ყველაფერი შეიძლება გაკეთდეს უკეთ, ვიდრე კეთდება
ძველბერძნული სიბრძნე

1921 წლიდან 1991 წლამდე საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა წარმოადგენდა საბჭოური სისტემის ნაწილს. 1964 წელს მიღებული ძირითადი კანონი - „ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ“ - უზრუნველყოფდა ყოველ რესპუბლიკას განსაზღვრული ჩარჩოებით. სემაშკოს მოდელის სახელწოდებით ცნობილი სისტემის მართვა ხორციელდებოდა ცენტრალიზებულად. მისთვის დამახასიათებელი იყო სრული სახელმწიფო მფლობელობა და დაფინანსება საერთო სახელმწიფო შემოსავლებიდან. დაგეგმვა, ორგანიზება, კონტროლი და თითქმის ყველა რესურსის განაწილება ასევე ცენტრალიზებულად ხორციელდებოდა.

სისტემა ორიენტირებული იყო მკურნალობაზე, ეფუძნებოდა რა სტაციონარულ დახმარებას, აქცენტი ნაკლებად კეთდებოდა პირველად ჯანდაცვაზე. სამედიცინო მომსახურების მიწოდების სისტემაში დომინირებდა საავადმყოფოები. არსებობდა სპეციალური სისტემა, რომელიც მომსახურებას უწევდა მაღალი რანგის ოფიციალურ პირებს და უზრუნველყოფდა მათთვის უმაღლესი ხარისხის სამედიცინო მომსახურებას, რაც არ იყო ხელმისაწვდომი მოსახლეობის სხვა ფენებისათვის. ცენტრალიზებული საბჭოთა ჯანდაცვის სისტემა მოითხოვდა დიდი რაოდენობით რესურსებს, ორიენტირებული იყო საწოლებისა და სამედიცინო პერსონალის ძალზე დიდ რაოდენობაზე.

ჯანდაცვის საბჭოთა მოდელს თეორიულად ბევრი პოზიტიური ნიშანი ახასიათებდა, თუმცა ისევე, როგორც სხვა სოციალისტური მოდელების შემთხვევაში, პრაქტიკაში მის განხორციელებას ბევრი პრობლემა შეექმნა, კერძოდ, სამედიცინო დაწესებულებებისა და კადრების ექსტენსიური, არაადექვატური ზრდა, სამედიცინო ქსელის გაფართოება დაწესებული ლიმიტებით.

ჯანდაცვის სისტემის ეფექტურობა ფასდებოდა მხოლოდ რაოდენობრივი მაჩვენებლებით, არ არსებობდა არავითარი მოტივაცია სამედიცინო დაწესებულებების ორგანიზებულობისა და ხარჯთაღრიცხვის გასაუმჯობესებლად. მისი ფუნქციონირებისა და ეფექტურობის შეფასება ხდებოდა მხოლოდ ისეთი რაოდენობრივი მაჩვენებლებით, როგორიცაა მიმართვების რაოდენობა, საწოლების რაოდენობა, დატვირთვა და ა.შ.

ჯანდაცვის სისტემის ეკონომიკურად დაუსაბუთებელმა ზრდამ, ჯანდაცვის რესურსების არარაციონალურმა ხარჯვამ დარგი კრიზისულ მდგომარეობამდე მიიყვანა.

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საბჭოთა ჯანდაცვის სისტემის შენარჩუნება საკმაოდ ძვირადღირებული აღმოჩნდა, ამასთან, ქვეყნის სოციალ-ეკონომიკური პირობების გაუარესების ფონზე არაადექვატური და სიცოცხლისუუნარო გახდა. 1990 წლის მონაცემებით საქართველოში ჯანმრთელობის ძირითადი მაჩვენებლები სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან შედარებით დაბალი იყო. ერთის მხრივ ასეთმა მდგომარეობამ და მეორე მხრივ საბჭოთა წყობისათვის დამახასიათებელმა ფაქტორებმა გამოიწვია:

სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მკვეთრმა გაუარესებამ დაამძიმა მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობა. შემცირდა შობადობა, იმატა საერთო სიკვდილიანობის მაჩვენებელმა, მათ შორის ერთ წლამდე ასაკის ბავშვთა სიკვდილიანობამ, შემცირდა ბუნებრივი მატება, ძირითადი დემოგრაფიული პარამეტრების გაუარესების პარალელურად, თავი იჩინა სოციალურად საშიშმა დაავადებებმა, იმატა ტუბერკულოზისა და ფსიქიური დაავადებების რაოდენობამ, იმუნიზაციის სისტემის დეგრადაციის ფონზე საშიშ ზღვარს მიაღწია მართვადი ინფექციებით ავადობის მაჩვენებელმა.

დამძიმდა მდგომარეობა სამედიცინო დაწესებულებებში: მოძველდა აპარატურა, ვერ ხერხდებოდა შენობების კაპიტალური შეკეთება და განახლება, ასევე პრობლემა იყო ჯანდაცვის სისტემაში მომუშავე ჭარბი სამედიცინო პერსონალი. საქართველოში არსებულმა მძიმე ფინანსურმა მდგომარეობამ შექმნა დისბალანსი ჯანდაცვის სფეროში არსებულ მატერიალურ, შრომით, ფინანსურ რესურსებსა და ჯანდაცვაზე მოსახლეობის რეალურ მოთხოვნილებებს შორის. აუცილებელი გახდა ისეთი მოდელის შემუშავება, რომელიც მოახდენდა არსებული ეკონომიკური მდგომარეობის პირობებში ჯანდაცვაზე მოსახლეობის მოთხოვნილების მაქსიმალურ დაკმაყოფილებას.

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რომელსაც წინ უძღოდა ძლიერი ეკონომიკური კრიზისი და, შესაბამისად, ჯანდაცვის სისტემის დაფინანსებასთან დაკავშირებული პრობლემები, კერძოდ, საქართველოში დაწყებული სამოქალაქო ომი, ეკონომიკური სტაგნაცია და ჰიპერინფლაცია ჯანდაცვის სისტემის სრული კოლაფსის მიზეზი გახდა. 1995 წლისათვის სახელმწიფომ ერთ სულ მოსახლეზე ჯანმრთელობის დაცვისათვის მხოლოდ 40 ცენტის გამოყოფა მოახერხა. მოსახლეობის ჯანდაცვის უზრუნველსაყოფად საჭირო იყო დარგის გადარჩენა, რისთვისაც მისი ძირეული რეფორმირების გზა იქნა არჩეული. რეფორმა ჯანდაცვის სფეროში განიხილებოდა როგორც ქვეყანაში მიმდინარე მაკროეკონომიკური რეფორმების შემადგენელი ნაწილი. გადასაწყვეტი იყო მრავალი პრობლემა:

საქართველოში დაიწყო ჯანდაცვის დაფინანსების ახალი სისტემის ე.წ. სოციალური დაზღვევის სისტემის დანერგვა, რომელიც „ბისმარკის მოდელის“ გარკვეულ ელემენტებს შეიცავდა.

რეფორმების და დაფინანსების სისტემის შეცვლის საფუძველი იყო პირველი საკანონმდებლო აქტი - სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წ. 23 დეკემბრის ბრძანებულება №400. მისი პრინციპი იყო პროგრამულ მართვასა და დეცენტრალიზებულ სისტემაზე გადასვლა. ხოლო 1995წ. გამოცემულმა სახელმწიფო მეთაურის ბრძანებულებამ ქვეყანაში დაწყებული რეფორმების ძირითადი კომპონენტები დაადგინა. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ბიუჯეტურ-მუხლობრივი დაფინანსებიდან მიზნობრივპროგრამულ დაფინანსებაზე გადასვლა. წარსულში, სამედიცინო დაწესებულებზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემის პაციენტებზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემით შეცვლა. რეფორმის ძირითადი მიზანი იყო მწირი რესურსების პირობებში ქვეყნის მოსახლეობისათვის საბაზისო სამედიცინო მომსახურების მიწოდება, ხოლო ძირითადი მახასათებელი სამედიცინო დაზღვევის შემოღება იყო.

რეფორმის დაწყებიდან (1995 წელი) დღემდე მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა: ამ პერიოდში სამედიცინო დაწესებულებებში შემუშავდა და დაინერგა შემოსავლის მიღებისა და განაწილების ერთიანი წესები, მუშაკთა შრომის ანაზღაურების საერთო წესები და მეთოდები, რადიკალური ცვლილებები მოხდა მმართველობით სტრუქტურაში, შეიქმნა ჯანდაცვის ახალი სისტემის სამართლებრივი ბაზა, ჩამოყალიბდა სამედიცინო დაზღვევის საწყისი ეტაპი, პარლამენტმა მიიღო კანონები „საქართველოს კანონი დაზღვევის შესახებ“, „საქართველოს კანონი ჯანმრთელობის შესახებ“, საბოლოოდ გაიმიჯნა ჯანდაცვის პოლიტიკის გამტარებელი და დაფინანსებლის ინსტიტუტები. დაიწყო ჯანდაცვის სისტემის მართვის დეცენტრალიზაცია, სამედიცინო დაწესებულებების ორგანიზაციული და ფინანსური მართვა, სხვა სამეურნეო ფუნქციები ნელ-ნელა ჩამოშორდა ჯანდაცვის სამინისტროს, აღიარებულ იქნა ჯანდაცვის დაწესებულებების ავტონომია, ადამიანთა რესურსების დაკომპლექტებასა და ფინანსურ მართვაში ჩაურევლობა.

ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში ჯანდაცვის სისტემის დაფინანსებაში კარდინალური ცვლილებები განხორციელდა. გაუქმდა ჯანმრთელობის გადასახადი, რასაც ექსპერტები არაერთგვაროვნად აფასებენ - ერთის მხრივ დადებითად, ვინაიდან ხელისუფლების მიერ გადასახადების შემცირება მეწარმეთათვის ყოველთვის მისასალმებელი ნაბიჯია, მეორეს მხრივ, არსებობს ეჭვი, რომ სავალდებულო სამედიცინო გადასახადის გაუქმება შეაფერხებს სადაზღვევო (როგორც სავალდებულო, ისე ნებაყოფლობითი) ბიზნესის განვითარებას, თუმცა ამ მოსაზრებას მრავალი კონტრარგუმენტი გააჩნია და ეს ექსპერტთა შეფასების საგანი უნდა გახდეს. ჯერ-ჯერობით სახეზე მხოლოდ პოზიტიური შედეგი გვაქვს: - გაიზარდა, როგორც ბიუჯეტით გამოყოფილი ასიგნებები, ასევე ფაქტიურად შესრულებული სამუშაოების დაფინანსებაც. მიუხედავად ჯანდაცვაზე გამოყოფილი მწირი რესურსებისა 2003 წლამდე ფაქტიური დაფინანსება 60-65%-ს არ აღემატებოდა. დღეს აღნიშნული პრობლემები არ დგას და სამედიცინო დაწესებულებათა ხელმძღვანელების განმარტებით დაფინანსებაში მნიშვნელოვანი ძვრებია, თუმცა სამედიცინო პერსონალი და მათთან მოსული პაციენტები ამ ძვრებს და გაუმჯობესებას ნაკლებად გრძნობს.

საკამათო არ არის, რომ ჯანდაცვის სისტემას სჭირდება დაფინანსების გაზრდა. მაგალითად, 2005 წელს ჯანდაცვის სექტორში დანახარჯები მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში 5-5,5%-ს შეადგენდა, ხოლო სახელმწიფო დანახარჯები მთლიან დანახარჯებთან მიმართებაში 30%-ს არ აღემატებოდა (ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო - სტატისტიკის დეპარტამენტი, 2005 წ.). შესაბამისად, ვერ ხდებოდა სახელმწიფოს ნაკისრი ვალდებულებების სრულად რეალიზაცია. მაგრამ აქ მნიშვნელოვანია სწორი პოლიტიკისა და სტრატეგიის შემუშავება, პრიორიტეტების სწორად განსაზღვრა და პრინციპული პოზიციის დაფიქსირება. მხოლოდ დაფინანსების გაზრდა და საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე გათვლილი ერთჯერადი PR-აქციები სასურველ შედეგს არ იძლევა.

როგორც არაერთხელ გაკეთდა განცხადება, ჯანდაცვის სფეროში არსებული მძიმე მდგომარეობის გამო, ქვეყნის ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება 2006-2010 წლებში სექტორში განახორციელოს 400,0 მლნ ლარის ინვესტირება. შესაბამისად, ძალზედ აქტუალური ხდება, რომ ჩამოყალიბდეს სისტემის განვითარებისა და რეფორმირების მკაფიო გეგმა.

ჯანმრთელობის დაცვის დარგში არსებული მდგომარეობიდან გამოსავალი სისტემის ნაწილობრივ კორექციაში ვერ მოიძებნება. საჭიროა სისტემის ძირეული რეორგანიზაცია, პრინციპულად ახალი მოდელია ჩამოსაყალიბებელი, რომელიც უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ ძირითად მოთხოვნებს:

ჯანდაცვის რესურსები, მათ შორის ფინანსური, შეზღუდულია და მისი უკმარისობა არა მარტო საქართველოშია, არამედ ბევრად უფრო განვითარებულ ქვეყნებშიც. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა აშშ და კანადა, რომლებიც კოლოსალურ თანხებს ხარჯავენ ჯანდაცვაზე, მოქალაქეებს ყოველთვის არ შეუძლიათ მიიღონ მათთვის სასურველი სამედიცინო დახმარება: თანამედროვე, მაღალრეზულტატიანი ტექნოლოგიები აძვირებენ სამედიცინო მომსახურებას. საქართველოში რესურსების სიმცირე მწვავედ დგას არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ის მართლაც არასაკმარისია, არამედ იმიტომაც, რომ არსებულიც კი არაეფექტურად იხარჯება. შეზღუდული რესურსების განაწილების სტრატეგია უნდა დაეფუძნოს ყველა ალტერნატივის დეტალურ ანალიზს. უნდა მოხდეს ყველა სახელმწიფო პროგრამის გადახედვა და მათი ეკონომიური ეფექტურობის შეფასება, რაც, სამწუხაროდ, არ ხორციელდება.

ზოგადად, ჯანდაცვის ორგანიზატორების წინაშე ხშირად ისმება ისეთი საკითხები, როგორიცაა: შევიძინოთ თუ არა ახალი აპარატურა, გავხსნათ თუ არა ახალი განყოფილება ან კლინიკა, ჩავატაროთ თუ არა ესა და ეს გამოკვლევა, მომსახურების რომელი სახეები ჩავრთოთ სახელმწიფო გარანტიების პაკეტში. ხშირად ამ კითხვებს უფრო ნეგატიური კონტექსტი აქვთ: რომელი სტაციონარი ან განყოფილება დავხუროთ, რომელი სახის უფასო მომსახურების სერვისი ამოვიღოთ სახელმწიფო დაფინანსებიდან და ა.შ.

ყველა ზემოაღნიშნული საკითხი 3 ძირითად კითხვაში შეიძლება გავაერთიანოთ:

სამწუხაროდ, არც ერთ ამ კითხვაზე ამომწურავი პასუხი არ არსებობს.

პროგრამების შედგენისას არ კეთდება მათი ეკონომიური ანალიზი. შეიძლება მთელი კატეგორიულობით ითქვას, რომ დღეს არც ერთ სახელმწიფო პროგრამას არ გააჩნია ეკონომიური დასაბუთება, ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ პროგრამების ანოტაციებში პუნქტში „შეფასების ინდიკატორები“ არ არის შეტანილი ეკონომიკური ეფექტურობის შემაფასებელი ინდიკატორები. რაც არის, ძალიან ზედაპირულია და უბრალოდ პროგრამის მიმდინარეობის შეფასების საშუალებასაც კი არ იძლევა. ამასთან, უმეტესად, სახელმწიფო პროგრამების მიზნები და ამოცანები ოდნავადაც არ შეესაბამება მისი რეალიზაციისთვის საჭირო რესურსებს. პროგრამით გათვალისწინებული ამოცანებისა და საჭირო რესურსების დაბალანსება პროგრამის წარმატებით განხორციელების აუცილებელი პირობაა.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომელიც დგას ქვეყნის ჯანდაცვის წინაშე, არის სამედიცინო მომსახურეობის ინფრასტრუქტურა, რომელიც მოძველებულია და არ შეესაბამება საჭიროებებს როგორც გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის, ისე სამედიცინო მომსახურეობის ხარისხის თვალსაზრისით, ამასთან არსებული სუსტი მარეგულირებელი ინსტრუმენტები არ იძლევა სამედიცინო მომსახურების ხარისხის უზრუნველყოფის შესაძლებლობებს.

ქვეყანაში ჯერ კიდევ წინა მთავრობის დროს დაიწყო სახელმწიფო სახსრებით სამედიცინო დაწესებულებების რეაბილიტაცია, რაც ერთი შეხედვით საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაბიჯია და გარკვეულწილად ხელისუფლების მოვალეობაცაა. თუმცა, უმჯობესია, სანამ სახელმწიფო დაიწყებდეს რეაბილიტაციის პროცესს მან სწორად განსაზღვროს ჯანდაცვის სფეროში ინსტიტუციების განვითარების პოლიტიკა. ამ სფეროში ხომ არის სამსახურები და დარგები (მაგალითად, მაღალმთიანი მოსახლეობის პირველადი ჯანდაცვით უზრუნველყოფა), რომელთა განვითარებაც უშუალოდ სახელმწიფოს მოვალეობაა და რომელზეც არავინ იზრუნებს მის გარდა (თუ არ ჩავთვლით მეცენატებს და ა.შ.). ამავდროულად არის დარგები, რომლებიც კომერციულად მიმზიდველია და სადაც არსებობს კერძო ინვესტიციების მოზიდვის შესაძლებლობა. ფაქტიურად, თუ თვალს გადავავლებთ უკანასკნელი წლების განმავლობაში განვითარებულ მოვლენებს, რეალობა ასეთია, რომ უმეტესი სამედიცინო დაწესებულებებსა და მათი ცალკეული განყოფილებების მიმდინარე რემონტი გაკეთდა თავად ექიმების და მათი მეგობრების, სპონსორების მიერ გაღებული თანხებით. დიდი ცენტრალური და რეგიონალური საავადმყოფოების მატერიალური გაპარტახების და მათკენ ავადმყოფთა ნაკადის დაშრეტის ფონზე აღმოცენდა მცირე ზომის (10-30 საწოლზე) სამედიცინო ცენტრები - „ოაზისები“, სადაც ტექნიკაც, მენეჯმენტიც და დიზაინიც მაღალ დონეზეა. ამასთან, ეს ყველაფერი კეთდება, ხშირად - ფორმალურად მაინც სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ სამედიცინო დაწესებულებებში და უნდა ვივარაუდოთ, რომ მათი განკერძოების შემთხვევაში უკეთესი სურათი გვექნება სახეზე. ამასთან, ბოლო ხანებში, განსაკუთრებით დედაქალაქში, საკმაოდ მოიმატა მაღალტექნოლოგიური, თანამედროვედ აღჭურვილი კლინიკებისა და დიაგნოსტიკური ცენტრების რიცხვმა, რომლებიც მთლიანად კერძო ინვესტიციებს ემყარება და სამედიცინო მომსახურების ხარისხი, ხშირ შემთხვევაში, ბევრად აღემატება სახელმწიფო სამედიცინო დაწესებულებებისას. ყოველივე ამის გაანალიზებით სახელმწიფომ მკაფიოდ უნდა ჩამოაყალიბოს თავისი პოლიტიკა და კიდევ უფრო მიმზიდველი გახადოს სამედიცინო ბაზარი, როგორც კარგი ბიზნესგარემო და არ უნდა დაკავდეს ცალკეული დაწესებულებების რეაბილიტაციითა და აღჭურვით, ეს მის გარეშეც მშვენივრად ხორციელდება.

ამასთან, სახელმწიფო სამედიცინო მომსახურების შესყიდვას „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოთხოვნათა დაცვით, ძირითადად, ტენდერების გზით ახორციელებს, სადაც კონკურენცია დღითიდღე იზრდება. ამ დროს ყოველთვის არსებობს იმის ალბათობა, რომ სახელმწიფო სახსრებით რეაბილიტირებული და აღჭურვილი სამედიცინო დაწესებულება სახელმწიფო შეკვეთის გარეშე აღმოჩნდეს. მივიღებთ სიტუაციას, როცა შემსყიდველი ორგანიზაცია (სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდი თუ სხვა) ვალდებული იქნება კანონის დარღვევით მაინც გაუფორმოს ასეთ დაწესებულებასაც კონტრაქტი და ხდება ისედაც არასაკმარისი რესურსების საჭიროზე მეტი დაწესებულებისთვის გადანაწილება. ჯანდაცვის მესვეურებმა კარგად უნდა გაითავისონ ერთი მნიშვნელოვანი პოსტულატი: „ჯანდაცვაში განხორციელებული ნებისმიერი აქტივობა უნდა შეესაბამებოდეს ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების სტრატეგიულ გზას“. საბაზრო ეკონომიკისა და სახელმწიფო რეგულირების მოდელის პრინციპები სამედიცინო დაწესებულების დონეზე ხშირად შეუთავსებელია ერთმანეთისთვის.

სახელმწიფო საკუთრებაში უნდა დარჩეს ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის მხოლოდ ის დაწესებულებები, რომლებიც შექმნილია უშუალოდ სახელმწიფო ფუნქციების აღსასრულებლად, ან რომელთა არსებობის ეკონომიკური პირობების უზრუნველყოფა შეუძლებელია რომელიმე სხვა ორგანიზაციული ფორმით.

სახელმწიფომ ამ პროცესში მის მიერ დაშვებული შეცდომებიც უნდა გაანალიზოს. არავისთვის სიახლეს არ წარმოადგენს, რომ ახალი ტექნოლოგიები და ძვირადღირებული აპარატურა აძვირებს სამედიცინო მომსახურებას. ნათელი მაგალითია ო. ღუდუშაურის სახელობის ეროვნული სამედიცინო ცენტრი, რომელიც ერთ-ერთი საუკეთესოა თავისი ინფრასტრუქტურითა და აღჭურვილობით არა მარტო საქართველოში, არამედ რეგიონში. კლინიკაში განთავსებულია ლაბორატორია, სხვა დიაგნოსტიკური საშუალებები, რომელთა ხარჯ-ეფექტურობა ისეთ მაღალ დატვირთვაზეა გათვლილი რომლის უზრუნველყოფაც დღეს ფაქტიურად შეუძლებელია. ამასთან აპარატურის ღირებულება, ქონების გადასახადი, რემონტის ფასი - აისახა მომსახურეობის ტარიფზე და დაბალი დატვირთვის პირობებში მისი ფასი კიდევ უფრო გაიზარდა. შედეგად კლინიკა, რომელიც სახელმწიფომ ააშენა და აღჭურვა და, რომლითაც ამაყობს კიდეც, ნაკლებად ხელმისაწვდომია მოსახლეობისათვის. ამის გამო შეიქმნა რეფერალური დახმარების პროგრამა, ფაქტიურად ის კლინიკის შენახვისა და ფუნქციონირების ხარჯებს წარმოადგენს, მაგრამ როგორც ყველა სხვა პროგრამა დეფიციტურია და ვერ უზრუნველყოფს კლინიკის გამართულ ფუნქციონირებას. სამწუხაროდ, ეს რეალობა არ იქნა გათვალისწინებული ქუთაისის ცხაკაიას სახ. რეფერალური ცენტრის რეაბილიტაციისა და აღჭურვის დროსაც და აქაც მთელი აქცენტი ძვირადღირებული, უკანასკნელი მოდელის აპარატურაზე გაკეთდა. სპეციალისტების განმარტებით ბევრი მათგანის ფუნქცია მინიმუმითაც არ არის ათვისებული და გამოყენებული. ქალაქში, სადაც საწარმოთა უმრავლესობა არ ფუნქციონირებს და მოსახლეობა დეპოპულაციის რისკის წინაშე დგას, ასეთი სუპერსაავადმყოფოს არსებობა, მართალია, რაღაც დადებით იმიჯს კი ქმნის, მაგრამ ვინ და როგორ უზრუნველყოფს მომავალში მისი ფუნქციონირების ფინანსირებას, ცოტა გაურკვეველია.

2005 წელს, სამინისტროს განცხადებით, ჯანდაცვის ძირითადი პრიორიტეტები იყო პირველადი ჯანდაცვა, სასწრაფო გადაუდებელი დახმარება და გადაუდებელი სტაციონარული დახმარება. თუმცა, არასწორი დაგეგმვის შედეგად მივიღეთ ის, რომ სასწრაფო გადაუდებელი დახმარების პროგრამის ბიუჯეტი წლის განმავლობაში რამდენჯერმე შეიცვალა და მის განხორციელებას მოხმარდა სხვა პროგრამების ბიუჯეტი, მათ შორის ზემოაღნიშნული პრიორიტეტებზე გამოყოფილი თანხების დიდი ნაწილიც. კერძოდ, დაზარალდა დიალიზის, ურგენტული დახმარების, ოჯახის ექიმის და სხვ. არანაკლებ მნიშვნელოვანი პროგრამები (იხ. ქვემოთ).

ჯერ კიდევ 10 წლის წინ პირველადი ჯანდაცვა აღიარეს ქვეყნის ჯანდაცვის პრიორიტეტად და ეს საკმაოდ პროგრესული და სწორი გადაწყვეტილება იყო, ვინაიდან პირველადი ჯანდაცვა მთელს მსოფლიოში ჯანდაცვის სისტემის საფუძველია, როგორც ყველაზე ხარჯეფექტური სერვისების მიმწოდებელი. საჭიროა სწორი სტრატეგიის შემუშავება, რათა ოპტიმალურად და ეფექტურად იქნას გამოყენებული სახელმწიფოსა და თვით პაციენტების მიერ გაწეული ხარჯები. არსებობს მრავალი დამამტკიცებელი საბუთი, რომელთა მიხედვით მოსახლეობა საკმოდ დიდ თანხებს იხდის ჯანდაცვის სხვადასხვა მომსახურეობაში და მათ შორის ამბულატორიულ სერვისებში. ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით სოფლებში პაციენტები საშუალოდ, წელიწადში, 51 ლარს იხდიან ამბულატორიულ სერვისებში, რომლიდანაც ნახევარი - მედიკამენტებზე, ხოლო მეორე ნახევარი კონსულტაციებსა და პროცედურებზე მოდის (Anon 2000). ამასთან, იგივე დანახარჯებია დაფიქსირებული კერძო და სამედიცინო კვალიფიკაციის მქონე „მეგობრების“ მიერ გაწეული მკურნალობისთვის. სურათი ნათელია: მოსახლეობა უკვე დიდ თანხებს იხდის პირველადი და მეორადი სამედიცინო დახმარებისთვის. პრობლემას წარმოადგენს ამ ფინანსების წარმართვა უფრო სისტემატიზებულ და ხარჯ-ეფექტურ სერვისებში.

საქართველოში პირველადი ჯანდაცვის ქსელი (პოლიკლინიკები და ამბულატორიები) სავალალო მდგომარეობაშია, როგორც ინფრასტრუქტურა, რომელიც განადგურებულია და ხშირ შემთხვევაში სამედიცინო დაწესებულებას ნამდვილად არ შეესაბამება, ასევე კადრები, რომლებიც ოდნავადაც ვერ პასუხობენ თანამედროვე მედიცინის მოთხოვნებს. საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის ეროვნული პოლიტიკის (1999 წ.) და საქრთველოს ჯანმრთელობის დაცვის განვითარების 2000-2009წწ სტრატეგიული გეგმის (1999 წ.) შესაბამისად რესურსების გადანაწილებისას უპირატესი ყურადღება უნდა მიექცეს პირველადი და პროფილაქტიკური სამსახურების განვითარებას. პირველადი ჯანდაცვის შემდგომი გაუმჯობესება უნდა მოხდეს ოჯახის ექიმის ინსტიტუტის შემოღებით. აქვე უნდა ითქვას, რომ სამინისტროს ხელმძღვანელობა სიტყვით აღიარებს პოლიტიკის და სტრატეგიის გადახედვის აუცილებლობას, მაგრამ ამ მხრივ ჯერ კონკრეტული ნაბიჯები არ გადადგმულა. ჯერ კიდევ 1996-97 წლებში დედაქალაქში დაიწყო პირველადი ჯანდაცვის პირველი „კუნძულების“ შექმნა - გარემონტდა და საერთაშორისო სტანდარტების დონეზე აღიჭურვა 5 საოჯახო მედიცინის ცენტრი, ბრიტანეთის და შვედეთის წამყვან კლინიკებში მომზადდნენ ოჯახის ექიმები და ტრენერები, რომლებიც ეხლაც აგრძელებენ ექიმების გადამზადების პროცესს, რაც საკმაოდ შრომატევადი და ძვირადღირებული პროცესია. დღესდღეობით ეს საოჯახო მედიცინის ცენტრებიც ისეთივე ფუნქციას ასრულებენ, როგორსაც ჩვეულებრივი პოლიკლინიკები, ოჯახის ექიმებიც უბნის ექიმის სტატუსით სარგებლობენ და შრომის ანაზღაურებაც იგივე აქვთ (100-110 ლარი), თუმცა პროექტი ითვალისწინებდა გადამზადებული ოჯახის ექიმის ხელფასის მინიმუმ 300 ლარამდე გაზრდას. ფაქტიურად წყალში იყრება დონორი ორგანიზაციების და სახელმწიფო ბიუჯეტის მიერ გამოყოფილი თანხები: - მხოლოდ ბრიტანეთის მთავრობის მიერ ამ პროგრამის ფარგლებში 1,3 მლნ. ფუნტი დაიხარჯა, ანალოგიურად შვედთის და აშშ მთავრობების პროგრამების შედეგები არ განზოგადებულ და არ გავრცელებულა. არაერთგზის დაისვა საკითხი, რომ ამ ხუთ საოჯახო მედიცინის ცენტრში დაწყებულიყო ახალი პროგრამა, თუმცა უშედეგოდ. 2005 წლისათვის დაგეგმილი იყო აღნიშნული ცენტრების ამუშავება საოჯახო მედიცინის პრინციპებზე დაყრდნობით, ამისთვის გამოყოფილი იყო 700 ათასი ლარი (მთლიანად ამბულატორიული პროგრამის ბიუჯეტი 19,6 მლნ ლარს შეადგენს), თუმცა საანგარიშო წლის შუა პერიოდში შეიცვალა გადაწყვეტილება და თანხები სასწრაფო გადაუდებელი დახმარების პროგრამაში იქნა გადატანილი. არათუ ახალი პროგრამის ამოქმედება, არამედ ამ პერიოდის კრიტიკულ ანალიზზე და გამოცდილების გაზიარებაზეც კი უარი ითქვა და დაიწყო პირველადი ჯანდაცვის რეფორმირების პროცესი სოფლად. 2006 წლისთვის ბიუჯეტში ამბულატორიულ დახმარებაზე გამოყოფილია 21,6 მლნ ლარი, საიდანაც 1,04 მლნ ლარი იმერეთში, აჭარასა და კახეთში საოჯახო მედიცინის მოდელის დანერგვას უნდა მოხმარდეს. მოდელის დანერგვა შესაძლებელი იქნება მხოლოდ სარემონტო და სარეაბილიტაციო სამუშაოების შემდეგ, თუმცა არც ერთ ზემოაღნიშნულ რეგიონში ის დამთავრებული არ არის და კახეთში, სავარაუდოდ, წლის ბოლომდეც ვერ დამთავრდება.

საკმაოდ სერიოზული პრობლემაა საექთნო საქმე და საექთნო განათლება. მიუხედავად აშშ მთავრობის მიერ დაფინანსებული პროგრამისა, რომლის ფარგლებში 2005 წელს მომზადდა საექთნო ტრენერების გუნდი და შემუშავდა 60-მდე მოდულზე დამყარებული მრავალსსათიანი დასავლური სტანდარტის კურიკულუმი, წვრთნა ვერ გასცდა ორი საავადმყოფოს ფარგლებს, მაშინ როდესაც პირველად ჯანდაცვაში ასობით ექთანია გადასამზადებელი. არაა დამუშავებული საექთნო აკრედიტაციის სტანდარტები და უწყვეტი განათლების პრონციპები.

რჩება შთაბეჭდილება, რომ მიუხედავად პირველად ჯანდაცვაზე დონორების (მსოფლიო ბანკი, DFID და ევროკავშირი) მხრიდან უზარმაზარი ტექნიკური დახმარებისა, როგორც ფინანსურად (დაახლოებით 50 მლნ აშშ დოლარი), ისე - მაღალპროფესიონალი კონსულტანტების მოვლინებით, ჯერ კიდევ ვერ ჩამოყალიბდა ხედვა, თუ რა სახის პირველადი ჯანდაცვა იქნება ქალაქებში. არსებობს უცხოური მისიების მიერ წელიწადში რამდენჯერმე მომზადებული მრავალი სქელტანიანი ანგარიში, ხოლო პრაქტიკული სტრატეგიული ნაბიჯები არც თეორიულად არის მომზადებული და, თუ არის - პრაქტიკულად ნელა ხორციელდება. სახელმწიფოს მხრიდან არ ჩანს უცხოური დახმარების განზოგადების და კოორდინაციის მწყობრი სისტემის შექმნის რეალური მცდელობა.

სასწრაფო გადაუდებელი სამსახური ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამსახურია და მისი განვითარება ჯანდაცვის მესვეურთა მოვალეობაა, თუმცა სისტემიდან ამოგლეჯილად, სხვა სამსახურებთან კოორდინაციის გარეშე მისი განვითარება შეუძლებელია და დადებით შედეგებს ვერ იძლევა.

ბოლო ათწლეულის განმავლობაში სასწრაფო სამედიცინო სამსახური „03“ ფაქტიურად გაჩანაგდა - როგორც ინფრასტრუქტურა, ისე ავტოპარკი. 80-იანი წლების ბოლოს დედაქალაქს 120 ავტომანქანა ემსახურებოდა, 90-იანი წლების ბოლოს კი ის 10-მდე შემცირდა. ამ ფონზე მთელი დატვირთვა გადავიდა სოკოებივით მომრავლებულ კერძო სასწრაფო სამსახურის ფირმებზე. „03“ სახელმწიფო სამსახური საჭიროებდა რეფორმირებასა და განახლებას. თუმცა ეს საჭიროება არასწორად იქნა გაანალიზებული და მთელი რესურსები მიმართული იქნა ავტოპარკის განახლებასა და ხელფასების მატებაზე. არ გადაიდგა არც ერთი ნაბიჯი სამსახურის სტრუქტურული ცვლილებისკენ და შენარჩუნდა სასწრაფო დახმარების საბჭოური მოდელი, რასაც ჩვენი ქვეყნის ბიუჯეტი ნამდვილად ვერ გაწვდება. სამსახურს დაეკისრა არა მხოლოდ გადაუდებელი დახმარების ფუნქცია და გაცხადდა, რომ სასწრაფო სამედიცინო დახმარების გამოძახება (და არა გადაუდებელი დახმარება!) არის უფასო. პოლიტიკოსები შეიძლება არა, მაგრამ ჯანდაცვის მესვეურები უნდა იყვნენ ინფორმირებულები, რომ მომსახურების უფასოობა ბევრად ზრდის მასზე მოთხოვნილებას.

ამასთან, განუვითარებელი პირველადი ჯანდაცვის ფონზე მოსახლეობისათვის ხელმიუწვდომელია ელემენტარული სამედიცინო დახმარება, ექიმის კონსულტაცია. შესაბამისად, სასწრაფო დახმარების უფასოობამ მოახდინა ამბულატორიული დახმარების მათით ჩანაცვლება და სასწრაფოს სახით მივიღეთ „მოძრავი“ პოლიკლინიკები და ამბულატორიები. თუ გადავხედავთ გამოძახებათა სტატისტიკას, უმეტესი არაპროფილურია და შედეგად, ნაცვლად ყველაზე იაფი ამბულატორიული დახმარებისა, იზრდება რესურსტევადი სასწრაფო სამედიცინო დახმარების უტილიზაცია, სასწრაფო დახმარების სამსახურის უმეტეს შემთხვევაში არადანიშნულებისამებრ ასრულებს გამოძახებებს და ხშირად გადაუდებელი დახმარებისათვის, პიკ საათებში, ბრიგადების ნაკლებობაა. ნებისმიერი მცდელობა, რომ გავაძლიეროთ სსდ ინფრასტრუქტურა და გავზარდოთ მანქანებისა და ბრიგადების რიცხვი, იწვევს დიდძალი თანხების უყაირათო ხარჯვას, ელემენტარული პრინციპით - იზრდება მიწოდება, იზრდება მოთხოვნილება. სასწრაფო დახმარების ბრიგადები ნიჭიერი, მაგრამ ძალიან ახალგაზრდა სპეციალისტებითაა დაკომპლექტებული, რომელთა გამოცდილება არასაკმარისია და ხშირად ვერ უძლებს პაციენტთა მხრიდან დაწოლას, რომ ქრონიკულ შემთხვევებში მოხდეს ავადმყოფის „სასწრაფო“ ჰოსპიტალიზაცია. ამით სახელმწიფო დანახარჯები ძალზე იზრდება. მარტო 2005 წელს სასწრაფო სამედიცინო სამსახურის რეაბილიტაციისა და პროგრამული უზრუნველყოფისთვის 25 მლნ ლარზე მეტი დაიხარჯა, ეს რამდენჯერმე აღემატება წინა წელს გაწეულ ხარჯებს. ამასთან, აღნიშნული სამსახურის ავტოპარკი, მინიმუმ, ყოველ 2 წელიწადში საჭიროებს განახლებას, შეგვიძლია ვივარაუდოთ რა თანხებთანაა დაკავშირებული სამსახურის ამ სახით ფუნქციონირება. აქედან გამომდინარე, ჯანდაცვის სამინისტრო არა მარტო სამსახურის გაძლიერებაზე უნდა ზრუნავდეს, არამედ იმაზეც, რომ სსდ შეიძინოს ფუნქციური დატვირთვა და გაიზარდოს მისი ეფექტურობა გადაუდებელი დახმარების შემთხვევაში, რათა მიღწეული იქნას ის მიზანი, რაც ყველა ქვეყანაში სასწრაფო სამედიცინო დახმარებას გააჩნია - შემცირდეს გადაუდებელი დახმარების ვერ აღმოჩენით გამოწვეული სიკვდილობა, გართულებები. სხვაგვარად ამ შედეგს ნამდვილად ვერ მივიღებთ. მითუმეტეს, რომ გადაუდებელი დახმარება არ მოიცავს მხოლოდ პრეჰოსპიტალურ დახმარებას, ხოლო გადაუდებელ ჰოსპიტალურ დახმარებაში უფრო მძიმე სიტუაციაა.

მძიმე სიტუაციაა სტაციონარული დახმარების სფეროშიც. 2006 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტით მოსახლეობის სტაციონარული დახმარების სახელმწიფო პროგრამისთვის გამოყოფილია 91,5 მლნ ლარი, მაშინ როცა 2003 წელს აღნიშნულ პროგრამაზე გამოყოფილი იყო 44,0 მლნ ლარი, ხოლო ფაქტიურად დაფინანსდა 37,6 მლნ ლარი, ანუ წელს დაფინანსება გაიზარდა 2,5-ჯერ. დაფინანსების ასეთი მკვეთრი მატება საკმაოდ დიდი ფუფუნებაა და მას რეალური შედეგი უნდა მოჰყვეს, თუმცა მდგომარეობა მნიშვნელოვნად არ შეცვლილა - ისევ უკმაყოფილოა სამედიცინო პერსონალიც და, რაც მთავარია - პაციენტიც. ბოლო წლებში საგრძნობლად გაიზარდა სახელმწიფო სამსახურებში დასაქმებულთა ხელფასები. თვით ჯანდაცვის სამინისტროში ხელფასები 5-6-ჯერ გაიზარდა, მინისტრისა და მოადგილეების კიდევ უფრო მეტად, თუმცა, სახელმწიფო პროგრამებში ჩართულ მედპერსონალზე არავის უზრუნია. სამედიცინო პერსონალი ისევ პაციენტის მიერ გაღებული არაფორმალური გადასახადის იმედად რჩება. დაიწყო ბრძოლა კორუფციისა და ჩრდილოვანი ეკონომიკის მასშტაბების შემცირებაზე, მაგრამ მხოლოდ სამართლებრივი ბერკეტებით და კონტროლის გაძლიერებით ამის მოგვარება შეუძლებელია. ხელისუფლებამ მინიმალურად მაინც უნდა აანაზღაუროს მედპერსონალის მიერ გაწეული სამუშაო. ჩნდება მარტივი შეკითხვა - რა აზრი აქვს ბიუჯეტის ზრდას და რატომ იხარჯება 91 მლნ. ლარი არაეფექტურად.

სტაციონარული დახმარების სახელმწიფო პროგრამა 15-მდე კომპონენტისაგან შედგება. სასწრაფო გადაუდებელი დახმარების პროგრამისა (პროგრამების ჩამონათვალში სტაციონარულ პროგრამასაა მიკუთვნებული) და ბავშვთა კარდიოქირურგიის პროგრამის გარდა, ყველა პროგრამა დეფიციტურია. ბავშვთა კარდიოქირურგიის პროგრამა ერთადერთი სტაციონარული დახმარების პროგრამაა, რომელიც გამართულად ფუნქციონირებს უკვე რამოდენიმე წელია და სადაც სახელმწიფო სრულად ფარავს მასზე დაკისრებულ ვალდებულებებს.

უწყვეტი პროფესიოული განათლება - გარკვეული პერიოდით პოლიტიკური მოტივებით შეჩერდა სავალდებულო კრედიტ-ქულების და რესერტიფიკაციის მოთხოვნა, რაც გამოცხადდა ექიმების დასაცავ ღონისძიებად. ახლახანს ეს მოთხოვნები ისევ აღდგა, რამდენადაც ავამდყოფთა მოვლის ხარისხის უზრუნველყოფა ნამდვილად უფრო მაღალი პრიორიტეტია, ვიდრე სამედიცინო პერსონალისათვის „სასათბურე“ პირობების შექმნა და მათი ათწლეულებიის წინ მიღებულ განათლებაზე იმედით ყოფნა. იმედისმომცემია, რომ სამინისტრომ 2006 წელს დაიწყო კლინიკური პრაქტიკის გაიდლაინების სტანდარტების მომზადების პროცესი, რაც ხარისხის კონტროლის ეფექტური სისტემის ჩამოყალიბების ერთერთი წამყვანი რგოლი უნდა გახდეს.

პრობლემური იყო სამინისტროს ექსპერიმენტი სამეანო დახმარების ფარგლებში, ე.წ. „სამეანო ვაუჩერების“ შემოღება. დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის დაცვა სახელმწიფოს მიერ ერთ-ერთ ძირითად პრიორიტეტად არის აღიარებული. არსებული რთული დემოგრაფიული ვითარების ფონზე ჯანდაცვის სისტემაში რეფორმის დაწყებიდან ქვეყანაში უფასო მშობიარობაა დეკლარირებული. იზრდებოდა მშობიარობაზე ტარიფი სახელმწიფოს მხრიდან, იცვლებოდა დაფინანსების მეთოდოლოგია და პროგრამაში მონაწილე დაწესებულებები, თუმცა საქართველოში მშობიარობა, ფაქტიურად, უფასო მაინც არ არის.

სამინისტრო გამოვიდა ინიციატივით, რომ არსებული მდგომარეობა შეეცვალა. არავის ჰქონდა იმის ილუზია, რომ ათწლეულობით გამჯდარი მახინჯი სისტემა ერთი ხელის დარტყმით შეიცვლებოდა, თუმცა საზოგადოება დადებით ძვრებს ნამდვილად ლოდა. მიზანი იყო სახელმწიფოს მიერ სამეანო დახმარების საყოველთაო ფინანსური და გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა, სამეანო დაწესებულებათა ფუნქციონირებისათვის კონკურენტუნარიანი გარემოს შექმნა. გადაიდგა რამოდენიმე კონკრეტული ნაბიჯი - ყველა სამეანო დაწესებულებას გაუფორმდა სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში ხელშეკრულება, გაიზარდა სახელმწიფო ბიუჯეტი 4,8 (2003 წ.) მლნ-დან 10 მლნ-მდე (2005 წ.), დარიგდა სამეანო ბარათები (ე.წ. ვაუჩერები) რომელთა ფასი დიფერენცირებული იყო ქალაქებისა და რაიონების მიხედვით (თბილისში 200 ლარი, სხვა რაიონებსა და ქალაქებში 150-დან 180 ლარამდე), დამზადდა სარეკლამო რგოლი, პროგრამას გაუკეთდა საინფორმაციო მხარდაჭერა და ა.შ.

სამეანო ბარათში მითითებულია, რომ „სამეანო ბარათი წარმოადგენს სახელმწიფო გარანტიას დეკლარირებული დახმარების ფარგლებში“, პროგრამაში მითითებულია, რომ „მშობიარეთა მიერ მონაწილე დაწესებულებებში წარდგენილი ბარათი (თითო ყოველ პაციენტზე) სახელმწიფოს მხრიდან დაფინანსებული იქნება ზემოაღნიშნული ზღვრული ტარიფის ფარგლებში და იგი არ დაექვემდებარება ორსულის მხრიდან თანაგადახდას. სახელმწიფო სამედიცინო სტანდარტის შესაბამისად სამეანო დახმარებისა და ახალშობილთა მოვლის საერთო ღირებულება პროგრამაში მონაწილე სამეანო დაწესებულებებში არ უნდა აღემატებოდეს ზღვრულ ტარიფს. სტანდარტით გაუთვალისწინებელი მომსახურების (ექიმის არჩევა, კვება, სხვა სერვისული მომსახურება და ა.შ.) ღირებულება ანაზღაურდება პაციენტის მიერ“.

რა სურათი მივიღეთ ფაქტიურად (მონაცემები განზოგადებულია თბილისში 2005 წლის 1 იანვრიდან 31 მარტამდე ნამშობიარები 1206 ქალის გამოკითხვის საფუძველზე)? - არც ერთ კერძო სამშობიარო სახლში არ ყოფილა უფასო მშობიარობის არც ერთი შემთხვევა - ყველგან დაფიქსირებულია, რომ ორსული საჭიროებდა ან მან მოითხოვა სტანდარტით გაუთვალისწინებელი მომსახურება (ძირითადად ექიმის არჩევა), რაც იძლეოდა იმის საფუძველს, რომ პაციენტს გადაეხადა დამატებითი გადასახადი. სახელმწიფო სამშობიარო სახლებში იმ ქალებიდან, რომლებსაც გადაწყვეტილი ჰქონდათ ესარგებლათ მხოლოდ ვაუჩერით და არ გადაეხადათ დამატებითი ანაზღაურება, მხოლოდ 16%-მა შეძლო ეს დახმარება უფასოდ მიეღო, დანარჩენმა 84%-მა გადაიხადა დამატებითი ტარიფით როგორც ოფიციალურად, ისე არაოფიციალურად, ანუ სამეანო დაწესებულებებში მომსახურების ზღვრული ტარიფებით სამეანო დახმარება გაეწია ორსულ ქალთა უმნიშვნელო ნაწილს, შესაბამისად, შეიძლება დასკვნის გაკეთება, რომ სამეანო დაწესებულებებში მომსახურების ზღვრული ტარიფი ფაქტობრივად არ მოქმედებს. უმრავლეს შემთხვევაში ორსული ქალების მხრიდან ხდება თანხების გაუმართლებელი გაღება იმ მომსახურებისათვის, რომელიც ასახულია სახელმწიფო სტანდარტში და რომელზეც დაწესებულია მომსახურების ზღვრული ტარიფი. ამასთან, სამეანო დახმარების კომპონენტის მიმართ სამეანო დაწესებულებების მხრიდან არაჯანსაღი დამოკიდებულების გამო, რაც უმრავლეს შემთხვევაში ეწინააღმდეგება თავად ამ კომპონენტის არსს, მიზნებსა და ამოცანებს, საუბარი სამეანო დაწესებულებებს შორის ჯანსაღი კონკურენტული გარემოს ჩამოყალიბებაზე სრულიად მოკლებულია რეალობას. სამეანო კომპონენტის ამოქმედებით სამეანო დახმარების საყოველთაო ფინანსური ხელმისაწვდომობა მიღწეული არ იქნა, საინტერესოა ერთი დეტალი - აღნიშნულ ინიციატივამდე მშობიარობის საშუალო საბაზრო ფასი შეადგენდა 400 ლარს, ე.წ. ვაუჩერის შემოღების შემდეგ მშობიარობის ფასი გახდა საშუალოდ 600 ლარი (მონაცემები აღებულია სამშობიარო სახლების შიდა სტანდარტების ტარიფებიდან), ანუ სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი 200 ლარი დაწესებულებებისთვის დამატებით სუბსიდიად იქცა და არა „სახელმწიფო გარანტიად დეკლარირებული დახმარების ფარგლებში“. 2006 წლის ბიუჯეტით სამეანო დახმარების ბიუჯეტი 10 მლნ-დან 5 მლნ ლარამდე შემცირდა და მითითებულია, რომ „ამ ფორმატით პროგრამა განხორციელდება 2006 წლის 1 ივლისამდე და მოხდება მისი ფორმატის შეცვლა სახელმწიფო პრიორიტეტების შესაბამისად „სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის სამედიცინო დაზღვევის” სახელმწიფო პროგრამის ამოქმედების შემდეგ“.

„სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის სამედიცინო დაზღვევის“ სახელმწიფო პროგრამა მნიშვნელოვანი ეტაპია ჯანდაცვის სფეროში მიმდინარე რეფორმისა, რომლის მიზანია მკაფიოდ განსაზღვროს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა და ვალდებულებები მოსახლეობის მიმართ ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში. სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის იდენტიფიკაცია და მონაცემთა ბაზის ფორმირება საშუალებას იძლევა შეიქმნას დამატებითი სოციალური დაცვის მექანიზმი, რომელიც დაიცავს (ფინანსურად) მოსახლეობის ღარიბ ფენას ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში. პროგრამა მიზნად ისახავს შეიმუშაოს ე.წ. ბაზისური პაკეტი და მოახდინოს სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის დაზღვევა სამედიცინო მომსახურების იმ ძირითადი ხარჯებისაგან, რომელიც არ იფარება მიმდინარე სახელმწიფო ჯანდაცვითი პროგრამებით. სახელმწიფო შეისყიდის საბაზისო პაკეტის გათვალისწინებულ სერვისებს მხოლოდ ღარიბებისთვის. პროგრამის განხორციელება არ ამცირებს სახელმწიფოს ვალდებულებებს სოციალურად საშიში დაავადებების და პირველადი ჯანდაცვის სფეროში გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის ამოცანის გადაწყვეტისას, რაც ე.წ. უნივერსალური პაკეტით იქნება განსაზღვრული. აღნიშნულ პროგრამაზე მიმდინარე წელს 18 მლნ ლარია გამოყოფილი და იგი ძალაში 2006 წლის 1 ივლისიდან უნდა შევიდეს. ჯერ კიდევ მაშინ, როცა აღნიშნული პროგრამის შემუშავების იდეა წარმოიშვა, ექსპერტთა უმეტესობა ამას ნაჩქარევ და გაუთვლელ ნაბიჯად მიიჩნევდა, ვინაიდან არ იყო ჩამოყალიბებული უნივერსალური და ბაზისური პაკეტების შინაარსობრივი მხარე, არ იყო დასრულებული სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობის იდენტიფიკაცია და მონაცემთა ბაზის ფორმირება, ანუ არ არსებობდა მონაცემები დასაზღვევი მოსახლეობის არათუ ასაკობრივ და სხვა მნიშვნელოვან კომპონენტებზე, არამედ რაოდენობაზეც კი. ამასთან, თვლიან, რომ ნაადრევია ასე დაუგეგმავად 18 მლნ ლარის ჯერ კიდევ ჩანასახში მყოფ ქართული სადაზღვევო ბაზარზე გამოტანა.

მოსახლეობის ურგენტული დახმარების პროგრამა 1995 წლიდან ფუნქციონირებს და შემუშავდა, როგორც გარდამავალი პერიოდის (1995 წელს დაიწყო რეფორმა ჯანდაცვის სისტემაში) პროგრამა, მისი მიზანი იყო ფასიანი სამედიცინო მომსახურეობის დამკვიდრების პროცესში მოსახლეობისათვის ხელმისაწვდომი ყოფილიყო გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურეობა. „გარდამავალი პერიოდი“ საკმაოდ გახანგრძლივდა და აღნიშნული პროგრამა დღესაც ერთ-ერთი აქტუალური და რესურსტევადია (პროგრამის ბიუჯეტია 9 მლნ. ლარი), თუმცა ის ოდნავაც ვერ აკმაყოფილებს მასზე წაყენებულ მოთხოვნებ ს. გასულ წელს პროგრამის ბიუჯეტი 13 მლნ. ლარამდე გაიზარდა, გადაიხედა სახელმწიფო სტანდარტები, დაიხვეწა მისი სამედიცინო და ეკონომიური ასპექტები, ტარიფები მაქსიმალურად მიუახლოვდა საბაზრო ფასს, დაფინანსების მეთოდოლოგია შესაბამისობაში მოვიდა არსებულ რეალობასთან. განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდა კრიტიკული მდგომარეობის დაფინასებაზე. აღნიშნული პროგრამით პაციენტისათვის უფასო უნდა ყოფილიყო პირველ 6 დღეს რეანიმაციაში გაწეული სამედიცინო დახმარება. პროგრამა ძალაში უნდა შესულიყო გასული წლის ზაფხულში, თუმცა ის ჯერაც არ ამოქმედებულა. მიზეზი ისევ უცვლელია: ჯერ ერთი, რომ ფინანსები საჭირო გახდა სასწრაფო გადაუდებელი დახმარების პროგრამისათვის და ურგენტული პროგრამის ბიუჯეტი შემცირდა 3 მლნ. ლარით და მეორეც, სამინისტროს ჯერაც ვერ გადაუწყვეტია, რა სახით სჭირდება ურგენტული პროგრამა - ის უნდა იყოს საყოველთაო და ერთნაირად ხელმისაწვდომი ყველასათვის, თუ - მხოლოდ ღარიბი მოსახლეობისათვის.

ზოგიერთ პროგრამაში გაუგებარია პროგრამით მოსარგებლე ბენეფიციართა შერჩევის კრიტერიუმები. რითი შეიძლება აიხსნას, რომ მოზრდილთა გულის ქირურგიისათვის გამოყოფილია 3.5 მლნ ლარი, რაც საერთო მოთხოვნილების 7-8%-ს აკმაყოფილებს. თუ ეს გამოწვეულია უსახსრობით, მაშინ ვინ უნდა განსაზღვროს ის 7-8%, თუ ვინ ისარგებლებს სახელმწიფო შეღავათით, კრიტერიუმები მოწოდებული არ არის, ალბათ ეს ვერ იქნება ღარიბი მოსახლეობა, ვინაიდან პროგრამაში არის თანაგადახდა 25%-ის ოდენობით, რაც დაახლოებით 2-2.5 ათასი ლარია თითოეულ ოპერაციაზე. შესაბამისად, ასეთი პროგრამების არსებობა მრავალ კითხვის ნიშანს აჩენს და ეს სახელმწიფო პროგრამების შერჩევაში არათანმიმდევრული პოლიტიკის გამოვლინებაა.

ასეთ მაგალითს საგანგებო სიტუაციებში დაზარალებულთა პროგრამის ანალიზიც იძლევა. 2004 წლამდე ფუნქციონირებდა სოციალურად დაუცველი მოსახლეობის დამატებითი სამედიცინო დახმარების პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც მოსახლეობის ინდივიდუალური განცხადებების საფუძველზე ეწეოდათ დახმარება კომისიური წესით. 2004 წელს აღნიშნული პროგრამა შეჩერდა, როგორც არაეფექტური და არასამართლიანი, ვინაიდან ხშირ შემთხვევაში გადაწყვეტილებების მიღება ხდებოდა სუბიექტური მოსაზრებების გათვალისწინებით. მაგრამ საბოლოო ჯამში მივიღეთ, რომ გაუქმებული პროგრამის „სამართალმემკვიდრე“ გახდა საგანგებო სიტუაციებში დაზარალებულთა პროგრამა, რომლის ბიუჯეტიც 2005 წელს 20 ათასი ლარი იყო, ფაქტიურად კი 700 ათასი ლარი დაიხარჯა. გადაწყვეტილებების მიღება არა კომისიური წესით, არამედ მხოლოდ რამდენიმე მაღალჩინოსანის გადაწყვეტილებით ხორციელდება, ხშირად არა საგანგებო სიტუაციებში დაზარალებულ მოქალაქეებისათვის.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილია შემდეგი რეკომენდაციების გათვალისწინება: