Наталия Басилая
(Грузия)

Деловые письма знаменитых русских писателей относятся к определенному жанру речевого общения, характеризующемуся относительно устойчивой и информативной формой высказывания.

Письма Л.Н.Толстого(1), И.В. Тургенева, многие из которых принадлежат к шедеврам его эпистолярного наследия, весьма полно и целостно отражают самые значительные этапы его жизненной, духовной и творческой биографии. Они получают «известный резонанс в различных сферах духовной жизни носителей языка и изучается не только как исторический документ, но в равной степени и как факт литературы, передающий колорит ушедшей эпохи, как свидетельство былых времен, иных поколений людей, их мыслей и чувств, мировосприятия и переживаний, интересов и тайн» (2,18).

Письма адресованы «членам семьи, родным, друзьям, выдающимся писателям, общественным и государственным деятелям, большому кругу литераторов, редакторам журналов и издателям, с которыми Толстой был связан профессиональными интересами, деловыми, а с некоторыми и приятельскими отношениями» (1,303).Деловая переписка с издателями, личные письма к родным, близким, друзьям являются неотъемлемой частью жизни великого художника слова.

Любое письмо обращено к адресату. Собственно текст письма, как правило, начинается с обращения к адресату. По началу письма, по тому, как сформулировано обращение, по степени формальности обращения можно судить о том, в каких отношениях с адресатом находится автор письма, является ли это письмо личным или официальным, деловым.

В данной статье рассматриваются начальный и конечный фрагменты писем Л.Н.Толстого к двум адресатам: Т.Е. Ергольской (с 1842 по 1861 гг.) и Н.А. Некрасову (с 1852 по 1858 гг.) - как образцам личного и официально-делового стиля той эпохи. Рамки статьи не позволяют анализировать основное содержание писем Л.Н.Толстого, поскольку частная переписка, отражающая внутренний мир автора писем, повествование от первого лица, монологи, череда переживаний человека, его воспоминаний, рассуждений требует длительного и глубокого рассмотрения, кроме того, хотя все письма Л.Н.Толстого давно опубликованы, тем не менее, остро стоят этические проблемы чтения и расшифровки чужих писем. Этим, весьма тонким, делом занимаются маститые литературоведы, психологи, признанные толстоведы. Однако невозможно вовсе обойтись без цитирования каких-то эпистолярных отрывков, хотя бы нижеследующего, чтобы оправдать выбор Т.Е. Ергольской из огромного числа корреспондентов Л. Н. Толстого: она была теткой и воспитательницей Л. Н.Толстого, их связывало глубокое чувство родственной привязанности, любви и уважения, о чем он постоянно писал: Недавно я вам писал, что плакал над вашим письмом и приписал эту слабость болезни. Я ошибся: с некоторых пор я плачу над всеми вашими письмами. Я всегда был Лева-рёва; раньше я стыдился этой слабости, а теперь, думая о вас и о вашей любви к нам, у меня текут такие сладостные слезы, что я вовсе их не стыжусь(1852); Я знаю, что в глубине души вы не можете сомневаться в моей любви к -- вам и в том, что она не изменится ни при каких обстоятельствах (начало письма); Но так как я не могу быть счастлив без вас, я надеюсь с вами скоро увидеться (окончание письма) (1855).

Приветствия и прощания в письмах Л.Н.Толстого - начальный и конечный фрагменты писем подчиняются законам целостной композиции и типам определенных связей между предложениями-высказываниями (3). Они могут послужить блестящими образцами эпистолярного этикета позапрошлого века, свидетельствующими о том, как тогда было принято начинать и заканчивать деловые или личные письма. Заметим при этом, что даже в таких, в основном «трафаретных», созданных по принятой модели «приветствие + обращение» - «прощание + обращение», фрагментах писем отражается излияние внутреннего Я, процесс психологический, ход переживаний, поток субъективного сознания автора.

Письма Л.Н.Толстого Т.Е. Ергольской писались на французском, который был столь распространен в Европе и был языком общения в аристократических кругах России Х1Х века, однако в изданном виде приводятся в переводе; письма Н.А. Некрасову - на русском языке.

Письма Л.Н. Толстого Т.Е. Ергольской, с их точными, теплыми, емкими фразами, редставляют собой яркие талантливые произведения эпистолярного жанра. В них проявилась вся многогранность натуры великого писателя. Т.Е. Ергольская была близким Л.Н. Толстому человеком, с которой он делился своими мыслями и чувствами.

Большинство писем Л.Н. Толстого к Т.Е. Ергольской, начинаясь с обращения «Дорогая тетенька!» (1842;1845; 1849 и др.), иногда с добавлением эпитета «чудесная»: «Дорогая и чудесная тетенька!» (1849), обычно заканчиваются формулами прощания и эпистолярными стереотипами категории вежливости («целую руки/ручки»; «целую», «кланяюсь»): Прощайте, Прощайте, маленькая тетенька (1845); Прощайте, дорогая тетенька, тысячу раз целую ваши ручки (1851); Прощайте, дорогая тетенька, целую ваши ручки (1851); «Целую ваши ручки и прошу ответа» (1849); «Прощайте, целую ваши руки и жду писем (1851); «Целую ваши руки и жду письма со всевозможными подробностями обо всем. Гаше кланяюсь, чтобы доставить ей удовольствие (1850); Тысячу раз целую ручки тете Лизе и целую Полину, «кланяюсь» Пашеньке, Терезии Антоновне и Петечке (1842); заверениями в уважении и любви (Прошу вас верить уважению и любви вашего покорного племянника Л. Толстого(1842); при этом номинация автора письма варьируется: письма подписаны следующим образом: от вашего покорного племянника Л. Толстого (1842); Гр. Лев Толстой (1849); Л. Толстой (1845); Лев (1856). Иногда адресант пишет о себе в третьем лице, называя свое уменьшительное имя, с каким к нему обращалась Т.Е. Ергольская: Прощайте, дорогая тетенька. Левочка тысячу раз целует ваши ручки (1852). После 1950 года письма часто не подписываются и заканчиваются фразами: Прощайте, целую ваши ручки (1851); Прощайте, целую ваши ручки и жду писем. Адресуйте просто в Грузию, в Тифлис (1851); Бог знает, буду ли я иметь счастье видеть вас в этом году... (1851).

Иногда в конце письма Л. Н. Толстой высказывает Т.Е. Ергольской просьбу, дается поручение: Прощайте, целую ваши ручки. Какая жалость, что 1 том «Новой Элоизы затерян. Пожалуйста, скажите Сереже, чтобы он поискал его у себя и у Чулковых. 1852); Пришлите мне, пожалуйста, каталог моей библиотеки и прикажите Андрею послать в Москву за фортепьяно и часами и доставить их в Ясное. Письмо подчас заканчивается вопросом: Какие известия о братьях и Машеньке? (1850). Во всяком случае, до свиданья, дорогая тетенька, и напишите мне несколько слов, где вы? Как поживают Машенька и братья? (1856).

Писем приходилось ждать долго, их отсутствие вызывало беспокойство: Дорогая тетенька! Через 8 дней будет ровно 4 месяца, что я без вестей о вас...(1851). Часто в начале письма Л. Н. Толстой приносит извинения тетушке за долгое молчание: Простите меня, простите, дорогая тетенька, что я так долго не писал вам (1849); Дорогая тетенька! У меня нет никакой достойной причины, чтобы оправдываться в своем молчании, и я начинаю с того, что просто прощу у вас прощения. (1852); За что вы обижаете меня, дорогая тетенька? Ваше письмо вы начинаете со слов, что мне, вероятно, наскучили вашиписьма, поэтому так давно я не писал вам. Разве только одна эта причина могла помешать мне писать вам (1852); в конце письма Л.Н. Толстой обещает ей писать: Прощайте, дорогая тетенька, через несколько дней я думаю увидеть Николеньку, и тогда я вам напишу. (1852). Иногда, отмечая свое долгое молчание, Л.Н. Толстой упрекает тетушку в краткости ее письма: Я вам долго не писал, но и от вас получил всего несколько слов в письме Валерьяна(1852). Получив от тетушки обиженное письмо, Л.Н. Толстой принимает решение не тянуть с ответом, о чем и сообщает ей: Дорогая тетенька! Только что получил ваше письмо от 24 ноября, и в ту же минуту отвечаю (по принятой привычке) (1852).

Интересно, что Л. Н. Толстой обсуждает и технику написания письма - с черновиком или набело и признается, что писать набело ему трудно: Дорогая и чудесная тетенька! Вы мне говорили несколько раз, что вы пишете письма прямо набело; беру с вас пример, но мне это не дается так, как вам, и часто мне приходится, перечтя письмо, его разрывать. Но не из ложного стыда - орфографическая ошибка, клякса, дурной оборот речи меня не смущают; но я не могу добиться того, чтобы управлять своим пером и своими мыслями. Вот только что я разорвал доконченное к вам письмо, в котором я наговорил то, чего не хотел, а что хотел сказать, того не сказал (1851).

Письма Л.Н. Толстого Т.Е. Ергольской, с их точными, теплыми, емкими фразами, представляют собой яркие талантливые произведения эпистолярного жанра. В них проявилась вся многогранность натуры великого писателя. Т.Е. Ергольская была близким Л.Н. Толстому человеком, с которой он искренне делился своими мыслями и чувствами.

Следует отметить, что этикетные формы приветствия и прощания в письмах Т.Е. Ергольской отражают искренность свидетельствуют о непринужденности отношений Л.Н. Толстого с ней, а это является главным условием переписки: «отсутствие этой предпосылки обычно сразу же ощущается как препятствие для общения» (3,25).

Правильный выбор из арсенала существующих типов обращения наиболее уместного речевого средства дляконкретного адресата и формул окончания письма прослеживается при сравнении личных и деловых писем Л.Н. Толстого.

Письма Л.Н. Толстого Н.А. Некрасову вводят нас в атмосферу жизни литературной общественности XIX века, в историю публикаций художественных произведений в журнале «Современник», в проблематику общественных и литературных интересов великого писателя и его современников.

Так, письма Л.Н. Толстого Н.А. Некрасову окрашены стилистикой деловой речи, что особенно проявляется в зачине (обращении) Милостивый государь! И стереотипной для того времени концовке Имею честь быть, милостивый государь, ваш покорнейший слуга; С совершенным уважением имею честь быть, милостивый государь, ваш покорнейший слуга: Милостивый государь! Моя просьба будет стоить вам так мало труда, что я уверен - вы не откажетесь исполнить ее. Просмотрите эту рукопись и, ежели она не годна к напечатанию, возвратите ее мне.// Имею честь быть, милостивый государь, ваш покорнейший слуга Л.Н. (1852); Милостивый государь! Очень сожалею, Что не могу тотчас исполнить вашего желания, прислав что-нибудь новое для напечатания в вашем журнале; тем более что условия, которые вы мне предлагаете, нахожу для себя слишком выгодными и вполне соглашаюсь на них.//С совершенным уважением имею честь быть, милостивый государь, ваш покорнейший слуга г. Л.Н.Толстой (1852). Подпись варьируется: иногда автор подписывается только инициалами: Л.Н.(1852); иногда приведены начальные буквы имени и отчества (обозначение отчества часто отсутствует) и дается фамилия: Л.Н. Толстой/ Л. Толстой (1852).; при этом в 1852 году графский титул обозначается только начальной буквой: г. Л.Н. Толстой/г. Л. Толстой, в 1853 году встречается полное наименование статуса - граф Л. Толстой, в 1854 году вновь появляется сокращенный вариант гр. Л. Толстой.

Сообщения об обратном адресе относят читателя к ярким страницам жизни великого художника слова, когда он служил на Кавказе, или в Кишиневе: Адрес мой: через город Кизляр в станицу Старогладковскую, поручику артиллерии графу Николаю Николаевичу Толстому с передачей Л.Н. (1852); Адрес мой все тот же: в Кишинев, в главный штаб Южной армии (1854).

Характерна и приписка в конце письма, свидетельствующая об особой щепетильности Л.Н. Толстого: Деньги для обратной пересылки - вложены в письмо (1852).

В деловых письмах Л.Н.Толстой сразу же излагает суть своего обращения к адресату: Милостивый государь! С крайним неудовольствием прочел я в IX №«Современник» повесть под заглавием «История моего детства» и узнал в ней роман «Детство», который я послал вам (1852); Милостивый государь! Посылаю небольшой рассказ... (1852). С 1853 года к обращению Милостивый государь! Добавляется обращение по имени отчеству, что свидетельствует о более близких отношениях и нивелирует официальный стереотип; что же касается содержания письма, то в начале его опять же - изложение сути: Милостивый государь Николай Алексеевич. Посылаю небольшую статью для напечатания в вашем журнале; заканчивая письмо, Л.Н. Толстой вновь обращается к теме письма: В ожидании вашего ответа и суда об посылаемой вещи имею честь быть, милостивый государь, ваш покорнейший слуга с совершенным уважением, ваш покорнейший слуга граф Л. Толстой (1853).

В 1854 году в письме Н.А. Некрасову Л.Н.Толстой сетует на отсутствие писем от него: Милостивый государь Николай Алексеевич. Или мои или ваши письма или те и другие - не доходят - иначе я не могу объяснить вашего 6-ти месячного молчания; а между тем мне бы очень многое было интересно знать от вас. Этот зачин по стилю совпадает с началом личных писем; однако далее идут деловые вопросы о судьбе публикаций: Напечатаны ли и когда будут напечатаны «Рассказ маркера» и «Отрочество» и почему не получаю я «Современника»? К стереотипному окончанию письма добавляется клише в ожидании скорого ответа: В ожидании скорого ответа с совершенным уважением имею честь быть ваш покорнейший слуга гр. Л. Толстой (1854). Это клише в следующем письме, содержащем деловое предложение, пополняется эпитетом «нетерпеливый» и выражением надежды на согласие с этим предложением: в нетерпеливом ожидании скорого ответа и согласия на мое предложение имею честь быть ваш покорнейший слуга гр. Л. Толстой (1855).

Начиная с последнего письма, Л.Н.Толстой после подписи обозначает дату и место его написания: 11 января 1955 Эски-Орда; Апреля 30, Севастополь (1855). Сохранилась записка, в которой Л.Н.Толстой, пренебрегая обращением и заверениями в совершенном уважении, коротко излагает суть дела, заканчивая письмо современным До свидания: Кое-что я переделал, переписал и сократил, но признаюсь, еще переписывать бы не хотелось. Ежели не слишком дурно написано, особенно последний лист, то отдавайте в типографию. Я постараюсь зайти к вам утром. До свидания. Гр. Л. Толстой (1856). Письмо 1856 года, обращенное к Н.А. Некрасову, свидетельствует уже о близком знакомстве, при котором употребляется только обращение по имени-отчеству и чопорное с совершенным уважением имею честь быть ваш покорнейший слуга сменяется теплым: Прощайте. От души обнимаю вас. С 1857 года письма Н.А. Некрасову, хотя и касаются деловых вопросов - обсуждения тех или иных материалов, печатавшихся в «Современнике», носят свободный характер, написано скорее как личные, в них встречаются выражения «какова мерзость и плоская мерзость вышла моя статья»; «Я совершенно надул себя ею, да и вас, кажется»; «На меня же, пожалуйста, больше не рассчитывайте, надоело мне писать ковыряшки, да еще скверные»; «меня обругали в Петербургских ведомостях», и поделом» (1857) и под. Обращение к Н.А. Некрасову, так же как и прощание в письмах этого периода носят дружественный характер, варьируются: Посылаю вам обещанную повесть, любезный Николай Алексеевич; Очень, очень благодарен вам, Некрасов, за искренность вашего письма(1857); нехорошо это, любезный Николай Алексеевич, что вы так себя распустили(1857); Прощайте, кланяйтесь Панаеву и всем знакомым. Ваш гр. Л.Толстой(1857); Так до свиданья, от души жму вам руку и кланяюсь всем общим знакомым. Ваш гр. Л. Толстой (1858).

Однако в феврале 1858 года и Л.Н. Толстым, и редакцией «Современника» было принято решение о ликвидации «обязательного соглашения», о чем Л.Н. Толстой пишет в самом начале письма в решительной манере, сохраняя, впрочем, привычное обращение любезный Николай Алексеевич: По здравом обсуждении я убедился, любезный Николай Алексеевич, что союз наш ни к черту не годится. Все, что мы с вами говорили об этом в Петербурге, справедливо было, а теперь явились еще две новые причины. Во-первых, то, что мне хочется печатать в другие журналы; во-вторых, то, что вы мне не присылаете расчета дивидента вот полтора месяца. Из всего этого я вывел решенье разорвать союз. Заканчивается это письмо просто, без обращения к официально-деловой фразеологии: Затем прощайте, от души жму вам руку и желаю всего хорошего. Ваш гр. Л. Толстой (1858). На этом письме переписка с Н.А. Некрасовым прекращается.

Этикетные формы речевого общения в начальном и конечном фрагментах писем Л.Н. Толстого, формулы вежливости, старинные обороты речи несут на себе печать своего времени, дают нам уникальную возможность почувствовать вкус ушедшей эпохи.

Литература:

1. Толстой Л.Н. Собрание сочинений в двадцати двух томах. Т.17-18. М., 1984.

2. Эмирзиади Л.В. Эпистолярное наследие декабристов (размышления переводчика) //Мир русского слова № 4, 2004.

3. Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. М., 1986.

4. Кручинина И.Н. Элементы разговорного синтаксиса в произведениях эпистолярного жанра // Синтаксис и стилистика. М., 1976.

Natalia Basilaia
Etiquette of Private and Business Letters of Lev Tolstoy
Summary

In the given article we viewed starting and finishing parts of L. Tolstoy's letters to T. Ergolskaya (from 1842 up to 1861 years) and N. Nekrasov (from 1852 up to 1858 years) - as examples of private and official correspondence style of that epoch. The comparison of private and official letters of L. Tolstoy shows the correct selection of suitable language means from the existing types of addressing and ending of letters for specific addressee.

Etiquette norms of language means in starting and finishing parts of L. Tolstoy's letters, formulas of politeness, old-fashioned turn of speech are carrying the specialty of that time, are giving us the unique opportunity to feel the taste of the gone epoch.

ნატალია ბასილაია
ეტიკეტი ლევ ტოლსტოის პირად და საქმიან წერილებში
რეზიუმე

მოცემულ სტატიაში ჩვენ განვიხილავთ ლ. ტოლსტოის წერილების საწყის და ფინალურ ფრაგმენტებს ორი ადრესატისადმი: ტ. ერგოლსკაიასა (1842-დან 1861 წლამდე) და ნ. ნეკრასოვისადმი (1852-დან 1858 წლამდე) - როგორც იმ ეპოქის კორესპონდენციის პირადი და ოფიციალური სტილის ნიმუშებს. ლევ ტოლსტოის პირადი და საქმიანი წერილების შედარება გვიჩვენებს განსაზღვრული ადრესატის მიმართ წერილში მიმართვისა და გამომშვიდობების ფორმულების არსებული ტიპებიდან შესაბამისი მეტყველების საშუალებების სწორ არჩევანს.

ლევ ტოლსტოის წერილების საწყის და დამასრულებელ ფრაგმენტებში სამეტყველო ურთიერობის ეტიკეტურ ფორმებს, ზრდილობის ფორმულებს, მეტყველების მოძველებურ სტილს მოაქვს თავისი დროის თავისებურებები და გვაძლევს საშუალებას ვიგრძნოთ წარსული ეპოქის გემო.

ქეთევან გალობერი, მარიამ ქადაგიშვილი
(საქართველო)

როგორც ვიცით, „ბიბლია“ მოდის ბერძნული სიტყვიდან „ბიბლია“, რაც ნიშნავს „წიგნებს“. ეს წიგნები იყოფა ძველი აღთქმის 46 და ახალი აღთქმის 27 წიგნად (სულ 73 წიგნი). ბიბლიურ წიგნთა ასეთი დაყოფა განპირობებული იყო მათი მიმართებით ბიბლიის მთავარი იდეის მესიისა და მესანიზმისადმი.

ძვ. აღთქმა ეწოდება იმ ბრძანებებსა და მცნებებს, რომელიც ღმერთმა მოსეს მიერ მისცა ებრაელებს. მოსეს სჯული შეეხება ებრაელთა ცხოვრების ყოველ წვრილმანს. მისი უმთავრესი შინაარსი კი ათ მცნებაშია მოთავსებული.

მოსეს სჯულის ზნეობრივი კანონები და მცნებები სავალდებულოა ქრისტეანეთათვისაც, რადგანაც ქრისტემ მიიღო და შეავსო ეს მცნებები.

სჯული სახარებისა ანუ ახალი აღთქმისა არის ქრისტეს მიერ მოცემული სჯული, რომელიც ქვეყანაზე მისმა მოციქულებმა გაავრცელეს. სჯული სახარებისა არის ყოვლად სრული და ჭეშმარიტი.

ბიბლია იწერებოდა ძვ.წ.აღ.-ის 1000 წლიდან ახ.წ.აღ.-ის 100 წლამდე. ებრაულ, არამეულ (ამ ენაზე ლაპარაკობდა ქრისტე) და ბერძნულ ენებზე. გადმოცემით კი ბევრად უფრო ძველია. ქართველი მეცნიერი ზ. კიკნაძე აღნიშნავს: „ბიბლია არის საუკუნეთა მანძილზე, სხვადასხვა დროში შექმნილ წიგნთაგან შემდგარი, ძველი აღმოსავლეთის სამყაროდან დღემდე ცოცხლად მომავალი ძეგლი, რომლის პერსონაჟებია ღმერთი, ადამიანი, ერი, კაცობრიობა. იგი მოგვითხრობს ადამიანის ამაღლებაზე და დაცემაზე, მის გასაჭირზე, სასოწარკვეთაზე და საბოლოო იმედზე... ბიბლიაში ერთ ძველ ერზეა ლაპარაკი, მაგრამ მის თავგადასავალში მთელი კაცობრიობის ბედი იხატება“ (1).

„რა საზომითაც არ უნდა მიუდგე ბიბლიას, იგი ყველა თვალსაზრისით უნიკალური

წიგნია. ეს წიგნი თხრობას ქვის ხანით იწყებს და რომაული კულტურის ეპოქით ამთავრებს. მისი ყველაზე გვიანდელი წიგნი ორი ათასი წლისა მაინც არის. მიუხედავად ამისა, ჩვენს დროშიც მილიონობით ადამიანი კითხულობს ბიბლიას, იძენენ რა მისგან ყოველდღიური ცხოვრებისათვის საჭირო ძალას.

რატომ ხდება ისე, რომ ეს ძველთუძველესი წიგნი, რომელიც დიდი ხნის წინ და სადღაც უცხო მხარეებში მომხდარ ამბებზე მოგვითხრობს, ჩვენ თანამედროვე ადამიანებს ესოდენი ძალით გვიზიდავს?

დაიწყეთ დასავლური ცივილიზაციის საფუძვლების კვლევა და თქვენ მაშინვე ბიბლიას მიადგებით. მრავალი საუკუნის განმავლობაში მისი გავლენით ყალიბდებოდნენ დასავლური კანონები, განათლების სისტემა, დემოკრატიული იდეალები, ადამიანთა უფლებების ჩვენეული კონცეფცია. დიდი ევროპელი რეფორმატორების უმრავლესობა პოლიტიკურ, სოციალურ და რელიგიურ სფეროში ბიბლიით იყვნენ შთაგონებულნი. თუ ბიბლიას არ მივიღებთ მხედველობაში, უბრალოდ შეუძლებელიც კია თანამედროვე დასავლეთის სულიერი წყობის გაგება.

ბიბლია დღესაც კაცობრიობის კულტურის ცენტრში დგას. მას მიმართავენ ახლად აღმოცენებული ერები, რომლებსაც საკუთარი თავის შეცნობის წყურვილი ამოძრავებთ. ჩვენს დროში ბიბლიური სიტყვა ხმიანობს სამხრ. ამერიკის, აფრიკისა თუ აზიის სხვადასხვა ქვეყნებში. კითხულობენ რა ბიბლიას, სხვადასხვა ქვეყნის მილიონობით ადამიანი ეხმიანება მოწოდებას - გწამდეთ ღმერთი“ (2). - ასეთ განმარტებას გვაძლევს ბიბლიის ენციკლოპედია.

„ბიბლია, როგორც გამოკვლევის ობიექტი, ხანგრძლივი დროის მანძილზე მეცნიერთა დიდ ინტერესს წარმოადგენს, იმდენად, რამდენადაც ბიბლიური სიუჟეტები მრავალი ძაფით არიან დაკავშირებულნი არა მხოლოდ ენასთან, არამედ ხელოვნების სხვადასხვა დარგებთან. ფართოდ აისახება სახვით ხელოვნებაში, მუსიკაში და, რა თქმა უნდა, ლიტერატურაში, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის მჭიდროდ არის დაკავშირებული ევროპულ ქრისტიანულ კულტურასთან. აქვს უდიდესი კულტუროლოგიური მნიშვნელობა“ (3).

ბიბლიური წარმოშობის სიუჟეტებს, ციტატებს, ხატოვან გამონათქვამებს „ბიბლეიზმები“ ეწოდება. ისინი ფართოდაა გავრცელებული ქრისტიანული აღმსარებლობის ევროპულ ენებში.

სპეციალურ ლექსიკონებში ტრადიციულად „ბიბლეიზმები“ გაიგება, როგორც ფრაზეოლოგიური ერთეულები, აფორიზმები ან ხატოვანი გამონათქვამები ბიბლიიდან. ზოგ მეცნიერს ბიბლეიზმები ესმის, როგორც ბიბლიიდან მომდინარე „ცალკეული სიტყვები, მყარი სიტყვათშეთანხმებები (შესიტყვებები), მთლიანი გამონათქვამები და ფრაზებიც კი, რომლებიც ან ნასესხებია ბიბლიიდან ან განიცადეს ბიბლიური ტექსტის სემანტიკური გავლენა, მათ შორისაა ისინიც, რომლებიც არ ასოცირდებიან ბიბლიასთან თანამედროვე ენობრივ შეგნებაში“ (4).

ლინგვისტური ტერმინოლოგიის ლექსიკონების უმრავლესობაში „ბიბლეიზმის“ ცნება მოცემული არ არის. დღესდღეობით ინტერესი ბიბლიისა და ბიბლეიზმების მიმართ არ ცხრება, პირიქით, ყოველდღიურად იმატებს, კერძოდ, ფრანგულენოვან გარემოში. ეს განპირობებულია ზნეობრივი დიდაქტიკური პოტენციალით, ასევე ბიბლიური ფრაზეოლოგიზმების შეუზღუდავი სტილისტური შესაძლებლობებით. ბიბლიური ფრაზეოლოგიზმები შეიძლება ჩაითვალოს ევროპული ენების შემაერთებელ რგოლად.

ბიბლიური ტექსტები იყო ენაში წარმოშობილი ანდაზების, გამოთქმების, ხატოვანი გამონათქვამების ერთ-ერთი პირველი და ძირითადი წყარო. ნაციონალურ-კულტურული სპეციფიკა, ყოველდღიური საყოფაცხოვრებო შეგნების სტრუქტურები ასახულია ფრაზეოლოგიზმებში.

წინამდებარე თემაში განვიხილავთ ბიბლიურ გამონათქვამებს თანამედროვე ფრანგულ და ქართულ ენებში, მათ შორის არსებულ მსგავსებებსა და განსხვავებებს. აქ განსახილველი ორი კულტურის განვითარების სპეციფიკიდან დამოუკიდებლად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ არსებობს საერთო ფაქტორი მათ განვითარებაში - რელიგიური აზროვნება და ქრისტიანული ტრადიცია.

ბუნებრივად შექმნილი ნაციონალური ენის სტრუქტურა თავის განვითარებაში განიცდის ცვლილებებს და გავლენებს სხვა ენებისგან, ამიტომ ენობრივ ქცევაში არსებობს როგორც მსგავსებები, ასევე თავისებურებებიც.

ჩვენ პირველ რიგში დავინტერესდით, რით არის გამოწვეული ეს სხვაობა ფრანგული და ქართული კულტურის სისტემაში. როგორია ადამიანთა მორალურეთიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური თვისებების ნიშანთა შეფასებითი კოეფიციენტი.

ფსიქოლოგებმა გამოიკვლიეს ხატოვანი გამონათქვამების კონოტაციურობა, გამოყოფენ რამდენიმე ძირითად ფაქტორს, რომელიც უნივერსალურია ყველაზე განსხვავებული კულტურებისთვისაც. ეს არის - შეფასება, ძალა, მნიშვნელობა.

„დიდი ხანია, რაც ყურადღებას იპყრობს ენებს შორის შეპირისპირების საკითხი, როგორც ლინგვისტური, ასევე მეთოდური მიზნებისათვის. შეპირისპირება შედარება, როგორც კვლევის მეთოდი, ენათმეცნიერებაში არ არის ახალი. მოცემულ საკითხზე მოიპოვება უძველესი პერიოდის ნაშრომები.

ენათა ტიპოლოგიას, როგორც მეცნიერების ერთ-ერთ განხრას ენათა შესახებ, საფუძველი ჩაეყარა XVIII ს-ის ბოლოსა და XIX ს-ის დასაწყისში. ჩამოყალიბებულ იქნა მსოფლიოს ენათა კლასიფიკაცია სიტყვის სტრუქტურის ნიშან-თვისების მიხედვით. მიუხედავად მათი ნათესაობისა, მსოფლიოს ყველა ენა დაყოფილ იქნა მორფოლოგიურ ტიპებად, სიტყვის მორფოლოგიური წყობის შესწავლის საფუძველზე.

თავის დროზე ბოდუენ დე კურტენე წერდა: „ჩვენ შეგვიძლია შევადაროთ ენები, დამოუკიდებლად ნათესაობისა და მათ შორის არსებული ისტორიული კავშირისა. ჩვენ ყოველთვის ვპოულობთ ერთნაირ თვისებებს, ერთნაირ ისტორიულ პროცესებსა და გარდაქმნებს ენებში, რომლებიც უცხოა ერთმანეთისთვის ისტორიული და გეოგრაფიული თვალსაზრისით“ (5).

„საქართველოში უცხოური ენების სწავლებას უძველესი ტრადიციები აქვს. მიიჩნევენ, რომ ბერძნული ენა IV ს-ის დასაწყისიდან ისწავლებოდა. აკად. ს. ყაუხჩიშვილის ვარაუდით, დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა კოლხეთის რიტორიკული ორენოვანი, ქართულ-ბერძნული სკოლა, სადაც უმაღლესი ფსიქოლოგიურ-რიტორიკული განათლების მისაღებად თვით უძველესი და უმდიდრესი კულტურის მქონე ბერძნებიც კი მოდიოდნენ. უფრო მოგვიანებით იწყება სხვა ენების (თურქული, არაბული, სპარსული, რუსული) სწავლებაც, ხოლო ფრანგული ენის სწავლება XVIII საუკუნის 20-იანი წლებიდან ივარაუდება, როდესაც ქვეყნის კულტურულ-საგანმანათლებლო მოღვაწეობაში აქტიურად ებმებიან იტალიელი და ფრანგი კათოლიკე მისიონერები“ (6).

ფრანგული ენა ერთ-ერთი გავრცელებული შესასწავლი უცხოური ენაა, იმ ხალხის ენა, რომელმაც უდიდესი როლი შეასრულა მსოფლიო კულტურის, ლიტერატურის, მეცნიერებისა და ტექნიკის განვითარებაში.

კვლევამ აჩვენა, რომ ფრანგულ და ქართულ ენებში ხშირად გამოიყენება

ერთნაირი ფრაზეოლოგიური შესიტყვებები, როგორიცაა:

ქართულში ხშირად ვხვდებით ასეთ ბიბლიურ ციტატებს და გამოთქმებს: „მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ“; „ეძიებდე და ჰპოვებდე“; „ითხოვდე და მოგეცეს“; „ნუ დაუფენთ მარგალიტებს ღორებს“; „მოთმინებითა შენითა მოიპოვე სული შენი“; „მამა აბრამის ბატკანი“; „ურწმუნო თომა“.

მეორე მხრივ, არსებობს ფრანგული გამოთქმები ბიბლიურ იგავთა საფუძველზე, ფრთიანი სიტყვები ბიბლიურ სიუჟეტებზე, რომლებიც ქართულ ენაში არ გვაქვს. მაგალითად:

საინტერესოდ წარმოგვიდგება „ფრთიანი“ სიტყვების გამოყენება, რომელთაც საფუძვლად უდევთ ბიბლიური იგავები:

ფრანგულ გამონათქვამს - “Vieux comme Adam” - ადამივით მოხუცი ან “Vieux comme Hirode” იროდივით მოხუცი, - შეესაბამება ქართული: „სამყაროსავით ძველი (ბებერი)“. ხოლო გამოთქმას - „Vieux comme Mathusalem“ - მათუსალასავით მოხუცი, - ქართულში აქვს ანალოგი - „მათუსალას ასაკი“.

ფრანგული ფრაზეოლოგიზმის - “Bran de Judas” და “poil de Judas” - იუდას თმა, - შესატყვისი ქართულში არ გვაქვს, ნიშნავს ჭორფლებს და ალისფერ თმას. როგორც ცნობილია, იუდა მწითური იყო.

იმ სამი მოგვიდან, რომელთაც ახალშობილ ქრისტეს ბეთლემში ძღვენი მიართვეს, ერთ-ერთის სახელი გვხვდება გამონათქვამში - “Avaler le Gaspard” - გასპარის გადაყლაპვა, რაც მდაბიურ ენაზე ნიშნავს - ზიარებას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ფრაზეოლოგიზმები ბიბლიიდან ხშირად გამოიყენება არგოში ან მდაბიურ მეტყველებაში ირონიის, დაცინვის, სარკაზმის გამოსახატად. მაგალითად:

“Fourchette d' Adam (peigne, mouchoir)” - სიტყვა-სიტყვით ნიშნავს ადამის ჩანგალს, სავარცხელს, ცხვირსახოცს და იგულისხმება „თითები“. ხოლო გამოთქმა “Aller a l'arche” - არის „კიდობანში შესვლა“ (ნოეს კიდობანი). ნიშნავს საშოვარზე წასვლას, ფულის საშოვნელად წასვლას.

“Amis de Job” - იობის მეგობრები, ანუ ცუდი მეგობრები (იობის წიგნი).

“L' enfant de Melchisedech” - მელქისედეკის შვილი, ნიშნავს უგვარტომო ადამიანს.

ცხადია, ასეთი მაგალითების მოყვანა უსასრულოდ შეიძლება, რადგან წიგნი, რომელზეც ვსაუბრობთ, ამოუწურავია თავისი შესაძლებლობებით.

მოცემულ ეტაპზე ზემოთქმულიდან გამომდინარე შეიძლება ვისაუბროთ ამ ორი ენობრივი კულტურის ბიბლიურ გამონათქვამებში არსებული განსხვავებების მიზეზებზე. ესენია:

1. განსხვავება მართლმადიდებლურ და კათოლიკურ, ასევე პროტესტანტულ სწავლებებს შორის. გარკვეული ხატის შექმნა ღვთისა და ადამიანის ურთიერთობაზე.

2. სოციოკულტურათა ისტორიული განვითარება, მათი ურთიერთგავლენა, აღქმისა და გონება-განწყობილების მანერა.

3. ენების ბუნებრივი ორგანიზება, მათი ტენდენციები და სხვაობები, არა როგორც სხვადასხვანაირად აღნიშვნა ერთი და იმავე საგნისა, არამედ მისი სხვადასხვაგვარად ხედვა.

ლიტერატურა:

1. სახელმძღვანელო - მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბ., 1994.

2. ზ. კიკნაძე. საუბრები ბიბლიაზე. თბ., 1989.

3. ბიბლიის ენციკლოპედია - გაერთიანებული ბიბლიური საზოგადოებები, საქართველოს წარმომადგენლობა. თბ., 1998.

4. Климович Н. В. К вопросу об определении библеизма в лингвистике. М., 2006.

5. Климович Н. В. К вопросу об определении библеизма в лингвистике. М., 2006.

6. მ. შელია. სიტყვაწარმოების თავისებურებანი თანამედროვე ინგლ. ენაში და მათი სწავლება სპეც. უმაღლეს სასწავლებლებში. თბ., 2005.

7. ქ. გალობერი. ფრანგული და ქართული ფრაზეოლოგიური ერთეულების შედარება-შეპირისპირებითი ანალიზი. ჟურნალი „ინტელექტი“. თბ., 2005.

8. La Bible. Ancien et Nouveau Testament, Paris, 1992

Ketevan Galoberi, Mariam Kadagishvili
Essence and Function of Bible Aphorism of the French and Georgian Languages
Summary

Essence Summary and function of French and Georgian languages Biblical sayings in the Lingual System, their comparative analysis Biblical texts are one of the first and main sources of forming proverbs and saying stable figurative expressions and national - cultural specifics of a language. Structures of everyday consciousness are reflected in in phraseologisms . In one saying the expression of the whole text sense is found and consequently, Biblical quotation in a contemporary context being peculiar form interpretation of some conceptions of some meaning there others.

The same Biblical sayings are often used in French and Georgian languages and etc. But such sayings as Aveiz and etc. are not met in the Georgian language.

There are following reasons of differences in the sphere of using of Biblical sayings in two lingual cultures.

1. The difference of Orthodox and Catholic tradition, and also Protestant dogmas.

2. Historical development of socioculture and their interinfluence.

3. Natural organization of languages, their tendency and development, different visions of the same thing.

Кетеван Галобери, Мариам Кадагишвили
Сущность и функция библейских изречении французского и грузинского языков в системе языковой активности, их сопоставительный анализ
Резюме

Библейские тексты являются одним из первых и основных источников возникновения в языках пословиц и поговорок, устойчивых образных выражений, а национально-культурная специфика языка, структуры обыденного житейского сознания отражены во фразеологизмах. В одном изречении находит выражение смысл целого текста, и, следовательно, библейская цитата в современном контексте играет роль прототекста, являясь своеобразной формой рефлексии, понимаемой как осмысление одних представлений о значении через другие.

Во французском и грузинском языках часто употребляются одинаковые библейские выражения: Terre promise; Bouc émissaire и т.д. но, такие выражения как Avez-vous lu Barouch?; Regretter les oignons d'Egipte и т. п. в употреблении не встречаются в грузинском языке.

Выделяются следующие причины расхождений в сфере употребления библейских выражений в двух языковых культурах:

1) Разница православной традиции и католического, а также протестантского вероучений.

2) Историческое развитие социокультур и их взаимовлияние.

3) Естественная организация языков, их тенденции и различия, разные видения одного и того же предмета.

ირინა ყრუაშვილი
(საქართველო)

თანამედროვე გერმანულ ენაში არსებითი სახელები საერთო ლექსიკის 60%-ს შეადგენს. მათგან ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაში დიდი წვლილი დერივატებს, კერძოდ კი სუფიქსურ დერივატებს შეაქვთ. ჩვენი ანალიზის საგანს სწორედ სუბსტანტიური სუფიქსური დერივატები წარმოადგენს, მათ საკვლევად კი ვიყენებთ შინაარსზე ორიენტირებულ მეთოდს, რომელიც ლ. ვაისგერბერის სახელს უკავშირდება. ენათმეცნიერი ნიშებად აერთიანებს ერთნაირი ფორმალური სტრუქტურის მქონე და ამავდროულად სემანტიკურად ერთმანეთთან დაკავშირებულ დერივატებს. შემდეგ იგი ახდენს შინაარსობრივად მონათესავე ნიშების სისტემატიზაციას და მათ სიტყვათა ბლოკებში აერთიანებს. შინაარსზე ორიენტირებული მეთოდის გამოყენება გამჭვირვალეს ხდის სუბსტანტიური სუფიქსური დერივატების ფორმალურ და სემანტიკურ სტრუქტურას.

დერივატი განისაზღვრება ორმაგი მიმართებით: ბაზისთან და წარმოქმნის ხერხთან. დერივატის ორივე ფორმალურ შემადგენელ ნაწილში არის მითითება ორ ინაარსობრივ კომპონენტზე. პირველი მათგანი მოცემულია ბაზისში. მაგ., Pflegling დერივატი არა მარტო ფორმალურად, არამედ შინაარსობრივადაც pflegen ზმნის ფუძეს უკავშირდება. მეორე მიმართება ვლინდება დერივაციულ აფიქსებში. ისინი დამოუკიდებელი მნიშვნელობით ენაში არ გვხვდება, შესაბამისად, მათ ვერ ექნებათ გამოკვეთილი შინაარსი. მაშ, როგორ შეუძლიათ მათ სიტყვის შინაარსობრივ აგებაში მონაწილეობის მიღება? სწორედ ეს წარმოადგენს შინაარსზე ორიენტირებული სიტყვაწარმოების ძირითად ამოცანას. ლ. ვაისგერბერი მიიჩნევს, რომ დერივაციული აფიქსები გარკვეული ფუნქციების მატარებლები არიან, ისინი ბაზისური სიტყვის შინაარსს უკავშირდებიან და მას გარკვეულწილად ცვლიან. მნიშვნელოვანია, რომ დერივაციის შედეგად მიღებული შინაარსობრივი მოდიფიკაცია თითქმის არ არის შეზღუდული. დერივაციული ტიპები სიტყვათა მთელ რიგებს უკავშირდება და ამ სიმრავლის საერთო მახასიათებელი არის შინაარსობრივი კომპონენტი. დაკვირვებები გვიჩვენებს, რომ დერივაციული აფიქსების ფუნქციაში ამ საერთო მახასიათებლის ძებნა არ შეიძლება. ამაზე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ ერთი და იმავე დერივაციულ ტიპში შესაძლებელია განსხვავებული შინაარსის ნიშები შეგვხვდეს, აგრეთვე დაკვირვებების შედეგად ჩანს, რომ ჟღერადობით განსხვავებულ დერივაციულ ტიპებს ხშირად მსგავსი ფუნქციები აქვთ. [1, 218].

ლ. ვაისგერბერი განიხილავს -chen და -lein სუფიქსებიან სუბსტანტიურ დერივატებს. ორივე სუფიქსი აწარმოებს ტიპიურ კნინობით არსებით სახელებს. გერმანულ ენაში ისეთი დერივატების გვერდით, როგორიცაა Bächchen da Büchchen არსებობს -lein სუფიქსით ნაწარმოები სიტყვები Bächlein da Büchlein. -chen სუფიქსი არ შეიძლება ყველა შემთხვევაში გამოვიყენოთ. კეთილხმოვნების თვალსაზრისით, ორი ch-ს თანხვედრა სიტყვაში თავიდან უნდა იქნეს აცილებული. მსგავსად -chen სუფიქსისა, თანხვედრის თავიდან ასაცილებლად ლ ფუძიან დერივატებში -ლეინ სუფიქსის ნაცვლად იხმარება -chen სუფიქსი. მაგ., Ställchen, Spielchen და არა Stelllein. ჩნდება კითხვა: რა დასკვნების გამოტანა შეიძლება დერივატთა შინაარსობრივი ღირებულების დადგენისას? ამის განსაზღვრას ართულებს ის, რომ ყოველდღიურ მეტყველებაში -chen სუფიქსი უფრო პროდუქტიულია, ვიდრე -lein. ეს განპირობებულია გეოგრაფიული და სხვა ფაქტორებით, რომლებიც თავს იჩენენ დერივატთა კლასიფიკაციისას. -ლეინ სუფიქსით წარმოებულ დერივატებში, როგორიცაა Kindlein, Ringlein, Brünnlein და ა.შ, -ლეინ სუფიქსი უფრო რომანტიკულად და ხალხურად (volksliedhaft) ჟღერს, ვიდრე - chen სუფიქსის გავრცობილი ფორმა - elchen (Büchelchen) ან შემთხვევა, როდესაც ბაზისურ სიტყვას დაერთვის კლეინ ზედსართავი (Bächlein, Bächelchen, kleiner Bach). (როდესაც განიხილავენ დერივატს სიმცირისა და კნინობითი ფორმის ელფერის მიხედვით, გამორიცხავენ ცხოველებისა და მცენარეების აღმნიშვნელ სახელებს, როგორიცაა Veilchen, Rotkehlchen).

ლ. ვაისგერბერი ასკვნის, რომ ზუსტი შინაარსობრივი განსაზღვრა რამდენიმე განსხვავებული ნიშის ურთიერთქმედებით არის შესაძლებელი [1,222]. ამ მოვლენას იგი აღნიშნავს ტერმინით „სიტყვათა ბლოკები“ (Wortstände) და მას დერივატების შინაარსობრივი დაჟგუფებისათვის ძირითად ტერმინად მიიჩნევს. სიტყვათა ბლოკი აგებულია წარმოქმნის განსხვავებულ ხერხებზე, რომლებიც ეფუძნება სხვადასხვა ფორმალურ გამოხატულებას და ამავდროულად ერთი ძირითადი ხედვის ვარიანტებს მოიცავს [1,226]. ცალკეულ სიტყვათა ბლოკში შეიძლება შედიოდეს სიტყვები, რომლებიც განსხვავებული დერივაციული საშუალებებით არიან წარმოქმნილი, ე.ი. სხვადასხვა სიტყვათა ნიშებს წარმოადგენენ, და პირიქით, ერთი და იმავე დერივაციული ტიპი ანუ სიტყვათა ნიშა შეიძლება მონაწილეობდეს სხვადასხვა სიტყვათა ბლოკში.

ვიდრე უშუალოდ მასალის ანალიზზე გადავიდოდეთ, გვინდა ერთ ერმინოლოგიურ საკითხს შევეხოთ. ტერმინი „ნიშა“ აღნიშნავს ზოგადად როგორც განსაზღვრულ აკროსტრუქტურას, ისე მასში შემავალ მიკროსტრუქტურებს. ეს შეიძლება რამდენადმე გამართლებული იყოს, რადგან ზოგად ნიშაში შემავალი კონკრეტული ნიშების აღსანიშნავად გამოიყენება განსაზღვრებები (ორნატიული ნიშა, ტემპორალური ნიშა და ა.შ.), რომლებიც აკონკრეტებენ ნიშის ფუნქციას. მაგრამ უმჯობესია თავი ავარიდოთ ტერმინის ომონიმურ ხმარებას და იერარქიული თანამიმდევრობის მკაფიოდ გამოსახატავად ზოგად ნიშაში შემავალ ქვესახეობებს სეგმენტები ვუწოდოთ. [2,7].

სუფიქსური დერივატი, როგორც ვიცით, არის მორფემული კონსტრუქცია, რომელიც შედგება ბაზისური სიტყვისა და დერივაციული სუფიქსისაგან. სუბსტანტიური სუფიქსები მათი წარმომავლობის მიხედვით იყოფა გერმანულ და ნასესხებ ანუ უცხოურ სუფიქსებად. მოცემულ სტატიაში ჩვენ გერმანულ სუფიქსებს ნიშების სახით მიმოვიხილავთ.

- e ნიშა. -e სუფიქსი აწარმოებს არსებით სახელებს ზმნებიდან, ზედსართავებიდან, არსებითი სახელებიდან და ზმნიზედებიდან. ზმნური ბაზისიდან ხშირად გვხვდება ინფინიტივის ფუძე, მოდელი SVD(e) - Liege, Leuchte, Binde. ბაზისად შეიძლება გამოდიოდეს პრეფიქსული ზმნა: PSVD(e) - Absage, Zusage, Aussage. სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია აღნიშნავს ადგილს, სადაც დასახელებული მოქმდება მიმდინარეობს, მაგ: Schmiede, Schwemme, Bleibe. - e სუფიქსი შეიძლება საგანთა სახელწოდებებს აწარმოებდეს, მაგ: Pfeife, Anrichte, Wiege. გვხვდება ხელსაწყოთა დასახელებები: Reibe, Plätte, Durchreiche. -e ნიშაში გვხვდება პროცესის აღმნიშვნელი სეგმენტი: Suche, Pflege, Einreise, Nachfrage. [3,146].

ზედსართაული ბაზისიდან ძირითადად აბსტრაქტული თვისების აღმნიშვნელი სახელები წარმოიქმნება, რომლებიც ხშირად უმლაუტს დაირთავენ. მაგ: Blässe, Bläue, Güte, Frische, Süsse. ზოგ შემთხვევაში გვაქვს საგანთა აღნიშვნები: Fläche, Höhle, Säure, Sänfte. -e სუფიქსიანი დერივატები ხშირად კონკურენციას უწევენ -heit, -keit, -igkeit სუფიქსზე დამთავრებულ სახელებს, ზოგჟერ სემანტიკურ დიფერენციასაც აქვს ადგილი: Höhe-Hoheit, Süsse-Süssigkeit, Fäule-Faulheit.

სუბსტანტიური ბაზისის შემთხვევაში ვღებულობთ მამრობითი სქესის პიროვნებათა აღნიშვნებს, რომლებიც გამოხატავენ ამა თუ იმ მეცნიერული დისციპლინისადმი მიკუთვნებას, მაგ: Archäologe, Biologe, Soziologe. -e სუფიქსით იწარმოება ასევე დეონიმური სახელები, რომლებიც ქვეყნების სახელწოდებებიდან მომდინარეობს და მათ მცხოვრებლებს აღნიშნავს. მაგ., Schwede, Bulgare, Mongole.

ზმნიზედური ბაზისი არც თუ ისე ხშირად გვხვდება. მაგ., ბალდ → in Bälde, genug → zur Genüge. -e სუფიქსიანი არსებითი სახელები ge - პრეფიქსის დართვითაც იწარმოება, მაგრამ ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს კომბინატორულ დერივაციასთან.

მაგ., Gebelle, Gewackle.

როგორც ვხედავთ, -ე ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

-ei ნიშა.-ei სუფიქსი აწარმოებს მდედრობითი სქესის სახელებს სუბსტანტიური და ზმნური ბაზისებიდან. სუბსტანტიური ბაზისი ძირითადად სიმპლექსია: SD(-ei) - Kartei, Detektei, Pfarrei. ბაზისი შეიძლება კომპლექსურიც იყოს: S(P,V,D) D(-ei)- uskunftei. აღნიშნულ სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში გამოიყოფა ლოკალური სეგმენტი. ასეთივეა Kანტორეი, ძიეგელეი და ა.შ. -ei დროთა განმავლობაში ტოპონიმურ სუფიქსად ჩამოყალიბდა. ამ მნიშვნელობით იგი ყველაზე ხშირად მოქმედების აღმნიშვნელ სახელებთან გამოიყენება, მაგ., Bäckerei, Brauerei, Wäscherei, Gießerei, Druckerei.

პიროვნების აღმნიშვნელ საბაზისო სიტყვებზე -ei სუფიქსის დართვით ვღებულობთ მოქმედების მანერის აღმნიშვნელ დერივატებს, მაგ., Barbarei, Tyrannei. განსაკუთრებით ხშირია მსგავსი შემთხვევები პიროვნების აღმნიშვნელ -el სუფიქსიან სახელებთან, ასევე ცხოველთა აღმნიშვნელ სახელებთან, რომლებიც გადატანითი მნიშვნელობით იხმარება და რომლებშიც ადამიანები იგულისხმება. ისინი ძირითადად უარყოფითი, ნეგატიური შინაარსისაა. მაგ., Eselei, Ferkelei, Flegelei, Teufelei. სემანტიკურად ცალკე უნდა გამოვყოთ კოლექტიური სახელების იშვიათი ტიპი, როგორიცაა Staffelei, Titelei.

ზოგჯერ -ei სუფიქსი - er - მაერთებელ ელემენტთან ერთად გამოიყენება, რომელიც ამავდროულად მრავლობითის მაწარმოებელ სუფიქსს წარმოადგენს. აქ სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობები განსხვავებულია, მაგ., Bücherei (ლოკალური), Kinderei (მოქმედების, ქცევის მანერის აღმნიშვნელი), Länderei (კოლექტიურობის აღმნიშვნელი).

დენომინალურ სახელებთან ახლოს დგას დევერბალური დერივატების ჟგუფი, რომლებიც, როგორც წესი, პეიორატიულ პროცესთა აღნიშვნებს წარმოადგენს და ძირითად -ერეი სუფიქსით იწარმოება. მაგ., Brüllerei, Heulerei, Esserei, Büglerei.

სიმპლექსური ბაზისის გვერდით გვხვდება კომპლექსური ზმნური ბაზისებიც, მაგ., Aufschneiderei, Nachäfferei; ბაზისად ფრაზეოლოგიური შესიტყვებაც ამოიყენება: Augenauswischerei, Rechthaberei, Kartoffelquetscherei.

-ei სუფიქსიანი ნეგატიური შეფერილობის მქონე სახელები წარმოიქმნება eln სუფიქსიანი ზმნებიდან, მგ., Blödelei, Liebelei, Heuchelei, Witzelei, Faselei. -ei სუფიქსით წარმოიქმნება კონკრეტულ საგანთა აღნიშვნები, კერძოდ, პროცესის შედეგისა და რეზულტატის აღმნიშვნელი დასახელებები, როგორიცაა Häkelei, Stickerei, Schnitzerei.

ადგილისა და პროცესის აღმნიშვნელი სახელები ზოგჯერ უმლაუტით განირჩევა, მაგ., Bäckerei - საცხობი, Backerei - ცხობა; Wäscherei - სამრეცხაო, Wascherei - რეცხვა. მაშასადამე, -ეი ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

- el ნიშა. - el სუფიქსი აწარმოებს მამრობითი სქესის სახელებს ზმნებიდან და არსებითი სახელებიდან. იგი დღესდღეობით ნაკლებად პროდუქტიულია. - el სუფიქსიანი დევერბალური წარმონაქმნების დიდი რაოდენობა ხელსაწყოების აღმნიშვნელი სახელებია ანუ ისინი ინსტრუმენტალურ სეგმენტს შეადგენენ. მაგ., Deckel, Hebel, Schlägel. მაგრამ ზოგიერთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია კონვერსიული წარმონაქმნია, მაგ., Klingel (klingeln-dan). მთელ რიგ შემთხვევებში დერივატები ორმაგ სემანტიკურ მიმართებას ავლენენ: Flügel - Flug, fliegen, Griffel-Griff-greifen, Zügel-Zug, ziehen. ზოგიერთი მსგავსი ტიპის წარმონაქმნი დღეს ოზოლირებულად განიხილება, მაგ., Meißel (ძვ.ზ.გ. meian „გაჭრა“), Löffel (Zv.z.g. laffan `lokva~), Wirbel (Zv.z.g. werben „ბრუნვა, ტრიალი“). [3, 150].

მოქმედების აღმნიშვნელი დევერბალური სახელები მხოლოდ ცალკეულ სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში შემოგვრჩა. მაგ., Büttel (ძვ.ზ.გ. butil-biotan „შეთავაზება“). უმეტეს შემთხვევაში ისინი -ერ სუფიქსიანმა დერივატებმა შეცვლა.

მაგ., ძვ. ზ.გ. tregil - ახ.ზ. გ. Träger, tribil-Treiber, S.z.g. kempfel - ax. z.g. Kämpfer.

-el სუფიქსი კნინობით სახელებსაც აწარმოებს, თუმცა მისი როლი სხვა კნინობით სუფიქსებთან შედარებით ნაკლებად მნიშვნელოვანია. მაგ., Bündel, Büschel, Krümel, Ränzel. დენომინალური წარმონაქმნები, რომლებსაც კნინობითი მნიშვნელობა არ გააჩნიათ და კუთვნილებას გამოხატავენ, დღესდღეობით მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებში გამოიყენება. მაგ., Ärmel-Arm-dan, Eichel-Eiche-dan.

მაშასადამე, -ელ ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

-er ნიშა. -er სუფიქსი განსაკუთრებული პროდუქტიულობით გამოირჩევა. იგი ლათინური არიუს -დან მომდინარეობს და მხოლოდ მამრობითი სქესის სახელებს აწარმოებს. ბაზისი შეიძლება იყოს ზმნა, არსებითი სახელი, რიცხვითი სახელი.

ზმნური ბაზისიდან აღსანიშნავია სუსტი და ძლიერი ზმნების ინფინიტივის ფუძე, ძირითადად სიმპლექსი,. თუმცა იგი შესაძლოა კომპლექსურიც იყოს: V (PV) D (er), V (AdvV) D (er). სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობაა „პიროვნება, რომელიც ზმნით გამოხატულ მოქმედებას ასრულებს“. მაგ., Lehrer, Schneider, Verkäufer, Flieger, Tänzer, Bäcker და ა.შ. [4, 111].

ბაზისი შეიძლება ზმნური შესიტყვებაც იყოს, მაგ., Orgelbauer, Uhrmacher, Buchbinder. აღნიშნული წარმონაქმნები პროფესიებს აღნიშნავენ. დღესდღეობით მრავალმხრივია - macher ელემენტიანი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები. რამდენადაც Macher დამოუკიდებლადაც შეიძლება შეგვხვდეს, ამიტომ ამგვარი წარმონაქმნები კომპოზიტებადაც ინტერპრეტირდება: Bildermacher, Filmemacher, Liedermacher, Angstmacher, Radaumacher, Schuldenmacher. ყველა აღნიშნული სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქცია პიროვნებათა აღნიშვნებს მიეკუთვნება. ზმნური შესიტყვებაა ბაზისად ისეთ კონსტრუქციებში, როგორიცაა Feuerlöscher, Fleckenentferner, Staubsauger. განსაკუთრებით აქტიურია geben, halten, tragen ზმნიანი შესიტყვებები: Blinkgeber, Funkengeber, Signalgeber; Balkenträger, Brückenträger, Hosenträger.

ზმნურ ბაზისიან დერივატებში გამოიყოფა ინსტრუმენტალური სეგმენტი., მაგ., Blinker, Drücker, Kühler, Schalter, Behälter, Entsafter, Summer. მსგავსი დერივატები აღნიშნავენ ხელსაწყოს, რომლითაც შესაძლებელია ზმნით გამოხატული მოქმედების

შესრულება. სიმპლექსური ზმნური ბაზისიდან მიიღება პროცესის აღმნიშვნელი დასახლებები. მაგ., Äshzer, Jauchzer, Schluchzer, Schnarcher, Seufzer.

დენომინალური დერივაცია -er სუფიქსით რამდენადმე შეზღუდულია.SND (er) მოდელის მიხედვით წარმოიქმნება სატრანსპორტო საშუალებათა შემოკლებული ვარიანტები: Laster-Lastkraftwagen-dan, Bomber-Bombenflugzeug-dan, Dampfer- Dampfschiff-dan.

პროდუქტიულობით გამოირჩევა პიროვნებათა აღნიშვნები, რომელთაც -ik სუფიქსიანი უცხოური წარმოშობის არსებითი სახელი აქვთ ბაზისად. ამგვარი დერივატების სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობაა „რომელიმე მიმდინარეობის, მეცნიერული დისციპლინის, პროფესიის წარმომადგენელი“. მაგ., Musiker, Kritiker, Techniker, Mystiker, Komiker, Ethiker, Statistiker, Taktiker.

-er სუფიქსით იწარმოება წარმომავლობისა და სადაურობის გამომხატველი დერივატები, რომლებიც გეოგრაფიული სახელებიდან, კერძოდ, ადგილისა და ქვეყნების სახელწოდებებიდან მომდინარეობენ. მაგ., Berliner, Hamburger, Magdeburger, Österreicher, Schweizer, Engländer. -er სუფიქსი ხშირად ინტერფიქსთან ერთად გამოიყენება. თუ ბაზისი ხმოვანზე მთავრდება, ორი ერთმანეთზე მიყოლებული ხმოვნის თავიდან ასაცილებლად მათ შორის თანხმოვანი ჩადგება, მაგ., Afrika-n-er, Amerikan- er.

პიროვნებათა აღნიშვნებში სიმპლექსური ბაზისი იშვიათად გამოიყენება. მაგ., Bürger, Sänger, Schüler, Schlosser, Krämer, Schäfer. ბაზისი შეიძლება სუბსტანტიური შესიტყვება იყოს, სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობაა „პიროვნებათა და ცხოველთა აღნიშვნა მათი გარეგნული ნიშან-თვისების მიხედვით“, მაგ., Linkshändler, Rechtshändler, Paarhufer. -er სუფიქსი აწარმოებს რაოდენობის ან ასაკის აღმნიშვნელ დერივატებს. ამგვარ შენაერთებში ბაზისი არის რიცხვითი სახელი: Einer, Zweier, Fünfer, eine Dreißigerin, eine Endzwanzigerin, ein Mittvierziger.

ზედსართაული ბაზისად მქონე მოდელი დღეისათვის არაპროდუქტიულია. XV ს-დან შემოგვრჩა ein Glaüibiger.

ამგვარად - ერ ნიშაში გვაქვს შემდეგი სეგმენტები:

-ler სუფიქსით მიიღება პიროვნების აღმნიშვნელი სიტყვები, რომლებიც წარმოიქმნება მათი პროფესიის, საქმიანობის, საცხოვრებელი ადგილის, განსაზღვრული თვისებებისა და სხვა მიმართებების მიხედვით, მაგ., Profitler, Halbweltler, Hinterwäldler, Gewinnler, Transparentler. იშვიათად გვხვდება მცენარეთა და ცხოველთა აღნიშვნები: Korbblütler, Tausendfüssler.

ზოგჯერ ერთი და იმავე ბაზისთან სემანტიკური დიფერენციაციით გვხვდება -er და -ler სუფიქსები. ამგვარ კონსტრუქციებში -er სუფიქსი ძირითადად მრავლობითი რიცხვის გამოხატვას ემსახურება, მაგ., Häuser-Häusler, Dörfer-Dörfler, Länder- Ländler.

-ler სუფიქსიან დერივატებში ზმნური ბაზისი იშვიათია, მაგ., Abweichler, Ausweichler, Versöhnler, Gewinnlerin.

როგორც ვხედავთ, -ler ნიშა წარმოდგენილია ერთადერთი - პიროვნებათა აღმნიშვნელი სეგმენტით: Profitler, Hinterwäldner.

-ner ნიშა. -ner სუფიქსი, -ler-ის მსგავსად, სუნსტანტიური ბაზისიდან განვითარდა: შ.ზ.გ. wagen-er→Wagner. მოდელი ნაკლებად პროდუქტიულია. სუბსტანტიური ბაზისი ძირითადად სიმპლექსურია. მაგ., Pförtner, Rentner, Söldner, Schuldner, Brückner, Glöckner, Partner. მაგრამ ბაზისი შეიძლება კომპლექსურიც იყოს. მაგ., Bühnenbildner, Flitterwöchner.

ზმნური ბაზისი ან შესიტყვება -ner სუფიქსთან არ არის წარმოდგენილი.

ამგვარად, -ner ნიშაც ერთადერთი-პიროვნებათა აღმნიშვნელი სეგმენტით არის წარმოდგენილი: Pförtner, Rentner, Schuldner.

-heit/-keit/-igkeit ნიშა. -heit სუფიქსი მომდინარეობს შ.ზ.გ. არსებითი სახელიდან heit ,,თვისება, რაგვარობა, დგომარეობა“. იგი დაერთვის სუბსტანტიურ და ადიექტიურ ბაზისს და აწარმოებს მდედრობითი სქესის სახელებს.

ზედსართაულ ბაზისთან -heit sufiqsi -keit da -igkeit ვარიანტებითაც გვხვდება. -keit ფორმა წარმოიშვა ორი ელემენტის შერწყმის შედეგად: შ.ზ.გ. -ec და შ.ზ.გ. -heit. იგი წარმოდგენილი იყო სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციებში güetecheit, trurecheit. ხოლო -igkeit ფორმა წარმოიშვა როგორც ekeit ფორმის განმარტება (შ.ზ.გ. trurekeit←trurecheit). აქედან მივიღეთ Traurigkeit, შემდეგ ეს განმარტებითი ფორმა იმდენად გავრცელდა, რომ ისეთ ზედსართავებსაც დაერთო, რომლებიც - ig-ზე არ მთავრდებიან. მაგ; Genauigkeit, Leichtigkeit. -heit სუფიქსიანი სახელების ერთი ტიპი SAD (heit) ზედსართაული სიმპლექსური ბაზისიდან იწარმოება. მაგ; Frechheit, Echtheit, Feinheit, Klarheit, Schönheit, Sanftheit; ბაზისად შედარებით იშვიათად გვხვდება ორმარცვლიანი ზედსართავი.

მაგ., Sicherheit, Dunkelheit, Trockenheit. თუმცა ეს შეზღუდვა არ ეხება ორმარცვლიან ნასესხებ სიტყვებს, ისინი -heit sifiqss ხშირად დაირთავენ: Exaktheit, Korrektheit, Konkretheit. ბაზისად აგრეთვე ხშირად გამოიყენება Partizip II (როგორც მარტივი, ასევე კომპლექსური ზმნისა). მაგ; Geschlossenheit, Geübtheit, Gepflegtheit, Gelegenheit, Ergebenheit, Entschlossenheit, Ausgelassenheit, Übertriebenheit, Informiertheit.

-keit ნიშაში ბაზისად გვევლინება -bar, -sam, -lich, -ig სუფიქსიანი ზედსართავები. მაგ; Unaustilgbarkeit, Schäbigkeit, Erblichkeit, Betriebsamkeit.

-igkeit სიფიქსი გვხვდება haft-ზე, ასევე ლოს-ზე დამთავრებულ ზედსართავებთან. მაგ; Ernsthaftigkeit, Fehlerhaftigkeit, Arglosigkeit, Haltlosigkeit. გვაქვს -heit და - igkeit სუფიქსიანი პარალელური დერივატები ერთიდაიმავე ბაზისით, რომელთა შორის სემანტიკური დიფერენციაცია არც ისე ძლიერია, მაგ., Unreinheit/Unreinigkeit, Mattheit/Mattigkeit. მაგრამ ზოგიერთ სიტყვაწარმოებით კონსტრუქციაში ნათლად ჩანს სემანტიკური სხვაობა: Kleinheit-Kleinigkeit, Neuheit-Neuigkeit. [3,160].

სემანტიკური თვალსაზრისით დერივატები გამოხატავენ ადამიანურ თვისებებს, მაგ., Ehrlichkeit, Wachsamkeit, Standhaftigkeit, Benommenheit, Verlegenheit, Kühnheit.

თვისების გამომხატველ სახელებს მრავლობითი რიცხვი არ გააჩნიათ, მაგრამ ისეთი ფორმები, როგორიცაა Dummheiten, Derbheiten, Albernheiten გამოხატავენ არა თვისებას, არამედ შესაბამის მოქმედებას. მაგ., შესიტყვება die Frechheiten dieses Menschen ar niSnavs semantikurad, rom Dieser Mensch ist frech, არამედ იმას, რომ Dieser Mensch hat freche Worte gesagt, freche Handlungen begangen.

საგნის თვისებას გამოხატავენ დერივატები Dunkelheit, Echtheit, Belebtheit, Trockenheit. -heit/-keit/-igkeit ნიშაში გამოიყოფა აგრეთვე საგნის აღმნიშვნელი სეგმენტი. მაგ; Flüssigkeit, Köstlichkeit, Kostbarkeit, Seltenheit.

სიბსტანტიურ ბაზისს რას შეეხება, აქ მხოლოდ -heit sufiqsi გვხვდება და ეს მოდელი ნაკლებ პროდუქტიულია. დერივატები კრებითობას, კოლექტიურობას გამოხატავენ: Menschheit, Christenheit, Hexenheit (გოეთე). აქვე შეიძლება აღვნიშნოთ სემანტიკურად იზოლირებული რამდენიმე წარმონაქმნი, როგორიცაა Gottheit, Kindheit, Narrheit, Torheit.

აღსანიშნავია ჯგუფი არსებითი სახელებისა, რომლებიც გამოხატავენ ერთჯერად მოქმედებას, კონკრეტულ მოვლენას, მაგრამ -keit da -igkeit სუფიქსების დართვის შედეგად ისინი უკვე გამოხატავენ ამ მოვლენათა განმეორებას ან ინტენსივობას. მაგ., Biß-Bissigkeit, Anstoß-Anstoßigkeit, Freude-Freudigkeit, Tat-Tätigkeit.

რიცხვითი სახელი ბაზისად მხოლოდ იშვიათად გვხვდება: Einheit, Zweiheit, Dreiheit, იგივე ითქმის განუსაზღვრელ ნაცვალსახელზე ვიელ, რომელიც გამოიყენება დერივატში Vielheit.

მაშასადამე, -heit/-keit/-igkeit ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

-icht ნიშა. მიუხედავად იმისა, რომ -icht სუფიქსი დღეისათვის უკვე პროდუქტიული აღარ არის, გარკვეულ შემთხვევებში იგი მაინც გამოიყენება. სუბსტანტიური ბაზისიდან -icht სუფიქსით ძირითადად მცენარეთა აღმნიშვნელი სახელები წარმოიქმნება, მაგ; Tännicht, Röhricht, Weidicht. როგორც კოლექტიურობის გამომხატველი, კრებითი სახელები, ისინი მიუთითებენ ადგილს, სადაც ეს მცენარეები იზრდება.

დევერბალური წარმონაქმნები შეიძლება გაგებულ იქნას როგორც კოლექტიური სახელები. მაგ., Kehricht, Spülicht. იშვიათობა გახლავთ ზედსართაული ბაზისიდან მიღებული Dickicht.

მაშასადამე, -icht ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

1. მცენარეთა აღმნიშვნელი - Röhricht, Tännicht, Weidicht.

2. კრებითობის აღმნიშვნელი - Kehricht, Spülicht.

-ling ნიშა. -ling სუფიქსი წარმოიშვა -ing სუფიქსიანი დერივატებისაგან, რომელთა ბაზისიც l-ზე მთავრდებოდა (ძვ.ზ.გ. ediling სიტყვიდან ედილი „დიდგვაროვანი''). -ing სუფიქსი დღეს უკვე არაპროდუქტიულია, -ling კი პროდუქტიულად ითვლება. იგი აწარმოებს მამრობითი სქესის სახელებს ზმნური, სუბსტანტიური და ადიექტიური ბაზისებიდან.

ზმნური ბაზისი შეიზლება იყოს სიმპლექსი VD(ling) ან იშვიათ შემთხვევაში პრეფიქსული დერივატი V(PV) D(ling), ჩვეულებრივ უმლაუტით. დერივატები აღნიშნავენ პიროვნებებს, ისინი უმეტესად პასიური მნიშვნელობის არიან, მათ უპირისპირდებიან -ერ სუფიქსით წარმოქმნილი დერივატები, რომელთაც აქტიური მნიშვნელობა აქვთ. მაგ., Findling-Finder, Lehrling-Lehrer, Prüfling-Prüfer.

-ling სუფიქსით იწარმოება საგანთა აღმნიშვნელი სახელები: Setzling, Steckling, Schößling, როგორც ნერგების განსაკუთრებული სახეობა. ცალკე უნდა გამოვყოთ მოქმედების აღმნიშვნელი სახელები. გაარსებითებულ Partizip I ფორმებს ამ დერივატებთან არა ანტონიმური, არამედ სინონიმური დამოკიდებულება აქვთ. მაგ., der Ankömmling-der Ankommende, der Eindringling-der Eindringende. ამ შემთხვევაში -ling სუფიქსიან დერივატებს, როგორც წესი, უარყოფითი შეფერილობა აქვთ, განსაკუთრებით კი ისეთ სიტყვებს, როგორიცაა der Emporkömmling. -ling სუფიქსიან დერივატებში გამონაკლისია Zögling, რომელსაც არა პრეზენსის, არამედ პრეტერიტუმის ფუძე აქვს ბაზისად. Schämling კი წარმოქმნილია რეფლექსური ზმნიდან sich schämen.

სუბსტანტიური ბაზისი ძირითადად არის სიმპლექსი, რომლისგანაც იწარმოება პიროვნების აღმნიშვნელი სახელები. მაგ., Däumling, Höfling, Söldling, Lüstling. მცენარეთა და ცხოველთა (ძირითადად თევზისა და სოკოს სახეობათა) აღმნიშვნელი სიტყვებია: Gründling, Pfifferling, Röhrling, Sperling, Engerling, Saibling, Schierling, Riesling. იგივე ნიმუშის მიხედვით არის წარმოქმნილი მონეტების აღმნიშვნელი სახელები: Schilling, Silberling, Kupferling.

ზედსართაული ბაზისიდან ნაწარმოები არსებითი სახელი აღნიშნავს პიროვნებას იმ თვისების მიხედვით, რომელიც ბაზისშია მოცემული, იგი თითქმის ყოველთვის პეიორატიულია. მაგ., Frechling, Feigling, Bösling, Dümmling. ცხოველებისა და მცენარეების აღმნიშვნელ არსებით სახელებს არ ახასიათებთ ნეგატიური მნიშვნელობა: Grünling, Frischling, Gelbling. უსულო საგნის აღმნიშვნელ სახელთა წარმოება იშვიათია. მაგ., Frühling, Rundling.

რიცხვით სახელზე -ling სუფიქსის დართვით მიიღება პიროვნებათა აღმნიშვნელი დერივატები. მაგ., Zwilling, Drilling, Erstling.

როგორც ვხედავთ, -ling ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

-nis ნიშა. -nis სუფიქსი აწარმოებს მდედრობითი და საშუალო სქესის აბსტრაქტულ სახელებს ზმნური, სუბსტანტიური და ადიექტიური ბაზისიდან. მდედრობითი სქესის სახელებია: Bedürfnis, Zerwürfnis, Besorgnis, Finsternis, Wildnis. მაგრამ სჭარბობს საშუალო სქესის სახელები; ორივე სქესით არის წარმოდგენილი Erkenntnis, თუმცა სიტყვები სემანტიკურად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან: die Erkenntnis - Einsicht „შემეცნება”, das Erkenntnis - richterliches Urteil „სასამართლო განაჩენი”.

-nis სუფიქსი ყველაზე ხშირად ზმნურ ბაზისს დაერთვის, რომელიც შეიძლება იყოს პრეფიქსული დერივატი ან ინფინიტივის ფუძე: Bedürfnis. Begräbnis, Erlaubnis, Erlebnis, Verlöbnis, Hemmnis, Wagnis, Hindernis. ბაზისად ხშირად particip II გვევლინება, მაგ., Gefängnis, Geständnis, Gedächtnis, Vermächtnis. არის შემთხვევები, როცა ბაზისად წარმოდგენილია სუსტი ზმნის პარტიციპის ფორმა, რომელმაც ტ დაკარგა, მაგ., Betrübnis nacvlad formisa Betrübtnis.

დერივატები მოქმედებას ან მდგომარეობას გამოხატავენ. პასიურია: Besäufnis, Gelöbnis, Geständnis. რეფლექსური ზმნიდან მომდინარეობს Ereignis, Besäufnis. საგანთა აღმნიშვნელი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციებია Erzeugnis, Gefängnis, Zeugnis, Verzeichnis. ზოგჯერ -nis სუფიქსი კონკურენციას უწევს -ung სუფიქსი. მაგ., Erzeugung - Erzeugnis, Hemmung - Hemmnis, Ersparung - Ersparnis. ამ წყვილებში -უნგ სუფიქსიანი დერივატი როგორც აბსტრაქტული სახელი უფრო მკაფიოდ გამოხატავს

პროცესუალურ ხასიათს. სემანტიკურ დიფერენციაციას აქვს ადგილი იდიომატიზებულ სიტყვათა წყვილებში, როგორიცაა Gleichung - Gleichnis, Zeugung - Zeugnis. სინონიმურია Vorlobung - Verlobnis, რომელთაგან პირველი მოქმედებაზე, ხოლო მეორე - მდგომარეობაზე აკეთებს აქცენტს.

სუბსტანტიური ბაზისი იშვიათია და არც ისე პროდუქტიული. ბაზისად მხოლოდ სიმპლექსი გვხვდება და თითქმის არ არსებობს სემანტიკური დიფერენციაცია ბაზისსა და დერივატს შორის, მაგ., Bildnis, Bündnis, Kümmernis. კიდევ უფრო იშვიათია ზედსართაული ბაზისი Bitternis, Wildnis, Geheimnis. მაშასადამე, -ნის ნიშაში გვხვდება შემდეგი სეგმენტები:

1. აბსტრაქტული სახელების აღმნიშვნელი - Bedürfnis, Geständnis, Erlaubnis.

2. საგანთა აღმნიშვნელი - Zeugnis, Verzeichnis, Gefängnis.

3. მოქმედების აღმნიშვნელი - Besäufnis, Gelöbnis, Erlebnis.

-sal/-sel ნიშა. -სალ სუფიქსი დღესდღეობით მხოლოდ მდედრობითი და საშუალო სქესის რამდენიმე სახელში გვხვდება. იგი ძირითადად ზმნური ბაზისიდან აწარმოებს ისეთ სიტყვებს, როგორიცაა Labsal, Rinnsal, Schicksal, Wirrsal, ტიპი SVD(sal). ყველა ამ შემთხვევაში ბაზისი სიმპლექსური სიტყვაა. დერივატები აბსტრაქტულობის სეგმენტს ქმნიან.

სუბსტანტიური ბაზისიდან არის წარმოებული სიტყვები Drangsal, Mühsal, ზედსართაულიდან - Trübsal. -sal სუფიქსიანი მოდელები დღეს უკვე პროდუქტიული

აღარ არის. უფრო ხშირია -sel სუფიქსით მიღებული დერივატები. მათი ბაზისი შეიძლება იყოს მარტივი ან პრეფიქსული ზმნა. მაგ., Füllsel, Rätsel, Fegsel, Schleifsel. ეს დერივატები საშუალო სქესის სახელებია და საგანთა აღნიშვნებს წარმოადგენს. მამრობითი სქესის სახელებია Häcksel (zmnidan hacken) da Stöpsel (ზმნიდან stopfen).

ამგვარად, -სალ/-სელ ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

1. აბსტრაქტულ სახელთა აღმნიშვნელი - Schicksal, Labsal.

2. საგანთა აღმნიშვნელი - Füllsel, Rätsel. -schaft niSa. -schaft სუფიქსი ეტიმოლოგიურად უკავშირდება schaffen ზმნას: ძვ. ზ.გ. scaffan, scaf (,,Art und Weise”). იგი აწარმოებს მდედრობითი სქესის სახელებს, გამოირჩევა მაღალი პროდუქტიულობით. [5,105].

-schaft სუფიქსიანი წარმონაქმნების უმრავლესობას სუბსტანტიური ბაზისი აქვს, რომელიც პიროვნებას აღნიშნავს, მოდელი SND(schaft) - Mannschaft, Nachbarschaft, Lehrerschaft, Arbeiterschaft. მთელ რიგ შემთხვევებში პირველი კონსტიტუენტი მრავლობით რიცხვში დგას, მაგ., Ärzteschaft, Kollegenschaft, Studentenschaft, Beamtenschaft. ეს დერივატები აღნიშნავენ ადამიანთა, კოლექტივთა ჯგუფებს, შესაბამისად, შეიძლება გამოვყოთ კოლექტიურობის, კრებითობის აღმნიშვნელი სეგმენტი.

განსხვავებული სემანტიკური მნიშვნელობა აქვთ იმ დერივატებს, რომლებიც იწარმოებიან ასევე სუბსტანტიური, პიროვნების აღმნიშვნელი ბაზისებიდან, მაგრამ ზემოაღნიშნულისაგან განსხვავებით გამოხატავენ შინაგან მდგომარეობას, დამოკიდებულებას. მაგ., Feindschaft, Freundschaft, Autorschaft. იდიომატიზებულია ისეთი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები, როგორიცაა Botschaft, Herrschaft, Wirtschaft, Gesellschaft. არაპროდუქტიულად და არქაულადაც ითვლება ბაზისი, რომელიც არ აღნიშნავს პიროვნებას, მაგ., Dorfschaft, Ortschaft, Landschaft [5,105].

გავრცელებულია დერივატები, რომელთაც ბაზისად ზმნის ნომინალური ფორმა აქვთ, უპირატესად particip II, mag., Errungenschaft, Hinterlassenschaft, აქ სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობაა „შედეგი, რეზულტატი”. დერივატებში Gefangenschaft, Bekanntschaft, Verwandtschaft აქცენტი ძირითადად მდგომარეობაზე კეთდება [6,169]. ზმნური ბაზისი ინფინიტივის ფორმითაც გვხვდება, მაგ., Wissenschaft, Leidenschaft, Machenschaft, Rechenschaft. ყველა ეს წარმონაქმნი მეტნაკლებად იდიომატიზებულია. ზედსართაული ბაზისიდან -schaft სუფიქსიანი სახელები იშვიათად იწარმოება, მაგ., Barschaft, Eigenschaft, Bereitschaft, Schwangerschaft.

სემანტიკურად -schaft sufiqss ნაწილობრივ შეხება აქვს -heit da -tum სუფიქსებთან, შდრ. Christenheit, Menschheit, Heldentum. არის შემთხვევები, როცა სამივე სუფიქსი ერთსა და იმავე ბაზისს უკავშირდება, მაგრამ განსხვავებულ იდიომატიზებულ წარმონაქმნებს ვღებულობთ. მაგ., Eigentum/Eigenschaft/Eigenheit, Mannestum/Mannschaft/Mannheit. უფრო ხშირად კი ერთსა და იმავე ბაზისთან დაკავშირებული -tum da -schaft სუფიქსები კონკურენტულ ფორმებს ქმნიან: Bürgertum/Bürgerschaft, Beamtentum/Beamtenschaft, Bauerntum/Bauernschaft. გარკვეული სემანტიკური დიფერენციაციიის ტენდენცია მდგომარეობს იმაში, რომ -ტუმ სუფიქსიანი კონსტრუქცია უფრო მეტად შინაგანი ბუნების გადმოცემას ემსახურება, მაშინ როცა -schaft სუფიქსიანი გარეგნულ მდგომარეობას გამოხატავს.

როგორც ვხედავთ, -schaft ნიშაში გამოიყოფა შემდეგი სეგმენტები:

1. კრებითობის, კოლექტიურობის აღმნიშვნელი -Lehrerschaft, Arbeiterschaft.

2. მდგომარეობის აღმნიშვნელი: - Gefangenschaft, Verwandtschaft.

3. შედეგის, რეზულტატის აღმნიშვნელი - Errungenschaft, Hinterlassenschaft.

-tum niSa. -tum სუფიქსიანი დერივატების უმეტესობა, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, სუბსტანტიური ბაზისიდან იწარმოება, რომელიც ძირითადად პიროვნების აღნიშვნას წარმოადგენს. დერივატები კრებითობას გამოხატავენ, მაგ., Piratentum, Sklaventum, Banditentum, Parasitentum, Bürokratentum - SNFD. გვხვდება -ერ სუფიქსიანი ბაზისის მქონე დერივატები, მაგ., Strebertum, Schmarotzertum, Unternehmertum. -tum სუფიქსით მიიღება მბრძანებლობის სფეროს ან მსგავსი შინაარსის აღმნიშვნელი არსებითი სახელები, რომლებიც ძირითადად სამეფოს ან საჰერცოგოს აღნიშნავენ. მაგ. Herzogentum, Fürstentum. განსხვავებული შემთხვევებია Königtum da Kaisertum, ისინი უპირისპირდებიან ისეთ დერივატებს, როგორიცაა Königreich, Kaiserreich.

ბაზისი შეიძლება იყოს საკუთარი სახელი (პიროვნების ან ხალხის აღნიშვნა), საიდანაც შემდგომ მიიღება ამა თუ იმ რელიგიური, ფილოსოფიური ან იდეოლოგიური მიმართულების გამომხატველი დასახელებები, მაგ., Luthertum, Hegelianertum, Kantianertum, Hellenentum, Judentum, Germanentum. XIX ს-დან ვხვდებით აგრეთვე სიტყვას Volkstum [6,151]. არსებითი სახელები, რომლებიც პიროვნების აღმნიშვნელ სიტყვებს არ გამოხატავენ, ბაზისად იშვითია. ასეთი დერივატები მეტნაკლებად იდიომატიზებულია. მაგ., Altertum, Besitztum, Schrifttum.

ზედსართაული ბაზისის მქონე დერივატები იშვიათად გვხვდება. ასეთი წარმონაქმნები კონკურენციას უწევენ -heit სუფიქსიან დერივატებს: Siechtum - Krankheit, Reichtum - Kargheit. ასეთივეა: Heiligtum, Eigentum.ეს ნაერთები შეიძლება გავაერთიანოთ მდგომარეობის აღმნიშვნელ სეგმენტში. ზმნური ბაზისიდან არის მიღებული Irrtum da Wachstum.

მაშასადამე, -tum ნიშაში შემავალი სეგმენტებია:

1. კრებითობის, კოლექტიურობის აღმნიშვნელი - Piratentum, Parasitentum,

2. ფილოსოფიურ-რელიგიური მიმდინარეობის აღმნიშვნელი - Luthertum, Judentum, Hellenentum.

3. მდგომარეობის აღმნიშვნელი: Reichtum, Heiligtum, Eigentum.

-ung ნიშა. -ung სუფიქსი, -er სუფიქსის მსგავსად, ყველაზე მეტად პროდუქტიულია თანამედროვე გერმანულ ენაში. იგი აწარმოებს მდედრობითი სქესის სახელებს ძირითადად ზმნური ბაზისიდან. დერივატები წარმოიქმნება განსხვავებული სტრუქტურული და სემანტიკური ტიპების მიხედვით. სტრუქტურული ტიპი SVD(ung): ბაზისური სიმპლექსური ზმნა შეიძლება იყოს გარდამავალი: Bindung, Duldung, Glättung, Röstung; გარდაუვალი Atmung, Endung, Gleichung, Schwankung, რეფლექსური: Ballung, Gabelung. სტრუქტურული ტიპი SV(SN/SA/SVD1) D (ung) მიიღება ზმნურ ბაზისზე -ung სუფიქსის დართვით, ამასთან ბაზისს წარმოადგენს სუფიქსური კონსტრუქცია, რომელიც -igen-ზე ან -ieren-ზე მთავრდება, მაგ., Ängstigung, Klassifizierung, Festigung, Steinigung.

ბაზისად შეიძლება შგვხვდეს ზმნური კომპოზიტი SV(Adv, V) D(ung), მაგ., Aneinanderkoppelung, Übereinstimmung, Entgegenstellung. ხშირად ბაზისად გვხვდება პრეფიქსული ზმნა SV(P S/A/V)D(ung): Aufhebung, Ablösung, Einführung, Überraschung, Erregung, Verbindung. გვხვდება ზმნური ბაზისი გაორმაგებული პრეფიქსით: Abberufung, Anerkennung, Verabredung. და ბოლოს ბაზისად შესაძლოა შესიტყვებაც შეგვხვდეს, მაგ., Grundsteinlegung, Farbgebung, Aufgabenstellung. ზმნური შესიტყვება შეიძლება შეიცავდეს particip II-ს, ზმნიზედას, ზედსართავს ან ნაცვალსახელს. მაგ. Kenntlichmachung, Selbstverstümmelung, Unschädlichmachung [3,173].

მოტივირებული ზმნების მნიშვნელობის ვარიანტები და დერივატის მნიშვნელობა სინტაქსურად მსგავსია. წინდებულიანი ზმნის მართვა დერივატზეც ვრცელდება: Er bewirbt sich um die Stelle - seine Bewerbung um die Stelle; Er verbeugt sich vor der alten Dame - seine Verbeugung vor der alten Dame. მაგრამ გვაქვს განსხვავებული შემთხვევებიც: Er bildet sich alle möglichen Krankheiten ein - seine Einbildung von allen möglichen Krankheiten [6,153].

-ung სუფიქსიანი დერივატების უმეტესობა მოქმედების აღმნიშვნელ სახელებს წარმოადგენს. ბაზისი არის გარდამავალი ზმნა, რომლის აკუზატივის ობიექტი გენიტივის ატრიბუტად გადაიქცევა, ატრიბუტად გვევლინება ასევე გარემოებაც. შესაძლებელია ტემპორალური წინდებულების გამოყენება: Der Lehrer behandelte dieses Problem ausführlich - während der ausführlichen Behandlung dieses Problems durch den Lehrer. ასეთივეა: die zügige Ausarbeitung der Vortragskonzeption, die feierliche Auszeichnung der Absolventen [3,174].

კონსტრუქციებში ხშირად მოცემულია პროცესის აღმნიშვნელი სიტყვაწარმოებითი მნიშვნელობა. აქ ბაზისს გარდაუვალი ზმნები ქმნიან. ტემპორალური წინდებულების გამოყენება აქაც შესაძლებელია: Das Flugzeug landet - während der Landung des Flugzeuges. Sdr. Entstehung von Schwierigkeiten, Herausbildung der Nationalsprache.

დიდი რაოდენობა -ung სუფიქსიანი დერივატებისა მოქმედების შედეგს, რეზულტატს აღნიშნავს: Die Schwächung das Körpers - Der Körper wird schwach; eine gute Übersetzung des Romans - der Roman ist gut übersetzt; eine schwere Verletzung meines Bruders - mein Bruder ist schwer verletzt. ასეთივეა: Verfeinerung der Sitten, Entblößung, Rettung, Sättigung, Stärkung, Vermehrung.

ხშირია საგანთა აღმნიშვნელი სიტყვაწარმოებითი კონსტრუქციები: მაგ., eine Sammlung von Briefmarken, gute Erfindung, Lenkung, Ansiedlung, Erfrischung, Kupplung.

-ung ნიშაში გვხვდება კრებითი სახელებიც, როგორიცაა, მაგ., Bekleidung, Dielung, Bewölkung, Betifferung, Täfelung, Bebilderung, Bestuhlung da a.S. gvxvdeba -ung სუფიქსიანი პიროვნებათა აღნიშვნებიც: Führung, Leitung, Bedienung, Begleitung, Regierung, Vertretung.

სუბსტანტიური ბაზისი თანამედროვე ენაში მეტად იშვიათია. წარმოების ეს ტიპი არც ისე პროდუქტიულია, იგი კრებით სახელებს გამოხატავს. მაგ., Holzung, Satzung, Waldung, Stallung. idiomatizebulia Zeitung. რაც შეეხება ზედსართაულ ბაზისს, ეს მოდელი არაპროდუქტიულია, მაგ., Dickung, Festung, Niederung, Wüstung.

მაშასადამე, -ung ნიშის სეგმენტებია:

-werk ნიშა სუფიქსი -წერკ მომდინარეობს არსებითი სახელიდან Werk. იგი ომონიმის სახით ჯერაც გვხვდება კომპოზიტებში (მაგ., Chemiewerk), მაგრამ არსებითი სახელის Werk მნიშვნელობას იმდენად დაშორდა, რომ სუფიქსის სტატუსი მიიღო. ბაზისად უპირატესად გამოიყენება მცენარეთა აღმნიშვნელი არსებითი სახელები. მაგ., Astwerk, Blattwerk, Buschwerk, Krautwerk, Laubwerk. გვხვდება მასალის აღმნიშვნელი ბაზისი: Lederwerk, Pelzwerk, Zuckerwerk. ადამიანთა და ცხოველთა დასახელებები ბაზისად არ გამოიყენება, იშვიათია ბაზისად აბსტრაქტული სახელი, როგორიცაა Regelwerk, Formelwerk. აღნიშნული დერივატები კოლექტიურობის სეგმენტს ქმნიან.

ზმნური ბაზისიდან წარმოიქმნება საგანთა აღმნიშვნელი დერივატები. მაგ., Bauwerk, Backwerk, Schnitzwerk, Strickwerk. sinonimuria -(er)ei სუფიქსიანი დერივატები, როგორიცაა მაგ., Schnitzerei, სადაც მოქმედების აღმნიშვნელი სახელის მნიშვნელობაა წინა პლანზე წამოწეული.

მაშასადამე, -werk ნიშა შედგება შემდეგი სეგმენტებისაგან:

1. კრებითობის აღმნიშვნელი - Buschwerk, Astwerk, Wurzelwerk.

2. საგანთა აღმნიშვნელი - Backwerk, Bauwerk, Strickwerk.

-wesen ნიშა. სუფიქსი -wesen მომდინარეობს ძვ. ზ. გ. wesan-დან, განვითარდა შ.ზ.გ-ში, როგორც wesen. აწარმოებს საშუალო სქესის სახელებს. სუფიქსმა -wesen თავისუფალი მორფემისაგან wesen ძლიერი სემანტიკური დიფერენციაცია განიცადა. მოდელი გვხვდება სუბსტანტიური ბაზისით, რომელიც შეიძლება იყოს სიმპლექსი ან კონსტრუქცია. ძირითადად ბაზისად გამოიყენება აბსტრაქტული სახელები, იშვიათად პიროვნების და საგანთა აღნიშვნები. კრებითობას გამოხატავენ დერივატები: Filmwesen, Kreditwesen, Schulwesen, Bankwesen, Bibliothekwesen, Erziehungswesen, Hochschulwesen, Privilegienwesen, Rechtswesen. ზმნური ბაზისიდან მიიღება ისეთი სიტყვები, როგორიცაა Meldewesen, Werbewesen. -wesen სუფიქსიანი დერივატები მმართველობის გამომხატველ სიტყვებსაც წარმოადგენენ. ისინი აღნიშნავენ საორგანიზაციო აპარატის ამა თუ იმ სფეროს იქაც კი, სადაც მარტო ბაზისიც საკმარისი იქნებოდა: Bildungswesen, Sozialversicherungswesen, Verwaltungswesen. -wesen სუფიქსიანი დერივატები უფრო მეტად მონოსემანტურია, ვიდრე აბსტრაქტული ბაზისი.

მაშასადამე, -wesen ნიშაში გვხვდება შემდეგი სეგმენტები:

1. კრებითობის აღმნიშვნელი - Bankwesen, Rechtswesen, Schulwesen.

2. მმართველობის აღმნიშვნელი Bildungswesen, Verwaltungswesen.

-chen niSa. -chen ყველაზე ხშირად გამოყენებადი კნინობითი სუფიქსია. იგი საშუალო სქესის სახელებს აწარმოებს. ბაზისი შეიძლება იყოს l(e)-ზე დამთავრებული არსებითი სახელი: Röllchen, Keulchen, Seelchen, Spielchen. sch-ს თანხვედრა - chen-თან სულაც არ უშლის ხელს ახალი სიტყვის წარმოებას, mag., Täschchen, Fläschchen. e-ზე ან ენ-ზე დამთავრებული არსებითი სახელები -ცჰენ სუფიქსის დართვისას დაბოლოებას იკვეცენ: Kiste - Kistchen, Zapfen - Zäpfchen. umlauti -chen სუფიქსთან ყოველთვის არ გამოიყენება. ეს შეიძლება ითქვას პიროვნების და ნათესაური კავშირების გამომხატველ სახელებზე, მაგ., Tantchen, Onkelchen, Karlchen, Mariechen, Paulchen, Mamachen, Oskarchen. უცხოურ სიტყვებთან -chen სუფიქსი ძირითადად უმლაუტთან ერთად გამოიყენება: Histörchen, Romänchen, des Bastärdchens [3,179].

-chen სუფიქსი შესაძლოა ზედსართაულ ბაზისთანაც შეგვხვდეს Frühchen, Dummchen, Grauchen, Bräunchen (გოეთე), Kleinchen (თ. მანი), Großchen.

დიმინუტიური სახელების სიტყვაწარმოებით მნიშვნელობას მხოლოდ „დაპატარავება“ როდი წარმოადგენს. ამგვარი დერივატები ემოციურ კონოტაციას იძენენ. ისინი მოლაპარაკის დამოკიდებულებას, ნდობას ან საქმეში ჩახედულობას გამოხატავენ. ეს ექსპრესიული მოდელი შესაძლოა იმდენად ძლიერი იყოს, რომ მან თავისი უშუალო ფუნქცია, სახელდობრ, დაპატარავება გადაფაროს. მაგ., Städtchen და kleine Stadt, Kleinstadt. კონოტაცია შეიძლება იყოს ორგვარი: 1) ემოციურად დადებითი, მელიორატიული, მაგ., Küßchen, Händchen. Kätzchen, Mütterchen. 2) ემოციურად უარყოფითი, პეიორატიული, მაგ., Muttersöhnchen, Freundchen, Filmchen, Witzchen.

ზოგიერთი დერივატი იდიომატიზებულია და იზოლირებულად განიხილება: Veilchen, Eichhörnchen, Flittchen და სხვ. არც თუ ისე იშვიათად -chen სუფიქსი ფრაზეოლოგიზმების სტაბილურ კომპონენტს წარმოადგენს. მაშინ მისი შეცვლა რომელიმე სხვა დიმინუტიური სუფიქსით არ შეიძლება. მაგ., aus dem Häuschen sein, sich ins Fäustchen lachen, j-m ein Schnippchen schlagen, sich Müttchen kühlen, kleinere Brötchen backen, mit j-m ein Hühnchen zu rupfen haben, ein Häufchen Elend. როგორც ვხედავთ, -chen ნიშა ერთადერთი - კნინობითი სეგმენტით არის წარმოდგენილი.

-lein ნიშა. -lein სუფიქსიც კნინობით სახელებს აწარმოებს. იგი ძირითადად ch g და ng-ზე დამთავრებულ არსებით სახელებს დაერთვის: Bächlein, Ringlein, Tüchlein, Zweiglein. el-ზე დაბოლოებულ ბაზისს შეიძლება დაერთოს როგორც -lein, ასევე - chen სუფიქსი. -lein-თან უმახვილო e იკარგება: Englein - Engelchen, Mäntlein - Mäntelchen, Spieglein - Spiegelchen. e-ზე ან en-ზე დაბოლოებული არსებითი სახელები -lein სუფიქსის დართვისას დაბოლოებას იკვეცენ: Auge - Äuglein, Wagen - Wäglein. -lein სუფიქსთან აუცილებლად გამოიყენება უმლაუტი. მიუხედავად იმისა, რომ -lein და -chen ორივე კნინობითი სუფიქსია, ზოგჯერ სემანტიკურ დიფერენციაციასთან გვაქვს საქმე: Männchen da Weibchen ცხოველებთან მიმართებაშიც გამოიყენება, Männlein da Weiblein კი მხოლოდ ადამიანებს უკავშირდება. ასევე: Frauchen (მოხუცი ქალბატონი) და Fräulein (ახალგაზრდა ქალბატონი, ქალიშვილი).

როგორც ვხედავთ, -lein ნიშა წარმოდგენილია ერთადერთი - კნინობითი სეგმენტით. ჩვენს მიერ გაანალიზებული ნიშები შემდეგ ბლოკებში გაერთიანდება:

საგანთა აღმნიშვნელი ბლოკი

კრებითობის, კოლექტიურობის აღმნიშვნელი ბლოკი

პიროვნების აღმნიშვნელი ბლოკი

-ei: Flegelei, Eselei, Ferkelei

-er: Lehrer, Tänzer, Schneider.

-ler: Profitler, Dörfler, Hinterwäldner.

-ner: Pförtner, Rentner, Schuldner

-ling: Lehrling, Prüfling.

-ung: Führung, Leitung, Bedienung

მოქმედების აღმნიშვნელი ბლოკი

პროცესის აღმნიშვნელი ბლოკი

ინსტრუმენტალური ბლოკი

აბსტრაქტულობის აღმნიშვნელი ბლოკი

კნინობითი ბლოკი

რაოდენობის აღმნიშვნელი ბლოკი

თვისების აღმნიშვნელი ბლოკი

შედეგის, რეზულტატის აღმნიშვნელი ბლოკი

მდგომარეობის აღმნიშვნელი ბლოკი

ლოკალური ბლოკი

მცენარეთა და ცხოველთა აღმნიშვნელი ბლოკი

მეცნიერული დისციპლინისადმი კუთვნილების აღმნიშვნელი ბლოკი

ერთეულოვანი ნიშების ბლოკი

როგორც ვხედავთ, სუფიქსურ დერივაციას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს გერმანული ენის არსებითი სახელის სფეროში. სუბსტანტიურ სუფიქსურ დერივატებს დიდი წვლილი შეაქვთ თანამედროვე გერმანული ენის განვითარების ზოგადი ტენდენციების რეალიზებაში. განსაკუთრებულ როლს სუბსტანტიურ სუფიქსურ დერივაციაში თამაშობენ -er და -ung სუფიქსები. ისინი მეტად პროდუქტიულია და მათ მიერ წარმოებული დერივატების რიცხვი ათასებს შეადგენს. ისინი სხვადასხვა ბაზისს უკავშირდებიან და თითქმის ყოველგვარ წარმოქმნის ნიმუშში მონაწილეობენ. მათ პარალელურად არსებობს სხვა, მეტნაკლებად პროდუქტიული სუფიქსები. ამა თუ იმ სუფიქსიანი ყველა შესაძლო დერივატი შესაბამის ნიშაში ერთიანდება და სეგმენტებად ნაწევრდება, რაც მათი შემდგომი კლასიფიკაციის წინაპირობას ქმნის. ჩვენს მიერ მთლიანობაში გაანალიზებულია 18 ნიშა, მათი შემადგენელი სეგმენტების საერთო რაოდენობა 63-ს შეადგენს. ერთი და იგივე სეგმენტი რამდენიმე ნიშაში მეორდება. ერთნაირ სეგმენტიანი ნიშები შესაბამის ბლოკებად ერთიანდება. სიტყვათა ბლოკი მოიცავს სხვადასხვა დერივაციული ტიპის ანუ ფორმალური ნიშების მქონე შინაარსობრივად მონათესავე სეგმენტებს, რომლებიც წარმოადგენენ ერთი ხედვის ერთმანეთთან დაკავშირებულ ვარიანტებს. ნიშებსა და ბლოკებს შორის არ არსებობს მარტივი შესაბამისობა ერთი ერთზე. ზოგიერთი ნიშა რამდენიმე ბლოკშია წარმოდგენილი და პირიქით, ერთ ბლოკში ერთიანდება რამდენიმე სხვადასხვა ფორმალური ტიპი. სულ გამოიყოფა 15 ბლოკი. ხოლო ის ნიშები და სეგმენტები, რომლებიც არც ერთ ბლოკში არ ერთიანდებიან, ერთეულოვანი ნიშების ბლოკს ქმნიან.

ლიტერატურა:

1. L. Weisgerber. Grundzüge der inhaltbezogenen Grammatik. Pädagogischer Verlag Schwann. Düsseldorf. 1971.

2. ი. ყრუაშვილი. ზედსართაული დერივაცია თანამედროვე გერმანულ ენაში. თსუ გამომცემლობა. თბილისი, 2002.

3. W. Fleischer/I. Barz. Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. Max Niemeyer Verlag. Tübingen. 1995.

4. Th. Schippan. Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache. Max Niemeyer Verlag. Tübingen. 1992.

5. M. Lohde. Wortbildung des modernen Deutschen. Ein Lehr- und Ьbungsbuch. Narr Francke Attempto Verlag. Tьbingen. 2006.

6. W. Fleischer. Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. VEB Bibliographisches Institut. Leipzig. 1983.

Irina Kruashvili
Suffixal Derivatives of Nouns in the German Language
Summary

Suffixal derivatives are integral part of noun word formation. For research of substantive suffixal derivatives we use “content-oriented” analysis by L. Weisgerber. The scientist considers that derivation affixes are carriers of certain functions; they join to the meaning of the base word and change it in a certain manner.

The suffix gets the relevant lexical unit into wider semantic category of (person, collectivity, action or state, diminutiveness and etc. ). Many German suffixes are polysemantic, i.e. are able to express various semantic categories, foe example: -er means persons' different shades of meaning, inanimate objects, action; - heit has central meaning of state and collectivity and etc.

All possible derivatives with the same suffix we combine into “Word niche”, and then combine these “niches” into “Word blocks”. In each “Word block” may be words, formed with assistance of various derivation means, i.e. they are different “Word niches” and conversely, the same derivation type, in other words “Word niche” may be met in different “Word blocks”. In the work we define 18 “niches” and 15 “blocks”, we have analyzed more than 1000 derivatives.

Using such method of research, “content-oriented”, is very practical and easy.

Ирина Круашвили
Суффиксальные дериваты в области существительного в немецком языке
Резюме

Суффиксальные дериваты занимают особое место в словообразовании существительного. Для исследования субстантивных суффиксальных дериватов мы используем анализ, «ориентированный на содержание», основоположником которого является Л. Вейсгербер. Учëный считает, что деривационные аффиксы являются носителями определëнных функций, они присоединяются к значению базисного слова и меняют его определëнным образом.

Суффикс подводит соответствующую лексическую единицу под более широкую семантическую категорию (лица, собирательности, действия или состояния, уменьшительности и т.д.). При этом многие немецкие суффиксы многозначны, т.е. способны выражать разные семантические категории, напр., -er обозначает разные оттенки значения лиц, неодушевлëнные предметы, действие; -heit имеет основные значения состояния и собирательности и т.д.

Все возможные дериваты с одним и тем же суффиксом мы объединяем в «словарные ниши» (Wortnischen), а затем объединяем эти «ниши» в «словарные блоки» (Wortstände). В каждом отдельном «словарном блоке» могут присутствовать слова, образованные с помощью разных деривационных средств, т.е. они представляют разные «словарные ниши», и наоборот, один и тот же деривационный тип, другими словами, «словарная ниша» может встречаться в разных «словарных блоках». В статье нами выделено 18 «ниш» и 15 «блоков», проанализировано более чем 1000 дериватов. Применение такого метода исследования, «ориентированного на содержание», очень практично и удобно.

Эльнура Джавадзаде
(Азербайджан)

Язык имеет первостепенную значимость в вопросах искусства и стиля. По этой причине разговор о писательском мастерстве приходится начинать с языка. Язык всегда остается «строительным материалом» произведения. Художественная литература является искусством слова… Как говорил Константин Федин, произведение, написанное на плохом языке, не может быть хорошим.

В азербайджанском языкознании особое внимание постоянно уделялось проблеме взаимосвязи литературного языка с языком автора - писателя, поэта. В 1950-60-х годах ряд научных исследований был посвящен проблемам языка, стиля поэтов и писателей Азербайджана, а также значимости и роли мастеров слова в развитии нашего литературного языка. Однако языковые и стилистические особенности стихов известного поэта Али Туда, автора таких произведений, как «Орел» (1959), «Гнев» (1960), «Севиндж» (1973), «Шалале» (1974), «Дорога в Тебриз», «Запоздавшая встреча» (1988), «Жизнь слова» (1997), «Честь эмигранта» (1998), «Мой голос» (2002), «Незаконченная легенда» (2004) и других книг, не стали объектом специального исследования.

Творчество Али Туда не ограничивается только всесторонним отображением жизни и ыта азербайджанского народа, произведения поэта имеют богатый языковой и стилистический запас. Выявление этого запаса можно считать важным с точки зрения исследования традиций развития южной и северной ветви нашего литературного языка, а также определения богатых возможностей азербайджанского литературного языка поэта.

В предисловии к книге поэта «Честь эмигранта» говорится: «В строках Али Туда чувствуется голос народа. В двустишиях Али Туда - язык народа. Творчество Али Туда, берущее начало на своей земле, богато народными пословицами, поговорками. Мудрый мастер слова во многих своих произведениях сотворил изречения, равные пословицам. Революционный дух в творчестве Али Туда непреклонен. Поэзия Али Туда - поэзия борьбы и непреклонности, положившая основу южной азербайджанской демократической литературы, опираясь в своих желаниях на Савалан, посадила могущественное дерево слова, раздала его плоды, но не получила свою часть».

Али Туда является выдающимся поэтом южного и северного Азербайджана. Он - независимый поэт большого народа, нашей всей северной и южной родины. Всю свою жизнь он прожил идеалами целостности Родины, именно с этими убеждениями вся его жизнь растаяла, как свеча, на этом святом пути. Вдали от родной земли, в ностальгии по Родине прошли пятьдесят эмигрантских лет (а прожил он всего 72 года), поэт вкусил горькие, томительные годы жизни. Жизнь Али Туда несравненна, незапятнанна, чиста и прозрачна, как родниковая вода. У него было одно слово, одно лицо, одно мнение. По другому и быть не могло. В его стихах не было лжи, была жизнь, жизнь, такая, какая она на самом деле. Вскоре Али становится известным под псевдонимом «Народ» (Туда). Он целиком и полностью был привязан к своему народу, посвятил всю свою жизньто оружию, то борьбе словом, а на языке всегда было одно слово - «Родина». Его намерение было ясно, как день - «сладкий говор» стихов, написанных на его простом народном языке, ощущается на каждой строке, в каждом полустишии. Он оберегает наш родной язык от чужих слов, изречений и с легкостью достигает этого. Живая жизнь, простая манера речи, чистый язык и понятный стиль, мысли и манера изложения, которые могут быть осмыслены всеми, наконец, искренность составляют сущность произведений Али Туда. Эти произведения питались азербайджданскими народными обычаями и традициями, вдохновлялись идеями национального самосознания. Али Туда, вдохновленный в своих произведениях народным духом, старающийся часто использовать живой разговорный язык и непосредственно достигший этой цели, прежде всего был самоотверженным литератором, который с детской искренностью любил свою родную землю, ее реки, горы, луга, пастбища, камни, родники. Поэт до глубины души был влюблен в красоту своей Родины, воспевал ее народ. Али Туда в своем стихотворении «Мой язык» сравнивает родной язык с огненным солнцем, святым огнем, сверкающей молнией, бурей и т.д.

Поэт, использующий в стихотворении «Убережем» антонимичные пары (много - мало; голодные - сытые; есть - нет) показывает важность сохранения родного языка от чужих влияний. Язык - моральное достояние народа, народ без языка - это не народ. В стихотворении «Язык» поэта («Путь в Тебриз», 17,18) воспевает богатство азербайджанского языка. Границы этого языка широки. Язык, носителем которого являются и южный, и северный Азербайджан, объединяет разные сердца. В стихотворении «Мой язык» автор поэтизирует такие достоинства своего родного языка, как пылкость, общительность, естественность, могучесть, поэтичность, правдивость, стойкость, свежесть и другие.

В литературном наследии Али Туда есть мудрые изречения о стихах. Мысли Али Туда о поэтах и стихах своеобразны. Поэт высказывает глубокие мысли о слове и смысловойнагрузке, в отдельных строках затрагивает проблемы языка. Например, он пишет, что все имеет свое название и смысл. Разнообразная лексика еще не является доказательством богатства языка поэта. Проблема в том, в какой степени мастер выразительно, емко, свободно и в каком контексте употребляет то или иное слово. Поэт, создающий стихи, должен уметь правильно использовать лексическое богатство словарного запаса, должен знать, какое значение слова когда и в каких условиях, в каком отношении целесообразно использовать (В.Даль).

Поэт в своих стихах сравнивает слово с человеком. Слово тоже имеет свой язык, свое сердце. Он находит образное выражение для своих мыслей: «Слово - это садовник» («Путь в Тебриз», 46). Поиск слов и выражений, их удачная находка - успокоение поэта: «Будто в древнем творчестве Слово - Лейли, а я - Меджнун» («Путь в Тебриз», 148).

Когда слово попадает в новую стихотворную среду, его семантика начинает изменяться. Первичные значения заменяются новыми. Формируются общественно- социальные значения. Лексика стихов поэта показывает, что многие слова принимают новые семантические оттенки. Поэт не только использует различные значения, а также углубляет мысли. Этим путем смысл поэтизируется.

Поэтическая функция является продуктом образного мышления. Поэтизм - это художественное слово. «Художественный язык - это образный язык. Это качество может быть достигнуто мастерами слова на основании умелого использования образными средствами языка, их богатых возможностей».

Али Туда - поэт, умело использующий силу художественного слова. При помощи слов поэт отдает большее преимущество образному мышлению, чем обычным информативным сведениям, даже в употреблении пословиц и поговорок поэт выступает как умелый мастер. Фольклорные образцы, созданные народом, Али Туда называет драгоценностью. В стихотворении «Это такая драгоценность…», которое поэт посвятил азербайджанскому фольклористу Абдулгасыму Гусейнзаде, он дает высокую оценку его творчеству. Он сравниваетсобранные им пословицы с необъятным океаном, цветочным газоном: «Поэтичность пословиц и его глубокая мудрость остаются молодыми» («Запоздавшая встреча», 106,107). Поэт иногда использует пословицы в измененной форме. Поэт также употребляет пословицы в воспевании трудностей, которые он прошел на своем творческом пути. Иногда в использовании терминов выявляются некоторые недостатки автора. Например, на языке стихов вместо термина «муаллиф» он использует термин «автор». «Язык произведения - это язык автора» («Гнев», 38). Очевидно, причиной этого являлась общеупотребительность в обыденной речи данного термина в азербайджанском языке в 50-е годы. Однако автор, используя этот термин, затрагивает языковые проблемы стиха и считает язык автора языком произведения. Другими словами, Али Туда высказывает теоретические мысли о языке. Используя афоризмы, поэт затрагивает проблемы мастерства, высказывает теоретические соображения: «Поэт славен своими стихами, а кольцо своим драгоценным камнем («Гнев», 54).

В заключении можем отметить, что жизнь слова великого мастера Али Туда является вечным и смысловым продолжением его жизни. Поэт, который имеет своеобразные заслуги в развитии литературного языка, смог настроить стихотворный язык в духе родного языка.

Литература:

1. Гурбанов А. Проблемы азербайджанского языкознания. Том I. Баку, 2004.

2. Шукуров Агагусейн. Поэт, чей флаг Родина, а оружие - ручка. Газета «Наука», 25 февраля 2004 года.

3. Али Туда. Гнев. Баку, 1960.

4. Али Туда. Газета Эмигрант. Баку, 1998.

5. Али Туда. Жизнь слова. Баку, 1997.

6. Али Туда. Путь в Тебриз. Баку, 1996.

7. Али Туда. Запоздавшая встреча. Баку, 1988.

Elnura Javadzade
On the Matter of Native Language Purity
Summary

To estimate writer's mastery one should take into account the language he uses in his writing. Author's language is always conceived as some “building material”. Literature is considered to be as word art. The article deals with the thoughts and ideas of the prominent Azerbaijan poet Ali Tuda. concerning native language, his lexical style and creative directions.

ელნურა ჯავაზადე
მშობლიური ენის სიწმინდის დასაცავად
რეზიუმე

ენას აქვს პირველყოფილი მნიშვნელობა ხელოვნებისა და სტილის საკითხებში. ამიტომაც მწერლურ ოსტატობაზე საუბარი იწყება ენით. ენა ყოველთვის აღიქმება მხატვრული ნაწარმოების „სამშენებლო მასალად“. მხატვრული ლიტერატურა ითვლება სიტყვის ხელოვნებად. როგორც აღნიშნავდა კონსტანტინე ფედინი, ცუდ ენაზე დაწერილი ნაწარმოები არ შეიძლება იყოს მაღალმხატვრული.

არსენ ბერთლანი
(საქართველო)

ცოცხალ მეტყველებაზე სკრუპულოზური დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ ანლაუტისეული შემართვის თავისუფალი არტიკულაცია ვრცელდება არა მხოლოდ თუშური ენის უ ხმოვანზე, რაზედაც ადრევე მაქვს საუბარი [1; 2; 3; 4; 7], არამედ სხვა ხმოვნებზეც.

ვცადოთ თუშური ენის იმ დანარჩენი ხმოვნების წარმოდგენა, რომლებსაც თავისუფალ ხმოვნებად მივიჩნევ.

ამჯერად მსურს რა მივმართო ჯერ კიდევ დასამტკიცებლის დაშვებას, შევნიშნავ, რომ თუშურ ენაში გვაქვს ჰა' ლექსემა, რომელიც ქართულში შეესატყვისება „კი, დიახ, ჰო“ სემანტიკას. ამავე მნიშვნელობის მატარებელია სხვა (სინონიმური) ლექსიკური სიდიდე, რომელიც იწყება სწორედ ისეთი ხმოვნით, თავისუფალ ხმოვნად რომ ვაცნობიერებ. მეტიც: თუკი აქ არ ვცნობთ ასეთი - თავისუფალი - ხმოვნის არსებობას და თუკი არ მივუსადაგებთ ამგვარი ბგერის აღმნიშვნელ და, მაშასადამე, განმასხვავებელ ამა თუ იმ გრაფემას ანდა შესატყვის დიაკრიტიკულ სომბოლოს, შეიძლება აღმოვჩნდეთ სერიოზული გაუგებრობის ანდა სულაც ნონსენსის, აბსურდის გარემოში: მივიღებთ ისეთ შეუსაბამობას, რომელიც, იძენს რა აშკარა არაკეთილხმოვანებას და ამიტომ - სემანტიკასაც, ერთვება ოპოზიციურ მიმართებაში იმ ლექსემასთან, რომლის გამოვლენის გზებსაც აქ ვეძებთ. კერძოდ, თუკი ჩემს მიერ თავისუფლად წოდებული ხმოვნის ნაცვლად ვიხმართ ჩვეულებრივ ხმოვანს, ვიღებთ არა იმას, რაც უნდა მივიღოთ, არამედ - სიდიდეს ა'ან ბერძნ. `kopros'/ლათ. `caco, cacare' (ბავშვის ენაზე), რომელიც თუშურ ენას საერთო აქვს როგორც ქართულ, ისე რუსულ ენებთან (შდრ.: ქართ. ა-ა, რუს. а-а).

ა'ა ნ ფორმასთან პარალელურად თუშურ ენაში იხმარება عა' ფორმაც, რომელიც აქ არ გვაინტერესებს.

მას მერე, რაც პირობით უკვე დავუშვით თავისუფალი ხმოვნების არსებობა თუშურ ენაში და მათთვის ასევე პირობით შემოვიღეთ შესაბამისი დიაკრიტიკული ˆ ნიშანიც [1; 2; 3; 4; 7], ძებნილ ლექსიკურ სიდიდეს შეიძლება მივცეთ სახე ˆა'ან `კი, დიახ, ჰო', სადაც თავკიდური თავისუფალი ˆა ხმოვნის არტიკულაცია (და აკუსტიკაც) ორგანულად განსხვავდება ა'ან `kopros' ლექსემის ანლაუტისეული ჩვეულებრივი ა ხმოვნის არტიკულაციისგან (და აკუსტიკისგან). სხვა შემთხვევაში არც გახდებოდა საჭირო სხვა ლექსიკური კვალიფიკაციის ძიება თუ ახალი გრაფიკული აღნიშვნის შემუშავება და შემოტანა.

მაშ, ვიღებთ ფონოლოგიურ ოპოზიციას: ˆა'ა^ნ `კი, დიახ, ჰო' - ა'ა<sup>ნ</sup> ბერძნ. `kopros'.

ˆა'ა˜ ლექსემაში გამორიცხულია არა მარტო თავკიდური ჩვეულებრივი ხმოვანი (იგულისხმება ა), არამედ თავკიდური ვ თანხმოვანიც (რომელსაც როგორღაც მაინც ვუშვებთ ხოლმე უხ?/ვუხ? ფორმების პირობებში) და ნებისმიერი სხვა რომელიმე ბგერაც, რადგან ასეთ შემთხვევაში ვიღებთ ან ფონოლოგიურ ოპოზიციას, ანდა სრულ უაზრობას, ნონსენსს (რაც ოპოზიციის ფარდია):

მოკლედ: თავისუფალი ˆა ხმოვნის გარეშე აქ ვერ მოხერხდება კონსტრუირება ერთადერთი სწორი ˆა'აˆ ფორმისა, რომელიც, სინონიმიცაა რა ჰა' ლექსემისა, შეესაბამება ქართულენოვან მნიშვნელობას `კი, დიახ, ჰო'. აქ გამორიხცულია ლაპარაკი რაიმე ვარიანტებზე (ალოფორმებზე), რის დაშვებაც, როგორც ვთქვი, ოპონენტებს შეეძლოთ უხ? / ვუხ? შემთხვევაში.

ჩვეულებრივი ა ხმოვნის ნაზალიზებული ა^ნ კორელატი, რომელიც ამავე დროს ლექსემაცაა, ასეთსავე ოპოზიციურ მიმართებაშია თავისუფალი ˆა ხმოვნის იმ ნაზალიზებულ ˆა^ნ კორელატთან, რომელიც შეიძლება მივიჩნიოთ ჩვეულებრივი ა ხმოვნის კორელატადაც და რომელიც ასევე ლესემაცაა: ა^ნ `ჭვალი' - ˆა<sup>ნ</sup> `ჰა? რა? ბატონო?' (აქ გვაქვს ˆან-ს სინონიმური ჲა? `ჰა? რა? ბატონო?' ფორმაც, რომელსაც მსჯელობიდან ვთიშავ).

თუშური ენის ანლაუტში გვაქვს ასევე უ ხმოვნის ნაზალიზებული თავისუფალი ˆუ^ნ კორელატი - ლექსემაში ˆუ^ნ? `რატომ?' (იხმარება წინადადებაში) და ლექსემაში ˆუ<sup>ნ</sup>და? `რატომ?' (იხმარება დამოუკიდებლად). მაგალითისთვის შეიძლება

ავიღოთ ასეთი დიალოგი:

-ˆცომ დაყო? `რატომ არაფერს მიირთმევ?'

- ცო დაყმაკ სონ! `ვერა ვჭამ!'

- ˆუ^ნდა? `რატომ?'

- ˆუ^ნთხე'! `რა ვი!'

თუ წინადადებაში ერთდროულად იხმარება ˆუ^ნდა? და ˆუ^ნ? სიდიდეები, მაშასადამე, ორმაგდება კითხვითი სემანტიკა: ˆუ^ნდა, ˆუ^ნ ცო ვაღო? `რატომ, რატომ არ მოხვალ?'. მაგრამ თუ ეს ორი ლექსემა ერთ მორფოლოგიურ კომპოზიტს ქმნის, იღებს მნიშვნელობას „რატომაც არა!“:

- ცომი თაგდო? `არაფერს გააკეთებ?'

- ˆუ^ნდაუ^ნ ცო თაგდოს! (ინლაუტში ხმოვანი ყოველთვის თავისუფალია და აღარ უნდა ˆ დიაკრიტიკით აღნიშვნა) `რატომაც არ გავაკეთებ!'

მაშ, შეიძლება ითქვას, რომ თუშური ენის ანლაუტში ჯერჯერობით გამოვავლინეთ ა და უ ჩვეულებრივი ხმოვნების თავისუფალი ˆა და ˆუ, აგრეთვე ნაზალიზებული თავისუფალი ˆა^ნ და ˆუ^ნ კორელატები.

მიკროდიალექტოლოგიურ ბგერმეტობასთან უნდა გვქონდეს საქმე სიტყვაში ჲიქს (შეძახილია ღორის გასაგდებად). ასეთი „ჲოტმეტობა“ შეიმჩნევა უფრო მანდილოსნებში (ისინი, სხვათაშორის, თავადაც ჲ-კლასს წარმოადგენენ). აქ უფრო მართებულად უნდა ჩავთვალოთ ფორმა თავკიდური თავისუფალი ˆი ხმოვნით: ˆიქს. ასეთ შემთხვევაში ჲიქს ფორმა ვარიანტულ სექტორში გადაადგილდება. ასეა თუ ისე, თავკიდური თავისუფალი ˆი ხმოვნის შეცვლის შემთხვევაში ჩვეულებრივი ხმოვნით ყალიბდება ოპოზიციური წყვილი: ˆიქს (შეძახილი ღორის გასაგდ.) - იქს `იქსი' (22-ე ასო ლათ. ანბ.).

ˆიქს სიდიდის ანლაუტის პროთეზირების შემთხვევაში სხვა რომელიმე თანხმოვნით იკარგება ლექსიკური სემანტიკა (მაგალითებში ჩავრთოთ ჲიქს ვარიანტიც):

თუშურ ენაში გვაქვს ქართული მაკავშირებელი `და' კავშირის ეკვივალენტი - ე, რომელიც, რ. გაგუას აზრით, უძველესი საერთო ელემენტი ჩანს რა ნახური ენებისა [5, 331], როგორც წესი, განთავსდება სიტყვის (ფუძის) ბოლოში და რომელიც, კ. ჭრელაშვილის მიხედვით, ზოგჟერ იძენს `-ც' ნაწილაკის მნიშვნელობასაც [6, 278-279].

გვაქვს `და' კავშირის სხვა ეკვივალენტებიც, რომლებიც ასევე ლექსემის ბოლოში განთავსდებიან. ესენია, მაგალითად, -ა და -ო. ხდება ხოლმე, როცა -ა-სა და -ო-ს მიმყოლ დამატაბით ჩნდება იგივე -ე-ც, რომელიც (თუ ეს აუსლაუტია) გადაიქცევა მოკლე [ე˘]-დ.

ამ კავშირებიდან -ე-ს შეუძლია განთავსება წინადადების თავშიც. ამგვარი დისლოკაცია, ჩემი აზრით, შეიძლება რამდენიმე შემთხვევაში, კერძოდ, როცა მოსაუბრე:

ა) რეზიუმირებას უკეთებს ნათქვამს,

ბ) მიმართავს, ასე ვთქვათ, პოსტსკრიპტუმს,

გ) ახდენს რაიმე მიზეზით შეწყვეტილი თხრობის განახლებას.

ასევეა სხვა მეტყველებებშიც (ქართულში, რუსულში), ოღონდ ამ შემთხვევაში თუშური ენის ეს კავშირი გვევლინაბა ისეთივე სრულიად დამოუკიდებელი ლექსემის სახით, როგორიცაა ქართული `და' (ანდა რუს. `и'), და, რაც ყველაზე მთავარია, გამოიხატება თავისუფალი ხმოვნით: ˆე. შევადაროთ უწყვეტი და შეწყვეტილი თხრობა:

უწყვტი: ბუჲტრათხ, ბუჲტრათხე, ბჵორწ ცუჲ ლაქბალი^ნ თხო^ნ ჯაგილორე ნდა!

„მივდიოდით, მივდიოდით და მგელი არ გამოგვივარდა ჯაგებიდან!“

შეწყვეტილი: ბუჲტრათხ, ბუჲტრათხე... „მივდიოდით, მივდიოდით და...“

შეწყვეტილი საუბრის გაგრძელება მთხრობელს შეუძლია ასე:

... ˆე ბჵორწ ცუჲ ლაქბალი^ნ თხო^ნ ჯაგილორე^ნდა!

`...და მგელი არ გამოგვივარდა ჯაგებიდან!'

სხვა შემთხვევაში, ანუ როგორც კი ბუჲტრათხე... `მივდიოდით და...' ფორმის ბოლოში ჩემს მიერ თავისუფალ ხმოვნად მიჩნეულ ˆე-ს შევცვლით იმ ჩვეულებრივი

ე-თი, რომელსაც ყველანი ვიცნობთ და ვიზუალურად ვაფიქსირებთ აქ, ჩამოყალიბდება კლასიკური ოპოზიცია:

ანუ, მარტივად: ˆე `და' (კავშ.) - ე `ეს'

უნდა ითქვას, რომ `და' კავშირის მნიშვნელობით, დიახ, იხმარება ჲოტირებული ჲე ვარიანტიც, რომელსაც, ვფიქრობ, ისევე როგორც ჲიქს შემთხვევაში, უფრო ქალები მიმართავენ, თუმცა ჩვენ აქ გვაინტერესებს ˆე.

ˆე სიდიდის ანლაუტის პროთეზირების შემთხვევაში სხვა რომელიმე თანხმოვნით ან ჩნდება ოპოზიცია, ანდა იკარგება ლექსიკური სემანტიკა (მაგალითებში ჩავრთოთ ჲე `და' ვარიანტიც):

თუკი გე, დე, ჟე სიდიდეებში ჩართულ სრულ ხმოვნებს შევცვლით მოკლე ხმოვნებით, მივიღებთ: გე˘ „ციდა“, დე˘ „დღე', ჟე˘ „ცხვარი“ (კრებ.).

ქართულენოვანი „-ო“ ნაწილაკის სემანტიკას თუშურ ენაში ატარებს სიტყვაში შემავალი -ეჲნოˆ/-ენოˆ მაწარმოებელი, რომელსაც თურმეობითში ცვლის - უჲნოˆ: დადას წიწლი დახკდიენეჲნო, ლევირ ნან „მამამ წიწილები მორეკაო, ამბობდა დედა“;

დადას წიწლი დახკდიენუჲნოˆ, ლევირ ნან „მამას წიწილები მოურეკავსო, ამბობდა დედა“.

კონტექსტში მე. „რომ“' კავშირის შემოტანის შემთხვევაში მის წინ ჩნდება კიდევ ერთი (დამატებითი) -ეჲნოˆ სიდიდე, ოღონდ ამჯერად - დამოუკიდებელი ლექსემის სახით და, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, თავკიდური თავისუფალი ˆე ხმოვნით, რაც მთლიანობაში იძენს ქართულ `რომაო' მნიშვნელობას (ძირითადი -ეჲნოˆ მაწარმოებელი, ისევე როგორც ქართულში, ადგილზე რჩება, მისი თავისუფალხმოვნიანი ფორმა კი, წესისამებრ, კარგავს ბოლოკიდურ ირაციონალურ ოˆ-ს): ნანას, ˆეჲნ მე., დადას წიწლი დახკდიენეჲნოˆ „დედამ, რომაო, მამამ წიწილები მორეკაო“; ნანას, ˆეჲნ მე., დადას წიწლი დახკდიენუჲნოˆ „დედამ, რომაო, მამას წიწილები მოურეკავსო“.

თუ დამოუკიდებელ -ეჲნოˆ „-ო“ სიდიდეს თავში ამა თუ იმ ბგერას დავურთავთ, მაგალითად, ჰ-ს, შეიცვლება სემანიკური დატვირთვა: ჰეჲნოˆ „ეგრე, აგრე, ასე“. ისე რომ აქაც აშკარაა თავკიდური თავისუფალი ხმოვნის ფონოლოგიური (არა მხოლოდ ფონეტიკური) ქცევა.

მოკლედ, მაგალითების განხილვა იძლევა იმ აზრის გამოთქმის საშუალებას, რომ თავის დროზე ი. დეშერიევი, თ. უთურგაიძე, კ. ჭრელაშვილი, დ. და ნ. ქადაგიძეები, ს. გარსევანიძე... გარკვეულწილად მიუახლოვდნენ რეალობას, როცა „რა?'“ ნაცვალსახელისთვის დააფიქსირეს (ანდა გაიმეორეს) თავკიდური ვ-, თუმცა მათ (ისევე როგორც ი. გიულდენშტედტსა და ს. მაკალათიას) ამ საკითხზე სპეციალურად არ უმუშავიათ. ამით მათ, შესაძლოა, დაადასტურეს რეალურად არსებული ფაქტი: თავკიდურში არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ჩვეულებრივი უ.

თუმცა კიდევ უფრო ახლოს აღმოჩნდნენ ჭეშმარიტებასთან ი. გიულდენშტედტი და ს. მაკალათია, რომლებმაც დააფიქსირეს თავკიდური უ: აქ უსათუოდ უნდა ყოფილიყო ხმოვანი. როგორი ხმოვანი - ეს სხვა საკითხი იყო და ამაზე პასუხი მაშინ არც შეიძლებოდა ჰქონოდათ.

რაკი, მსჯელობიდან გამომდინარე, „რა?“ კითხვითი ნაცვალსახელის თუშურენოვანი შესატყვისისთვის მართლაც არ გამოდგა არც უხ? და არც ვუხ? ფორმები [ბ-2 = 2], ახლა უკვე შეგვიძლია ვილაპარაკოთ გამოვლენილი - მესამე - ˆუხ? „რა?“ ფორმის ოპოზიციურ მიმართებაზე ამ ორ ფორმასთან.

ამრიგად: თავსუფალი ხმოვნების სტატუსით თუშურ ენაში შეიძლება წარმოვადგინოთ ˆა ˆე ˆი ˆუ, რომელთაგან ˆა და ˆუ იძლევიან ნაზალიზებულ ˆა^ნ და ˆუ^ნ კორელატებსაც. სულ თუშური ენისთვის მივიღეთ 6 თავისუფალი ხმოვანი: ˆა ˆე ˆი ˆუ ˆან ˆუ^ნ.

მაშ: იქ, სადაც დღემდე ფიქსირდებოდა ხან უხ?, ხანაც ვუხ? ფორმები, დგინდება მესამე ˆუხ? „რა?“ ფორმა, სადაც თავკიდური ხმოვანი თავისუფალია, თავისუფალი შემართვისაა. რატომ - თავისუფალი, ამაზე სხვაგან მაქვს ნაუბარი [1; 2; 3; 4; 7] და კვლავაც ვისაუბრებ სხვა დროს.

ერთი რამეც უნდა აღინიშნოს აქ.

ˆუხ? `რა?' კითხვითი სიტყვა, გარდა და `არის' ზმნური სიტყვისა, შეიძლება დაერთოს სხვა ზმნურ სიტყვასაც, რომელთან ერთადაც (ისევე როგორც ˆუხ და? „რა არის?'“ შემთხვევაში) ქმნის კითხვით კონსტრუქციას ერთი სინტაგმის ფარგლებში; მაგალითად: ˆუხ ლევდო, ფორ? „რას ამბობ, ფორე?'; ˆუხ დაყო, ბადერ? „რას ჭამ, შვილო?'; ˆუხ დივო, ფილიპ? `რას თესავ, ფილიპე?'; ˆუხ დე'ნა, ნან? `რა მოიტანე, დედა?' (გაკვირვების გამოსახატავად მანდილოსნები იყენებენ ხოლმე უტრირებულ ˆუუუხ ლევდო? „რას ამბობ?'“ ფორმასაც, სადაც კარგად ამოიცნობა თავკიდური ხმოვნის თავისუფალი შემართვა).

თუშურ ენაში გვაქვს ˆუხ? „რა?'“ და და „არის'“ ლექსიკური სიდიდეების შერწყმით მიღებული ˆუხდა? კომპოზიტიც, რომელიც, იხმარება რა დამოუკიდებელი კითხვითი წინადადების (სიტყვა-წინადადების) სტატუსით, ატარებს მნიშვნელობებს „რა არის? რას ამბობ?! რა ამბავია? ბატონო?“ და ა. შ. (რუსულში შეიძლება შევუსატყვისოთ კონსტრუქცია что такое? „რა არის!“). ამასთანავე, თუშურ ენაში გავქვს ˆუ^ნდა? „რატომ?'“ კომპოზიტის დაშლილი ˆუ^ნ და? ˆუ^ნ ვა? ˆუ^ნ ჲა? ჲუ^ნ ბა? `რატომ არის?' ფორმებიც ყველა კლასისთვის: ჲუნ და იშტუ<sup>ნ</sup>? ˆუ<sup>ნ</sup> ვა იშტუ<sup>ნ</sup>? ˆუ<sup>ნ</sup> ჲა იშტუ<sup>ნ</sup>? ˆუ<sup>ნ</sup> ბა იშტუ<sup>ნ</sup>? `რატომ არის ასეთი?“