ზაურ ნაჭყებია
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე

აგვისტოს მოვლენებს ქართველმა და უცხოელმა ექსპერტებმა არაერთგვაროვანი შეფასებები მისცეს. ევროპის მხრიდან ნაჩქარევად გაკეთებული დასკვნებიც ნელნელა იცვლება და, ჩვენდა სამწუხაროდ, საქართველოსთვის ხელსაყრელ ტენდენციებს არ იძენს. სხვა საქმეა, როგორ გვამშვიდებს ქართული ტელემედია რომ ყველაფერი კარგად იქნება, საქართველო უცხოეთიდან შემოსული მილიონებით (თუ მილიარდებით) ფეხზე დადგება, დემოკრატიის ახალი ტალღაც აგორდება და.... ჩვენ ავშენდებით!

უშველის საქართველოს „ძლიერი პრემიერი“?!

გულწრფელად გითხრათ, ნაკლებად ობიექტურად მეჩვენება ქართველ ექსპერტთა თუ ე.წ. ოპოზიციის ლიდერთა ომისშემდგომი სიტუაციის შეფასებები. ზოგიერთი ხელისუფლების პასუხისმგებლობაზე საუბრობს (რაც, რა თქმა უნდა, სწორია) და მის უპირობო გადადგომას ითხოვს (რაც ჩვენთვის მისაღები ამ ეტაპზე ნამდვილად არ არის), ზოგი კი რიგგარეშე საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების დაუყოვნებლივ ჩატარებაში ეძებს გამოსავალს. ამ პოზიციებიდან მკვეთრად განსხვავებულია „ქართული აკადემიის“ განცხადება, რომელიც გაზეთ „რეზონანსში“ (10 სექტემბერი, 2008წ.) დაიბეჭდა.

სხვებისგან განსხვავებით, ჩემთვის მისაღები იქნებოდა აგვისტოს მოვლენების მათეული შეფასება, რომ არა განცხადების ფინალი, სადაც არაორაზროვნადაა გაცხადებული, რომ კრიზისიდან გამოსავალი ძლიერი პრემიერის დანიშვნაში და პრეზიდენტის უფლებების ნაწილობრივ შეკვეცაში მდგომარეობს, კერძოდ, „შესაძლებელია ამგვარი კატასტროფული ვითარებიდან ქვეყნის გამოყვანის ლეგიტიმური და შედარებით უმტკივნეულო გზა იყოს ქართველი საზოგადოებისთვის მისაღები და ამავე დროს, საერთაშორისო ასპარეზზე სანდო და პროგნოზირებადი რეპუტაციის მქონე პრემიერმინისტრის დანიშვნა, რომელსაც უნდა მიეცეს შესაძლებლობა მინისტრთა კაბინეტის, მათ შორის, ძალოვანი სტრუქტურების დაკომპლექტების არა პარტიული, არამედ პროფესიული ნიშნით. ეს ჩვენ აგვაცილებს მოსალოდნელ საზოგადოებრივ დაპირისპირებას და მნიშვნელოვნად შეამცირებს ფატალურ შეცდომათა დაშვების ალბათობას“.

„ქართული აკადემია“ შიშობს, რომ ამ იდეას წინააღმდეგობა შეხვდება სახელისუფლებო წრეებში, მაგრამ „საზოგადოების აქტიურობით“ და „მეგობარ სახელმწიფოთა მთავრობების ძალისხმევით“ პრობლემის გადაწყვეტას შესაძლებლად მიიჩნევს.

მიუხედავად ღრმა პატივისცემისა ამ საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში გაერთიანებულ პიროვნებათა მიმართ, მიმაჩნია, რომ დღევანდელ სიტუაციაში თუნდაც „ძლიერი პრემიერის“ დანიშვნა პრობლემის გადაწყვეტის ობიექტური საშუალება ნამდვილად არ არის. დავიწყოთ იქიდან, რომ დღევანდელი ხელისუფლება, რომელიც პარლამენტში საკონსტიტუციო უმრავლესობითაა წარმოდგენილი (ფაქტიურად, ერთპარტიულია), პრეზიდენტი, რომელიც შეუზღუდავი საკონსტიტუციო უფლებებითაა აღჭურვილი, რამდენად იგუებს „ძლიერი პრემიერის“ ინსტიტუტის შემოღებას, რომელსაც უფლება ექნება პროფესიული ნიშნით დააკომპლექტოს (ეს იდეალური მოთხოვნაა) მთავრობა და დაიქვემდებაროს ძალოვანი სტრუქტურებიც.

მე არ ვაკნინებ ძლიერი პიროვნების როლს ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში, მაგრამ, მას სათანადო პოლიტიკური სისტემა და მინიმუმ საზოგადოების მხარდაჭერა უნდა უმაგრებდეს ზურგს. აქედან გამომდინარე, არსებული სახელისუფლებო ვერტიკალის პირობებში, სადაც სახელისუფლებო შტოებს შორის ფუნქციები მკაფიოდ გამიჯნული არ არის და საქმე გვაქვს ერთპარტიულ დიქტატთან, სულ სხვა პლანეტიდანაც რომ ჩამოვიყვანოთ („ძლიერი პრემიერი“), ცხადია, იგი სრულიად უდღეური და უსუსური აღმოჩნდება.

ეტყობა, „ქართული აკადემიის“ განცხადება დაკვეთის გარკვეულ ელემენტებს შეიცავს - „ძლიერი პრემიერის“ მიღმა კონკრეტული პიროვნებაც მოიაზრება. თუმცა, არსებული სისტემის პირობებში „ძლიერი პრემიერით“ მანიპულირება მხოლოდ ფასადის შელამაზების პოლიტიკა იქნება და მეტი არაფერი!

თუ ჩვენ კრიზისის დაძლევის სერიოზულ ბერკეტებზე ვიფიქრებთ, გამოსავალი თვით არსებული სახელმწიფო სისტემის ტრანსფორმაციაშია, რასაც წინ უნდა უძღოდეს არსებული საარჩევნო კანონმდებლობის დემოკრატიულ მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მოყვანა. ეს საშუალებას მისცემს საზოგადოებას, ჩაატაროს ვადამდელი საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები პროფესიული (და არა მხოლოდ პოლიტიკური) ნიშნით.

საზოგადოების დღევანდელი განწყობა მაფიქრებინებს, რომ იგი ასეთი გადაწყვეტილების მისაღებად ჯერჯერობით მზად არ არის. აქედან გამომდინარე, ხელისუფლებამ რომც გამოხატოს კეთილი ნება და დანიშნოს ვადამდელი საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები, შედეგი ქვეყნისთვის სასურველი ნამდვილად არ იქნება!

ახლა ბევრს საუბრობენ ნოემბერში მოსალოდნელ გართულებებზე. ბ-ნ ლევან ბერძენიშვილს თუ ვერწმუნებით, ხალხი 7 ნოემბერს პარლამენტთან მივა და „ხელცარიელი უკან არ გაბრუნდება“. ღმერთმა ნუ ქნას, ასეთ ავანტიურაში კიდევ ერთხელ ჩაითრიონ ქვეყანა - ვიდრე საზოგადოებას გააზრებული არ ექნება (მასში არ გაჩნდება მოთხოვნილება) ვინ უნდა მიიღოს მისგან ნდობის მანდატი და რა დამსახურებისათვის, ისევ ანალოგიური დილემის წინაშე აღმოვჩნდებით. რაც შეეხება „ქართული აკადემიის“ განცხადებაში შეპარულ ფრაზას, ხელისუფლების წინააღმდეგობის დაძლევა შესაძლებელია „ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების და მეგობარ სახელმწიფოთა მთავრობების ძალისხმევით“, ეს იმას ნიშნავს, რომ, საზოგადოებას არჩევანის უფლება კარგა ხანია წაართვეს და მის დაბრუნებაზე კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმა ჯერჯერობით გვიჭირს. თუ დამოუკიდებელი არჩევანის გაკეთებას ვერ შევძლებთ, ის მაინც უნდა მოვახერხოთ, რომ „ავტორიტეტულ საერთაშორისო ორგანიზაციებს“ და „მეგობარ მთავრობებს“ ჩვენთვის მისაღები კანდიდატურა „შევაჩეჩოთ“ და იმაშიც დავარწმუნოთ, რომ ამ შემთხვევაში მათ ლეგიტიმურ და პოლიტიკურად სტაბილურ საქართველოსთან ექნებათ საქმე!

„გველსა ხვრელით ამოიყვანს...“ ანუ პატივი ეცი მეზობელს, რაგინდ ავყია და ავგაროზი იყოს იგი!

რუსეთის ქმედებას გამართლება არა აქვს - იგი ვერანაირად ვერ ჩაჯდება სახელმწიფოთა შორის ცივილური ურთიერთობების ჩარჩოში. თუმცა, შესაძლოა შედეგი უფრო დამანგრეველიც ყოფილიყო.

მეზობელთან, რაგინდ ავყია და ავგაროზი იყოს იგი, უნდა ეცადო საერთო ენა გამონახო. მითუმეტეს, თუ იცი, რომ იგი ბუა და აგრესორია, სათანადო ტონი უნდა შეარჩიო - ყოველშემთხვევაში მოსაჩვენებლად მაინც შენი კეთილგანწყობა უნდა აგრძნობინო. თუ ატყობ, მას შენზე პატრონობის სურვილი ამოძრავებს, კომპრომისზეც უნდა წახვიდე და ღირებულის (დიდის) გადარჩენის სანაცვლოდ პატარა მაინც დაუთმო. ტყუილად კი არ ამბობენ, პოლიტიკა კომპრომისების ხელოვნებააო, ჩვენდა სამწუხაროდ, არათუ მოქნილი პოლიტიკის წარმართვა, უბრალოდ მეზობლებთან გაწონასწორებული საუბარიც ვერ ვისწავლეთ და ფუჭ რიტორიკას (ბაქიბუქს) გადავაყოლეთ კიდეც საქართველო. ვიღაცის მხრიდან ძლიერი კვერთხის მოქნევის იმედით, სალაპარაკო ენაც დავიბინძურეთ და სწორედ ისე დაგვემართა, როგორც ქართულ ზღაპარშია ნათქვამი: „სანამ პეტრე მოვიდოდა, პავლეს ტყავი გააძვრესო“. უთანასწორო ბრძოლაში სუსტები მარცხდებიან (თუმცა, საქართველოს ისტორიას ახსოვს ომში გამარჯვებული ქართველებიც, ოღონდ, არა ისეთი რწმენისა და სულის მატარებლები, როგორიც დღეს ვართ). ამდენად, წინასწარ დაგეგმილი მარცხისთვის არა თუ შეგვამზადეს, პირიქით, იმდენი გვიჩიჩინეს ქართული არმიის ძლევამოსილებაზე, სამწუხარო დანაკარგები რომ არა (როგორც ტერიტორიული, ისე ადამიანური), არც კი ვირწმუნებდით, რომ დავმარცხდით!

ისმება კითხვა: ღირდა კი ეს დანაკარგები (რომლის მწარე შედეგებს მომავალში უფრო მოვიმკით) იმად, რომ მსოფლიოს პირგამეხებული ვეშაპის ნამდვილი სახე კიდევ ერთხელ დაენახა?! ვფიქრობ, არა!

უნდა ვაღიაროთ, რომ რუსეთისადმი ჩვენი (ხელისუფლების) დღევანდელი დამოკიდებულება არანაირად არ ჯდება ლოგიკურ ჩარჩოებში. აგრესიას, ცხადია ვერ გაამართლებ, მაგრამ, როცა თავდაცვის არანაირი გარანტიები არ გაგაჩნია, მაქსიმალურად უნდა ეცადო, დაგეგმილი პროვოკაციები თავიდან აიცილო. მტერი, რომელმაც შენს მიერვე (წინა ხელისუფლებას ვგულისხმობ) წარმოებული არასწორი პოლიტიკის მსხვერპლი გაგხადა, როგორმე უნდა შემოირიგო. ყოველ შემთხვევაში, ამისთვის პრაქტიკაში აპრობირებული ყველა დიპლომატიური ხერხი უნდა გამოიყენო. თანაც, ეს ყველაფერი ისე უნდა გააკეთო, რომ საერთო გლობალური კონტექსტიდან არ ამოვარდე! ჩვენ კი, დასავლური ღირებულებებისადმი მონური მორჩილებით საერთოდ უარი ვთქვით „კეთილმოსურნე“ მეზობელთან ურთიერთობაზე და ჩვენივე უნიათობით მის ხახაში აღმოვჩნდით (არც გვიფიქრია, რომ გაქცევას არ გვაპატიებდნენ!). რაც ყველაზე დამაფიქრებელია, ხელისუფლების მხრიდან ანტირუსუ ლი ისტერიის ფონზე, სახელმწიფო სტრატეგიული ობიექტები (რესურსები) რუსებს (ამ შემთხვევაში - რუსეთის სახელმწიფოს) შევაჩეჩეთ ხელში (?!)

იმაზე, რაც მოხდა, ცხადია, პოლიტიკურად პასუხისმგებელია ხელისუფლება, თუმცა, არანაკლებ დამნაშავეა ოპოზიციაც, რომელიც მხოლოდ ხელისუფლების უნიათო კრიტიკითაა გართული და ერთი სული აქვს როდის დასკუპდება სახელისუფლებო ტახტრევანზე.

სხვათაშორის, ოპოზიციის დამოკიდებულება რუსეთთან მიმართებაში არაფრით განსხვავდებოდა ხელისუფლების პოზიციისაგან. აქედან გამომდინარე, შედეგებზე პასუხისმგებლობა მანაც უნდა გაინაწილოს!

ბევრს კამათობენ იმაზე, სამუდამოდ დაიკარგა თუ არა რუსეთის მიერ მიტაცებული და მის მიერვე დამოუკიდებელ სუბიექტებად აღიარებული აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის (სამაჩაბლოს) ტერიტორიები. ნაკლებად მჯერა, რომ ჩვენ მას საერთაშორისო ორგანიზაციების (ევროკავშირი, გაერო) კეთილი ნებით, ან თუნდაც, მყიფე რეზოლუციებით დავიბრუნებთ. ამის პრეცედენტი მსოფლიო პრაქტიკაში არ არსებობს. არც იმ აზრს გავიზიარებ, რომ ჩვენი ოკეანისგაღმელი „პარტნიორები“ ძალის დემონსტრირებით შეეცდებიან საქართველოს გამთლიანებას. გამოსავალი ისევ და ისევ ჩრდილოელ მეზობელთან (ამ შემთხვევაში აგრესორთან) საერთო ენის გამონახვაში იმალება. დღევანდელი გადასახედიდან, ეს უფრო ქართული საზოგადოების ჯანსაღი ნაწილის პრეროგატივაა - უნდა ამოქმედდეს სახელმწიფოს ნდობით აღჭურვილი სახალხო დიპლომატიის ინსტიტუტი, რომელიც სწორი და თანმიმდევრული პოლიტიკით ამ ორ დაპირისპირებულ ქვეყანას შორის ურთიერთობის დათბობას შეუწყობს ხელს (მითუმეტეს, ოფიციალური დიპლომატიური არხები გაყინულია).

ტყუილად კი არ უთქვამს ქართველ მგოსანს: „გველსა ხვრელით ამოიყვანს, ენა ტკბილად მოუბარი...“

იქნებ, გვეცადა ჩვენც?!

ოპოზიცია გა-კოტ-რე-ბუ-ლია!

დრო ყველაფერს თავის ადგილს მიუჩენს. ვფიქრობ, 2007 წლის 7 ნოემბერი ერთერთი სამარცხვინო ფურცელია ქართველი ერის ისტორიაში. მართალია, ყოველდღიური პრობლემებით დაღლილდაქანცული მოსახლეობის ნაწილი (თუნდაც 200 ათასი კაცი) პროტესტის ნიშნად ქუჩაში გამოვიდა, მაგრამ, ეს არ იყო საზოგადოებაში მომწიფებული რადიკალური მოთხოვნების დემონსტრირება („გადადექი“, ჯერ კიდევ არ ნიშნავს, რომ ყველაფერი საზოგადოების საკეთილდღეოდ შეიცვლება). ხალხი აჰყვა ოპოზიციის მოთხოვნას ხელისუფლების შეცვლის (გადადგომის) თაობაზე, მაგრამ, მას არ ჰქონდა გაცნობიერებული გადადგომის შემთხვევაში ვისთვის უნდა გადაელოცა სახელისუფლებო საჭე - დიახ, ის ვერ აცნობიერებდა, რომ ე.წ. ქართული ოპოზიცია არაფრით განსხვავდებოდა არსებული ხელისუფლებისგან, რომ მისი მზაკვრული ჩანაფიქრი, ხელისუფლებაში მოსვლას და თავისთვის კეთილდღეობის გარანტიების შექმნას არ გასცილდებოდა!

არადა, ქვეყნის მმართველობაზე პრეტენზია რომ განაცხადო, ამის მორალური უფლება უნდა გაგაჩნდეს - დიდ პოლიტიკაში სუფთა ხელებით უნდა მოდიოდე. ჩვენ ახლა მაინც უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ხელისუფლების გაუაზრებლად შეცვლა ქვეყანაში დაგროვილ პრობლემებს ვერ გადაჭრის. ეს კიდევ ერთი სატყუარა იქნება ქართული საზოგადოებისთვის და კიდევ ერთი მახვილი ქართული სახელმწიფოსთვის!

საზოგადოებაში ბევრს საუბრობენ ოპოზიციის შესაძლო გააქტიურებაზე. არის ვარაუდი, რომ ნოემბერში საქართველოს საპროტესტო აქციების ტალღა მოიცავს. ღმერთმა ნუ ქნას, კიდევ ერთხელ შევიდეთ შეცდომაში და რევოლუციის ტალღაზე მოსულ პოლიტიკანებს (ხაზს ვუსვამ: პოლიტიკანებს) გავუღოთ კარი. „ოღონდ შევარდნაძე არა!“ არ უნდა შეიცვალოს ლოზუნგით „ოღონდ სააკაშვილი არა!“ ასეთ შემთხვევაში დარწმუნებული ვარ, მავანი და მავანი მღვრიე წყალში თევზის დაჭერას ადვილად მოახერხებს და ხელში შეგვრჩება კიდევ ერთხელ მოტყუებული და უფსკრულისკენ საბოლოოდ დაქანებული საქართველო.

საზოგადოებას აქვს უფლება (ვალდებულია კიდეც) გამოხატოს თავისი ურყევი ნება, მაგრამ, ის ლეგიტიმურობის ჩარჩოში უნდა მოაქციოს. ამ შემთხვევაში სწორება არჩევნების გზით ხელისუფლების პროფესიონალთა (სახელმწიფოებრივად მოაზროვნეთა) გუნდით დაკომპლექტებაზე უნდა ავიღოთ.

არ არის გამორიცხული ე.წ. ოპოზიცია შეეცადოს თავისივე ოსტატურად დაგებულ მახეში გაგვაყოფინოს თავი. ამჯერად მაინც უნდა გვეყოს სიბრძნე და მოთმინება. თუ დღის წესრიგში დადგება ხელისუფლების დემოკრატიული გზით ჩანაცვლების (ვადამდელი არჩევნების) საკითხი, უნდა გავიაზროთ, ვის ვაბარებთ სახელისუფლებო საჭეს - გაცვეთილ, გაკოტრებულ ოპოზიციას, თუ... ასე, რომ აჩქარება კიდევ უფრო გამოუვალ ჩიხში შეგვიყვანს. ჩვენი უბედურება იმაშია, რომ მეხსიერება დაგვიჩლუნგდა და საქართველო სახიფათო ექსპერიმენტების ქვეყნად ვაქციეთ. ამ ფონზე რა მორალური უფლება აქვს ე.წ. ოპოზიციას - კიდევ ერთხელ ჩაგვაფურთხოს სულში და ტანჯული პოლიტიკოსების ნიღაბი მოირგოს, ეცადოს, დაგვარწმუნოს, რომ ქვეყნის კეთილ მომავალზე ფიქრში ათენაღამებს და თუ დავუჯერებთ და გავყვებით, საქართველო (ივერია) როგორც წმინდა წერილშია ნათქვამი, მათი მეცადინეობით გაბრწყინდება!

ოპოზიციის უუნარობაზე მეტყველებს ისიც, რომ მათ „ისტორიული გადაწყვეტილება“ მიიღეს და პარლამენტს არჩევნების გაყალბების მოტივით (ნეტავ, რატომ არ დაიცვეს ამომრჩევლის ხმები?!) ბოიკოტი გამოუცხადეს. ეს გადაწყვეტილება გამართლებული იქნებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი (ოპოზიცია) ერთსულ და ერთხორც შეკავშირდებოდნენ და მავანი და მავანი ადვილად პროგნოზირებადი სულმოკლეობით პარლამენტში არ დასკუპდებოდა. სხვანაირად, მათ იგნორირება გაუკეთეს ამომრჩევლის ნებას და ხელიდან გაუშვეს შანსი - ქვეყანაში არსებულ მწვავე პრობლემებზე ღიად ესაუბრათ საპარლამენტო ტრიბუნიდან და საზოგადოებისთვის ნათელი გაეხადათ საკანონმდებლო ლაბირინთებში დახლართული კანონშემოქმედებითი „შედევრები“.

