ინსტიტუტის დირექტორის, სამუელ პ. ჰანთინგტონის მოსაზრებას, რომელიც მის ერთ-ერთ თვალსაჩინო ესეში - „ცივილიზაციათა შეჯახება?“ - არის წარმოდგენილი. მისი ჰიპოთეზა მდგომარეობს შემდეგში: კაცობრიობის ისტორიის ახალ ეპოქაში ომები, უწინარეს ყოვლისა, რელიგიებით გამსჭვალულ ცივილიზაციებს შორის მოხდება. სამომავლოდ, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სამხედრო კონფლიქტებს ისლამურ თუ კონფუციანურ-აზიურ ცივილიზაციასა და დასავლეთს შორის ექნება ადგილი: „მომავალი მსოფლიო ომი, თუ ის მოხდება, იქნება ცივილიზაციებს შორის ომი.“ არის თუ არა სწორი ჩემს მოხსენებაში ამერიკული მხარის მიმართ გამოთქმული ეჭვები, ცდილობდა თუ არა პენტაგონის სტაჟიანი მრჩეველი, ჰანთინგტონი, (ის ხომ რელიგიებს პოზიტიურად თითქმის არასოდეს უყურებდა, მაგრამ, ამავე დროს, პასუხისმგებელია იმ შეცდომებისათვის, რომელიც ვიეტნამში იქნა დაშვებული) ახალი თეორიის შექმნას დამატებითი შეიარაღების ამოცანის გადასაწყვეტად, ამის შეფასება მე არ შემიძლია, მაგრამ თუ მისი ახლებური აზროვნების მოდელს მსოფლიოს მრავალფეროვან რუქას მოვარგებთ, ფრიად დამაფიქრებელი გახდება. სხვათა შორის ამ მოდელმა ცივი ომისათვის დამახასიათებელი აზროვნება უნდა შეცვალოს. ჰანთინგტონის ესეს სათაური, თავდაპირველად, აქტუალურ კითხვას წარმოადგენდა. ამჯერად კი სქელტანიანი წიგნის სახით გამოდის, რომლის სათაურსაც კითხვის ნიშანი თან აღარ ახლავს და მკვიდრდება აზრი, რომ თითქოს ეს თეორია საბოლოოდაა დამტკიცებული.

კარგი იქნება თუ ნაშრომის პრობლემატიკას მოკლედ გადავავლებთ თვალს:

მომავალში, ჩამოყალიბდება სხვადასხვა გაერთიანებები: შვიდი თუ რვა „ცივილიზაცია“ (არნოლდ ტოინბის კულტურული წრის თეორია), როგორც მონოლითური სიდიდეები, ერთმანეთს გაემიჯნებიან. თითქოს ისინი აქამდე ერთმანეთს ფარავდნენ და თითქოს ამერიკისა და ევროპის დიდი ქალაქები ერთმანეთთან ბრძოლებით იყვნენ დაკავებულნი. ამ თეორიის მიხედვით, საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ ვინ იქნება დასავლეთის „ბუნებრივი“ მტერი: ისამური სამყარო და ჩინეთი?

განსაზღვრული ცივილიზაციები (ისლამური, ინდუისტური, კონფუციანური, სლავურ-ორთოდოქსული), სავარაუდოდ, რელიგიებით იქნებიან გამსჭვალულნი. ეს ჰიპოთეზე ყველა შემთხვევაში არ არის სწორი. მაგალითად, დასავლურ და იაპონურ ცივილიზაციებზე ის არ ვრცელდება. გარდა ამისა, წინააღმდეგობა ხშირად თვით ისლამურ სამყაროში უფრო საგრძნობია, ვიდრე ისლამურ სამყაროსა და დასავლეთს შორის. თავად ცივილიზაციებს შიგნითაც ომის არა ერთ შემთხვევას ჰქონია ადგილი. შეგვიძლია გავიხსენოთ ერაყ-ირანი, ერაყ-ქუვეითი, სომალი და რუანდა.

ადგილი აქვს საერთო საფუძვლების უგულებელყოფას: ქრისტიანულ სამყაროში ერთმანეთს ემიჯნება აღმოსავლურ-ორთოდოქსული დასავლურ-კათოლიკურს, ხოლო დასავლურ-ჩრდილოამერიკული ლათინურ-ამერიკულს და, შესაბამისად, ყალიბდება კულტურათა წინააღმდეგობა ისე, რომ ყურადღებას არ აქცევენ საერთო ფუნდამენტს - საუბარი აღარაა ისლამთან ერთიანობაზე. მაშ, რატომ არ განეკუთვნება აღმოსავლეთ ევროპა და ლათინური ამერიკა, ავსტრალიისა და ისრაელის მსგავსად, დასავლეთს?

როდესაც თეოლოგი ამტკიცებს, რომ მსოფლიო პოლიტიკისა და მსოფლიო მშვიდობისათვის რელიგიების გათვალისწინება მიზანშეწონილია, გასაკვირი არაფერია, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჰანთინგტონი „რეალიზმის“ სკოლის თვალსაჩინო წარმომადგენელი გახლავთ. მიუხედავად ამისა ის, ზერელე პოლიტიკოსებისა და პოლიტოლოგებისაგან განსხვავებით, სერიოზულად უყურებს მსოფლიო პოლიტიკური კონფლიქტების ფსიქოლოგიურ განზომილებას და, შესაბამისად, ყურადღებას მსოფლიო პოლიტიკაში რელიგიების ფუნდამენტურ როლზე ამახვილებს: „თანამედროვე სამყაროში მთავარი მამოძრავებელი ძალა რელიგიაა, რომელიც ადამიანების მოტივაციასა და მობილიზაციას ახდენს... არც პოლიტიკური იდეოლოგია და არც ეკონომიკური ინტერესები, საბოლოო ჯამში, ადამიანებისათვის არ არის იმდენად მნიშვნელოვანი. რწმენა, ოჯახი და სისხლი არის სწორედ ადამიანთა იდენტობა, რისთვისაც ისინი იბრძვიან და კვდებიან.“ დღეს უკვე პოლიტოლოგებიც აღნიშნავენ, რომ მსოფლიო პოლიტიკის მულტიპოლარულობა კულტურულ და რელიგიურ მრავალფეროვნებასაც გულისხმობს. გასაკვირი არაა, რომ ჰენრი კისინჯერი ჰარვარდელ კოლეგას, ჰანთინგტონს, თავის „დიპლომატია“-ში მცირე ადგილს არ უთმობს და ღირსეულად მოიხსენიებს მას, მაშინ, როდესაც ჰანთინგტონის განსხვავებული თვალსაზრისი ცუდად ჯდება ინტერესებზე დამყარებული პოლიტიკის მოძველებულ სქემაში; ის, რომ ადამიანებს შეიძლება ფუნდამენტური რელიგიური ინტერესებიც ჰქონდეს, პოლიტიკური ინტერესებით მოტივირებულ პოლიტიკოსს თავში არასოდეს მოუვიდოდა აზრად... „ერები კვლავაც მსოფლიოს უძლიერეს აქტორებს წარმოადგენენ, მაგრამ ძირითადად, კონფლიქტებს მსოფლიო პოლიტიკაში სხვადასხვა ცივილიზაციებს მიკუთვნებულ ერებსა და ჯგუფებს შორის ექნება ადგილი.“

განა შეიძლება ისეთ ფხიზელ და დაკვირვებულ ისტორიკოსს, როგორიც ჰენრი კისინჯერია, ვერ დაენახა, რომ რეალ-პოლიტიკის წარმომადგენელთა მიერ აღმოსავლეთ ევროპასა და აფრიკაში გავლებული სახელმწიფო საზღვრები წაიშალა და მათი ადგილი ხალხების, რელიგიებისა და კონფესიების მიერ დადგენილმა უძველესმა საზღვრებმა დაიკავეს? რომ კონფლიქტის ხაზი აშკარად გამოიკვეთა სომხეთსა და აზერბაიჯანს, საქართველოსა და რუსეთს, ჰუტუსა და ტუტსუს შორის?

ჰანთინგტონი ნამდვილად არ ცრუობს, როდესაც ამბობს, რომ მომავალში კულტურულად განპირობებულ კონფლიქტებს ექნება ადგილი: „მომავლის მნიშვნელოვანი კონფლიქტები ცივილიზაციათა გზაშესაყარზე იარსებებს.“ რატომ? ჰანთინგტონი, უწინარეს ყოვლისა, კულტურულ და რელიგიურ-პოლიტიკურ მიზეზებზე საუბრობს:

ფაქტია, რომ განსხვავება ცივილიზაციებს შორის ყოვლისმომცველი და ფუნდამენტურია და ხშირად საუკუნეებს ითვლის; ის ეხება ბავშვის აღზრდას, სახელმწიფოს ფორმას და ბუნებისა და ღმერთის შემეცნებაშიც აღწევს.

გაუცხოება და იმედგაცრუება, რომელიც ეკონომიურ-სოციალური მოდერნიზაციისა და გლობალიზაციის შედეგია, ადამიანებს საკუთარი რელიგიური ფესვებისაკენ მიბრუნებას აიძულებს.

ადამინის კულტურული ხასიათი ნაკლებად ექვემდებარება ცვლილებასა და დავიწყებას, ვიდრე პოლიტიკური და ეკონომიური. რელიგია უფრო ამძაფრებს (ხშირად უკიდურესად) განსხვავებას ადამინებს შორის, ვიდრე ეთნიური კუთვნილება.

შესაძლებელია კულტურებსა და რელიგიებს შორის ომების თავიდან აცილება? მე ვერ გავიზიარებ ჰანთინგტონის ფანატიზმს და ვერც კულტურული წრის თეორიას მივიჩნევ „მომავლის ყველაზე მოსახერხებელ გზამკვლევად“, როგორც ეს მედიაშია მიღებული. ძალიან მარტივია მისი ინტერესი ევრო-ამერიკული „დასავლეთის“ დომინანტობისადმი. ეს „დასავლეთი“ არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება იყოს მულტიკულტურული (ამერიკა ვერ იქნება მულტიკულტურული, ვინაიდან არადასავლური ამერიკა არ არის ამერიკული.“). აქ საუბარია იმაზე, რომ დასავლეთის ტექნოკრატიულ და სამხედრო სტრატეგიებს დასაბუთება სჭირდება.“

ჰანთინგტონი თავის თეზას ამყარებს მაშინ, როდესაც წიგნის ბოლოს ჩინეთის, იაპონიისა და ისლამური სამყაროს დიდი ნაწილის წინააღმდეგ ა.შ.შ-ს, ევროპის, რუსეთისა და ინდოეთის გლობალური ომის საშინელ სცენარებს საგულდაგულოდ აღგვიწერს (რაც სამხედროებისა თუ სამხედრო ინდუსტრიის ნებისმიერი წარმომადგენლისათვის ბრწყინვალე არგუმენტია)... საკითახავია, მოიპოვება კი დღეს საერთოდ მულტიპოლარულ სამყაროში მოვლენათა ახსნის გლობალური მოდელი? ამასთან დაკავშირებით ვითარების ჩემეულ შეფასებას იმ ტიპის განსჯამდე მივყავარ, რომელიც მსოფლიო პოლიტიკის კულტურულ-რელიგიურ განზომილებას ეფუძნება, მაგრამ, ბუნებრივია, არ უგულებელვყოფ სხვა ასპექტებსაც:

მოდერნის შემდგომი პერიოდის საგარეო პოლიტიკურ კონფლიქტებში, ძველებურად, საუბარი ტერიტორიაზე, ბუნებრივ რესურსებზე, ვაჭრობასა და ფულზე მიდის.

მაგრამ ნებისმიერი ტიპის ტერიტორიული დაპირისპირების, ეკონომიკური კონკურენციისა და პოლიტიკური ინტერესებისათვის ეთნიურ-რელიგიური გამიჯვნა და მტრობა არ აყალიბებს სრულყოფილი ახსნისათვის აუცილებელ მიდგომას, მითუმეტეს მუდმივ და ფუნდამენტურ სტრუქტურებს. სამაგიეროდ მისი საშუალებით მუდმივად ხდება პოლიტიკურ-ეკონომიკურ-სამხედრო კონფლიქტების გამართლება, პროვოცირება და დრამატიზირება, თუმცა მეორეს მხრივ მათი დაშოშმინებაც შეიძლება.

ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ ცივილიზაციები (შესაბამისად, რელიგიები) კონფლიქტების მეტად რთულ განზომილებას ქმნიან და, ამავე დროს, არ უგულებელყოფენ უამრავ ანტაგონიზმებსა და კონფლიქტებს, რომელიც ხალხებსა და ერებს შორის, თავად ერებს შიგნით, ქალაქებში, სკოლებსა და ოჯახებში არსებობს.

ცივილიზაციათა გარდაუვალი შეჯახება ზოგიერთი სამხედრო სტრატეგისათვის, ალბათ, შიშის ახალი და აუცილებელი მოდელია. კაცობრიობის მშვიდობიანი მომავლი კი მსოფლიოს რელიგიებს შორის გლობალური მშვიდობის დამყარებაზეა დამოკიდებული და ყველა ძალა საამისოდ უნდა განეწყოს.

ჰანთინგტონი თავის წიგნში მხოლოდ ბოლო ხუთ გვერდზე საუბრობს იმაზე, რაც მან წინა ხუთას გვერდზე უგულებელყო და რაც მთელ წიგნად ღირს: „მსოფლიოს დიდ რელიგიებს... საერთო რწმენითი ღირებულებები აქვს“, რაც მულტიკულტურულ სამყაროში მშვიდობის „საერთო ფუნდამენტის პრინციპის“ ფორმულირებისათვის შეიძლება გამოდგეს. „ადამიანებმა კარგად უნდა გაიცნონ კულტურებში არსებული ის ღირებულებები, ინსტიტუტები და პრაქტიკა, რომელიც სხვადასხვა კულტურის ადამიანებს ერთმანეთთან აკავშირებს.“ აქ უკვე შეიძლება შევნიშნოთ მსგავსება იმ აზრთან, რომელიც „მსოფლიო ეთოსის პროექტშია“ გატარებული: „მშვიდობისა და ცივილიზაციის მომავალი მსოფლიოს დიდი კულტურების წამყვან პოლიტიკოსებსა და ინტელექტუალებს შორის ურთიერთგაგებისა და კოოპერაციის არსებობაზეა დამოკიდებული.“ მომავლის მოდელი არის არა კულტურათა ომი, არამედ კულტურათა კოოპერაცია.

ბ. რელიგია - პოლიტიკის ნაკლული განზომილება.

„შეერთებულ შტატებში ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთგამიჯვნამ რელიგია პირად განზომილებაში გადაიტანა, მაგრამ ბევრი ჩვენგანი ვეღარ გრძნობს იმას, რომ მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში რელიგია და პოლიტიკა ერთმანეთში მჭიდროდაა გადახლართული. ასეთმა წინდაუხედავობამ შეიძლება, ძველებურად, არაინფორმირებულ და ძვირადღირებულ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებამდე მიგვიყვანოს, რასაც ადრე ჰქონდა უკვე ადგილი.“

ამ ჰიპოთეზის გასამყარებლად საკმაოდ ბევრი პრაქტიკული მაგალითი არსებობს: ვიეტნამი, ლიბანი, ირანი, პალესტინური ინტიფადა; სუდანი და დასავლეთ ირიანი; ნიკარაგუა, ნიგერია, ფილიპინები, ზიმბაბვე და სამხრეთ აფრიკა. ისინი ორ რამეს ადასტურებენ:

ერთის მხრივ, კონფლიქტების რელიგიური განზომილების უგულებელყოფამ მთელი რიგი მცდარი საგარეო პოლიტიკური გადაწყვეტილებები გამოიწვია. მაგალითები: ლიბანი, ირანი, პალესტინა (ინტიფადა).

მეორეს მხრივ, არსებობს მთელი რიგი შემთხვევებისა, როდესაც რელიგიამ მშვიდობას შეუწყო ხელი. მაგალითები: ფრანგულ-გერმანული შერიგება, მშვიდობა ნიკარაგუასა და მოზამბიკში, ხელისუფლების შეცვლა ფილიპინებში, აპარტეიდის დასასრული სამხრეთ აფრიკაში.

ჩვენ, ბუნებრივია, გვაინტერესებს მიზეზი, თუ რატომ ხდება დიპლომატიასა და პოლიტიკაში რელიგიის იგნორირება ასე ხშირად. ალბათ იმიტომ, რომ რელიგია სახელმწიფო ინსტიტუტებზე და მითუმეტეს, საგარეო პოლიტიკაზე ნაკლებად აცხადებს პრეტენზიას.“ არამატერიალური მოტივაციები ხშირად უფრო მნიშვნელოვანია და არსებითიც. „ამგვარი მოტივაციები ზოგჯერ ეთნიურ ხასიათს ატარებენ, ზოგჯერ კი სპირიტუალურნიც არიან; ისინი ხშირად დასრულებულ სახეს არ ღებულობენ (მაგალითად, 1968 წლის მაისის აჯანყების დროს პარიზში), მაგრამ ხშირად სტრუქტურირებული რელიგიური გამოხატვის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ.“ ლუთვეკისათვის, რომელიც ძალიან დიდ ხანია სამხედრო სტრატეგიის სფეროში სპეციალიზდება, „ცნობილია, რომ მატერიალისტურ დეტერმინიზმს, რომელიც უკვე ძალიან ღარიბი „წინასწარმეტყველია“, მომავალში „საწინასწარმეტყველო“ აღარაფერი ექნება.“

სრულებით არაა აუცილებელი იყო რელიგიური იმისათვის, რომ რელიგია, როგორც რეალური და ამავე დროს უნივერსალური ფენომენი, სერიოზულად აღიქვა. მე მხოლოდ სერიოზული განსჯის საფუძველზე შემიძლია ვთქვა, რომ ვითარების ანალიზი, რომელიც რელიგიურ განზომილებას უგულებელყოფს და „ეკონომიკურად“ არის მოწყობილი, დეფიციტურია! სპეციალური ახსნა, იქნება ეს ფრანგულ-ლაიცისტური თუ გერმანულ-მარქსისტული დოგმატიკის პირმშო, თავად საჭიროებს ახსნას.

რაც შეეხება დიპლომატიურ პრაქტიკას, ამ შემთხვევაში ჩვენ შეგვიძლია მშვიდად განვაზოგადოდ ის დასკვნა, რომელიც ვაშინგტონელმა პოლიტოლოგმა სტენტონ ბარნეტმა ამერიკელი დიპლომატების მისამართით გააკეთა: „ამერიკელი დიპლომატები რეალისტური სკოლის აღზრდილები არიან. ისინი განმანათლებლობისა და სეკულარიზმის პრინციპებს ითავისებენ და ამის გამო პრობლემის სპირიტუალური ასპექტები უცხოა მათთვის. ისინი ვერ ერკვევიან კულტურულ სიმდიდრეში (რაც უფრო მეტია, ვიდრე ჭრელი დანამატი); მათ არ შეუძლიათ შეიმეცნონ იმ ხალხის (და არა მხოლოდ შიშველი ინსტიტუტების) ინტელექტუალური ცხოვრება და რწმენითი სტრუქტურა, რომელთანაც მათ უხდებათ ურთიერთობა თავიანთი ქვეყნის საზღვრებს მიღმა.“ ახლა კი უნდა მოგითხროთ იმ უახლესი პოლიტიკური ტესტების თაობაზე, რისთვისაც ძველი დიპლომატია სრულებით მოუმზადებელი აღმოჩნდა.

გ. გამაფრთხილებელი მაგალითი - იუგოსლავია

პოლიტიკოსებისა და დიპლომატებისათვის იმთავითვე ცხადი უნდა ყოფილიყო ის, რომ იუგოსლავიის პრობლემაში სრულყოფილი გარკვევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა შესაძლებელი, თუ სერიოზულად მოეკიდებოდნენ შემდეგ ფაქტორს: დასავლეთ და აღმოსავლეთ რომის წარმოქმნის შემდეგ, მთელი ათი საუკუნეა, რაც იუგოსლავიაში ერთმანეთის პირისპირ ორი განსხვავებული ცივილიზაცია, შეიძლება ითქვას, ქრისტიანობის ორი განსხვავებული პარადიგმა არსებობს: აღმოსავლურ-ბიზანტიური სერბეთის სახით და რომაულ-კათოლიკური ხორვატიისა და სლოვენიის სახით. საუკუნეზე მეტია, რაც რელიგიის სფეროში სერბები აღმოსავლეთ რომისაკენ, ბიზანტიისა თუ მოსკოვისაკენ იცქირებიან, ხოლო ხორვატები და სლოვენიელები დასავლეთ რომისაკენ. აქედან გამომდინარე, ჩამოყალიბდა განსხვავებული ლიტურგიები, თეოლოგიები, იერარქიები, ეკლესიური კონსტიტუციები, მენტალიტეტები; შეიქმნა განსხვავებული სიმღერები და პოეზია; დაწესდა განსხვავებული დღესასწაულები... ამას ემატება თურქების მიერ სერბული ტერიტორიის ექვსასწლიანი ოკუპაციის პრობლემა (კოსოვოს ველზე განცდილი მარცხის შემდეგ ამსფელდი 1389). ამ ფაქტმა, განსაკუთრებით სერბებში, მუდმივი ტკივილისა და თმენის იდეოლოგიას ჩაუყარა საფუძველი, რაც ხშირად სინამდვილეს აღარ შეესაბამება. მსგავსი ტრადიციებით, საუკუნეების მანძილზე გამოჭედილი მითებით, ლეგენდებით, გამართლებებით, ცრურწმენებით, მოკლედ რომ ვთქვათ, ტკივილისა და დანაშაულის ისტორიით საზრდოობს დღეს ყოფილ იუგოსლავიაში ყველა ეთნიური ჯგუფი. ნაციონალიზმი, რომელიც ცენტრალურ ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ წარმატებით იქნა დაძლეული, მეტად საშიში ფორმებით აგრძელებს არსებობას სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში და დამანგრეველი შედეგებით ხასიათდება.

(1) პოლიტიკური გულგრილობა. სერბები, ხორვატები და ბოსნიელები „სამხრეთ სლავები“ („იუგო-სლავები“) არიან და ერთ ენაზე საუბრობენ. მიუხედავად რელიგიური განსხვავებებისა, ისინი მშვიდობიანად თანაცხოვრობდნენ ერთმანეთთან და ემოყვრებოდნენ კიდეც ერთურთს, რაც „ცივილიზაციათა შეჯახების“ წინააღმდეგ ცოცხალ მაგალითს წარმოდგენს. სწორედ იუგოსლავია იყო ურთიერთშემავსებელი ცივილიზაციების მაგალითი. სერბები საუკუნეების განმავლობაში ცხოვრობდნენ ხორვატებთან. ისინი, როგორ ეთნიკურად მონათესავე ხალხი, უძველესი მოკავშირენი არიან თურქების წინააღმდეგ. ასე იყო შერეული ერთმანეთში ეს სამი ჯგუფი ყოფილი იუგოსლავიის ერთ სახელმწიფო სივრცეში, განსაკუთრებით ბოსნიაში. რა პოლიტიკური შედეგები უნდა მიგვეღო ეგოდენ მრავალფეროვანი და სტაბილური ვითარებიდან? რა მოხდა? როდესაც სლოვენიელები და ხორვატები რომში ერთად ისმენდნენ ლექციებს და უკვე 1984 წელს ისინი მშვიდობიან ბელგრადში, ზაგრებსა და დუბროვნიკში მოხსენებებს კითხულობდნენ, შედეგები აშკარად პოზიტიური იყო...

დასავლეთის დიდი სახელმწიფოების საგარეო საქმეთა სამინისტროებში სერიოზულად რომ გაეანალიზებინათ კონფლიქტი და მხარი არ დაეჭირათ ცალკეული ჩამორჩენილი ფანატიკოსისა და შეშლილისათვის, რომლებიც ეთნიკურ-რელიგიური დაპირისპირებების მთავარი ინსპირატორები იყვნენ, მარტივად ავიცილებდით თავიდან იმ ფატალურ შეცდომებს, რომლებიც 1989 წლის შემდეგ ბალკანეთის კონფლიქტის სხვადასხვა ფაზაში იქნა დაშვებული. მოკლედ მიმოვიხილავთ კონფლიქტის სამ ფაზას, რათა სათანადო დასკვნები გავაკეთოთ.

I ფაზა: ფატალური შეცდომა №1 იუგოსლავიის ერთიანი და უნიტარული სახელმწიფოს შენარჩუნების სურვილი და ყოველგვარი ეთნიურ-რელიგიური განსხვავებების უგულებელყოფა იყო. ევრო კავშირი, გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია და ამერიკის შეერთებული შტატები იმთავითვე მცდარ გზას დაადგა. ამერიკის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა, რომელსაც არ ანაღვლებდა 1991 წელს სერბების მიერ ხორვატიის წინააღმდეგ განხორციელებული აგრესია, გოლფის ომის მსგავსად, არც ამ შემთხვევაში შეკრა ალიანსი აგრესორების წინააღმდეგ და აირჩია „do-№othi№g-politics“. ეს კურსი 1995 წლამდე პრეზიდენტმა კლინტონმაც განუხრელად შეინარჩუნა (პირველი ფაზა, როდესაც მთავარ როლს არა ისლამი, არამედ ა.შ.შ-ს გულგრილობა თამაშობდა, ჰანთინგტონის მიერ ზედაპირულადაა განხილული).

შედეგები: სერბების აშკარა აგრესიის (ვუკოვარის, დუბროვნიკის, სარაევოსა და სხვა ბოსნიური ქალაქების მოსახლეობის დაბომბვის) შესაჩერებლად არც ევროპის სახელმწიფოებში და არც ამერიკაში, რომლის გარეშეც არც ადრე ხდებოდა რამე ევროპაში და არც დღეს, არ არსებობდა სათანადო ეთიკური ნება. ეკონომიკური სანქციებითა და სამხედრო საშუალებებით დროული და კარგად გააზრებული მუქარა აგრესიას შეაჩერებდა. „თავიდან ავიცილებდით ქალაქის (დუბროვნიკის) განადგურებას და ამავე დროს სერბებიც შეიგრძნობდნენ დასავლეთის გადაწყვეტილებების სიმკაცრეს, რაც მათ აგრესიას ბოსნიელების წინააღმდეგ დააბრკოლებდა მაინც“, დასძენს ამერიკელი ელჩი უორენ ციმერმანი. მაგრამ „რეალურად სერბებმა სულ სხვა გამოცდილება შეიძინეს: დასავლეთი არანაირ გადაწყვეტილებებს არ იღებდა და სერბებსაც კვლავ შეეძლოთ გაენადგურებინათ ყველაფერი და სიკვდილი ეთესათ ყველგან, რის საშუალებასაც მათ თავიანთი ძალაუფლება აძლევდათ“. ასე და ამრიგად, ეთიკური ნების ნაკლებობამ ხელი შეუწყო „იუგოსლავური“, ფაქტობრივად, სერბული არმიის აგრესიას ხორვატიის, სლოვენიისა და შემდეგ უკვე ბოსნიის წინააღმდეგ.

II ფაზა: ფატალური შეცდომა №2. სერბების მასიური აგრესიის ფონზე ხორვატიისა და სლოვენიის სუვერენულ სახელმწიფოებად დიპლომატიური აღიარება ნაჩქარევი იყო (ჰანთინგტონი აქ მართალია). პირველად ვატიკანის მესვეურებმა უწოდეს ხორვატიას „(დასავლური) ქრისტიანობის ბულვარი“. მათ სურდათ „ორივე კათოლიკური სახელმწიფო“ ევროპის სახელმწიფოთა გაერთიანებაში ეხილათ. ვატიკანის ზეწოლის შედეგად მხარდაჭერაზე თანხმობა გერმანიის მთავრობამ განაცხადა; მცირე ხნის შემდეგ კი - ამჯერად უკვე გერმანიის ზეწოლის შედეგად - ევროკავშირმაც. იმის მაგივრად, რომ ხორვატიაში მცხოვრები უმცირესობების (კრაჟინა-სერბების) დაცვაზე ეზრუნათ, ხორვატიის პრეზიდენტთან ფრანჟო ტუჟმანთან, რომელსაც დისკრიმინირებული ჰყავდა ყველა ოპოზიციური გაერთიანება ქვეყნის შიგნით და აწარმოებდა აგრესიულ საგარეო პოლიტიკას ქვეყნის გარეთ, და სერბ ექს-კომუნისტ და შემდეგ უკვე ავტორიტეტულ ნაციონალისტ სლობოდან მილოშევიჩთან გააბეს კავშირი.

სლოვენიისა და ხორვატიის დიპლომატიურ აღიარებას ორმაგად ნეგატიური შედეგები მოჰყვა. ერთის მხრივ, მან საფრთხე შეუქმნა მულტიეთნიური და მულტირელიგიური ბოსნია-ჰერცოგოვინას ერთიანობას: ეს ქვეყანა, ფაქტობრივად, მილოშევიჩის, კარაჯიჩისა და მლადიჩის გამანადგურებელი თარეშის მხსვერპლი გახდა. მეორეს მხრივ, ევროპის კავშირის ერთიანი საგარეო პოლიტიკა დადგა კითხვის ნიშნის ქვეშ: ბალკანეთში „ძალთა წონასწორობის“ აღსადგენად ხორვატიისა და სლოვენიისადმი გერმანიისა და ვატიკანის აქტიურმა მხარდაჭერამ განსხვავებული განწყობები წარმოშვა ინგლისსა და საფრანგეთში (აგრეთვე ჰოლანდიაში). მათ ნაცად დიპლომატიას მიმართეს და სერბებთან გააბეს კავშირი. მართალია, ისინი გაეროს ჯარებს ოფიციალურად, როგორც „ნეიტრალურ დამცველებს“, ისე გზავნიდნენ ბოსნიაში, მაგრამ მუდმივად აბრკოლებდნენ სერბების აგრესიის წინააღმდეგ სერიოზული სამხედრო ზომების გამოყენების ყოველგვარ მცდელობას. ასე რომ, გაეროს მშვიდობისმყოფელები საკმაოდ აბსურდულ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ: მათ ვერ შეასრულეს თავიანთი მისია და ბოლოს საქმე ისე წავიდა, რომ თავად დამცველთა დაცვა გახდა აუცილებელი. მათ შესახებ ერთმა ინგლისელმა ინტელექტუალმა ირონიულად დასძინა: „protectors who don't protect!“ (დამცველები, რომლებიც არ იცავენ!).

III ფაზა: ფატალური შეცდომა №3. ევროპელებმა და ამერიკელებმა ხელი არ შეუშალეს სამოქალაქო ომს ბოსნიაში და კოლონიური იმპერიისათვის დამახასიათებელი თვითნებობა გამოამჟღავნეს. მათ ბალკანეთში თვითნებურად გაავლეს პოლიტიკური საზღვრები; აღიარეს ნაცისტური მეთოდებით ჩატარებული „ეთნიკური წმენდა“ და მოქმედი საერთაშორისო სამართლის უხეში დარღვევით ძალადობით მიტაცებული ტერიტორიები ოკუპანტებს დაუმტკიცეს.

ალბათ, ამ პოლიტიკური დრამის შედეგებიც - მუდმივი მტრობა, რევანშის პერსპექტივები პირველსავე ხელსაყრელ შემთხვევაში, რაც ომის განახლების ალბათობას აშკარად ზრდის - უმაგალითო იქნება. რეალისტურმა „დიპლომატიამ“ ევროპაში 1989 წლის შემდეგ დიდი პოლიტიკური სიცრუე წარმოშვა. ამ თვალსაზრისით, ყველაზე თვალშისაცემი გერმანული დიპლომატიაა. სწორედ გერმანიის პროტექციის წყალობით მიიღეს ხორვატია 1995 წელს ევროსაბჭოში, მაგრამ ხორვატიის მოსახლეობის უმრავლესობის მიერ უარყოფილმა პრეზიდენტმა ტუჟმანმა არაფრად ჩააგდო ევროსაბჭოს მოთხოვნები: მან არ დააპატიმრა ომის გამჩაღებლები, არც არჩევნებში გამარჯვებული ოპოზიციის ლიდერი დაამტკიცა ქალაქ ზაგრების ბიურგერმაისტერის თანამდებობაზე და არც სერბი დევნილები დააბრუნა თავიანთ სახლებში. არა ნაკლებ სკანდალური იყო ინგლისისა და საფრანგეთის დიპლომატია. ისინი კარგა ხნის განმავლობაში უჭერდნენ მხარს იუგოსლავიის ომის მთავარ დამნაშავეს სლობოდან მილოშევიჩს მაშინ, როდესაც ამ უკანასკნელის წინააღმდეგ ხალხი მშვიდობიან საპროტესტო აქციებს ინტენსიურად მიმართავდა. ევრო კავშირი და ჩრდილო ატლანტიკური ალიანსი დღემდე არ უწყობენ ხელს სერბული დემოკრატიული მოძრაობის წინსვლას.

ჩემი კითხვები ასეთია: რა გამოცდილებას აძლევს მსოფლიო პოლიტიკას ეს historia calamittum? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როგორ შეიძლება ავიცილოთ თავიდან ახალი პოლიტიკური ფიასკო ბალკანეთსა თუ მსოფლიოს ნებისმიერ სხვა რეგიონში? ამასთან დაკავშირებით რამდენიმე მცირე შენიშვნას გავაკეთებ:

ყოველგვარი ეთიკური პრინციპებისაგან თავისუფალი დიპლომატია, ყოველგვარი მორალისაგან თავისუფალი, ინტერესებზე დამყარებული პოლიტიკა, მსოფლიო პოლიტიკა მსოფლიო ეთოსის გარეშე ნოყიერი ნიადაგია ახალ-ახალი უსამართლობების - კრიზისების, კონფლიქტებისა და ომებისათვის.

სეცესიონისტური მისწრაფებების დროს უნიტარული ფორმულა არ არის სწორი გამოსავალი, რაშიც ჩვენ კარგად დავრწმუნდით იუგოსლავიისა და (ჩეჩნეთის წინააღმდეგ) რუსეთის მაგალითზე.

ვერც ყველა ეთნიკური ჯგუფის სუვერენულ სახელმწიფოებად ავტომატური აღიარება ვერ ჩაითვლება სწორ გზად. ამას მოჰყვება ის, რომ ყველა პატარა ჯგუფს გაუჩნდება დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის სურვილი (მაგ.: ბასკეთი, კატალონია, ჩრდ. იტალია, შოტლანდია, კორსიკა). როგორც გაეროს შტაბ-ბინაში მითხრეს, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში 1996 წელს ირიცხებოდა 185 სახელმწიფო (მათგან 51 დამფუძნებელია), ხოლო მალე სუვერენულ სახელმწიფოთა რიცხვი 450-მდე გაიზრდება.

აქედან გამომდინარე, ასეთი ტიპის კონფლიქტებიდან გამოსავალს არა „სუვერენული“ ერი-სახელმწიფო, არამედ ფართო კულტურულ-პოლიტიკური ავტონომია წარმოადგენს.

ასე და ამრიგად, უნიტარული და ანტაგონისტური ფორმულის მაგივრად აქცენტი ფედერალისტურ მოდელზე უნდა გაკეთდეს. მსგავსი დაძაბულობების პირობებში ამ მოდელმა კარგად იმუშავა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, კანადაში, ბელგიაში, ესპანეთში, სამხრეთ აფრიკაში და სხვა.

ფედერალისტური მოდელი გულისხმობს შემდეგს:

ეთნიკური და რელიგიური ჯგუფების მაქსიმალურად ფართო ავტონომია, რომელიც ეხება ენას, სკოლას, ეკონომიკას, მმართველობას, მეცნიერებას, მედიას, ფილოსოფიას, ტრადიციებს ზოგადად - კულტურასა და რელიგიას.

მაგრამ უნდა არსებობდეს ერთი მთავრობა, ერთი არმია, ერთი ვალუტა, ერთიანი საგარეო პოლიტიკა.

იუგოსლავიის კონფლიქტის კრიტიკული დამუშავებისას მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს უპირველეს ყოვლისა ეკლესიების პოზიცია. რა როლს ასრულებდა მაშინ ეკლესია და რელიგია?

(2) ეკლესიათა გულგრილობა. როგორ უნდა დამყარდეს მშვიდობა ისეთ რეგიონში, როგორიც ბალკანეთია, თუ კონფლიქტის რელიგიურ განზომილებას სერიოზულად არ მივუდგებით? ევროპაში იმთავითვე ბევრი უთანაგრძნობდა ხორვატებსა (არა კათოლიკობის, არამედ ხორვატების წინააღმდეგ სერბების მხრიდან განხორციელებული აგრესიის გამო) და მუსლიმებს. და მაინც, ერთი რამ ცხადზე ცხადია:ეს იყო კათოლიკურ-ხორვატული უსტაშა-სახელმწიფო გერმანელი ნაცისტების პროტექტორატის ქვეშ, ნაცისტებისა, რომლებმაც ათი ათასობით (ზოგი მონაცემებით ასი ათასობით) სერბი გაანადგურეს. თუმცა არც ზაგრების მაშინდელ კათოლიკე არქიეპისკოფოსს, ალოის სტეპინაკს (Aloisius Stepinac) და არც მაშინდელ რომის პაპს, პიუს XII-ს არ მიუმართავს პროტესტისათვის. კათოლოკე ხორვატებსა და ორთოდოქს სერბებს თავიანთი წილი ცოდვა აწევთ მხრებზე. უდანაშაულო ერი არ არსებობს, მით უმეტეს - ბალკანეთში.

თითქმის 50 წელი ჰქონდა ორივე ეკლესიას, რათა ვითარება გაერკვია, ერთმანეთისათვის პატიება ეთხოვა, ცოდვები მიეტევებინა და პოლიტიკოსებსა და ერებს შორის მშვიდობა დაემყარებინა. მაგრამ, რა მოხდა? სხვადასხვა ეკლესიის მწყემსმთავართა ცალკეულ ეკუმენურ შეხვედრებს სერიოზული შედეგები არ მოჰყოლია. არა ნაკლებ სამყუხაროა ის ფაქტი, რომ ვერც პირველმა სლავმა პაპმა შეაჩერა სისხლისღვრა და ვერ დაამყარა მშვიდობა. ზაგრებსა და სარაევოში ჩასული პაპის დანახვაც კი არ უნდოდათ ორთოდოქსულ ბელგრადში. არც პაპმა მოისურვა უსტაშა-მსხვერპლთა მესაფლავეების ხილვა. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭომ, რომელიც ადრე მსოფლიოს დამოძღვრით უფრო იყო დაკავებული, ვიდრე ეკლესიათა გაერთიანებით, სწორი პოზიცია აირჩია, თუმცა საკმაოდ დაგვიანებით: სამოქალაქო ომის დროს შეკრიბეს ეპისკოპოსები ორივე მხრიდან, მაგრამ მათმა ეკუმენურმა რიტორიკამ დასასრული ეკუმენურ ცდომილებებში პოვა.

დღეს თუ სერბს ან ხორვატს გაესაუბრებით, ისინი აუცილებლად მათი მოწინააღმდეგის ბოროტების თაობაზე მოგითხრობენ, საკუთარ შეცდომაბზე კი არაფერს გეტყვიან. სწორედ ასეთი ვითარება იყო ადრე გერმანელებსა და ფრანგებს შორის. დამნაშავეები ყოველთვის სხვები არიან! სჭირდებათ კი სერბ და ხორვათ ლიდერებს თავიანთი ოპოზიციის წინააღმდეგ რევანში? გააცნობიერებენ კი ისინი, რომ რევანშის პოლიტიკა მათ მშვიდობას არ მოუტანთ და მხოლოდ ახალი ომისა და განადგურების საწინდარი იქნება? დეიტონის ხელშეკრულების შემდეგ ნუთუ არ მოიძებნება ორივე მხარეს ეპისკოპოსებისა და თეოლოგების ის წრე, რომელიც გულწრფელი დიალოგის დაწყებას შეძლებდა? თვითკრიტიკა და გლოვა ორივე მხარისათვის აუცილებელია, მაგრამ რადგანაც მშვიდობა ქაღალდზე რჩება და ადგილს ადამიანთა გულებსა და გონებაში არ იმკვიდრებს, მას დიდი დღე არ უწერია. და მაინც, ბალკანეთთან მიმართებაში არსებობს ერთი ფუნდამენტური კითხვა: აუცილებლია კონფლიქტში რელიგიების ჩართვა? მშვიდობას (შალომ, სალამ, აირენე, პაქს) ხომ ყველაზე დიდი ადგილი უჭირავს ყველა რელიგიაში. მათი უპირველესი ამოცანა დღეს კაცთა შორის საყოველთაო მშვიდობის დამყარება უნდა იყოს.

თანამედროვე თეოლოგია

პროტოპრესვიტერი ემანუელ კლაფსისი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

პროტოპრესვიტერი ემანუელ კლაფსისი კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მღვდელმსახურია. ის არის ბოსტონის წმ. ჯვრის მართლმადიდებლური სემინარიის რექტორი და კითხულობს ლექციებს დოგმატიკასა და სისტემატურ ღვთისმეტყველებაში. 1987 წლიდან ამერიკის მართლმადიდებელ ღვთისმეტყველთა საზოგადოების, 1988 წლიდან კი - ამერიკის რელიგიის აკადემიის წევრია. მონაწილეობს მსოფლიო საპატრიარქოს მიერ მოწყობილ ოფიციალურ საღვთისმეტყველო დიალოგებში მეშვიდე დღის ადვენტისტებთან, ევანგელურ-ლუთერანულ და კათოლიკურ ეკლესიებთან.

ის ავტორია წიგნებისა: „ესქატოლოგია და ეკლესიის ერთობა“ 1988წ; „მართლმადიდებლობა დიალოგის პროცესში“ 2000წ; „ტრადიცია: მართლმადიდებლურ - ეკუმენური ხედვა“ 2000წ; და სხვ. პროტოპრესვიტერი ემანუელ კლაფსისი არის ასევე მრავალი სტატიის ავტორი, მათ შორის: „ეკლესიის საზღვრები: მართლმადიდებლური დებატები“ (Creek Orthodox Theological review 35 (1990წ), pp. 113-127); „კონტექსტუალური თეოლოგიების სიძნელეები“ (Greek Orthodox Theological review 38 (1993წ), pp. 71-79;) „პოლიტიკა და ქრისტიანული სარწმუნოება“ (Greek Orthodox Theological review 37 (1992წ), pp. 99-103); „რომაულ-კათოლიკური ეკლესია და მართლმადიდებლობა“ (Greek Orthodox Theological review 35 (1990წ), pp. 221-236); და სხვ.

მრავალი სხვაობა, რომლებიც შეხება ეკლესიის ბუნებას, მართვის სტრუქტურასა და მის დამოკიდებულებას გარე სამყაროსადმი, რის გამოც დღეს ეკლესიები დაყოფილია, შეიძლება აიხსნას იმ გაურკვევლობით, რომელიც შეეხება სულიწმინდის როლს ღვთის განგებაში, განსაკუთრებით მის დამოკიდებულებას იესო ქრისტესადმი ეკლესიის ცხოერებაში. ეს ყოეელივე აღიარებულია ეკუმენური მოძრაობის ისეთ ადრეულ ეტაპზეც კი, როგორიცაა „რწმენისა და საეკლესიო წყობის“ მომრაობის მესამე მსოფლიო კონფერენცია. აქ გამოითქვა თვალსაზრისი, რომ სულიწმინდასთან იესო ქრისტეს ურთიერთობისა და ეკლესიაში მისი როლის ეკუმენურ-თეოლოგიურმა კვლევამ, შეიძლება ხელი შეუწყოს ეკუმენური ეკლესიოლოგიის განვითარებას. მაგრამ გადაჭარბებული ქრისტოცენტრიზმის შედეგად, რომელიც ბოლო დრომდე პრევალირებდა ქრისტიანულ თეოლოგიაში, სულიწმინდის როლს ეკლესიის ცხოვრებაში არასოდეს ექცეოდა საკმარისი ყურადღება.

საღვთო წერილისა და პატრისტიკული ტრადიციის აღდგენა

ეკლესია ძირითადად ქრისტოლოგიური ტერმინოლოგიით აღიქმებოდა, აქედან გამომდინარე, პნევმატოლოგიასაც კი ზოგადად ქრისტოლოგიას მიაკუთვნებდნენ ხოლმე. ქილიან მაკდონელი ამ მდგომარეობას შემდეგი სიტყვებით აღწერს: „დასავლეთში ჩვენ ძირითადად ქრისტოლოგიური კატეგორიებით ვაზროვნებთ, ხოლო სულიწმინდას ერთგვარ, ცალკე მდგომ დანამატად მოვიაზრებთ, რათა თეოლოგიურ სისტემას სიმეტრია და წონასწორობა მიენიჭოს. ჩვენ თეოლოგიურ კონსტრუქციებს ვაგებთ რთული ქრისტოლოგიური კატეგორიებით და მხოლოდ შემდგომ, უკვე აგებულ სისტემას ვამატებთ პნევმატოლოგიურ წვრილმანებს (baubles), როგორც ერთგვარ ბრჭყვიალა სამოსელს“. ზოგიერთი მართლმადიდებელი თეოლოგი აცხადებს, რომ ეს პრობლემას წარმოადგენს საკუთარ თეოლოგიურ ტრადიციაშიც კი.

ბოლო პერიოდში სიტუაცია შეიცვალა. ტრინიტარულმა თეოლოგიამ კვლავ წინ წამოიწია, როგორც ქრისტიანული თეოლოგიის ნამდვილმა გულმა. ტრინიტარულ თეოლოგიაში სულიწმინდა, თუმცა განუყოფლად არის დაკავშირებული იესო ქრისტესთან, მაგრამ არ განეკუთვნება მას. პირიქით, ხაზს უსვამენ, რომ მას განსხვავებული როლი აქვს იესო ქრისტესთან ურთიერთობის კონტექსტში. ამრიგად, არსებობს სრულიად შეგნებული მცდელობა, რომ სულიწმინდასთან მიმართებაში გაფართოვდეს ტრინიტარული თეოლოგია საერთოდ ეკუმენური ეკლესიოლოგიის განვითარებისთვის.

ერთიანობის მიზნის განსაზღვრისას (New Dehli 1961) აღინიშნა, რომ ღვთის ეკლესიის ერთიანობა წარმოადგენს პნევმატოლოგიურ მოვლენას, რომელიც ხილულად აერთიანებს „ყველას, ყველა ადგილიდან“, რომლებიც მოინათლნენ ქრისტეს სახელით. ასევე აღინიშნა, რომ ეკლესია დროსა და სივრცეში არსებობს სულიწმინდის ძალით, რომელიც გავლენას ახდენს ეკლესიის ცხოვრების ყველა ელემენტზე, მის ერთობაზე, მოწმობასა თუ მსახურებაზე. ეკლესიას სულიწმინდა აყალიბებს და წინ უძღვის მას თავისუფლებისა და ერთობისკენ. „რწმენისა და საეკლესიო მოწყობის“ კომისიის შემდგომ კვლევაში სულიწმინდა განიხილებოდა იესო ქრისტესთან ერთად როგორც ეკლესიის ყოფიერების შემადგენელი ნაწილი. მაგალითად, აღნიშნული კომისიის დოკუმენტში „ეკლესია როგორც საიდუმლო და წინასწარმეტყველური სიმბოლო“ ნათქვამია: „სულთმოფენობის დღეს სულიწმინდამ ქრისტეს მოწაფეები ღმერთთან ახალ ურთიეთობაში შეიყვანა (საქ. 2:1-21). იგივე სულთმოფენობის აქტით თითოეული მორწმუნე ასევე შედის ახალ ურთიერთობაში სხვა მორწმუნეებთან, აყალიბებს რა სასიცოცხლო ერთიანობას, რომელიც არის ქრისტეს ერთიანი მისტიკური სხეული. ისინი გაერთიანებული არიან ეკლესიაში, რომელიც ამ ქვეყანაზე იმისათვის დაფუძნდა, რომ ყოფილიყო წინასახე იმისა, რადაც მომავალში სამყარო უნდა გადაიქცეს“. სულთმოფენობის დღეს „ქრისტეს მიმდევრები“ ქრისტეს სხეულად, ღვთის ეკლესიად გარდაიქმნენ. ამიტომ როგორც ქრისტე, ასევე სულიწმინდა, ამ პროცესის თანაზიარნი არიან ეკლესიის ყოფიერების პირველი აღმშენებლობითი მომენტიდანვე. თუმცა ეს არ წარმოადგენს ეკუმენური თეოლოგიის ახალ ხედვას. ეს უბრალოდ აღდგენაა წმ. წერილისეული და პატრისტიკული ტრადიციისა, რომელიც ხაზს უსვამს ეკლესიის შინაგან ცხოვრებას, როგორც ქრისტეს სხეულსა და სულიწმინდას შორის ურთიერთობას. მაგალითად, წმ. იოანე ოქროპირის მტკიცებით, ეკლესიის ცხოვრებას არ ექნებოდა აზრი და მნიშვნელობა, თუკი მასში არ იმოქმედებდა სულიწმინდა. იგი ამბობს: „სიწმინდის სამკვიდროში არ არსებობს არაფერი, რაც ადამიანისგან მომდინარეა. თუკი სულიწმინდა არ არსებობს, ვერც ეკლესია ჩამოყალიბდება ერთ მთლიანობად, ხოლო ეკლესიის მთლიანობა ავლენს მასში სულიწმინდის არსებობას“. ვატიკანის მეორე კრება თავის დოგმატურ კონსტიტუციაში „Lumen Gentium“ აცხადებს: „სულიწმინდა მკვიდრობს ეკლესიაში და მორწმუნე ადამიანთა გულებში, როგორც ტაძარში (შდრ. 1 კორ. 3:16; 6:19)... მიუძღვის რა ეკლესიას ყოველი ჭეშმარიტებისკენ (შდრ. Iნ. 16,13) და აერთიანებს რა მას ზიარებითა და მსახურებით, იგი ანიჭებს ეკლესიას სხვადასხვა იერარქიულ და ქარიზმატულ ნიჭს...“

ეკუმენური თეოლოგია, როგორც ეს ასახულია „რწმენისა და საეკლესიო წყობის“ კომისიის კვლევებში და ორმხრივი დიალოგების ანგარიშებში, ადასტურებს, რომ სული წმინდა განუწყვეტლივ წინ უძღვის და იცავს ეკლესიას ჭეშმარიტებაში. უთანხმოებები არსებობს მხოლოდ იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ მოქმედებს სულიწმინდა ეკლესიაში ქრისტეს მიერ და როგორ იცავს იგი ეკლესიის ერთიანობასა და ჭეშმარიტებას.

ღმერთს, თავისი განგების მიხედვით, ყოველთვის ახასიათებს ერთიანი ქმედება, თუმცა სამების ცალკეული პირი შესაძლოა განსხვავებულად მოქმედებდეს, მაგრამ არა დამოუკიდებლად დანარჩენი პირებისგან. ეს წარმოადგენს აგრეთვე პატრისტიკულ შეხედულებას, „სადაც არის სულიწმინდა, იქვეა ქრისტეც, ვინაიდან სადაც სამების ერთი პირია, იქვე მკვიდრობს მთლიანად წმ. სამება“. ამრიგად, ქრისტოლოგია არ არსებობს პნევმატოლოგიის გარეშე და პნევმატოლოგია ქრისტოლოგიის გარეშე. უფრო მეტიც, არ არსებობს ეკლესია, როგორც ღმერთკაცობრივი (Theandric) რეალობა პნევმატოლოგიისა და ქრისტოლოგიის გარეშე. პავლე მოციქული ამას საკმაოდ ნათლად მოწმობს, როდესაც ამბობს, რომ ისინი, რომლებიც ნათლობის მეშვეობით უერთდებიან ქრისტეს მისტიკურ სხეულს სულიწმინდაში, ცოცხლობენ და არსებობენ „ქრისტეში“ და „სულიწმინდაში“, რომლებშიც ადამიანები იწმინდებიან (შდრ. 1 კორ. 1:2,30; 2 კორ. 5:21; რომ. 14,17; 15:16). პავლე გვაუწყებს: „ქრისტე თქვენშია“ (რომ. 8:10), „სული ღვთისა თქვენში ცოცხლობს“ (რომ. 8,9). სული წმინდის მოქმედება განაპირობებს ქრისტესადმი ერთგულებას. „ვისაც ქრისტეს სული არა აქვს, იგი არც ეკუთვნის მას“ (რომ. 8,9); „როგორც ვიცით, იგი ცოცხლობს ჩვენში სულიწმინდის მეშვეობით“ (1 ინ. 3,24; 4:13). მაშასადამე, სული წმინდა მორწმუნე ადამიანებში მოქმედებს როგორც გამაერთიანებელი ძალა, აქცევს რა მათ ქრისტეს სხეულად. ეს არის უნიკალური ფუნქცია სული წმინდისა ღვთაებრივ განგებულებაში, რათა იყოს მიზეზი ერთიანობისა და დამაკავშირებელი ხიდი ღმერთსა და ისტორიას შორის, შემყვანებელი ქრისტოლოგიურ და ტრინიტარულ საიდუმლოში“. მაშასადამე, პნევმატოლოგიის გარეშე შეუძლებელია ვისაუბროთ ეკლესიაზე, როგორც ქრისტეს სხეულზე.

ეკლესია არის ქრისტეს აღმდგარი სხეული, რომელიც ხდება საკრამენტული რეალობა ისტორიაში სულიწმინდის მოწოდების მეშვეობით და აერთიანებს ყველა სახარების მიმღებ ადამიანს. ამრიგად, ეკლესია არის სულიწმინდის სამკვიდრო, რომელიც ეფინება ყველა მის წევრს და ასევე მთელ სამყაროს. „სულიწმინდა გარდაქმნის ეკლესიას სამების შინაგანი (intra-Trinitarian) ურთიერთობის საიდუმლოდ. რაც კი სამებაში აღესრულება, თავის გამოძახილს პოულობს ეკლესიის ინტიმურ ცხოვრებაში. ეკლესიის ცხოვრების სიღრმეში ხილული ხდება შიდაღვთაებრივი საქმეები“. ცნობილი ეკუმენური კონსენსუსია, რომ ევქარისტიული ეკლესიოლოგია (ecciesiology of communion) არ წარმოადგენს მრავალი მოდელიდან მხოლოდ ერთ-ერთს, რომელიც აღწერს ეკლესიის ბუნებას, არამედ ერთადერთ ონტოლოგიურ კატეგორიას, რომელიც ზუსტად შეესაბამება ეკლესიის ყოფიერების წმ. წერილისეულ, პატრისტიკულ და ლიტურგიულ გაგებას. როდესაც პნევმატოლოგია და ქრისტოლოგია ერთდროულად შეადგენს ეკლესიის ყოფიერებას, ეკლესია აღიქმება როგორც ისტორიული ინსტიტუტი და ამავდროულად როგორც ესქატოლოგიური მოვლენა. ეკლესიის ცხოვრებაში ესქატოლოგიური ელემენტი განაპირობებს მის ისტორიულ არსებობას, ვინაიდან ქრისტიანულ თეოლოგიაში ისტორია ფასდება მისი ურთიერთობითა და დამოკიდებულებით ესქატოლოგიასთან. ამრიგად, ეკლესიის სტრუქტურა და ცხოვრება საჭიროა შეფასდეს არა მხოლოდ იესო ქრისტესადმი ეკლესიის ურთიერთობით, არამედ მისი ესქატოლოგიური მნიშვნელობითაც, რომელიც ავლენს ღვთის მომავალ მმართველობას.

ყოველგვარი მსახურება სულიწმინდისგან არის

რომელ ასპექტებში მოქმედებს ეკლესია, როგორც „ღვთის არსებობა ისტორიაში“ და როგორ ანხორციელებს გამწმენდელ მოწოდებას, რომელსაც მთელი ქმნილება ღმერთთან ერთობამდე მიჰყავს? ყოველგვარი მსახურება ეკლესიაში წარმოადგენს სული წმინდის ნიჭს, მომდინარეობს ქრისტეს მსახურების მეშვეობით და ორგანულად არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული, რადგან მათი ერთიანობა ამჟღავნებს ღვთის ერთიანობას, მაშინ როცა მათი მრავალფეროვნება წარმოადგენს ღვთის მრავალგვარი (manifold) ქმედების გამოვლინებას სამყაროს გამოსახსნელად. თუმცა ქრისტიანული ეკლესიები სხვადასხვაგვარად უსვამენ ხაზს სულიწმინდის ამ მრავალგვარ ქმედებას ეკლესიის ცხოვრებაში და ამგვარად, მათ შორის მნიშვნელოვანი უთანხმოებაა, თუ როგორ ავრცელებს იგი ქრისტეს მსახურებას ეკლესიის მიმართ. ეკუმენური თეოლოგია, ინფორმირებულია რა ბიბლიური და პატრისტიკული მეცნიერების მიღწევებით, გამოწვევის წინაშე აყენებს დაყოფილ ეკლესიებს, რათა გადახედონ თავიანთ სტრუქტურას ყველა ბიბლიური და ისტორიული მონაცემებისა და ასევე ჩვენი დროის მოთხოვნათა სირთულის სერიოზული გათვალისწინებით. მართლაც, „რწმენისა და საეკლესიო წყობის“ კომისიის დოკუმენტში „ნათლობა, ევქარისტია და მსახურება“ ნათქვამია: „საჭიროა მოინახოს საერთო პასუხები შემდეგ საკითხებზე - როგორ უნდა იქნას, ღვთის ნების შესაბამისად, გაგებული და მოწყობილი ეკლესიის ცხოვრება, რათა სახარება გავრცელდეს და ერთობა სიყვარულით აღშენდეს?“

ეკლესია არის ქარიზმატული ერთობა, რომელიც იზიარებს ღმერთში ახალი ცხოვრების საერთო გამოცდილებას. სულიწმინდა კვებავს ეკლესიის ცხოვრებას თავისი მრავალფეროვანი ნიჭის მინიჭებით ყველა იმ ადამიანზე, ვინც შეადგენს ქრისტიანულ ერთობას. ქრისტეს სხეულის ყოველ წევრს გააჩნია მისთვის დამახასიათებელი ნიჭი (რომ. 12:3; 1 კორ. 7:7; 12:7,11;იხ. 1 პეტ. 4:10); არც ერთი წევრი არ არის მოკლებული სულიწმინდის ნიჭს. რა თქმა უნდა, ყველას არა აქვს ერთი და იგივე ქარიზმა (რომ. 12:4; 1 კორ. 12:17,19) და არც მისი ინდივიდუალური გამოვლინებები. სულიწმინდის ნიჭი მორწმუნეებს არ ეძლევათ სიამოვნებისთვის, სიამაყისა და მხოლოდ საკუთარი სარგებლისთვის. ეს არის მსახურების ნიჭი (დიაკონია, 1. კორ. 12:5), რომელიც ეძლევა ცალკეულ მორწმუნეს საერთო სიკეთისთვის, ამ სამყაროში ეკლესიის ცხოვრებისა და მოწმობის გაძლიერებისათვის. ამ თვალსაზრისით ქარიზმებს (ნიჭს) დიდი მნიშვნელობა აქვს ეკლესიის სტრუქტურისა და მოწყობისათვის. ეკლესიაში არავინაა უსარგებლო, ყველას თავისი განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს: თითოეული წევრი უნდა ემსახურებოდეს მეორეს (რომ. 12:5). ყველა თანაბარი ღირსებით უნდა სარგებლობდეს. აქ ადგილი არა აქვს პრივილეგიებს, რომლებიც არღვევს მთლიანის ერთიანობას. „თვალს არ შეუძლია უთხრას ხელს: მე შენ არ მჭირდები. ვერც თავი ეტყვის ფეხებს: თქვენ მე არ მჭირდებით“ (1 კორ. 12:21). ოქროს წესი, რომელიც იცავს კრებულის ერთიანობას, მდგომარეობს შემდეგში: „თითოეული წევრი უნდა ზრუნავდეს მეორეზე“ (1 კორ. 12:25).

მაგრამ ქარიზმატული ერთობის ამგვარი ხედვა თავიდანვე წააწყდა პრობლემებს. პავლე მოციქული კორინთოში პირველ ქრისტიანებს შეახსენებს, რომ თუმცა ყველა მათი ნიჭი აუცილებელია და მნიშვნელოვანი, ქარიზმათა გარკვეული იერარქია მაინც უნდა იქნას აღიარებული, როგორც ღვთის მიერ მოცემული: „ახლა თქვენ ქრისტეს სხეული ხართ და თითოეული თქვენგანი მისი წევრია. ღმერთმა ეკლესიაში პირველნი დაადგინა მოციქულად, მეორენი წინასწარმეტყველად, მესამენი მასწავლებლად...“ (1 კორ. 12:28). ამრიგად, მსახურება შეიძლება აღიქვა, როგორც „სპეციფიკური ურთიერთობა“ ერთიანი სხეულის შიგნით, რომლის გამოც იერარქიის ცნება გარდაუვალია მსახურების ერთიანობისა და სხვადასხვაობის გამო. ეკლესიაში იერარქიის ცნება და ფუნქცია უნდა იქნას გაგებული ტრინიტარული რწმენის თვალსაზრისით, რომელიც აღემატება იერარქიის ნებისმიერ გაგებას, როგორც ძალაუფლების სტრუქტურისა, რომელიც არღვევს სიყვარულის ერთობას (ხაზგასმა აქაც და ქვემოთაც მთარგმ.) და რომელიც გულისხმობს ცხოვრების თავისუფლებასა და სიწმინდეს.

ქრისტეს სხეული ვითარდება და საზრდოობს სულიწმინდის მეშვეობით, რომელიც ხორციელდება სხვადასხვა ქარიზმატული ხასიათის მსახურებით. ქარიზმა შეიცავს იერარქიულ ელემენტსაც, მაგრამ არა მხოლოდ. იერარქიის მნიშვნელობა ეკლესიის ყოფიერებისა და ერთიანობისთვის კარგად არის წარმოჩენილი პავლეს ეპისტოლეებში. ტიმოთესა და ტიტესადმი ეპისტოლეებში წამოქრილია შემდეგი საკითხი: როგორ უნდა გაგრძელდეს ეკლესიის ცხოვრება მას შემდეგ, რაც პავლე და სხვა მოციქულები ამ ცხოვრებიდან წავლენ, განსაკუთრებით იმ დროს, როცა არსებობს უზარმაზარი საფრთხე ცრუ-მოძღვართა (ტიტ. 1:10; 1 ტიმ. 4:12; 2 ტიმ. 3:6; 4:3). პასუხი ამ მნიშვნელოვან კითხვაზე გაიცემა ეკლესიის სტრუქტურის ტერმინებით. ეპისკოპოსთა და პრესვიტერთა ხელმძღვანელობა უნდა დადგინდეს ყოველ ადგილობრივ ეკლესიაში და სწორედ ამან უნდა დაიცვას ქრისტიანული კრებულის ერთიანობა და ჭეშმარიტება. აღნიშნულ ეპისტოლეებში ქარიზმა წარმოადგენს მსახურების ძალასაც, რომელიც „მოცემულია ხუცესთა ხელდასხმით“ (1 ტიმ. 4:14). გარდა ამისა, სულიწმინდა, მოციქულთა მიერ ხელდასხმულ მემკვიდრეთა მეშვეობით, იცავს ეკლესიის მემკვიდრეობას. მათი პასუხისმგებლობით რწმენა დაცულია წმინდად (1 ტიმ. 1:3; 4:6; 11:6), მოწყობილია ეკლესიის ურთიერთობები და ცხოვრება (1 ტიმ. 5:1-16; 6:2,17; 2:1-10,15), მყარდება დისციპლინა და სამართლიანობა. სულიწმინდის ფუნქცია ეკლესიის ორგანიზებულ სტრუქტურაში ასევე გულისხმობს პრესვიტერთა მიერ სწავლა-მოძღვრებას. წმ. ეგნატეს დროს ეპისკოპოსის მსახურება მდგომარეობდა ეკლესიის ერთიანობისა და ჭეშმარიტების დაცვასა და მის გამოხატვაში, ადგილობრივი ეკლესიის ეპისკოპოსის როლისა და ეკლესიის ისტორიული საჭიროებების არსებული გაგებიდან გამომდინარე. მცდარი იქნება იმის ვარაუდი, რომ წმ. ეგნატემ „მონარქიული ეპისკოპოსის“ მსახურება დაადგინა. მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასი ძალზედ სწორედ აღნიშნავს: „ყველაზე მეტად, რისიც ეგნატეს არ სჯეროდა, ეს იყო მონარქიული ეპისკოპოსი. არსებობს მრავალი ადგილი ეგნატეს შრომებმი, სადაც ნაჩვენებია, რომ არ შეიძლება ეპისკოპოსმა ასწავლოს პრესვიტერებისგან დამოუკიდებლად, რომლებიც გაერთიანებულნი არიან მასთან, „როგორც სიმები მუსიკალურ ინსტრუმენტში“ (შდრ. Philad. 4; „episkopos hama to presbyterio“) და უპირველეს ყოვლისა, კრებულისგან დამოუკიდებლად (Magis. 6:1; Eph. 1:3; Tral. 1:1; Sm. 8, და სხვა). არავითარი „მონარქიულობა“ მსახურებასთან მიმართებაში, რომელიც უნდა ფუნქციონირებდეს მხოლოდ სხვათა მსახურებასთან ჰარმონიის პირობებში“.

ეპისკოპოსის მსახურების განხორციელება გულისხმობს სიწმინდესა და სიყვარულს, სულიწმინდის ნიჭს, რომელიც მსახურების ძალაუფლებას (power of the office) გარდაქმნის მოწამეობად ქრისტეს ტანჯვასთან სოლიდარობის ნიშნად. ეკლესიაში ძალაუფლების სტრუქტურა არ არღვევს აუცილებლად მის ქარიზმატულ ბუნებას. ძალაუფლებაც ქარიზმაა, თუ ის ემსახურება ღვთის განზრახვის განხორციელებას და ქრისტეში ყველას გაერთიანებას.

„საქმეთა“ წიგნში სულიწმინდა, მიუხედავად იმისა, რომ აღდგომის შემდეგ ქრისტემ იგი მიანიჭა თავის მოციქულებს, მოქმედებს პეტრეს აზრისგან დამოუკიდებლად და მოციქულთა კრებულს ხელმძღვანელობს ღვთის ნების განცხადებით მათი ცხოვრების კრიტიკულ მომენტებში. ასეთ მომენტებში სულიწმინდა ეკლესიაში მოქმედებს განუსაზღვრელი გზებით. სულთმოფენობის დღეს სულიწმინდა მოციქულებს ანიჭებს სიბრძნეს და ძალას სახარების გაგებისა და გავრცელებისა. ქრისტიანული ეკლესიის მისიონერული მოწოდება წარმოადგენს სულიწმინდის ქმედებას, რომელიც ავრცელებს კეთილ უწყებას სამარიტელებსა (ნახევრად წარმართებს, დ.თ.) და წარმართებს შორის. პეტრე მოციქული, რომელმაც ასევე მიიღო სულიწმინდა, სწორედ ამ შეხედულებას გამოთქვამდა, რომ წარმართებიც იღებენ სულიწმინდას (საქ. 10:46). მოციქულთა კრებაზე იერუსალიმში საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად უნდა იყოს გახსნილი ეკლესია წარმართების მიმართ, ასე გადაწყდა: „ამგვარია სულიწმინდისა და ჩვენი ნებაც, რადგან არ დაგადებთ იმაზე მეტ ტვირთს, ვიდრე...“ (საქ. 15,28). სულიწმინდის როლი „საქმეთა“ წიგნში მიუთითებს იმაზე, რომ არც ერთი მსახურება ქრისტიანულ საზოგადოებაში არ უნდა იყოს აღქმული როგორც სული წმინდისადმი სუბორდინაცია, რომელმაც ზოგჯერ შეიძლება იმოქმედოს მათგან დამოუკიდებლად იმისათვის, რომ წინ წაუძღვეს მათ ახალი გაგებისაკენ ღვთის ყოფიერების შესახებ. თუმცა ეს არ გამორიცხავს სამოციქულო მსახურების ავტორიტეტს ეკლესიაში, არამედ ეს მხოლოდ ხაზს უსვამს ღვთის სულის თავისუფლებას, რომელიც სერიოზულად უნდა მიიღონ, ვინაიდან იგი წინ უძღვის ეკლესიას ცხოვრების ახალ სიტუაციებში. იოანეს სახარებაში, ნუგეშინისმცემელი, ჭეშმარიტების სული, თითოეული მორწმუნის წინამძღოლი: „თუ გიყვარვართ მე, დაიცავთ ჩემს მცნებას და მე ვთხოვ ჩემს მამას და მოგივლენთ სხვა ნუგეშინისმცემელს, რათა დარჩეს თქვენთან სამარადისოდ“ (14:15); „ხოლო ნუგეშინისმცემელი, სულიწმინდა... ყოველივეს გასწავლით“ (.4:26).

ამრიგად, სულიწმინდა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ქარიზმატი ადამიანებით, იქნებიან ისინი მოციქულები, წინასწარმეტყველები, მასწავლებელნი თუ ადმინისტრატორები, არამედ ფლობს ყოველ მორწმუნე ქრისტიანს. ამ თვალსაზრისით საბოლოო მასწავლებელი ეკლესიისა არის სულიწმინდა და ვინაიდან ყველა ქრისტიანის გულში მკვიდრობს ღვთის სული, ყოველი მათგანი ხდება ქრისტიანული ჭეშმარიტების მასწავლებელი და მცველი საკუთარ ცხოვრებაში.

თუკი სულიწმინდა ყოველი ქრისტიანის გულშია, რა ხდება მაშინ, როცა ორ ქრისტიანს შორის უთანხმოებაა? როგორ უნდა გაიგონ ადამიანებმა, თუ რომელი მათგანია სულიწმინდის ხმა? ამ სირთულის შესახებ იოანეს პირველი ეპისტოლის ავტორი აღნიშნავს: „ყოველ სულს ნუ ერწმუნებით, არამედ გამოსცადეთ ისინი, ღვთისაგან არიან თუ არა... ამით განასხვავებთ ჭეშმარიტების სულს ცდომილების სულისგან“ (1 ინ. 4:1,6). როგორაა შესაძლებელი ქრისტიანთათვის სულების გამოცდა, რათა განასხვავონ რომელი მათგანია ჭემმარიტების სული? იქიდან გამომდინარე, რომ სულიწმინდა ქრისტესთან ერთობაში მოქმედებს, ვერავინ აღიარებს ქრისტეს ღმერთად, თუ მას მანამდე არ გაანათლებს სულიწმინდა (1 კორ.12:3) და ასევე ვერავინ იქნება ქრისტეს ერთგული, თუ არა სულიწმინდის შემწეობით (რომ. 8:9). სულიწმინდა, როგორც ერთობის სული, ეკლესიას ანიჭჩებს ერთობის ნიჭს (1 კორ. 12:7; ეფ. 4:12). ვინც ღვთის სულის მიხედვით ცხოვრობს, ემსახურება ღვთის ეკლესიას სიმდაბლითა და სიყვარულით. ეკლესიის მამათათვის სულთა გარჩევა წარმოადგენს ნიჭს, რომლითაც ცალკეულმა ქრისტიანულმა თემმა ან მორწმუნემ უნდა განსაზღვროს იმ სულის წარმომავლობა, რომლის მემვეობითაც საუბრობს ცალკეული პიროვნება ან ქრისტიანთა ჯგუფი. ეს ნიჭი ბერძენ მამებთან არ წარმოადგენს ქრისტიანთა ცალკეულ ჯგუფის ან ყველა ქრისტიანის კუთვნილებას. მაგალითად, წმ. ათანასეს აზრით, გულისხმისყოფის (discernment) ნიჭი შეიძლება მიიღონ მხოლოდ დაწინაურებულმა ასკეტებმა. ლათინურ ტრადიციაში კი გულისხმისყოფის ნიჭი ეძლევა ყოველ ხელდასხმულ ადამიანს. წინასწარმეტყველური მსახურება უნდა ხორციელდებოდეს ქრისტეს სახარებასა და მის მსახურებასთან შესაბამისობაში. წინასწარმეტყველის სანდოობა დამოკიდებულია საკუთარი თავის მსხვერპლად გაღების მზადყოფნაზე (willingness), როგორც სახარებისადმი მისი ერთგულების გამოხატულებაზე. წინასწარმეტყველის მსჯელობა უნდა იყოს შედეგი განუწყვეტელი ლოცვისა და ქმნილებისადმი ღვთის სიყვარულის გამოხატულებისა, მიუთითებდა რა იმაზე, თუ როგორ შეიძლება სამყარომ და გაუცხოებულმა ქრისტიანებმა საკუთარ ცხოვრებაში აღადგინონ ღვთის არსებობა. დაბოლოს, წინასწარმეტყველური მსახურება, როგორც სულიწმინდის ნიჭი, უნდა იყოს მგრძნობიარე ეკლესიის ერთიანობის მიმართაც, ხელს შეუწყობს რა დაყოფილ ქრისტიანებს შორის ერთობის აღდგენას, ვინაიდან „იგი არ მდგომარეობს დანაწევრებებში, არამედ ერთობაში, რომელშიც სუფევს სიმშვიდე“.

სულიწმინდის მოწვევის (ეპიკლესის) მნიშვნელობა

ბიბლიური და პატრისტიკული შეხედულებების აღდგენამ, რომ სულიწმინდა მოქმედებს ღვთის განგების ყველა მთავარ ფაზაში და ეკლესიის ცხოვრების მთლიანობა დამოკიდებულია მის მოქმედებაზე, ძალზედ შეუწყო ხელი თანამედროვე თეოლოგიას ეკლესიის ესქატოლოგიური და ევქარისტიული ბუნების აღქმაში. ეს კი სამართლიანად იწვევს თვითკმარობის, ტრიუმფალიზმისა და ინსტიტუციური სტაგნაციის ყველანაირი ფორმისგან განთავისუფლებას. თუმცა, მიუხედავად ამისა, დაყოფილმა ქრისტიანულმა ეკლესიებმა განავითარეს სულიწმინდის მოქმედების გულუბრყვილო (provincial) გაგება, რომელიც არ უწყობს ხელს მათ განახლებასა და ერთობას. მაგალითად, ნიკოლოზ ნისიოტისი ამგვარი პესიმისტური მანერით აღწერს ეკუმენურ სიტუაციას: „რომის კათოლიციზმში ჩვენ ვხედავთ პნევმატოლოგიას, რომელიც, თუმცა ყოველივეს ეჭვქვეშ აყენებს, არაპირდაპირ განამტკიცებს შინაგან დისციპლინას და ამართლებს ეკლესიის პირამიდულ იერარქიულ სტრუქტურას. პროტესტანტთა შორის პნევმატოლოგია, თუმცა ჯერ კიდევ უარყოფს ისტორიის გარკვეულ მონაცემებს, დამოკიდებულია იმ ეკლესიურ ინსტიტუციაზე, რომელიც მეტ-ნაკლებად ჩამოშორებულია მის ფესვებსა და უწყვეტობას. მართლმადიდებლობაში პნევმატოლოგია აძლიერებს მოძრაობას ეკლესიის შინაგანი და ევქარისტიული ცხოვრებისაკენ, თუმცა ამავე დროს, გარკვეულწილად აძლიერებს საკრამენტულ თვითკმარობასა და მისტიკურ ეზოთერიზმსაც“.

მაგრამ ეს შეიძლება მხოლოდ მაშინ მოხდეს, თუკი არასწორ მნიშვნელობას ჩავდებთ ეპიკლესისა და მის მნიშვნელობაში ეკლესიის ცხოვრებისთვის. ევქარისტიაში ეპიკლესისი ცხადყოფს სულიწმინდის არსებობას, რომელიც იგზავნება მამის მიერ მორწმუნეთა ლოცვის შემდგომ, რათა გარდაქმნას ევქარისტიის ელემენტები ქრისტეს სისხლად და ხორცად. მართლაც, მართლმადიდებელ ეკლესიაში არ არსებობს ლიტურგიკული მსახურება ეპიკლესისის ანუ სულიწმინდისადმი უშუალო ლოცვის გარეშე: „მეუფეო ზეცათაო, ნუგეშინისმცემელო, სულო ჭეშმარიტებისაო... მოვედ და დაემკვიდრე ჩვენ შორის...“ ეპიკლესისი გულისხმობს სინანულს ღვთის წინაშე და მიუთითებს საღვთო მადლის მიმართ ეკლესიის ტოტალურ დამოკიდებულებაზე. ეპიკლესისი ეკლესიას გარდაქმნის „კენოტიკურად“ (ბერძ. „დამცრობილად“, დ.თ.), ქრისტეს მსგავსად (ფილ. 2:7), რომელიც ეკლესიას აყენებს იმ გამოწვევის წინაშე, რომ უკან მოიტოვოს ტრიუმფალიზმისა და თვითკმარობის ყოველგვარი ტენდენცია. ღვთის სული განდიდებულ უფალთან ერთად წარმოადგენს ეკლესიის ყოფიერების ბაზისს, მისი სიცოცხლის წყაროს და დამცავ ძალას. თუმცა სულიწმინდა ცოცხლობს ეკლესიაში და ანიჭებს მას სიცოცხლესა და ენერგიას, ეკლესია (Church) მაინც არ არის გარანტირებული შეცდომებისა და ცდომილებებისგან. მისი დამოკიდებულება და ერთგულება იესოსადმი განუწყვეტლივ განიცდის განახლებას ეპიკლესისისა და ჭეშმარიტების სულის მოწოდების მეშვეობით, რომელიც ეკლესიაში ცხოვრობს, ანახლებს მას, მაგრამ ასევე განსჯის კიდეც მას (აპოკ. 2-3).

სულიწმინდა მკვიდრობს ეკლესიაში, მაგრამ თავად იგი არ გარდაიქმნება ეკლესიად, ანუ არ არის შეზღუდული ამ ინსტიტუტით, რადგან ის, „სადაც უნდა, იქ ქრის“ (ინ. 3:8). „სულიწმინდა იქ მოქმედებს, სადაც სურს. მისი მოქმედება აღემატება ყოველგვარ ბარიერს, თვით ეკლესიის გამყოფ კედლებსაც კი. სულიწმინდა, რომელიც მკვიდრობს ეკლესიაში, აღავსებს და მართავს მას. ღვთის სული დამკვიდრებულია ეკლესიაში, მაგრამ არ იფარგლება მისით. იგი არის თავისუფალი სული თავისუფალი ღმერთისა, რომელიც ეკლესიის გარეთაც მოქმედებს“. ეკლესია, როგორც ინსტიტუტი და ადამიანთა კრებული, ძალზედ ყურადღებიანი უნდა იყოს სულიწმინდის ხელმძღვანელობის მიმართ, რათა ამ კრებულის ცხოვრების ყოველი ასპექტი იყოს საღვთო ნების გამოხატულება: „სულიწმინდისა და ჩვენი ნებით...“ (საქ. 15:28). ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესიის გამართლება არ შეიძლება მხოლოდ ინსტიტუციური სტრუქტურებით. „ეკლესია კი არ გვანიჭებს სულიწმინდას თავისი ინსტიტუტების მეშვეობით, არამედ სულიწმინდა თავად ანახლებს ეკლესიის ცხოვრების ყველა ასპექტს ამ ინსტიტუტების ჩათვლით“. როგორც იოანე ზიზიულასი მიუთითებს, ინსტიტუტი არ შეიძლება იზოლირებული იყოს კრებულის ქარიზმატული ერთობისგან, იგი არ შეიძლება არსებობდეს კრებულის გარეთ, რომლის დამახასიათებელი ნიშანია ლოცვა. მაშასადამე, სულიწმინდის მეშვეობით ჩვენ მოწოდებულნი ვართ მონაწილეობა მივიღოთ რწმენის აქტში, რომელიც აღემატება ყოველგვარ სტატიკურ ინსტიტუტს.

ამრიგად, ეპიკლესისი უზრუნველყოფს სულიწმინდის ურთიერთობას ეკლესიის სტრუქტურაზე მისი მუდმივი განწმენდისა და განახლების მიზნით. დეკანოზ ბორის ბობრინსკის მიხედვით, ეკლესიის სტრუქტურის ეს განწმენდა და განახლება დასრულებულია ქარიზმატულ წინასწარმეტყველთა მეშვეობით, რომლებიც უპირისპირდებოდნენ ეკლესიის ოფიციალურ (სიტყვ. „დადგენილ“), მაგრამ არა უცდომელ (infallible) ხელმძღვანელობას. ასე რომ, წინასწარმეტყველება წარმოადგენს ეკლესიის მთავარ და განუყოფელ ნაწილს.

ამ ნარკვევის მსჯელობიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, ეკლესიის ცხოვრება აღვიქვათ, როგორც დროში გახანგრძლივებული ერთი დიდი ეპიკლესისი, რომლის მეშვეობითაც ეკლესია, როგორც მონანულთა კრებული, იწმინდება ღვთის მადლით და გარდაიქმნება ქრისტეს სხეულად, ღვთის ეკლესიად, რომელიც ისტორიაში ავლენს ღვთის განგებას მისი ქმნილების შესახებ.

პროზა

გურამ დოჩანაშვილი

გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“
თბილისი - 1987

დაბალ სკამზე ჩამომჯდარი შიოლა წარბშეჭმუხნილი დასცქეროდა სოხანეს. ბუხარში ცეცხლი ენთო, სინათლე დასთამაშებდა შიოლას სახეზე. სამი ვაჟკაცი ატუზულიყო დედაბოძთან, ხმაგაკმენდილნი, შიშითა და მოთმინებით უცდიდნენ მამის ალაპარაკებას. ისინიც შიოლასავით კუშტად გამოიყურებოდნენ, მაგრამ მათი სახეები მაინც მორჩილებისა და ყველაფრისადმი მზადყოფნის უხეში ბეჭდით იყო დადაღული, შიოლა მიწას დასცქეროდა და მხოლოდ ამიტომ ბედავდნენ მამისაკენ თვალის გაპარებას. გაბრაზებული ჩანდა ღუდუშაურთა გვარის მეთაური, ყველაფერს ერჩიათ ახლა მის შვილებს, ოდნავ გახსნოდა მამას სახე; ბუხრიდან გამოგამოვარდნილი დარეტიანებული სინათლეც ჯიუტად ეხახუნებოდა შიოლსა სახის ნაკვთებზე, თითქოს სამი ძმის სურვილს ემორჩილებაო. რა გაახსნევინებდა სახეს შიოლას - მრისხანების ტლანქი ხელები მარწუხებივით ჩაბღაუჭებოდა შუბლიდან ნიკაპამდე და მაგრად, მაგრად უჭერდა თითებს.

ეს რა გაუბედეს აჩხოტის ბატონს, ერისთავებთან დაახლოებულ კაცს, შარამბალის მამას, გააზნაურებულ შიოლას - მისივე თემელი, ტანსაცმელჩამოხეული იაგორა, თავისი ცინგლიანი ბღარტის გულისათვის დაემუქრა კიდევაც. ვის გაუბედია აქამდე რამე: ხალხზე ბატონობდა - ხმა არავის ამოუღია, ბეგარას ითხოვდა და იღებდა კიდეც, რასაც იტყოდა, ყველაფერს უსრულებდნენ, დედამისის შვილები იყვნენ და არ შეესრულებინათ ნაცარტუტად აქცევდა იმათ სახლ-კარს შიოლა. ეს სამი შვილი და ნათესაობა სულ რომ არ ჰყოლოდა, მეოთხე შვილი - შარამბალი გასწვდებოდა ყველას. ხალხი ლექსებს მღეროდა შარამბალაზე, ქალებს სახე უნათდებოდათ მის დანახვაზე, ხალისით ეზიდებოდნენ მძიმე კოკებს და მუშაობოსას სულ არ იღლებოდნენ.

იქნებ იმიტომ გაუბედა, შარამბალი ომში რომაა წასული. არა, მაგიტომ არა, განა ეს სამი ვაჟკაცი, ანდა თვითონ ბებერი შიოლაც არ ეყოფოდა იმ გაღლეტილ იაგორას? როგორ გაბედა, როგორ დაემუქრა, საკვირველია, როგორ გაბედა! შიოლა გზაზე მიდიოდა და იმ იაგორას სამი წლის ბიჭი გზაზე გადაუდგა. რა უნდა ექნა - ფერებას ხომ არ დაუწყებდა, საკუთარ შვილებს არ მოფერებია შიოლა: თავში წამოარტყა და გზა განაგრძო, მაგრამ თითისტოლა ბალღმა უკანიდან ქვა ესროლა. გაოცებული შიოლა მოტრიალდა და ბრაზისაგან დაღმეჭილ პატარა სახეს მიაჩერდა. ქვა კი ასცდა, მაგრამ სულერთი არ იყო? გამოერკვა და ნელა მოიქნია ხელი, მაგრამ საიდანღაც გამოვარდა იაგორა, ის გლახაკი, და ბავშვი ხელში აიტაცა. გასარტყმელად მომზადებული, დახრილი შიოლა გაიმართა და ბავშვის მამას მამას შეაცქერდა, ხელი ისევ ისე ჰქონდა შემართული. ის თავხედი იაგორაც შიგ თვალებში უყურებდა, როგორ გაბედა!

- ამას ხელი არ ახლო, მე მიყავ რაც გინდა.

ეს სიტყვები ნაღდად მორჩილებას ნიშნავდა, შიოლას ცოტათი მოეშვა გულზე, მაინც აგდებულად ჰკითხა:

- ვითომ რომ ვახლო, რას მიზამ?

საოცარი დაცინვა იყო აჩხოტის ბატონის ეს შეკითხვა, მაგრამ იაგორამ დაიჩოქა, მიწაზზე ხელისგული დააბჯინა და უთხრა: დედამიწის მადლმა, თუ შეგარჩინო!

