ინტერვიუ

საუბარი საქართველოს ევანგელურ ბაპტისტური ეკლესიის მთავარეპისკოპოსთან,
მალხაზ სონღულაშვილთან

1940 წლის 14 ნოემბერს ინგლისის ქალაქი ქოვენტრი თითქმის მთლიანად დაანგრია გერმანულმა საჰაერო თავდასხმამ. დაინგრა ქალაქის ცენტრში მდგარი ტაძარიც. დაბობმვიდან ცოტა ხნის შემდეგ, ეკლესიის მოძღვარმა საკურთხევლის გაშავებულ კედელზე ორი სიტყვა - „უფალო გვაპატიე“ - დააწერა, შემდეგ კედლის საყრდენი დიდ ლურსმნებისგან, რომლებიც იქვე უფუნქცუოდ ეყარა, ჯვარი შეკრა და საკურთხეველზე დაასვენა. მას შემდეგ სამსჭვალის ჯვარი შერიგების, იმედისა და მშვიდობის სიმბოლოდ იქცა. დღეს მსოფლიოში სამსჭვალის ჯვრის 160 ცენტრი არსებობს, მათი მუშაობის მიზანი ადამიანებს შორის მშვიდობის, თანადგომისა და იმედის გაღვივებაა. 27 მაისს, საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტურ ეკლესიას და მის მთავარეპისკოპოს მალხაზ სონღულაშვილს ერთა და რელიგითაშორი მშვიდობის გაღრმავების საქმეში შეტანილი წვლილისთვის სამსჭვალის ჯვარი გადაეცა

ესაუბრა ბექა მინდიაშვილი

მე მგონია, თქვენი შეკითხვიდან ასეთი აზრი გამოსჭვივის: რელიგია დანასავითაა - დანით პურის დაჭრაც შეიძლება და ვინმესთვის ყელის გამოჭრაც. რელიგიების ისტორია გვიჩვენებს, რომ უფრო ხშირად ყელს ვჭრით ერთმანეთს. საუკუნეების განმავლობაში ხდე ბოდა რელიგიებით, რწმენით მანიპულირება. შუა საუკუნეების ისტორია სავსეა ამის მაგალითებით. მაგრამ რელიგიებს დიდი პოტენციაც მოეპოვებათ საიმისოდ, რომ სიკეთე მოუტანონ კაცობრიობას, და ეს პოტენცია სათანადოდ გამოყენებული არ არის. თუ დავაკვირდებით ქრისტიანულსა და იუდო-ქრისტიანულ ტრადიციას, ანდა აბრაამული რელიგიების ტრადიციას, ამ რელიგიებში ღრმად ძევს „ხესედის“ - რთულ ებრაულ ტერმინს ვიხმარ - სიყვარულის, სამართლიანობის იდეა, ასევე შალომის იდეა - სიმრთელის იდეა, რომელიც მოიცავს სოციალურ სიმრთელეს, ფიზიკურ სიმრთელეს, ჰარმონიას. ეს მონოთეისტურ რელიგიებში ძალიან მკაფიოდ ჩანს. პოტენცია, რა თქმა უნდა, არის, მაგრამ გამოუყენებელია. ის, რაც ჩვენს ეპოქაში ხდება, განსაკუთრებით ერაყში ომის დაწყების შემდეგ, რა თქმა უნდა, ძალიან უარყოფით გავლენას ახდენს სხვადასხვა თემებს შორის ურთიერთობაზე, რასაც გრძნობ ადამიანი, როდესაც მეომარ ქვეყნებში მოგზაურობ. ცხადია, ეს დაპირისპირება რელიგიური ნიშნით ხდება და არც შეიძლება ასე არ იყოს. მაგრამ მე ოპტიმისტი ვარ და მწამს, რომ ახლა, როდესაც ეს კატასტროფა მოხდა, ქრისტიანული სახელმწიფოები, ქრისტიანი მოაზროვნეები გამოფხიზლდებიან და იტყვიან: საჭიროა ჩვენ დავიწყოთ დიალოგი. აქამდე დიალოგი ასეთი აქტუალური არ იყო, განსაკუთრებით ისლამთან, რადგან ისლამური ქვეყნები მაინც ჩამორჩენილ ქვეყნებად მოიაზრებოდნენ. იმ დიდმა წარმატებამ, რაც მათ მოიპოვეს ნავთობის აღმოჩენის, ნავთობის მრეწველობის შედეგად, რეალური გახადა მათი ძალა და გავლენა მთელს მსოფლიოში. ახლა ქრისტიანული ქვეყნები, ქრისტიანული თემები, ქრისტიანი თეოლოგები ფიქრობენ იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება დავიწყოთ დიალოგი არა დიალოგისათვის, როგორც აქამდე იყო საუკუნეების განმავლობაში, არამედ რეალური შედეგის მომტანი დიალოგი, იმიტომ, რომ ასე გაგრძელება შეუძლებელია: ყოველდღიურად უამრავი ადამიანი იღუპება ამ ომში. ქრისტიანების რაოდენობა კატასტროფულად კლებულობს ახლო აღმოსავლეთში. ერაყში, ვიდრე ომი დაიწყებოდა, მოსახლეობის თითქმის 10%25 ქრისტიანი იყო, ახლა მხოლოდ რამდენიმე პროცენტიღა არის დარჩენილი და, თუ ასე გაგრძელდა, შეიძლება საერთოდ დაიკარგოს ქრისტიანობა ერაყში. მე მგონია, ახლა მოდის დრო, როდესაც, ერთი მხრივ, მუსლიმი თეოლოგები, მეორე მხრივ, ქრისტიანი თეოლოგები, მოიწადინებენ, რომ დავსხდეთ ერთად და ვიფიქროთ, როგორ შეიძლება ვიცხოვროთ მშვიდობიანად, ომისა და სისხლისღვრის გარეშე. მაგრამ აქ ლაპარაკი არაა რაიმე კომპრომისზე, იმაზე, რომ ან ქრისტიანობამ, ან ისლამმა დათმონ თავიანთი ღირებულებები, დათმონ თავ-თავიანთი მოძღვრება. აქ ლაპარაკია იმაზე, რომ ჩვენ ყველანი ადამიანები ვართ, ჩვენ ყველანი ღმერთის სახედ და ხატად ვართ შექმნილნი და ამას განსაკუთრებით მონოთეისტური რელიგიები ვადასტურებთ: ერთი ღმერთისაგან მოვდივართ და თუკი ჩვენ, ყველანი, ერთი ღმერთის შვილები ვართ, მაშინ ძმები ვყოფილვართ. ჩვენ შეიძლება ერთმანეთის ყველა შეხედულებას არ ვიზიარებდეთ, გარეგნულად არ ვგავდეთ ერთმანეთს, მაგრამ ჩვენს და-ძმობას ის კი არ განსაზღვრავს, მოგვწონს თუ არა ერთიმეორე, არამედ ის, რომ ჩვენ ერთი ღმერთი გვყავს, ერთი სათავე გვაქვს. ამ იდეას, რა თქმა უნდა, შეუძლია გააერთიანოს ბევრი ადამიანი. კიდევ ვიმეორებ - არა კომპრომისების, არამედ მშვიდობიანი თანაარსებობის სურვილის გზით, რათა მშვიდობიანად ვიარსებოთ ერთად, ყველას გვქონდეს ჩვენი რწმენის გამოხატვის, ქადაგების საშუალება, გაუმართლებელი და უღირსი პროზელიტიზმის გარეშე, და შეგვეძლოს, როგორც ადამიანებს, რომლებიც ერთი ღმერთისაგან წარმოვლენილნი და ერთი ღმერთის შვილები არიან, უბრალოდ, მშვიდობიანად ვიცხოვროთ გვერდიგვერდ. ამას ალტერნატივა არ შეიძლება ჰქონდეს. ახლა ლაპარაკია იმის შესახებ, რომ შეიძლება მუსლიმურ სახელმწიფოთა წიაღში გაჩნდეს ქვეყანა, რომელსაც ბირთვული იარაღი ექნება. თუ ასე მოხდა, ეს მთლიანად შეცვლის პოლიტიკურ, რელიგიურ, სოციალურ და ეთნიკურ სურათს ახლო აღმოსავლეთში და გავლენას მოახდენს უკვე მთელი მსოფლიოს ცხოვრებაზე.

მე ვფიქრობ, რომ იმედის წერტილები არსებობს. მაგალითად, ორი წლის წინ ისტამბულში შეიკრიბნენ მუსლიმი და ქრისტიანი სასულიერო მოღვაწენი. წარმოდგენილი იყო თითქმის ყველა ისლამური სახელმწიფო, დიდი სულიერი რელიგიური ლიდერების მეთაურობით, იქ იყვნენ თითქმის ყველა ევროპული ქრისტიანული სახელმწიფოს სასულიერო ლიდერები. ამ ღონისძიებაში მონაწილეობას ღებულობდა საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მეც ვიყავი ამ შეხვედრაზე, იყვნენ ჩვენი მეზობელი სახელმწიფოების წარმომადგენლებიც. ამ კონფერენციაზე ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ის, რაც სესიებს შორის ხდებოდა: ადამიანები ხვდებოდნენ ერთმანეთს და თვალნათლივ ვხედავდით, როგორ იმსხვრეოდა კარიკატურული წარმოდგენები თუ ქრისტიანობაზე, თუ ისლამზე. რაც მეტი იქნება ასეთი შეხვედრები და გულახდილი საუბრები, მით უკეთესი. ეს - ერთი კონკრეტული მაგალითი, რომელსაც ისტამბულში ჰქონდა ადგილი. გარდა ამისა, არსებობს მრავალი ქრისტიანული თემი, რომელსაც მიზნად აქვს დასახული თავისი საქმიანობის ძირითად მიმართულებად აქციოს ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის მშვიდობისა და შერიგების აღდგენა. საინტერესოა, რომ წმინდა ფრანცისკო ასიზელი აღიარებულია ახლა ქრისტიანულ-ისლამური დიალოგის მფარველ წმინდანად, რადგან იგი ერთ-ერთი პირველი დასავლელი ქრისტიანი იყო, რომელიც სულთანს შეხვდა, გულახდილად ელაპარაკა თავის სარწმუნოებაზე და - ცნობილია ეს ამბავი - როდესაც დასრულებულა საუბარი, სულთანს უთქვამს, ყველა ქრისტიანი თუ ასეთია, როგორიც ფრანცისკო ასიზელი, სიამოვნებით მივიღებდი ქრისტიანობასო. თუმცა ფრანცისკო ასიზელის მიზანი ის არ უნდა ყოფილიყო, რომ ვინმე გადაებირებინა: აქ ლაპარაკია ღმერთის სიყვარულის გაზიარებაზე და ჰარმონიულ თანაარსებობაზე, რომელიც ადამიანებს შორის უნდა არსებობდეს და არამარტო ადამიანებს შორის - მთელ პლანეტასთან ურთიერთობაში, ცხოველთა სამყაროსთან, ბუნებასთან... არის რამდენიმე თემი, რომელიც ამაზე მუშაობს. ფრანცისკანელები ამ შერიგების საქმეში ძალიან დაწინაურებულნი არიან, რეგულარულად აწყობენ შეხვედრებს, განსაკუთრებით ამ ბოლო წლებში, ხელს უწყობენ იმას, რომ ის ხალხი, ვინც პოლიტიკურ თუ რელიგიურ გადაწყვეტილებებს იღებს ქრისტიანობისა თუ ისლამის წიაღში, შეხვდნენ ერთმანეთს, იქონიონ ურთიერთობა ერთმანეთთან. არსებობს ასევე წმინდა ეგიდიოს თემი რომში, რომელიც მთელ მსოფლიოში ხელს უწყობს ქრისტიანებისა და მუსლიმების დამეგობრებასა და დაამხანაგებას. თემი, რომელიც ახლა ჩვენ ვახსენეთ, სამსჭვალთა ჯვრის თემი, თუკი აქამდე ევროპის კონტინენტზე სხვადასხვა სახელმწიფოთა შერიგებისა და მათ შორის მშვიდობიანი ურთიერთობების განმტკიცებით იყო დაინტერესებული, განსაკუთრებით მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ახლა მისი ინტერესების არეალი უფრო გაიზარდა: ამ თემის წევრები ფიქრობენ, რომ შეუძლიათ თავიანთი წვლილი შეიტანონ ქრისტიანობისა და ისლამის შერიგების საქმეში და ზრუნავენ კიდეც ამისათვის. ალბათ დადგება დრო, როდესაც ქრისტიანებმა ბოდიში უნდა მოიხადონ იმის გამო, რაც ქრისტეს სახელით ჩაუდენიათ ისლამის წინააღმდეგ და დარწმუნებული ვარ ისლამური სამყაროც ამასვე მოიმოქმედებს. თუმცა ჯერჯერობით ამ სფეროში წინსვლას ხელს უშლის ის, რომ დასავლური და აღმოსავლური ქვეყნები განვითარების სხვადასხვა დონეზე იმყოფებიან, რის გამოც ბევრ მოვლენაზე განსხვავებული შეხედულებები აქვთ. დიალოგი ქრისტიანობისა და ისლამის წარმომადგენლებს შორის ჭირს იმის გამო, რომ საერთო ენა ვერ გვიპოვია.

რა თქმა უნდა, ღირებულებები განსხვავებულია, მაგრამ არც ისე, რომ მათი ჰარმონიზება შეუძლებელი იყოს, მით უმეტეს, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ყველანი იმ პოლიტიკურ სივრცეში ვცხოვრობთ, სადაც აღიარებულია ადამიანის უფლებები. ეს ქვეყნები გაეროსა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების წევრები არიან, რაც მათ ავალდებულებს დაიცვან ადამიანის უფლებები. თქვენ ალბათ იკითხავთ: „რა კეთდება საამისოდ?“ ბევრი რამ ჯერ კიდევ გასაკეთებელია, მაგრამ პირველი ნაბიჯები გადადგმულია და შესაძლებელია ამაზე დაშენდეს ის პასუხისმგებლობა, რომელიც ნაკისრი აქვთ ამ ისლამურ სახელმწიფოებს.

არა, რა თქმა უნდა. ბუნებრივია, ძალიან ბევრი რამ არის, რაც კულტურულად განგვასხვავებს ერთმანეთისაგან, მაგრამ ხომ შეიძლება ერთიმეორის ღირებულებების, ფასეულობებისა და რწმენის პატივისცემა და მშვიდობიანი თანაარსებობა! ამის მაგალითი უამრავია, სხვადასხვა კულტურის მატარებელი პარტნიორები ერთად ცხოვრობენ და გამოსდით ურთიერთობა. ზოგჯერ კონფლიქტის მიზეზი არის არა რელიგია, არამედ კულტურისმიერი განწყობა. ემიგრირებული მოსახლეობის რაოდენობა იზრდება ევროპის ქვეყნებში. ისინი ეზიარებიან დასავლურ ცივილიზაციას, მაგრამ სურთ თავიანთი კულტურაც შეინარჩუნონ, უერთგულონ თავიანთ რწმენას. ამ ხალხთან მუდმივი დიალოგია საჭირო. თეოლოგებს შეუძლიათ ამ საქმეში თავიანთი წვლილი შეიტანონ. მრავალი მუსლიმი ცხოვრობს და მუშაობს ინგლისში, ნორვეგიაში, სკანდინავიის ქვეყნებში, მეორე-მესამე თაობის ემიგრანტები არიან, კომფორტულად გრძნობენ თავს ევროპულ სივრცეში, არ აღიზიანებთ ევროპული გარემო და ამავდროულად ერთგულები არიან თავიანთი აღმსარებლობისა.

მიუხედავად იმისა, რომ სიონიზმი რელიგიური კი არა, პოლიტიკური მოძრაობაა, მან, თავისთავად ცხადია, დიდი გავლენა მოახდინა სწორედ რელიგიურობაზე. საინტერესო ის არის, რომ ეს კონფლიქტი ალბათ უკვე მოგვარებული იქნებოდა, ანდა ასე არ გამწვავდებოდა, რომ არა ქრისტიანული ქვეყნების მხრივ ამ კონფლიქტის არ სის შეუცნობლობა. უცნაურია, მაგრამ ზოგჯერ ქრისტიანული სახელმწიფოები უარყოფით როლს თამაშობენ ამ კონფლიქტის მოგვარების საქმეში. პარადოქსულია, რომ ისრაელს როგორც სახელმწიფოს, მხარს უჭერენ ისეთი ქრისტიანული ქვეყნები, ქრისტიანული თემები, ქრისტიანული ორგანიზაციები, რომლებიც შინაგანად ანტისემიტურად არიან განწყობილნი. მათ ებრაელი ხალხი კი არ მოსწონთ, მარტივად რომ ვთქვათ, მათ მოსწონთ ის იდეა, რომ ისრაელი არის ესქატოლოგიური მოვლენა და მისი შენარჩუნებაა საჭირო. მაგრამ იქ არის ხალხი, ერთი მხრივ, ებრაელი, მეორე მხრივ, არაბი ხალხი, რომელიც იტანჯება. ეს ყურადღების მიღმა რჩება.

ძირითადად ძლიერი ევანგელისტური ეკლესიები მყავს მხედველობაში, რომელთათვისაც ისრაელი, როგორც ფენომენი, არის გარანტია იესო ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და, შესაბამისად, ისრაელის სახელმწიფოს სიმტკიცე, მისი წინსვლა ხელს უწყობს ამ რწმენის განმტკიცებას. ამიტომ ისინი მხარს უჭერენ ისრაელის სახელმწიფოს, ხშირ შემთხვევაში - უპირობოდ. რაც არ უნდა გააკეთოს ისრაელის სახელმწიფომ, ყველაფერი მისაღებია მათთვის. დავუშვათ, გადაუარა ლიბანს, ესეც მოსაწონია! მთავარია მათი ერთგულება ისრაელის სახელმწიფოსადმი, არა ადამიანთა, მათ შორის ებრაელთა, უფლებების დაცვაზე ზრუნვა, არამედ ისრაელზე, როგორც სახელმწიფოზე, როგორც ესქატოლოგიურ მოვლენაზე ზრუნვა. მე ვფიქრობ ეს არის ევნაგელური თეოლოგიის ძალიან სერიოზული ნაკლი. ასე რომ, იუდაიზმისა და ისლამის კონფლიქტში ქრისტიანობა, ჩემი აზრით, ამ ეტაპზე უარყოფით როლს თამაშობს: იმის მაგივრად, რომ შემრიგებლური მისია იკისროს, ცალსახად უჭერს მხარს ან ერთ, ან მეორე მხარეს. მე მგონია, რომ ამ შემთხვევაში ქრისტიანობას ნამდვილად შეეძლო მომრიგებლის როლი შეესრულებინა. ამ საკითხთან დაკავშირებით საინტერესოა, რომ ევროპაში ძლიერდება იმ მეცნიერთა ხმა, რომლებიც ფიქრობენ, რომ პალესტინის მოსახლეობა, სინამდვილეში, ებრაული მოსახლეობაა, რომელმაც თავიდანვე მიიღო ქრისტიანობა და მოგვიანებით, ისლამის შემოსვლის შემდეგ - ისლამი. თუ კვლევა ამ მიმართულებით გაგრძელდა, ალბათ სხვა განზომილებებიც გამოჩნდება ამ კონფლიქტში.

ასეთი რამ რომ შესაძლებელია (ქრისტიანი და მუსლიმი სასულიერო ლიდერების ერთობლივ მოგზაურობას ვგულისხმობ), ეს ქრისტიანთა და მუსლიმთა ურთიერთობის ძალიან მნიშვნელოვანი სიმბოლო და სასიკეთო ნიშანი არის აღმოსავლეთში ბევრი ქრისტიანისათვის. რაც შეეხება ჩვენს ქვეყანას, აქაც, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, ყველა რესურსი გამოყენებული არ არის. რა თქმა უნდა, იუდაიზმის ხმა ჩვენში შედარებით სუსტია, ჯერ ერთი, იმის გამო, რომ ეს არის თემი, რომელიც ემიგრაციის გზაზეა დამდგარი - დიდი ნაწილი უკვე წასულია, მეორე მხრივ - იუდეური თემი საქართველოს რელიგიურ ცხოვრებაში აქტიურ მონაწილეობას არ იღებს: იგი სჯერდება იმას, რომ მას მიჩენილი აქვს თავისი ნიშა. ჩემი აზრით, ეს ნიშა მითოლოგიზებულია, თითქოს ეს არის ერთადერთი, განუმეორებელი ქვეყანა, რაც საეჭვოა, თუ ამას ისტორიის პერსპექტივიდან შევხედავთ. მაგრამ ეს ხალხი, ეს თემი - იუდაიზმი საქართველოში, შეეგუა ამ ნიშას, მყუდროდ გრძნობს თავს ამ ნიშაში და იქიდან გამოსვლის არანაირ სურვილს არ ამჟღავნებს. ალბათ ვერც გაამტყუნებ, იმიტომ, რომ ასე უფრო დაცულად გრძნობენ თავს. სხვა ქვეყნებში, სადაც მათ ეს ნიშა არა აქვთ, იუდაიზმი ბევრად უფრო აქტიურ როლს თამაშობს როგორც საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ, ისე კულტურულ ცხოვრებაში, რუსეთის ცხოვრებაში, პოლონეთის ცხოვრებაში, გერმანიის ცხოვრებაში, ყველგან, სადაც მათ ასეთი ნიშა არასდროს ჰქონიათ. ისლამს რაც შეეხება, აქ ჩვენ არ გვყავს მონოგენური ისლამური თემი, ის ძალიან ჭრელია. ჯერ ცალკე აღებული ისლამი თვითონ არის ჭრელი და ამ სიჭრელეს ემატება ეთნიკური სიჭრელეც, ჩვენ გვყავს ქართველი, აზერბაიჯანელი მუსლიმები, თვითონ აზერბაიჯანელებში სხვადასხვა ტომის მუსლიმები არიან, ქისტები გვყავს, ლეკები გვყავს, მოკლედ, ძალიან დიდი სიჭრელეა. ალბათ შეუძლებელი იქნება ერთ რომელიმე ჯგუფთან ურთიერთობა ისლამთან ურთიერთობად ჩავთვალოთ; ყველასთან ცალ-ცალკე უნდა გააბა კავშირი. ჩვენ, მაგალითად, ადრეც გვქონდა საუბარი ჩეჩნებთან ურთიერთობაზე. ეს იყო ისლამის ერთ სეგმენტთან ურთიერთობა და მე მაშინაც გულწრფელად ვამბობდი და ახლაც გავიმეორებ, რომ ბევრი რამ მომცა, უფრო მეტად ქრისტიანი გამხადა ამ ხალხთან ურთიერთობამ. ზოგჯერ იმასაც ვამბობ, რომ მუსლიმმა იმამებმა მომაქციეს ქრისტიანობისკენ-მეთქი. ეს ურთიერთობა იყო ძალიან ღრმა, ინტიმური, ძალიან ბევრის მომცემი კულტურულად, რელიგიურად, სოციალურად. მე ვფიქრობ, რომ ასეთ დროს ორივე მხარე მოგებული რჩება, და თუ ჩვენ შევძელით ისლამის სხვადასხვა წარმომადგენლებთან ურთიერთობის შიშის დაძლევა, მოიგებს არამარტო საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც ამ პროცესში იქნება ჩართული, არამედ მთელი ქვეყანა, მთელი ჩვენი სახელმწიფო. ამგვარ ურთიერთობას ძალიან ბევრი რამის მოცემა შეუძლია.

დავიწყოთ იმით, რომ ჩემი ოჯახი ალბათ ყველაზე ძველი პროტესტანტული ქართული ოჯახია საქართველოში: მეოთხე თაობაა, რაც ჩვენ პროტესტანტული ეკლესიის წევრები ვართ. ბუნებრივია, ქრისტიანულ ოჯახში გავიზარდე, თავს ქრისტიანად ვთვლიდი. ამასთან ერთად, ბებიაჩემი, ქრისტიანი, მახარობელი, ბიბლიით მზრდიდა და მოხდა ისე, რომ ბებიაჩემი მასწავლიდა ბიბლიას და ბიბლიის ამბებს მიყვებოდა, როგორც არაკებს, ხოლო დედაჩემი, რომელიც უკვე სეკულარულ ტალღაზე იყო გაზრდილი, მსოფლიოს ხალხთა ზღაპრებს მიამბობდა. სხვაობას ვერ ვხედავდი: ვფიქრობდი, რომ წითელქუდა და იოსების ამბები რაღაცნაირად დაკავშირებული იყო ერთმანეთთან. დრო დამჭირდა, სანამ მივხვდებოდი, რომ ეს სხვადასხვა რამ არის (იცინის). ქრისტიანიც შეგნებულად გავხდი, 17 წლისა ვიყავი, როდესაც ამ გზას დავადექი. ჩვენთან ნათლობა რწმენის საფუძველზე ხდება და გადავწყვიტე, რომ ქრისტიანული ეკლესიის წევრი გავმხდარიყავი და იმ თემში მემსახურა, რომელშიც დავიბადე. თუმცაღა ჩემთვის ქრისტიანობა გაცილებით მეტია, ვიდრე ის, რასაც მე ვეკუთვნი. როდესაც ვამბობ ჩემი მოქცევა მუსლიმი იმამების დახმარებით მოხდა-მეთქი, აქ ვგულისხმობ ჩემს პერსონალურ გამოწვევას, რომ დამენახა რა არის ქრისტიანობაში ყველაზე მნიშვნელოვანი და მთავარი. ის, რაც მე აღმოვაჩინე, არის იმ კომფორტის ზონის დათმობა, იმ კომფორტის ზონის მიღმა გასვლა, რომელშიც იმყოფები. ეს ჩემს ცხოვრებაში მაშინ მოხდა, როცა უკვე ეპისკოპოსი ვიყავი. 1999 წელი იდგა, შობის წინა დღეები იყო. ეკლესია ემზადებოდა შობის დღესასწაულის შესაგებებლად და მოვიდა ამბავი იმის შესახებ, თუ რა ხდებოდა საქართველო-ჩეჩნეთის საზღვარზე: შატილში გადმოდიან ჩეჩნები, ქალები, ბავშვები... საჭმელი არა აქვთ, ჩასაცმელი არა აქვთ, დასახური არა აქვთ, წამალი არა აქვთ და დამხმარე არავინ არის. იმ დროისათვის, 1999 წელს, ძალიან ცოცხალი იყო მოგონებები აფხაზეთის ომზე და იმ ამბებზე, რაც ჩეჩენმა ბოევიკებმა დაგვაწიეს იქ. არ ვიცი, მართლა ასე იყო თუ არა, მაგრამ რასაც ჰყვებოდნენ, ენით აღუწერელი სისასტიკე იყო: გაგრის რაიონში, თავის მოკვეთა და...

აბსოლუტურად, ცალსახად! ჩეჩნობა - ერთი მხრივ, ეს იყო კონფესიური მტერი, მეორე მხრივ, იყო ვიწრო დენომინაციური მტერი, იმიტომ, რომ მანამდე ჩვენთან მოვიდა ამბავი, რომ რომის ეკლესიიდან, რომელთანაც უახლოესი ურთიერთობა გვაქვს, ორი გოგონა გაიტაცეს. მერე კიდევ ბაპტისტური ეკლესია დაანგრიეს. რამდენიმე დღის შემდეგ, როდესაც ეკლესიის წევრები ბაზარში იყვნენ გასულები, იქ ნახეს თავიანთი უხუცესის, პასტორის თავი გამოკიდებული. ყველამ იცოდა ამის შესახებ. ეს ყველაფერი ძალიან ცოცხალი იყო, როდესაც შატილში ჩეჩენი ლტოლვილები გადმოვიდნენ. დავამთავრე საუბარი ეკლესიაში და ბოლოს ამაზეც ჩამოვაგდე სიტყვა. ვბჭობდით, რა გვექნა. ერთი მოხუცი ქალი ადგა და თქვა: „ძმა მალხაზ, მოდი, რაც შობისათვის გვაქვს მომზადებული, ჩეჩენ ლტოლვილებს მივცეთ“. თუ მტრები გადმოდიან ჩვენს საზღვარზე გაუბედურებულები და იხოცებიან, წესით უნდა გაგვიხარდეს, მაგრამ რადგან ქრისტიანები ვართ და რაკი ეკლესიის მხრივ თანადგომის ასეთი სურვილი გამოითქვა, ავედით ბანაკში, სადაც ლტოლვილები იყვნენ დაბინავებულნი. რასაც ისინი ჰყვებოდნენ, ნახევარიც რომ ყოფილიყო მართალი, ეს იქნებოდა დიდი დანაშაული კაცობრიობის წინაშე. მალე მივხვდით, რომ გაცილებით მეტი იყო გასაკეთებელი, ვიდრე თავიდან გვეგონა: ზოგი ბავშვი თბილისში შეიქნა წასაყვანი სამკურნალოდ, საოპერაციოდ, ზოგს სხეულში პირველი ომიდან ჩარჩენილი ტყვიები ამოვუღეთ. მერე დაიწყო ძალიან მჭიდრო ურთიერთობა მათთან. გენერალი, რომელიც ბანაკში იყო მაშინ, გვეუბნებოდა, ჩეჩნეთი რომ თავისუფალი იქნება, 25 პროტესტანტულ ეკლესიას ავაშენებთო. დღესაც არ ვიცი, რატომ მაინცდამაინც 25-ს (იცინის), ჯერ ერთიც არ აშენებულა და, საერთოდ, ვინ იცის, როდის გათავისუფლდება ჩეჩნეთი! მაგრამ ამასობაში ჩემი სახლი, სადაც მე ვცხოვრობდი, იქცა მეჩეთად: ყოველდღე მოდიოდნენ ჩეჩნები, ჩემთან ცხოვრობდნენ. გამოვუყავით სალოცავი ოთახი, ჩვენ ცალკე ვლოცულობდით, ისინი - ცალკე. ეს ძალიან საინტერესო იყო: ერთ სახლში ვცხოვრობდით, მე ერთ ოთახში მივდიოდი სალოცავად, ისინი - მეორეში. შუაში იყო სასადილო, სადაც ლოცვის შემდეგ ვიკრიბებოდით, ვსადილობდით, ვსაუბრობდით და ბევრ რამეს ვსწავლობდით ერთმანეთისგან. ახლა მოგახსენებთ, რატომ ვფიქრობ, რომ მაშინ ვიქეცი ნამდვილ ქრისტიანად. იმ დღეებში მე მივიღე ჩემს ცხოვრებაში ყველაზე ძვირფასი გაკვეთილი: კომფორტის ზონიდან გასვლა არის ძალიან მნიშვნელოვანი, საჭიროა იმ გარემოში შესვლა, რომელსაც არ იცნობ, სადაც გაგიჭირდება, სადაც იმან უნდა გაგაძლებინოს, რომ შეგიძლია უბედურ ხალხს ყოფა შეუმსუბუქო. თავიდან, როცა გზას დავადექით, ვფიქრობდი: რა უნდა ვუთხრა, როგორ უნდა მოვექცე ამ ადამიანებს? როდესაც თავდაპირველი უხერხულება დავძლიე, ურთიერთობა გაადვილდა. შევამჩნიე, რომ ჩეჩენი ბავშვები ქრისტიან მოლას მეძახდნენ. სკოლა მოვუწყვეთ და ახალი წელი რომ ახლოვდებოდა, პატარებს ვთხოვეთ, ვისაც ხატვა შეგიძლიათ, რამე დახატეთ, ხოლო ვისაც დაწერა გეხერხებათ, რამე დაწერეთ-თქო. ეს ნახატები და ნაწერები დღემდე შენახული გვაქვს. ერთი ბავშვი, 12 წლის მუჰამედი, წერს, რომ მისი საახალწლო სურვილია ქრისტიანების წინააღმდეგ ბრძოლაში გამარჯვება. მაგრამ მერე, ეტყობა, იფიქრა, რომ ისინიც, ვინც სკოლა გაუხსნათ, ქრისტიანები იყვნენ, ამიტომ „ქრისტიანები“ წაშალა და მის ნაცვლად „რუსეთი“ დაწერა.

ჩვენ აღმოვაჩინეთ რა მნიშვნელობა ჰქონია ხელოვნებას ფსიქოლოგიური თერაპიისათვის: ამ ხატვამ, ექსკურსიებზე სიარულმა, ხელოვნების გალერეათა მონახულებამ, მუსიკის მოსმენამ კეთილისმყოფელი ზეგავლენა მოახდინა ბავშვებზე. ჩვენ თვალწინ გარდაისახნენ. პირველად რომ ვახატვინეთ, ყველამ ომი, სისხლი, უბედურება დახატა, მეორედ კი ნახატებზე უკვე ფრინველები, მზე, ყვავილები გამოჩნდა. ხელოვნებას შეუძლია ადამიანს შეუმსუბუქოს დიდი ტკივილი. ბავშვობაში ძალიან ვმორცხვობდი, ბუნებით ძალიან მორცხვი ვარ. როცა ვინმე გვესტუმრებოდა, ვიმალებოდი, ლაპარაკი სულ არ შემეძლო. ეს პირველი „გასვლა“, პირველი გარღვევა დამეხმარა დამეძლია გულჩათხრობილობა, გამეგო რაოდენ მნიშვნელოვანია იმ ხალხთან ურთიერთობა, რომელიც მტრად მიგაჩნდა, სიძულვილის ღირსად მიგაჩნდა. ეს ძალიან კარგი მოსამზადებელი პერიოდი იყო ჩემთვის, რათა მოგვიანებით შემძლებოდა მშვიდობისა და შერიგებისთვის განმეწყო ის ხალხი, რომელიც არამარტო ქვეყნის თუ რეგიონის მტერია, არამედ პირადად ჩემი მტერიცაა.

რთულია, მაგრამ ეს არის ერთადერთი, უალტერნატივო გამოსავალი. ყველა რელიგიისთვის ადამიანი არის ყველაზე მნიშვნელო ვანი ფასეულობა. რასაც მე ველი ყველა სახელმწიფოს ხელისუფალთაგან, არის ის, რომ ადამიანი მათთვისაც იყოს პრიორიტეტი, ადამიანის ბედი და მისი სიცოცხლე იყოს პრიორიტეტი. რელიგიამ ხმამაღლა უნდა განაცხადოს, რომ ადამიანი არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფასეულობა. ცნობილი კათოლიკე თეოლოგი, რომელიც ახლა გერმანიაშია, წერს: ჩვენ არ უნდა ველოდოთ პოლიტიკოსებისგან, რომ მათ გვიქადაგონ ზნეობრივი კოდექსის დებულებები, ეს რელიგიის, ეკლესიის საქმეაო. ამ საქმისთვის, მე მგონი, უნდა შევძლოთ ერთობლივად გავისარჯოთ სხვადასხვა სარწმუნოების ადამიანები. ყველაფერი უნდა ვიღონოთ, რომ ამ მიზნისათვის ვითანამშრომლოთ. საზოგადოება, მთელი მსოფლიო უნდა მომწიფდეს საიმისოდ, რომ შეძლოს არა სიძულვილის გამო გაერთიანება, როგორც, სამწუხაროდ, ხშირად ხდება ხოლმე, არამედ სიყვარულის გამო გაერთიანება: ჩვენ გვიყვარს ადამიანი, გვიყვარს სიცოცხლე და ამან უნდა შეგვაძლებინოს თანამშრომლობა. ჩეჩნებთან ურთიერთობამ დამარწმუნა, რომ ეს რეალურად არის შესაძლებელი. თუ ადამიანის ბედი და სიცოცხლე იქნება მთავარი, ყველაფერი კეთილად მოგვარდება.

ჩვენი წრე

თამარ დვალი

სტიქიური მოვლენების გამო, 90-იანი წლებიდან დღემდე, საქართველოში უამრავი ადამიანი დარჩა უსახლკაროდ. როგორც ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროში განმარტავენ, აქამდე არ იყო ცნობილი რამდენი ეკომიგრანტი გვყავდა ქვეყნის მასშტაბით ან რამდენი ადამიანი საჭიროებდა დახმარებას. შარშან ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტრომ საამისო ინფორმაციის შეგროვება დაიწყო. შეიქმნა საინფორმაციო ბანკი, სადაც მოპოვებული ცნობები იქნა თავმოყრილი. სტიქიით დაზარალებულთა საერთო რაოდენობამ 31 ათას 341 ოჯახი შეადგინა. ისინი ოთხ კატეგორიად დაიყო:

1. სახლი ან მისი ნაწილი დანგრეულია სტიქიური მოვლენების შედეგად და მასში ხოვრება შეუძლებელია;

2. სახლი არ არის დანგრეული, მაგრამ დაზიანებულია სტიქიური მოვლენის შედეგად და საცხოვრებლად გამოუსადეგარია, აღდგენას არ ექვემდებარება;

3. სახლი დაზიანებულია სტიქიური მოვლენის შედეგად, მაგრამ საცხოვრებლად ვარგისია და აღდგენას ექვემდებარება;

4. სახლი საცხოვრებლად ვარგისია, მაგრამ მიმდებარე ტერიტორია დაზიანებულია სტიქიური მოვლენების შედეგად.

არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც სახლი დაზიანებული არ არის, მაგრამ, გეოლოგების დასკვნით, ტერიტორია საცხოვრებლად საშიშ ზონას წარმოადგენს. სამინისტროსთან არსებული მიგრაციის, რეპატრიაციისა და ლტოლვილთა საკითხების დეპარტამენტის უფროსის ზაზა იმედაშვილის განმარტებით, ამ პრინციპით თუ ვიხელმძღვანელებთ, შესაძლოა ამ კატეგორიაში საქართველოს მთელი ტერიტორიის 60-70 პროცენტი მოექცეს.

„ჩვენ ვარჩიეთ კარგად შეგვესწავლა დღეს არსებული მდგომარეობა, ანუ აღგვეწერა უკვე დაზიანებული სახლები, - ამბობს ზაზა იმედაშვილი, - ინფორმაციის შეგროვება ვთხოვეთ ადგილობრივ ხელისუფლებას და ეს ინფორმაცია ყველა აიონის საკრებულომ ბეჭდით დამოწ მებული გადმოგვიგზავნა. სტიქიით დაზარალებული ყველაზე მეტი ოჯახი იმერეთშია აღრიცხული. ვცდილობთ ჯერ პირველ და მეორე კატეგორიაში მოხვედრილი ოჯახები დავაკმაყოფილოთ, რომლებიც ფაქტობრივად უსახლკაროდ არიან დარჩენილები. სამწუხაროდ, დაფინანსება მწირია. წლევანდელი ბიუჯეტის შედგენისას მონაცემთა ბაზა მზად არ გვქონდა, რის გამოც ამ საქმისთვის მხოლოდ 1 მილიონი ლარი გამოიყო.“

ეკომიგრანტებისთვის 2006 წელს ბიუჯეტში 1 მილიონ 77 ათასი ლარი იყო გათვალისწინებული. ამ თანხით ხელისუფლებამ 216 სახლის ყიდვა მოახერხა. აქედან 153 წალკაში, 36 თეთრწყაროში, 6 გორის რაიონში, 17 ახმეტაში და ერთიც გარდაბანში შეიძინა. წლევანდელი თანხით შესყიდვების პროცესი არ დაწყებულა, დეპარტამენტის ხელმძღვანელის სიტყვით, ჯერ სათანადო პროცედურებია ჩასატარებელი.

რაკი მონაცემთა ბაზა მზად არის, ახლა, წესით, სახელმწიფომ პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიაზე მუშაობა უნდა დაიწყოს.

„კონკრეტული ღონისძიება რომ დაისახება, იმედია, თანხაც გაიზრდება. იმის ილუზია არ გვაქვს, რომ მომავალ წელს საამისოდ 30 მილიონი ლარი იქნება გამოყოფილი, მაგრამ თანხა რომ გაიზრდება, ამაში დარწმუნებული ვარ,“ - აცხადებს ზაზა იმედაშვილი. მისივე განმარტებით, სამინისტრო ეკომიგრანტების პრობლემის მოსაგვარებლად სხვადასხვა მიმართულებით მუშაობს:

„აქ მარტო ფინანსების პრობლემა კი არ არის, პრობლემისადმი კომპლექსური მიდგომაა საჭირო. ჩვენმა სამინისტრომ მოთხოვნილი დახმარების სახეობებიც გამოიკითხა. არის ოჯახები, რომლებსაც სულაც არ უნდათ გადასახლება. 31 ათასი ოჯახიდან 28 ათასი მატერიალურ დახმარებას ითხოვს. ეს ცოტა რთულად საკვლევი თემაა. ზოგს იმიტომ არ სურს გადასახლება, რომ ამ ღონისძიებას ეჭვის თვალით უყურებს. კონკრეტულ ადგილს და სახლს თუ შესთავაზებენ, შეიძლება წავიდეს კიდეც. 3 133 ოჯახი დაბეჯითებით მოითხოვს გადასახლებას. ეს საკმაოდ დიდი რაოდენობაა და ამდენი სახლის შესასყიდად თანხა არ არსებობს. მილიონი ლარით ამდენი ხალხის დაკმაყოფილება ვერ მოხერხდება“.

მაგრამ ერთია, როდესაც სახელმწიფოს არ აქვს დაზარალებულთა სახლების შესაძენი თანხა, და მეორეა, როდესაც იგი ვალდებულებას იღებს ეკომიგრანტების წინაშე. დღეს არანაკლებ პრობლემურია იმ ხალხის მდგომარეობა, ვისაც სახელმწიფომ ბინები უკვე შეუსყიდა.

სახელმწიფოს მიერ შესყიდული სახლების ყველაზე დიდი ოდენობა წალკის რაიონზე მოდის. ბოლო წლების განმავლობაში სახელმწიფომ აქ ასობით სახლი შეიძინა. ამის ერთ-ერთ მიზეზად ქვეყნიდან ბერძნების გადინებაც სახელდება.

„ამ პროცესის დაწყების შემდეგ ბევრი ოჯახი თავისი სურვილით ჩამოვიდა წალკის რაიონში და შემდეგ მოთხოვნები წამოაყენეს: დაზარალებულები ვართ და მოგვხედეთო. საქმე ის არის, რომ ყველა მათგანს ჰქონდა გეოლოგიური დასკვნა. ახლა მონაცემთა ბაზის არსებობა საშუალებას გვაძლევს ეს პროცესები ვაკონტროლოთ და დავარეგულიროთ,“ - აცხადებს ზაზა იმედაშვილი.

მას შემდეგ, რაც წალკის რაიონში სახელმწიფომ ეკომიგრანტების ჩასახლება დაიწყო, ადგილობრივ მოსახლეობასთან დაკავშირებით გარკვეული პრობლემები შეიქმნა.

„წალკის პრობლემა თავიდან ბოლომდე გვაქვს შესწავლილი. ყველა სოფელში ვართ ნამყოფი, - ამბობს ბატონი ზაზა, - იქ სახლები ძირითადად ბერძნულ სოფლებში იყიდება. სომხები სახლებს არ ყიდიან. დამერწმუნეთ, აქ ჩასახლებული მოსახლეობის დიდი ნაწილი მესამე ან მეოთხე კატეგორიას განეკუთვნება, ზოგიერთი საერთოდ არ არის დაზარალებული და თავისი ნებით ჩამოსახლდა. სომხებს, ბერძნებსა და აჭარლებს შორის კონფლიქტი დღეს აღარ არსებობს. ასეთ ფაქტებს ადგილი ჰქონდა 2004-2005 წლებში და მას საყოფაცხოვრებო ხასიათი უფრო ჰქონდა, ვიდრე ეთნიკური. მსგავსი შელაპარაკება შეიძლება დღესაც მოხდეს, მაგრამ არ შეიძლება ასეთ უთანხმოებას ეთნიკური ეწოდოს“.

სამინიტროში განმარტავენ, რომ თუკი ვინმე თავისი ნებით შესახლდება ბერძნების დანატოვარ სახლში და საფასურს არ გადაიხდის, მაშინ, ბუნებრივია, მათ გარკვეული პრობლემები შეექმნებათ და ამის გამო სახელმწიფო პასუხისმგებლობას თავის თავზე ვერ აიღებს.

ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემას სახელმწიფოს მიერ შესყიდული სახლების სამომავლო ბედი წარმოადგენს, ანუ - სახელმწიფოს ეს სახლები კერძო საკუთრებად არავისთვის გადაუცია.

„ჩვენ შევიმუშავეთ ხელშეკრულების ფორმა. მოქალაქემ მინიმუმ 10 წელი მაინც უნდა იცხოვროს სახლში, რომ შემდეგ უსასყიდლოდ გადაეცეს იგი მას. ეკონომიკის სამინისტროსთან გვქონდა კონსულტაციები და ამ ხელშეკრულებების გაფორმებას ერთ-ორ თვეში შევუდგებით. ეს გადაწყვეტილება მათაც შეეხებათ, ვინც უკვე დიდი ხანია კანონიერად ცხოვრობს სახელმწიფოს ნაყიდ სახლში. ამ პროცესის მიმდინარეობაზე წელიწადში ორჯერ განვახორციელებთ მონიტორინგს“, - განმარტავს მიგრაციის, რეპატრიაციისა და ლტოლვილთა საკითხების დეპარტამენტის უფროსი ზაზა იმედაშვილი.

ეკომიგრანტების პრობლემას სხვა კუთხით უყურებენ საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატში. სახალხო დამცველის აპარატის მიერ გავრცელებული პრეს-რელიზიდან:

„განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს საქართველოს ეთნიკურად მრავალფეროვან რეგიონებში ჩასახლებული სტიქიით დაზარალებულთა მდგომარეობა. არის შემთხვევები, როცა სტიქიით დაზარალებულები ვერ შედიან იმ საცხოვრებელ სახლებში, რომელიც მათთვის სახელმწიფომ შეიძინა. მათ არ გააჩნიათ საკმარისი დოკუმენტაცია, რათა თუნდაც სამართალდამცავი ორგანოების დახმარებით მაინც მოახერხონ ამ სახლებში შესვლა. სამინისტროს მხრიდან არ ხორციელდება სტიქიით დაზარალებულთა რეგიონებში ინტეგრაციის ხელშეწყობა. შესაბამისად, საყოფაცხოვრებო ნიადაგზე ადგილობრივ მოსახლეობასთან დაპირისპირების საფრთხე ჩნდება“.

სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოს კოორდინატორი კობა ჩოფლიანი წალკის რაიონში არსებულ პრობლემებს წლების განმავლობაში სწავლობს.

კობა ჩოფლიანი: „მართალია, ეკომიგრანტების მნიშვნელოვანი ნაწილი საცხოვრებელი სახლებით დაკმაყოფილდა, მაგრამ მათ სხვა უამრავი პრობლემაც აქვთ, რომელთა გადაწყვეტა სახელმწიფოსგან ხელშეწყობის გარეშე შეუძლებელია. ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროს გასაგონად მინდა ვთქვა, რომ ერთი რეგიონიდან მეორეში ადამიანების დესანტებივით გადასხმა საკმარისი არ არის. მათ შემდგომაც სათანადო ყურადღება უნდა მიექცეთ. ეკომიგრანტებს მიწა აქვთ, მაგრამ ამ მიწის დასამუშავებელი და სასოფლოსამეურნეო კულტურების მოყვანისთვის საჭირო საშუალებები არ გააჩნიათ. ჩამოსასახლებელ და ადგილობრივ თემებს ერთმანეთისაგან განსხვავებული ტრადიციები და კულტურა აქვთ. ჯერჯერობით არ ხორციელდება კულტურათშორისი დიალოგის წამახალისებელი პროგრამები.

ჩასახლების მიმდინარე პროგრამები ადგილობრივ და ჩასასახლებელ თემებთან ერთობლივი კონსულტაციების გარეშე ხორციელდება. წალკაში არსებული პრობლემების განმუხტვისთვის აუცილებელია საქართველოს მთავრობამ, ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტრომ უფრო ხშირად გამართოს კონსულტაციები ადგილობრივ თემებთან და ეკომიგრანტებთან. სოფლის მეურნეობის სფეროში ადამიანების განათლების მიზნით რიგ შემთხვევებში საგანმანათლებლო პროგრამების განხორციელებაა საჭირო. წალკაში დადებით შედეგებს მოიტანს კულტურათშორისი დიალოგის წამახალისებელი პროგრამების განხორციელება, გადმოსახლებული და ადგილობრივ ჯგუფებისთვის ერთმანეთის კულტურული, ეთნიკური და რელიგიური თავისებურებების შესახებ სწორი ინფორმაციის მიწოდება“.

წალკელი ბერძნები

წალკის რაიონში სულ 44 სოფელია, აქედან 17 სომხურია, 4 - აზერბაიჯანული და 23 - ბერძნული. ერთ-ერთი ბერძნული სოფელი, სადაც ძირითადად ბერძნები ცხოვრობდნენ, დღეს დაცარიელებულია. ოლიანკაში სულ 14 ბერძნული და 25-მდე ახლადშესახლებული ქართული ოჯახია.

ედუარდ კარადეზიდი ერთ-ერთი მათგანია, ვინც უახლოეს მომავალში დატოვებს სოფელს. მისი შვილები უკვე დიდი ხანია საბერძნეთში ცხოვრობენ. მას ორი სამშობლო აქვს - საქართველო და საბერძნეთი.

„საქართველო ჩემი სამშობლოა. ჩვენ ქართველებთან ძალიან კარგი დამოკიდებულება გვქონდა ყოველთვის. ახლაც, ჩვენ რომ წავალთ, ჩვენს სახლებში ქართველებმა უნდა იცხოვრონ. ჩვენ მათთან მხოლოდ ერთი სათხოვარი გვაქვს, - შეგვინარჩუნონ ჩვენი წინაპრების საფლავები, რათა წელიწადში ერთხელ მაინც ჩამოვიდეთ და პატივი მივაგოთ მათ ხსოვნას“,

- ამბობს ედუარდ კარადეზიდი. იგი ტრაქტორისტია და მთელ სოფელს უფასოდ ემსახურება. როდესაც წავა, ტრაქტორს ნახევარ ფასად დაუტოვებს თანასოფლელებს.

ოლიანკას ყოფილი გამგებელიც ბერძენი იყო. ისევე, როგორც სხვა ბერძნები, ვალოდია პარასკევოვიც მალე გადასახლდება ისტორიულ სამშობლოში. ის ერთადერთია, რომლის მიმართაც ეკომიგრანტებს პრეტენზიები აქვთ.

„ბერძნებთან შესანიშნავი ურთიერთობა გვქონდა. ამ ხალხს ჩვენთვის კარგის მეტი არაფერი გაუკეთებია. თუმცა ყველა ერსა და საზოგადოებას შეიძლება გამოერიოს ისეთი ადამიანი, რომელსაც გამუდმებული კონფლიქტი აქვს ხალხთან. სწორედ ასეთია ყოფილი გამგებელი ვალოდია პარასკევოვი. სოფელმა მისი გათავისუფლება მოითხოვა და დღეს უკვე სხვა გამგებელი გვყავს. ვალოდია 21 წლის ბიჭს, მირზა ხარაბაძეს, უსაფუძვლოდ სდებს ბრალს მიტოვებული სახლის გაძარცვაში, რის გამოც შეიძლება უდანაშაულო კაცი ციხეში გაუშვან. თუ ასე მოხდა, მთელი სოფელი ავიყრებით და მივატოვებთ აქაურობას“, - ამბობს სოფელ ოლიანკას მკვიდრი იაშა ჩხიკვაძე. მისი თქმით, ყოფილმა გამგებელმა ის სახლებიც გაყიდა, სახელმწიფომ რომ შეისყიდა, მაგრამ ჯერ არავინ იყო შიგ შესახლებული.

„სოფელში ხუთი-ექვსი სახლია, რომელიც სახელმწიფომ შეისყიდა, მაგრამ ცარიელია - ხალხი, ვისთვისაც ისინი განკუთვნილია, ჯერ არ ჩამოსულა აჭარიდან. ზოგს კი, ვინც უკვე ჩამოვიდა, სახლი გადაყიდული დახვდა“, - აცხადებენ ეკომიგრანტები.

რაც შეეხება მთლიანად წალკის რაიონს, როგორც მუნიციპალიტეტის რწმუნებულმა თამაზ ჩამორლიევმა გვითხრა, დღეისთვის სიტუაცია მშვიდია.

„დღევანდელი რეალობა ის არის, რომ წალკის რაიონიდან ხალხი მიდის. მიგრაცია გრძელდება. ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემა, რასაც ბერძნები აწყდებიან, ახალი კანონებია. ჩვენი ინფორმაციით, თუკი საბერძნეთის მოქალაქე ხდები, აქ დატოვებულ მიწებზე უფლება გერთმევა. ეს გადაწყვეტილება უსამართლოდ მიგვაჩნია. რაც შეეხება ბერძნებსა და ქართველებს შორის ურთიერთობას, იგი მტრული არასდროს ყოფილა. შეიძლება იყო უთანხმოება სოციალურ ნიადაგზე, მაგრამ ეს ეთნიკურ დაპირისპირებაში არასდროს გადაზრდილა. დღეს რაიონში რეალურად არსებობს ენობრივი ბარიერის პრობლემა, რომელიც თანდათან მოგვარდება. გვინდა, რომ სახელმწიფო ენა ვისწავლოთ. ამ მხრივ მუშაობა დაწყებულია და შედეგს ალბათ ორ-სამ წელიწადში მივაღწევთ“, - აცხადებს თამაზ ჩამორლიევი.

ეთნოურთიერთობები

ოლიანკის ირგვლივ 4 სომხური სოფელია. ბურნაშეთი ოლიანკასთან ერთ-ერთი ყველაზე ახლომდებარე დასახლებაა. როგორც სომეხი მოსახლეობა ამბობს, მათ ბერძნების წასვლის შემდეგ ქართველებთან დამეზობლება სულაც არ გასჭირვებიათ. ისინი მხოლოდ ერთ დაპირისპირებას იხსენებენ და იმასაც ახალგაზრდების დაუდევრობას აბრალებენ.

„ჩვენც და ქართველებიც ვცდილობთ ერთმანეთს გავუგოთ. შეიძლება ახალგაზრდებს ადრე წალაპარაკება მოუხდათ, მაგრამ ისინი ისეთ ასაკში არიან, არ უფიქრდებიან, რას აკეთებენ. ნასვამებმა იჩხუბეს და ამას ეთნიკური ხასიათი არ ჰქონია“, - ამბობს მუსიკოსი რაფიკი.

მაშინ, როდესაც ოლიანკაში ჩასახლებულ აჭარლებს პირველი ქორწილი ჰქონდათ, სწორედ რაფიკი მიიწვიეს მუსიკოსად. ის იმ დღეს მეგობარს იყო შეპირებული, შენთან დავუკრავო, მაგრამ ქართველებს ხათრი ვეღარ გაუტეხა და მათ გაჰყვა.

„სხვადასხვა საკრავებით ქართველებსა და სომხებს შესანიშნავი მუსიკა გამოგვდის“, - მიიჩნევს იგი.

სოფელ ბურნაშეთის გამგებელი სტეფან დოროსიანი იმავე პრობლემბზე ჩივის, რაც მათ გვერდით სოფელში მცხოვრებ ქართველებს აწუხებთ - ცუდი გზები და სასმელი წყლის დეფიციტია აქაურთა გასაჭირი. ახალგაზრდების მიგრაციაც ადარდებთ. სოფლები მოხუცების ამარა არის დარჩენილი. სტეფან დოროსიანის თქმით, კარგი იქნება, თუკი საქართველოს ხელისუფლება მათ შეღავათიანი კრედიტის მიღებაში დაეხმარება. შრომა კი ნამდვილად არ ეზარებათ.

მეზობლად მცხოვრებ სომხებს არც აჭარლები უჩივიან. მათ პრეტენზიები ძირითადად ხელისუფლების მიმართ აქვთ. ილია ჩხიკვაძე ოლიანკაში 2006 წლიდან ცხოვრობს. იგი ქედის რაიონიდანაა. მისი სახლი მეწყერულ ზონაში მდებარეობდა და ხელისუფლებამ წალკაში მიუჩინა ბინა.

„მაშინ დაგვპირდნენ, რომ ფულად დახმარებას მოგვცემდნენ, კარტოფილის თესლით და ტექნიკით მოგვამარაგებდნენ, მოკლედ, ერთი წლის განმავლობაში ყურადღებას მოგვაქცევდნენ და გზაზე დაგვაყენებდნენ, თუმცა ბედის ანაბარა მიგვატოვეს“, - ამბობს ილია ჩხიკვაძე. დღეისთვის ოლიანკაში აჭარიდან ჩამოსახლებული 25-მდე ოჯახი ცხოვრობს, ახლო მომავალში სხვებსაც ელოდებიან.

მოსავლიანობის მხრივ აჭარლები ამ მხარეს არ უჩივიან, მაგრამ შარშანდელმა გვალვებმა ისინი ულუკმაპროდ დატოვა. იმისთვის, რომ მიწა დაამუშაონ, ტექნიკაა საჭირო, რაც ამ სოფელში არ არსებობს. ოლიანკას ახლანდელი გამგებლის მურად ნაკაშიძის თქმით, ტრაქტორს მეზობელი სოფლიდან ნათხოვრობენ, მაგრამ სანამ ისინიც არ მორჩებიან თავიანთ საქმეს, მანამდე ვერ გადმოდიან, ამასობაში კი მიწის დამუშავება გვიანდება.

„სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მივწერეთ წერილი და ტექნიკა ვთხოვეთ. გვიპასუხეს, არაფერი გაგვაჩნია და ვერ დაგეხმარებითო“, - ამბობს მურად ნაკაშიძე. ამ სოფლის ტექნიკას სულ ორი მანქანა შეადგენს: ერთი „ნივა“, რომელიც მამა დოროთიმ აჩუქა გამგებელს, და მეორე - მიკროავტობუსი, რომელიც სახელმწიფომ გამოუყო ბავშვებს, რათა მეზობელ სოფელში სკოლამდე მივიდნენ (სკოლა 10 კილომეტრშია).

ოლიანკაში 150 მეტრიანი წყლის მილი დიდი ხნის წინ მოიპარეს, რის გამოც, სოფელი უწყლობას უჩივის. მისი აღდგენა თუ მოხერხდა, უკეთესი მოსავლის იმედი აქვთ. წელს წალკის რაიონი უკარტოფილოდ დარჩა. კარტოფილი კი მათი შემოსავლისა და თავის რჩენის უმთავრესი საშუალებაა. გამგებლის ინფორმაციით, 140 ტონა კარტოფილის თესლი ერთ-ერთ არასამთავრობო ორგანიზაციას უნდა შემოეტანა მათთვის, მაგრამ გემზე არსებული ცუდი ვინტილაციისა თუ სხვა რამ მიზეზის გამო, კარტოფილი დალპა და ოლიანკამდე ვერ მიაღწია.

რაც შეეხება მიწებს, ოლიანკის მოსახლეობისთვის 400 ჰექტარი მიწის ნაკვეთია გამოყოფილი, მაგრამ ნახევარსაც ვერ ითვისებენ. ახალი გამგებელი ხალხის დასაქმებაზე ფიქრობს. სოფელში კოოპერატივის გახსნას ელოდებიან, სადაც ბევრი მესაქონლე ოჯახი დასაქმდება. სოფლის ზევით მოიპოვება პემზა, რომელსაც თბილისში ეზიდებიან. მურად ნაკაშიძეს უნდა პემზა სოფლამდე ჩამოიტანოს და ბლოკის მოჭრა დაიწყოს. თუმცა ახლო ხანებში ამას ვერ მოახერხებს.

ილიას მსგავსად, იაშა ჩხიკვაძეც ქედის რაიონიდან გადმოასახლეს. მას ხუთი შვილი ჰყავს და სახელმწიფოსგან დანაპირების ასრულებას დღემდე ამაოდ ელის.

„ვის არ მივმართე, მაგრამ ყურადღებას არავინ გვაქცევს. პრეზიდენტს უამრავჯერ მივწერე წერილი, მაგრამ ეტყობა იქამდე არ მიდის ჩემი გულისტკივილი. ქედის რაიონში მქონდა სოფელი, ვთხოვე იქაურ ხელმძღვანელობას აქ მომეცით 2000 ლარი და მივხედავ ჩემს თავს-მეთქი, მაგრამ უარი მითხრეს. წალკაში წადი და უკეთესი პირობები გექნებაო. ძროხას გიყიდით, სასუქს, კარტოფილს და გიპატრონებთო. როცა ჩამოგვასახლეს, ტელევიზიებიც ჰყავდათ მოყვანილი, ყველა მირეკავდა და მილოცავდა, ყოჩაღ კარგად დასახლებულხარო. მართალია, სახლი გარედან კარგი ჩანს, მაგრამ შიგნიდან მოუწყობელია. ვალში ჩავვარდი და აღარ ვიცი, რა ვქნა. ახლაც ბავშვს ოპერაცია გავუკეთე და იმის თანხაც დამემატა. იმედი აღარ მაქვს... თუ დავიქეცი კაცი, რაღად მინდა მერე მაგათი დახმარება?“ - კითხულობს ხუთი შვილის მამა იაშა ჩხიკვაძე.

ცუდი ბუნებრივ-გეოგრაფიული თუ სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორების გამო, მთიანი ზონებიდან მოსახლეობის მიგრაცია წლიდან წლამდე იზრდება. ხალხისთვის კი საშველი თითქოს არ ჩანს. როგორც წალკაში მცხოვრები ეკომიგრანტები ამბობენ, მათთვის სულ ერთია, სტიქია შეიწირავდათ თუ ხელისუფლება გასწირავდა საშიმშილოდ.

მონასტერი და სოფელი

რომ არა მონასტერი, რომელიც ოლიანკას ცენტრშია, აქაურების ცხოვრება უფრო მძიმე იქნებოდა. მონასტერი რომ არა, დიდი ხნის აყრილები ვიქნებოდითო, - ამბობენ აჭარლები. იქ ისინი სულიერ საზრდოსთან ერთად, მატერიალურ დახმარებასაც იღებენ.

მამა ისიდორე: „აგვისტოში სამი წელი შეგვისრულდება, რაც აქ ვართ. გადმოცემის თანახმად, რუსებმა ოლიანკაში ბერძნები 1823 წელს ჩამოასახლეს. დღეისთვის 18 ბერი და 5 მონაზონი ვცხოვრობთ აქ. როცა სტუმრები მოდიან, 40-45 კაცამდე ვიყრით თავს. ჩვენი ჩამოსვლის შემდეგ ჩამოასახლეს აჭარლები. ეკლესიის წინამძღვარის, მამა დოროთეს გადაწყვეტილებით, სოფელში დაბადებულ ყველა ბავშვს ერთ ძროხას ვჩუქნით. თავად ტაძარი საკუთარი მეურნეობით ირჩენს თავს. ვთესთ კარტოფილს, დედებს ამოჰყავთ ყველი და ვართ ასე... ჩვენთან ერთად შრომობს მოსახლეობაც. შეძლებისდაგვარად მათ ფულით და სხვადასხვა ნივთებით ვეხმარებით.

როცა ჩამოვედით, სომხებსა და ქართველებს შორის მცირეოდენი უთანხმოება იყო, მაგრამ დღესდღეობით ეს საკითხი მოგვარებულია. საქმე ის არის, რომ ამ სოფელში კარგი საბალახოებია; სომხები ცდილობდნენ ბერძნების წასვლის შემდეგ ამ მიწებს დაპატრონებოდნენ. სწორედ ამან გამოიწვია აგრესია, მაგრამ როცა დაინახეს, რომ მათ შეუძლიათ თავისუფლად გადმოიყვანონ საქონელი ამ სოფელში, პრობლემაც მოიხსნა. დღეს ისინიც მოდიან მონასტერში და მათთან ნორმალური ურთიერთობა გვაქვს“.

P.S.

ეკომიგრანტების პრობლემა ეთნიკური უმცირესობების საბჭოს განხილვის საგნადაც იქცა. ეთნიკური უმცირესობების საბჭომ შეიმუშავა რეკომენდაციები, რომელშიც ნათქვამია:

იძულებით გადაადგილებული პირებისა და ეკომიგრანტების განსახლების სახელმწიფო პროგრამის შემუშავებისა და განხორციელების პროცესში იშვიათად ან საერთოდ არ არიან ჩართულები როგორც ჩასასახლებელი ასევე ადგილობრივი თემების წარმომადგენლები.

საქართველოს იმ რეგიონებში, სადაც სხვადასხვა წლებში განხორციელდა ეკომიგრანტების ჩასახლება, წარმოქმნილი საყოფაცხოვრებო და ქონებრივი დავები, რიგ შემთხვევებში, ეთნიკური დაპირისპირების ნიშნებს ატარებდა. მიმდინარე ჩასახლების პროგრამები ხორციელდებოდა ადგილობრივ და ჩასასახლებელ თემებთან ერთობლივი კონსულტაციების გარეშე. აღნიშნული გარემოებები სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის ზოგიერთი წარმომადგენლის მიერ შეფასებული იყო როგორც ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში დემოგრაფიული სტრუქტურის ხელოვნურად შეცვლის მცდელობა.

რეკომენდაცია:

მრგვალი მაგიდა

- ვთქვათ, მოვიდა ჟურნალისტი და მოგიტანა ვინმე პოლიტიკოსის გამონათქვამი. აქ ასე უნდა დაისვას საკითხი: რა მოაქვს მას ინფორმაციულად? თუ ეს საზოგადოებას ინფორმაციულად არაფერს აძლევს, მარტო სეირისთვის მასალა ეთერში არ უნდა გავიდეს.

- მაშინ ლე პენის არცერთი გამოსვლა არ უნდა უჩვენოს საფრანგეთის ტელევიზიამ.

- ლეპენის არცერთ გამოსვლას საფრანგეთის ტელევიზია არ აჩვენებს, ვიდრე არჩევნებამდე ორი თვით ადრე მას არ მიეცემა კანონიერი უფლება გამოიყენოს ეთერი და აწარმოოს საარჩევნო კამპანია. მთელი წლის განმავლობაში ლეპენი ტელევიზიით არ ჩანს. საქართველოს პრობლემა არის ის, რომ არ ვაკვირდებით იმას, რასაც ვაკეთებთ. პოლიტიკოსი ამბობს, ჩვენ ვიმეორებთ. პოლიტიკოსების მიერ დამკვიდრებული კლიშეებით ვცხოვრობთ.

მერაბ ბასილაია, ფონდ „ალპეს“ პროგრამების დირექტორი: ასეთი საუბრები ბევრი შედგა და ბევრი კრიტიკული აზრიც გამოითქვა მედიაზე ამ კუთხით, მაგრამ ნაკლი კვლავაც ნაკლად რჩება. თავმოსაწონი ბევრი არაფერი გვაქვს უნდა გავმიჯნოთ ერთმანეთისგან ბეჭდური და ელექტრონული მედია. ჩვენთვის ამჟამად საინტერესო თვალსაზრისით ბეჭდური მედია უფრო აგრესიულია. ვერ ვიტყვი, რომ ელექტრონული უკეთესია, მაგრამ უფრო ფრთხილია - უკეთ ესმის ის საფრთხეები, რომლებმაც შეიძლება ასეთ დროს იჩინონ თავი. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ელექტრონული მედიის ჟურნალისტები ან სარედაქციო პოლიტიკა თავისუფალია ფობიებისგან. ქართულ მედიაში გაჩნდა ტენდენცია - ტირაჟირების პრაქტიკა: ყველა ქსენოფობიური თუ აგრესიული გამონათქვამის მრავალგზის გამეორება ხდება, აქაოდა, ამას ჩვენ - ჟურნალისტები და რედაქციის თანამშრომლები კი არ ვამბობთ, სხვისი ნათქვამის ციტირებას ვახდენთ, ჩვენ ნურაფერს დაგვაბრალებთო. ამ რიტორიკით არის გაჯერებული ცხოვრება, საზოგადოება, ხოლო პრესა, უბრალოდ, მის ტირაჟირებას ეწევა. გამოდის ვიღაც პოლიიკოსი თუ საზოგადო ფიგურა და ამბობს რაღაც ქსენოფობიურს. საინფორმაციო გამოშვებებში მე ამას ვისმენ, - ითქვა და რედაქციამაც გაუშვა. უკეთეს შემთხვევაში რედაქცია ხვდება, რომ ეს გამონათქვამი კომენტარის გარეშე არ უნდა დატოვოს და სხვა პოლიტიკოსს იწვევს საპირისპირო აზრის გამოსათქმელად. მაგრამ ამ ბოლო დროს ამაზეც ხელი აიღეს. გამოდის, რომ მედია პასუხისმგებლობას იხსნის - ჩემი მოვალებობაა ვაჩვენო ხალხს, რას ფიქრობს ეს პოლიტიკოსი. ჩემს აზრს არ გამოვხატავ, პოზიციას არ ვამჟღავნებ, მე რა შუაში ვარ! მაგრამ რომელიმე ცნობილ ფიგურას პედოფილური ან კანიბალური განცხადება რომ გაეკეთებინა, ასევე უკომენტაროდ დატოვებდნენ ამ საკითხს? ჟურნალისტები ამბობენ, რომ ასეთ შემთხვევაში ვერ დარჩებოდნენ ნეიტრალურნი და ან საკუთარ პოზიციას დააფიქსირებდნენ, ან ასეთ რამეს საერთოდ არ გაუშვებდნენ ეთერში. ჩემთვის ერთი და იგივეა, გინდა პედოფილური განცხადება გაუკეთებია ადამიანს, გინდა კანიბალური, გინდა ქსენოფობიური, გინდა ნაციონალისტური. ეს ერთი რიგის მოვლენებია. სხვა ადამიანის მოძებნა, ვინც საპირისპიროს იტყვის და პირველს გააკრიტიკებს, არ არის გამოსავალი. როგორ უნდა მოვიქცეთ ამ დროს? ჩემი აზრით, რედაქცია ამგვარ გამოხდომებს ცალსახად უნდა გაემიჯნოს. როცა ადამიანი ეთერში ქსენოფობიურ განცხადებას აკეთებს, რედაქციამ იქვე უნდა მოახდინოს დისტანცირება და თქვას, რომ ამ განცხადებას ემიჯნება.

მერაბ ბასილაია

მერაბ ბასილაია: მე ვლაპარაკობ იმ შემთხვევებზე, როდესაც არც ჟურნალისტი და არც რედაქცია ქსენოფობიურად და არატოლერანტულად განწყობილი არ არის. თუმცა არსებობენ რედაქციები, რომელთაც აგრესიულ-შოვინისტური, ქსენოფობიური საინფორმაციო პოლიტიკა აქვთ. მე ვსაუბრობ კეთილგანწყობილ ან ნეიტრალურად განწყობილ რედაქციებზე. რედაქტორი ამბობს: ჩვენ შევატყობინებთ საზოგადოებას იმას, რაც ამ ადამიანმა თქვა, მისი ნათქვამის კომენტირება ჩვენი ამოცანა არ არის, ეს შესაძლოა მიკერძოებაში ჩაგვეთვალოს. რაღაც ლოგიკა ამაში არის, მაგრამ ეს ლოგიკა ფორმალურია.

ქეთი მსხილაძე, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთიკის კოდექსის მონიტორინგის ჯგუფის ხელმძღვანელი: გასაგებია, რომ მედიას, ჟურნალისტს არ აქვს უფლება გამოხატოს თავისი სუბიექტური აზრი ამა თუ იმ საკითხზე. მისი მოვალეობაა ასახოს რეალობა. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მაუწყებელს არ აქვს უფლება აზრი გამოთქვას გარკვეული ღირებულებების შესახებ. საზოგადოებრივ მაუწყებელს, მაგალითად, აქვს მკვეთრად გაწერილი ორიენტირები, რომლებიც ტოლერანტულ, ლიბერალურ ღირებულებებს ემყარება. კორესპონდენტი ან გადაცემის წამყვანი ესაუბრება გადაცემის სტუმარს, რესპონდენტს, რომელსაც ამა თუ იმ საკითხზე თავისი მოსაზრება აქვს. ვერავის აუკრძალავ აზრის გამოთქმას, ვერც ქსენოფობიურს და ვერც კანიბალურს. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში ტელევიზიის პოზიცია იქვე უნდა დაფიქსირდეს. მერაბი ტირაჟირებაზე საუბრობდა, მაგრამ ჟურნალისტის ფუნქციაა, გააშუქოს ყველაფერი, რაც ხდება - კარგიც და ცუდიც. უბრალოდ, ასეთი მოვლენების უტრირება ან მათში ზედმეტად ჩაღრმავება არ უნდა მოხდეს. ჩვენი არხის პოლიტიკა ასეთია: თუ ადამიანმა გამოთქვა მიუღებელი აზრი, იქვე უნდა გაცხადდეს, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ ეთანხმება მის პოზიციას.

რაც შეეხება ზოგადად ტოლერანტობას. ბეჭდური მედია ძალიან აგრესიულია, დისკრიმინაციულია, განსხვავებით ტელევიზიებისგან. მაგრამ საქმე მხოლოდ მედიაში არ არის. მთავარი საზოგადოებაა. ჟურნალისტებთან საუბრისას ხშირად მქონია განცდა, რომ თავად ჟურნალისტს არა აქვს გაცნობიერებული, რას ნიშნავს ქსენოფობია და სტერეოტიპების ტყვეობაშია, როგორც მოსახლეობის უმრავლესობა.

ნინია კაკაბაძე: ასეთ შემთხვევაში ჟურნალისტები ასრულებენ თავიანთ ერთ-ერთ უპირველეს მოვალეობას, ისინი არ შეიძლება იყვნენ სუბიექტურნი და, როცა ისინი ქსენოფობიურ განცხადებებს ისმენენ, არ თვლიან თავს ვალდებულად გამოხატონ საკუთარი პოზიცია. მათ აქვთ უფლება ასე მოიქცნენ. მეც ვფიქრობ, რომ მედია არის საზოგადოების ნაწილი და საზოგადოების დაკვეთას ასრულებს. დღეს ქსენოფობიის წინააღმდეგ საუბარი და ქსენოფობიურ განცხადებებზე იქვე პასუხის გაცემა არაპოპულარულია ქართულ ჟურნალისტიკაში. ამიტომაც კერძო ტელევიზიები არ დგამენ ამ არაპოპულარულ ნაბიჯს. დღეს არატოლერანტული განცხადებები ჩვეულებრივი მოვლენაა როგორც მედიისთვის, ასევე საზოგადოებისა და პოლიტიკოსებისთვისაც. როდესაც, მაგალითად, ჯუღელმა მიკირტუმა ახსენა, გამოვიდა კობა დავითაშვილი და თქვა: მიკირტუმა კარგად იყოს, ჯობია ჩინელებზე, თურქებზე და არაბებზე დავფიქრდეთო.

მერაბ ბასილაია: საქმე ის არის, რომ ეგენი ამომრჩევლები არ არიან, მაშინ როცა მიკირტუმა ამომრჩეველია!

ნინია კაკაბაძე: რა კეთდება ასეთ დროს? არასამთავრობოები გაერთიანდნენ და ჯუღელს ბოდიშის მოხდა მოსთხოვეს. მას საჯაროდ ბოდიში არ მოუხდია, მაგრამ ამბობს, რომ სომეხ მოსახლეობას წერილი გაუგზავნა. ვფიქრობ, ასეთ დროს რეაგირება აუცილებელია. ბეჭდურ მედიაში ეს საკითხი ასე თუ ისე გაშუქდა, მაგრამ არცერთ ტელეარხს ამაზე რეაგირება არ მოუხდენია... არც პოლიტიკოსებს მოუხდენიათ რეაგირება.

დათო კიკალიშვილი: მედია საზოგადოების ნაწილია. იქ მომუშავე ადამიანები იმავე საზოგადოების წევრები არიან. ვფიქრობ, რომ ტელევიზიები ტოლერანტობას იმით გამოხატავენ, რომ რაღაც საკითხებს გვერდს უვლიან, რომ ვიღაც არ გააღიზიანონ.

დათო კიკალიშვილი: ასეც შეიძლება ითქვას. ჩემი პროგრამის მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომ სექსუალურ უმცირესობებზე გადაცემული სიუჟეტის გამო გვითხრეს, ტელემაყურებლებს ეს თემა არათუ არ აინტერესებთ, ეზიზღებათო. იყო სალანძღავი სატელეფონო ზარები, წერილები და ა.შ. და ტელევიზიებიც ცდილობენ ხალხი ზედმეტად არ გააღიზიანონ.

ქეთი მსხილაძე

რაც შეეხება ნაციონალურ მომენტს, რაც ვთქვი, იმასვე გავიმეორებ: ჟურნალისტები ამ საზოგადოების წარმომადგენლები არიან, ეს ამბავი საზოგადოების დარად არც მათ აწუხებთ, ისინიც იმასვე ფიქრობენ, რასაც მათი რესპონდენტები. ჯუღელის თემას დავუბრუნდები: არ აღმოჩნდა ძლიერი ლიდერი, რომელიც სერიოზულ პროტესტს გამოთქვამდა ამის გამო, ისე, როგორც გაზის გადასახადის გაზრდის გამო მოხდა. სანამ ჩვენი შეხვედრა დაიწყებოდა, სემინარი მქონდა ინტერნიუსში, სადაც ბოლნისელი ჟურნალისტი გოგონა შეშფოთებას გამოთქვამდა, რომ აზერბაიჯანელები სწრაფად მრავლდებიან. სამწუხაროდ, ძალიან დიდია პროცენტული მაჩვენებელი იმ ადამიანებისა, ვისაც მიაჩნია, რომ საქართველო მონორელიგიური უნდა იყოს. ცოტა თუ ფიქრობს, რომ საჭიროა ინტეგრაცია. ამ თვალსაზრისით, ეკლესია ძლიერი ბერკეტი იქნებოდა, თუმცა ისიც არ გამოირჩევა ტოლერანტობით. ბევრი სიუჟეტი მინახავს, როდესაც გახარებული მღვდელი გამოდის და ამბობს, რომ ბევრი მუსლიმი მოინათლა მართლმადიდებლურად.

რუსუდან ცხომელიძე

ეკლესია რომ კონსერვატორულია, ამისი გაგება შეიძლება, მაგრამ როგორ რეაგირებს ამ ამბებზე საზოგადოება?

მერაბ ბასილაია: მღვდელს რომ ეს უხაროდეს, ბუნებრივია. პრობლემა ის არის, რომ ტელევიზიას არასდროს უჩვენებია გახარებული მუფტი, რომელმაც მართლმადიდებელი მონათლა.

დავით კიკალიშვილი: პრობლემა ისიც არის, რომ ამ გახარებული მღვდლის გვერდით პოლიტიკოსიც იდგა და ამ ამბით მედიაც გახარებული იყო.

რუსუდან ცხომელიძე, გადაცემა „დროების“ რედაქტორი: გავიმეორებ, რაც უკვე ითქვა: ტელევიზია საზოგადოების ნაწილია, თუმცა მე ვფიქრობ, მედიაში უფრო მეტია ტოლერანტობა, ვიდრე საზოგადოებაში. გასაკეთებელი ბევრია, მაგრამ მაინც მიმაჩნია, რომ „იმედში“ ვცდილობთ მეტ-ნაკლებად დავიცვათ ბალანსი. ჩვენ ავსახავთ ეროვნული უმცირესობების კულტურას, ყოველ შემთხვევაში, ვცდილობთ ავსახოთ. ხდება ხოლმე, როდესაც დილემის წინაშე ვართ, გავუშვათ თუ არა ეთნიკურ უმცირესობებთან დაკავშირებული რაღაც სიუჟეტი, რომელიც ვიცით, რომ „ბაზარზე კარგად არ გაიყიდება“, მაგრამ ხშირად მაინც ვუშვებთ ხოლმე. ასეთი იყო, თუნდაც, სიუჟეტი ერთი აზერბაიჯანული ოჯახის პრობლემის შესახებ.

მერაბ ბასილაია: ვფიქრობ, რომ ერთმნიშვნელოვან პასუხს ვერ გაგცემთ. რასაც ისინი გულისხმობენ, იმას ვეთანხმები. ზოგადად თუ ვიკითხავთ, ინფორმირებულია თუ არა საზოგადოება უმცირესობების პრობლემების შესახებ, ჩემი პასუხი იქნება: დიახ. საკმარისია ეს ინფორმაცია და თუ არა რა ტიპისაა იგი, ეს სხვა საკითხია.

ქეთი მსხილაძე: ეს თემა არამომგებიანი და არაკომერციულია. კერძო მაუწყებელს ვერ მოსთხოვ ეს თემები გააშუქოს. საზოგადოებრივი მაუწყებელი კი ვალდებულია გააკეთოს ეს და აკეთებს კიდეც შეძლებისდაგვარად. მაგრამ მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამას ვერ აუვა.

რუსუდან ცხომელიძე: არ მინდა წინასწარ გავთქვა ჩვენი გეგმები. გვაქვს ხანგრძლივ პერიოდზე გათვლილი პროექტი, რომლის მიზანია ავსახოთ ეროვნულ უმცირესობათა ტრადიციები და კულტურა. ეს არ არის ერთი და ორი დღის საქმე. ეროვნულ უმცირესობებთან გვაქვს შეთანხმება და გვინდა ავსახოთ მათი დღესასწაულები. მათი პრობლემების ასახვასაც ვცდილობთ.

რაც შეეხება მიკირტუმას, „დროებაში“ მეტ-ნაკლებად შევეცადეთ გამოგვეხატა ჩვენი პოზიცია.

რა თქმა უნდა, შეიძლება უფრო მეტი ყურადღება დაეთმოს ამ საკითხებს, თუნდაც იმავე სექსუალური უმცირესობის თემას, რომელიც დათომაც ახსენა. ჩვენც გვქონდა სიუჟეტი ამაზე. რეაქცია იყო ძალიან უარყოფითი. თუმცა ეს არ აღმოჩნდა ჩვენთვის დამაბრკოლებელი ფაქტორი და ერთ-ერთ ტრანსსექსუალზე ხელახლა მოვამზადეთ და გადავეცით სიუჟეტი.

რა თქმა უნდა, ჩვენც საზოგადოების ნაწილი ვართ და ბეწვის ხიდზე გვიწევს გავლა, როცა საქმე უფრო გლობალურ საკითხებს ეხება. მაგალითად, როცა სიუჟეტს ამზადებ პრობლემურ რეგიონზე, სადაც ქართველები და ეთნიკური უმცირესობები ერთად ცხოვრობენ. უნდა დაიცვა ბალანსი, არ გადახვიდე ზღვარს. როგორ და რამდენად გამოგვდის ეს, სხვა საკითხია.

დავით კიკალიშვილი: ეს იყო სომხეთის საზოგადოების შეხედულება ამ საკითხებზე. იქ უმრავლესობა ასე ფიქრობს.

დავით კიკალიშვილი: მედია საზოგადოების დაკვეთებს ასრულებს. ძალიან მეეჭვება, რომ მედიამ თან საზოგადოების დაკვეთა შეასრულოს და თან უფრო ტოლერანტული გახდეს, ვიდრე საზოგადოებაა. ეჭვი მაქვს, საზოგადოებას ჯერაც არ გაუთავისებია, რომ სომეხი ისევე სრულფასოვანი მოქალაქეა, როგორც ქართველი

დავით კიკალიშვილი

ნინია კაკაბაძე: სამწუხაროდ, მედია ამას ვერ აცნობიერებს. გარკვეულწილად გაურბის ამ პასუხისმგებლობას; ეშინია იყოს განმანათლებელი, რომელიც საზოგადოებას ახალ ფასეულობებს შესთავაზებს, ახლებურად დაანახებს რეალობას.

სომხებისადმი ქსენოფობიის გამაღვივებელ სიუჟეტს დავუბრუნდეთ: მედიის კიდევ ერთი პრობლემა ისაა, რომ მას არ სურს სიღრმეში ჩასვლა ან თუნდაც დაფიქრება იმაზე, რომ არსებობს ძალიან ბევრი სომეხი, რომელსაც ამგვარი რამეები აზრადაც არ მოუვა.

სოზარ სუბარი

დავით კიკალიშვილი: ჩვენ სურვილი ის ხომ არ არის, შევიქმნათ სტერეოტიპი, თითქოს ყველა სომეხი ანგელოზია, იმის შიშით, რომ, არიქა, ურთიერთობები არ გამწვავდეს და ჩხუბში არ გადაიზარდოსო. იმ საზოგადოებაში ეს არის რეალობა. იქ ასე ფიქრობენ და უნდა შევეგუოთ, რომ ასე ფიქრობენ. ათიდან რვა სომეხი ფიქრობს ასე. როდესაც ეს რეპორტაჟები გაკეთდა, სამცხე-ჯავახეთში დაძაბულობა იყო და „დაშნაკის“ წევრები ეწეოდნენ აგიტაციას ამ რეგიონში. „დაშნაკს“ ოთხი მინისტრი ჰყავს მთავრობაში და პოპულარული პარტიაა. სიუჟეტიც ამ კონტექსტში მომზადდა.

მერაბ ბასილაია: რა უნდა გაკეთდეს? პირველ ყოვლისა არ უნდა გაკეთდეს ის, რაც კეთდება. მაგალითად, იყო ერთი ასეთი სიუჟეტი: ლოგინად ჩავარდნილი ქალბატონი მეზობელმა ძალით მიიყვანა ეკლესიაში მამა იაკინთესთან. ამის შემდეგ ეს ქალი არამარტო მომჯობინდა, არამედ ყანაში მუშაობაც კი შეძლო, მაგრამ ყოველ პარასკევ საღამოს ისევ ცუდად ხდება, ვინაიდან წინა კვირას წირვაზე ბოძებული „მადლი იწურება“. კვირა დილით ისევ ძლივძლივობით მიდის ეკლესიაში და მამა იაკინთესგან „კვირის სამყოფ მადლს“ იღებს. უნდა გამოიტანო სამსჯავროზე ამ სოფლელი ქალის ფსიქოლოგიური ისტორია? არა აქვს მნიშვნელობა, ასეთი ტიპის ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება მღვდლის მიმართ გაგიჩნდება თუ ფიზკულტურის მასწავლებლის მიმართ. მაგრამ, როდესაც ამ ამბავს ტელევიზიით მიყვებიან, რა ჰქვია ამას? ამას ჰქვია საზოგადოების ფსიქოლოგიურად დაკაბალება. პრობლემა ის არის, რომ ამ შემთხვევაში მედია ხელს უწყობს მართლმადიდებლურ ეკლესიას ადამიანების დაკაბალებაში.

მერაბ ბასილაია: საქმე ის არის, რომ შემდეგ ის იაკინთე მასზე ფიზიკურად დამოკიდებულ პირს რასაც მოინდომებს, იმას გააკეთებინებს - იეჰოვას მოწმეებსაც დაარბევინებს, მეშვიდე დღის ადვეტისტებსაც და ორმოცდაათიანელებსაც.

რუსუდან ცხომელიძე: თუ ეს ისტორია მართალია, არ უნდა გავაშუქოთ?

მერაბ ბასილაია: მჯერა, რომ ეს სიმართლეა, ქალბატონ ვენერას არგო ფსიქოთერაპიამ. რა ვქნათ ახლა, ყველა ფსიქოთერაპევტზე ვაკეთოთ სიუჟეტები?

დავით კიკალიშვილი: „მატრიცაში“ ბოლო ნაწილში ერთმანეთს ხელებს რომ დაარტყამენ და შეერწყმებიან, ისე მოხდა მედიაში. როგორც კი მამა ბასილ მკალავიშვილი დააკავეს, მედია მას შეერწყა და ახლა მედია გახდა ბასილი.

სოზარ სუბარი: ტრენინგს მაშინ აქვს აზრი, როცა ადამიანმა არ იცის რაღაც და ასწავლი, მაგრამ ჩვენი მედიის პრობლემა უფრო ღირებულებითი ხასიათისაა, ღირებულებებთან უფროა დაკავშირებული, ვიდრე უცოდინრობასთან.

დავით კიკალიშვილი: ეს საკითხი მაინც ეთიკას უკავშირდება. დამკვიდრებულ არასწორ დამოკიდებულებათა ეტაპობრივად შეცვლა შეიძლება. მაგალითად, ცოტა ხნის წინ ბავშვი გაიტაცეს. შემდეგ გაირკვა, რომ ოჯახში არსებობდა მოტივაციები, რომლებიც ამ ამბავს სულ სხვა კუთხით წარმოგვიდგენდა. სამი წლის წინ ამას ყველა რედაქცია დაუფიქრებლად გააშუქებდა, მაგრამ ახლა დავფიქრდით და გადავწყვიტეთ, რომ ამ შემთხვევის გახმაურება არ იქნებოდა სწორი, შესაძლოა ამას სირთულეები შეექმნა ამ ადამიანისთვის მომავალში. გარკვეულწილად საზოგადოებრივი აზრის გათვალისწინებამაც იმოქმედა რედაქციების ამ გადაწყვეტილებაზე. გავაცნობიერეთ, რომ საზოგადოება არ გვაპატიებდა იმ არასასიამოვნო დეტალების აფიშირებას, რომლებიც უარყოფითად იმოქმედებდა ბავშვის მომავალზე. შესაძლოა ჯერ თავად საზოგადოებაში უნდა გაჩნდეს მუხტი, რომელიც მედიაზე იმოქმედებს. არა მგონია, რომ მედია უნდა იყოს ამ საქმეში პირველი.

სოზარ სუბარი: ერთი წლის წინ იყო, ბექამ არ იცოდა, როგორ მოეგერიებინა ჟურნალისტები, რომლებსაც გაუპატიურებული ბავშვის გადაღება უნდოდათ, ბოლოს პიჯაკი გადააფარა მას, მაგრამ ჟურნალისტები პიჯაკის ქვეშ მიძვრებოდნენ, სახე რომ დაეფიქსირებინათ. ან თუნდაც ზერეკიძის საქმე გავიხსენოთ. გამოვიდა პროკურორი და გადმოგვილაგა მისი „კრიმინალური ბიოგრაფიის დეტალები“. სიმართლე გიხრათ, ვერაფერი კრიმინალური მე იქ ვერ დავინახე, მაგრამ მედიამ ისეთი სათაურები მისცა სიუჟეტებს, რომ 14 წლის ბავშვისგან ლამის ბინ ლადენი გამოიყვანა. მართალია, პროკურორს უფრო მეტი მოეთხოვება, რაკიღა პასუხისმგებელი და თანამდებობის პირია, მაგრამ არსებობს მორალური პასუხისმგებლობაც, რომელიც ჟურნალისტებს ეკისრებათ.

დავით კიკალიშვილი: როდესაც სახელმწიფოსგან წამოვიდა პასუხისმგებლობის ზღვარის 12 წლამდე დაწევის ინიციატივა, საზოგადოება ამას ნეგატიურად შეხვდა. დააკვირდით, მას შემდეგ როგორ გახშირდა მედიაში ბავშვების მიერ ჩადენილი დანაშაულების ასახვა. ვფიქრობ, ეს მიზანმიმართული კამპანიაა.

სოზარ სუბარი: ზერეკიძეზე მომზადებულმა 15-წუთიანმა სიუჟეტმა ძირეულად შეცვალა საზოგადოებრივი აზრი და ბავშვის დემონიზაცია მოახდინა.

დავით კიკალიშვილი: ამ ბავშვის მიმართ ორი უკიდურესი პოზიცია გამოვლინდა: ერთნი მის ანგელიზაციას ახდენდნენ, მეორენი - დემონიზაციას. მინდა ერთი რამ გითხრათ: როდესაც საუბარია მსხვილ მედიებზე, ვიდრე ის ფინანსური და პოლიტიკური ელიტები, რომლებიც ზემოქმედებენ ან აკონტროლებენ ამ მედიებს, არ გაითავისებენ ამ პრობლემებს, ისინი არ მოგვარდება. თანდათან, ნელ-ნელა ეს შესაძლებელია მოხდეს, მაგრამ თუ მოხდება, ისევ საზოგადოების ზემოქმედების შედეგად.

ნინია კაკაბაძე

ქეთი მსხილაძე: მედიაეთიკის კოდექსი არაფერს შეცვლის, თუ მის შესრულებაზე მონიტორინგი არ განხორციელდა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთიკის კოდექსზე მე ვახორციელებ მონიტორინგს და თუმცა რეგულარულად ვხვდები ჟურნალისტებს და ვსაუბრობთ ამ თემაზე, მაინც ხშირად იპარება ხოლმე რაღაც-რაღაცები.

მერაბ ბასილაია: საქრესტომათიო მაგალითს გიამბობთ. ერთ-ერთ პოპულარულ, ახალგაზრდულ გადაცემაში გამოვიდა ძალიან ლიბერალურად განწყობილი ადამიანი, რომელმაც უცებ თქვა, რომ ჰოლანდიელები დეგრადაციის გზას ადგანან, რომ ამ ქვეყანას ჰომოსექსუალიზმი ღუპავს და ა.შ. ამ კაცმა მთელი ერი გამოაცხადა დეგრადირებულად, მოხდა ყველა ჰოლანდიელის სტერეოტიპული ჰომოსექსუალიზაცია; მერე რელიგიური ფაქტორიც მოიხმო - ისიც დაამატა, ჩვენ, მართლმადიდებლები, ამას ვებრძვითო. რა ვქნათ? ეს ითქვა, ჩაიწერა, დაიდო, არავინ ნახა და გაუშვეს ეთერში.

ქეთი მსხილაძე: ერთია თეორია, მეორეა პრაქტიკა. ერთდროულად თუ არ იმუშავა შიდა და გარე მექანიზმებმა, არაფერი შეცვლება. ეს იგივეა, კანონი რომ მიიღო და არ შეასრულო. მედიაეთიკის კოდექსი პანაცეა არ არის. ეს არის პრინციპები, ორიენტირები, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოს ჟურნალისტმა ამა თუ იმ რთულ ვითარებაში. მაგალითად, არასრულწლოვანი ეჭვმიტანილის სახელი და გვარი არ უნდა დაასახელო, დამნაშავეზე საუბრისას ჟურნალისტმა თავი უნდა შეიკავოს მისი ეთნიკური წარმომავლობის ხსენებისაგან და ა.შ.

მერაბ ბასილაია: ვთქვათ, მოვიდა ჟურნალისტი და მოგიტანა რომელიმე პოლიტიკოსის გამონათქვამი. აქ ასე უნდა დაისვას საკითხი: რა მოაქვს მას ინფორმაციულად? თუ ეს საზოგადოებას ინფორმაციულად არაფერს აძლევს, მარტო სეირისთვის მასალა ეთერში არ უნდა გავიდეს.

დავით კიკალიშვილი: მაშინ ლეპენის არცერთი გამოსვლა არ უნდა უჩვენოს საფრანგეთის ტელევიზიამ.

მერაბ ბასილაია: ლეპენის არც ერთ გამოსვლას საფრანგეთის ტელევიზია არ აჩვენებს, ვიდრე არჩევნებამდე ორი თვით ადრე მას არ მიეცემა კანონიერი უფლება გამოიყენოს ეთერი და აწარმოოს საარჩევნო კამპანია. მანამდე ლეპენი ტელევიზიით არ ჩანს. საქართველოს პრობლემა არის ის, რომ არ ვაკვირდებით იმას, რასაც ვაკეთებთ. პოლიტიკოსი ამბობს, ჩვენ ვიმეორებთ. პოლიტიკოსების მიერ დამკვიდრებული კლიშეებით ვცხოვრობთ.

სოზარ სუბარი: ჩემთან უნდა მოსულიყო ჟურნალისტი; სანამ მოვიდა შევიტყვე, რომ მის გაზეთში, წინა ნომერში გამოქვეყნდა სტატია სათაურით „სომხური ჭირი საქართველოში“ და ამის გამო ინტერვიუზე უარს ვეუბნები. გამოცემის მიმართ, რომელიც მიზანმიმართულად ავრცელებს ქსენოფობიურ მოსაზრებებს და ამგვარ სტერეოტიპებს ამკვიდრებს, ადეკვატური რეაქცია უნდა გვქონდეს.

ნინია კაკაბაძე: ხომ მივაღწიეთ გარკვეულ შედეგებს, მაგალითად, იმას, რომ დაზარალებული ან დამნაშავე ბავშვის სახეს ეკრანზე აღარ აჩვენებენ, მის სახელსა და გვარს არ აცხადებენ, ამას ხომ კანონი არ არეგულირებს და მედიასაბჭოს მუშაობაც არ არის ისეთი ეფექტური, რომ ეს მის დამსახურებად მივიჩნიოთ. კარგია, ასეთი წესი რომ დამკვიდრდა, და მე მგონია, ეს საზოგადოებრივი აზრის დამსახურებაა. საზოგადოებრივი აზრის კიდევ უფრო გამოსაფხიზლებლად და სიტუაციის გასაუმჯობესებლად უნდა გაიმართოს რაც შეიძლება მეტი დისკუსია პრობლემურ საკითხებზე.

Tolerance

როინ ნიჟარაძე, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს წევრი

ნებისმიერ კაცს, რომელსაც სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბების პროცესში აქტიური მონაწილეობის მიღების პრეტენზია აქვს, უნდა შეეძლოს ამ საკითხის მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების მკაფიოდ ჩამოყალიბება. რელიგიასთან დაკავშირებული ჩემი პირველი ბავშვური განცდა ახლა უხერხული ღიმილის მომგვრელია. ეს ის პერიოდია, როცა საბჭოთა პროვინციულ სკოლაში ყოველწლიურად ახდენდნენ ვაჟების რელიგიურ იდენტიფიკაციას „შარვლის ჩახდის ღონისძიებებზე“.

მაშინ ბევრს ეს სამხიარულოდ ეჩვენებოდა, ბევრისთვის ტრაგედია იყო, ზოგიც ტრადიციის მსხვერპლი აღმოჩნდა და შეშფოთებული ელოდა დირექტორისგან რელიგიურ დატუქსვას, სახაზავის დარტყმას გაშლილ ხელზე და მკაცრ ლექციას იმის თაობაზე, რომ ღმერთი არ არსებობს.

ჩემი ბავშვობის პერიოდის გამოცდილება მხოლოდ სასკოლო გაუგებრობებით არ შემოიფარგლებოდა და სხვა, უფრო ჯანსაღ, გარემოშიც მიყალიბდებოდა წარმოდგენა ღმერთსა და რელიგიაზე. მამით ობოლს, დედასთან და ხშირად ქვრივ მამიდასთან ერთად მიხდებოდა ცხოვრების ამ მნიშვნელოვანი პერიოდის გატარება. სიამაყით შემიძლია ვთქვა - სწორედ ამ ორი ქალის დამსახურებაა, უკურნებელი ფსიქოლოგიური ტრავმა რომ ასცდა ჩემს ბავშვურ გონებას.

ზამთარში მოხუცი მამიდა კვირაობით რჩებოდა ჩვენსას. ზემო აჭარის ზამთრის ღამეები წარუშლელ მოგონებად დამრჩა; ჩვენებურ „სექვზე“ წამოწოლილი მოხუცი მამიდა გვიყვებოდა ლეგენდებს, ნამდვილ ამბებს, ტრაგედიებს, რაც მას ცხოვრებაში გადახდენია: ძმამ (ჩემმა ბიძამ) მეუღლე მოუკლა გაგანია ბოლშევიზმის დროს, დაეღუპა შვილი, მთელი ცხოვრება ტრაგიკულ გაუგებრობაში გაატარა, რომლის სათანადოდ გადმოცემას შექსპი რი თუ შეძლებდა. და ამ გაუსაძლისი რეალობიდან, სადაც სიბნელე და ბოლშევიკური ათეიზმი ადამიანურ ტრაგიზმთან იყო შერწყმული, ჩემმა მამიდამ არაადამიანური ძალისხმევით ადამიანური მორალი და ფასეულობათა მთელი სისტემა გადმომილოცა, რომლის ფილოსოფიურ ღირებულებაზე წარმოადგენაც არ ჰქონდა. ადამიანის პატივისცემაზე იყო დაფუძნებული ეს სისტემა. ასე მეგონა, არავის შეეძლო ადამიანის დანიშნულებაზე ისე ამაყად, ისე კარგად, ისე დამაჯერებლად ლაპარაკი, როგორც ჩემებს. სიკეთის ხელოვნების ფლობა, ადამიანის სიყვარულის წრფელად გამოვლენა, ყველა გაჭირვებულის გვერდში დგომა, ბავშვებზე ზრუნვა, ცხოველების, ყველა ცოცხალი არსების პატივისცემის გამოხატვა და ყოველივე ამის ღმერთთან დაკავშირება - აი ჩემი მოხუცი მამიდისა და დედაჩემის უმთავრესი ღირსება. ღმერთის გაჩენილია და უნდა გვიყვარდეს - აი მათი შეუვალი არგუმენტი! აი ღმერთი, სკოლაში შარვალის ჩახდით დამცირებული, რომლის რეალური ყოვლისშემძლეობა ჩემიანებმა წარმომიჩინეს.

შემდეგ ქრისტეს ცხოვრებას, ახალ აღთქმას, რომ გავეცანი, აღმოვაჩინე, რომ ჩემების მსოფლმხედველობა მთლიანად შეესაბამებოდა ამ მოძღვრებას. განსხვავება მხოლოდ ის იყო, რომ მამიდაჩემი მუსლიმი იყო. მან პირველმა მოითხოვა საკოლმეურნეო სასუქის საწყობად ქცეული მუსლიმთა საკულტო შენობის გათავისუფლება, რასაც მიაღწია კიდეც. ზამთრობით უშველებელ თოვლში გზას ვკვალავდით მე და მამიდაჩემი, რათა სალოცავში ღუმელი დაგვენთო და მორწმუნეთათვის სითბო დაგვეხვედრებინა.

ამ დროს თქვენი მონა-მორჩილი ქრისტიანობაში მყარად ვიყავი უკვე დაფუძნებული და დასტურად მართლმადიდებელ ქრისტიანად მოვინათლე სხალთაში, კათოლიკოს-პატრიარქ ილია მეორის ლოცვა-კურთხევით. ჭეშმარიტ ქრისტიანად თავი მაშინ ვიგრძენი, როცა ვისწავლე, თუ როგორ შეიძლება პირობით მოწინააღმდეგეს სიყვარულით, პატივისცემითა და გონიერებით აჯობო. და მთელი ქრისტიანული მსოფლმხედველობა განა ამაზე არ არის დაფუძნებული?

შემდეგ კი იყო ერთი მართლმადიდებელი მღვდელი, რომელიც თავხედურად ამტკიცებდა, რომ მუსლიმი სამოთხეში ვერ მოხვდება, მისი ადგილი ჯოჯოხეთშიაო. ამან გულწრფელად აღმაშფოთა, რადგან იმ წუთში ჩემი გარდაცვლილი მამიდა გამახსენდა და ცოცხალი დედა, რომლებმაც ზედმიწევნით კარგად მასწავლეს ადამიანის პატივისცემა, რაც სწორედაც ქრისტიანობასთან იყო ყველაზე ახლოს. და ეს ანაფორიანი ადამიანი ჯოჯოხეთში აგზავნიდა მამიდაჩემს, რომელსაც ესოდენ კარგად ესმოდა, რა იყო ღვთის სიყვარული. სულ ვფიქრობდი, რამ აიძულა ასეთი სიბრიყვის თქმა მართლმადიდებელ ქრისტიან სასულიერო პირს - გულწრფელობამ თუ სრულმა გაუნათლებლობამ? ალბათ ორივენ ერთად და კიდევ იმან, რასაც ადამიანის უპატივცემლობა და ქრისტიანული სიყვარულის ნაკლებობა ჰქვია. შემდეგ, დიდობაში, ლიბერალურ-ქრისტიანული მსოფლმხედველობის ფუძემდებლების სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ნააზრევს რომ გავეცანი, აღმოვაჩინე, რომ ჩემს გარდაცვლილ მამიდას მხოლოდ სამოქალაქო პასუხისმგებლობით უცხოვრია წუთისოფელში, ხოლო მღვდელი, რომელმაც მამიდაჩემი ჯოჯოხეთისთვის გაიმეტა, თავისი შენიღბული მსოფლმხედველობით პოტენციური ფუნდამენტალისტი, მუსლიმი ტერორისტი იყო. ასეთ რელიგიურ უპასუხისმგებლობას კიდეც მოჰყვა ზემო აჭარაში.

ტრაგიკული ფაქტი, როცა მართლმადიდებლად მონათლულმა შვილიშვილმა მუსლიმ ბაბუას თავი მოჰკვეთა და სარზე ჩამოცმულს მინდორ-ველები მოატარა კივილით, ეშმაკი გავგმირეო.

არაფერი ისე შემაძრწუნებელი არ იყო ჩემთვის, ქრისტიანისათვის, ვიდრე ის, რომ ადამიანისადმი პატივისცემა ლამის სასირცხოდ გადაიქცა და გაველურებულ აზროვნებაში გადაიზარდა. როგორ დააკლდა ამ საზოგადოებას ქრისტიანობის გულწრფელად, ანგარების გარეშე ადამიანებთან მიტანის ხელოვნება - ქადაგება, რათა თითოეულ ადამიანში ადამიანური ღირსების შეგრძნება ამოქმედებულიყო. ხშირად ბოროტ ზიზღს იწვევდა ჩემში ეს ყველაფერი, მაგრამ აღიარებული ქრისტიანული ფასეულობა მახსენდებოდა უმალ: სიყვარულით, პატივისცემითა და გონიერებით.

ჩემი ჭაბუკობისდროინდელი კიდევ ერთი უცნაურობა მინდა გავიხსენო, ეკლესიის შესასვლელ კარებთან მოსაუბრე მღვდელს და რამდენიმე მამაკაცს რომ უკავშირდება. ანაფორით შემოსილ მღვდელს მამაკაცები მთელი გულით შეკითხვებს აძლევდნენ - ესა თუ ის საქციელი რა დონის ცოდვად ითვლებაო. ერთ-ერთი შეკითხვა კი ასე ჩამოყალიბდა: „მამაო, რა დონის ცოდვად ითვლება ქალთან სექსუალური ურთიერთობა?“ პასუხი: „მომაკვდინებელი ცოდვაა“, რასაც მოჰყვა შეწუხებული მოსაუბრეების ვაი-ვიში, ალბათ უკვე იგრძნეს, როგორ წვავდა მათ ცოცხალ ორგანიზმს ადუღებული კუპრი ჯოჯოხეთისა. სასულიერო პირისგან მოსმენილი ამგვარი დამოძღვრის შემდეგ ეს ადამიანები სიამოვნებით ჩაქოლავდნენ ნებისმიერ ქალს, თვით უფალ ღმერთსაც რომ ეთქვა, პირველმა მან ესროლოს ქვა, ვინც მასზე უცოდველიაო. რადგან ჯოჯოხეთიდან თავის დახსნის ერთადერთი გზა, რომელიც მღვდელმა აჩვენა, სწორედ ასეთი ქმედება ჩანდა. ცოდვის უაპელაციოდ მიღებულმა განმარტებამ საბოლოოდ მოკლა ადამიანებში მოქალაქეობრივი შეგნება და პასუხისმგებლობა, რაც, სამწუხაროდ, ოჯახურ ძალადობასა და მშობლების მიერ ბავშვების მიტოვებაში პოვებს ასახვას, რის გამოც, ასევე სამწუხაროდ, ბავშვების რაოდენობა ბავშვთა სამზრუნველო დაწესებულებებში არ კლებულობს, მიუხედავად იმისა, რომ ამ მიმართულებით სერიოზულად მუშაობენ ქვეყანაში სახელმწიფო ინსტიტუტები. უფრო მეტიც, ყაზარმული ტიპის სამზრუნველო დაწესებულებების პოპულარიზაციაც კი ხდება, რომლებიც რელიგიური ნიშნით არის შექმნილი.

შუახევში ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესიის მისიონერის გამოჩენამ უფრო მეტად დამაფიქრა არსებულ ვითარებაზე. ეს ადამიანი გამოირჩეოდა ადამიანური სისადავითა და სიყვარულით, ბრწყინვალე ოჯახი ჰყავდა, რომელიც საყოველთაო პატივისცემას იწვევდა. მშვენიერი ურთიერთობა დაამყარა ადამიანებთან, ძალიან გასაგებად, ადვილად აღსაქმელად ელაპარაკებოდა ხალხს ქრისტიანობაზე, ადამიანის სამოქალაქო პასუხისმგებლობაზე. მისი თემის წევრები ეხმარებოდნენ ყველას, როგორც შეეძლოთ. მაგრამ ჩვენ ხომ გამუდმებით დაგვდევს სიძულვილი, შური და ურთიერთგაუტანლობა, და, აი, ეს პატიოსანი მისიონერი მართლმადიდებელმა სასულიერო პირებმა და ასლან აბაშიძის უშიშროებამ ერთობლივად შეავიწროვეს და აიძულეს შუახევიდან გადახვეწილიყო.

მაშინ ბოლომდე ვერც გაბედულება გამოვიჩინეთ და ვერც ადამიანისადმი პატივისცემის გამოხატვა შევძელით, რასაც გულწრფელად ვნანობ. შემდეგ, როგორც კი ცოტაოდენი საშუალება მომეცა, არ მოვრიდებივარ ჩემი აზრის საჯაროდ გამოხატვას, რადგან ვთვლი - არ შეიძლება შეეგუო ბოროტებას, როცა მოქალაქე ხარ, ხოლო ბოროტება რითი გებრძვის - ანაფორის საშუალებით, უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურებით, დავარცხნილი ულვაშით თუ ჩვეულებრივი ადამიანის მეშვეობით - ამას მნიშვნელობა არა აქვს. და იმასაც მივხდი, რომ არაფერი არ არის ისე საშიში, როგორც სახელმწიფოს მიერ რომელიმე ერთი აღმსარებლობისათვის უპირატესობის მინიჭება. მაშინვე იწყება რელიგიით მანიპულირება, რელიგიის გამოყენება ბოროტი ზრახვების განხორციელებისათვის, ადამიანის უფლების ხელყოფა, რწმენის დისკრედიტაცია, საზოგადოების ფარისევლობა. იმედი მაქვს, საქართველოს დღევანდელ საზოგადოებას ეყოფა გაბედულება ასეთი კონსტიტუციური ხარვეზის გამოსასწორებლად. რატომ საზოგადოებას და არა ხელისუფლებას? დიახაც, საზოგადოებას უნდა ეყოს გაბედულება, რადგან ყველა ხელისუფალი საზოგადოებისაგან ცდილობს პოლიტიკური მხარდაჭერის მოპოვებას, შესაბამისად, ჩვენი ტიპის საზოგადოება, ექსცენტრიკული ხასიათის მატარებელია თავისი შინაგანი ბუნებით და მასთან ურთიერთობის მკვეთრად გაუარესებას ყოველთვის მოერიდება სახელისუფლო ელიტა. მხოლოდ ადამიანთა კულტურულ გაერთიანებას შეუძლია საკუთარი კულტურული ბედის განსაზღვრა, სამოქალაქო აქტიურობით დამთრგუნველი გარემოდან თავის დაღწევა; და ამ რთულ და საინტერესო პროცესში თითოეული ჩვენგანის მოვალეობაა აქტიური მონაწილეობა მიიღოს სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირებაში, რომელიც მიზნად ადამიანის პატივისცემას ისახავს.

ჩვენ ვერაფერს ახალს ვერ მოვიფიქრებთ ისეთს, რაც კულტურულ კაცობრიობას არ შეუქმნია დღემდე თავისი არსებობის განმავლობაში. იმაზე დიადს ვერ გამოვიგონებთ, რაც კაცობრიობას ჯვარცმამ მისცა. შემთხვევითი არ არის, რომ ეს უნივერსალური მისტერია, რომელიც ძლევამოსილ, გლობალურ რომის იმპერიაში გათამაშდა, საფუძველი გახდა მრავალგანსაცდელგამოვლილ თანამედროვე კაცობრიობისა და გლობალურ ფასეულობათა სისტემისათვის, რისი წყალობითაც თამამად ვსაუბრობთ ადამიანის როლზე, მის სამოქალაქო პასუხისმგებლობაზე. ქრისტიანობამ დაუდო საფუძველი ადამიანების თანაცხოვრების შესაძლებლობას, მიუხედავად იმისა, ეს ადამიანები რომელ ეთნიკურ თუ რელიგიურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. და თუ ვინმე ვერ ხედავს ამ თანაცხოვრებაში საკუთარ ადგილს, უსათუოდ თავის მსოფლმხედველობაში უნდა ეძებოს პრობლემა და არა სხვისაში.

ამ შემთხვევაში ყველაზე ნაკლებად მინდა წარმოვადგენდე პოლიტიკით დაკავებულ ადამიანს, მაგრამ როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქე, ქვეყნის მმართველი პოლიტიკური ხელისუფლების ერთი რიგითი წევრი, დაბეჯითებით ვაცხადებ - ჩემი ქვეყნის მომავალს სხვადასხვა კულტურების ინტეგრაციაში ვხედავ, რომელიც სხვადასხვა რელიგიურ კონფესიათა კულტურული კონკურენციის საფუძველზე უნდა ჩამოყალიბდეს. და რაც ყველაზე უმთავრესია - კონკურენცია, სხვადასხვა საზოგადოებების ურთიერთობათა რეგულირება, კანონით უნდა ხდებოდეს და არა რომელიმე ერთი ადამიანის რელიგიური გრძნობების მოზღვავებით. ხოლო ეს კანონები თავისი შინაგანი არსით სიყვარულზე, პატივისცემასა და გონიერებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. უნდა გვეყოს გაბედულება ყველას, ხელისუფლების პოლიტიკური ელიტის წარმომადგენლებს, პოლიტიკოსებს, მეცნიერებს, სტუდენტებს, ჟურნალისტებს, ექსპერტებს, სახელოვნებო საქმეებით დაკავებულ ადამიანებს და სხვადასხვა საზოგადოებების წარმომადგენლებს, რათა უმთავრესზე შევთანხმდეთ, რაც მაღალი სამოქალაქო პასუხისმგებლობით უნდა მოხდეს.

ხშირად თავად განმიცდია საზოგადოებისგან უკულტურო დამოკიდებულება, როცა მუსლიმებისთვის მოქცეული მართლმადიდებელი ვარ, მართლმადიდებლებისთვის სექტანტი, მხოლოდ იმის გამო, რომ მეგობრები და ნაცნობები მყავს სხვადასხვა რელიგიურ საზოგადოებებში. ჩვენ, თითოეულმა ადამიანმა, უნდა დავიცვათ პირადი არჩევანის უფლება და ახალგაზრდა ქართული სახელმწიფო მეტად ჩავრთოთ საკუთარი უფლებების რეალიზაციის პროცესში. არავითარი გულგრილობა, რადგან არაფერი ისე არ ანგრევს ადამიანის ცნობიერებას, როგორც გულგრილობა, რომელიც საზოგადოების უპასუხისმგებლობისა და უმაქნისობის გამოვლინებაა. ხოლო მედიამ გაზეთის გვერდები და სატელევიზიო ეთერი კანონიერი ქურდების სასამართლო პროცესების გაშუქებას და ეგრეთ წოდებული ინტელიგენციის პოპულარიზაციას კი არა, არამედ სხვადასხვა კონფესიის წარმომადგენლების შევიწროების ფაქტებს და მათი დამცირების მიზეზების ძიებას უნდა დაუთმოს, თუ გვინდა ლიბერალურ სახელმწიფოდ ვიქცეთ და არა მითოლოგიურ კენტავრად.

სამწუხაროდ, ჩვენში, სამოქალაქო პასუხისმგებლობის საჯაროდ გამოხატვა გმირობის ტოლფასია, ადამიანის მიერ ელემენტარული, საყოველთაოდ აღიარებული ცხოვრებისეული ნორმებისათვის ანგარიშის გაწევა საზოგადოებისაგან მის გაუცხოებას იწვევს. პოლიტიკოსებს გაცნობიერებული ღირებულებების დეკლარირება საარჩევნო ხმების დაკარგვად მიაჩ ნიათ, ხშირად ჯანმრთელი ადამიანები, არ ვიცი ნებით, არ ვიცი უნებლიეთ, თეთრზე შავს, შავზე კი თეთრს გაიძახიან. გულწრფელობის დეფიციტი ან, საერთოდ, არაგულწრფელობა - აი ჩვენი საზოგადოების აქტიური ნაწილის დამახასიათებელი თვისება. ამ საკითხთან დაკავშირებით შესაშური გონიერების და სამოქალაქო პასუხისმგებლობის გამოჩენა გვმართებს. უნდა გავაცნობიეროთ ყველაზე მთავარი, თუ რა ტიპის ადამიანის პოპულარიზაციას მოახდენს ესა თუ ის კონფესია თავისი მენეჯმენტის საშუალებით საზოგადოებაში: რიტუალის კარგი შემსრულებლის თუ მორალური ადამიანისა; თაღლითის და ქურდის, რომელმაც საკულტო ნაგებობის მშენებლობა დააფინანსა, თუ ადამიანის, რომელმაც უდედმამო ბავშვი აიყვანა და ისე ზრდის, როგორც საკუთარ შვილს; ფარისევლის, რომელსაც საკულტო ადგილის ხშირი მონახულებით და გვერდით ჩავლისას მისი თაყვანისცემით მოაქვს თავი, თუ ადამიანის, რომელიც საკუთარი შრომით ცდილობს გამოკვებოს ოჯახი და ღმერთს მისგან მომადლებული უნარისათვის მადლობას უძღვნის. ყოველი კონფესიის სასულიერო პირების მოვალეობაა, ადამიანებს საკუთარი თავის რწმენა განუმტკიცონ, საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლინების, თვითდამკვიდრების უნარ-ჩვევა განუვითარონ. არაფრით არ უნდა იქცეს ადამიანი რომელიმე ერთი აღმსარებლობის მძევლად და მსხვერპლად. და რაც მთავარია, ცალკეული კონფესიების იერარქები თუ რიგითი სასულიერო პირები, ადამიანების მსახურებაში უნდა იყვნენ და არა პირიქით, რა დომინანტ აღმსარებლობასაც არ უნდა წარმოადგენდნენ ისინი.

იმ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან პროცესში, რასაც სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირება ჰქვია, ყველა რელიგიური აღმსარებლობა ვალდებულია თამამად გამოხატოს თავისი სამოქალაქო პოზიცია და ამავე დროს თავისი რელიგიური ცხოვრება საერო კანონებთან შესაბამისობაში მოიყვანოს, რადგან კანონები ადამიანებისთვის იქმნება და არა აღმსარებლობებისთვის. ამ მიმართულებით სახალხო დამცველის ოფისის მეტი აქტიურობა უდავოდ სასარგებლო იქნება, რათა საბოლოოდ მოხდეს ჯანსაღი საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბება. გასაგებია ისიც, რომ საზოგადოების ნაწილი ხშირად ადეკვატური არ არის დროისა და ღირებულებათა ტრანსფორმაციის მიმართ, უჭირს თავის ადგილის დანახვა თანამედროვეობაში და ასეთ, ვითომდა კონსერვატორულ, მსოფლმხედველობას რელიგიური მოსაზრებებით ამყარებს. შესაბამისად, ასეთი კატეგორიის ადამიანებთან ადამიანთა თანასწორობაზე ლაპარაკი ძნელია; საერთოდ, ძნელია საუბარი იმ ადამიანთან, რომელიც ფიქრობს, რომ საბოლოო ჭეშმარიტებას ფლობს და სხვა არაფრის გაგონება არ უნდა. სამწუხაროდ, სწორედ ასეთია ზოგი სასულიერო პირი და აქტიური მრევლის ნაწილი. რელიგიური მსახურება ზოგთათვის ბოროტი ზრახვების ერთგვარ საბურველად იქცა, ეკლესია კი დროებითი უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის ადგილად. რაც ყველაზე მთავარია, ამგვარად მორწმუნე ადამიანი შორდება სამოქალაქო პასუხისმგებლობას, ხშირად მისი გამოყენება ძალიან ადვილი ხდება სახელმწიფოს, ხაზს ვუსვამ, სახელმწიფოს და არა მმართველი პოლიტიკური ძალის მიერ განხორციელებული პოლიტიკის საწინააღმდეგო ქმედებებში.

ხშირად ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით მართლმადიდებელი ეკლესიის პოზიციის საჯარო დაფიქსირება პოლიტიკური ხასიათის მატარებელია, ხოლო პოლიტიკა სახელმწიფოში საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფების თანაცხოვრების ზოგადი წესების დამკვიდრების საშუალებაა, რაც არ გამოდგება რელიგიური საზოგადოებების სათამაშო მინდორ-ველად.

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს გაორკეცებული მუშაობა მართებს, რათა დროულად მოხდეს როგორც ზოგადსაგანმანათლებლო, ისე საუნივერსიტეტო სისტემის საშუალებით სრულფასოვანი სამოქალაქო პასუხისმგებლობის მქონე პიროვნებების ჩამოყალიბება. ჩემი აზრით, დაუშვებელია სახელმწიფომ მონაწილეობა მიიღოს რომელიმე ერთი აღმსარებლობის საგანმანათლებლო დაწესებულების დაფინანსებაში, სადაც აქცენტი რელიგიურ სწავლებაზე კეთდება, თორემ შეიძლება შეგვექმნეს საგანგაშო მდგომარეობა, როცა სასულიერო პირს აღსარებას ჩააბარებენ ადამიანები, რომლებსაც სახელმწიფო საიდუმლოებაზე მიუწვდებათ ხელი, რის შედეგადაც ჩვენი სახელმწიფოს არაკეთილმოსურნეებს ადვილად ჩაუვარდებათ ხელში საჭირო ინფორმაცია ამ აპრობირებული ჯაშუშური ხერხით. მხოლოდ სრულფასოვან განათლებას, ყოველგვარი რელიგიური გამოვლინებისაგან გათავისუფლებულს, შეუძლია ადამიანები დაიხსნას ყველაჯურის სიბნელისაგან. მხოლოდ ღრმად განათლებულ ადამიანს ხელეწიფება ზნეობრივი ნორმების დამკვიდრება საზოგადოებაში, მორალური სიცხადის შეტანა მასში, რაც ამავე დროს ჩვენი სახელმწიფოს უსაფრთხოების გარანტიაცაა. ბენჯამინ ფრაკლინმა ბრწყინვალედ ჩამოაყალიბა ადამიანის უსაფრთხოდ ცხოვრების აუცილებელი მოთხოვნა: „ისინი, ვინც დათმობენ ძირითად თავისუფლებას დროებითი უსაფრთხოების მოსაპოვებლად, არ იმსახურებენ არც თავისუფლებას და არც უსაფრთხოებას“.

გამოსვლის დასასრულს არ შემიძლია არ გავიხსენო ერთი შემთხვევა. ქალაქ ბათუმის მუნიციპალიტეტის ახლოს, ქალაქის ცენტრში უმოწყალოდ განადგურებული ადამიანი, „ბომჟი“ იწვა, რომელსაც ბევრი არ აკლდა, სული უფლისთვის რომ მიებარებინა. საგანგაშო ის იყო, რომ ამ ჯერაც ცოცხალი ადამიანის სხეულს ლპობა დაეწყო, მაგრამ მისდამი ყურადღების მიქცევა არავის უცდია მთელი ოცდაოთხი საათის განმავლობაში. ეს ხდება ქალაქში, სადაც დიდი უმრავლესობა ჯვარს ატარებს და ქედს იხრის ეკლესიის წინაშე, ნაწილი კი პარასკევობით იკრიბება მეჩეთში მორწმუნეობის ნიშნად, მაგრამ არანაირი ემოცია არა აქვთ ამ შემაძრწუნებელი სურათის მიმართ. მაშინ ჩემს თავს დავუსვი შეკითხვა - არის კი ეს ხალხი ღვთისმოშიში? არის ქრისტიანული კულტურის მატარებელი? სად არიან ქრისტიანი სასულიერო პირები, სად არის ქრისტიანი მრევლი, ელემენტარული ყურადღება რომ გამოიჩინონ ადამიანის მიმართ? ამან კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ ვერცერთი ხელისუფლება ვერ შეძლებს სოციალური პრობლემების გლობალურად გადაჭრას, სანამ საზოგადოებაში არ გაჩაღდება ადამიანის პატივისცემისა და სიყვარულის გამოხატვის შეჯიბრი, ისეთივე შინაარსის შეჯიბრი, როგორიც საბაზრო ეკონომიკას ახასიათებს.

როგორი მოთხოვნილებაც არის ამ ქვეყანაში ყველაფერ მატერიალურზე, ისეთივე მოთხოვნილება უნდა გაჩდეს სიკეთეზე და ადამიანის გადარჩენაზე. რელიგიური კონფესიები, განურჩევლად მათი ასაკისა, სიდიდისა, გავლენისა კონკურენციას უნდა უწევდნენ ერთიმეორეს, ისეთივე კონკურენციას, როგორიც მსხვილ სამეწარმეო კომპანიებს აქვთ ერთმანეთს შორის ბაზარზე მყარად დამკვიდრების მიზნით. სოციალურად მძიმე მდგომარეობა არამარტო ხელისუფლების, უპირველესად საზოგადოების კულტურის პრობლემაა და ამ უკულტურობას სწორედ მძაფრი, ადამიანის გადარჩენისკენ მიმართული კონკურენცია დაამარცხებს.

გამოსვლას კი იმანუილ კანტის სიტყვებით დავამთავრებ, რომელიც დღევანდელი სადისკუსიო თემის - „რელიგია და სამოქალაქო საზოგადოების“ - ერთგვარ განმარტებასავითაა: „კაცი თავისუფალი არის, თუ მას არა პიროვნების, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ კანონის მორჩილება სჭირდება“.

Tolerance

იღუმენი ბენიამინ ნოვიკი, მართლმადიდებელი ეკლესია

ბენიამინ ნოვიკი

ადამიანთა უმრავლესობა ადამიანის უფლებებში რაღაც დადებითს, კარგი ტონის წესების მაგვარს გუისხმობს, რაღაც იმის მსგავსს, რომ არ შეიძლება ვისიმე წყენინება, რომ ეს ცუდია და ა.შ. ზოგადად ასეც არის, მაგრამ ეს ნამდვილად არადამაკმაყოფილებელი განმარტებაა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც რელიგიური კუთხით განვიხილავთ ადამიანის უფლებებს. ამ შემთხვევაში ისეთი პრობლემები იჩენს თავს, რომ მცდარი მიდგომისას არათუ მწიგნობართა და ფარისეველთა სიმართლეს ვერ გავცდებით, შესაძლოა, წარმართულ ანდა წარმართობამდელ მდგომარეობაშიც კი ჩავიგდოთ თავი. მაგალითად, შესაძლოა განვსაჯოთ: რა მოსატანია ადამიანის უფლებები, თუკი სულის ხსნაზეა საუბარი.

საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით, საკითხი მარადისობის პერსპექტივაში „ჟამიერის“ რელიგიურ გააზრებამდე, ანუ მეორეხარისხოვან ფასეულობამდე დაიყვანება.

აქ, ორ უკიდურესობას: სპირიტუალიზმსა და მატერიალიზმს ვხვდებით.

პირველ შემთხვევაში, აღმოსავლეთისთვის დამახასიათებელ დამოკიდებულებასთან გვაქვს საქმე, სადაც წუთისოფელი გამოცდისა და მარადისობისთვის მზადების ადგილია. ამიტომ ნებისმიერი ამქვეყნიური სირთულე და ტანჯვა აღიქმება, როგორც გარდაუვალი ხვედრი (აღმოსავლური სპირიტუალიზმი ყოველთვის ფატალიზმთანაა შერწყმული), ადამიანის სული ხომ ისედაც უკვდავია და ფიზიკური სიკვდილი ვერ მოსწყვეტს მას თავის ბედს, მით უფრო, რომ ყოველთვის შეგიძლია ლოცვა ტანჯული ადამიანის საოხად. თან უფალი თუ ინებებებს, ფიზიკურ შეჭირვებასაც აარიდებს გვემულს. მაგრამ თუკი ეს არ მოხდა, მაშასადამე, ასე ყოფილა უმჯობესი, ამგვარი ყოფილა უფლის ნება-სურვილი. რეალურად კი მოვლენათა მსვლელობაში არ უნდა ჩაერიო, არაფერი უნდა შეცვალო.

მატერიალისტური (ნაწილობრივ არარელიგიურ-ჰუმანისტური) მიდგომის მიხედვით, ადამიანის ყველა უბედურება ცხოვრების არასრულყოფილი პირობებითაა გამოწვეული (ყოფიერება განსაზღვრავს ცნობიერებას). აქედან გამომდინარე, უნდა შეიცვალოს საზოგადოებრივი ცხოვრების გარემო და პრობლემები თავისთავად მოგვარდება. ასეთმა უკიდურესობამ წარმოშვა რუსული კომუნიზმი. ამგვარი დამოკიდებულება ადამიანს ღვთის ქმნილებად კი არა, მაღალგანვითარებული მაიმუნის შთამომავლად აცხადებს და არ სვამს სამართლებრივ საკითხს, რომლის საფუძველს ადამიანის, პიროვნების პატივისცემა წარმოადგენს. მატერიალიზმს ისტორიულ კანონზომიერებათა ცოდნაზე აქვს პრეტენზია და პიროვნებას თავისუფლების ერთადერთ „სახეობას“ სთავაზობს - თანხმობა განუცხადო მას („თავისუფლება არის გაცნობიერებული აუცილებლობა“). მაგრამ ღმერთის უარმყოფელმა კომუნიზმმა, ადამიანისა და მისი აქტივობის განდიდება დაიწყო და აქედან გამომდინარე, უცნაურად გაითქვიფა მასში ფატალიზმი და ვოლუნტარიზმი.

სრული სურათის მისაღებად ლიბეალიზმიც უნდა გავიხსენოთ. აქცენტი აქ ე.წ. „ადამიანის პირველი თაობის უფლებებზე“ კეთდება, რომელიც ყველას „თამაშის თანაბარ წესებს“ სთავაზობს, მაგრამ არ ითვალისწინებს ადამიანების განსხვავებულ სასტარტო შესაძლებლობებს. ამ შემთხვევაში „ადამიანის უფლებები“ უმთავრესად უარყოფითი აზრითაა გაგებული: ადამიანი თავისუფალია იმდენად, რამდენადაც არ ლახავს მეორე ადამიანის თავისუფლებას (როგორც ეს „ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა 1791 წლის ფრანგულ დეკლარაციაშია“ ფორმულირებული). ცნობილია, რომ ლიბერალიზმის სუსტი მხარე არის უყურადღებობა მეორე თაობის ანუ სოციალური უფლებების მიმართ, რასაც ზოგადად სიცოცხლის უფლებაც შეიძლება დაერქვას. ეს არის სოციალური გარანტიები იმათთვის, ვისაც არ შეუძლია სიცოცხლისთვის ბრძოლასა და მუდმივ კონკურენციაში სრულფასოვნად ჩაბმა.

ქრისტიანული ტრადიცია, ღვთის განკაცების შესახებ სწავლების თანახმად, სულიერისა და მატერიალურის ურთიერთშერწყმას გვამცნობს. ამდენად, ადამიანის სხეულსა და მის საარსებო პირობებზე ზრუნვა ქრისტიანული თვალსაზრისით გამართლებულია.

ქრისტიანობამ ადამიანს ახალ განზომილებაზე მიუთითა და დაანახვა ახალი სიღრმე, მისცა მას ღმერთთან პიროვნულ ერთობაში სრული და საბოლოო თვითგანსაზღვრის მიკვლევის შესაძლებლობა და იმავდროულად, ადამიანური თავისუფლების ახალი შინაარსიც გააცხადა.

ამიტომაც ნათელი უნდა იყოს, რომ ადამიანებს არც პირდაპირ და არც ირიბად არა აქვთ ერთმანეთისათვის მატერიალური და სულიერი ზარალის მიყენების უფლება და იმ თავისუფლების წართმევის ნება, რომელიც მას ღმერთმა მიანიჭა. იურიდიულ ენაზე უფლებების, ისევე როგორც ადამიანის ღირსების წყარო, არის არა რომელიმე მიწიერი ხელისუფლება, არამედ თვით ღმერთი. სწორედ ამიტომ შეიძლება ამ უფლებებს „თანდაყოლილი“ ეწოდოს.

ქრისტეს მცნების აღსრულების სახელით ქრისტიანული ქველმოქმედების არაერთი მაგალითის გარდა, შეგვიძლია წმინდა ნიკოლოზის უშუალოდ უფლებადაცვითი ქმედების თვალსაჩინო ნიმუშის მოყვანაც, როცა იგი, საეკლესიო გარდამოცემის თანახმად, ღიად დაუპირისპირდა ხელისუფლებას (ჩაერია პოლიტიკაში) და წინაღუდგა სამი ადამიანისთვის გამოტანილ უსამართლო სასიკვდილო განაჩენს. წმინდანის ცნობიერებაში გადანასკვული იყო მათი სულიერი ხსნისა და ფიზიკური სიცოცხლის საკითხი.

ამიტომ სულის ცხონების რთული და ჩვენთვის მიუწვდომელი თემის განუხილველად, ისე რომ „მხსნელებად“ არ ვიქცეთ, ვაკეთოთ ის, რასაც მოყვასის მიმართ ქრისტესგან ნამცნები სიყვარული გვავალდებულებს. რა თქმა უნდა, ჩვენ იურისტები არ ვართ და ჩვენთვის იმის ზედმიწევნით ცოდნაც არ არის აუცილებელი, ვინ მართებულადაა გასამართლებული და ვინ - არა. მაგრამ არის შემთხვევები, როცა სურათი სრულებით ნათელია და მაშინ კი ჩვენი ჩარევა, ზნეობრივი თვალსაზრისით, აუცილებელი ხდება.

თავად „ადამიანის უფლებათა“ კონცეფცია მხოლოდ ადამიანის ღირსებისა და უფლებების აღიარების შემთხვევაშია ქმედუნარიანი და საამისოდ მოგვეპოვება კიდეც ქრისტიანული საფუძვლები: „ადამიანი ღვთის ხატად და მსგავსადაა შექმნილი“ და თავისუფლებით თვით ღვთისგან არის დაჯილდოებული.

დასავლურ ღვთისმეტყველებაში თანდათანობით გააცნობიერეს, რომ მადლი მხოლოდ ცათა სასუფეველში ან წმინდანის სულში აუქმებს რჯულს. მიწიერ, საზოგადოებრივ ყოფაში (მთელი საზოგადოება წმინდანივით ვერ იცხოვრებს) მადლი არ აუქმებს რჯულს, არამედ სრულყოფს. რჯულს თავისი მიჯნები აქვს, თავისი უკიდურესი საზღვარი, რომლის დარღვევას ანარქიის მძიმე შედეგებამდე მივყავართ. მაგრამ მას არ შეუძლია ყველაფრის გათვალისწინება და არც ის ძალუძს, შეაყვაროს ადამიანებს ერთმანეთი.

ამრიგად, სახარებისეულ მცნებათა შესატყვისი ცხოვრების წესის არჩევა (დასავლურ ტრადიციაში: რჩევების გათვალისწინება) ადამიანს მხოლოდ პირადად, საკუთარი თავისთვის შეუძლია, საზოგადოდ აუცილებელ კანონთა ხარისხში აყვანის მცდელობის გარეშე.

ხოლო კანონი, ვ.სოლოვიოვის თანახმად, დედამიწაზე სულთა სამოთხისეული, ჰარმონიული თანაზიარების დასამკვიდრებლად არ არის მოცემული, არამედ, იმისათვის, რომ ჯოჯოხეთის ნაადრევად შემოჭრისაგან დაიცვას იგი.

და კვლავ ისმის ძველი კითხვა: მაინც რატომ არ შეიძლება ჭეშმარიტების მსახურება აუცილებელ წესად ვაქციოთ? უზენაეს ჭეშმარიტებას ერთი მნიშვნელოვანი თვისება აქვს, რომელსაც, ისტორიის მანძილზე მეტისმეტად ხშირად არ ითვალისწინებდნენ: ის მხოლოდ თავისუფლად შეიძლება იყოს გაზიარებული, მას მხოლოდ თავისი შინაგანი ძალით შეუძლია გამარჯვება. სხვა შემთხვევაში, ინკვიზიციის კოცონებს, რელიგიის სახელით ჩადენილ ყოველგვარ ძალადობას გამართლება ექნებოდა, რომ აღარაფერი ვთქვათ ძალადობის (კოცონთან) შედარებით „დახვეწილ“ ფორმაზე - სახელმწიფო რელიგიის ინსტიტუტზე, სხვა რელიგიების მიმდევართა უფლებებს იმთავითვე რომ ლახავს.

საკითხი თავისუფლების შესახებ, თეორიული თვალსაზრისით, ფილოსოფიური პრობლემაა, რომელსაც მრავალი ასპექტი აქვს: სოციალური, ფსიქოლოგიური, ზნეობრივი. გადაუჭარბებლად უნდა ითქვას, ეს მეტად რთული და მნიშვნელოვანი პრობლემაა. ჩვენს საზოგადოებაში ამ საკითხის მნიშვნელობის შესაბამისი ინტერესის არქონა აიხსნება არა მარტო სამართლებრივი პრობლემატიკის სირთულით, არამედ უიმედობითაც სამართლებრივი დაცვის რაიმენაირ ორგანიზებასთან დაკავშირებით. ბევრი კიდეც გვეტყვის, სამართლის ფილოსოფიით კი არა, საქმის კეთებით დაკავდითო, მაგრამ მოქმედებას წინ უძღვის აზროვნება (პირველად იყო სიტყვა...). კარგი თეორია ყველაზე უფრო პრაქტიკული რამაა.

თ.დოსტოევსკიმ საკითხი მთელი სიღრმით დაგვანახვა, „დიდ ინკვიზიტორს“ ვგულისხმობ. ძირითადი პრობლემა აქ ის არის, რომ მეტისმეტად რთულია თავისუფლების ზნეობრივი ასპექტის გაცნობიერება. დიდ ინკვიზიტორს ღვთის „შეცდომის“ გამოსწორება სურდა, ღვთისა, რომელმაც თავისუფლება უბოძა ადამიანს.

ჩვეულებრივ, თავისუფლება გაიგება, როგორც ფორმალობა, არჩევანის ცარიელი შესაძლებლობა. ხოლო არჩევანის გაკეთების შემდეგ თავისუფლება თითქოს გამოუსადეგარი ხდება. ქრისტიანისთვის ჭეშმარიტი თავისუფლება შესაძლებელია მხოლოდ ქრისტეში. მისთვის იგი აბსოლუტური ჭეშმარიტებაა. მაგრამ ჩვენ ხშირად არ ვიცით, როგორ უნდა გამოიხატოს ეს ჭეშმარიტება არამარტო ასკეტურ-ინდივიდუალური ასპექტით, სადაც თავისუფლების უმაღლეს გამოვლინებად თვითუარყოფა არის დასახული, არამედ სოციალურ სიბრტყეზეც (ადამიანების ურთიერთობისა). მაგალითად, როგორი დამოკიდებულება უნდა გვქონდეს „ერეტიკოსებთან“, სხვა რელიგიების მიმდევრებთან, ათეისტებსა და აგნოსტიკოსებთან? ვდევნოთ ისინი, რამენაირად ავიტანოთ მათი არსებობა თუ გვახარებდეს კიდეც რელიგიური მრავალფეროვნება. ყველანი თითქოს ვთანხდებით, რომ ჭეშმარიტება მხოლოდ თავისუფლად შეიძლება იყოს აღქმული. მაგრამ თავისუფლებას თან სდევს რისკი, მათ შორის ცდომილების, ამ ჭეშმარიტებაზე უარის თქმის ხიფათიც. როგორ შევათავსოთ ჭეშმარიტების მონიზმი და თავისუფლების პლურალიზმი?

უპირველეს ყოვლისა, ვთქვათ, რომ რელიგიური ჭეშმარიტება განსხვავდება სამეცნიერო (ცდისეული) ჭეშმარიტებისგან.

მნიშვნელოვანია ასევე, რომ არ შევზღუდოთ ერთმანეთის რელიგიური თავისუფლება, ვინაიდან ადამიანები ონტოლოგიურად ერთ სიბრტყეზე ვდგავართ, ერთი ონტოლოგიური სატატუსით და არ გვაქვს ერთმანეთის მაგივრად მსოფლმხედველობრივი საკითხების გადაწყვეტის უფლება.

დასავლურ საზოგადოებრივ ცნობიერებაში ისტორიულად ჩამოყალიბდა თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ ადამიანის თანდაყოლილი, უპირველესი უფლება არის თავისუფალი აზროვნების უფლება. ბრძოლა ამ უფლების მოსაპოვებლად განსაკუთრებით რეფორმაციის პერიოდში გამძაფრდა. ეს იყო ქრისტიანობის სხვაგვარად აღსარების უფლებისათვის ბრძოლა.

და მართლაც, რელიგიურ-მსოფლმხედველობრივი შეხედულებები მთლიანობაში ცნობიერების უმნიშვნელოვანეს ფაქტორებს წარმოადგენს და ამ სფეროს ხელყოფა ადამიანის თავისთავადობის, მისი მეობის, ავთენტურობის, სინდისის ხელყოფა გახლავთ.

„სინდისის თავისუფლება - თავისუფლების ყოველგვარი უფლების საფუძველია, ამიტომაც მას ადამიანური ნება, სახელმწიფო ძალაუფლება ვერც გააუქმებს და ვერც შეზღუდავს. იგი ღვთის გამოვლინებაა. ღმერთი თავისუფლებაში ხედავს მის მიერ შექმნილი ადამიანის ღირსებას. მხოლოდ თავისუფალ არსებაში შეიძლება მოიძიო ხატება და მსგავსება ღვთისა,“ - ამბობს ნ. ბერდიაევი.

ისტორიულად ადამიანის ცნობიერების მსოფლმხედველობრივი და ინტუიტურ-რელიგიური მიზანსწრაფვის ფორმირებისა და გამოხატვის უფლებას „სინდისის თავისუფლება“ დაერქვა.

მოკლე ისტორიული ექსკურსი

ანტიკური ტრადიცია

ადამიანის უფლებათა საკითხის დასმის კლასიკურ ნიმუშად სოფოკლეს ტრაგედიიდან „ანტიგონეს“ ცნობილი სიუჟეტი გვესახება, სადაც ოიდიპოსის შვილმა ანტიგონემ, თებეს მმართველის, მეფე კრეონტის აკრძალვის მიუხედავად, „ღმერთების დაუწერელ, მაგრამ მყარ კანონზე“ დაყრდნობით, მიწას მიაბარა ომში დაღუპული ძმა, რომელსაც ხელისუფლება პოლიტიკურ დამნაშავედ მიიჩნევდა. ანტიგონე ამის გამო სასტიკად დაისაჯა.

ბერძნების შეხედულებით, ვინმესთვის დასაფლავებაზე უარის თქმა უღვთო და ბარბაროსული ქმედება იყო, „ერთნაირად საძულველი ღმერთებისა და ადამიანებისთვისაც“. ადამიანის (კრეონტის) ნება „შეუძლებელია იყოს“, როგორც ამას ანტიგონე ამბობს, „უკვდავთა ნებაზე აღმატებული, დაუწერელ, მაგრამ პირუთვნელ, მარად არსებულ კანონებზე მაღლა მდგომი.“

კითხვები ასე დაისმის: არსებობს ადამიანის ისეთი უფლებები, რომლებიც საყოველთაო და ბუნებრივია ნებისმიერი ადამიანისთვის? ვინ არის სამართლის პირველწყარო, ღმერთი თუ ადამიანი? თუკი ღმერთია, მაშინ შეუძლია თუ არა ადამიანს, ხელყოს ის, რის მიცემაც სხვისთვის თავად მას არ ძალუძს?

ადამიანის, მისი ბუნების, მასთან მიმართებით დასაშვებისა და დაუშვებლის ზღვარი სხვადასხვა ეპოქაში დროსთან შესაბამისი, მისთვის დამახასიათებელი რელიგიურ-ფილოსოფიური წარმოდგენებით დგინდებოდა. წარმართულ სამყაროს ადამიანის პიროვნების შესახებ ის ამაღლებული წარმოდგენა, ბიბლიურ-ქრისტიანულმა ტრადიციამ რომ მოიტანა, არ ჰქონდა. მსგავსი რამ მისთვის უცნობი იყო.

წარმართული სამყაროსთვის ზოგადად არც დამარცხებული მტრისადმი გულმოწყალების გრძნობა იყო ნაცნობი; გამარჯვებული თავისი თანატომელების თანასწორ არსებად ვერ აღიქვამდა მარცხგანცდილს. ცნობილია, რომ თვით პლატონიცა და არისტოტელეც მხარს უჭერდნენ მონობას და მონებს სრულფასოვან ადამიანებად არ მიიჩნევდნენ. მაგრამ უნივერსალური (ზოგადსაკაცობრიო) ეთიკის ელემენტები უკვე მკვეთრად გამოიხატა სტოიკოსების ფილოსოფიურ-ეთიკურ ნააზრევში (ძენონი, ეპიქტეტე, სენეკა, ციცერონი).

სტოიციზმის ეთიკაში ადამიანის განსჯითი და ნებელობითი უნარების უნივერსალობის საფუძველზე ყველა ადამიანი თანასწორად განიხილებოდა. Homo homini deus est, si suum officium sciat (ადამიანი ადამიანისთვის ღმერთია, თუკი უწყის საკუთარი მოვალეობები - ქ.შ.-მდე III საუკუნის ანტიკური გამონათქვამი). ციცერონი კი წერდა: Homo res sacra hominis - ადამიანი წმინდაა სხვა ადამიანისთვის. ასეთი მიდგომა წარმართულ ქსენოფობიასა და სახელმწიფოს გაღმერთების ტენდენციას, როგორც თვითმიზანს, ეწინააღმდეგებოდა. სტოიციზმის ეთიკაში განვითარდა ბუნებითი, თავისი სტატუსით სახელმწიფო კანონებზე მაღლა მდგომი სამართლის იდეა. კანონი მხოლოდ მაშინ არის კანონი, როცა ბუნებით კანონს აირეკლავს. ამ აზრს ისტორიაში მანამდეც ვხვდებით, მაგალითად ბერძენ სოფისტებთან.

აქვე მნიშვნელოვანია წარმოვაჩინოთ, თუ როგორ ვითარდებოდა ბუნებითი გამოცხადების გზით იგივე იდეა, რაც ზებუნებრივი გამოცხადებით იყო ნაუწყები. შეგახსენებთ, რომ კლიმენტი ალექსანდრიელი (II-III) პროვიდენციულ პარალელს ავლებდა იუდეველთა ბიბლიასა და ბერძნების ფილოსოფიას შორის. ცნობილია, რომ ეს გზები იოანე ღვთისმეტყველის „ლოგოსის“ შესახებ მოძღვრებაში გადაიკვეთა. ბერძნული ფილოსოფიის „ლოგოსი“ გაიგივებული იყო სამების მეორე პირთან, ღვთის ძესთან. ზოგიერთი საერო მკვლევარი ამტკიცებდა, რომ წარმართულ პოლითეიზმს არ გამოუწვევია ისეთი შეუწყნარებლობა, როგორიც ბიბლიურმა მონოთეიზმმა წარმოშვა თავისი რელიგიური დოგმით: extra ecclesiam nulla salvus (ეკლესიის გარეთ არ არის ხსნა). საბერძნეთისა და რომის რელიგიები მრავალრიცხოვანი მითებითა და ლეგენდებით იყო დახუნძლული, მაგრამ რელიგიური დოგმები თავიანთი ორთოდოქსულობითა და შესაბამისი ექსკლუზიურობით მათთვის უცხო იყო. სოკრატე განსხვავებული აზრისთვის უფრო იდევნებოდა, ვიდრე სხვაგვარი რწმენისათვის, თუმცა ბრალი დასდეს იმაში, რომ ამკვიდრებდა ახალ ღმერთებს.

ტაციტუსის „Deorum iniurae - Diis Curae“ (ღმერთების შეურაცხყოფა ეხება მხოლოდ ღმერთებს) რომაელთა სამართლებრივი აზროვნების მახვილგონივრულობით როდი აიხსნება. ამის მიზეზი რომაულ სარწმუნოებრივად ეკლექტურ გარემოში რელიგიისადმი გულგრილობა იყო.

დაცვა ბიბლიური პრინციპისა „მე მივაგებ შურს, მე მივუზღავ“/„მე მივაგო, რამეთუ ჩემია შურისგება“ (II რჯულ. 32,35), „არ იძიო შური ღვთის გამო“ მონოთეიზმის პირობებში გაცილებით რთული აღმოჩნდა.

ბიბლიური ტრადიცია

ძველი აღთქმა ისტორიაში პირველად აცხადებს ჭეშმარიტებას ყველა ადამიანის, როგორც ღვთის ხატისა და მსგავსის თანაბარი ღირსების შესახებ.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ზოგადსაკაცობრიო (უნივერსალური) ეთიკის ელემენტები ძველ აღთქმაშივეა გამოვლენილი, სადაც რჯული არა მარტო ქვრივ-ობლების, არამედ უცხო ტომელების დაცვასაც მოითხოვდა ძალაუფლების მქონეთაგან (გამოსვლ. 23,9; ლევიტ. 19,33). უკვე მარტო ეს მიგვითითებს უდიდეს დაშორებაზე წარმართულ-გვაროვნული მსოფლშეგრძნებისგან, რომელიც „შიდა“ ეთიკურ ნორმებს უცხოს მიმართ არ ავრცელებდა. ქსენოფობია წარმართული სამყაროს ნორმა იყო. ძველი აღთქმის ეთიკისთვის მნიშვნელოვანი სოციალური ცნებები - სიმართლე და სამართლიანობა სათავეს ღმერთიდან იღებდა: „უმრავლესობას ნუ აჰყვები ბოროტ საქმეში, ნუ გადაიხრები უმრავლესობისაკენ და ნუ გაამრუდებ სამართალს“ (გამოსვლ. 23,2), „საძაგელია... შენი ღმერთისთვის ყველა, ვინც უკანონობას სჩადის“ (II რჯულ. 25,16); „სიმართლის ღმერთია უფალი“ (ესაია, 30,18). სიმართლე რაიმე კლანურ-ნაციონალური, კორპორაციული ან თუნდაც აღმსარებლობითი აზრით არ გაიგება, არამედ იგი სწორედ ღვთის სამართალია, რომელსაც საყოველთაო მნიშვნელობა აქვს.

ძველი აღთქმაში სამი ძირითადი ხელისუფლების მკაფიო განსხვავებასაც ვხვდებით: „უფალია ჩვენი მსაჯული, უფალია ჩვენი რჯულმდებელი, უფალია ჩვენი მეუფე“ (ესაია, 33,22).

სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა ძალაუფლების გადანაწილების უმნიშვნელოვანესი შედეგი და მთავარი მიზანია. ბიბლიურ ისტორიაში არის თვალსაჩინო მაგალითი, როდესაც წინასწარმეტყველმა და მსაჯულმა სამოელმა საულ მეფე ჩამოაშორა ხელისუფლებას. ამ ფაქტს ბიბლიური „უოტერგეიტიც“ შეიძლება დავარქვათ: 1974 წელს აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ აიძულა რ.ნიქსონი, გადამდგარიყო თავისი ადმინისტრაციის მიერ აშშ-ს კონსტიტუციის დარღვევის გამო. სასამართლო ხელისუფლების მიერ მონარქის აბსოლუტური ძალაუფლების შეზღუდვა იმ მნიშვნელოვან ძალისმიერ ფაქტად იქცა, რომელიც გასდევს ათასწლეულებს და კაცობრიობის ისტორიაში მსგავსი ფენომენების ჯაჭვს ქმნის.

ახალმა აღთქმამ, წმინდა სამების მეორე პირის, ღვთის ძის განკაცებამ უსაზღვროდ გააღრმავა და დააკონკრეტა კიდეც ძველი აღთქმისეული „ხატება და მსგავსება ღვთისა“. ახალი აღთქმა შეიცავს სრულიად ცხად მოწოდებას უკლებლივ ყველა ადამიანის, მათ შორის, მტრების, სიყვარულის შესახებ (მათე, 5,44), რაც უნივერსალური (ზოგადსაკაცობრიო) ეთიკის მწვერვალს წარმოადგენს. იესო ქრისტემ უდიდესი შემწყნარებლობა გამოჩინა, როდესაც აკრძალა ყოველგვარი დევნა (მათე, 13,24-30). წინასწარმეტყველ ესაიას წიგნში გაკიცხულნი არიან ისინი, „რომლებიც მახეს უგებენ კარიბჭესთან მომჩივანს“ (ესაია, 29,21), მაგრამ თვით სასამართლოს მოთხოვნები არ განიხილება რელიგიურ მოვალეობად.

სახარება კი პირდაპირ მოგვიწოდებს, არ განვისაჯოთ სასამართლოს მეშვეობით; თავად უფალი ამბობს უარს, აღადგინოს სამართლიანობა მემკვიდრეობის თაობაზე ძმებს შორის წარმოქმნილ დავაში (ლუკა, 12,13).

ის, რომ პავლე მოციქული რომის მოქალაქის უფლებებით სარგებლობდა, ჯერ კიდევ არაფერს გვეუბნება სამართლის და უფლებების რელიგიური ღირებულების შესახებ. შეიძლება ითქვას, რომ პავლე მოციქული რომის მოქალაქის უფლებებს იყენებდა, როგორც თავისი მისიის ხელშემწყობ საშუალებას და არა სხვაგვარი მნიშვნელობით. ნიშნავს კი ეს იმას, რომ „უფლებათა“ ცნება ორგანულად უცხოა სახარების სულისკვეთებისათვის?

მნიშვნელოვანი იქნება იმის გაცნობიერებაც, რომ სახარებისეულ მოძღვრებას უკიდურესად ესქატოლოგიური ხასიათი აქვს, და მასთან შედარებით არა მარტო სამართლის, არამედ რჯულის მოთხოვნებიც მეორეხარისხოვნად ჩანს... მისი მცნებები ადამიანის სინდისის, პირადი ცხოვრების, პიროვნებისკენაა მიმართული; მცნებათა უნივერსალური ხასიათის აღიარების შემთხვევაშიც მათთან თანხმობით ცხოვრება მხოლოდ საკუთარ თავს შეიძლება დააკისრო და არა სხვას. უფალი გარკვევით ამბობს, რომ არ ღირს ზრუნვა საკუთარი საკვებისა და სამოსისთვის (მათე, 6,25), მაგრამ სხვის საკვებზე და სამოსზე კი უნდა ზრუნავდე (25,31-46). თუმცა, ცხადია, რომ საკვებსა და სამოსელს თავისთავად არ გააჩნიათ სოტეროლოგიური (ესქატოლოგიურ-მხსნელი), მარტივად რომ ვთქვათ, ღრმა რელიგიური შინაარსი. აქ მთავარი ცხოვრების მატერიალური მხარისადმი ჩვენი დამოკიდებულებაა.

თუკი ადამიანი არა მარტო გაქურდვის გამო დარჩა საკვებისა და სამოსის გარეშე (როგორც იგავში სამარიტელის შესახებ), არამედ უსამართლო მართლმსაჯულების შედეგადაც, მაშინ ნიშნავს კი ეს იმას, რომ ასეთ შემთხვევაში ქრისტიანებმა არანაირი პასუხისმგებლობა არ უნდა იგრძნონ? იესოს არ მოუცია მითითება, მიგვემართა სასამართლოსთვის სხვისი უფლებების შელახვისას, მაგრამ სახარება ნებისმიერი შემთხვევისთვის დაწვრილებით რეკომენდაციებს ან აკრძალვებს როდი შეიცავს.

ისმის კითხვა: აღძრავს კი ჩვენში სახარება პასუხისმგებლობის გრძნობას საზოგადოებრივი მოვლენების მიმართ? რამდენად უწყობს ხელს, მაგალითად, უფლებადაცვით საქმიანობას, თუ აღმოსავლური ფატალიზმის კვალობაზე მთლიანად „ღვთის ნების მინდობას ქადაგებს“? მაგრამ ამ ლოგიკის მიხედვით, ნებისმიერი ჩაგრული თუ ტანჯული განა შეიძლება მხოლოდ ღვთის ნებას მივანდოთ? ღვთისმოსაობის ნიღბით შეფარული თვალთმაქცობა ხომ არ იქნებოდა ასეთი მიდგომა? „ნეტარებებში“ (მათე, 5,1-12) ორგზისაა ნახსენები „სიმართლე“ და „სიმართლისათვის დევნილები“, რომელთაც სასუფეველი აღეთქმებათ. აქ „სიმართლის“ მცნება „სამართლიანობასაც“ გულისხმობს, ანუ მასში ჩვენი მიწიერი სინამდვილისათვის აქტუალური, გარკვეული სოციალური და იურიდიული შინაარსიცაა მოცემული.

ბიბლიაში არ გვხდება გამოთქმა - „ადამიანური ღირსება“, რომელიც სოციოლოგიურ-კულტურული განვითარების, ადამიანის თვითშემეცნების, ცნობიერების გაღრმავების შედეგად მოგვიანებით გაჩნდა, როცა ადამიანმა არა მარტო საზოგადოებისა და სახელმწიფოს უკეთესი მოწყობის შესახებ, არამედ ამ საზოგადოებისა და სახელმწიფოსგან თავდაცვაზეც დაიწყო ფიქრი. სახელმწიფო ხომ, თავისი ლევიათანური ბუნებიდან გამომდინარე, მუდამ მზად არის, განიხილოს ადამიანი, როგორც თავისი შემადგენელი ელემენტი, როგორც საზოგადოებრივი წყობის იოლად ცვლადი ჭანჭიკი.

კითხვა შეიძლება ასეც დაისვას: საჭიროა თუ არა, გავაცნობიეროთ სახარებისა და წმინდა მამების ნააზრევის სულისკვეთებით ახალი საზოგადოებრივი რეალიები, რომელთა შესახებ არაფერია ნათქვამი წმინდა წერილში?

ქრისტიანული ტრადიცია

ცნობილია, რომ ქრისტიანი აპოლოგეტები, ძირითადად, სინდისის თავისუფლების მომხრენი იყვნენ.

წმ. იუსტინე ფილოსოფოსისთვის საყურადღებო იყო სიმართლისა და ჭეშმარიტების როგორც ბიბლიური, ასევე სტოიკური გაგებაც: „ჭეშმარიტად ღვთისმოსავმა და სიბრძნისმოყვარე ადამიანებმა მხოლოდ ჭეშმარიტება უნდა შეიყვარონ, მხოლოდ მას მიაგონ პატივი და წინაპართა შეხედულებები, თუკი უჯეროა, უარყონ კიდეც: ამგვარია ვალდებულება, საღი აზრი რომ ჩაგვაგონებს... ჭეშმარიტების მოყვარე ყოველნაირად, საკუთარ სიცოცხლეზე მეტადაც უნდა ცდილობდეს სიმართლის დაცვას სიტყვითა და მოქმედებით, თუნდაც ეს სიკვდილს უქადდეს“ („აპოლოგია“, I,2).

წმ. იუსტინე უშუალოდ სინდისის თავისუფლებაზე არ საუბრობს, მაგრამ მისი ქრისტიანულ-უნივერსალისტური ფილოსოფიის სულისკვეთება კარგად მეტყველებს ამ პრინციპის სასარგებლოდ.

ტერტულიანე (II-III სს.) წერდა: „ყოველ ადამიანს აქვს თანდაყოლილი ნება და ძალაუფლება, თაყვანი სცეს იმას, რასაც თვით მიიჩნევს თაყვანისცემის ღირსად. ერთი ადამიანის რელიგია სხვისთვის არც ურგებია და არც სარგებლის მომტანი. სარწმუნოებრივად გაუმართლებელია, ვინმე აიძულო, თაყვანს სცემდეს სხვა რელიგიას. თაყვანს ძალადობის შედეგად კი არა, ნებაყოფლობით უნდა სცემდე“.

ასე რომ, სინდისის თავისუფლება ბუნებითი სამართლიდან იღებს სათავეს.

ტერტულიანესთან ნათლადაა გამოხატული აზრი სახელმწიფოს, როგორც მსახურის დანიშნულების შესახებ. სახელმწიფო ძალაუფლება თავისთავად როდია პატივისცემის საგანი, პატივს ის მანამ იმსახურებს, სანამ თავის დანიშნულებას შეესატყვისება და არ მოინდომებს საღვთო პატივს („შცორპიაცე“, 14). ტერტულიანეს თანახმად, სამართლის წყარო ღმერთია („Apologeticum“, 30).

ლაკტანციუსი (+დაახ. 320 წ.), რომელსაც „ქრისტიან ციცერონსაც“ უწოდებენ, მკაფიოდ საუბრობს პიროვნების პრიორიტეტის შესახებ სახელმწიფოსთან მიმართებაში: „ადამიანები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ პატივს თანამემამულეებს უნდა მივაგებდეთ, ხოლო უცხოტომელებზე ზრუნვა კი საჭირო არ არის, ანგრევენ ადამიანთა საზოგადოებას და, ამასთან, თელავენ სათნოებას, სიქველესა და სიმართლეს“ („ღვთაებრივი დარიგებების შესახებ“, VI,6).

ლაკტანციუსი დარწმუნებით იმეორებს ციცერონის აზრს უნივერსალური ეთიკის (ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობების) თაობაზე, რომელიც დღემდე, მისი ერთგვარი სიმარტივის მიუხედავად, არასაკმარისად პოპულარულია: „ჭეშმარიტი კანონი არის უშუალო და ბუნების ამსახველი გონი, რომელიც ყველა ადამიანშია შთანერგილი და უცვალებელი, მდგრადი და მარადიულია. ის სიკეთის ქმნას ჩაგვაგონებს და გვიკრძალავს ბოროტების ჩადენას... არც სენატსა და არც ხალხს მასში რაიმეს შეცვლა ან უარყოფა არ ძალუძს... მისი განმარტებისა თუ ახსნის საჭიროება არ არსებობს... შეუძლებელია, აქ ისე მოხდეს, რომ ერთი კანონი რომისთვის, მეორე კი აფრიკისთვის იყოს განკუთვნილი, ერთი აწმყოს მიემართებოდეს, ხოლო მეორე - მყოფადს. იგი ყველა ხალხისთვის ერთნაირია და ყველა დროში უცვლელად არსებობს“ („ღვთაებრივი დარიგებების შესახებ“, VI, 8)

ლაკტანციუსის სიტყვები თითქმის სახარებისეულად ჟღერს: „რელიგიას იმგვარად უნდა ვიცავდეთ, რომ ჩვენ კი არ მოვკლათ, არამედ უმალ თავად ვიყოთ მოკლულნი; არა სისასტიკე, არამედ მოთმინება; არა ბოროტმოქმედება, არამედ სამართლიანობა... ვინაიდან არაფერია რელიგიაზე მეტად თავისუფალი (ნებაყოფლობითი)“...

უკომენტაროდაც ნათელია, თუ როგორ ეწინააღმდეგება ასეთი დამოკიდებულება გავრცელებულ აზრს რელიგიის, როგორც საზოგადოებისთვის სასარგებლო მოწესეობის შესახებ.

სახელმწიფოს სეკულარული ხედვა აღმოსავლელ მამებთანაც გვხვდება, მაგრამ უფრო იშვიათად, ვიდრე დასავლელებთან. მაგალითად, წმ. თეოფილე ანტიოქიელი (II) წერდა: „მეფე თაყვანისცემისათვის როდია შექმნილი, არამედ იმისთვის, რომ კანონიერი პატივი მიაგო მას. იგი ღმერთი კი არა, ადამიანია, ღვთისგან დადგენილი არა თაყვანისცემისთვის, არამედ იმისთვის, რომ სამართლიანად საჯოს, რადგან ღმერთმა მას გარკვეულწილად მიანდო მმართველობა... თაყვანისცემა ღვთის გარდა არავის მიმართ ეგების („აპოლოგია“, I წიგნი ავტოლიკესადმი, თ. II).

წმ. ილარიუს პიკტიკაველი (+დაახ. 367 წ.) მიმართავდა იმპერატორ კონსტანცის: „თქვენ დაგადგინეს იმის სამეთვალყურეოდ, რომ თქვენმა ქვეშევრდომებმა უტკბილესი თავისუფლებით ისარგებლონ. ეკლესიის აწ აღშფოთებული მშვიდობა ვერ აღდგება, გაბნეულებს ვერ შემოიკრებთ მათთვის საკუთარი რწმენისა და შეხედულებების, და შესაბამისად, ცხოვრების სრული თავისუფლების მინიჭების გარეშე, ყოველგვარი მონური დამცირების უარყოფით... ძალადობას ჭეშმარიტი რწმენის დასაცავადაც რომ მიმართოთ, მაშინ ეპისკოპოსები, თავიანთი სამოძღვრო ავტორიტეტით, თქვენს წინააღმდეგ გამოვლენ და იტყვიან: ღმერთი მთელი სამყაროს შემოქმედია. მას მონური, ნებაწართმეული მორჩილება არ სჭირდება. ის არ მოითხოვს იძულებით აღიარებას, მისი მოტყუება შეუძლებელია. ღვთის კეთილგანწყობა მხოლოდ წრფელი აღსარებით შეიძლება დავიმსახუროთ“.

წმ.ათანასე ალექსანდრიელი თავს იცავდა აგრესიულად განწყობილი არიოზელებისგან, რომლებსაც იმპერატორი კონსტანცი უჭერდა მხარს. წმ. ათანასე წერდა: „თავად უფალი არაფერს გვაიძულებს, არამედ სრულად აღიარებს ჩვენს თავისუფალ ნებას, რაკი ყველას გვეუბნება: „ვისაც სურს მე მომდიოს“ (მათე, 16,24). მოწაფეებსაც ასევე თავისუფალ არჩევანს ანდობს: „თქვენც ხომ არ გსურთ წასვლა“ (იოან. 6,67). მაცხოვარი მოდის თითოეულ ჩვენგანთან, მაგრამ ძალადობით როდი იჭრება, არამედ მხოლოდ აკაკუნებს (გამოცხ. 3,20) და რაჟამს კარს უღებენ, შედის, ხოლო როცა აყოვნებენ ანდა კარს უხშობენ, მიდის. მახვილითა და ისრებით, ან სამხედრო ძალის გამოყენებით როდი გვეუწყება ჭეშმარიტება, არამედ მხოლოდ რჩევითა და დარწმუნებით. იქ კი სადღაა დარწმუნება, სადაც მეფის მიერ შიში ინერგება. სადღაა იქ რჩევა, სადაც განსხვავებული აზრისთვის გასახლებით ან სიკვდილით ისჯები?“.

მაგრამ ასეთი პოზიციის ძალას, პროფესორ ბოლოტოვის აზრით, ასუსტებდა ის გარემოება, რომ იგი მხოლოდ არიოზელთაგან დევნილი მხარის მიერ გამოიხატებოდა. პროტესტი მაშინაც რომ გამოთქმულიყო, როცა კეისრის ძალაუფლების მეხთა ტეხა თავად არიოზელებმა იწვნიეს, მისი ზემოქმედება უფრო ძლიერი იქნებოდა.

ღვთაებრივი და საერო (საიმპერატორო) სფეროების გამიჯვნა მეტად მნიშვნელოვანია, რადგან სახელმწიფოს წარმართულ-საკრალიზებული ტიპი, ქრისტიანულ ეპოქაში მისი „გაეკლესიურების“ ყველა მცდელობის მიუხედავად, მუდამ ეწინააღმდეგებოდა, განსაკუთრებით კი აღმოსავლეთში, ადამიანის პიროვნებას, უარყოფდა მისი თვითგამორკვევის უფლებას.

ვინმე იულიუს ფირმიკუს მატერნი იმავე კონსტანცი იმპერატორისადმი მიმართულ თხზულებაში „De errore profanarum religionum“ („არაწმინდა რელიგიების ცდომილებათა გამო“, 348), ურჩევდა მას, წარმართობა ძალისმიერი გზით აღმოეფხვრა და ნიმუშად ღვთივრჩეული ერის მიერ ქანანელთა წინააღმდეგ განხორციელებული ძალადობის ბიბლიური მაგალითი მოჰყავდა.

სინდისის თავისუფლების ამ ეპოქისათვის კლასიკურ გაგებას ნეტარ ავგუსტინესთან ვხვდებით (354-430). ვიდრე აფრიკაში ერეტიკოსები (დონატისტები) უპირატესობით სარგებლობდნენ და ავგუსტინეს დევნიდნენ, სინდისის თავისუფლების პრინციპს დევნილი მხურვალედ იცავდა. მაგრამ შემდეგ, როდესაც მათი პოზიციები შესუსტდა, ავგუსტინე მდევნელად იქცა და ერეტიკოსთა აღმოსაფხვრელად იმპერატორის ხელისუფლებას მიმართა... სადამსჯელო ოპერაციის წარმატებამ ნეტარი ავგუსტინე არჩეული მეთოდის სისწორეში დაარწმუნა და ასეთი პრინციპიც კი შეიმუშავა: „ვხვდებით, რომ მსგავსი იძულება არანაკლებ მართებულია, ვიდრე იმ ავადმყოფის მიმართ გამოყენებული ძალა, რომელმაც თავისი სნეულების შესახებ არაფერი იცის... ჯანმრთელებზე ზრუნვის მიზნით თუ მისი იზოლირებაა საჭირო, მით უფრო მკაცრი ზომებია გასატარებელი ერეტიკოსის წინააღმდეგ, რომელიც მორწმუნეს ხსნისკენ მიმავალი გზიდან აცდენს“. ამრიგად, ავგუსტინე თვლიდა, რომ ძალადობა გამართლებულია, თუკი ჭეშმარიტების სახელით ხორციელდება. იგი მიუთითებდა სახარების სიტყვებზე: „აიძულე შემოსვლად“ (ლუკა, 14,23). ბერძნულ ზმნას: „ანაღკასო“ (დარწმუნება) იძულების შინაარსი აქვს. ავგუსტინეს არგუმენტაცია შემდგომში ერეტიკოსთა დასჯის გასამართლებლად იქნა გამოყენებული.

წმ. ამბროსი მედიოლანელი იწონებდა იმპერატორ თეოდოსის ძალისმიერ ქმედებებს წარმართთა წინააღმდეგ. ამართლებდა წარმართული ტაძრებისა და ქანდაკებების ნგრევასა და მოშლას. 380 წელს თეოდოსიმ გამოსცა ედიქტი, რომლის თანახმად, მისი ქვეშევრდომი ყველა ხალხი იძულებული ხდებოდა, მიეღო „ის რელიგია, რომელიც მოციქულმა პავლემ ასწავლა რომაელებს; ანუ, რომ უნდა გვწამდეს ერთიანი ღვთაება - მამა, ძე და სული წმინდა, თანასწორად თაყვანსაცემი წმინდა სამერთობაში“. ედიქტით სხვა ღმერთების თაყვანისცემის შემთხვევაში სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაწესდა. 382 წელს გამოიცა კანონი, რომლითაც მანიქევლები სიკვდილითა და ქონების კონფისკაციით ისჯებოდნენ. ასევე პრეტორიის პრეფექტებს ევალებოდათ, დაენიშნათ საგანგებო თანამდებობის პირები - ინკვიზიტორები, რათა მათ გამოევლინათ მანიქევლები და დაედანაშაულებინათ ისინი სასამართლოს წინაშე.

მაგრამ მთლიანობაში დასავლელი ქრისტიანი ავტორები ამტკიცებდნენ, რომ ადამიანმა, თავისი ნებიდან და რწმენიდან გამომდინარე, უნდა მიმართოს ღმერთს. ამიტომ დაუშვებელია, აიძულო ვინმე, მიიღოს ესა თუ ის რელიგია საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ. იძულებას თავად რწმენის ხასიათი გამორიცხავს.

წმ. თომა აქვინელი სარწმუნოებრივი შემწყნარებლობის დაუფარავი მომხრე იყო. იგი არწმუნებდა მთავრობას, არ დაეშვა რელიგიურ უმცირესობათა დევნა, არ წაერთმია მათთვის ჭეშმარიტი რწმენის თავისუფლად მიღების შესაძლებლობა.

რა თქმა უნდა, ერთგვარად ხელოვნური იქნებოდა სახარებიდან და ქრისტიან ავტორთა თხზულებებიდან მეტნაკლებად შესატყვისი ციტატების შერჩევით, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა თანამედროვე კონცეფციების, მათი დაცვის შესაბამისი მექანიზმების დასაბუთების პირდაპირი მცდელობა.

სამართლის საფუძვლად ორი დიდებული იდეა უნდა მივიჩნიოთ: ადამიანის პიროვნების აბსოლუტური ღირსების აღიარება და ყველა ადამიანის თანასწორობა. ეს იდეები კაცობრიობის ცნობიერებაში ეტაპობრივად მკვიდრდებოდა და ისტორიული განვითარების შედეგს წარმოადგენდა. საყოველთაო მნიშვნელობა კი მათ მხოლოდ სახარების ქადაგებამ შესძინა.

მნიშვნელოვანი ისიცაა, რომ სწორედ ბიბლიურ-ქრისტიანული ტრადიცია აღიარებს კაცობრიობის პროგრესს, რაც ღვთაებრივი გამოცხადების ფონზე ახალი რეალიების შემოქმედებითად გააზრებასაც ნიშნავს.

სამართლის მოჩვენებითი „ფორმალიზმის“ მიღმა ღრმა ცნებები ძევს: სიმართლე და სამართლიანობა.

ძალაუფლების გაგების თავისებურებანი დასავლეთსა და აღმოსავლეთში

დასავლეთ ევროპის მთელი ინტელექტუალური ისტორიის მანძილზე, საღვთისმეტყველო და ფილოსოფიური საკითხების დამუშავებასთან ერთად, სოციალ-პოლიტიკური და სამართლებრივი პრობლემატიკის მიმართ მუდმივი ინტერესი არსებობდა. რა თქმა უნდა, სამართლისადმი ინტერესი უსაფუძვლოდ არ აღმოცენებულა. უკვე მოქმედებდა რომაული სამართალი, რომელიც ძველ მსოფლიოში „ბუნებითი სამართლის“ მწვერვალად შეგვიძლია მივიჩნიოთ... ქრისტიანობამ კი ადამიანის პიროვნების უფრო ღრმა გაგება მოიტანა, შეცვალა მისი თვითგანცდა და თვითშეგნება. ეს, რაღა თქმა უნდა, დროის ერთ მცირე მონაკვეთში არ მომხდარა, ახლებური ხედვა მრავალი წლის განმავლობაში მკვიდრდებოდა. ხატოვნად რომ ვთქვათ, „ბუნებითმა“სამართალმა ახალი მნიშვნელობა შეიძინა და თითქოს „ზებუნებრივით“ აღივსო (ტრანსცენდენტურში შთაინერგა).

დასავლური მენტალიტეტისთვის სახასიათო შტრიხი იყო თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ „ზებუნებრივი“ და „ბუნებრივი“ არ უნდა ეწინააღმდეგებოდნენ ერთმანეთს და რომ „ზებუნებრივს“ არა მარტო უშუალოდ შეუძლია თვითგამოვლენა, არამედ შუალობით, „ბუნებრივის“ მეშვეობით. დასავლური აზრისთვის ასევე დამახასიათებელი გახლდათ ძალაუფლების მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულება. ყველა ხელისუფლება როდი ითვლებოდა კანონიერად (ღვთისგან ბოძებულად. რომაელ. 31,1), ასეთად მხოლოდ ის მიიჩნეოდა, რომელიც პასუხობდა საკუთარ დანიშნულებას. შუა საუკუნეებში უვარგისი ხელისუფლების დამხობის გასამართლებლად თეორიული დებულებაც კი იყო შემუშავებული.

მთლიანობაში, დასავლეთი ლევიათანის - სახელმწიფოს ძალაუფლების შეზღუდვის გზით წავიდა; იქ ძალაში იყო ხელმწიფებისადმი უნდობლობის პრეზუმფცია.

აღმოსავლეთმა კი სახელმწიფოს „გაეკლესიურება“ ირჩია. აქ სახელმწიფოსადმი ნდობაში რაღაც მისტიკურს ხედავდნენ. მაგრამ შედეგად ლევიათანის გაეკლესიურების ნაცვლად თვით ეკლესია „გასახელმწიფოებრივდა“, ანუ მან სერვილური ფუნქციების შესრულება დაიწყო.

შესაბამისად, რომის იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში - ბიზანტიაში ძლიერდებოდა აღმოსავლური ფატალიზმის გავლენა. პავლე მოციქულის ცნობილი გამონათქვამი: „არ არსებობს ხელმწიფება, თუ არა ღმრთისაგან“ (რომაელ. 13,1) აქ თითქმის უპირობო ჭეშმარიტებად მიიღეს ისე, რომ დიდად არც კი გაუთვალისწინებიათ მოციქულის მომდევნო სიტყვები ღვთისგან ნაბოძები ხელისუფლების ხარისხის შესახებ, სადაც მეთაური ღვთის მსახურს წარმოადგენს და მახვილს ატარებს, რათა დასაჯოს ბოროტმოქმედნი (რომაელ. 13,3-6). ასევე ყურადღების მიღმა დარჩა პეტრეს, იოანესა და სხვათა შეხედულებები იმის თაობაზე, რომ „მორჩილება ღმრთის მიმართ უფრო გვმართებს, ვიდრე კაცთა მიმართ“ (საქმ. მოც. 4,19; 5,29).

ბიზანტიაში, შემდეგ კი რუსეთში, შესაძლოა საიმპერატორო კარის ინტერესის გამოც, ხელისუფლებასთან მიმართება ქრისტიანებმა მისთვის ლოცვამდე დაიყვანეს. ხელისუფლება აშკარად ღვთის წინააღმდეგ მებრძოლიც რომ ყოფილიყო, მასთან დამოკიდებულება ამ თვალსაზრისით არ იცვლებოდა. (ამის ყველაზე ნათელი ნიმუშია რუსეთის კომუნისტური ძალაუფლებისადმი ეკლესიის დამოკიდებულება). ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობა პარიტეტულ-სამართლებრივი კი არა (როგორც დასავლეთშია), ჰარმონიული პარადიგმით (სიმფონიით) გაიაზრებოდა. იმპერატორ იუსტინიანეს (483-565) VI ნოველის (ახალი კანონი) თანახმად, „მღვდლობა და მეფობა არსობრივად ღვთის უდიდესი მადლი გახლავთ. პირველი საღვთო საქმეებს ემსახურება, მეორე კი ადამიანურზე ზრუნავს. ორივე ერთი წყაროდან მომდინარეობს და ადამიანის ცხოვრებას ამშვენებს. ამიტომ თუკი პირველი ჭეშმარიტად უმანკოა და ღვთისადმი ერთგულებით გამოირჩევა, ხოლო მეორე მართებული და მოწესრიგებული სახელმწიფოებრივი წყობითაა დამშვენებული, მაშინ მათ შორის სასიკეთო სიმფონია მყარდება ადამიანის მოდგმის საკეთილდღეოდ“. ხოლო ისეთი შემთხვევა, როდესაც მღვდლობა და მეფობა საკუთარი მაღალი მოწოდების შეუსაბამო ხდება, საერთოდ არ განიხილებოდა.

აღმოსავლური სინკრეტულ-ჭვრეტითი გაგებით, ძალაუფლების პრინციპი, ისტორიული პერიპეტიების მიუხედავად, ამ ძალაუფლების კონკრეტული მპყრობელებისგან დიდად არ იყო გამოცალკევებული. ძალაუფლება სამსახურებრივ ფუნქციად კი არა, რაღაც თვითკმარ, განვითარებასა და სრულქმნას დაუმორჩილებელ, ამქვეყნად ღვთისმყოფობის ერთგვარ ხილულ ხატად გაიგებოდა. ასეთი მიდგომისას კი ძნელი არ არის აღმოსავლურ საკრალიზებულ დესპოტიებთან (სადაც მეფეებს საღვთო პატივს მიაგებდნენ) „მართლმადიდებლური იმპერიის“ მნიშვნელოვანი მსგავსების დანახვა.

ამგვარ „ჰარმონიულ“ მოდელში არა სახელმწიფოს, არამედ „საუფლოს“ მშენებლობა ისახებოდა მიზნად, ხოლო რამენაირი უფლებების შესახებ საკითხი არც კი დგებოდა. სამართლებრივი საკითხები ხომ უცხო ადამიანებს შორის წამოიჭრება და არა „მამისა და შვილების“, „ძმებისა და დების“ ურთიერთობაში, რომელთაც მადლის, და არა კანონის მიხედვით გადაუწყვეტიათ ცხოვრება. ხოლო საამისოდ მონარქებისთვის კონსტიტუციათა სახით სამართლებრივი შეზღუდვები კი არ უნდა „გამოეგონათ“ (როგორც დასავლეთში), არამედ „მინდობოდნენ ძალაუფლებას, რომელიც მამობრივ ზრუნვას იჩენს ჩვენი კეთილდღეობის მიმართ. იგი ღვთის წინაშე აგებს პასუხს, ჩვენ კი, უგუნურ შვილებს თავმდაბლობა და მორჩილება გვმართებს.“

ხელისუფლების საკრალურ-პატერნალისტური ტიპის მთელი მომხიბვლელობის (უფრო ინფანტილური ცნობიერებისათვის) მიუხედავად, მასში ერთი მეტად სუსტი მხარეა განსაკუთრებულად გამოკვეთილი. რა მოხდება მაშინ, როდესაც უმაღლესი მემკვიდრეობითი ძალაუფლება, ცხებული იმპერატორის სახით, ამა თუ იმ მიზეზით საკუთარი მაღალი დანიშნულების შესატყვისი აღარ იქნება? აღმოსავლური წარმოდგენით ხომ ხელისუფლების ხელყოფა ამბოხის უმძიმეს ფორმასთან - ღვთისმბრძოლობასთანაა გათანაბრებული. თუკი მას მაინც აქვს ადგილი, მაშინ ეს ხდება საზარელი, ყველაფრის გამანადგურებელი ფორმით, ყოველგვარი დანდობის გარეშე იმის მიმართ, რაც ამა თუ იმ სახით დაკავშირებულია იმპერიასთან. ამის მაგალითს რუსეთის რევოლუცია გვიჩვენებს. ისე სასტიკად არაფერს უსწორდებიან, როგორც კერპებს, როცა ისინი იმედს უცრუებენ. ამ შემთხვევაში ძალაუფლების მთელი პირამიდა, ცოტა ხნით ადრე უფრო მომხიბლავად რომ გამოიყურებოდა (განსაკუთრებით ესთეტიკურ დონეზე), ვიდრე „ხელისუფლებათა გამიჯვნის“ დასავლური „მოსაწყენი“ პრინციპი, მართლაც რომ ძირფესვიანად ინგრევა.

ადამიანის გაგების დასავლურ-ქრისტიანული ტრადიციით, პიროვნებაში ღვთის ხატება პირველქმნილი ცოდვის შედეგად შეიბღალა. ამიტომ შეუძლებელია მთლიანად ენდობოდე ვინმეს, განსაკუთრებით ადამიანებს, რომლებზეც ბევრი რამაა დამოკიდებული, ანუ ძალაუფლების მქონეთ. ჯონ ლოკის (1632-1704) მიერ გამოთქმული ამ შეხედულების მიხედვით, უმაღლესი ხელისუფლების შეუმცდარობის გარანტიები არ არსებობს. სწორედ ამიტომ სახელმწიფო ძალაუფლება სამ შტოდ დანაწევრებული, გამიჯნული უნდა იყოს.

ცხადია, თუ ნათლისღების საიდუმლოც კი არ იძლევა არაფრის გარანტიას, მაშინ უფრო მეტად ეს უმაღლესი ხელისუფლის მეფედ კურთხევის წესს ეხება, რომელიც საეკლესიო საიდუმლოებას არ წარმოადგენს.

დასავლეთში ხელისუფლებისადმი კრიტიკული დამოკიდებულება და ძალაუფლების განმასახიერებელი პირის განსაკუთრებულ ადამიანთა ნუსხიდან ამოწერა ძალაუფლების საკრალიზებას გამორიცხავს. ძალაუფლებას დაცვითი, სამეურნეო და ადმინისტრაციული ფუნქცია აქვს დაკისრებული. განყენებულ, განსჯით გადასაწყვეტ საკითხებში ავტორიტეტის პრინციპი მთლიანად არ ქრება, მაგრამ ბევრწილად კარგავს თავის მნიშვნელობას. ავტორიტეტი იზღუდება ბუნებითი გონის ხარჯზე, ამ უკანასკნელის საფუძველს კი უნივერსალური რაციონალური საწყისისადმი ნდობა წარმოადგენს, რომელიც ყოველი ადამიანის ცნობიერებაში იჩენს თავს.

დასავლეთში გააცნობიერეს, რომ უმჯობესია, სამართლებრივი ნორმების აუცილებელი მინიმუმის მკაცრი დაცვით, „არასწორი მსოფლმხედველობის“ რისკზე წასვლა, ვიდრე წამოწყება ძალდატანებით „სწორის“ ორგანიზებისა.

ხოლო აღმოსავლეთში, სადაც ხელისუფლების ღვთივბოძებულობის შესახებ პავლე მოციქულის ფრაზის (რომაელ. 13,1-6) დოგმატიზაცია მოხდა, მირონცხებული მეფე პრაქტიკულად უბრალო მოკვდავთა რიცხვს აღარ ეკუთვნოდა. იგი თითქმის უცოდველის ხარისხში იყო აყვანილი. ეს ირიბად გამოიხატა სამეფო ტიტულში „ავტოკრატი“ (თვითმპყრობელი). თვითმპყრობელი არანაირი მიწიერი ინსტანციის მიმართ არ იყო ანგარიშვალდებული (ისევე როგორც პაპი, რომელიც საეკლესიო კრებებზე მაღლა იდგა) და პასუხისმგებელი მხოლოდ ღვთის წინაშე გახლდათ.

აღმოსავლეთში, მათ შორის რუსეთშიც, იურიდიული კანონი აბსოლუტურ ნორმად კი არ იყო გაგებული, არამედ მსოფლმხედველობის ერთგვარ დანამატად, რაღაც მეორადად და დამხმარედ მიიჩნეოდა. აქედან გამომდინარეობდა გარკვეულწილად ზედაპირული დამოკიდებულება კანონმდებლობის მიმართ, მისი სასურველი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება. აქ არ იგრძნობოდა კანონთა „მატერიის შინაგანი წინააღმდეგობა“. თითქოსდა რით უნდა ყოფილიყო ურიგო კანონების რაოდენობრივი ზრდა, ცდები, რომ კანონმდებლობას აესახა, მაგალითად, რელიგიურ-ზნეობრივი ნორმები და მიენიჭებინა მათთვის „აუცილებლის“ სტატუსი? ადამიანები, უპირველეს ყოვლისა, ხომ საკუთარ მოვალეობებს უნდა ასრულებდნენ. მაგრამ მორალიზმი კანონმდებლობის სფეროში აუცილებლად მის რღვევას იწვევს. კანონმდებლობას თავისი კანონზომიერებანი აქვს (ეს არ გახლავთ ტავტოლოგია), რომელსაც გათვალისწინება სჭირდება.

არსობრივად ერთი და იგივე ქრისტიანული საფუძვლიდან დასავლეთსა და აღმოსავლეთში სრულიად განსხვავებული დასკვნები გამოიტანეს. თუკი დასავლეთისთვის გადამწყვეტ სიტყვას „თავისუფლება“ წარმოადგენდა, აღმოსავლეთისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი „მორჩილება“ და „თავმდაბლობა“ იყო. ამ შემთხვევაში მორჩილება პიროვნების რაღაც გარეშე ძალაზე, მაგალითად, ავტორიტეტზე დამოკიდებულებას ნიშნავდა, რომელიც უცილობლად საკრალურობას იძენდა. ამასთან, სახელმწიფო გაიგებოდა, როგორც ღვთისგან ბოძებული ფენომენი. ამის საწინააღმდეგოდ, თავისუფლება ადამიანის პიროვნების ავტონომიურობას გულისხმობს, საზღვარს უწესებს სახელმწიფო ძალაუფლების ტოტალიტარულ მისწრაფებებს და დესაკრალიზებულ სახელმწიფოს მსახურებითი ფუნქციით შემოსაზღვრავს.

თარგმნა ზაალ ჯუღელმა

ეთნოსები საქართველოში

მამუკა კომახია

საქართველოში გერმანელთა დასახლებული პუნქტები XIX საუკუნეში წარმოიშვა. 1804 წელს რუსეთის იმპერატორმა ალექსანდრე I-მა სამხრეთ კავკასიაში ვიურტემბერგელი ემიგრანტების დასახლების გადაწყვეტილება მიიღო, რაშიც გარკვეული როლი ვიურტემბერგის სამეფოსთან იმპერატორის ნათესაურმა კავშირებმაც შეასრულა.

საქართველოზე ადრე გერმანული დასახლებები ჯერ თავად რუსეთის იმპერიის შიდა გუბერნიებში გაჩნდა, როდესაც XVIII საუკუნის სამოციან წლებში იმპერატორის მიერ გამოქვეყნებული მანიფესტების საფუძველზე ევროპული ქვეყნებიდან უცხოელები მოიწვიეს, მათ შორის იყვნენ გერმანული სამეფო-სამთავროების მკვიდრნიც, რომლებმაც პირველი გერმანული დასახლება ვოლგის სამხრეთ ნაწილის მიდამოებში დააარსეს.

რუსეთის ხელისუფლება უცხოელებს იმპერიის ახლად შემოერთებულ ტერიტორიებზე ასახლებდა და მათ სხვადასხვა პრივილეგიებს ანიჭებდა. ისინი არ ფლობდნენ საკუთრებას და მიჯაჭვულნი იყვნენ მიწას, რომელიც სახელმწიფოს საკუთრებად რჩებოდა, მაგრამ სახელმწიფო გლეხებისაგან განსხვავებით, ჩამოსახლე-ბულნი რწმენის თავისუფლებით სარგებლობდნენ, რაც იმას ნიშნავდა, რომ კოლონისტებს შეეძლოთ ეკლესიები ჰქონოდათ, დასაშვები იყო პასტორების საქმიანობა, მაგრამ მონასტრების მშენებლობა ეკრძალებოდათ. მკაცრად აკრძალული იყო მართლმადიდებლების კოლონისტთა სარწმუნოებაზე გადაყვანა. რუსეთის იმპერიაში გერმანელი კოლონისტების დიდი ნაწილი ლუთერანელი იყო. საქართველოში ჩამოსახლებულთა ნაწილი გერმანელ ლუთერანთა იმ შტოს მიეკუთვნებოდა, რომელსაც ანტიქრისტეს მოსვლისა და სამყაროს დასასრულის მოახლოება სჯეროდა. მათ სწამდათ, რომ ხსნა მხოლოდ არარატის ან პალესტინის მახლობლად შეიძლებოდა და ამიტომაც საქართველოში დიდხანს გაჩერებას არ აპირებდნენ.

გერმანელი კოლონისტები ათი წლის განმავლობაში არ იხდიდნენ გადასახადებს, სამხედრო ვალდებულებისაგან კი ისინი ასი წლით გაათავისუფლეს. თვითმმართველობის უფლებაც ჰქონდათ და მხოლოდ იმ რეგიონის გენერალგუბერნატორს ექვემდებარებოდნენ, სადაც სახლობდნენ.

სამხრეთ კავკასიაში გერმანელი კოლონისტები (31 ოჯახი) პირველად 1817 წლის 21 სექტემბერს გამოჩდნენ, როდესაც ისინი, პოლიტიკურ არეულობებს, რელიგიურ დევნასა და შიმშილს გამოქცეულნი, ჩრდილოეთ კავკასიის გზით, სამთვიანი მძიმე მოგზაურობის შემდეგ, საქართველოში შემოვიდნენ. კოლონისტები თბილისის აღმოსავლეთით სართიჭალაში დაასახლეს, სადაც კოლონია მარიენფელდი დააარსეს. ერთი წლის შემდეგ მოუსავლიანობის გამო და ქილიასტური წინასწარმეტყველური მოძღვრებების ზეგავლენით ვიურტემბერგიდან კიდევ 1300 ოჯახი დაიძრა სამხრეთ კავკასიისაკენ. მათი ნაწილი მძიმე მგზავრობას ემსხვერპლა. ვინც საქართველომდე ჩამოაღწია, თბილისის გუბერნიაში დაასახლეს. გუბერნიის ხელმძღვანელობამ მათ ფინანსური შემწეობაც გაუწია და სახნავ-სათესი მიწებიც გამოუყო.

1819 წლისათვის სამხრეთ კავკასიაში სულ გერმანელთა რვა კოლონია შეიქმნა, მათ შორის ექვსი საქართველოში: მარიენფელდი (სართიჭალაში), თბილისის კოლონია (დააარსეს ხელოსნებმა ქალაქის გარეუბანში, კუკიაზე), ალექსანდერსდორფი (მდინარე მტკვრის მარცხენა ნაპირზე, თბილისიდან ჩრდილოეთით, დიდუბის სახაზინო მიწებზე; სახელი ალექსანდრე I-ის პატივსაცემად დაერქვა), პეტერსდორფი (მარიენფელდის მახლობლად; სახელი პეტრე I-ის პატივსაცემად ეწოდა), ელიზაბეტტალი, სექტანტების დიდი ნაწილი კატარინენფელდში (ახლანდელ ასურეთში), ბოლნისის მახლობლად დასახლდა. აქვე დაიდეს ბინა რელიგიურმა ხელმძღვანელებმაც, რის გამოც ამ კოლონიამ კავკასიელ კოლონისტთა ცხოვრებაში განსაკუთრებული როლი ითამაშა.

გერმანიის გარდა საქართველოში რუსეთიდანაც ჩამოდიოდნენ კოლონისტები. 1842 წელს ოცი ოჯახი ჩამოვიდა გერმანიიდან და რუსეთიდან. ისინი აბასთუმნის მახლობლად დასახლდნენ და კოლონია ფროიდენტალი დაარსეს. 1878 წელს ბაიერნიდან და ვიურტემბერგიდან ოცდაათი ოჯახი გადმოსახლდა სოხუმის მახლობლად, სადაც ნაიდორფი და გნადენბერგი დააფუძნეს.

1848 წლამდე გერმანელ კოლონისტთა დასახლებები საქართველოში მოიხსენიებოდა როგორც „საქართველოს გერმანული კოლონიები“, ხოლო ამ წლიდან უკვე, როგორც „ამიერკავკასიის გერმანული კოლონიები“

კავკასიელ გერმანელთა ერთიანობასა და მათ სულიერ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ეკლესიები და მათი პასტორები. სამხრეთ კავკასიაში ევანგელისტურ-ლუთერანული ეკლესიის სტრუქტურისა და ხელმძღვანელობის ჩამოყალიბება პირველად 1832 წლის საეკლესიო კანონის საფუძველზე გახდა შესაძლებელი. 1834 წელს სამხრეთ კავკასიაში პირველი ლუთერანული ეკლესია აკურთხეს. ეკლესიის ხარჯებს სახელმწიფო და ერთობა იხდიდა. სასულიერო პირებს ხელფასსაც სახელმწიფო უხდიდა. პასტორი დამატებით ანაზღაურებას თავისი ერთობისგან იღებდა. პასტორთა ინიციატივით დაარსდა სკოლები, რომლებიც მათი მშობლიური შვაბიის რვაწლიან სახალხო კოლეჯებს შეესაბამებოდნენ.

40-იანი წლებიდან კოლონისტები უკვე შეეგუენ ადგილობრივ კლიმატურ პირობებს და მეურნეობის ახალი ფორმების განვითარება დაიწყეს, განსაკუთრებით მიწათმოქმედებას, მესაქონლეობასა და ხელოსნობას მისდევდნენ. რეგიონში სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის განვითარებისა და ინდუსტრიალიზაციის პროცესის დაწყებისთანავე კოლონისტთა ნაწარმსა და მომსახურებაზე მოთხოვნილება გაჩნდა. გამომუშავებულ ფულს კოლონისტები ისევ სოფლის მეურნეობაში, ტექნიკასა და შვილების განათლებაში აბანდებდნენ.

XIX-ე საუკუნის მეორე ნახევარში კოლონისტები სამეფო გადასახადისაგან განთავისუფლდნენ და მევენახეობის ათვისებას შეუდგნენ. ხელისუფლება პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ამყოფებდა მათ, რაც ადგილობრივი მოსახლეობის უკმაყოფილებას იწვევდა. 1870-იან წლებში გატარებული აგრარული რეფორმების შედეგად კოლონისტებს ჩამოერთვათ განსაკუთრებული უფლებები, თვითმმართველობა გაუუქმდათ, სამხედრო ვალდებულებაც დაეკისრათ და ერთობის სკოლებიც რუსულ სახალხო სკოლებად გადაუკეთეს.

პირველი მსოფლიო ომის დროს რუსეთის იმპერიის მესვეურები იმას დასჯერდნენ, რომ გერმანულ კოლონიებს სახელწოდებები შეუცვალეს: ალექსანდერსდორფს ალექსანდროვსკოე ეწოდა, პეტერსდორფს - პეტროვსკოე, მარიენფელდს - მარინო, ფროიდენტალს - ვესიოლოე, ელიზაბეტტალს - ასურეთი, კატერინენფელდს - ეკატერინოვკა, შემდგომ - ლუქსემბურგი, 1944 წელს კი ბოლნისი დაერქვა.

გერმანელი კოლონისტები თბილისშიც სახლობდნენ. XIX-ე საუკუნის ბოლოსათვის თბილისში 4 ათასამდე გერმანელი ცხოვრობდა. მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე საუკუნის დასაწყისიდან არსებობდა გერმანელ ხელოსანთა კოლონია „ახალი თბილისი“. XIX-ე საუკუნის ოციანი წლებიდან თბილისის სიახლოვეს განლაგებული გერმანული კოლონიები ქალაქის მოსახლეობის პროდუქტებით, უპირველეს ყოვლისა მაღალხარისხოვანი რძითა და კარაქით, მომარაგებას იწყებენ. გერმანელი ხელოსნები ორ რიგად ჩამწკვრივებულ ერთსართულიან საკუთარ სახლებში ცხოვრობდნენ, რომლებსაც ირგვლივ ბაღები ერტყა. 1852 წელს კოლონია „ახალი თბილისი“ დედაქალაქს შეუერთდა.

ადგილობრივ კოლონისტებთან ერთად თბილისის გერმანული ერთობის წევრები იყვნენ შავი ზღვისპირეთიდან გადმოსახლებული გერმანელები, ვოლგისპირელი მუშები, მაღალ თანამდებობებზე დასაქმებული ბალტიისპირელი გერმანელები და სხვები, რომლებიც ვაჭრების, მუსიკოსებისა თუ მეწარმეების რანგში სტუმრობდნენ თბილისს და შემდეგ აქ დიდი ხნით რჩებოდნენ. ბალტიისპირელი თუ ქალაქური წარმოშობის რუსი გერმანელები სამართალდამცავ და ადმინისტრაციულ სტრუქტურებში მოღვაწეობდნენ, მათი ერთი ნაწილი ოფიცერი, აფთიაქარი ან ექიმი იყო. ბალტიისპირეთიდან ჩამოვიდნენ გერმანელი მასწავლებლები და გუვერნანტებიც, რომლებიც ქალაქის ელიტარული საზოგადოების წარმომადგენლებს ამეცადინებდნენ. XIX-ე საუკუნის 70-იან წლებში ფირმა „ზიმენსის“ შემოსვლასთან ერთად თბილისში ბლომად ტექნიკოსი, მექანიკოსი და ინჟინერი ჩამოვიდა. მათი ნაწილი ქალაქის მმართველობის დავალებით წყალ და ელექტროგაყვანილობაზე მუშაობდა.

1918-21 წლებში, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არსებობის ხანაში, საქართველოში გერმანიის სამხედრო-დიპლომატიურ მისიას გენერალ-კონსული კრესს ფონ კრესსენშტაინი წარმოადგენდა, რომელიც საქართველოში მოღვაწეობის პერიოდში ადგილობრივი გერმანული მოსახლეობის ინტერესებსაც იცავდა. გერმანიის ფინანსური მხარდაჭერით მან ხელი შეუწყო გერმანული რეალური გიმნაზიის დაარსებას, საქმიანობის განახლებაში დაეხმარა გერმანულენოვან გაზეთს „Kaukasische Post“-ს, რომელიც ქართველი ხალხის დიდმა მეგობარმა, ქართული ლიტერატურის ნიმუშების, მათ შორის „ვეფხისტყაოსნის“, გერმანულ ენაზე მთარგმნელმა, გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან თბილისში დამკვიდრებულმა გერმანელმა მწერალმა არტურ ლაისტმა დააარსა 1906 წელს.

საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ნელ-ნელა იხურება გერმანული დაწესებულებები. 1922 წელს მუშაობა შეწყვიტა „Kaukasische Post“-ის რედაქციამ. ასევე დაიშალა „ამიერკავკასიელ გერმანელთა გაერთიანება“. 1924 წელს გაასაბჭოეს გერმანული გიმნაზია. სამშობლოში დაბრუნდნენ გერმანიის მოქალაქეები, რომლებიც მასწავლებლებლად მუშაობდნენ საქართველოში. რუსიფიკაციის წლების შემდეგ გერმანელი მოსახლეობა ეროვნულ უმცირესობად აღიარეს. 1920-იან წლებში თბილისში გერმანელთა რამდენიმე ტექნიკუმი მოქმედებდა, სადაც ქართველი ბავშვებიც სწავლობდნენ.

მიწის დანაწილებასთან დაკავშირებით გერმანულმა კოლონიებმა პირველ ეტაპზე ნაკლები ცვლილებები განიცადეს. ამის მიზეზი ის იყო, რომ კოლონისტებს მიწა მხოლოდ მემკვიდრეობითი სარგებლობის უფლებით ჰქონდათ გადაცემული და არა საკუთრების უფლებით. ვინც დადგენილ ნორმაზე მეტ ფართობს ფლობდა, იძულებული შეიქნა ეს ზედმეტი ფართობი ღარიბი გლეხებისათვის გადაეცა. 1930-იანი წლებიდან კოლონიების კოლექტივიზაციასთან ერთად კოლონისტების მიერ შექმნილი ერთობებიც დაიშალა. კოლექტივიზაციის მოწინააღმდეგეები დააპატიმრეს. ლუქსემბურგის რაიონში მცხოვრები გერმანელების ნაწილმა კი 1930 წელს გერმანიაში გამგზავრება გადაწყვიტა.

საბჭოთა პერიოდში გერმანელებს მტრის იარლიყი მიაწებეს და სხვა „არასაიმედო“ ეთნიკურ ჯუფებთან ერთად ისინი საბჭოთა ხელისუფლების განსაკუთრებული მეთვალყურეობის ქვეშ აღმოჩნდნენ. სხვადასხვა მონაცემებით, 1941 წელს საქართველოდან 24 ათასამდე გერმანელი გაასახლეს. გერმანელთა დეპორტაცია მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით მიმდინარეობდა. საქართველოში დარჩენის უფლება მხოლოდ არაგერმანულ ოჯახებში გათხოვილ ქალებს მისცეს. სსრკ-ს სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტის გადაწყვეტილებით გერმანელების დეპორტაცია 1941 წლის 8 ოქტომბერს დაიწყო. უმეტესობას ბარგის ჩასალაგებლად რამდენიმე საათი მისცეს. მათ საცხოვრებელ სახლებს, ბინებს, ავეჯეულობასა და საქონელს ყადაღა დაადეს. დეპორტირებულები საქონლის ვაგონებით ჩაიყვანეს ომსკში, ნოვოსიბირსკში, ალტაის მხარეში, ყაზახეთსა და ყირგიზეთში. ბევრი მათგანი აუტანელი სამგზავრო პირობების გამო გზაში დაიღუპა, ბევრი გადასახლების ადგილზე ჩასვლისთანავე სხვადასხვა დაავადების მსხვერპლი გახდა. გერმანელთა დიდი ნაწილი „შრომით ბანაკებში“ გაამწესეს.

1955 წელს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებით გააუქმეს საგანგებო დასახლებათა რეჟიმი და რუს გერმანელებს გადასახლების ადგილის დატოვების ნება დართეს მშობლიურ მხარეში დაბრუნების უფლების გარეშე. 1979 წლამდე 2053 დეპორტირებული გერმანელი დაუბრუნდა საქართველოს. ყველა გერმანელი და გერმანული წარმომავლობის ადამიანი, რომლებიც საბჭოთა ხელისუფლების რეპრესიულმა პოლიტიკამ იმსხვერპლა, 1998 წელს საქართველოს მთავრობის მიერ რეაბილიტირებულნი იქნენ.

მრავალ გამოჩენილ გერმანელ მოღვაწეს მიუძღვის წვლილი ჩვენი ქვეყნის განვითარებისა და ევროპაში საქართველოს კულტურის პოპულარიზაციის საქმეში. ეკატერინე II-ის დავალებით კავკასიაში იმოგზაურეს გერმანელმა მეცნიერებმა, რომლებსაც კავკასიის შესწავლა და უმაღლესი ხელისუფლებისთვის ამ რეგიონის ეკონომიკური მდგომარეობის შესახებ მოხსენებების წარდგენა ევალებოდათ. მათ შორის იყო აკად. იოჰან გიულდენშტედტი, რომლის შედგენილია დღემდე მოქმედი საქართველოს რუკა.

ერეკლე II-ის კარზე მოღვაწეობდა გერმანელი ექიმი, დიპლომატი, მეცნიერი და პოლიგლოტი ქრისტიან რუდოლფ ელიხი, რომელიც იაკობ რეინეგსის სახელით არის ცნობილი. ერეკლემ გაწეული შრომისთვის მას ბოლნისის შვიდი სოფელი აჩუქა.

ბოლნისი XX საუკუნის დასაწყისში

საქართველოში ოცდაათი წელი იცხოვრა ბაღების არქიტექტორმა ჰაინრიხ შარერმა, რომელიც განაგებდა ბოტანიკურ მუზეუმს და პარკებისა და ბაღების (მათ შორის ალექსანდრეს პარკისა და ბორჯომის პარკის) გაშენებას ხელმძღვანელობდა. გერმანელი კავკასიოლოგების ძალისხმევით 1870 წელს თბილისში კავკასიის მუზეუმი გაიხსნა, რომელიც ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ერთადერთი მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი იყო რუსეთის იმპერიაში. 1912 წელს მეფის მოწვევით თბილისში ჩამოდის კოსტიუმების მკვლევარი პროფესორი მაქს ტილკე, რომელსაც ეკუთვნის ნაშრომი „კოსტიუმების ისტორია სურათებში“; მასში კავკასიაში მცხოვრები ეთნიკური ჯგუფების კოსტიუმებია ასახული.

1922 წელს კარიკატურისტმა ოსკარ შმერლინგმა ხელოვნების სხვა წარმომადგენლებთან ერთად თბილისში დაარსა „კავკასიის კაზმულ ხელოვანთა საზოგადოება“. შმერლინგის ნათესავმა, ალბერტ ზალცმანმა, საქართველოში მრავალი შენობა ააგო, რომელთა ნაწილი დღეს უკვე აღარ არსებობს: კავკასიის მუზეუმი, საქალაქო ბიბლიოთეკა, ბორჯომის საზაფხულო სასახლე, სასტუმრო „ორიენტი“, ცისფერი გალერეა, კათოლიკური ეკლესია. პაულ შტერნის აშენებულია დღევანდელი ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრი. არქიტექტორ ლეოპოლდ ბილფელდის აშენებულია თბილისის ქაშუეთის ეკლესია. 1829 წელს გერმანელმა ფარმაცევტმა ფლორ შიონბერგმა თბილისში პირველი აფთიაქი გახსნა.

დღეისათვის საქართველოში მცხოვრები გერმანელების უმრავლესობა ხანდაზმულია. 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის შედეგების მიხედვით, საქართველოში 651 გერმანელი ცხოვრობს და მათი უმრავლესობა (424) თბილისის მკვიდრია, 83 ქვემო ქართლში, 37 იმერეთში, დანარჩენი საქართველოს სხვადასხვა რაიონებში სახლობს. მათი რაოდენობის შემცირება 90-იან წლებში საქართველოში შექმნილ რთულ სოციალურ-ეკონომიკურ ვითარებას უკავშირდება, როდესაც მძიმე ყოფითი პირობების გამო ბევრი მათგანი ემიგრაციაში წავიდა. 1990-იანი წლების დასაწყისში გადასახლების მსურველებს გერმანიის მთავრობაც დაეხმარა.

საქართველოში მცხოვრებ მცირერიცხოვან გერმანელთა ეროვნული თვითშეგნების, კულტურისა და ყოფის შენარჩუნებასა და მხარდაჭერაზე საქართველოს გერმანელთა ასოციაცია „აინუნგი“ ზრუნავს, რომელიც 1991 წელს დაარსდა თბილისში. ორგანიზაციას ფილიალები აქვს ბათუმსა და რუსთავში.

გერმანული თვითმყოფადობის შენარჩუნებაში სერიოზულ როლს ასრულებს ევანგელურ-ლუთერანული ეკლესია. 90-იან წლებში ზაარბრიუკენის უნივერსიტეტის თეოლოგიის პროფესორმა, დოქტორმა გერდ ჰუმელმა, პენსიაზე გასვლის შემდეგ საქართველოში გადმოსახლება, ახალი ეკლესიის აშენება და ლუთერანული ეკლესიის აღორძინება გადაწყვიტა. ეკლესიის ასაშენებლად საქართველოს მთავრობამ გერმანელთა ყოფილი სასაფლაოს ტერიტორია გამოყო.

1999 წელს საქართველოში ევანგელურ-ლუთერანული საქველმოქმედო ორგანიზაცია „დიაკონური სამსახური“ დაარსდა. იგი მოხუცთა თავშესაფარს ინახავს, რომელსაც სამედიცინო განყოფილება და ღარიბთა სასადილოც აქვს. „აინუნგსა“ და „დიაკონურ სამსახურს“ სხვადასხვა ორგანიზაციებთან ერთად გერმანიის მთავრობაც ეხმარება.

გერმანელთა საზოგადოება არსებობს აფხაზეთის ტერიტორიაზეც (შეიქმნა 1992 წელს), რომელსაც ლავრენტი გარტი ხელმძღვანელობს. მისი თქმით, ამჟამად აფხაზეთში 31 გერმანელი ცხოვრობს. გერმანიის მთავრობის პროგრამით, ვინც კი ერთ-ერთი მშობლის მხრიდან გერმანული წარმოშობისა იყო, შეეძლო გერმანიაში წასულიყო საცხოვრებლად, თუმცა შემდგომ ეს პროცესი გართულდა, რადგან ბევრს გაუჭირდა საბუთებით თავისი გერმანული წარმოშობის დამტკიცება. მათი უმრავლესობა პენსიონერია. საზოგადოების მიზანი ამ ადამიანთა დახმარებაა. იქაურ გერმანელთა საზოგადოება ლუთერანულ ეკლესიაში იკრიბება, რომელიც 1913 წელს ააშენეს გერმანელებმა სოხუმში. გერმანულ თემს იგი 1999 წელს დაუბრუნეს. იქ გერმანელი მოძღვარი წელიწადში რამდენჯერმე ატარებს რელიგიურ რიტუალს.

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

1. მანჯგალაძე გ., გერმანელი კოლონისტები ამიერკავკასიაში. „მეცნიერება“, თბ., 1974.

2. სონღულაშვილი ა., გერმანელები საქართველოში. „მეცნიერება“, თბ., 1995.

3. სონღულაშვილი ა., ეროვნულ უმცირესობათა კულტურა საქართველოში. „მეცნიერება“, თბ., 2002.

4. ბრეგაძე ლ., არტურ ლაისტის გაზეთი და საქართველო. წიგნში: პერსონაჟები ხვდებიან ერთმანეთს. „მერანი“, თბ., 1982

5. შპრინგჰორნი დ., გერმანელები საქართველოში. თბილისის გოეთეს ინსტიტუტი, 2004.

6. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი, საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული აღწერის შედეგები.

7. Аугст Г., (президент ассоциации немцев Грузии „Айнунг“) Конференция: История и Реалии Этнических Общин Грузии (9.11.2001). 2003.

8, O'Flynn K., Ethnic Germans Cut Adrift in Abkhazia, The Moscow Times, February 22, 2007, [http://www.themoscowtimes.com/stories/2007/02/22/003.html]

ადამიანის უფლებები

ფრიდონ საყვარელიძე

„მოვიდა მოყურიადე
ლაქარდიანის ენითა...
ვინ იცის გული სავსე აქვს
გველის შხამით და გესლითა“.

ვაჟა ფშაველა
„სტუმარ-მასპინძელი“

„სხვის ოთახში ჭვრიტინი სადაური წესია, ბიცოლა?…
სადაური წესია და აქაური წესია!“

ჭაბუა ამირეჯიბი
„დათა თუთაშხია“

მას შემდეგ რაც ჯორჯ ორუელმა დაწერა თავისი უკვდავი „1984“, გამოთქმა „უფროსი ძმა“ მუდმივი მოთვალთვალის, მაკონტროლებლის, არამკითხე მოამბის, გნებავთ, ჯაშუშის სინონიმად იქცა. წესიერი ადამიანისა თუ საზოგადოებისთვის კი ჯაშუშობა, თვალთვალი თუ მიყურადება უძველესი დროიდან საზიზღარ და დაუშვებელ მოვლენად აღიქმებოდა...

საქმე ის არის, რომ ადამიანებს დიდი სურვილი აქვთ მაქსიმალურად შეინარჩუნონ თავიანთ პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ინტიმური ხასიათის ინფორმაციის კონფიდენციალობა.

პირად ცხოვრებას განსაკუთრებულად ფაქიზი მოპყრობა და საკმაოდ მკაცრი დაცვა სჭირდება. ანგლოსაქსური სამართლებრივი ცნება პრაივესი („Privacy“) სწორედ პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებას ნიშნავს.

პრაივესის ერთ-ერთი პირველი განმარტება აშშ-ის სასამართლოს მომავალ თავმჯდომარეს, იმხანად კი ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ბოსტონელ ადვოკატს ლუი ბრანდეისს ეკუთვნის. მან 1890 წელს სემუელ უორენთან ერთად გამოაქვეყნა სტატია - „პრაივესის უფლება“ და განმარტა ის, როგორც განმარტოების უფლება („The right to be left alone“)¹. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ არცერთ სხვა საჟურნალო სტატიას არ მოუხდენია ისეთი გავლენა ამერიკის, შემდგომში კი სხვა ქვეყნების იურიდიული საზოგადოების ცნობიერებაზე, როგორიც ამ სტატიამ მოახდინა, ვინაიდან მასში ჩამოყალიბებული დოქტრინა მრავალი სასამართლო საქმის გადახედვის ან სარჩელის მიზეზი გახდა.

პრაივესის ცნობილი სპეციალისტის ალენ უესტინის აზრით „პრაივესი არის ადამიანის სურვილი თავისუფლად აირჩიოს, თუ რა ვითარებაში და რა ხარისხით არის ის მზად გაუხსნას სხვა ადამიანებს საკუთარი თავი, საკუთარი ჩვევები და საქციელი“².

უფრო ზოგადად პრაივესი ნიშნავს პირადი ცხოვრების მოწყობას საკუთარი მოსაზრებების მიხედვით, როდესაც უცხოთა ჩარევა მინიმუმამდეა დაყვანილი. ის ეხება პირად, საოჯახო და შინაურ ცხოვრებას, ფიზიკურ და სულიერ ხელშეუხებლობას, პატივსა და ღირსებას. ადამიანი დაცული უნდა იყოს შპიონაჟისაგან, პირადი მიმოწერის მასალების არასწორი გამოყენებისაგან, იმ ინფორმაციის გამჟღავნებისაგან, რომელიც პიროვნებამ კონფიდენციურად გაანდო სხვას ან მიიღო სხვისგან.

ინგლისის პარლამენტის წევრი უილიამ პიტი წერდა: „სამეფოს მთელი ძალები უძლურნი არიან გლახაკის წინაშე, როდესაც ის საკუთარ ქოხში იმყოფება. ქოხი შეიძლება იყოს ძველი, მისი სახურავი შეიძლება ჭრიალებდეს, გამჭოლი ქარი თავისუფლად დანავარდობდეს მასში, თავსხმა და ნიაღვარი შეიძლება შიგნითაც შემოვიდეს, მაგრამ ამ ნახევრად დანგრეული საცხოვრისის ზღურბლს [პატრონის უნებართვოდ] ვერც ინგლისის მეფე გადააბიჯებს და ვერც მისი ამალა“.

პრაივესთან დაკავშირებული კანონმდებლობა სათავეს 1361 წლიდან იღებს, როდესაც ინგლისელმა მოსამართლეებმა გამოსცეს „მშვიდობის აქტი“ (Peace Act), რომელიც გახდა ჯაშუშობის საწინააღმდეგო სამართლებრივი საფუძველი.

აშშ-ში პრაივესი დაცულია კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებით, რომელიც რატიფიცირებულია 1791 წლის 15 დეკემბერს და რომელშიც: „ხალხის უფლება პიროვნების, საცხოვრებელი ადგილის, ქაღალდებისა და ქონების ხელშეუხებლობისა არ უნდა ირღვეოდეს დაუსაბუთებელი ჩხრეკებით და დაპატიმრებებით. არც ერთი ორდერი არ უნდა გაიცეს საკმარისი საფუძვლის არსებობის გარეშე, რომელიც დადასტურებულია ფიცით ან საზეიმო განცხადებით; ამასთან ორდერი უნდა შეიცავდეს გასაჩხრეკი ადგილის, დასაპატიმრებელი პირებისა და ნივთების დაწვრილებით აღწერას“.

თანამედროვე შეხედულებები პრაივესის შესახებ დაფიქსირებულია ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაში, რომლის მე-12 მუხლში ნათქვამია:

„დაუშვებელია თვითნებური ჩარევა ადამიანის პირადსა და ოჯახურ ცხოვრებაში, თვითნებური ხელყოფა მისი საცხოვრებელი ბინის ხელშეუხებლობის, მისი კორესპონდენციის საიდუმლოების ანდა მისი პატივისა და ღირსებისა. ყოველ ადამიანს აქვს უფლება დაცული იყოს კანონის მიერ ასეთი ჩარევისა თუ ხელყოფისაგან“.

მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში პრაივესი კონსტიტუციურადაა აღიარებული. ეს კონსტიტუციური ნორმები სულ ცოტა საცხოვრებელი ადგილის ხელშეუხებლობასა და კომუნიკაციების საიდუმლოობას მოიცავს.

საქართველოს კონსტიტუცია ხელშეუხებლად აცხადებს ადამიანის პირად ცხოვრებას, მის ჩანაწერებს, მიმოწერას, სატელეფონო საუბარს და სხვ.; კრძალავს მფლობელის ნებართვის გარეშე მის ბინასა და მის კუთვნილ სათავსოში შესვლას და ჩხრეკის ჩატარებას. ამ უფლებათა შეზღუდვა შეიძლება მხოლოდ „სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“. მაშასადამე, მფლობელის უნებართვოდ მის ბინაში შესვლა, ჩხრეკის ჩატარება, მისი წერილების გახსნა, კომპიუტერში შენახული ინფორმაციის წაკითხვა, სატელეფონო საუბრის მიყურადება და სხვ. შეიძლება მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, ხოლო ამის გარეშე - მარტო იმ შემთხვევებში, რომლებიც კანონით განსაზღვრულია როგორც „გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევები“ (მუხლი 20).

სატელეფონო მოსმენები

1928 წელს აშშ-ის უმაღლესი სასამართლო იხილავდა საქმეს „ოლმსტედი აშშ-ს წინააღმდეგ“. ოლმსტედი „მშრალი კანონის“ მოქმედების დროს ალკოჰოლით უკანონო ვაჭრობის ბრალდებით იყო გასამართლებული. სამხილები მის წინააღმდეგ ტელეფონის არასანქცირებული მოსმენის გზით მოიპოვეს. სასამართლომ უარყო ოლმსტედის პრეტენზიები, ვინაიდან მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ფიზიკურად არ დარღვეულა: არავინ შეჭრილა მის სახლში და არავის წაურთმევია მისთვის რაიმე დოკუმენტი (მოსამართლეებმა რატომღაც ჩათვალეს, რომ სატელეფონო კომუნიკაციების საიდუმლოება არ არის დაცული კანონის მხრიდან იმ ხარისხით, როგორც საფოსტო მიმოწერისა). ჩვენ მიერ ზემოთ უკვე ნახსენებმა მოსამართლემ ლუი ბრანდეისმა, რომელიც არ იზიარებდა კოლეგების მოსაზრებებს, სწორედ ამ საქმის გამო წარმოთქვა თავისი სახელგანთქმული სიტყვა პრაივესის დასაცავად. ბრანდეისის კონცეფციამ ბოლოს და ბოლოს გაიმარჯვა და 1934 წელს კონგრესმა მიიღო ფედერალური კანონი, რომელიც „სრული მოცულობით“ აღიარებდა მოქალაქეების უფლებას კომუნიკაციების საიდუმლოებაზე. ამ კონცეფციის წარმატებულობის ბრწყინვალე მაგალითია 1967 წლის პროცესი „კათსი (Kats) აშშ-ის წინააღმდეგ“. კათსი დაადანაშაულეს აზარტული თამაშების უკანონო ორგანიზებაში. გამოძიების ფედერალურმა ბიურომ სასამართლოს სანქციის გარეშე დაამონტაჟა მოსასმენი აპარატურა იმ ტელეფონავტომატის ჯიხურის გარეთ, რომლითაც ჩვეულებრივ სარგებლობდა კათსი. სამართლადამცავი ორგანოები ამტკიცებდნენ, რომ ყველაფერი კანონის ფარგლებში მოხდა, ვინაიდან: პირველი - სატელეფონო ჯიხური არ წარმოადგენს სათავსოს, რომელიც დაცულია აშშ-ის კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებით; და მეორე - ე.წ. „ჟუჩოკი“ თავად ტელეფონ-ავტომატის ჯიხურში კი არ ყოფილა დამონტაჟებული, არამედ მის გარეთ. მიუხედავად ამისა, უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ხელისუფალთა ქმედება, მათ მიერ ელექტრონული მოსმენის განხორციელება და მოსარჩლის სიტყვების ფირზე ჩაწერა არღვევს ბრალდებულის პირადი ცხოვრების თავისუფლებას, რომლის დაცვის იმედი ჰქონდა მას, როდესაც ტელეფონავტომატის ჯიხურით სარგებლობდა. კათსმა სრულიად მკაფიოდ გამოხატა განმარტოების და კონფიდენციალობის სურვილი, როდესაც ტელეფონავტომატის ჯიხურის კარი მიიხურა და ავტომატში ფული ჩაუშვა. კათსმა მოიგო პროცესი. ამასთან ერთად, სასამართლომ არასწორად მიიჩნია ოლმსტედის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება და თითქმის 40 წლის შემდეგ აღადგინა სამართლიანობა.

თანამედროვე პირობებში იმ მეთოდებს შორის, რომელთაც სახელმწიფო სპეცსამსახურები იყენებენ, ტელეფონების მოსმენა ერთობ სპეციფიკურია. ერთი მხრივ, ეს არის დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ეფექტიანი საშუალება. მეორე მხრივ, იგი ეწინააღმდეგება პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებას. უარეს შემთხვევაში ტელეფონების მოსმენა ნიშნავს, რომ სპეცსამსახურებისთვის, რომლებიც არ არიან ანგარიშვალდებულნი საზოგადოების წინაშე, ხელმისაწვდომი ხდება კერძო საუბრების შინაარსი, რაც შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს პიროვნების კომპრომეტაციის მიზნით ან უბრალოდ სხვაგვარად მოაზროვნეთა გამოსამჟღავნებლად და დასაშინებლად.

ეს საკითხი დღეს განსაკუთრებით აქტუალურია, რადგან ორგანიზებული დანაშაული, ტერორიზმი, ნარკობიზნესი სპეცსამსახურების მხრიდან არაორდინარულ ქმედებებს მოითხოვს, ამავე დროს ისტორიული გამოცდილება გვარწმუნებს, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც არ არის რეალური კონტროლი სპეცსამსახურების ქმედებებზე, ადგილი აქვს მოსმენებისა და თვალთვალის ბოროტად გამოყენებას, ოპოზიციის, ჟურნალისტების, ადამიანის უფლებათა დამცველების და, უბრალოდ, სხვაგვარად მოაზროვნეთა მიმართ.

მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი და პრაივესი

მეცნიერულ-ტექნიკურმა პროგრესმა და ახალი ტექნოლოგიების დანერგვამ ადამიანის პირადი ცხოვრების თავისუფლებას სხვა სერიოზული საფრთხეებიც შეუქმნა. ორუელის მიერ უკვე ნახსენებ „1984“-ში აღწერილ სათვალთვალო ტექნიკას დღეს წარღვნამდელს თუ უწოდებ. ამიტომაცაა, რომ ამჟამად პრაივესი განსაკუთრებული საფრთხის წინაშე დგას, ვინაიდან კანონმდებლები აშკარად ჩამორჩებიან ტექნიკურ პროგრესს. ტერორიზმის საშიშროებამ, განსაკუთრებით კი 11 სექტემბრის ტრაგიკულმა მოვლენებმა, აიძულა უსაფრთხოების სამსახურები, პოლიცია, დაზვერვა, ბანკები, გასართობი და სავაჭრო ცენტრები თუ კერძო პირები ესარგებლათ ვიდეოდაკვირვების, მონაცემთა ბაზების შექმნის, პიროვნების იდენტიფიკაციის მიზნით ბიომეტრიული მეთოდების გამოყენების ლამის ტოტალური ღონისძიებებით, რომელთა მიზანია მორალური და მატერიალური ფასეულობების დაცვა.

ისიც კარგადაა ცნობილი, რომ 11-მა სექტემბერმა მხოლოდ გააძლიერა და გააფართოვა ამ მეთოდების გამოყენება, თორემ ახალი ტექნოლოგიების მეშვეობით მოქალაქეთა თვალთვალის პოლიტიკა გაცილებით ადრეც გამოიყენებოდა.

ჯერ კიდევ 1947 წელს აშშ-მა, დიდმა ბრიტანეთმა, კანადამ, ავსტრალიამ და ახალმა ზელანდიამ ხელი მოაწერეს პაქტს ეროვნული უშიშროების შესახებ, რომლის მიზანი იყო სპეცსამსახურების ურთიერთობათა სტრატეგიის განსაზღვრა უსაფრთხოების ერთიანი სისტემის შესაქმნელად. მოხდა ტერმინოლოგიის, კოდური სიტყვების, ინფორმაციის ხელში ჩაგდების პროცედურების, რესურსების ხელმისაწვდომობის სტანდარტიზაცია.

ევროპარლამენტის მიერ მომზადებულ 1997 წლის ანგარიშში დადასტურებულია პროექტ „ეშელონის“ („Eshelon“) არსებობა, რომლის მეშვეობითაც აშშ-ის ეროვნული უშიშროების სააგენტოს პრაქტიკულად მთელი კომუნიკაციური ქსელის კონტროლი შეუძლია საკვანძო სიტყვების მეშვეობით.

გახსოვდეს - უფროსი ძმა მუდამ გითვალთვალებს

ანალოგიური სისტემა ყოფილი ვარშავის ხელშეკრულების წევრმა ქვეყნებმაც შექმნეს, რომელსაც მოწინააღმდეგის შესახებ მონაცემების აღრიცხვის გაერთიანებული სისტემა ეწოდა (Система объедененного учета данных о противнике - СОУД). აღმოსავლეთის ბლოკის ქვეყნებს შორის СОУД-ის დაარსების თაობაზე ხელშეკრულება 1977 წელს გაფორმდა, მაგრამ სრული დატვირთვით ის 1979 წელს ამოქმედდა, მოსკოვის ოლიმპიური თამაშების წინ. მონაცემთა ბაზაში თავს იყრიდა დოსიეები აგენტებზე, ჟურნალისტებზე, „მტრულ ორგანიზაციებზე“, დიპლომატებზე, ავიაკომპანიების წარმომადგენლებზე და ა.შ.

2002 წლის მიწურულს, პენტაგონის ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა ედვარდ ოლდრიჯმა (Edward Aldridge) განაცხადა, რომ აშშ-ის მთავრობამ მიზნად დაისახა დაკვირვების გიგანტური სისტემის შექმნა სახელწოდებით Total Information Awareness, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ამერიკის თითოეული მოქალაქის თვალყურის დევნება მისი საბანკო ანგარიშების, საკრედიტო ბარათებით შეძენილი საქონლის, ელექტროენერგიისა და სატელეფონო საუბრების ანგარიშების გაკონტროლების გზით. ოლდრიჯმა განაცხადა, რომ ეს ტერორიზმთან ბრძოლის აუცილებელი პირობაა. სისტემის არსი ის არის, რომ მონაცემთა სხვადასხვა ბაზის ურთიერთშეჯერების გზით თვალყურს მიადევნებენ მსხვილ ფულად ოპერაციებს, ავტომობილების დაქირავებას, ქიმიური პრეპარატების, იარაღის შესყიდვას და ა.შ.

უკანასკნელ ათწლეულში ინტერნეტის შესაძლებლობები, სისწრაფე და საიმედოობა მუდმივად იზრდება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეს მოქნილი სტრუქტურა მაინც არ არის დაცული ხელისუფლების მხრიდან კონტროლისაგან. მსოფლიოს ქვეყნების სამართალდამცავი ორგანოები და უშიშროება ისეთი სისტემების შექმნაზე მუშაობენ, რომლებიც ელექტრონული ფოსტით გადაცემული ინფორმაციის, აგრეთვე ინტერნეტით გადაცემული ყველა სხვა ინფორმაციის ხელში ჩაგდების საშუალებას მისცემთ. ეს საზოგადოების შეშფოთებას იწვევს. უფლებადამცავი ორგანიზაციების აზრით, ელექტრონული ფოსტის კონტროლი აბსოლუტურად არ განსხვავდება სხვისი საფოსტო წერილების კითხვისა თუ ტელეფონების მოსმენისაგან.

მიუხედავად იმისა, მოგვწონს ეს თუ არა, უნდა ვაღიაროთ რომ ყოველდღიურად ჩვენ არაერთი ვიდეოკამერა, მიკროფონი, „ჟუჩოკი“ და სენსორი გვითვალთვალებს და გვისმენს. თანაც უნდა ვიცოდეთ, რომ მათ მხოლოდ სახელმწიფო არ ამონტაჟებს. საქმე ის არის, რომ ადამიანებს აქვთ დაუოკებელი მისწრაფება უთვალთვალონ სხვებს, მაგალითად, მეზობლებს, შეყვარებულ წყვილებს და ა.შ. განსაკუთრებით მაშინ, თუ საკუთარი ცხოვრება ერთფეროვანი და მოსაწყენი ეჩვენებათ. ვინმეს თვალთვალი, როდესაც ამის შესახებ თვალთვალის ობიექტმა არაფერი იცის, როგორც ჩანს, მოთვალთვალის ძალაუფლების არეალში მისი მოქცევის ილუზიას ქმნის. ამას ხელს უწყობს ციფრული ხელსაწყოების გაიაფება. უკანასკნელ ხანებში მოსახლეობამ, განსაკუთრებით იაპონიასა და ტაივანში, ფარული ვიდეოკამერების შესყიდვა დაიწყო. წარმოდგენაც კი ძნელია, რამდენი ეჭვიანი ქმარი, არაკეთილმოსურნე მეზობელი ან გაუკუღმართებული იუმორის მქონე მეგობარი შეისყიდის მომავალში ამ აპარატურას. ფაქტი ფაქტად რჩება: შპიონაჟის - ნამდვილის თუ „სამოყვარულოს“ - გავრცელებას ნოყიერი ნიადაგი აქვს.

სათვალეში ან ავტოკალამში ჩამონტაჟებული ფოტოკამერის შეძენა დღეს ინტერნეტით სულ რაღაც 100 დოლარად შეიძლება. ავსტრალიასა და ჰონკონგში მკაცრად არის აკრძალული ასეთი მოწყობილობების საცურაო აუზებში, განსაკუთრებით კი გასახდელებში შეტანა. მიზეზი, ვფიქრობ, გასაგებია.

დღეს ანაქრონიზმად გვეჩვენება სათვალე - ფოტოაპარატი, რომელსაც თავის დროზე გდრ-ის სპეცსამსახურები იყენებდნენ.

უკანასკნელ ხანებში უაიერისტები (სიტყვიდან voyeurism³) ვებკამერებს ნუდისტურ პლაჟებზე ამონტაჟებენ. ამგვარი აპარატურა გამოსახულების რეალურ დროში გადაღებისა და გავრცელების საშუალებას იძლევა.

ამას წინათ იტალიელმა კარაბინიერებმა ჩაატარეს გამოძიება, რათა დაედგინათ, თუ ვინ განათავსა ინტერნეტში ვიდეოგამოსახულება ნახევრად შიშველი ქალისა, რომელმაც საკუთარი თავი ერთ-ერთ საიტზე შემთხვევით აღმოაჩინა. იმ სასტუმროს მეპატრონე, სადაც გადაღება მოხდა, ერთ-ერთი რესტორნის და ავტოსადგომის მფლობელი დააპატიმრეს. ისინი მალულად იღებდნენ სასტუმროს კლიენტებს სააბაზანო ოთახში.

არც მომავალი გვიქადის საიმედო პერსპექტივებს. ამერიკელი დევიდ ბურკის რედაქციით ახლადგამოცემულ კვლევითი ჟანრის წიგნში „ტელევიზია - ჯაშუში“ (Spy TV) აღწერილია, როგორ იყენებს ინტერაქტიული ტელევიზიის პროდიუსერი სპეციალური ტექნოლოგიების სისტემას ფსიქოლოგიური პორტრეტების შესაქმნელად, რათა ამის საფუძველზე ტელემაყურებლების ქცევის მოდიფიცირება მოახდინოს.

სამეცნიერო პროგრესმა ბიომეტრიის არნახული წინსვლაც გამოიწვია. პოპულარული ბიომეტრიული სისტემებია: თვალის ბადურა გარსის სკანირება, ხელის გეომეტრიის გამოკვლევა, დაქტილოსკოპია, ხმის ამოცნობა და ა.შ.

აი, ბიომეტრიის პროგრესის ბოლო მაგალითები:

ერთმა ამერიკულმა კომპანიამ შეიმუშავა აპარატი სახელწოდებით „Lumidigm“ და დაამტკიცა, რომ ჩვენი ორგანიზმის განუმეორებელი მახასიათებელია მისი განათებულობა. ეს ხელსაწყო აანალიზებს, თუ როგორ აირეკლავს ჩვენი ორგანიზმი სხვადასხვა სიხშირის სინათლის სხივებს. როგორც ჩანს, კანქვეშა კაპილარები, მტვერი, ცხიმოვანი ფენის სისქე, ძველი ნაიარევი და ზოგიერთი სხვა ფაქტორი გავლენას ახდენს თითოეული ინდივიდუუმის კანის არეკლვის სპექტრზე, რომელიც ყველა შემთხვევაში სხვადასხვა იქნება. „Lumidigm“-ის შემქმნელები ამ სისტემის სხვაგვარ გამოყენებაზეც ფიქრობენ. მაგალითად, განზრახულია ე.წ. „გონიერი პისტოლეტის“ შექმნა, რომელიც მხოლოდ მაშინ გაისვრის, თუ მის სასხლეტს მფლობელი გამოჰკრავს ხელს. ასევე შესაძლებელია ისეთი ტელეფონისა და ავტომანქანის შეიქმნა, რომელიც მხოლოდ მაშინ ჩაირთვება და ამუშავდება, როდესაც მისით სარგებლობას „ნებართვის მქონე“ პირი გადაწყვეტს. უკვე არსებობს ასეთ პრინციპზე მომუშავე კომპიუტერები. იაპონურმა კომპანიამ Fujitsu Laboratories ბიომეტრიული აუტენტიფიკაციის ახალი ტექნოლოგია წარმოადგინა, რომლის მთავარი მახასიათებელი ადამიანის მაჯის სისხლძარღვოვანი ქსელია. კომპანიის პირმშოა სპეციალური კომპიუტერული თაგუნა, რომელიც ამოიცნობს კომპიუტერის მფლობელს. მიღებული შედეგის მიხედვით კომპიუტერზე მუშაობა ან შესაძლებელი იქნება, ან არა. რას გვიქადის ეს? დისკრიმინაციის ახალი და დახვეწილი ფორმების შემუშავება ხომ არ ხდება?

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასა და სახელმწიფო ძალაუფლებას შორის ორთაბრძოლის ასპარეზად თანამედროვე ედინბურგის თვალწარმტაცი ქუჩებიც იქცა. აქ, შოტლანდიის პოლიციის შტაბბინებში ხდება შოტლანდიის მოქალაქეთა კარტოთეკების დნკის ანალიზთა სისტემატური შევსება. ბოლო ორი წლის განმავლობაში პოლიციის მიერ დაკავებულ თითოეულ ადამიანს ტესტირება უტარდება დნკ-ზე, მათ შორის არამარტო მძიმე დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილებს - მკვლელებსა და ყაჩაღებს, არამედ მოძრაობის წესების დამრღვევ მძღოლებს, ჯიბის ქურდებს და წვრილმან ხულიგნებსაც კი.

ბიომეტრიული მეთოდების დანერგვას დასავლეთში ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავს. ისინი ამტკიცებენ, რომ ბიომეტრია მოქალაქეთა ტოტალური იდენტიფიკაციისა და კონტროლის მექანიზმია, რაც სამოქალაქო თავისუფლებების დარღვევას იწვევს. ცხადია, რომ ნებისმიერი ბიოკოდი ბევრად მეტ ინფორმაციას იტევს, ვიდრე ეს კონკრეტულ ხელსაწყოს სჭირდება კონტროლისათვის. ვინ და როგორ ისარგებლებს ამ ინფორმაციით? ხომ არ იქნება ის გამოყენებული მოქალაქეთა ელემენტარული უფლებების წინააღმდეგ? აი კითხვები, რომლებიც საზოგადოების შეშფოთებას იწვევს.

ბრძოლა პრაივესის დასაცავად გრძელდება

მაშინ, როდესაც საერთაშორისო თანამეგობრობამ საბაზო კონსენსუსს მიაღწია დიკრიმინაციის, რასიზმის, წამების აკრძალვის საკითხებში, ბევრი სახელმწიფო პირადი ცხოვრების დაცვის პრობლემებს ხელოვნურად შექმნილად მიიჩნევს, თუმცა საზოგადოება აქტიურად იბრძვის პირადი ცხოვრების დაცვის უფლების უზრუნველყოფისათვის.

სულ რამდენიმე თვის წინ ფედერალურმა მოსამართლემ, 73 წლის ანა დიქს ტეილორმა, გასცა განკარგულება ეროვნული უსაფრთხოების სააგენტოს პროგრამის შეჩერების შესახებ, რომლის ფარგლებში ამერიკელთა სატელეფონო საუბრები ისმინებოდა. მან 43-გვერდიან დოკუმენტში დაამტკიცა, რომ ეს პროგრამა არღვევს ამერიკის მოქალაქეების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას, ასევე სიტყვის თავისუფლებასაც. ამას გარდა, მოსამართლის აზრით, ეს პროგრამა არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს (საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად) და 1978 წლის იმ კანონსაც, რომელიც ამერიკელების მიმართ განხორციელებული თვალთვალის კონტროლს ისახავს მიზნად. საქმე ეხება სატელეფონო მოსმენებს და ელექტრონული ფოსტის კონტროლს სპეციალური ორდერის გარეშე იმ შემთხვევებში, როდესაც საუბრის ან საინტერნეტო ურთიერთობის ერთ-ერთი მონაწილე აშშ-ის საზღვრებს გარეთ იმყოფება და ერთი მათგანი ეჭვმიტანილია ტერორისტულ საქმიანობაში. ინფორმაციამ ამ პროგრამის შესახებ 2006 წლის დეკემბერში გაჟონა. თეთრი სახლი ამტკიცებს, რომ პროგრამა მთლიანად შეესაბამება ამერიკის კონსტიტუციას. იუსტიციის სამინისტრომ განაცხადა, რომ ის აპელაციას შეიტანს მოსამართლე ტეილორის ამ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ. მათი თქმით, „ტერორისტებზე დაკვირვების პროგრამა ამერიკის კანონების მიხედვით ხორციელდება და არ არღვევს ამერიკელთა სამოქალაქო უფლებებს“. მოსამართლე ტეილორი ამტკიცებს, რომ კონსტიტუცია არ ანიჭებს ამერიკის პრეზიდენტს შეუზღუდავ უფლებებს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მისი ქმედებები არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა ბილში დაწესებულ პარამეტრებს.

ავსტრალიაში ფედერალური ხელისუფლების მიერ ნაციონალური საიდენტიფიკაციო ბარათის შემოტანის მცდელობა ქვეყნის ისტორიაში ყველაზე მსხვილი სკანდალის მიზეზი გახდა. გერმანიასა და იმავე ავსტრალიაში ციფრული სატელეფონო მომსახურების შემოღებამ ფართო საზოგადოებრივი რეზონანსი და პროტესტის ტალღა გამოიწვია (მობილური ტელეფონები თქვენთვის „სასარგებლო“ ინფორმაციის მოწოდების საბაბით თვალთვალის გეოგრაფიულ ინსტრუმენტად იქცა).

ეს კი თანამედროვე ტექნიკის ერთ-ერთი ნიმუშია - მზის სათვალეში ჩამონტაჟებული ვიდეოკამერა

და მაინც პირადი ცხოვრების ყველაზე სახიფათო მტერი წესიერი მოქალაქეა, რომელიც ამტკიცებს - მე დასამალი არაფერი მაქვს, ამიტომ არც არაფრის მეშინია. ეს ღრმა გაუგებრობაა. ყოველ ადამიანს აქვს პირადი ცხოვრება, რომელიც გარედან ჩარევისგან დაცული უნდა იყოს. ვის შეუძლია თქვას, რომ მისი ოჯახური ცხოვრება, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ფინანსური ვითარება გადაშლილი წიგნია, რომლის წაკითხვის უფლება ყველას აქვს. ასეც რომ იყოს, ეს ჯერ კიდევ არ არის ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის საფუძველი.

შენიშვნები:

1. Samuel Warren and Louis Brandeis, „The right to privacy“, Harvard Law Review 4, 1890 pp 193 - 220.

2. Alan F Westin, Privacy and Freedom, Atheneum, New York p. 7.

3. სექსუალური გაუკუღმართება, რომელიც ეროტიკული სცენების ცქერის დაუოკებელი სურვილით გამოიხატება. უაიერისტებს ავადმყოფურად ცნობისმოყვარე ადამიანებსაც უწოდებენ.

სამართალი

იეჰოვას მოწმეთა გლდანის კრების 97 წევრი და 4 სხვა საქართველოს წინააღმდეგ

მასალა მოამზადა ნონა კალანდაძემ

განმცხადებლები არიან იეჰოვას მოწმეთა გლდანის მრევლის წევრები, მათ შორის ვლადიმერ ქოქოსაძე - კრების თავმჯდომარე, ნინო ლელაშვილი, ალექსი ხითარიშვილი და ლეილა ჯიქურაშვილი.

1999 წლის 17 ოქტომბერს იეჰოვას მოწმეები შეიკრიბნენ რელიგიური მსახურებისთვის, რა დროსაც მათ თავს დაესხა მართლმადიდებელთა ჯგუფი მამა ბასილ მკალავიშვილის წინამძღოლობით. მამა ბასილი იყო მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელი, რომელიც 1995 წელს წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებით განკვეთილ იქნა თავისი ქმედებების გამო. მან შეურაცხყოფა მიაყენა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს და გამოხატა აგრესია მართლმადიდებლური ეკლესიის სხვა წევრების მიმართაც.

იეჰოვას ერთ-ერთმა მოწმემ, მირიან არაბიძემ, დაინახა მამა ბასილი და მისი მომხრეები, რომლებიც იეჰოვას მოწმეთა თავშეყრის ადგილისკენ მიემართებოდნენ და ხელში რკინის ჯვრები და ჯოხები ეკავათ. შეხვედრის მონაწილეებმა სცადეს თავის დაღწევა, მაგრამ დაინახეს, რომ შენობის მთავარ შესასვლელსა და გასასვლელში მამა ბასილის ხალხი იდგა. ისინი არავის აძლევდნენ შენობიდან გასვლის საშუალებას, მხოლოდ რამდენიმემ შეძლო სარდაფში ჩასვლა და პოლიციის გამოძახება.

მომხდურებმა სამოცამდე კაცს სცემეს ჯოხებითა და ჯვრებით. ვლადიმერ ქოქოსაძემ, ნაცემმა, დაითანხმა მამა ბასილი, რომ თეატრის დირექტორის კაბინეტში გამოკეტილი 30-მდე ქალი და ბავშვი გაეთავისუფლებინათ. მართალია ისინი გაუშვეს, მაგრამ ქუჩაში გამოედევნენ და იქ გაუსწორდნენ ფიზიკურად.

იეჰოვას ერთ-ერთი მოწმე, ალექსი ხითარიშვილი, წააქციეს, სათვალე დაუმტვრიეს და თავის პარსვა დაუწყეს მამა ღმერთის, ძე ღმერთისა და სულიწმიდის სახელით, თუმცა თავდამსხმელებმა ვეღარ შეძლეს მისთვის ბოლომდე გადაეპარსათ თავი, რადგან ამ დროს ალექსის თავისი დედის კივილი მოესმა, რომელსაც სცემდნენ, და მან გონება დაკარგა.

იეჰოვას ნაცემმა და დასისხლიანებულმა მოწმეებმა შეძლეს თავის დაღწევა, თექვსმეტი მათგანი გადაყვანილ იქნა საავადმყოფოში. მამა ბასილის მომხრეებმა წაართვეს მათ ბიბლიები, რელიგიური ლიტერატურა და დაწვეს.

იეჰოვას რამდენიმე მოწმე პოლიციის განყოფილებაში მივიდა და მომხდარის შესახებ განაცხადა, მაგრამ ამას სამართალდამცველების მხრიდან სათანადო რეაგირება არ მოჰყოლია. მეტიც, სამართალდამცველებმა განაცხადეს, რომ ისინი საერთოდ არ აპირებდნენ ამ საქმეში ჩარევას.

დარბევა ნაჩვენები იქნა ტელევიზიების მეშვეობით. სამაუწყებლო კომპანიებმა „რუსთავმა-2“-მა და „კავკასიამ“ მომხდარი გააშუქეს და არაერთხელ დასახელდა თავდამსხმელთა ვინაობაც. მამა ბასილი ინტერვიუებში აცხადებდა, რომ მის მიერ დაგეგმილი აქციის შესახებ ის ყოველთვის ატყობინებდა პოლიციას და შესაბამის სამართალდამცავ სტრუქტურებს, თუმცა ისინი არ ერეოდნენ მის საქმიანობაში.

აღნიშნული ფაქტი დაგმო ქვეყნის იმდროინდელმა პრეზიდენტმაც და აღნიშნა, რომ კონკრეტული დამნაშავეების წინააღმდეგ დაიწყებოდა წინასწარი გამოძიება. თავის მხრივ იეჰოვას მოწმეებმა თბილისის პროკურორს კონკრეტული თავდამსხმელების დაკავების მოთხოვნით მიმართეს. მართალია, წინასწარი გამოძიება დაიწყო, მაგრამ პირთა მიმართ არ განხორციელებულა სისხლის სამართლებრივი დევნა. გამოძიება 3 წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა.

2000 წელს იეჰოვას მოწმეებმა კვლავ მიმართეს გენერალურ პროკურატურას იმის თაობაზე, რომ მომხდართან დაკავშირებით არავინ დასჯილა.

იმავე წლის 3 დეკემბერს სისხლის სამართლის წარმოება შეწყდა კონკრეტული დამნაშავე პირების დაუდგენლობის გამო, თუმცა ამის შესახებ არ ეცნობათ განმცხადებლებს.

იეჰოვას ერთ-ერთი მოწმე, მირიან არაბიძე, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში იქნა მიცემული საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისა და არეულობაში მონაწილებისთვის. სასამართლო პროცესი გაიმართა 2000 წლის აგვისტოში მ. არაბიძისა და მამა ბასილის ორი მომხრის წინააღმდეგ. პროცესის მიმდინარეობისას მამა ბასილი თავის მომხრეებთან ერთად ჯვრებით ხელში შეიჭრა სასამართლო დარბაზში და შეურაცხყოფა მიაყენა იეჰოვას მოწმეებს, ჟურნალისტებსა და უცხოელ დამკვირვებლებს. სასამართლოს მხრიდან ამ ფაქტს რაიმე სახის რეაგირება არ მოჰყოლია. ინციდენტი გაშუქდა სამაუწყობლო კომპანიების მიერ. პროცესის დასრულების შემდეგ მ. არაბიძე ცნობილ იქნა დამნაშავედ საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისთვის და 3 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა. რაც შეეხება ორ დანარჩენ ბრალდებულს, მოსამართლემ მათი საქმე დამატებითი გამოძიების ჩასატარებლად დააბრუნა, რათა დადგენილიყო განადგურებული რელიგიური ლიტერატურის ღირებულება და ის, თუ ვის ეკუთვნოდა იგი.

2001 წლის 14 მაისს თბილისის სააპელაციო სასამართლომ მ. არაბიძის ბრალდების საქმე დამატებით გამოძიებისთვის დააბრუნა.

2001 წელს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გაამართლა მ. არაბიძე და დაადგინა, რომ მამა ბასილი თავისი ინიციატივით მივიდა გლდანში იეჰოვას მოწმეთა შეკრებაზე, რა დროსაც მოხდა ფიზიკური დაპირისპირება განსხვავებული რელიგიური მრწამსის წარმომადგენელთა შორის.

2001 წლის თებერვალში იეჰოვას მოწმეებმა არაერთხელ მიმართეს საქართველოს პრეზიდენტს. ისინი ითხოვდნენ დაცვას ყოველგვარი შეურაცხყოფისგან, რაც მათ მიმართ რელიგიური ნიშნით ხორციელდებოდა. იმავე წელს საქართველოს პრეზიდენტმა მიმართა გენერალურ პროკურატურას, შს სამინისტროსა და სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროს, რათა მიეღოთ ზომები და აღეკვეთათ მომავალში რელიგიური ნიშნით ადამიანთა შევიწროვება. შესაბამისად, მამა ბასილის მიერ საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისა და რელიგიური მსახურების უკანონოდ ხელის შეშლის გამო დაიწყო წინასწარი გამოძიება. გამომძიებელმა მოითხოვა მამა ბასილისთვის წინასწარი პატიმრობის შეფარდება, თუმცა ვაკესაბურთალოს რაიონულმა სასამართლომ უარი განაცხადა აღკვეთის აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების შესახებ.

იეჰოვას მოწმეები აღნიშნავდნენ, რომ 2000 წელს მათ მიმართ აგრესიის არაერთი ფაქტი გამოვლინდა ზუგდიდსა და მარნეულში, 2001 წელს - თბილისში, ელიას მთაზე ერთ-ერთ ბინაში შეკრებისას, აგრეთვე საჩხერეში.

ამასთან დაკავშირებით მამა ბასილი დაუფარავად აცხადებდა, რომ ის წინასწარ აფრთხილებდა პოლიციას იმის თაობაზე, რასაც აპირებდა.

იეჰოვას მოწმეები ჩიოდნენ, რომ ხდებოდა მათი რელიგიური ლიტერატურის კონფისკაცია, ყველა ერიდებოდა მათთვის შენობის დათმობას რელიგიური შეხვედრების ჩასატარებლად, არ არსებობდა რაიმე სამართლებრივი გარანტიები მათ დასაცავად, ხელისუფლება უყურადღებობას იჩენდა მათ მიმართ. მომჩივანთა მტკიცებით, 2002 წლის ოქტომბერსა და ნოემბერში 138 თავდასხმა განხორციელდა მათზე, არაერთი განცხადება იქნა შეტანილი აღნიშნულ ფაქტებზე სამართალდამცავ ორგანოებში, თუმცა ამას სერიოზული რეაგირება არ მოჰყოლია.

საერთაშორისო ორგანიზაციების, ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მომუშავე ორგანიზაციებისა და საერთაშორისო საზოგადოების შეფასება

ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ 2001 წლის რეზოლუციით დაგმო საქართველოში იეჰოვას მოწმეთა და ბაპტისტებზე განხორციელებული თავდასხმები და მოუწოდა საქართველოს ხელისუფლებას შესაბამისი ზომები მიეღო მსგავსი მოვლენების აღსაკვეთად.

გაეროს წამების საწინააღმდეგო კომიტეტმა 2001 წლის დასკვნებსა და რეკომენდაციებში აღნიშნა, რომ დაუშვებელი იყო პოლიციის მხრიდან უმოქმედობა და რელიგიურ უმცირესობათა უფლებების დარღვევის უყურადღებოდ დატოვება.

2000 წელს საქართველოსა და ევროკავშირის საპარლამენტო კომიტეტის დელეგაციის თავმჯდომარემ ევროპარლამენტის სახელით შეშფოთება გამოთქვა იმის გამო, რაც მ. არაბიძის სასამართლო პროცესზე ჟურნალისტების, ადამიანის უფლებათა დამცველებისა და იეჰოვას მოწმეთა მიმართ იქნა ჩადენილი. აღნიშნული შეფასდა როგორც ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დარღვევა.

Human Rights Watch-ის 2002 წლის ანგარიშის თანახმად, საქართველოს ხელისუფლებამ დაუშვა რელიგიურ უმცირესობათა უფლებების დარღვევები და საშუალება მისცა მამა ბასილ მკალავიშვილს შეურაცხყოფა მიეყენებინა იეჰოვას მოწმეებისთვის.

ამასთან, რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ დააფიქსირა თავისი პოზიცია მიღებულ დეკლარაციაში, რომლის თანახმად, საქართველოს ხელისუფლებას არ შეუძლია ადამიანის უფლებების, მათ შორის რელიგიურ უმცირესობათა უფლებების, დაცვა.

ქვეყნის შიდა სამართალი

საქართველოში, კონსტიტუციის თანახმად, აღიარებული და დაცულია რელიგიის თავისუფლება, ამასთან, ეკლესია დამოუკიდებელია სახელმწიფოსგან. სახელმწიფო აღიარებს ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს ქვეყნის ისტორიაში. ყველას აქვს სიტყვის, აზრის, სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება. დაუშვებელია ადამიანის დევნა სიტყვის, აზრის, აღმსარებლობის ან რწმენის გამო, აგრეთვე - იძულება გამოთქვას თავისი შეხედულება მათ შესახებ.

ქვეყნის სისხლის სამართლის კანონმდებლობით დასჯადია რელიგიური წესის აღსრულებისთვის უკანონოდ ხელის შეშლა და რელიგიური გაერთიანების შექმნისთვის ან მისი საქმიანობისთვის ხელის შეშლა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასება

განმცხადებლებმა მიმართეს ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს. ისინი აღნიშნავდნენ, რომ დაირღვა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლი, რომლის თანახმად, არავინ შეიძლება გახდეს წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის მსხვერპლი.

განმცხადებლები აღნიშნავდნენ, რომ მამა ბასილის მომხრეთა მიერ თავდასხმისას ისინი დაექვემდებარნენ კონვენციის მე-3 მუხლს. ამ დროს ხელისუფლებას არაფერი მოუმოქმედებია, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ამის შესახებ ინფორმაცია ჰქონდათ. ამასთან, არც გამოძიება დაწყებულა და არანაირი ზომა არ მიუღიათ შემდგომში ანალოგიური ფაქტების აღსაკვეთად.

საქართველოს მთავრობის მტკიცებით, არცერთ საჯარო მოხელეს არ მიუღია მონაწილეობა დარბევაში, ხოლო აღნიშნულ ფაქტზე გამოძიება დაიწყო, თუმცა შეწყდა კონკრეტული დამნაშავეების დადგენის შეუძლებლობის მოტივით. მამა ბასილსა და პ. ივანიძეს წარედგინათ ბრალდება და გაიცა მათი დაპატიმრების ბრძანება, მაგრამ მამა ბასილი დაემალა გამოძიებას და შეუძლებელი გახდა მისი დაპატიმრება.

როგორც განმცხადებლები განმარტავდნენ, მამა ბასილი კვლავ განაგრძობდა თავის უკანონო საქმიანობას, არ ერიდებოდა სატელევიზიო გადაცემებში მონაწილეობას, დაპატიმრებით კი მაინც არ აპატიმრებდნენ.

მოპასუხე სახელმწიფოს მტკიცებით, „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ ქვეყანაში ვითარება შეიცვალა დანაშაულთან ბრძოლის კუთხით და გამოცხადდა „ნულოვანი ტოლერანტობა დანაშაულის მიმართ“. ამას მოჰყვა მამა ბასილისა და რამდენიმე მისი მომხრის დაპატიმრება მათ მიერ განხორციელებული დარბევების გამო.

ვაკე-საბურთალოს რაიონული სასამართლოს განაჩენით მამა ბასილი და პ. ივანიძე ცნობილ იქნენ დამნაშავედ რელიგიურ უმცირესობათა მიმართ მათ მიერ განხორციელებული დარბევების გამო და მიესაჯათ ექვსი და ოთხი წლით თავისუფლების აღკვეთა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასებით, კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოს აკისრია პოზიტიური ვალდებულება, დაიცვას პირთა უფლებები და თავისუფლებები. შესაბამისად, კონვენციის მე-3 მუხლი მოიცავს სახელმწიფოს ვალდებულებას დაიწყოს გამოძიება აღნიშნულ ფაქტებზე, მიუხედავად იმისა, არსებობს თუ არა დაზარალებულთა საჩივრები. განმცხადებლებს ჰქონდათ კანონიერი ინტერესი მოეთხოვათ სახელმწიფოს მხრიდან მათი და მათი შვილების დაცვა აგრესიული ქმედებებისგან. მართალია, არ არსებობდა მტკიცებულებები, რომ პოლიცია უშუალოდ მონაწილეობდა რელიგიურ უმცირესობათა დარბევაში, მაგრამ მას არც არაფერი გაუკეთებია ამ ფაქტის აღსაკვეთად.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასებით, სახელმწიფომ ვერ შეასრულა ნაკისრი ვალდებულება და ვერ უზრუნველყო პირთა დაცვა აგრესიული ქმედებებისგან.

განმცხადებლები აღნიშნავდნენ, რომ დაირღვა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლი, რომლითაც უზრუნველყოფილი იყო მათი რელიგიის თავისუფლება.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, სამართალდამცველებმა თავიანთი უმოქმედობით არ შეასრულეს ნაკისრი ვალდებულება, დაეცვათ პირთა რელიგიისა და აღმსარებლობის თავისუფლება, მათ არ მიუღიათ ზომები დარბევის აღსაკვეთად და საზოგადოებრივი წესრიგის დასაცავად. შესაბამისად, აღნიშნულ შემთხვევაში დაირღვა პირთა რელიგიის თავისუფლება.

განმცხადებელთა განმარტებით, მე-3 და მე-9 მუხლებთან კავშირში დაირღვა კონვენციის მე-13 და მე-14 მუხლები, რომელთა თანახმად, მათ ჰქონდათ კანონით ეფექტური დაცვის უფლება და დაუშვებელი იყო მათი რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაცია.

ევროპულმა სასამართლომ კიდევ ერთხელ აღნიშნა ხელისუფლების უყურადღებობა ამ საკითხისადმი და იმ ფაქტების არასათანადო შეფასება, რომლებსაც ადგილი ჰქონდა იეჰოვას მოწმეთა მიმართ. შესაბამისად, დაირღვა კონვენციის მე-14 მუხლი.

განმცხადებელთა განმარტებით, მათი რელიგიური ლიტერატურის განადგურება წარმოადგენდა კონვენციის მე-10 მუხლით დაცული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას. თუმცა სასამართლომ არ მიიჩნია საჭიროდ აღნიშნული მუხლის სავარაუდო დარღვევაზე მსჯელობა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასებით, იეჰოვას მოწმეთა გარკვეულ პირების მიმართ დაირღვა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლი, დაირღვა მე-9 მუხლი როგორც ცალკე აღებული, ასევე მე-14 მუხლთან კავშირში. ევროპულმა სასამართლომ აღარ ჩათვალა საჭიროდ განეხილა მე-10 და მე-11 მუხლების დარღვევა, ასევე არ განიხილა ცალკე საკითხი მე-13 მუხლთან კავშირში. მოპასუხე სახელმწიფოს დაევალა განმცხადებლებისთვის მორალური ზარალის ანაზღაურება.

Stigma-free

ნანა ნიჟარაძე

„- გვითხარით, ლილა, ის მართლა ბრმაა?

- თავგამეტებით ცდილობს, რომ არავინ შეატყოს სიბრმავე, - ამბობს ლილა, - მეც ისე მიჭირავს თავი, თითქოს ვერაფერს ვატყობდე.

- სულ ვერ ხედავს, თუ?..

- პირდაპირ გასაოცარია, - ამბობს ვიღაც, - როგორ ხვდება, რომ აკვირდებიან. თვითონ თუ ლაპარაკობს, მხოლოდ მაშინ გრძნობ, მართლა რომ ბრმაა, არა?..

- თქვენ მართალი ხართ, - ამბობს ის ბატონი, რომელსაც ახლა აღმოუჩენია ბრეჰტი,

პირდაპირ გასაოცარია, აქ რომ ზის და თავის ძაღლს ეფერება, ისეთი გრძნობა გიჩნდება, თითქოს, გაკვირდებაო.

- ასეა, არა?

- რამდენი ხანია ბრმაა?

- რაც ერთმანეთს ვიცნობთ, - უბრალოდ ამბობს ლილა, - ჯერ მეგონა, ხუმრობს მეთქი, - სიჩუმე, - თქვენთვის არასდროს მომიყოლია ეს ამბავი?

- არა! “

მაქს ფრიშის რომანის გმირმა თავად გადაწყვიტა ყოფილიყო უსინათლო განტენბაინი, ეთამაშა და დამტკბარიყო იმ თამაშით, რომელსაც ადამიანები უსინათლოსთან ურთიერთობისას იწყებენ. ეჭვმა, რომ სათვალის მიღმა მიმალული თვალები გხედავენ, შეიძლება დაგძაბოს, ზუსტად ისევე, როგორც შეიძლება მოგადუნოს ცოდნამ იმისა, რომ მოსაუბრე ვერ გხედავს. ოტო განტენბაინმა კარგი გამოცდილება შეიძინა, თუმცა ცალმხრივი - იგი ხომ უსინათლოს მხოლოდ თამაშობდა. რეალურად რას გრძნობს უსინათლო, მისთვისაც, ისევე, როგორც დანარჩენი თვალხილულებისთვის, უცნობია.

როგორია ცხოვრება, როცა ვერ ხედავ. ბატონი რეზო.

„დახუჭეთ თვალები, თვალდახუჭულმა იცხოვრეთ და მიხვდებით“, - მეუბნება რეზო მაისურაძე. იგი დაბადებიდან უსინათლოა. არ ფიქრობს, რომ სრულყოფილი ადამიანი არ არის, - მე თავს სრულყოფილ ადამიანად მივიჩნევ. რა მაკლია, მაგალითად? ავტომობილი? მართვა რომ შემეძლოს - მეყოლებოდა! ყველაფერი ინდივიდუალურია. როგორც ყველა ადამიანში, უსინათლოებშიც არიან პესიმისტები და ოპტიმისტები. მე ოპტიმისტი ვარ“.

რეზო მაისურაძემ უსინათლოთა სკოლა-პანსიონი დაამთავრა, შემდეგ - პოლიტექნიკური ინსტიტუტი. ლექციებს ბრაილის შრიფტით იწერდა, იწერდა მაგნიტოფირზეც, თანაჯგუფელებიც ეხმარებოდნენ - ხმამაღლა უკითხავდნენ და, რადგან მეხსიერება კარგად.

ჰქონდა განვითარებული, დამახსოვრება არ უჭირდა. დაქორწინდა თანაკლასელზე. ახლა მათ უკვე 25 წლის ვაჟი ჰყავთ. 1988 წელს, როცა ბიბლიოთეკის განყოფილების გამგის ხელფასი ოჯახს აღარ ეყო, პატენტი აიღო და ჯერ მძივებისა და საყურეების, შემდეგ ღილების დამზადებას მიჰყო ხელი.

„ღილებმა ძალიან გაამართლა, - ამბობს ბატონი რეზო, - შრომაც ვიცი და მისი ფასიც. ჩემს სახლში რომ შემოხვიდეთ, ნახავთ ელექტროხერხს, რანდს, ბურღს. საკუთარი ხელით გავაკეთე კარადა, სავარძლები, ბევრი რამ. მაქვს სპეციალური ხელსაწყოები, რომლებიც ხის მასალაზე მუშაობას მიადვილებს, ზოგი შეძენილი, ზოგიც - ჩემი დამზადებული. ახლაც სიამოვნებით ვმუშაობ“.

მეუბნება, რომ სინათლეს ხედავს, ფანჯრების გარჩევა შეუძლია, მაგრამ მე რომ შემხვდეს, ვერ მიცნობს. იმასაც მეუბნება, რომ უსინათლოსთვის, ოპტიმიზმის გარდა, სივრცეში ორიენტირების უნარიც ძალიან მნიშვნელოვანია.

„ეს იმიტომ, რომ ყველაზე რთული უსინათლოსთვის გადაადგილებაა, - განმარტავს, - ვიღაც უნდა შეაწუხო, რადგან მარტო ვერსად წახვალ. გამყოლი მჭირ დება მეც, თუმცა ნებისმიერ ადგილზე შემიძლია ორიენტირება, თუკი იქ ნამყოფი ვარ. მახსოვს სად არის კიბეები, სად უნდა მოვუხვიო და ა.შ. არიან ადამიანები, ოთახში მარტო რომ დატოვო, კარს ვერ მიაგნებენ. ამგვარი რამ ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება დაემართოს, მაგრამ უსინათლოებისთვის ეს დიდი პრობლემაა“.

რეზო მაისურაძე საქართველოს უსინათლოთა კავშირის თავმჯდომარეა.

ნაკლებად ოპტიმისტური ამბები

უსინათლოთა კავშირი უსინათლოთა საზოგადოების სამართალმემკვიდრეა. 1921 წელს, როცა კომუნისტებმა იგი დააარსეს, საქართველოში კიდევ ერთი მსგავსი საზოგადოება არსებობდა - სმენადაქვეითებულთა. უსინათლოთა კავშირი დღეს ქვეყნის მასშტაბით 4 000 წევრს ითვლის.

„ყველაზე რთულ მდგომარეობაში მარტოხელა უსინათლოები არიან, ისინი, ვისაც არავინ ჰყავს, - ამბობს რეზო მაისურაძე, - კეთილი მეზობლები რომ არ არსებობდნენ საქართველოში, ეს ხალხი ვერც გაძლებდა. კავშირის ერთ-ერთ წევრს, მაგალითად, მეზობლები მორიგეობით ამარაგებდნენ სადილით და გაჭირვება ასე გადაატანინეს. ძნელია. 40 კი არა, 100 ლარით ვერ იცხოვრებ დღეს“.

40 ლარი არის ინვალიდობის პენსია, რომელსაც საქართველოში მცხოვრები 8 ათასი უსინათლო სახელმწიფოსგან ყოველთვიურად იღებს. როგორც სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სააგენტოში განმარტავენ, ამის გარდა, უსინათლო ინვალიდებს ყოველთვიური 22-ლარიანი დახმარებაც ეძლევათ. სხვა შეღავათები, ისეთი, როგორსაც ეს ადამიანები სოციალისტურ წარსულში იყვნენ მიჩვეულნი, მათზე აღარ ვრცელდება. სხვადასხვა სოციალური თუ სამედიცინო პროგრამებით სარგებლობის უფლება მათ იმ შემთხვევაში ეძლევათ, თუკი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ აღმოჩნდებიან. ასეთები, რა თქმა უნდა, არიან; რამდენნი, - ზუსტად ვერ გვითხრეს.

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს დაკვეთით სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სააგენტო ახორციელებს სპეციალურ პროგრამას უსინათლოთა საინფორმაციო უზრუნველყოფისთვის. ეს პროგრამა უსინათლოებისათვის ბრაილის შრიფტითა და აუდიოტექნიკით ჩაწერილი მხატვრული თუ სხვა სახის ლიტერატურის გამოცემასა და გამრავლებას გულისხმობს. უკვე გახმოვანებულია 80-მდე ავტორის ნაწარმოებები, მათ შორის ინვალიდებისთვის საჭირო სამართლებრივი ლიტერატურაც. შარშან, ეროვნული გამოცდების საჭიროებიდან გამომდინარე, გახმოვანდა ქართული ლიტერატურის პროგრამით გათვალისწინებული ნაწილიც, ისე, რომ ბავშვებმა საზეპიროების გამოყოფა და დასწავლა შეძლონ.

თბილისში მცხოვრები უსინათლოებისთვის ერთგვარი შეღავათია პროგრამა, რომელსაც ქალაქის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამსახური ახორციელებს, - სპეციალურად ამისთვის აყვანილი თანამშრომლები, შესაბამისი ზარისა და მოთხოვნის შემთხვევაში, სახლში აკითხავენ უსინათლოებს და მათთვის სასურველ მისამართზე მიჰყავთ. კარგია, ასეთი სამსახური რომ შეიქმნა, თუმცა საკმარისი არ არის, უსინათლოთა უმთავრესი პრობლემები კვლავაც მოსაგვარებელია.

„ძირითადი პრობლემა უსინათლოთა დასაქმებაა, - გვეუბნება რეზო მაისურაძე, - 80-იანი წლების ბოლოსთვის უსინათლოთა საწარმოებში დასაქმებული იყო 2500 უსინათლო და ამდენივე მხედველი, ახლა მუშაობს 60. ადრე ჩვენს საწარმოებში აწარმოებდნენ 400 დასახელების მსუბუქი მრეწველობის საქონელს, ახლა მათ ჩამოსათვლელად ხელის თითები გვეყოფა. უფრო ჩვენი ქონების იჯარით ვცხოვრობთ, ვიდრე წარმოებით. საქართველოს მასშტაბით 26 საწარმო გვაქვს, მათი უმეტესობის 100-პროცენტიანი დამფუძნებლები ვართ, ნაწილის - 50-პროცენტიანი“.

როგორც ბატონი რეზო ამბობს, იჯარით გაცემული ქონებიდან და კავშირის საწევროებიდან მხოლოდ იმდენი შემოსდით, დასაქმებულთა ხელფასებისა და რამდენიმე პროექტის დასაფინანსებლად, მათ შორის ყოველთვიური ჟურნალის, ლოცვანისა და უსინათლო ბავშვებისთვის სახელმძღვანელოების გამოსაცემად რომ კმარა. კავშირში დასაქმებული 135 ადამიანიდან 100 უსინათლოა. მსოფლიო ბანკმა კავშირს ორთვიანი პროგრამა დაუფინანსა, რომელიც ახალგაზრდა უსინათლოების ფსიქო-სოციალურ რეაბილიტაციას ითვალისწინებს.

„ამ პროგრამამ დამოუკიდებელი ცხოვრებისკენ სწრაფვა უნდა გააღვივოს მათში, - გვიხსნის რეზო მაისურაძე, - მასში კომპიუტერზე მუშაობის სწავლება და აუცილებელი იურიდიული განათლება შედის. ამ პროგრამით 25-მა ახალგაზრდამ გაიარა მომზადება, ოთხი ახლა სწავლობს. ორ კომპიუტერზე მეტი ვერ გამოვყავით ამისთვის, რადგან პროგრამა იმდენად სპეციფიკურია, ერთდროულად მხოლოდ ორი მსმენელი თუ იმუშავებს. კომპიუტერები გვაქვს. ხუთი კომპიუტერი 300-300 ლარად შევიძინე. აეროპორტში იყო დაწყობილი შტაბელებად. მითხრეს, კომპიუტერული ტექნიკის თაობათა ცვლა მიმდინარეობს, ესენი გამოსაცვლელიაო. მივწერე აეროპორტის ხელმძღვანელობას, პარლამენტს, საბაჟოს. მომცეს. ნაწილი ნაჩუქარია, პენტიუმ-3-ები. ერთი პროკრედიტბანკმა გვაჩუქა, ერთი - თი-ბი-სი ბანკმა, ერთი - ეროვნულმა ბანკმა, ერთი - ახალმა მემარჯვენეებმა. თხოვნის წერილები ბევრს მივწერეთ, - თვითონ, აბა, ვის გაახსენდები! - ესენი გამოგვეხმაურნენ“.

მის საუბარში იგრძნობა მსუბუქი ნოსტალგია ერთი შეხედვით საათივით აწყობილ წარსულზე, მაგრამ უსანთლოთა კავშირის თავმჯდომარემ იცის, რომ დღეს სულ სხვა ეკონომიკური წესები მოქმედებს. ამიტომ ჯერ კიდევ 2003 წელს შეიტანა პარლამენტში წინადადება ინვალიდთა დასაქმების სანაცვლოდ მეწარმეებისთვის საგადასახადო შეღავათის დაწესების თაობაზე. უშედეგოდ. წელს იგივე მოსაზრება მან შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსთან მოქმედ საკონსულტაციო საბჭოს სხდომაზეც გამოთქვა. ამას შეზღუდული შესაძლებლობების ადამიანთა სხვა ორგანიზაციებიც მოითხოვენ.

საერთაშორისო გამოცდილება ცხადყოფს, რომ ლიბერალური ეკონომიკის პირობებში იმაზე უკეთესი გზა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონეთა დასაქმებისთვის, ვიდრე დამსაქმებელთათვის შეღავათების შემოღებაა, არ არსებობს. ამ პრინციპით ცხოვრობენ და აგვარებენ პრობლემებს ევროპის ქვეყნები. შეღავათების ამპლიტუდა სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვაგვარია. უფრო რადიკალურ ზომებს მიმართეს რუსებმა. მაგალითად, მოსკოვის მერიამ შექმნა ინვალიდთა დასაქმების ფონდი და არჩევანის წინაშე და აყენა მეგაპოლისში მოქმედი ყველა საწარმო - ან დასაქმებულთა შორის 3 პროცენტი შეზღუდული შესაძლებლობის ხალხი ჰყოლო დათ, ან კონკრეტული თანხა ჩაერიცხათ ფონდში, რათა ქალაქს ამ ადამიანების დასაქმების საკითხი მოეგვარებინა. რომელ ვარიანტს აირჩევს საქართველო, ჯერ უცნობია.

როგორია ცხოვრება, როცა ვერ ხედავ. მირიანი

10 წლის იყო, ძმასთან და ბიძაშვილებთან ერთად ტყეში ყუმბარა რომ აღმოაჩინა. ძმას აუფეთქდა ხელებში. ის და ერთ-ერთი ბიძაშვილი ადგილზე დაიღუპნენ. თვითონ დაბრმავდა. ახლა 22 წლისაა. XI კლასშია. შვიდი წელია, რაც სწავლა განაახლა. იქამდე რამდენიმე ოპერაცია გადაიტანა. ცალი თვალის ფოსო დღესაც ცარიელი აქვს. ცხოვრება მისთვის მკვეთრად იყოფა ორ ნაწილად - იქამდე და იმის შემდეგ.

„მიჭირს იმ დღეების გახსენება, როცა ვხედავდი... - საუბარზე, მოძრაობაზე - ყველაფერზე ეტყობა, რომ უჭირს, - მეგობრებს ვხედავდი, სუყველას... ყველაზე ძნელი პირველი ორი-სამი წელი იყო. მერე თითქოს შევეჩვიე... დაბადებიდან ბრმა ვინცაა, იმას უფრო უადვილდება, ალბათ. მე გამიჭირდა... მეშვიდე წელია აქ ვსწავლობ, განათლებას ვიღებ. სახლში რომ დავრჩენილიყავი, უარესი იქნებოდა... ექიმები ამბობენ, რომ შესაძლებელია მხედველობის დაბრუნება... სწავლის გაგრძელება მინდა. ეკონომიკურზე უნდა ჩავაბარო... შინ სამ-ოთხ კვირაში ერთხელ მივდივარ. აქედან გამაცილებენ, „მარშრუტკაში“ ჩამსვამენ და იქიდან კიდე ჩემით მივდივარ... მინდა, ყველაფერი დავივიწყო, აღარ ვიფიქრო იმაზე, რაც იყო... ბევრს ჰგონია, რომ, რადგან უსინათლოები ვართ, ბევრად განვსხვავდებით მათგან. ასე არაა. მხოლოდ მხედველობა არა გვაქვს. სხვაფრივ ისეთივე ადამიანები ვართ, როგორებიც თავად არიან. კარგი იქნება, თუ ამას მიხვდებიან...“

მირიან ოგნაძე თბილისის უსინათლოთა სკოლა-პანსიონში სწავლობს

გუთნის ქუჩა №6. უსინათლოთა სკოლა-პანისონი

ეს უსინათლოთა ერთადერთი სასწავლებელია საქართველოში. 1990 წელს მათთვის აშენდა და მას შემდეგ ფუნქციონირება არ შეუწყვეტია. დღეს იქ 52 ბავშვი სწავლობს. სკოლის დირექტორი თამარ მერებაშვილი დარწმუნებულია, რომ რეგიონებში ამ სასწავლებლის შესახებ მეტი ინფორმაცია რომ ჰქონდეთ, ბავშვების რაოდენობაც გაცილებით მეტი იქნებოდა.

„მოვიარეთ რეგიონები, ბევრი ოჯახი მოვინახულეთ, სადაც უსინათლო ბავშვები შინ უზით, ვერც ასწავლიან, ვერაფერი, მაგრამ მშობლების ნაწილს არადა არ სურს ბავშვის სკოლა-პანსიონში მიბარება, ჰგონიათ, მათ გარეშე ცხოვრებას ვერ შეძლებენ, - ამბობს ქალბატონი თამარი, - ამის გამო და იმ მიზეზითაც, რომ სათანადო ინფორმაცია არა აქვთ, ბევრი ასაკით უფროსი მოსწავლე გვყავს, მაგალითად, 20 წელს გადაცილებული გოგონა, რომელიც ახლა X კლასში სწავლობს.

იქნებ მოვიდნენ მშობლები, ნახონ რა ვითარებაა სკოლაში, გაეცნონ აქაურ მდგომარეობას და მოიყვანონ თავიანთი შვილები. მათ ვერცკი წარმოუდგენიათ, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს ბავშვებისთვის. მყავდა ბიჭი, რომელიც მეუბნებოდა, ერთი წელი იმაზე ვფიქრობდი, თავი როგორ მომეკლაო. ქობულეთიდან ჩამოვიდა, როცა გაიგო ჩვენ შესახებ. აქ შეიცვალა. უსინათლო ბავშვებისთვის ძალიან ბევრს ნიშნავს მათ მდგომარეობაში მყოფებთან ურთიერთობა, აღარ გრძნობენ თავს მარტო, ერთად ყოფნა სტიმულს აძლევთ.

უნდა დაგვიტოვონ ბავშვები, არ უნდა ინერვიულონ მათ გამო, კარგად მოვუვლით. ცივი ზამთარი იყო, მაგრამ ბავშვი არ გაგვცივებია, კარგი კვება გვაქვს, ოთხჯერადი, კარგი სწავლება. ბავშვების განათლება მოქმედი სასწავლო გეგმის მიხედვით მიმდინარეობს. სხვადასხვა წრეები გვაქვს სკოლაში - შაშისა და ჭადრაკის, ინგლისურის, მომღერალთა გუნდი გვყავს. ამ სეზონზე გასვლები გვქონდა რუსთაველის თეატრში, ფილარმონიაში, ცირკში, ტექნიკურ უნივერსიტეტთან არსებულ თეატრში. მიწვეულნი ვიყავით ფესტივალ არტ-გენზე.