ანგარიში მომზადებულია მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის და უსაფრთხო მსოფლიოს მიერ 2011 წლის იანვარში. აღნიშნული ანგარიში არის საქართველოში კონფლიქტების, უსაფრთხოებისა და მშვიდობის საკითხებზე ფართო და ინფორმირებული დიალოგის ხელშეწყობის მიმდინარე პროგრამის ნაწილი. პროგრამა და ანგარიში დაფინანსებულია ევროკავშირის მიერ უსაფრთხო მსოფლიოს (Saferworld) და შერიგების რესურსების (Conciliation Resources) ერთობლივი პროექტის - 2008 წლის აგვისტოს კრიზისის შემდგომ შესაბამისი პირობების შექმნა, კონფლიქტის ეფექტურად თავიდან აცილებისა და ტრანსფორმაციის მიზნით - ფარგლებში.

წინამდებარე ანგარიშში გამოთქმული შეხედულებები არ ასახავს მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის ან უსაფრთხო მსოფლიოს თვალსაზრისს.

სამცხე-ჯავახეთში 2010 წელს ადგილობრივი საზოგადოების წარმომადგენელთა ჯგუფმა მოსახლეობასთან ჩაატარა კონსულტაციები მშვიდობის, უსაფრთხოების და სტაბილურობის პრობლემების გამოსავლენად. წინამდებარე ანგარიში წარმოადგენს ამ პროცესის შეჯამებას. ანგარიში გვაცნობს ჯგუფის მიერ გამოვლენილ პრობლემებს; გამოყოფს მათგან სამ უმთავრესს: აანალიზებს და იძლევა მათი მოგვარების რეკომენდაციებს. ეს სტრატეგია შემუშავებულია თემის წამომადგენლების მონაწილეობით. ანგარიში ეფუძნება ადგილობრივი თემების შეხედულებებსა და თვალსაზრისს. ამის მისაღწევად საზოგადოების წარმომადგენლობითი ჯგუფი პროექტის საქმიანობის ყოველ საფეხურზე ადგილობრივ ჯგუფებთან მართავდა კონსულტაციებს. ეს არ გახლავთ ე.წ. ექსპერტული ანალიზი. ეს არის ანალიზი, რომელიც ეფუძნება სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრები ადამიანების აღქმასა და რეალობას. ვიმედოვნებთ, ეს გამოცემა დაეხმარება ადგილობრივ, ეროვნულ და საერთაშორისო გადაწყვეტილების მიმღებებს, უკეთ მოაგვარონ ის სირთულეები, რომლებიც რეგიონის წინაშე დგას.

ეს ანგარიში შედეგია პროგრამისა საქართველოში კონფლიქტზე, უსაფრთხოებასა და მშვიდობაზე ფართო და ინფორმირებული დიალოგის ხელშეწყობა, რომელიც ერთობლივად ხორციელდება მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა და უსაფრთხო მსოფლიოს მიერ. პროგრამა შექმნილია იმისათვის, რომ დაეხმაროს სამოქალაქო საზოგადოებას საქართველოში, გააანალიზოს ონფლიქტთან და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საკითხები და უფრო მეტი პოზიტიური როლი ითამაშოს ზემოაღნიშნულ საკითხებთან მიმართებით. პროცესი მოიცავს ორმხრივ დიალოგს წარმომადგენლობით ჯგუფსა და ფართო საზოგადოებას შორის სამეგრელოში, სამცხე-ჯავახეთში, შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში. ის ასევე მოიცავს რეგულარულ შეხვედრებს ამ რეგიონების წარმომადგენლებს შორის ანალიზის შედეგების ურთიერთგაცნობის მიზნით. პროცესი მიზნად ისახავს:

მთლიანი პროცესი ოთხი საფეხურისაგან შედგება (იხ. დიაგრამა). პირველი საფეხურის მიზანი იყო გაგვეგო 2008 წლის ომის შედეგებზე ოთხ სამიზნე რეგიონში თემების თვალსაზრისი და დაგვედგინა ამ რეგიონებს შორის თვალსაზრისთა სხვაობა. ამ საფეხურის შედეგები მოცემულია ანგარიშში „როგორ აღიქვამს საზოგადოება ქვემო ქართლში, სამეგრელოში, სამცხე-ჯავახეთსა და შიდა ქართლში 2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტის გამომწვევ მიზეზებს და შედეგებს”. მეორე საფეხური ფოკუსირებული იყო იმ გამოწვევების ღრმა ანალიზზე, რომელიც არსებობს თითოეულ რეგიონში მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის თვალსაზრისით. მესამე საფეხური კი ფოკუსირებული იყო იმ სტრატეგიების შემუშავებაზე, რომლებიც საჭიროა რეგიონებში

შესაბამისი ძირითადი გამოწვევების დასაძლევად. ცალკეული სამიზნე რეგიონისათვის შეიქმნა თითო ანგარიში, რომელშიც შეჯამებულია მეორე და მესამე საფეხურების შედეგები (ეს ანგარიში ერთ-ერთი მათგანია). იმ მეთოდოლოგიების გასაცნობად, რომლებიც გამოყენებული იყო გამოწვევების ანალიზისა და შესაბამისი გადაწყვეტის სტრატეგიების შესაქმნელად, იხილეთ ამ ანგარიშის ბოლოში მოცემული დანართი. მეოთხე და საბოლოო საფეხური ამჟამად მზადდება და მოითხოვს ყველა რეგიონის წარმომადგენლის ერთობლივ მუშაობას, რათა ეროვნულ დონის გამოწვევების საპასუხოდ დაიგეგმოს გადაწყვეტის გზები.

ეს პროცესი ღირებულია იმიტომ, რომ ხელს უწყობს რეგიონის შიგნით და რეგიონებს შორის ამ პროცესში ჩართულ ჯგუფებს შორის ღრმა და მდგრადი დიალოგის პროცესის წარმართვას. მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის სტრატეგიები, რომელიც შემუშავდა ოთხი რეგიონისა და მთლიანად ქვეყნისთვის, შემდგომში გამოყენებული იქნება როგორც საფუძველი საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოებასა და რეგიონულ, ეროვნულ და საერთაშორისო დონეებზე პოლიტიკის შემქმნელებს შორის დიალოგის საწარმოებლად.

დისკუსიის პროცესის საფეხურები

შეჯამებული სტრატეგია

ადგილობრივი თემების მიერ გამოვლენილი ძირითადი პრობლემები:

ამ გამოწვევების საპასუხოდ წარმომადგენლობითი ჯგუფის მიერ შემოთავაზებულია შემდეგი რეკომენდაციები:

რეგიონში ეკონომიკისა და ცხოვრების დონის გასაუმჯობესებლად საჭიროა:

უმცირესობების ჯგუფებს შორის ქართული ენის ცოდნის გაზრდა:

უცხო ქვეყნებში (რუსეთსა და სომხეთში) უმაღლესი განათლების მისაღებად ახალგაზრდების გაგზავნის ტენდენცია რომ შესუსტდეს, პირველი ორი საკითხის რეკომენდაციებია შემოთავაზებული.

სამცხე-ჯავახეთში 2010 წლის ივნისში ადგილობრივი საზოგადოების წარმომადგენელთა ჯგუფმა მოსახლეობასთან ჩაატარა კონსულტაციები მშვიდობის, უსაფრთხოების და სტაბილურობის პრობლემების გამოსავლენად. გამოვლინდა თორმეტი სპეციფიკური პრობლემა. თემის შეხედულებებისა და უკუკავშირის საფუძველზე პირველი სამი პრობლემა გამოიკვეთა როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი.

ა) ძირითადი პრობლემები

1. ეკონომიკური სტაგნაცია და დამოკიდებულება სხვა სახელმწიფოებზე, კერძოდ, რუსეთზე. მიუხედავად რეგიონის საქართველოს სხვა რეგიონებთან დასაკავშირებლად სახელმწიფოს მიერ გაკეთებული ინვესტიციებისა (მაგალითად, საგზაო მშენებლობის პროგრამა), ეკონომიკური სიტუაცია ჯერ არ გაუმჯობესებულა. სიტუაცია აგვისტოს ომის შემდეგ გაუარესდა კიდეც, რადგან რეგიონი კვლავაც დამოკიდებულია რუსეთში მცხოვრები ნათესავების მიერ გამოგზავნილ ფინანსურ დახმარებაზე. მზარდი უმუშევრობა და სიღარიბე იწვევს მუდმივ მიგრაციას რეგიონიდან და აძლიერებს ეთნიკურ სომხურ თემში დისკრიმინირებულობის განცდას.

2. რეგიონის ეთნიკურ სომხებში ქართული ენის არასათანადო ცოდნა. რეგიონში ენის სწავლების ხარისხის გაუმჯობესების მცდელობების მიუხედავად, ქართული ენის დაბალ დონეზე ცოდნა ჯერ ისევ რჩება პრობლემად ეთნიკურ სომხებს შორის, განსაკუთრებით - უფროს თაობაში. ეს მათ დაბრკოლებას უქმნის, საკუთარი პოტენციალი სრულად გამოიყენონ და აყოვნებს ქვეყნის პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მათ ინტეგრაციას; ამასთან, აძლიერებს დანარჩენი საქართველოსგან მენტალური და ინფორმაციული იზოლირების შეგრძნებას; ასუსებს ადამიანთა სურვილს, მომავალი დაუკავშირონ საქართველოს.

3. უცხო ქვეყნებში (რუსეთსა და სომხეთში) უმაღლესი განათლების მისაღებად ახალგაზრდობის გაგზავნის ტენდენცია. ეთნიკურ სომხურ თემებში არსებობს ახალგაზრდების საზღვარგარეთ (უმეტესად, რუსეთსა და სომხეთში) გაგზავნის ტენდენცია უმაღლესი განათლების მისაღებად. ტრადიციული კავშირების გამო (ამ ქვეყნებში მცხოვრები ახლო მეგობრები, ოჯახის წევრები), ასევე, იმის გამო, რომ ენობრივი ბარიერის პრობლემა არ აქვთ, ხოლო ამ ქვეყნების უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში კორუფციას აქვს ადგილი (როგორც ამას ადგილობრივები აღნიშნავენ), ახალგაზრდებს უფრო უადვილდებთ იქ მოწყობა. ამ ტენდენციას მივყავართ რეგიონიდან „ინტელექტის გადინებამდე” და ეთნიკურ ქართველებსა და სომხებს შორის გაუცხოებამდე. ის ახალგაზრდები, რომლებიც ამ ქვეყნებში იღებენ განათლებას და ბრუნდებიან უკან, საქართველოსგან უფრო დისტანცირებულად გრძნობენ თავს.

ბ) სხვა პრობლემები

4. რეგიონის ფსიქოლოგიური/მენტალური და საინფორმაციო იზოლაცია დანარჩენი საქართველოსგან. მენტალური და საინფორმაციო იზოლაცია კიდევ უფრო ართულებს ამ რეგიონში მცხოვრები ადამიანების, განსაკუთრებით, ეთნიკური სომხური მოსახლეობის სრულფასოვან მონაწილეობას ქვეყნის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში.

5. ხელისუფლების მხრიდან რეგიონის დემოგრაფიის და ეთნიკური შემადაგენლობის შეცვლის შიში. ეს შიში გამოიხატება უარყოფით საზოგადოებრივ დამოკიდებულებაში „ახალმოსულების” მიმართ. სამცხე-ჯავახეთში განხორციელებულ განვითარებისა და რეკონსტრუქციის პროექტებში სხვა რეგიონების მცხოვრებთა დასაქმება აღიქმება ნეგატიურად. შიშმა ნაწილობრივ განაპირობა მუსულმან მესხთა რეპატრიაციის საკითხის საზოგადოების ნაწილის მიერ უარყოფითად შეფასება (სამცხე).

6. ინვესტიციების ნაკლებობა ფერმერულ სექტორში. სავარგულების დიდი ფართობი გამოუყენებელია, რადგან არაა მათ დასამუშავებლად საჭირო სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკა. ზოგადად, არსებობს შეხედულება, რომ ადგილობრივი ფერმერების საჭიროებებს ნაკლები ყურადღება ექცევა.

7. ცენტრალური ხელისუფლების სუსტი კონტროლი ადგილობრივ თვითმმართველობაზე. ადგილობრივ ხელისუფლებას დიდი გავლენა აქვს რეგიონში. უმეტესწილად, ეს გამოწვეულია იმით, რომ ცენტრალური ხელისუფლებისთვის რეგიონზე ინფორმაციის მიღების ერთადერთ წყაროს ადგილობრივი ხელისუფლება წარმოადგენს. ამ უკანასკნელის ასეთი ძალაუფლების გამო მოსახლეობა თავს უძლურად გრძნობს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან.

8. ადგილობრივ დონეზე საზოგადოების ჩართულობის დაბალი დონე. ეს ძირითადად გამოწვეულია მოქალაქეების გაუცნობიერებლობით საკუთარ უფლებებში (მაგალითად, ბევრ მოქალაქეს გამგებელი მიაჩნია რაიონის „უფროსად”და არა საჯარო მოხელედ, რომელსაც შეიძლება საჯარო ინფორმაცია მოსთხოვოს). ამის შედეგია, რომ ადგილობრივ თვითმმართველობაში მოქალაქეთა ჩართულობის/მონაწილეობის ხარისხი დაბალია; განსაკუთრებით, ეს ითქმის ეთნიკურ უმცირესობათა თემების წარმომადგენლებზე. აღნიშნული გარემოება სახელმწიფოსაგან მათ გაუცხოებას უწყობს ხელს. ამგვარი ვითარება ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ უკმაყოფილებას იწვევს მოსახლეობის იმ ნაწილში, რომელიც ვერ ასხვავებს ხელისუფლების სხვადასხვა დონეს.

9. ეთნიკური და რელიგიური განსხვავებები რეგიონში. რეგიონში ეთნიკური უმცირესობები კომპაქტურად არიან დასახლებული. ეს ზღუდავს სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფს შორის ურთიერთობას; უთანხმოებას და გაუგებრობა იწვევს მათ შორის, მაგალითად, ისეთ საკითხზე, როგორიცაა სომხური ენისათვის რეგიონული ენის ან სომხეთის ეკლესიისთვის იურიდიული სტატუსის მინიჭების მოთხოვნა. აზრთა ასეთი განსხვავებულობა „კონკრეტულმა” ინდივიდებმა შეიძლება სიტუაციის ესკალაციისა და რეგიონში პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად გამოიყენონ.

10. 2008 წლის ომის შემდეგ საგრძნობლად შემცირდა ფინანსური გადმორიცხვები რუსეთში მცხოვრები ნათესავებისგან. ამან შემოსავლების კლებას და სიღარიბის ზრდას შეუწყო ხელი. სომხურმა თემმა ჯავახეთში განსაკუთრებული დარტყმა განიცადა, რადგან ადგილობრივი ოჯახების შემოსავლების 60%25-ს უცხოეთში (უმეტესად, რუსეთში) მუდმივად ან სეზონურად მომუშავე ოჯახის წევრების მიერ ფულადი გადმორიცხვები შეადგენდა.

11. ეთნიკური უმცირესობების უფლებათა დარღვევის აღქმა. იმის გამო, რომ არ იციან საქართველოს სხვა რეგიონებში არსებული მდგომარეობა და არ გააჩნიათ სათანადო სამართლებრივი განათლება, ეთნიკურად არაქართველები ადგილობრივი ხელისუფლების/საჯარო დაწესებულებების მხრიდან ნებისმიერი საკითხის მათთვის უარყოფითად გადაწყვეტას, როგორც უმცირესობის უფლების დარღვევას აღიქვამენ.

12. წუხილი სხვა ქვეყნებში (ძირითადად, რუსეთში) წასული ნათესავების ბედზე. რუსეთთან გაუარესებული ურთიერთობის გამო ადგილობრივებისთვის დიდ პრობლემას წარმოადგენს ოჯახების გაყოფა და რუსეთში მცხოვრებ ოჯახის წევრებთან კომუნიკაციის გართულება.

ა) საკითხის მნიშვნელობა ადგილობრივი მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურიბისათვის

მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო აკეთებს ინვესტიციებს მოცემული რეგიონის საქართველოს სხვა რეგიონებთან დასაკავშირებლად (მაგალითად, საგზაო მშენებლობის პროგრამა), ეკონომიკური სიტუაცია ჯერ არ გაუმჯობესებულა. სიტუაცია აგვისტოს ომის შემდეგ გაუარესდა კიდეც, რადგან რეგიონი კვლავაც დამოკიდებულია რუსეთში მცხოვრები ნათესავების მიერ გამოგზავნილ ფინანსურ დახმარებაზე. მზარდი უმუშევრობა და სიღარიბე იწვევს მუდმივ მიგრაციას რეგიონიდან და სომხურ თემში აძლიერებს დისკრიმინირებულობის განცდას.

ბ) ადგილობრივი გავლენა (ვის ეხება ეს პრობლემა და როგორ)

გ) მამოძრავებელი ფაქტორები (მიზეზები და აქტორები)

დ) რეკომენდაციები

კარგად განვითარებული ეკონომიკის შესაქმნელად რეგიონში და ცხოვრების დონის გასაუმჯობესებლად, წარმომადგენლობითი ჯგუფის მიერ შემოთავა ზებულია შემდეგი რეკომენდაციები:

1. რეგიონში მეწარმეობის ხელშეწყობა:

ა) ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტრო, დამოუკიდებელი ექსპერტების მონაწილეობით, რეგიონის ეკონომიკური განვითარების პოტენციალის და რეგიონში თავისუფალი ეკონომიკური ზონის დაარსების გავლენის ღრმა კვლევას ატარებს და საჯაროს ხდის კვლევის შედეგებს.

ბ) დამოუკიდებელი ექსპერტები დონორთა დახმარებით იკვლევენ რეგიონისთვის ეფექტური საკრედიტო სქემის განვითარებას; სწავლობენ არსებულ გამოცდილებას და აანალიზებენ წინა სქემების არაეფექტურობის მიზეზებს.

გ) ხელისუფლება და ფინანსური ორგანიზაციები კვლევის შედეგების საფუძველზე ქმნიან მექანიზმს მცირე ბიზნე სების წამოწყების დასაფინასებლად.

დ) ხელისუფლება და ადგილობრივი/საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები დონორების მხარდაჭერით და ადგილობრივი ორგანიზაციების დახმარებით (ექსპერტების, ანალიტიკური ცენტრებისა და ტრენინგ-პროვაიდერების), აძლიერებენ ბიზნესის და ფერმერების ასოციაციების დახმარებას.

ე) არასამთავრობო ორგანიზაციები და ბიზნეს-ასოციაციები მონიტორინგს უწევენ იმ საკანონმდებლო აქტების და პოლიტიკის განხორციელებას, რაც გავლენას ახდენს რეგიონში მეწარმეობაზე. ამით უზრუნველყოფენ მათ სათანადო შესრულებას.

2. სოფლის მეურნეობის განვითარება - წარმოება და გადამუშავება:

ა) ადგილობრივი ხელისუფლება, სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან ერთად ქმნის სოფლის მეურნეობის განვითარების რეგიონულ სტრატეგიას. გეგმის ძირითადი მიზანია ახალი სასოფლო სამეურნეო ტექნოლოგიების შემოტანა, რაც ხელს შეუწყობს წარმოების ტექნიკის მოდერნიზირებას და ინვესტირებას მცირე ზომის გადამამუშავებელ საწარმოებში ადგილობრივი პროდუქტების დასამუშავებლად.

ბ) სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან ერთად და რეგიონული განვითარების და ინფრასტუქტურის სამინისტრო იჩენენ ინიციატივას, ჩატარდეს რეგიონის მიწის რესურსის საფუძვლიანი/სიღრმისეული კვლევა, რათა დასრულდეს მიწის რეფორმა.

3. რეგიონის ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაცია:

ა) გარემოს დაცვის სამინისტრო ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან ერთად ატარებს რეგიონის რესურსების შესწავლას.

ბ) გარემოს დაცვის სამინისტრო და ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტრო ატარებენ მარკეტინგულ კვლევას და ქმნიან სტრატეგიას, თუ როგორ შეუძლია რეგიონს მიიღოს მაქსიმალური მოგება თავისი ბუნებრივი რესურსების ექსპლოატაციის გზით.

4. რეგიონში ტურიზმის ხელშემწყობი ეფექტური გარემოს შექმნა:

ა) ტურიზმის სააგენტო, კულტურის სამინისტრო და ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტრო ქმნიან რეალისტურ გეგმას ტურიზმის ინფრასტრუქტურის განსავითარებლად (სასტუმროები, რესტორნები).

ბ) ტურიზმის სააგენტო, ადგილობრივი ხელისუფლება და ადგილობრივი ბიზნესი ატარებენ სარეკლამო კამპანიას სამცხე-ჯავახეთზე, როგორც ტურიზმის დანიშნულების რეგიონზე.

5. რეგიონიდან ეთნიკური სომხების მიგრაციის შემცირება და დაბრუნების ხელშეწყობა:

ა) განათლების და მეცნიერების, ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების, რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის, სოფლის მეურნეობის სამინისტროები ამუშავებენ ადამიანური რესურსების პროგრამებს რეგიონისთვის სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი სექტორებისათვის. ასეთებია: ბიზნესის განვითარება და მენეჯმენტი; მარკეტინგი; ტურიზმის მენეჯმენტი; ბუნებრივი რესურსების მენეჯმენტი და მოპოვება; სოფლის მეურნეობის მენეჯმენტი.

ბ) იგივე აქტორები ინვესტირებას ახორციელებენ რეგიონის პროფესიულ სკოლებში, რათა მათი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზები შესაბამისობაში მოიყვანონ რეგიონის ადამიანური რესურსების პროგრამის საჭიროებებთან.

გ) რეინტეგრაციის სამინისტრო და არასამთავრობო ორგანიზაციები ავითარებენ ადგილობრივ კანონმდებლობაზე და ადგილობრივ კონტექსტზე მორგებულ პროგრამას, რომელიც ითვალისწინებს მიგრანტების რეპატრიაციის ხელშეწყობას (განათლების პროგრამების ჩათვლით).

6. ადგილობრივი მოსახლეობა სარგებელს იღებს რეგიონისთვის სატრანზიტო ფუნქციის მინიჭებით:

ა) ხელისუფლების ან სხვა ინვესტორების მიერ ინიცირებულ ინფრასტრუქტურულ პროექტებში ხელი ეწყობა ადგილობრივი მოსახლეობის ჩართვასა და დასაქმებას.

ა) საკითხის მნიშვნელობა ადგილობრივი მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობისთვის

რეგიონში სახელმწიფო ენის სწავლების ხარისხის გაუმჯობესების მცდელობების მიუხედავად, ქართული ენის ცოდნის დონე ჯერ ისევ რჩება პრობლემად ეთნიკურ სომხებს შორის, განსაკუთრებით, უფროს თაობაში. ენის უცოდინრობა ან მისი ცოდნის დაბალი დონე მათ დაბრკოლებას უქმნის საკუთარი პოტენციალის სრულად გამოყენებაში და აფერხებს ქვეყნის პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მათ ინტეგრირებას, ამასთან, აძლიერებს დანარჩენი საქართველოსგან მოცემული რეგიონის მენტალური და ინფორმაციული იზოლირების შეგრძნებას და ასუსტებს ადამიანების სურვილს, მომავალი დაუკავშირონ ამ რეგიონს.

ბ) ადგილობრივი გავლენა (ვის ეხება პრობლემა და როგორ)

გ) მამოძრავებელი ფაქტორები (მიზეზები და აქტორები)

დ) რეკომენდაციები

იმისათვის, რომ უმცირესობების ჯგუფებს შორის გაიზარდოს ქართული ენის ცოდნა, წარმომადგენლობითმა ჯგუფმა წარმოადგინა შემდეგი რეკომენდაციები:

1. ეთნიკური სომხებში დანარჩენი ქვეყნისგან (ინფორმაციული და ფსიქოლოგიური) იზოლაციის შემცირებული აღქმა:

ა) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტრო, არასამთავრობო ორგანიზაციები, უნივერსიტეტები და სკოლები ქმნიან მოსწავლე-სტუდენტთა გაცვლის პროგრამას ქვეყნის შიგნით (საშუალო და უმაღლესი განათლების დონეები).

ბ) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, დონორები, სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტრო და ადგილობრივი ხელისუფლება ორგანიზებას უწევენ ზაფხულის ბანაკებს სახელმწიფო ენის სწავლისა და ინტეგრაციის მიზნით.

გ) რეგიონული მედია-საშუალებები (ადგილობრივი ხელისუფლებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მხარდაჭერით) აშუქებენ, ქვეყნის მასშტაბით, ახალ ამბებს, ასევე, ინფორმაციას ვაკანსიებზე, კონკურსებზე და ბიზნეს-შესაძლებლობებზე.

2. სომხური თემის კულტურის დაცვის უზრუნველყოფა:

ა) შესაბამისი სახელმწიფო ორგანიზაციები, ისე როგორც სამოქალაქო საზოგადოება, იწყებენ პროგრამას უმცირესობების ენების და კულტურის შენარჩუნებისა და განვითარებისათვის შემდეგი საშუალებებით: ფესტივალები და სხვა კულტურული ღონისძიებები, ისტორიის სახელმძღვანელოების შეჯერება სომეხი და ქართველი ისტორიკოსების მიერ და შემდეგ რეგიონულ სკოლებში სწავლება.

ბ) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შემოაქვს სავალდებულო სამოქალაქო განათლება ყველა სკოლაში, რათა ამაღლდეს ცნობიერება საქართველოს სახელ-მწიფოს, კონსტიტუციის, ადამიანების ძირეული და სამოქალაქო უფლებების და მოვალეობების შესახებ. ეს დაეხმარება ეთნიკურ უმცირესობებს, თავი იგრძნონ უფრო დაცულად როგორც მოქალაქეებმა თანაბარი უფლებებით.

გ) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო ადგილობრივი თვითმმართველობისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დახმარებით უზრუნველყოფს ტრენინგების ჩატარებას მასწავლებლებისთვის სამოქალაქო განათლების სწავლებაზე ისე, რომ ამის შედეგად ხელი შეეწყოს სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის ინტეგრაციას ქართულ საზოგადოებაში.

3. სკოლამდელ, საშუალო სკოლის და უმაღლესი განათლების დონეებზე, ასევე, ალტერნატიულ საგანმანათლებლო ორგანიზაციებში (მაგალითად, ენის სახლები) სახელმწიფო ენის სწავლების გაძლიერება:

ა) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო დამატებითი ტრენინგებით ზრდის მასწავლებელების ცოდნას, თუ როგორ ასწავლონ ქართული, როგორც მეორე ენა.

ბ) ადგილობრივი ხელისუფლება და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო უზრუნველყოფენ გაკვეთილების ჩატარებას ქართულში, როგორც მეორე ენაში, როგორც სკოლამდელ და ისე საშუალო სკოლის დონეებზე; ორგანიზებას უკეთებენ ენის კურსებს მოზრდილთათვის; განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევენ სოფლის მოსახლეობას.

გ) ადგილობრივი და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები ატარებენ მოზარდების პროფესიული განათლების კურსებს ქართულად და უზრუნველყოფენ მათ შესაბამისი მასალით (მაგალითად, ლექსიკონებით).

დ) ადგილობრივი და საერთაშორისო ექსპერტები ადგილობრივი ქართულის მასწავლებლებთან ერთად იმუშავებენ ახალ პროგრამას ქართულის, როგორც მეორე ენის, სასწავლებლად (მეთოდოლოგიის სასწავლო სახელმძღვანელოების და სხვა სასწავლო მასალით), რათა არსებული ჩავარდნები შეივსოს (შუალედური დონის სახელმძღვანელო წიგნები და სასწავლო მასალები; ინოვაციური და პრაქტიკული სასწავლო მეთოდოლოგიები; რეგიონის კონტექსტისთვის სპეციფიკური მიდგომის აუცილებლობა).

ე) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო ქმნის სისტემას დამოუკიდებელი კონსულტანტებისა და მშობლების მიერ სწავლების სტანდარტების მონიტორინგინსათვის.

4. ეთნიკური სომხებისთვის გაზრდილი მოტივაცია, ისწავლონ ქართული:

ა) ადგილობრივი ხელისუფლება სრულად ასრულებს საჯარო სამსახურის შესახებ კანონის მოთხოვნებს, რათა სახელმწიფო მოსამსახურეთა თანამდებობებზე დანიშვნა მოხდეს ცოდნის/უნარების საფუძველზე და არა ნათესაობისა და პოლიტიკური კავშირების გამო.

ბ) ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოება მონიტორინგს უწევს ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ საჯარო სამსახურზე კანონის დაცვას.

გ) დონორი ორგანიზაციები და ეროვნული/საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები ხელს უწყობენ ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობებს, გამოიკვლიონ და ადვოკატირება გაუწიონ დასქმების ხელმისაწვდომობას.

დ) ადგილობრივი მედია-საშუალებები და არასამთავრობო ორგანიზაციები რეგიონში მხარს უჭერენ, ხელს უწყობენ და პოპულარიზაციას უწევენ ქართულ ენას ეთნიკურ უმცირესობათა ჯგუფებს შორის იმით, რომ წარმოაჩენენ ეთნიკურ სომხებსა და ქართველებს შორის კარგი ურთიერთობის პოზიტიურ მაგალითებს (მეგობრობა, შერეული ოჯახები და სხვა). ამით საერთო მოქალაქეობის აღქმასაც უწყობენ ხელს.

ე) განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო და არასამთავრობო ორგანიზაციები ატარებენ სახელმწიფო პროგრამის (ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენ ლებისთვის უმაღლესში ჩაბარების გამარტივებული სისტემა) პირველი წლის პროგრესის მონიტორინგს. ეს უკანასკნელი ქართულ უნივერსიტეტებში ეთნიკური უმცირესობებიდან მეტი ახალგაზრდის მოზიდვას გულისიხმობს. ინფორმაცია პროგრამის განხორციელების შესახებ საჯაროა.

ა) საკითხის მნიშვნელობა ადგილობრივი მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობისთვის

ეთნიკურ სომხურ თემებში არსებობს ახალგაზრდების საზღვარგარეთ, უმეტესად, რუსეთსა და სომხეთში გაგზავნის ტენდენცია უმაღლესი განათლების მისაღებად. ტრადიციული კავშირების გამო (ამ ქვეყნებში მცხოვრები ახლო მეგობრები, ოჯახის წევრები), ასევე, იმის გამო, რომ ენობრივი ბარიერის პრობლემა არ აქვთ, ხოლო ამ ქვეყნების უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში კორუფციას აქვს ადგილი, ახალგაზრდებს უფრო უადვილდებათ იქ მოწყობა. ამ ტენდენციას მივყავართ რეგიონიდან „ინტელექტის გადინებამდე“ და ეთნიკურ ქართველებსა და სომხებს შორის გაუცხოებამდე. ის ახალგაზრდები, რომლებიც საზღვარგარეთ იღებენ განათლებას და ბრუნდებიან უკან, საქართველოსგან უფრო დისტანცირებულად აღიქვამენ თავს.

ბ) ადგილობრივი გავლენა (ვის ეხება ეს პრობლემა და როგორ)

გ) მამოძრავებელი ფაქტორები (მიზეზები და აქტორები)

დ) რეკომენდაციები

იმისათვის, რომ შევამციროთ რუსეთსა და სომხეთში ახალგაზრდების უმაღლესი განათლების მისაღებად გაგზავნის ტენდენცია, წარმომადგენლობითი ჯგუფი იმავე რეკომენდაციებს გვთავაზობს, რომლებიც შემოთავა ზებული იყო უმცირესობათა ჯგუფებში ქართული ენის ცოდნის დონის (ძირითადი საკითხი 1) და რეგიონში ეკონომიკური სიტუაციის გასაუმჯობესლად (ძირითადი საკითხი 2).

ამ მიმართულებით ხელისუფლების მიერ უკვე გადაიდგა გარკვეული ნაბიჯები (ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის უმაღლესში ჩაბარების გამარტივებული სისტემის შემოღება). რეკომენდებულია ამ პროგრამის მონიტორინგი მისი დახვეწის მიზნით. სამუშაო ჯგუფის აზრით, არსებობს პროგრამის დისკრედიტაციის საფრთხე, თუ ის არაეფექტიანად განხორციელდა.

თითოეული გამოვლენილი ძირითადი პრობლემისათვის წარმომადგენლობითმა ჯგუფმა რამდენიმე საფეხურიანი სამუშაო პროცესი გაიარა. ჯერ მოხდა „პრობლემების ფორმულირება” თითოეული გამოწვევის ასახსნელად. შემდეგ თითოეული პრობლემის საფუძველზე შეიქმნა „გადაწყვეტის სტრატეგია”, ანუ როგორ უნდა გადაჭრილიყო ესა თუ ის პრობლემა, რაც, თავის მხრივ, საფუძვლად დაედო კონკრეტულ რეკომენდაციებს. პროცესის ყოველ ეტაპზე წარმომადგენლობითი ჯგუფის წევრები კონსულტაციებს ატარებდნენ როგორც თემთა ფართო სპექტრთან თავ-თავის რეგიონებში, ისე სხვა რეგიონების წარმომადგენლებთან.

„პრობლემის განაცხადის“ შემუშავება

გამოვლენილი კონკრეტული პრობლემისათვის პრობლემის განაცხადის მოსამზადებლად, წარმომადგენლობით ჯგუფს ჩაუტარდა ფასილიტაცია, რათა გაანალიზებულიყო: (1) პრობლემების გამომწვევი და მამოძრავებელი ფაქტორები, ანუ რა იწვევს პრობლემას და ვინ არის პასუხისმგებელი; (2) პრობლემის გავლენა, ანუ ვინ და რა სახის გავლენას განიცდიდა. იდენტიფიცირებულ გავლენებზე მუშაობისას ჯგუფს თხოვეს, ნათლად ჩამოეყალიბებინათ, (3) რატომ არის საკითხი მნიშვნელოვანი რეგიონში მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობისათვის.

„პრობლემის განაცხადის“ ტრანსფორმირება „გადაწყვეტის სტრატეგიად“

როცა სახეზე იყო უკვე პრობლემის განაცხადი, ჯგუფს ეთხოვა შესაბამისი „გადაწყვეტის სტრატეგიის” შემუშავება. ამის გაკეთებისას ჯერ თხოვეს: (1) იმ საბოლოო ცვლილების იდენტიფიცირება, რომელიც მათ სურთ მიიღონ პრობლემაზე მუშაობის შედეგად; (2) იმ წინაპირობების იდენტიფიცირება, რომელთა დაკმაყოფილება იქნება საჭირო: იქნება ეს პოლიტიკის, პრაქტიკის, დამოკიდებულების თუ ქცევების შეცვლა. პროცესის ყველაზე რთულ ნაწილს წარმოადგენდა იმის უზრუნველყოფა, რომ სია არ ქცეულიყო გრძელ „საყიდლების ჩამონაწერად”. შესაბამისად, ჯგუფს მიეთითა გამოეყოთ მხოლოდ ის ელემენტები, რომლებიც აბსოლუტურ საჭიროებას წარმოადგენდა და რომელთა გარეშე შეუძლებელი გახდებოდა საბოლოო ცვლილებების განხორციელება; დაბოლოს, (3) იმ ნაბიჯებზე თუ ცვლილებებზე „ბრეინსტორმინგის“ ჩატარება, რომლებიც აუცილებელია თითოეული ამ წინაპირობათაგანის შესაქმნელად.

გთხოვთ, ქვემოთ იხილოთ ჯგუფისათვის მაგალითად მიცემული „გადაწყვეტის სტრატეგია“

რეკომენდაციების შემუშავება „გადაწყვეტის სტრატეგიიდან“

შემდეგ ეტაპზე ჯგუფს დაევალა მოემზადებინათ რეკომენდაციები გადაწყვეტის სტრატეგიებიდან: (1) თითოეული წინაპირობის იმ ძირითადი საკითხის ხელახალი ფორმულირებით, რომელსაც გადაწყვეტა ესაჭიროება; (2) თითოეული ნაბიჯის კონკრეტულ რეკომენდაციად ხელახალი გარდაქმნით - თუ რა არის გასაკეთებელი და ვინ არის პასუხისმგებელი ამ ცვლილებაზე.

გთხოვთ გაეცნოთ ქვემოთ მაგალითად გამოტანილ რეკომენდაციებს, რომლებიც ჯგუფს მიეწოდა სამუშაო სავარჯიშოდ.

კონსულტაციების, ანალიზისა და სტრატეგიების შემუშავებაში და ანგარიშის მომზადების პროცესში მონაწილეობდნენ სამცხე-ჯავახეთის ჯგუფის წევრები:

ედგარ არუთუნიანი
ნარინე გინოსიანი
არმენ დარბინიანი
არარატ თთთიანი
შორენა თეთვაძე
ქრისტინა მარაბიანი
მახარე მაცუკატოვი
სედა მელქუმიანი
ცირა მესხიშვილი

დასრულებული სახით ანგარიში მოამზადეს გია ანდღულაძემ და თიკო ტყეშელაშვილმა.

ანგარიშს საბოლოო რედაქტირება გაუკეთეს დავით ლოსაბერიძემ და დავიდ ვუდმა. მადლობას ვუცხადებთ ფლორ ჯასტს და აივენ ქემპბელს მეთოდოლოგიაზე მუშაობაში დახმარებისათვის და წარმომადგენლობითი ჯგუფის შეხვედრების ფასილიტაციისთვის.

მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი

მშვიდობის, დემოკრატიის და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი (CIPDD) დამოუკიდებელი, საჯარო პოლიტიკის საკითხებზე მომუშავე კვლევითი ცენტრია. ინსტიტუტი დაფუძნდა თბილისში 1992 წელს. CIPDD არის არასამთავრობო და არასამეწარმეო ორგანიზაცია. ინსტიტუტის კომპეტენცია განსაკუთრებით მაღალია ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა: ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობის პრობლემები და სამოქალაქო ინტეგრაცია, ადგილობრივი თვითმმართველობა, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება, დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, სამხედრო-სამოქალაქო ურთიერთობები და უსაფრთხოების სექტორის რეფორმები. კავკასიური ინსტიტუტი ასრულებს კვლევით სამუშაოებს, ამზადებს და გამოსცემს სხვადასხვა პუბლიკაციას, აწყობს კონფერენციებს, მრგვალ მაგიდებს და საჯარო დისკუსიებს. ინსტიტუტი აგრეთვე ატარებს სასწავლო ტრენინგებს და სემინარებს.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (საია) არის არასამეწარმეო იურიდიული პირი. ის საქმიანობს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე კონსტიტუციის, კანონმდებლობისა და საკუთარი წესდების შესაბამისად. ასოციაციის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმაა კავშირი.

ასოციაციის მიზნებია:

უსაფრთხო მსოფლიო/Saferworld

უსაფრთხო მსოფლიო-ს საქმიანობის ძირითადი მიმართულებებია: კონფლიქტის პრევენცია და შემცირება; ასევე, უსაფრთხოების ერთობლივი მიდგომების შემუშავება. ჩვენ ვთანამშრომლობთ სახელმწიფო და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, სამოქალაქო საზოგადოებასთან, რათა ხელი შევუწყოთ ეფექტური პოლიტიკის დამკვიდრებას ადვოკატირების, კვლევის და პოლიტიკის განვითარებით.