თავისუფალი ვაჭრობისა და სხვადასხვა ქვეყანასთან სავაჭრო ურთიერთობების გაღრმავებაზე საუბარი მას შემდეგ გახდა აქტუალური, რაც რუსეთმა ქართულ პროდუქციაზე ემბარგო დააწესა. საქართველომ თითქოს მსოფლიოს სხვა ბაზრების ათვისებაც დაიწყო, მაგრამ არც ისე ეფექტიანად, როგორც ეს თუნდაც ბალტიის ქვეყნებმა შეძლეს.

ევროპულ ბაზარზე გასვლა ხანგრძლივი პროცესია, რომელსაც ასევე ხანგრძლივი მოლაპარაკებები უძღოდა წინ. თუმცა, ფაქტია, რომ რუსული აგრესიის გამოვლენამდე ჩვენი მონდომება დასავლეთზე არც ისე ეფექტურ გავლენას ახდენდა.

ევროპაში საქართველოს საკითხი აგვისტოს ომის შემდეგ კვლავ აქტუალური გახდა. როგორც მაშინ ითქვა, ევროკავშირის წევრ ქვეყნებთან თავისუფალი ვაჭრობის დაწყება დაჩქარებული ტემპებით მოხდებოდა, თუმცა, სხვადასხვა მიზეზის გამო ეს საკითხი კვლავ გადაუჭრელია.

ევროპის მხრიდან რამდენიმე ნაბიჯი მაინც გადაიდგა, მაგალითად, ნორვეგიის მხრიდან საქართველოსთვის GSP ბენეფიციარის სტატუსის მინიჭება. აღსანიშნავია, რომ საქართველო ნორვეგიის მთავრობასათან ამ საკითხზე 2003 წლიდან აწარმოებდა მოლაპარაკებებს (GSP-ს სქემა განვითარებადი ქვეყნებისთვის რამდენიმე ტიპის საიმპორტო-სატარიფო შეღავათებს ითვალისწინებს. სასაქონლო პოზიციების მიხედვით, შეღავათი შეიძლება შეადგენდეს 100 პროცენტს, 50 პროცენტს, 30 პროცენტს, 15 პროცენტს, 10 პროცენტს).

აღსანიშნავია,რომ პრეფერენციული სავაჭრო რეჟიმით საქართველო ევროკავშირის წევრ ქვეყნებთან, შვეიცარიასთან, კანადასთან, იაპონიასთან, ამერიკის შეერთებულ შტატებთან და თურქეთთან სარგებლობდა.

ექსპერტებ მიიჩნევენ, რომ რუსულმა აგრესიამ საქართველოს მისცა შანსი, ევროპასთან ინტეგრაციის პროცესი მნიშვნელოვნად დააჩქაროს და მთავრობამ ამ შანსის გამოსაყენებლად ყველაფერი უნდა გააკეთოს. რაც შეეხება ევროკავშირს, საქართველოს მასთან ახალ, უფრო მაღალი ხარისხის სახელშეკრულებო ურთიერთობებზე გადასვლის შესაძლებლობა წელს მიეცა.

სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულია საქართველოზე „ოთხი თავისუფლების“ თანდათანობით გავრცელება. იგი გულისხმობს როგორც ადამიანის გადაადგილების თავისუფლებას, ასევე, თავისუფლებას საქონლის, მომსახურებისა და კაპიტალის გადაადგილებაზე.

როდესაც აგვისტოს ომის შემდეგ ბრიუსელის დონორთა კონფერენციაზე საქართველოსთვის დახმარება გამოიყო, ექსპერტები იმედოვნებდნენ, რომ თუკი ქვეყნის მთავრობა დასავლეთიდან მიღებულ დახმარებას სწორად განათავსებდა ქართულ ეკონომიკაში, შესაძლებელი იყო ადგილობრივი წარმოების იმ დონეზე განვითარება, რომ ევროკავშირის ქვეყნებთან თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმის ამოქმედება რეალურად დაჩქარებულიყო. დონორთა მიერ გამოყოფილი თანხები თითქმის ათვისებულია, თუმცა, საქართველო კვლავ ძველი პრობლემების წინაშე დარჩა!

რუსული ბაზარი

ბოლო პერიოდში სულ უფრო ხშირად გვესმის, რომ შესაძლოა,ქართული პროდუქცია რუსულ ბაზარზე ემბარგოს გაუქმების გარეშე აღმოჩნდეს.

რუსული წყაროების ინფორმაციით, თემის გააქტიურების მიზეზი საქართველოს მთავრობის თხოვნაა. ქართული მხარე კი ირწმუნება, რომ რეალური მიზეზი სულ სხვაა.

რუსეთმა, ყაზახეთმა და ბელორუსმა შექმნეს საბაჟო კავშირი. 2011 წელს, ეს უკვე ერთიანი სივრცე იქნება, სადაც საბაჟოები აღარ იარსებებს. დღესაც შესაძლებელია ბელორუსში შეტანილი პროდუქცია დაბეგვრის გარეშე გადაიტანო რუსეთში. ეს ნიშნავს, რომ რუსეთი ვერ აკრძალავს ქართული პროდუქციის შეტანას. თუმცა, ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი კახა ბენდუქიძე არ გამორიცხავს, რომ ჩვენ ეს ბაზარი შეიძლება დაგვიბრუნონ, მაგრამ სამომავლოდ კიდევ უფრო დიდი საფრთხე შეიქმნას, რადგან, არ უნდა გამოვრიცხოთ, რომ პოლიტიკური განწყობის მიხედვით ქართული ღვინოცა და წყალიც ნებისმიერ დროს შეიძლება მავნედ გამოცხადდეს.

ეკონომიკური განვითარების სამინისტროში კი მიიჩნევენ, რომ ბაზრის დახურვის საკითხი არც ისე მარტივია, რადგან, საბაჟო კავშირის წევრი ქვეყნები აპირებენ ერთობლივი კომისიის შექმნას, რომელიც ვეტერინარული და ფიტოსანიტარიული ნორმების საბაჟო კავშირის ფარგლებში უნიფიცირებას მოახდენს.

ამის გარდა, რუსეთის ბაზარზე ქართული პროდუქცია თითქმის ჩანაცვლებულია. ქართულმა პროდუქციამაც, მეტ-ნაკლებად, მაგრამ სხვა ქვეყნების ბაზარზე შეღწევა შეძლო. თუმცა, თუ რუსეთის ბაზარი გაიხსნა, სავარაუდოდ, ტრადიციული პროდუქცია: მინერალური წყლები, ალკოჰოლური სასმელები, ციტრუსი და თხილი თავის სეგმენტს, სავარაუდოდ, კვლავ დაიბრუნებს.

რუსული ბაზრის ქართული პროდუქციისთვის გახსნის კიდევ ერთი მცდელობა ცოტახნის წინ უშედეგოდ დასრულდა. რუსეთ- საქართველოს საზღვარზე სამწლიანი შესვენების შემდეგ ზემო ლარსის სასაზღვრო- გამშვები პუნქტი გაიხსნა. თუმცა, რუსეთმა მოლოდინი არ გაამართლა და საზღვრის მიმდებარე ტერიტორიების მცხოვრებთათვისაც კი არ აღადგინა საზღვრის გადაკვეთის გამარტივებული რეჟიმი.

ექსპერტთა შეფასებით, ქართული პროდუქციის რუსულ ბაზარზე შესვლა წმინდა პოლიტიკური საკითხია და შედეგებიც მხოლოდ პოლიტიკური გადაწყვეტილებებიდან გამომდინარე მიიღება.

თურქული ბაზარი

რუსული ბაზრის ჩაკეტვის შემდეგ საგარეო სავაჭრო ბრუნვის მიხედვით, თურქეთი საქართველოს უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყანა გახდა. ამ ქვეყანასთან სავაჭრო ბრუნვისწილი თითქმის გაორმაგებულა.

იმპორტთან ერთად, გაზრდილია ისეთი სასაქონლო ჯგუფების ექსპორტი როგორიცაა: შავი ლითონების ჯართი, ფეროშენადნობები და აზოტოვანი სასუქები. გაიზრდა თურქეთიდან იმპორტიც. განსაკუთრებით, გაზრდილია სამკურნალო საშუალებების, ცემენტის და შავი ლითონების მეტალოკონსტრუქციების სასაქონლო ჯგუფების იმპორტი.

შარშან თურქეთის პარლამენტმა თურქეთ-საქართველოს შორის თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების რატიფიცირება მოახდინა. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ თურქეთთან თავისუფალი ვაჭრობის დაწყება ევროპისკენ გადადგმული კიდევ ერთი ნაბიჯია. საქართველოს მთავრობაში აცხადებენ, რომ ეს ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგან თურქული ბაზარი ერთ-ერთი უდიდესი ბაზარია.

თუმცა, არის ერთი პრობლემა, რომელიც ყურადღებას იმსახურებს. ვიდრე თავისუფალ სავაჭრო ურთიერთობაზე დოკუმენტის რატიფიცირება მოხდებოდა, ვრცელდებოდა სხვადასხვა პროდუქციის ჩამონათვალი, სადაც განსაზღვრული იყო, რა სახეობა როგორი საბაჟო განაკვეთითდაიბეგრებოდა. ესსიები ქართული პროდუქციისთვის საუკეთესო პოზიციებით არ გამოირჩეოდა, თუმცა, დოკუმენტის დამტკიცების დროს რატომღაც ეს ჩამონათვალი გასაიდუმლოვდა, რამაც სერიოზული ეჭვები გააჩინა.

ოპოზიციის ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ თურქეთიდან შემოტანილი დაუბეგრავი სოფლის მეურნეობის პროდუქცია დიდ კონკურენციას გაუწევს საქართველოს სასოფლო პროდუქტებს და გლეხების შრომა არარენტაბელური გახდება.

თურქეთის აგრესიული პოლიტიკა ახალ ბაზრებზე შესვლისას მრავალი წელია, ცნობილია. იქაური ხელისუფლება თურქ მეწარმეებს ავალდებულებს და სპეციალურ შეღავათებსაც უწესებს, რათა თურქული პროდუქცია სხვა ქვეყნების ბაზრებზე იაფად შევიდეს და დამკვიდრდეს. ამდენად, ქართულ მხარეს ამ თემაზე საფიქრალი ნამდვილად ჰქონდა.

აღსანიშნავია, რომ საქართველო- თურქეთს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელშეკრულება ექსპორტში არ ითვალისწინებს სტრატეგიულ პროდუქციას, როგორიცაა: ყურძენი, ციტრუსები და ვაშლი. ექსპერტთანაწილი მიიჩნევს, რომ ისეთი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, საბაჟო გახსნილობა დამღუპველია. ზოგიერთის აზრით კი, შეიძლება ბაზრის გახსნით საქართველომაც მიიღოს სარგებელი. თუმცა, ყველაფერი საქართველოს ხელისუფლების ნებაზეა დამოკიდებული.

ამ ეტაპზე, ეჭვებს ბადებს მხოლოდ ის ფაქტი, რომ პროდუქციის ჩამონათვალი ხელმისაწვდომი არ არის. ეს კი არ გამორიცხავს, რომ საქართველოში თურქეთიდან გაუკონტროლებლად შემოვა გენმოდიფიცირებული და სხვა უხარისხო პროდუქცია, რითაც საფრთხე შეექმნება აგრარულსექტორსა და მრეწველობის სხვა დარგებს. სხვათაშორის, რუსეთმაც არცთუ დიდი ხნის წინ სწორედ ამ მოტივით შეაჩერა თურქეთთან ვაჭრობა. საქართველოს კი, რომელსაც პროდუქციის ხარისხის კონტროლის არანაირი მექანიზმი არ გააჩნია, შესაძლოა, ბევრად სერიოზული პრობლემები შეექმნას.

ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ერთ-ერთი გამოსავალი ევროკავშირის ქვეყნებთან თავისუფალი სავაჭრო რეჟიმის ამოქმედებაა. მათი აზრით, თუ საქართველოს მთავრობა მოინდომებს და ევროკავშირის კეთილ ნებას, თავისუფალი ვაჭრობის ბარიერების გამარტივების თაობაზე,სათანადოდ გამოიყენებს, ქვეყნის საექსპორტო პოტენციალი მნიშვნელოვნად გაიზრდება და საქართველოს განვითარებულ ქვეყნად გადაქცევის შანსი მიეცემა.

საქართველო და ევროკავშირი

ევროკავშირის ქვეყნებთან თავისუფალი ვაჭრობის აღსადგენად რამდენიმე აუცილებელი პირობის შესრულებაა საჭირო. თუმცა, თუ განვლილ წლებში მიღებულ გადაწყვეტილებებს გადავხედავთ, აშკარაა, რომ საქართველოს მთავრობა მიზანმიმართულად ცდილობდა იმ სტრუქტურების მოშლას, რომლის შექმნასაც დღეს დასავლეთი გვთხოვს. ამაზე საკმაოდ ბევრი ითქვა და ეს თემა ალბათ, კიდევ ბევრჯერ გახდება მსჯელობის საგანი, თუმცა, ისიც შესამჩნევია, რომ ამ კუთხით ნელ-ნელა სასიკეთო პერსპექტივებიც იკვეთება. თუნდაც ქართული ღვინის დაბეგვრის შეღავათიან რეჟიმში მოქვევა.

ქართული პროდუქციის მთავარი პრობლემა მისი სიძვირეა. მაგალითად, ევროპაში ქართული ღვინის გატანა, ტრანსპორტირების ხარჯებსა და იქ არსებულ მაღალ გადასახადებთან ერთად პროდუქციას კონკურენტუუნაროს ხდის. შესაბამისად, ქართული ნაწარმის მსოფლიო ბაზარზე დამკვიდრება არცთუ იოლი საქმეა. მაგალითად, ადგილობრივი ჩეხური ღვინო თითქმის 6-ჯერ იაფია, ვიდრე ქართული საექსპორტო პროდუქცია.

თუ გადავხედავთ ევროპაში ქართული პროდუქციის ექსპორტის მაჩვენებლებს 2006 წლამდე და 2006 წლის შემდეგ, მაჩვენებელი შესამჩნევად არ შეცვლილა. საქართველოსა და ევროკავშირის ქვეყნების სავაჭრო ურთიერთობები დღემდე ერთფეროვანია. აქ სულ რამდენიმე სასაქონლო კატეგორია დომინირებს, რომელთა შორისაა ახალი, ან გამხმარი კაკალი; მინერალური და შაქრის დანამატის შემცველი წყლები; სპილენძის მადნები და კონცენტრატები; მინერალური, ან აზოტოვანი სასუქები. ეს მაშინ, როცა სხვა არაწევრი ქვეყნებისგან განსხვავებით, საქართველო ევროკავშირის განსაკუთრებული სატარიფო შეღავათებით სარგებლობს. ქართველ მეწარმეებს ევროპულ ბაზარზე 7 200 დასახელების პროდუქტის ნულოვანი ტარიფით შეტანის უფლება აქვთ.

როგორც ექსპერტები განმარტავენ, ქართველ მეწარმეებს თითქმის გადაულახავ წინააღმდეგობას უქმნის არასატარიფო ბარიერები. ლაპარაკია იმ ტექნიკურ, სანიტარიულ, თუ ფიტოსანიტარულ სტანდარტებზე, რომლებსაც პროდუქცია ევროკავშირის ბაზარზე შესაღწევად უნდა აკმაყოფილებდეს.

შეღავათების ახალმა სისტემამ ევროკავშირში ქართული ექსპორტის უდიდესი ნაწილი მოიცვა. 43 დასახელების პროდუქციიდან, რომელიც გაერთიანებული ევროპის ბაზარზე გადის, უშუალოდ GSP+-ს 34 დაექვემდებარა. ექსპერტები აცხადებენ, რომ ევროპული შეღავათები უნიკალურ შანსს აძლევს საქართველოს აგროსამრეწველო სექტორს და ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ხილისა და ბოსტნეულის წვენების, ხილფაფებისა და ჯემების და სხვა პროდუქტების ექსპორტირებისთვის.

ამის მიუხედავად, ქართული ექსპორტი ევროკავშირში, უმნიშვნელოდ იზრდება და შეღავათებს მნიშვნელოვანი გავლენა არ მოუხდენია. ამ, ერთი შეხედვით პარადოქსული სიტუაციის ახსნა ძნელი არ არის, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ევროკავშირის ქვეყნებთან ვაჭრობაში ერთობ რთული არასატარიფო ბარიერები არსებობს, რომლებიც ქართული პროდუქციის ევროპული ბაზრების მოთხოვნებთან შესაბამისობას უკავშირდება.

როგორ მოვხვდეთ ევროპაში

საქართველოში ადგილობრივი წარმოების განვითარებაზე, შემდგომ კი მის ექსპორტირებაზე მსჯელობა 20 წელია, მიმდინარეობს, როგორც უკვე ვთქვით, საქართველომ გარკვეულ პროდუქციაზე შეღავათებიც მიიღო (GSP +), თუმცა წლების მანძილზე ქვეყნიდან გასატანი თითქმის არაფერი მოიძებნა. თავის დროზე ევროპამ შეღავათების გარდა ბიზნესის საკონსულტაციო მომსახურების პროგრამაც შეგვიქმნა (2003 წელს).

ევროპის ასეთი მცდელობის მიუხედავად, ქართული სოფლის მეურნეობა ადგილობრივ მოთხოვნებსაც კი ვერ აკმაყოფილებს, თუმცა ბოლო დროს ერთი ტენდენცია გამოიკვეთა. უცხოელებს ძალიან მოსწონთ ქართული პროდუქტები. მაგალითად, თურქი იმპორტიორები თურქულ კარტოფილს საქართველოში ყიდიან, შემდეგ, ქართულ, ახალციხის კარტოფილს ყიდულობენ და სამშობლოში მიაქვთ.

როგორც ქართველი ექსპერტები აცხადებენ, ანომალიაა, როცა ერთი ჰექტარი მიწა 50 ლარი ღირს, ხოლო, მისი მორწყვა 100 ლარი. ეს ნიშნავს, რომ ქართულ პროდუქციას სასათბურე პირობების შექმნის გარეშე შანსი არა აქვს.

ამის მიუხედავად, საინტერესოა გზა, რომელიც ქართულმა პროდუქტმა უნდა გაიაროს, იმისათვის, რომ უცხოეთის ბაზარზე მოხვდეს. მას შემდეგ, რაც წარმატებულ მეურნეობას ააწყობ, რამდენიმე აუცილებელი დოკუმენტი უნდა მოიპოვო, რომელიც ევროპისკენ გზას გაგიხსნის. მოდით, ევროპისკენ მიმავალი გზა

ერთ კერძო კომპანიასთან ერთად გავიაროთ, რომელსაც ბარიერების დაძლევაში ევრობანკი დაეხმარა.

შპს „ჰერბია“ უკვე თანამედროვე სტანდარტების მქონე მწვანილის ექსპორტიორი. მას მოჰყავს კამა, ოხრახუში, მიხაკი, ასევე ნიორი, ტარხუნა და ქონდარი. „ჰერბია“ მწვანილს გერმანელ და ჰოლანდიელ საბითუმო მოვაჭრეებზე ყიდის. ნედლ მწვანილზე მოთხოვნილება ევროპის ბაზრებზე გამუდმებით იზრდება, ამიტომ, ევროპელი მომხმარებლები უკვე დიდი ხანია სთხოვდნენ „ჰერბიას“, წარმოების მოცულობები გაეზარდა. პროდუქციის ტრანსპორტირება მწვანილის მოკრეფისთანავე ხდება და ქვეყნის ტერიტორიიდან ევროპაში ნაწარმი სატვირთო მანქანებით გააქვთ. იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველო ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო არ არის, ევროკავშირის საბაჟოზე საქონლის შემოწმებას ხანდახან 2-3 დღე სჭირდება. ეს ვადა ძალზედ აქტუალურია ისეთი მალფუჭებადი პროდუქტებისთვის, როგორიცაა მწვანილი. ამან შეიძლება პროდუქციას დაუკარგოს სინედლე და სუნი. ნაწარმი კი ბაზრისთვის შეუსაბამო ხდება.

„ჰერბიამ“ ხელშეკრულება გააფორმა რამდენიმე ევროპულ კომპანიასთან, რომლებიც მწვანილის შესყიდვას ახორციელებენ. ამის შემდეგ ევრობანკის ბიზნესის საკონსულტაციო მომსახურების პროგრამის ფარგლებში გამოყოფილი ფინანსური დახმარებით ხელშეკრულება გააფორმა კომპანია „ჯიდისიაისთან“.

ეს არის საქართველოში მოქმედი ერთადერთი საკონსულტაციო კომპანია, რომელიც ამ სფეროშია სპეციალიზებული. ამის გარდა, საკვები პროდუქტების უსაფრთხოებისა და ხარისხის მართვის სრული საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვაში ლიცენზიის მფლობელიცაა.

შემდეგი ნაბიჯი „ჰერბიასთვის“ აუდიტის ჩატარება გახდა, ეს „გლობალგეპის“ სისტემასთან შესაბამისობის დასადგენად იყო საჭირო. „გლობალგეპი“ კერძო სექტორში მოქმედი ორგანიზაციაა, რომელიც ნებაყოფლობით აწესებს სტანდარტებს მსოფლიოში აგრარული პროდუქციის წარმოების პროცესის სერტიფიცირებისთვის. მას შემდეგ, რაც კომპანიამ „გლობალგეპის“ აუდიტი წარმატებით გაიარა, მას სტანდარტებთანშესაბამისობის სერტიფიკატი მიენიჭა.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ „ბიზნესის საკონსულტაციო მომსახურების პროგრამა“ სპეციალურად შპს „ჰერბიასთვის“ შედგა და ევროპაში გასასვლელი “საშვიც” სპეციალური ფინანსური დახმარებით მოიპოვა, ცხადი ხდება, რა სირთულეების წინაშე დგანან ქართული კომპანიები.

საკითხავია, როგორ უნდა მოიპოვონ ევროპასა და სხვა ბაზრებზე გასასვლელად სავიზიტობარათები იმ კომპანიებმა, რომლებსაც ევრობანკი არ მფარველობს, ან, რა უნდა ქნას ჩვეულებრივმა გლეხმა, რომელიც ცდილობს საუკეთესო პროდუქცია მოიყვანოს? უმეტეს შემთხვევაში, ისინი საკუთარი პროდუქციის რეალიზაციას ვერ ახერხებენ. ვერც ევრობანკი ჩაჰკიდებს ყველა ქართველ გლეხს ხელს, იმისათვის, რომ ევროპულ ბაზარზე გაიყვანოს. ექსპერტები ამბობენ, რომ ამ ყველაფრის მოწესრიგება სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ფუნქციაა.

საექსპორტო პროდუქციის სერტიფიცირებას საქართველოში აკრედიტაციის ეროვნული ცენტრის მიერ აკრედიტებული სპეციალური ორგანოები ახორციელებენ, მაგრამ, ადგილზე სერტიფიცირებული პროდუქცია ევროპულ ბაზარზე მხოლოდ მაშინ დაიშვება, როდესაც აღნიშნულ ლაბორატორიებს საერთაშორისო აღიარება ექნებათ. დღესდღეობით, ქართული საექსპორტო საქონლის სერტიფიცირება მთლიანად ევროპულმა, ან მესამე ქვეყნების სასერტიფიკაციო ცენტრებმა უნდა განახორციელონ, რაც ქართველი ექსპორტიორისგან დამატებით დროსა და დანახარჯებს ითხოვს.

ქართულ ექსპორტის ევროპული პერსპექტივა, პირველ რიგში, სტანდარტიზაციისა და სერტიფიცირების პრობლემის მოგვარებას უკავშირდება და როგორც სპეციალისტები გვირჩევენ, ყველაზე მოკლე გზა ამ მიმართულებით საქართველოში საერთაშორისო აღიარების მქონე უცხოური სასერტიფიკაციო ცენტრების ფილიალების სრულფასოვანი ამუშავება და სათანადოდ აღჭურვილი ადგილობრივი ლაბორატორიების საერთაშორისო აკრედიტაციაა.

ნანა შონია,

ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი, თბილისის ეკონომიკურ ურთიერთობათა სახელმწიფო უნივერსიტეტის სრული პროფესორი

საქართველოში ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემაა ვადაგადაცილებული სესხები, რომლის მიზეზიც მრავალფეროვანია. ის პრობლემას წარმოადგენს როგორც მსესხებლისთვის, ისე, კომერციული ბანკებისა და სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის. ამდენად, დროა გამოიძებნოს რეალური გზა ვადაგადაცილებული სესხების დაბრუნებისთვის.

გამომდინარე იქედან, რომ საქართველო განვითარებადი ქვეყანაა, ადგილი აქვს მრავალი ინოვაციური პროდუქტების დანერგვას, რის გამოც იცვლება ეკონომიკა, იცვლება ქვეყანა, იცვლება მიდგომები და იცვლება თეორიები. აქედან გამომდინარე, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია კიდევ ერთი ინოვაციური პროდუქტის - ფაქტორინგული ოპერაციების - დანერგვა კომერციულ ბანკებში, ან ფაქტორკომპანიების ჩამოყალიბება, რაც საგრძნობლად შეცვლის ვალებთან დამოკიდებულების საკითხს და კრედიტ-ინფოს სიასაც.

საინტერესოა, რა არის „ფაქტორინგი“ და ვისთვის რა დადებით ეფექტს იძლევა იგი?

ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად საჭიროდ მიგვაჩნია, მოვიყვანოთ რამდენიმე ავტორის განმარტება ფაქტორინგის შესახებ:

ბიზნესის ენციკლოპედიური ლექსიკონის მიხედვით, ფაქტორინგი - საბანკო ოპერაციის სახეობაა, რომლის მეშვეობითაც მომწოდებლების წინაშე ვალდებულებებს სრულად, ან განსაზღვრული ვადით იღებს ფაქტორი (ფაქტორინგული კომპანია), რომელიც ყიდულობს რომელიმე კომპანიის მოთხოვნებს და შემდეგ თვითონ იღებს მასზე გადასახდელს. ამასთან, როგორც წესი, საქმე ეხება, მიმოქცევაში მყოფ იმ მოკლევადიან მოთხოვნებს, რომლებიც წარმოიშობა სასაქონლო მიწოდებიდან. კლიენტის სურვილის მიხედვით ფაქტორი სამი სახის მომსახურებას ეწევა:

პროფესორების ს.ბაბიჩეევის, ა.ლაბზენკოს და ა.პოდლესნოვის განმარტებით, ფაქტორინგი ინგლისური წარმოშობის სიტყვაა და ნიშნავს აგენტს, შუამავალს, კომისიონერს. ის არის დაფინანსების სისტემა ვალის გადახდევინების უფლების გაყიდვის სახით, რომლის დროსაც სპეციალიზებული კომპანია (ფაქტორკომპანია) შეისყიდის კლიენტის დებიტორულ დავალიანებას, რათა შემდგომში მოვალეს აზღვევინოს იგი დამოუკიდებლად: ხშირ შემთხვევაში ფაქტორ-კომპანია შეისყიდის საწარმოთა დებიტორულ დავალიანებას მათ მიერ მიწოდებული საქონლის სრული ღირებულების 70 -80%25-ის დაუყოვნებელი ანაზღაურების პირობით. ამასთანავე, საწარმო იძენს სრული დავალიანების დაფარვის გარანტიასაც. ფაქტორინგის ოპერაციის ჩატარების დროს კრედიტის ვადა ჩვეულებრივ შეადგენს 90-დან 120 დღემდე, ხოლო, პროცენტული განაკვეთი 2-4%25-ით აღემატება ოფიციალურ სააღრიცხვო განაკვეთს. გაწეული სამსახურისთვის ფაქტორ-კომპანია ღებულობს საკომისიო განაკვეთის სახით კონტრაქტის ღირებულების 2%25-მდე [С. Н. Бабичев, А. А. Лабзенко, А. Ю. Подлеснова - Факторинг, Университетская серия, Издательство: Маркет ДС, 2010 г].

პროფესორების შოთა და ლევან ქისტაურების განმარტებით, ფაქტორინგი ვალების ამოღების უფლების გადასინჯვას წარმოადგენს [ქისტაური ლ., ქისტაური შ., საერთაშორისო სავალუტო, საკრედიტო და საანგარიშსწორებო ურთიერთობაში გამოყენებული ტერმინების მოკლე შინაარსი, თბილისი, 1992];

ფაქტორინგი - სავაჭრო-კომისიური ოპერაციების სახესხვაობა, რომელიც შეხამებულია კლიენტის საბრუნავი კაპიტალის დაკრედიტებასთან; მოიცავს კლიენტის დებიტორული დავალიანების ინკასირებას, დაკრედიტებას და საკრედიტო და სავალუტო ბაზრებისაგან გარანტიას [Русско- английский толковый словарь международных финансовых, валютных, биржевых терминов и понятии, М., 1991];

განმარტებებიდან ჩანს, რომ ფაქტორინგული ოპერაციის განხორციელების უფლება აქვთ როგორც კომერციულ ბანკებს, ასევე, სპეციალიზირებულ საკრედიტო დაწესებულებებს, რომლებიც ცნობილია ფაქტორ-კომპანიების სახელით, მაგრამ საქართველოში ამის მსგავსი ჯერ არ არსებობს. ამიტომ, აუცილებელია, კომერციულმა ბანკებმა სასწრაფოდ დაიწყონ ფაქტორინგული ოპერაციების განხორციელება, ან ჩამოყალიბდეს ფაქტორ-კომპანიები, რადგანაც ფაქტორინგული კომპანიების და ბანკების ფაქტორინგული განყოფილებების საქმიანობის მიზანია საკრედიტო რისკების მართვა და გადახდევინების ვადების პრობლემის გადაჭრა.

ისმება კითხვა: რას წარმოადგენს ფაქტორინგული ოპერაციები? ვინ არიან მისი მონაწილე პერსონაჟები? როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სიტყვა ფაქტორი ინგლისური წარმოშობისაა და ნიშნავს მაკლერს, შუამავალს. ეკონომიკური თვალსაზრისით, ფაქტორინგი მიეკუთვნება საშუამავლო ოპერაციებს. ფაქტორინგი შეგვიძლია განვსაზღვროთ, როგორც სპეციალური დაწესებულების (ფაქტორინგული კომპანიის, ან ბანკის ფაქტორინგული განყოფილების) საქმიანობა თავისი კლიენტის მოვალისგან (სამრეწველო და სავაჭრო კომპანიის) ფულადი სახსრებისგადახდევინებისა და ამ კლიენტის სავალო მოთხოვნილებების მართვის შესახებ.

განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში ფაქტორინგული კომპანიები და ბანკის ფაქტორინგული განყოფილებები ფაქტორინგული ოპერაციების გარდა სხვა სერვისულ მომსახურებასაც ეწევიან (კლიენტის საბუღალტრო აღრიცხვის წარმოება, აუდიტი, სხვადასხვა სახის სტატისტიკური ინფორმაციის მომზადება და სხვ.), სადაც ფაქტორინგული კომპანიები არცთუ იშვიათად ქალიშვილი ფირმების სახით არიან წარმოდგენილი მსხვილ ბანკებთან. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ ფაქტორინგული ოპერაციები დიდი ფულადი სახსრების მოზიდვას საჭიროებენ, რაც ფაქტორინგულ კომპანიებს საწყის ეტაპზე არ გააჩნიათ და მას „მშობელი ბანკისგან“ ღებულობენ შეღავათიანი კრედიტების პირობებით. ფაქტორინგულ კომპანიების საკუთარი სახსრები, ჩვეულებრივ, მათი რესურსების არაუმეტეს 30%25-ს შეადგენენ.

ამრიგად, ფაქტორინგულ ოპერაციებში მონაწილეობენ:

1. ფაქტორინგული კომპანია (ან, ბანკის ფაქტორინგული განყოფილება) - სპეციალური დაწესებულება, რომელიც თავისი კლიენტებისგან ანგარიშფაქტურებს შეისყიდის;

1. კლიენტი (საქონლის მომწოდებელი, კრედიტორი) - სამრეწველო, ან სავაჭრო ფირმა, რომელიც ხელშეკრულებას დებს ფაქტორინგულ კომპანიასთან;

2. ფირმა- მსესხებელი - საქონლის მყიდველი (მსესხებელი).

ფაქტორინგული გარიგების განხორციელებას წინ უძღვის სერიოზული ანალიტიკური მუშაობა: მიიღებს რა ფირმის შეკვეთას, ფაქტორინგული კომპანია ყურადღებით სწავლობს პოტენციური კლიენტის ეკონომიკურ და ფინანსურ მდგომარეობას, მისი საქმიანობის სფეროს, სარეალიზაციო საქონლის სახეს, ბაზრის კონიუნქტურას. ანალიზს ექვემდებარება, აგრეთვე, ფირმის ბალანსები უკანასკნელ წლებში და ფინანსური შედეგების შესახებ ანგარიშგებები. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა მყიდველთა რაოდენობას და ფირმის საქმიან კავშირებს, რომლებიც მუდმივ, ან შემთხვევით ხასიათს ატარებენ.

ასეთი ანალიზი, ჩვეულებრივ ერთი- ორი კვირა გრძელდება. შემდეგ კომპანია ან თანხმობას აძლევს, ან, უარს ამბობს კლიენტის მომსახურებაზე.

თუ ფირმა ფაქტორინგული კომპანიის კლიენტი გახდა, მათ შორის თანამშრომლობა შემდეგნაირად ხორციელდება: კლიენტი ფაქტორინგულ კომპანიას უგზავნის ყველა ანგარიშ-ფაქტურას, რომლებიც წაყენებულია მყიდველების მიმართ. ცალკეული დოკუმენტის მიხედვით, კლიენტმა უნდა მიიღოს თანხმობა ანაზღაურებაზე. ფაქტორინგული კომპანია სწავლობს ყველა ანგარიშ-ფაქტურას, განსაზღვრავს რა ამით მყიდველების გადახდისუნარიანობას, ამისთვის ეძლევათ ვადა 2-3 დღე.

ფაქტორინგულ კომპანიას შეუძლია აანაზღაუროს ანგარიში გადახდის ვადის დადგომის მომენტში, ან ვადაზე ადრე. ამ უკანასკნელი შემთხვევის დროს იგი ბანკის ფუნქციებს ასრულებს, ვინაიდან, კლიენტისთვის ფულადი სახსრების ვადაზე ადრე მიცემა მისთვის კრედიტის გაცემის თანაბარი ძალისაა. ყველაზე მნიშვნელოვან მომსახურებას აქ წარმოადგენს კლიენტისთვის გადახდის გარანტია. ეს გარანტია მოიცავს საშინაო და საერთაშორისო ოპერაციების სრულ მოცულობას. ფაქტორინგული კომპანია ვალდებულია, აუნაზღაუროს კლიენტს დებიტორული დავალიანება, ან დაუფაროს ვალი, მევალის გადახდისუუნარობის შემთხვევაშიც კი.

მსოფლიო პრაქტიკაში ფაქტორინგული მომსახურების ღირებულება ორი ელემენტისგან შედგება:

1. საკომისიო გადასახადი, რომელიც დგინდება ანგარიშფაქტურის თანხის ჯამიდან პროცენტებში(ჩვეულებრივ 1,5 - 2,5%25-ის დონეზე). გარიგებების მოცულობის ზრდის შესაბამისად იზრდება, აგრეთვე, საკომისიო თანხაც.

2. საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც გადაეხდევინება წარმოდგენილი დოკუმენტების ვადაზე ადრე ანაზღაურების დროს. საპროცენტო განაკვეთი კრედიტზე ვადაზე ადრე ანაზღაურების სახით, როგორც წესი, 1 - 2%25-ით უფრო მაღალია, ვიდრე, ფულის ბაზრის (მოკლევადიანი კრედიტის ბაზრის) განაკვეთი.

აშშ-ის კომერციულ ბანკებში (აშშ ფაქტორინგის სამშობლოდ ითვლება) ფაქტორინგული ოპერაციები განიხილება არა როგორც დაკრედიტების ერთ-ერთი ფორმა, არამედ ბანკი თავისი კლიენტისგან შეისყიდის დებიტორულ ანგარიშებს (უფრო ხშირად მისგან, უკუმოთხოვნის უფლების გარეშე) და, ფულადი სახსრების მიცემის გარდა, აღმოუჩენს (გაუწევს) მთელ რიგ მომსახურებას, ვიდრე ანგარიშები მთლიანად არ იქნება დაფარული, ანუ, მომსახურების წარმოება, ინკასაცია და თავის თავზე რისკის აღება. ბანკი აფასებს კლიენტის დღევანდელი და პოტენციური მოვალეების კრედიტუნარიანობას და წინასწარ ადგენს მომწოდებლისთვის ავანსის, ზღვრულ სიდიდეს მისი საგადასახადო მოთხოვნილების მიხედვით წინასწარი ანაზღაურების სახით. დებიტორები ღებულობენ მითითებას განახორციელონ უშუალოდ ბანკისთვის გადახდები, რომელშიც მიდის ანგარიშ-ფაქტურების ასლები, ხოლო კრედიტორზე პროცენტები და საკომისიო დაუკავდებათ მომწოდებლებს.

ჩვეულებრივ, ბანკი ერთდროულად აანაზღაურებს ანგარიშ-ფაქტურის ღირებულების 80-90%25-ს. ყოველი თვის ბოლოს ბანკი ანგარიშობს კუთვნილ პროცენტს და საკომისიოს, აგრეთვე, გამოავლენს არაინკასირებული ფაქტურების ნარჩენს, რომელზედაც გამოიწერება ანგარიში და გადაეცემა კლიენტს.

ამერიკული ბანკები, რომლებიც ვალის გადახდევინების უფლებას ყიდულობენ, სამაგიეროდ, საკომისიოსმომსახურებაზე ღებულობენ ჯილდოს სახით „პლუს სასეხო პროცენტი“ კლიენტისთვის გადახდილი ავანსის ყოველდღიური ნარჩენიდან. პროცენტი გადაეხდევინება ავანსის გაცემის დღიდან დავალიანების დაფარვის დღემდე.

საკომისიო გადასახადის სიდიდე დამოკიდებულია კლიენტის სავაჭრო ბრუნვაზე, რისკის ხარისხსა და კანტორული სამუშაოების მოცულობაზე. რისკის ხარისხზე, რომელსაც ბანკი ღებულობს თავის თავზე, გავლენას ახდენს კლიენტის მოვალეების გადახდისუნარიანობა, მაშინ, როდესაც კანტორული სამუშაოების მოცულობა დამოკიდებულია ძირითადად ფაქტურების ჯამების საშუალო სიდიდეზე (მოცემული სავაჭრო ბრუნვისას). და თუ, მაგალითად, საკომისიო ჯილდოს განაკვეთი შეადგენს 1,5%25-ს, ხოლო დებიტორული ანგარიშების ბრუნვის პერიოდი 30 დღე-ღამეს, მაშინ, საკომისიო შეადგენს წლიური დავალიანების 18%25 -ს, ანუ 1,5%25 X 12 თვეზე = 18%25.

დებიტორული დავალიანების ინკასირების შესაძლებლობა, ე.ი. ფულის მიღების შესაძლებლობა გაუნაღდებელ მოთხოვნილებაზე და ანგარიშფაქტურებზე განსაკუთრებით მიმზიდველია მცირე და საშუალო კომპანიებისთვის, ვინაიდან, სწორედ მათ აქვთ ლიკვიდური სახსრების დროებით უკმარისობის პრობლემა და მოვალეების გადახდაუუნარობის გამო მოგების მიუღებლობის საკითხი დგას ყველაზე მწვავედ. ფაქტორინგს განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა აქვს და სასარგებლოა კომპანიის შექმნისა და საწარმოო საქმიანობის და საწყის პერიოდში.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ფაქტორინგული შეთანხმების დასადებად პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა აქვს საბუღალტრო ანგარიშებისა და ბალანსების, ფირმა-მომწოდებლის საქმიანობის ფინანსური მაჩვენებლების ანალიზს მისი კრედიტუნარიანობის შესწავლის მიზნით. გაანალიზდება, აგრეთვე, მოსაწოდებელი პროდუქციის ნომენკლატურა, ხარისხი, კონკურენტუნარიანობა, რეკლამაციების რაოდენობა და საქონლის უკან დაბრუნების შემთხვევები. ბანკი სწავლობს, აგრეთვე, ფირმის მევალეების გადახდაუნარიანობას. მთელ ანალიზურ სამუშაოებს ბანკი აწარმოებს თვითონ დამოუკიდებლად, ან, ხელშეკრულებას უდებს აუდიტორულ კომპანიას. ბანკი განსაზღვრავს, აგრეთვე, ფაქტორინგული ოპერაციების მიხედვით მაქსიმალურ თანხას, რომლის ფარგლებშიც საქონლის მოწოდება, ან მომსახურების გაწევა შეიძლება მოხდეს გადასახდელის მიუღებლობის რისკის გარეშე.

ფაქტორინგული ოპერაციების შესრულების შესახებ ხელშეკრულებაში დათქმული უნდა იყოს ზღვრული თანხის ანგარიშსწორების წესი. მსოფლიო პრაქტიკაში, ჩვეულებრივ, ზღვრული თანხების დადგენის სამი მეთოდი გამოიყენება:

საერთო ლიმიტის განსაზღვრა. ყოველი ცალკეული გადამხდელისთვის დგინდება პერიოდულად განახლებადი ლიმიტი, რომლის ფარგლებშიც ფაქტორინგული განყოფილება ავტომატურად ანაზღაურებს მისთვის დათმობილ საგადასახდელო მოთხოვნილებებს. თუ გადამხდელის დავალიანების თანხა მიმწოდებლის წინაშე გადააჭარბებს ლიმიტის თანხას, მაშინ, ფაქტორინგული ხელშეკრულების დებულების შესაბამისად, გადამხდელის გადახდისუუნარობის შემთხვევაში, მყიდველის მიმწოდებლის წინაშე ვალის დაფარვის ანგარიში, პირველ რიგში, უნდა მივიდეს ფაქტორინგულ განყოფილებაში მანამდე, ვიდრე თავისთვის არ შეივსებს (კომპენსირებას არ მოახდენს) გადასახდელების თანხას, რომლებიც ადრე იქნება განხორციელებული მიმწოდებლის სასარგებლოდ, და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყება ფულის თვით მიმწოდებლის ანგარიშზე ასახვა.

გადატვირთვების ყოველთვიური ლიმიტების განსაზღვრა. მოცემულ შემთხვევაში დგინდება თანხა, რომელზედაც თვის განმავლობაში შეიძლება გადატვირთული იყოს საქონელი ერთი გადამხდელისთვის. თუ გადამხდელი არ გადააჭარბებს ლიმიტს, იგი დაზღვეულია საეჭვო ვალების გამოჩენის რისკისაგან. ზოგჯერ ლიმიტი დგინდება არა თვეების, არამედ კვირეების მიხედვით.

ცალკეული გარიგებების მიხედვით დაზღვევა. ეს მეთოდი გამოიყენება, როდესაც გამყიდველის საწარმოო ან გასაღების საქმიანობა ითვალისწინებს არა ერთი და იმავე გადამხდელისთვის საქონლის რეგულარულ მიწოდებას, არამედ მთელ რიგ ცალკეულ, ერთჯერად გარიგებებს მსხვილ თანხებზე, საქონლის მიწოდების სრულ ღირებულებას.

ფაქტორინგული ოპერაციების განხორციელების საფუძველს წარმოადგენს ფაქტორინგული ხელშეკრულება. იგი შეიძლება იყოს ორი სახის:

ხელშეკრულებაში განსაზღვრული უნდა იყოს, გაითვალისწინება თუ არა რეგრესიის უფლება, ე.ი. მოთხოვნების უკუდათმობა (მომწოდებლისათვის მათი უკან დაბრუნება).

რეგრესიის უფლებით ხელშეკრულების დადების დროს მომწოდებელს შეიძლება დაუბრუნდეს საგადასახდელო მოთხოვნაც, რომელიც გადაცემულია მათ მიერ ფაქტორინგული განყოფილებისათვის იმ შემთხვევაში, თუ გადამხდელმა უარი თქვა თავისი ვალდებულებების შესრულებაზე. მაგრამ უნდა შევნიშნოთ, რომ მსოფლიო პრაქტიკაში რეგრესიის უფლებით ხელშეკრულებები იშვიათად იდება, როდესაც სადავო მომენტების წარმოქმნით შესაძლებლობა, ან გადამხდელების გადახდაუნარიანობის დადგომა დაყვანილია მინიმუმამდე. ამ შემთხვევაში, ბანკის ფაქტორინგული განყოფილება მთლიანად იღებს თავის თავზე მყიდველის (გადამხდელის) მხრიდან გადაუხდელობის რისკს.

არსებობს ფაქტორინგული ხელშეკრულებების სხვადასხვა ვარიანტები და ეს საშუალებას იძლევა სრულად იქნეს გათვალისწინებული კონკრეტული მომწოდებლების მოთხოვნილებები.

ასე, მაგალითად, სრული მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება დაიდება ჩვეულებრივ მომწოდებელსა და ბანკის ფაქტორინგულ განყოფილებას შორის ხანგრძლივი კონტაქტების დროს და ითვალისწინებს: საეჭვო ვალების წარმოშობისგან 100 პროცენტიან დაცვას, აღრიცხვის წარმოებას და კრედიტების მართვას, ფულადი სახსრების გარანტირებული მოდელის უზრუნველყოფას, მომწოდებლის სურვილის მიხედვით თანხის წინასწარ გადახდას. ხელშეკრულებაში აღნიშნული ტარიფისთვის ფაქტორინგული განყოფილება ვალდებულია მომწოდებელს გადაუხადოს საგადასახდელო მოთხოვნილების თანხის განსაზღვრული წილი. მომწოდებლის ერთადერთ მოვალეობას წარმოადგენს ფაქტორინგულ განყოფილებასთან გარიგებების აღრიცხვა. განყოფილება მომწოდებელს უხდის დათმობილი მოთხოვნილების თანხას, მიუხედავად იმისა, მყიდველებმა გადაიხადეს თუ არა თავიანთი ვალი. რეგრესიის უფლებით ხელშეკრულების დადებისას განყოფილებას შეუძლია მომწოდებელს დაუბრუნოს საგადასახდელო მოთხოვნა ნებისმიერ თანხაზე, რომელიც გადახდილი არ არის განსაზღვრული ვადის განმავლობაში. თუ მომწოდებელი უარს აცხადებს უკან მიიღოს ეს მოთხოვნილებები და ფაქტორინგულ განყოფილებას სთავაზობს, განაგრძოს ინკასირების ჩვეულებრივი პროცედურა, ან სთხოვს, რომ გამოიყენოს კანონიერი მოქმედება ვალის ასანაზღაურებლად (ასეთ შემთხვევაში არბიტრაჟში გადაცემულ საქმესთან დაკავშირებულ ყველა ხარჯს ეწევა მომწოდებელი) ფაქტორინგული განყოფილება ახდევინებს ე.წ. რეფაქტორინგზე. უნდა შევნიშნოთ, რომ მომწოდებელთან ფულადი სახსრების გარანტირებული და თავისდროული მიღება შეიძლება უზრუნველყოფილი იყოს მხოლოდ რეგრესიის უფლების გარეშე ხელშეკრულების დადების შემთხვევაში.

სრული ფინანსური მომსახურება წარმოებს იმ შემთხვევაში, როდესაც მომწოდებელი უთმობს ფაქტორინგულ განყოფილებას ყველა მისი გადამხდელების ვალს.

ფაქტორინგული ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს აგრეთვე, სრული მომსახურების ამა თუ იმ ელემენტების შეხამებით.

ცნობილია, რომ მცირე და საშუალო კომპანიების დიდი უმრავლესობა ფულადი სახსრების მწვავე ნაკლებობას განიცდიან, ამ დროს ხელშეკრულების დადება შესაძლებელია „წინასწარ გადახდის“ პირობით. მისი ძირითადი უპირატესობაა მიმწოდებლის დაკრედიტების მოცულობის ავტომატური გაზრდა ფაქტორინგული განყოფილებების მხრიდან. წინასწარი გადახდა გულისხმობს, რომ ფაქტორინგული განყოფილება დაუყოვნებლივ უხდის მომწოდებელს გადამხდელის მიერ აქცეპტირებული საგადასახდელო მოთხოვნების მთელ თანხას, ან მის ნაწილს (დაახლოებით 80%25) მოწოდებულ საქონელზე, შესრულებულ სამუშაოსა და გაწეულ მომსახურებაზე ღირებულების დანარჩენი თანხის გადახდა საკომისიო გასამრჯელო თანხის გამოკლებით, ხორციელდება ცალკე, საგადასახდელო დავალებით გათვალისწინებული ვადისთვის. გადამხდელის მიერ განყოფილების სასარგებლოდ გადახდილი უნდა იქნეს ვალის თანხა და საურავი თავის დროზე გადაუხდელობის გამო.

ვალის სრული თანხის გადახდა ფაქტორინგული გარიგების დადების მომენტში მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში დაიშვება. ამასთან, საკომისიო გასამრჯელოს მომწოდებელ განყოფილებას ფაქტორინგული ოპერაციების შესრულებისთვის გადაურიცხავს საგადასახდელო დავალებით, ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადებში. სრული ღირებულების წინასწარ გადახდა ყოველთვის არ არის მიზანშეწონილი ფაქტორ- კომპანიისთვის. ამის მთელი რიგი მიზეზები არსებობს, მაგრამ მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ შესაძლებელია სავადო საკითხებს და ანგარიშებში შეცდომების წარმოქმნა გამოიწვიოს. თუ მომწოდებელი წყვეტს თავის საქმიანობას, ან რაიმე მიზეზით არღვევს ფაქტორინგული ხელშეკრულების პირობებს, ფაქტორინგულ განყოფილებას წინასწარ ანაზღაურებული თანხის დაფარვის დაზღვევის სხვა რაიმე საშუალება არ გააჩნია, გარდა თვით საგადასახდელო მოთხოვნებისა. ამრიგად, ანგარიშ-ფაქტურის ღირებულებაში 10-12%25-ით განსხვავება აუცილებელია თუნდაც იმიტომ, რომ საჭიროების შემთხვევაში კომპენსირდეს წინასწარ გადახდილი თანხები.

გამომდინარე აქედან, ჩვენი ქვეყნისათვის აუცილებელია კომერციულმა ბანკებმა დანერგონ ისეთი ინოვაციური პროდუქტი; როგორიცაა: ფაქტორინგი, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი გახდება ვადაგადაცილებული სესხების და სხვადასხვა დებიტორული დავალიანებების დაფარვა, და საერთოდ, საკრედიტო რისკის შემცირება.

მეორეც, ფაქტორინგული ოპერაციების განხორციელება პირდაპირ კავშირშია დასაქმების პრობლემის გადაჭრასთან. საქმე იმაშია, რომ აღნიშნული ოპერაციები კომერციული ბანკების მეშვეობით განხორციელდება, თუ ცალკე ფაქტორ- კომპანიების ჩამოყალიბებით, შედეგი იქნება გარკვეული რაოდენობის მუშა-ხელის დასაქმება.

საყოველთაო კრიზისის გავლენა საქართველოზე სულ უფრო საგრძნობი ხდება. ეროვნული კრიზისის გამწვავების ერთ-ერთი აშკარა სიმპტომია ჩვენს მოქალაქეებსა და საბანკო სექტორს შორის გართულებული საკრედიტო ურთიერთობა. კერძოდ, საგრძნობლად გაიზარდა იმ მოქალაქეთა რიცხვი, რომლებიც ვერ ფარავენ, ან დაგვიანებით (ნაწილობრივად) ფარავენ კრედიტებს.

ოფიციალური მონაცემებით, ასეთ მდგომარეობაშია 280 000-ზე მეტი მოქალაქე. ნიშანდობლივია ისიც, რომ მათი რიცხვი ბოლო თვეების განმავლობაში თითქმის გაორმაგდა. სამწუხაროდ, ჩვენს ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესები არ იძლევა ოპტიმისტური პროგნოზის საშუალებას.

მახსენდება ამერიკული დოკუმენტური ფილმი „ზეიგეთი“ სადაც მხილებულია ბანკების აღვირახსნილი (დრაკონული) მადა მოსახლეობის საზიანოდ. ჩვენს ხელთ არსებული მასალებით, საქართველოში სოკოებივით მომრავლებული ბანკების საკონტროლო პაკეტის მფლობელი უცხოელი ინვესტორები არიან. თანაც გარკვეულია ისიც, რომ ბანკები ინვესტორებისგან მალულად ორპროცენტიან სესხებს მოსახლეობაზე 24, 30, 40 პროცენტის საურავით გასცემენ. საკითხავია, რატომ წაუყრუებს ამ ფაქტს ხელისუფლება?

ნიშანდობლივია ისიც, რომ პრობლემური სესხების საკითხი მრავალწახნაგოვანია და აქედან გამომდინარე, მრავალი საფრთხის შემცველიც. უწინარეს ყოვლისა, დასაფიქრებელია ვადაგადაცილებულ კრედიტორთა რიცხვი. მათ უმრავლესობას მეტნაკლები სიმწვავით გაურთულდა საბანკო სისტემასთან ურთიერთობა. აქედან გამომდინარე, პრობლემა ეკონომიკურთან ერთად, სოციალურ ხასიათსაც იძენს. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ პრობლემური სესხები ძირითადად (პროგნოზული გაანგარიშებით 80-85 პროცენტი), მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს შეეხოთ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ამით მწვავდება თვითდასაქმების საკითხიც.

სამწუხაროდ, ხელისუფლებას ამ პრობლემის გადასაწყვეტად სერიოზული ნაბიჯები არ გადაუდგამს.მეტიც, ელემენტარული ნებაც კი არ გამოუხატავს. მახსოვს, შარშან გაზაფხულზე „ალიანსი საქართველოსთვის“ ცდილობდა იძულებული გაეხადათ ხელისუფლება პრობლემური სესხები „შეესყიდა“ სახელმწიფოს და ამით პრობლემა გადაჭრილიყო. მოგეხსენებათ ანალოგიურ მეთოდს მრავალ ქვეყანაში იყენებენ. საქართველოში კი, სამწუხაროდ, პრობლემა სერიოზული განხილვის საგანიც არ გამხდარა.

საქართველოში დომინირებს აზრი, თითქოს პრობლემური სესხები საბანკო სექტორსა და მოქალაქეებს შორის ურთიერთობის სფეროა და აქედან გამომდინარე, ჩვენთან გაცხადებული „ზე ლიბერალური“ ეკონომიკური პოლიტიკის პირობებში, სახელმწიფოამ ურთიერთობაში არ უნდა ერეოდეს! მდგრადი ეკონომიკური სისტემის პირობებში ასეთ მოსაზრებას საფუძველი, უდავოდ გააჩნია, მაგრამ ჩვენი ქვეყნის დღევანდელი რეალობის გათვალისწინებით ეს თეზა არგუმენტად ნამდვილად არ გამოდგება.

ისმება კითხვა: რატომ ხუჭავს თვალს სახელმწიფო ბანკების განუკითხავი ქმედებებისგამო? პასუხი ისედაც ნათელია - მას საზოგადოების სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრობლემები ნაკლებად აინტერესებს. თუმცა, წაყრუება შესაძლოა, ხელისუფლებისთვის სავალალო გამოდგეს. რა მაქვს მხედველობაში?

როგორც აღვნიშნე, პრობლემური სესხი მოქალაქისთვის მძიმე სოციალური პრობლემაა, მაგრამ ის ასევე პრობლემურია საკუთრივ საბანკო სისტემისთვისაც. ეს მოქალაქენი ხომ მათი დღევანდელი რაც უფრო მნიშვნელოვანია, მომავალი კლიენტები არიან. ზოგადად სახელმწიფოსთვის კი, ეკონომიკური და სოციალური საფრთხე შეიძლება პოლიტიკური პრობლემის შემცველიც გახდეს. ხაზგასმით უნდა აღვიშნო, რომ მცირე და საშუალო ბიზნესი ქვეყნის მდგრადობის გარანტიაა და ის ვერ ჩამოყალიბდება საბანკო სისტემის განვითარების გარეშე. ამდენად, სახეზე გვაქვს ეკონომიკური პრობლემის სოციალურ და პოლიტიკურ პლანზე გადაზრდის საფრთხე.

სიტუაცია მძიმდება იმითაც, რომ საქართველოში მოქმედებს მოქალაქეთა „საკრედიტო ისტორიის“ ჩამოყალიბების პროგრესული მექანიზმი, მაგრამ მოქალაქეებისგან დამოუკიდებელი ობიექტური მიზეზების (ფორს-მაჟორი) გამო, ასეულ ათასობით ადამიანს უფუჭდება ეს „ისტორია“, არადა, ნათელია, რომ ადამიანებს მომავალშიც პრობლემები შეექმნებათ საბანკო სისტემასთან ურთიერთობაში. ამდენად, დასავლეთში აპრობირებული „საკრედიტო ისტორიების“ ფორმირების ინსტიტუტი, რომელიც საბაზრო ეკონომიკის სისტემის ორგანული შემადგენელი ნაწილია, ჩვენი ქვეყნისთვის, შესაძლოა ზოგადად საბანკო სისტემის და კონკრეტულად, საკრედიტო ბაზრის განვითარების ხელშემშლელი ფაქტორი გახდეს. აქედან გამომდინარე, უახლოეს პერსპექტივაში საკრედიტო ისტორიის ფორმირების მექანიზმი მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების სერიოზულ შემაფერხებელ სისტემადაც მოგვევლინა.

საბანკო სისტემის განვითარებას ხელი ეშლება იმითაც, რომ მოქმედი კანონმდებლობითისინი ვალდებულნი არიან გამოიყენონ საურავებისა და ჯარიმების სისტემა. ამით კი, ერთის მხრივ, ნადგურდება საკრედიტო მომსახურების პოტენციალი (მომხმარებელი ქმნის საკრედიტო ბაზარს და არა - პირიქით!) ხოლო, მეორეს მხრივ, მასობრივი გახდა მოქალაქეთა პირადი საკუთრების იძულებითი ჩამორთმევა. აღნიშნული, რასაკვირველია, ისედაც მძიმე სოციალური ფონის კიდევ უფრო გამწვავების საფუძველი გახდება.

სად არის გამოსავალი? პირველ რიგში, აუცილებლად მიგვაჩია შეიქმნას პროფესიონალთა ჯგუფია (რომელიც ხელისუფლებისგან უზრუნველყოფილი იქნება ყველა საჭირო სტატისტიკური ინფორმაციით). ამავე ჯგუფს დაევალოს სათანადო წინადადების მომზადება, რომელთასაჯარო განხილვის შემდეგ მიღებულ იქნება შესაბამისი გადაწყვეტილება. პრობლემა იმდენად მწვავდება, რომ მისი „მიჩუმათება“ შეუძლებელია და შესაბამისად, ეკონომიკურ, სოციალური და პოლიტიკური საფრთხეების შემცველიც.

ამ ეტაპზე სავსებით შესაძლებელია პარლამენტმა მიიღოს შესაბამისი დადგენილება პრობლემური სესხების ამნისტიის შესახებ, რათა მოქალაქეებს არ გაუფუჭდეთ ე.წ. „საკრედიტო ისტორია“. იგი შეარბილებს პრობლემის სიმწვავეს და რაც აღსანიშნავია, სახელმწიფოსგან არ მოითხოვს დამატებით ფინანსურ რესურსებს. გასათვალისწინებლია ისიც, რომ საბანკო სისტემა განთავისუფლდება სესხების იძულებითი ამოღების ადმინისტრირების დამამცირებელი ფუნქციისგან. ამისი პირველი ნიშნები უკვე არსებობს - ბანკები ქმნიან სპეციალიზირებულ სტრუქტურებს, რომელთაც ავალებენ სესხების იძულებით ამოღებას, აღნიშნული, ვფიქრობთ თვით საბანკო სისტემასაც დააზარალებს.

და ბოლოს, საბანკო სისტემა საბაზრო ეკონომიკის შემადგენელი ნაწილია და არა პირიქით. ეკონომიკა კი, უპირველეს ყოვლისა, თავისუფალი მეწარმეობის შედეგია. სახელმწიფოს უპირველესი ფუნქცია თავისუფალი ბიზნეს-გარემოს ფორმირებაა და ამოცანის გადაწყვეტაში მას სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმების გამოყენება ევალება.

ოთარ ხუფენია,
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი

წინა წლების კრიზისმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ფინანსური აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტებში („ფასს“) არსებული ზოგიერთი პრინციპის მართებულობა.

დიდი ოცეულის ქვეყნების ხელმძღვანელებმა, ფინანსური სტაბილურობის ფორუმმა (Financial Stability Forum), ევროგაერთიანების მინისტრებმა და მარეგულირებელმა ორგანოებმა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით საერთაშორისო ბუღალტრული სტანდარტების საბჭოს („საბჭო“) ფინანსურ ინსტრუმენტებთან დაკავშირებულისტანდარტების გამარტივება და უფრო გასაგები ფორმით წარდგენა მოსთხოვეს.

ამის საპასუხოდ, 2009 წელს საბჭომ თავის თავზე აიღო ვალდებულება მაქსიმალურად შემჭიდროებულ ვადებში შეიტანოს ცვლილებები არსებულ სტანდარტებში. დაისახა გეგმა, ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტი 39 ჩანაცვლდეს ახალი მოთხოვნებით სამ ეტაპად: 1) კლასიფიკაცია და შეფასება; 2) ფინანსური აქტივების გაუფასურება; 3) ჰეჯირების აღრიცხვა.

რთულია არ დაეთანხმო კრიტიკას ბასს 39-ის - დღევანდელი ვერსია ფინანსური ინსტრუმენტების შეფასების ოცამდე მიდგომას ითვალისწინებს, რაც ფინანსური ინსტრუმენტის კატეგორიაზეა დამოკიდებული. კატეგორიები კი, თავის მხრივ, დამოკიდებულია მენეჯმენტის გეგმებზე.გარდა ამისა, რეალური ღირებულების ცვლილებები აღირიცხება, მოგება-ზარალის ანგარიშგებაში, კაპიტალში, ან მოძრაობს კაპიტალიდან მოგება-ზარალში გაყიდვის და გაუფასურებისას, ან საერთოდ არ აღირიცხება. ერთი შეხედვითაც ჩანს, რომ სტანდარტი სუბიექტურობისადა შეცდომებისთვის ფართო პოლიგონს გვიტოვებს...

დღეის მდგომარეობით საბჭომ გადადგა გარკვეული ნაბიჯები თავის პირობის შესრულებისკენ. ჩვენ ვეცდებით მოკლედ შევაჯამოთ ის ძირითადი სიახლეები, რაც მოცემული მომენტისთვის უკვე ცნობილია.

2009 წლის 12 ნოემბერს საბჭომ ახალი ფასს 9 გამოაქვეყნა. ფასს 9 ჩაანაცვლებს ბასს 39-ის ბევრ მოთხოვნას, კონკრეტულად კი ფინანსური აქტივების კლასიფიკაციასა და შეფასებასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებს. ეს სტანდარტი სავალდებულოა 2013 წლის 1 იანვრით დაწყებული საანგარიშგებო პერიოდებისთვის და მისი უფრო ადრე დანერგვა ნებადართულია.

ფასს 9-ის გამოქვეყნებით საბჭომ დაასრულა ბასს 39- ის სამეტაპობრივი ჩანაცვლების პირველი ეტაპი. ბასს 39-ის დარჩენილი ნაწილის ჩანაცვლება 2010 წლის განმავლობაში იგეგმება.

ქვემოთ მოკლედ შევაჯამებთ ფასს 9-ის ძირითად მოთხოვნებს.

მოქმედების სფერო:

ფასს 9 მოიცავს ყველა იმ აქტივს,რომელიც ბასს 39-ის მოქმედების სფეროში ექცეოდა - ინვესტიციებს სავალო ინსტრუმენტებსა და კაპიტალში, სესხებს, დებიტორულ ანგარიშებს და წარმოებულ ინსტრუმენტებს.

კლასიფიკაცია:

ფასს 9 მიხედვით, ფინანსური აქტივი კლასიფიცირდება შემდეგ სამ კატეგორიად:

კლასიფიკაციის კრიტერიუმი:

ფასს 9-ის თანახმად, ის თუ კლასიფიკაციის რომელ ჯგუფში მოექცევა და შესაბამისად, როგორ შეფასდება ფინანსური აქტივი, დამოკიდებულია ორ კრიტერიუმზე:

თუ ფინანსური აქტივი აკმაყოფილებს ზემოთ ჩამოთვლილ ორ კრიტერიუმს, ის ამორტიზირებული ღირებულებით უნდა აღირიცხოს. აქედან გამომდინარე სესხები, სავაჭრო დებიტორული ანგარიშები და ინვესტიციები სასესხო ინსტრუმენტებში, როგორც წესი, აკმაყოფილებს მოცემულ კრიტერიუმებს და შესაბამისად აღირიცხება ამორტიზირებული ღირებულებით.

ფინანსური აქტივები, რომლებიც არ აკმაყოფილებსმოცემულ კრიტერიუმებს, აღირიცხება რეალური ღირებულებით.

ბიზნესის მოდელის ტესტირება

ბიზნესმოდელის ტესტირება გულისხმობს იმის დადგენას, არის თუ არა ბიზნესის ძირითადი მიზანი ფინანსური აქტივიდან სახელშეკრულებო ფულადი ნაკადების ამოღება, თუ მიზანს საბოლოო ვადამდე აქტივის გაყიდვით მოგების მიღება წარმოადგენს. ამის განსაზღვრა ბიზნეს ქვედანაყოფის და არა კონკრეტული აქტივის ჭრილში ხდება და მაშასადამე, არ ეფუძნება მენეჯმენტის გეგმებს კონკრეტულ აქტივთან მიმართებაში.

ფასს 9 ითვალისწინებს, რომ საწარმოს შესაძლოა ბევრი ბიზნეს ქვედანაყოფი ჰქონდეს და მათი მართვა განსხვავებული იყოს. მაგალითად, ბანკს შესაძლოა ჰქონდეს როგორც საცალო საბანკო მომსახურების ქვედანაყოფი, ისე, საინვესტიციო ბანკის საქმიანობაც. შესაბამისად, საცალო საბანკო ქვედანაყოფის მიზანია ფინანსური აქტივების საბოლოო ვადამდე შენარჩუნება და სახელშეკრულებო დაფარვის გრაფიკით გათვალისწინებული ფულადი ნაკადების ამოღება, ხოლო, საინვესტიციო ბანკი კი მიზნად ისახავს აქტივების რეალიზაციით მიიღოს მოგება; ამიტომ, საცალო საბანკო ქვედანაყოფის ფინანსური აქტივები აღირიცხება ამორტიზირებული ღირებულებით, იმისდა მიუხედავად, რომ შესაძლოა, ანალოგიური აქტივი საინვესტიციო ქვედანაყოფში ექვემდებარება რეალური ღირებულებით აღრიცხვას.

ფულადი ნაკადების მახასიათებლების ტესტირება

ახლახანს საერთაშორისო ბუღალტრული სტანდარტების საბჭომ გამოსცა სტანდარტი მცირე და საშუალო ბიზნესების აღრიცხვის რეგულირებისთვის. ფულადი ნაკადების მახასიათებლების ტესტირებისადმი მიდგომა სწორედ ამ სტანდარტიდან იქნა გადმოღებული. ძირითადი მიდგომა მდგომარეობს იმაში, რომ მხოლოდ ის ინსტრუმენტები, რომლებსაცძირითადი თანხისა და პროცენტის დაფარვის სახელშეკრულებო გრაფიკი აქვს, ექვემდებარება ამორტიზირებულიღირებულებით აღრიცხვას.

აქტივი იმ შემთხვევაში აკმაყოფილებს ფულადი ნაკადების მახასიათებლების კრიტერიუმს, თუ მასთან დაკავშირებული ფულადი ნაკადები ფიქსირებულია (მაგალითად, სესხი ფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთით), როდესაც საპროცენტო განაკვეთი ცვლადია რაიმე მახასიათებლის მიხედვით (მაგალითად, LIBOR), ან როდესაცსაპროცენტო განაკვეთი ფიქსირებულის და ცვლადის ერთობლიობას წარმოადგენს (მაგალითად, LIBOR-ს პლუს ფიქსირებულიგანაკვეთი).

ინვესტიციები კაპიტალში

ფასს 9 მოითხოვს, რომ ყველა ინვესტიცია კაპიტალში აღირიცხოს რეალური ღირებულებით. ეს კი ნიშნავს იმას, რომ ის აქტივები, რომლებიც საჯაროდ არ იყიდება და მათი საბაზრო ფასის პირდაპირ დადგენა შეუძლებელია, არ შეიძლება აღირიცხებოდეს თვითღირებულებით, როგორც ეს ბასს 39-ის მიერ იყო დაშვებული. თუმცა, ფასს 9 მაინც ტოვებს გარკვეულ გამოსავალს და ამბობს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში თვითღირებულება შესაძლოა რეალური ღირებულების საუკეთესო მიახლოებას წარმოადგენდეს. სტანდარტში ასევე წარმოდგენილია იმის ნიმუშები, თუ როდის არ შეიძლება თვითღირებულება რეალური ღირებულების მიახლოებად იქნეს მიჩნეული.

ინვესტიციები კაპიტალში კლასიფიცირდება როგორც რეალური ღირებულებით აღსარიცხი მოგება-ზარალის ანგარიშგების გავლით, გარდა იმ იშვიათი შემთხვევებისა, როდესაც თავდაპირველივე აღიარებისას მოხდება ინვესტიციის კლასიფიკაცია როგორც რეალური ღირებულებით აღსარიცხი კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშგების გავლით. ასეთ შემთხვევაში კლასიფიკაციის შემდგომი ცვლილება დაუშვებელია. თუკი ინსტრუმენტი სავაჭროდ არის განკუთვნილი, მისი რეალური ღირებულების ცვლილების აღრიცხვა კაპიტალის მოძრაობის ანგარიშგებაში დაუშვებელია.

ინვესტიციის კლასიფიკაცია როგორცრეალური ღირებულებით აღსარიცხიკაპიტალისმოძრაობის ანგარიშგების გავლით ბასს 39-სგან განსხვავებულ მიდგომებს ითვალისწინებს. კონკრეტულადკი არ არის საჭირო ასე კლასიფიცირებული ინვესტიციის გაუფასურების შეფასება დაინვესტიციის გაყიდვისას რეალური ღირებულების ცვლილებით გამოწვეული დაგროვილიმოგება- ზარალის რეკლასიფიკაცია მოგება-ზარალის ანგარიშგებაში; რეალური ღირებულებისნებისმიერი ცვლილება სამუდამოდ კაპიტალში რჩება.

რეკლასიფიკაცია

იმ ფინანსური აქტივებისთვის, რომლებიც აკმაყოფილებს ფულადი ნაკადების მახასიათებლების ტესტს, რეკლასიფიკაცია რეალური და ამორტიზირებული ღირებულებით აღრიცხულ კატეგორიებს შორის მოთხოვნილია მაშინ, როდესაც ბიზნეს- მოდელის მიზნობრიობა იცვლება. მაგალითად, ამორტიზირებული ღირებულებით აღსარიცხი ჯგუფიდან აქტივები უნდა რეკლასიფიცირებულ იქნეს რეალური ღირებულებით აღსარიცხ ჯგუფში, როდესაც ბანკი გადაწყვეტს შეწყვიტოს საცალო იპოთეკური დაკრედიტება და დაიწყოს იპოთეკური სესხების პორტფელის რეალიზაცია.

დანერგვის თარიღი

ფასს 9-ის სავალდებულო დანერგვა უნდა მოხდეს 2013 წლის 1 იანვრით დაწყებული საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოს; დაშვებულია უფრო ადრე დანერგვაც.

ფასს 9 მოითხოვს რეტროსპექტიულ დანერგვას, თუმცა, ბიზნეს მოდელის ტესტირება დანერგვის თარიღისთვის მოხდება.

ის საწარმოები, რომლებიც ადრეულ დანერგვას გადაწყვეტენ, გათავისუფლებული

არიან შესადარისი ინფორმაციის წარდგენისგან.

საბჭოს შემდგომი გეგმები

ბასს 39-ის დარჩენილი ნაწილის ჩანაცვლებას საბჭო 2010 წლის მეორე ნახევარში გეგმავს. დაგეგმილია ფასს 9-ში შემდეგი საკითხების შეტანა:

ვიმედოვნებთ, რომ მოცემული მასალა დაგეხმარებათ მომზადებულებიშეხვდეთ ფინანსურიაქტივების აღრიცხვის ახალ მოთხოვნებს! შეგახსენებთ, რომ ამ და სხვა საკითხებთან დაკავშირებული კონსულტაციები შეგიძლიათ უფასოდ მიიღოთ საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის კორპორაციული მართვის პროექტში.

ნინო კარტოზია
საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის სპეციალისტი

დავით ჯალაღონია,
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი

სამეურნეო სუბიექტს თავისი საქმიანობიდან გამომდინარე ხშირ შემთხვევაში სამეურნეო ოპერაციების განხორციელება უცხოურ ვალუტაში უწევს. უცხოური ვალუტით განხორციელებული სამეურნეო ოპერაციების ბუღალტრული აღრიცხვა რეგულირდება ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტი (ბასს-ი) 21-ით „უცხოური ვალუტის კურსის ცვლილებებით გამოწვეული შედეგები“. აღნიშნული სტანდარტის თანახმად,უცხოური ვალუტით წარმოებულ ოპერაცია ისეთი ოპერაციაა, რომელიც სამეურნეო ოპერაციის განხორციელების დღეს ფიქსირდება უცხოურ სავალუტო ერთეულში, ან მოითხოვს ანგარიშსწორებას უცხოური ვალუტით.

ასეთი ტიპის ოპერაციებს ადგილი აქვს, როდესაც საწარმო:

მეწარმე სამეურნეო სუბიექტები, ვალდებულნი არიან უცხოურ ვალუტასთან დაკავშირებული სამეურნეო ოპერაციების ფინანსური ანგარიშგება მხოლოდ საანგარიშგებო, ანუ ეროვნული ვალუტით განახორციელონ. საანგარიშგებო ვალუტად ითვლება ცალკეული ქვეყნის ეროვნული ვალუტა, რომელიც იმავდროულად წარმოადგენს ამა თუ იმ ქვეყნის ფულად ერთეულსაც. საქართველოსთვის ესაა, ლარი. უცხოურია ისეთი ვალუტა, რომელიც წარმოადგენს სხვა ქვეყნის საანგარიშსწორებო ვალუტას და, შესაბამისად, მის ფულად ერთეულს.

უცხოური ვალუტით წარმოებული ოპერაციებით წარმოშობილი მოთხოვნები და/ან ვალდებულებები ფირმის სააღრიცხვო დოკუმენტაციაში პირველადი დოკუმენტების საფუძველზე უნდა დაფიქსირდეს საანგარიშგებო ვალუტით. ასეთი ოპერაციის ღირებულებითი შეფასება ხორციელდება ოპერაციის განხორციელების დღეს საანგარიშგებო ვალუტასა და უცხოურ ვალუტას შორის საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დაფიქსირებული გასაცვლელი კურსით.

აღნიშნული ოპერაციების ასახვა ანგარიშვალდებული პირის საანგარიშგებო პერიოდის ფინანსურ ანგარიშგებაში კი უნდა განხორციელდეს ბალანსის შედგენის თარიღისათვის არსებული გასაცვლელი სავალუტო კურსით. ბუღალტრული აღრიცხვის მიზნებიდან გამომდინარე, უცხოური ვალუტით განხორციელებული სამეურნეო ოპერაციების შეფასებისას აუცილებელია უცხოური ვალუტის კურსის ცვლილებით გამოწვეული შედეგის (მოგების და/ან ზარალის) გათვალისწინება ანგარიშვალდებული პირის ფინანსურ ანგარიშგებაში. ამის აუცილებლობას ბასს-ის მოთხოვნასთან ერთად განაპირობებს საქართველოს საგადასახადო კოდექსის (სსკ) მოთხოვნა. საანგარიშგებო პერიოდის საერთო შემოსავლებისა და ხარჯების გაანგარიშებაში საკურსო სხვაობით მიღებული შემოსავლების და/ან ზარალის გათვალისწინებას გულისხმობს შესახებ. შეფასების სიდიდეზე გავლენას ახდენს საანგარიშსწორებო და უცხოურ ვალუტას შორის არსებული საკურსო სხვაობების სიდიდე. საკურსო სხვაობა უკავშირდება ოპერაციის შესრულების დღეს დაფიქსირებული და უცხოური ვალუტით შეფასებული ნებისმიერი ფულადი საბალანსო მუხლების (საწარმოს განკარგულებაში არსებული ფულადი სახსრები და მისაღები აქტივები, ასევე გასანაღდებელი ვალდებულებები, რომლებიც ასახულია ფიქსირებული ფულადი თანხით) განაღდების თარიღისათვის დაფიქსირებულ გასაცვლელ სავალუტო კურსებს შორის განსხვავებას. რაც მაღალია კურსთა შორის სხვაობის მაჩვენებელი, მით მეტია მისაღები და/ან გასაცემი თანხის მოცულობა და, შესაბამისად, მიღებული შემოსავალი ან გაწეული ხარჯი.

საერთაშორისო სტანდარტებით, საკურსო სხვაობის აღიარება-ასახვისათვის შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ორი მეთოდი: საბაზისო და ალტერნატიული.

საბაზისო მეთოდის მიხედვით საკურსო სხვაობები, რომლებიც წარმოიქმნება ფულადი საბალანსო მუხლების განაღდებისას, ან საწარმოს საანგარიშგებო თარიღისათვის ამ მუხლების საბოლოო სავალუტო კურსით ფინანსურ ანგარიშგებაში ასახვისას, რომელიც სავალუტო კურსის ხშირი ცვლილების გამო, როგორც წესი, განსხვავდება უცხოური ვალუტით შეფასებული ოპერაციის თავდაპირველი ასახვისას გამოყენებული სავალუტო კურსისაგან, ან წინა საანგარიშგებო პერიოდის ფინანსური ანგარიშგების სავალუტო კურსისაგან, აღიარებული უნდა იქნას შემოსავლების ან ხარჯების სახით იმ საანგარიშგებო პერიოდში, როდესაც იგი წარმოიქმნება. გამონაკლისს წარმოადგენს უცხოურ ეკონომიკურ სუბიექტში დაბანდებული წმინდა ინვესტიციების გამოყენებით წარმოქმნილი საკურსო სხვაობები. ინვესტიციების გაყიდვამდე მათი ასახვა უნდა განხორციელდეს საწარმოს საკუთარ კაპიტალში, გაყიდვის შემდეგ კი სხვაობები აღიარებული უნდა იქნას შემოსავლებად და ხარჯებად იმავე საანგარიშგებო პერიოდში, რომელშიც მოხდება უცხოურ ეკონომიკურ სუბიექტში წილის დათმობით მიღებული მოგების ან ზარალის აღიარება- ასახვა. უცხოური ეკონომიკური სუბიექტი ისეთი უცხოური ქვეგანაყოფია, რომლის საქმიანობა არ წარმოადგენს ანგარიშვალდებული საწარმოს განუყოფელ ნაწილს.

ალტერნატიული მეთოდისას საკურსოსხვაობები შეიძლება წარმოიქმნას ვალუტის გაუფასურების ან დევალვაციის შედეგად. მსგავსი შემთხვევებისაგან დაზღვეული პრაქტიკულად არცერთი საწარმო არ არის. ასეთ შემთხვევებში ძალიან ძნელი (ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელი) ხდება საწარმოს წინაშე არსებული ვალდებულების დაფარვის შესაძლებლობა. სწორედ, ამიტომ საკურსო სხვაობები უნდა ჩაითვალოს ვალდებულებების წარმომშობი აქტივის საბალანსო ღირებულებაში, იმ პირობით, რომ აქტივის ახალი, კორექტირებული საბალანსო ღირებულება არ უნდა აღემატებოდეს მსგავსი აქტივის ღირებულებასა და აქტივის გაყიდვიდან ან გამოყენებიდან მისაღები ამონაგების თანხებს შორის უმცირეს თანხას.

კურსთა შორის სხვაობით (სხვაობა, რომელიც წარმოიქმნება ერთი და იმავე რაოდენობის უცხოური სავალუტო ერთეულის საანგარიშგებო ვალუტით ასახვისას განსხვავებული გასაცვლელი სავალუტო კურსების გამოყენებისშედეგად) მიღებული დადებითი ან უარყოფითი შედეგის საბოლოო აღიარება უნდა მოხდეს იმ საანგარიშგებო პერიოდში, რომელშიაც ფაქტიურად მოხდება ანგარიშსწორება. შეფასება კი ანაზღაურების დღისთვის რეალურად არსებული კურსით იწარმოებს.

მაგალითად, საქართველოში მოქმედი მეწარმე სუბიექტის მიერ 2009 წლის 20 დეკემბერს ერთ-ერთ უცხოურ კომპანიაზე მიწოდებული იქნა 50000 ევროს ღირებულების საქონელი. გაფორმებული ხელშეკრულების საფუძველზე თანხის განაღდებამოხდება 2010 წლის 20 იანვარს. ოპერაციის განხორციელების დღეს ევროს გასაცვლელი კურსი ლართან მიმართებაში შეადგენდა: 1 ევრო = 2,30 ლარს.

დარიცხვის მეთოდის საფუძველზე ოპერაციის დღეს არსებული სავალუტო გასაცვლელი კურსით უცხოური ვალუტით წარმოქმნილ და ეროვნული ვალუტით დაფიქსირებულ დებიტორულ დავალიანებაზე შედგება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 1410 „მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან“ 115000 ლარი;

კრედიტი 6110 „შემოსავალი რეალიზაციიდან“ 115000 ლარი.

საერთაშორისო სტანდარტებით გათვალისწინებული და სსკ-ით დადგენილი წესით, ქართული ფირმა 2009 წლის 31 დეკემბერს, ფინანსურ ანგარიშგებაში, წარმოქმნილ მოთხოვნას ასახავს ამ თარიღისათვის საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დაფიქსირებული სავალუტო კურსით. აქედან გამომდინარე, მოთხოვნის კორექტირება სავალუტო კურსთა შორის სხვაობის გათვალისწინებით მოხდება ან მოგების ან ზარალის მხარეს:

ა. 1 ევრო = 2,38 ლარი. მიღებული დადებითი სხვაობის თანხაზე (2,38 X 50000 - 2,30 X 50000 = 4000 ლარი) გვექნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 1410 „მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან“ 4000 ლარი;

კრედიტი 8140 “შემოსავალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 4000 ლარი.

შესაბამისად, მოხდა მოთხოვნის ზრდა 4000 ლარით.

ბ. 1 ევრო = 2,24 ლარი. უარყოფითისხვაობის თანხაზე (2,24 X 50000 - 2,30 X 50000 = 3000 ლარი) გვექნება შემდეგიბუღალტრული გატარება:

დებეტი 8240 - „ზარალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 3000 ლარი;

კრედიტი 1410 - „მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან“ 3000 ლარი.

შესაბამისად, მოხდა მოთხოვნის შემცირება 3000 ლარით.

დებიტორული დავალიანების დაფარვის დღეს 1 ევრო = 2,38 ლარს. მაშასადამე, ეროვნულ ვალუტაში გადაანგარიშებულ თანხის მიღებაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 1210 „ეროვნული ვალუტა რეზიდენტ ბანკში“ 119000 ლარი;

კრედიტი 1410 „მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან“ 119000 ლარი.

მეწარმე სუბიექტს განხორციელებული ოპერაციის შინაარსიდან გამომდინარე (შემდგომი გადახდის პირობით მოწოდებულ აქტივებთან ან გაწეულ მომსახურებასთან დაკავშირებით) ხშირ შემთხვევაში უჩნდება სხვადასხვა სახის ვალდებულებები.

მაგალითი: ქართულმა ფირმამ 2009 წლის 20 სექტემბერს ანაზღაურების განვადების პირობით უცხოური კომპანიისაგან შეიძინა მერსედესის ტიპის ავტობუსი, რომლის ღირებულებაა 67000 ევრო. შეძენის თარიღისათვის ევროს გასაცვლელმა კურსმა ლართან მიმართებაში შეადგინა 1 ევრო = 2,30 ლარი. ხელშეკრულების საფუძველზე თანხის დაფარვა მოხდება ეტაპობრივად. მ.შ. 2009 წლის 20 ნოემბერს ქართული ფირმა გადაიხდის 45000 ევროს, ხოლო 2010 წლის 20 იანვარს დარჩენილ 22000 ევროს.

სამეურნეო ოპერაციის შინაარსიდან გამომდინარე ოპერაციის განხორციელებისდღეს საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დაფიქსირებული სავალუტო კურსით ვალდებულების წარმოშობაზე, აღიარებასა და გადახდაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარებები:

1. 2009 წლის 20 ოქტომბერს ვალდებულების წარმოშობაზე იქნება გატარება:

დებეტი 2180 - ,,სატრანსპორტო საშუალებები“ ლარი; კრედიტი 3110 - ,,მოწ. და მომ. წარმოშობილი ვალდებულებები“ 154100 ლარი.

2. 2009 წლის 20 ნოემბერს ვალდებულების პირველი ნაწილის დაფარვისას (45000 ევრო) სავალუტო კურსთა შორის სხვაობის თანხით საწარმომ შეიძლება მიიღოს მოგება ან ზარალი

ა. ვთქვათ, ამ თარიღისათვის 1 ევრო = 2,24 ლარს.

მიღებული შემოსავლის თანხაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 3110 „მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულებები“ 103500 ლარი; (45000 X 2,30)

კრედიტი 8140 „შემოსავალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 2700 ლარი; კრედიტი 1210 - „ეროვნული ვალუტა რეზიდენტ ბანკში“ 100800 ლარი. (45000 X 2,24)

ბ. ვთქვათ, ამ თარიღისათვის 1 ევრო = 2,34 ლარს, გვექნება:

მიღებული ზარალის თანხაზე იქნებაშემდეგი ბუღალტრულიგატარება:

დებეტი 3110 „მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულებები“ 103500 ლარი; (45000 X 2,30)

დებეტი 8240 „ზარალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 1800 ლარი;

კრედიტი 1210 ,,ეროვნულივალუტა რეზიდენტბანკში“ 105300 ლარი. (45000 X 2,34)

3. ვალდებულების დარჩენილი ნაწილის (22000 ევრო) საწარმოს ფინანსურ ანგარიშგებაში ასახვისას, გვექნება შემდეგი ბუღალტრული გატარებები

ა. ვთქვათ, საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოსათვის (31 დეკემბრის მდგომარეობით) 1 ევრო = 2,38 ლარს, გვექნება (22000 X 2,30 - 22000 X 2,38 = 1760)

საკურსო სხვაობით მიღებული შემოსავლის თანხაზეიქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 3110 - „მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულებები“ 1760 ლარი;

კრედიტი 8140 „შემოსავალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 1760 ლარი.

ბ. ვთქვათ, საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოსათვის (31 დეკემბრის მდგომარეობით) 1 ევრო - 2,24 ლარს, გვექნება (22000 X 2,30 - 22000 X 2,24 = 1320)

საკურსო სხვაობით მიღებული ზარალის თანხაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 8240 „ზარალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 1320 ლარი;

კრედიტი 3110 ,,მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულებები“ 1320 ლარი.

მაშასადამე, ქართული ფირმა ევროს კურსის გაუფასურების შედეგად 2009 წლის საანგარიშგებო პერიოდში შემოსავლებად აღიარებს 4460 ლარს (2700 + 1760), ხოლო ევროს კურსის გამყარების შედეგად ხარჯად აღიარებს 3120 ლარს (1800 + 1320).

ქართული ფირმის მიერ ფინანსურ ანგარიშგებაში დარჩენილი ვალდებულების სახით „ა“ ვარიანტის შემთხვევაში აღიარებული იქნება 52360 ლარი (22000 X 2,38), „ბ“ ვარიანტის შემთხვევაში კი - 49280 ლარი (22000 X 2,24).

4. 2010 წლის 20 იანვარს დარჩენილი ვალის (22000 ევროს) გადახდისას ევროს კურსის გათვალისწინებით, გვექნება:

ა. ვთქვათ 1 ევრო = 2,27 ლარს

მიღებული მოგების თანხაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 3110 ,,მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულება“ 50600 ლარი;

(22000 X 2,30) კრედიტი ,,შემოსავალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 660 ლარი;

კრედიტი 1210 „ეროვნული ვალუტა რეზიდენტ ბანკში“ 49940 ლარი. (22000 X 2,27)

ბ. ვთქვათ, 1 ევრო = 2.34 ლარს

მიღებული ზარალის თანხაზე იქნება შემდეგი ბუღალტრული გატარება:

დებეტი 3110 - „მოწ. და მომს. წარმოშობილი ვალდებულება“ 50600 ლარი; (22000 X 2,30)

დებეტი 8240 - „ზარალი სავალუტო კურსთა შორის სხვაობიდან“ 880 ლარი;

კრედიტი 1210 - „ეროვნული ვალუტა რეზიდენტ ბანკში“ 51480 ლარი.(22000 X 2,34)

მაშასადამე, ქართულ ფირმას 2010 წლის დასაბეგრი მოგების გაანგარიშებისას „ა“ ვარიანტის შემთხვევაში საანგარიშგებო პერიოდის საერთო შემოსავლები გაიზრდება კურსთაშორის მიღებული თანხით, ანუ 660 ლარით, ხოლო ,,ბ“ ვარიანტის ზემთხვევაში, საანგარიშგებო პერიოდის საერთო ხარჯები კურსთაშორის მიღებული ზარალის თანხით, ანუ 240 ლარით.

annotation
Registration operation by foreign currency

David Jalagonia
Professor of Sokhumi State University

In this article has been considered questions which are connecting with accounting operations. Registration such operations has been adjusted international standards of accounting. Registration economic opartions by foreign currency, determination incomes or spend, must be entertained course differences, which is communicated realization of operation and concedlment of request or obligation. Exactly such questions are illuminated in the article.

ნადეჟდა კვატაშიძე,
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასოცირებული პროფესორი

საწარმოები საანგარიშგებო პერიოდის განმავლობაში სააღრიცხვო პოლიტიკას წარმართავენ ფასს-ის მოთხოვნების შესაბამისად. ამავდროულად, რიგ ქვეყნებში არსებული საგადასახადო კანონმდებლობა არ ემთხვევა ფასს-ის მოთხოვნებს. განსხვავება ვლინდება გაანგარიშებული შემოსავლების, ხარჯებისდა მოგების სიდიდეებში. შესაბამისად, განსხვავებულია მოგება და მოგების გადასახადის მოცულობა. ამდენად, განასხვავებენ სააღრიცხვო(საფინანსო) და საგადასახადო მოგებას.

სააღრიცხვო მოგება განისაზღვრება როგორც სხვაობა დარიცხვის და შესაბამისობის პრინციპითაღიარებულ შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის. სააღრიცხვო მოგება არის საანგარიშგებო პერიოდის წმინდა მოგების ან ზარალის თანხა საგადასახადო ხარჯის (მოგების გადასახადის) გამოქვითვამდე.

(დასასრული, დასაწყისი იხ. „ბკ“ თებერვალი-მარტი 2010 წ.)

1. გადავადებული გადასახადების აღრიცხვა

მიმდინარე და გადავადებული გადასახადების აღიარება უნდა მოხდეს შემოსავლის ან ხარჯის სახით და ჩაირთოს საანგარიშგებო პერიოდის წმინდა მოგებისა და ზარალის თანხაში, იმ გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, როდესაც გადასახადი წარმოიშობა:

ა) ისეთი მოვლენის ან სამეურნეო ოპერაციის გამო, რომელიც იმავე, ან სხვა რომელიმე საანგარიშგებო პერიოდში პირდაპირაღიარებულია საკუთარ კაპიტალში; ან

ბ) საწარმოთა გაერთიანების გამო.

გადავადებული საგადასახადო ვალდებულება აისახება ანგარიშზე 4210 - „გადავადებული მოგების გადასახადი“. ამ ანგარიშის კრედიტში აისახება მომავალ საანგარიშგებო პერიოდში გადასახდელი მოგების გადასახადი, დებეტში კი - მომავალ საანგარიშგებო პერიოდში გადასახდელი მოგების გადასახადის უკუგატარება/ გამოყენება. საგადასახადო ხარჯი აისახება ანგარიშზე 9210 - „სააღრიცხვო მოგების გადასახადი“. საგადასახადო ხარჯი არის საანგარიშგებო პერიოდის წმინდა მოგება ან ზარალის განსაზღვრისას გამოყენებული მიმდინარე და გადავადებული გადასახადების მთლიანი თანხა.

გადავადებული საგადასახადო აქტივი აისახება ანგარიშზე 2340 - „გადავადებული საგადასახადო აქტივი“. ამ ანგარიშის დებეტში აისახება წარმოქმნილი აქტივი, ხოლო კრედიტში კი - აქტივის გამოყენება, აღდგენა.

გადავადებული მოგების გადასახადების ტიპიური გატარებები წარმოდგენილია ქვემოთ:

საგადასახადო ხარჯი ტოლია მიმდინარე მოგების გადასახადის ხარჯს მიმატებული გადავადებული საგადასახადო ვალდებულება და გამოკლებული გადავადებული საგადასახადო აქტივის სარგებელი (საგადასახადო შემოსავალი):

საგადასახადო ხარჯი = მიმდინარე მოგების გადასახადის ხარჯი + გადავადებული საგადასახადო ვალდებულების ხარჯი - გადავადებული საგადასახადო აქტივის სარგებელი.

განვიხილოთ მაგალითები აქტივებისა და ვალდებულებების საბალანსო ღირებულებისა და საგადასახადო ბაზას შორის წარმოქმნილ დროებით სხვაობებზე,

გადავადებული საგადასახადო აქტივებისა და ვალდებულებების აღიარებაზე.

მაგალითი 9.

საწარმოსმოგება მოწყობილობის ცვეთის ხარჯის გამოკლებამდე ხუთი წლის განმავლობაში უცვლელია და შეადგენს 135.000 ლარს. მოწყობილობის თვითღირებულებაა 30.000 ლარი, ცვეთა ერიცხება წრფივი მეთოდით სააღრიცხვო მიზნებისათვის 5 წლის განმავლობაში, საგადასახადო მიზნებისათვის 3 წლის განმავლობაში.

განვსაზღვროთ: 1) აქტივის სააღრიცხვო და საგადასახადო ბაზა;

2) საგადასახადო ხარჯი; 3) მოგების გადასახადის დარიცხვა ავსახოთ საჟურნალო გატარებებით.

ცხრილი 7

სხვაობა საბალანს ღირებულებასა და საგადასახადო ბაზას შორის (ლარი)

სხვაობების მიზეზი ცნობილია, ეს არის მოწყობილობაზე განსხვავებული ცვეთის დარიცხვა, დავადგინოთ მოწყობილობის საბალანსო ღირებულებასა და საგადასახადობაზას შორის სხვაობები - მათი არსიდა სიდიდე (იხ. ცხრილი 8).

ცხრილი 8

გადავადებული საგადასახადო ვალდებულების (აქტივის)გაანგარიშება (ლარი)

ცხრილიდან ირკვევა, რომ პირველი წლის ბოლოს მოწყობილობის საგადასახადო ბაზა ნაკლებია საბალანსო ღირებულებაზე 4.000 ლარით (20.000 - 24.000), რომელიც ტოლია იმ სიდიდისა, რითაც საგადასახადო ცვეთის ხარჯი აღემატება სააღრიცხვო ცვეთის ხარჯს (10.000 - 6.000). ამან გამოიწვია დასაბეგრი დროებითი სხვაობა, რომლის გამრავლებით საგადასახადო განაკვეთზე მიიღება მიმდინარე წლის გადავადებული საგადასახადო ვალდებულება. სხვაგვარად, ეს იმას ნიშნავს, რომ პირველი სამი წლის განმავლობაში ყოველწლიურად ბიუჯეტში 600 ლარით ნაკლები გადაიხდება, ვიდრე იქნა გაანგარიშებული ბუღალტრული მონაცემებით. სამი წლის განმავლობაში დაგროვდა 1.800 ლარის (600 * 3) გადავადებული საგადასახადო ვალდებულების თანხა. მეოთხე და მეხუთე წელს სიტუაცია შეიცვალა - მოწყობილობის საგადასახადო ბაზა აღემატება საბალანსო ღირებულებას, რის გამოც ბიუჯეტში მეტია გადასახდელი, ვიდრე ბუღალტრული მონაცემებით. ამ მდგომარეობამ გამოიწვია გადავადებული ვალდებულების გამოყენება, ყოველწლიურად 900 ლარის ოდენობით. ხოლო მეხუთე წლის ბოლოსათვის სრულად იქნა ამოწურული 1.800 ლარის გადავადებული საგადასახადო ვალდებულება.

საჟურნალო გატარებებისათვის მოვამზადოთ ინფორმაცია ბიუჯეტში შესატანი გადასახადის, გადავადებული ვალდებულებისა და სააღრიცხვო ხარჯის

შესახებ (იხ. ცხრილი 9).

ცხრილი 9

მოგებიდან გადასახადები (ლარი)

მიმდინარე და გადავადებული მოგების გადასახადების დარიცხვა აისახება შემდეგი გატარებებით: