2006 წლის დეკემბერში საქართველოს კონსტიტუციამ მორიგი კორექცია განიცადა. ცვლილებათა შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის ნაწილი, რომელიც სასამართლო სისტემის ფუნქციონირების ძირითად პრინციპებს ეხება.

2006 წლის 27 დეკემბრის კონსტიტუციური კანონით, ცვლილება შევიდა კონსტიტუციის 73-ე მუხლში, რომელიც განსაზღვრავს პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს. 73-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან ამოღებულ იქნა „ჟ“ ქვეპუნქტი, რომლის ადრინდელი რედაქციის თანახმად: „[საქართველოს პრეზიდენტი] თავმჯდომარეობს საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს, კონსტიტუციით, აგრეთვე, ორგანული კანონით გათვალისწინებული წესით, თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს მოსამართლეებს“.

კანონპროექტის განმარტებით ბარათში აღნიშნული იყო: „საკანონმდებლო ნოვაციას წარმოადგენს პრეზიდენტისათვის სასამართლო ხელისუფლებაში საკადრო საკითხების გადაწყვეტისადმი ახლებური მიდგომა. პრეზიდენტს არ ექნება საერთო სასამართლოს სისტემის მოსამართლეთა დანიშვნისა და გათავისუფლების პრეროგატივა. აღნიშნული საკითხი დარეგულირდება საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული ორგანული კანონით. პრეზიდენტის კომპეტენცია, სასამართლო ხელისუფლებაში კონსტიტუციური პოლიტიკის გატარებაში, შემოიფარგლება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარეობით. აღნიშნული კონსტიტუციური ნოვაციით, ფაქტობრივად, საფუძველი ეყრება საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციური ინსტიტუტის ახალ ინსტიტუციურ მიმართებას სასამართლო ხელისუფლებისადმი, რაც აამაღლებს სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობას და ეფექტურობას“.

საპარლამენტო განხილვებისას კი, წარმოდგენილმა ცვლილებამ ასეთი შეფასება მიიღო: „პირველი და ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი საკითხი გახლავთ პრეზიდენტის უფლებამოსილების შემცირება სასამართლო ხელისუფლებაში საკადრო პოლიტიკის გატარების თვალსაზრისით. დღევანდელი კონსტიტუციით გათვალისწინებული არის განუსაზღვრელი უფლებამოსილებები, რომელიც აქვს პრეზიდენტს. მას შეუძლია, დანიშნოს ნებისმიერი დონის სასამართლოში მოსამართლეები. ამ შემთხვევაში, თავად პრეზიდენტი საკანონმდებლო ინიციატივით შემოდის წინადადებით, რომ მას აღარ ჰქონდეს ეს უფლებამოსილება და იგი გადავიდეს მოსამართლეებით დაკომპლექტებული ორგანოს კომპეტენციაში - და ასეთი ორგანო იქნება იუსტიციის უმაღლესი საბჭო“.¹

საკონსტიტუციო ცვლილებათა იმ პროექტის შესახებ, რომლითაც საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლში „ჟ“ ქვეპუნქტი შევიდა აღნიშნული რედაქციით, ვენეციის კომისიის 2004 წლის 15 მარტის დასკვნაში ნათქვამია - ახლად შემუშავებული (ჟ) ქვეპუნქტი მეტად პრობლემატურ ხასიათს ატარებს. პირველ რიგში, წარმოდგენილი ქვეპუნქტი ადგენს, რომ პრეზიდენტი თავმჯდომარეობს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს. ამასთან, კონსტიტუციაში არ მოიპოვება ამ ორგანოს რეგულირების წესები. გამომდინარე აქედან, სასურველი იქნებოდა, ხსენებული ორგანოს უფლებამოსილებისა და შემადგენლობის საკითხები დარეგულირებულიყო კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებებით. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ პრეზიდენტის მიერ საბჭოს თავმჯდომარეობა არ არის საუკეთესო გადაწყვეტილება (მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთ ევროპის კონსტიტუციები ამას ითვალისწინებს) და მისი როლი, როგორც თავმჯდომარის, იქნებოდა ფორმალური. მეორე წინადადება უფლებამოსილებას ანიჭებს პრეზიდენტს, „კონსტიტუციით, აგრეთვე ორგანული კანონით გათვალისწინებული წესით,“ თანამდებობაზე დანიშნოს და თანამდებობიდან გაათავისუფლოს მოსამართლეები. თუმცა, ხსენებული უფლებამოსილება უნდა იყოს ფორმალური და კონსტიტუციასთან შესაბამისი, მაგალითად, გადაწყვეტილების მიღება ხდებოდეს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წინადადებით“.²

ამავე კომისიის გამოხმაურება, კონსტიტუციიდან აღნიშნული დებულების ამოღებასთან დაკავშირებით, ასეთია:

„73-ე მუხლში ეს ცვლილება გულისხმობს იმ დებულების ამოღებას, რომ პრეზიდენტი თავმჯდომარეობს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და ნიშნავს და ათავისუფლებს მოსამართლეებს. ეს დებულება ვენეციის კომისიას გაკრიტიკებული აქვს წინა საკონსტიტუციო ცვლილებების შესახებ მომზადებულ დასკვნაში. თუმცა, ამ დებულების ამოღება ჯერ კიდევ არაა საკმარისი. აუცილებელია კონსტიტუციაში განისაზღვროს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შექმნის წესი და უფლებამოსილება,

აგრეთვე, მოსამართლეთა დანიშვნისა და გათავისუფლების წესი მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად.”³

პროექტის თავდაპირველ ვარიანტში 73-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ჟ“ ქვეპუნქტში გათვალისწინებული იყო პრეზიდენტისათვის იუსტიციის საბჭოს თავმჯდომარეობის უფლებამოსილების შენარჩუნება.⁴ თუმცა, საბოლოო რედაქციაში ეს პუნქტი მთლიანად იქნა ამოღებული, რაც, როგორც ჩანს, მნიშვნელოვანწილად, ვენეციის კომისიის დამოკიდებულებამ გამოიწვია ამ ჩანაწერისადმი.

მეორე მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელიც სასამართლო სისტემას შეეხებოდა, ის იყო, რომ კონსტიტუციას დაემატა 861 მუხლი შემდეგი შინაარსით:

„მუხლი 86¹

1. მოსამართლეთა თანამდებობაზე დანიშვნის, მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლების და სხვა ამოცანების შესრულების მიზნით, იქმნება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო.

2. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობის ნახევარზე მეტს შეადგენენ საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ არჩეული წევრები. საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს თავმჯდომარეობს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე.

3. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილება და შექმნის წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით“.

როგორც საპარლამენტო განხილვებისას მომხსენებელმა აღნიშნა, „ცვლილებებს განიცდის სასამართლო ხელისუფლებასთან დაკავშირებით პრეზიდენტის უფლებამოსილებები. კერძოდ, ცვლილებებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იქნება ის ორგანო, რომელიც დანიშნავს მოსამართლეებს. ის წარმოდგენილი იქნება ძირითადად მოსამართლეებით, მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ არჩეული წევრებით და, ნაცვლად საქართველოს პრეზიდენტისა, იუსტიციის საბჭოს უხელმძღვანელებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე“.⁵

როგორც პარლამენტის წევრმა ნ. გვარამიამ აღნიშნა, ეს ცვლილებები „არც თუ ისე მაღალი ხარისხის კონსტიტუციაში“ არის „სასამართლო სისტემის საბოლოოდ ფორმალიზაცია დამოუკიდებელ სასამართლო სისტემად“ და „ხელისუფლების დანაწილების მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯი“.⁶

კონსტიტუციის „გაკეთილშობილების“ პროცესი, ჩვენ მიერ განხილული საკონსტიტუციო ცვლილებების სახით, მოიცავდა ორ ფუნდამენტურ და სასიკეთო ცვლილებას სასამართლო ხელისუფლებისათვის - საქართველოს პრეზიდენტს ჩამოერთვა თანამდებობაზე მოსამართლეთა გამწესების უფლებამოსილება და, ამავე დროს, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, ახალი სტატუსით (იგი აღარ წარმოადგენს პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს), იღებს გადაწყვეტილებებს სასამართლოს ფუნქციონირების ყველაზე მნიშვნელოვან საკითხებზე. ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა, რამდენად მოხდა კონსტიტუციური პრინციპების იმპლემენტირება ქვეყნის კანონმდებლობაში.

________________

1. ლ. ბეჟაშვილი, საქართველოს პარლამენტის 14.12.06-ის სხდომის სტენოგრამა.

2. ევროპული კომისია დემოკრატიისათვის სამართლის მეშვეობით(ვენეციის კომისია) 2004 წლის 15 მარტი, დასკვნა ზ 281/2004

3. 2006 წლის 20 დეკემბრის ზ 407/2006 დასკვნის მე-11 პუნქტი (Strasbbourg, 20 December 2006, Opinion no. 407/2006 CDL-AD (2006)040, European Commission For Democracy Trough Law(Venice Commission). Opinion On The Draft Constitutional Law Of Georgia On Amendments To The Constitution, 69th plenary session of the Commission (Venice, 15-16 December 2006),

4. საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პროექტი კონსტიტუციაში ცვლილებებისა და დამატების შესახებ, მუხლი 1, პუნქტი 3, ქვეპუნქტი „ა” დ 73-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ჟ” ქვეპუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:

„ჟ) თავმჯდომარეობს საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს;”

5. ზ. დეკანოიძე, საქართველოს პარლამენტის 14.12.06-ის სხდომის სტენოგრამა.

6. ნ.გვარამია, საქართველოს პარლამენტის 14.12.06-ის სხდომის სტენოგრამა.

ევროპის ქარტიაში მოსამართლეთა სტატუტის შესახებ ნათქვამია - ყველა იმ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, რომლებიც შეეხება მოსამართლეთა შერჩევას, კანდიდატურების მოძიებას, დანიშვნას, სამსახურებრივ წინსვლას ან სამსახურებრივი ვადის შეწყვეტას, სტატუტი ითვალისწინებს აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი ორგანოს მონაწილეობას, რომლის შემადგენლობის, სულ ცოტა, ნახევარი შედგება მოსამართლეებისგან, რომლებიც არჩეული არიან კოლეგების მიერვე სასამართლო ხელისუფლების ყველაზე ფართო წარმომადგენლობის უზრუნველმყოფი მეთოდების საფუძველზე (პუნქტი 1.3; 3.1).

ქარტიით დადგენილი სტანდარტი გულისხმობს ორი ძირითადი წინაპირობის არსებობას, რომელთა თანხვედრაც უზრუნველყოფს მოსამართლეთა მიმართ გადაწყვეტილების გამომტანი ორგანოს ქმედებათა მიუკერძოებლობასა და ობიექტურობას:

ევროპის ქარტიით დადგენილ სტანდარტებთან იუსტიციის საბჭოს შეუსაბამობის შესახებ უკვე გვქონდა საუბარი 2005 წელს გამოქვეყნებულ კვლევაში.¹ როგორც ამ კვლევაში ჩანს, 2005 წლისათვის იუსტიციის საბჭო კრიტიკის საგანი ხდებოდა ორი ძირითადი მიზეზის გამო:

ა) ამ პერიოდისათვის იუსტიციის საბჭო არ წარმოადგენდა დამოუკიდებელ ორგანოს - იგი პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო იყო. ასეთი სტატუსით იგი აღმასრულებელი ხელისუფლების მომეტებულ გავლენას განიცდიდა და ვერ უზრუნველყოფდა მოსამართლეებთან დაკავშირებული საკითხების დამოუკიდებლად გადაწყვეტას. გარდა ამისა, მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენდა ისიც, რომ იუსტიციის საბჭოს მოწვევის ექსკლუზიური უფლება საქართველოს პრეზიდენტს ეკუთვნოდა;

ბ) იუსტიციის საბჭოს მოსამართლე წევრთა რაოდენობა არ შეესაბამებოდა ევროპის ქარტიის მოთხოვნებს.²

იუსტიციის საბჭოს მიმართ საზოგადოების კრიტიკის მიუხედავად, კანონმდებელი არ ჩქარობდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გარდაქმნას რეალურად დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ ორგანოდ, რომელიც თავისუფალი იქნებოდა პოლიტიკური გავლენებისაგან.

2006 წელს იუსტიციის საბჭოს რეფორმირების პირველ მცდელობას წარმოადგენდა მარტის ცვლილებათა პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე (კანონში ცვლილებები აისახა 2006 წლის 25 მაისს).

ცვლილებათა პროექტით გათვალისწინებულ საკითხთა შორის, თავისი მნიშვნელობით ყველაზე საგულისხმოა ის ნაწილი, რომელიც ეხებოდა :

1. მოსამართლეთა რაოდენობის გაზრდას იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობაში - საბჭოს 19 წევრიდან გათვალისწინებული იყო 10 მოსამართლე წევრის არსებობა;

2. პარლამენტის კვოტის გაზრდას იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობაში - პარლამენტის მიერ იუსტიციის საბჭოში არჩეულ წევრთა რაოდენობა 5-მდე გაიზარდა (აქედან 4 წევრი - პარლამენტარი);

3. იუსტიციის საბჭოს „ex officio” წევრების განსაზღვრას - ცვლილებათა თანახმად, იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობაში „ex officio” წევრად არ იყო გათვალისწინებული გენერალური პროკურორი.

კანონპროექტის განმარტებით ბარათში აღნიშნული იყო, რომ კანონპროექტის მიზანს წარმოადგენდა მოსამართლეთა კორპუსის გავლენის გაზრდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობაზე.

კანონპროექტით დასახული მიზანი, მოსამართლეთა რაოდენობის ზრდა საბჭოს შემადგენლობაში, უდავოდ სასიკეთოდ გადადგმული ნაბიჯი იყო, მაგრამ 2006 წლის მარტის ცვლილებათა პროექტი სრულად ვერ უზრუნველყოფდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ანალოგიურ ორგანოთათვის საერთაშორისო ნორმებით დადგენილ სტანდარტებთან შესაბამისობას, აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან მისი დამოკიდებულების გამო.

თუმცა, ხელისუფლება კომპრომისზე მხოლოდ ნაწილობრივ წავიდა - ცვლილებათა ამ ეტაპზე მან ვერ დათმო სასამართლო ხელისუფლებაზე კონტროლის ბერკეტები. ეს იმითაც შეიძლება დავადასტუროთ, რომ პროექტით არ იქნა გათვალისწინებული იუსტიციის საბჭოს სტატუსის ცვლილება. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-60 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, იგი კვლავ პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოდ დარჩა. ამავე ცვლილებებით, ასევე უცვლელი დარჩა ის დებულებებიც, რომელთა მიხედვითაც, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მოწვევის უფლებით მხოლოდ საქართველოს პრეზიდენტი სარგებლობდა. ამასთან, განსახილველი პროექტის თანახმად, გაიზარდა პარლამენტის როლი იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობაში. მიუხედავად ამისა, პროექტის ინიციატორები კმაყოფილებას ვერ მალავდნენ კანონში განხორციელებული „რევოლუციური“ ცვლილებებით:

„გაცხადებულ იქნა ძალიან მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელიც სასამართლო ხელისუფლების გაძლიერებისათვის კიდევ ერთ გადადგმულ ნაბიჯად ჩაითვალა - ის, რომ იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობიდან გამოყვანილ უნდა იქნეს გენერალური პროკურორი, როგორც იქ თანამდებობრივი წარმომადგენელი“ (საქართველოს პარლამენტის 26.04.06 სხდომის სტენოგრამა, ნ. კალანდაძე).

რაც შეეხება გენერალური პროკურორის იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობის „ex officio“ წევრობიდან გამოყვანას, ეს უთუოდ პოზიტიურ ცვლილებად უნდა შეფასდეს, თუმცა, იუსტიციის საბჭო გაცილებით ფუნდამენტურ ცვლილებებს საჭიროებდა. იუსტიციის საბჭოს არსებობა პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს სტატუსით, საფრთხეს უქმნიდა მართლმსაჯულების ყველაზე მთავარ პრინციპს - მის დამოუკიდებლობას ხელისუფლების დანარჩენი ორი შტოსაგან.

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს რეფორმირებისაკენ გადადგმულ მომდევნო ნაბიჯს წარმოადგენდა 2006 წლის ნოემბრის ცვლილებათა პროექტი საქართველოს ორგანულ კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ (ცვლილებები კანონში საბოლოო სახით აისახა 2006 წლის 29 დეკემბერს).

სასამართლო სისტემის ეფექტური ფუნქციონირებისთვის პრინციპული მნიშვნელობის მქონე საკითხები, რომლებიც პროექტით იყო გათვალისწინებული, შეიძლება რამდენიმე კატეგორიად დაჯგუფდეს:

1. მოსამართლეთა დანიშვნისთვის უფლებამოსილი ორგანო

ნავარაუდევი იყო პრეზიდენტის მიერ მოსამართლის თანამდებობაზე პირთა დანიშვნის, აგრეთვე, საერთო სასამართლოების თავმჯდომარეების, პალატებისა და კოლეგიების თავმჯდომარეების თანამდებობაზე გამწესების პრინციპის შეცვლა. პროექტით გათვალისწინებული იყო ამ კომპეტენციის იუსტიციის საბჭოსთვის მინიჭება (აღნიშნული კომპეტენცია იუსტიციის საბჭოს მხოლოდ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში განხორციელებული 2007 წლის 19 ივნისის ცვლილებების ძალით მიენიჭა).

2. იუსტიციის საბჭოს სამართლებრივი სტატუსი

პროექტით გათვალისწინებული იყო იუსტიციის საბჭოს, როგორც პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს, სტატუსის გაუქმება, იუსტიციის საბჭოს სხდომების პრეზიდენტის მიერ მოწვევის და თავმჯდომარეობის პრინციპის ნაცვლად, მისი მოწვევა საბჭოს მდივნის მიერ.

ხელისუფლების გაუბედავი ნაბიჯები იუსტიციის საბჭოს რეფორმირების გზაზე დადასტურდა იმ გარემოებითაც, რომ უგულებელყოფილ იქნა პროექტით გათვალისწინებული ისეთი პროგრესული დებულება, რომლის ძალითაც, პრეზიდენტს ჩამოერთმეოდა მოსამართლეთა თანამდებობაზე გამწესების უფლებამოსილება და ასეთი გადაწყვეტილების მიღების კომპეტენცია იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს მიენიჭებოდა. თავის მხრივ, იუსტიციის საბჭო, პროექტით, აღარ იყო გათვალისწინებული, როგორც პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო. იმ პირობებში, როდესაც გაიზარდა იუსტიციის საბჭოს მოსამართლე წევრთა რაოდენობა და საბჭოს შემადგენლობაში აღარ ფიგურირებდა საქართველოს გენერალური პროკურორი, ცვლილებებით გათვალისწინებული დებულებების კანონში ასახვა შესაძლოა გამხდარიყო რეალური გარანტია იმისა, რომ იუსტიციის საბჭო გარდაქმნილიყო მოსამართლეებთან დაკავშირებულ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიმღებ დამოუკიდებელ ორგანოდ, რომელიც ოდნავ მაინც მიუახლოვდებოდა ევროპის ქარტიით დადგენილ სტანდარტებს. და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ამ ცვლილებებს მოჰყვებოდა სასამართლოს თითქმის სრულად გათავისუფლება აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლისაგან. თუმცა, როგორც მოსალოდნელი იყო, „რევოლუცია“ სასამართლო ხელისუფლებაში არ განხორციელდა და უცვლელი დარჩა მდგომარეობა, რომლითაც, იუსტიციის საბჭო, პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს სამართლებრივი სტატუსითა და პრეზიდენტისავე თავმჯდომარეობით, განიცდის აღმასრულებელი ხელისუფლების უსაზღვრო გავლენას და, იმავდროულად, გადაწყვეტილებებს იღებს სასამართლო ხელისუფლების ფუნქციონირებისათვის უმნიშვნელოვანეს საკითხებზე.

სიტუაცია არსებითად შეიცვალა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში 2007 წლის 19 ივნისს განხორციელებული ცვლილებების ძალით.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში 19 ივნისს განხორციელებული ცვლილებებით, იუსტიციის საბჭოს უფლებამოსილებად განისაზღვრა ისეთ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღება, როგორიცაა:

ა) რაიონული (საქალაქო), სააპელაციო სასამართლოს შექმნა, მათი სამოქმედო ტერიტორიისა და ამ სასამართლოებში მოსამართლეთა რაოდენობის, აგრეთვე, მაგისტრატი მოსამართლეების სამოქმედო ტერიტორიისა და რაოდენობის განსაზღვრა;

ბ) საქმეთა წარმოების განსაკუთრებული ინტენსივობის მქონე რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში, სადაც ორზე მეტი მოსამართლეა, მოსამართლეთა უფრო ვიწრო სპეციალიზაცია ან სპეციალიზებული სასამართლო კოლეგიების შექმნა;

გ) სააპელაციო სასამართლოს პალატებსა და საგამოძიებო კოლეგიაში, აგრეთვე, რაიონული სასამართლოს კოლეგიებში მოსამართლეთა რაოდენობის დადგენა და ამ სასამართლოთა პალატებისა და კოლეგიების შემადგენლობის განსაზღვრა;

დ) სააპელაციო და რაიონული სასამართლოებისა და სასამართლო პალატებისა და კოლეგიების თავმჯდომარეთა თანამდებობაზე დანიშვნა და გათავისუფლება;

ე) კონკურსის საფუძველზე შერჩეულ კანდიდატთა მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესება, აგრეთვე, მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლება.

შეიცვალა იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობა და საბჭოს - როგორც პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს სტატუსიც. კანონიდან ამოღებულ იქნა დებულება, რომლის მიხედვითაც, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს წარმოაგენდა. საბჭოს შემადგენლობა განისაზღვრა 15 წევრით, რომელთა ნახევარზე მეტს წარმოადგენენ საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოების მიერ არჩეული წევრები. ამასთან, საერთო სასამართლოებს საბჭოში წარმოადგენენ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე და საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის მიერ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით არჩეული 8 წევრი, მათ შორის, იუსტიციის საბჭოს მდივანი. მოსამართლეთა კონფერენციის მიერ არჩეული წევრი, თუ იგი არ არის იუსტიციის საბჭოს მდივანი, შეიძლება იყოს მხოლოდ საერთო სასამართლოს მოსამართლე. საქართველოს პარლამენტს იუსტიციის საბჭოში წარმოადგენს პარლამენტის 3 წევრი, აგრეთვე, საბჭოს „ex officio” წევრია პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარე. საქართველოს პრეზიდენტი ნიშნავს იუსტიციის საბჭოს ორ წევრს. საბჭოს თავმჯდომარეობს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე.

საქართველოს იუსტიციის საბჭოს სხდომები მოიწვევა საჭიროებისამებრ, მაგრამ არანაკლებ სამ თვეში ერთხელ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის ან - მისი დავალებით - საქართველოს იუსტიციის საბჭოს მდივნის მიერ. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებებს ხელს აწერს საბჭოს მდივანი, გარდა მოსამართლის თანამდებობაზე დანიშვნისა და თანამდებობიდან გათავისუფლების საკითხებზე მიღებული გადაწყვეტილებისა, რომელსაც ხელს აწერს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. თუმცა, ასეთი ტიპის გადაწყვეტილებასაც, საბჭოს თავმჯდომარის არყოფნის შემთხვევაში, ხელს აწერს საბჭოს მდივანი.

შესაბამისად, საქართველოს იუსტიციის საბჭოს წევრს თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს პარლამენტი ან - უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით - საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენცია.

ცვლილებები, თავისი არსით, წარმოადგენს იუსტიციის საბჭოს შემადგენლობისა და ფუნქციებისადმი ახლებურ მიდგომას. უმთავრესი პოზიტიური ცვლილება ამ მიმართულებით ისაა, რომ გარკვეულწილად შემცირდა საქართველოს პრეზიდენტის გავლენა ამ ორგანოსა და, ზოგადად, სასამართლო ხელისუფლების მიმართ. სასამართლო სისტემის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხები - მოსამართლეთა შერჩევა და თანამდებობებზე მათი გამწესება - აღარ წარმოადგენს მის ექსკლუზიურ პრეროგატივას. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობა მეტ-ნაკლებად გათავისუფლდა აღმასრულებელი ხელისუფლების გავლენისაგან.

მართალია, ხელისუფლების სამივე შტოს წარმომადგენელთა რაოდენობა საბჭოს შემადგენლობაში დაბალანსდა მოსამართლეთა რაოდენობის ზრდის სასარგებლოდ, მაგრამ, როგორც ევროპის ქარტია მიუთითებს, ასეთი ტიპის ორგანო უნდა გათავისუფლდეს ხელისუფლების დანარჩენი ორი შტოს არათანაზომიერი გავლენისაგან, რასაც, ჩვენს შემთხვევაში, კანონმდებელი ჯერ კიდევ უფრთხის. ეს ყველაზე თვალსაჩინოდ ჩანს იუსტიციის საბჭოს უფლებამოსილების განმსაზღვრელ იმ ნორმებში, რომლებიც არეგულირებენ საბჭოს მიერ მოსამართლეთა დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წესს.

განსახილველი ცვლილებების შედეგად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 65-ე მუხლს დაემატა 21 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც, საქართველოს იუსტიციის საბჭო პირს მოსამართლედ დანიშნავს, თუ მის კანდიდატურას მხარს დაუჭერს სხდომაზე დამსწრე წევრთა უმრავლესობა, მაგრამ არანაკლებ სრული შემადგენლობის ერთი მესამედისა, მათ შორის, საქართველოს პარლამენტის, პრეზიდენტისა და მოსამართლეთა კონფერენციის მიერ არჩეული თითო წევრი მაინც.

ამ დებულების მიხედვით, პრინციპულად მნიშვნელოვანი ისეთი გადაწყვეტილების მისაღებად, როგორიცაა მოსამართლეთა გამწესება თანამდებობაზე, სავალდებულოა აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ორგანოს წარმომადგენელთა თანხმობა. ასეთ ვითარებაში, რთულია იმაზე საუბარი, რამდენად გათავისუფლდა იუსტიციის საბჭო და, ზოგადად, სასამართლო ხელისუფლების დანარჩენი ორი შტოს კონტროლისგან.

__________________

1. მართლმსაჯულება საქართველოში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, თბილისი, 2005 წელი.

2. მართლმსაჯულება საქართველოში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, თბილისი, 2005 წელი, გვ. 7-8.

(2007 წლის 1 სექტემბრის მდგომარეობით)

მოსამართლის თანამდებობაზე გასამწესებლად, ღირსეულ კანდიდატთა შერჩევა და მათთვის სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისათვის სტაბილური ვადის უზრუნველყოფა ხელისუფლების ერთ-ერთი ყველაზე საპასუხისმგებლო ამოცანაა. ამ თვალსაზრისით, საინტერესო ნოვაციებს შეიცავდა 2006 წლის ნოემბრის ცვლილებათა პროექტი საქართველოს ორგანული კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ (ცვლილებები კანონში საბოლოო სახით აისახა 2006 წლის 29 დეკემბერს):

ა) პროექტი ითვალისწინებდა სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და მისი მოადგილის, სააპელაციო სასამართლოს პალატისა და საგამოძიებო კოლეგიის თავმჯდომარეების, რაიონული სასამართლოს თავმჯდომარის, რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს კოლეგიების თავმჯდომარეების უფლებამოსილების ვადის განსაზღვრას 10 წლით, მაგრამ არა უმეტეს მათი სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადისა. ცვლილებები გაზიარებული არ იქნა და როგორც ადრინდელი, ისე მოქმედი რედაქციით, ამ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადა განსაზღვრულია 5 წლით.

ბ) მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელიც გაითვალისწინა პროექტმა, გულისხმობდა მოსამართლის თანამდებობაზე უვადოდ დანიშვნის პრინციპს.

მოსამართლეთა თანამდებობაზე გამწესება სტაბილური ვადით, რომლის ცვლილებაც არ იქნება დამოკიდებული ხელისუფლების დანარჩენი ორი შტოს თავისუფალ ნებაზე, სასამართლოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ფუნქციონირების ერთ-ერთი გარანტიაა.

ევროპის ქარტია მოსამართლეთა სტატუტის შესახებ მიუთითებს, რომ მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის გარანტიებზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს თანამდებობაზე მათი გამწესების სტაბილურობის ხარისხი.

მოსამართლე, რომელიც თანამდებობრივი გარანტიებით უზრუნველყოფილია 65 წლის ასაკის მიღწევამდე, დამოუკიდებელია დროში ცვალებადი პოლიტიკური გარემოსაგან, რაც, თავის მხრივ, აისახება მის მიერ განსახილველი საქმეების ბედზე. თუ ცვლილებათა პროექტით ვიმსჯელებთ, სწორედ ამით იყო მოტივირებული პროექტის ინიციატორთა მიერ აღნიშნული პრინციპის გათვალისწინება. მაგრამ ასევე ჯიუტია რეალობა - საკანონმდებლო ორგანომ ამ ნაწილში უცვლელად დატოვა პირვანდელი რედაქცია და არ გაიზიარა პროექტის ინიციატორთა ენთუზიაზმი, გადაედგა რეალური და ქმედითი ნაბიჯები სასამართლო ხელისუფლების გასაძლიერებლად. როგორც ჩანს, ხელისუფლებისათვის ჯერ კიდევ მნიშვნელოვანია, გააჩნდეს რეალური ბერკეტები პოლიტიკურად „არაკეთილსაიმედო“ მოსამართლეთა კონტროლისათვის.

მეორე მხრივ, ცვლილებათა ამ ნაწილთან მიმართებით გასათვალისწინებელია ქართული რეალობის თავისებურებებიც - სასამართლოში არსებული საკადრო პრობლემები დღეს საიდუმლოს არავისთვის წარმოადგენს და ამაზე ბევრს საუბრობენ თავად ხელისუფლების წარმომადგენლებიც. სწორედ ამ პრობლემის გადაჭრის მცდელობა იყო მოსამართლის თანამდებობაზე გასამწესებელ პირთა ასაკობრივი ცენზის შემცირება 30-დან 28 წლამდე. თუმცა, სამართლებრივი განათლების დაბალი დონე და დროში უსაზღვროდ გაწელილი სასამართლო რეფორმა ვერ უზრუნველყოფს იმის გარანტიას, რომ მართლმსაჯულების განმახორციელებელი თანამდებობის პირები მაღალი კვალიფიკაციის მქონენი და პოლიტიკურად სტერილურები იქნებიან. შესაბამისად, არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, შეიძლება ითქვას, რომ ასეთი კადრების სასამართლო სისტემაში დროის განსაზღვრული მონაკვეთით გამწესება უფრო ნაკლები ბოროტებაა, ვიდრე მათი უვადოდ დანიშვნა. მოსამართლეთა თანამდებობაზე უვადოდ დანიშვნა იმ სისტემის ფუფუნებაა, რომელიც საკუთარი სასამართლო სისტემის მაღალკვალიფიციური, მიუკერძოებელი და პროგრესისკენ მუდმივად მიმართული კადრებით უზრუნველყოფას შეძლებს. ასეთი ფუფუნების საშუალება კი, ჩვენმა სახელმწიფომ, შესაძლოა, მხოლოდ შორეული მომავლის პერსპექტივად დაისახოს.

გ) პროექტი (რომელიც მოგვიანებით კანონშიც აისახა) გულისხმობდა მოსამართლის თანამდებობაზე შერჩევისათვის კანდიდატის შეფასების დამატებითი კრიტერიუმის დაწესებას - რაიონული (საქალაქო) და სააპელაციო სასამართლოების მოსამართლის თანამდებობაზე გასამწესებლად კანდიდატის შესარჩევ პირობებში გათვალისწინებული იყო წარმოდგენილი საკითხების თავისუფლად და მიუკერძოებლად წარმოჩენის უნარის გამოვლენა.¹

მოსამართლის თანამდებობაზე გასამწესებელ კანდიდატთა შერჩევის საკითხის გადაწყვეტა იუსტიციის საბჭოს ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლებამოსილებაა. გაეროს დანაშაულის საწინააღმდეგო და სამართალდამრღვევთა მიმართ მოპყრობის შესახებ მეშვიდე კონგრესის მიერ მიღებული სასამართლოს დამოუკიდებლობის ძირითადი პრინციპები მიუთითებს: „მოსამართლეთა შერჩევის მეთოდი უნდა იძლეოდეს მოსამართლეთა არასწორი მოტივებით დანიშვნისაგან თავდაცვის საშუალებას“.²

ამ პრინციპის უზრუნველსაყოფად, კანონმდებელმა თავი უნდა აარიდოს ისეთ ფორმულირებებს, რომლებიც იძლევა მოსამართლეობის კანდიდატთა მიმართ სუბიექტური მიდგომისა და მოსამართლის თანამდებობაზე დანიშვნაზე დაუსაბუთებელი უარის თქმის ლეგიტიმურ საშუალებას.

წარმოდგენილ პროექტში კანონმდებელმა თავი ვერ დააღწია მოსამართლეთა შერჩევისას ისეთი შეფასებითი კრიტერიუმების დაწესების ტენდენციას, როგორიცაა, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, მოსამართლეობის კანდიდატის მიერ წარმოდგენილი საკითხების თავისუფლად და მიუკერძოებლად წარმოჩენის უნარი.

ძნელია, არ დაეთანხმო იმას, რომ კანდიდატთა მიერ წარმოდგენილი საკითხების თავისუფლად და მიუკერძოებლად წარმოჩენის უნარის შეფასება იძლევა სუბიექტური მიდგომის შესაძლებლობას, ეს კი, განსხვავებული მოტივაციის შემფასებლის მიერ სხვადასხვაგვარად შეიძლება იქნეს გამოყენებული. კანონის ამგვარი ფორმულირება იუსტიციის საბჭოს ანიჭებს ფართო უფლებამოსილებას, ამა თუ იმ მიზეზით, არასასურველი კანდიდატისათვის თანამდებობაზე დანიშვნაზე უარის თქმის შემთხვევაში, იოლად დაასაბუთოს უარის მიზეზი.

შეფასების ამ კრიტერიუმის გამოყენებით კანდიდატებისადმი სუბიექტური მიდგომის შესაძლებლობას თავად კანონპროექტის ავტორებიც ადასტურებენ:

„მე გეთანხმებით, რომ სუბიექტური არის, როდესაც ხდება გასაუბრება კანდიდატთან, მაგრამ მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენ ვერანაირ ფარგლებს ვერ დავუწესებთ იუსტიციის საბჭოს წევრებს შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებისას. კანდიდატმა უნდა მოახერხოს იმის დადასტურება საბჭოს წინაშე და შინაგანი რწმენა ჩამოუყალიბოს კომისიის წევრებს, რომ ის შეძლებს სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელებას, რომ მას აქვს საკმარისი არა მარტო პროფესიული გამოცდილება ან ცოდნა, არამედ შინაგანი უნარ-ჩვევებიც, რომ იყოს მოსამართლე. ამდენად, თვითონ საბჭოს წევრებისთვის ასეთი შეზღუდვების დაწესება მე უმართებულოდ მიმაჩნია იმ პრაქტიკიდან გამომდინარე, რომელიც დღეს არსებობს ამ საკითხთან დაკავშირებით“.³

როგორც ჩანს, პრაქტიკა არჩევანს აკეთებს იუსტიციის საბჭოს შინაგანი რწმენისა და უსაზღვრო უფლებამოსილების სასარგებლოდ და უპასუხოდ ტოვებს კითხვას, რა მექანიზმებით მოახერხებენ ისინი მოსამართლეობის კანდიდატთა მიერ წარმოდგენილი საკითხების თავისუფლად და მიუკერძოებლად გადაწყვეტის უნარის შეფასებას.

დ) წარმოდგენილი ცვლილებების მიხედვით, მოსამართლის თანამდებობაზე პირველად დანიშნული პირის გამწესება სავალდებულოდ უნდა მომხდარიყო მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოში.

ცვლილება არ იქნა მიღებული. თუმცა, შესაძლოა, ასეთი დებულების კანონში ასახვა დადებითად ასახულიყო მართლმსაჯულების სისტემის ეფექტურობაზე იმ თვალსაზრისით, რომ „ახალბედა“ მოსამართლეები სავალდებულოდ გამწესდებოდნენ მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოში, რითაც სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციები, გარკვეულწილად, დაზღვეულნი იქნებოდნენ გამოუცდელი კადრებისაგან.

ე) სასამართლო წყობილების შეცვლასთან დაკავშირებით, სასამართლოს ლიკვიდაციის, აგრეთვე, მოსამართლის თანამდებობის შემცირების შემთხვევაში, მოსამართლეთა რეზერვში ჩარიცხვის ვადა უნდა განსაზღვრულიყო არა უმეტეს 5 წლით. შესაბამისად, ამ პერიოდით განისაზღვრებოდა თანამდებობრივი სარგოს შენარჩუნების ვადაც, განსხვავებით მოქმედი რედაქციისაგან, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლეები რეზერვში ირიცხებიან სამოსამართლო უფლებამოსილების დარჩენილი ვადით და ამ პერიოდის განმავლობაში უნარჩუნდებათ თანამდებობრივი სარგოც;

აღნიშნული ცვლილების პროექტი, რომელიც საბოლოოდ არ იქნა კანონში ასახული, თავისი შინაარსით წარმოადგენდა საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს ორგანულ კანონში 2005 წელს შეტანილი ცვლილებების ლოგიკურ გაგრძელებას. სწორედ 2005 წლის 23 ივნისის ცვლილებათა წყალობაა საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანულ კანონში შემდეგი შინაარსის 54¹ მუხლის არსებობა:

„მოსამართლის სხვა სასამართლო თანამდებობაზე გამწესება და თანამდებობიდან მისი გათავისუფლება სასამართლოს ლიკვიდაციის და მოსამართლის თანამდებობის შემცირების დროს:

1. სასამართლო წყობილების შეცვლასთან დაკავშირებით, სასამართლოს ლიკვიდაციის, აგრეთვე, მოსამართლის თანამდებობის შემცირების შემთხვევაში, მოსამართლეს, წინასწარი წერილობითი თანხმობითა და კანონმდებლობით დადგენილი წესით, შეიძლება დაეკისროს შესაბამისი ან ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელება თავისი სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადის ფარგლებში.

2. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლითა და წესით, მოსამართლის მიერ სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელებაზე უარის თქმის ან მისთვის სხვა სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების დაკისრების შეუძლებლობის შემთხვევაში, აღნიშნული მოსამართლე, სასამართლოს ლიკვიდაციიდან ან მოსამართლის თანამდებობის შემცირებიდან არა უგვიანეს 3 თვისა, თავისუფლდება დაკავებული თანამდებობიდან და წინასწარი წერილობითი თანხმობით, კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ირიცხება რეზერვში მისი სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე.

3. მოსამართლე, რომელიც გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან ამ მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესით და არ ამორიცხულა რეზერვიდან, მისი სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე იღებს თანამდებობრივ სარგოს კანონმდებლობით განსაზღვრული ოდენობით. მას წინასწარი წერილობითი თანხმობით, კანონმდებლობით დადგენილი წესით, შეიძლება ნებისმიერ დროს დაეკისროს სხვა სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელება”.

მართლმსაჯულების რეფორმასთან დაკავშირებულ ზემოხსენებულ კვლევაში⁴ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია ასეთ შეფასებას აძლევდა აღნიშნულ დებულებას:

„ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელიც სასამართლო სისტემაში მიმდინარე ცვლილებებს მოჰყვა, ის არის, რომ მან მოსამართლეთა ვადაზე ადრე გათავისუფლება გამოიწვია, რაც საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის (მუხლი 54¹) მიხედვით, სამართლებრივად გაფორმდა, როგორც რეზერვში ჩარიცხვა.

ფორმალური გაგებით, მოსამართლეთა ვადამდე გათავისუფლება მათი რეზერვში ჩარიცხვის გზით, აბსოლუტურ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციასთან. საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, „მოსამართლის ჩამოცილება საქმის განხილვისაგან, თანამდებობიდან მისი ვადამდე გათავისუფლება ან სხვა თანამდებობაზე გადაყვანა დაიშვება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში“. სასამართლო წყობილების შეცვლასთან დაკავშირებით სასამართლოს ლიკვიდაცია, აგრეთვე, მოსამართლის თანამდებობის შემცირება სწორედ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევას წარმოადგენს. თუმცა, ეს მხოლოდ მაშინ, თუკი კონსტიტუციისა და კანონებისადმი ფორმალურ მიდგომას ავირჩევთ. მოსამართლეთა ვადაზე ადრე გათავისუფლება, რომელიც მრავალჯერადად ხორციელდება და ხშირად ერთპიროვნული გადაწყვეტილების ხასიათს ატარებს, შედეგად მხოლოდ სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის სრულ გაუფასურებას გამოიწვევს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, თავად კანონში ჩაიდოს ყველა ის მკაცრი გარანტია, რომელიც დაიცავს მოსამართლის თანამდებობას ხელისუფლების დანარჩენი ორი შტოს წარმომადგენელთა გაუმართლებელი ჩარევისაგან“.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში განხილული მუხლის ჩადების შემდეგ, როგორც ჩანს, გადაწყვეტილი იყო რეზერვში სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადით ჩარიცხულ მოსამართლეთაგან სისტემის სრული გათავისუფლება, თუმცა, კანონმდებლებს საკმარისი კეთილგონიერება აღმოაჩნდათ იმისათვის, რომ მსგავსი პროექტი კანონად არ ქცეულიყო.

განსახილველმა ცვლილებათა პროექტმა კიდევ ერთხელ გახადა თვალსაჩინო სასამართლო რეფორმასთან დაკავშირებული არათანმიმდევრულობა და ამასთან დაკავშირებით ხელისუფლების ნაბიჯების აბსოლუტური იმპულსურობა. ეს განსაკუთრებით ხელშესახები გახდა იმ ცვლილებებით,⁵ რომლის ძალითაც სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეს მიეცა საქმეების ერთპიროვნულად განხილვის უფლება. მართალია, კანონის ეს დებულება დროებითი ხასიათისაა და 2008 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედებს, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ნორმის მოქმედება საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილი ცვლილებებით რამდენჯერმე უკვე გადაიდო და ამ ვადის გახანგრძლივებამ პერმანენტული ხასიათი შეიძინა. საქმეების ერთპიროვნული განხილვის უფლების ყოველი ახალი ვადით გახანგრძლივებისას, ხელისუფლების წარმომადგენლები განმარტავდნენ, რომ ცვლილება სასამართლოებში შექმნილი საკადრო კრიზისით იყო გამოწვეული და პირობას დებდნენ, რომ უახლოეს მომავალში აღმოფხვრიდნენ სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში საქმეთა ერთპიროვნულად განხილვის მახინჯ პრაქტიკას:

„საკადრო პრობლემები რეალურად იყო საერთო სასამართლოების სისტემაში და იუსტიციის უმაღლესი საბჭო რეალურად ახორციელებდა ამ მიმართულებით საკადრო რეფორმას. საქმეების განხილვის შეჩერების და შეყოვნების თავიდან აცილების მიზნით, დროებით ჩვენ განვსაზღვრეთ ეს უფლებამოსილება, რომ ერთპიროვნულად შეძლონ მოსამართლეებმა ამ ტიპის საქმეების გარჩევა. თუმცა, რეალურად შემოთავაზებულია კიდევ ცვლილება, რომლის თანახმადაც, აღნიშნული ვადა კიდევ უნდა გაგრძელდეს 2008 წლის პირველ იანვრამდე...

ამდენად, რეალური ფაქტობრივი პრობლემა არის ის, რომ საკადრო პრობლემები სასამართლოების სისტემაში კვლავ არსებობს...”⁶

ჩვენ მიერ განხილულმა პროექტებმა და ინიციატივებმა კიდევ ერთხელ თვალსაჩინო გახადა ხელისუფლების არათანმიმდევრული ნაბიჯები სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობის რეფორმირებისა და სრულყოფისკენ მიმავალ გზაზე. მუდმივი რეფორმის რეჟიმში მყოფი სასამართლო, ცხადია, ვერ შეძლებს, უზრუნველყოს მოქალაქეები უფლებათა დაცვის ადეკვატური მექანიზმებით. ასეთი ნაბიჯები, ისედაც ღირსებაშელახული სასამართლო ხელისუფლების რეაბილიტაციის ნაცვლად, კიდევ უფრო ზრდის გაუცხოებას მოქალაქეებსა და სასამართლოს შორის. სასამართლო ხელისუფლებაში არსებული მდგომარეობის გამო, საქართველო არაერთხელ გამხდარა საერთაშორისო კრიტიკის ობიექტი. დღეს სასამართლო რეალური რეფორმებისა და - უფრო მეტიც - „რევოლუციის“ მოლოდინშია, რომელიც არა მარტო სასამართლო დაწესებულებათა მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის რეაბილიტაციაში გამოიხატება, არამედ ხელისუფლების ამ შტოსათვის დამოუკიდებლობის ისეთივე გარანტიების შექმნაში, როგორითაც უნდა სარგებლობდეს აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება. მხოლოდ ამ პირობის შესრულების შემდეგ გვექნება შესაძლებლობა, საქართველო ვიხილოთ ევროპული ოჯახის სრულფასოვან წევრად.

__________________

1. საქართველოს კანონის პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის თაობაზე, მუხლი 1, პუნქტი 10, ქვეპუნქტი „ბ“. კანონის 47-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით: „4. კანდიდატის საკონკურსო წესით შერჩევა ხდება საკვალიფიკაციო გამოცდის შედეგების, კანდიდატის საქმიანი და მორ­ალური რეპუტაციის, წარდგენილი საკითხების თავისუფლად და მიუკერძოებლად შეფასების უნარის გამოვლენის, პროფე­სიული მუშაობის გამოცდილებისა და ფიზიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით“.

2. გაეროს დანაშაულის საწინააღმდეგო და სამართალდამრღვევთა მიმართ მოპყრობის შესახებ მეშვიდე კონგრესი, სასა­მართლოს დამოუკიდებლობის ძირითადი პრინციპები, მიღებულია 1995 წელს, მილანი, 26 აგვისტო - 6 სექტემბერი, პრინციპი 10.

3. ლ. ბეჟაშვილი, საქართველოს პარლამენტის 2006 წლის 21 დეკემბრის სხდომის სტენოგრამა.

4. მართლმსაჯულება საქართველოში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, თბილისი, 2005 წელი.

5. 2006 წლის აპრილისა და ნოემბრის ცვლილებათა პროექტი: საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“; საქართველოს კანონი „საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგე­ბლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ“; საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი; საქართვე­ლოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი (ცვლილებები კანონში საბოლოო სახით აისახა 2006 წლის 29 დეკემბერს).

6. ლევან ბეჟაშვილი, საქართველოს პარლამენტის 2006 წლის 21 დეკემბრის სხდომის სტენოგრამა.

„გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლეები უნდა იყვნენ დამოუკიდებელნი და შეეძლოთ ნებისმიერი მხრიდან და ნებისმიერი მიზეზით, ყოველგვარი პირდაპირი და არაპირდაპირი შეზღუდვის, უკანონო გავლენის, დაყოლიების, მუქარის ან ჩარევის თავიდან აცილება“ - ვკითხულობთ ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოების მიმართ მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციაში მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის, ეფექტურობისა და როლის შესახებ. „სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა, პირველ რიგში, უნდა ემსახურებოდეს მოქალაქეთა ინტერესებს, აკმაყოფილებდეს მათ სურვილს, იპოვონ ნამდვილი მართლმსაჯულება“ - ნათქვამია რეზოლუციაში ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში სასამართლო ხელისუფლების გაძლიერების შესახებ.

საქართველოს სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის დამცველი დებულებები მრავლად მოგვეპოვება ქვეყნის კანონმდებლობაშიც, თუმცა, მაშინ, როდესაც აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება მოსამართლეთა კონტროლის ისეთ მძლავრ ბერკეტს ფლობს, რაზედაც ზემოთ იყო საუბარი, გასაკვირი არ უნდა იყოს ის ფაქტი, რომ საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემის დამოუკიდებლობის ხარისხი და მასზე აღმასრულებელი ხელისუფლების გავლენა უკანასკნელი წლების განმავლობაში ხშირად მწვავე კრიტიკის თემა ხდებოდა.

მოსამართლეებზე ზეწოლის შესახებ საუბრობს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2006 წლის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, რომლის მიხედვითაც, საანგარიშო წლის განმავლობაში „ხშირი იყო ადვოკატებს, საქმის მხარეებსა და მოსამართლეებს შორის კომუნიკაციის შემთხვევები, რაც საბჭოთა ტიპის „სატელეფონო მართლმსაჯულების“ განვითარებას უწყობდა ხელს. იურისტები, მათ შორის პროკურორები და დავის მონაწილე მხარეებიც, იყენებდნენ ასეთ გზას მოსამართლეებზე ზეწოლის განსახორციელებლად, მათთვის სასურველი გადაწყვეტილების მიღების მიზნით“.

ხელისუფლების მიერ კრიმინალთან შეუწყნარებელი ბრძოლის გამოცხადებისა და ნულოვანი ტოლერანტობის კამპანიის ფონზე მოსამართლეთა მიერ მკაცრი სანქციების გამოყენება ხელისუფლებისადმი ლოიალობის დამტკიცების საშუალებად იქცა, ლოიალობა კი, მდუმარე შეთანხმებით ხელშეუხებლობის ფასი გახდა.

საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშში წერია:¹ „სახალხო დამცველის აპარატში შემოსული საქმეების ანალიზის მიხედვით, შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ სასამართლო ხელისუფლებაზე კვლავ დიდია პროკურატურის გავლენა. ეს ჩანს მოსამართლეების მხრიდან სხვადასხვა სიმძიმის დანაშაულზე საკმაოდ არაადეკვატური სასჯელის შეფარდებით. რჩება შთაბეჭდილება, რომ მოსამართლეები, არც თუ იშვიათად, საქმის მასალების დეტალური შემოწმების გარეშე აკმაყოფილებენ პროკურატურის შუამდგომლობებსა და საჩივრებს, რითაც უხეშად ლახავენ ბრალდებულთა თუ განსასჯელთა უფლებებს“.

იმის საილუსტრაციოდ, თუ რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ბრალდებულთა თუ განსასჯელთათვის სასამართლოს დამოუკიდებლობის დეფიციტს, ისევ სახალხო დამცველის ანგარიშს დავესესხებით.

კონტრაბანდული სიგარეტის შენახვა-რეალიზაციის გამო ბრალდებული მოქალაქე ც.ც. სასამართლომ 10 000 ლარით დააჯარიმა. ც.ც. 5 შვილის დედა და მე-2 ჯგუფის ინვალიდი გახლდათ, რომელსაც ფეხზე ჰქონდა განგრენა და მკერდის სიმსივნით იყო დაავადებული. იგი უსახსრობის გამო ვერ იკეთებდა სასწრაფო ოპერაციას. სწორედ საოპერაციო ხარჯების გამომუშავების მიზნით, იგი იძულებული გახდა, აღნიშნული დანაშაულის ჩადენაზე წასულიყო. მართალია მძიმე ეკონომიური მდგომარეობა არ ამსუბუქებდა ამ პიროვნების მიერ ჩადენილ დანაშაულს, თუმცა, მოსამართლეს შეეძლო, მისთვის სასჯელის სახით ჯარიმის მინიმალური ოდენობა - 2 000 ლარი დაენიშნა, მით უმეტეს, როცა კანონი პირდაპირ მიუთითებს, რომ სასამართლო ჯარიმის ოდენობას ადგენს დანაშაულის სიმძიმისა და მსჯავრდებულის მატერიალური მდგომარეობის გათვალისწინებით.²

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განსაზღვრავს 3 სახის აღკვეთის ღონისძიებას - პატიმრობას, პირად თავდებობასა და გირაოს.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, აღკვეთის ღონისძიებად დაპატიმრების გამოყენების საფუძველი შეიძლება იყოს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული დაემალება სასამართლოსა და გამოძიებას, ანდა ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმის გამო ხელს შეუშლის სისხლის სამართლის საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენას. იმავე კოდექსის 159-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, „დაპატიმრება გამოიყენება მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომელსაც ბრალად ედება ისეთი დანაშაულის ჩადენა, რისთვისაც გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა ორი წლით ან მეტი ვადით“.

რაც შეეხება გირაოს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 168-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, „გირაოს თანხას განსაზღვრავს მოსამართლე ან სასამართლო ბრალდების სიმძიმის, ბრალდებულისა და გირაოს მიმცემის პიროვნების, გირაოს მიმცემის ქონებრივი მდგომარეობისა და ბრალდებულთან მისი დამოკიდებულების გათვალისწინებით“.

სახალხო დამცველის ანგარიშში ნახსენებ კ.კობალაძისა და გ.ჯიქურის საქმეზე სასამართლომ უგულებელყო სისხლის საპროცესო კოდექსის აღნიშნული მოთხოვნები და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული მობილური ტელეფონის (რომლის საბაზრო ღირებულება არ აღემატებოდა 300 ლარს) შეძენაში ბრალდებულ (სისხლის სამართლის კოდექსის 186-ე მუხლის პირველი ნაწილი) კ. კობალაძეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეუფარდა გირაო 170 000 ლარის ოდენობით, ხოლო გირაოს თანხის შეტანამდე - წინასწარი პატიმრობა 2 თვემდე ვადით. 100 000 ლარის ოდენობით გირაო შეეფარდა ასევე 300 ლარის ღირებულების მქონე მოტოროლა V3 მობილური ტელეფონის შეძენაში ბრალდებულ 22 წლის გ. ჯიქურსაც. მასაც 2 თვემდე პატიმრობა განესაზღვრა გირაოს თანხის უზრუნველსაყოფად გირაოს სრულ შეტანამდე.

გირაოს თანხა იმდენად დიდი იყო, რომ მისი გადახდა კობალაძისა და ჯიქურისათვის შეუძლებელი აღმოჩნდა. აქედან გამომდინარე, მათ, რეალურად, შეეფარდათ ორთვიანი წინასწარი პატიმრობა და არა გირაო - ვკითხულობთ სახალხო დამცველის ანგარიშში.

კიდევ ერთი საქმე, რომელიც გირაოს თანხის არაადეკვატურობით გამოირჩევა, ასევე სახალხო დამცველის ანგარიშში აღნიშნული ი. სანადირაძის საქმეა. ი. სანადირაძე 5 025 ლარის ოდენობის საგადასახადო ანგარიშფაქტურით უსაქონლო ოპერაციის განხორციელებაში იქნა ბრალდებული. 2006 წლის 15 ივლისს მას თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მიერ აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა გირაო 2 000 000 (ორი მილიონი) ლარის ოდენობით, რომელიც მას 1 თვეში უნდა დაეფარა. გასაჩივრების შედეგად, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ გირაოს თანხა 500 000 ლარამდე შეამცირა, თუმცა, გირაოს თანხა ვერ გადაიხადეს და ბრალდებული სანადირაძე პატიმრობაში დარჩა.

ამ ფონზე, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ბ. ტატუაშვილისა და ბ.ორკოდაშვილის საქმეები. ახალგორის რაიონის შს განყოფილების კრიმინალური პოლიციის გამომძიებლები ბონდო ტატუაშვილი და ბესიკ ორკოდაშვილი სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტების (სსკ-ის 333-ე მუხლი), წამების (144-ე მუხლი) და მტკიცებულებათა ფალსიფიკაციის (369-ე მუხლი) ბრალდებით დააკავეს. როგორც სახალხო დამცველის ანგარიშში ვკითხულობთ, „მცხეთის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ბრალდებულებს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდათ პატიმრობა ორი თვის ვადით, თუმცა, მოგვიანებით, გენერალური პროკურატურიდან მიღებული ინფორმაციის თანახმად, აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება - შეიცვალა უფრო მსუბუქი ღონისძიებით, გირაოს სახით 5-5 ათასი ლარის ოდენობის გადახდით და პატიმრობიდან გათავისუფლდნენ“. აქვე აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 168-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, „გირაო, როგორც წესი, არ გამოიყენება იმ პირის მიმართ, რომელსაც ბრალი ედება მძიმე ან განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩადენაში“.

3-3 ათასი ლარის ოდენობით გირაო შეუფარდა ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიამ სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის სწრაფი რეაგირების სპეცდანიშნულების რაზმის თანამშრომლებს მ. გიორგაძესა და კ. გულბანს, რომელთაც ქ. რუსთავის №6 საპყრობილეში განთავსებული განსასჯელის დ. ასათიანის ცემა და სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტება ედებოდათ ბრალად.

2006 წლის 7 დეკემბერს საპატრულო პოლიციის თანამშრომელთა გულგრილობასა და ძალის გადამეტებას ვარლამ ფხაკაძის სიცოცხლე შეეწირა. პატრულ-ინსპექტორ ივანე კაპატაძეს, რომელსაც დამნაშავის შეპყრობისათვის, აუცილებელი ზომის გადაცილებით, მკვლელობა (სსკ-ის 114-ე მუხლი) ედებოდა ბრალად, აღკვეთის ღონისძიების სახით ორთვიანი პატიმრობა შეეფარდა, ხოლო სამსახურებრივ გულგრილობაში - რამაც გამოიწვია ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა ან სხვა მძიმე შედეგი (სსკ-ის 342-ე მუხლის მე-2 ნაწ.) - ბრალდებულ პატრულ-ინსპექტორებს დ. მინაშვილს, ა. გაბრიჭიძეს და კ. გაბუნიას, დასავლეთ საქართველოს საოლქო პროკურატურის შუამდგომლობით, სასამართლომ აღკვეთის ღონისძიების სახით 2 000 ლარის ოდენობის გირაო შეუფარდა.

ზემოთ მოყვანილი კონკრეტული მაგალითების ფონზე, საინტერესოა, გადავხედოთ ზოგად სტატისტიკურ ინფორმაციას სასამართლოების მიერ აღკვეთის ღონისძიებათა გამოყენების შესახებ.

მაგალითად, 2005 წლის განმავლობაში სასამართლოებში შევიდა 9962 შუამდგომლობა აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ, მათგან პატიმრობის შესახებ შუამდგომლობების რაოდენობა 9 042-ს, ანუ სულ შემოსული შუამდგომლობების 90%-ს შეადგენდა. პატიმრობის შესახებ შესული შუამდგომლობებიდან დაკმაყოფილდა 7159, ანუ 79%.³

2006 წლის განმავლობაში სასამართლოებში აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ 17719 შუამდგომლობა შევიდა. პატიმრობის შესახებ 11761 შუამდგომლობიდან 10358 განცხადება, ანუ 88% დაკმაყოფილდა.

2006 წლის განმავლობაში აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს შეფარდების შესახებ შუამდგომლობათა რაოდენობის ზრდა შეიმჩნეოდა. პროკურატურის მიერ სასამართლოს წინაშე გირაოს შესახებ დაყენებული 5657 შუამდგომლობიდან 5483 - დაახლოებით 97% - დაკმაყოფილდა, თუმცა, ეს მაღალი პროცენტი სულაც არ მიუთითებს პატიმართა რაოდენობის შემცირებაზე. როგორც ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიც ადასტურებს, ბრალდებულები, ხშირ შემთხვევაში, ვერ ახერხებენ არაადეკვატურად დიდი გირაოს თანხების გადახდას და პატიმრობაში რჩებიან.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ზემოთ მოყვანილი სტატისტიკა მხოლოდ პროკურატურის მხარის შუამდგომლობებს მოიცავს. როგორც სახალხო დამცველის ანგარიში იუწყება, „დაცვის მხარის მიერ დაყენებული შუამდგომლობები თითქმის არასდროს კმაყოფილდება“.

სასამართლოზე პროკურატურის გავლენის ხელშემწყობ ერთ-ერთ ფაქტორად სახალხო დამცველი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლსაც (უკანონო განაჩენის ან სხვა გადაწყვეტილების გამოტანა) მიიჩნევს, რომელიც პროკურატურას სასამართლოს გადაწყვეტილებათა კანონიერების გადასინჯვის საშუალებას აძლევდა. დადებითად ვაფასებთ სისხლის სამართლის კოდექსში 2007 წლის 4 ივლისს შეტანილ ცვლილებას, რომელმაც გააუქმა 336-ე მუხლი და ამით სასამართლო ხელისუფლებაზე ზემოქმედების კიდევ ერთი მექანიზმი მოსპო.

ზემოთ მოყვანილი ფაქტები, პატიმრების რაოდენობა, პროკურატურის „შეკვეთების“ უპირობო შესრულება, ორმაგი სტანდარტი, განსხვავებული მიდგომა, ჩვეულებრივ, ბრალდებულებისა და ჩინოვნიკების მიმართ სასამართლოზე ზეგავლენის ყველაზე ხელშესახები შედეგია, რომლის პირველი მსხვერპლი სამართალწარმოების მონაწილე მოქალაქეა.

აღსანიშნავია, რომ სასამართლო სისტემის პრობლემებს თავის ინტერვიუებში საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე კოტე კუბლაშვილიც აღიარებს, თუმცა, ოპტიმისტურად განწყობილი სასამართლო ხელისუფლების მეთაური მართლმსაჯულების სისტემის ოპტიმიზაციის შედეგებს დროს უკავშირებს. როგორც მან გაზეთ „24 საათს“ განუცხადა: „სასამართლო სისტემას ჰქონდა სამი ძირითადი პრობლემა - დამოუკიდებლობის დეფიციტი, კორუფციის მასშტაბურობა და კვალიფიკაციის ნაკლებობა. კორუფცია, ფაქტობრივად, აღმოფხვრილია, კვალიფიკაციის პრობლემები მოგვარდება და რჩება დამოუკიდებლობა, კრიტერიუმი, რომლის გარეშეც სასამართლო სისტემის ფუნქციონირება წარმოუდგენელია. დამოუკიდებელი სასამართლოს არსებობის ტრადიცია საქართველოში არ არსებობდა, ახლანდელ ხელისუფლებას ამის სურვილი აქვს და აქეთკენ მივდივართ“.⁴

2006 წლის 12 აპრილს ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მიერ საქართველოს მართლმსაჯულების ინდექსის პრეზენტაციის ცერემონიალზე საქართველოს სასამართლო სისტემა საბჭოური პერიოდის სასამართლოს შეადარეს, ორგანიზაციის ხელმძღვანელმა მერილინ ზელინმა კი განაცხადა - „ჩემი აზრით, ხელისუფლება ინარჩუნებს უსაზღვრო კონტროლს სასამართლო სისტემაზე. აგრეთვე, არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩარევის არაერთი შემთხვევა და მიიჩნევა, რომ მსგავს ჩარევათა რიცხვი ბოლო წლებში განსაკუთრებით გაიზარდა. ეს კი იმის მანიშნებელია, რომ ქართული სასამართლო სისტემა ჯერ კიდევ არ წარმოადგენს მთავრობის სრულუფლებიან ნაწილს“.⁵

თავისუფალი, დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი და ნეიტრალური სასამართლო ადამიანის უფლებათა დაცვის უმთავრეს გარანტიას წარმოადგენს, სწორედ ამიტომ არის დემოკრატიულ პრინციპებზე დაფუძნებულ სახელმწიფოში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მოსამართლეთათვის მაქსიმალური დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა. იმედს ვიტოვებთ, რომ საქართველოში დამოუკიდებელი სასამართლოს ტრადიციის შექმნა მხოლოდ დროის საკითხია, თუმცა, ცხადია, რომ დროსთან ერთად ამ მიზნის მიღწევას ადეკვატური ღონისძიებების განხორციელებაც სჭირდება.

ვენეციის კომისიის გამოხმაურება

2007 წლის მარტში ვენეციის კომისიამ თავისი დასკვნა გამოაქვეყნა საქართველოს საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა დისციპლინური სამართალწარმოებისა და დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ კანონის თაობაზე. დასკვნაში მკაცრად იქნა გაკრიტიკებული დისციპლინური სამართალწარმოების აღნიშნული კანონით დადგენილი პროცედურა, განსაკუთრებით კანონის დარღვევისათვის მოსამართლის წინააღმდეგ დისციპლინური დევნის დაწყების შესაძლებლობა. კომისიამ საქართველოს მთავრობას შიდა კანონმდებლობის ევროპულ სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანისათვის დროც განუსაზღვრა და 2007 წლის ივნისამდე მისცა ხარვეზების გამოსწორების ვადა.

ქვემოთ გთავაზობთ განსაკუთრებით საინტერესო დებულებებს ვენეციის კომისიის დასკვნიდან.

_____________________

1. საქართველოს სახალხო დამცველის საანგარიშო მოხსენება საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, 2006 წლის მეორე ნახევარი.

2. სახალხო დამცველის ანგარიში, 2006 წლის პირველი ნახევარი.

3. სახალხო დამცველის ანგარიში.

4. ძნელია პროგნოზირება, როდის მიაღწევს სასამართლო სრულ დამოუკიდებლობას; „24 საათი“; 18.04.06.

5. საქართველოს მართლმსაჯულება საბჭოური ელემენტებით; „24 საათი“; 12.04.1006.

6. შემოკლებული, არაოფიციალური თარგმანი.

2007 წლის 17 იანვარს, მოსამართლეთა ფიცის დადების ცერემონიალზე სასამართლო რეფორმის მიღწევებზე, სასამართლოს გარემონტებულ შენობებზე, მოსამართლეთა გაზრდილ ხელფასებსა და სოციალურ გარანტიებზე საუბრისას, საქართველოს პრეზიდენტმა მოსამართლეებს განუცხადა: „ყოველივე ეს იმისათვის კეთდება, რომ თქვენი მუშაობა ეფექტიანი იყოს და არსად გაგექცეთ თვალი. ჩვენმა ბიზნესმა მყარად უნდა იგრძნოს, რომ სასამართლოში სიმართლეს იპოვის. თითოეულმა მოქალაქემაც უნდა იგრძნოს იგივე. ჩვენ გვსურს, რომ საზოგადოებაში ავტორიტეტულები იყოთ“. სასამართლო ხელისუფლების კორუფციისაგან გათავისუფლების (როგორც ამას ხელისუფლება აფასებს) თუ არასასურველი მოსამართლეებისაგან გაწმენდის (საპირისპირო აზრი ამგვარია) შემდეგ, ქვეყნის დემოკრატიულმა და ეკონომიკურმა განვითარებამ, აგრეთვე, ბიზნეს-ინტერესებმა დღის წესრიგში სასამართლოს ავტორიტეტის გაძლიერების მიზანი დააყენა. დამოუკიდებელი სასამართლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ის ფუფუნება იყო, რომელზე ფიქრიც უკვე შეუძლია ქვეყანას - ხელისუფლებამ მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობისთვის მოიცალა.

მკაცრ საერთაშორისო შეფასებებსა და სასამართლოსთვის მეტი გარანტიების შექმნის რეკომენდაციებს საკანონმდებლო სიახლეთა სერია მოჰყვა, რაც, პირველ რიგში, საკონსტიტუციო ცვლილებებში გამოიხატა. შეიცვალა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობა და ფორმირების წესი, შეიზღუდა პრეზიდენტის უფლებამოსილება საბჭოსთან მიმართებით. საქართველოს საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონთან დაკავშირებით, ვენეციის კომისიის შენიშვნებისა და რეკომენდაციების საპასუხოდ, 2007 წლის ივლისში მთელი რიგი ცვლილებები იქნა შეტანილი აღნიშნულ კანონსა და სხვა საკანონმდებლო აქტებში. ინიცირებულ იქნა კანონი „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“, რომელიც ზღუდავს საერთო სასამართლოების მოსამართლესთან ნებისმიერი ფორმით ურთიერთობას, მათ შორის, მიმოწერას და საუბარს სატელეფონო ან სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით და ამგვარად უზრუნველყოფს მის დაცვას გარე ზემოქმედებისგან.

ქვემოთ უფრო დაწვრილებით შემოგთავაზებთ ამ საკანონმდებლო სიახლეების მიმოხილვას.

სასამართლოს მიმართ ტოტალურმა უნდობლობამ და სხდომების დამსწრეთა მხრიდან ამ დამოკიდებულების დარბაზშივე გამოხატვის შემთხვევათა გახშირებამ სასამართლოს შენობებში წესრიგის დაცვის ღონისძიებათა გაძლიერების აუცილებლობა განაპირობა. ამ მიზნით, 2006 წლის იანვრიდან სასამართლოს სისტემაში მანდატურის ინსტიტუტი ამოქმედდა. მანდატური უზრუნველყოფს მოსამართლისა და პროცესის მონაწილეების უსაფრთხოებას, იცავს წესრიგს სასამართლოს შენობასა და სხდომის დარბაზებში პროცესის მიმდინარეობისას. მანდატური ემორჩილება სასამართლოს, სხდომის თავმჯდომარეს და მხოლოდ მათი ბრძანების შესაბამისად იყენებს ფიზიკურ ძალას, ხოლო, კანონით განსაზღვრულ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, სპეციალური საშუალებებს - ცეცხლსასროლ იარაღს, აუცილებლობისას დახმარებისათვის მიმართავს პოლიციას.¹

გარდა ამისა, სასამართლო პროცესზე და შენობაში წესრიგის დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით, სასამართლო სხდომაზე დამსწრე პირების რაოდენობა დარბაზში განთავსებული დასაჯდომი ადგილების რაოდენობის შესაბამისად შეიზღუდა.

თუმცა, ეს არ აღმოჩნდა საკმარისი და მართლმსაჯულების სისტემაში დაგროვილი უამრავი პრობლემის ფონზე „ეფექტური მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა და საერთო სასამართლოებში წესრიგის დაცვის განმტკიცება“ (განმარტებითი ბარათი) ხელისუფლებამ სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანით, აგრეთვე, სასამართლოს შენობაში წესრიგის დამრღვევთა მიმართ სანქციების გამკაცრებით განიზრახა.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლში 2006 წლის განმავლობაში შეტანილი ცვლილებები² და მათ ირგვლივ მოგვიანებით განვითარებული მოვლენები კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ ერთი ღირებულების დაცვა მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი ღირებულების ხარჯზე, შეუძლებელია. ეფექტური მართლმსაჯულების ხელშეწყობა და სასამართლოსადმი პატივისცემის კულტურის დანერგვა მიუღწეველ ჰორიზონტის ხაზად იქცევა, თუ მათ მსხვერპლად ადამიანის ძირითადი უფლებები შეეწირება.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი 1998 წლიდან მოქმედებს. მისი 208-ე მუხლი იმთავითვე ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას სასამართლოში წესრიგის დარღვევისათვის და პროცესის მონაწილის ან დამსწრის მიერ სასამართლო სხდომაზე წესრიგის დარღვევის, თავმჯდომარის განკარგულების დაუმორჩილებლობის ან სასამართლოს უპატივცემლობის შემთხვევაში, დადგენილებით ან სასამართლო განჩინებით სხდომის დარბაზიდან მისი გაძევების შესაძლებლობას იძლეოდა. მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით კი, სასამართლო უფლებამოსილი იყო, ჯარიმა დაეკისრებინა წესრიგის დამრღვევისათვის. ანალოგიურ ზომებს ითვალისწინებდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსიც.

2005 წლის 16 სექტემბერს ორივე საპროცესო კოდექსის შესაბამის მუხლებში განხორციელებული ცვლილებების თანახმად, სასამართლოში წესრიგის დარღვევისა და სასამართლოსადმი უხეში უპატივცემლობის გამოხატვის შემთხვევაში, მოსამართლეს წესრიგის დამრღვევის მიმართ 50-დან 500 ლარამდე ჯარიმის, დარბაზიდან მისი გაძევების ან 30 დღემდე პატიმრობის გამოყენების უფლება მიეცა. აქვე საინტერესო იქნებოდა იმის აღნიშვნა, თუ როგორი ინტერპრეტაცია მისცა საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 208-ე მუხლისეულ ტერმინს „სასამართლოში წესრიგის დარღვევა“. როგორც კაკაბაძის, ჩხარტიშვილის, რთველიაშვილის, ჯიშკარიანისა და დალაქიშვილის საქმესთან დაკავშირებით გამოტანილ დადგენილებაში (2006 წ. 26 ივლისი) ვკითხულობთ: „208-ე მუხლის მე-6 პრიმა ნაწილის მიზანი არის წესრიგის დაცვა არა მხოლოდ სასამართლო შენობაში, არამედ მის მიმდებარე ტერიტორიაზე, რომელიც სასამართლოს ეკუთვნის და რომლიდანაც პირის (პირთა) ქმედებით, შესაძლოა ზეგავლენა მოხდეს სასამართლოს ეფექტურ საქმიანობაზე, ხელი შეეშალოს მას მუშაობაში, გამოხატულ იქნეს სასამართლოს მიმართ უპატივცემლობა“.

აუცილებლად უნდა აღინიშნოს იმ გარემოების შესახებ, რომ საპროცესო კოდექსების შესაბამისი მუხლების თავდაპირველი ვერსია წესრიგის დამრღვევი პირისათვის პატიმრობის შეფარდების შესახებ მოსამართლის/სასამართლოს განკარგულების/განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობას იძლეოდა.³ 2006 წლის 28 აპრილის ცვლილებებმა სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსებში კიდევ უფრო გაამკაცრა ზომები სასამართლოში წესრიგის დამრღვევთა მიმართ და პატიმრობის შეფარდების შესახებ მოსამართლის განკარგულების გასაჩივრების შესაძლებლობა მოსპო. როგორც 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილმა განაცხადა, „სხდომის თავმჯდომარის (მოსამართლის) განკარგულება მიიღება ადგილზე თათბირით, ხოლო სასამართლოს თავმჯდომარის განკარგულება - ზეპირი მოსმენის გარეშე და არ საჩივრდება“.

მოგვიანებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლისა და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლოსაც მოუწია მსჯელობა.

გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,  იმსჯელა რა სადავო ნორმის შინაარსზე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ „სასამართლოში წესრიგის დარღვევისათვის პატიმრობის შეფარდების სადავო ნორმით დადგენილ პროცედურაზე (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლები) ევროპის ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა შესახებ კონვენციის მე-6 მუხლის გარანტიები უნდა გავრცელდეს“.

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით თავისუფლების აღკვეთის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებით, თუ პირს არ აქვს დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა, ამასთან, როდესაც შეუძლებელია გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმება, ანუ როდესაც კანონმდებელი ვერ უზრუნველყოფს შესაძლებლობათა იმ მინიმუმს, რომელიც უფლების არსს განსაზღვრავს, ირღვევა თანაზომიერების პრინციპი“. სასამართლომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის ორი ასპექტი გამოავლინა:

1) 208.7 მუხლით გათვალისწინებული ზეპირი მოსმენის გარეშე თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება ზღუდავს პირის შესაძლებლობას, დაესწროს პროცესს და გამოთქვას მოსაზრებები მასთან დაკავშირებით, რაც საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლს ეწინააღმდეგება, რომელიც დაცვის უფლების გარანტირებას ახდენს და ითვალისწინებს პირის შესაძლებლობას, ისარგებლოს დაცვით იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მას სასამართლოში თავისუფლების აღკვეთას უფარდებენ. 42.3-ის თანახმად, ასეთ პირს, რომელსაც თავისუფლების აღკვეთას უფარდებენ, უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება, რისი მიღწევაც, უმეტეს შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით.

2) პირისათვის მოსამართლის განკარგულების გასაჩივრების შესაძლებლობის ჩამორთმევამ არსებითად დაარღვია დაპატიმრებული პირის უფლება სამართლიან სასამართლოზე. დაპატიმრებულ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება, გაასაჩივროს თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერება, მიუხედავად შეზღუდვის საფუძვლისა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს თვალსაზრისით, კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მინიმალურ, ამასთან, გონივრულ დროს იმისათვის, რომ პირს ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით. ამასთანავე, უნდა შეიქმნას გასაჩივრების ისეთი ქმედითი და ეფექტიანი მექანიზმი, რომელიც რეალურად გახდის შესაძლებელს განკარგულების კანონიერების დროულ გადამოწმებასა და დაპატიმრებული პირის უფლების აღდგენას, სასამართლოს მიერ დაპატიმრების უკანონოდ ცნობის შემთხვევაში.

სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება დაედო საფუძვლად სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლების ახალ რედაქციას, რომელმაც გაითვალისწინა სასამართლოს რეკომენდაციები, სასამართლოში წესრიგის დარღვევისათვის პატიმრობის შეფარდების ახალი პროცედურა და შესაბამისი გადაწყვეტილების კონკრეტული გასაჩივრების მექანიზმი.

საბედნიეროდ, სისხლის სამართლის და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსების აღნიშნული მუხლების ტექსტი გამოსწორდა და მათი ხარვეზიანი დებულებების შეცვლა მოხერხდა. თუმცა, ადამიანთა ის ჯგუფი, რომელიც ხარვეზიანი ნორმების მოქმედებამ დააზარალა, დარღვეული უფლებების აღდგენას ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოსგან ითხოვს. კაკაბაძე და 4 სხვა საქართველოს წინააღმდეგ - ამ სახელით დაარეგისტრირა ევროსასამართლომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარის განკარგულების საფუძველზე დაპატიმრებული კაკაბაძის, ჩხარტიშვილის, რთველიაშვილის, ჯიშკარიანისა და დალაქიშვილის განაცხადი.

მიუხედავად აღნიშნულისა, სამწუხაროა, რომ ხელისუფლება არ ცვლის პოლიტიკას და კვლავაც ზომების გამკაცრების გზით ცდილობს სასამართლოსადმი პატივისცემის გაზრდას. 2007 წლის 11 ივლისს სისხლის სამართლის და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსებში შეტანილი ცვლილებით, სასამართლოში წესრიგის დარღვევისათვის - თუ პირს ადრე უკვე ჰქონდა იმავე მუხლით გათვალისწინებული პატიმრობა შეფარდებული - ოცდაათდღიანის ნაცვლად შეიძლება სამოცდღიანი პატიმრობა შეეფარდოს. ვადის გაორმაგების ერთადერთი გამართლება სასამართლო სხდომაზე წესრიგის დაცვისათვის დამატებითი გარანტიების შექმნაა, თუმცა, რამდენად შეძლებს სამოცი დღე იმის მოხერხებას, რაც ოცდაათმა დღემ ვერ შეძლო, ან რატომ იქნა მიჩნეული არაეფექტურად ოცდაათდღიანი ვადა, უცნობია.

დასკვნის სახით, კვლავ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთ ხსენებულ გადაწყვეტილებას დავესესხებით და კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ „სახელმწიფოში ისეთი უმნიშვნელოვანესი მიზნის მიღწევა და დაცვა, როგორიცაა სასამართლოს ავტორიტეტი და ქმედითი მართლმსაჯულება, არ უნდა მოხდეს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების შელახვის ხარჯზე“. ამგვარი ღონისძიებები ნამდვილად არ იმოქმედებს მართლმსაჯულების სისტემის სასარგებლოდ და მხოლოდ და მხოლოდ მის კიდევ უფრო მეტ დისკრედიტაციას გამოიწვევს.

საქართველოს, უფრო სწორად, საქართველოს გადასახადის გადამხდელებს კი, შეიძლება ახლო მომავალში სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვის უხეში მცდელობისათვის პასუხისგება ევროსასამართლოს მიერ დაკისრებული ჯარიმის გადახდის სახით მოუწიოთ.

___________________

1. სასამართლოს რეფორმის ძირითადი მიმართულებები.

2. შესაბამისი ცვლილებები განიცადა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლმაც.

3. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი: „მოსამართლის (სასამართლოს განკარგულება (განჩინება) შეიძლება 24 საათის განმავლობაში გასაჩივრდეს ზემდგომ სასამართლოში, რომელიც ამ კოდექსით დადგენი­ლი წესით საჩივრის შესვლიდან 24 საათში იხილავს მის საფუძვლიანობას და დადგენილებით აუქმებს ან ძალაში ტოვებს გასაჩივრებულ სასამართლო გადაწყვეტილებას. დადგენილების შემდგომი გასაჩივრება დაუშვებელია“.

208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი: „უზენაესი სასამართლოს (მოსამართლის, პალატის) გადაწყვეტილება ამ მუხლის მე-6 ნაწი­ლით გათვალისწინებულ შემთხვევაში იმავე ნაწილით დადგენილი წესით შეიძლება გასაჩივრდეს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარესთან“.

საზოგადოების საკმაოდ დიდი ინტერესი გამოიწვია 2006 წლის ივნისში იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის ინიციატივით პარლამენტში განსახილველად წარდგენილმა კანონპროექტმა საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე. კანონპროექტი დღეს უკვე კანონია, იგი 2007 წლის 11 ივლისს იქნა მიღებული. ცვლილება სასამართლოს დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფას ისახავს მიზნად. როგორც კანონპროექტის განმარტებით ბარათში გახლდათ აღნიშნული, „სასამართლო პოლიტიკური ვნებათაღელვის გამოვლენის ასპარეზად გადაიქცა, ეს კი პირდაპირ საფრთხეს უქმნის მის დამოუკიდებლობას“. არასწორად ინფორმირებული საზოგადოების მხრიდან სასამართლოსა და მოსამართლეების ფსიქოლოგიური ზემოქმედებისაგან დაცვის, აგრეთვე, სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფის მიზნით, კანონმა დაუშვებლად გამოაცხადა სასამართლოს შენობაში, ასევე სასამართლო სხდომის დარბაზში საქმის განხილვის ფოტო, კინო და ვიდეოგადაღება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც აღნიშნული ხორციელდება სასამართლოს მიერ. ცვლილებით, დაშვებულად გამოცხადდა სასამართლო სხდომის სტენოგრაფირება და აუდიოჩაწერა, თუმცა, მხოლოდ სასამართლოს მიერ დადგენილი წესით, გარდა ამისა, ეს უფლება სასამართლოს გადაწყვეტილებით შეიძლება შეიზღუდოს.

როგორც კანონპროექტის განმარტებით ბარათში აღინიშნებოდა, „სასამართლო სხდომის მიმდინარეობისას სხდომის დარბაზში ტელეკამერების ყოფნა ხელს უწყობს პროცესის ანგაჟირებას და მხარეთა მიერ შეგნებული პროვოკაციების მოწყობას. ასეთ ვითარებაში სასამართლო საქმის განხილვა სცილდება სამართლებრივი ნორმებით დადგენილ ჩარჩოებს და, მტკიცებულებათა წარდგენისა და განხილვის ნაცვლად, დატვირთულია ემოციური განცხადებებითა და გამოსვლებით, რაც არ უწყობს ხელს საქმის სრულყოფილ და ობიექტურ განხილვას და ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენს მოსამართლეზე“. ამასთან დაკავშირებით, აუცილებელია, კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ სისხლისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსების ზემოთ ნახსენები დებულებები, რომლებიც სასამართლო სხდომის დარბაზში წესრიგის ნებისმიერი დარღვევისათვის საკმაოდ მკაცრ სანქციებს ითვალისწინებს. სწორედ ამ მუხლების პირდაპირ ფუნქციას წარმოადგენს სასამართლოში საქმის განხილვისას სხდომის დარბაზში წესრიგის უზრუნველყოფა, „შეგნებული პროვოკაციების“, „ემოციური განცხადებებისა და გამოსვლების“ თავიდან აცილება.

„სასამართლოსა და საზოგადოებას შორის გამჭვირვალე ურთიერთობის დამყარებისკენ სერიოზული ნაბიჯი უკვე გადაიდგა და სასამართლოებში სპიკერ-მოსამართლის ინსტიტუტი ამოქმედდა. მსგავსი პრაქტიკა დამკვიდრებულია დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებში. სპიკერ-მოსამართლის მეშვეობით, სასამართლო საზოგადოებას თავის პოზიციას დაუფიქსირებს“ - აღნიშნულია სასამართლო რეფორმის ძირითადი მიმართულებების დოკუმენტში. ხელისუფლებამ სპიკერ-მოსამართლეთა არსებობა მართლმსაჯულების სისტემის ღიაობის სტანდარტის დაკმაყოფილებისათვის საკმარისად მიიჩნია.

არ შეგვიძლია, არ დავეთანხმოთ იმ ფაქტს, რომ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში (განსაკუთრებით, საერთო სამართლის სისტემის ქვეყნები) სასამართლო პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილი მართლაც არ ექვემდებარება აუდიო/ვიდეო გადაღებას. თუმცა, ყოველგვარი ნოვაციის დანერგვის წინ აუცილებელია შესაბამისი ქვეყნის კონტექსტის გათვალისწინება.

დღეს, როდესაც საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემა ფორმირების პროცესშია და ცდილობს, საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამის ინსტიტუციად იქცეს. მისთვის, როგორც არასდროს, ისეა აუცილებელი საზოგადოების ნდობა და პატივისცემა. სწორედ ამ ორ ფაქტორთან არის მჭიდროდ დაკავშირებული გადაწყვეტილებათა აღსრულების ხარისხი და შემდგომ კანონის უზენაესობის განმტკიცება ქვეყანაში.

სასამართლო პროცესის საჯაროობა სამართლიანი სასამართლოს უფლების განუყოფელი ნაწილია. როგორც თვით უფლების დასახელებიდან ხდება გასაგები, იგი სასამართლოს „სამართლიანობის“ ერთ-ერთი გარანტია და სასამართლოს საქმიანობაზე საზოგადოებრივი მონიტორინგის განხორციელების შესაძლებლობას იძლევა. ღიაობის პირობებში კი, ნებისმიერ დაეჭვებულ მოქალაქეს აქვს საშუალება, თავად დარწმუნდეს, არის თუ არა სანდო მართლმსაჯულების განმახორციელებელი ხელისუფლება. აუდიო და ვიდეო ტექნიკა, რომელთა საშუალებით სასამართლოს სხდომათა ჩაწერა აკრძალა ცვლილებამ საერთო სასამართლოების შესახებ კანონში, საგრძნობლად ზრდის იმ აუდიტორიის რიცხოვნებას, რომლის ნდობა და პატივისცემაც სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემის მომავლისათვის.

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს თავის გადაწყვეტილებებში, რომ „მართლმსაჯულების ღიად განხორციელება ხელს უწყობს „სამართლიანი სასამართლოს“ მიზნის მიღწევას, რომელიც, თავის მხრივ, დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთი საფუძველია.

თუმცა, საერთაშორისო პრაქტიკა აღიარებს სასამართლოს ღიაობის შეზღუდვის შესაძლებლობას. შეზღუდვა ლეგიტიმურად ჩაითვლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ეს აუცილებელია სხვა თანაბარზომიერი სიკეთის დასაცავად და მაშინ, როცა მისი უზრუნველყოფა სხვა უფრო მსუბუქი საშუალების გამოყენებით შეუძლებელია.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში, მაგალითად, ფედერალური ოლქის სასამართლოებში მედიის მიერ სასამართლო პროცესის ჩაწერა და ტრანსლაცია 1995 წლიდან აკრძალულია. თუმცა, მრავალი ფედერალური სააპელაციო სასამართლო და შტატების ყველა სასამართლო კამერებს უშვებს სასამართლო სხდომათა დარბაზში, მაგრამ ეს შემთხვევები მკაცრად არის რეგლამენტირებული კანონის მიერ.

სასამართლო პროცესის მედიის მიერ ვიდეოჩაწერისადმი მიდგომები სხვადასხვა შტატში სხვადასხვაა. მაგალითად, ნიუ-იორკის სასამართლოში ტელეკამერები დასაშვებია, თუმცა, სამართალწარმოების მონაწილე ბრალდებულსა და მოწმეს (მაგრამ არა ბრალდების მხარეს!!!) უფლება აქვთ, აკრძალონ იგი.¹ გაცილებით უფრო ლიბერალურია მიდგომა არიზონაში, სადაც შტატის უმაღლესმა სასამართლომ 1996 წელს პრესას ნაფიც მსაჯულთა თათბირის გადაღების ნებართვაც კი მისცა.²

როგორც წესი, გადაღება იზღუდება ორი ნიშნით, როგორიცაა განსახილველი საქმის ხასიათი და კამერის ფოკუსი - როცა საჭიროა მოწმეებისა და ნაფიცი მსაჯულების დაცვა. თითქმის ყველა შტატის პრაქტიკა აღნიშნავს ორ რისკს, რომელიც მედიის მიერ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოში საქმის განხილვის გადაღებას უკავშირდება: 1) ნაფიც მსაჯულთა ვინაობის გახმაურება, რამაც შესაძლოა, რისკი შეუქმნას მის უსაფრთხოებას და 2) მედიის მიერ ნაფიც მსაჯულთა თათბირზე ზეგავლენის რისკი.

ნაფიც მსაჯულთა ანონიმურობისა და უსაფრთხოების დაცვის მიზნით, თითქმის ყველა შტატი სასამართლო სხდომათა დარბაზში, საერთოდ გადაღების აკრძალვის ნაცვლად, ადგენს მსაჯულთა ტელეგადაღების განსაკუთრებულ წესებს - იქნება ეს მსაჯულთა ახლო ხედით გადაღების ან ინდივიდუალურად მათი დაფიქსირების აკრძალვა (შტატი ვერმონტი), თუ გადაღების დაშვება მხოლოდ მსაჯულთა თანხმობის შემთხვევაში (ვისკონსინი).

თუმცა, ზოგიერთ შტატში (მაგ. ფლორიდა) ივარაუდება, რომ მსაჯულები, როგორც სამართალწარმოების მონაწილენი, ღია უნდა იყვნენ მედიის მხრიდან მათდამი ყურადღებისადმი.³

რაც შეეხება მსაჯულებზე მედიის ზეგავლენის თავიდან აცილების მიზანს, მაგ. ოკლაჰომის კანონებით აკრძალულია ნებისმიერი სისხლის სამართლის საქმის ჩანაწერის ტრანსლაცია მანამ, სანამ საქმე მსაჯულებს გადაეცემა, იმ შემთხვევის გარდა, როცა ბრალდებული თანხმობას აცხადებს მისი საქმის გადაღება-გაშუქებაზე.⁴ მინესოტაში კი, ამგვარი აკრძალვა საქმის განხილვის ყველა ინსტანციაში საბოლოო დასრულებამდე გრძელდება.⁵

გარდა ნაფიც მსაჯულთა და მოწმეთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფისა, შტატები მედიის მიერ სასამართლოებში გადაღების შეზღუდვას იმ შემთხვევაშიც უშვებს, როცა ეს აუცილებელია საქმის შინაარსიდან გამომდინარე - კომერციული თუ სავაჭრო საიდუმლოების, არასრულწლოვანთა ინტერესების, სქესობრივი დანაშაულის შედეგად დაზარალებულის და ა.შ. ინტერესების დასაცავად, საოჯახო საქმეებზე სხვისი პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლების უზრუნველსაყოფად.⁶

როგორც ვხედავთ, სასამართლოს მიერ საქმის განხილვისას, აუდიოჩაწერის აკრძალვის მოტივი არსად გამხდარა რისკი იმისა, რომ საქმის გახმაურებამ შეიძლება მოსამართლეზე იქონიოს ზეგავლენა, ხოლო სამართალწარმოების სხვა მონაწილეთა ინტერესების დაცვა და უფლებათა უზრუნველყოფა ადვილად შესაძლებელია ამგვარ შემთხვევათა დეტალური რეგლამენტაციის გზით.

უნდა აღინიშნოს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად, სისხლის სამართლის პროცესის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპს პროცესის საქვეყნოობა წარმოადგენს. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მე-16 მუხლის ცვლილებამდელი რედაქცია ღიად აცხადებდა სისხლის სამართლის საქმის განხილვას ყველა სასამართლოში (ნაწილი 1). იმავე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, „სამართალწარმოების მონაწილეებსა და სხვა პირებს აქვთ პროცესის დროს სტენოგრაფირების, ხმის ჩამწერისა და სხვა ჩამწერი საშუალებების უხმაუროდ გამოყენების უფლება, თუ ისინი ხელს არ უშლიან სასამართლო განხილვას. პროცესის ფოტო, კინო, ვიდეო გადაღება და აუდიოჩაწერა, აგრეთვე, რადიოთი და ტელევიზიით ტრანსლაციის აკრძალვა შეიძლება მხოლოდ სასამართლოს მოტივირებული გადაწყვეტილებით“. საქვეყნოობის პრინციპი მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისა და შედეგების თავისუფლად გაშუქების შესაძლებლობასაც ანიჭებდა. ერთადერთი პირობა, რომლის დაცვასაც კოდექსი პრესის წარმომადგენელთაგან ითხოვდა, იყო ის, რომ პროცესის გაშუქებისას ჟურნალისტებს უდანაშაულობის პრეზუმფციით უნდა ეხელმძღვანელათ (ნაწილი 3). სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის აღნიშნული მე-16 მუხლის მე-4 ნაწილი კი იმ გარემოებათა ჩამონათვალს აკეთებდა, რომელთა არსებობის დროსაც საქმე მთლიანად ან ნაწილობრივ დახურულ სასამართლო სხდომაზე უნდა განხილულიყო. სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვა, 16 წლამდე ასაკის არასრულწლოვანთა დანაშაულის, სქესობრივი დანაშაულისა თუ ინტიმური ცხოვრების შესახებ ცნობების გაუხმაურებლობა - ეს არის მიზნები, რომლებიც საქვეყნოობის პრინციპის შეზღუდვას ამართლებდნენ. თუმცა, მე-16 მუხლის იმავე ნაწილის შესაბამისად, ერთ-ერთი აღნიშნული გარემოების არსებობასთან ერთად, სხდომის მთლიანად ან ნაწილობრივ დახურვისათვის საჭირო იყო შემდეგი ორი პირობის არსებობაც:

1) სხდომის დახურვას უნდა მოითხოვდნენ მხარეები;

2) სხდომის დახურვის შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება სასამართლოს/მოსამართლის განჩინებით/დადგენილებით.

როგორც ვხედავთ, საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობის მიდგომა სასამართლო პროცესის ტექნიკური საშუალებებით ჩაწერისა და გაშუქების მიმართ საკმაოდ ლიბერალური გახლდათ. თუმცა, იგი მოსამართლეს საკმარის ბერკეტებს აძლევდა იმისათვის, რომ სასამართლო სხდომა დახურულად გამოეცხადებინა, თუ მისი ფოტო, კინო, ვიდეო გადაღება და აუდიოჩაწერა, ან რადიოთი თუ ტელევიზიით ტრანსლაცია ხელს შეუშლიდა პროცესის მიმდინარეობას, აგრეთვე, თუ ეს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს შეუქმნიდა საფრთხეს.

ცვლილებამ საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს ორგანულ კანონში სასამართლო პროცესის ვიდეოგადაღება უპირობოდ აკრძალა. ამით საზოგადოებას წაერთვა შესაძლებლობა, გახდეს „მართლმსაჯულების აღსრულების“ პროცესის მოწმე. მით უმეტეს, როდესაც გახმაურებული სასამართლო პროცესების მიმდინარეობისას, ხშირია შემთხვევები, როცა დარბაზი სამოქალაქო სამოსში მყოფი შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებით ივსება, პროცესით დაინტერესებულ საზოგადოებას კი, ადგილების რაოდენობის უკმარისობის გამო, პროცესზე დასწრების საშუალება ერთმევა.

2007 წლის განმავლობაში ხშირად ჰქონდა ადგილი გახმაურებულ სასამართლო პროცესებზე სხვადასხვა ტელეკომპანიის ჟურნალისტების წინააღმდეგ სასამართლოს მანდატურების მხრიდან აგრესიის გამოვლენის შემთხვევებს. ცვლილებათა პროექტის განმარტებითი ბარათის ერთ-ერთი არგუმენტიც ის გახლდათ, რომ „ჟურნალისტების მიერ კეთდება სამართლებრივ საფუძველს მოკლებული განცხადებები და კომენტარები, რომელთა მეშვეობით საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება [ ] მიზნად ისახავს სასამართლოს დისკრედიტაციას“, ცვლილებათა მეშვეობით კი, ჟურნალისტების მიერ მცდარი ინფორმაციის გავრცელების შესაძლებლობა მაქსიმალურად შეიზღუდება. ამ კონტექსტში დროული იქნებოდა 2007 წლის მარტში, ზერეკიძის საქმის განხილვისას, სასამართლოს მანდატურების მიერ „რუსთავი 2“-ის კამერების დაზიანების ფაქტზე, ტელეკომპანია „იმედის“ საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პროგრამების დირექტორის, გიორგი თარგამაძის მიერ გაზეთ „რეზონანსისათვის“ მიცემული კომენტარი: „ჩვენ გვესმის, რომ დღევანდელი ქართული სასამართლო დიდად კმაყოფილი ვერ იქნება ქართველი ჟურნალისტებით, მაგრამ, დამერწმუნეთ, რომ ქართულ საზოგადოებას და, მათ შორის, ჟურნალისტთა კორპუსს, გაცილებით მეტი საფუძველი და არგუმენტები აქვს სასამართლოს მიმართ უნდობლობისა და თავისი კრიტიკული დამოკიდებულების გამოხატვისათვის, ვიდრე სასამართლოს საზოგადოების ან ჟურნალისტების მიმართ“.

იმის გათვალისწინებით, რომ კანონმდებელი ცვლილების მიზნად სასამართლოსადმი ნდობის ამაღლებას ასახელებს, უნდა აღინიშნოს გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) სასამართლო ხელისუფლების მხარდაჭერის პროექტი, რომლის განხორციელება საქართველოში 2006 წლის ივნისიდან დაიწყო. პროექტი ორწლიანია და საქართველოს უზენაეს სასამართლოსთან და იუსტიციის უმაღლეს სკოლასთან თანამშრომლობით ხორციელდება. ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ხელშეწყობის, ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო სტანდარტებზე მოსამართლეთა ცოდნის დონის ამაღლებისა და სოციალურად დაუცველი ფენებისათვის სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის გარდა, პროექტის ერთ-ერთ პრიორიტეტს სასამართლო ხელისუფლებისადმი საზოგადოებრივი ნდობის ამაღლება წარმოადგენს.

„პროექტის ფარგლებში მზადდება სხვადასხვა გამოცემა, სატელევიზიო და რადიო პროგრამები, რომლებიც გააუმჯობესებენ მოსახლეობის სასამართლოსადმი ნდობას და სამართლებრივ ცნობიერებას“.⁷ მართლაც, უკანასკნელ პერიოდში რამდენიმე ტელე თუ რადიო გადაცემა მიეძღვნა სასამართლო ხელისუფლებაში მიმდინარე პროცესებს, რადიო „მწვანე ტალღის“ ეთერში დაიწყო ყოველთვიურ გადაცემათა ციკლი - «უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე გისმენთ», რომელიც საქართველოს ყველა მოქალაქეს აძლევს შესაძლებლობას, კითხვები დაუსვას გადაცემის პირდაპირ ეთერში მიწვეულ თავმჯდომარეს. თვალშისაცემია ქალაქების ქუჩებში განთავსებული ბანერები, რომლებიც მოსახლეობას სასამართლო ხელისუფლების „ერთად გაძლიერებისკენ“ მოუწოდებს, აგრეთვე, ავტობუსებზე განთავსებული იმავე შინაარსის მოწოდებები.

„უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად მიიჩნევა სასამართლო ხელისუფლების გამჭვირვალობა. ობიექტურმა რეალობამ გვაჩვენა, რომ დემოკრატიულ ქვეყანაში, ჩაკეტილი სასამართლო სისტემის გამო, ხდება მართლმსაჯულების დისკრედიტაცია“ - ნათქვამია საინფორმაციო ბიულეტენში „სასამართლოს სიახლენი“.⁸

აღნიშნულის გათვალისწინებით, ძალიან საეჭვოა, მხოლოდ ავტობუსებზე განთავსებული სარეკლამო პოსტერები საკმარისი იყოს სასამართლოსადმი პატივისცემის მიზნის მისაღწევად. სასამართლო ხელისუფლებისადმი საზოგადოებრივი ნდობა და პატივისცემა მაქსიმალური საჯაროობის პირობებში მხოლოდ მაშინ მოიპოვება, როცა საზოგადოებას შესაძლებლობა ექნება, თვითონვე იყოს სასამართლოების მიერ მართლმსაჯულების აღსრულების მოწმე.

ცვლილებამ დიდი საზოგადოებრივი ინტერესი გამოიწვია. პრესა რეგულარულად აშუქებდა კანონპროექტის განხილვის დროს სხვადასხვა მხარის მიერ გამოთქმულ შეფასებებს.

2007 წლის 7 ივლისის „ახალ თაობაში“ პარლამენტარი ლევან ბერძენიშვილი შემაშფოთებელს უწოდებს და გმობს კანონპროექტს საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანულ კანონში ცვლილებების თაობაზე. იგი კანონპროექტს მოსახლეობის დამორჩილებისკენ მიმართულ ხელისუფლების მორიგ ღონისძიებად აფასებს. როგორც სტატიაშია აღნიშნული, ოპოზიციის აზრით, „ამ საკანონმდებლო ცვლილების ერთ-ერთი მიზეზი ის გახმაურებული სასამართლო პროცესებია, მათ შორის გირგვლიანის, რომლებმაც საზოგადოებას ხელისუფლების რეალური სახე დაანახა“.

2007 წლის 7 ივლისის გაზეთ „24 საათში“ გამოქვეყნებული სტატიის თანახმად, ცვლილებას საქართველოს სახალხო დამცველიც გამოეხმაურა და მკვეთრად უარყოფითი შეფასება მისცა. „ომბუდსმენი კანონპროექტს აკრიტიკებს“ - როგორც ამ სათაურით გამოქვეყნებული სტატიიდან ირკვევა, სახალხო დამცველის აზრით, ქართული სასამართლოს მიმართ ნდობის ამაღლება სწორედ სამართალწარმოების მიმდინარეობის შესახებ საზოგადოების დეტალური ინფორმირებით უნდა ხდებოდეს. ომბუდსმენისვე თქმით,  აშშ-ისგან განსხვავებით, საქართველოში სასამართლო ხელისუფლების მიმართ ნდობა ძალიან დაბალია. ცვლილებების მიღების შემთხვევაში კი, ნდობის მაჩვენებელი კიდევ უფრო შემცირდება. „საზოგადოებას უფლება აქვს, მიიღოს ამომწურავი ინფორმაცია სასამართლო პროცესის მიმდინარეობის შესახებ, თუკი არსებობს საჯარო ინტერესი. შემთხვევები, როდესაც ამგვარი ინტერესი არ არსებობს, მაგალითად, პირის ინტიმური ცხოვრების დეტალები, სასამართლო დავა, რომელიც უკავშირდება სახელმწიფო და სხვა სახის საიდუმლობის შემცველ ინფორმაციას, არასრულწლოვანთა საქმეები, საპროცესო კანონმდებლობით, საზოგადოებისათვის ისედაც დახურულია“ - აცხადებდა სოზარ სუბარი. როგორც სტატიიდან ირკვევა, სახალხო დამცველმა თავისი მოსაზრებები პარლამენტისა და იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარეებს გაუგზავნა, თუმცა, მიუხედავად სახალხო დამცველის, საპარლამენტო ოპოზიციისა და არასამთავრობო სექტორის პროტესტისა, კანონპროექტი მიღებულ იქნა.

მას შემდეგ, რაც კანონპროექტი, კანონმდებლობის თანახმად, პრეზიდენტს გადაეცა ხელმოსაწერად, სამოქალაქო საზოგადოება ხელმეორედ შეეცადა, წინ აღდგომოდა ცვლილების მიღებას. 2007 წლის 17 ივლისს ჟურნალისტთა კორპუსმა, ხოლო 19 ივლისს - არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, ღია წერილით⁹ მიმართეს საქართველოს პრეზიდენტს და სთხოვეს, გამოეყენებინა მის ხელთ არსებული უფლებამოსილება და ვეტო დაედო კანონპროექტზე, რომელიც სასამართლო სხდომების აუდიო ჩაწერას კრძალავდა. თუმცა, მიმართვამ არ გაჭრა და პრეზიდენტმა კანონპროექტს ხელი მოაწერა. გამოქვეყნებიდან მე-15 დღეს კი, იგი ძალაში შევიდა. 

2007 წლის იანვარში საქართველოს მთავრობამ „საქართველოს დემოკრატიული ტრანსფორმაციის ანგარიში“¹⁰ გამოაქვეყნა. ანგარიშის თანახმად, „მთავრობა სასამართლო რეფორმას საქართველოს დემოკრატიული ტრანსფორმაციის ხერხემლად მიიჩნევს“. როგორც უკვე აღინიშნა, სასამართლო სისტემის რეფორმა საქართველოში 2005 წლიდან დაიწყო. რეფორმის ძირითადი მიმართულებების დოკუმენტის თანახმად, „სასამართლო სისტემის გამჭვირვალობა, საჯაროობა და საზოგადოებასთან ურთიერთობა ამ რეფორმის წარმატების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა. სასამართლოსა და საზოგადოების ურთიერთობა უფრო ფართო და მრავალმხრივი უნდა იყოს, საზოგადოებამ მეტი უნდა იცოდეს სასამართლოს შესახებ და ეს ურთიერთობა მედიის მხრიდან მათთვის მხოლოდ ერთეული პროცესების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებით არ უნდა შემოიფარგლებოდეს. სასამართლო სისტემაში მიმდინარე ყველა ცვლილება საზოგადოების განსჯის საგანი უნდა გახდეს, საზოგადოებამ თავი რეფორმის მონაწილედ უნდა იგრძნოს, რათა გაუჩნდეს პასუხისმგებლობის გრძნობა ამ პროცესის მიმართ“.

მართლმსაჯულების სისტემის რეფორმის წარმატება პირდაპირ უკავშირდება საზოგადოების ჩართულობას ამ პროცესში, მის ნდობასა და პატივისცემას სასამართლოს, როგორც ინსტიტუტის მიმართ. სამოსამართლო ეთიკის კოდექსის თანახმად, სასამართლოს პრესტიჟისა და ავტორიტეტის დაცვა თითოეული მოსამართლის ვალდებულებაა. „სასამართლოებისადმი ხალხის ნდობისა და რწმენის განმტკიცება, აგრეთვე, მოსამართლეთა ავტორიტეტის ამაღლება“, საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანული კანონის მიხედვით, საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის ფუნქციაა.¹¹ ნდობის მოპოვების საუკეთესო საშუალება საზოგადოებისთვის სასამართლოს საქმიანობის შესახებ მაქსიმალური ინფორმაციის მიწოდება, მოსამართლეთა მიუკერძოებლობის, დამოუკიდებლობისა და პროფესიონალიზმის დემონსტრირებაა.

ზემოთ მოყვანილი მსჯელობა საფუძველს გვაძლევს, დაინტერესებული საზოგადოების მიმართ რეპრესიული ზომების გაუმართლებელი გამკაცრება და ინფორმაციის დახშობა, მიმდინარე რეფორმის ფონზე, არაადეკვატურ ღონისძიებებად მივიჩნიოთ. საეჭვოა, რომ აღნიშნულმა ღონისძიებებმა რაიმე დადებითი როლი შეასრულონ საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემის ტრანსფორმაციისა თუ საზოგადოებასა და მართლმსაჯულებას შორის არსებული ზღვრის ამოვსების პროცესში.

გარდა იმისა, რომ სათუოა, ცვლილებამ შეძლოს სასამართლოს მიმართ საზოგადოების პატივისცემის გაზრდა, არსებობს კიდევ ერთი საფრთხე, რის შესახებაც აუცილებლად უნდა აღინიშნოს. 2007 წლის 26 ივნისს ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დასაშვებად ცნო მსჯავრდებულ შალვა რამიშვილის სარჩელი საქართველოს წინააღმდეგ, რომელიც, სხვა მუხლებთან ერთად, საქართველოს მისი საქმის განხილვის დროს დაშვებულ პროცედურულ დარღვევებსა და ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლების დარღვევაში ადანაშაულებს. ევროსასამართლოს მიერ საქმის განაცხადის დასაშვებობის საკითხის განხილვის შედეგისათვის ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მიერ შ. რამიშვილის საქმის განხილვის ვიდეოჩანაწერს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა. ევროსასამართლომ შეაფასა ფირზე დაფიქსირებული თითოეული დეტალი - ხმაური სხდომათა დარბაზში, ზარები მოსამართლის ტელეფონზე, გაურკვეველი პირის სათათბირო დარბაზში შესვლისა და გამოსვლის ფაქტი და ა.შ. როგორც ვხედავთ, სასამართლო პროცესის ვიდეოჩანაწერი შესაძლებელია დარღვეული უფლების დაცვისას ერთ-ერთ მნიშვნელოვან დასაყრდენად იქცეს.

ცვლილების თანახმად, სასამართლოს პრესსამსახურს ენიჭება უფლებამოსილება, გაავრცელოს მის ხელთ არსებული სასამართლო პროცესის ჩანაწერები. მაგრამ აღსანიშნავია, რომ მასალების გავრცელება მისი მხოლოდ უფლებაა და არა ვალდებულება. შესაბამისად, სასამართლოს პრესსამსახურს შეუძლია, კანონის დაცვით, უარი განაცხადოს ვიდეოჩანაწერების გაცემაზე. იმ შემთხვევაში, როცა კერძო პირს შესაძლებლობა აქვს, ჩანაწერი სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი დარღვევების მამხილებელ მტკიცებულებად გამოიყენოს, საკმაოდ ლოგიკურად შეიძლება გაჩნდეს ეჭვი, რომ სასამართლოს მიერ დაცულ ჩანაწერში ამგვარი დარღვევები ასახული არ იქნება.

___________________

1. NY CLS Civ R $ 52 (2007).

2. Abraham Abramovsky & Jonathan I. Edelstein, Cameras in the Jury Room: An Unnecessary and Dangerous Precedent, Fall 1996, 28 Ariz. St. L.J. 865, 865.

3. WFTV, Inc. v. State, 704 So. 2d 188.

4. 5 Okl. St. Chap. 1, Appx. 4, Canon 3.

5. Minn. Code Judicial Conduct 3.Witnesses and Conferences.

6. უფრო დეტალურად, აშშ-ის სხვადასხვა შტატში არსებული პრაქტიკის შესახებ იხილეთ თანდართული ცხრილი.

7. საინფორმაციო ბიულეტენი „სასამართლოს სიახლენი“, №1, 2006 წელი. ხელმისაწვდომია უზენაესი სასამართლოსვებ-გვერდზე: http://www.supremecourt.ge/.

8. საინფორმაციო ბიულეტენი „სასამართლოს სიახლენი“, №1, 2006 წელი.

9. იხ. გაზეთი „რეზონანსი“ - „არასამთავრობოები პრეზიდენტს ვეტოს გამოყენებას სთხოვენ“; „ახალი თაობა“ - „არა­სამთავრობო ორგანიზაციები მიხეილ სააკაშვილს პარლამენტის მიერ დამტკიცებულ კანონზე ვეტოს დადებას სთხოვენ“; 19.07.2007.

10. ანგარიშის ტექსტი ინგლისურ ენაზე ხელმისაწვდომია საქართველოს პრეზიდენტის ვებ-გვერდზე: http://www.president.gov.ge/others/dem_transform_2.pdf.

11. საერთო სასამართლოების შესახებ კანონი; მუხლი 77.2.

მოსამართლეთა მიმართ დისციპლინური დევნის აღძვრას საფუძვლად დაედო ადვოკატ რ.რ.-ის 2005 წლის 14 სექტემბრის განცხადება, მათ მიერ კ.ბ.-ის ბრალდების სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნათა უხეში დარღვევის თაობაზე.

ბრალდება მდგომარეობდა შემდეგში: მცხეთის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 1 ნოემბრის განაჩენით, ბრალდებული კ.ბ. დამნაშავედ იქნა ცნობილი საკუთარი ძმის, გ.ბ.-ის მკვლელობაში, აუცილებელი მოგერიების ფარგლების გადაცილებით (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 113-ე მუხლი) და სასჯელის სახით განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 3 წლის ვადით. საქმის განხილვისას, მცხეთის სასამართლომ გარდაცვლილი დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ დედამისი, ვერა ბერინაშვილი აღიარა.

მცხეთის რაიონული სასამართლოს აღნიშნული განაჩენი სააპელაციო წესით გასაჩივრდა მსჯავრდებულისა და გარდაცვლილ გ.ბ.-თან არარეგისტრირებულ ქორწინებაში მყოფ მ.ხ.-ს მიერ. თბილისის საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის სააპელაციო პალატამ (მოსამართლეების ლალი ჯანუყაშვილის, ლიანა ორკოდაშვილისა და ავთანდილ კობახიძის შემადგენლობით) 2003 წლის 18 აპრილის დადგენილებით მ.ხ. დაზარალებულად ცნო. სასამართლოს აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ მ.ხ. გარდაცვლილ გ.ბ.-თან რეგისტრირებულ ქორწინებაში არ იმყოფებოდა, საერთო შვილებისა და საერთო მეურნეობის არსებობა დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ ცნობისათვის საკმარის საფუძველს წარმოადგენდა. პალატის განჩინებით, გაუქმდა მცხეთის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 1 ნოემბრის განაჩენი და სისხლის სამართლის საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა მცხეთის რაიონულ სასამართლოს. თუმცა, საქართველოს უზენაეს სასამართლოში განჩინების საკასაციო წესით გასაჩივრების შემდეგ, უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ (მოსამართლეების - თამარ ლალიაშვილის, მადონა გოგელიას, გოდერძი ბორჩხაძის შემადგენლობით) გააუქმა იგი და სისხლის სამართლის საქმე ხელახლა განხილვისათვის თბილისის საოლქო სასამართლოს სააპელაციო პალატას დაუბრუნა. ამასთან, დადასტურებულად ცნო ის გარემოება, რომ მ.ხ. ცნობილ იქნა დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ საპროცესო კანონმდებლობის მოთხოვნათა სრული დაცვით.

თბილისის საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სააპელაციო პალატის (თავმჯდომარე - რუსუდან ჭანტურიძე, მოსამართლეები - ამბროსი ჭეიშვილი, მაია ოშხარელი) 2003 წლის 17 ოქტომბრის განჩინებით, მცხეთის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 1 ნოემბრის განაჩენი გაუქმდა და სისხლის სამართლის საქმე განსახილველად ხელახლა დაუბრუნდა მცხეთის რაიონულ სასამართლოს. 17 ოქტომბრის განჩინება უზენაეს სასამართლოში გასაჩივრდა. უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ (თავმჯდომარე მერაბ ტურავა, მოსამართლეები - მურმან ისაევი, ირაკლი ბიბილაშვილი) 2003 წლის 16 დეკემბრის განჩინებით გააუქმა გასაჩივრებული განჩინება. მ.ხ.-ს დაზარალებულად ცნობის ფაქტი პალატამ უდავოდ დადგენილად მიიჩნია.

2004 წლის 24 მაისს თბილისის საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სააპელაციო პალატის მიერ (თავმჯდომარე ნუგზარ კვარაცხელია, მოსამართლეები გია ებრალიძე, მარინე ხოლოაშვილი) სისხლის სამართლის საქმეზე გამამტყუნებელი განაჩენი იქნა გამოტანილი. კ.ბ. დამნაშავედ იქნა ცნობილი სისხლის სამართლის კოდექსის 108-ე მუხლით (განზრახ მკვლელობა) გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში და სასჯელის სახედ თავისუფლების აღკვეთა განესაზღვრა 9 წლის ვადით. განაჩენი უცვლელად დატოვა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ (თავმჯდომარე ნიკოლოზ გაბრიჩიძე, მოსამართლეები - ნინო გვენეტაძე, თენგიზ კობახიძე) 2004 წლის 22 ივლისის განჩინებით, სადაც აღინიშნა, რომ სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის მოთხოვნები არ დარღვეულა. კ.ბ.-ის ბრალდების სისხლის სამართლის საქმის სასამართლო განხილვისას, მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო

კოდექსის 68-ე მუხლის თანახმად, იმ დანაშაულთან დაკავშირებით, რასაც დაზარალებულის სიკვდილი მოჰყვა, დაზარალებულის უფლებები ენიჭება მის რომელიმე ახლო ნათესავს. ახლო ნათესავად კი, საპროცესო კოდექსის თანახმად, ითვლება მშობელი, შვილად ამყვანი, შვილი და მეუღლე (მათ შორის, განქორწინებული). საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1106-ე მუხლის თანახმად, ქორწინების სავალდებულო პირობა მისი სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის სახელმწიფო ორგანოში რეგისტრაციაა. აქედან გამომდინარე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს აზრით, პირთა ფაქტობრივ ცოლ-ქმრულ ურთიერთობაში ყოფნა მათ შორის უფლება-მოვალეობებს არ წარმოშობს, ხოლო არარეგისტრირებულ ქორწინებაში მყოფი მეუღლე არ შეიძლება წარმოადგენდეს დაზარალებულის უფლებამონაცვლეს.

მოსამართლეთა წინააღმდეგ დაწყებული დისციპლინური დევნის საფუძვლადაც სწორედ ის ფაქტი იქცა, რომ არც თბილისის საოლქო სასამართლოს სააპელაციო პალატას, არც საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის სხვადასხვა შემადგენლობას, კ.ბ.-ის სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნათა უხეში დარღვევის - კ.ბ.-ის მიმართ მცხეთის რაიონული სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის არაუფლებამოსილი პირის (მ.ხ.-ს) მიერ გასაჩივრება და საქმესთან დაკავშირებით მ.ხ.-ის დაზარალებულად მიჩნევა - სათანადო შეფასება არ მოუხდენია.

მოგვიანებით, დისციპლინური გადაცდომის ჩადენაში ბრალდებულმა მოსამართლეებმა ევროსასამართლოს პრაქტიკაზე მითითებით სცადეს თავიანთი ქმედების ახსნა. აქვე აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ, როგორც ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყანაში, საქართველოში ევროსასამართლოს გადაწყვეტილებებს პრეცედენტის მნიშვნელობა აქვს და საქართველოს მოსამართლეებისთვის სავალდებულო ძალის მატარებელია, ხოლო, საქართველოს კანონისა და ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის ევროსასამართლოსეულ განმარტებებს შორის კოლიზიის შემთხვევაში, უპირატესობა ამ უკანასკნელს ენიჭება. „ევროპული კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში მომხდარი სოციალური და სამართლებრივი ცვლილებების გათვალისწინებით, ოჯახური ცხოვრების განმარტება სტრასბურგის ორგანოების მიერ გასცდა ფორმალურ ურთიერთობას და მოიცვა ასევე ფაქტობრივი კავშირები პარტნიორებს შორის (ჯონსტორნი და სხვები ირლანდიის წინააღმდეგ, 1986 წლის 18 დეკემბერი, მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ 1979 წლის 13 ივნისი, X, Y და Z გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ 1997 წლის 22 აპრილი). ამდენად, თუ პარტნიორებს არ აქვთ ფორმალური ურთიერთობა, შეადგენს თუ არა ასეთი ურთიერთობა ოჯახურ ცხოვრებას, დამოკიდებული იქნება ფაქტობრივ მდგომარეობაზე. ამ მიმართებით ევროპის კომისიამ აღნიშნა, რომ „ოჯახური ცხოვრების“ არსებობა-არარსებობის საკითხი მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია მჭიდრო პირადი ურთიერთობის რეალური არსებობის ფაქტზე. საქმეზე „კრონი ნიდერლანდების წინააღმდეგ“ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ განაცხადა: „კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული „ოჯახური ცხოვრების“ ცნება არ იზღუდება მხოლოდ ქორწინებაზე დამყარებული ურთიერთობით და შეიძლება მოიცავდეს სხვა დე ფაქტო „ოჯახურ კავშირებს“, როდესაც მხარეები ერთად ცხოვრობენ ქორწინების გარეშე. [ ] როგორც წესი, ერთად ცხოვრება შეიძლება ასეთი ურთიერთობის მოთხოვნა იყოს, გამონაკლისის სახით, სხვა ფაქტორებმა ასევე შეიძლება მოახდინონ იმის დემონსტრირება, რომ ასეთ ურთიერთობას აქვს საკმარისი მდგრადობა, რათა დამყარდეს დე ფაქტო „ოჯახური კავშირები“. ¹

მ.ხ.-ს გარდაცვლილ გ.ბ.-თან რამდენიმეწლიანი თანაცხოვრების შედეგად 2 შვილი ჰყავდა და, გარდა ამისა, ისინი საერთო მეურნეობას ეწეოდნენ. შესაბამისად, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტების მიხედვით, აბსოლუტურად შესაძლებელი იყო მისი მიჩნევა დაზარალებულთან ოჯახურ კავშირში მყოფ ადამიანად. კ.ბ.-ის სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებით მისი დაზარალებულად ცნობაც კანონის მოთხოვნათა დაცვით მოხდა.

გარდა აღნიშნულისა, საქმეში მოიპოვება მასალები, რომლებიც ადასტურებს, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ერთხელ უკვე იყო აღძრული დისციპლინური დევნა იმავე საკითხზე და იმავე საფუძვლით. თუმცა, ადრინდელ შემთხვევაში, როგორც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2005 წლის 26 თებერვლის №2/42-2005 გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, „კონკრეტული სისხლის სამართლის საქმის (კ.ბ.-ის) განხილვისას, მოსამართლეების მხრიდან ადგილი არ ჰქონია დისციპლინური გადაცდომის ბრალეულად ჩადენას. საბჭოს წევრთა აზრით, სასამართლოს გადაწყვეტილებები მოსამართლეთა შინაგანი რწმენის საფუძველზე იქნა მიღებული, სასჯელის პრევენციული მიზნებისა და სამართლიანი სასამართლოს პრინციპის გათვალისწინებით“.

მიუხედავად ამისა, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სადისციპლინო კომისიის 2005 წლის 17 ოქტომბრის დასკვნის თანახმად, განსახილველ დისციპლინურ საქმესთან დაკავშირებით, ადგილი ჰქონდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმპერატიული მოთხოვნების დარღვევას, ეს კი გამორიცხავს მოსამართლეების მოქმედების დაკვალიფიცირებას შინაგანი რწმენის საფუძველზე მოქმედებად. გარდა ამისა, თბილისის საოლქო სასამართლოს 2004 წლის 24 მაისის განაჩენით, არსებითად დამძიმდა ბრალდებული კ.ბ.-ის მდგომარეობა. ეს საუარესოდ შებრუნება კი იმ პირობებში განხორციელდა, როდესაც დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ აღიარებული მ.ხ. საერთოდ არ იღებდა მონაწილეობას სისხლის სამართლის საქმის პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განხილვაში, ხოლო სახელმწიფო ბრალმდებლის პოზიცია განსხვავებული იყო. შესაბამისად, სადისციპლინო კომისიის დასკვნის თანახმად, ადგილი ჰქონდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 540-ე მუხლის დარღვევასაც, რომლის მიხედვითაც, სააპელაციო ინსტანციის სასამართლო უფლებამოსილია, გააუარესოს მსჯავრდებულის მდგომარეობა, თუ აღნიშნული ხასიათის მოთხოვნით სასამართლოს მიმართავს პროკურორი, დაზარალებული ან ამ უკანასკნელის წარმომადგენელი. ამასთან, ბრალდების მხარის პოზიცია პირველი და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოებში ერთი და იგივე უნდა იყოს. კომისიას მხედველობიდან გამორჩა ის გარემოება, რომ თბილისის საოლქო სასამართლოს მიერ საქმის მცხეთის რაიონული სასამართლოსათვის დაბრუნების შემდეგ მისი განხილვა ფაქტობრივად თავიდან დაიწყო, შესაბამისად, დაზარალებულის სტატუსის მქონე მ.ხ. პირველი ინსტანციიდანვე იღებდა მონაწილეობას პროცესის მიმდინარეობაში.

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სადისციპლინო კომისიამ რეკომენდაციით მიმართა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ა) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დისციპლინური გადაცდომის საქმის განხილვისას, კანონის უხეში და არაერთგზის დარღვევის ჩადენისათვის, დისციპლინურ პასუხისგებაში მიეცნენ მოსამართლეები ლალი ჯანუყაშვილი, ლიანა ორკოდაშვილი, რუსუდან ჭანტურიძე, მაია ოშხარელი, ნუგზარ კვარაცხელია, გია ებრალიძე, მარინე ხოლოაშვილი, მერაბ ტურავა, ნინო გვენეტაძე, ნიკოლოზ გაბრიჩიძე, ირაკლი ბიბილაშვილი და მადონა გოგელია. ხოლო უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე თამარ ლალიაშვილს კიდევ უფრო დაუმძიმდა ბრალდება და დისციპლინურ საქმესთან დაკავშირებით, კანონით გათვალისწინებული ახსნა-განმარტების მიუცემლობის გამო, საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ა) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დისციპლინური გადაცდომის გარდა, მე-2 პუნქტის ზ) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაცდომის - დისციპლინური უფლებამოსილების მქონე ორგანოს საქმიანობისთვის ხელის შეშლა და მისდამი უპატივცემლობა - ჩადენა დაედო ბრალად.

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2005 წლის 15 ნოემბრის №2/934-2005 გადაწყვეტილების თანახმად, „ერთმნიშვნელოვნად და უტყუარად დგინდება, რომ თბილისის საოლქო სასამართლოს მოსამართლეების - ლალი ჯანუყაშვილის, ლიანა ორკოდაშვილის, რუსუდან ჭანტურიძის, მაია ოშხარელის, ნუგზარ კვარაცხელიას, გია ებრალიძის, მაია ხოლოაშვილის, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების - თამარ ლალიაშვილის, მადონა გოგელიას, მერაბ ტურავას, მურმან ისაევის, ირაკლი ბიბილაშვილის, ნიკოლოზ გაბრიჩიძის და ნინო გვენეტაძის მიერ კობა ბერინაშვილის სისხლის სამართლის საქმეზე მართლმსაჯულების განხორციელებისას უხეშად იქნა დარღვეული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმპერატიული მოთხოვნები“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იმავე გადაწყვეტილებით, 14 მოსამართლე დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის 2.2. ა) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დისციპლინური გადაცდომის - კანონის უხეში დარღვევის ჩადენისათვის დისციპლინურ პასუხისგებაში მიეცა.

გარდა ამისა, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების - მერაბ ტურავას, მურმან ისაევის, ნინო გვენეტაძის, ირაკლი ბიბილაშვილის, გოდერძი ბორჩხაძის, დავით სულაქველიძის, თამარ ლალიაშვილის, მადონა გოგელიასა და ნიკოლოზ გაბრიჩიძის მიმართ, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის იმდროინდელი თავმჯდომარის შოთა კოპაძის 2005 წლის 25 ივლისის წერილის საფუძველზე, მეორე დისციპლინური დევნა აღიძრა.

დისციპლინური დევნის საფუძველი კვლავაც საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ა) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დისციპლინური გადაცდომა - კანონის უხეში და არაერთგზის დარღვევა გახდა. ბრალდება ორი ეპიზოდისაგან შედგებოდა.

1. მოსამართლეებს ბრალად დაედო 2003-2004 წლების განმავლობაში განხილულ 43 სხვადასხვა საქმესთან დაკავშირებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით განჩინების აღსასრულებლად მიქცევისათვის დადგენილი ვადის დარღვევა. 43 საქმეზე შუალედი სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის მიერ განჩინების გამოტანასა და მის აღსასრულებლად მიქცევას შორის 17-დან² 48 დღემდე მერყეობდა³.

საქართველოს იუსტიციის საბჭოს განმარტებით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 571-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საკასაციო ინსტანციის სასამართლოს განჩინება კანონიერ ძალაში შედის მისი გამოცხადებისთანავე. ამავე მუხლის მეორე ნაწილით დადგენილია, რომ საკასაციო ინსტანციის სასამართლოს განჩინება აღსასრულებლად მიიქცევა საპროცესო კოდექსის 602-606 მუხლებით დადგენილი წესით. ეს მუხლები იმ სპეციალურ ნორმებს შეიცავს, რომლებითაც სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენის, განჩინებისა თუ დადგენილების აღსასრულებლად მიქცევის საკითხებს აწესრიგებენ. 607-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, განაჩენი აღსასრულებლად მიიქცევა მისი კანონიერ ძალაში შესვლიდან არაუგვიანეს 7 დღე-ღამისა. ხოლო 604-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „განაჩენის, განჩინების თუ დადგენილების აღსასრულებლად მიქცევა ევალება ამ გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოს. განაჩენის აღსრულების შესახებ განკარგულებას მოსამართლე ან სასამართლოს თავმჯდომარე განაჩენის ასლთან ერთად უგზავნის იმ ორგანოს, რომელსაც ევალება განაჩენის აღსრულება. პატიმრობის შესახებ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის თანახმად კი, თავისუფლებააღკვეთილი მსჯავრდებული სასჯელის მოსახდელად იგზავნება არაუგვიანეს 10 დღისა, საპყრობილის ადმინისტრაციის მიერ კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენის ასლის მიღების დღიდან. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მოსაზრებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 604-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, განაჩენის, განჩინებისა თუ დადგენილების აღსასრულებლად მიქცევა ევალება ამ გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოს, ვინაიდან, კოდექსის 44-ე მუხლის შესაბამისად, სასამართლო განმარტებულია, როგორც „მართლმსაჯულების განმახორციელებელი კოლეგიური ორგანო“. გამომდინარე აქედან, საკასაციო ინსტანციის განჩინების აღსრულების ვალდებულება თანაბრად ეკისრება საკასაციო ინსტანციის გადაწყვეტილების გამომტან სამივე მოსამართლეს.

2) იმავე დისციპლინური საქმის მეორე ეპიზოდის თანახმად, მოსამართლეებმა 2004 წლის განმავლობაში 9 სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას იმსჯელეს მხოლოდ კასატორი მსჯავრდებულების მიმართ. ხოლო იმავე სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებით იმ მსჯავრდებულ პირთა მიმართ, რომლებსაც უზენაესი სასამართლოსათვის საკასაციო საჩივრით არ მიუმართავთ, სისხლის სამართლის საქმეთა სააპელაციო პალატის სხვადასხვა შემადგენლობას თავის განჩინებაში არ უმსჯელია.

ამით საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს აზრით, მოსამართლეებმა დაარღვიეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 567-ე მუხლის მოთხოვნა, რომლის მიხედვითაც, საკასაციო ინსტანციის სასამართლო არ იზღუდება საჩივარში ჩამოყალიბებული დასკვნებით და ვალდებულია, საქმე სრული მოცულობით შეამოწმოს, მათ შორის, იმ მსჯავრდებულთა მიმართ, რომლებსაც საკასაციო საჩივარი არ შეუტანიათ. აგრეთვე, კოდექსის 602-ე მუხლის მოთხოვნა, რომლის მე-4 ნაწილის მიხედვითაც, თუ საქმეზე რამდენიმე მსჯავრდებულია და განაჩენი გასაჩივრებულია თუნდაც ერთი მათგანის მიერ ან მიმართ, განაჩენი არც ერთი მსჯავრდებულის მიმართ არ შევა კანონიერ ძალაში, სანამ საქმეს არ განიხილავს ზემდგომი სასამართლო.

დისციპლინურ სამართალდარღვევაში ბრალდებულ მოსამართლეთა არგუმენტაციით, კანონი საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ დასჯადად აცხადებს კანონის უხეშ და არაერთგზის დარღვევას საქმის განხილვის პროცესში და არა განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლის შემდეგ, მისი აღსრულების პროცესში. ხოლო განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევისა და მათი აღსრულების პროცესი არ არის საქმის განხილვის პროცესი, არამედ წარმოადგენს პროცესის სხვა, დამოუკიდებელ სტადიას. ამდენად, ზემოხსენებული კანონის ნორმა განაჩენისა თუ სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების აღსასრულებლად მიქცევის და მისი აღსრულების ეტაპზე მოსამართლის დასჯას კატეგორიულად არ ითვალისწინებს. მოსამართლეები აგრეთვე მიიჩნევდნენ, რომ ზემოთ აღნიშნული მუხლების იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსეული ინტერპრეტაცია კანონშეუსაბამოა, ვინაიდან საპროცესო კოდექსის არც ერთი მუხლი არ ითვალისწინებს გადაწყვეტილების აღსრულების ვადას, ეს ვადა განსაზღვრულია პატიმრობის შესახებ კანონით, რომლის მე-20 მუხლის მიხედვით, ასეთ ვადად დაწესებულია 10 დღე საპყრობილის ადმინისტრაციის მიერ კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენის ასლის მიღების დღიდან. შესაბამისად, კანონით დადგენილი ვადა შეიძლება დაარღვიოს საპყრობილის ადმინისტრაციამ და არა მოსამართლემ. მოსამართლეთა განმარტებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს განჩინებისა და სისხლის სამართლის განაჩენის გამომტან სასამართლოში გაგზავნის კანონისმიერ კონკრეტულ ვადებს, რის გამოც, საკასაციო სასამართლო ხელმძღვანელობდა „გონივრული ვადების“ პრინციპით. ის, რომ განაჩენთა აღსრულება დაახლოებით ერთ თვეში ხდებოდა და არა უფრო ადრე, მოსამართლეთა განმარტებით, სასამართლოს გადატვირთულობისა და რეფორმის პროცესში მყოფ სასამართლო სისტემაში ობიექტურად არსებული სხვა ტექნიკური მიზეზებით იყო განპირობებული.

რაც შეეხება იმავე დისციპლინური საქმის მეორე ეპიზოდს, მოსამართლეებმა განმარტეს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 567-ე მუხლი ავალდებულებს საკასაციო სასამართლოს საქმის სრული მოცულობით შემოწმებას, მათ შორის, იმ მსჯავრდებულთა მიმართ, რომელთაც საკასაციო საჩივარი არ შეუტანიათ. ამ შემოწმების შედეგად შეიძლება მსჯავრდებულის სასარგებლო, მაგრამ არა საზიანო გადაწყვეტილების მიღება. ასეთ შემთხვევაში, საკასაციო სასამართლომ განჩინებაში უნდა იმსჯელოს, თუკი აღნიშნული შემოწმების შედეგად განაჩენი იმ მსჯავრდებულის მიმართ იცვლება, რომელსაც განაჩენი არ გაუსაჩივრებია. სხვა შემთხვევაში, სასამართლოს საკასაციო საჩივრის არარსებობის გამო, მსჯელობა არ ევალება. გარდა ამისა, მოსამართლეები მიიჩნევენ, რომ თუ რაიონული სასამართლოს განაჩენი გასაჩივრდა სააპელაციო სასამართლოში, თუნდაც ერთი მსჯავრდებულის მიერ ან მიმართ, მაშინ განაჩენი იმ მსჯავრდებულის მიმართ, რომელსაც განაჩენი არ გაუსაჩივრებია, კანონიერ ძალაში შედის სააპელაციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, თუ ის არ გასაჩივრდა ბრალდების მხარის მიერ საპროცესო კოდექსის 543-ე მუხლის საფუძველზე მსჯავრდებულის სასარგებლო გადაწყვეტილების მიღების გამო. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ვერ იქნება იმ მსჯავრდებულის საზიანო, ვის მიმართაც საჩივარი არ განუხილავთ. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრება ასეთი მსჯავრდებულის მიმართ არ შეიძლება, რის გამოც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 543-ე მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევის არარსებობისას, ის კანონიერ ძალაში შედის გასაჩივრების გარეშე, სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის მსჯავრდებულის სასარგებლოდ შემოწმების შემდეგ, იმ შემთხვევაშიც, როცა სხვა მსჯავრდებულის მიმართ საქმის საკასაციო განხილვა ხდება.

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ უზენაესი სასამართლოების მოსამართლეთა არც ერთი არგუმენტი არ გაიზიარა და, მოსამართლეების მიერ კანონის უხეში დარღვევის ფაქტის გამოკვლევის მიზნით, 2005 წლის 19 სექტემბრის №2/935-2005 გადაწყვეტილებით, შექმნა სადისციპლინო კომისია. 2005 წლის 15 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ უტყუარად დადგენილად მიიჩნია მოსამართლეების - მერაბ ტურავას, ნინო გვენეტაძის, დავით სულაქველიძის, ნიკოლოზ გაბრიჩიძის, ირაკლი ბიბილაშვილის, მადონა გოგელიასა და მურმან ისაევის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენა და საქმე განსახილველად საქართველოს საერთო სასამართლოების სადისციპლინო საბჭოს სადისციპლინო კოლეგიას გადასცა. ხოლო მოსამართლე გოდერძი ბორჩხაძის მიმართ შეწყვიტა დისციპლინური დევნა მისთვის სამოსამართლო უფლებამოსილების შეწყვეტის გამო.

საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო საბჭოს სადისციპლინო კოლეგიამ შეაერთა მოსამართლეთა ბრალდების საქმეები. კოლეგიის 2005 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილებით, მოსამართლეების - ნ. გაბრიჩიძის, მ. გოგელიასა და ლ. ბაბილაშვილის მიმართ შეწყდა საქმის წარმოება, ვინაიდან მათ, პარლამენტის 2005 წლის 9 დეკემბრის დადგენილებით, სამოსამართლო უფლებამოსილება შეუწყდათ. მოსამართლეებს მ. ოშხარელსა და რ. ჭანტურიძეს დისციპლინური ბრალდება მოეხსნათ, ხოლო მოსამართლეები ლ. ჯანუყაშვილი, ლ. ორკოდაშვილი, ნ. კვარაცხელია, გ. ებრალიძე და მ. ხოლოაშვილი ბრალეულად იქნენ ცნობილი საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ა) ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დისციპლინური გადაცდომის ჩადენაში, რისთვისაც დაეკისრათ დისციპლინური პასუხისმგებლობა და სახდელი - საყვედური. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს თ. ლალიაშვილს, მ. ისაევს, ნ. გვენეტაძესა და მ. ტურავას დისციპლინური გადაცდომის, კანონის უხეში დარღვევის ჩადენისათვის სახდელის სახით დაეკისრათ მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლება, ხოლო მოსამართლე დ. სულაქველიძეს - დისციპლინური პასუხისმგებლობა და სახდელი - შენიშვნა.

აღნიშნული გადაწყვეტილება მოსამართლეებმა ჯანუყაშვილმა, ორკოდაშვილმა, კვარაცხელიამ, ებრალიძემ, ხოლოაშვილმა, ლალიაშვილმა, გვენეტაძემ, ტურავამ და სულაქველიძემ საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო საბჭოში გაასაჩივრეს. კანონმდებლობაში შეტანილი ცვლილებებისა და საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო საბჭოს გაუქმების შედეგად, საქმე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატას გადაეცა⁴.

მოსამართლეებმა საქმის განხილვის აღნიშნულ სტადიაზე საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო საბჭოს წევრთა ლეგიტიმურობის საკითხი დააყენეს ეჭვქვეშ, თუმცა, ის გარემოება, რომ დისციპლინური სამართალწარმოების განმავლობაში ბრალდების მხარის წარმომადგენელი ნიკა გვარამია და სადისციპლინო კოლეგიის წევრი ნინო კალანდაძე საქართველოს პარლამენტის წევრები და, უფრო მეტიც, ერთი და იგივე პოლიტიკური გუნდის წევრები იყვნენ, სასამართლომ საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლით განსაზღვრული აცილების საფუძვლად არ მიიჩნია.

გარდა ამისა, საჩივრის ავტორები მიუთითებდნენ, რომ სადისციპლინო კოლეგიის ორი წევრი - ნ. კალანდაძე და კ. ყიფიანი - საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა კონფერენციის ადმინისტრაციული კომიტეტის მიერ სადისციპლინო საბჭოს წევრად დამტკიცების დროს, ვერ აკმაყოფილებდა სადისციპლინო წევრობისთვის დადგენილ კანონის მოთხოვნებს.⁵ შესაბამისად, მათი მონაწილეობა კოლეგიის შემადგენლობაში დაუშვებელი იყო.

საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა კონფერენციის ადმინისტრაციული კომიტეტის 2004 წლის 12 აგვისტოს №15 და №23 დადგენილებები, რომლებითაც სადისციპლინო საბჭოს წევრები დაინიშნენ, ადმინისტრაციულ აქტებს წარმოადგენდა. აქტები უკანონოდ ცნობილი არ ყოფილა, შესაბამისად, უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატის მოსაზრებით, არ არსებობდა კოლეგიის შემადგენლობის უკანონოდ მიჩნევის საფუძველი.

პალატამ არ გაიზიარა მოსამართლეთა არც ერთი არგუმენტი, 2006 წლის 10 აგვისტოს გადაწყვეტილებით, არ დააკმაყოფილა საჩივარი და უცვლელი დატოვა საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო საბჭოს სადისციპლინო კოლეგიის 2005 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება.

საქმის გარემოებების, იუსტიციის საბჭოსა და დისციპლინურ პასუხისგებაში მიცემულ მოსამართლეთა არგუმენტაციის დეტალური განხილვა მიზნად ისახავდა იმ ფაქტის ილუსტრირებას, რომ აღნიშნულ დისციპლინურ საქმეებთან დაკავშირებით, საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა დისციპლინური დევნის ყველა ორგანოში მსჯელობა იმართებოდა კანონის ერთსა და იმავე მუხლის სხვადასხვა ინტერპრეტაციის ირგვლივ - რომ მოსამართლეებმა გამოიყენეს მათთვის კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილება, განმარტეს კანონი და გამოიყენეს იგი კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეებთან დაკავშირებით, დაეყრდნნენ რა მის საკუთარ ინტერპრეტაციას, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსა და შემდგომ უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატის მიერ კანონის უხეშ დარღვევად დაკვალიფიცირდა და მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლებისათვის საკმარის საფუძვლად იქცა.

__________________

1. „საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და მისი ოქმების სტან­დარტებთან“, კონსტანტინე კორკელია, ნანა მჭედლიძე, ალექსანდრე ნალბანდოვი, 2004 წ.

2. კ.ხ.-ის საქმე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სააპელაციო პალატამ 2003 წლის 6 მაისის განჩინებით არ დააკმაყოფილა საკასაციო საჩივრები და განაჩენი დატოვა უცვლელად. განჩინება და სისხლის სამართლის საქმე უზენაესი სასამართლოს ექსპედიციას თბილისის საოლქო სასამართლოში გადასაგზავნად 2003 წლის 23 მაისს გადაეცა.

3. პ.გ.-სა და გ.ჟ.-ს საკასაციო საჩივრებზე უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2004 წლის 28 სექტემბერს გამოიტანა განჩინება, რომელიც, სისხლის სამართლის საქმესთან ერთად, საქართველოს უზენაესი სასამართ­ლოს ექსპედიციას 2004 წლის 15 ნოემბერს ჩაბარდა თბილისის საოლქო სასამართლოში გასაგზავნად.

4. ამ ეტაპზე საქმეს გამოეთიშა მოსამართლე ლ.ორკოდაშვილი. მისი საჩივარი, პალატის 2006 წლის 22 მაისის განჩინებით, განუხილველად იქნა დატოვებული, რადგან მან კანონით დადგენილ ვადებში არ შეავსო საჩივარზე დადგენილი ხარვეზი.

5. კანონის 25-ე მუხლის თანახმად სადისციპლინო საბჭოს წევრი შეიძლება იყოს უმაღლესი იურიდიული განათლების მქონე საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც აქვს სპეციალობით მუშაობის სულ მცირე 5 წლის გამო­ცდილება.