2007 წლის 27 დეკემბერს საქართველოს კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებებით, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო გარდაიქმნა დამოუკიდებელ სტრუქტურულ ერთეულად სასამართლო ხელისუფლების ფარგლებში. კონსტიტუციურ ცვლილებამდე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წარმოადგენდა პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოს, რომელსაც ეს უკანასკნელი თავად ხელმძღვანელობდა. აღნიშნული ცვლილებით, საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებაში აღარ შედის მოსამართლეთა დანიშვნა გათავისუფლების საკითხი და იგი მთლიანად დამოუკიდებელი უწყების - იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს - კომპეტენციას განეკუთვნება.

საქართველოს კონსტიტუციაში 2008 წელს განხორციელებული ცვლილებების შემდეგ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში გადავიდა მანამდე მოქმედი საქართველოს გენერალური პროკურატურა - მთავარი პროკურატურის სახელწოდებით. ამ უკანასკნელს ხელმძღვანელობს მთავარი პროკურორი, ხოლო იუსტიციის მინისტრი ex officio გახდა გენერალური პროკურორი.

საქართველოს იუსტიციის მინისტრს, გარდა „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს კანონისა, გარკვეული უფლებამოსილებები აქვს დაკისრებული სხვა კანონებითაც. ასეთია, მაგალითად, საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“, რომლის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს იუსტიციის მინისტრი უზენაესი სასამართლოს პლენუმის შემადგენლობაში სარგებლობს სათათბირო ხმის უფლებით. „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ მანამდე მოქმედი ორგანული კანონის მე-12 მუხლის მე-7 პუნქტი იმავე უფლებამოსილებას აძლევდა საქართველოს იუსტიციის მინისტრსა და მთავარ პროკურორს. 2009 წელს მიღებული ორგანული კანონის ამოქმედების შემდეგ ამ პირთაგან პლენუმის შემადგენლობაში მხოლოდ იუსტიციის მინისტრი დარჩა.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმი შედგება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის, მისი მოადგილეების, უზენაესი სასამართლოს წევრებისა და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეებისგან. იმისათვის, რომ პლენუმის საქმიანობაში იუსტიციის მინისტრის როლის გაანალიზება შევძლოთ, აუცილებელია, პირველ რიგში, თავად პლენუმის როლი და ფუნქციები მიმოვიხილოთ. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, პლენუმის უფლებამოსილებას განეკუთვნება:

ა) უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით აირჩიოს დიდი პალატის შემადგენლობა;

ბ) უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით აირჩიოს უზენაესი სასამართლოს პალატების შემადგენლობები და მათი თავმჯდომარეები;

გ) დანიშნოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრი;

დ) საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, კონკრეტული საქმის განხილვასთან და სასამართლო პრაქტიკის განზოგადებასთან დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში შეიტანოს წარდგინება ნორმატიული აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის თაობაზე;

ე) საქართველოს პარლამენტს იმპიჩმენტის საქმეზე მისცეს დასკვნა თანამდებობის პირის ქმედებაში დანაშაულის ნიშნების არსებობის ან არარსებობის შესახებ. დასკვნაში პლენუმი შემოიფარგლება იმ ქმედების იურიდიული შეფასებით, რომელიც იმპიჩმენტის საკითხის აღმძვრელ პარლამენტის წევრთა მიერ მიჩნეულია დადგენილად;

ვ) საქართველოს პრეზიდენტს წარუდგინოს რეკომენდაციები უზენაესი სასამართლოს კომპეტენციისათვის მიკუთვნებულ საკითხებზე საერთაშორისო ხელშეკრულებების დადების თაობაზე;

ზ) მოისმინოს და შეაფასოს უზენაესი სასამართლოს პალატების თავმჯდომარეთა ინფორმაციები, უზენაესი სასამართლოს აპარატის სტრუქტურულ ქვედანაყოფთა ხელმძღვანელების ანგარიშები, განიხილოს მათი საქმიანობის სრულყოფასთან დაკავშირებული წინადადებები;

თ) შექმნას უზენაესი სასამართლოს ოფიციალური ბეჭდვითი ორგანო, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით დანიშნოს მისი რედაქტორი და სარედაქციო კოლეგია;

ი) შექმნას უზენაესი სასამართლოს სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო, დაამტკიცოს მისი დებულება, შემადგენლობა და სწავლული მდივანი;

კ) საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტით უზენაესი სასამართლოსთვის გათვალისწინებული დაფინანსების ფარგლებში განსაზღვროს უზენაესი სასამართლოს წევრის თანამდებობრივი სარგოს ყოველთვიური დანამატის ოდენობა;

ლ) უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით დაამტკიცოს უზენაესი სასამართლოს აპარატის რეგლამენტი, მოხელეთა და სხვა მუშაკთა თანამდებობრივი სარგოების განაკვეთები;

მ) მოამზადოს და გამოაქვეყნოს ყოველწლიური ანგარიში საქართველოში მართლმსაჯულების მდგომარეობის შესახებ;

ნ) განახორციელოს სასამართლო ხელისუფლების კონსტიტუციური ფუნქციებიდან გამომდინარე და საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა უფლებამოსილებანი

იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლო უმაღლესი საკასაციო ორგანოა და განსაზღვრავს სასამართლო პრაქტიკას, პლენუმს დიდი უფლებები აქვს მინიჭებული, რომელთაგან ნაწილი არის ტექნიკური, დანარჩენი კი, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი და პირდაპირ არის დაკავშირებული სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და მისი კომპეტენციის ჯეროვნად განხორციელებასთან.

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის მონაწილეობას უზენაესი სასამართლოს პლენუმში შეუძლია საფრთხე შეუქმნას სასამართლოს დამოუკიდებლობას. მინისტრი წარმოადგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების განმახორციელებელ ორგანოს, მთავრობის წევრს. იგი პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას დაქვემდებარებული პირია და მისი თანამდებობა დაკავშირებულია „პოლიტიკურ რყევებთან“, რაც, რა თქმა უნდა, თავის გავლენას იქონიებს პლენუმის საქმიანობის სტაბილურობასა და აპოლიტიკურობაზე.

ერთადერთი ახსნა, რომელიც შეიძლება მოეძებნოს საქართველოს იუსტიციის მინისტრის პლენუმში მონაწილეობას, არის ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი. მსგავსად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობისა, შეიძლება გაჩნდეს იდეა, რომ პლენუმის საქმიანობისთვისაც აუცილებელია ხელისუფლების სხვა შტოების მონაწილეობა. თუმცა, უზენაესი სასამართლოს პლენუმის შემადგენლობაში არ არის წარმოდგენილი საქართველოს პარლამენტი, შესაბამისად, ლოგიკურად შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ იუსტიციის მინისტრის მონაწილეობა უზენაესი სასამართლოს პლენუმში არ არის განპირობებული ხელისუფლების დანაწილების პრინციპით.

საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით, საქართველოს გენერალური პროკურორი ახდენს იმ პირთა სისხლისსამართლებრივ დევნას, რომლებიც ექვემდებარებიან იმპიჩმენტის პროცედურას. ეს უკანასკნელი თავის თავში გულისხმობს გენერალური პროკურორის მიერ ბრალდების მხარდაჭერას სისხლის სამართლის პროცესის ყველა სტადიაზე, მათ შორის, იმუნიტეტის ჩამორთმევის დროს, რაც, თავის მხრივ, უზენაესი სასამართლოს პლენუმის გადასაწყვეტია. ამ პროცედურის დროს იუსტიციის მინისტრს აშკარად ინტერესთა კონფლიქტი ექმნება.

მიგვაჩნია, რომ იუსტიციის მინისტრის მონაწილეობა უზენაესი სასამართლოს პლენუმის საქმიანობაში ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა გამოირიცხოს, რადგან ამ დროს ადგილი აქვს გაუმართლებელ ჩარევას სასამართლოს დამოუკიდებლობაში. საქართველოს გენერალური პროკურორის და მთავარი პროკურორის უფლებამოსილების განხორციელება ამ სფეროში არა მხოლოდ არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, არამედ, ასევე წარმოადგენს პროკურორთათვის სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელებისგან დამოუკიდებელ ფუნქციას და ეწინააღმდეგება ზოგად ევროპულ მიდგომას.¹ გარდა ამისა, იგი წინააღმდეგობაში მოდის ვენეციის კომისიის ზოგად სტანდარტებთან.²

_________________

1. იხილეთ ევროპის საბჭოს პროკურორთა საკონსულტაციო საბჭოს რეკომენდაციები. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: www.coe.int/ccpe

2. ვებ-გვერდი: http://www.venice.coe.int/docs/2008/CDL-JD(2008)001-e.pdf

საქართველოში სასამართლო სისტემის და მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის ხარისხის გაზრდის მიზნით, 2007 წლის 11 ივლისს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“, რომელსაც მსოფლიოს თითქმის არც ერთ ქვეყანაში არ აქვს ანალოგი და გარკვეულწილად ქართული ნოვაციაა.

კანონის მთავარი მიზანია, „განამტკიცოს საქართველოს კონსტიტუციით, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით, ასევე საქართველოს სხვა კანონმდებლობით აღიარებული საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის გარანტიები“. კერძოდ, აღნიშნული კანონი ზღუდავს საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან პროცესის მონაწილეების, დაინტერესებული პირების და საჯარო მოსამსახურეების ნებისმიერი ფორმით კომუნიკაციას, რომელიც დაკავშირებულია კონკრეტული საქმის ან საკითხის განხილვასთან და არღვევს სასამართლოს დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობისა და სასამართლო შეჯიბრებითობის პრინციპებს.

„საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონით გათვალისწინებული პროცედურის თანახმად, მოსამართლე, რომელთანაც მოხდა კანონით აკრძალული კომუნიკაცია, ვალდებულია, დაუყოვნებლივ, წერილობითი ფორმით შეატყობინოს ამ ფაქტის შესახებ სასამართლოს თავმჯდომარეს, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუკი კომუნიკაცია მოხდა სასამართლოს თავმჯდომარესთან ან სასამართლოში, სადაც ერთი მოსამართლეა, იგი ატყობინებს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარეს.

თავის მხრივ, სასამართლოს თავმჯდომარეს, რომელსაც შეატყობინეს კანონით აკრძალული კომუნიკაციის შესახებ, შეუძლია დააჯარიმოს დამრღვევი პირი, ან მისი დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ საკითხი დასვას იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მდივნის წინაშე.

„საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონის მიღების უპირველეს მიზანს საჯარო მოხელეების ან თანამდებობის პირების მხრიდან მოსამართლის საქმიანობაში ჩარევის ან სასამართლო გადაწყვეტილებაზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობის აღმოფხვრა წარმოადგენდა. თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონის გამოყენების სტატისტიკა საქართველოში მიზერულ მაჩვენებელს აღწევს. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ოფიციალური ინფორმაციის¹ თანახმად:

„საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედების შემდეგ... საერთო სასამართლოების თავმჯდომარეების მიერ დამრღვევთა დაჯარიმების შესახებ გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა სამ შემთხვევაში. კერძოდ, თერჯოლის რაიონული სასამართლოს მიერ 2007 წლის 18 ოქტომბერს მოქალაქე დაჯარიმდა 200 ლარით, ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს მიერ 2008 წლის 27 ივლისს მოქალაქე დაჯარიმდა 2000 ლარით, მცხეთის რაიონული სასამართლოს მიერ 2008 წლის 1 სექტემბერს ადვოკატი დაჯარიმდა 500 ლარით.“

ამავე წერილით ირკვევა, რომ აღნიშნული კანონის დარღვევა მოსამართლეების მხრიდან არც ერთხელ არ დაფიქსირებულა და, შესაბამისად, საქართველოს იუსტიციის საბჭოს მიერ დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა არ ყოფილა გამოყენებული.

ამრიგად, კანონის ძალაში შესვლიდან სამი წლის განმავლობაში აღნიშნული კანონის საფუძველზე საჯარო მოხელის ან თანამდებობის პირის დაჯარიმება არც ერთ შემთხვევაში არ მომხდარა. ამრიგად, კანონის გამოყენების სტატისტიკა ორი სავარაუდო დასკვნის გაკეთების საფუძველს იძლევა:

1. „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონის არსებობა საჯარო მოხელეების მხრიდან სასამართლოს საქმიანობაში ჩარევის აღსაკვეთად არაეფექტურ მექანიზმს წარმოადგენს;

2. სასამართლო სისტემას პრობლემას უქმნის არა საჯარო მოხელეთა და თანამდებობის პირთა ჩარევა მოსამართლის საქმიანობაში, არამედ სრულიად სხვა გარემოებები.

აღსანიშნავია, რომ „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონი მოსამართლეების დაცვის არავითარ მექანიზმს არ ქმნის იმ შემთხვევაში, თუკი კანონით აკრძალული კომუნიკაცია სასამართლოს თავმჯდომარისგან ან ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლისგან ხორციელდება. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონით გათვალისწინებული პროცედურის თანახმად, მოსამართლე, რომელთანაც მოხდა კანონით აკრძალული კომუნიკაცია, ვალდებულია, დაუყოვნებლივ, წერილობითი ფორმით შეატყობინოს ამ ფაქტის შესახებ სასამართლოს თავმჯდომარეს, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუკი კომუნიკაცია მოხდა სასამართლოს თავმჯდომარესთან ან სასამართლოში, სადაც ერთი მოსამართლეა, იგი ატყობინებს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარეს. კანონი ფაქტობრივად არ ტოვებს გამოსავალს იმ შემთხვევაში, თუკი მოსამართლესთან კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით კომუნიკაციას თავად სასამართლოს თავმჯდომარე, ანუ ის პირი ახორციელებს, ვისაც მოსამართლემ დარღვევის შესახებ უნდა აცნობოს და დამრღვევის დაჯარიმება მოსთხოვოს.

კანონის ეს ხარვეზი კიდევ უფრო აქტუალური ხდება სასამართლოს სისტემაში დღეისათვის დამკვიდრებული პრაქტიკის გათვალისწინებით. როგორც ცნობილია, საერთო სასამართლოების სისტემაში აქტიურად გამოიყენება ე.წ. „მოსმენების“ მეთოდი, რომელიც ერთიანი პრაქტიკის დამკვიდრების მოტივით დაინერგა და რომლის დროსაც სასამართლოს თავმჯდომარე მოსამართლეებთან ერთად განიხილავს თითოეული საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს და საქმის სავარაუდო შედეგებს. აღნიშნულ პრაქტიკას არანაირი სამართლებრივი საფუძველი არ გააჩნია, თუმცა, რეალობაში მოსამართლეების მიერ აღიქმება, როგორც დირექტივა განსახილველი საქმის საბოლოო შედეგთან დაკავშირებით. საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2009 წლის 14 ნოემბერს გამართულ შეხვედრაზე, რომელზეც მოწვეულები იყვნენ საერთო სასამართლოების მოსამართლეები, ამ უკანასკნელთა მიერ ე.წ. „მოსმენები“ მათზე ზეგავლენის მოხდენის მთავარ საშუალებად დასახელდა.

მოქმედი კანონი არსებული რედაქციითაც გულისხმობს, რომ მოსამართლემ არ შეიძლება კანონით აკრძალული კომუნიკაცია იქონიოს საქმის განმხილველ მოსამართლესთან. თუმცა, პრაქტიკაში ამ ნორმის განმარტება არ ხდება ფართოდ და ადგილი აქვს სასამართლოს თავმჯდომარის მხრიდან მოსამართლეებთან საქმის არსებითი გარემოებების განხილვას, რაც მოსამართლის მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩარევას წარმოადგენს. ამგვარი ჩარევები კი არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნას, რომლის თანახმად, „არავის არ აქვს უფლება, მოსთხოვოს მოსამართლეს ანგარიში კონკრეტულ საქმეზე.“²

მოსამართლე ყოველ კონკრეტულ საქმეზე გადაწყვეტილებას უნდა იღებდეს მხოლოდ საკუთარი შინაგანი რწმენის საფუძველზე, ხოლო კოლეგიური განხილვის შემთხვევაში - მხოლოდ ამ მოსამართლეების შინაგანი რწმენიდან გამომდინარე. სასამართლოს თავმჯდომარის ან ზემდგომი სასამართლოს მოსამართლის დაინტერესებამ შესაძლოა ზეგავლენა მოახდინოს საქმის განხილვის შედეგებზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას მიაჩნია, რომ კანონმა პირდაპირ უნდა აუკრძალოს სასამართლოების თავმჯდომარეებს და ზემდგომი სასამართლოს მოსამართლეებს საქმის განმხილველ მოსამართლეებთან კომუნიკაცია საქმის შინაარსობრივ მხარესთან დაკავშირებით. ხოლო, იმ შემთხვევაში, თუკი აკრძალული კომუნიკაცია მაინც განხორციელდება სასამართლოს თავმჯდომარის ან ზემდგომი სასამართლოს მოსამართლის მხრიდან, მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, პირდაპირ მიმართოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და მის წინაშე დააყენოს აღნიშნული მოსამართლის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხი.

საქართველოს პრეზიდენტმა 2009 წლის 25 სექტემბერს, საკანონმდებლო ინიციატივის წესით, პარლამენტს წარუდგინა კანონების პროექტები „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ „კანონში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის თაობაზე“ და „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“.

კანონპროექტის განმარტებითი ბარათის თანახმად, პროექტის მიზანს წარმოადგენდა საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის გარანტიების გაზრდა, რაც უზრუნველყოფს სასამართლო სისტემის მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის ამაღლებას, ადამიანის უფლებების უფრო მტკიცედ დაცვას და დემოკრატიის განმტკიცებას.

პროექტის თანახმად, აღნიშნული ამბიციური მიზნის მიღწევის საშუალებად შემოთავაზებული იყო საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესების დარღვევისათვის უკვე არსებული პასუხისმგებლობის ზომის გაზრდა. აქცენტი კეთდებოდა მხოლოდ „საჯარო მოხელესა“ და „სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირს“ შორის პასუხისმგებლობის ზომის დიფერენციაციასა და ამ ზომების გამკაცრებაზე.

თუმცა, როგორც კანონის გამოყენების ზემოთ მოყვანილ სტატისტიკაში ვნახეთ, მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის დარღვევისთვის არც ერთხელ არ დამდგარა თანამდებობის პირების პასუხისმგებლობა, შესაბამისად, ლოგიკური იქნებოდა, თუკი კანონმდებელი ჯარიმების გაზრდის ნაცვლად ან გაზრდასთან ერთად, ყურადღებას გაამახვილებდა მოსამართლეებთან კანონით აკრძალული კომუნიკაციის ფაქტების გამოძიების და კანონის მოთხოვნათა შესრულების მექანიზმის ეფექტურობაზე. ვინაიდან ხარვეზი კანონის გაუმართაობაშია, პრობლემა უცვლელი დარჩება იმის მიუხედავად, თუ რამდენად შთამბეჭდავი იქნება ჯარიმის ოდენობა.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ თავისი წერილობითი მოსაზრებები და კონკრეტული წინადადებები „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ კანონის ხარვეზების აღმოფხვრასთან დაკავშირებით წარუდგინა საქართველოს პარლამენტს.³ იმედია, აღნიშნული რეკომენდაციები ადეკვატურ ასახვას ჰპოვებს საქართველოს კანონში „საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან კომუნიკაციის წესის შესახებ“ და შესაძლებელი გახდება უფრო ქმედითი ღონისძიებების გატარება მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის და მათ საქმიანობაში ჩაურევლობის გარანტიების შესაქმნელად.

_____________________

1. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2009 წლის 12 ოქტომბრის №965/1936-03-ო წერილი.

2. საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-3 პუნქტი.

3. საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის 2009 წლის 15 ოქტომბრის №გ-07/93-09 და 2009 წლის 20 ნოემბრის №გ-07/96-09 წერილები.

საქართველოს პარლამენტმა 1998 წლის 16 ივნისს მიიღო კანონი „საერთო სასამართლოებში საქმეთა განაწილებისა და უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების წესის შესახებ“. ამ კანონის მე-13 მუხლის მიხედვით, რეგლამენტირებულია სხვა სასამართლოში მოსამართლეთა მივლინების წესი.

კანონის მიხედვით, მოსამართლის მივლინება ორ შემთხვევაში ხდება:

ა. როდესაც სასამართლოში მოსამართლეთა არასაკმარისი რაოდენობაა.

ბ. როდესაც განსახილველი საქმეების რაოდენობა მკვეთრად იზრდება.

ამ შემთხვევაში, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია, მოსამართლე მიავლინოს პირველიდან სააპელაციო ინსტანციაში ან - პირიქით. მივლინება ასევე შესაძლებელია პირველი ინსტანციიდან სხვა რაიონულ სასამართლოში ან სააპელაციოდან სააპელაციოში.

მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, მოსამართლეთა უფლებამოსილების დაკისრება სხვა სასამართლოებში 2012 წლის 1 იანვრამდე ხორციელდება. აღნიშნული უფლებამოსილების გადაკისრების წესი დადგენილია, როგორც დროებითი ღონისძიება.

საიას მიაჩნია, რომ ამ ინსტიტუტის საშუალებით შესაძლებელია სასამართლო სისტემის გარკვეულწილად დისკრედიტაცია და დამოუკიდებლობის შელახვა.

საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, მოსამართლის ჩამოცილება საქმის განხილვისგან, თანამდებობიდან მისი ვადამდე გათავისუფლება ან სხვა თანამდებობაზე გადაყვანა დაიშვება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.¹ ამავე მუხლით აკრძალულია მოსამართლის საქმიანობაში ჩარევა.²

საერთო სასამართლოს მოსამართლის მივლინება ხორციელდება მოსამართლის თანხმობის მიუხედავად. მოსამართლის მივლინება ტერიტორიულად სხვა ადგილას მდებარე სასამართლოში დაკავშირებულია სხვადასხვა პრობლემასთან, მათ შორის, სოციალური გარემოს ცვლილებასთან. ამ შემთხვევაში, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად უნდა არსებობდეს იმის შესაძლებლობა, რომ მოსამართლემ უარი თქვას იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებაზე. დღეს არსებული მდგომარეობით, მოსამართლეს, უარის შემთხვევაში, შეიძლება თანამდებობის საკუთარი ნებით დატოვება მოუწიოს. მაგალითად, თუ მოსამართლის ოჯახი ცხოვრობს თბილისში, და იგი მთლიანი სოციალური გარემოთი დაკავშირებულია კონკრეტულ ადგილთან (შვილები სკოლაში დადიან თბილისში, ლექციებს კითხულობს სახელმწიფო უნივერსიტეტში), ამ დროს მისი გადაყვანა გურიის რომელიმე რაიონულ სასამართლოში შეიძლება გახდეს მოსამართლის მიერ თანამდებობაზე უარის თქმის საფუძველი და, შესაბამისად, მოსამართლის დამოუკიდებლობის ერთერთი ხელის შემშლელი ფაქტორი.

ასევე, პრობლემას წარმოადგენს თანამდებობრივი სარგოს განსაზღვრის საკითხი. „საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მიხედვით, მივლინებულ მოსამართლეებს უნარჩუნდებათ ხელფასი და თუკი ზემდგომ ინსტანციაში ხდება გამწესება, ხორციელდება ხელფასის გაზრდა სააპელაციო სასამართლოში დადგენილი ოდენობის შესაბამისად. ქვედა ინსტანციაში მივლინების შემთხვევაში, მოსამართლეს უნარჩუნდება ხელფასი ჩვეულებრივი ოდენობით.

როგორც წინა თავებში აღინიშნა, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობა გარკვეულწილად პოლიტიზირებულია და პრეზიდენტს ან პარლამენტს აქვთ სასამართლო ხელისუფლებაზე ზემოქმედების შესაძლებლობა. შესაბამისად, ხელფასის გაზრდა და შემცირება³ შეიძლება გახდეს მოსამართლის დამოუკიდებლობის ხელის შემშლელი ფაქტორი, რადგან მოსამართლე ყოველთვის იქნება მიმართული იმისკენ, რომ განახორციელოს „ვიღაცის“ სასარგებლო ქმედება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი შეიძლება გახდეს თანამდებობრივი „დაქვეითების“ მსხვერპლი.

ვენეციის კომისიამ გამოაქვეყნა სისტემური მიმოხილვა სასამართლოთა დამოუკიდებლობის ევროპული სტანდარტების შესახებ,⁴ რომელიც ასევე ეხება მოსამართლეთა მივლინების საკითხებს. კომისია აღნიშნულ საკითხს აფასებს მოსამართლეთა ევროპული ქარტიის⁵ 3.4. პარაგრაფის ჭრილში, რომელშიც აღნიშნულია:

„სასამართლოს მოქმედი მოსამართლე არ შეიძლება სხვა სასამართლო თანამდებობაზე დაინიშნოს ან სხვაგან გამწესდეს, თუნდაც დაწინაურების მიზნით, მისი თავისუფალი თანხმობის გარეშე. ამ პრინციპიდან გამონაკლისი დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც გადაყვანა გათვალისწინებულია ან შეფარდებულია დისციპლინური სანქციის წესით, სასამართლო სისტემის კანონიერი შეცვლისას და დროებითი გამწესებისას ახლომდებარე სასამართლოში მისი მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით, თუ განწესების ვადის ხანგრძლივობა მკაცრად არის შეზღუდული სტატუტით და თუ ზიანს არ აყენებს 1.4. პუნქტით⁶ გათვალისწინებულ დებულებებს.⁷

როგორც ვხედავთ, ევროპული სტანდარტი მეტად მაღალია და მოითხოვს მოსამართლის თანხმობას მისი მივლინების შემთხვევაში, რაც მოსამართლის დამოუკიდებლობის დაცვის ერთ-ერთი გარანტიაა.

მაგალითად, ალბანეთის კონსტიტუციის 147-ე მუხლი მოსამართლის სხვა თანამდებობაზე გადაყვანისთვის მისი თანხმობის აუცილებლობას პირდაპირ მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის გარანტიებში მოიხსენიებს. გამონაკლისია მხოლოდ სასამართლოს რეორგანიზაციის შემთხვევა.

საქართველოს შემთხვევაში, მოსამართლეთა მივლინების საკითხის გადაწყვეტა არასწორად ხორციელდება. მაგალითად:

ზემოთ მოყვანილი მონაცემები ემყარება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ოფიციალურ ვებ-გვერდს. დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ საჯარო ინფორმაციის მიღების მოთხოვნით იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს მიმართა, მაგრამ ჩვენი მოთხოვნა რეაგირების გარეშე დარჩა.

როგორც ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან ჩანს, მოსამართლეთა უმრავლესობა არ ახორციელებს სამოსამართლო საქმიანობას თავის სასამართლოში.

მთავარი კითხვა, რომელიც ყოველთვის ჩნდება ამ ინსტიტუტთან მიმართებით, არის ის, თუ რამდენად საჭიროა მისი ამ მასშტაბით ამოქმედება. საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში აშკარად იკვეთება მოსამართლეთა ნაკლებობის ტენდენცია, შესაბამისად, მოსამართლეების მივლინების ნაცვლად, უნდა მოხდეს მათი დანიშვნა ამავე სასამართლოებში.

დღევანდელი მდგომარეობით, მოსამართლეთა რეზერვში ორმოცზე მეტი მოსამართლეა ჩარიცხული.¹³ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის (მანამდე მოქმედი კანონის 54¹ მუხლი) მიხედვით განსაზღვრულია პირობები, რომელთა არსებობის დროსაც ხდება მოსამართლის რეზერვში ჩარიცხვა. მაშინ, როდესაც ქვეყნის მასშტაბით არსებობს მოცულობითი სამოსამართლო რეზერვი, გაუგებარია მოქმედი მოსამართლეების გადაჯგუფება პრობლემის გადაჭრის გზით. გაცილებით უფრო ლოგიკური იქნებოდა საერთო სასამართლოებში მოსამართლეთა ნაკლებობის შევსება რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლეების საშუალებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, რეზერვი უბრალოდ უფუნქციო გამოდის და იგი მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლების ირიბ, მაგრამ ეფექტურ ღონისძიებად შეიძლება მივიჩნიოთ.

მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად და სიტუაციის გამოსასწორებლად, აუცილებელია, რომ მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება შემდეგი პირობების დაცვით განხორციელდეს:

აღნიშნული პირობების დაცვა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის აზრით, გამოიწვევს მოსამართლეთა მივლინების წესის გაუმჯობესებას. აღნიშნულით მაქსიმალურად გამოირიცხება შესაძლო მანიპულაციები მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის საწინააღმდეგოდ.

_____________________

1. 84-ე მუხლის მე-2 პუნქტი.

2. პირველი პუნქტი.

3. იგულისხმება ის, რომ როდესაც მოსამართლის მივლინება ხოციელდება ზემდგომ ინსტანციაში, იგი იღებს უფრო მეტ გასამრჯელოს, ხოლო აღნიშნული საქმიანობის დასრულების შემდეგ მოსამართლეს კვლავ ძველი ოდენობის ხელფასი მიეცემა.

4. 2008 წლის 3 ოქომბერი, CDL-JD(2008)002.

5. მიღებულია ლისაბონში 1999 წლის 8-10 აპრილს.

6. „ყველა მოსამართლეს, რომელიც მიიჩნევს, რომ სტატუტით გათვალისწინებულ მის უფლებებს, კერძოდ, დამოუკიდებლობას ან სასამართლო პროცესის დამოუკიდებლობას შეექმნა საფრთხე, ან მოხდა მისი იგნორირება ნებისმიერი გზით, სტატუტი შესაძლებლობას ანიჭებს, მიმართოს დამოუკიდებელ ორგანოს, რომელსაც ეფექტური საშუალებები აქვს საკითხის მოსაგვარებლად ან მოგვარების ხერხის წინადადების წარსადგენად.“

7. თარგმანი წარმოდგენილია: სამართლიანი სასამართლოს უფლება, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, თბილისი, 2001 წელი.

8. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2007 წლის 9 აგვისტოს გადაწყვეტილება №150, მუხლი 8.

9. 2007-2008 წლებში უფლებამოსილებას ახორციელებდა ბორჯომის რაიონულ სასამართლოში, ხოლო 2008-2009 წლებში - ქუთაისის საქალაქო სასამართლოში.

10. 2009 წლის ივნისიდან სექტემბრამდე უფლებამოსილებას ახორციელებდა წყალტუბოს რაიონულ სასამართლოში და სექტემბრიდან ნოემბრამდე ოზურგეთის რაიონულ სასამართლოში.

11. მოსამართლე შოთა ნიკურაძე 2007-2009 წლებში მივლინებული იყო ზესტაფონის რაიონულ სასამართლოში, 2008-2009 წლებში ხარაგაულის რაიონულ სასამართლოში.

12. წყარო: www.hcoj.gov.ge

13. ვებ-გვერდი: www.hcoj.gov.ge

14. მოსამართლეთა სოციალური დახმარების შესახებ საქართველოს კანონმდებლობა აღნიშნულ დებულებას არ შეიცავს.

საქართველოს კანონი „მოსამართლეთა სოციალური და სამართლებრივი დაცვის გარანტიების შესახებ“ განსაზღვრავს მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურების წესს.

კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურება შედგება თანამდებობრივი სარგოსა და კანონმდებლობით დადგენილი დანამატისგან“.

თანამდებობრივი სარგო განისაზღვრება საქართველოს კანონით „საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურების შესახებ“, რომლის პირველი მუხლის მიხედვით, დადგენილია შრომის ანაზღაურების ზუსტი ოდენობა ყველა ინსტანციის მოსამართლის მიმართ. ასევე, განსაზღვრულია, რომ „საერთო სასამართლოებში საქმეთა განაწილებისა და უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისთვის დაკისრების წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის საფუძველზე, სხვა სასამართლოში მივლინებული მოსამართლის შრომის ანაზღაურება ხორციელდება შესაბამისი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობრივი სარგოს ოდენობით, თუ ასეთი თანამდებობრივი სარგოს ოდენობა აღემატება მოსამართლის თანამდებობრივი სარგოს ოდენობას იმ სასამართლოში, რომელშიც იგი დანიშნულია კანონით დადგენილი წესით.

რაც შეეხება თანამდებობრივი სარგოს დანამატს, მისი განსაზღვრა ხდება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით. ამჟამად აღნიშნულს აწესრიგებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2008 წლის №1/87 გადაწყვეტილება „საერთო სასამართლოების მოსამართლეთათვის თანამდებობრივ სარგოზე დანამატის განსაზღვრისა და საცხოვრებელი ფართობით უზრუნველყოფის ხარჯების ანაზღაურების წესის შესახებ“, რომელშიც ჩამოთვლილია სხვადასხვა პირობა, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც“ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო განსაზღვრავს სახელფასო დანამატს, მათ შორის:

მოსამართლეთა დანამატის განსაზღვრის რამდენიმე საფუძველი ძალიან სუბიექტურია და შეიძლება გახდეს სასამართლოს დამოუკიდებლობის საწინააღმდეგო თავისი შინაარსით.

მაგალითად, მოსამართლისთვის განსახილველი საქმის სირთულის მიხედვით დანამატის მიცემა. აღნიშნული კრიტერიუმი, ჩვენი აზრით, ძალიან სუბიექტურია შემდეგ გარემოებათა გამო: 1. სასამართლოში საქმეთა განაწილება ხდება ობიექტური კრიტერიუმის საფუძველზე, შესაბამისად, იმ მოსამართლეს, რომელმაც, სამწუხაროდ, ვერ მიიღო მნიშვნელოვანი სამართლებრივი პრობლემის შემცველი საქმე, ჩვეულებრივ ხელფასს მიიღებს. 2. გარდა ამისა, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობაში არ შედის მოსამართლეთა გადაწყვეტილების შემოწმება მათი სირთულისა და სიმარტივის მხრივ.

პირობები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც შესაძლებელია დანამატის მიღება, არ არის ამომწურავი. კერძოდ, ჩამონათვალში მითითებული „სხვა განსაკუთრებული შემთხვევა“ გაუმართლებლად ზრდის იმ საფუძველთა რიცხვს, რომელთა გამოც შესაძლებელია დანამატის მიღება.

გარდა ამისა, მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლენის შემთხვევაში, მოსამართლის მიმართ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გამოიყენება ერთი ან ახალი დანამატი ძველთან ერთად.

დანამატთან მიმართებით ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არის მისი ოდენობა.

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილების ამოქმედებამდე მოქმედი საკანონმდებლო აქტები აწესებდნენ მაქსიმუმს, რომლის ფარგლებშიც ხდებოდა დანამატის განსაზღვრა. კერძოდ, დანამატის მაქსიმუმი იყო სარგოს ორმაგი ოდენობა.¹ დღეს არ არსებობს არანაირი შეზღუდვა, რაც გაუმართლებელია.

მთავარი პრობლემა ამ კუთხით არის ის, რომ დღევანდელ სიტუაციაში მოსამართლეების მიმართ არსებობს სახელფასო ანაზღაურების მიღების შესაძლებლობა სუბიექტური კრიტერიუმებით. მოსამართლეთა ნებისმიერი თანამდებობრივი ანაზღაურების გამოთვლის წესი უნდა იყოს ობიექტურ საფუძველზე დამყარებული. მოსამართლეები სხვისგან განსხვავებულ ანაზღაურებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა იღებდნენ, როდესაც აღნიშნული განპირობებულია სხვადასხვა მნიშვნელოვანი ობიექტური აუცილებლობით.

იმის გასარკვევად, თუ რომელმა მოსამართლეებმა მიიღეს სახელფასო დანამატი 2007, 2008 და 2009 წლებში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ საჯარო ინფორმაციის მიღების მოთხოვნით მიმართა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს. სამწუხაროდ, ისევე, როგორც სხვა მრავალ შემთხვევაში, ჩვენი წერილი უპასუხოდ დარჩა. შესაბამისად, უცნობია იმ მოსამართლეთა ვინაობა, რომლებიც ყველაზე ხშირად იღებდნენ სახელფასო დანამატს, ასევე ის, თუ რა რაოდენობის თანხაში გამოიხატებოდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს „მადლიერება“ კონკრეტული მოსამართლის მიმართ.

_______________

1. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2007 წლის 25 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/202-2007.

საქართველოს კონსტიტუცია განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს მოსამართლის დამოუკიდებლობაზე, როგორც სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის მთავარ გარანტიაზე. მოსამართლის დამოუკიდებლობა მეტად ფართო ცნებაა და მრავალ ასპექტს მოიცავს, მათ შორის - მოსამართლეების თანამდებობაზე დანიშვნის წესს, თანამდებობიდან გათავისუფლების საფუძვლებს, დაკავებისა და იუსტიციური ორგანოების მხრიდან უკანონო ჩარევისგან დაცვას, მის საქმიანობაში ჩაურევლობის წესს და სხვა ძირითად პრინციპებს.

მოსამართლის დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტია ასევე სასამართლოს შიგნით დამოუკიდებლობა. ამა თუ იმ სასამართლოს ყველა მოსამართლე თანასწორია. თითოეული მათგანი ახორციელებს ერთგვაროვან საქმიანობას. შესაბამისად, სასამართლოს შიგნითვე უნდა არსებობდეს დამოუკიდებლობა და საკმარისი შესაძლებლობა იმისა, რომ მოსამართლე არ მოექცევა არათანაზომიერი ზეგავლენის ქვეშ. სასამართლოს თავმჯდომარეს არ უნდა ჰქონდეს უფლება, მიიღოს რაიმე შემზღუდველი აქტი კონკრეტული მოსამართლის მიმართ. მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, ორივე მათგანი ერთი და იგივე დონის მოსამართლეა, იმ განსხვავებით, რომ თავმჯდომარე დამატებით ახორციელებს ადმინისტრაციულ უფლებამოსილებებს.

ვენეციის კომისიის კვლევის თანახმად, „სამოსამართლო დამოუკიდებლობა არ გულისხმობს მხოლოდ სასამართლოს დამოუკიდებლობას ხელისუფლების სხვა ორგანოებისგან. ის ასევე მოიცავს დამოუკიდებლობის „შიდა“ ასპექტს. საქმის განხილვის დროს მოსამართლე დამოუკიდებელი უნდა იყოს არა მხოლოდ სხვა მოსამართლეების, არამედ სასამართლოს თავმჯდომარისა ან სხვა (სააპელაციო ან ზემდგომი) სასამართლოს მოსამართლეებისგანაც.“¹ იგივე აზრია გატარებული ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მოსამართლეთა საკონსულტაციო საბჭოს მიერაც² - „სასამართლო, საქმის გადაწყვეტისას, არ ემორჩილება არავის, როგორც სასამართლოს შიგნით, ისე გარეთ. მოსამართლეს არ ჰყავს ზემდგომი, ვის წინაშეც იგი ანგარიშვალდებული იქნება. ის ემორჩილება მხოლოდ კანონს და სხვა არავის.“ შესაბამისად, მხოლოდ კანონით შეიძლება დაეკისროს მოსამართლეს კონკრეტული საქმიანობის შესრულების ვალდებულება და არა, მაგალითად, სასამართლოს ან პალატა-კოლეგიის თავმჯდომარის მიერ.

რა მდგომარეობაა ამ მხრივ საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში?

საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში მოსამართლეთა ყოველდღიურ საქმიანობას არეგულირებს შინაგანაწესი, რომელიც მოსამართლეებს ავალდებულებს, ყოველდღიურად გამოცხადდნენ სასამართლოში დათქმულ დროს და მთელი სამუშაო დროის მანძილზე იყვნენ ადგილზე. გარდა ამისა, მათ ეკისრებათ ვალდებულება, ყოველდღიურად დაადასტურონ თავიანთი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დაწყების და დასრულების დრო. მაგალითად, თბილისის სააპელაციო სასამართლოში მოქმედი შინაგანაწესის მიხედვით, რომელიც დამტკიცებულია სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ და მისი მოქმედება ვრცელდება საერთო სასამართლოების მოსამართლეებზე, მოსამართლეები ვალდებულნი არიან, სასამართლოში გამოცხადდნენ 9:30 წუთზე და ნახევარსაათიანი დასვენების პირობებში იმუშაონ 18:00 საათამდე. საპატიო მიზეზით სამსახურის გაცდენის შემთხვევაში, აუცილებელია სასამართლოს თავმჯდომარის გაფრთხილება.³ მაშასადამე, მოსამართლე, სხვა საჯარო მოხელის მსგავსად, ვალდებულია სამსახურში იყოს კონკრეტული სამუშაო საათების განმავლობაში.

აუცილებელია თუ არა მოსამართლის ყოველდღიური საქმიანობის ისეთივე დეტალური რეგულირება, როგორც ეს ჩვეულებრივ საჯარო მოხელესთან მიმართებით ხდება? ჩვენი აზრით - არა. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, მოსამართლის საქმიანობა მიმართულია მართლმსაჯულების განხორციელებისკენ. მართლმსაჯულების ეფექტურად განხორციელების მიზნით კი, საკმარისია მოსამართლის გამოცხადება სასამართლო პროცესებზე და საქმის დროული განხილვა. მოსამართლის ყველა სხვა დანარჩენი ვალდებულება მეორეხარისხოვანია. მაგალითისთვის, ესტონეთის კანონმდებლობა მოსამართლეებს ანიჭებს სრულ თავისუფლებას სამუშაო დროის განსაზღვრის მხრივ. კერძოდ, ესტონეთის სასამართლოების შესახებ კანონის⁴ მე-6 მუხლი ადგენს, რომ მოსამართლე თავის სამუშაო საათებს განსაზღვრავს დამოუკიდებლად. თუმცა, მოსამართლე ვალდებულია, არ დაარღვიოს საქმის განხილვის ვადები.

ესტონეთის მოდელის მიხედვით, მოსამართლე თავისუფალი უნდა იყოს სამუშაო საქმიანობის განსაზღვრისას. ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლოს ესაჭიროება მოსამართლისგან საქმის დროულად და კანონიერად გადაწყვეტა. საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით, მოსამართლეებს აქვთ ვალდებულება, კონკრეტულ ვადაში გამოიტანონ გადაწყვეტილება. შესაბამისად, მოსამართლეს აქვს შესაძლებლობა, თავად განსაზღვროს, რა ინტენსივობით და სიხშირით სჭირდება სამსახურში გამოცხადება იმისთვის, რომ საქმის დროული განხილვა მოხდეს. მოსამართლისთვის სამსახურში დროულად გამოცხადების ვალდებულების დაკისრება, ვფიქრობთ, გარკვეულწილად ლახავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას, განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც შინაგანაწესის დარღვევა მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნის დაწყების საფუძველია.⁵ გარდა ამისა, მოსამართლის მხრიდან სასამართლოს თავმჯდომარის წინასწარი გაფრთხილების ვალდებულება, მაგალითად, გაცდენის საპატიოდ ჩასათვლელად, აკანონებს მოსამართლეების რანგირებას ერთი ინსტანციის შიგნით. სასამართლოს თავმჯდომარე, დღევანდელი გადმოსახედიდან, ზემდგომი საჯარო მოხელეა, რომელიც აკონტროლებს მოსამართლის სამუშაო დისციპლინას.

შესაბამისად, მოსამართლეს არ აქვს მისი მაღალი თანამდებობის შესაბამისი დამოუკიდებლობის შეგრძნება. ამ მიზნით, აუცილებელია, ცვლილება განხორციელდეს სასამართლოთა შინაგანაწესებში და მოსამართლეებს მიეცეთ დამოუკიდებლობა სამუშაო საათების განსაზღვრისას. მოსამართლის მიერ შრომის დისციპლინის დარღვევა ასევე უნდა იქნეს ამოღებული დისციპლინური დევნის საფუძვლების ჩამონათვალიდან.

___________________

1. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2007 წლის 25 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/202-2007

2. 2008 წლის 3 ოქტომბერი, CDL-JD(2008)002.

3. 2003 წლის №1 მოხსენება, ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე:
http://www.coe.int/t/DGHL/cooperation/ccje/default_en.asp.

4. შინაგანაწესის მე-14 მუხლი.

5. კოდექსის ინგლისური ვარიანტი ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე:
http://www.legislationline.org/documents/action/popup/id/5731 [ბოლოს ნანახია 2010 წლის იანვარში].

6. საქართველოს კანონი „საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის მეორე პუნქტის „კ“ ქვეპუნქტი.

საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია. მოსამართლე ფაქტობრივ გარემოებებს აფასებს და გადაწყვეტილებებს იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის, საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებისა და ნორმების, სხვა კანონების შესაბამისად და თავისი შინაგანი რწმენის საფუძველზე.“ რამდენად ხდება აღნიშნული პრინციპის ცხოვრებაში გატარება?

სასამართლო პრაქტიკის შესწავლის, განზოგადების და საერთო სასამართლოების მოსამართლეთათვის სახელმძღვანელო წინადადებების განსაზღვრის მიზნით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 5 თებერვლის №3 ბრძანებით დამტკიცდა მუდმივმოქმედი კომისიის შემადგენლობა.

კომისიის მიერ შემუშავებული წინადადებები პერიოდულად გადაეგზავნება საერთო სასამართლოების მოსამართლეებს. კომისიის მიერ ხდება ორი ტიპის დოკუმენტის შემუშავება - სახელმძღვანელო წინადადებები და რეკომენდაციები.

სახელმძღვანელო რეკომენდაციები არის ყველაზე გავრცელებულ დანაშაულებზე კომისიის მიერ შემუშავებული წინადადებები სასჯელებთან და დანაშაულის შემადგენლობის კვალიფიკაციის საკითხებთან დაკავშირებით. რეკომენდაციები გულისხმობს სხვადასხვა პრობლემურ საკითხზე კომისიის მიერ შემუშავებულ წინასწარ განსაზღვრულ მითითებებს მოსამართლეთა მიმართ. მისი მიზანია სხვადასხვა ნორმათა პრაქტიკული გამოყენების წესის განსაზღვრა.

კომისიის მიერ შემუშავებული სახელმძღვანელო წინადადებები და რეკომენდაციები ფორმალურად მიზნად ისახავს ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის დამკვიდრებას. თუმცა, ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკა უნდა მიიღწეოდეს ბუნებრივად, ყოველგვარი ხელოვნური ჩარევების გარეშე. მოსამართლე უნდა ემორჩილებოდეს მხოლოდ კანონს და კონსტიტუციას. კანონის განმარტება კონკრეტული საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ უნდა ხდებოდეს შესაბამისი ახსნა-განმარტების მეთოდების მიხედვით. მოსამართლისთვის ფორმალურად სავალდებულო არ არის ზედა ინსტანციის მიერ კანონისთვის მიცემული განმარტება.¹ ამის მხოლოდ ზოგადი ვალდებულება არსებობს, ვინაიდან შესაძლებელია, გასაჩივრების პროცედურით შეიცვალოს გადაწყვეტილება, შესაბამისად, სწორედ ამ დროს ხდება ერთიანი მიდგომის ჩამოყალიბება სამართლებრივ საკითხებთან მიმართებით.

მოსამართლეთა მიმართ არასამოსამართლო სფეროს ზეგავლენა დაუშვებელია. უზენაესი სასამართლოს ზემოთ ხსენებული კომისიის მიერ დამტკიცებული სახელმძღვანელო პრინციპები და რეკომენდაციები შემუშავებულია არასამოსამართლო პერსონალის² მიერაც, ასევე, ბევრი ისეთი სფეროა განმარტებული კომისიის მიერ, რომელთა შესახებ არ არსებობს უზენაესი ან შესაბამისი ქვედა ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებები.

აღნიშნული თავისთავად არის სასამართლოს დამოუკიდებლობის კონსტიტუციურ პრინციპებთან არათავსებადი, რადგან მოსამართლეს განმარტებას აძლევს გარეშე პირი.

ასევე მიუღებლად მიგვაჩნია ის, რომ მოსამართლეთა მიმართ მოხდეს სავალდებულო განმარტების მიცემა კანონის ინტერპრეტაციის ან სასამართლო გადაწყვეტილების მიღების მიზნით. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 53-ე მუხლის მიხედვით, მოსამართლე, პირის მსჯავრდების შემთხვევაში, სასჯელს ნიშნავს სხვადასხვა ფაქტორის გათვალისწინებით. სახელმძღვანელო პრინციპების მიხედვით კი, სასჯელების განსაზღვრა ხდება წინასწარ.

ამრიგად, აუცილებლად მიგვაჩნია აღვნიშნოთ, რომ საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში ერთიანი პრაქტიკის ჩამოყალიბება მოხდეს მხოლოდ კანონის გზით და ზემდგომი სასამართლოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების პრეზენტაციით. არ შეიძლება მართლმსაჯულების განხორციელების იმპერატივების წინასწარ განსაზღვრა რამდენიმე ადამიანის მიერ. მართალია, სახელმძღვანელო პრინციპებს და რეკომენდაციებს არ აქვს სავალდებულო ხასიათი, მაგრამ მათი მოქმედება პრაქტიკულად სავალდებულოა, რადგან ისინი უზენაესი სასამართლოს ეგიდით არიან მომზადებულნი. საბოლოო ჯამში, აღნიშნული პროექტი წარმოადგენს ერთიანი პრაქტიკის ჩამოყალიბების ხელოვნურ მცდელობას, რომელიც სათუოს ხდის დასახული მიზნის რეალიზაციას და მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის ხელშემშლელ ფაქტორს წარმოადგენს.

______________

1. გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ზედა ინსტანცია სავალდებულო მითითებას ახდენს ქვედას მიმართ საქმის ან საჩივრის განსახილველად გადაგზავნისას.

2. მათ შორის არიან მოსამართლეთა თანაშემწეები და სასამართლოთა ადმინისტრაციული თანამდებობის პირები (მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის ბიუროს მთავარი კონსულტანტი).

საქართველოს საერთო სასამართლოებში შემავალ სამივე ინსტანციის სასამართლოს ჰყავს თავმჯდომარეები, რომლებიც წარმოადგენენ მოქმედ მოსამართლეებს. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარისგან განსხვავებით, პირველი ორი ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარეების საქმიანობა არ არის სპეციფიკური მომენტებით გამორჩეული, რადგან ისინი არ არიან იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ex officio წევრები და, ამასთან, არ ახორციელებენ საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებებს. შესაბამისად, საინტერესოა, რა სფეროებს მოიცავს მათი საქმიანობა და რამდენად ახორციელებენ ისინი სამოსამართლო უფლებამოსილებებს.

რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს თავმჯდომარეს ამ სასამართლოს მოსამართლეთაგან თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. ხოლო იმ სასამართლოში, სადაც შექმნილია სასამართლო კოლეგიები, თავმჯდომარე ინიშნება სასამართლო კოლეგიათა თავმჯდომარეთაგან, 5 წლის ვადით, მაგრამ არა უმეტეს სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადისა. რაიონული სასამართლოს თავმჯდომარე:¹

მიუხედავად იმისა, რომ საერთო რაიონული სასამართლოს თავმჯდომარე ახორციელებს გარკვეულ ადმინისტრაციულ ფუნქციებს, მნიშვნელოვანია მის მიერ სამოსამართლო უფლებამოსილებების შესრულება.

დღევანდელი მდგომარეობით, საერთო სასამართლოების (რაიონული და სააპელაციო) თავმჯდომარეები არ ახორციელებენ სამოსამართლო საქმიანობას. მაგალითად:

ვფიქრობთ, ეს არის სასამართლოებში შტატების ნაკლებობის ერთ-ერთი მიზეზი. როდესაც თბილისის საქალაქო სასამართლოში - მარტო სისხლის სამართლის საქმეთა პალატაში - სხვა სასამართლოდან მივლენილია 8 მოსამართლე⁴ და სასამართლოს თავმჯდომარე არ იხილავს არც ერთ საქმეს, ალოგიკური სიტუაცია იქმნება. ვფიქრობთ, სასამართლოს აპარატის დახმარებით, სასამართლოს თავმჯდომარე საქმეების განხილვასთან ერთად შეძლებდა ადმინისტრაციულ-ტექნიკური ფუნქციის განხორციელებასაც. თბილისის საქალაქო სასამართლოს დღეს მოქმედი თავმჯდომარე, თავის მხრივ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრია. თუმცა, როგორც ზევით აღვნიშნეთ, ის რეალურად არ ახორციელებს სამოსამართლო უფლებამოსილებას. შესაბამისად, კონსტიტუციის დანაწესი, რომელიც მოითხოვს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში სასამართლოს წარმომადგენლების უმრავლესობის არსებობას, დღეს მხოლოდ ზედაპირულად სრულდება. თუკი მოსამართლე თავისი დანიშვნის დღიდან არ განიხილავს საქმეებს და მხოლოდ ადმინისტრაციული მოვალეობის განხორციელებით არის დაკავებული, ის რეალურად ვერ შეძლებს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენლობას. დღევანდელი მდგომარეობით, სასამართლოს თავმჯდომარე უბრალოდ სასამართლოს ადმინისტრატორია.

ალბანეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ 2006 წლის 22 მაისის გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრი მოქმედი მოსამართლე უნდა იყოს. იმ შემთხვევაში, თუკი მოსამართლე არ ახორციელებს უფლებამოსილებებს და ისეა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრი, არ არსებობს შესაბამისი დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის გარანტიებიც.⁵

საქართველოს კონსტიტუცია, ისევე როგორც კანონი საერთო სასამართლოების შესახებ, არ გვთავაზობს მოსამართლეთა რანგირებას. სასამართლოს და კონკრეტული კოლეგიის თავმჯდომარის მიმართ საქართველოს კანონმდებლობა ადგენს, რომ ისინი ასევე არიან ჩვეულებრივი მოსამართლეები და რომ დამატებით ახორციელებენ სხვადასხვა ფუნქციას, რაც განაპირობებს, თუნდაც ჩვეულებრივ მოსამართლეზე მეტ სახელფასო ანაზღაურებას და სხვა გარანტიებს. მაგრამ, თუკი მათ მიერ საერთოდ არ განხორციელდება ჩვეულებრივი მოსამართლის ფუნქციები, სახეზე იქნება აშკარად უსამართლო მდგომარეობა და სასამართლო გადაიქცევა რიგით საჯარო დაწესებულებად, სადაც არსებობს ხელმძღვანელი, რომელიც უბრალოდ ზედამხედველობს სხვათა მიერ კანონის გამოყენებას და მეტს არაფერს.

საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში შეინიშნება ტენდენცია, რომლის მიხედვითაც, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე მოიხსენიება, როგორც „სასამართლო ხელისუფლების პირველი პირი“.⁶ აღნიშნული, ერთი შეხედვით, არ არის განსაკუთრებით დიდი პრობლემა, მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მოსამართლეები სრულიად თანასწორნი არიან, აღნიშნული ტერმინი გარკვეული დისკრედიტაციის შემცველია. ნებისმიერ მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს იმის განცდა, რომ მას არ ჰყავს „უფროსი“ ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით. პირველი პირის არსებობა თავისთავად გულისხმობს ქვემდგომსაც. მიდგომა არის აშკარად არასწორი და საჭიროებს გამოსწორებას. სასამართლო ხელისუფლებას არ ჰყავს არც ზემდგომი, არც ქვემდგომი როგორც შიგნით, ისე სხვა შტოების ფარგლებში.

_________________

1. საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“, 25-ე და 32-ე მუხლები.

2. ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოგზავნილი წერილის მიხედვით, სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ საკმაო რაოდენობის საქმეების განხილვა ხორციელდება, რაც კიდევ ერთხელ გვაფიქრებინებს, რომ მათ საქმიანობის სრული შესაძლებლობა აქვთ ადმინისტრაციულ ვალდებულებებთან ერთად. იგივე შემთხვევა არის სახეზე რუსთავის შემთხვევაში.

3. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2009 წლის 24 ნოემბრის და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს 27 ნოემბრის წერილები საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიმართ.

4. წყარო: ვებ-გვერდი www.hcoj.gov.ge

5. გადაწყვეტილება №2006-2-001. ვებ-გვერდი:
http://www.codices.coe.int/NXT/gateway.l?f =templates&fn=default.htm

6. აღნიშნული ტერმინი ხშირად შეინიშნება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ოფიციალურ ვებგვერდზე:
http://www.supremecourt.ge/News.aspx?sec_id=39&lang= 1&news_id=639

2007 წლის 4 ივლისამდე საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის სამოხელეო დანაშაულის თავში, კერძოდ, 336-ე მუხლის მიხედვით, დასჯადი იყო: „უკანონო განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანა.“ მეორე ნაწილით გათვალისწინებული იყო დანაშაულის შემადგენლობა: „უკანონო განაჩენის გამოტანა, რისთვისაც დანიშნულია სასჯელად თავისუფლების აღკვეთა.“

2007 წლის 8 ივნისს საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის მიერ ინიცირებულ იქნა კანონპროექტი,¹ რომელიც მიზნად ისახავდა 336-ე მუხლის დეკრიმინალიზაციას. კანონპროექტის განმარტებით ბარათში² მითითებული იყო საკანონმდებლო ცვლილებების მიზეზი - სასამართლოს საქმიანობაში ჩაურევლობა და მისი დამოუკიდებლობის პრინციპების უზრუნველყოფა. კანონის ძირითად არსად მითითებული იყო: „კანონპროექტი ითვალისწინებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაულის დეკრიმინალიზაციას. კერძოდ, კოდექსიდან ხდება 336-ე მუხლის ამოღება, რომელიც აწესებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას უკანონო განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანისათვის. მიგვაჩნია, რომ განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების კანონიერების დადგენა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს კომპეტენციას განეკუთვნება და აღნიშნული არ უნდა წარმოადგენდეს მოსამართლის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების საფუძველს. წარმოდგენილი კანონპროექტის მიღება ხელს შეუწყობს სასამართლოს დამოუკიდებლობის განმტკიცებას.“

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, განაჩენი უნდა პასუხობდეს სამ მოთხოვნას - კანონიერებას, დასაბუთებულობას და სამართლიანობას.³ რომელიმეს დარღვევა წარმოადგენს აპელაციის და შემდგომ კასაციის საფუძველს. სწორედ გასაჩივრების გზით უნდა ხდებოდეს სასამართლოს შესაძლო შეცდომების გამოსწორება და, შესაბამისად, საბოლოოდ უტყუარი გადაწყვეტილების გამოტანა. სასამართლოს საქმიანობაში ნებისმიერი სხვა ფორმით ჩარევა დაუშვებელია. განაჩენსა ან სხვა გადაწყვეტილებაში რაიმე ცვლილების შეტანა შეიძლება მხოლოდ სასამართლოს წესით. ეს პრინციპი განმტკიცებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-8 მუხლით. დღეს უკვე გაუქმებული მუხლი პროკურორს აძლევდა შესაძლებლობას, დაეწყო სისხლისსამართლებრივი დევნა იმ მოსამართლის მიმართ, რომელიც გამოიტანდა „უკანონო“ განაჩენს. ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირებისათვის აუცილებელი წინაპირობა არ იყო „უკანონო“ განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლა. ასევე, არ იყო გამოყოფილი ის შემთხვევები, როდესაც „უკანონო“ განაჩენის გამოტანა ეფუძნებოდა მოსამართლის შინაგან რწმენას. ბრალდების მხარე აღჭურვილი იყო უფლებამოსილებით, რომელიც აშკარად დომინანტის როლში აქცევდა მას პროცესში. მოსამართლე, ნებისმიერ შემთხვევაში, „იყო დაშინებული“, რათა არ გამოეტანა ბრალდებისთვის არასასურველი გადაწყვეტილება. პროკურორს ყოველთვის შეეძლო, აპელაციის საფუძვლები გამოეყენებინა მოსამართლის სისხლისსამართლებრივი დევნისთვის.

საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მიხედვით, სამართალწარმოება ხორციელდება შეჯიბრებითობის პრინციპის საფუძველზე. შეჯიბრებითობა კი, თავის მხრივ, სამ სუბიექტს და, შესაბამისად, სამ ფუნქციურ როლს გულისხმობს - სასამართლო, დაცვა, ბრალდება. თითოეული დამოუკიდებელია და სხვის საქმიანობაში არ ერევა. როდესაც პროკურორი უფლებამოსილი იყო, სისხლისსამართლებრივი დევნა დაეწყო მოსამართლის მიმართ, ეს აშკარად იწვევდა ბალანსის დარღვევას.

ერთადერთი შემაკავებელი როლი ჰქონდა პარლამენტის და უზენაესი სასამართლოს აუცილებელ თანხმობას მოსამართლეთა სისხლისსამართლებრივი დევნის დროს. თუმცა, სამოსამართლო ვადის გასვლის შემდეგ, სისხლისსამართლებრივი ხანდაზმულობის ფარგლებში შესაძლებელი იყო მოსამართლის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყება, თუნდაც იმ განაჩენის გამო, რომელიც სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოს მიერ იქნა შეცვლილი. ეს განსაკუთრებით საინტერესო იყო იმ ფონზე, როდესაც 2006 წლის 25 აგვისტოს საქართველოს პარლამენტის მიერ სამოხელეო დანაშაულზე დაწესდა 15 წლიანი ხანდაზმულობის ვადა, რომელიც, თავის მხრივ, აღემატებოდა სამოსამართლო საქმიანობის ათწლიან ვადას. ეს შეიძლებოდა საფუძვლიანად გამოყენებულიყო სასამართლოს დისკრედიტაციისათვის.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის „სასამართლო დამოუკიდებლობის ძირითად პრინციპებში“⁴ (I პრინციპი) მითითებულია, რომ ყველა სამთავრობო და სხვა დაწესებულება მოვალეა, პატივი სცეს სასამართლოს დამოუკიდებლობას.

ევროპის საბჭოს ფარგლებში მიღებული „მოსამართლეთა სტატუსის ქარტიის“⁵ მიხედვით, მოსამართლეთა პირველად პასუხისმგებლობას განსაზღვრავს დამოუკიდებელი ორგანო, რომელიც ხელისუფლების სხვა შტოებისგან არის დამოუკიდებელი (V პრინციპი). პროკურატურისთვის ასეთი უფლებამოსილების დაკისრება არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება.

საქართველოს სახალხო დამცველმა მოითხოვა აღნიშნული მუხლის - როგორც სასამართლო ხელისუფლების ხელშემშლელი ფაქტორის - გაუქმება და საკანონმდებლო წინადადებით საქართველოს პარლამენტს მიმართა.⁶ სახალხო დამცველის მონაცემებით, ამ მუხლით დასჯილი იყო 9 მოსამართლე.⁷

საქართველოს პარლამენტმა, 2007 წლის 4 ივლისის⁸ ცვლილებებით, 336-ე მუხლი სისხლის სამართლის კოდექსიდან ამოიღო. თუმცა, განსხვავებული მიდგომა აირჩია საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ, რომელმაც განმარტება გააკეთა 336-ე მუხლის ამოღების საკითხთან დაკავშირებით ბესიკ გვაჯავას საქმეში.⁹ ამ სისხლის სამართლის საქმეში ყოფილი მოსამართლე ითხოვდა ახლად გამოვლენილ გარემოებათა საფუძველზე სასჯელის შემდგომი მოხდისგან გათავისუფლებას, რადგან იგი მსჯავრდებული იყო სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლით.

სასამართლომ განაცხადა:

„2007 წლის 4 ივლისს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში შევიდა ცვლილება, რომლითაც საქართველოს სსკ-ის 336-ე მუხლი (უკანონო განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანა) ამოღებულ იქნა. მართალია, ამჟამად მოქმედ სისხლის სამართლის კოდექსში ამ მუხლით გათვალისწინებული სპეციალური შემადგენლობა აღარ არსებობს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამ ქმედებას აღარ აქვს დანაშაულებრივი ხასიათი და დაკარგა საზოგადოებრივი საშიშროება, ვინაიდან სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ქმედების დასჯადობას ამჟამად ფაქტობრივად ითვალისწინებს სამოხელეო დანაშაულთა შესაბამისი მუხლები.

მოცემულ შემთხვევაში, მსჯავრდებულ ბ. გვაჯავას მიერ ჩადენილი დანაშაულებრივი ქმედება - უკანონო განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანა - დანაშაული, დაკვალიფიცირებული სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლის პირველი ნაწილით, მოიცავს სსკ-ის 332-ე მუხლით გათვალისწინებულ ყველა ნიშანს. კერძოდ, სახეზეა იურიდიული პირის უფლების არსებითი დარღვევა, მიყენებული ზიანი, მოხელის მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება საჯარო სამსახურის მოთხოვნის საწინააღმდეგოდ. ამდენად, არ შეიძლება ბ. გვაჯავას მიმართ შეწყდეს სისხლისსამართლებრივი დევნა, რადგან არ მომხდარა მის მიერ ჩადენილი ქმედების დანაშაულებრიობის გაუქმება, ანუ დეკრიმინალიზაცია იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოს სსკ-ის 336-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობა წარმოადგენდა ზოგადი ნორმის - საქართველოს სსკ-ის 332-ე მუხლის სპეციალურ შემთხვევას.

იმ პირის მიმართ, რომელსაც ჩადენილი აქვს საქართველოს სსკ-ის 336-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედება, სისხლისსამართლებრივი დევნა უნდა შეწყდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი მის მიერ ჩადენილი ქმედება თავისი შინაარსით, რაც მოცემულია საბრალდებო დასკვნასა ან განაჩენში ჩამოყალიბებულ ბრალდების ფორმულირებაში, არ შეიცავს საქართველოს სსკ-ის 332-ე მუხლით გათვალისწინებული სამოხელეო დანაშაულის (სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება) ანდა იმავე კოდექსის 333-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის (სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტება) შემადგენლობას“.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტება შეუსაბამოა დღევანდელ კანონმდებლობასთან. 332-ე და 333-ე მუხლებთან 336-ე მუხლის შესაბამისობა სათუოა და პირდაპირ არ გამომდინარეობს. 336-ე მუხლი დანაშაულად აცხადებდა უკანონო განაჩენის გამოტანას. უკანონობა, თავის მხრივ, მოიცავს ყოველგვარ კანონწინააღმდეგობას მატერიალურ თუ საპროცესო კანონმდებლობასთან. ზოგადად, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა მოსამართლეთაგან მოითხოვს, რომ პროცესი კანონიერების ფარგლებში წარმართონ, მაგრამ ზოგჯერ კანონის წაკითხვა ზემდგომი მოსამართლის მიერ ფასდება უკანონოდ განსხვავებული შეხედულების გამო. აღნიშნული არ შეიძლება იყოს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველი და როდესაც კანონმდებელმა გააუქმა არაკონსტიტუციური ნორმა 336-ე მუხლის სახით, შესაბამისი პრობლემაც აღმოიფხვრა. დღეს მოსამართლის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველი მხოლოდ და მხოლოდ სხვა სამოხელეო დანაშაულები შეიძლება იყოს. რაც შეეხება მოსამართლის განაჩენს, მის მიმართ მოქმედებს სათანადო რევიზიის მექანიზმები და აღნიშნული სფერო სრულად დამოუკიდებელია სისხლისსამართლებრივი მართლწინააღმდეგობისგან. სამწუხაროდ, უზენაესმა სასამართლომ განაჩენის გამოტანა მოსამართლის უბრალო უფლებამოსილებად მიიჩნია და მის მიმართ გაავრცელა სამოხელეო დანაშაულის ზოგადი მუხლები.

იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს პარლამენტმა აშკარად დააფიქსირა მიდგომა, რომლის მიხედვითაც მოსამართლეთათვის სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება განაჩენის ან გადაწყვეტილების გამოტანის ფარგლებში არ უნდა მომხდარიყო, გაურკვეველია უზენაესი სასამართლოს პოზიცია. მარტივად, რომ ვთქვათ, სასამართლო ხელისუფლებამ თვითონ თქვა უარი თავისივე გარანტიებზე.

მოსამართლის დამოუკიდებლობის გარანტიები ძალიან მყიფე ხდება, როდესაც პროკურორის მიერ შესაძლებელია მოსამართლის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება. უზენაესი სასამართლოს განმარტების საფუძველზე თუ ვიმსჯელებთ, ნებისმიერ წარმატებულ სააპელაციო და საკასაციო საჩივარზე გამოტანილ გადაწყვეტილებაზე პროკურორს შეუძლია სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება, ვინაიდან ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც ზემდგომი სასამართლოს მიერ უქმდება, ეფუძნება ამ უკანასკნელის კანონთან შეუსაბამობას. შესაბამისად, ობიექტურად ყოველთვის შეიძლება სახეზე იყოს მართლწინააღმდეგობა წარმატებული აპელაცია-კასაციის დროს. თუ ძალაში დარჩება სისხლისსამართლებრივი დევნის აღნიშნული შესაძლებლობა, იგი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც მოსამართლეზე ზემოქმედების ერთ-ერთი საშუალება. სასამართლოს დაშინება ყოველთვის რეალური იქნება, სანამ მოსამართლეს არ ექნება გარანტია, რომ მის მიერ პროკურატურის პოზიციის გაუზიარებლობა არ იქნება მისი სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველი იმავე ორგანოს მხრიდან.

იმის საილუსტრაციოდ, თუ რა გავლენის მოხდენა შეუძლია პროკურატურას მოსამართლეთა კორპუსზე აღნიშნული გზით, წარმოგიდგენთ 2006 წელს მომხდარ შემთხვევას, რომელიც, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტების შესაბამისად, დღესაც აქტუალურია.

2006 წლის 11 ოქტომბერს დადგენილება გამოიტანა საქართველოს გენერალურმა პროკურორმა ზურაბ ადეიშვილმა, რომლითაც, სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის, ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მისცა ხაშურის რაიონული სასამართლოს მოსამართლე კ.კოჟორიძე.

დადგენილების მიხედვით, მოსამართლე კ. კოჟორიძემ უკანონო განაჩენი გამოიტანა, რაც გამოიხატა შემდეგში: 2003 წელს კ.კოჟორიძე დაინიშნა მოსამართლედ 10 წლის ვადით. 2006 წლის 6 ივნისს მოსამართლემ დაიწყო №12060518 სისხლის სამართლის საქმის განხილვა, რომელშიც განსასჯელების ვ.გ-ს და დ.მ-ს მიმართ სსკ-ის მე-200 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის საკითხი განიხილებოდა. მოსამართლე კ.კოჟორიძემ 2006 წლის 30 აგვისტოს გამოიტანა განაჩენი, რომლითაც განსასჯელები დამნაშავედ ცნო. იმავდროულად, აღსანიშნავია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსში 2006 წლის 28 აპრილს შეტანილი ცვლილებით, საპროცესო შეთანხმების დადების გარეშე აიკრძალა პირობითი მსჯავრის, როგორც სისხლისსამართლებრივი ზემოქმედების ღონისძიების გამოყენება. გამომდინარე იქიდან, რომ ქმედება ჩადენილი იყო 2006 წლის 28 აპრილამდე, მოსამართლემ სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მიხედვით (რომელიც ეხება კანონის უკუძალის საკითხს), გამოიყენა ნორმა, რომელიც საშეღავათო იყო თავისი შინაარსით და ბრალდებულთათვის უკეთეს მდგომარეობას ადგენდა. 2006 წლის აპრილის ცვლილებებამდე, სასამართლოს დისკრეციულ უფლებამოსილებას განეკუთვნებოდა პირობითი მსჯავრის გამოყენების საკითხი და აუცილებელ მოთხოვნად არ იყო განსაზღვრული საპროცესო შეთანხმების დადება. შეტანილი ცვლილებები კი, განსასჯელების მდგომარეობას აუარესებდა, ვინაიდან პირდაპირ იკრძალებოდა პირობითი მსჯავრის გამოყენების შესაძლებლობა. ამის საწინააღმდეგოდ, საქართველოს გენერალური პროკურორის დადგენილებაში ვკითხულობთ, რომ საპროცესო შეთანხმების დადების პირობა არ იყო ბრალდებულის უფლების გაუარესება და, შესაბამისად, მოსამართლემ გამოიტანა უკანონო განაჩენი, რითაც ჩაიდინა სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობა.

ცალკე საკითხია პროკურატურის არგუმენტაცია. აღნიშნულს პასუხი გაეცა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილებით,¹⁰ სადაც ვკითხულობთ: „[როდესაც] პიროვნებას, სასჯელის მოხდის ნაცვლად, პირობითი მსჯავრი ეკისრება, ეს არაპირდაპირი გაგებით სასჯელის შემსუბუქებაზე უფრო მეტი შეღავათის მაჩვენებელია. კანონმდებელი ამ ნორმატიული დანაწესით დანაშაულის სუბიექტს აძლევს შესაძლებლობას, თავიდან აიცდინოს სასჯელი. ამიტომაც სასჯელის არაპირდაპირ გამკაცრებად უნდა ჩაითვალოს დანაშაულებრივი ქმედებისათვის პირობითი მსჯავრის გაუქმება მისი ჩადენის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ იგი არ არის გათვალისწინებული სასჯელთა სისტემაში... პიროვნებას სასჯელის დაკისრებისას ესპობა ამ სასჯელის შემსუბუქების ის შესაძლებლობები, რაც მას ჰქონდა დანაშაულის ჩადენის დროს, ეს უნდა ჩაითვალოს სასჯელის გამკაცრებად, მიუხედავად იმისა, რომ ცალკე, განყენებულად აღებული, სასჯელი, როგორც ნორმატიული მოცემულობა, შეიძლება იგივე დარჩეს.“ იგივე პოზიციას იზიარებს ვენეციის კომისიაც.¹¹ სწორედ ამ უკანასკნელის მოსაზრებას დაეყრდნო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო და ანალოგიურად განმარტა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი. შესაბამისად, პროკურატურის გადაწყვეტილება სამართლებრივად გაუმართლებელი იყო.

გარდა სამართლებრივი დაუსაბუთებლობისა, ამ გადაწყვეტილებიდან აშკარად ჩანს, რომ მოსამართლის მიერ კანონის „სადავო“ გამოყენების ფაქტი შეიძლება პროკურორის მიერ უკანონოდ შეფასდეს და მოსამართლის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველი გახდეს. მოსამართლე კ.კოჟორიძის საქმე ნათელი ილუსტრაციაა იმისა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლი რეალურად იძლეოდა სასამართლოზე აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან ზეგავლენის და კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობას. თუმცა, სისხლის სამართლის კოდექსის 336-ე მუხლის გაუქმების შემდეგ, უზენაესი სასამართლოს განმარტება საკმაოდ საშიშია და პროკურატურას აძლევს საშუალებას, მისთვის არასასურველი განაჩენის გამოტანა მიჩნეულ იქნეს მართლსაწინააღმდეგო აქტად, რაც მოსამართლის დევნის საფუძველი შეიძლება გახდეს. მოსამართლე კ. კოჟორიძის მიმართ განხორციელებული დევნა ნათლად აჩვენებს, რომ აუცილებელია საერთო სასამართლოების შესახებ კანონსა და საქართველოს კონსტიტუციაში მოსამართლეთა დაცვის შესაბამისი, დამატებითი გარანტიების არსებობა.

პირველ რიგში, უნდა ვაღიაროთ, რომ სრულმა დეკრიმინალიზაციამ შეიძლება მოსამართლეთა შორის დაუსჯელობის შეგრძნება გამოიწვიოს. ამიტომ აუცილებელია, რომ მოსამართლეთა სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელებისას დადგენილ იქნეს დამატებითი გარანტიები.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის აზრით, აუცილებელია, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს კანონსა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში შევიდეს შესაბამისი ცვლილებები და დადგინდეს, რომ მოსამართლის სისხლისსამართლებრივი დევნა განაჩენთან დაკავშირებით შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამის შესახებ არსებობს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ან სადისციპლინო კოლეგიის შუამდგომლობა პროკურატურისადმი. ამ შემთხვევაში, საბჭოს უნდა ჰქონდეს იმის უფლება, რომ მან საკუთარი ინიციატივით (რაც, თავის მხრივ, უნდა ეფუძნებოდეს კონკრეტული პირის საჩივარს) ან პროკურატურის შუამდგომლობით მოახდინოს სისხლისსამართლებრივ დევნაზე თანხმობა.

დამოუკიდებელი ორგანო არის აუცილებელი ელემენტი განაჩენის სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ან სადისციპლინო კოლეგია, რომლებიც, თავის მხრივ, დამოუკიდებელი სასამართლო ინსტიტუციები არიან, ლოგიკურად შესაძლებელია აღიჭურვონ გადაწყვეტილების წინასწარი შეფასების უფლებამოსილებით და შემდგომ მიმართონ საგამოძიებო ორგანოებს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოტანის უკანონობის გამო. ამ შემთხვევაში, მოსამართლეთა მიმართ იქნება დადგენილი საკმარისი საპროცესო გარანტიები, რაც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს სასამართლოს დამოუკიდებლობას.

_________________

1. კანონპროექტი იხილეთ ვებ-გვერდზე: http://www.civilinlaw.org/Project/p176.pdf

2. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: http://www.civilinlaw.org/Project/g176.pdf

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 496-ე მუხლი.

4. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: http://www2.ohchr.org/english/law/indjudiciary.htm

5. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: www.coe.int

6. სახალხო დამცველის 2007 წლის მეორე ნახევრის საპარლამენტო მოხსენება.

7. იხილეთ ვებ-გვერდი: http://www.ombudsman.ge/index.php?m=8&newsid=640

8. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე N5205.

9. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2007 წლის 10 ოქტომბრის განჩინება №283/საზ.

10. საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

11. ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: http://www.venice.coe.int/docs/2009/CDL-AD(2009)012-e.pdf