„ლიდერომანიის“ ბაცილა

„ლიდერომანიის“ ბაცილით კარგა ხანია საქართველო დაავადებულია. დიახ, დავიხსენით თუ არა თავი კომუნისტური ერთპარტიული დიქტატურის მარწუხებისგან, ძნელად განსაკურნებელი სენი შეგვეყარა - ლიდერობის ამბიციები გაგვიჩნდა. იქმნებოდა და იქმნებოდა რაგინდრა ჯურისა და ორიენტაციის პარტიები და მოძრაობები, რომელსაც ბუნებრივია „ლიდერთა“ კოჰორტა ამშვენებდა. იმდენად მოვიხიბლეთ ლიდერობის მანიით, ჩვენს ლექსიკონში ასეთი ტერმინიც შემოიჭრა. „პარტიის (მოძრაობის) ერთერთი ლიდერი“. ერთპარტიული დიქტატურის მომხრე ნამდვილად არა ვარ, მაგრამ, არც ცრუ, მოგონილი გაერთიანებების (პარტიების, მოძრაობების) მჯერა. სამწუხაროდ, იაფფასიან ამბიციებზე დღემდე ვერ ავმაღლდით და ვერც ქვეყნის ინტერესებიდან გამომდინარე ერთად დგომა მოვახერხეთ. ამის ნათელი დასტურია ე.წ. „გაერთიანებული ოპოზიცია“, რომელმაც საზოგადოების ყურადღების სხვა სიბრტყეზე გადატანას კიდევ უფრო შეუწყო ხელი, ვიდრე, პოლიტიკური ბატალიების მიზანმიმართულად (თანმიმდევრულად) წარმართვას.

ღმერთმა დაგვიფაროს, ქვეყანაში პოლიტიკური (მმართველობითი) რესურსი არ არსებობდეს, მაგრამ, იგი მიჩუმათებულია და რეალურ წინამძღოლს ელოდება. დიახ, წინამძღოლს და არა თვითმარქვია ლიდერებს. საქმე იმაშია, რომ ჯერჯერობით ასეთ წინამძღოლზე (საერო წინამძღოლს ვგულისხმობ) საზოგადოებაში მოთხოვნილება არ არსებობს - არადა, იგი მისივე წიაღიდან, მისივე ნებით უნდა აღმოცენდეს!

„საიქიოდან“ მობრუნებულები

პოსტსაბჭოთა საქართველოში ფრიად ორიგინალური და საზოგადოებისთვის სახიფათო რეალობის მოწმენი გავხდით. როგორც კი სახელისუფლებო ვერტიკალი რყევას დაიწყებს, თამაშგარე მდგომარეობაში დარჩენილი წონადი სახელისუფლებო ფიგურები ოპოზიციონერობის თამაშს იწყებენ და საზოგადოებას ხელისუფლების იმ შეცდომებზე, თუ დანაშაულობებზე ელაპარაკებიან, რომლის დამანგრეველ შედეგებზე თვითონვე არიან პასუხისმგებელნი. როგორც წესი, მათი გააქტიურება საზოგადოების შეც დომაში შეყვანას ისახავს მიზნად და არაფერი აქვს საერთო ქვეყნის ინტერესებთან. მიზანი პოლიტიკური რეაბილიტაციის მცდელობა და ისევ ხელისუფლებაში დაბრუნების სურვილითაა გაჟღენთილი (ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, საქართველო პოლიტიკური ექსპერიმენტების პოლიგონი ნამდვილად არ უნდა იყოს!).

მე პიროვნულად არანაირი პრეტენზია არა მაქვს ექსსპიკერ ქ-ნ ნინო ბურჯანაძესთან და არც ექსპრემიერ, ბ-ნ ზურაბ ნოღაიდელთან, მაგრამ მომიტევეთ და, ნიანგის ცრემლების ნამდვილად არ მჯერა. არც იმ დაპირების მჯერა, რომ თუ ახლა ვენდობით, ყველა შეცდომას მოინანიებენ და მომავალში ისე მოიქცევიან, როგორც ქვეყნის გულშემატკივარს ეკადრება. სინანული ქრისტიანული მცნებაა და კარგია, როცა ადამიანი თავის ნამოქმედარს უფიქრდება, მაგრამ ყველას, ვინც დღევანდელ ხელისუფლებას გაემიჯნა და მომავალშიც აპირებს, ვურჩევდი, მოძღვართან მოინანიონ - იქნებ უფალმა შეუნდოთ თავიანთი ნამოღვაწარნამოქმედარი. პოლიტიკას კი, საერთოდ უნდა ჩამოშორდნენ!

პირდაპირ ვიტყვი: კარგი იქნებოდა, თავიანთი გამოცდილება და რესურსები (მათ შორის, ფინანსური) ქვეყნისთვის სასარგებლო სხვა საქმეში დაებანდებინათ. მითუმეტეს, ქ-ნ ბურჯანაძეს აქვს პრეტენზია თავისი „დემოკრატიის აღორძინების ფონდის“ საშუალებით ხელი შეუწყოს დემოკრატიული ინსტიტუტების ჩამოყალიბებას ქვეყანაში. სხვათა შორის, სწორედ ანალოგიური არასამთავრობო სტრუქტურით დაბრუნდა ბ-ნი ედუარდ შევარდნაძე ქართულ პოლიტიკაში და ჯერ სახელმწიფო საბჭოს მეთაურად, შემდეგ კი საქართველოს პრეზიდენტად მოგვევლინა - როგორი დემოკრატია დამყარდა შევარდნაძისეულ საქართველოში, ამის შესაფასებლად მეხსიერების დაძაბვა ალბათ არ მოგვიწევს. არა მგონია, „დემოკრატიის განვითარების ფონდის“ თავმჯდომარემ გაპრეზიდენტების შემთხვევაში ქვეყანაში დემოკრატიული ოაზისი შექმნას - მის მიერ განვლილი გზა ამის წინაპირობას ნამდვილად არ იძლევა.

დროა, ყველაფერს თავისი სახელი დავარქვათ და მავანს და მავანს ქვეყნისთვის შეწირულის ნიღაბი ჩამოვხსნათ, რათა ჩვენთვის თვალში ნაცრის შეყრა კიდევ არ მოინდომონ.

უფრო მარტივადაა საქმე ექსპრემიერ ნოღაიდელთან. ვფიქრობ, მისი პოლიტიკური ამბიციები საკმაოდ გადაჭარბებულია - პრემიერის გადასახედიდან პირადი ინტერესების ლობირება სულაც არ ნიშნავს სახელმწიფო ინტერესების ერთგულებას. თუმცა, დარწმუნებული ვარ, რომ, თუ საქართველოში ბიზნესის განვითარებისთვის ხელსაყრელი პირობები შეიქმნება, ექსპრემიერი საკუთარი პოტენციალის რეალიზებას ნამდვილად შეძლებს. მის პოლიტიკურ რეაბილიტაციაზე ფიქრი კი საკმაოდ უსაფუძვლოდ და უადგილოდ მეჩვენება.

რაც შეეხება „ვარდების რევოლუციის“ ერთ-ერთი მებაირახტრის „რუსთავი - 2”-ის ექსშეფის ბ-ნ ეროსი კიწმარიშვილის აღსარებას, ეტყობა, იგი მიხვდა, რომ „რევოლუცია სანსლავს თავის შვილებს“ და ახლა „ხელცარიელი“ და „მოტყუებული“ (ეს მისი სიტყვებია) ისევ საკუთარი ადგილის დამკვიდრებას ცდილობს.

საიქიოდან მობრუნებულები ჯერჯერობით არავის გვინახავს. თუმცა, ამის ალბათობა ქართულ პოლიტიკაში ეტყობა არსებობს, თუ რა თქმა უნდა, საზოგადოება ისევ მოიტყუებს თავს და სამუდამო ბნელეთში თავადვე გადაეშვება.

რატომ არ ვაყურადებთ უფლის ხმას?

ქვეყანა მაშინ მშვიდდება, როცა ერი და ბერი ერთადაა, როცა საზოგადოება მისი სულიერი მწყემსმთავრის გულისთქმას აყურადებს. ჩვენდა სამწუხაროდ, საქართველოს პატრიარქის შეგონება არასოდეს შევისმინეთ. პირველი, ავად მოსაგონარი 9 აპრილი იყო, როცა მისი უწმინდესობის ვედრების საპირისპიროდ თვითმარქვია ლიდერის შეძახილმა მომიტინგეებს ფეხი არ მოაცვლევინა. არ შევისმინეთ შერიგებისკენ მისი უწმინდესობის მოწოდება მაშინაც კი, როცა ქვეყანაში დენთის სუნი ტრიალებდა და თანამოძმეები სკამისთვის დავეძგერეთ ერთმანეთს. შედეგად - რუსთაველის გამზირი ძმათა სასაკლაოდ ვაქციეთ. არ შევისმინეთ აგვისტოს მძიმე დღეებშიც. ნაცვლად იმისა, რომ მოგვეწყო ცოცხალი ჯაჭვი და გველოცა, მთელი საქართველო ტაშფანდურის სარბიელად ვაქციეთ!

საზოგადოებამ კარგად უნდა გააცნობიეროს, რომ პატრიარქი ერის სულიერი ლიდერია და არა საერო წინამძღოლი - მისი ნებისმიერი ქადაგება ერის გამთლიანებისკენ და ურთიერთსიყვარულისკენ მოწოდებაა, თვით საზოგადოებაზეა დამოკიდებული, რამდენად შეითვისებს იგი იმ სულიერ მარცვლებს, რამდენად შეძლებს კეთილის და ბოროტის ერთმანეთისგან გარჩევას. არადა, თუ უფლის ხმას არ მივაყურადეთ და ერთმანეთში მოძმე და მოკეთე არ დავინახეთ, ამ შურსა და გაუტანლობაში სამშობლო შაგრენის ტყავივით ხელში შემოგვადნება.

სხვათა შორის, იმდენად გავკადნიერდით, რომ საკუთარ თავს ვაძლევთ უფლებას პირად საუბრებში საყვედურნარევი ტონით ვიკითხოთ: რატომ არ ერევა მისი უწმინდესობა აქტიურად პოლიტიკაში? ჩემის აზრით, ეს მკრეხელობაა და მეტი არაფერი.

ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ რაც გვჭირს, ყველაფერი ჩვენი ურწმუნობის ბრალია. ეტყობა, განსაცდელშიც ჩვენივე მიზეზით ჩავცვივდით. დროა, დავუბრუნდეთ წინაპართა რწმენას, ისე უნდა ვიცხოვროთ, როგორც ჩვენი სახელოვანი წინაპრები ცხოვრობდნენ - უფლის და მამულის სიყვარულით. ასეთ გაჭირვებაში (დღევანდელ მდგომარეობას ვგულისხმობ) ღვთის გარდა სხვა მშველელი არავინაა.

წინასწარმეტყველება „ქართულად“

ქართველები მთლად ურწმუნონი რომ არ ვყოფილვართ, ეს ქართველი „წინასწარმეტყველისადმი“ გადაჭარბებულმა ინტერესმაც დაადასტურა.

ქართველი „ვანგა“ არც თუ ისე დიდი ხანია შემოიჭრა ჩვენს რეალობაში, მაგრამ, უკვე ნამდვილი „წინასწარმეტყველის“ იმიჯი დაიმკვიდრა. ერს, რომელსაც ასეთი „ღვთიური“ ნიჭით დაჯილდოებული ადამიანები ჰყავს, ლაბირინთებიდან გამოსვლა არ უნდა უჭირდეს! ეტყობა, ჩვენ (როგორც ყოველთვის გვჩვევია ხოლმე), ქ-ნ ლელა კაკულიას პოლიტიკური ავანტიურიზმით დატვირთულ გაფრთხილებებს (თუ ზოგადად „წინასწარმეტყველებებს“) ჯეროვნად არ ვაყურადებთ და ამიტომაც მიდის საქართველოს საქმე ძალიან ცუდად (?!)

რაზე არ გაგვაფრთხილა ქნმა ლელამ: ხან ამერიკა და რუსეთი დააჯახა ერთმანეთს (ეს საქართველოს გულისთვის მოხდება თურმე) და რუსეთის დაქცევადაქუცმაცება იწინასწარმეტყველა, ხან კიდევ საქართველოს ხედავს „გაბრწყინებულს“ და „გაერთიანებულს“ (იმასაც გვაფრთხილებს, რომ ეს ბედნიერება მალე გვიახლოვდება), ხანაც ე.წ. ოპოზიციას დაერია და პოლიტიკურ სანაგვეში მოისროლა. წინასწარმეტყველების რა მოგახსენოთ, მაგრამ, პოლიტიკური პიარვუმენი რომ შესანიშნავი იქნებოდა, ამას მტკიცება ნამდვილად არ სჭირდება!

ინფორმაციული ნაკადი, რომლის ნაკლებობასაც საზოგადოება განიცდის, ეტყობა მოჭარბებულად გააჩნია ქართველ „წინასწარმეტყველს“ და ისეთ პროგნოზებსაც აკეთებს, ყველაზე გამოცდილ და ინტუიტიურ პროგნოზისტებსაც შეშურდებათ. ვინ დგას ამ ე.წ. „წინასწარმეტყველების“ უკან, ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს. დამაფიქრებელი აქ უფრო სხვა გარემოებაა: ქართველი „ვანგა“ თავისი „წინასწარმეტყველებებით“არც მეტი, არც ნაკლები, საზოგადოების ზომბირებას შესანიშნავად ახერხებს!

კითხვის ნიშანს ბადებს ის გარემოებაც, რომ თავისი 2 ლარიანი გაზეთიდან მიღებული შემოსავლებით ძვირადღირებულ სარეკლამო კლიპებს წაღმაუკუღმა ატრიალებს, რითაც ნოყიერ საგზალს აწვდის ხვალეზე ფიქრით დაღლილდაქანცულ ქართული საზოგადოების ცნობიერებას. უფრო სწორად, მარჯვედ და მიზანსწრაფულად ზემოქმედებს მასზე.

მე არ მაქვს ინფორმაცია, რა პოზიცია გააჩნია საპატრიარქოს აღნიშნულთან დაკავშირებით, მაგრამ ქრისტიანული დოგმატიზმის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, ეს ყველაფერი მთლად ქრისტიანულად არ უნდა გამოიყურებოდეს!

რა ეშველება ქართულ ბიზნესს?!

ბიზნესს საქართველოში აგვისტოს ცნობილ მოვლენებამდეც უჭირდა - იგი სხვადასხვა რანგისა და ჯურის ადამიანებისგან იმდენად იყო დაწნეხილდათრგუნული, რომ დიდი ძალისხმევა გახლდათ საჭირო, როგორმე წელში გასწორებულიყო.

ომისშემდგომი ბიზნესი კი ფრიად სავალალოდ გამოიყურება - ობიექტურად მოსალოდნელ რყევებს რომ თავი დავანებოთ, ომის შედეგების რეაბილიტაციის მოტივით ბიზნესმენები იძულებითი ქველმოქმედების (ქველმოქმედებასაც აქვს საზღვარი) ფერხულში ჩააბეს და ახლა იმაზე უნდა ვიფიქროთ, როგორ მოვახდენთ თავად ქართული ბიზნესის რეაბილიტაციას. ცხადია, ნანგრევებს აღდგენა სჭირდება, ჭრილობებს მოშუშება, მაგრამ თუ ცოცხალი ორგანიზმი არ გადავარჩინეთ (ამ შემთხვევაში - ისედაც დასუსტებული ბიზნესი), არა თუ ჩქარა სიარულს შეძლებს (ამ შემთხვევაში ეკონომიკის ფეხზე დაყენებას ვგულისხმობ) უბრალოდ, დამოუკიდებლად ნაბიჯის გადადგმასაც ვერ შევაძლებინებთ.

ეტყობა, აქაც უპრინციპობასთან გვაქვს საქმე. კულუარებში ბევრს საუბრობენ მესაკუთრეთა უფლებების უხეშ დარღვევებზე, მაგრამ ჩვენდა სამწუხაროდ, ეს კულუარულ საუბრებს არ სცილდება, შედეგად კი ზიანდება, არა რომელიმე კონკრეტული ბიზნესი, არამედ, სრულიად საქართველოს ინტერესები.

დროა გავერთიანდეთ, ოღონდ არა ფორმალურ ასოციაციებში, ფედერაციებსა თუ სხვა რომელიმე მკვდრად შობილ წარმომადგენლობებში, არამედ, ჩამოვაყალიბოთ სრულიად ახალი ტიპის ბიზნესგაერთიანება, რომელსაც ექნება პოლიტიკური ნება თავადვე დაიცვას საკუთარი უფლებები და საჭიროების შემთხვევაში კონსტრუქციული ფორმებით მოიპოვოს საზოგადოების მხარდაჭერა.

სხვანაირად, როგორც ადრე ჩემს სტატიაში „გაშიშებული ბიზნესი და გაშეშებული საზოგადოება“ ვწერდი, არც ბიზნესს ეშველება რამე და მისმა უნიათობამ შესაძლოა საბაზრო ეკონომიკის რელსებზე ჯერ კიდევ არშემდგარი ქვეყანა უფსკრულში გადაუძახოს.

ბოლოთქმა:

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, მე საქართველოს პარტიულ ჯგუფებად დაშლადანაწევრების მომხრე არა ვარ. ეს უფრო საზოგადოების დაპირისპირებას უწყობს ხელს, ვიდრე, მის გაერთიანებას საერთო ინტერესების გარშემო.

ამდენად, გახლეჩილდანაწევრებული საზოგადოების შესაკავშირებლად ახალი, წმინდა ქართული მოძრაობის შექმნის მომხრე ვიქნები, სადაც პროფესიონალები გაერთიანდებიან, სადაც ეროვნული ინტერესების შენარჩუნება გლობალიზაციის კონტექსტში იქნება გააზრებულგანხილული.

რაც შეეხება წინამძღოლს (გონიერ მმართველს), ის რევოლუციურ ტალღაზე ნამდვილად არ მოგვევლინება - ჩვენივე წიაღიდან ჩვენვე უნდა გამოვაქანდაკოთ. ოღონდ, არა მგონია, ამისთვის მზად იყოს დღეს ქართული საზოგადოება. მთავარია, მავნე ბაცილებისგან, უპირველესად, შიშის კომპლექსისგან განვთავისუფლდეთ. უბედურების მიზეზები საკუთარ უმოქმედობაში ვეძებოთ და არა რომელიმე ხელისუფლების ქმედებაში. ხელისუფლება ხომ საზოგადოების დაკვეთას ასრულებს და მისი სრული ანარეკლია.

მეორე, არანაკლებ მავნე და საშიში ბაცილა ჩვენს სულში ჩაკირული ნიჰილიზმია, რომელიც დაახლოებით ასე იშიფრება: „ვინ გისმენს, მაინც არაფერი შეიცვლება!“ მე არა მაქვს ილუზია, რომ რაც არ უნდა სწორი რეცეპტები გამოვწეროთ, მკურნალად არსებული ხელისუფლება, ან, ხელისუფლებისთვის მებრძოლი დღევანდელი ოპოზიცია მოგვევლინება. თუმცა, ეს იმას არ ნიშნავს, ყურთბალიშზე ვიწვეთ და მშვიდად ვუცქიროთ, როგორ მიექანება ქვეყანა უფსკრულისკენ. არა ბატონებო! თითოეული ჩვენთაგანის ვალია მოვამწიფოთ საზოგადოების ცნობიერება ძირეული ცვლილებებისთვის.

ერთი სიტყვით, ვიდრე საზოგადოება ცნობიერებას შეიცვლის და სწორებას გონიერ მმართველზე გააკეთებს, მან ხელისუფლების ქმედებაზე კონტროლის მექანიზმები უნდა გააძლიეროს, რათა კიდევ ერთი ავადსახსენებელი 7 ნოემბერი და საქართველოსთვის მოუშუშებელი ბოლოდროინდელი ჭრილობა - 2008 წლის აგვისტო არ მივიღოთ!

სწორედ საზოგადოების მზაობა იქნება ის ბაზისი, რომელზეც ქვეყნის მომავალი უნდა დაშენდეს!

ჟურნალი „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ აგრძელებს ტრადიციას და ცდილობს გააკეთოს იმ პრობლემების სიღრმისეული ანალიზი, რომელიც ისედაც დამძიმებული მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის ფონზე, ხელს უშლის საქართველოს ეკონომიკის ფუნქციონირებას.

ამჯერად, მსოფლიო ბანკის საქართველოს ოფისში, საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის მხარდაჭერით გაიმართა მრგვალი მაგიდა თემაზე: „ომისშემდგომი ეკონომიკა და პერსპექტივები“.

მრგვალ მაგიდაში მონაწილეობდნენ: ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორები, პროფესორები: იაკობ მესხია, ნოდარ ჭითანავა. ექსპერტები ეკონომიკისა და საბანკო საკითხებში: სოსო ცისკარიშვილი, დემურ გიორხელიძე, გია ხუხაშვილი, ლია ელიავა, ნოდარ ჯავახიშვილი, ზაქარია ქუცნაშვილი. ბიზნესსტრუქტურების წარმომადგენლები: ვახტანგ ალანია სატრანსპორტო გადაზიდვების კომპანია „სოფმარის“ გენერალური დირექტორი; ვასილ კიკუტაძე მშენებელთა ფედერაციის აღმასრულებელი დირექტორი; ლევან ტაბიძე ფიზიკამათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი, ინოვაციური ტექნოლოგიების ექსპერტი; ჯემალ ბადაგაძე ფირმა „ეკოპროგრესის“ დირექტორი.

მრგვალ მაგიდას უძღვებოდნენ ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ზაურ ნაჭყებია და ჟურნალის მთავარი რედაქტორი, ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი იური პაპასქუა.

ზაურ ნაჭყებია: - მოგესალმებით! დღევანდელი „მრგვალი მაგიდის“ მიზანია საზოგადოებას ესაუბროს იმ მტკივნეულ პრობლემებზე, რომელიც ჩვენს ქვეყანაში დაგროვდა. ჟურნალმა წინა თვის ნომერში გახსნა დისკუსია აგვისტოს მოვლენებთან დაკავშირებით, გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ომისშემდგომი პერიოდის საქართველოს ეკონომიკა, მსოფლიოში მიმდინარე ფინანსური კრიზისის ფონზე, კატასტროფისკენ მიექანება. მოდით, უფრო ღრმად შევხედოთ პრობლემას, გავაკეთოთ სიღრმისეული ანალიზი და მკითხველს (საზოგადოებას) შესაბამისად ხელისუფლებას, შევთავაზოთ კრიზისიდან გამოსვლის სათანადო წინადადებები და რეკომენდაციები. დიახ, სამწუხაროდ, დღეს საუბარი გვიწევს ომისშემდგომ ეკონომიკაზე და მის პერსპექტივებზე. მიუხედავად იმისა, რომ საინფორმაციო სივრცე ფაქტიურად დახურულია, ზოგადი ტენდენციების გამოკვეთა შეიძლება.

მოვლენების ადეკვატურად შეფასებისთვის, უპირველესად საჭიროა დავაფიქსიროთ ჩვენი პოზიცია უმთავრეს საკითხზე. თქვენის აზრით, რა გავლენა იქონია აგვისტოს მოვლენებმა ისედაც კრიზისში მყოფ საქართველოს ეკონომიკაზე?

იაკობ მესხია: - დაგვეთანხმებით, საქართველოში ეკონომიკური კრიზისის დაწყება მხოლოდ და მხოლოდ რუსეთსაქართველოს კონფლიქტს არ უკავშირდება. ეს პროცესი უფრო ადრე დაიწყო და დაიწყო იგი ეკონომიკის თითქმის ყველა სექტორში. პირველი საფრთხეები შეინიშნებოდა საბანკო სექტორში. ჩვენ ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მიერ ამ რამდენიმე თვის წინ ორგანიზებულ შეხვედრაზე გამოვთქვით განგაში იმასთან დაკავშირებით, რომ საბანკო სისტემის ზედმეტი ლიბერალიზაცია და საბანკო კრედიტების ყოველგვარი მონიტორინგის გარეშე გაცემა გარკვეულ ზიანამდე მიიყვანდა ჩვენს ეკონომიკას. რა თქმა უნდა, ომმა ეს პროცესი დააჩქარა და დღეს უკვე სახეზე გვაქვს რეალური პრობლემა. მოგეხსენებათ, საბანკო სექტორი ძალიან მგრძნობიარე და სათუთი სფეროა, რომელშიც მოვლენების ზედმეტი დრამატიზება უშუალოდ აისახება მოსახლეობაზე გარკვეული ფსიქოლოგიური ზემოქმედების სახით, რამაც შეიძლება კიდევ უფრო გააღრმავოს კრიზისი. დღეს სა ბანკო კრიზისი სათუო აღარ არის და ვხედავთ, რომ იგი უკვე გადადის მთლიან ფინანსურ სექტორზე, რაც, რა თქმა უნდა, ასახვას ჰპოვებს ქვეყნის ეკონომიკაზე. საბოლოო ჯამში, თუ არ იქნა მიღებული გადამჭრელი და სერიოზული ანტიკრიზისული ღონისძიებები, ეს ყველაფერი რეცესიას გამოიწვევს.

ასეთ პირობებში, ჩვენი ხელისუფლება, სრული დუმილის მდგომარეობას ინარჩუნებს - არანაირ ანტიკრიზისულ ღონისძიებათა შემუშავებაზე ჯერ ოფიციალური განცხადება არ ყოფილა, არადა, მთელი მსოფლიო შეშფოთებულია (აშშ, ევროპა, აზიის ქვეყნები), ისინი ცდილობენ სტრატეგიული ღონისძიებების შემუშავებას. ერთადერთი, რასაც ჩვენი მთავრობა აცხადებს, არის ის, რომ ყველაფერი კარგად იქნება, რომ საქართველოს ეს პრობლემა არ შეეხება, ყველა წინააღმდეგობა დაიძლევა და ა.შ. მეტიც, კეთდება განცხადება, რომ საქართველო არ არის ინტეგრირებული მსოფლიო ეკონომიკაში და ამდენად, გლობალური კრიზისი ჩვენზე ნაკლებად აისახება. ამ მტკიცებულების საფუძვლად კი იღებენ იმას, რომ საქართველოში არაფერი იწარმოება, არაფერი გვაქვს საექსპორტო და ა.შ. ჩემი კოლეგები, პროფესიონალი ეკონომისტები დამეთანხმებიან, რომ საქართველო უკვე ჩართულია მსოფლიო ეკონომიკურ სივრცეში იქიდან გამომდინარე, რომ ჩვენი სამომხმარებლო კალათის დაახლოებით 70%25 უცხოური წარმოების პროდუქციაა. გარდა ამისა, ჩვენი საბანკო სექტორის დაახლოებით 70%25 უცხოურ ფინანსებზეა დამოკიდებული, საბანკო სექტორზე კი პირდაპირაა მიბმული საქართველოს ეკონომიკის აღორძინება და წინსვლა.

გამომდინარე აქედან, ის მოვლენები, რაც მსოფლიოში მიმდინარეობს, რა თქმა უნდა, პირდაპირპროპორციულად თუ არა, გარკვეული ხარისხით მაინც აისახება საქართველოს ეკონომიკაზე. მე დავთვალე, რას გვპირდებიან უცხოეთის ქვეყნები ინექციების სახით: შევეცადე მომეპოვებინა ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რა რაოდენობის თანხა შემოვა საქართველოში კრედიტებისა და დახმარებების სახით. საბოლოო ჯამში, თუ ყველა ეს დაპირება შესრულდა (დროში რამდენად გაიწელება ეს პროცესი, არავინ იცის), საქართველო დაახლოებით ოთხ მილიარდ დოლარამდე დახმარებას მიიღებს.

მე ხელთა მაქვს საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის 2009 წლის პარამეტრები. პირდაპირ ვაცხადებ: თუ სახელმწიფომ ისეთივე ხელგაშლილობითა და უნიჭოდ ხარჯვა საბიუჯეტო თანხები, როგორც წელს ან თუნდაც ეს გასულ წელს იყო, თუ მან მომავალში მომჭირნეობის პრინციპი არ ჩადო ბიუჯეტში და ფული ისევ ჯიპების ყიდვასა და კაბინეტების მოწყობაში გახარჯა, მაშინ ფინანსური კრიზისი საქართველოში კიდევ უფრო გაღრმავდება.

ვფიქრობ, ჩვენი დღევანდელი შეკრების უმთავრესი ამოცანაა, მოვძებნოთ შექმნილი კრიზისიდან გამოსვლის გზები, შევიმუშაოთ გარკვეული კონკრეტული წინადადებები და შევთავაზოთ იგი ხელისუფლებას, ასევე, მთლიანად საზოგადოებას.

დემურ გიორხელიძე: - გეთანხმებით, საქართველოს ეკონომიკაში ძალიან სერიოზული პრობლემებია. აგვისტოს მოვლენებისა და მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის დროში დამთხვევამ უბრალოდ გაამძაფრა ამის აღქმა, თორემ მე ჯერ კიდევ ივლისში ვწერდი, რომ საფინანსო სისტემა და ქართული ეკონომიკა მთლიანად ჩიხისკენ მიექანებოდა. ოფიციალურად ვაფიქსირებდი, რომ საბანკო სისტემაში არსებული სერიოზული პრობლემის გამო ეკონომიკაში ძალიან სერიოზული პრობლემები გაჩნდებოდა. ამ ცოტა ხნის წინათ „ასოშეითედ პრესთან“ ინტერვიუში მოურიდებლად განვაცხადე: რომ არა ეს დოტაცია, რომელიც უცხოეთიდან მივიღეთ (მოდით, პირდაპირ ვთქვათ, ეს არ არის დონორების დახმარება, ჩვენ დაგვსვეს დოტაციაზე, რომ გადავრჩეთ, როგორც ქვეყანა), საქართველო ძალიან მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდა. ჩვენნაირი ქვეყანა კი არა, აყვავებული ისლანდია გაკოტრდა, არადა, ეს ის ქვეყანაა, რომლის დონემდე მისვლასაც 5060 წელიწადი მოვუნდებით, ისიც, კარგად განვითარებული ეკონომიკის პირობებში.

რა უნდა გავაკეთოთ ფუნდამენტალურად, რომ ოდნავ მაინც შევარბილოთ ეს პრობლემები?

ჩვენს მოქალაქეს, რომელსაც სურს ლეგალური ეკონომიკური საქმიანობა აწარმოოს, სახელმწიფოს მხრიდან რეალური მხარდაჭერა და სტიმულირება უნდა ჰქონდეს! დღეს, ჩვენდა სამწუხაროდ, ლობირების გარეშე, ოდნავ მაინც სერიოზულ ბიზნესზე ხელის მოკიდება შეუძლებელია. ამასთან, ისეთ საბანკო სისტემას ვთავაზობთ მომხმარებელს, რომელიც ნებისმიერი ძლიერი ქვეყნის ეკონომიკასაც კი დაანგრევდა. ესაა მანკიერი ჩაკეტილი სისტემა, ვსაუბრობ იმაზე, რომ კრედიტების ხელმისაწვდომობა დამოკიდებულია გავლენიანობის ხარისხზე (მხოლოდ უახლოესი წრეებისთვის ხდება ეს) და სერიოზული ბიზნესპროექტების დაფინანსება ქართული საბანკო სისტემის მეშვეობით პრაქტიკულად შეუძლებელია. ის მცირე პროექტები კი, რომელთა დაფინანსებასაც ქართველი მეწარმე ათასნაირი ტანჯვაწამების შემდეგ აღწევს (თუნდაც სამომხმარებლო კრედიტები), დროში ძალიან გაწელილია და ისინი სერიოზულ ამინდს ეკონომიკაში ვერ ქმნიან.

იმ დროს, როდესაც მრავალ ქვეყანაში და მსოფლიო ეკონომიკაში მთლიანად, დაწყებულია კრიზისი (წარმოიდგინეთ, ინგლისის ეკონომიკას რომ გაუჭირდება და ინგლისელებს ბანკებიდან სასწრაფოდ გააქვთ ფული, აქ სეიფებზე მოთხოვნა 40%25ით გაიზარდა), რა მდგომარეობა შეიძლება იყოს საქართველოში. ისმება კითხვა: - რას გააკეთებს ხელისუფლება იმისათვის, რომ აქტიური ადამიანი გახადოს თავისი აქტივობის ადექვატური და მისცეს მას ამ აქტივობის რეალიზების საშუალება? საბანკო სექტორი დღეს ბიზნესისთვის დახურულია. თუ ქვეყანაში შემოსული ე.წ. დონორების ფული რაღაც ფორმით მოხვდება საბანკო სექტორში, ეს შეიძლება აისახოს საპროცენტო განაკვეთებსა და დაზღვევის მექანიზმებზე, ძალიან კარგი იქნება. მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ ქართულ ბანკებში 70%25 უცხოური კაპიტალია, დღეს ეს კაპიტალიც ვერაფერს გახდება, რადგან მსოფლიოს უდიდეს ბანკებს თავად გაუჩნდათ პრობლემები და მათ ათობით მილიარდს სახელმწიფო აძლევს. წარმოიდგინეთ, იმათ რა ინტერესები უნდა ჰქონდეთ ისეთი, რომ საკუთარი ფილიალებისთვის ისეთ ქვეყნებში, როგორიც საქართველოა, მილიარდები გადმოქაჩონ. ამიტომ, ფაქტობრივად ვრჩებით იმ დოტაციის ამარა, რასაც ამერიკელები და ევროპელები გვპირდებიან (ვიმეორებ, ყველაფერს სწორად დავარქვათ სახელი - ეს არ არის დონორების ფული) და ამ ფულს წესიერად გამოყენება უნდა. სხვა რეალური ფული ქართულ ეკონომიკაში, მომავალი წლის სექტემბეროქტომბრამდე არ ჩანს.

რას უზამს ხელისუფლება ამ ფულს? - გასაგებია, ხელისუფლებას დიდი სურვილი აქვს, რომ ეს ფული მთლიანად მის კონტროლქვეშ მოაქციოს. გარდა იმ თანხისა, რომელიც სავალუტო რეზერვების შესავსებად წავა, ყველა ნარჩენის ეფექტური ხარჯვის შესაძლებლობა ძალიან დიდი ეჭვის ქვეშ დგება.

რა მექანიზმი არსებობს ამის გასაკონტროლებლად? - ერთადერთი მექანიზმი ისაა, რომ ფულის მომცემი ქვეყნები თავად წამოყვნენ ამ ფულს და მკაცრი პირობა დააყენონ მის სწორად გასანაწილებლად. თუ ეს მონიტორინგი არ იქნა და მკაცრი მოთხოვნები არ დაწესდა, ქვეყნის შიგნით არ არსებობს არანაირი მექანიზმი, რომ შემოსული ფულის სწორი და მიზანმიმართული ხარჯვა გაკონტროლდეს.

რაც შეეხება ბიუჯეტს, ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის მდგომარეობა კატასტროფულია და იგი რაციონალურობის არანაირ კრიტერიუმს არ ექვემდებარება.

ასეთ გარემოში რა არის მოსალოდნელი? - მოსალოდნელია ის, რაც ძალიან ღიად და გულწრფელად თქვა ფინანსთა მინისტრმა - კერძო ინვესტიციები არ იქნება, მაგრამ, ჩვენ ამას დონორების ფულით ჩავანაცვლებთ! ანუ, სახელმწიფო ჩაანაცვლებს კერძო სექტორს. იმ ნიშებს კი, რომლებიც ასე თუ ისე წლების განმავლობაში კერძო სექტორს ჰქონდა დაკავებული, აქტიურად და აგრესიულად დაიკავებენ სახელისუფლებო სტრუქტურები. რა გზით?

- ისევ და ისევ ყბადაღებული გზების მშენებლობებით (რაღაც გაუგებარი ინფრასტრუქტურების მშენებლობაზე წავა ეს ფული). საინტერესოა, რა სამუშაო ადგილები უნდა შეიქმნას ასეთ პირობებში და ფულის რა რაციონალურ ხარჯვაზე შეიძლება იყოს საუბარი?! გამოდის, რომ სოციალიზმის დიადი იდეები იმდენად ცხოველმყოფელი და ძლიერი აღმოჩნდა, რომ თვით ამერიკელებიც კი, როგორც კი ამის მომენტი დადგა, ეცნენ ამ იდეებს და აქტიურად აპირებენ მის გამოყენებას.

იმდენად ფუნდამენტალური ცვლილებები ხდება მსოფლიოში, რომ მისი მასშტაბის უცებ აღქმა ჩვენ, ფაქტობრივად, გვიჭირს. თუმცა, ვგრძნობთ, რომ ფანტასტიკური ცვლილებებია არა მარტო მსოფლიოს ფინანსურ არქიტექტურაში, არამედ, ხელისუფლებებისა და თავისუფალ ეკონომიკებს შორის მიმართებაშიც. ამ სიტუაციაში ჩვენს ხელისუფლებას უჩნდება კიდევ უფრო დიდი სურვილი იმისა, რომ მთლიანად დაიკავოს ყველა ნიშა, რომელიც კი საქართველოში არსებობს. ამას ქვეყანაში აუცილებლად მოჰყვება კერძო აქტივების შემცირება, აქტიური ბიზნესების დახურვა, ან ფაქტობრივი გაკოტრება, რასაც თავისთავად უამრავი სამუშაო ადგილის შეკვეცა მოსდევს. სხვათაშორის, მე ცოტა ხნის წინ ჩვენს პარტნიორებს

- ამერიკელებს და ევროპელებს ვუთხარი, რომ, როცა იქაური ეკონომიკის მამები აცხადებენ, რომ მათ არ აინტერესებთ მცირე და საშუალო ბიზნესი საქართველოში და ისინი არ დაუშვებენ საშუალო კლასის ჩამოყალიბებას ქვეყანაში, რომელ აღმშენებლობაზე შეიძლება იყოს საუბარი?! მითხარით, რაზე უნდა ვიმსჯელოთ ჩვენ დღეს, თუკი ლეგალურ სფეროში აქტიურობის სურვილის მქონე ადამიანს ეუბნებიან, რომ ის არ აინტერესებთ? არადა, ამ მძიმე სოციალურეკონომიკურ ფონზე, როცა სიღარიბე ჭამს ქვეყანას, რამ უნდა უზრუნველყოს ადამიანების დასაქმება, იმან, რომ გავარემონტებთ გაზსადენს და დავაგებთ გზებს? ეს ხომ მიზერული სამუშაო ადგილებია! მთელ მსოფლიოში სამუშაო ადგილების შექმნის ერთადერთი გზა არსებობს - ეს არის მცირე და საშუალო ბიზნესი, რომელიც ძირითადად იწოვს კიდეც ყველა სამუშაო ადგილს. შემდეგ მოდის ეკონომიკის მსხვილი ლოკომოტივები, სახელმწიფო სექტორი, ბიუროკრატიული აპარატი, მაგრამ ეს უკანასკნელები ძალიან მცირე რაოდენობის სამუშაო ადგილებს მოიცავს.

გასაგებია, რომ დღევანდელი გადასახედიდან ხელისუფლება ხსნის საკუთარ პრობლემას ამ წუთში, მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისთვის ეს არის ნულოვანი პერსპექტივის მქონე შესაძლებლობები. საჭიროა, თუკი რაიმე საღი აზრი არსებობს, შეიკრიბოს და (ასეთი არაფორმალური გავლენის მექანიზმები ისეთ მოუწყობელ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, ყველაზე აქტიურია), მსგავსი არაოფიციალური არხებით მივაწოდოთ ინფორმაცია ხელისუფლებას.

ამ ეტაპზე ყველაზე დიდი საზრუნავი ისაა, რომ ქვეყანაში შემოსული დოტაციური ფული დაიხარჯოს მიზნობრივად და არ მოხდეს ისე, როგორც ეს „მილენიუმის პროექტთან“ დაკავშირებით მოხდა! დღეს „მილენიუმის“ თანხების ხარჯვას თვითონ მთავრობა წყვეტს. თუმცა, თუ როგორ აითვისა ამ პროექტის ფარგლებში ჩვენმა მთავრობამ 300 მილიონი და როგორ ჰყვავის დღეს ეკონომიკის ის დარგები, რომელშიც ეს ფული ჩაიდო, ყველა ვხედავთ.

ზაურ ნაჭყებია: - ზიანი ეკონომიკის ნებისმიერ სფეროს მიადგა. საკმაოდ იზარალა საბანკო სექტორმა, მითუმეტეს, ეს კიდევ უფრო დამძიმდა მსოფლიო საფინანსო კრიზისის ფონზე. ხელისუფლება გვარწმუნებს, რომ საბანკო სექტორში ყველაფერი რიგზეა და მას სერიოზული რყევა არ განუცდია. პრაქტიკა სხვა რეალობის წინაშე გვაყენებს - ბანკებმა შეწყვიტეს სერიოზული პროექტების დაფინანსება, კატასტროფულად იკლო სამომხმარებლო სესხებმაც. საინტერესოა, რა ტენდენციები იკვეთება უახლოეს მომავალში და როგორია თქვენი ხედვა აღნიშნულთან დაკავშირებით? და კიდევ რა გავლენა მოახდინა ინფლაციურ პროცესებზე საომარმა მოქმედებებმა. ზოგი აცხადებს, რომ ინფლაცია 10%25-ს არ გასცილებია, ზოგიერთი კი 18%25-საც ასახელებს. შეიძლება თუ არა შეჩერდეს ინფლაციური პროცესები და რა გზები და საშუალებებია ამ თვალსაზრისით საქართველოში?!

ნოდარ ჯავახიშვილი: - მე მესმის, რომ დღეს შევიკრიბეთ ომის შემდგომი პერიოდისა თუ კრიზისში მყოფი ეკონომიკის მდგომარეობის განხილვისთვის, რაც არა მგონია ხელისუფლებამ ყურად იღოს. მას რომ არსებული მდგომარეობა ადარდებდეს, ახლა ჩვენ უნდა ვისხდეთ და ქვეყნის ანტიკრიზისული (ომისშემდგომი) სიტუაციიდან გამოყვანის სამთავრობო გეგმას უნდა ვიხილავდეთ. თუ რეალურად შევხედავთ, მასმედიის ნებისმიერი საშუალებებით დაფიქსირებულ ჩვენს მოსაზრებებს მხოლოდ ერთ შემთხვევაში აქვს აზრი: როცა ქვეყნის ხელისუფლება მუშაობს ქვეყნის მძიმე მდგომარეობიდან გამოსვლისთვის, ჩვენ კი ვცდილობთ, რაღაც კორექტივები შევიტანოთ და გვაქვს თუნდაც ერთპროცენტიანი გარანტია იმისა, რომ ვინმე მოგვისმენს.

საბანკო სექტორი ახსენეთ... ექიმი არ ვარ, მაგრამ მედიცინასთან ყველას გვაქვს შეხება. შესაძლებელია, 100პროცენტიანი გარანტია გქონდეთ, რომ ავადმყოფი განიკურნება, თუ ექიმის დანიშნულებას არ შეასრულებს? როგორ ვლაპარაკობთ საბანკო სისტემაზე, როდესაც საქართველოს ეროვნული ბანკი აღარ აქვს? დღეს რა რეცეპტებიც არ უნდა გამოვწეროთ, განა არ ვიცით, რომ მათ არავინ შეასრულებს? ამიტომ ვამბობ, რომ ქვეყანაში, სადაც ეროვნული ბანკი არ არსებობს, საბანკო სექტორზე ლაპარაკიც კი არ შეიძლება. ჩვენთან აბსოლუტურად არ არის საბაზრო ეკონომიკა!

დიად სოციალიზმზე იყო აქ საუბარი... ისევ თავს ვიტყუებთ! არანაირ სოციალიზმზე ლაპარაკი აქ არ შეიძლება იყოს! სახელმწიფო საკუთრება კი არა, სახელმწიფო მოხელის საკუთრება გახდება ის ფული მთლიანად, რაც საქართველოში შემოვა. რა უნდა ვილაპარაკოთ ანტიკრიზისული პროგრამის შესახებ, როდესაც ვიცით, რომ ქვეყნის პრეზიდენტმა ამ დახმარებების კონტ როლი შინაგან საქმეთა მინისტრს დაავალა? ეს კი იმას ნიშნავს, რომ დახმარებები მხოლოდ მაფიოზური არხებით განაწილდება და საბაზრო ეკონომიკის ჩანასახები თუ არსებობს საერთოდ საქართველოში, ისიც გაქრება...

ბოდიშს ვიხდი, რომ კონკრეტულ პიროვნებაზე უნდა ვთქვა: როდესაც მანაგაძე წავიდა, გზაში გამაჩერეს „იმედის“ ჟურნალისტებმა (მაშინ „იმედი” ჯერ კიდევ არსებობდა... ახლაც არსებობს, მაგრამ მაშინ „იმედობდა”) და მკითხეს, როგორ უყურებთ რომან გოცირიძის დანიშვნასო. ძალიან კარგი იქნებოდა, ეს შეკითხვა მისი დამნიშვნელისთვის დაესვათ. არადა, ეს შეკითხვა არ დასმულა. ვუპასუხე: ამ გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობა, ბუნებრივია, არ მიმიღია, მაგრამ ერთ რამეს ვიტყვი: მადლიერმა ქართველმა ერმა დააფასა ბატონი რომანის ამ სფეროში მოღვაწეობა, გოცირიძეს დაარქვა „ალკუპონე“, კუპონებს კი „გოცირიკები“ უწოდამეთქი. იმდენი დრო გავიდა, რომ დაგვავიწყდა, რა უბედურება დაემართა საქართველოს თავის დროზე? როცა ასეთ გადაწყვეტილებას მიიღებენ და მერე ამას მოაყოლებენ ეროვნული ბანკის დაშლას, საბანკო სექტორის განვითარებაარგანვითარებაზე ლაპარაკი არ შეიძლება.

ერთ საკითხსაც მინდა შევეხო: ითქვა, რომ აშშ ან ევროპა გააკონტროლებს ამ დახმარებებს, თუკი ისინი ამას მოინდომებენ. ძალიან დიდ ბოდიშს ვიხდი იმ ორგანიზაციის წინაშე (მსოფლიო ბანკის), რომლის ოფისშიც ვიმყოფებით, მაგრამ, თუ გნებავთ, შევიკრიბოთ და მსოფლიო ბანკის ერთი კრედიტი შევისწავლოთ, რომელიც ადექვატურად გამოიყენა ქვეყანამ? რატომ გვჯერა, რომ, თუ გნებავთ, აშშს უმაღლესი ხელისუფალი ჩაერიოს ამ საქმეში, ამ დახმარებებს ჩვენი დღევანდელი ხელისუფლება გონივრულად გამოიყენებს? დამისახელეთ ქვეყანა, სადაც ამ დახმარებას შინაგან საქმეთა სამინისტრო აკონტროლებს და ანაწილებს. ესე იგი, ჩვენ, როგორც სახელმწიფო, არ ვარსებობთ!.. კიდევ ვიმეორებ! საბანკო სექტორში რომ წესრიგი იყოს, უნდა გყავდეს დამოუკიდებელი და ძლიერი ეროვნული ბანკი!

ყველაფერი ფუჭი რიტორიკა იქნება, თუ ქვეყანაში არ იარსებებს პოლიტიკური ნება! ცხადია, ასეთი ნება ჩვენთან არ არსებობს. მკურნალობა უნდა გინდოდეს, რომ უმკურნალო!

გია ხუხაშვილი: - მეტსაც გეტყვით. ცოტა ხნის წინ საბიუჯეტო ცვლილებებზე იყო საუბარი (აქ ძირითადად სამხედრო სფეროსა და ძალოვან სტრუქტურებზეა აქცენტი გადატანილი), სადაც ითქვა, რომ ბიუჯეტი შედგა იმ დახმარებების მოლოდინში, რომელსაც უცხოელები დაგვპირდნენ. არადა, როცა ამერიკის კონგრესში იხილავდნენ ჩვენი დახმარების საკითხს, ცალსახად ითქვა, რომ არცერთი დოლარი ქვეყნიდან არ უნდა წასულიყო სამხედრო და ძალოვან სტრუქტურებში. ანუ ამერიკულმა მხარემ ფაქტობრივად პირობა დაგვიდო, რომ შემოსული ფულიდან სამხედრო და ძალოვან სტრუქტურებზე არაფერი არ უნდა წავიდეს. ჩვენმა ხელისუფლებამ კი აიღო და ეს მოსალოდნელი დახმარების ფული პირდაპირ ბიუჯეტში ჩადო და თანაც სწორედ აღნიშნულ სტრუქტურებზე, ანუ დარღვევა ამ ფულის მიზნობრივ განაწილებაში უკვე მოხდა.

დემურ გიორხელიძე: - ალბათ ევროპელები უფრო გააკონტროლებენ თავის ფულს, მათი მსოფლმხედველობიდან გამომდინარე, მაგრამ მე არ ვფიქრობ, რომ ამერიკელები ამას გააკეთებენ. მართლაც დიდი საფრთხე არსებობს იმისა, რომ ეს ფული ისევ და ისევ არამწარმოებლურ სფეროში წავიდეს.

ზაქარია ქუცნაშვილი: - მე ვიცნობ იმ შეთანხმებას, რომელიც 2005 წელს საქართველოსა და ამერიკის მთავრობებს შორის დაიდო. ამ შეთანხმებით ზუსტად არის გაწერილი, როგორ უნდა გაიხარჯოს „მილენიუმის“ პროექტის თანხები. ეს არის ახალქალაქთან დამაკავშირებელი საავტომობილო გზის მშენებლობა, სამხრეთკავკასიური გაზსადენის რეაბილიტაცია, სოფლის პროექტები მეურნეობის სფეროში და პროექტები ბიზნესის სხვადასხვა სექტორში, ანუ მიზნობრიობა დახმარებისა შეთანხმებაშივე დევს.

ლია ელიავა: - პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ საბანკო სისტემა სავალალო მდგომარეობაშია. საქმე იმაზე უფრო რთულადაა, ვიდრე, ჩანს და ეს წარმოუდგენია ხელისუფლებას. რაც მოხდა ამ შეიარაღებული კონფლიქტის შემდეგ არაფრით განსხვავდება იმისგან, რაც სხვა ქვეყნებს განუცდიათ ასეთ შემთხვევებში. თუ გავიხსენებთ, როგორც კი ამერიკაში 11 სექტემბრის ცნობილი ტერაქტი მოხდა, საბანკო პანიკა მაშინვე დაიწყო. უზარმაზარი

თანხა დასჭირდა ამერიკის ხელისუფლებას იმისთვის, რომ ეს სიტუაცია დაერეგულირებინა. ჩვენშიც ამ რამდენიმედღიანმა საბანკო პანიკამ სულ გაანადგურა საქართველოს საბანკო სექტორი. მართალია, ბანკები მუშაობენ, ცოტას, მაგრამ მაინც იძლევიან კრედიტებს, მაგრამ, საქმე ის გახლავთ, რომ როდესაც ბანკი ხდება გადახდისუუნარო, თეორიულად ის უნდა დაიხუროს, რადგან მისი კაპიტალი ნულდება. თუმცა, რეალობაში ცოტა სხვაგვარად ხდება ხოლმე. როცა ბანკის აქტივების საბაზრო ღირებულება ეცემა და საერთოდ, ღირებულება ეცემა საბალანსოზე დაბლა, ის უნდა ჩამოიწეროს. ბანკები ამას არ აკეთებენ, აგრძელებენ მუშაობას და თავიანთ ზარალებს სამომავლოდ გადადებენ. ანუ, როცა, გვგონია, რომ ბანკში ყველაფერი ნორმალურად ფუნქციონირებს, სინამდვილეში ბანკი ნულოვან ნიშნულამდეა მისული. ამ მდგომარეობის გამოსწორება შეუძლია ორ ფაქტორს - ერთი, ეროვნული ბანკი ფულის პირდაპირი მიწოდებით დაეხმაროს, ანუ, ლიკვიდობა უზრუნველყოს. მეორე, ესაა - ინფლაციის მოლოდინი. ეს იმას ნიშნავს, რომ ოდესმე ლარის გაუფასურების ხარჯზე ფულის მასა გაიზრდება, რაც ბანკს გადაუფარავს ზარალს. აქ უკვე თავს იჩენს ეროვნული ბანკის ფინანსური ზედამხედველობის სააგენტოს პასუხისმგებლობა, ანუ, ჩნდება არასწორი რეგულირების პრობლემა. რეგულირება რომ აქამდე ნორმალური ყოფილიყო, ჩვენი საბანკო სისტემა ასეთ მდგომარეობაში არ ჩავარდებოდა.

რაც შეეხება გარე პრობლემებს, ანუ, გლობალური საფინანსო კრიზისი როგორ გავლენას მოახდენს ჩვენს საფინანსო სისტემაზე, გიპასუხებთ, რომ პირდაპირს და სერიოზულსაც კი. მე პირადად დავთვალე, როგორია უცხოელების წილი საქართველოს საბანკო სექტორში. გამომივიდა 73%25 უცხოეთში რეგისტრირებული ფირმების, ბანკებისა თუ სხვა აქტივების სახით. ამ 73%25ში არის გარკვეული პროცენტი ორგანიზაციებისა, რომლებიც ოფშორულ ზონებშია რეგისტრირებული. სავარაუდოდ ეს ოფშორები იგივე ქართული ფულია, რომელიც ისევ უკან შემოვიდა საქართველოში. ესეც ზედამხედველობის პრობლემაა, აბსოლუტურად გაუმჭვირვალე საკუთრებრივი სტრუქტურა გააჩნია ბანკს. ოფშორებს გავანებოთ თავი და ვისაუბროთ იმაზე, რაც ოფიციალურად ვიცით და შემოსულია უცხოური ინვესტიციების სახით, ვთქვათ, უცხოური მსხვილი ბანკებისგან. ჩვენთან 14 შვილობილი კომპანია და 2 ფილიალია. ყველას მოგეხსენებათ, იურიდიულ სტატუსში რა განსხვავებაა შვილობილ კომპანიასა და ფილიალს შორის (სუფთა ქართული არის მხოლოდ „ქართუჯგუფი“). ცალკე საკითხია, რომ აქ ბანკები გახსნეს ისეთმა ორგანიზაციებმა, რომლებზეც არავინ იცის, ვინ არიან და რას წარმოადგენენ, სად არიან რეგისტრირებულები და საერთოდ, საიდან მოევლინენ ქვეყანას. ეს ყველაფერი, უპირველეს ყოვლისა, ქვეყანაში ზედამხედველობის სისუსტის ნიშანია. საქართველოში საბანკო საქმეში აბსოლუტურად გამოუცდელი ორგანიზაციები არიან ჩართულნი, რომლებსაც არავითარი საერთაშორისო ავტორიტეტი არ აქვთ. უბრალოდ, კაცს ჰქონდა 12 მილიონი ლარი და ჩვენთან შეიძინა ბანკი. ეს კატასტროფული მდგომარეობაა! რაც შეეხება საერთაშორისო ბაზარზე ცნობილ მსხვილ ბანკებს, რომლებმაც ჩვენთან გახსნეს შვილობილი ბანკები, დღეს მათაც ძალიან უჭირთ. მაგალითად, „HSBC“ - ში შეიცვალა მენეჯმენტი. იცით, ალბათ, რომ ინგლისის მთავრობამ შესთავაზა კომერციულ ბანკებს პრივილეგიური აქციების შესყიდვა. მათ შორის ის ბანკებიცაა, რომლებსაც ჩვენთან აქვთ ფილიალები. ამიტომ როგორ იქნება საქმე მომავალში, შეძლებს თუ არა უცხოეთის ძლიერი ბანკი, შეინარჩუნოს თავისი სიძლიერე და მხარი დაუჭიროს აქ უკვე წაქცეულ თავის შვილობილ კომპანიას, ძნელი დასაპროგნოზებელია. აქ ერთი ალტერნატივაა - მიატოვოს თავისი შვილობილი ბანკი საქართველოში და შეინარჩუნოს კონსოლიდირებული ბალანსი. ასე რომ, ჩვენი საბანკო სისტემა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა მდგომარეობაში იქნება უცხოეთის ის ბანკები, რომლებიც საქართველოში ამა თუ იმ სახით არიან წარმოდგენილნი. როგორც ხედავთ, უცხოეთში სერიოზული საბანკო კრიზისია, მთავრობები დაბნეულები არიან და ბანკებისთვის დამატებითი ფულის მასის მიწოდების გარდა, აღარ იციან, რა მოიმოქმედონ, გაკოტრებების პროცესი გრძელდება და რამდენად შეეხება ეს პროცესი იმ ბანკებს, რომლებსაც საქართველოში აქვთ შვილობილი კომპანიები, ძალიან რთული სათქმელია. სამომავლოდ შეიძლება ითქვას ერთი რამ - ჩვენი საბანკო სექტორი კიდევ რამდენიმე თვე იქნება სავალალო მდგომარეობაში, რადგან ეს 4 მილიარდიანი დახმარება, რა თქმა უნდა, საბანკო სექტორს არანაირად არ შეეხება.

მოგეხსენებათ, როდესაც საბანკო სექტორში შემოდის უცხოური ინვესტიცია კრედიტის სახით (ანუ, ბანკთაშორისი დეპოზიტების სახით), მისი ხანგრძლივობის ვადა თვეთვენახევარია. ამ ვადის ამოწურვის შემდეგ უკვე მათი დაბრუნების დრო დგება. თუ შენ სათავო ბანკმა არ გაგიგრძელა ამ სესხის ვადა, იძულებული ხდები, დროულად დაუბრუნო იგი. ეროვნული ბანკის ქმედებაც ამ შემთხვევაში ჰაერშია ჩამოკიდებული - რამდენი ფულიც არ უნდა მისცეს მან ახლა საბანკო სექტორს, ის ფული, ადრე თუ გვიან, ბანკებიდან მაინც გავა. ანუ, პრობ ლემაისევ რჩება და ამ პრობლემის გადაწყვეტის პერსპექტივას ჯერჯერობით მე ვერ ვხედავ. ბანკებს მართლა აღარ აქვთ ფული.

ცივილიზებულ ქვეყნებში ბანკებში ანაბრების შეტანას რამდენიმე მიზეზი გააჩნია. პირველი და ყველაზე მთავარი არის ფულის დაცვა ინფლაციისგან. მეორე მიზეზი არის ის, რომ, უბრალოდ, არ გინდა სახლში ფულის შენახვა. მესამე მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ ბიზნესისთვის გჭირდება ფული და ა.შ. ჩვეულებრივი ქართველი ობივატელისთვის ალბათ ყველაზე უფრო გონივრულია, რომ ფული დაიცვას ინფლაციისგან, რადგან, ხედავს, რომ სამომხმარებლო ფასები სწრაფი ტემპით იზრდება. თუ შევხედავთ რეალური ინფლაციის მაჩვენებელს საქართველოში, რომელიც 25%25ზე ნაკლები ნამდვილად არ არის და თუ შევადარებთ ბანკების საპროცენტო განაკვეთებს, რომელიც 11, 12 და 16 პროცენტს შეადგენს, ფულის დატოვება დღეს ბანკში უაზრობაა. კარგი იქნება, ფული ჩაიდოს საქმეში, რაკიღა ბანკი ამ ფულს კლიენტისთვის მომგებიანი პირობებით ვერ იყენებს. ჯობია, შენ თვითონ ამუშავო ეს ფული, ჩადო საქმეში (საწარმოში).

გია ხუხაშვილი: - როდესაც ვსაუბრობთ საბანკო განაკვეთების ზრდაზე, ან იმაზე, რომ დაკრედიტება შეწყდა, გავიხსენოთ, ეს მართლა ომის შემდეგ მოხდა თუ ცოტა ადრე? საკრედიტო განაკვეთი როდის გახდა 36%25, მგონი ივნისში? აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, რომ ომმა პირიქით, გადაარჩინა საქართველოს საბანკო სექტორი! პირველი - მას მისცა საშუალება თავის ცოდვები ჩამოეწერა და მეორე - გააჩინა საშუალებები, რამაც შესაძლოა ფეხზე დააყენოს კიდეც ბანკები. მე ვამბობ შესაძლოა, რადგან ჯერ არავინ იცის, საით მიმართავენ ქვეყანაში შემოსულ ფულად დახმარებებს. ეს ომი რომ არ ყოფილიყო, ჩვენ დღეს უკვე შესულები ვიქნებოდით უმწვავესი საბანკო კრიზისის ეტაპზე სამშენებლო სექტორიდან და კიდევ მრავალი სხვა ნიუანსიდან გამომდინარე. ამიტომ, ჩემის აზრით, დღევანდელი რეალობა ასეთია - ომი საქართველოში არ იყო საბანკო კრიზისის გამომწვევი, უფრო პირიქით. მაგალითისთვის მოვიყვან „საქართველოს ბანკს“, სადაც დღეს ძალიან კარგად არიან, არადა, უკვე ომამდე ვიცოდით, რომ იქ ძალიან სერიოზული პრობლემები იყო შექმნილი! დღეს ისევ დაიწყო ამ ბანკის აქციების აწევა, იმიტომ, რომ რაც კი დახმარებები გამოიყო, ადგნენ და მთლიანად მიმართეს „საქართველოს ბანკში“ (ყველამ კარგად იცის, რატომ ამ ბანკში და არა სხვაგან). აქედან გამომდინარე, ვიმეორებ - ომმა გადაარჩინა საქართველოს საბანკო სექტორი!

ლია ელიავა: - ომმა დააჩქარა ის, რაც ისეც უნდა მომხდარიყო საბანკო სექტორში, ჩემი გათვლებით, სადღაც ერთ წელიწადში მაინც. რატომ? - იმიტომ რომ საქართველოს საბანკო სისტემა ვითარდებოდა ლათინური ამერიკის ქვეყნების კლასიკურ მაგალითზე - ეს საკრედიტო ბუმი, საპროცენტო განაკვეთების ზრდა, სამომხმარებლო დაკრედიტებაზე აქცენტის აღება და რეალური სექტორის საერთოდ მივიწყება, ერთი ერთზე ემთხვევა ჩვენი ქვეყნის საბანკო სექტორში მიმდინარე პროცესებს და არის კლასიკური მაგალითი საბანკო კრიზისის წინაპირობებისა. უბრალოდ, ომი აღმოჩნდა კრიზისის ერთგვარი კატალიზატორი. ვშიშობ, ბანკები აუცილებლად გაკოტრდებიან და ჩვენ არ ვიცით, რას გააკეთებს ეროვნული ბანკი მათ გადასარჩენად. ნორმალურ ქვეყანაში ცენტრალური ბანკი ცდილობს გადაარჩინოს თავისი საბანკო სისტემა. ჩვენთან კი, თუკი შედარებით მსხვილი ბანკი გაკოტრების პირას აღმოჩნდა, ეროვნული ბანკი ეტყვის, კარგად მეყოლე და შენმა საზღვარგარეთელმა პატრონებმა მოგხედოსო, პატარა ბანკებს კი, რომლებიც ქართული კაპიტალით არიან შექმნილნი, ეტყვიან, შენ მაინც სასიკვდილო ხარ და მოკვდიო. მე რამდენადაც ვიცი, ეროვნული ბანკის საბჭო და მისი ხელმძღვანელობა თვითკმაყოფილებით სავსენი არიან იმის გამო, რომ მათ გადაარჩინეს საქართველოს საბანკო სექტორი! თუ ასეთი თვითკმაყოფილება კვლავაც გაგრძელდება, საქართველოს საბანკო სისტემას და საერთოდ ეკონომიკას, კარგი არაფერი მოუვა.

იური პაპასქუა: - ომმა სერიოზული დარტყმა მიაყენა სამშენებლო სექტორსაც, რომელიც საქართველოში მეტნაკლებად ვითარდებოდა. ცხადია, გარდა ომის დამანგრეველი შედეგებისა, ამაზე გავლენა მოახდინა მსოფლიო საფინანსო კრიზისმაც, რამაც თავის მხრივ ასახვა ჰპოვა საბანკოსაფინანსო ბაზარზე. თუ რეალურად შევაფასებთ, სამშენებლო სექტორი ფაქტიურად გაჩერებულია. თქვენის აზრით, რა პერსპექტივა იკვეთება ამ თვალსაზრისით საქართველოში?

ვასილ კიკუტაძე: - ფაქტია, რომ სამშენებლო ბიზნესის მდგომარეობა დღეს ნამდვილად არ არის სახარბიელო. იმდენად, რამდენადაც საქართველოში სამშენებლო ბიზნესის თითქმის 99%25 მიბმულია საბანკო სექტორზე. დღევანდელ შეხვედრაზე, ამ სექტორში არსებულ პრობლემებზე საფუძვლიანი მსჯელობა იყო. საქართველოში კლიენტი წინასწარ უხდის სამშენებლო კომპანიას თანხას იმ პროდუქციაში, რაც შემდგომში უნდა მიიღოს მისგან. გამომდინარე აქედან, ლოგიკურია, რომ სამშენებლო ბიზნესს დიდი მოცულობის კრედიტების აღება ბანკებიდან არ უნდა დასჭირვებოდა. მაგრამ აქ, როგორც ჩანს, სხვა პრობლემებია, რამაც ფაქტობრივ კრიზისამდე მიიყვანა სამშენებლო ბიზნესი. გარდა ამ სიტუაციისა, არსებობს კიდევ აგვისტოს ომის ფაქტორიც. მინდა ვთქვა, რომ საომარმა მოქმედებებმა უბრალოდ დააჩქარა სამშენებლო ბიზნესის ჩიხში შესვლის პროცედურა, ეს მომენტი ადრე თუ გვიან მაინც დადგებოდა, რადგანაც საბანკო სისტემა უბრალოდ ვერ გაუძლებდა და ვერ უზრუნველყოფდა სულ უფრო მზარდი კრედიტის გაცემას მშენებლობაზე. დღეს ვხედავთ, რომ მშენებლობის 60-70%25 თითქმის შეჩერებულია, თვითონ სამშენებლო კომპანიების წარმომადგენლებიც აღარ მალავენ ამას. ფაქტია, რომ სამშენებლო ბიზნესი კრიზისშია შესული და მისი ამ მდგომარეობიდან გამოყვანა საკმაოდ ძნელი იქნება, თუკი ქვეყანაში ეკონომიკური მდგომარეობა კომპლექსურად არ დარეგულირდა.

ნოდარ ჯავახიშვილი: - მესმის, რომ სამშენებლო კრიზისი საბანკო კრიზისს ბრალდება, მაგრამ, იმის გამო, რომ ეს ბიზნესი ხელისუფლებას არასოდეს აინტერესებდა, მუშაობდა აბსოლუტურად უაზროდ და მის მიერ შექმნილ პროდუქციას გადახდისუნარიან მოთხოვნასთან არანაირი კავშირი არ ჰქონდა. ასეთი რამ არც საბაზრო ეკონომიკის დროს ხდება და არც სოციალიზმისას. აქედან გამომდინარე, ეს თვალდახუჭულობანა ლოგიკურ დღევანდელობამდე აუცილებლად მიგვიყვანდა. შეხედეთ, ბატონო, გნებავთ ერთობლივ შიდა პროდუქტს ინფლაციის გადაანგარიშებით, ხალხის ცხოვრების დონეს, საერთოდ ყველაფერს და თავად დარწმუნდებით! თბილისში, საერთოდ, მშენებლობა მიდიოდა უფრო სწრაფი ტემპით, ვიდრე მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში. არავის არასოდეს დაუთვლია, აქვს კი ქვეყნის ეკონომიკას, ქვეყნის მოსახლეობას რაიმე პროცენტით მისი ათვისების შესაძლებლობა?! აქ ითქვა, რომ სამშენებლო ბიზნესი საქართველოში კეთდება შემკვეთების ფულით - ასე არსად არ ხდება, ეს მხოლოდ საქართველოში შეიძლება მოხდეს! ჩვენთან ყველაფერი პირიქით ხდებოდა - თვითონ იღებდა სამშენებლო კომპანია სესხს ასაშენებლად, მერე კლიენტსაც თავად აგზავნიდა ბანკში და აიძულებდა წინასწარ გადაეხადა ფული. აქედან გამომდინარე, ვერ გავიგე, სამშენებლო ბიზნესს რატომ უნდა შექმნოდა პრობლემები?!

დემურ გიორხელიძე: - აქ არის ორი ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტი. თქვენ სწორად შენიშნეთ, პირველ რიგში, დეველოპერული კომპანიები, რომლებიც საქართველოში არსებობენ, ფაქტობრივად, არაფერს წარმოადგენენ. ასეთი სუსტი დეველოპერები მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში, უბრალოდ, არ შეიძლება არსებობდნენ. იმიტომ, რომ არ შეიძლება გქონდეს რაღაც მიზერული ფული და დეველოპერობაზე გქონდეს პრეტენზია! ავიღოთ „აქსისი“, გნებავთ „ცენტრ პოინტი“, ისინი, კლასიკური გაგებით, არიან პატარა დუქნები და არანაირ სერიოზულ კომპანიებს არ წარმოადგენენ. მილიარდზე ნაკლები კაპიტალიზაციის მქონე დეველოპერს ვერ ნახავათ ვერც ევროპაში და ვერც ამერიკაში, იქ ყოვლად შეუძლებელია ჰაერი იყიდო და იქიდან ფული აკეთო, როგორც ეს ჩვენთან ხდება! მეორე მომენტი - საქართველოში არის ე.წ. გადავადებული მოთხოვნა. დღევანდელი მოთხოვნით თბილისის მოსახლეობის 70%25ს ბინის შეცვლა უნდა. მაგრამ დაქცეული ეკონომიკა, არასაკმარისად გამართული ფინანსური ინფრასტრუქტურა არ აძლევს ხალხს ბინის გამოცვლის საშუალებას. მთელი თბილისი დასანგრევია და ხელახლაა ასაშენებელი, ისტორიულ ნაწილში ფასადები თუ იქნება შენარჩუნებული მხოლოდ. მაგრამ იმის გამო, რომ პოტენციური მოთხოვნა არსებობს, ადამიანი კი გადახდისუუნაროა და რეალურად ვერ აკმაყოფილებს ამ მოთხოვნას, დაიწყო კიდეც ეს ქაოსური მოძრაობა მშენებლობაში. 2006 წელს უცხოელები ყიდულობდნენ ბინებს საკმაოდ ინტენსიურად, მაგრამ შარშან, როგორც კი ერთერთმა ცნობილმა სააგენტომ მაღალი პოლიტიკური რისკების ქვეყანად დააფიქსირა საქართველო და მისი რეიტინგი ძალიან დაბლა დაეშვა, ის უცხოური ნაკადიც შეწყდა, ქვეყნის შიგნით კი ხალხს ფულის შოვნის საშუალება, უბრალოდ, არა აქვს. ჩვენთან არის 18%25იანი იპოთეკა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მინიმუმ გიჟი უნდა იყო, 18%25იანი იპოთეკური კრედიტით სახლი რომ იყიდო. მსგავსი იპოთეკა მსოფლიოში არ არსებობს. ამ ყველაფერს ემატება ისიც, რომ კომპანიების ფინანსური მენეჯმენტი არის კატასტროფულ დონეზე. შემიძლია გითხრათ, რომ კლასიკური შეფასება ფინანსური მენეჯმენტისა თავის აუცილებელი მკაცრი კრიტერიუმებით, ჩვენთან, ფაქტობრივად, არ არსებობს. ვიღაცამ რაღაცა წერტილი იშოვა, პატარა ფული მოაგროვა, ქვაბული გათხარა და უკვე ფულის შემოსვლას ელოდება - მთელი თბილისის სამშენებლო ბიზნესი ჰაერზეა აგებული! მერე აქედან აღებული ფული გადადის სხვა სექტორში, იქიდან კიდევ სხვაგან და არის სრული გაუგებრობა, ეს ჩვეულებრივი თაღლითური პირამიდაა!!! აი, ასეთია სამშენებლო ბიზნესში არსებული რეალური მდგომარეობა დღეს!

იაკობ მესხია: - საბანკო და სამშენებლო დეველოპერული სექტორების ურთიერთობა რომ ძალიან დიდი საფრთხის შემცველია, ეს უკვე მთელმა მსოფლიომ ნახა. მაგრამ საქართველოში, ჩემი ვარაუდით, ეს საფრთხე გამოვლინდება ცოტა მოგვიანებით და გეტყვით, რატომ. დღეს თქვენ ხედავთ, რომ მშენებლები ბინებს ვერ ყიდიან. თუ ადრე ყიდდნენ საშუალოდ 10 ბინას კვირაში, დღეს ერთი ფირმა კვირაში მხოლოდ ერთი ბინის გაყიდვას თუ ახერხებს. მიუხედავად ამისა, ფასები ბინებზე ჯერ არ დავარდნილა. თუ დეველოპერებს დროში გაეწელათ გაუყიდავობის ეს პროცესი, მაშინ, გამომდინარე იქიდან, რომ მოთხოვნა არ არის და მიწოდება დიდია, ისინი იძულებულები იქნებიან ფასები დააგდონ. დიდი მიხვედრილობა არ სჭირდება იმას, რომ ბანკებიდან გამოტანილ სესხებზე გირაოდ სწორედ ეს ახალი ბინებია ჩადებული, ხშირად - ძველი აშენებული ბინები. თუკი ჩვენში არა მხოლოდ ბინებზე, საერთოდ, უძრავ ქონებაზე დაეცა ფასები და ყველაფერი აქეთკენ მიდის (რუსეთში უკვე 10%25ით დაეცა), მაშინ ბანკებს, როცა მათ დაუდგებათ გირაოში ჩადებული უძრავი ქონების სასამართლო წესით ამოღების მომენტი, მისი შემდგომი რეალიზაციისა და ამ გზით გადაუხდელი თანხის დაფარვის მიზნით, გაჩნდება უზარმაზარი პრობლემა. ამის მიზეზი კი ის იქნება, რომ თავის დროზე უძრავი ქონება ბანკში საბაზრო ფასითაა ჩადებული, ახალი საბაზრო ფასი კი უფრო დაბალი აღმოჩნდება, რაც იმას გამოიწვევს, რომ გირაოში ჩადებული უძრავი ქონების გაყიდვით ბანკიდან გამოტანილი სესხი მაინც არ დაიფარება. ეს ერთი ასპექტია. მეორე - მე რომ ვარ მსესხებელი, ვისესხე ბანკიდან ფული, ჩავდე ჩემი ბინა გირაოთი და ვნახე, რომ დღეს ეს ბინა რომ გავყიდო, ბანკიდან აღებულ სესხზე ნაკლებს ავიღებ, ამიტომ მე მირჩევნია, რომ ეს ბინა დამეკარგოს, ანუ ბანკმა წაიღოს, აღებული სესხი კი შემრჩეს. ერთი სიტყვით, აქ იწყება ურთულესი პროცესი, რაც ქვეყნის ეკონომიკის დანგრევის საწინდარია და ეს პროცესი სასწრაფოდ უნდა შეჩერდეს!

დემურ გიორხელიძე: - თვითონ იპოთეკაში პრობლემა მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ არის, მათ შორის, არც ჩვენთან. ზუსტად რომ გავიაროთ უძრავი ქონების ფინანსირებისა და რეფინანსირების სქემა, ვნახავთ, რომ პირველად ბაზარზე მდგომარეობა ყველგან შე სანიშნავია - ანუ, მე ბანკიდან ვიღებ კრედიტს, ამისთვის გირაოში ვდებ ჩემს უძრავ ქონებას და ვყიდულობ ახალ ქონებას. პრობლემა უკვე მეორად ბაზარზე ჩნდება, ასე მოხდა ამერიკაში, როდესაც ბანკმა უკვე ამოწურა თავისი რესურსი, იპოთეკურმა სააგენტოებმა ბანკებისგან იყიდეს ფასიანი ქაღალდები და თავად გამოუშვეს საკუთარი ობლიგაციები. ჩვენთან მეორადი ბაზარი და შესაბამისად ამ ბიზნესის მეორადი სექტორიც არ არსებობს. არასწორად გაგებული საშიშროების გამო საქართველოში იპოთეკური ბაზარი არ ვითარდება.

ნოდარ ჯავახიშვილი: - ერთ ნიუანსს გაგახსენებთ, რომელიც ქართული ბანკის გაკოტრებას უკავშირდება - 1996 წელს გაკოტრდა „ივერთბანკი“. მიზეზი მაშინაც იგივე იყო, „ივერთბანკმა“ დაიწყო გრძელვადიანი დაბანდება, როცა საქართველოში ამის ბაზარი არ არსებობდა. ათჯერ მაინც დავიბარე მმართველი და გავაფრთხილე, რომ ამით საბოლოოდ გააკოტრებდა ბანკს იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ბანკის მმართველის მოადგილე სამშენებლო ბიზნესში იყო ჩართული და დიდ ფულს აკეთებდა. ჩემი გაფრთხილება ყურად არ იღეს, ბანკი, როგორც მოსალოდნელი იყო, გაკოტრდა. ასეთი მაგალითები საქართველოში ბევრია.

დემურ გიორხელიძე: - კარგად ვიცით, სად არის პრობლემის ფუნდამენტი. როცა ნოდარ ჯავახიშვილი იყო ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი, მაშინ მკაცრი პოზიცია ეკავა ეროვნულ ბანკს, ახლა კი ბანკი არღვევს საბანკო მომსახურების ყველანაირ პრინციპს - როცა წესით მან სხვაზე უნდა გასცეს სესხი, თვითონ გახდა მსესხებელი! არანაირი ნორმატივები აღარ არსებობს, თანაფარდობა გრძელვადიან და მოკლევადიან რესურსებს შორის, ფაქტობრივად, გამქრალია.

ნოდარ ჭითანავა: - დღევანდელ შეხვედრას მხარი დავუჭირე, რადგან მეცნიერული და მოქალაქეობრივი პოზიციები უნდა დაფიქსირდეს. კარგი იქნებოდა, გვქონდეს მთავრობის ანტიკრიზისული პროგრამის პროექტი, ვარჩევდეთ მას და ვამბობდეთ: ეს სწორია სტრატეგიულად, ტაქტიკურადაც სწორია, მაგრამ ამას ეს ხომ არ აჯობებდა... ეს იდეალური შემთხვევა იქნებოდა, რომელთანაც სამწუხაროდ ჩვენ დღეს საქმე არა გვაქვს. ამიტომ მე შეიძლება მსჯელობა ცოტა გავამძაფრო და ორი პოზიცია წარმოგიდგინოთ ერთმა კაცმა: მეცნიერის პოზიცია ეროვნული ეკონომიკის თანამედროვე მდგომარეობის შეფასების ნაწილში და პრაქტიკოსისა იმ ღონისძიებების შესახებ, რომელთა განხორციელებაც ჩვენი თვალსაზრისით უფრო მართებული იქნებოდა. ახლა მე დავსვამ შეკითხვას და თვითონვე ვუპასუხებ ძალიან მოკლედ: ვიცით კი, ეროვნული ეკონომიკა განვითარების რომელ სტადიაზეა, რომელ ფაზაშია? ამის კომპლექსური ანალიზი საზოგადოებას, ხელისუფლებას არა აქვს. ჩემეული ხედვა მინდა წარმოგიდგინოთ: დღევანდელი ჩვენი ეკონომიკა სისტემური კრიზისის ქრონიკულ ფაზაშია. ჩვენ ვიძახით, რომ ზრდის მაღალი ტემპები გვაქვს. სწორია: 8,5, 9,5, 10, 11, 12,5 პროცენტიც! ეკონომიკა განვითარებაში, დინამიკაში უნდა განიხილო. ამას, სხვათა შორის, მეცნიერებაც არ აქცევს ყურადღებას. მაღალი ტემპების ამოსავალი საწყისია ეკონომიკის განვითარების დაბალი დონე. ციფრებს დაგისახელებთ: თუ 1990 წელს შესადარ ფასებში (ეს გათვლა სტატისტიკის დეპარტამენტისაა) თუ წარმოვიდგენთ 100 პროცენტად, 2007 წლისათვის საქართველოში წარმოებულმა მთლიანმა შიდა პროდუქტმა შეადგინა მისი (1990 წლის დონის) მხოლოდ 59,4 პროცენტი. წარმოებულმა სამრეწველო პროდუქტის მოცულობამ - 34 პროცენტი, სოფლის მეურნეობის პრობლემამ - 29 პროცენტი. აი, ეკონომიკა განვითარების როგორ სტადიაზეა. ჩვენ კი ასეთი ეკონომიკისგან მწვავე სოციალური პრობლემების გადაწყვეტას ვითხოვთ? აქედან დასკვნა: რეალურ მდგომარეობას არ ვიცნობთ, ვხვდებით, რომ ფორმირებადი სახელმწიფო განვითარების მუხრუჭი ხდება.

ეს ერთი. მეორე, კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფ ეკონომიკაში რომელია ის მთავარი წინააღმდეგობა, რომლის დაძლევის გარეშე, ფაქტობრივად, ეკონომიკის განვითარება შეუძლებელია? აქ მე ახალს არაფერს ვიტყვი: ეს არის საზოგადოების უმცირესი ნაწილსა (რომელსაც ახლა მდიდრებს ეძახიან) და მის აბსოლუტურ უმრავლესობას შორის (რომელსაც „ახალ ღარიბებს“ უწოდებენ) არსებული სოციალური წინააღმდეგობა, რომელიც პოლიტიკური წინააღმდეგობის დაპირისპირების ფაზაში გადავიდა. ეს არის ყველაზე საშიში. იმიტომ, რომ სწორედ იგი კვებავს საზოგადოებაში რევანშიზმს! შემთხვევითი არ არის, რომ საზოგადოებრივი აზრი რევანშისტული ქმედებებისათვის მწიფდება. მე თუ მკითხავთ, ეს ძალიან საშიშია და ამას ანგარიში უნდა გაეწიოს. საინტერესოა, რომ ეს მხოლოდ ქართული მოვლენა არ გახლავთ. მსოფლიოში არის ანალოგიური ტენდენციები. მაგალითად, 1960 წელს, გაეროს გათვლებით, 20 პროცენტ მდიდარსა და 20 პროცენტ ღარიბს შორის თანაფარდობა იყო 30:1. 2005 წლისათვის ამ მაჩვენებელმა 150:1 შეადგინა. ამრიგად, ცნობილი დებულება „მდიდრები მდიდრდებიან, ღარიბები - ღარიბდებიან“ ძალაში რჩება და ეს მხოლოდ საქართველოს ხელწერა არ არის. მაგრამ საქართველოში დაფიქსირდა საშიში დენდენცია: - დათრგუნულია საზოგადოების ყველაზე ინტელექტუალური ნაწილი, რომელიც საზოგადოებრივი ურთიერთობების ტრანსფორმაციული პროცესების ავანგარდში უნდა იყოს. ასეთი რამ მსოფლიოს არც ერთ განვითარებულ ქვეყანაში არ მომხდარა კრიზისების დროს.

ავიღოთ ჰუმანური განვითარების ინდექსი, გაეროს მიერ შემუშავებული, რომლის მიხედვითაც, ხდება მსოფლიოს ნებისმიერი ქვეყნის სოციალურეკონომიკური განვითარების დონის შეფასება. ინდექსი სამი მთავარი მაჩვენებლის მიხედვით გამოითვლება: სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა, მშპ ერთ სულ მოსახლეზე და კულტურისა და განათლების დონე. 1989 წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით, საქართველოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო მაჩვენებლად 72,6 წელი დაფიქსირდა (მაშინ, ამერიკას ჰქონდა 77, იაპონიას - 79. სხვათა შორის, შარშან იაპონიამ 81 წელი დააფიქსირა). რაც შეეხება განათლების დონეს: საქართველოს მაჩვენებელი 99,85ს გაუტოლდა (ამერიკა 99ს უჩვენებს). მშპს მოცულობა საქართველოში 2007 წლის მშპს მოცულობის გათვალისწინებით რეალურ ფასებში 1 736 ლარია. ამერიკამ 23 წლის წინათ 35 000 დოლარი დააფიქსირა. რატომ მოვიყვანე ეს მონაცემები?.. ამ მაჩვენებლების მიხედვით, საქართველოს საზოგადოება მეტნაკლებად ჯანმრთელია. ყოველ შემთხვევაში, ნიგერიაზე და აფრიკის ზოგიერთ ქვეყანაზე გაცილებით უკეთესი მაჩვენებელი გვაქვს. კულტურისა თუ განათლების დონის მიხედვით კი ერთერთი პირველი პოზიცია გვიჭირავს. ესე იგი, საზოგადოება ჯანმრთელი და განათლებულია. მაშინ ისმის კითხვა: ეს განათლებული საზოგადოება რატომ ვერ უზრუნველყოფს ეკონომიკის ორგანიზაციის ისეთ ფორმას, რომელსაც, შეუძლია ადამიანის პირველადი მოთხოვნილებები მაინც დააკმაყოფილოს? ეს შემთხვევითი მოვლენა არ არის. კარგად ჩანს, რომ დღეს ცოდნაზე ჩვენს საზოგადოებაში მოთხოვნაც არ არის. ცოდნაზე მოთხოვნის ფორმირება სახელმწიფოს ექსკლუზიური ფუნქციაა. სახელმწიფო კი ამას არც ცდილობს. აქედან ლოგიკურია დასკვნა: სახელმწიფო თავისი აგებულებით, საქმიანობით, თავისი სტილით, მოღვაწეობის მანერებით ხელს უშლის ეროვნული ინტერესების შესაბამისად ქვეყნის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ განვითარებას.

ჩვენ გავიძახით ეკონომიკური დემოკრატია გვაქვსო. ზოგიერთს მიაჩნია, რომ დემოკრატია არა გვაქვს. მე თუ მკითხავთ, ყალბად გაგებული დემოკრატია ჭარბადაც კი გაგვაჩნია! სწორედ ამან დაღუპა ეროვნული ეკონომიკა. რამდენიმე მაგალითს მოვიყვან. ყალბად გაგებულმა დემოკრატიამ საქართველოს ეკონომიკის მატერიალურტექნიკური ბაზა გააჩანაგა და მოსპო. ასეთი რამ ეკონომიკის კრიზისის დროს არც ერთ ქვეყანაში არ მომხდარა. აშშში 1929-1933 წლებში რძეს, როგორც იტყვიან, მდინარეში ღვრიდნენ, მაგრამ, არავითარ შემთხვევაში ძირითადი საწარმო ფონდები არ გაუყიდიათ, არც დაუნგრევიათ, არც დაულეწიათ და, მით უმეტეს, არც მექსიკასა და კანადაში არ გაუტანიათ - საქართველომ ეკონომიკის მატერიალური საფუძვლის ხელოვნურად განადგურება საკუთარი ხელწერით დაადასტურა. შეიძლება ასეთი მაგალითიც მოვიყვანოთ სოფელთან დაკავშირებით: გლეხმა იცის, რომ ვაზი მორწყვის გარეშე (მით უმეტეს, აღმოსავლეთ საქართველოში) მოსავალს არ გაძლევს. ამ ვაზის მოსარწყავად ჩადებული მილები ამოიღო და არამიზნობრივად გამოიყენა. ერთი სიტყვით, ფაქტობრივად მოვსპეთ ის, რაც არ უნდა მოგვესპო...

ყალბად გაგებული დემოკრატიის ფონზე იგნორირებულ იქნა ეკონომიკისა და სახელმწიფოს ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი. სხვათაშორის საქართველოში ზედმეტად ანგაჟირებულმა ჯორჯ სოროსმაც გასაგებად უთხრა მსოფლიოს საზოგადოებას: თუ დღევანდელი საბაზრო ფუნდამენტალიზმის პრინციპები არ შეიცვალა, დაღუპულია ყველაფერიო... ჩვენზე კი არა, იმათზეა ლაპარაკი... ეკონომიკისა და სახელმწიფოს ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი ეკონომიკურ მეცნიერებასა და თეორიაში უმთავრესი პრობლემაა. ვინც ჰარმონიულად წყვეტს თვითრეგულირებასა და მის სახელმწიფო რეგულირებას, აღწევს ეკონომიკის დაბალანსებულ განვითარებას. ჩვენთან სახელმწიფო ეკონომიკას განვითარებაში ზღუდავს, ხან იქ ერევა, სადაც არ უნდა ჩაერიოს... სახელმწიფომ სწორად ვერ გააცნობიერა ექსტრემალურ პირობებში მისი ეკონომიკური ფუნქცია, ამიტომაც არის ის განვითარების მუხრუჭი. ყალბად გაგებულმა დემოკრატიამ უგულებელყო ეკონომიკური პროგნოზირება, სტრატეგიული დაგეგმვა... დიდი გულისტკივილით უნდა გითხრათ: საქართველო დღეს ის ქვეყანაა, სადაც სოციალურეკონომიკური განვითარების პროგნოზირების სტრატეგიული დაგეგმვის პრობლემებზე არავინ არ მუშაობს. შეიძლება 21ე საუკუნეში ტრანსფორმაციული პროცესების ხელისცეცებით წაყვანა იმდაგვარად, როგორც ეს ეროვნულ ინტერესებს შეესაბამება? საბჭოთა საქართველოს ეკონომიკა ორი თაობით ჩამორჩებოდა განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკას (ორ თაობაში დაახლოებით 50 წელი იანგარიშება). რა მოხდა შემდგომ პერიოდში? ამერიკელი ექსპერტების გათვლით, 19902006 წლებში ამერიკის ეკონომიკის ზრდამ 133 (ზოგიერთი სპეციალისტის გაანგარიშებით კი 135იც კი) პროცენტი შეადგინა. საქართველოს ეკონომიკას ზრდა, ფაქტობრივად, არ ჰქონია: იყო 100, გახდა 59,4. როდის დაეწევი, რა ხერხებით დაეწევი, როგორი მიდგომებით როგორი მექანიზმებით დაეწევი?..

რა შეიძლება გაკეთდეს? რასაც მე შემოგთავაზებთ, შესაძლოა საკამათო იყოს. იმიტომ, რომ თუ ჩვენ ამ მდგომარეობიდან გამოსვლა გვინდა, დემოკრატიის ზოგიერთი მოთხოვნის შეკვეცა მოგვიწევს. ექსტრემალურ პირობებში ვართ... ომმა, მისმა შედეგებმა, ფაქტობრივად, გადაბრუნებული ურმის ფუნქციის შესრულება დაიწყო. ეკონომიკის კრიზისიდან გამოსვლის საგანგებო პროგრამა უნდა შედგეს. ჩვენ ვაცხადებთ მზადყოფნას, თუკი ამ საგანგებო პროგრამის შექმნა სფორმირებაგანხორციელებაში მონაწილეობას შემოგვთავაზებენ. მხოლოდ საბანკო სფერო არ არის კრიზისიდან გამოყვანის მთავარი კომპონენტი. ის ერთერთი უმნიშვნელოვანესია, რომელმაც, შესაძლოა, გარკვეულ პერიოდში განსაკუთრებული როლი შეასრულოს. საგანგებო პროგრამა რამდენიმე მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს: მდგომარეობის ობიექტური ანალიზი - არა ის, რასაც თავს გვახვევენ, არამედ, ყველა სფეროს ანალიზი ცალცალკე, მერე კი - შეჯერებულად, რათა საერთო წარმოდგენა გვქონდეს პროცესზე, როგორც მთლიანობით სისტემაზე. სწორად უნდა განისაზღვროს სტრატეგიული მიზანი, ამოცანები, ეტაპები. რაც მთავარია, აუცილებელია შესაბამისი მატერიალური, სამართლებრივი, ორგანიზაციულმმართველობითი გარემოს შექმნა. ეს პროგრამა უნდა დაამტკიცოს, საუკეთესო შემთხვევაში, პარლამენტმა, რაც იმას ნიშნავს, რომ პროგრამას ექნება დირექტიული ხასიათი. რას ნიშნავს პროგრამის დირექტიული ხასიათი? პოლიტიკური ძალაუფლების ცენტრალიზაციას, ეკონომიკური რესურსების კონცენტრაციას და მიზანმიმართულ საქმიანობას. სხვანაირად პროგრამა არ განხორციელდება.

ჩემს ოპონენტებს შევახსენებ, რომ XX საუკუნის 30იან წლებში ამერიკის შეერთებული შტატების ეკონომიკამ კრიზისს თავი დააღწია კლასიკური კაპიტალიზმისთვის დამახასიათებელი მთავარი ნიშანთვისების უარყოფით. საბაზრო თვითრეგულირებაზე აგებული ეკონომიკა ძულებული გახდა ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირების მექანიზმებთან ერთად, რეალური პროგნოზებითა და პოლიტიკური და ეკონომიკური ძალაუფლების ცენტრალიზაციით, კრიზისიდან გამოსვლის უმკაცრესი, დემოკრატიის შემზღუდავი ზომები მიეღო. ჩვენ მოვალენი ვართ გამოვიყენოთ საკუთარი ძალები და თუ ეს საკმარისი არ არის, უცხოეთიდან მოვიწვიოთ შესაბამისი სპეციალისტები, რათა მოვამზადოთ კრიზისიდან გამოსვლის საგანგებო პროგრამა, რომელშიც მთავარი მიმართულებები, სტრატეგია, თუ ტაქტიკური ასპექტები წინასწარ, კონსენსუსის დონეზე იქნება შეთანხმებული. ჩვენ არჩევანის წინაშე ვდგავართ: ან ინერციით, სახელმწიფოს პასიური პოლიტიკით ეკონომიკური პროცესების განვითარება ისე, როგორც დღემდე გვქონდა, ანდა გარღვევის სტრატეგიაზე გასვლა. მე გადარჩენის ერთერთ მთავარ მიმართულებად მეორე მიმაჩნია.

პრიორიტეტების შესახებ: ვინც რომელ სფეროში მუშაობს, იმას თვლის პრიორიტეტულად. ეს დამღუპველია. უნდა დავსხდეთ, დავთვალოთ, ვიანგარიშოთ, ალტერნატივები განვიხილოთ და პრიორიტეტები ამის მიხედვით უნდა განვსაზღვროთ. თუმცა, ჩემი გაგებით, ეროვნული ეკონომიკის განვითარებას სამი უალტერნატივო პრიორიტეტი აქვს: ენერგეტიკა, სოფლის განვითარება (არა სოფლის მეურნეობის მხოლოდ, რომელიც სოფლის განვითარების ნაწილია) და განათლებამეცნიერება. აი, ყველაფერი ერთად ამის ქვეშ უნდა მოექცეს!

ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მიერ ორგანიზებულ ერთერთ შეხვედრაზე მე გამოვთქვი მოსაზრება, რომ ტურიზმს კი უნდა დავუჭიროთ მხარი, მაგრამ თუ ტურიზმის განვითარების ტემპები საქართველოში სურსათის წარმოების ტემპებზე უფრო დიდი აღმოჩნდება, საქართველოს სოფლის მეურნეობა ჩაკვდება: შემოვა იაფი პროდუქცია (ზოგიერთი იტყვის, იაფი პროდუქცია უკეთესიაო, მაგრამ მეხორბლეს რას უშვრები, ან სხვებს?). არადა, როდესაც ტურიზმი უფრო განვითარდება, ხორციც მეტი დაგვჭირდება, კვერცხიც, რძეცა და სხვა პროდუქტებიც. ამ პროდუქტების წარმოება შესაბამისად თუ ვერ უზრუნველყო საქართველომ, შემოვა გაცილებით იაფი პროდუქცია, ვიდრე იგი ქართველ გლეხს უჯდება. საქართველო მარცვალზე მოთხოვნილებას მხოლოდ 30 პროცენტით აკმაყოფილებს, მეტი არც გვექნება... ესე იგი, 70 პროცენტი შემოსატანი გვაქვს.

და ბოლოს, ერთი მეტად ფაქიზი, საკამათო საკითხი: არის თუ არა დღეს შესწავლილი და გაანალიზებული პასუხისმგებლობა საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მოქმედი სუბიექტებისა? რამდენიმე მათგანს დავასახელებ: მთავარი სუბიექტია სახელმწიფო, რომელიც სუსტია: აქ მე ვაიგივებ სახელმწიფოსა და ხელისუფლებას, იმიტომ, რომ ხელისუფლების მუშაობის დონე სახელმწიფოს სახეა. როგორიც არის ფორმირებადი სახელმწიფო, ისეთი ხელისუფლება ჰყავს მას. მე საზოგადოების როლს უარვყოფ, მაგრამ საზოგადოება ირჩევს ხელისუფლებას, რომელსაც ანდობს სახელმწიფოს მართვის ინსტრუმენტებს გარკვეულ ეტაპზე და მიაჩნია, რომ ხელისუფლება მის ნდობას აღასრულებს. პარტიები: მე პარტიების განსხვავებული პროგრამები წავიკითხე. მაგრამ არც ერთ მათგანში არ არის წარმოდგენილი ის, რაც ჩვენ გვჭირდება - სტრატეგიული ეკონომიკური ხედვა. ამიტომ ისინი გავლენას ქვეყნის სწორი მიმართულებით განვითარებაზე ვერ მოახდენენ. არასამთავრობო სტრუქტურები: ჩემზე უკეთ თქვენ მოგეხსენებათ, რასაც ეს სტრუქტურები აკეთებენ და როგორ მუშაობენ: ჯერ სუსტები არიან და ორგანიზაციულ განმტკიცებაზე უფრო ბევრს ფიქრობენ. ერთ-ერთი ობიექტია პროფკავშირები. პროფკავშირებმა კი ფუნქცია დაკარგეს. როგორია მეცნიერება, როგორც გარდაქმნების ობიექტი? შეიძლება გაგიკვირდეთ ჩემგან, მეცნიერების წარმომადგენლისგან, მაგრამ, ჩვენდა სამწუხაროდ, უნდა ვთქვა: საქართველოს მეცნიერებამ თვითიზოლაციის პირობები თვითონ მოამზადა და თავისი პასიურობით გარდაქმნების პროცესს ჩამოცილდა. ამიტომ, იგი საზოგადოების განვითარებაზე ჯეროვან გავლენას ვერ ახდენს. საერთაშორისოსაფინანსო სტრუქტურები: შოკური თერაპია ვინ მოახვია თავს საქართველოს? საერთაშორისოსაფინანსო სტრუქტურებმა. შოკური თერაპია ოთხ მთავარ ელემენტს ეყრდნობა: მასობრივი პრივატიზაცია, ლიბერალიზაცია, სუსტი სახელმწიფო, რომელიც ეკონომიკის განვითარებაში ექსტრემალურ პირობებშიც კი არ ჩაერევა და საფინანსო მექანიზმებით ეკონომიკური განვითარების წონასწორობის აღდგენა. ეს ყველაფერი ერთად არც ერთ ქვეყანაში არ განხორციელებულა, იმდაგვარად, როგორც ჩვენთან. იდეოლოგიზებული „შოკური თერაპია“ ითვალისწინებდა იმის საძირკველშივე დანგრევას, რაც არსებობდა. სხვათა შორის, ეს მოთხოვნა საქართველოს მხარემ შესანიშნავად დაიცვა...

ახლა მე საკითხს ასე ვსვამ: საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილე ამ სუბიექტებში, ინტეგრატორი ვინ უნდა იყოს? სახელმწიფო. ჩვენ გვეგონა, რომ კერძო ბიზნესი წაიყვანდა პროცესებს. დღეს კერძო სექტორი პროცესებს ვერ წაიყვანს! კერძო სექტორი სახელმწიფომ უნდა გამოიყენოს იმისათვის, რომ მან გარდაქმნებში ლოკომოტივის ფუნქცია შეასრულოს. უკვე ვხედავთ რაც მოხდა საქართველოში: ეკონომიკურ აზროვნებაში გაბატონდა პრიმიტივიზმი, პოლიტიკურ აზროვნებაში - დილეტანტიზმი. უცოდინარობამ დაღუპა საბჭოთა საქართველოს ეკონომიკა და უცოდინარობამ დაანგრია ქართული ეკონომიკის მატერიალური, სამეცნიერო, საწარმოო და საკადრო პოტენციალი. ორგანიზაციულმმართველობით სფეროს რატომღაც ყურადღებას არ ვაქცევთ. ეკონომიკის სამინისტროს ფუნქციები გარკვეული არ არის. მას, ტრადიციულად, ექსკლუზიური ფუნქცია აქვს: ეს არის პროგნოზირება, სტრატეგიული დაგეგმვა, კოორდინაცია და, გნებავთ, ინტეგრატორის ფუნქციაც კი. უნდა გვქონდეს პროგნოზირებისა და სტრატეგიული დაგეგმვის დეპარტამენტი, რომელიც ამ პრობლემებზე იმუშავებს. რატომ არის იგი იაპონიაში, საფრანგეთში, ჰოლანდიაში? განა აშშს პროგნოზირების რამდენიმეცენტრიანი ინსტიტუტი არა აქვს? ვაზუსტებ: კრიზისიდან გამოსვლის პროგრამა უნდა შედგეს, მასში მონაწილეობა უნდა მიიღოს ყველამ, ვინც საჭიროა. პროგრამა უნდა განიხილოს და დაამტკიცოს პარლამენტმა. იგი ჩვენი ხალხის საყოველთაო მობილიზაციის მასტიმულირებელი ფაქტორი უნდა გახდეს.

სოსო ცისკარიშვილი: - სულ ახლახან ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელ ექსპერტთა კლუბი. ეს არ არის კაპრიზი, ეს არის ექსპერტული შესაძლებლობების ერთგვარი გაერთიანების მოთხოვნილება. „ძალა ერთობაშია“ რომ გვიწერია გერბზე, ეს ეხება არა მარტო კრიმინალურ სამყაროს, არამედ, ისეთ ადამიანებსაც, რომლებიც ამ მაგიდასთან სხედან ახლა. საჯარო განხილვის ფორმატში სხვადასხვა თემას შევთავაზებთ საზოგადოებას. მოვიწვევთ დიპლომატიური კორპუსისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს. ეს მართალი სიტყვა იქ ბევრად დიდი ეფექტის მომტანი იქნება. საჯარო განხილვას დაესწრება ჩვეულებრივი საზოგადოება, რიგითი ობივატელი, რომლისთვისაც საკუთარი მაგალითი არის უტყუარი მაჩვენებელი იმისა, რა ხდება ეკონომიკაში, საბანკო სექტორში, რა იყო ომამდე და რა იქნება ომის შემდეგ... პრაქტიკულად, გავიზიარე ყველაფერი, რაც აქ ითქვა - სკეპტიციზმით დაწყებული და სახელმწიფოებრივი ხედვით დამთავრებული.

გია ხუხაშვილი: - ამ ხელისუფლებამ ეს საქმე მახინჯად, მაგრამ მაინც გააკეთა. ისინი ამ მოდელით მოქმედებდნენ დღემდე და ზუსტად ამან დაანგრია ეს ქვეყანა. ლიბერალიზმზე საუბრობენ, რეალურად კი ლიბერალურად არ იქცევიან. ხელისუფლება დღეს სახელმწიფოში ეკონომიკის დირექტორია. ამ ყველაფერს, რაც ჩვენთან არის, ნომენკლატურულ კაპიტალიზმს დავარქმევდი. ეს არ არის სოციალიზმი, ანუ ახდენს სახელმწიფო ქონების გადაქაჩვას ნომენკლატურის ჯიბეებში. ეს სწორედ ნომენკლატურული კაპიტალიზმია, როცა ერთი კაბინეტიდან იმართება მთელი ეკონომიკა. ამის უკან კი დგას არა სტრატეგიული გეგმები, არამედ, უბრალოდ, ადამიანური, მერკანტილური, კორუფციული ინტერესები. თუმცა, ეს მოდელი უკვე არსებობს და ამ მოდელმა ქვეყანას კარგი ვერაფერი მოუტანა.

ვახტანგ ალანია: - უხვადაა პრობლემები სატრანსპორტო სფეროშიც, როგორც, საერთოდ, ეკონომიკაში. არ არსებობს არანაირი კანონმდებლობა, რომელიც ამ სფეროს დაარეგულირებდა - ამდენად გასაკვირიც კია, საერთოდ როგორ ვმუშაობთ! საომარ სიტუაციაში ბუნებრივია სატრანსპორტო გადაზიდვები შეჩერდა. ეს ძალიან მძიმე პერიოდი იყო. ტვირთი მაინც მოდიოდა, დაგროვდა კონსტანცაში, სტამბულში, ხოფაში, ასევე საბერძნეთში... მერე კი ერთბაშად შემოვიდა. წარმოიდგინეთ, რა ხდებოდა ნავსადგურში! ახლა რომ გისმენთ, მართალი გითხრათ, შიშის გრძნობა მეუფლება. საბანკო სისტემა მართლაც სავალალო მდგომარეობაშია, პრაქტიკულად, მე კრედიტს ვერ ვიღებ. არადა, 23 დიდი პროექტი მაქვს დაგეგმილი და ვხედავ, რომ დღევანდელი რეალობის გათვალისწინებით ამას ვერ გავაკეთებ. აქედან გამომდინარე, განვითარება შეჩერდა. ამერიკიდან 67 მანქანის ჩამოყვანასაც ვაპირებდით. ეს ნახევარმილიონიანი პროექტიც შევაჩერეთ. როდის დავიწყებთ მათზე მუშაობას, ჯერჯერობით ვერ გეტყვით. ხელისშემშლელ ფაქტორებს შორის უმთავრესი ბანკია, მეორე კი - რისკი! თანხა არის, მაგრამ გვეშინია საქართველოში ამ სფეროში კაპიტალის დაბანდება. ძალიან დიდი რისკია! ისე გამოდის, რომ ჩვენ, უმთავრესად, სომხეთს ვემსახურებით. ამის მიზეზი კი ის გახლავთ, რომ საქართველოში დავანგრიეთ ქარხნები, გავიტანეთ მილები, დაზგები, ყველაფერი დავჭერით და გავზიდეთ. სომხეთშიც კი იყო პრობლემები, მაგრამ ნაკლებად. დღეს ეს ქვეყანა ჩვენზე გაცილებით უკეთ მუშაობს, ექსპორტიც გაცილებით უფრო დიდი მოცულობის გააჩნია. 1015ჯერ მეტიც კი... ამიტომ მოხდა, რომ ჩვენი ტვირთების მოცულობის 80 პროცენტი სომხეთზეა გათვლილი. არადა, საქართველოს სატრანსპორტო სისტემა ამიერკავკასიაში ყველაზე განვითარებულია. სომხეთს 500 ერთეული ავტომობილი ჰყავს, საქართველოს კი დაახლოებით 5 ათასი.

მართალია, წლიური მოცულობა ჩვენთან ჯერ არ შემცირებულა, მაგრამ, ვიცი, რომ თვენახევარში, ან ორ თვეში შემცირდება: ამერიკიდან წამოსული ტვირთი ფოთში ორ თვეში ჩამოდის. ომის შედეგებსაც ამ დროისთვის ვიგრძნობთ - ასეთია ჩვენი საქმის სპეციფიკა... ისე, თუ ბიზნესს ხელშეწყობა არ ექნება, ქვეყანა უმძიმეს რეალობაში აღმოჩნდება.

იური პაპასქუა: - ჩვენ ადრე ვწერდით, რომ მსოფლიოს სასურსათო კრიზისი ემუქრება. აღნიშნული რეალობა გვაიძულებს ქვეყანამ გაატაროს მოქნილი აგრარული პოლიტიკა - მაქსიმალურად გამოიყენოს ის ბუნებრივი და ადამიანური რესურსები, რომელიც შეგვაძლებინებს შევარბილოთ კრიზისის დამანგრეველი შედეგები. სხვათა შორის, აგვისტოს მოვლენებმა კიდევ უფრო დაამძიმა ვითარება. ეს მაშინ, როცა მთავრობას საერთოდ არა აქვს ჩამოყალიბებული საქართველოს აგრარული განვითარების პროგრამა, არ არსებობს დარგის განვითარების სახელმწიფოებრივი პოლიტიკა. არადა, აგრარული სექტორის განვითარება უნდა ეფუძნებოდეს როგორც ტრადიციული დარგების აღორძინებას, ასევე, ინოვაციური ტექნოლოგიების დანერგვას, რისი რესურსებიც საქართველოს გააჩნია. როგორია თქვენი კომენტარი? დღეს ჩვენ გვესწრებიან ადამიანები, რომლებიც დაინტერესებული არიან აგრარულ სექტორში ინოვაციური ტექნოლოგიების დანერგვით. სურვილი დიდია, მაგრამ, სათანადო მხარდაჭერის გარეშე მისი განხორციელება ძნელია. მაინც რა ტექნოლოგიებზეა საუბარი, რომელიც აგრარულ სექტორს ფეხზე დააყენებს?

ჯემალ ბადაგაძე: - საკითხი ეხება ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციის წარმოებას. ამ მიმართულებითაც ჩვენში კატასტროფული მდგომარეობაა. საქართველოს ნიადაგების მუზეუმს უწოდებენ, მაგრამ ჩვენი ნიადაგები, ბოლო შემოწმებების მიხედვით, არცერთ რეგიონში არ შეესაბამება იმ შემადგენლობას, რაც მცენარის ნორმალური ზრდისთვისაა აუცილებელი. 32 ქვეყანას შორის ბოლოდან მე-2 მე-3 ადგილზე ვართ ძირითადი პროდუქციის საჰექტარო მოსავლიანობით, საშველი კი არსაიდან არ ჩანს. საერთოდ, სოფლის მეურნეობის განვითარების კონცეფციაში ორი ძირითადი პრობლემაა - ეს არის ქიმიური, ტრადიციული და ორგანული სასუქები. ის ქიმიური სასუქი, რაც საქართველოს მეურნეობას სჭირდება (100-115 ათასი ტონა), ძალიან ძვირია. ფერმერისთვის მისი შესყიდვა შეუძლებელია. ფული რომც იშოვოს, ვერ შეძლებს სასუქის გამოყენებას, რადგან უპირველესად მას ნიადაგის ნაყოფიერების ანალიზის გაკეთება სჭირდება, რაც გარკვეულ დანახარჯებს უკავშირდება. ამასთან, სასუქს შეტანა და დასაწყობება უნდა, ყველაფერი ერთად კი უზარმაზარ სახსრებს საჭიროებს და, დღევანდელი რეალობიდან გამომდინარე, ამას ვერცერთი ფერმერი ვერ მოახერებს. არის კიდევ ერთი ფაქტორი. თუ დაბალანსებული ქიმიური სასუქი არ იშოვე და ნიადაგს არ მიეცი, მოსავლის მინიმუმს მიიღებ. დღევანდელი რეალობა ადასტურებს, რომ მხოლოდ ქიმია სოფლის მეურნეობას არ უშველის. არც პერსპექტივაში ჩანს რაიმე საიმედო. მეორე ტრადიციული სასუქია - ნაკელი. ჩვენში არსებულ ფართობებს დაახლოებით 2025 მილიონი ტონა ასეთი სასუქი სჭირდება. ფაქტობრივად არსებული საქონლის რაოდენობის მიხედვით დღეს გამოდის 5 მილიონი ტონა. რაშია გამოსავალი? არსებობს ძალიან მარტივი ტექნოლოგია, რომელიც ჩვენი მოგონილი არ არის - ეს არის ვერმიკულტივირების მეთოდი. მდგომარეობა რამდენადაც კატასტროფულია, იმდენად მარტივია ეს ტექნოლოგია, რომელსაც, ჩვენდა სამწუხაროდ, ვერ ვიყენებთ. ვერმიკულტივირება არის მეთოდი, რომლის მიხედვითაც, იქვე, სადაც ნარჩენი წარმოიშობა (ანუ ფერმერის კარმიდამოზე), იღებ ეკოლოგიურად სუფთა სასუქს, რომელსაც ალტერნატივა არ აქვს მსოფლიოში. ეს არის ჭიაყელების გადამუშავება. ამერიკელებმა 50იან წლებში ამ მიზნებისთვის შექმნეს „კალიფორნიული ჭიაყელა“, რომელიც მოგვიანებით ევროპაში გავრცელდა კონტრაბანდული წესით და დღეს მისი მოპოვების პრობლემა არ არის. მე თვითონ შემოვიყვანე უკრაინიდან ამერიკული ჯიშის ჭიაყელები და შესანიშნავი შედეგი მაქვს, მსოფლიო ბანკმა დააფინანსა ეს პროექტი. ეს მეთოდი ძალიან მარტივად წყვეტს სასუქის პრობლემას, რაც დღევანდელი სოფლის მეურნეობის ძირითადი პრობლემაა.

კიდევ ერთი საკითხია არატრადიციული კულტურების წარმოება. მაგალითად, თეთრიწყაროს რაიონში სახნავი ფართობები ბევრად აღემატება საქონლის რაოდენობას, ამიტომ, იქ ნაკელი არ ჰყოფნით, დუშეთში კი პირიქითაა. ამიტომ შევისწავლეთ რა ეს პრობლემა, შევთავაზეთ დიდი ბიომასის კულტურების წარმოების მეთოდი. ავარჩიეთ ორი კულტურა, ეს არის ტოპინანტური, ანუ მიწავაშლასა და მზესუმზირის ნაჯვარი, მეორე არის რუმექსი. ტოპინანტური ჰექტარზე 100-150 ტონა ბოლქვს და 150 ტონა მწვანე მასას იძლევა. მეორე, რუმექსი - 300 ტონა მოდის ჰქტარზე, მაშინ, როცა იონჯას ჰექტარზე მხოლოდ 15 ტონამდე ვღებულობთ, თანაც, რუმექსი შედეგიანობით 3ჯერ სჯობს იონჯას. რუმექსს ერთხელ რომ დათესავ, 10 წლის განმავლობაში აღარაფერი უნდა, ამ ხნის განმავლობაში თავისით ამოდის. უკრაინელები გვეხვეწებიან, შემოვიტანთ საქართველოში ჭიაყელას, ჩვენი ტექნოლოგიით შემოვალთო, ასეთივე შემოთავაზებებია შუა აზიიდან რუმექსთან დაკავშირებით. მოსკოვში ტოპინანტური კულტურის შემოტანით არიან დაინტერესებულნი. მე-17 საუკუნეში, თურმე, რუსეთის პატრიარქმა ტოპინანტური კულტურა აკურთხა როგორც ერის გადამრჩენი კულტურა, იმიტომ, რომ მისგან დამატებით სპირტის, შაქრის და უამრავი წამლის წარმოება შეიძლება.

სამწუხარო ის არის, რომ საქართველოს ვერცერთი მთავრობა ვერ დავაინტერესეთ ამ საკითხით, სოფლის მეურნეობის სამინისტროში ვერ გაიკვლიეს ამ პროექტებმა გზა, არადა, მზად ვართ, ნებისმიერ აუდიტორიას, ნებისმიერ ექსპერტებს წარვუდგინოთ ჩვენი წინადადებები და ავუხსნათ, რომ პრობლემა ურთულესია, მისი გადაჭრის გზა კი უმარტივესი.

ლევან ტაბიძე: - მე ინოვაციური ტექნოლოგიების დანერგვით ვარ დაინტერესებული. 32 წელია ვცხოვრობ რუსეთში, კერძოდ, ქალაქ ტულაში. მოგეხსენებათ, ეს მარტო იარაღის სამჭედლო არ არის, ეს არის რუსეთის ერთერთი მსხვილი საკონსტრუქტორო ბიურო, სადაც მთელი ყოფილი საბჭოთა კავშირის „ნათელი გონი“ ა თავმოყრილი. ბოლო წლებში გახლდით რუსეთის სა პატენტო ბიუროს აკრედიტებული ექსპერტი. ამ ხნის განმავლობაში ჩემს ხელში გავიდა არა მხოლოდ რუს სპეციალისტთა, არამედ უცხოელ ექსპერტთა მიერ წარმოდგენილი 1000მდე საპატენტო ტექნოლოგია, თუ ახალი გამოგონება. ყოველთვის ვფიქრობდი, შეიძლება ისეთ რამეს მოვკიდო ხელი, საკუთარ თავსაც და ერსაც რომ გამოადგესმეთქი. ამ დროს საქართველოში მოხდა რევოლუცია და როგორც ყველა რუსეთში მყოფი ქართველი, მეც როგორც იქნა გადავწყვიტე ჩამოსვლა და მინდოდა ჩამომეტანა ისეთი რამ, რაც სასარგებლო და მომგებიანი იქნებოდა ქვეყნისთვის. არსებობს ასეთი ქართული ანდაზა - „უძაღლო ქვეყანაში კატებს აყეფებენო”, სამწუხაროდ, სწორედ ასეთი მდგომარეობა დამხვდა აქ. მაგალითად, სოფლის მეურნეობის სამინისტროში, როდესაც პრეზიდენტის რეზოლუციადადებული წერილი მივიდა, განიხილეთო, მინისტრმა არ განიხილა, თავის პირველ მოადგილეს დააწერა, პირველმა მოადგილემ - მოადგილეს, მოადგილემ - სამმართველოს უფროსს, სამმართველოს უფროსმა - თავის თანაშემწეს. ბოლოს ხელში შემრჩა ახალგაზრდა გოგონა, რომელიც „ინულინს“ „ინსულინისგან“ ვეღარ არჩევს.

მოკლედ, რუსეთიდან ორი პროექტით ჩამოვედი. ერთი გლობალური ეკოლოგიური პრობლემის გადაჭრას ეხება - თუ ამ პრობლემის გადაჭრას დაიწყებს რომელიმე ქვეყანა, ის ფაქტობრივად ხდება ლიდერი, რადგან ამ პრობლემის გადაჭრა საშუალებას იძლევა მივიღოთ მსოფლიო ბირჟების საქონელი. მაგალითად, ავიღოთ საბურავების გადამუშავება. ეს ყველასთვის ცნობილია, მაგრამ არსებობს რუსი მეცნიერის მიერ დამუშავებული ახალი ტექნოლოგია, რომლის მიხედვითაც, ხდება საბურავის 100%25იანი გადამუშავება, ეკოლოგიურად აბსოლუტურად სუფთა, აბსოლუტურად უნარჩენოა, გადამუშავების შედეგად კი მიიღება ისეთი ნივთიერებები, როგორებიცაა: ბენზინის მსუბუქი ფრაქცია ტოლუოლი, მასში არ არის არც გოგირდი და არც ტყვია; მეორეა მაზუთი, რომელშიც გოგირდი არ არის, მესამე - ფოლადის ჯართი, მეოთხე და უმთავრესი - ტექნიკური ნახშირბადი, რომლის გამდიდრების შემდეგაც ვღებულობთ 99,9%25 სისუფთავის მქონე ტექნიკურ ნახშირბადს, აღნიშნული პროდუქტის ერთი ტონის ფასი დღეს მსოფლიო ბაზარზე 180 ათასი დოლარიდან ნახევარ მილიონ დოლარამდე მერყეობს. ერთი პატარა მინიქარხნიდან ერთი თვის მანძილზე მიიღება 2000 ტონა ასეთი პროდუქცია. მთელი ბიზნესპროექტი ჩემი უშუალო ხელმძღვანელობით დამუშავდა. ერთ პატარა ქარხანას მოაქვს იმდენი მოგება, რამდენიც დღეს საქართველოს ბიუჯეტია. ასეთი ქარხნების ქსელის გაკეთება შეიძლება მთელი საქართველოს მასშტაბით, განსაკუთრებით შავი ზღვის სანაპიროზე. მთელი ევროპა და განვითარებული ქვეყნები ამ საბურავებს თავად მოგვიტანენ თავისივე ტრანსპორტით და ფულსაც გადაგვიხდიან. ეს ყველაფერი სამ წელიწადში შეიძლება გაკეთდეს. პირველ წელიწადს ერთი ქარხანა აიგება, რომლის სუფთა მოგებაც წელიწადში 120 მილიონი ევროა, შემდეგი ეტაპი, ახალი ქარხნის აგება ჯდება 3,5 მილიონი ევრო, ანუ ერთი წლის მოგებით 40 ასეთი ქარხნის გაკეთება შეიძლება. დასამუშავებელი მასალის მოწოდების პრობლემა არანაირად არ შეიქმნება, რადგან მთელ ევროპაში, ევროკავშირის მონაცემებით, 2 მილიონი ტონა საბურავი გროვდება წელიწადში.

ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა, რატომ არავინ დაინტერესდა ასეთი მომგებიანი და პერსპექტიული პროექტით აქამდე? გიპასუხებთ. ეს პროექტი ბატონ დავით იაკობაშვილს რომ მისცეთ, რომელიც № 1 ქართველი მილიარდერია რუსეთში, მისი ძირითადი ბიზნესი რძე და რძის პროდუქტებია და მას ეს არ სჭირდება. თუ ავიღებთ ევროპასა და მთელ მსოფლიოს, აქ უკვე ადამიანური ბუნება იწევს წინ. ყველა ადამიანი ყველაფერ ახალს საკმაოდ სკეპტიკურად ეკიდება. ის სახელმწიფოები, რომლებიც სიახლეებს სკეპტიკურად არ ეკიდებიან, არიან კიდეც წინ ტექნოლოგიებში. მე ბევრთან მქონდა საუბარი და ყველა ერთსა და იმავე კითხვას სვამს - კი მაგრამ, თუ ასეთი კარგი ტექნოლოგიაა, რატომ აქამდე არ დაინერგა? ვპასუხობ - იმიტომ, რომ ყველა მაგ შეკითხვას სვამს!

საქართველოში გადასამუშავებელი პროდუქციის ერთი წლის მარაგია, ამაში მარტო საბურავები არ შედის, აქ არის ცელოფნის პარკები, პოლიეთილენის ბოთლები და სხვა მსგავსი მასალები. ერთი ქარხნის პირველი გადამუშავება არის 36 ათასი ტონა. ქარხანა განთავსებულია ღია ცის ქვეშ და სჭირდება ჰექტარნახევარი ფართობი. ტექნოლოგია ექსკლუზიურია. ამ ბიზნესპროექტის დაფინანსება, საქართველოს რეალობიდან გამომდინარე, 8 მილიონ ევროს თუ გადააცილებს, რუსეთის ფასებით 12 მილიონ ევრომდეა მისი ღირებულება. ქარხანა გამოუშვებს მსოფლიო ბირჟის საქონელს, არსებობს ლონდონის, დუბაის, ნიუიორკის ბირჟები, რომლებზეც სპეციალური ბიულეტენების მეშვეობით ყოველ ორშაბათს იმართება გაყიდვები. ასე რომ, გამოშვებული პროდუქციის რეალიზაციის პრობლემა პრაქტიკულად არ არსებობს. ძირითადი პროდუქტი ამ ქარხნისა, როგორც აღვნიშნეთ, ტექნიკური ნახშირბადი, მომავალი ცივილიზაციის განვითარების პერსპექტივა კი ნანოტექნოლოგიებია. ამ ნახშირბადიდან დაინტერესებული ორგანიზაციები (ასეთები კი უკვე არსებობენ) მიიღებენ ნანონახშირბადს.

რაც შეეხება წარმოების ტექნიკურ ხაზს, მისი ძირითადი დეტალი არის დასაქუცმაცებელი მანქანა, რომელსაც გერმანია და საფრანგეთი უშვებენ და მილიონნახევარი ევრო ღირს. დანარჩენს ყველაფერს უშვებს უკრაინა, ეს არის ნავთობპროდუქტების გადამამუშავებელი მინიქარხანა. თუ სადმე არსებობს საქართველოში ასეთი ქარხანა, მაგალითად, ბათუმის ბენზინის გადამამუშავებელი ქარხანა, შეიძლება იქიდან ნაწილები ავიღოთ და ასეთ შემთხვევაში პროექტი 8ის ნაცვლად შეიძლება 4 მილიონი ევროც დაგვიჯდეს. ამ პროექტით არა მხოლოდ კერძო ინვესტორი, სახელმწიფოც შეიძლება დაინტერესდეს. მე ამასთან დაკავშირებით პირადი წერილით მივმართე ბატონ პრეზიდენტს, პრემიერსა და პარლამენტის თავმჯდომარეს, სადაც ვწერ, რომ უკვე მოველაპარაკე იმ ადამიანს, ვინც დაამუშავა აღნიშნული ტექნოლოგია და მისი დანერგვის ექსკლუზიური უფლება მთელ მსოფლიოში მე, ლევან ტაბიძეს, მექნება. წამოვიღე საქართველოში, მაგრამ ვშიშობ, აქედან რამე გამოვიდეს! მე ეს ექსკლუზიური უფლება ამ წლის 31 დეკემბრამდე მაქვს და 100 პროცენტით ვარ დარწმუნებული იმაში, რომ 1 იანვრის შემდეგ ამ უფლებას სხვა მიიღებს, რომელიც ამ საწარმოებს ააშენებს.

ჩემი მეორე პროექტი აგრარულ სექტორსა და სასურსათო უზრუნველყოფის პრობლემებს ეხება. არის ერთი ასეთი პიროვნება, პროფესორი გოლუბოვი, რომელიც ვერონას უნივერსიტეტში კითხულობს ლექციებს, პარალელურად კი მისი მეთვალყურეობის ქვეშ იტალიაში შენდება ევროპაში უდიდესი ქარხანა ტოპინანტების წარმოების ხაზით, რომელმაც ყოველგვარი მოკიბვის გარეშე მითხრა: თქვენი, ქართველების, ვერაფერი გავიგე. ნავთობი თქვენ არა გაქვთ, ხეტყე და გაზი, ერთი ხილი გაქვთ და ამით შეგიძლიათ მილიარდერი სახელმწიფო გახდეთ და არაფერს აკეთებთო. გამომიგზავნა ტექნოლოგია, რა შეიძლება მივიღოთ ხილის, ბოსტნეულისა და ბაღჩეულის გადამუშავებით. წვენებს რომ ვიღებთ, ის თურმე შეიძლება საერთოდ გადავღვარო, მთავარი თურმე ყოფილა ჩენჩო. ამ ნარჩენიდან ღებულობენ მსოფლიო ბირჟების საქონელს - ინულინს, რომელიც ხელოვნური სისხლის ერთერთი კომპონენტია, მეორეა პეპტინი და მესამე - ფრუქტოზაგლუკოზის სიროფი. გარდა ამისა, ხილის გადამუშავებაზე მიიღება „კომბიკორმა“ და მრავალი სხვა სასარგებლო რამ. მე უკვე მოგიყევით, რა დაემართა ამ პროექტს სოფლის მეურნეობის სამინისტროში, სადაც „ინულინი“ და „ინსულინი“ ვერ გაარჩიეს ერთმანეთისგან. ამ პროექტის თანახმად, საქართველოს პირობებში, ერთ კილოგრამ ნებისმიერ ხილში გლეხს შეგვიძლია გადავუხადოთ ერთი დოლარიდან ზევით. ჩათვალეთ, რომ სოციალური პრობლემა სოფელში პრაქტიკულად გადაწყვეტილია. გლეხს 78 ტონა შემოსავლიანი ხილის ბაღი აქვს, ან კაცმა რომ 10 ტონა ყურძენი ჩააბარა, მას 15 ათასი ლარი რომ მისცე სეზონზე, ის შვილსაც ნორმალურად გაზრდის, საკუთარი მეურნეობაც ექნება და ყველა პრობლემას თავად გადაჭრის. მე არ ვარ სოფლის მეურნეობის სპეციალისტი, ან ეკონომისტი, მოდით, იანგარიშეთ და მიხვდებით, რამხელა პროგრესი იქნება ქვეყანაში სოციალური პრობლემების მოგვარების კუთხით. რაც მთავარია, ამ პროექტებში რისკები ფაქტობრივად არ არსებობს!

ჯემალ ბადაგაძე: - მენტალობაშიცაა საქმე. მაგალითად, ჩინეთში ერთმა კაცმა გადაწყვიტა სამკურნალო ჭიანჭველების მოშენება. გამოვიდა ტელევიზიიით და ხალხს მიმართა, მომიტანეთ ათასათასი დოლარი და ერთი წლის შემდეგ გექნებათ 20002000 დოლარიო. ამ საქმისთვის 100 ათასი დოლარი რომ სჭირდებოდა, 2 მილიონი შეკრიბა, არადა, 100 ათასი სჭირდებოდა წელიწადში, ამ თანხის შესაბამისი ჭიანჭველებიც მოაშენა და გაყიდა, მაგრამ რაკიღა თავიდან შეგროვილი ზედმეტი ფულის წარმოებაში ჩაშვება ერთ წელიწადში ვერ მოასწრო და არც უკან დაუბრუნა ხალხს ეს ფული, ცხადია, ყველამ ვერ მიიღო მისგან დაპირებული 22 ათასი დოლარი, რის გამოც დაიჭირეს და თაღლითობისთვის დახვრიტეს.

ლევან ტაბიძე: - მე ორი ტექნოლოგია ჩამოვიტანე. არსებობს კიდევ უამრავი ინოვაციური ტექნოლოგია (უფრო ძვირადღირებულები), რომლებზეც მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გაიცა პატენტები და წარმატებით მუშაობს. საქართველო შეიძლება გახდეს დენის მომმარაგებელი მსოფლიოსთვის - ეს ნანოტექნოლოგიებითაა შესაძლებელი. რაც შორეული პერსპექტივა სულაც არ არის. რუსეთში, მაგალითად, ჩუბაისს უკვე გამოუყვეს 30 მილიარდი და ასეთი ელექტროსადგურის მშენებლობა მოსკოვის გარეუბანში უკვე დაიწყეს.

იაკობ მესხია: - მსოფლიოში ახალი მიმართულება ჩამოყალიბდა ე.წ. აგფლაცია. ვიცით რა არის ინფლაცია, ფასების ზრდა და ფულის მსყიდველობითი უნარის გაუფასურება. აგფლაცია სასოფლოსამეურნეო პროდუქციაზე ფასების უფრო წინმსწრები ზრდაა, ვიდრე ყველა დანარჩენ არასასურსათო საქონელზე. ეს მთელ მსოფლიოში დაფიქსირდა, ამის გამომწვევი უამრავი მიზეზი არსებობს - ფასების ზრდა ენერგომატარებლებზე, რკინაზე, ბიორესურსების აქტიური გამოყენება და სხვა. ამერიკამ უკვე 118 ქარხანა ააშენა, საიდანაც ბიოსაწვავს იღებს. ამერიკას თავი გავანებოთ, ისეთმა განუვითარებელმა ქვეყნებმა, როგორებიცაა: ბრაზილია და მექსიკა, 100 ათასობით ჰექტარზე გააშენეს სოფლის მეურნეობის ის კულტურა, საიდანაც ბიოსაწვავი მიიღება. ამაში გაერო და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებიც ჩაებნენ, რომლებიც მსოფლიოს აფრთხილებენ, რომ უახლოეს მომავალში მთელ მსოფლიოში ნომერ პირველი პრობლემა იქნება საზოგადოების სურსათით უზრუნველყოფა. ამიტომ, ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკის ერთერთი ქვაკუთხედი და ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს საკუთარი შიდა რესურსებით მოსახლეობის დაკმაყოფილება და არა იმ პესტიციდებით სავსე რესურსებით, რომლებიც ჩვენ თურქეთიდან და სხვა ქვეყნებიდან შემოგვაქვს.

მეორე, რაზეც თქვენი ყურადღება მინდოდა შემეჩერებინა, გახლავთ ის, რომ არც ისე მარტივადაა მდგომარეობა მსოფლიო გლობალურ დონეზე ეკონომიკურ კრიზისთან დაკავშირებით. არსებული ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ ასეთი დასკვნა შემიძლია გავაკეთო: ალბათ არც ისე შორეულ მომავალში, მსოფლიოში ეკონომიკური წესრიგი კარდინალურად შეიცვლება, მათ შორის ფინანსური წესრიგიც. არ არის გამორიცხული, ამან გამოიწვიოს პოლიტიკური წესრიგის ცვლილებაც მთელ მსოფლიოში, რისი პირველი ნიშნები უკვე გვაქვს. აშშს, როგორც მსოფლიო მბრძანებლის წინააღმდეგ, უკვე გაჩნდა კონცეფციები. მე ძალიან შემაშფოთა ჩინეთში ცოტა ხნის წინათ დასრულებულმა ჩინეთის კომუნისტური პარტიის პლენუმმა, რომელზეც დახურული საკითხები იხილებოდა. რაღაც წყაროებით მაინც გამოჟონა იქიდან ინფორმაციამ. ჩინეთი უკვე აშკარად ცდილობს ეკონომიკურად დაუპირისპირდეს აშშს. ამას წინ უძღვოდა ერთი მოვლენა - ორიოდე კვირის წინათ ჩინეთისა და აშშს სამხედრო ურთიერთობა შეწყდა. ამის მიზეზი გახდა ის, რომ ამერიკამ ტაივანს მიაწოდა იარაღი, რაც ჩინეთმა მისი ერთიანობისა და დამოუკიდებლობის ხელყოფად აღიქვა და ამით დაიწყო ამ ორი ქვეყნის დაპირისპირება. აღნიშნულ პლენუმზე მიიღეს დადგენილება, რომლის მიხედვითაც, ჩინეთის ოქროს სავალუტო რეზერვები, რომელიც დღეისთვის ტრილიონ 800 მილიარდი დოლარია, ამოიღონ და გაუშვან მიმოქცევაში. თუ ამხელა ფული მსოფლიო ბაზარზე გავა, წარმოიდგინეთ, რა მოუვა დოლარს და მისი, როგორც მსოფლიო ფულის ფუნქცია, როგორ შეირყევა. თქვენ ხედავთ, რომ ევროპა ცდილობს ევრო აქციოს საერთო რეგიონალურ ფულად, აზიაც ფიქრობს თავის რეგიონალურ ფულზე, არავისთვის დასამალი არც ის არის, რომ აფრიკის ძლიერი სახელმწიფოებიც თავიანთ რეგიონალურ ფულზე ფიქრობენ. ისე მიდის მსოფლიო ეკონომიკური და ფინანსური პოლიტიკა, რომ დოლარის, როგორც მსოფლიოში მბრძანებლური ვალუტის, პოზიციები ირყევა, მაგრამ რა შედეგს მისცემს ეს მოვლენები მსოფლიოს, ნეგატიურს, თუ პოზიტიურს, ეს ჯერ არავინ იცის. ჩემი ვარაუდით, ვფიქრობ, თუ ეს ყველაფერი გააზრებულად არ მოხდა და კონსენსუსი არ დამყარდა ქვეყნებს შორის, დოლარის შერყევამ შეიძლება მთელი პლანეტის ფინანსები ააფეთქოს.

მე არ მაქვს ჩვენი დღევანდელი შეხვედრის შეჯამების პრეტენზია, მაგრამ ჩემს მოსაზრებებს მოგახსენებთ იმასთან დაკავშირებით, თუ რა სარგებელი შეიძლება მოიტანოს დღევანდელმა დისკუსიამ და რა წინადადებები შეიძლება შევთავაზოთ ხელისუფლებასა და საზოგადოებას.

ჩვენი ერთერთი წინადადება ის უნდა იყოს, რომ ხელისუფლებამ გამჭვირვალე გახადოს ქვეყანაში მიმდინარე ეკონომიკური პროცესები, მოახდინოს ფაქტობრივი, რეალური ციფრების ანალიზი, არ დაუმალოს საზოგადოებას, თუ რა სიღრმეზეა ეკონომიკური კრიზისი საქართველოში და გამომდინარე აქედან, კეთილი ინებოს და აუწყოს მოსახლეობას ქვეყანაში არსებულ მდგომარეობაზე. ფორმალურად ეს შეიძლება მოხდეს შემდეგნაირად: მთავრობამ თავისი მოხსენება ქვეყანაში შექმნილი სოციალურეკონომიკური და ფინანსური კრიზისის მდგომარეობაზე გამოიტანოს საქართველოს პარლამენტის სხდომაზე, გახადოს ეს საჯარო დისკუსიისა და მსჯელობის საგანი და პარლამენტმა მიიღოს შესაბამისი დადგენილება. ამავე დროს, მიზანშეწონილად მიმაჩნია, რომ შეიქმნას ძლიერი ჯგუფი (არა მხოლოდ პოლიტიკოსებისა და ვიღაცისთვის გუნდრუკის მკმეველი ანგაჟირებული ადამიანების შემადგენლობით), რომელიც შეისწავლის ქვეყანაში შექმნილ მდგომარეობას და დადებს კონკრეტულ პროგრამას, თუ რა უნდა გააკეთოს ხელისუფლებამ ამ კრიზისის დასაძლევად.

ერთსაც დავამატებ. მსოფლიოს ყველა კრიზისმა დაადასტურა, რომ ბაზარი კრიზისის დამძლევი არ არის. კრიზისიდან გამოსვლის საშუალებას ყველა ქვეყანაში პოულობს მხოლოდ სახელმწიფო. როცა ლიბერალიზაცია ზენორმატიულია, როცა ყველა შეზღუდვა მოხსნილია, ბაზარი უკვე წონასწორობას კარგავს. რაც ახლა მოხდა მთელ მსოფლიოში, ამაში ამერიკაა დამნაშავე და ერთადერთი, რუსეთს რაშიც ვეთანხმები, სწორედ ეს შეფასებაა.

ფაქტია, რომ საქართველოს მთავრობამ უკვე 15 წელიწადია ვერ ისწავლა ბიუჯეტის შედგენა, ერთ უნიჭოს მეორე ცვლის, მეორეს მესამე და ასე დაუსრულებლად, ვერაფრით მოხერხდა, რომ ფინანსთა სამინისტროში დაჯდეს კაცი, რომელიც გაიაზრებს, როგორ დახარჯოს ბიუჯეტის სახსრები ეფექტურად, სახელმწიფოებრივი მიდგომების გათვალისწინებით. თქვენ ალბათ გახსოვთ, მთავრობის პროგრამაში არის ასეთი ჩანაწერი, ამიერიდან ჩვენი ბიუჯეტი უნდა იყოს პროფიციტული. 2008 წელს ჩვენი პროფიციტი იყო 274 ათასი და დაგვპირდნენ, მალე პროფიციტი მილიონობით იქნებაო. ახლა ყველაფერს ომს მიაწერენ (მოგეხსენებათ, ომი ყველაფერს ჩამოწერს) და 2009 წლის პროექტში პროფიციტის ნაცლად უკვე გაჩნდა 300 მილიონამდე დეფიციტი. თუმცა, ამ დეფიციტის პირობებშიც კი ბიუჯეტში ისეთი პუნქტებია ჩადებული, საკუთარ თვალებს ვერ დაუჯერებს კაცი. ეს პუნქტები შემდეგია: საქართველოს პარლამენტს, რომელსაც მიმდინარე წელს ჰქონდა 39 მილიონიანი დაფინანსება, მომავალ წელს ექნება 44 მილიონი, მაშინ, როდესაც მიმდინარე წელს მან ვერ აითვისა ის ფული, რაც ჰქონდა გამოყოფილი - ჯიპებიც იყიდა, ყველანაირი კომფორტიც შეიქმნა, მაგრამ მაინც... მიუხედავად ამისა, ბიუჯეტი გაუზარდეს და 44 მილიონი გაუხადეს. ასეთივე მდგომარეობაა სახელმწიფო კანცელარიაში, რომელსაც მიმდინარე წელს 12 მილიონი ჰქონდა, მომავალი წლისთვის კი 14 მილიონი ჩაიდო, უფრო კარგად რომ იცხოვრონ. მესამე, კონტროლის პალატაა, რომელსაც წლების განმავლობაში თავად ვხელმძღვანელობდი და ამ სამზარეულოს მაინც ვიცნობ კარგად. კონტროლის პალატაში 700800 კაციდან შტატი 300 კაცამდე შემცირდა და თუ მე 800 კაცისთვის 6 მილიონი მქონდა, ახლა 300 კაცისთვის 14 მილიონიანი ბიუჯეტია გათვალისწინებული. თუ ასეთი მიდგომები არ შეიცვალა, თუ არ მოხერხდა სახელმწიფო ბიუჯეტის მიზნობრივი და ეფექტიანი გამოყენება, გამომდინარე იმ ფინანსური კრიზისიდან, რაც მთელ მსოფლიოსა და ჩვენს ქვეყანაშიც სახეზეა, არაფერი გამოგვივა.

მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება ეროვნული ბანკი, რომელიც ამ პირობებშიც კი გამყინვარებაშია და არაფრის აზრზე არ არის. ერთადერთი უსწავლიათ სავალუტო ფონდიდან და სხვა საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებიდან ფულის მიღების საკითხები და იმის იქით ვეღარაფერს აკეთებენ. ეროვნული ბანკი დღეს მთავრობის ჯიბის ბანკია, რომელსაც არანაირი საკუთარი კონცეფცია და მოქმედების გეგმა არ გააჩნია, არავითარი ძალა არ აქვს, შეეწინააღმდეგოს მთავრობის უგუნურ გადაწყვეტილებებს. ასეთივე დამოკიდებულებაა ეროვნული ბანკისა და საქართველოს მთავრობის ხელმძღვანელებს შორისაც. ასეთი უპრინციპობა მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ არის და ალბათ არც არასდროს იქნება. სხვა ქვეყნებში სწორედ ეროვნულ ბანკებზე გადადის ქვეყნის მთელი ფინანსური პოლიტიკა და არა ფინანსთა სამინისტროზე.

ნოდარ ჭითანავა: - დღევანდელი შეხვედრა გვარწმუნებს იმაში, რომ ჩვენ ხშირად უნდა ვხვდებოდეთ ერთმანეთს, რათა გამოვიმუ შაოთ ერთიანი მიდგომები. მე თუ მკითხავთ, ყველაზე მთავარი ამჟამად საქართველოში ეკონომიკის და პოლიტიკის საერთო კონცეპტუალური და მეთოდოლოგიური საფუძვლების შეცვლაა, ოღონდ არის ერთი უმთავრესი მომენტი - თუ საქართველოს ხელისუფლება იმუშავებს ისე. ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ საქართველო მსოფლიო ინტეგრაციული პროცესების ორგანული ნაწილი გახდა. ამიტომ, მისი ბედი და ეკონომიკური განვითარების ვექტორები წყდება არა მხოლოდ საქართველოში, ვინც არ უნდა იყოს ქვეყნის ხელისუფლებაში, არამედ მის ფარგლებს გარეთ. ამ შემთხვევაში გვერდს ვერ ავუვლით ჯორჯ სოროსს, რომელმაც, როგორც მეცნიერმა, დაასაბუთა, რომ საბაზრო ფუნდამენტალიზმმა და საბაზრო მექანიზმების არასწორად გაგებამ კაცობრიობა მიიყვანა ამ კრიზისულ მდგომარეობამდე და აქედან იგი გამოსავალს ვერ ნახავს, ვიდრე უარს არ იტყვის საბაზრო ფუნდამენტალიზმზე. აქ უკვე დგას ეკონომიკისა და სახელმწიფოს ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი. მსოფლიო წესრიგი იცვლება. მე შეგახსენებთ ერთს - 1992 წელს რიოდეჟანეიროში მიღებულ იქნა დოკუმენტი 21-ე საუკუნის შესახებ, რომლის მე6 პუნქტშიც სასწაული რამ ჩაიწერა - თუ კაცობრიობა არ შეცვლის ეკონომიკური ცხოვრების დღევანდელ მოდელს, რომელმაც მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნები განვითარებული გახადა, იგი უცილობელი დაღუპვის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდება. ეს კაპიტალიზმის სიკვდილს ნიშნავს. აქ დღეს ცოტა ღიმილით იყო ლაპარაკი სოციალიზმზე. სოციალიზმი ქართველებს კი არ მოუგონიათ, დაიბადა ადამიანი და გაჩნდა სოციალური თანასწორობის პრინციპიც. ქართველებს ეს ჯერ კიდევ მე12 საუკუნეში ჰქონდათ - „ობოლქვრივნი დაამდიდრნეს და გლახაკნი არ იცოდეს“, აი, როგორი სოციალური სახელმწიფო ჰქონდა საქართველოს მე-12 საუკუნეში, თუ ამაზეა საუბარი. დაპირისპირების ორი მთავარი ღერძი იყო გასული საუკუნის 80იანი წლების მსოფლიოში - „აღმოსავლეთდასავლეთი“ და „ჩრდილოეთსამხრეთი“. ჩრდილოეთსამხრეთი გადის ეკონომიკის სიბრტყეზე, ეს არის მდიდრებისა და ღარიბების დაპირისპირება. ექსპერტთა მტკიცებით, ატომურ ბომბზე უარესია სიღარიბე, სიღატაკე, რომელიც დღევანდელი მსოფლიოს თანამდევია და რომელიც სულ უფრო ღრმავდება. ამის მოგვარებას სულ სხვა მექანიზმები სჭირდება.