ძაღლოს ბედი ჰქონია იაგორას, მაინცდამაინც იმ დღეს არ ერტყა წელზე აჩხოტის ბატონს ხანჯალი. ახლაც, სოხანეზე მზერადაბჯენილს, იაგორას მუქარა გაახსენდა და ძმებმა შვებით ამოისუნთქეს - ღიმილმა გადაჰკრა შიოლას სახეზე: „არ შეგარჩენო, შარამბალი არ ამიკუწოს ერთბაშად“.

არა, მაინც როგორ თავიდანვე შეეტყო შარამბალსს მაგარი ბიჭობა, უფრო მოიღუშა შიოლა - აშკარად სჯობნიდა ბიჭი, სანამ ბავშვი იყო ძმებთან თამაშობდა, არავითარ ყურადღებას არ აქცევდა შვილებს შიოლა, არ სიამოვნებდა პატარების ყურადღება. უფრო მეტიც, ზიზღით შესცქეროდა ახალ დაბადებულ და წამოჩიტულ შვილებს, საოცრად უსუსურები იყვნენ მის თვალში ბავშვები, ხანჯალსაც კი ვერ დაიჭერდნენ ხელში.ყველას შეეძლო მათი მოტყუება, არაფერი გაეგებოდათ ამ ბრუნდე ცხოვრებისა და შიოლა მზერას არიდებდა შვილებს; უნებურად თუ შეეჩეხებოდნენ თვალში, შიოლა წარბებს შეჰკრავდა და ვერდზე მიაბრუნებდა თავს. მერე, როცა დაჭაბუკდნენ, მალულად, შვილებს რომ არ შეემჩნიათ, ეჭვით შეათვალიერებდა მათ მხრებსა და მკლავებს. ეს სამი ბიჭიც კარგი მეომარი დადგა მაგრამ შალამბარი სამივეს ერთად შეჰკრავდა. ჩუმი, უსიტყვო შალამბარი პირველად რომ დაატრიალა შალამბარმა თავისი ხმალი, იქაურობა აიკლო იმისმა ყიჟინმა. იმ დღეს ძმებიც კი ვერ გაეკარებოდნენ სიახლოვეს - მტრებით გარშემორტყმული, ყველას ხოცავდა, საცა კი ხმალი მიუწვდებოდა, და სიხარულისა თუ გატაცებისაგან,საზარლად ბღაოდა. მეორე ომში უკვე გულდინჯად იქცეოდა, მისი ხმა აღარ ისმოდა, ხმალი კი უფრო ხშირად ელავდა მზეზე. მერე მობეზრდა არად ჩასაგდები მეომრების ხოცვა, თუ როლიმე ღირსეულ მოწინააღმდეგეს გამოუყვანდნენ, სიხარულით შეებრძოლებოდა და ამარცხებდა. ასე მოჰკლა ლეკების ერთ-ერთი სახელგანთქმული მებრძოლი, ასეთი შვილი ჰყავს შიოლას, ეს რა გაუბედა იმ ქეციანმა იაგომ.

ხალხი ლექსებს მღეროდა შარამბალზე, ის კი ათასში ერთხელ თუ ჩამოვიდოდა აჩხოტში და უსაქმურობისაგან აღარ იცოდა რა ექნა. სოფლის განაპირას მიწაზე წამოწვებოდა და ბალახის ღეროს გაირჭობდა პირში. მთქნარებით ათვალიერებდა მისი დანახვით აღტაცებულ ქალებს და მთებისაკენ იცქირებოდა. იქით, ოთხი მთის გადაღმა, მართლაც რომ კარგი ქალი ეგულებოდა, ცეცხლივით დედაკაცი.

ერისთავებისათვის მისწრება იყო შარამბალი. ხალხი აღარ ეხოცებოდათ. თავმომწონე მოწინააღმდეგეებს თავიანთ ყოჩთან ორთაბრძოლას სთავაზობდნენ და გამარჯვებაც ხელთა ჰქონდათ. შიოლაც გაააზნაურეს, პირველი კაცი გახდა აჩხოტში შიოლა და... უნდა მოკვდეს იაგორა!

- ხანჯალი მომაწოდე ბიჭო!

ცეცხლზე აპრიალებულ იარაღს დააკვირდა. ქარქაში მიწაზე დადო.

დიდხანს უცქერდა. მერე თითქოს ხანჯალს წვერი მოუცვდა, მერე სულ დაიმალა წვერი, ხანჯალი ვადამდე თითქოს ნელ-ნელა დნებოდა, დაპატარავდა, დაუნდობლად შეცურდა რაღაც რბილსა და უხილავში, ვადაღა შერჩა ხელში შიოლას. იაგორას ნელ-ნელა ეფლობოდა სატევარი...

„დედას ვუტირებ, თუ შიოლა ვარ...“

2

უცნაური ჯეელი იყო მთხრელი. მუშაობა არ ეპიტნავებოდა, ნადირობა ეზარებოდა, ომში ყურით ვერ წაათრევდა და არავინ იცოდა, საიდან ჰქონდა იმოდენა ღონე. ქალებთან ღლაბუცი უყვარდა, თავხედურად უმზერდა სხვების ცოლებს, მაგრამ ჭკუათხელიაო, - ამბობდნენ. მთლად გიჟსაც არ ეძახდნენ, რადგან მოსწრებული ლექსების თქმა იცოდა. ერთთავად სულელივით იკრიჭებოდა, ხმას თუ ამოიღებდა, ლექსებით ლაპარაკობდა. წყაროსთან წამოწოლა უყვარდა - იქ კაცს რა ჩაიყვანდა, ქალები კი ხშირად ეზიდებოდნენ წყალს. იწვა მთრეხელი მხარ-თეძოზე (იმ შერჩეულ ადგილზე ბალახი აღარ ამოდიოდა) და რომელიმე გათხოვილს თავისი ჭკუით ღალატისათვის ამზადებდა:

არა მწამს რა დიაცისა,
როგორც მოწმენდილი ცისა,
დღეს რომ თავზე გევლებოდეს,
ხვალ გახდება უცბად სხვისა.

ქალი მოთმინებით უცდიდა კოკის ავსებას, წაიყრუებდა ხოლმე, ბრაზდებოდა კიდეც, მაგრამ მაინც აინტერესებდა, კიდევ თუ იტყოდა რამეს მთხრელი. იტყოდა, აბა რას იზამდა:

დალოცვილო ქერისპურო,
ანაცერო დიკისაო,
ქალავ, გქონდეს შებრალება
უცოლოსა ბიჭისაო.

ქალს ჩაეცინებოდა და მაინც უფრო ბრაზდებოდა. იქაურობას უნდა გასცლოდა, ასე უნდოდა, მაგრამ რა ნელა მოდიოდა ის ოხერი წყალი. წყალი აშკარად მთხრელის მხარეზე იყო...

გაუთხოვრებთან უფრო ეადვილებოდა გაშაირება:

მთას ვიყავ, გრილი წყარო ვსვი,
ბარად ჩამოველ მაჭარი,
ქალაუ, შენ რა იცოდი,
მე ვიყავ შენი ვაჭარი.

გაუთხოვარს ისე აუფანცქალდებოდა გული, რომ... მერე რა, ჭკუათხელი რომ ოყო, სამაგიეროდ, ლამაზიც გახლდათ მთხრელი.

მაინც ბევრს დაუწუნებია და გაბრაზებული გულში ჩაილაპარაკებდა ხოლმე:

ქალავ, წითელს თავსაფარზე
ია დაგკიდებია,
ჩემი დაწუნებისთვის
ცეცხლიმც წაგკიდებია.

ბოლოს და ბოლოს, ერთ გაუთხოვარს მაინც აუბნია თავგზა: მაშინვე შეატყო, შექებაზე რომ დნებოდა ის გოგო. რამდენჯერაც დაინახავდა ციკოს, რაიმე ამდაგვარს ეტყოდა:

რად მინდა ქინძი ქანძური
ან შინაური მხალია,
მე მინდა შენებრ ლამაზი,
თოლ-წარბი ჰქონდეს შავია.
სისველეს ერიდებოდეს,
ფეხები ჰქონდეს მშრალია,
წყალზე ისე მიგოგავდეს,
როგორც ყანაში მწყერია,
შინაც ისე მიდიოდეს,
როგორც აჯილღა ცხენია.

გახარებული ციკო ნაწნავის ბოლოს იჩეჩავდა და ცდილობდა, მართლაც აჯილღა ცხენივით წასულიყო შინისაკენ. რაც არ უნდა ყოფილიყო, ლამაზი ბიჭი გახლდათ მთრეხელი.

3

მუშაობისაგან დაღლილი, გაწამებული იაგორა თავის ეზომდე მოატანდა თუ არა, სამი წლის ბიქი მუხლებზე შემოხვევდა ხელებს და რაც არ უნდა დაღლილი ყოფილიყო, ძალა ემატებოდა იაგორას. ხელში აიყვანდა, მაგრად ჩაიკრავდა გულში და ეუბნებოდა: როგორა მყევხარ, გახუტა ბიჭო!

- კარქა.
- უუ, შენ გენაცვალოს მამაშენი, რამდენი წლისა ხარ, აბა თუ მეტყვი?
- სამისა.
- გუშინაც სამისა არ იყავი?
- მერე?

ბავშვი გაკვირვებით უყურებდა, დაბნევაც ეტყობოდა, იაგორა ვეღარ ითმენდა და ისევ გულში იხუტებდა - სამისა ხარ, გენაცვალე, სამისა!

დაბინდებამდე ერთი სული ჰქონდა იაგორას, საღამოობით ცოლ-შვილს შესცქეროდა, სიამით ევსებოდა გული. მერე რა, ღარიბი რომ იყო, ბედნიერი კაცი გახლდათ იაგორა, ერთთავად ღიღინებდა, ათასში ერთხელ თუ გაუფუჭდებოდა ხასიათი - ომში როცა ეძახდნენ. არ უყვარდა იარაღის ხმარება, მაგრამ სხვა გზა არ ჰქონდა - ომში წასვლამდე მეზობლებში ჩაჯდებოდა და ისინიც ჰყვებოდნენ, რომ... თურმე სოფლები გადაუწვავს მტერს, თურმე სულ გაურეკავთ საქონელი, სხვის სისხლში ამოთხვრილ ბელადს დახოცილებზე უცეკვია და აჩხოტელებს წინააღმდეგობა რომ არ გაეწიათ, იმათ ცოლ-შვილსაც ტყედ წაასხამდნენ. ბრაზისაგან გაფითრებული იაგორა ქვედა ტუჩს იკვნეტდა და გულმოდგინედ ლესავდა ხმალს. ბრძოლის დაწყებამდე ცოლ-შვილი ეზმანებოდა, გათოკილნი, ცემა-ტყეპით მიჰყავდათ სადღაც, უუ... მაგრად ბღუჯავდა ხმალს იაგორა. ალბათ, ცოტასღა ახსოვს მისი ორლესური - ვისთვისაც მოექნია, აღარც ეწერნენ ცოცხლებში. სათარეშოდ კი ვერაფრით წაიყვანდა კაცი იაგორას, სხვისი ლუკმა არამიაო, - ამბობდა. ბევრი ვერ დაიკვეხნიდა იმდენი ჭრილობით, იაგორას რომ ჰქონდა მარცხენა მხარი ისარმა დაუფლითა, ძლივს მოირჩინა; მერე იდაყვზემოთ ისე დაჭრეს, ძვალი მოუჩანდა თურმე. ისიც მოირჩინა. ბარძაყში ხანჯალი ატაკეს, ორ კვირას კოჭლობდა იაგორა. ლოყაზე გრძელი, წითელი ნაიარევი ჰქონდა. გახუტა გაკვირვებით უცქერდა სახეზე და პატარა თითის ჭრილობაზე ჩამოაყოლებდა ხოლმე, მთელ სიგრძეზე. ჟრუანტელი უვლიდა იაგორას - ძალიან დიდი განსხვავება იყო იმ მტკივნეულ ჭრილობასა და ბავშვის ფუნჩულა თითის შეხებით გამოწვეულ სიამოვნებას შორის. საოცრად განსხვავებული ორი გრძნობა ერთმანეთში ითქვიფებოდა და არეტიანებდა იაგორას - ერთი უბრალო გლეხკაცი იყო, აღარ შეეძლო ამდენის ატანა: - ნელა, ნელა, შვილო...

შიოლა თუ რამეს გადასწყვეტდა გუნებაში, ვეღარავინ შეაცვლევინებდა. არავინ იყო ამის შემძლე, თვითონაც კი.

იაგორა უნდა მოეკლათ შიოლას და მის შვილებს.

4

მოწყენილი მთრეხელი წყაროსთან წამოწოლილიყო და ამთქნარებდა. მაინც რა მოუვიდათ, ერთი ქალი არ გამოჩენილა ახლომახლოს. მხართეძოზე იწვა, დაკონკილ შარვალ-ხალათს დასცქეროდა: „აი, ერთი ახალი ტანსაცმელი რომ მისცა...“

შორიახლოს თორმეტი ძროხა ბალახობდა. ეჰ, ეს ძროხები მისი რომ ყოფილიყო... ხელად გაყიდდა, ტანსაცმელიც ექნებოდა და კაი გოგოსაც მოხიბლავდა...

ნაბიჯების ხმა მოესმა და გული აუჩქროლდა. როგორც იქნა, როგორც იქნა... თავი წამოსწია, ლექსის სათქმელად მოემზადა და უეცრად სახე მოეღრუბლა - ვიღაც კაცი მოდიოდა მისკენ. კი ეუცნაურა, მაინც ვერ გაიხსენა, ვინ იყო. გაკვირვებული წამოჯდა და შეაცქერდა, კაცი კი ძალიან ახლოს მივიდა მასთან, თავზე დაადგა და უთხრა:

- ზეზე წამოდექი, მთრეხელო!..

ხმისამოუღებლად დაემორჩილა - ძალიან ძლიერი ხმა ჰქონდა იმ კაცს.

- რა გინდა?

- ფული გინდა?

- ფული? - გაიკრიჭა მთრეხელი და კაცის ძლიერი სახის დანახვაზე მაშინვე პირზე შეაცივდა ღიმილი, - მინდა, როგორ არ მინდა,მინდა...

- მერე, ხომ იცი, ტყუილად არავინ მოგცემს...

- ვიცი, განა არ ვიცი...

- ერთი ძნელი საქმე უნდა დაგავალო.

მთრეხელი მუდარით შეაცქერდა, ძლივს მოითქვა სული, ძალიან ძნელია?

- ძალიან.

შუბლზე მოისვა ხელი, კაცი ისევ მკაცრად უყურებდა, მერე თითქოს ოდნავ, ერთიბეწოზე გაუღიმა და მთრეხელს გული მოეცა, - შევძლებ, რამდენს მომცემ რო...

- შეძლებ?

- რა ვიცი, აბა... - დაეჭვდა მთრეხელი.

კაცი გულდასმით ათვალიერებდა თავიდან ფეხებამდე, ერთი-ორჯერ მთრეხელმაც დაიხედა ტანზე, მერე ისევ კაცს შეაცქერდა, რომელიც დაკვირვებით დასცქეროდა მუხლგამოგლეჯილ შარვალზე, ისევ დაიხედა ფეხებზე მთრეხელმა და სწორედ ამ დროს შემოესმა:

- შიოლა უნდა მოჰკლა.

უზარმაზარი ჩანჩქერივით ახმაურდა წყარო. რაც კი ავი სულები ბუდობდნენ იმ დაბურულ ტყეში , ყველამ თავი გამოჰყო ფუღუროებიდან, მთრეხელს ცხვირ-პირში მივარდნენ, შეაშინეს, სახე აულეწეს და მაშინვე ყველაფერი გაქრა - გაფითრდა ბიჭი.

- ვინა? - ძლივს ამოღერღა.

- მშვენივრად გაიგე, - წყნარად უთხრა კაცმა, - ზედმეტებს ნუ ვილაპარაკებთ.

მთრეხელს მუხლები მოეკეცა, მიწაზე დაჯდა. ერთხანს დავრდომილივით იჯდა და მერე მტრულად ამოხედა კაცს, - იცი რას გეტყვი?

- თქვი, გისმენ.

- შენ გიჟი ხომ არა გგონივარ, ვიღაცა ხარ.

კაცმა გაიღიმა.

- ერთი რამე დაგავიწყდა.

- რა?

- ფული.

თუკი სადმე კეთილი სული იყო იმ დიდ ტყეში, ყველა თავზე შემოეხვია მთრეხელს. ყველა ეფერებოდა, ის მლიქვნელი ნიავიც თავზე უსვამდა ხელს, ვიღაცა შიშველი ქალი გულუბრყვილოდ სთავაზობდა ლამაზ, თეთრ სხეულს.

რა უნდა ეთქვა, გაიღიმა:

- რამდენს მომცემ რო...

- ბევრს.

- მაინც?

- ას ძროხას შეგიგროვებ, გავყიდი და მოგცემ.

- ამდენი სადა გაქვს, ვინა ხარ?

- მე? - გაიღიმა კაცმა.

- შენა, ჰო... - გაბრაზდა მთრეხელი.

- ხალხი ვარ.

- ხალხი?

- ჰო, ხალხმა გამომგზავნა.

„შიოლა უნდა მოჰკლა“, - გაახსენდა მთრეხელს და ისევ შიშმა აიტანა:

- იმის შვილებს ვიღა გადაურჩება?!

- სადმე გადაიხვეწე... ყველგან იცხოვრებს ფულიანი კაცი.

„ფულიანი კაცი“, - ამაყად გაიფიქრა მთრეხელმა. მერე ტყეს გახედა, ცოტათი გული დაწყდა, მაშინვე ინუგეშა თავი, „სხვაგანაც იქნება ასეთი ტყე და წყარო, ეგ არაფერი“... მაინც კიდევ სხვა რაღაცაზე ეთანაღრებოდა გული, იფიქრა, იფიქრა და ძლივს გაახსენდა: „ჰო მართლა, ციკო“... გულზე მოეშვა, ხელი ჩაიქნია: „იჰ, ციკოს დედაც ვატირე“...

- შენ ისა თქვი, ფულს როდის მომცემ.

- შორიდან გიყურებ. თუ მოჰკლავ, სოფლის ბოლოს დაგელოდები და ფულს იქ მოგცემ. ისეთ ცხენს გაჩუქებ, წყევლაც ვერ დაგეწევა.

- რომ არ მომცე? - თავხედურად გაუღიმა მთრეხელმა.

- მაშინ დარჩი და სანამ მოგკლავენ, იმის შვილებს უთხარი, ხალხმა დამავალა-თქო. ხომ იცი, ყველას ამოგვწყვეტს შარამბალი.

„ჰო, მართლა, შარამბალი!“ - თავზარი დაეცა და ფეხზე წამოდგა, - მერედა, შარამბალს სად დავემალო?!

- შენი ნებაა, ქვეყანა დიდია.

„სწორია, დიდია“, - გაეხარდა მთრეხელს, მაგრამ ისევ ეჭვმა შეიპყრო, - ყველამ ხომ არ იცის?

- რა?

- რა და... აი... - გაუძნელდა იმ სიტყვების თქმა მთრეხელს და გაბრაზდა: - რო უნდა მოვკლა!

- არა, მხოლოდ თავკაცებმა ვიცით.

- მართლა, რატომ უნდა მოვკლა?

- ვითომ არ იცი...

- ვიცი, როგორ არ ვიცი, გაგვყვლიფა... ახი იქნება მაგაზე.

- შენ ისა თქვი, - გააწყვეტინა კაცმა, - ხმალი თუ გაქვს...

- მშვილდ-ისრით მოვკლავ.

- იშოვი?

- კი, მეზობლებს გამოვართმევ.

კაცმა დიდხანს უყურა თვალებში და მერე დინჯად, ჩუმად უთხრა: აბა, შენ იცი, მთრეხელო...

შიოლა ღუდუშაურის მონუმენტი და მისივე სახელობის კულტურისა და სულიერების ცენტრი დაბა ყაზბეგში

5

ცხენზე შეჯდომას რომ აპირებდა შიოლა, უზანგში რომ შეჰყო ცალი ფეხი, აშკარად იგრძნო, მთელი სხეული უძაგძაგებდა. ეს შიში იყო, არა, რა შეაცბუნებდა ძარცვა-გლეჯაში დაბერებულ შიოლას - ბრაზისაგან ცახცახებდა. ჯერ იმ გაღლეტილი იაგორას ჯავრი არ ეყოფოდა? ახლა კი, თურმე, ნუღარ იკითხავთ და ის ქვეყნის მასხარა მთრეხელი გაუგზავნიათ მის მოსაკ... ჩაეცინა შიოლას - როგორ არა, დიახ, სულ იმ ჭკუაზეა, მთრეხელისთანა შტერს მოაკვლევინოს თავი. არა, მაინც როგორ გაუბედეს! ჯერ მთრეხელს დაიჭერს სადმე და ყოფას უტირებს, სანამ არ ათქმევინებს, ვინ გამოგზავნა, მერე ქათამივით გამოსჭრის კისერს და შემდეგ იაგორასაც მიასაკლავებს.

გიჟი და გადარეული რომ იყო მთრეხელი, აქამდეც იცოდა, მაგრამ ამას თუ გაბედავდა, მაინც არ ეგონა. რა დაემალებოდა შიოლას - როგორც ყველგან, აჩხოტელებშიც აღმოჩნდა მოღალატე. იგი ღამით მივიდა შიოლას სახლთან, ფეხაკრეფით მიიპარებოდა, ვინმეს რომ არ შეემჩნია და, მთვარიან ღამეში ფეხისწვერებზე მიმავალს, ჯიუტად მისდევდა წაგრძელებული აჩრდილი. თვალებს აცეცებდა ნაბადში გახვეული მოღალატე და შიშით შესცქეროდა საკუთარ აჩრდილს, პატიოსნებასავით რომ გადაატარა მთელი სოფლის მიწაზე და წუმპეებზე.

ცხენზე ამხედრდა შიოლა ღუდუშაური, ლაგამი მაგრად მოზიდა. შვილებიც ცხენებზე ისხდნენ და მორჩილად შეჰყურებდნენ ზურგზე. აქამდე კრინტი არ დასცდენია შიოლას არც იაგორაზე, არც მთრეხელზე, ახლა კი აღარ შეიძლებოდა დამალვა, ზიზღით მიუგდო შვილებს: მთრეხელი უნდა შევიპყროთ, ცოცხლად...

- ვინა?! - უნებურად გაიკვირვა ერთმა.

- მთრეხელი! დაყრუვდი თუ რა...

შვილები გაოცებით შეაცქერდნენ ერთმანეთს - ნეტაი რა დაუშავა იმ გიჟმა... თუმცა, რა ჩვენი საქმეა... ალბათ, ასეა საჭირო...

ლაგამი ცოტათი მიუშვა შიოლამ, ნელი ნაბიჯით დაიძრა ცხენი. არასასიამოვნო მოგონებამ შუბლი შეჭმუხნა - მთრეხელის პაპა, სუღუტა, უბადლო მეომარი იყო. ერთხელ ლეკების ბელადმა ძმა მოუკლა ომში, გააფთრებულ სუღუტას ბელადისაკენ ბრძოლით გაუკაფავს გზა. ხმალი რომ გადასტეხია, ხანჯალი მოუშველებია, მერე ხანჯალი ვიღაცის ნეკნებიდან რომ ვეღარ გამოუღია, მშვილდ-ისარი მოიმარჯვა თურმე, საოცარი კამარა შეუკრავს, პირდაპირ ლეკების ბელადისაკენ გაფრენილა, ზედ მკერდთან მიუტანია დაჭიმული მშვილდი და შიგ გულში უძგერებია ისარი. ის კი კარგი ვაჟკაცი იყო, მაგრამ ეს ქვეყნის პამპულა მთრეხელი ამას თუ გაბედავდა, როგორ ეგონა... ყოფას უტირებს, თუ შიოლაა.

გული კი მაინც სხვას ურჩევდა, თანაც ერთი კი არა, ორი ხმა ესმოდა. ერთი დარბაისლურად, თავდაჭერილად ემასლათებოდა: „ნუ მიდიხარ, შიოლა, ნუ, შინ დაელოდე, დაბრუნდი, მკვლელის შესახვედრად ვინ წასულა, შენ რომ მიდიხარ? ამ ხნის კაცი ხარ, ნუ აჩქარდები,ნუ“... მეორე ხმა ძალიან შინაურულად, სხაპასხუპით აყრიდა: „კაი ახლა, კაცო, მოატრიალე ეგ ოხერი ცხენი და შინ დაბრუნდი“... მესამე ხმა კი... არა, ეს ხმა არ იყო, ეს გახლდათ ყოვლისშემძლე სიჯიუტის სიამოვნება, მთრეხელის შესახვედრად სიარულს რომ უბრძანებდა შიოლას.

და მაინც...

„ნუ მიდიხარ, ნუ...“
„კაი ახლა, დაბრუნდი...“

ლოყაზე სისველე იგრძნო, გაკვირვებით აიხედა მაღლა. შიგ თვალში მოხვდა მეორე წვეთი, ქუთუთოები ააპარპალა. აჰაა, წვიმს... ღრუბელი შეათვალიერა და უეცრად მაგრად მოზიდა ლაგამი - მოსახვევში, კლდის პირას, მთრეხელი იდგა და დაბნეული შესცქეროდა შიოლას და მის შვილებს.

6

ერთხანს გაშეშებული მისჩერებოდნენ ერთმანეთს, ცხენებიც კი გაყუჩდნენ ადგილზე. გაქვავებული შიოლა უაზროდ შესცქეროდა მთაგრეხილს. იმისი შვილებიც გაკვირვებით უმზერდნენ სოფლის მასხარას. ასე უმოძრაოდ დიდხანს არ შეიძლებოდა ყოფნა. მაინც ვერ გამოერკვნენ და ახლა ბუნდოვნად გრძნობდნენ, როგორ მატულობდა წვიმა. წვეთები ჯერ მტვერში აშიშინდნენ, პაწია ბურთულებად შეჰკრეს მტვერი, ნელა, ჯიუტად მატულობდა წვიმა, ჯერ ჭორფლივით დააჩნდა მიწას, მერე სისველემ გადაგლისა მტვერი, ხეებისა და ბუჩქების მიკრძალებული ჩრდილები დაეტყო ალაპლაპებულ მიწას, მხრებზე აწვიმდათ გატრუნულ აჩხოტელებს, ქუდები დაუსველდათ. მძიმე წვეთი ჯერ ზლაზვნით დაგორდა ფაფახიდან და მერე ლოყაზე რომ ჩამოურბინა შიოლას, გამოერკვა და მაშინვე ბრაზმა იფეთქა:

- ცხენიდან ჩამოხე!

მუხლები მოეკვეთა ისედაც გაოგნებულ მთრეხელს, „იცის ალბათ ყველაფერი იცის “... ენა დაუმძიმდა, მერე შიშმა მაინც აალაპარაკა, თვალთმაქცობაც გადაწყვიტა:

- მე? - გაიკვირვა, - რატომ... ბატონო?
- ჩამოეთრიე-მეთქი!!

შვილებმაც დაუბრიალეს თვალები, ძლივს აათრია წელი მთრეხელმა. ატორტმანებული დახვდა მიწა, ცალი ხელით უნაგირს დაეყრდნო.

ცოტათი დაწყნარდა შიოლა. აღარ ვარგოდა კაცად მთრეხელი. აღარც ის გამაფრთხილებელი ხმები ესმოდა და დამშვიდდა, წყნარად უთხრა:

- მშვილდი მოიხსენი.
- მშვილდი? რათა?...
- მოიხსენი მეთქი, - ხმა აიმაღლა შიოლამ, - მიწაზე დააგდე!

მთრეხელმა ნელა წაიღო მშვილდისაკენ ხელი. ეჰ, ყველაფერი დაკარგული იყო, თუმცა... თუმცა...

ვინ იცის, საიდან მოვიდნენ ეს საოცრად ძლიერი, ლამაზად შეკრული სიტყვები. გაოგნებული სიტყვებსაყოლილი მთრეხელი ნელა მარცვლავდა გონებაში:

ცხენი მთხოვე და დაგითმე,
მშვილდს რაღად მართმევ რქისასა,
მშვილდი აღარ დამეთმობა,
ადგილს ვარ ნაპირისასა.
გადმოვიღებ და გულსა ვკრავ
ბატონსა აჩხოტისასა,
აქამდე სჭამე აჩხოტი, ახლა მე გაჭმევ ქვიშასა.

და ამ ლექსმა პაპამისის, სუღუტას მთვლემარე სისხლი გააღვიძა მთრეხელში. ახლა ის სისხლი დაბორიალობდა მთელ სხეულში და საცა კი გაფითრებულ შიშს წააწყდებოდა, წითლად ღებავდა. „დედას გიტირებ“, - გაიფიქრა და მაგრად დაეყრდნო მიწას, ნახტომისათვის მოემზადა. მშვილდი უკვე ხელში ეჭირა; გაბრაზდა შიოლა, აშკარად აგვიანებდა იარაღის მიწაზე დაგდებას მთრეხელი.

- დააგდე-მეთქი, შე ძაღლიშვილო!

და,ყველასათვის მოულოდნელად, საოცრად ლამაზი კამარა შეკრა მთრეხელმა. ჯერ ორიოდე ნაბიჯი გაირბინა, ისარიც გადმოიღო ამასობაში და შიოლასაკენ ისე გაფრინდა, როგორც პაპამისი სუღუტა. საშინელი სისწრაფით უახლოვდებოდა აჩხოტის ბატონს, შემკრთალმა შიოლამ ვერაფერი მოასწრო, მხოლოდ იმ მეორე ხმამ, სხაპასხუპით რომ ელაპარაკებოდა, რაღაც ამდაგვარი ჩასძახა ყურში: „ხო გეუბნებოდი, ხო გეუბნებოდი, რატომ არ დამიჯერე, ეხლა რაღაა, შენ შენთვის და მე ჩემთვის“... იმ დინჯმა ხმამ კი ვერაფრის თქმა ვერ მოასწრო - ზედ მკერდზე მიაფრინდა მთრეხელი და შიგ გულში აძგერა ისარი შიოლას...

გაოგნებული შვილები სანამ დაიჯერებდნენ, რაც მოხდა, მთრეხელი თავის ცხენს მოახტა და გაქუსლა, შიოლა კი ნელა, ძალიან ნელა გადაიხარა გვერდზე და ალაპლაპებულ, წყლით გაჟღენთილ მიწაზე უხმაუროდ დაეცა.

შორს, ცხრა მთას გადაღმა ომი იწყებოდა. ლეკების ახალმა ბელადმა ვერ გაბედა შარამბალთან შებმა. მეომრები ხმალს უქნევდნენ ერთმანეთს, შარამბალი მოწყენილი შესცქეროდა ბრძოლას და უეცრად გულმა ძალიან ცუდი უგრძნო.

7

ვინ იფიქრებდა, შვილები როდისმე ხელს თუ შეახებდნენ აჩხოტის ბატონს. ახლა კი მხრებზე, ხელებზე ეჯაჯგურებოდნენ, აჯანჯღარებდნენ და შეშინებულნი ემუდარებოდნენ: მამი, მამი, შემოგვხედე, მამი...

სად ეცალა მათთვის სულთმობრძავ შიოლას - ახლა იგი ჯერ კიდევ ყურს უგდებდა გონების დინჯ ხმას: „ხომ გაგაფრთხილე, შიოლა, ხომ გაგაფრთხილე.“

ისევ ეჯაჯგურებოდნენ შვილები. მერე ყველაზე გონიერმა ძმამ თქვა: „ვაცალოთ... სიკვდილი ვაცალოთ...“ და დაჩოქილნი შეაცქერდნენ მამას. იმან კი დამბლადაცემული მარცხენა ხელი მარჯვენათი მოძებნა, ფათურით იპოვა და მაგრად მოუჭირა თითები. ტკივილი ვერ იგრძნო - გულაღმა იწვა და კვდებოდა, მარჯვენა ხელს კი ისე მაგრად უჭერდა მარცხენას, თითქოს მთრეხელს ჩაფრენოდა ხელში. მოახრჩო, მოგუდა მთრეხელი, ახლა იაგორაღა დარჩა მოსაკლავი, ვის ჯავრს ჩაიტანდა მიწაში შიოლა ღუდუშაური - ცოტათი მაღლა აუყვა მარცხენა ხელს და ისე მაგრად, მაგრად შემოაჭდო თითები, ისიც მოგუდა, ისიც მოახრჩო და... საბოლოოდ დამშვიდდა აჩხოტის ბატონი. სამაგიეროდ, ცხრა მთის იქით შარამბალი გაცოფდა - გონება ამღვრეულმა ხმალს დაავლო ხელი, ცხენს მოახტა და შუაგულ ომში შევარდა. აღრიალდა, ბრაზისაგან ცახცახებდა, მტერ-მოყვარეს ვეღარ არჩევდა, ვისაც მიწვდებოდა, დაუნდობლად ჩეხავდა შარამბალი და ისე საზარლად ბრდღვინავდა, თითქოს პირველად იქნევდა იმ თავის ათასჯერ გამაძღარ ხმალს.

8

- ნუ, ნუ მომიკლავთ!.. იხვეწებოდა ციკო.

- გადი აქედან!..

- მანდილი შემიბღალეს, ხალხო, მანდილი, შემოხვეწილს მიკლავენ, - გაჰკიოდა ციკო, - მაინც რამ წაგიქცია ის ვერანა ცხენი, მთრეხელო...

ერთადერთ საკომურს მიაწყდნენ ძმები, მთრეხელი კუთხეში მიკუნჭულიყო და, მობუზული, მაინც ანთებული თვალებით იცქირებოდა. ერთმანეთს ხელს უშლიდნენ ძმები, მხრებით აგდებდნენ ერთმანეთს საკომურიდან. სამივეს უნდოდა, თვითონ მოეკლა მთრეხელი, ხმლით და ხანჯლით კი არა, ისრით , მხოლოდ ისრით.

- შე უბედურო, შენა!.. - გაჰკიოდა ციკო.

ხმაური რომ შემოესმა, უფრო მოიკუნტა მთრეხელი. ეჭვით მიაშტერდა საკომურს და დამიზნებული ისარი რომ დაინახა, გვერდზე გახტა. ხის ბოძში ჩაერჭო ათრთოლებული ისარი, შიშით შეაცქერდა ბრაზისაგან აცახცახებულ იარაღს და უეცრად კეფაზე დაუნდობელი მზერა იგრძნო. საკომურისკენ შეტრიალდა და ახალი ისარი მონახა, ალესილი წვერი შიგ თვალებში ჯიუტად მისჩერებოდა მთრეხელს. რა უნდა ექნა, მშვილდი ჭენებისას დაჰკარგა, უძლურებისაგან გამწარებულმა და გონება დაბინდულმა, ხელით დაიწყო ისრების ტყორცნა საკომურისაკენ.

ვაიმე, მთრეხელო, ლამაზო ბიჭო!.. - გაჰკიოდა ციკო.

- ოო, შიოლა, შე უბედურო! - მჯიღებს იბაგუნებდნენ მკერდზე ღუდუშაურები.

მუცელში ეძგერა ისარი მთრეხელს, ორივე ხელით დაეჭიდა, მაინც ვერ გამოიღო. გადაირია, რაღაცაზე ხომ უნდა ეყარა ჯავრი. გამწარებულმა თავისი არაფრისმაქნისი ისრები სათითაოდ გადატეხა და ნამტვრევები იატაკზე დაანარცხა.

ბარძაყში ტკივილი იგრძნო, მერე მხარშიც ეძგერა ტკივილი, ჩაიჩოქა, შუბლი დაარტყა მიწას. მოიკუნტა, მუხლებზე შემოიხვია ხელები; ახალ-ახალ, სხვადასხვანაირ, უმწარეს ტკივილებს გრძნობდა, ყველაზე ცუდი წვიმა აწვიმდა ზურგზე მთრეხელს - მაინც არ გაშალა ტანი, მოიბუზა, დამრგვალდა, მთლად ზურგდაისრული, უზარმაზარი ზღარბივით მოკუნტულიყო მიწის იატაკზე.

- ოო, შიოლა! შე უბედურო, შენა!.. - ტიროდნენ ღუდუშაურები.

- ოო, მთრეხელო! შე საცოდავო, შენა!.. - ლოყებს იხოკავდა ციკო.

- ოო, შიოლა! შე უბედურ ვარსკვლავზე გაჩენილო, შენა!.. - გაჰკიოდნენ ღუდუშაურები.

იქით, ცხრა მთას გადაღმა, შარამბალიც ღრიალებდა.

9

- ცხვირი სადა გაქვს, ბიჭავ, ცხვირი?
- აქა, აი.
- თვალები სადა გაქვს, გახუტა ბიჭო, თვალები?
- აქა, - სასაცილოდ აფახულებდა წამწამებს.
- მელა მოერევა თუ მგელი?..
- მგელი.
- მგელი მოერევა თუ დათვი?
- მგელი.
- ვინა, ვინა?
- დათვი.
- აბა რა, დათვი მოერევა... შენ ვერ მოერევი დათვსა?
- მოვერევი... გავიზარდო ჯერა!
- უუ, შენ გენაცვალოს მამაშენი, გახუტა ბიჭო!!!

1967წ.

თავისუფლება

მთავარეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი

როცა მე, ბასილ კობახიძე და ლადო გოგიაშვილი საერთაშორისო ტერორიზმის ბრალდებით მინსკში დაგვაპატიმრეს და ბელორუსიდან დეპორტაცია გაგვიკეთეს, უცაბედად შევამჩნიეთ, რომ კომუნისტურ სიმღერებს ვმღეროდით. გავოგნდით, ორი დღის განმავლობაში ვერ მოვახერხეთ ამ აკვიატებული მელოდიებისაგან „თავის დაღწევა“. ჩანს, კგბ-სთან ურთიერთობამ ჩვენში საბჭოთა წარსულის გრძნობები და მოგონებები აღძრა.

ერთი ძველი ხუმრობა, ალბათ, უფრო კარგად „იტყვის“ იმას, რისი თქმაც მინდა. დისიდენტმა იყიდა მოლაპარაკე თუთიყუში და ასწავლა მას შემდეგი სიტყვები: „ძირს სტალინი! ძირს კომუნისტური პარტია! ძირს საბჭოთა კავშირი!“ რა თქმა უნდა, საშიში იყო ვინმეს გაეგო ეს და ამიტომ, როდესაც თუთიყუში ლაპარაკობდა, პატრონი საგულდაგულოდ კეტავდა ყველა კარსა და ფანჯარას. ერთხელ დისიდენტი მივლინებაში წავიდა და გადაწყვიტა ფრინველი მაცივარში ჩაეკეტა, რათა მეზობლებს არ გაეგონათ მისი ანტისაბჭოთა ლოზუნგები. ორი კვირის შემდეგ დაბრუნდა მივლინებიდან და როდესაც საბრალო ფრინველი მაცივრიდან გამოიყვანა, თუთიყუშმა მაშინვე დაიწყო ყვირილი: „გაუმარჯოს სტალინს! გაუმარჯოს კომუნისტურ პარტიას! გაუმარჯოს საბჭოთა კავშირს! დაბნეულმა პატრონმა შეხედა მას და თქვა: „უცნაურია, როგორ შეიძლება ორი კვირის ციმბირში გატარებამ ყველაფერი შეცვალოს!“

ჩვენ მხოლოდ ორი დღე გავატარეთ ბელორუსის კგბ-ს ტყვეობაში, მაგრამ ეს დრო საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ გაგვეხსენებინა საბჭოთა პერიოდის განცდები. იმ დღეებმა ნამდვილად შეგვცვალა, მაგრამ სხვაგვარადმ შემაძრწუნებელი იყო იმის გააზრებაც კი, რომ სტალინიზმის სულისკვეთება კვლავ ყვავის ევროპულ სახელმწიფოში. რამდენიმე კვირის წინ ამერიკის სახელმნიფო დეპარტამენტმა ბელორუსს “ტოტალიტარული რეჟიმის უკანასკნელი ციხე-სიმაგრე“ უწოდა.

რატომ წავედით ბელორუსი?

კარგა ხნის წინ დავიწყეთ ფიქრი ბელორუსში წასვლაზე საპრეზიდენტო არჩევნებთან დაკავშირებით. ბრაზილიაში, სადაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს IX ასამბლეას დავესწარით, მართლმადიდებელი ეკლესიის დეკანოზი ბასილ კობახიძე და მე ბელორუსში წასვლის შესახებ ვსაუბრობდით, რათა გამოგვეხატა ქრისტიანული სოლიდარობა ამ ქვეყნის ეკლესიებისა და იმ ხალხის მიმართ, რომელიც მრავალი ეელია ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში ცხოვრობს. ვფიქრობდით ბელორუსის ეკლესიებში მისვლას, როგორც ეს გავაკეთეთ „ნარინჯისფერი რევოლუციის“ დროს კიევში, თუმცა მალე მივხვდით, რომ სიტუაცია ბელორუსში უკრაინისაგან სრულიად განსხვავებული იყო.

ტელეფონით დავუკავშირდი ბელორუსის ეკლესიების რამდენიმე წინამძღოლს სხვადასხვა დენომინაციებიდან და ვკითხე, თუ რას ფიქრობდნენ ჩვენი შესაძლო ვიზიტის შესახებ. უმრავლესობას იმისიც კი შეეშინდა, რომ დავურეკეთ. ბაპტისტური ეკლესიის წინამძღოლთან ჩემი სატელეფონო საუბრიდან ნათელი იყო, რომ ისინი მიგვიღებდნენ მხოლოდ იმ პირობით, თუ პრეზიდენტ ლუკაშენკოს, დიქტატორს დავუჭერდით მხარს. ეს საკმაოდ საგანგაშო ფაქტი იყო და როგორც საბჭოთა კავშირში დაბადებული და აღზრდილი, მაშინვე მივხვდი, თუ რა ხდებოდა იქ, ჯერ კიდევ საბჭოთა ქვეყანაში.

მივიღეთ მტკიცე გადაწყვეტილება - აუცილებლად წავსულიყავით ბელორუსში სამართლიანობისა და ადამიანური ღირსების მხარდასაჭერად. ნათელი იყო, რომ ეკლესიების უმრავლესობა დუმილით მხარს დაუჭერდა დიქტატორს და უგულებელყოფდა საკუთარი ხალხის სწრაფვას თავისუფლებისაკენ. ამგვარი „გაჩუმების“ პოზიცია, რომელიც ისტორიულად ეკავა ზოგიერთ ქრისტიანულ ეკლესიას (მაგ. ნაცისტურ გერმანიასა და სამხრეთ აფრიკაში აპარტეიდული რეჟიმის დროს) დარჩება მის უდიდეს სირცხვილად. უნდა აღვნიშნო, რომ მე არ ვადანაშაულებ ბელორუსის ეკლესიების წინამძღოლებს ან ქრისტიანებს. მხოლოდ ვამბობ, რომ ეკლესიებს ძლიერ ეშინიათ დიქტატორის განაწყენებისა, რომელსაც შეუძლია უმოწყალოდ გაუსწორდეს მოწინააღმდეგეებს. ეს, რა თქმა უნდა, ძლიერ სარისკოა, მაგრამ პოზიტიური ცვლილებები მხოლოდ მაშინ მოხდება, როდესაც ქრისტიანები და სხვები უშიშრად დაიცავენ თავიანთ მრწამსს. ასეთი პოზიცია შეიძლება ძვირად დაუჯდეს ადამიანს. ამის ცოცხალი მაგალითია თვითონ ქრისტე.

ბელორუსში გამგზავრებამდე ერთი დღით ადრე პრეზიდენტმა ლუკაშენკომ განაცხადა: „საქართველოში არიან საზოგადოების გარეწარი წევრები (отморозки), რომელთაც უნდათ ბელორუსში ჩამოსვლა წესრიგის დასამყარებლად. მათ შეუძლიათ ჩამოვიდნენ, მაგრამ მაინტერესებს, უკან როგორ დაბრუნდებიან! ჩვენ არავის მივცემთ უფლებას, მოახდინოს აქ სიტუაციის დესტაბილიზაცია. ჩვენ ვართ ამ მიწის ბატონ-პატრონები და მდგომარეობასაც ჩვენ გავაკონტროლებთ.“ ცხადია, გამგზავრება ისეთ ქვეყანაში, სადაც შენი ჩასვლა არ უნდათ ეროვნების გამო, შეიძლება ცოტათი სიგიჟედ ჩანდეს.

გათავისუფლების შემდეგ საერო და ქრისტიანმა ჟურნალისტებმაც ერთი და იგივე კითხვები დამისვეს: რატომ წახვედით იქ? იყო კი თქვენი საქმე უცხო ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში ჩარევა? იყო კი ეს ღვთის ნება? თქვენი ადგილი ეკლესიაშია და არა მოედნებზე, ასე არ არის?

ჩემი რწმენით, ის აზრი, რომ სასულიერო პირის საქმიანობა მხოლოდ სალოცავის კედლებით უნდა შემოიფარგლოს, წარმართულ გაგებაზეა დაფუძნებული. ჩვენ, როგორც ქრისტიანი წინამძღოლები, ეკლესიების შენობებსა და კედლებთან კი არა ვართ მიჯაჭვულები, არამედ ხალხთან. ჩვენ იქ უნდა ვიყოთ, სადაც ხალხია. უფრო ახლოს უნდა ვიყოთ ჩაგრულებსა და დამცირებულებთან, მათთან, რომელთა მიზანიცაა არაძალადობრივი გზებით ებრძოლოს რეჟიმებს, რომლებიც ხალხს უბღალავენ ადამიანურ ღირსებას. როგორც სასულიერო პირები, ჩვენ არ შეგვიძლია დამშვიდებული სინდისით ვისხდეთ სახლებში და მოვლენებს ტელევიზორით ვადევნოთ თვალი.

შეეძლოთ თუ არა ქართველებს ბელორუსის ტერიტორიაზე შესვლა?

ჯგუფში, რომელიც მინსკში მიემგზავრებოდა, იყო დეკანოზი ბასილ კობახიძე, რომელთანაც ერთად უკრაინის რევოლუციის დროს მონაწილეობას ვღებულობდი კიევის მანიფესტაციებში, ვლადიმერ გოგიაშვილი, რელიგიური საკითხების შემსწავლელი ცენტრის მართლმადიდებელი დირექტორი და მე. ჩვენ გადავწყვიტეთ ბელორუსში უკრაინის გავლით წასვლა.

„თქვენ ვერ შეხვალთ ბელორუსში!“ - გვითხრა გელა ჩარგეიშვილმა, საქართველოში დაბადებულმა ბაპტისტმა მღვდელმსახურმა, რომელიც კიევის ცენტრალურ ბაპტისტურ ეკლესიაში მსახურობს. იგი დაგვხვდა აეროპორტში და დაგვაბინავა მათი ეკლესიის სტუმრებისათვის განკუთვნილ ოთახში. კიევში ყველა ფიქრობდა, რომ ვერც ერთი ქართველი ვერ შეაღწევდა ბელორუსში, განსაკუთრებით იმ დღეებში, როდესაც იქ საპრეზიდენტო არჩევნები მიმდინარეობდა.

ცხადია, ჩვენ გააზრებული გვქონდა, რომ მრავალი მიზეზის გამო უკიდურესად რთული იქნებოდა მინსკში შეღწევა. ქართველები ბელორუსული რეჟიმის მტრებად ითვლებიან. თანმიმდევრულ ანტიქართულ კამპანიას თვით ქვეყნის პრეზიდენტი უჭერს მხარს, მასმედია კი ახორციელებს. ხალხს ეუბნებიან, რომ ქართველები აგზავნიან ტერორისტებს დედაქალაქში ოთხი სკოლის ასაფეთქებლად. ის „ქართველებიც“ კი დააპატიმრეს, რომელთაც „აღიარეს“, რომ აპირებდნენ დედაქალაქის წყალმომარაგების სისტემის მოწამვლას. ისინი აიძულეს მოეყოლათ, თუ როგორ გეგმავდნენ ამის გაკეთებას. „ჩვენ საქართველოში გვასწავლეს, მოგვეგროვებინა მკვდარი ვირთხები რკინის ქილებში და გაგვეკეთებინა მათი დამპალი მძორისაგან შხამი“, - „აღიარეს“ ამ „ქართველებმა“.

პრეზიდენტ ლუკაშენკოს ზემოთ მოყვანილი განცხადება ნიშნავდა იმას, რომ ნებისმიერ ქართველს, ვინც ბელორუსის საზღვარს გადაკვეთდა, დააპატიმრებდნენ და ტერორისტად ჩათვლიდნენ. მაგრამ ამით ყველაფერი არ ამოიწურებოდა.

17 მარტს ქართველი პარლამენტარების ჯგუფი, რომლის წევრებსაც ეუთოს დამკვირვებლების ოფიციალური მანდატები პქონდათ, მინსკის საერთაშორისო აეროპორტში ჩამოფრენისთანავე დააკავეს და საქართველოში დააბრუნეს.

ვიცოდით რა ეს ყველაფერი, 18 მარტს ჩავფრინდით კიევის აეროპორტში განახლებული გადაწყვეტილებით - წავსულიყავით ბელორუსში. ჩვენ არ ვიცოდით, რომელი გზით ჯობდა წასვლა და რჩევა ვკითხეთ იმ უკრაინელებს, რომლებიც რეგულარულად დადიან ამ ქვეყანაში. ერთი შესაძლო ვარიანტი იყო მანქანით გამგზავრება, მაგრამ ეს მაშინვე გადავიფიქრეთ. „ხალხი, რომელიც იმ გზებზე მანქანით მგზავრობს, ხშირად უჩინარდება,“ - განაცხადა ჩემმა უკრაინელმა კოლეგამ პროტესტანტული ეკლესიიდან, - „ისინი შეიძლება გამოჩნდნენ რამდენიმე თვის შემდეგ ან აღარასოდეს. ყველაზე უსაფრთხო მატარებლით მგზავრობაა. თუმცა მთავარი პრობლემა მაინც ის არის, რომ თქვენ ქართველები ხართ!“

იმავე დღეს შევხვდით უკრაინელ ბაპტისტთა წინამძღოლს, გრიგოლ კომენდანტს, რომელმაც ჩვენთან ერთად არა მხოლოდ ილოცა ჩვენი წარმატებული მგზავრობისათვის, არამედ ბილეთებიც კი გვიყიდა. იმავე დღეს მატარებლით გავემგზავრეთ მინსკში.

„ბელორუსები არ შეგიშვებენ თავიანთ ქვეყანაში,“ - გვითხრა უკრაინელმა მესაზღვრემ, - „ისინი ნერვიულობენ და ნებისმიერ ქართველს, ვინც საზღვრის გადალახვას ცდილობს, უკან აბრუნებენ. „მაინც შევეცდებით,“ - ვუპასუხე არც თუ გულითადი ღიმილით.

ნახევარ საათში მივედით ბელორუსის საზღვართან. იქ ყველას ამოწმებდნენ. მატარებლის ფანჯრიდან ჩვენს თვალწინ დაუჯერებელი სურათი გადაიშალა, რომელიც საკმაოდ წააგავდა მეორე მსოფლიო ომზე გადაღებულ ფილმებში ნანახს. რკინიგზის პლატფორმაზე ჩამწკრივებული იყო ასეულობით ჯარისკაცი ძაღლებით. ისეთი გრძნობა მქონდა, თითქოს ომის ტყვეებით სავსე მატარებელში ვისხედით.

მამა ბასილი და მე ველოდით ბელორუსის ხელისუფლების წარმომადგენლებთან შეხვედრას და სრულად შევიმოსეთ ჩვენი სამღვდელო ტანსაცმლით. შემდეგ ვიფიქრეთ, რომ ჭკვიანური იქნებოდა თუკი ლადოც, ჩვენი მესამე თანამგზავრიც შეიმოსებოდა. ოფიცრების მოსვლამდე ლადოს ჩემი კაბა მივეცი. „სომეხ მღვდელს ჰგავხარ,“ - უთხრა მამა ბასილმა ლადოს, როდესაც ის გვერდით მომიჯდა ჩემს იასამნისფერ კაბაში გამოწყობილი.

„ვინმე ქართველი ხომ არ არის ვაგონში? - ჰკითხა ოფიცერმა ვაგონის გამცილებელს. „არიან, სამი მღვდელი და ერთი კაცი, - უპასუხა გამცილებელმა. თითქოს მღვდლები კაცები არ იყვნენ. ჩვენს ვაგონში კიდევ ერთი ქართველი იყო, შუახნის ასაკის მამაკაცი, რომელსაც ადრე არსად შევხვედრივართ.

ოფიცრები, სხვადასხვა სამსახურებიდან, შემოვიდნენ ჩვენს კუპეში. მათ გულდასმით შეამოწმეს ჩვენი პასპორტები, ჩანთები, პირადი ნივთები და შემდეგ სხვა ჩინოვნიკებს დაუძახეს.

„საით მიემგზავრებით, მამაო?“ - მკითხა მთავარმა ოფიცერმა. მან რატომღაც იფიქრა, რომ ჯგუფის ხელმძღვანელი მე ვიქნებოდი.

„მოგილიოვში მივემგზავრებით,“ - ვუპასუხე რამდენადაც მესაძლებელი იყო მშვიდად. ერთადერთი ეკლესია, რომლის დასახელებაც შემეძლო როგორც მასპინძლისა, მართლაც მოგილიოვში იყო, მინსკიდან 2000 კილომეტრის დაშორებით.

„იცით, საით მიდის ეს მატარებელი? - სარკასტულად მკითხა მან. „რა თქმა უნდა, ვიცი, ამ საღამოს მოგილიოვში პირდაპირ მიმავალი არაფერი იყო. მინსკიდან მატარებლით გავემგზავრებით,“ - ვუპასუხე მე ისეთივე დაჟინებით. ოფიცერმა დაბნეულად შემომხედა, მაგრამ არაფერი მითხრა. მხოლოდ ორი დღის შემდეგ გავიაზრეთ, რომ მოგილიოვი მდებარეობს სულ სხვა მხარეს და იქ ჩასასვლელად მინსკში წასვლა არ არის საჭირო. მე კარგად არ ვიცოდი ბელორუსის გეოგრაფია, თორემ ვერ ვიქნებოდი ასეთი თამამი.

ჩინოვნიკებმა თან მოიტანეს დავთარი, რომელშიც ქართველი პერსონა ნონ გრატების ვინაობა იყო მითითებული და ჩვენსას შეადარეს. საბედნიეროდ, ჩვენი გვარები არ ადმოჩნდა, მაგრამ ეს არ იყო საკმარისი. მათ დაიწყეს საბუთების შემოწმება. ყველაზე საეჭვო ჩემი პასპორტი აღმოჩნდა, რადგან მასში უამრავი ვიზა იყო როგორც დასავლეთის, ისე აღმოსავლეთის ქვეყნებისა. ისინი განსაკუთრებით ერთმა ვიზამ დააეჭვა. დიდხანს ათვალიერეს ის ჯერ გამადიდებელი შუშით, შემდეგ თითებით შეამოწმეს და სხვა ოფიცრებსაც დაუძახეს კონსულტაციისათვის, მაგრამ ვერაფერი გაუგეს. ბოლოს მე დამიძახეს.

- „რომელი ქვეყნის ვიზაა ეს? -„ მკითხა ოფიცერმა და თვალები მოჭუტა.

- „გაერთიანებული სამეფოსი,“ - ვუპასუხე განცვიფრებულმა.

- „სად არის გაერთიანებული სამეფო?“ - კვლავ გააგრძელა ოფიცერმა.

- „ის არის იქ, სადაც ყოველთვის იყო. ეს დიდი ბრიტანეთია - ცოტათი სარკასტულად ვუპასუხე.

- „ანუ ეს ინგლისია, -“ თქვა კგბ-ს ექსპერტმა საერთაშორისო საკითხებში.

ჩვენი პასპორტები შეამოწმა ოთხმა სამთავრობო სამსახურმა: კგბ-მ, მილიციამ, საბაჟომ და სპეციალურმა განყოფილებამ. ბოლოს ოფიცერმა გამოგვართვა პასპორტები და წაიღო სადგურის ხელმძღვანელობასთან. მეოთხე ქართველი სხვა ოფიცერმა გაიყვანა მატარებლიდან. სამივე ფსიქოლოგიურად მზად ვიყავით, რომ შეიძლებოდა ისევ უკრაინისაკენ აგვეღო გეზი. ამ დროს ოფიცერი დაბრუნდა და სამივე პასპორტი გადმოგვცა.

„კეთილი მგზავრობა, წმინდა მამებო,“ - თქვა მან და დატოვა ჩვენი კუპე. ამოვისუნთქეთ, მაგრამ არ გვჯეროდა, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე შესვლის ნება დაგვრთეს. ეს იყო არჩევნების წინა ღამეს. მატარებელში მყოფი ყველა ქართველი უკრაინაში დააბრუნეს. ჩვენ უხმოდ ვისხედით. დეკანოზი ბასილი და მე ეკუმენური ფრანცისკანული ორდენის წევრები ვართ და ამიტომ ყოველდღიურ ლოცვებს ფრანცისკანული საღვთისმსახურო წიგნიდან ვკითხულობდით ღმერთი ყოველდღე ცოცხლად გვესაუბრებოდა ამ წიგნის ბიბლიური საკითხავებიდან, რომლებიც ნამდვილად დაგვეხმარა გაგვეძლო იმისათვის, რაც ამ მოგზაურობის დროს გადავიტანეთ.

„გამოავლინნა სასწაულნი და ნიშნი შორის შენსა, ეგვიპტე, ფარაოის ზედა და ყოველთა მონათა მისთა“ (ფს. 134:9) და „აჰა, ესერა მე თქვენთანა ვარ ყოველთა დღეთა და ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა“ (მათე 28:20).

ასეთი იყო ძველი და ახალი აღთქმის საკითხავები იმ დღისათვის, როდესაც მინსკში ჩავედით.

რკინიგზის სადგურიც და ქალაქიც უცნაურად ცარიელი იყო. შემდეგ შევიტყვეთ, რომ პრეზიდენტმა უნივერსიტეტის ყველა სტუდენტი დაითხოვა და ხალხს აუკრძალა საარჩევნო ბუკლეტების დარიგება დედაქალაქის ცენტრში.

ტაქსში ჩავჯექით და დავბინავდით სასტუმრო „აგატში“, ძალიან ლამაზ გარეუბანში. ჩავრთეთ ტელევიზორი, რომ გაგვეგო ახალი ამბები და თვალებს არ ვუჯერებდით. ზუსტად ისეთი საუბარი იყო, როგორიც ბრეჟნევის პერიოდში, 20 წლის წინათ. დღის ბოლოს პირველი სამთავრობო ეგზიტ პოლის შედეგები გამოცხადდა, რომლის მიხედვითაც, პრეზიდენტმა ლუკაშენკომ ხმების 80 პროცენტზე მეტი მიიღო. ეს არ გაგკვირვებია. ასეთი რამ საქართველოშიც მოხდა და უკრაინაშიც.

იმავე საღამოს ავედით „ოქტიაბრსკაიას მოედანზე“, სადაც ოპოზიცია მიტინგს მართავდა. პროტესტის ნიშნად აქ ათასობით ადამიანი იყო შეკრებილი. შევხვდით ქრისტიანებს სხვადასხვა ეკლესიებიდან. იმდენ ხალხშიც კი საკმაოდ ადვილი გამოსაცნობი იყო, რომ მღვდელმსახურები ვიყავით!

სანამ მანიფესტაცია დაიწყებოდა, შევკრიბე ყველა იქ მყოფი მორწმუნე, შევკარით წრე და ერთად ვილოცეთ სამართლიანობის დამყარებისა და ბელორუსი ხალხის თავისუფლებისათვის. მხოლოდ ლოცვის აღვლენის შემდეგ გავემართეთ შეკრებილი ხალხის შუაგულისაკენ. როდესაც დავიძარით, მამა ბასილმა და მე ჩანთიდან ამოვიღეთ საგულდაგულოდ დამალული ქართული დროშა და ავაფრიალეთ. ქართველი „ტერორისტები“ მოვიდნენ, - გაისმა ახალგაზრდების მხიარული შეძახილები. აღსანიშნავია ამ ახალგაზრდების სიმამაცე. მოედანზე მოსული ზოგიერთი ქრისტიანი, რომელიც გაგვეცნო, ბაპტისტურ ეკლესიას წარმოადგენდა. ღვთისმსახურებმა მათ დემონსტრაციაში მონაწილეობა აუკრძალეს და, ბუნებრივია, ჩვენი ყოფნა მოედანზე უზომოდ გამამხნევებელი იყო მათთვის. კიევის დემონსტრაციისაგან განსხვავებით, არ გვქონდა დროშისათვის ტარი და ამიტომ ახალგაზრდა უკრაინელებს ვთხოვეთ, ჩვენი ბაირაღი თავიანთისათვის მიემაგრებინათ. მათ სიხარულით გააკეთეს ეს და ერთ წუთში დროშა მოედანზე აფრიალდა. ქართული ბაირაღი ბელორუსებისათვის ტოტალიტარული რეჟიმისაგან გათავისუფლების სიმბოლოა. ქართული ენაც კი თავისუფლების სიმბოლოდ იყო მიჩნეული. მე არ შევხვედრივარ არც ერთ ბელორუს დისიდენტს, რელიგიურსა თუ საეროს, ვისაც ქართულად რამდენიმე ფრაზის თქმა მაინც არ შეეძლო.

„საქართველო ჩვენთანაა!“ „გმადლობთ, რომ ჩვენთანა ხართ!“ „დაგვლოცეთ მამებო!“ „ილოცეთ ჩვენთვის!“ - ყვიროდა ხალხი ჩვენს დანახვაზე.

მათ წაართვეს მეგაფონები, ამიტომ არავის ესმოდა, თუ რას ამბობდნენ ოპოზიციის ლიდერები. ხალხში ვიღაცამ დაიყვირა: „თავის-უფლება, თავის-უფლება!“ და მთელი მოედანი აჰყვა მას. დროებით მიჩუმდნენ თუ არა, თოვლის უზარმაზარი ნამქერი წამოვიდა მოედნისაკენ და თეთრად დაფარა. მაშინვე შეიცვალა ჩვენდამი, ორი სასულიერო პირისადმი მომართვა. ჩვენ ახლა „მამას“ კი არა, „თოვლის ბაბუას“ გვეძახდნენ.

დაღლილები და ბედნიერები, რომ ჩვენი მინსკში ყოფნა გამამხნევებელი და შთამაგონებელი იყო მოედანზე მყოფი ხალხისათვის, სასტუმროში გვიან ღამით დავბრუნდით. მეორე მხრივ, გვიკვირდა, რომ არ დაგვაპატიმრეს არც მოედანზე და არც სასტუმროში.

დაპატიმრების დღე

მეორე დილით მამა ბასილმა და მე ერთად შევასრულეთ დილის მსახურება და კვლავ მოგვეცა გამამხნევებელი სიტყვები იმ დღის საკითხავიდან. „რამეთუ რომელნი სულითა ღმრთისაითა ვლენან, ესენი არიან ძენი ღმრთისანი. რამეთუ არა მიგიღებიეს სული იგი მონებისაი, რაითამცა კუალად გეშინოდა.“...“ (რომაელთა 8, 14-15). ასეთი იყო ახალი აღთქმის საკითხავი, რომელმაც განსაკუთრებით მიიპყრო ჩვენი ყურადღება.

დღის განმავლობაში უამრავ ხალხს შევხვდით. ბელორუს ინტელექტუალებს, სასულიერო პირებს სტუდენტებს. მეტს ვერაფერს ვიტყვი ამ შეხვედრებზე, რადგან ვფრთხილობ, ამ ხალხს არაფერი დაუშავდეს.

საღამოს ვიყიდეთ ანკესის ჯოხი, რომელიც ტარად უნდა გამოგვეყენებინა და ქართული დროშების მარაგით დავბრუნდით მოედანზე, სადაც წინა დღეზე მეტი ხალხი იყო შეკრებილი. ხმის გამაძლიერებელი აპარატურა და მეგაფონები დაებრუნებინათ და მიტინგიც ცოტათი უკეთ იყო ორგანიზებული) მამა ბასილმა და მე კვლავ გავიარეთ ქართული დროშებით, სანამ ლადო დემონსტრაციას ფოტოაპარატსა და ვიდეოაპარატზე აღბეჭდავდა. ჩვენი თხოვნით ბელორუსმა და უკრაინელმა ახალგაზრდებმა ჩვენი დროშები თავიანთიის ტარზე მიამაგრეს და რამდენიმე წუთში დიქტატორული რეჟიმის შესაძრწუნებლად მოედანი ქართული დროშებით აივსო.

„მე ვნახე ქართული დროშები CNN-ზე“, - მითხრა შემდეგ კარლ ჰაინც ველტემ ტელეფონზე საუბრისას, - „ისინი ეკრანზე კარგად ჩანდნენ, თუმცა ქართველები ვერ დავინახე.“ მართალია, იქ ჩვენს გარდა ქართველი არავინ იყო, გარდა ნინო გიორგობიანისა და გიორგი ლაღიძისა, რომლებიც საქართველოს ტელევიზიის I არხს

წარმოადგენდნენ. მოგვიანებით ორივენი დააპატიმრეს.

სტუდენტებმა სცადეს კარავი დაედგათ მოედნის ცენტრში მათთვის, რომლებსაც იქ დღე და ღამე დარჩენა სურდათ. მხოლოდ რამდენიმე კარავი გაშალეს. ბანაკი გარშემორტყმული იყო ახალგაზრდა პატრიოტებით, რომლებიც მზად იყვნენ, დაეცვათ ის მილიციისაგან. ველოდებოდი დაპატიმრებას, ამიტომ ვთხოვე ახალგაზრდებს, ნება დაერთოთ კარავში შევსულიყავი და მათ ლიდერს გავსაუბრებოდი. მამა ბასილი და ლადო ბანაკის გარეთ დარჩნენ.

„ჩვენ, ბაპტისტი და მართლმადიდებელი ქრისტიანების ჯგუფი, საქართველოდან თქვენს მხარდასაჭერად ჩამოვედით,“ - ვუთხარი მანიფესტაციის ხელმძღვანელ ახალგაზრდა კაცს. ჩვენ გვინდა დაგიტოვოთ საქართველოს დროშა, სანამ დაგვაპატიმრებენ.“ მას არ გაკვირვებია ჩემი სიტყვები და მადლიერების ნიშნად გადამეხვია. როდესაც გამოვედი, დავინახე, როგორ ფრიალებდა ჩვენი დროშა ბანაკის შუაგულში.

დაახლოებით ათ-თხუთმეტ წუთში მოედანთან ახლოს კგბ-მ გაგვაჩერა და დაგვაპატიმრა. მათ გვაიძულეს ერთი საათი ვმდგარიყავით ყინვაში, სანამ უფროსებისაგან შემდგომ ინსტრუქციებს მიიღებდნენ. სიცივისაგან აკანკალებულები შავ მანქანებში ჩაგვსვეს. მამა ბასილს მობილურით დაურეკა ქართველმა ჟურნალისტმა ნინო გიორგობიანმა. მან ყველას შეატყობინა ჩვენი დაპატიმრების ამბავი.

მიგვიყვანეს იქ, სადაც დაკავების საკნები იყო. დაგვკითხეს ცალ-ცალკე. მე პირველი წამიყვანეს. დამკითხა მაიორმა ალექსანდრე ივანეს ძე ფედორაკომ. ეს პროცესი რამდენიმე საათს მიმდინარეობდა და ვიდეოაპარატზე იღებდა კგბ-ს ერთ-ერთი ოფიცერი. მამა ბასილი და ლადო კგბ-სა და მილიციის რვა ოფიცერმა დაჰკითხა. ამჟამად თავს ვიკავებ დაკითხვის დეტალებზე საუბრისაგან. ერთადერთი, რისი თქმაც ახლა შემიძლია, ის არის, რომ ჩვენთვის არც ფიზიკური შეურაცხყოფა მოუყენებიათ და არც ვუწამებივართ. დაკითხვამდე გაგვჩხრიკეს. გაჩხრეკვამდე ლადომ მოახერხა გაენადგურებინა ყველა მასალა და სურათი, რომელთაც შეიძლება საფრთხეში ჩაეგდო ბელორუსი კოლეგები.

კგბ-სა და მილიციის ოფიცრებმა დაასკვნეს, რომ ჩვენ უნდა გავესამართლებინეთ როგორც საერთაშორისო ტერორისტები, რომლებიც ჩამოვიდნენ, რომ დაერღვიათ ქვეყნის სტაბილიზაცია. მათ გვიჩვენეს სურათები, რომლებიც კგბ-მ გადაგვიღო ორი დღის განმავლობაში. „ფოტოგენური სახეები გაქვთ,“ - გვითხრა მაიორმა ფედორაკომ ღიმილით და თან ჩვენს სურათებს მაგიდის გასწვრივ აფრიალებდა.

მამა ბასილის, ლადოსა და ჩემს სურათებზე, რომლებიც მოედანზე გადაგვიღო კგბ-მ, ჩვენი სახეები შავად იყო შემოხაზული. გვითხრეს, რომ ნაბრძანები ჰქონდათ ჩვენი დაუყოვნებლივ დეპორტაცია უკრაინაში, რადგან ქრისტიანი სასულიერო პირების დაპატიმრებით არ უნდოდათ მიეპყროთ საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღება.

განსავუთრებით უხეშად ეპყრობოდნენ მამა ბასილს. ხელიდან არ უშვებდნენ მისი დამცირების არც ერთ შესაძლებლობას. მათ აინტერესებდათ, ვის მისცა მამა ბასილმა ხმა საპრეზიდენტო არჩევნების დროს საქართველოში, მისი ვაჟიშვილის სახელი, რატომ ჩამოვიდა ბელორუსში...

ფრაგმენტი მამა ბასილის დაკითხვიდან:

- „თქვენ ამბობთ, რომ მართლმადიდებელი დეკანოზი ხართ, ხომ სწორია? - ეკითხება მაიორი ალექსანდრე ფრანცის ძე ბირულია, რომელსაც ყველა ფრანცევიჩს ეძახდა.

- „დიახ ვარ,“ - პასუხობს მამა ბასილი.

- „და თქვენ ჩამოხვედით ეპისკოპოს სონღულაშვილთან ერთად?“

- „მართალია.“

- „თქვენ მართლმადიდებელი ხართ, ის კი ბაპტისტია.“

- „დიახ. ჩვენ მეგობრები ვართ.“

- „ეს სისულელეა. ბაპტისტები და მართლმადიდებლები ვერასოდეს იქნებიან მეგობრები. ამდენი მაინც ვიცით.“

- „ჩვენ უკვე 10 წელია, რაც მეგობრები ვართ.“

- „თუ ის მართლაც თქვენი მეგობარია, მითხარით, რატომ აცვია თოვლსა და ყინვაში სანდლები?“

- „ეს მე არ ვიცი. თვითონ მას ჰკითხეთ.“...

დილით ადრე გვითხრეს, რომ შეგვიძლია ცოტათი დავისვენოთ. მოგვცეს ორი სკამი, ერთი დასაჯდომად და მეორე - ფეხების დასადებად. ვერაფერს იტყვი, ძალიან კომფორტულია!

სრულიად მოულოდნელად ოთახში მაიორი ფრანცევიჩი შემოვიდა და დაგვიყვირა: „ყველანი ადექით და გამომყევით!“ მალე სამივენი მიწისქვეშა დერეფანში აღმოვჩნდით, რომელსაც ბოლო არ უჩანდა. დერეფნის ორივე მხარეს საკნები იყო ჩამწკრივებული. ჩვენ გაგვაჩერეს საკანთან და გვიბრძანეს, არ გავნძრეულიყავით. არ ვიცოდით, რა გველოდა, რას გვიზამდნენ? სამივემ გავიფიქრეთ, რომ საწამებელ საკნებში მოგვიყვანეს. საბედნიეროდ, ასე არ აღმოჩნდა. სათითაოდ შეგვიყვანეს ოთახში და რეგისტრაციაში გაგვატარეს როგორც პერსონა ნონ გრატა. მე მიმიყვანეს კედელთან, რომელზეც თეთრი დაფა იყო და დამაყენეს. შემდეგ მოვიდა ძლიერი აღნაგობის მილიციელი ფოტოაპარატით ხელში და დაიწყო ბრძანებების მოცემა:

„უყურე კამერას!“
„შებრუნდი მარჯვნიე!“
„შებრუნდი კედლისაკენ!“
„შებრუნდი ზურგით კამერისაკენ!“
„სახელი!“...
„ეროვნება!“...
„მისამართი!“...
„პროფესია!“...

როდესაც ეს დამთავრდა, აიღეს თითებისა და ხელის მტევნების ანაბეჭდები. შემდეგ დაუძახეს მამა ბასილსა და ლადოს ერთმანეთის მიყოლებით.

სანამ მამა ბასილი და მე დერეფანში ვიდექით და ლადოს ველოდებოდით, დიდი ჭიშკარი გაიღო და ჩაჩქანებითა და ფარებით აღჭურვილი სპეცდანიშნულების ნაწილი შემოვიდა. მათ ისე ჩაგვიარეს, არც შემოუხედავთ. ისეთი დაღლილები და გაბრაზებულები იყვნენ, რომ ვიფიქრეთ, მოედანზე მყოფ მანიფესტანტებთან უნდა ჰქონოდათ შეტაკება.

როდესაც ეს ყველაფერი დასრულდა. დაგვაბრუნეს იმ ოთახში, საიდანაც წამოგვიყვანეს. ნება დაგვრთეს ერთად ვყოფილიყავით ერთ დიდ ოთახში. სამივენი ემოციურად დაცლილი და გაღიზიანებულები ვიყავით. ძალიან გამიჭირდა დასვენება.

- „ვილოცოთ? - ვკითხე მამა ბასილს.

- „შეიძლება მათ ეს არ მოეწონოთ. ფრთხილად უნდა ვიყოთ, ჩვენ გვითვალთვალებენ,“ - იყო მისი პასუხი.

- „რაში გვაინტერესებს! მე მგონი უნდა ვილოცოთ,“ - დავიჟინე მე.

- „კარგი, მოდი ვილოცოთ, ოღონდ დაბალ ხმაზე,“ - თქვა მამა ბასილმა.

ასე დავსხედით ორივენი ერთად და გადავშალეთ საღვთისმსახურო წიგნი. იმ დღის საკითხავი გასაოცრად შეესაბამებოდა ჩვენს მდგომარეობას: „რამეთუ მე ესრე მგონიეს, ვითარმედ ვერ ღირს არიან ვნებანი იგი ამის ჟამისანი მერმისა მის თანა დიდებისა, რომელი გამოჩინებად არს ჩუენდა მომართ“. (რომაელთა 8,18) ასეთი იყო იმ დღის ახალი აღთქმის საკითხავი. გვიხაროდა, რომ ეს წიგნიც არ ჩამოგვართვეს.

დეპორტაციის დღე

მაიორ ფრანცევიჩის თანხლებით გაგვამგზავრეს მინსკიდან.

ჩვენს პასპორტებში ჩარტყმულია შტამპი მაიორ ფედორაკოს ხელმოწერით. „ვალდებულია დატოვოს ბელორუსიის რესპუბლიკის ტერიტორია. 2006 წლის 22 მარტამდე. 5 წლის განმავლობაში ეკრძალება ბელორუსიის ტერიტორიაზე შემოსვლა.“ ვფიქრობ, სამივეს ძალიან გაგვიხარდა, რომ პასპორტები დაგვიბრუნეს, მაგრამ ამით ყველაფერი არ დამთავრებულა. ჯერ კიდევ გადასალახი გვქონდა ბელორუსი-უკრაინის სასაზღვრო-გამშვები პუნქტი.

რამდენიმე საათის მგზავრობის შემდეგ მივედით საზღვართან. როდესაც მილიციელებმა და მესაზღვრეებმა ჩვენს პასპორტებში ჩარტყმული შტამპები ნახეს, სასტიკად განრისხდნენ. დაუძახეს თავიანთ კოლეგებს და დაიწყეს ყველა დეტალის ხელახალი შემოწმება. ბოლოს დაასკვნეს, რომ მამა ბასილის პასპორტი ყალბი იყო. მას მკვდრის ფერი დაედო. ეს ფსიქოლოგიური ტერორი იყო, რამდენადაც შეიძლებოდა, სიმშვიდე შევინარჩუნეთ. ვიფიქრეთ, მამა ბასილს ისევ დააპატიმრებდნენ, ჩვენ კი ტერიტორიას დაგვატოვებინებდნენ. ეს ყველაზე უარესი ვარიანტი იყო, რაც შეიძლებოდა მომხდარიყო. ბოლოს ყველა პასპორტი დაგვიბრუნეს და წავიდნენ. ნახევარ საათში უკვე უკრაინაში ვიყავით. მამა ბასილის ჩანთიდან ქართული დროშა ამოვიღეთ და კუპეს ფანჯარას ჩამოვაფარეთ, ხელში ჩვენი პასპორტები და დეპორტაციის საბუთები დავიჭირეთ და ლადომ სურათი გადაგვიღო. ეს ერთადერთი სურათია, რომელიც ჩვენი თავგადასავლის სახსოვრად დაგვრჩა.

სახლში დაბრუნება

მატარებლიდან გადმოვედით და კიევისაკენ ტაქსით გავემგზავრეთ. უკრაინელი ბაპტისტების წინამძღოლი კომენდანტი, როგორც ყოველთვის, ჩვენს ჩასვლას სიხარულით შეხვდა. დაგვაბინავა კიევის ცენტრალურ ბაპტისტურ ეკლესიაში, რომელსაც სახარების სახლი ეწოდება. ჩვენმა მძღოლმა, უბრალო სოფლელმა ბიჭმა, რომელსაც კიევის არაფერი გაეგებოდა, გვირჩია, დანიშნულების ადგილზე მისასვლელად სხვა ტაქსი დაგვექირავებინა. სამივენი საშინლად დაღლილები ვიყავით. რამდენიმე საათით გამოვიძინეით და თბილისში წამოსვლის თადარიგი დავიჭირეთ.

მეორე დილით თბილისში ჩამოვფრინდით. აეროპორტში მეგობრები, ოჯახის წევრები და ჟურნალისტები დაგვხვდნენ.

„ძალიან გვაშფოთებდა თქვენი ბედი,“ - გვითხრეს აეროპორტში დამხვდურებმა. ეს ყველაფერი ძალიან ამაღელვებელი იყო.

ჩამოსვლისთანავე გვითხრეს, რომ უამრავმა ადამიანმა გამოხატა ჩვენდამი მხარდაჭერა. საქართველოს მთავრობამ ოფიციალური განცხადება გააკეთა, რაზეც ბელორუსებმა უპასუხეს, რომ დასახელებული პირების შესახებ არაფერი იცოდნენ. გვითხრეს ისიც, რომ ბელორუსში ჩვენმა წასვლის მოტივმა დიდი მითქმა-მოთქმა და კამათი გამოიწვია რელიგიურ წრეებსა და საზოგადოებაში.

ძალიან გამახარა იმის გაგებამ, რომ მათ შორის, რომლებმაც ჩვენი დაპატიმრება გააპროტესტეს, ქართველი მუსლიმანებიც იყვნენ.

ჩვენი დაკვირვებები

ვფიქრობ, ბელორუსში ვიზიტი სამივესთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. განსაკუთრებით ჩემთვის. ამ გამოცდილებას არაფერზე გავცვლიდი.

ეს ჩემი პირველი ვიზიტი იყო ბელორუსში. თუმცა წლების განმავლობაში მრავალ ბელორუსს შევხვედრივარ, უნდა ვაღიარო, რომ ამ შეხვედრების უმეტესობა უარყოფითი იყო და აქედან გამომდინარე, მათ მიმართ არცთუ დადებითი დამოკიდებულება მქონდა. ჩემი საეკლესიო ოპონენტები ან ბელორუსები იყვნენ ან ბელორუსები უჭერდნენ მხარს. მათ გაავრცელეს ათასგვარი საშინელი ჭორი საქართველოს ბაპტისტური ეკლესიისა და მისი ხელმძღვანელობის შესახებ. ის, რაც მინსკში თავს გადაგვხდა, დამეხმარა გავთავისუფლებულიყავი ნეგატიური გრძნობებისაგან და ჩემში გაჩნდა სიყვარული და თანაგრძნობა ბელორუსების მიმართ, რომლებიც იტანჯებიან დიქტატორის ძალადობრივი მმართველობის ქვეშ.

„ეს უკრაინა არ გეგონოთ,“.- ამ სიტყვებს ხშირად გვიმეორებდნენ დაკითხვის დროს და მართლაც, ბელორუსი უკრაინა არ არის. ეს ორი ენობრივად ახლოს მდგომი ხალხი ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავდება. ბელორუსები უფრო მომთმენი და მრავლის ამტანი ხალხი ჩანს.

თბილისში დაბრუნების შემდეგ მკითხეს: „შეიცვლება სიტუაცია ბელორუსში?“ ვფიქრობ, აუცილებლად შეიცვლება ამ მშვენიერ და მრავალტანჯულ ქვეყანაში, თუმცა სანამ ეს მოხდება, ბელორუსები უნდა წამოხტნენ ლურსმნიანი სკამებიდან და თქვან: „ეს არ უნდა იყოს ასე!“

კიდევ რამდენხანს ისხდებიან ლურსმნიან სკამებზე, არ ვიცი. რა უნდა გააკეთოს ეკლესიამ ასეთ დროს? მე არ მაქვს ყველა ამ კითხვაზე პასუხი, მაგრამ მაქვს შეკითხვა: უნდა იყოს თუ არა ეკლესია დაინტერესებული საკუთარი ხალხის ბედით, რომლებიც ლურსმნიან სკამებზე სხედან?

ზოგიერთი რამ კი დანამდვილებით ვიცი. ვიცი, რომ ბელორუსი ხალხი, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა ხალხი, იმსახურებს არა მხოლოდ სიტყვის თავისუფლებას, არამედ თავისუფლებას ამ სიტყვის გამოთქმის შემდეგაც. იმსახურებენ უფლებას თავისუფალი, უშიშარი ღვთისმსახურებისა. იმსახურებენ თავიანთი კულტურისა და ენის განვითარებას. ისინი იმსახურებენ იყვნენ ნაწილი უფრო ფართო ევროპული ოჯახისა.ეს ხალხი მარტო არ უნდა დარჩეს თავისუფლების, სამართლიანობისა და დემოკრატიისათვის ბრძოლაში.

ამჟამად ბელორუსი ინტელექტუალები იძულებით დადუმებულები, დევნილები და განდევნილებიც კი არიან. მაგრამ მოვა დრო, როდესაც ისინი ალაპარაკდებიან. ვფიქრობ, ეს დრო უკვე დადგა კიდეც. შეიძლება მრავალი წელი დასჭირდეს ბოროტი ძალის საბოლოოდ დათრგუნვას, მანამ კი ჩვენი ვალია, ვიყოთ „ხმა“ ბელორუსის ქრისტიანებისა და ინტელექტუალებისა, რომელთაც ხმის ამოღების უფლება წართმეული აქვთ. მუდამ ვიფიქრებ და ვილოცებ ყველა იმ ადამიანისათვის, რომელსაც მინსკში შევხვდი. მათთვისაც კი, რომელთა სახელებსაც ახლა ვერ ვამბობ. ერთ-ერთმა მათგანმა მომწერა: „რადგან თქვენ ხუთი წლით აკრძალული გაქვთ ბელორუსში ჩამოსვლა, ჩვენ თვითონ ჩამოვალთ საქართველოშიო.“ მე, რა თქმა უნდა, უდიდესი სიხარულით ვუმასპინძლებ ყველა მათგანს, მაგრამ იმედი მაქვს, ბელორუსში სიტუაცია შეიცვლება. იმედი მაქვს და ვლოცულობ, რომ დიქტატურა დაემხოს მანამ, სანამ ჩვენი შეუსვლელობის ვადა გავა.

2006 წლის 24 მარტი

მანიფესტაციები ლუკაშენკოს დიქტატორის წინააღმდეგ, 19-25 მარტი, მინსკი ბელორუსი.

ბელორუსიის ავტოკეფალური ეკლესიის მღვდელი მამა ლეონიდე აკალოვიჩი

დიქტატორი ლუკაშენკო და მიტროპოლიტი ფილარეტ ვახრომეევი

ოპოზიციის ლიდერები ალექსანდრე კოზულინი და ალექსანდრე მილინკევიჩი

დეპორტაციის დროს

The first issue of the journal „Archevani“ (The Choice) presents to the reader an article by Nodar Ladaria „The Christian Countries of the East and the European Civilization“. The article considers religious and civil aspects of the European integration. In the rubric „Religious Georgia“ the reader gets familiar with the Seventh Day Christian Adventists - an interview with Grigol Tsamalashvili, the chief presbyter, is published.

The rubric „Contemporary Theology“ consists of the theological writings by Archimandrite Cyprian Kern and Protopresbyter Emmanuel Clapsis. N. Uspensky, the famous Russian liturgist, in his article considers the history of the ceremony of the „miracle of the Holy Fire“ in Jerusalem.

The journal also publishes an essay by Malkhaz Songulashvili, Archbishop of the Evangelical-Baptist Church of Georgia, on the present situation in Belarus and the letter of Metropolitan Shio Avalishvili addressed to the Catholicos-Patriarch of all Georgia Ilia II, where he tries to draw the attention of the Patriarch to the sore points of the Georgian Church life.

The journal publishes an article by the German theologian Hans Kung „The World peace - challenge to the world's religions“.

In the section of literature, the novel by Guram Dochanashvili, „The master of Achkhotians“ is published.