დავით ზურაბიშვილი

ახალი წლის მოსვლა ყოველთვის ახალ იმედებს აღძრავს, თუნდაც გასული წელი არანაირი ოპტიმიზმის საბაბს არ იძლეოდეს. ახალი წელი იმედიანი დღესასწაულია, ალბათ იმიტომ, რომ ასეთია ადამიანის ბუნება - სასიკეთო ცვლილებების იმედი ხომ ის მაცოცხლებელი ნერვია, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას აზრიანს და გასაძლისს ხდის.

საახალწლოდ ერთგვარი ტრადიცია ძველი წლის მოსაგონარის თქმაც არის და რამდენადაც ჩვენი გამოცემის მუდმივი თემა ადამიანის უფლებებია, ორიოდ სიტყვით იმის შესახებ, თუ რა ტენდენციები შეიმჩნეოდა 2002 წლის საქართველოში ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით.

სამწუხაროდ, ვერაფერ გულგასახარს და აღმაფრთოვანებელს ამ მხრივ ვერ ვიტყვით. ერთადერთი დამაიმედებელი ტენდენცია, ეს არის უფლებადაცვითი ორგანიზაციების შედარებითი გააქტიურება თბილისს გარეთ, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. აღსანიშნავია, რომ ამ მიმართებით მუშაობენ არა მარტო თბილისში დაფუძნებული, მეტ-ნაკლებად ცნობილი ორგანიზაციების ფილიალები, არამედ ადგილობრივი გაერთიანებებიც.

ჯერ-ჯერობით რაიმე არსებით გარდატეხაზე ლაპარაკი ნაადრევია, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ სულ ცოტა ხნის წინ, თითო-ოროლა გამონაკლისის გარდა, რეგიონებში უფლებადაცვითი ორგანიზაციები საერთოდ არ არსებობდნენ, გარკვეული პროგრესი აშკარაა. აქ თავისი როლი ითამაშა იმანაც, რომ დონორი ორგანიზაციები ბოლო დროს მეტ ყურადღებას უთმობენ საქართველოს რეგიონებს და რეგიონულ აქტივობებს გარკვეულ უპირატესობასაც ანიჭებენ.

განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ქალაქ ქუთაისში, შინაგან საქმეთა ორგანოებთან საზოგადოებრივი მონიტორინგის საბჭოს შექმნა. ეს არის დემოკრატიულ ქვეყნებში პოლიციაზე საზოგადოებრივი კონტროლის აპრობირებული საშუალება და იმედი ვიქონიოთ, რომ 2003 წელს, მსგავსი ტიპის საბჭოები სხვა ქალაქებშიც შეიქმნება.

შეიძლება ითქვას, რომ გასული წლის კარგი ამბავი სულ ეს არის, ცუდი კი რამდენიც გნებავთ.

ერთ-ერთი ყველაზე საგანგაშო ტენდენცია, რაც აშკარად გამოიკვეთა გასული წლის განმავლობაში, ეს იყო კრიმინოგენული სიტუაციის გამწვავება და კრიმინალური ელემენტების აქტიური ჩართვა საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ პროცესებში. მიუხედავად იმისა, რომ ანტიკრიმინალური ოპერაცია პანკისის ხეობაში წარმატებით დასრულდა და პანკისის პრობლემა გარკვეულწილად მოიხსნა, ადამიანების გატაცებას, შეკვეთილ მკვლელობებსა და სხვა ამგვარ უმძიმეს დანაშაულობებს ბოლო მაინც ვერ მოეღო. პირიქით, სიტუაცია კიდევ უფრო დამძიმდა, ხოლო ის აღმაშფოთებელი აქცია, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტრომ განახორციელა ანტიტერორისტული ღონისძიების საბაბით, როდესაც ჩეჩენი ეროვნების ადამიანები ქალებბავშვებიანად მირეკეს პოლიციის განყოფილებებში, კიდევ დიდხანს დარჩება საქართველოს ხელისუფლების სამარცხვინო ლაქად.

გასულ წელს განსაკუთრებით უხეში დარღვევებით აღინიშნა ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების პროცესი. არჩევნები მიმდინარეობდა აქამდე არნახული არაორგანიზებულობისა და ქაოსის ფონზე. ადგილი ჰქონდა ძალადობას, ყაჩაღურ თავდასხმებს და ყოველივე ეს ხელისუფლების მხრიდან შესაბამისი რეაგირების გარეშე დარჩა.

2002 წელს თავის პიკს მიაღწია რელიგიურ უმცირესობათა მიმართ აგორებულმა ისტერიამ. შემაშფოთებელი იყო არა მარტო ის, რომ კვლავ გრძელდებოდა ცნობილი დარბევები, ხოლო ხელისუფლება და სამართალდამცველი ორგანოები კვლავ არაფერს აკეთებდნენ ექსტრემისტების ქმედებების აღსაკვეთად, არამედ ის, რომ რელიგიური შეუწყნარებლობისა და აგრესიის პროპაგანდას ფაქტობრივად სრული შემადგენლობით შეუერთდა ქართული პოლიტიკური სპექტრი. ისინი ორ ბანაკად გაიყვნენ, ერთნი დაუფარავად უჭერენ მხარს მკალავიშვილის ტიპის ექსტრემისტებს და აცხადებენ, რომ ,,მამა ბასილი ეროვნულ საქმეს ემსახურება,” მეორენი კი ცალყბად გმობენ მკალავიშვილის ძალადობრივ მეთოდებს, მაგრამ სოლიდარობას უცხადებენ მის მიზნებს, სხვანაირად რომ ვთქვათ, ისინი ამტკიცებენ: ცემით არაფერი გამოვა, ამას დასავლეთში ,,ვერ გაგვიგებენ” და სექტები ცივილური მეთოდებით უნდა ავლაგმოთო. შედეგი კი ის არის, რომ რელიგიური უმცირესობებისგან გამოიძერწა მტრის ხატი. ,,სექტანტი” წარმოდგენილია, როგორც საქართველოს დაუძინებელი მტერი, მტრის უფლებების დაცვას კი აბა, ვინ მოიწონებს?

რელიგიური ექსტრემიზმის პროპაგანდა წლის მიწურულს ერთგვარად ჩაცხრა. აქ გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა ამერიკის შეერთებული შტატების, ევროკავშირის ქვეყნებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მკაცრ და პრინციპულ პოზიციას. აშშ ელჩმა საქართველოში, რიჩარდ მაილსმა საგაზეთო ინტერვიუში პირდაპირ განაცხადა, რომ სანამ უხეშად ირღვევა რელიგიურ უმცირესობათა უფლებები, საქართველო ვერასოდეს შევა ნატოში. ამან ცოტა გამოაფხიზლა საქართველოს ხელისუფლება, რომელიც უფლებადაცვითი ორგანიზაციების პროტესტის ხმას აქამდე არაფრად აგდებდა, მაგრამ საერთაშორისო ასპარეზზე სახელის გაფუჭებას მაინც უფრთხის...

კიდევ ბევრი ცუდი ამბავის გახსენება შეიძლებოდა, ყველაზე ცუდი ალბათ ის არის, რომ ის ცუდი, რაც არ გაუარესდა, არც გაუმჯობესებულა, ანუ ისევ ისე დარჩა: პოლიციაში კვლავ რეგულარულად ცემენ დაკავებულებს, საკონსტიტუციო სასამართლო კვლავ აგრძელებს კონსტიტუციისგან ხელისუფლების დაცვას (ამის შესანიშნავი მაგალითი იყო საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიტინგებისა და დემონსტრაციების შესახებ კანონის აშკარა ანტიკონსტიტუციურობის ,,ვერდანახვა”) და ა. შ. და ა. შ..., მაგრამ ყველაფერი რომ ჩამოვთვალოთ, ადგილიც არ გვეყოფა და საახალწლო განწყობილებასაც ვერ წაადგება.

ამ დროს ჩვეულებრივ იტყვიან ხოლმე: რაც ცუდი ახლდა გასულ წელს, მასვე წაეღოსო. ჩვენც იგივეს ვუსურვებთ ჩვენს მკითხველებს და ამ ოპტიმისტურ ნოტაზე დავემშვიდობებით.

კიდევ მრავალ ახალ წელს!

ჯონ მილტონი

სიტყვა თქმული ბეჭდვითი სიტყვის თავისუფლების თაობაზე ინგლისის პარლამენტისა მიმართ

1644 წელი

სწორედ ესაა ჭეშმარიტი თავისუფლება, როცა ადამიანს, თავისუფალ პიროვნებად შობილს, აქვს უფლება სხვისი კარნახის გარეშე ილაპარაკოს: ვისაც ეს ძალუძს და სჩადის კიდეც, პატივისცემის ღირსია; ვისაც არც ძალუძს და არც სურვილი აქვს, დაე, ჩუმად იყოს - განა რა იქნება ამაზე უფრო სამართლიანი ნებისმიერ სახელმწიფოში?

ევრიპიდე

ისინი, ვინც ხელისუფლებასა თუ მის წარმომადგენლებს მიმართავენ, ან თუ პირადად სურთ მათთან შეხვედრა - როგორც ახლა მე მოგმართავთ თქვენ - პარლამენტის უზენაეს საკრებულოს - მუდამ იმის მტკიცებაში არიან, რომ მათი ნააზრევი უცილობლად წაადგება საზოგადოებას; თუმც ზოგს ეჭვიც ღრღნის, ზოგი კი, ვინძლო, პირადად მისთვის სავალალო შედეგებს უფრთხის...

თავად მე, შეიძლება ითქვას, სამივე ეს განცდა დამუფლებია, რადგან საკითხი ესე, ჩემს მიერ განსახილველად გამოტანილი, არაერთგვაროვან გამოხმაურებას გამოიწვევდა წარსულში და ვფიქრობ, არც ახლანდელი დრო იქნება გამონაკლისი.

ჯონ მილტონი

დიდი ინგლისელი პოეტის, ჯონ მილტონის (1608-1674) კლასიკურ მემკვიდრეობაში, მისი ცნობილი პოემების გვერდით, საპატიო ადგილი უჭირავს სახელგანთქმულ ტრაქტატს ,,არეოპაგეტიკა.” ქართველი მკითხველისთვის პუბლიცისტური პროზის ეს აღიარებული შედევრი პრაქტიკულად უცნობია, რაც სრულებითაც არ არის გასაკვირი. საბჭოთა კავშირში, სიტყვის თავისუფლების ყოველგვარი აპოლოგია, თუნდაც საუკუნეების წინ გამოთქმული, უბრალოდ არ შეიძლებოდა, არ ყოფილიყო აკრძალული, ხოლო მილტონის ,,არეოპაგეტიკა,” რომელიც ბეჭდვითი სიტყვის თავისუფლებას ეძღვნება და ცენზურის წინააღმდეგაა მიმართული, სოლჟენიცინის ,,გულაგის არქიპელაგზე” ნაკლებ ანტისაბჭოურად როდი გაიჟღერებდა. ამიტომაც საბჭოთა მკვლევარები და ლიტერატურათმცოდნეები, მილტონის შემოქმედების ამ ეპიზოდს დელიკატურად უვლიდნენ გვერდს, თარგმნაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტი იყო.

,,არეოპაგეტიკა” 1644 წელს დაიწერა და წმინდა მხატვრული და შინაარსობრივი ღირსებების გარდა, ამ ნაწარმოების ძალა უპირველეს ყოვლისა იმაშია, რომ იგი ყოველთვის აქტუალური და თანამედროვე იქნება, სანამ იარსებებს სიტყვის თავისუფლების დაცვის საჭიროება და ცენზურის საფრთხე - სულერთია, რა ფორმით და დედამიწის რომელ კუთხეში. ეს თხზულება საოცრად აქტუალურია დღევანდელი საქართველოსთვისაც: პრობლემები, რომელსაც დიდი ინგლისელი პოეტი ეხება თავის ტრაქტატში, თითქოს ჩვენი ყოველდღიური რეალობიდანაა აღებული და ქართველი მკითხველისთვის, ალბათ, საინტერესო და დამაფიქრებელი უნდა იყოს ის ფაქტი, რომ 21-ე საუკუნის საქართველოში იმაზე გვიხდება ლაპარაკი, რაზედაც მე-17 საუკუნის ინგლისში მსჯელობდნენ.

სამწუხაროდ, ჩვენი გამოცემის ფორმატი არ გვაძლევს ამ ვრცელი ტრაქტატის სრული პუბლიკაციის საშუალებას. ამიტომ გამოსაქვეყნებლად შევარჩიეთ ის ფრაგმენტები, რომლებიც სრულ წარმოდგენას იძლევა ნაწარმოების სულისკვეთებაზე და განსაკუთრებით აქტუალურად ჟღერს ჩვენი დღევანდელი რეალობისთვის.

ორიოდ სიტყვით ქართულ თარგმანზე. უნდა ითქვას, რომ მილტონის ,,არეოპაგეტიკა” უაღრესად რთული ტექსტია სათარგმნელად. გარდა იმისა, რომ ეს თხზულება სამასსამოცდაორი წლის წინ დაიწერა და იმდროინდელი ინგლისური საგრძნობლად განსხვავდება დღევანდელისგან, ნაწარმოები წარმოადგენს ანტიკური ხანის ორატორთა ერთგვარ იმიტაციას, იგი გადატვირთულია მრავალფეროვანი რიტორიკული ხერხებით, ციტატებით და ციტაციებით. ქართველი მთარგმნელი მეტად რთული ამოცანის წინაშე იდგა და, უნდა ითქვას, რომ მან შესანიშნავად გაართვა თავი ამ სერიოზულ გამოწვევას. ქართული თარგმანი შესრულებულია მართლაც და მაღალ პროფესიონალურ დონეზე, რაშიაც მკითხველი თავად დარწმუნდება.

* * *

და კიდევ, სამი რამაა, რის გარეშეც ყოველგვარი სიტყვა ფუჭია: უპირველესად, როცა მხოლოდ იმას აქებენ, რაიც ჭეშმარიტად ღირსია ქების; მეორეც, თუკი ქების სიტყვა სწორი მისამართითაა მიმართული, და მესამე - ცხადზე უცხადესი უნდა იყოს, რომ მაქებარს ლიქნის ჭია არ შეჩენია. ყოველ შემთხვევაში, ვინც შესაბამისად წარმოაჩენს რიგიანად გაკეთებულ საქმეს და არც იმას დაერიდება, აჩვენოს, რისი ქმნა იყო უკეთ შესაძლებელი, სწორედ მისი შეფასებანი იქნება მლიქვნელობას მოკლებული, ხოლო შენიშვნები - გარკვეულწილად, მისივე საქებარი სიტყვა.

* * *

ამჯერად საქმე ეხება თქვენს მიერ გამოცემულ ბრძანებულებას ბეჭდვითი სიტყვის შეზღუდვის თაობაზე: ,,არა წიგნი, გაზეთი თუ ცალკეული ფურცელ-პამფლეტი იქნას დაბეჭდილი, თვინიერ ქვემოაღნიშნულ პირთა წინასწარი მოწონებისა და შემდგომი ნებართვისა”. ჩემის მხრივ, შევეცდები დავამტკიცო, რომ ამგვარი აკრძალვა ვერაფრით შეუშლის ხელს იმ სკანდალური, გამრყვნელი თუ სახელმწიფოს ძირგამომთხრელი ლიტერატურის გავრცელებას, რომლის წინააღმდეგაცაა ეს ლიცენზირება გამიზნული, არამედ მხოლოდღა ზოგადად ცოდნის შეძენას შეუშლის ხელს, სიმართლის გარკვევას, ჭეშმარიტების ძიების სურვილს მოსპობს როგორც საერო საზოგადოებაში, აგრეთვე ეკლესიის წიაღსა შიგან.

განათუ ვუარყოფდე, რომ ეკლესიასა თუ ფართო საზოგადოებას სწორედაც რომ თვალი უნდა ეჭიროს წიგნებზეც და ადამიანებზეც - მართალი სამართლის ჰქმნა მუდამჟამ უპრიანია, ეგაა, ნაბეჭდი წიგნი არაა მხოლოდ უსულო საგანი, მასში იგივე აღმტკინებელი ძალაა ჩაქსოვილი, რაიც მის შემქმნელს ახასიათებდა და მასშივე ირეკლება ის გონი, რამაც იგი შვა. წიგნი იმ მითიური გველეშაპის კბილებს შეიძლება შევადაროთ, დათესილნი რომ იარაღასხმულ ჯარად ამოიყრარნენ. მეორეს მხრივ, მისი განადგურებაც ლამის კაცისკვლას უტოლდება: ვინაც კაცს კლავს, კლავს გონიერს არსებას, ღვთის ხატად შექმნილს; მაგრამ ვინც წიგნს სპობს, სპობს თავად გონებას, ანუ იმას, რაიც ღმერთმა სულის შემდგომ შთაბერა ადამიანს.

დედა-მიწისთვის კაცთაგან ბევრი იქნებდა მხოლოდ ტვირთია, მისი მტკეპნავი; ოღონდაც კარგი წიგნი ძვირფასი განძია აღმქმელი სულისა და გამგები გონებისათვის, ცხოვრების შემდგომ სიცოცხლისთვის გადანახული. ჭეშმარიტად, არა ჟამთა სვლას არ ძალუძს კერძო სიცოცხლის აღდგენა, რაც იქნებ არც ისეთი უბედურებაა - ოღონდ ჟამთა ცვლაც არცთუ ისე ხშირად გვიბრუნებს ერთხელ უკვე უარყოფილ ჭეშმარიტებას - რაც მერე მთელი ერის სავალალოდ იქცევა ხოლმე.

და ასევე, რაკიღა ჩემდათავად წინააღვუდგები ზემოხსენებულ ბრძანებულებას, იმასაც შევეცდები დავამტკიცო, რომ ბეჭდვითი სიტყვის ლიცენზირების ეს პროექტი არ ახალია - მან ინკვიზიციის ფესვებიდან ისაზრდოვა და მხოლოდღა მერე იქნა ჩვენს შინაურ ანაფორიანთა მიერ გათავისებული. სწორედ ტრენტის კრებამ და ესპანეთის ინკვიზიციამ, ერთობლივად შეიმუშავეს და დააკანონეს ნუსხების ის სისტემა და ამკრძალავი ინდექსები, რასაც ბევრი მშვენიერი ძველი წიგნი შეეწირა - ასეთი რამ მათი ავტორების საფლავებსაც რომ დამართოდათ, უარესი ვერ იქნებოდა. ოღონდ არა სჯერდებოდნენ ისინი ნაწერის მკრეხელური ბუნების განსჯას, არამედ ნებისმიერი, მათთვის გაუგებარი აზრების აღმოფხვრით ისაქმებდნენ თავს. საბოლოოდ, დააკანონეს კიდეც, რომ ,,არა წიგნი, ფურცელი თუ ბარათი იქნას დაბეჭდილი ორი, ან უკეთ, სამი ბერის მიერ შესაბამისად განხილვისა და ხელრთვის თვინიერ” (თითქოსდა თავად წმ. პეტრეს ხელი-ხელ ებოძოს მათთვის კლიტენი ბეჭდვისანი!)

* * *

გავკადნიერდები მოსეს, დანიელისა და პავლეს სახელების მოხმობით, რომელნიც ეგვიპტელთა, ქალდეველთა და ჰელინთა ყოველგვარ სწავლებათა მეცნიერნი იყვნენ და ვერ განიწრთვნებოდნენ მათთა წიგნთა კითხვის გარეშე. განსაკუთრებით მოციქული პავლე, სულაც რომ არ თვლიდა ზედმეტად ბერძენი პოეტების გამონათქვამები ჩაერთო წმ. წერილში. მისგან განსხვავებით, იულიანე განდგომილი - ჩვენი საერთო რწმენის დაუძინებელი მტერი - ყოველთა ქრისტიანთ უკრძალავდა წარმართთა წიგნების სწავლას. ეგენიო - ამბობდა იგი - ჩვენივე იარაღით გვისწორდებიან, და ხელოვნებითა დიდითა და მეცნიერებითა გვჯაბნიანო. ამა ბრძანებას კი მხოლოდ ის შედეგი მოჰყვა, რომ საქრისტიანო კინაღამ უვიცობის მორევში გადავარდა. იმ დროის ერთი ისტორიკოსის თქმით, მისი და მამა-შვილ აპოლინარიუსების მოღვაწეობას მეტი ზიანი მოჰქონდა ეკლესიისთვის, ვინემ დეციუსისა თუ დიოკლეტიანეს დაუფარავ სისასტიკეს.

II საუკ. 40-იან წლებში დიონისე ალექსანდრიელს უკვე ფრიადი სახელი ქონდა გაგდებული საეკლესიო წრეებში, როგორც უაღრესად ღვთისმოსავ და განსწავლულ კაცს, რომელიც, ერეტიკოსთა წინააღმდეგ, ხშირად მათსავე ნაწერებში ამოკითხულ მოსაზრებებს იშველიებდა. ერთხელაც, მავანმა საეკლესიო პირმა დაამუნათა, როგორ ბედავდა იგი ამ უწმინდურებაში ხელის ფათურს. დიონისე არათუ აგდებით მოეკიდა უვიცის სიტყვებს - პირიქით, თავს დაეკითხა, რამდენად მართებული იყო მისი საკუთარი ქცევა; უცაბედად, მას ღვთისგან ჩვენება მოევლინა (ყოველ შემთხვევაში, თავად სწორედ ასე აღწერს) რომელმაც ამცნო: იკითხე ყოველი, რაკიღა აიწონა გონება შენი და მიჩნეულ ხარ ღირსად განსმსჯელად და მეცნიერად. მისივე თქმით, წმინდა წერილიც სწორედ იმ გვერდზე იქნა გადაშლილი, სადაც თესალონიკელთა მიმართაა ნათქვამი: ყოველივე გამოიცადეთ, და უკეთესი იგი შეიკრძალეთ; და მეყსეულად გაახსენდა იმავე მოციქულის თქმული: წმიდათათვის ყოველივე წმინდა არს - ანუ, არათუ ლუკმა სასმელი ხოლო, არამედ სწავლებაც ყოველგვარი - კეთილი თუ ბოროტი, ვინაიდან ვერა ცოდნა და ვერა წიგნი წარწყმედს, თუკი შემეცნება კაცისა იმთავითვე არაა წაბილწული.

და ასევე, როდესაც ღმერთმა საკვების არჩევანი დაუტოვა ადამიანს, მას გონების საკვების შერჩევის უფლებაც მისცა: ყოველმა ზრდასრულმა საკუთარი ნებით უნდა დაიცვას თვისი სულიერი დიეტა.

რამეთუ წიგნიც საკვებსა ჰგავს - ზოგი მარგებელია, ზოგი - არც იმდენად; მაგრამ განა ვინ უკეთეს მოწმეს ვიპოვი, ვიდრე აქ, თქვენს შორის მჯდომ სწავლულთა შორის უპირველესს, ბ-ნ სელდენს, ვისი შრომებიც ბუნებისა და სახელმწიფოს კანონების თაობაზე ლამის მათემატიკური სიზუსტით ადასტურებს, რომ ყოველი მოსაზრება, თუნდაც მცდარი, ოღონდ ჯეროვნად გააზრებული, კიდევ ერთი ბიჯით გვაახლოვებს ჭეშმარიტებასთან! და ასევე, როდესაც ღმერთმა საკვების არჩევანი დაუტოვა ადამიანს, მას გონების საკვების შერჩევის უფლებაც მისცა: ყოველმა ზრდასრულმა საკუთარი ნებით უნდა დაიცვას თვისი სულიერი დიეტა.

სწორედ ესაა ადამის შთამომავალთა ბედისწერა: კეთილ-ბოროტი შეიმეცნონ და განასხვავონ. და რაღაა იგი, სიბრძნე კეთილი, ბოროტისა უმეცარი?! მხოლოდ მას, ვისაც ძალუძს ბიწიერების საცდურს გაუძლოს, და არა დაჰმორჩილდეს, და არჩევით გაჰყვეს გზას კეთილს - ჭეშმარიტი ქრისტიანიც მხოლოდ მას ერქმის.

არა პირისაგან შესულისა შეირყვნების კაცი, არამედ პირისაგან გამოსულისაო - და ამით მაცხოვარი არჩევანს გვიტოვებს; სოლომონი გვაფრთხილებს, განსწავლულობა ვაებას ბადებსო, მაგრამ არც მას და არც სხვა ვინმე მადლცხებულ ავტორს უთქვამს - ამა და ამ საკითხავში არა ჩაიხედოთო. და საერთოდ, მაღალ ღმერთს რომ ჩვენი განსწავლულობის დასაზღვრა სურვებოდა, იმაზეც ნათლად მიგვითითებდა, რა სახის წიგნი გამოგვეცხადებინა ვაების მომტანად და რა - კანონგარეშედ. აი, წმ. პავლეს მიერ მოქცეულებმა, წრეგადასული გულმოდგინებისა გამო, ეფესელთა წიგნები დაწვეს - ჯადო-მჩხიბაობისა იყოო; ეს მათი ნება გახლდათ, ყოველგვარი მითითების გარეშე, საკუთარი წიგნები დაწვეს და ეს ვოლუნტარისტული ქცევა შეფასების არჩევანს გვაძლევს: მათთვის იქნებ ეს გამოსავალიც გახლდათ, სხვას კი ეგებ კეთილი საქმისათვის გამოეყენებინა იმ ნაწერებში დაგროვილი ცოდნა.

ჭეშმარიტად, კეთილიცა და ბოროტიც ერთურთის თანამდევია ამ სამყაროში, მათი გაგება ერთი ჩაკბეჩილი ვაშლისაგან შემოვიდა ამა ქვეყნად; ანუ, სწორედ ესაა ადამის შთამომავალთა ბედისწერა: კეთილ-ბოროტი შეიმეცნონ და განასხვავონ. და რაღაა იგი, სიბრძნე კეთილი, ბოროტისა უმეცარი?! მხოლოდ მას, ვისაც ძალუძს ბიწიერების საცდურს გაუძლოს, და არა დაჰმორჩილდეს, და არჩევით გაჰყვეს გზას კეთილს - ჭეშმარიტი ქრისტიანიც მხოლოდ მას ერქმის.

ყოველივე ზემოთქმულის გასაბათილებლად, ჩვეულებრივ, ერთადერთ მოსაზრებას იშველიებენ: ვაითუ საეჭვო საკითხავმა ზნეობისა და მართალი რწმენის დაკნინებას შეუწყოსო ხელი. მაგრამ მაშინ რიგი საეკლესიო წიგნებიცა და მათში არსებული საკამათო საკითხებიც უნდა გავიქროთ თვალსაწიერიდან! იქნებდა თავად ბიბლიაც ნაწილ-ნაწილ დაგვეჩეხა? აკი ღვთისგმობასაც ამოიკითხავთ მასში, გარყვნილთა ქცევაც არცთუ კაზმულსიტყვაობის გარეშეა აღწერილი, ალაგ-ალაგ წმინდა ადამიანებსაც კი ღვთის ნების მიმართ დასცდებათ ხოლმე საყვედური და ზოგან ვინმე უცებმა მკითხველმა ვინძლო ეპიკურეს დებულებებიც ამოიკითხოს... და თუკი კაცს განსწავლულსაც ზოგჯერ უჭირს მართლისა უკუღმართისაგან გამორჩევა, ლიცენზიის გამცემთ რიღათი იხელმძღვანელონ? თუ ისინი წინასწარულად მიიჩნევენ თავს ყოველთა ზედა მდგომებად და იჭვის ჭიაც არასოდეს შეპარვიათ?

და ასევე, თუკი მართალია, რომ ჭკვიანი კაცი უხეირო ქმნილებებშიაც ჰპოვებს რაიმეს სასარგებლოს, ხოლო სულელი რჩეულ წიგნშიც ვერაფერს ნახავს, მაშ რაღად უნდა მოვაკლოთ ბრძენს მისი გონების მასაზრდოებელი წყარო, იმის შიშით, ბრიყვი რამ სიბრიყვეს არ გადააწყდეს? ასე არა მარტო არისტოტელეს, სოლომონის სიტყვასაც უნდა ვუფრთხოდეთ და თავად მაცხოვრისასაც, რაკიღა ყოველი ეშმა საკუთარ ბიბლიას კითხულობსო, ნათქვამია.

თუკი ჩვენ მართლა გადავწყვეტთ ბეჭდვითი სიტყვის შეზღუდვას, და ამით იმედი გვაქვს, ზოგადად ხალხის ზნე-ჩვევებსაც გავაუმჯობესებთ, მაშინ, ყურადღების მიღმა დაგვრჩება გართობა-სანახაობრივი ღონისძიებების მთელი რიგი, რაც, ვინძლო, წიგნზე ბევრად უფრო მნიშვნელოვან როლს თამაშობდეს ხალხის ცხოვრებაში. არა მუსიკობა, არა მღერა, არა როკვა არ უნდა იქნეს დაშვებული მკაცრი ლიცენზირების გარეშე: მხოლოდღა ღრმად შინაარსობრივი და ტრადიციული ხმიანობის შესაბამისი უნდა მისწვდეს ხალხის სმენას! ახლა, მოცეკვავეებსაც ხომ უნდა მივხედოთ - რა მოძრაობა, რა ჟესტი თუ რხევა ეთანხმება საყოველთაო ზნეობრივ ნორმებს? და ყველაფერ ამას (მიყრუებულ პროვინციებს აღარ ვგულისხმობ) ორიოდ ათეული ზედამხედველი უნდა გასწვდეს? აღარას ვამბობ ჩაცმულობაზე, ღვინისა თუ სხვა რამ მათრობელი სასმელების მოხმარების ოდენობაზე, საუბრის წაყვანის წესსა თუ ნებისმიერი სახის დროსტარებაზე - ყველაფერი ეს ორიოდ ათეული ბრძენკაცის მიერ უნდა დარეგულირდეს?!

როს უფალმა ნათელი გონებისა შთაბერა ადამს, ამით იგივე არჩევანის უფლება უბოძა - რაკიღა გონება იგივე განსჯის უნარია, ღვთივბოძებულიდან უამესი ამოირჩიოს; და არჩევანისაგან მისისა იქმნება სწორედ სათნოება კაცისა. ხოლო ერთისა სათნოდ მოქცევა უმეტეს კეთილად ეთნიება ღმერთს, ვინემ ათი ბიწიერის მოთოკვა.

* * *

ისემც კაი დაგემართოთ, ბატონებო - ვთქვათ და, მართლაც ავკრძალეთ ყოველი უზნეო და გონებისამღვრევი გამოცემა, ადგილობრივი თუ უცხოეთიდან შემოსული; რა მერე? ხომ სახელ-სახელ უნდა ჩამოითვალოს ისინი, ძველნიც და ახალნიც - დღეყოველ რომ ჩნდება - განათუ ორ ათეული მოხელე აუვა ამ საქმეს? ახლა ისიცა ვთქვათ, თუკი ზოგი ნაწილობრივაა მხოლოდ უვარგისი, სხვა მხრივ კი მეტად სასარგებლოა - მათ რაღა უყოთ? ფურცელ-ფურცელ ვჩეხოთ და ვშალოთ? და რამდენს გავწვდებით? და რამდენი უვარგისი გამოცემის მიხედვით (ვარგისთან შეფარდების გათვალისწინებით) შეგვეძლება ავკრძალოთ თავად ის სტამბები, სადაც ამგვარი რამ იბეჭდება? და თუ საქმიანობა უნდა შევუზღუდოთ მხოლოდ, როგორ და რამდენი ხნით?

განა ცოტაა სექტა თუ სქიზმა, ბეჭდვით სიტყვას სრულებით რომ არ საჭიროებს? რამდენი დოქტრინაა, საუკუნეების განმავლობაში, დაუწერელი კანონებით რომ საზრდოობდა? აკი თავად ქრისტიანობაც სქიზმა იყო ერთ დროს, და მთელს წინა აზიაში სახარებისა და ეპისტოლეების უწინარეს ვრცელდებოდა!

ასე მიჩანს, ბრძანებულება ესე მკვდრადშობილია. განა ცოტაა სექტა თუ სქიზმა, ბეჭდვით სიტყვას სრულებით რომ არ საჭიროებს? რამდენი დოქტრინაა, საუკუნეების განმავლობაში, დაუწერელი კანონებით რომ საზრდოობდა? აკი თავად ქრისტიანობაც სქიზმა იყო ერთ დროს, და მთელს წინა აზიაში სახარებისა და ეპისტოლეების უწინარეს ვრცელდებოდა! თუკი საზოგადოებაში ზნეობის ამაღლება გვსურს, ერთი გახედეთ იტალიასა და ესპანეთს - განათუ ჩვენზე პატიოსნები, ზნეობრივნი და შრომისუნარიანნი გახადა ისინი ინკვიზიციამ...

ნება მომეცით, სერ ფრანსის ბეკონის სიტყვები შეგახსენოთ: ,,ამგვარი ნებადართული ნაწერები მხოლოდღა მედროვეთა წისქვილზე ასხამს წყალს...” ხოლო სიმართლე და აზრის სიახლე ის საქონელი არაა, ბეჭდვით, ხელრთვითა და რაღაც სტანდარტებით იქნას ნიშანდებული.

* * *

ახლა ისიც ვიკითხოთ, როგორნი უნდა იყვნენ თავად ცენზორები? ცხადია, ვისაც წიგნის ქვეყნად მოვლენისა თუ მოკვდინების უფლება ერგო, ის უნდა იყოს კაცი ყოვლად პატიოსანი, გაბრძნობილი, მუშაკი დაუღალავი: და ასეთი კაცი, იმის მაგივრად, საკუთარი სულიერი ინტერესების სფეროს მიხედოს, უნდა დაჯდეს და თვალი დაიფსოს ათასგვარი უვარგისი, ყოველ შემთხვევაში, მისთვის უინტერესო ნაწერთა ქექვით? გარნა ორიოდ ფურცლის გაცნობა ვერანაირად მისცემს საშუალებას, ვთქვათ, მთელს კრებულს გამოუტანოს მსჯავრი. და სად ვიპოვით მერე ამისთანა ხალხის შემცვლელთ? ისევ საშუალო გაგების, ცოდნისა და უნარის მქონე, ოღონდაც მუყაითი კორექტორების იმედზეღა მივუშვათ საქმე? მერედა, განა რა ქმნის სურვილი უნდა დარჩეთ მეცნიერთ, მწერალთ, მგოსან-მუსიკოსთ, თუკი მუდამ პატრიარქალური მორჭმით მჯდომარე ლიცენზატორის შიში ექნათ? და საერთოდ, სახელმწიფო ჩემი ზედამხედველი კი უნდა იყოს, მაგრამ არა კრიტიკოსი და ცენზორი. ხელისუფალნი ისევე შეიძლება შეცდნენ ცენზორის არჩევაში, როგორც თავად ცენზორმა შესაძლოა, შესცოდოს ავტორის მიმართ. ბოლოს და ბოლოს, ნება მომეცით, სერ ფრანსის ბეკონის სიტყვები შეგახსენოთ: ,,ამგვარი ნებადართული ნაწერები მხოლოდღა მედროვეთა წისქვილზე ასხამს წყალს...” ხოლო სიმართლე და აზრის სიახლე ის საქონელი არაა, ბეჭდვით, ხელრთვითა და რაღაც სტანდარტებით იქნას ნიშანდებული.

და თუკი ვინმე, ბატონებო, იმის მტკიცებას მოჰყვება, თითქოს ყველა ჩემი ეს არგუმენტი თითიდან მქონდეს გამოწოვილი, ნება მომეცით შეგახსენოთ, რომ სწორედ ახლახანს დავბრუნდი იმ ქვეყნებიდან, სადაც ინკვიზიცია ზეობს; იქაურ ბრძენ და პატივცემულ ხალხშიც მიწევდა ჯდომა, და ფრიად ნაამები გახლდით იმ საზრისით, რითაც ისინი ჩვენ გვაფასებენ: ანუ, ინგლისი მათთვის აზრის სრული თავისუფლების ქვეყანაა, და არა უვიც-უწიგნურ კლერიკალთა სამწყსო. თავად კი იმას სწუხდნენ, რომ წლობის განმავლობაში იქ არაფერი დაწერილა, ლიქნითა და გახევებული დოგმატიკით აღბეჭდილ ოპუსთა გარდა. პატივი მერგო მენახულა თვით გალილეი, ინკვიზიციის დილეგში წლებგატარებული, უკვე მოტეხილი მოხუცი - ბრალი მისი ოდენ ის გახლდათ, ასტრონომიაზე სულ სხვა წარმოდგენა რომ ჰქონდა, ვინემ ფრანცისკანელ თუ დომინიკანელ ცენზორთ.

და განათუ ერთადერთი ვარ, ვინაც ამა თვალსაზრისს ადგას: თუკი ჩვენც ინკვიზიციის მეთოდების მსგავს აკრძალვებს დავაკანონებთ, და სახელმწიფო ყოველ თავის ქვეშევრდომზე ისევე იეჭვიანებს, როგორი შიშიც ექნება ყოველი ნაბეჭდი წიგნისა თუ ფურცლის, წასაკითხად კი მხოლოდ იმას დაგვიტოვებენ, რასაც ცენზორებს საკუთარი ღჯუ გონება უკარნახებთ - იგივე ტირანია, ოღონდაც ნასწავლობის საწინააღმდეგოდ მიმართული - ახლა ჩვენშიც უცილობლად გაბატონდება. დიახაც, შედეგი სწორედ რომ სავალალო იქნება - ერთი მცირე, გაუნათლებელი მრევლის მოძღვარი უცაბედად ათასობით წიგნთა სამყაროს არქიეპისქოპოსად მოგვევლინება; ვინც გუშინ ხელოვნების მცირე ნიმუშს სამყაროული ბოროტების თესლად რაცხდა, ხვალ წიგნთა რიგს, წიგნთა ჯარს გამოუტანს განაჩენს და ვეჭვობ, ბევრ მათს ავტორსაც ზედ მიაყოლებს.

განა აღარაა დრო, ჭკუა ვისწავლოთ: ინკვიზიციურ მეთოდებს მუდამ მიზნის საწინააღმდეგო შედეგებისაკენ მივყავართ - სექტებისა და სქიზმატურ აზრებს დათრგუნვის მაგივრად სახელს ვუგდებთ და რეპუტაციას ვუქმნით. „ნებისმიერი ნააზრევის აკრძალვა მის განდიდებას იწვევს!“ - ბრძანებს ვიკონტ სენტ-ალბანი, და იქვე ამატებს: „ყოველგვარი აკრძალული ნაწერი კი რატომღაც ჭეშმარიტების იმ ნაპერწკლად მიიჩნევა, რომლისაგან შემდგომ დიადი კოცონი აგიზგიზდება უცილობლად.“

განა აღარაა დრო, ჭკუა ვისწავლოთ: ინკვიზიციურ მეთოდებს მუდამ მიზნის საწინააღმდეგო შედეგებისაკენ მივყავართ - სექტებისა და სქიზმატურ აზრებს დათრგუნვის მაგივრად სახელს ვუგდებთ და რეპუტაციას ვუქმნით. ,,ნებისმიერი ნააზრევის აკრძალვა მის განდიდებას იწვევს!” - ბრძანებს ვიკონტ სენტ-ალბანი, და იქვე ამატებს: ,,ყოველგვარი აკრძალული ნაწერი კი რატომღაც ჭეშმარიტების იმ ნაპერწკლად მიიჩნევა, რომლისაგან შემდგომ დიადი კოცონი აგიზგიზდება უცილობლად.” ასე და ამგვარად, ბრძანებულება ესე ვინძლო სექტების ძიძადაც იქცეს, ოღონდ ჭეშმარიტების ავ დედინაცვლად კი ნამდვილად გამოდგება; განა ვინ არ უწყის, რომ ჩვენი რწმენაცა და ცოდნაც მუდმივ გავარჯიშებას მოითხოვს - ჩვენივ სხეულისა თუ კიდურების მსგავსად. წმიდა წერილშიც ჭეშმარიტება წყაროსთვალსაა შედარებული: თუ წყალი მისი მუდმივ ნაკადად არ ამოედინა, იგი შემგუებლობისა და დამყაყებულ ტრადიციათა გუბედ იქცევა. და ასევე, მართალი რწმენით აღვსილი კაციც შეიძლება ერეტიკოსი გახდეს: თუ რწმენა მისი მხოლოდღა მოძღვრის სიტყვასა და ეკლესიის მამათა მსჯავრზეა გამოკიდებული და ყოველგვარ განსჯას მოკლებულია, საბოლოოდ თავად მისი რწმენა ექცევა ერესად.

მეორეს მხრივ, რაოდენ საამოა იმის ცოდნა, რომ ყოველივე რეგულირებულია და წინასწარ დადგენილი: არა ნაწერი არა ხვდება უცების თვალს, თვინიერ სამგზის გასინჯულისა, ნასწორებისა და საყოველთაო ხმარებისათვის მოწონებულისა - შინაგანი მზერა მოავლეთ, ბატონებო, ამ შემთხვევაში რაგვარი თანხმობის, შემგუებლობისა და უცილობელი პირმოთნეობის წუმპე მოგველის ერსა თუ ბერს!

* * *

ბატონებო! ჩვენ, ბრიტანელები, საკუთარი რეფორმების ნათლით ვამაყობთ; გარნა თუ უჭკუოდ მიაშტერდა, კაცს მზის სინათლეც კი ბნელში შთააგდებს. ისინი, ვინც დღეყოველ სქიზმისა და სექტების საფრთხით გვაშინებენ, საკუთარი უვიცობისა თუ ამპარტავნობის შედეგად თესავენ შფოთს - მათ არც სხვისი მშვიდად მოსმენა ძალუძთ, არც თავად შეუძლიათ ვინმეს რამეში გადარწმუნება. ესღა დარჩენიათ - ყველაფერ იმის აღმოფხვრა მოითხოვონ, რაიც მათს სინტაგმაში არა სწერია. სწორედ ეგენი არიან განხეთქილებათა შემომტანნი, არც თავად ხელეწიფებათ და არცა სხვას ვისმე ანებებენ ჭეშმარიტების სხეულის ნაწილ-ნაწილ გამთლიანებას. არადა, წერილ არს: ,,იყავით ცოდნით აღჭურვილნი, ცოდნის ძიებაში“ - ანუ, ჭეშმარიტების ერთი აგურის მეორეზე დადება - ეს არის როგორც მათემატიკის, ეგრევე თეოლოგიის ოქროს ჭრილი, რაიც საუკეთესო ჰარმონიას ქმნის ეკლესიის შიგან, და არა ნაძალადევი, გულსგარე ერთობა შინაგანად დანაწევრებული ხალხისა.

სადაცა განსწავლის სურვილი აქვთ, მუნცა მრავლად ბჭობენ, განსჯიან, წერენ - აზრი აზრია აზრის შესახებ, და კაცი საკუთარი აზრს სწავლის პროცესში იქმნის. ყოველ თავისუფლებაზე მაღლა მე სწორედ ცოდნის შეძენის, განსიტყვებისა და სხვებთან მისი განსჯის უფლებას ვაყენებ; თქვენ კი რას სჩადით, ბატონებო? გნებავთ ორიოდ ათეული ოლიგარქოსის დადგენილი საწყაოთი მომიზომოთ გონების საზრდო? მერწმუნეთ, ვინც ამგვარ რჩევას გაძლევთ, თქვენსავე მაღალ მდგომარეობას უთხრის ძირს: განა ბეჭდვისა და სიტყვის ამ თავისუფლებას თქვენსავე წინდახედულ, გამოზომილ, ჰუმანურ მმართველობას არ უნდა ვუმადლოდეთ? განა თქვენს შორისაც არ არიან ისეთნი, ვინაც, სწორედ ბეჭდვითი სიტყვის თავისუფლების წყალობით, საკუთარ საზრისთა დანერგვაგავრცობას ეწეოდა მოქალაქეთა შორის? განა თავად თქვენ არ გამოეცით წინარე ბრძანებულება, საკმარისზე საკმარისი, სადაც შავით თეთრზე სწერია: ,,არა წიგნი დაიბეჭდოს, გარეშე დასტამბველის, ეგრეცა ავტორის სრული სახელისა”. აი, ვინც საკუთარი სახელისა თუ დამღის რეგისტრირებას გაურბის და ფარულად ცდილობს საქონლის გასაღებას, სწორედაც რომ უპრიანია, სრულად დაისაჯოს კანონის მიხედვით.

და ბოლოს, ერთსაც ვიტყვი: Erare humanum est - შეცდომები კარგ მთავრობას ისევე მოსდის, როგორც ცუდს, და თუ ბეჭდვის უფლება ფავორიტთა მცირე ჯგუფს გადაეცა, მით მეტია ალბათობა, მმართველი ორგანო შეცდომაში შეიყვანონ; ხოლო შეცდომის აღიარების უნარი და მისი სასწრაფოდ გამოსწორების სურვილი, ბატონებო, ის უმაღლესი ნიჭია, რაიც ბრძენ გამგებელთ უნდა ახასიათებდეთ.

თარგმნა გია ჭუმბურიძემ

ფრიდონ საყვარელიძე

ყოველ ადამიანს აქვს უფლებები და თავისუფლებები, მაგრამ უფლებებისა და თავისუფლებების გარდა, მას აქვს მოვალეობები როგორც სახელმწიფოს, ასევე საზოგადოების, თუ მისი თითოეული წევრის წინაშე. თუმცა, ამ წერილში საუბარი შეეხება მხოლოდ სახელმწიფოს წინაშე ადამიანის მოვალეობებს.

სანამ ამ საკითხს დაწვრილებით შევეხებოდეთ, ჩვენი აზრით, აუცილებელია ერთი განმარტება:

ხშირად ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს უკავშირებენ მის მოვალეობებს სახელმწიფოს წინაშე. ამ მოსაზრების მიხედვით, თუ ადამიანი თავის მოვალეობებს შეასრულებს, მაშინ სახელმწიფო დაიცავს მის უფლებებსა და თავისუფლებებს.

ეს ასე არ არის. უფლებები და თავისუფლებები იმიტომა გვაქვს, რომ ადამიანებად დავიბადეთ. ისინი ჩვენი ადამიანური ბუნებიდან გამომდინარეობს. ამასთან ერთად, რა თქმა უნდა, ჩვენ გვაქვს მოვალეობები სახელმწიფოს წინაშე. თუკი ამ მოვალეობებს არ შევასრულებთ, სახელმწიფო ვერ იფუნქციონირებს და ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს შეუძლია ჩვენი დასჯა, მაგრამ ყველაფერი ეს სრულიად არ არის დაკავშირებული ჩვენს უფლებებსა და თავისუფლებებთან. უფლებები და თავისუფლებები იმიტომ გვაქვს, რომ

ადამიანები ვართ, მოვალეობები კი უნდა შევასრულოთ, რადგან მოქალაქეები ვართ. თუკი ჩვენს მოვალეობებს არ ვასრულებთ, ეს სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფოს უფლება აქვს ჩამოგვართვას ჩვენი უფლებები და თავისუფლებები (მას შეუძლია, მაგალითად, დაგვაპატიმროს კანონიერ საფუძველზე და ამით შეზღუდოს ჩვენი თავისუფლება, მაგრამ წამების, აბუჩად აგდების, პატივისა და ღირსების შელახვის უფლება სახელმწიფოს არასოდეს აქვს, თუნდაც უმძიმესი დანაშაული გვქონდეს ჩადენილი). ამრიგად, უფლებები და თავისუფლებები არ არის დამოკიდებული მოვალეობებზე.

მაინც რა მოვალეობები აქვს მოქალაქეს სახელმწიფოს წინაშე?

ასეთი მოვალეობა სულ ოთხია:

1. მოქალაქე მოვალეა, იხადოს გადასახადები, რათა სახელმწიფოს შეექმნას ნორმალური ფუნქციონირების საშუალება. ეს მის საკუთარ ინტერესებშია, რათა სახელმწიფომ შესძლოს მისი დაცვა შიდა და გარე საფრთხისაგან. ე.ი. შექმნას არმია, პოლიცია და სასამართლო. თუ მოქალაქე გადასახადებს არ გადაიხდის, სახელმწიფო ვერ შესძლებს თავისი ამ ძირითადი ფუნქციის შესრულებას. ვერც გარეშე საფრთხისგან დაიცავს და ვერც შინაურისაგან. თანაც ვერც მოქალაქენი განახორციელებენ საკუთარ უფლებებსა და თავისუფლებებს. არც სკოლა აშენდება, არც საავადმყოფო და არც სასამართლო, ვერც მასწავლებლები და ექიმები მიიღებენ ხელფასებს.

2. სამხედრო ვალდებულება - მოვალეა თუ არა მოქალაქე იმსახუროს არმიაში? რა თქმა უნდა, მაგრამ არსებობს გამონაკლისები, როდესაც რაიმე ძალზედ სერიოზული მოტივის გამო მას არ სურს, ან არ შეუძლია ჯარში სამსახური. ამ შემთხვევაში კეთილი უნდა ინებოს და ალტერნატიულ სამასახურში წავიდეს, ან გაზრდილი გადასახადი იხადოს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში, როგორც ეს ზოგიერთ ქვეყანაშია და ამგვარად შეუწყოს ხელი ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის გაძლიერებას.

3. კანონორჩილება!? - უნდა დაიცვას თუ არა მოქალაქემ ქვეყნის კანონმდებლობა? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, უნდა იყოს თუ არა ის კანონმორჩილი? უმრავლეს შემთხვევებში ასეა. თუმცა, აქაც არის გარკვეული ნიუანსები. განა ყველა კანონი კარგია? ასე რომ იყოს, საკანონმდებლო ორგანოების საქმიანობას საერთოდ დაეკარგებოდა აზრი და სახელმწიფოები ასე ხშირად არ გამოცვლიდნენ ან შეასწორებდნენ კანონებს მათი სრულყოფის მიზნით. მეტიც, ზოგიერთი კანონი შეიძლება სრულიად უვარგისი აღმოჩნდეს, ვინაიდან ზღუდავს, ან სულაც აუქმებს ზოგიერთ უფლებასა თუ თავისუფლებას. როგორ უნდა მოიქცეს მოქალაქე ასეთ შემთხვევაში? აქვს თუ არა მას უფლება, დაარღვიოს ასეთი კანონი? ამგვარი ქცევის არაერთი ისტორიული მაგალითი არსებობს. მაჰათმა განდი და მარტინ ლუთერ კინგი არათუ არ გამოირჩეოდნენ კანონმორჩილებით, არამედ სხვებსაც მოუწოდებდნენ კანონსაწინააღმდეგო ქმედებისაკენ და სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის ფართომასშტაბიან აქციებს აწყობდნენ. სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა კი თავისი არსით იმ კანონის აშკარა და საჯარო დარღვევაა, რომელსაც აქციის ჩამტარებელი ამორალურად და ზიანის მომტანად თვლის. ამ აქციების დამახასიათებელი ნიშანი ის არის, რომ კანონის დამრღვევი პირი მზად არის წარსდგეს სასამართლოს წინაშე და მოიხადოს სასჯელი. ამგვარი ქმედება სამართლებრივ სახელმწიფოებში გამოიყენება. ისინი კი, ვინც სახელმწიფოს უცხოდ თვლის, ხელისუფლებას კი, თავსმოხვეულად, ცდილობენ, თავი აარიდონ დევნას და სასჯელს კანონის დარღვევისას. ამრიგად, მოქალაქე არ არის ვალდებული, დაიცვას მისი აზრით უმართებულო კანონი, შეუძლია ხაზგასმითაც დაარღვიოს ის, მაგრამ ის მოვალეა, პატივი სცეს და დაემორჩილოს სასამართლოს გადაწყვეტილებას (ისიც უნდა ითქვას, რომ ასეთი მოვალეობა არ ჰქონიათ კომუნისტურ ეპოქაში მოღვაწე დისიდენტებს, ამგვარი მოვალეობა არც არადემოკრატიული ქვეყნების მოქალაქეებს აქვთ).

4. და ბოლოს, თითოეული ადამიანის უფლება, უფრო მეტიც - მოვალეობაა, დაამხოს ხელისუფლება, რომელმაც წარიტაცა მისი უფლებები და თავისუფლებები და ქვეყანაში დიქტატორული, დესპოტური რეჟიმი დაამყარა. ხაზს ვუსვამთ, ამგვარი რეჟიმის დამხობა ადამიანის მხოლოდ უფლება კი არა, ეს, პირველ ყოვლისა, მისი მოვალეობაა.

ორასზე მეტი წლის წინ, 1776 წლის 4 ივლისს - თავისი სახელმწიფოს დაარსებისას, დამოუკიდებლობის დეკლარაციის პრეამბულაშიამერიკელებმა აღიარეს:

,,ჩვენ გვესმის როგორც თავისთავადი ჭეშმარიტება, რომ ყველა ადამიანი არის თანასწორი და დაჯილდოებულია ღმერთის მიერ ხელშეუხებელი უფლებებით. ამ უფლებათა უზრუნველსაყოფად ხალხი აყალიბებს მთავრობას, რომლის კანონიერი ძალაუფლებაც გამომდინარეობს მართულთა თანხმობიდან. თუკი როდესმე ესა თუ ის მმართველობის ფორმა საშიში აღმოჩნდება ამ მიზნებისათვის, ხალხს უფლება აქვს, დაამხოს ხელისუფლება და შექმნას ახალი, რომელიც საფუძვლად ისეთ პრინციპებს აიღებს და ისე მოახდენს საკუთარი ხელისუფლების ორგანიზებას, როგორსაც ხალხი მიიჩნევს უფრო ხელსაყრელად და სასარგებლოდ უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად”.

უფრო ქვემოთ კი დეკლარაციის ავტორები ამბობენ:

,,...როდესაც გრძელი რიგი ბოროტმოქმედებისა და ძალადობისა... მიმართულია იქით, რომ ადამიანები აბსოლუტურ დესპოტიზმს დაუმორჩილონ, მათი უფლებაა, მათი მოვალეობაა (ხაზგასმა აქ და შემდგომში ჩვენია - ფ.ს.) დაამხონ ასეთი ხელისუფლება”.

საფრანგეთის რევოლუციის უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტში ,,ადამიანის და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია” ნათქვამია:

,,ყოველი პოლიტიკური კავშირის მიზანია ადამიანის თანდაყოლილი და განუყოფელი უფლებების დაცვა. როგორიცაა - თავისუფლება, საკუთრება, უსაფრთხოება და ჩაგვრისადმი წინააღმდეგობის გაწევა”.

საქმე ის არის, რომ დემოკრატიული სახელმწიფოები ცნობენ და იცავენ ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს,როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით.

აქედან გამომდინარე, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა წყარო არ არის სახელმწიფო. სახელმწიფო კი არ ანიჭებს ადამიანს ამ უფლებებსა და თავისუფლებებს, არამედ აღიარებს მათ არსებობას სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებლად. ამას გარდა, სახელმწიფოს მოვალეობაა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა. ამრიგად, თუკი სახელმწიფო არათუ არ ასრულებს საკუთარ მოვალეობებსმოქალაქის წინაშე (ანუ არ ან ვერ იცავს მას შინაური და გარეშე მტრისაგან, ვერ უზრუნველყოფს მოქალაქისათვის ღირსეული ცხოვრების პირობების შექმნას და სხვა), არამედ წარიტაცებს მის წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს (რომელიც, ამასთან, მისი ნაწყალობები არ არის) მოქალაქის არა მარტო უფლება, არამედ მოვალეობაცაა, დაამხოს ამგვარი ხელისუფლება და ამ გზით დაიბრუნოს სახელმწიფოს მიერ უზურპირებული უფლებები და თავისუფლებები.

ადამიანის ეს უფლება და მოვალეობა სახელმწიფოს შექმნის ხელშეკრულებითი თეორიიდანაც გამომდინარეობს, რომელიც ნებისმიერი სახელმწიფოს შექმნას გაცნობიერებული აქტის სახით წარმოგვიდგენს. ამ ხელშეკრულების მიხედვით, ხალხი საკუთარი უფლებების ნაწილს სახელმწიფო ხელისუფლებას გადასცემს, სახელმწიფო კი ვალდებულებას იღებს, დაიცვას ადამიანის განუყოფელი უფლებები, ანუ დაიცვას მისი საკუთრება, თავისუფლება და ა.შ.. ამგვარი ხელშეკრულება ხელისუფლების კანონიერების საფუძველია. ხელშეკრულების მონაწილე თოთოეული მხარე საერთო ნებას ემორჩილება ისე, რომ თავად არის ამ ნების განხორციელების მონაწილე. სუვერენიტეტი ხალხს ეკუთვნის, ხოლო მმართველნი ხალხის წარმომადგენლები არიან და პასუხს აგებენ მის წინაშე. ამის შედეგად ხელისუფალთა და საზოგადოებას შორის წარმოიშვება ორმხრივი უფლება-მოვალეობების კომპლექსი და შესაბამისი ურთიერთპასუხისმგებლობაც ამ უკანასკნელის შეუსრულებლობის შემთხვევაში. ამ კონცეფციას ღრმა დემოკრატიული ფესვები აქვს და ასაბუთებს ადამიანების ბუნებრივ უფლებას, დააამხოს ის ხელისუფლება, რომელიც არ ასრულებს საკუთარ მოვალეობებს ხალხის წინაშე.

ეს თეორია ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთში წარმოიშვა, სადაც სოფისტები თვლიდნენ, რომ სახელმწიფო ადამიანების ხელშეკრულებითი გაერთიანების შედეგად წარმოიშვა, სამართლიანობის უზრუნველყოფის მიზნით. მაგრამ თუ ძველი ბერძენი ფილოსოფოსების ნაშრომებში ამ თეორიის ჩანასახები გვხვდება, მე-17-18 საუკუნის ბრწყინვალე მოაზროვნეებმა - სპინოზამ, გობსმა, ლოკმა და რუსომ ის საბოლოოდ განავითარეს და ახალ სიმაღლეზე აიყვანეს.

ამ თეორიის მიხედვით, იმ ხელისუფალთა წინააღმდეგ, რომლებიც თავიანთი ხალხის მიმართ დესპოტურ ძალაუფლებას ახორციელებენ, ადამიანებს ერთადერთი შესაძლებლობა რჩებათ - გამოიყენონ ძალა უსამართლო და უკანონო ძალის წინააღმდეგ. თავდაპირველი, ან, სხაგვარად რომ ვთქვათ, ,,დასაბამიერი კანონის” (ლოკის ტერმინია) მიხედვით, რომელიც ადამიანთა მიერ მიღებულ ყველა კანონზე აღმატებულია, ხალხს უფლება აქვს, განსაჯოს, აქვს თუ არა მას საკმარისი მიზეზი, ხელი მოჰკიდოს იარაღს. ლოკის მიხედვით, ხალხის სუვერენიტეტი საბოლოო ჯამში (და ეს კარგად ჩანს კრიზისულ ვითარებებში) უფრო მაღალი და უფრო მნიშვნელოვანია, ამავე ხალხის მიერ შექმნილი სახელმწიფოს სუვერენიტეტთან შედარებით. თუ ხალხის უმრავლესობა გადაწყვეტს, წერტილი დაუსვას საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დამრღვევ ხელისუფალთა თავხედობას, რათა სახელმწიფო დაუბრუნდეს თავისუფლების, კანონიერების და საყოველთაო კეთილდღეობისაკენ მიმავალ გზას, მაშინ შეიარაღებული სახალხო აჯანყება სრულიად კანონიერი და მართლზომიერი იქნება.

თუკი ზემოთქმულს იმასაც დავამატებთ, რომ თავისუფლება არა მარტო ადამიანის უფლებაა - იმოქმედოს საკუთარი ნების შესაბამისად, ვისიმე სახელით დაწესებული ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე, არამედ მისი მოვალეობაც, ცხადი გახდება, რომ ადამიანი მოვალეა, ნებისმიერი მეთოდით დაიცვას საკუთარი თავისუფლება, რომელიც მას უკანონოდ წარსტაცეს.

კოტე კუბლაშვილი
სამართლის დოქტორი (Dr. jur.)

I. შესავალი

საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა შორის განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლებებს. კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიხედვით,

,,სახელმწიფო აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას”,

იმავდროულად აღიარებს ეკლესიის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან. კონსტიტუციის მე-19 მუხლი დაწვრილებით ასახავს ადამიანის ამ უმნიშვნელოვანეს უფლებებს:

1. ყოველ ადამიანს აქვს ... სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება.

2. დაუშვებელია ადამიანის დევნა ... აღმსარებლობის ან რწმენის გამო, აგრეთვე მისი იძულება გამოთქვას თავისი შეხედულება მათ შესახებ.

3. დაუშვებელია ამ ... თავისუფლებათა შეზღუდვა, თუ მათი გამოვლინება არ ლახავს სხვათა უფლებებს.,,

კონსტიტუციის აღნიშნული დებულებები ნიშნავს, რომ ყოველ ადამიანს აქვს უფლება განსაზღვროს და ჰქონდეს საკუთარი რწმენა; იცხოვროს საკუთარი რწმენის, მსოფლმხედველობისა და სინდისის მიხედვით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მე-19 მუხლი იცავს ადამიანის რელიგიურ და მორალურ გრძნობებს და შინაგან რწმენას (Forum internum; აზროვნების სფერო), რელიგიური და მსოფლმხედველობრივი აღმსარებლობის თავისუფლებას (Foum externum; მოქმედების სფერო), აგრეთვე საკუთარი შინაგანი რწმენისა და სინდისის კარნახით (და მათ საფუძველზე) გადაწყვეტილებების მიღების თავისუფლებას.

როგორც ვხედავთ, რწმენის, სინდისისა და აღმსარებლობის თავისუფლებები საქართველოს კონსტიტუციაში ერთად არის მოცემული. ამის საფუძველი მათი შინაარსობრივი მსგავსებაა. თუმცა, თითოეულ ამ ცნებას თავისი სპეციფიკური, სხვებისაგან განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს, რის გამოც უმჯობესია მათი ერთმანეთისაგან გამიჯვნა და თითოეული უფლების ცალ-ცალკე განხილვა.

II. რწმენის (რელიგიის) თავისუფლება

საქართველოს კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი რწმენის თავისუფლება, რომელსაც ხშირად რელიგიის თავისუფლებას უწოდებენ, სახელმწიფოსთან მიმართებაში საკუთარი ინტერესების დასაცავად, ყველა ფიზიკურმა პირმა შეიძლება გამოიყენოს. ეს ნიშნავს, რომ რელიგიის თავისუფლება ადამიანის უფლებაა და არა მოქალაქეობრივი (ანუ მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეთა) უფლება, რადგან კონსტიტუციის მე-19 მუხლის ტექსტი პირდაპირ მიუთითებს ,,ადამიანზე” და არა ,,საქართველოს მოქალაქეზე”. მაგრამ ეს ძირითადი უფლება დამცავი უფლებაა არა მხოლოდ ადამიანებისათვის, არამედ რელიგიური თუ სხვა მსოფლმხედველობრივი გაერთიანებებისთვისაც. ამ ნიშნების მიხედვით განასხვავებენ ინდივიდუალურ (ფიზიკურ პირებთან მიმართებით) და კოლექტიურ (იურიდიულ პირებთან მიმართებით) რელიგიის თავისუფლებებს. განვიხილოთ ისინი ცალ-ცალკე.

1. ინდივიდუალური რელიგიის თავისუფლება

ა. დაცული სფერო ინდივიდუალური რელიგიის თავისუფლება იცავს რელიგიურ, აგრეთვე მსოფლმხედველობრივ შეხედულებას, რწმენას. კონკრეტულად რწმენის თავისუფლება ნიშნავს ადამიანის შინაგან თავისუფლებას, თავად ჩამოაყალიბოს და განსაზღვროს თავისი რელიგიური თუ არარელიგიური (ათეისტური) რწმენა სამყაროში ადამიანების არსებობის, უზენაეს ძალებთან (ღმერთთან) თავისი დამოკიდებულების შესახებ, აგრეთვე ადამიანის გარეგან თავისუფლებას, აღასრულოს, საჯაროდ გამოხატოს და გაავრცელოს თავისი რწმენა და მის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილებანი (აღმსარებლობის თავისუფლება).

შენიშვნა: აქ აუცილებელია იმის აღნიშვნა, რომ აღმსარებლობის თავისუფლება საერთოა რწმენისა და სინდისის თავისუფლებებისათვის, რადგან აღმსარებლობა არის ადამიანის მიერ საკუთარი რწმენისა და სინდისის, აგრეთვე მათ საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილებების მიხედვითგანხორციელებული მოქმედების საჯაროდ გაცხადება.

რელიგიის თავისუფლება იცავს ინდივიდის უფლებას, იცხოვროს, იმოქმედოს და მთელი თავისი საქმიანობა წარმართოს თავისირელიგიის წეს-ჩვეულებათა და საკუთარი შინაგანი რწმენის შესაბამისად. აღსანიშნავია, რომ აქ დაცულია ინდივიდის არა მხოლოდ ის რწმენა, რომელიც მისი რელიგიის სავალდებულოდ შესასრულებელ მოთხოვნებს ემყარება, არამედ ის რწმენაც, რომელიც ინდივიდისაგან კონკრეტულ სიტუაციაში აუცილებლად რელიგიურ მოქმედებას არ მოითხოვს, მაგრამ ინდივიდი დარწმუნებულია, რომ მოცემულ სიტუაციაში რელიგიური მოქმედება ყველაზე სწორი და ადეკვატური იქნება. რელიგიის თავისუფლებით დაცულია აგრეთვე ე.წ. ,,რელიგიის განხორციელების” საშუალებები, როგორებიცაა წირვა, ლოცვა, პროცესიები, ეკლესიური შეკრებები, რელიგიური თუ მსოფლმხედველობრივი დღესასწაულები და წეს-ჩვეულებები, აგრეთვე სხვადასხვა საკულტო მოქმედებები და თვით არარელიგიური, ანუ ათეისტური ზეიმები.

რელიგიის თავისუფლება უზრუნველყოფილია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური კუთხით. პოზიტიური რელიგიის თავისუფლება ნიშნავს ადამიანის უფლებას, ჰქონდეს და წარმოადგინოს თავისი რწმენა ან მსოფლმხედველობა და იმოქმედოს მათ მიხედვით (მაგალითი: წირვაში ან სხვა რელიგიურ მოქმედებაში, რელიგიურ დღესასწაულში მონაწილეობის მიღება). ნეგატიური რელიგიის თავისუფლება ნიშნავს ადამიანის თავისუფლებას, უარყოს ყოველგვარი რელიგიური თუ მსოფლმხედველობრივი რწმენა, ან არაფერი თქვას ამის შესახებ და არავის გაანდოს თავისი რწმენა (მაგალითი: განზე დგომა ყოველგვარი რელიგიური თუ სხვაგვარი ღონისძიებებისაგან). როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუცია რელიგიის თავისუფლებას ნეგატიური კუთხითაც უზრუნველყოფს და მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტით აცხადებს, რომ ,,დაუშვებელია ადამიანის ... იძულება გამოთქვას თავისი შეხედულება” რწმენისა და აღმსარებლობის შესახებ.

რელიგიის თავისუფლება უზრუნველყოფილია არა მხოლოდ აღიარებული და ტრადიციული ეკლესიებისა თუ რელიგიური გაერთიანებების წევრთათვის, არამედ ნებისმიერი სხვა რელიგიური გაერთიანების მომხრეთათვის. აქ მნიშვნელობა არ აქვს ასეთი გაერთიანების წევრთა რიცხოვნებას ან მის (გაერთიანების) სოციალურ მდგომარეობასა და გავლენას. ეს ყოველივე გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციით მსოფლმხედველობრივ-რელიგიური ნეიტრალიტეტის დაცვის შესახებ

სახელმწიფოსათვის დადგენილი სავალდებულო მოთხოვნიდან და ეკლესიებისა და აღმსარებლობათა პარიტეტის პრინციპიდან. აღსანიშნავია, რომ რელიგიის თავისუფლებით დაცული არიან არა მხოლოდ ზემოხსენებული ტრადიციული თუ არატრადიციული ეკლესიებისა და რელიგიური გაერთიანებების მიმდევრები, არამედ ე.წ. განსმდგომებიც, რომლებსაც სრული უფლება აქვთ განავითარონ თავისი პიროვნება საკუთარი სუბიექტური რწმენის შესაბამისად. სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის ამ შინაგან, აბსოლუტურად დაცულ სფეროში ჩარევა დაუშვებელია, რადგან სახელმწიფოს არ აქვს უფლება, შეაფასოს თავის მოქალაქეთა რწმენა თუ ურწმუნოება და მიიღოს გადაწყვეტილება მათი მართებულობისა თუ უმართლობის შესახებ.

ბ. ჩარევები ინდივიდუალურ რელიგიის თავისუფლებაში ჩარევა სახეზეა მაშინ, როცა სახელმწიფო ზემოაღნიშნულ დაცულ საქმიანობას რაიმე წესებს დაუდგენს, ან, ფაქტობრივად, მნიშვნელოვნად შეზღუდავს და ხელს შეუშლის მათ განხორციელებას. სახელმწიფოს მხრიდან ეს შეიძლება სრულიად სხვადასხვაგვარად გამოიხატოს. ამის ერთ-ერთი მაგალითია ისლამური რელიგიის მიმდევარი მოსწავლე გოგონას იძულება, მონაწილეობა მიიღოს ცურვის ან ფიზკულტურის გაკვეთილში. მოსწავლე გოგონას რელიგიის თავისუფლება, რომელსაც სურს თავისი ცხოვრება, საქციელი და მოქმედებები თავისი რწმენის წეს-ჩვეულებებსა და მოთხოვნებს შეუსაბამოს, ირღვევა ცურვისა და ფიზკულტურის გაკვეთილებში მისი მონაწილეობით, რადგან მისი რელიგია გოგონებს სხვათა თანდასწრებით საკუთარი სხეულის ან სხეულის კონტურების გამოკვეთილად გამოსახვას უკრძალავს. კიდევ ერთი მაგალითია სამუშაოდან გათავისუფლება, რისი საფუძველიც, მოსამსახურის რელიგიური დღესასწაულის გამო, მისი სამსახურში გამოუცხადებლობა გახდა.

გ. ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძველი რელიგიის თავისუფლება, როგორც კონსტიტუციის მე-19 მუხლიდან ჩანს, არ არის აბსოლუტურად შეუზღუდავი ძირითადი უფლება. ამ მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, რელიგიის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს, თუ მისი გამოვლინება ლახავს სხვათა უფლებებს. ეს ნიშნავს, რომ კონსტიტუციურად უზრუნველყოფილმა რელიგიის თავისუფლებამ არ უნდა გამოიწვიოს სხვათა ასევე კონსტიტუციურად უზრუნველყოფილ უფლებათა და სიკეთეთა გაუმართლებელი შეზღუდვა. ბუნებრივია, რომ შეზღუდვისათვის აუცილებელია, სახელმწიფოს ჰქონდეს სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც შეიძლება იყოს არა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი (პრეზიდენტის ბრძანებულება ან მინისტრის ბრძანება ან ნებისმიერი სხვა აქტი), არამედ მხოლოდ ფორმალური კანონი, რომელიც, თავის მხრივ, კონსტიტუციის შესაბამისი უნდა იყოს და ასევე უნდა შეესაბამებოდეს ე.წ. ზომიერების პრინციპს. რელიგიის თავისუფლებასა და სხვა უფლებებს შორის კოლიზიისას, უნდა მოხდეს ამ კოლიზიის კონკრეტული გარემოებების მიხედვით განხილვა, ანუ საჭიროა აწონ-დაწონვის, იგივე შედარების მეთოდის გამოყენება. სწორედ ამის საფუძველზე გადაწყდება, კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ რომელ სამართლებრივ სიკეთეს მიეცემა უპირატესობა.

მაგალითი: ავტოსტრადაზე მოძრაობისას ერთ-ერთი რელიგიის მოძღვარმა მანქანა გააჩერა, გადმოვიდა მანქანიდან და პირდაპირ ავტოსტრადაზე დაიწყო აუცილებელი რელიგიური რიტუალის - ლოცვის შესრულება. მოძრაობა შეფერხდა, ბევრი მანქანა ავარიულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მძღოლთა სიცოცხლეს საფრთხე დაემუქრა. ამ შემთხვევაში მლოცველი პირის რელიგიის თავისუფლების ძირითადი უფლება უკანა პლანზე გადაიწევს სხვა ადამიანთა უფლებასთან მიმართებაში, იმგზავრონ სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო პირობებში.

2. კოლექტიური რელიგიის თავისუფლება

ა. დაცული სფერო კოლექტიური რელიგიის თავისუფლებით დაცულია რელიგიური და მსოფლმხედველობრივი გაერთიანებების საქმიანობა. აღნიშნული საკუთარი რწმენის სხვადასხვა საშუალებებით გავრცელებას, შიდაორგანიზაციულ საქმიანობას, შიდა წესების შემუშავებას და ორგანიზაციის მართვას გულისხმობს. რელიგიურ გაერთიანებებში იგულისხმება ყველა იურიდიული პირი, რომლის მიზანია თავის წევრთა რელიგიური ან მსოფლმხედველობრივი რწმენის ქადაგება, მხარდაჭერა და გავრცელება. ამ ძირითადი უფლებით სარგებლობა შეუძლიათ როგორც საჯარო, ისე კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს.

ბ. ჩარევები კოლექტიურ რელიგიის თავისუფლებაში ჩარევა სახეზე გვაქვს, როცა სახელმწიფო დაადგენს გარკვეულ წესებს ზემოხსენებული რელიგიური საქმიანობებისათვის ან სხვა სახით ფაქტობრივად მნიშვნელოვნად შეუშლის ხელს მათ განხორციელებას. ეს შეიძლება მოხდეს, მაგალითად, რელიგიური ორგანიზაციების მოთხოვნით და სახელმწიფოს მხრიდან პირდაპირი გაფრთხილებით, რომ მათ უნდა აღკვეთონ რომელიმე სხვა რელიგიური მიმდინარეობის საქმიანობა. რელიგიური გაერთიანებების მიმართ სახელმწიფოს მხრიდან განსხვავებული მიდგომაც ასევე კოლექტიური რელიგიის თავისუფლებაში ჩარევას წარმოადგენს. კიდევ ერთი მაგალითი შეიძლება იყოს ეკლესიის ზარების რეკვის ან მინარეთზე მოლას ხმამაღალი ქადაგების სრული აკრძალვა (დასაშვებია მხოლოდ დადგენა იმისა, რომ ხმამ არ გადააჭარბოს დეციბალების განსაზღვრულ ოდენობას, რაც ხელს არ შეუშლის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოქალაქეებს და არ დააზიანებს მათ ჯანმრთელობას).

გ. ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება დაუშვებელია, რომ რელიგიური გაერთიანების შიდაორგანიზაციულ საკითხებთან დაკავშირებით, სახელმწიფომ დაადგინოს ისეთი ნორმები, რომელთა საფუძველზე სახელმწიფო ჩაერევა და თავად მოაწესრიგებს აღნიშნულ საკითხებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ნებისმიერ შიდაორგანიზაციულ საკითხში სახელმწიფოს მხრიდან ყოველგვარი ჩარევა გაუმართლებელი იქნება და ამისათვის კანონის ნორმებიც არასაკმარისია, რადგან ეს ნორმები წინააღმდეგობაში მოვლენ კოლექტიური რელიგიის თავისუფლებასთან. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ შიდაორგანიზაციულ საკითხთან საქმე მხოლოდ იმ შემთხვევაში გვაქვს, როცა საკითხი არ სცდება რელიგიური გაერთიანების შიდა სფეროს და გაერთიანების წევრებიც ამ სფეროში მოქმედებენ.აღნიშნული სფეროს მიღმა ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლებისათვის აუცილებელია კანონის არსებობა, თუმცა, ბუნებრივია, ეს კანონი, თავის მხრივ, კონსტიტუციის შესაბამისი უნდა იყოს. ასეთი კანონის საფუძველზე სახელმწიფოს მიერ კოლექტიური რელიგიის თავისუფლებაში განხორციელებული ჩარევის დროს მოცემული გარემოებების საფუძველზე უნდა მოხდეს შედარება კოლექტიურ რელიგიის თავისუფლებასა და მასთან კოლიდირებულ სიკეთეს შორის, ანუ შეზღუდვის (ჩარევის) მიზანს შორის.

III. სინდისის თავისუფლება

ა. დაცული სფერო სინდისის თავისუფლება იცავს ინდივიდის მიერ სინდისის საფუძველზე მიღებულ გადაწყვეტილებას (ე.წ. ,,სინდისის გადაწყვეტილება”). ,,სინდისის გადაწყვეტილება” არის ყოველი მნიშვნელოვანი ზნეობრივი, ანუ ,,კარგსა” და ,,ცუდზე” ორიენტირებული გადაწყვეტილება, რომელსაც ინდივიდი კონკრეტულ სიტუაციაში შინაგანად მისთვის აუცილებლად სავალდებულოდ თვლის. ამ განმარტების შესაბამისად დაცული საქმიანობა (რელიგიის თავისუფლების მსგავსად) არის, ერთი მხრივ, შინაგანი სინდისი (forum internum), მეორეს მხრივ კი, ამ სინდისის გარეგანი გამოხატულება (მის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილებები) (forum externum). სინდისის თავისუფლების ძირითადი უფლების გამოყენება შეუძლია ყველა ფიზიკურ პირს. სამაგიეროდ ამ ძირითად უფლებას ვერ გამოიყენებს ვერც ერთი იურიდიული პირი, მიუხედავად მათი კერძო თუ საჯარო სამართლებრივი ხასიათისა.

ბ. ჩარევები სინდისის თავისუფლების დარღვევა სახეზე გვექნება იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფო ამ ძირითადი უფლებით დაცულ საქმიანობას გარკვეული სახით ,,მოაწესრიგებს” ანუ წესებს დაუდგენს ან ფაქტობრივად მნიშვნელოვნად შეუშლის ხელს მის განხორციელებას.

გ. ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება სინდისის თავისუფლება არ არის აბსოლუტურად შეუზღუდავი ძირითადი უფლება. რელიგიის თავისუფლების მსგავსად იგი შეიძლება იმ შემთხვევაში შეიზღუდოს, როცა მისი გამოვლინება სხვების უფლებებს ლახავს. სხვა სამართლებრივ სიკეთესთან კოლიზიისას ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა მოხდეს შედარება სინდისის თავისუფლებასა და ამ კოლიდირებულ სამართლებრივ სიკეთეს შორის, საქმის გარემოებების მიხედვით. ბუნებრივია, რომ ყოველ შეზღუდვას უნდა ჰქონდეს საფუძველი კანონის ნორმათა სახით.

სინდისის თავისუფლებიდან გამომდინარეობს სამხედრო სავალდებულო სამსახურზე უარის თქმის უფლება.

IV. კონკრეტული სასამართლო საქმეები ადამიანის ყოველი ძირითადი უფლების შინაარსი და მოქმედების ძალა ნათლად ჩანს კონკრეტული სასამართლო საქმეების განხილვისას. ქვემოთ წარმოდგენილია რამდენიმე კონკრეტული შემთხვევა და სასამართლოთა არგუმენტაცია, რაც ზემოთმოცემული თეორიული განხილვის შემდეგ ცხადად წარმოაჩენს რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლებათა პრაქტიკულ მნიშვნელობას.

მაგალითი 1: საქმის არსი: გერმანიის ერთ-ერთ ქალაქში ცხოვრობდა ოჯახი სამი ბავშვით. ცოლ-ქმარი ღრმად რელიგიურები და ერთ-ერთი არატრადიციული კონფესიის მიმდევრები იყვნენ. მეოთხე ბავშვზე მშობიარობისას (მათი რწმენის შესაბამისად, ქალი ყოველთვის სახლში, ექიმთა დახმარების გარეშე, მხოლოდ მეუღლის თანდასწრებით მშობიარობდა) ქალს პრობლემები შეექმნა. ბოლოს ბავშვი დაიბადა, მაგრამ ქალს სისხლდენა დაეწყო, რომლის შეჩერებაც მეუღლეებმა ვერ შეძლეს. ცხადი იყო, რომ მის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრებოდა. ქმარმა უთხრა მეუღლეს: ,,შენ იცი, ჩვენი რწმენის მიხედვით ასეთ განსაცდელში, რა უნდა გავაკეთოთ - უნდა მოვუხმოთ ჩვენს მოძღვარს და მასთან ერთად უნდა ვილოცოთ. მაგრამ ასევე შეგვიძლია, დავუძახოთ სასწრაფო დახმარებას, ისინი სისხლს გადაგისხამენ და გადაგარჩენენ. გადაწყვიტე, რა ვქნათ.” ქალმა, თავისი რწმენის შესაბამისად, მოძღვარის დაძახება სთხოვა ქმარს. მოძღვარი მოვიდა, მათ ერთად ილოცეს, მაგრამ სისხლდენის გამო ქალი დაიღუპა. ქმრის მიმართ აღიძრა სისხლის სამართლის საქმე, მას ბრალი დასდეს ადამიანის განსაცდელში მიტოვებასა და სიცოცხლისათვის საშიშ მდგომარეობაში ყოფნის დროს დახმარების აღმოუჩენლობაში, გაასამართლეს და მიუსაჯეს 3 წლით თავისუფლების აღკვეთა. მან ეს გადაწყვეტილება საკონსტიტუციო სასამართლოში გაასაჩივრა.

საკონსტიტუციო სარჩელით მოსარჩელე აცხადებს, რომ დარღვეულია მისი ძირითადი უფლებები, გამომდინარე ძირითადი კანონის პირველი მუხლის პირველი აბზაციდან (ღირსების ხელშეუხებლობა) და მე-4 მუხლის პირველი აბზაციდან (რწმენის თავისუფლება).

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ყველასათვის უზრუნვეყოფილია თავისუფლება გადაწყვიტოს, სურს თუ არა საავადმყოფოში ექიმთა მომსახურებით სარგებლობა. ამიტომაც მას არ ჰქონდა უფლება, თავისი მეუღლე წაეყვანა საავადმყოფოში მისი (მეუღლის) სურვილისა და რწმენის საწინააღმდეგოდ. კონსტიტუციურ-სამართლებრივად უზრუნველყოფილი და გარანტირებული მოქმედების საყოველთაო თავისუფლება დაუშვებელია შეიზღუდოს რაიმე ზოგადი საფუძვლით, თუკი საკითხი საჯარო ინტერესებს არ ეხება, მისი მეუღლის ჯანმრთელობის საკითხი კი მხოლოდ მათი პირადი საქმე იყო და არა საჯარო ინტერესის საგანი.

მოსარჩელის აზრით, ასევე დაუშვებელი იყო მისი (მოსარჩელის) იძულება, რომ მას ემოქმედა საკუთარი რწმენის საწინააღმდეგოდ. ყოვლად მიუღებელია ,,განკურნების ბიბლიური მეთოდის” საბოლოოდ უარყოფა და ის, რომ ამ მეთოდის გამოყენებაში ხელისუფლების ორგანოებმა დახმარების აღმოჩენაზე უარის თქმა დაინახონ. და საბოლოო ჯამში, განკურნების ეს მეთოდი არ შეიძლება, ზნეობის საწინააღმდეგოდ შეურაცხყოს.

I. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეამოწმოს: სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი მუხლის განმარტებისა და შეფარდების დროს საერთო სასამართლოთა გადაწყვეტილებებში (რომლებიც გასაჩივრებულია კონსტიტუციური სარჩელით) გათვალისწინებულია თუ არა ამ ნორმაზე ძირითადი უფლებების ზემოქმედების ძალა.

1. ძირითადი კანონის მე-4 მუხლით აღიარებულია რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლებები, მაგრამ ისინი არ არიან აბსოლუტურად (ბოჭვის ფარგლების გარეშე) გარანტირებული და უზრუნველყოფილი. ძირითადი კანონის მე-4 მუხლის მე-3 აბზაცის თანახმად, რწმენის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ მაშინ, თუ მისი გამოვლინება ლახავს სხვათა უფლებებს. კონფლიქტი, რომელიც წარმოიშობა რწმენის თავისუფლების გარანტიის ფარგლებთან დაკავშირებით, უნდა გადაწყდეს კონსტიტუციით შექმნილი ღირებულებათა წესრიგის ფარგლებში, ამ ღირებულებათა სისტემის ერთიანობის გათვალისწინებით. გაბატონებული სამართლებრივი შეხედულების მიხედვით, დაუშვებელია, რომ ადამიანთა თვითდამკვიდრებისა და საქმიანობის სახეები, რომლებიც მათი რწმენისაგან გამომდინარეობენ, დაექვემდებარონ სანქციებს, რომლებსაც სახელმწიფო დააწესებს ასეთი საქმიანობისათვის, მიუხედავად ამ საქმიანობის რწმენისაგან გამომდინარე მოტივაციისა. რწმენის თავისუფლების ძირითადი უფლების უშუალო მოქმედების ძალა აქ იმ სახით იჩენს თავს, რომ მას შეუძლია ზეგავლენა მოახდინოს სახელმწიფოს მიერ დადგენილი სანქციების სახესა და სიძლიერეზე. სისხლის სამართლის ნორმების მიმართ ეს შემდეგნაირად გამოიხატება: როცა ინდივიდი კონკრეტულ სიტუაციაში საკუთარი რწმენიდან გამომდინარე მოქმედებასა თუ უმოქმედობას თავად განსაზღვრავს, იგი შეიძლება კონფლიქტში აღმოჩნდეს საზოგადოებაში გამეფებულ ზნეობრივ შეხედულებებთან და მათზე დაფუძნებულ სამართლებრივ ნორმებთან და ვალდებულებებთან. თუკი პირის მოქმედება კვალიფიცირდება სისხლის სამართლის რომელიმე ნორმით, მაშინ ძირითადი კანონის მე-4 მუხლის რაკურსით უნდა დაისვას კითხვა, საქმის განსაკუთრებული გარემოებების გათვალისწინებით, სისხლის სამართლებრივი წესით დასჯას ექნება თუ არა რაიმე საფუძველი? ასეთი ,,დამნაშავე” სამართლებრივი წესრიგის წინააღმდეგ გამოდის არა იმის გამო, რომ მას არასაკამარისი სამართალშეგნება აქვს. სისხლის სამართლებრივი ნორმებით დაცული სიკეთის დაცვა მასაც სურს, მაგრამ იმავდროულად იგი საკუთარ თავს ხედავს ისეთ უხერხულ და ფაქტობრივად გამოუვალ მდგომარეობაში ჩაყენებულს, როცა საყოველთაო სამართლებრივი წესრიგი წინააღმდეგობაში მოდის მის პირად რწმენასთან და იგი გრძნობს ვალდებულებას, რომ ამ დროს იმოქმედოს საკუთარი რწმენის უმაღლესი მოთხოვნის შესაბამისად.

და თუმცა ეს გადაწყვეტილება შეიძლება ობიექტურადაც გასაკიცხია, საზოგადოებაში საყოველთაოდ გამეფებული ღირებულებების სისტემიდან გამომდინარე, მაგრამ დაუშვებელია მისი ბრალად წაყენება იმ დონეზე, რომ გამართლებული იყოს საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ხელში არსებული ყველაზე მწვავე იარაღით - სისხლის სამართლით - ამ პირის (საზოგადოების თვალში: ,,დამნაშავის”) წინააღმდეგ მოქმედება. სისხლის სამართლებრივი სასჯელი, მიუხედავად მისი სიძლიერისა, ასეთი საქმის მიმართ ყოველგვარი ასპექტით (შურისგება, პრევენცია, რესოციალიზაცია) წარმოადგენს არაადექვატურ სანქციას.

2. ამ პრინციპების წინამდებარე შემთხვევაზე მისადაგებით ცხადი ხდება, რომ საერთო სასამართლოებმა სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი მუხლის განმარტებისა და შეფარდების დროს რწმენის თავისუფლების ზემოქმედების ძალა ვერ დაინახეს. მოსარჩელეს არ შეიძლება ბრალი წაეყენოს იმისათვის, თუ რატომ არ გადაარწმუნა მან (თავისი რწმენის საწინააღმდეგოდ) მეუღლე, უარი ეთქვა საკუთარ რწმენაზე, თანაც მეუღლის რწმენა ისეთივე იყო, როგორც მოსარჩელისა. მას სჯეროდა, რომ იგი და თავისი მეუღლე დაკავშირებული იყვნენ ერთმანეთთან საერთო რწმენით, რომ ღმერთის მიმართ ლოცვა და მისთვის თხოვნა უკეთესი გზა იყო მეუღლის გადასარჩენად. მოსარჩელისა და მისი მეუღლის საქციელი წარმოადგენდა ამ საერთო რწმენისადმი აღმსარებლობას და სრულ მინდობას. ეს რწმენა და ნდობა განპირობებული იყო მეუღლეთა შორის ურთიერთპატივისცემით და ურთიერთნდობით იმ საკითხში, რომელიც ეხებოდა სიკვდილსა და სიცოცხლეს, და წარმოადგენდა მათ სუბიექტურ სიცხადეს იმის შესახებ, რომ ეს დამოკიდებულება ,,სწორია”.

ასეთ და ამის მსგავს სხვა შემთხვევებში დაუშვებელია სისხლის სამართლის წესით მოთხოვნა იმისა, რომ საერთო რწმენის მქონე ორმა ადამიანმა ერთმანეთზე მოახდინოს ზეგავლენა, რათა ერთმანეთი დაარწმუნონ მათი რწმენის შესაბამისად მიღებული გადაწყვეტილების საკუთარი ჯანმრთელობისათვის საშიშროებაში. მოსარჩელე ასევე არ იყო ვალდებული, თავისი გადაწყვეტილება მეუღლის გადაწყვეტილების ნაცვლად გამოეყენებინა. ეს მხედველობაში იქნებოდა მისაღები მხოლოდ მაშინ, თუკი მეუღლეს აღარ ექნებოდა შესაძლებლობა (სისხლდენის მიზეზით გონების დაკარგვის გამო), თავად მიეღო გადაწყვეტილება. მეუღლის რწმენა, რომ უარი უნდა ეთქვა საავადმყოფოში ექიმთა მომსახურებაზე, ემყარებოდა მის საკუთარ, თავისუფალ და კონსტიტუციით უზრუნველყოფილ შინაგან რწმენას. მას არ დაუკარგავს გონება და ბოლომდე ინარჩუნებდა საკუთარი თავისუფალი ნების გამოხატვის უნარს. შესაძლოა, მოსარჩელისაგან სახელმწიფო და საზოგადოება ელოდა იმას, რომ იგი ორივე შესაძლებლობას ერთდროულად გამოიყენებდა. მაგრამ რადგან ეს მოსარჩელისათვის რწმენის გამო შეუძლებელი აღმოჩნდა, ასეთ შემთხვევაში სრულიად დაუშვებელია მის წინააღმდეგ სახელმწიფოს მხრიდან სისხლის სამართლებრივი სანქციების გამოყენება.

II. გასაჩივრებული გადაწყვეტილებების შემოწმების შედეგად ცხადი ხდება, რომ ეს გადაწყვეტილებები დაუშვებელი ფორმით არღვევენ მოსარჩელის რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლების ძირითად უფლებებს (ძირითადი კანონის მე-4 მუხლი).

მაგალითი 2: სისხლის სამართლის დამნაშავე, რომელიც სასჯელს იხდიდა სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში, იყო ანტიქრისტიანული გაერთიანების წევრი. იგი სხვა პატიმრებს მოუწოდებდა ეკლესიისგან განდგომას. ზოგიერთ პატიმარს იგი პირდებოდა თამბაქოს, თუკი დასტოვებდნენ ეკლესიას. როდესაც ამ პირმა შესაბამის ორგანოს წარუდგინა განცხადება მისი პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის განხილვის შესახებ, მას უარი უთხრეს. უარის საფუძვლად მოყვანილი იყო მისი მოწოდებები ეკლესიისაგან განდგომის შესახებ, რაც შეფასებული იყო ,,საშინელ ჩანაფიქრად და მორალურ გახრწნილებად”, რის გამოც კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანო მიიჩნევდა, რომ გათავისუფლების შემთხვევაში, ეს პირი არ იცხოვრებდა არსებული სამართლებრივი წესრიგის შესაბამისად და მისგან ამ წესრიგს ისევ საფრთხე შეექმნებოდა. აღნიშნულმა პირმა ეს უარი კომპეტენტურ სასამართლოში გაასაჩივრა, მაგრამ სასამართლომ სახელმწიფო ორგანოს მიერ ვადამდე გათავისუფლებაზე უარის თქმა პატიმრის აღმსარებლობის თავისუფლების დარღვევად არ შეაფასა. მართალია, აღმსარებლობის თავისუფლება იცავს პირის მცდელობას, არგუმენტების საშუალებით დაარწმუნოს სხვა ადამიანები ეკლესიის დატოვებაში, მაგრამ რადგანაც იგი თავისი მიზნის მისაღწევად იყენებდა სასჯელაღსრულების დაწესებულების სპეციფიკურ გარემოს, სადაც პატიმრები შეზღუდული არიან ამა თუ იმ საშუალებით, თავისუფლად ვერ იღებენ სასურველ საქონელს თუ მომსახურებას და მათ ეკლესიიდან განდგომის შემთხვევაში, სთავაზობდა პატიმრებისათვის ისეთ სასურველ და მნიშვნელოვან საქონელს, როგორიც არის თამბაქო, ეს უკვე წარმოადგენდა აღმსარებლობის თავისუფლების არასწორ გამოყენებას. პირთა რწმენაზე ასეთი ან მსგავსი ,,ეკონონომიკური ან მატერიალური” ზეწოლის გამოყენება დაუშვებელია. შესაბამისად, პირობით ვადაზე ადრე გათავისუფლებაზე უარი არ შეიძლება ჩაითვალოს ამ პატიმრის ძირითადი უფლების დარღვევად.

მაგალითი 3: გერმანიაში მოქმედმა ახალგაზრდულმა კათოლიკურმა ორგანიზაციამ 1965 წელს მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოაწყო აქცია ნახმარი ტანსაცმლისა და ქაღალდების შეგროვების მიზნით. რამდენიმე თვის განმავლობაში შეგროვილი საქონელი მათ მიჰყიდეს ბითუმად მოვაჭრეებს, ხოლო მიღებული შემოსავალი - მილიონობით მარკა, განკუთვნილი იყო განვითარებადი ქვეყნებისათვის დახმარების გასაწევად. ამ აქციას მხარი დაუჭირეს ეკლესიებმა: ყოველ ეკლესიაში წირვის დროს ცხადდებოდა აქციაში მონაწილეობის შესახებ. ერთ-ერთმა მეწარმემ, რომლის ძირითადი საქმიანობა სწორედ აღნიშნული საქონლის შეგროვება და გაყიდვა იყო, სარჩელი შეიტანა სასამართლოში, მოითხოვა აქციის შეწყვეტა და მისთვის ზარალის ანაზღაურება, რადგან ამ აქციის დროს მისმა საწარმომ დიდი ზარალი ნახა და გაკოტრების პირას მივიდა. იგი ვეღარ იბარებდა საქონელს, რადგან მოსახლეობა აქტიურად და მასშტაბურად ჩაება აქციაში და ყველაფერს აქციის ორგანიზატორებს აბარებდა, მეწამრე კი, აღნიშნულის გამო ვეღარაფერს ყიდდა და შემოსავალი საერთოდ აღარ ჰქონდა. სასამართლომ მისი სარჩელი დააკმაყოფილა იმ მხრივ, რომ აკრძალა ეკლესიების მიერ ამ აქციისათვის რეკლამის გაწევა და ტაძრებში აღნიშნულზე განცხადებების გაკეთება, რადგან, მოსამართლის არგუმენტაციით, ეს არღვევდა კონკურენციის თავისუფლებას და უსამართლო სამეწარმეო უპირატესობას ანიჭებდა აქციის ორგანიზატორს. ზემოაღნიშნულ გადაწყვეტილებაზე კონსტიტუციური სარჩელის განხილვის შედეგად ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილება არღვევდა რელიგიური გაერთიანების ძირითად უფლებას რელიგიის თავისუფლების განხორციელებაზე. ამ გაერთიანებას კონსტიტუციით გარანტირებული სრული უფლება ჰქონდა იმისა, რომ ხელისშემშლელი პირობებისა და სახელმწიფოს მხრიდან რაიმე დაბრკოლების გარეშე განეხორციელებინა რელიგიური საქმიანობა. თუმცა, ყოველ საქველმოქმედო აქციას შეიძლება არ ჰქონდეს რელიგიური ხასიათი. საქველმოქმედო აქციები შეიძლება ჩატარდეს კულტურის, მეცნიერების ან სპორტის სფეროში დახმარების საფუძვლით. აგრამ კათოლიკური გაერთიანების მიერ განხორციელებული აქცია ეკლესიების რეკლამასთან ერთად აშკარად წარმოადგენდა რელიგიური საქმიანობის განხორციელების ერთ-ერთ სახეს, რომელიც დაცულია რელიგიის თავისუფლების ძირითადი უფლებით. ცხადია, რომ საქონლის ჩაბარება, რომელიც უსასყიდლოდ ხდებოდა, შეესაბამებოდა მოსახლეობის გარკვეულ რელიგიურ გრძნობებს, იგი მოტივირებული იყო მათი შინაგანი რწმენით და რელიგიური გრძნობებით, როგორიცაა ახლობლის სიყვარული, თანადგომა და თანაგრძნობა, და წარმოადგენდა ყოველი ინდივიდის პიროვნულ თანადგომას აქციის ორგანიზატორებისადმი, რომლებიც, მათი რწმენით, სამართლიან და კეთილ საქმეს აკეთებდნენ. ეს თანადგომა მოტივირებული იყო არა მხოლოდ ზოგადი სოციალური საფუძვლით (უქონელთა დახმარების სურვილით), არამედ, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ მოქალაქეთა შინაგანი რელიგიური რწმენით.

ირაკლი კოტეტიშვილი

XX საუკუნის მეორე ნახევარი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პერიოდია ადამიანის უფლებათა დამკვიდრების და დაცვის თვალსაზრისით. სწორედ ამ დროს არის მიღებული მთელი რიგი კონვენციები და დეკლარაციები ადამიანის უფლებათა დასაცავად. აღნიშნულ საერთაშორისო აქტებს უშუალოდ მოქმედი სამართლის ძალა აქვთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყველა წევრი სახელმწიფო ვალდებულია, პატივი სცეს და დაიცვას ამა თუ იმ საერთაშორისო აქტში განმტკიცებული ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები.

საერთაშორისო სამართლის ის ნორმები, რომლებიც ადამიანის უფლებებს აწესებენ, შეიძლება დავყოთ ორ ჯგუფად:

1) ნორმები, რომელთა მოქმედება შესაძლოა, შეჩერდეს საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს.

2) ნორმები, რომელთა მოქმედების შეჩერება საგანგებო სიტუაციების დროსაც კი დაუშვებელია.

სწორედ მეორე ჯგუფის ნორმები ქმნიან საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან განშტოებას - ჰუმანიტარულ სამართალს. ჰუმანიტარული სამართლის ნორმები ასევე შეგვიძლია ორ ნაწილად დავყოთ:

1) ნორმები, რომლებიც ომში მონაწილე სახელმწიფოებს გარკვეულ ვალდებულებებს აკისრებს;

2) ნორმები, რომლებიც იცავენ ადამიანის იმ უფლებებს, რომელთა შეზღუდვაც სახელმწიფოს ქვეყანაში საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადების დროსაც კი არ შეუძლია.

წინამდებარე სტატია საქართველოს კანონმდებლობაზე დაყრდნობით განიხილავს ადამიანის უფლებების შეზღუდვის პრობლემას სწორედ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის შემოღების დროს.

საქართველოს კონსტიტუციის 46-ე მუხლი საქართველოს პრეზიდენტს ანიჭებს უფლებას, საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს, ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ან მის რომელიმე ნაწილში, შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-18, მე-20, 21-ე, 22-ე, 24-ე, 25-ე, 30-ე, 33-ე და 41-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებანი და თავისუფლებანი. საქართველოს პრეზიდენტი ვალდებულია, არაუგვიანეს 48 საათისა ეს გადაწყვეტილება უფლებების შეზღუდვის შესახებ წარუდგინოს საქართველოს პარლამენტს დასამტკიცებლად.

ვიდრე საქართველოს კონსტიტუციის 46-ე მუხლით გათვალისწინებული ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის პრობლემას მიმოვიხილავთ, ვფიქრობ, უმჯობესია, ჯერ თავად ტერმინები ,,საგანგებო ან საომარი მდგომარეობა” განვმარტოთ. 1997 წელს მიღებული ,,საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ კანონის პირველი მუხლის თანახმად: