ის, რის გამოც ადრე ადამიანებს კოცონზე წვავდნენ, ახლა მიღებული და დამკვიდრებული რეალობებია. ადამიანები ცრურწმენების, ტაბუებისა და სტიგმების დაძლევის გზით მივიდნენ აქამდე. თუმცა, თითქმის წაშლილი საზღვრების, განათლების საყოველთაობისა და საოცრად განვითარებული საკომუნიკაციო საშუალებების ეპოქაში, ძნელია თავი მხოლოდ იმით დაიმშვიდო, რომ კოცონზე აღარ დაგწვავენ იმის გამო, უმრავლესობისგან რომ განსხვავდები. ახლა ჩვენ უფრო მეტად ვართ ერთმანეთზე დამოკიდებულნი და ჩვენი პასუხისმებლობაც, განსაკუთრებით, უცხოს, განსხვავებულისა და მიუჩვეველის წინაშე უფრო გაიზარდა.

ამბობენ, რომ ზღაპრებში ცხოვრების პარადიგმებია ჩადებული. ერთ ძალიან კარგ თანამედროვე ზღაპარში მასწავლებელი თავის მოსწავლეს ეუბნება, ადამიანს არჩევანის გაკეთება ხშირად კეთილსა და... ადვილს შორის უწევსო. ძველ ზღაპრებში არჩევანი კეთილსა და ბოროტს შორის კეთდებოდა. ალბათ, იმ დროში ცხოვრება უფრო ადვილი იყო... თანამედროვე ამბები კი ცოტა განსხვავებულია. ამიტომ არჩევანის გაკეთებაც, როგორც ჩვენი ინგლისურენოვანი მეგობრები იტყოდნენ, უფრო sophisticated გახდა...

ადვილია არჩევანი ადვილის - უკვე ნაცნობის, შეჩვეულისა და ახლობლის - სასარგებლოდ გააკეთო, ადვილია განსხვავებულს ზურგი ისე შეაქციო, რომ არც კი დაფიქრდე. მართალია, ახლა საქმე კოცონამდე აღარ მიდის, მაგრამ ცრურწმენებისა და უმეცრების მიზეზით ჯერ კიდევ მწვავდება ხოლმე დამოკიდებულებები ეთნიკური თუ რელიგიური ნიშნით განსხვავებულ ადამიანებს შორის, ცრურწმენები და სტიგმა ჯერ კიდევ არღვევს ოჯახურ კავშირებს, აშორებს მეგობრებსა და ნათესავებს. არადა, დაფიქრებამ და გაგების სურვილმა ამგვარ სიტუაციებში ურთიერთობები შეიძლება ადვილად გადაარჩინოს. ვიმედოვნებთ, ჩვენი ,,სოლიდარობა” მკითხველს ამ თემებზე დააფიქრებს; იმედი გვაქვს, რომ ტაბუების, სტიგმების და ცრურწმენათა მოძალების შესაკავებლად ერთ პატარა ჯებირს ჩვენი ჟურნალიც აღმართავს.

ჩვენი წრე

,,შეშლილობის ისტორია!”* საქართველოში

ბოლო დროს ძალიან ბევრს საუბრობენ ფსიქიატრიული დარგის პრობლემებზე, თუმცა მედიის ყურადღების ცენტრში ის ექცევა, რაც სკანდალურია - სასამართლო ექსპერტიზის საკითხები - და არა ის, რაც წესით, უფრო მნიშვნელოვანი უნდა იყოს - ვინ არიან ფსიქიატრიული საავადმყოფის პაციენტები, რა აწუხებთ მათ, რა მდგომარეობაში იმყოფებიან და რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ მათ ადამიანური ღირსება შევუნარჩუნოთ. ფსიქიაქტრიასა და მასთან დაკავშირებულ სტიგმაზეა საუბარი ჩვენს დისკუსიაში, რომელშიც ფსიქო-ნევროლოგიური დისპანსერის დირექტორი, ნესტან დუდუჩავა, ფონდის ,,გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში” დირექტორი, ნინო მახაშვილი, სახალხო დამცველის აპარატის მონიტორინგისა და გამოძიების დეპარტამენტის უფროსი, გიგა გიორგაძე, არასამთავრობო ორგანიზაციის ,,თანამშრომლობა თანაბარი უფლებებისათვის” წევრი ლევან ოდიშარია, ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესიის ეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი და მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელი ზაზა თევზაძე მონაწილეობენ.

ნინო ცინცაძე: ესა თუ ის პრობლემა რომ გადაიჭრას, საზოგადოების, დიდმა თუ არა, მცირე ნაწილმა მაინც უნდა იცოდეს, რაში მდგომარეობს ამ პრობლემის არსი. ფსიქიატრია კი ის სფეროა, რომელში გარკვევაც, ჩემი დაკვირვებით, ხშირად თვით ფსიქიკურ პრობლემათა მქონე ადამიანების ოჯახის წევრებსა და ახლობლებსაც არ სურთ. ამიტომ, იქნებ შესავლის სახით, ძალიან მოკლედ ჩამოვაყალიბოთ, რას ნიშნავს ფსიქიკური პრობლემების ქონა, რა სახის შეიძლება იყოს ისინი, როგორ იჩენენ თავს და რით შეიძლება ამ დროს ადამიანს დაეხმარო.

ნესტან დუდუჩავა: ეს პრობლემა, მართლაც, ძალიან მნიშვნელოვანია. ამგვარ დამოკიდებულებას, ერთის მხრივ, რა თქმა უნდა, ძალიან მძლავრი სტიგმა განაპირობებს - შიშისა და სირცხვილის განსაკუთრებული გრძნობაა ფსიქიკურ დაავადებათა თანამდევი. ამის მიზეზი, ალბათ, სწორედ ინფორმაციის უქონლობაა. ფსიქიკურ დაავადებებსაც იმ კუთხით უნდა მივუდგეთ, როგორითაც საერთოდ ნებისმიერ სხვა დაავადებას ვუდგებით. მართალია, დღეისათვის არ არის შესწავლილი ფსიქიკურ დაავადებათა გამომწვევი მიზეზები, მაგრამ დადგენილია, რომ ის, ნამდვილად, ბიოქიმიური ცვლის მოშლაზეა დამყარებული. ამიტომ, საზოგადოების დამოკიდებულების შეცვლა ამ დაავადებების მიმართ ვითარებას მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს.

თქვენ სწორად თქვით - ,,ფსიქიკური პრობლემა”, ფსიქიატრიას აქვს კომპეტენცია, ნებისმიერი დონის ფსიქიკურ პრობლემას უმკურნალოს. ეს პრობლემები შეიძლება იყოს სიტუაციურად განპირობებული უგუნებობა, სულიერი წონასწორობის დარღვევა ანდა ხასიათობრივი ცვლილებები, თუნდაც ისეთი ვითარებები, რომლებიც დამოკიდებულია მინერალური ბალანსის შეცვლაზე, რასაც გარკვეული ფსიქოლოგიური პრობლემების აღმოცენება მოჰყვება. მოკლედ, სრულიად უწყინარი ფსიქიკური პრობლემიდან დაწყებული მძიმე ფსიქოზური აშლილობებით დამთავრებული, ყველაფერი ფსიქიატრიის საქმეა, მისი შესწავლისა და მკურნალობის საგანია. ამის ცოდნა და ამ საკითხებისადმი სწორი დამოკიდებულება სტიგმას მნიშვნელოვნად დაუკარგავს ძალას.

მაგრამ, სამწუხაროდ, არა მხოლოდ მოსახლეობისათვის, არამედ სამედიცინო სფეროს ბევრი დარგის წარმომადგენლისთვისაც, ფსიქიკური აშლილობა, ყველა შემთხვევაში აგრესიულობასა და სრულ არაადეკვატურობას ნიშნავს. ეს ყოვლად გაუმართლებელი დამოკიდებულებაა. კრიმინალურ ქმედებათა ანალიზისას აღმოჩნდა, რომ მათი მხოლოდ 8 პროცენტია ჩადენილი ,,სულით დაავადებულთა” მიერ. ეს ძალიან მცირე რიცხვია.

ამიტომ, კიდევ გავიმეორებ, ძალიან მნიშვნელოვანია განათლება. ახლა კი რა ვითარება გვაქვს? სამედიცინო უმაღლეს სასწავლებლებშიც კი, არასპეციალიზებული სტუდენტებისათვის ფსიქიატრიას სულ რაღაც ორი-სამი კვირა აქვს დათმობილი, ეს ძალიან ცოტაა. ასეთი სტუდენტები შემდეგ განყოფილებაშიც კი არ შედიან - ,,ვაი, ვაი, მეშინიაო”, ასეთებადვე რჩებიან ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ. ეს, რბილად რომ ვთქვათ, სამარცხვინოა. ოჯახის ექიმების მომზადების ჩქაროსნულ ოთხთვიან კურსში ფსიქიატრიისთვის ორი დღეა გამოყოფილი. ასეთი დამოკიდებულებით, რა თქმა უნდა, ვერც სტიგმას დავაკლებთ რამეს და ვერც საზოგადოების დამოკიდებულებას შევცვლით ამ პრობლემისადმი.

ნინო ცინცაძე: ადეკვატური მკურნალობის და ადეკვატური გარემოს პირობებში, ალბათ, შემთხვევათა უმრავლესობა განკურნებადია და პიროვნების რეაბილიტაცია ხერხდება, არა?

ნინო მახაშვილი: საიდან მოდის სტიგმა? ციდან ხომ არ ვარდება? რატომ გვიჩნდება ჩვენ, ჩვეულებრივ ადამიანებს ეს გაუცხოება? ესაა ჩვეულებრივი ქსენოფობია, უცხოსადმი არატოლერანტულობა. უცხოს მიმართ შფოთვის განცდა ადამიანს, დაახლოებით რვა თვის ასაკში უჩნდება, აქედან იწყება ქსენოფობიის ჩამოყალიბება: რაც არ გვესმის, რასაც არ ვიცნობთ, რაც ჩვენთვის უცხოა, მის მიმართ შიშს განვიცდით. გავიზრდებით და წავაწყდებით ადამიანს - გაუცხოებულს, თავის თავში ჩაკეტილს, ან ისეთს, სერიოზული საუბრის დროს მოულოდნელად რომ გაიცინებს. საშუალო ნორმიდან გადახრილი ადამიანი ჩვენში შფოთვას აღძრავს და მას შინაგანად ვემიჯნებით. თუ არ ვისწავლით, სათანადოდ თუ არ აღვიზრდებით, თუ არ დავფიქრდებით, სამწუხაროდ, მუდამ არატოლერანტულნი, შეუწყნარებელნი დავრჩებით იმის მიმართ, ვისაც ჰალუცინაციები აქვს, ვინც ღრმა დეპრესიაშია, ვინც ინტელექტუალურად ან სოციალურად არ არის ადეკვატური.

,,მრავალი ეკლესია მიიჩნევს, რომ ფსიქიკურად დაავადებული ადამიანი ავი სულითაა შეპყრობილი და მას მხოლოდ ექსორციზმი, ავი სულის განდევნა, თუ უშველის! ეს არ არის ტიპური ქართული მოვლენა, ასე ხდება ბევრგან. მაგრამ საქმე ისაა, რამდენად დიდი გასაქანი აქვს ასეთ აზროვნებას და დამოკიდებულებას ამა თუ იმ ეკლესიაში. ვფიქრობ, ამ მხრივ, ჩვენში ბევრია გამოსასწორებელი საერო განათლების თვალსაზრისითაც და რელიგიური თვალსაზრისითაც.“

ბედნიერი ვარ, რომ იმ დროს მიწევს ფსიქიატრიაში მუშაობა, როცა მედიცინის ეს დარგი თვალსაწიერის გაფართოებას ცდილობს, ცდილობს აქცენტი ფსიქიატრიიდან - პათოლოგიიდან, ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე გადაიტანოს, ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, რომელიც, ფაქტობრივად, ადამიანური არსებობის ყველა მხარეს მოიცავს. ეს დამოკიდებულება საშუალებას გვაძლევს თავი დავაღწიოთ ჩვეულ სამედიცინო მოდელს, რომელიც გულისხმობს ადამიანთა დაყოფას ,,ავადმყოფებად” და ,,ჯანმრთელებად”. ეს საშუალებას გვაძლევს, ვთქვათ, - მე ამა და ამ დროს გადავიტანე მძიმე სულიერი კრიზისი, მაგრამ მე ადამიანი ვარ, პიროვნება ვარ, მაქვს ჩემი სისუსტეებიც და ჩემი ძლიერი მხარეებიც. ფსიქიკური ჯანმრთელობის კონცეფციის შემოტანა და დანერგვა ხელ-ფეხს უხსნის ფსიქიატრებს.

და ბოლოს, თქვენს კითხვას რომ დავუბრუნდეთ, ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ უმრავლეს შემთხვევაში, რაც არ უნდა ღრმა ბიოლოგიური ცვლილებებით იყოს პრობლემები გამოწვეული, ჩვენ მაინც უნდა დავეყრდნოთ ბიოფსიქო-სოციალურ მოდელს, როდესაც ,,სოციოც” ისე მოქმედებს ჩემზე, როგორც ჩემი ფსიქიკური წყობა, ჩემი გენოტიპი და ბიოქიმია. თუ ყოველივე ამას გავითვალისწინებთ და ,,მოვარგებთ” ადამიანს, რომელიც იბადება, იზრდება და საზოგადოების წევრი ხდება, მაშინ შევძლებთ წარმატებით დავძლიოთ ის სიძნელეები, რაც ამ სფეროში იჩენს ხოლმე თავს. თუ მოვახერხებთ, რომ ფსიქიკური პრობლემების მქონე ადამიანების მიმართ ერთდროულად იქნეს გამოყენებული სამედიცინო მკურნალობაც, ფსიქოლოგიურ ჩარევაც და სოციალური ინტერვენციებიც, მაშინ ძალიან ბევრი შემთხვევა ნამდვილად გახდება ადაპტირებადი; ამ ვითარებაში ძალიან ღრმა დარღვევებიც კი რემისირებადია და ამგვარი მეთოდის გამოყენების შედეგად ადამიანები უკვე ჩვეულებრივად, საკუთარი თავის რეალიზების განცდით იცხოვრებენ.

ნინო ცინცაძე: ბატონო ლევან, რამდენადაც ვიცი, თქვენს არასამთავრობო ორგანიზაციაში არიან ადამიანები, ვისაც შეხება ჰქონდა ფსიქიატრიულ დაწესებულებებთან, რეაბილიტაციის კურსი გაიარეს და ახლა თვითონვე ეხმარებიან სხვებს მსგავსი პრობლემების მოგვარებაში.

ლევან ოდიშარია: ჩვენმა ორგანიზაციამ ექვსი თვის წინ მოამზადა პროექტი, რომლის მიზანი ფსიქიატრიულ პაციენტთა უფლებების დაცვა იყო. ამ პროექტის განხორციელების შემდეგ შეიქმნა ორგანიზაცია, რომელიც ძირითადად ყოფილი პაციენტებისგან დაკომპლექტდა, ზოგი მათგანი ამჟამადაც აგრძელებს მკურნალობას; გვყვანან სპეციალისტებიც. ჩვენთან მუშაობს აგრეთვე რამდენიმე მოქალაქე, ვინც ამ პროექტში საკუთარი ნებით ჩაერთო. ვითარება, რომლის წინაშეც აღმოვჩნდით, საკმაოდ მძიმეა და ეს ძირითადად განათლების დეფიციტთან და ციკლური მომსახურების კულტურის უქონლობასთანაა დაკავშირებული.

საზოგადოებაში, უბრალოდ, არ იციან, რომ ნებისმიერ ადამიანს ნებისმიერ დროს შეიძლება გაუჩნდეს ფსიქიკური პრობლემა. რაკი ინფორმაცია ნაკლებია, პრობლემის გაცნობიერებაც ჭირს, ხოლო როდესაც პრობლემა გამოიკვეთება, ადამიანმა არ იცის, ვის მიმარ- თოს. იქმნება ერთმანეთთან დაკავშირებულ სიძნელეთა მთელი ჯაჭვი. ვცდილობთ ეს ვითარება შევცვალოთ შეძლებისდაგვარად.

ნინო ცინცაძე: უფრო ხშირად რა სახის პრობლემებს აწყდებით?

ლევან ოდიშარია: პრობლემები მრავალგვარია. სამწუხაროდ, უნდა ვთქვა, რომ ფსიქიკური პრობლემების მქონე ადამიანთა ოჯახის წევრები და ნათესავები ხშირად ცდილობენ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში მათ გამომწყვდევას და ამ ადამიანების ქონებით საკუთარი მატერიალური მდგომარეობის გაუმჯობესებას. პაციენტთა უფლებების დარღვევის შემთხვევები ძალიან ხშირია, მაგრამ, პრაქტიკულად, არც ერთი უწყება, ჩვენი და იმ საერთაშორისო ორგანიზაციის გარდა, რომელიც ჩვენ გვეხმარება, ამ პრობლემის მოგვარებისთვის არ ზრუნავს. სურათი ძალიან მძიმეა. იმდენი მწვავე საქმე დაგროვდა, ვერც ავუდივართ.

თუმცა, სასიკეთო ძვრები მაინც არის. სტაციონარში პაციენტების მიმართ დამოკიდებულება მეტ-ნაკლებად შეიცვალა. აშკარა ფიზიკური ძალადობის ფაქტები შემცირებულია. იციან ჩვენი არსებობა და მოგვმართავენ ხოლმე, მაგრამ ეს მაინც ზღვაში წვეთია.

ნინო ცინცაძე: რაც შეეხება პაციენტის უფლებას... დავიწყოთ თავიდან: ,,ფსიქიკური პრობლემების მქონე პირს უფლება აქვს მიიღოს ზუსტი და ადვილად გასაგები ინფორმაცია მის დაავადებაზე, სიმპტომებზე, მკურნალობის მეთოდებსა და შესაძლო გვერდით მოვლენებზე... იყოს აქტიურად ჩართული მკურნალობის მეთოდის შერჩევაში” და ა.შ. ეს ნორმა დროდადრო რეალობად იქცევა ხოლმე თუ მხოლოდ დეკლარაციის დონეზე რჩება?

ნესტან დუდუჩავა: დღეისათვის მედიკამეტების ისეთი არსენალი არსებობს და მკურნალობის ისეთი მეთოდებია დამუშავებული, რომ, თუ მკურნალობის პროცესი კარგად დაიგეგმება, ძალიან ცოტა გვექნება ისეთი შემთხვევა, რომელსაც ჩვენ ვერ გავუმკლავდებით. მაგრამ ეს სტიგმა იმით გვიშლის ხელს, რომ წლები იკარგება, სანამ პაციენტი სპეციალისტთან მივა. ყველა დარგის სპეციალისტებს მოივლიან, ფსიქიატრი კი სულ ბოლოს აგონდებათ, მაშინ, როდესაც ყველაზე ხელსაყრელი მომენტი მკურნალობის დასაწყებად უკვე ხელიდანაა გაშვებული. შემდეგ ყველაფერი უფრო რთულდება, ყველაზე ცუდი კი ის არის, რომ პაციენტს ისეთი უნდობლობა უჩნდება, უკვე ძალიან ძნელია მისგან ინფორმირებული თანხმობის მოპოვება, მკურნალობაზე დაყოლიება.

ნინო ცინცაძე: ეს უნდობლობა მხოლოდ გაუთვითცნობიერებლობის ბრალია თუ იმისიც, რომ ამ ადამიანებთან ურთიერთობაში ექიმებიც სცოდავენ, ანგარიშს არ უწევენ მათ უფლებებს და სათანადოდ არ აფასებენ მათ პიროვნულ ღირსებებს.

ნესტან დუდუჩავა: უნდობლობა უკვე მანამდე არსებობს, სანამ ჩვენ ჩავერთვებოდეთ საქმეში, ამიტომ ყველაფერს ექიმს ვერ დავაბრალებთ, თუმცა ძალიან ხშირია ისეთი შემთხვევები, როდესაც ერთი უტაქტო ნათქვამი ან ქმედება ყველაფერს აფუჭებს.

ნინო მახაშვილი: ექიმს, რომელიც გულისხმიერია პაციენტის მიმართ, შეცდომა ნაკლებად მოსდის, მაგრამ, ცხადია, ჯობს მაინც ისწავლებოდეს თუნდაც პირველი ინტერვიუს წარმართვის ზოგადი წესები: როგორ უნდა დაჯდე, როგორ უნდა დაელაპარაკო, პაუზა როგორ გამოიყენო, როგორ უნდა უყურო, შეეხო თუ არ შეეხო... ამას ჩვენ ჩვენი შეცდომებისა და მარცხის ხარჯზე არ უნდა ,,ვკრეფდეთ”. მაგრამ, ნდობა მეტად მნიშვნელოვანი რამ არის. მაშინაც კი, როდესაც ადამიანი მწვავე ფსიქოზურ მდგომარეობაშია, ,,დატვირთულია”, ვერ გხედავს, რაღაცა არხით მაშინაც გრძნობს, გულწრფელი ხარ თუ არა. ჩემთვის ყველაზე გამაოგნებელი ის არის, რომ ამ ადამიანებს რაღაცა ბაზისური ნდობა მაინც აქვთ. როდესაც ჰგონია, რომ მთელი სამყარო მისი მტერია, რომ დასდევენ, დედა წამლავს, ამქვეყნად აღარავისი არ სჯერა, შენთან მაინც მოდის და ამას გიყვება. აი, ეს არის, ალბათ, ის ფაქიზი ძაფი, რომელიც, ერთმანეთს გვაკავშირებს. ეს ძაფი არ უნდა გაწყდეს.

ლევან ოდიშარია: დავამატებ ერთ მარტივ და მრავლისმთქმელ ფრაზას, რომელიც სტიგმაზე მუშაობისას ახლახანს ამოვიკითხე: ,,არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ფსიქიკურად დაავადებული ადამიანი, პირველ რიგში პიროვნებაა”...

ნინო ცინცაძე: ისევ პაციენტთა უფლებების თემა რომ განვაგრძოთ... რამდენადაც ვიცი, პარლამენტში შედის ახალი კანონპროექტი, რომლის მიხედვითაც პაციენტის იძულებითი მკურნალობის შესახებ გადაწყვეტილებას სასამართლო იღებს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი სიახლეა...

გიგა გიორგაძე: რაც შეეხება იმ კანონპროექტს, რომელიც უკვე წარდგენილია პარლამენტში, მასზე მუშაობა გასულ წელს დაიწყო.არსებულმა სიტუაციამ აუცილებელი გახადა, შექმნილიყო ისეთი კანონპროექტი, რომელიც ამ სფეროში დადგენილ სავალდებულო მინიმალურ სტანდარტებს მიესადაგებოდა, პაციენტსა და ექიმს შორის ურთიერთობას მოაწესრიგებდა, მკურნალობასთან და, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, პაციენტის უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებს მოაგვარებდა.

ახალ კანონპროექტში არის თავი, სადაც არანებაყოფლობითი სტაციონირების შესახებ გადაწყვეტილებას სასამართლო იღებს. ძველი კანონის მიხედვით ასეთი ფაქტების შესახებ პროკურატურას მხოლოდ ეცნობებოდა და შემდეგ არავითარი პროცედურა, არავითარი მექანიზმი არ იყო გათვალისწნებული. ახალმა კანონპროექტმა ამ საკითხების დარეგულირება შემოგვთავაზა და სასამართლოს დაავალა იმსჯელოს, რამდენად კანონიერად მოხდა ამა თუ იმ პირის ,,თავისუფლების უფლების” შეზღუდვა.

იყო აზრთა სხვადასხვაობა იმის შესახებ, თუ რამდენად შეუძლია იურისტს ასეთი საკითხების გადაწყვეტა. მაგრამ ნებისმიერი სხვა საკითხის განხილვის დროსაც, თუნდაც სამეზობლო დავას, მშენებლობას ან საინჟინრო-ტექნიკურ ნორმებს რომ ეხება და რომელთა სპეციფიკაში მოსამართლე ვერ ერკვევა, ექსპერტიზა ინიშნება და სხვადასხვა სპეციალობის მქონე ადამიანები სასამართლოს ამ საკითხის გადაჭრაში ეხმარებიან. იგივე პრინციპი იმოქმედებს ამ შემთხვევაშიც. მართალია, იურისტი ვერ მიხვდება, რა ტიპის სამედიცინო მომსახურება ესაჭიროება პაციენტს, მაგრამ ის კი მისი გადასაწყვეტია (სპეციალისტების დახმარებით, ცხადია!), ესა თუ ის პიროვნება უქმნის თუ არა საფრთხეს გარშემომყოფთ ან საკუთარ თავს. ეს ვფიქრობ, მართლაც, იურისტის გადასაწყვეტია მოწმეებისა თუ ფსიქიატრების დახმარებით. რა თქმა უნდა, იგი თვით პაციენტსაც უნდა გაესაუბროს, რათა უშუალო კონტაქტით შეექმნას მასზე შთაბეჭდილება. ეს მიდგომა საკმაოდ წარმატებით გამოიყენება, მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში. მქონდა შესაძლებლობა, ჩემი თვალით მენახა, როგორ მიმდინარეობს ეს პროცესი. ხშირად შევსწრებივარ, ფსიქიატრს პაციენტის არანებაყოფლობითი სტაციონირება მოუთხოვია, მაგრამ ავადმყოფთან მოსამართლის გასაუბრების შემდეგ, მოსამართლესთან ერთად, მეც შემქმნია შთაბეჭდილება, რომ სავსებით შესაძლებელია, ამ ადამიანმა ამბულატორიული წესით განაგრძოს მკურნალობა. ყოფილა პირიქითაც.

ნესტან დუდუჩავა: ამ კანონში შეტანილი სიახლე აუცილებლად მოიტანს იმ შედეგს, რომ არც საზოგადოების და არც სამედიცინო დაწესებულების მხრიდან არ იქნას დაშვებული რაიმე შეცდომა არანებაყოფლობითი ღონისძიებების გატარების დროს.

ხშირად ახლობლები ქონებრივი დაინტერესების გამო სიმპტომატიკას აზვიადებენ. სამწუხაროდ, ბევრჯერ მომხდარა, რომ სტაციონარში ოჯახის, ასე ვთქვათ, ,,უპერსპექტივო” წევრს ათავსებენ და მერე თვითნებურად განკარგავენ მის წილ ქონებას. შემდეგ პაციენტს წლების განმავლობაში ტოვებენ სტაციონარში ან, თუ გაჰყავთ, სხვა სამკურნალო დაწესებულებაში გამოამწყვდევენ. მოკლედ, ოჯახის მათთვის არასასურველ წევრს თავიდან იცილებენ.

მაგრამ იმისათვის, რომ ახალი კანონმდებლობის მიხედვით, ყველაფერი სწორად წარიმართოს, სასამართლომ ოპერატიულად უნდა იმოქმედოს! ჩვენ უკვე დავსვით კითხვა, რამდენად შეუძლიათ იურისტებს ამ საკითხებში გარკვევა. მათ აუცილებლად დასჭირდებათ როგორც ფსიქოლოგიის, ასევე ფსიქიატრიის საფუძვლების ცოდნა. ამ კანონს აუცილებლად უნდა მოჰყვეს ნორმატიული აქტები, რომლებიც მოსამართლეებისაგან მოითხოვენ სათანადო კომპეტენციის შეძენას ამ სფეროში.

გიგა გიორგაძე: მხოლოდ საკანონმდებლო ცვლილება - ახალი კანონის მიღება, პრობლემას ვერ მოაგვარებს, თუ ის ადამიანები, ვინც ეს კანონი უნდა აღასრულოს, გათვითცნობიერებულნი არ იქნებიან ამ დარგში.

ნინო ცინცაძე: რა არის საჭირო იმისათვის, რომ მოსამართლემ მართებული გადაწყვეტილება მიიღოს, ამგვარ შემთხვევებში რითი უნდა იხელმძღვანელოს მან?

გიგა გიორგაძე: დასავლეთის ქვეყნებში არსებობს ცალკე საგანი - ჯანდაცვის სამართალი, რომელშიც ფსიქიკური ჯანმრთელობის სამართალიც შედის. ეს სფერო მრავალ აქტს მოიცავს და ამის შესახებ დიდძალი ლიტერატურა, მრავალი საერთაშორისო დოკუმენტი და რეკომენდაცია არსებობს. მათი ცოდნა აუცილებელია, ესა თუ ის ნორმა სწორად რომ შეაფასო და გაიგო. ამიტომ, ვფიქრობ, ამ სფეროში მომუშავე ადამიანების გადამზადება ძალიან მნიშვნელოვანია.

ნინო ცინცაძე: შემუშავებულია თუ არა უკვე ამ ადამიანების გადამზადების გეგმა?

გიგა გიორგაძე: არა, ჯერჯერობით არავითარი კონკრეტული გეგმა არ არსებობს. სამწუხაროდ, ამ კანონის ამოქმედება მიღებისთანავეა დაგეგმილი, რაც გარკვეულ პრობლემებს შექმნის, რადგან მისაღებია სხვა კანონქვემდებარე აქტებიც, რამაც კანონის იმპლემენტაციას უნდა შეუწყოს ხელი. მისაღებია სხვა, უფრო დეტალური, რეგულირებებიც. ვფიქრობ, არ უნდა ვიჩქაროთ, ჯობია, ჯერ ეს ყოველივე მოვაგვაროთ, ეს ცვლილებები მივიღოთ, გავაცნოთ ისინი შესაბამისი პროფესიის ადამიანებს, ვიდრე ნაჩქარევად მიღებული კანონი დავარღვიოთ.

ნინო მახაშვილი: ეს კანონი, რა თქმა უნდა, გარდამავალი კანონია და, იმედი მაქვს, ადრე თუ გვიან, ფსიქიკური ჯანმრთელობის კანონი კიდევ შეიცვლება, მაგრამ ამ კანონშიც უამრავი წინგადადგმული ნაბიჯია.

რატომ გვინდა ეს კანონი? გვინდა იმიტომ, რომ ეს უზარმაზარი, საშინელი, დამამცირებელი, დამთრგუნველი საავადმყოფოები - ზოგადად, ეს სისტემა რაღაცნაირად ,,განიავდეს”. ადამიანები, ვისაც აღარ ეკუთვნის იქ წოლა, იქ აღარ უნდა იწვნენ. ჩვენ ვიცით, რომ ადამიანებს, რომლებიც იქ წლობით წვანან, გარეთ გამოსვლისაც კი ეშინიათ - როდესაც 18 წელი ვწევარ იმ გამაღარიბებელ გარემოში, როდესაც არავინ მეუბნება, რა ხდება გარეთ, არც გაზეთი მაქვს, არც ჟურნალი, დავკარგე

ადამიანებთან ურთიერთობის ჩვევები, მერე გარეთ გასვლა აღარც მინდა, მეშინია, უცხო ვარ გარშემომყოფთათვის. გარეთ უკვე სულ სხვანაირად აცვიათ, სხვანაირად ლაპარაკობენ, წყობა შეიცვალა. ამ კანონის ამოქმედებით სწორედ ის ადამიანები, ვინც აღარ უნდა იყოს საავადმყოფოში, გარეთ გამოვლენ. მაშინ ჩვენი სახელმწიფო - ჩვენ - იძულებული ვიქნებით შევქმნათ ამ ადამიანებისთვის დასაქმების პუნქტები, საცხოვრებელი პუნქტები, შევქმნათ მომსახურების მთელი ჯაჭვი, მთელი სისტემა. როგორ შეიძლება, იმისათვის, რომ სახელმწიფომ და საზოგადოებამ თავი კომფორტულად იგრძნოს, ადამიანები მთელი ცხოვრება საშინელ გარემოში გვყავდნენ გამოკეტილები!…

ნინო ცინცაძე: ეს საქმე უკეთესობისკენ რომ წარიმართოს, ბუნებრივია, ამაში უნდა ჩაერთონ კანონმდებლები, პროფესიონალები,არასამთავრობო ორგანიზაციები, საამისოდ უნდა არსებობდეს ფინანსები და სახელმწიფო ნება, მაგრამ, ჩემი აზრით, საზოგადოების მზაობა და აქტიურობაც ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია. სამწუხაროდ, ჩვენი საზოგადოება ჯერ მზად არ არის ამ პრობლემაზე ადეკვატური რეაგირებისთვის. ვფიქრობ, ამ საქმეში პოზიტიური მაგალითის მიცემა შეუძლიათ სასულიერო პირებს, მაგრამ განსაკუთრებულ ინიციატივას რატომღაც არც ეკლესიის წარმომადგენლები იჩენენ. თუნდაც, ბედიანის მაგალითი რომ ავიღოთ. მოგეხსენებათ, ბედიანში არსებობს ფსიქიატრიული საავადმყოფო, დედათა მონასტერი და მზრუნველობამოკლებული ბავშვებისა და სოციალურად დაუცველი ოჯახების თავშესაფარი. დედათა მონასტერი ფსიქიატრიული პრობლემების მქონე პირების დახმარებითაა აშენებული. ამ მონასტერში მოღვაწე მონაზვნები, მართლაც არაჩვეულებრივი გულითადობით ზრუნავენ ბავშვებზე, ეხმარებიან სოციალურად დაუცველ ოჯახებს, მაგრამ მათსა და ფსიქიატრიული საავადმყოფოს პაციენტებს შორის თითქოს რაღაც უხილავი ბარიერია აღმართული, მონაზვნებისა და პაციენტების ურთიერთობა ზედაპირულის ფარგლებს არ სცილდება. არადა თითქოს პირიქით უნდა იყოს. ვფიქრობ, მსგავსი ვითარება დასავლურ სამყაროში რომ შეიქმნას, იქაური მოწყალების დები მეტი აქტიურობით იქნებოდნენ ჩართულნი ამ ადამიანების რეაბილიტაციის საქმეში. საქართველოში ეს ტრადიცია არ არსებობს. რა არის ამის მიზეზი?

მამა ზაზა თევზაძე: საერთოდ, საზოგადოება უნდა შეფასდეს იმით, თუ რამდენად სწორი დამოკიდებულება აქვს მას იმ ადამიანების მიმართ, რომლებსაც ასეთი პრობლემები აქვთ, ან სოციალურად დაუცველნი არიან. უფალი იესო ქრისტეს მოთხოვნა, პირველ რიგში, ეს არის იმ ადამიანებისთვის ყურადღების მიქცევა, ვინც უძლურია, არა აქვს ძალაუფლება და ხელმწიფება. ვართ თუ არა მაცხოვრის მცნებათა ერთგულნი სწორედ იმაში ჩანს, თუ როგორ ვეკიდებით ასეთ ადამიანებს, ადამიანებს, რომელთაც გარკვეული ფსიქიკური პრობლემები აწუხებთ. დღევანდელი ვითარება ამ მხრივ ძალიან არადამაკმაყოფილებელია, ვინაიდან ჩვენი სულიერი კულტურის დონე საკმაოდ დაბალია. სამწუხაროდ, ხშირად იმ მიმართულებით მივდივართ, საითკენაც არ უნდა წავიდეთ; ეს იმიტომ მოგვდის, რომ სულიერი ორიენტირები მკაფიოდ არ ჩანს რელიგიურ ჰორიზონტზე. ვფიქრობ, ყველა ეკლესიამ, ყველა სასულიერო პირმა სწორედ ამას უნდა მიაქციოს ყურადღება. მართლმადიდებელ, რელიგიურ ადამიანს მარტო პირჯვრის წერა როდი მოეთხოვება. მთავარი გულმოწყალებაა.

ნინო ცინცაძე: მამა ზაზა, გასაგებია, რასაც ამბობთ, ოღონდ ნება მომეცით, დავაზუსტო: გულმოწყალებას ვიჩენთ მზრუნველობამოკლებული ბავშვებისა და სოციალურად შეჭირვებული ოჯახების, მაგრამ არა ფსიქიკური პრობლემების მქონე პირების მიმართ. ამის რაიმენაირი გამართლება არსებობს ქრისტიანულ ტრადიციაში?

მამა ზაზა თევზაძე: არა, ნამდვილად არა. ამიტომ პირდაპირი მოთხოვნაც კი გახლავთ, რომ სტიგმის შესახებ გულახდილი საუბარი მიმდინარეობდეს. სტიგმით გამოწვეული შიში და უნდობლობა პირველ რიგში იმ ხალხს უნდა აწუხებდეს, ვისაც საზოგადოების წინაშე სულიერი პასუხისმგებლობა ეკისრება. ამიტომ აუცილებელია, მედიცინის დარგის წარმომადგენლებთან ერთად, ამ საქმეში საეკლესიო მოღვაწეებიც იყვნენ ჩართულნი. შესაძლებელია მცირე პრობლემას ქმნიდეს ის, რომ ამ ადამიანების მსახურებას გარკვეული ცოდნა და ჩვევა სჭირდება, მაგრამ ეს მხოლოდ ტექნიკური საკითხია და მისი მოგვარება შეიძლება. ვფიქრობ, თუ დებსა და მონაზვნებს შესაბამისი მომზადება ექნებათ და ფსიქიატრებს მხარში ამოუდგებიან, ამას კარგი შედეგი მოჰყვება.

ნესტან დუდუჩავა: ამ ბოლო დროს ეკლესიაც გვეხმარება, გახშირდა კონტაქტები, შეხვედრაც კი მოეწყო საპატრიარქოში, ჩვენი პროფილის წიგნიც კი დაიწერა სასულიერო პირთათვის. რა თქმა უნდა, ეს არ არის საკმარისი, მაგრამ პირველი კონკრეტული ნაბიჯები გადაიდგა და ეს კარგია. ასათიანზე გვაქვს განყოფილება, სადაც არის სამლოცველო.

ნინო მახაშვილი: მე და გიგამ ერთად მოვინახულეთ სამლოცველო ფოთში, ბედიანშიც არის სამლოცველო. ბედიანში ჩვენი თვალით ვნახეთ, როგორ ამოდიოდნენ ავადმყოფები და დედებს შეშის დაჩეხვაში, ახალი სახლის აშენებაში ეხმარებოდნენ. ურთიერთობებს საფუძველი ჩაეყარა, მაგრამ, ალბათ, უფრო მეტი ძალისხმევა დაგვჭირდება.

ნესტან დუდუჩავა: არის შემთხვევები, როდესაც სასულიერო პირებს თავად მოჰყავთ პაციენტები ჩვენთან, მაგრამ არსებობს სხვაგვარი დამოკიდებულებაც, გარკვეული უნდობლობა მკურნალობის ჩვენი მეთოდების მიმართ და იმის მტკიცება, რომ ამ პრობლემას მხოლოდ ლოცვა მოაგვარებს.

ეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი: საქმე ისაა, რომ ეს დარგი ჩვენს საზოგადოებაში საკმაოდ ათვალწუნებულია. ამ თემაზე გულახდილად საუბარია საჭირო, არა მხოლოდ საზოგადოებაში, არამედ რელიგიურ წრეებშიც.

თქვენი კითხვა ასე გავიგე: რატომ არ არის სასულიერო საზოგადოება საერო საზოგადოებასთან შედარებით უფრო ,,მოწიფული” და უფრო პროგრესული დამოკიდებულება რატომ არა აქვს ამ რეალობის მიმართ. პირველ რიგში უნდა ითქვას, რომ სასულიერო პირებიც ამ საზოგადოების ნაწილია. რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მწირი განათლება, ის მემკვიდრეობა, რომელიც გვერგო და ა.შ. ჩემს თაობაში ფსიქიატრია პოლიტიკურად სხვაგვარად მოაზროვნეების დასასჯელ იარაღად მოიაზრებოდა. მედიცინის ამ დარგის მიმართ ათვალწუნებული დამოკიდებულება დღესაც შეინიშნება.

,,წარმოდგენა, რომ ადამიანის ცხოვრებაში ფიზიკური ან ფსიქიკური პრობლემის არსებობა ღმერთის სასჯელია, რომ ღმერთი სასტიკი მსაჯულია, რომელიც ადამიანებს თავიანთი ცოდვების გამო სჯის, ღმერთზე წარმართული წარმოდგენის ნაწილია. ამით ღმერთის სახე, მოსიყვარულე მამის სახე, რომელიც ქრისტიანობამ შემოგვთავაზა, უარყოფილია. რელიგიამ სწორედ ეს დამხობილი ხატი უნდა აღადგინოს, ხატი ისეთი ღმერთისა, რომელიც მოსიყვარულეა და რომლისთვისაც მისაღებია ნებისმიერი ადამიანი - ფსიქიკურად დაავადებული, ჯანმრთელი თუ ფიზიკური ნაკლის მქონე - ამას მნიშვნელობა არა აქვს - ყველა ღმერთის შვილია.“

ერთის მხრივ, რა თქმა უნდა, საჭიროა, რომ განათლებამ თქვას თავისი სიტყვა. ამ საქმეში თავისი წვლილი უნდა შეიტანოს რელიგიამაც, რომელიც დღეს, პირდაპირ უნდა ითქვას, საკმაოდ უარყოფით როლს თამაშობს ამ სფეროში. აქ არ იგულისხმება მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესია და მხოლოდ ქართული სინამდვილე, ლაპარაკია საზოგადოდ რელიგიაზე. ფსიქიატრიასთან მიმართებაში რელიგია მთელს მსოფლიოში სცოდავს. მემარჯვენე რელიგიურ წრეებში ფსიქიატრია ყოველთვის ნეგატიურ ასოციაციას იწვევდა და დღემდე ასე ხდება ერთი მარტივი პარადიგმის გამო: ადამიანი ღმერთის მიერაა შექმნილი და თუ ადამიანის ცხოვრებაში რაიმე პრობლემას აქვს ადგილი, იქნება ეს ფსიქოლოგიური, ფიზიკური, ეკონომიკური თუ სხვა, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ მას ღმერთთან აქვს ურთიერთობა მოსაწესრიგებელი. თუ ღმერთთან ურთიერთობას არ მოაწესრიგებს, არცერთი მისი პრობლემა არ მოგვარდება. ასეთი დამოკიდებულება განსაკუთრებით მძაფრად ვლინდება ფსიქიატრიასთან მიმართებაში. მრავალი ეკლესია მიიჩნევს, რომ ფსიქიკურად დაავადებული ადამიანი ავი სულითაა შეპყრობილი და მას მხოლოდ ექსორციზმი, ავი სულის განდევნა, თუ უშველის! ეს არ არის ტიპური ქართული მოვლენა, ასე ხდება ბევრგან. მაგრამ საქმე ისაა, რამდენად დიდი გასაქანი აქვს ასეთ აზროვნებას და დამოკიდებულებას ამა თუ იმ ეკლესიაში. ვფიქრობ, ამ მხრივ, ჩვენში ბევრია გამოსასწორებელი საერო განათლების თვალსაზრისითაც და რელიგიური თვალსაზრისითაც. წარმოდგენა, რომ ადამიანის ცხოვრებაში ფიზიკური ან ფსიქიკური პრობლემის არსებობა ღმერთის სასჯელია, რომ ღმერთი სასტიკი მსაჯულია, რომელიც ადამიანებს თავიანთი ცოდვების გამო სჯის, ღმერთზე წარმართული წარმოდგენის ნაწილია. ამით ღმერთის სახე, მოსიყვარულე მამის სახე, რომელიც ქრისტიანობამ შემოგვთავაზა, უარყოფილია. რელიგიამ სწორედ ეს დამხობილი ხატი უნდა აღადგინოს, ხატი ისეთი ღმერთისა, რომელიც მოსიყვარულეა და რომლისთვისაც მისაღებია ნებისმიერი ადამიანი - ფსიქიკურად დაავადებული, ჯანმრთელი თუ ფიზიკური ნაკლის მქონე - ამას მნიშვნელობა არა აქვს - ყველა ღმერთის შვილია. თუ რელიგიურ წრეებში, რელიგიურ სასწავლებლებში ამ აზრის პროპაგაციას არ ექნა ადგილი, რა თქმა უნდა, ამ დარგის მიმართ ყოველთვის ასეთი ალმაცერი დამოკიდებულება გვექნება.

ნინო მახაშვილი: მახსოვს, როდესაც ახალგაზრდა ფსიქიატრი ვიყავი, ვნახე რამდენიმე ფილმი, რომელიც ნორვეგიაში იყო გადაღებული. მაშინ ძალიან პოპულარული იყო და ახლაც პოპულარულია ანთროპოსოფიული მოძღვრება. ამ ფილმში ნაჩვენები იყო, როგორ მიდიოდნენ ამ მოძღვრების მიმდევარი ჩვეულებრივი, რიგითი ადამიანები, არა ექიმები და ფსიქიატრები, და როგორ ცხოვრობდნენ დიდ სოფლებში მძიმე ნაკლის მქონე ადამიანებთან ერთად. ერთ-ერთ ფილმში შიზოფრენიით დაავადებულ ადამიანს სხვა უამრავ პრობლემასთან ერთად აკვიატებული შიში ჰქონდა, რომ გამოვარდება დიდი მგელი და შეჭამს. მას ამ წარმოსახვაში აჰყვნენ და უზარმაზარ ფეხებზე შემდგარი ქოხი აუშენეს, რომ მგელი ვერაფრით ,,შესწვდომოდა”. მე ანთროპოსოფი არასდროს ვყოფილვარ, მაგრამ მაშინ ჩვენთვის ასეთ მაგალითებსა და გამოცდილებას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. ამან დაგვანახა, როგორ შეიძლება სხვანაირად ააგო ამ ადამიანებთან ურთიერთობა. შემდეგ ბევრი ასეთი ფილმი მინახავს სხვადასხვა ქვეყანაში. ოსლოს ფუნთუშებით დღემდე ერთი ასეთი თემი ამარაგებს. ამ თემში ადამიანები ბედნიერად ცხოვრობენ, ქორწინდებიან, შვილები უჩნდებათ და თავს რეალიზებულ ადამიანებად გრძნობენ. რაღაც მოძღვრებამ, რომელსაც თავისი პარადიგმები ჰქონდა, მოახერხა და ადამიანები გააერთიანა, ამასთან ჩვენშიც აღძრა დადებითი იმპულსი. მე ბედნიერი ვიქნებოდი, რომ ასეთივე დადებითი იმპულსები ჩვენი ეკლესიისგანაც მოდიოდეს.

ნინო ცინცაძე: წელიწადნახევარია, რაც სახალხო დამცველის აპარატთან არსებობს საზოგადოებრივი მონიტორინგის საბჭო, რომელიც სხვადასხვა ფსიქიატრიული დაწესებულებების შემოწმებებს ატარებს. ადამიანებისაგან, რომლებიც ციხეებში არსებულ მდგომარეობასაც იცნობენ, მომისმენია, რომ ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში ბევრად უარესი მდგომარეობაა. რატომ ხდება ასე და როგორ ფიქრობთ, რა უნდა შეიცვალოს, რომ სიტუაცია გამოსწორდეს?

ლევან ოდიშარია: ალბათ, მთავარია ფსიქიატრიასთან მიდგომის თეორიული საფუძველიც შეიცვალოს და სტაციონარის ფორმაც. ისეთი სამკურნალო დაწესებულებები უნდა შეიქმნას, რომლებიც პაციენტთა რეაბილიტაციასა და საზოგადოებაში მათ ჩართულობაზე იქნება ორიენტირებული.

გიგა გიორგაძე: ჩვენი ძირითადი ფუნქცია ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში ადამიანის უფლებათა დაცვის მონიტორინგია. ეს მოიცავს როგორც საყოფაცხოვრებო პირობების, ასევე იმის შემოწმებას, ღირსეულად და ადამიანურად ეპყრობიან თუ არა პაციენტებს. საკითხავია, რატომ არის ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში უარესი საყოფაცხოვრებო პირობები, ვიდრე ციხეებში? ფაქტია, რომ ორი ახალი ციხე აშენდა, კიდევ შენდება. ვფიქრობ, სასჯელაღსრულებით სისტემაში იმიტომ უმჯობესდება პირობები, რომ იგი (ეს სისტემა) საზოგადოების ყურადღების ცენტრში მოექცა.

თუ საზოგადოება ფსიქიატრიული დაწესებულებების მიმართაც გამოიჩენს ყურადღებას, თუკი მეტი გულისხმიერებით მოვეკიდებით იმ ადამიანებს, იქ რომ მკურნალობენ, მაშინ ეს სფეროც უფრო სწრაფი ტემპით განვითარდება, საავადმყოფოებიც უკეთესი გვექნება, მკურნალობის მეთოდები და პაციენტებთან ურთიერთობის ფორმებიც დაიხვეწება.

ნესტან დუდუჩავა: გლდანში მდებარე ფსიქიატრიული საავადმყოფო პენიტენციალურ სისტემას გადაეცემა და ამის შედეგად პირობები იქ, ალბათ, გაუმჯობესდება. 10-12 წელია იქ უტელეფონობაა, კაბელია დაზიანებული. დაობებულკედლებიან ოთახებში იმყოფებიან ავადმყოფებიც და მედპერსონალიც. დიდი ხანია წყლის მილები არ გამოცვლილა და გზა ისეთ მდგომარეობაშია, რომ არც ერთი მსუბუქი მანქანა იქამდე არ

მიდის. იქვე ახლოს ნაგავსაყრელია, ნაგვის მანქანები ხშირხშირად მიდი-მოდიან და ექიმები ნაგვის მანქანის საფეხურზე შემომხტარნი მიდიან სამსახურში. ასეთი პირობების მიუხედავად ექიმებს სამსახურისთვის თავი არ დაუნებებიათ, უფრო დაბალი რანგის მედ-პერსონალმა კი ამ პირობებს ვერ გაუძლო და ერთი პერიოდი საავადმყოფო დატოვა. რა უნდა მოვთხოვოთ სამედიცინი პერსონალს ამ ვითარებაში?

ნინო მახაშვილი: უამრავი საავადმყოფო მართლაც რომ საშინელ მდგომარეობაშია. ჯერ ყველა არ დაგვითვალიერებია. ზოგან პირობები ასე თუ ისე ასატანია, მაგრამ იქიდანაც ისეთივე დათრგუნულები გამოვსულვართ, როგორც, ვთქვათ, გლდანის საავადმყოფოდან, სადაც გაზი არ იყო და თვეობით დაუბანელი და თეთრეულგამოუცვლელი ავადმყოფები დაგვხვედრია. რატომ? პაციენტებთან დამოკიდებულება - აი, ეს არის უმთავრესი! შეიძლება მთავარმა ექიმმა გითხრას: ,,შეხედე, არც ერთი ქაღალდი არ აგდია ეზოში”, მაგრამ პაციენტებიც რომ არ სეირნობენ იმ მწვანედ აბიბინებულ ეზოში? არ სეირნობენ იმიტომ, რომ დამწყვდეულები” არიან. მთავარი ექიმი შეიძლება თავისი ხელით ბანდეს პაციენტს, მაგრამ... როგორ აგიხსნათ... როგორც პიროვნებას, არ აღიარებდეს. არადა, ყველაზე მნიშვნელოვანი პიროვნული დამოკიდებულებაა! ჩვენი საქმიანობისას მეტად საგულისხმო კავშირს დავაკვირდით: სადაც ადამიანის უფლებები დარღვეულია, იქ არც მკურნალობაა ეფექტური. როგორ უმკურნალებ კარგად ადამიანს, თუ მას პატივს არ სცემ?

____________________

* 1961 წელს გამოსულმა მიშელ ფუკოს წიგნმა ,,შეშლილობის ისტორია” ჯერ საფრანგეთში და შემდეგ მთელ ევროპაში შეცვალა დამოკიდებულება ფსიქიატრიული პაციენტების მიმართ

Tolerance

ბენიამინ ნოვიკი
მართლმადიდებელი მერ-მონაზონი

საყოველთაოდაა აღიარებული, რომ კაცობრიობა არასაკმარისად ტოლერანტულია, ხოლო მარტივად თუ ვიტყვით, ადამიანები ერთმანეთის მიმართ ნაკლებად კეთილგანწობილი და მომთმენი არიან, ნაკლებად არიან გამსჭვალული ურთიერთპატივისცემით. ამგვარი დეფიციტი მრავალი უბედურების მიზეზია. თითქოს იოლია - იცხოვრო და სხვასაც მისცე ამის საშუალება, იყო პიროვნება, გწამდეს, დაუფარავად გამოხატავდე შენს მსოფლხედვას, სხვების იგივე უფლებასაც ცნობდე და ყველაფერი რიგზე იქნება. მაგრამ ეს რატომღაც არ გამოგვდის.

მთის წვერზე. პაულ კლეეს ნახატი

არსებობს უძველესი ,,ოქროს წესი”: ნუ მოექცევი სხვას ისე, როგორც არ გინდა, შენ მოგექცნენ. ამ კანონის პრაქტიკული განხორციელების ყველა შედეგი რომ გავიაზროთ, იოლად შევნიშნავთ: ის თითქმის მთელი თანამედროვე კანონმდებლობის იმპერატიული საფუძველია, რომელიც, რაღა თქმა უნდა, მხოლოდ პიროვნებათა ურთიერთობას არ მოიცავს. ამ წესიდან ავტომატურად გამომდინარეობს სხვა ადამიანის, კულტურის, რელიგიის, ნაციონალობის მიმართ შემწყნარებლობის აუცილებლობა. ,,თუ არ გინდა ტვინი გირეცხონ, სხვასაც ნუ გაუკეთებ ამას”, ,,პირს ნუ ამოუქოლავ სხვას, თუ არ გინდა, რომ შენც დაგამუნჯონ” და ა.შ.

საქმე დიდად რთულდება, როცა პიროვნებათა შორის ურთიერთობას კი არა, საზოგადოებრივი და სხვა ტიპის ორგანიზაციების უპიროვნო ურთიერთმიმართებასა და კონკრეტული პიროვნებისადმი მათ დამოკიდებულებას ვეხებით. ამ შემთხვევაში მეტისმეტად იოლია რომელიმე ჯგუფურ და პოლიტიკურ მიზანს მსხვერპლად შესწირო პიროვნება.

თანამედროვე საზოგადოება სხვადასხვაგვარად გაგებული მიზნისა და კონკრეტული ადამიანის ღირსების მუდმივი ურთიერთადაპირისპირების ასპარეზია. სახელმწიფო, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, ყოველთვის საზოგადოებით, ადამიანით მანიპულირებისკენ - ავტორიტარიზმისკენ იხრება, მისთვის უფრო ხელსაყრელია ადამიანი ჭანჭიკად მიაჩნდეს. სამოქალაქო საზოგადოება, უფლებადამცველი ორგანიზაციები მეთოდურად ეწინააღმდეგებიან ამ ტენდენციას, იცავენ პიროვნების ნებას, არ იყოს დიდი მთელის უმნიშვნელო ნაწილი, იცავენ ადამიანის უფლებებს. საზოგადოებრივი, პოლიტიკური, საქველმოქმედო და რელიგიური ორგანიზაციები სამოქალაქო საზოგადოებას წარმოადგენენ.

შედარებას რომ მივმართოთ, ტოლერანტობა - ესაა საზოგადოების პოლიტიკურ კულტურაში ამოზრდილი ყვავილი. ტოლერანტობის კონცეფცია სოციალურ-პოლიტიკური აზრის ხანგრძლივი განვითარების ნაყოფია. ტოლერანტობა იმ საზოგადოებაშია შესაძლებელი, სადაც სოციალური და პოლიტიკური განვითარების შედეგად უსამართლობისა და სიღატაკის შემზარავი ფორმები უკვე აღარ არსებობს. მაგრამ მართებულია საპირისპირო თვალსაზრისიც: საზოგადოებრივ ცნობიერებაში ტოლერანტობის დაუმკვიდრებლად ძნელია ცივილიზებული საზოგადოების შექმნა.

რა არის ტოლერანტობა? ,,ტოლერანტობის პრიციპების დეკლარაციის” თანახმად (ხელმოწერილია 1995 წლის 16 ნოემბერს პარიზში იუნესკოს წევრი 185 სახელმწიფოს მიერ), ტოლერანტობა ,,მსოფლიოს კულტურათა მდიდარი მრავალფეროვნების, თვითგამოხატვის ფორმებისა და ადამიანის ინდივიდუალობის გამოვლინების შესაძლებლობათა პატივისცემა, მიღება და მართებული გაგებაა. მას ხელს უწყობს ცოდნა, ღიაობა, ურთიერთობა და აზრის, სინდისისა და შეხედულებათა თავისუფლება. ტოლერანტობა - ესაა თავისუფლება მრავალფეროვნებაში. ეს არის არამარტო მორალური ვალი, არამედ პოლიტიკური და სამართლებრივი მოთხოვნილებაც. ტოლერანტობა - სათნოებაა, რომელიც შესაძლებელს ხდის მშვიდობას და ომის კულტურის მშვიდობის კულტურით შეცვლას ეხმარება.”

ტერმინის ,,ტოლერანტია” (ლათ.) სემანტიკაში ერთმანეთს კვეთს სამი შინაარსი: 1. მდგრადობა, ამტანობა 2. შემწყნარებლობა; 3. დაშვება, დასაშვები გადახრა. განსაკუთრებით საინტერესო ტოლერანცე-ს (ინგლ.) მნიშვნელობათა სპექტრია, რომელიც ინგლისურრუსულ ფსიქოლოგიურ ლექსიკონში გვხდება: შეძენილი მდგრადობა; გაურკვევლის, უცნობის მიმართ მდგრადობა; კონფლიქტის წინაშე მდგრადობა; მდგრადობა ქცევითი გადახრისადმი. ეს განსაზღვრებები გულისხმობს განსხვავებული ნაციონალობის, რასის, კანის ფერის, სქესის, ასაკის, ინვალიდობის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვაგვარი შეხედულების, სოციალური ან ეთნიკური წარმომავლობის, საკუთრების და ზოგადად სხვის მიმართ დამთმენ დამოკიდებულებას.

მაგრამ გაუმართლებელი იქნებოდა ტოლერანტობის მხოლოდ პასიურ შემწყნარებლობამდე დაყვანა, ვინაიდან ტოლერანტობა - ეს არის კულტურებში, რელიგიებსა და ანთროპოლოგიურ ტიპებში გამოხატული მსოფლიოს მრავალფეროვნებით გამოწვეული სიყვარული. აქ მხოლოდ ერთი შეზღუდვა არსებობს: აუცილებელია, მრავალფეროვნებამ არ გადალახოს ჰუმანიზმის საყოველთაო ნორმის საზღვარი, რომელიც კაცობრიობის ერთგვარი კონსესუსია ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით. ტოლერანტობა გულისხმობს კომპრომისს, მაგრამ არა - უპრინციპობას, ანუ როგორც ნეტარი ავგუსტინე იტყოდა: მთავარში - ერთობა, საკამათოში - თავისუფლება, ყველაფერში - სიყვარული”.

ტოლერანტობის ნორმებს, თუნდაც ამ ტერმინის მოუხსენიებლად, მრავალი კონსტიტუცია შეიცავს. ტოლერანტობის გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა ადამიანის უფლებები, რომლებიც უპირველეს ყოვლისა, იცავს კონკრეტული ადამიანის თავისუფლებას, იყოს გარეგნულად და შინაგანად განსხვავებული: არ ჰგავდეს სხვას, უმრავლესობას, ძალაუფლების მქონეს, ,,მშობლიურ კოლექტივს”. თუ ჩავუფიქრდებით, ამაში, მართლაც, არის რაღაც დაუჯერებელი, მაგრამ ადამიანს, სწორედ ეს განასხვავებს პირუტყვისგან. მხოლოდ ადამიანს შეუძლია უნივერსალურობის, ანუ ზოგადსაკაცობრიო ეთიკის იდეის წვდომა.

1. შეუწყნარებლობის ბიოლოგიური საფუძველი

როგორც ცნობილია, ადამიანი ნახევრად მატერიალური, სულიერის პარალელურად - ბიოლოგიური, ცხოველთა სამყაროსთან ნაწილობრივ საერთო საწყისით დაკავშირებული არსებაა. გულმოდგინედ დავუკვირდეთ ჩვენს ,,უმცროს ძმებს” და შევამჩნევთ, რომ ტოლერანტობის მხრივ მათ მეტისმეტად ურიგოდ აქვთ საქმე. გასაგებად თუ ვიტყვით: შავი ყვავები თეთრს კორტნიან, სუსტ ბარტყს ბუდეში მყოფი სხვა ბარტყები უსაკვებოდ ტოვებენ, ბუდიდან დევნიან და ა.შ. ერთი სიტყვით, ბუნებაში მთავარი ე.წ. ,,ბუნებრივი გადარჩევის” კანონია, ანუ აქ სრული შეუწყნარებლობა და სუსტის მიმართ უზომო აგრესიულობაც კი არის გაბატონებული. ცოტათი განსხვავებულს (იდენტურ პოპულაციაში) ან უბრალოდ უღონოს, იგი (,,ბუნებრივი გადარჩევის” კანონი) სასიკვდილოდ იმეტებს. რა თქმა უნდა, ცხოველთა სამყაროს სურათი ამაზე გაცილებით რთულია და გარკვეული თანამშრომლობა, განსხვავებულ სახეობათა სიმბიოზის ჩათვლით, მისთვის სულაც არ არის უცხო, მაგრამ მაინც მკაფიოდ ჩანს, რომ აქ არსებობისთვის უწყვეტი და დაუნდობელი ბრძოლაა გაჩაღებული.

თუმცა ადამიანთა ყოველდღიურობაც ასეთივე არ არის? ძალადობა, ძარცვა, ქსენოფობია, უმცირესობათა დისკრიმინაცია ჩვენი მსოფლიოსთვის საკმარისად დამახასიათებელი მოვლენებია.

2. შეუწყნარებლობის ფსიქოლოგიური მიზეზი

ფსიქოლოგიის დონეზე შეუწყნარებლობას ცნობიერების მონოლოგური ტიპი განაპირობებს, რის გამოც ესა თუ ის ადამიანი თვითკმარ არსებად, გარემომცველი რეალობის პირუთვნელ შემფასებლად და ჭეშმარიტების ერთპიროვნულ მპყრობელადაც კი მიიჩნევს ხოლმე თავს. ამგვარი თვითცნობიერების განვითარების წინაპირობას, მეცნიერულის მსგავსი, რაციონალისტური აზროვნება ქმნის.

მაგრამ ადამიანს, მატერიალურის გარდა, სულიერი მხარეც აქვს, რომელიც ,,ბუნებრივი გადარჩევის” საწინააღმდეგოდ, მას სუსტ და შეჭირვებულ თანამოძმეებზე ზრუნვისთვის განაწყობს, ამასთანავე მარტო ნათესავებისა და თანამემამულეების კი არა, ყველა ადამიანის მიმართ ზრუნვას ჩააგონებს. კაცობრიობამ, მართალია, უფრო თეორიულად, ვიდრე პრაქტიკულად, მაგრამ მაინც გადალახა კლანური, წარმართული სოციალური ეთიკა და უმნიშვნელოვანესი უნივრსალური ცნება შეიმუშავა: ,,სამართლიანობა” - ეს არის იდეალი, რომლისკენაც უნდა მიისწრაფოდეს ყველა ადამიანი.

მსოფლიო რელიგიების ძირითადი მცნებები ასევე მოგვიწოდებენ ზნეობრივი სიწმინდისა და სამართლიანობისაკენ. სამართლიანობის უნივერსალური პრინციპი, რომელიც ადამიანთა ნაციონალურ, სოციალურ, ეკონომიკურ, ინტელექტუალურ და სხვა განსხვავებებს ძლევს, ,,ბუნებითი სამართლის” საფუძველს წარმოადგენს და განვითარების პროცესის კვალდაკვალ ადამიანური სამყაროდან ,,ბუნებრივ გადარჩევას” დევნის. ახლა თავად ისინიც, ადამიანის რაობას ,,მეცხოველეობის” პოზიციიდან რომ განიხილავდნენ, ვეღარ აკავშირებენ ამ წარმოდგენას რაიმე მიზანთან, თუმცა თავის დროზე სამართლიანობის უნივერსალიის ასახსნელად მატერიალისტებმა სწორედ სოციალური დარვინიზმის ტერმინები გამოიყენეს.

ძალიან მნიშვნელოვანია, ადამიანის ნების ვექტორი მატერიალურ მხარეს მიემართება თუ სულიერს. პირველი ეგოიზმის წინაპირობაა, მეორე ალტრუიზმისკენ გვიბიძგებს. ,,საკუთარი პურის ძიება მატერიალური საზრუნავია, სხვისი პურისა - სულიერი” (ნ. ბერდიაევი). მთავარი სირთულე კი ისაა, რომ რწმენით, მსოფლმხედველობით, სოციალური მდგომარეობით, კანის ფერით შენგან განსხვავებულ ადამიანს დაეხმარო. სწორედ ამ ძალისხმევაში ვლინდება ადამიანის ადამიანურობა ანუ ის, რაც მას ცხოველისგან გამოარჩევს.

რა თქმა უნდა, აქ მრავალი კითხვა წამოიჭრება: რა არის სულიერი საწყისი, რა მიზეზებმა შეიძლება განაპირობოს ერთი ადამიანის მეორისთვის შეგნებული თავგანწირვა, რად გვიღირს ყოველდღე ჩვენგან განსხვავებული ადამიანების ,,ატანა”, როგორ უნდა გადაიზარდოს ტკივილის მომტანი ,,შემწყნარებლობა” მსოფლიოს მრალფეროვნებით გამოწვეულ სიხარულში.

ამ კითვებზე პასუხის გაცემის სურვილს შეუქცევლად მივყავართ ფილოსოფიის, რელიგიისა და ანთროპოლოგიისკენ. ხოლო ამ სფეროში შესვლით ჩვენ მატერიალური სამყაროსთვის გამოსადეგი საზომი ინსტრუმენტების უმრავლესობას ვკარგავთ. რჩება მხოლოდ ერთი დისკრეტული ხილული მოცემულობა - ქმედება, რომელიც სიკეთისა და ბოროტების ტრადიციული ბინარული ოპოზიციით ფასდება. ისევ განაგრძობს არსებობას მარადიული კითხვები: რა არის ბოროტება და სიკეთე? რა არის ჭეშმარიტება? არსებობს ობიექტური კრიტერიუმი ამ ცნებების შესაფასებლად თუ თავად ეს ცნებებია კრიტერიუმი? დღეს დამაჯერებლად შეიძლება ითქვას: ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებები არსებობს.

ამ ცნებებში, პირობითად, ორი ანზომილება იკვეთება: ვერტიკალური და ჰორიზონტალური. პირველი აბსოლუტურთან, საყოველთაოსთანაა მიბმული, მეორე - ფარდობითთან და კერძოსთან. ვერტიკალური განზომილება ტრანსცენდენტურ საწყისს, ღმერთს უკავშირდება, რომლის ნება მსოფლიო რელიგიების წმინდა წიგნებში, მცნებებშია გამოხატული და ისინი მთლიანობაში ერთმანეთის მსგავსია. მეორე განზომილების არეალი კონკრეტულ-ისტორიული და ეკონომიკური გარემოებებია, რომლებიც განსაზღვრავს ადამიანის წარმოდგენას სამართლიანობაზე, სიკეთესა და ბოროტებაზე. პირველისგან განსხვავებით, მეორე განზომილება აშკარა და სავსებით ხელშესახებია.

ისტორიაში ვერტიკალური განზომილების მთლიანად უარყოფისა და მხოლოდ მეორეზე - მიწიერზე კონცენტრაციის ექსპერიმენტსაც ჰქონდა ადგილი. ამის თეორიული დასაბუთებისათვის ,,ისტორიული მატერიალიზმი” გამოიყენეს. ეს მცდელობა რუსეთში განხორციელდა და კარგადაა ცნობილი რით დასრულდა იგი. მატერიის კულტივაციამ და გაღმერთებამ დახლებზე საქონლის სახით მატერიის გაქრობამდე მიგვიყვანა. ეს იმიტომ არ მოხდა, რომ ვიღაცამ რაღაც ბოლომდე ვერ განჭვრიტა. ამის მიზეზი კომუნისტური პოლიტიკური სისტემის მცდარი ანთროპოლოგია იყო, ანუ ის საწყისი დებულება, რომ ადამიანი მკვდარ მატერიაში თავისთავად იშვა, მცდარი გამოდგა. სიტყვა ღმერთი უბრალოდ შეცვლილი იყო სიტყვით ,,თავისთავად”. განდობილი ქურუმებისა და იდეოლოგების ახალი კლანის ,,ერთადერთ ჭეშმარიტ მოძღვრებაზე” რაციონალისტურ პრეტენზიას პოლიტიკური სისტემის საშინელი იდეოლოგიზაცია და ფსევდორელიგიის შექმნა მოჰყვა შედეგად.

სწორედ ეს არის ბიოლოგიურთან ერთად, შეუწყნარებლობის მეორე მნიშვნელოვანი წყარო: მონოლოგური რაციონალიზმი, რომელიც ახალი ანთროპოცენტრული (უღმერთო) მსოფლმხედველობის ნაყოფს წარმოადგენს.

ყველა სხვაგვარად მოაზროვნეს (დისიდენტს) უბრალოდ თავიდან იშორებდნენ - კლავდნენ ან აპატიმრებდნენ. არანაირ ტოლერანტობაზე არ შეიძლებოდა საუბარი. ასეთი მიდგომა უპრინციპობასა და ჭეშმარიტების მიმართ გულგრილობას უიგივებდა ტოლერანტობას. ისმებოდა შეკითხვა: ,,ჭეშმარიტება ხომ ერთია? რაღა საჭიროა ამ მრავალფეროვანი სიცრუის მხარდაჭერა?”

ბიბლიური ტრადიციის თანახმად, ადამიანი გონიერი არსებაა, მაგრამ მისი გონება ნაწილობრივ დაზიანებულია. ამიტომ ადამიანის გონების უფლებამოსილებისა და საზღვრების გამოკვეთა (გავიხსენოთ კანტი) აუცილებლობას წარმოადგენს. ახალ დროს თეორიულად მაინც მოუწია იმ საკითხების არსებობის აღიარება, რომელთა გადაჭრისას ადამიანს არ შეუძლია მსაჯულად დაუდგეს სხვას. ეს ეხება აღმსარებლობას, შეხედულებებს, მსოფლმხედველობას, კერძო და საჯარო ცხოვრების ორიენტაციას (პირველი თაობის უფლებები: ლიბერალური). აქ მხოლოდ ერთი შეზღუდვა მოქმედებს: არ უნდა ილახებოდეს სხვა მოქალაქის ანალოგიური უფლებები. ასევე არ უნდა შეილახოს მატერიალური ხასიათის უფლებები ბიოლოგიურ ცხოვრებაზე, სიბერის უზრუნველყოფაზე, საკუთრებაზე (მეორე თაობის უფლებები: სოციალური) და ა.შ; დაცული უნდა იყოს უფლებები რომლებიც კონსტიტუციითაა გარანტირებული და დეტალიზებულია სხვა სამართლებრივ დოკუმენტებში. ამ სფეროში დარღვევების დაუშვებლობაზე გულმოდგინედ უნდა ზრუნავდეს სახელმწიფო. მონოლოგური რაციონალიზმი თავისი განვითარებით ასკვნის, რომ მეთოდოლოგიურად შეზღუდულია. წარმოიქმნება ,,უცხოს” ,,სხვა პიროვნების” ფილოსოფიური პრობლემა.

ისტორიის განმავლობაში საეკლესიო ორგანიზაციები ადამიანის ცოდვიანობას ბოროტად იყენებდნენ ხოლმე. ახალ დროში ეკლესიას სასამართლო ფუნქცია ჩამოშორდა. მაგრამ ბიბლიური ანთროპოლოგიის პრინციპები ირიბად, სეკულარიზაციის გავლით, მაინც შეითვისა კაცობრიობამ, უკიდურეს შემთხვევაში, მისმა იმ ნაწილმა, რომლის ფესვები ევროპულ ტრადიაციაშია გადგმული; ჰუმანისტური მსოფლმხედველობა სწორედ ამ პრინციპებს ეფუძნება.

ადამიანის უფლებათა თანამედროვე კონცეფციამ, რომელსაც ღრმადბიბლიური საფუძვლები აქვს, მრავალ კონსტიტუციაში შეაღწია. მაგალითად, რუსეთის კონსტიტუცია აცხადებს, რომ ადამიანი კი არ არის სახელმწიფოსთვის,არამედ სახელმწიფოა ადამიანისთვის (შდრ. ღვთის ხატად და მსგავსად ადამიანი იყო შექმნილი და არა სახელმწიფო). ეს სახარებას გვაგონებს: შაბათიაკაცისათვის და არა კაცი შაბათისთვის (მარკ. 2. 27). საუკუნეები დასჭირდა, რომ ღირებულებათა ჭეშმარიტი იერარქიის გამომხატველი ეს პოზიცია კონსტიტუციურ ნორმად ქცეულიყო. რუსეთის კონსტიტუციის მე-13 და მე-14 მუხლებით უარყოფილია სახელმწიფო რელიგიის ან იდეოლოგიის პერსპექტივა. ეს სფეროები შეგნებულად არ არის განსაზღვრული, რადგან, ასე ვთქვათ, ხელუხლებლადაა დარჩენილი ადამიანის ღმერთთან და საკუთარ სინდისთან შეხვედრის შესაძლებლობა. სახელმწიფო უარს აცხადებს ამ სფეროში მონოპოლიაზე და ტოლერანტულია მოქალაქესთან, რომელსაც შეუძლია თავად განსაზღვროს მსოფლმხედველობრივი და რელიგიური ორიენტირი. ადამიანის არსებობის ეს მხარე ადამიანური მსჯავრის მიღმაა.

3. შემაჯამებელი დებულებები

ტოლერანტობის რელიგიურ საფუძველს შემდეგი დებულებები წარმოადგენს:

1. ყველა ადამიანი, როგორც ხატი და მსგავსი ღვთისა, თანასწორია ღირსებითა და თავისუფლებით (ეს აზრი, ოღონდ ღმერთის ხსენების გარეშე, ,,ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის” I მუხლშიც არის გამოთქმული). ამიტომ ყველას აქვს საკუთარი შეხედულების თავისუფლება, უფლება არ ჰგავდეს სხვას. ღმერთის გარდა ერთპიროვნულად არავინ ფლობს ჭეშმარიტებას და არც არავინაა ექსკლუზიურად დაახლოებული მასთან. ნებისმიერი ადამიანი ამ მხრივ ავტონომიურია, რასაც ღმერთთან, შუამავლის გარეშე, მისი პირდაპირი ურთიერთობის შესაძლებლობა განაპირობებს. უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანი ამ უნარით საზოგადოებისა და სახელმწიფოსგან დამოუკიდებლადაა დაჯილდოებული (თუმცა ამ უნარს საზოგადოებრივი ცხოვრება ავითარებს). აქედან გამომდინარე, საზოგადოებასა და სახელმწიფოს მისი ჩამორთმევის უფლებაც არ აქვს.

2. ბიბლიური ტრადიციით, ადამიანის ბუნება პირველცოდვამ შებღალა და დააზიანა. შესაბამისად ადამიანთა ჯგუფი, კოლექტივი, მმართველი სტრუქტურა, სახელმწიფო არ არიან შეუმცდარი. ჭეშმარიტებაზე მონოპოლიას არავინ ფლობს და ადამიანს ამის გათვალისწინება თავმდაბლობისკენ უბიძგებს.

3. არსებობს ქცევის საყოველთაო და სავალდებულო ნორმები, რომლებსაც მსოფლიო რელიგიები აღიარებენ (არ კლა, არ იპარო, არ დასწამო ცილი და ა.შ.). ამ ნორმების დარღვევის მიმართ არ ვრცელდება ტოლერანტობა. შემთხვევითი არ არის, რომ მრავალი მცნება რაიმე ქმედების აკრძალვის, უარყოფის ხასიათს ატარებს. შეუძლებელია დაავალდებულო სიყვარული, მაგრამ შეიძლება მოითხოვო, რომ დაუშვებელი იყოს სიძულვილის პრაქტიკული გამოხატვა.

4. ამ დებულებათა აღიარების შედეგად...

1. საყოველთაო და სავალდებულო ნორმების დაცვის კონტროლს სახელმწიფო უნდა ახორციელებდეს, რომელიც მონოპოლიას ფლობს ძალის გამოყენების კანონის მეშვეობით რეგლამენტაციაზე. მაგრამ აქაც საჭიროა განვასხვაოთ ცოდვილი და მისი ცოდვა. დამნაშავის უფლებები იზღუდება, მაგრამ არ ექვემდებარება ანულირებას.

პაულ კლეეს ნახატი

2. შეხედულებების, მოსაზრებებისა და სარწმუნოებების სიმრავლე ჭეშმარიტებისკენ მიმავალი გზების მრავალგვარობასაც წარმოაჩენს და ადამიანური გონების შესაძლო შეცდომებზეც მეტყველებს,რაც შეიძლება დაიძლიოს თავისუფალი დისკუსიის დროს. მსოფლმხედველობრივი ჭეშმარიტების თავისებურება ისაა, რომ მისი წვდომა მხოლოდ თავისუფლების მეშვეობით შეიძლება.

3. საგანთა ამგვარი მდგომარეობის შესატყვისი ფსიქოლოგიური ატმოსფერო ტოლერანტობის ტერმინოლოგიით აღიწერება.

4. ნამდვილი ტოლერანტობა არ უკავშირდება რაიმენაირ უპრინციპობას, ჭეშმარიტების მიმართ გულგრილობას. საკუთარ თავს ადამიანი შეიძლება არატოლერანტული მაქსიმალიზმით ეპყრობოდეს, მაგრამ სხვასთან ტოლერანტული უნდა იყოს, რადგან საყოველთაოდ აღიარებული ტოლერანტობის ნორმის გარეშე შეუძლებელია საზოგადოებრივი კეთილდღეობა.

5. ტოლერანტობის ატმოსფერომ შედეგად არ უნდა გამოიღოს სრული ნებადართულობა, არეულობა, ანარქია. სამართლებრივი სახელმწიფო მოვალეა შეუწყნარებლობა გამოავლინოს იმ მოქალაქეების მიმართ, რომლებიც კანონებს არღვევენ, ვინაიდან კანონები ადამიანის ღირსებისა და უსაფრთხოების დაცვას ემსახურება.

6. კანონებს არ უნდა ჰქონდეს ტოტალური ხასიათი. სახელმწიფოს კანონმდებლობა არ უნდა ახდენდეს ადამიანური ურთიერობების მთელი სპექტრის რეგლამენტირებას, პატივს უნდა სცემდეს რელიგიის, აზრის თავისუფლებას და ადამიანის სხვა უფლებებს, იცავდეს მათ ელემენტარული წესრიგის უზრუნველყოფასთან ერთად.

7. ლიბერალური დემოკრატია ის პოლიტიკური რეჟიმია, რომელიც ყველაზე მეტად შეესაბამება ტოლერანტობის ატმოსფეროს. ეტიმოლოგიურად დემოკრატია ხალხის ძალაუფლებას ნიშნავს. ეს ძალაუფლება ვლინდება არჩევნებში მონაწილეობისა და სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტების საქმიანობაში ჩაბმის გზით. ლიბერალიზმი არის ადამიანის პიროვნული თავისუფლებისა და ღირსების პატივისცემის პოლიტიკური კულტურა. ლიბერალიზმი დემოკრატიას ტოტალიტარულ რეჟიმად გადაქცევის საფრთხისგან იცავს.

8. ლიბერალური დემოკრატიის უარყოფით მხარეებზე საუბარი ზედმეტად მიგვაჩნია (უნაკლო ქვეყნად არაფერია). საერთოდ თავისუფლება სახიფათოა, მაგრამ მის გარეშე ნამდვილი და ღირსეული ცხოვრება არ ხერხდება. უმთავრესია სწორი პრინციპი, იდეალი, საითკენაც უნდა მივისწრაფოდეთ. ლიბერალური დემოკრატიის ალტერნატივა ტოტალიტარიზმი გახლავთ, რაც, როგორც ცნობილია, უარესი რამეა. რა თქმა უნდა, დასაშვებია მომიჯნავე პოლიტიკური რეჟიმებიც. თუმცა ბევრ რამეს მაინც ხალხის ზნეობრივი მდგომარეობა წყვეტს. საჯარო განათლება, საზოგადო კულტურის განვითარება, სოციალური პასუხისმგებლობის გაღრმავება და თუნდაც აქტივობის ისეთი ფორმა, როგორიცაა მოგზაურობა ასევე უწყობს ხელს ტოლერანტობას.

9. სამ მონოთეისტურ რელიგიას: იუდაიზმს, ქრისტიანობასა და ისლამს ერთი აბრაამიტული საწყისი აქვს. ისინი მჭიდროდ უკავშირდებიან ძველ აღთქმას, რომელიც ადამიანის ღვთაებრივ დანიშნულებაზე სწავლებას შეიცავს. ეს სამი რელიგია აღიარებს ერთ ღმერთს, როგორც ყოველი ადამიანის მამას, როგორც ღმერთს სიკეთისა, სიყვარულისა და სამართლიანობისა. საფიქრებელია, რომ ამ მსოფლიო რელიგიებს განსაკუთრებული მისია აკისრიათ: მათ შეუძლიათ მთელ მსოფლიოს ეთიკური ღირებულებების ერთიანობა, ზოგადსაკაცობრიო ეთიკა შესთავაზონ.

თარგმნა ზაალ ჯუღელმა

Tolerance

მერაბ ღაღანიძე

კურუს ველზე მეომრები განლაგებულან. მოპირისპირე ბანაკებად დაყოფილნი მონათესავენი არიან: კურუს სამეფო გვარის წარმომადგენლები, ერთმანეთისათვის ბიძაშვილნი - კაურავები და პანდავები. და ამ დროს მეომართაგან ერთ-ერთი - მხედარი

არჯუნა შეძრწუნდება იმის გამო, რომ მის პირისპირ მდგარ მეწინავეთა შორის იგი შინაურებს, ახლობლებს, თავის სისხლსა და ხორცს ხედავს. აისის დადგომისას დაპირისპირებულნი ერთმანეთს უნდა შეებრძოლონ, ერთმანეთი ამოჟლიტონ, ერთმანეთს მუსრი გაავლონ; ერთი ბანაკი დამარცხდება, მეორე - გაიმარჯვებს... არჯუნა ხვდება, როგორი ფარდობითია დამარცხება და გამარჯვება, - განა ბიძაშვილზე გამარჯვება გამარჯვებაა, განა ბიძაშვილის სისხლის დაღვრა განცხრომის მომტანია? მაშინ არჯუნა შეძრწუნდება მოსალოდნელი გარდაუვალობით და გადაწყვეტს, არ ჩაერთოს ბრძოლაში, განუდგეს ომს, შეტაკებას, სისხლისღვრას. იგი მზადაა, რომ იმისათვის, რათა არ მოკლას მოძმე, უომრად შეხვდეს სიკვდილს, მაგრამ მისი ამ უსასოობისას, აისის ჩამოდგომამდე, მასთან მოდის მისი მეეტლე კრიშნა, ღმრთაებრივი შიკრიკი, რომელიც ახალგაზრდა მეომარს აუწყებს უზენაეს ნებას: რაკი კულუს ველი მყარი წესრიგის ველია, ადამიანის ნებისა და მოვალეობის გამოვლენის სივრცე, ღირსებისა და მოქმედების ასპარეზი, მაშინ მეომარსაც თავისი მოვალეობის აღსრულება ევალება, ზნეობრივი განჩინების დაცვა და შენარჩუნება, და, რაც მთავარია, - კაცთათვის სავალდებულო ქმედება შედეგების მოლოდინის გარეშე, შედეგების გამო სიფრთ ხილისა და ჭოჭმანის უეჭველი დაძლევით. ადამიანის საქმეა იმის გაკეთება, რაც მან უნდა გააკეთოს და არა განსჯა იმისა, რამდენად, როდის ან ვისთვის იქნება ნაყოფიერი, რასაც იგი აღასრულებს. ამ სიტყვათა მოსმენის შემდეგ არჯუნა გადაწყვეტს, ჩაერთოს ბრძოლაში, რადგან იგი მეომარია და მეომრის მოვალეობა კი საქმის ქმნა, ანუ ბრძოლაა... არჯუნა დათმობს მჭვრეტელობას და არჩევანს ქმედების სასარგებლოდ გააკეთებს...

კულუს ველზე გათამაშებული დრამის აღწერა და არჯუნას მიმართ კრიშნას ბაგეებით წარმოთქმული დამოძღვრა შენახულია ინდური სულიერების უმნიშვნელოვანეს ნიმუშში, იმ წიგნში, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში განსაზღვრავდა და განსაზღვრავს ინდური ცხოვრების წესსა და საზრისს, ინდურ რელიგიათა, ფილოსოფიათა, ლიტერატურათა საფუძველმდებ ტექსტში, - ,,ბჰაგავადგიტაში” (რომელიც თავისთავად დიდი ეროვნული ეპოსის - ,,მაჰაბჰარატას” - ერთ ნაწილს წარმოადგენს).

* * *

გაივლის საუკუნეები და ინდოეთის მთებში დაიბადება ბუდჰა შაკიამუნი, რომელიც ადამიანის ცხოვრების უმთავრეს მიზანდასახულებად ჭვრეტას და ამ ჭვრეტის გზით ამ სამყაროდან გაქრობას მიიჩნევს. ქმედებასა და სამყაროს გარდაქმნის სურვილთან შედარებით უპირატესობა ეძლევა უმოქმედობასა და სამყაროდან განდგომას, რომელმაც ადამიანს სულიერი და ხორციელი ხსნა უნდა მოუტანოს. მაგრამ დროთა განმავლობაში ინდოეთის მიწიდან უჩინარდება ბუდჰას მოძღვრება, რომელიც გადაინაცვლებს ინდოეთის ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით, მეზობელ ქვეყნებში, ხოლო თავად ინდოეთში დამკვიდრდება რელიგია, რომელიც თავისი მოძღვრების უმთავრეს საფუძვლად ,,ბჰაგავადგიტას” აღიარებს. სახალხო გავრცელებას მოიპოვებს ეგრეთ წოდებული ჰინდუიზმი, ინდური ეროვნული რელიგია, რომელიც თავის თავში შეითავსებს არა მარტო ქვეყანაში ათასწლეულების მანძილზე გავრცელებულ სხვადასხვა სარწმუნოებივრივ-ზნეობრივ შეხედულებებს, არამედ ჭვრეტისა და ქმედების მეტნაკლებ წონასწორობას, - თუმცა განმსაზღვრელ-განმაპირობებელ მოსაბრუნებში მაინც ჭვრეტის დომინანტურობით, გარემომცველი სამყაროს გარდაქმნაზე უარისთქმითა და ამ სამყაროდან, სოციალური სივრციდან, ისტორიიდან განდგომის სურვილით.

* * *

საუკუნეთა მანძილზე ინდოეთში რელიგიათა მრავალფეროვნება მყარდება. თავის ადგილს იკავებს ქრისტიანობა, რომელსაც, ინდური ქრისტიანული ტრადიციის მიხედვით, საფუძველს უდებს ქრისტეს მოწაფე, წმიდა მოციქული თომა (რის გამოც ინდოელი ქრისტიანები თავიანთ თავს თომას ქრისტიანებს უწოდებენ). რელიგიათა სიმრავლე და მახლობელი გავრცელება განაპირობებდა ინდური საზოგადოების სრულ რელიგიურ შემწყნარებლობას. უფრო მეტიც, ინდურ მიწაზე სხვადასხვა რელიგია ურთიერთგავლენას განიცდის და ურთიერთშერწყმისაკენ ისწრაფის, ჩნდება სარწმუნოებრივი მოძღვრებანი და მიმდინარეობანი, რომლებიც ერთმანეთისაგან საზრდოობენ და ერთმანეთს ავსებენ (ქვეყნის კიდევ ერთი ეროვნული რელიგია - სიქიზმი - ადგილობრივ წარმოშობილი მოძღვრებაა, რომელიც ჰინდუიზმისა და ისლამის ნაჯვარია). ინდოეთის რელიგიური ცხოვრების მრავალსაუკუნოვან მანძილზე ამ ურთიერთცნობას, ურთიერთგაზიარებას, ურთიერთგაუმიჯნაობას არაერთი რელიგიური მოძღვარი პიროვნულად, ინდივიდუალურად განასახიერებს. მათ შორისაა XV - XVI საუკუნეთა მიჯნაზე მოღვაწე ქაბირიც, რომლის ქადაგება, პოეზიის ენაზე გადმოცემული, გასაგები და მისაღები გახდება როგორც ჰინდუისტებისათვის, ასევე მუსლიმებისათვის. მის შესახებ ამბობდნენ, რომ იგი გაურბოდა კიდეც საკუთარი რელიგიური იგივეობის სახელდებას, რადგანაც თავს ჰინდუისტადაც მიიჩნევდა და მუსლიმადაც, იგი ბჰაქტიც იყო და სუფიც. თუმცა ამ პიროვნულ გაუმიჯნაობას და მოწაფეთა მხრიდან გამიჯვნის სურვილს ასახავს ის ლეგენდაც, რომელიც ქაბირის გარდაცვალების შემდეგ გავრცელდა: მისი მოწაფეები მაინც თავიანთი აღმსარებლობის ფარგლებში რჩებოდნენ და თან არც თავიანთი მოძღვრის დათმობა სურდათ. ჰინდუისტებსაც და მუსლიმებსაც სიკვდილის შემდეგ მაინც უნდოდათ დაენარჩუნებინათ თავიანთი მოძღვარი და მისი ნეშტის დათმობას არ აპირებდნენ: ჰინდუისტებს მისი დაწვა ჰქონდათ გადაწყვეტილი, როგორც მათი რელიგია მოითხოვდა, მუსლიმებს კი - მისი დამარხვა, როგორც მათი მოძღვრება ავალდებულებდა მათ. ამ დროს მოძღვრის სული მოწაფეებს ეწვია და მოუწოდა, მისი ცხედრიდან საფარველი მოეშორებინათ. როცა ისინი მართლაც ასე მოიქცნენ, მათ ცხედრის ადგილას ყვავილები აღმოაჩინეს. მოძღვრის ერთგულებმა ეს ყვავილები დაინაწილეს: ერთი ნახევარი მუსლიმმა მოწაფეებმა წაიღეს დასამარხად, მეორე ნახევარი კი ჰინდუისტმა მოწაფეებმა - დასაწვავად. და მაინც, ქაბირის ჰინდუისტური და ისლამური ორიენტაცია ერთიანდებოდა მჭვრეტელობაში, - ის სუფიზმიც და ის ბჰაქტიზმიც, რომელთაც ირეკლავდა იგი თავის მსოფლგანცდაში, სამყაროში ღმრთის მისტიკური ძიების გზაა და ამ სოფლისაგან არა მარტო განდგომას და მის ღირებულებათა მიუღებლობას, არამედ ამ სოფლის მსვლელობაში ჩაურევლობასაც გულისხმობს.

* * *

როცა ნელ-ნელა, ათწლეულების მანძილზე, ინდოეთის სუბკონტინენტზე ბრიტანეთის იმპერია თავის მმართველობას ნერგავს, ინდოეთს ახალი შეხვედრა ელის, - შეხვედრა დასავლურ ქრისტიანობასთან, თუმცა მას მანამდეც ქადაგებდნენ და ავრცელებდნენ ინდოეთის მიწაზე კათოლიკე და პროტესტანტი მისიონერები, სადაც მათ მრავალსაუკუნოვანი აღმოსავლურქრისტიანული ტრადიციები დახვდათ. ინდური სულიერებისათვის ეს იყო შეხვედრა სოციალურ გარდაქმნასა და ისტორიაზე ორიენტირებულ რელიგიასთან, განვითარებისა და ქმედების ფილოსოფიურ-კულტურულ დასაბუთებასა და დამკვიდრებასთან. ამ დროს ადგილობრივ ტრადიციათა დიდი გამოცდის ჟამი დგება. აქამდე მჭვრეტელობაში ჩაძირული ინდური რელიგიური ცნობიერება და რელიგიური ცხოვრება ცდილობს მიიღოს დასავლურქრისტიანული გამოწვევა. ამ ხანის ინდური რელიგიური აზროვნების ყველაზე ღრმა და ყველაზე მნიშვნელოვანი წარმომადგენლები დაძლევენ აღმოსავლურ განდგომილობასა და ჩაკეტილობას. რამდენიმე მათგანი იმდენად შორდება გარემომცველ რელიგიურ-კულტურულ ტრადიციებს, რომ, საერთოდ, უარს ამბობს ჰინდუიზმზე, ხოლო სხვები გონებასა და გულს უხსნიან დასავლურ სულიერ-ინტელექტუალურ ნაკადებს. XIX საუკუნეში სწორედ ისინი უდებენ სათავეს ჰინდუიზმის ახალ, განსხვავებულ ეტაპს, რომელსაც შემდგომში ნეოჰინდუიზმის სახელით მოიხსენიებენ. ამ მიმდინარეობამ არჩია, ჰინდუიზმთან ერთობის გაუწყვეტლად, თავისი მოძღვრების განმაპირობებელ განზომილებად ადამიანი წარმოეჩინა, ადამიანის გზა და სატკივარი ექცია განსჯათა და დამოკიდებულებათა უმთავრეს საგნად. შემთხვევითი არაა, რომ ნეოჰინდუიზმის ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი და სახელგანთქმული წარმომადგენელი, განდეგილი ბრაჰმანის, რამაკრიშნა პარამაჰანსას, ყველაზე ცნობილი მოწაფე - სვამი ვივეკანანდა თავის რელიგიურ მოძღვრებაში ასეთ მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობს ზრუნვას არა მხოლოდ ადამიანის, არამედ ყოველი ცოცხალიარსების მიმართ (რაც გარკვეულწილად განპირობებულია არაორთოდოქსულ ინდურ რელიგიათა - ბუდჰიზმისა და ჯაინიზმის - გავლენითაც). მის სარწმუნოებრივ ეთოსს გამოხატავს მისი სიტყვები: ,,არ დავმშვიდდე მანამ, სანამ არ დავაპურებ უკანასკნელ მშიერ ძაღლს, - აი, ეს არის ჩემი რელიგია!”. ინდური სულიერი ჩაკეტილობის რღვევის ნიმუში იყო თავად ვივეკანანდას მიერ სამშობლოს საზღვრების გადაბიჯება და მისი მოძღვრების, ეგრეთ წოდებული ნეოვედანტიზმის იდეების, ევროპასა და ამერიკაში გატანა (ცნობილია, როგორი გამოძახილი პოვა მისმა გამოსვლამ რელიგიათა მსოფლიო კონგრესზე ჩიკაგოში 1893 წელს).

* * *

საჯარო, საზოგადოებრივი, პოლიტიკური ცხოვრების რელიგიური ფასეულობების მიხედვით წარმართვა, მორალისა და პოლიტიკის არა ერთმანეთისათვის დაპირისპირება, არამედ შერწყმა ცხოვრებისეულ საზრისად ექცა XX საუკუნის ინდოეთის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ რელიგიურ და პოლიტიკურ მოღვაწეს - მოჰანდას კარამჩანდ განდჰის. მისი საზოგადოებრივი აქტიურობა აღსავსე იყო სულიერი და რელიგიური ძიებებითა და არაერთი დაეჭვებით. სიჭაბუკეში იყო ქრისტიანობაზე მოქცევის მცდელობები და ლევ ტოლსტოის თუ ჰენრი ტოროს ტრაქტატების გატაცებული კითხვა, შედგომ - ახალი აღთქმის სინათლით გაცისკროვნება, განსაკუთრებით მთაზე ქრისტეს ქადაგების კითხვისას, და ,,ბჰაგავადგიტის” სიბრძნის წვდომა და მიღება. განსაკუთრებული გავლენა მასზე ამ ფუნდამენტური ჰინდუისტური წიგნის ორ მცნებას მოუხდენია - ერთი იყო აპარიგრაჰა, რაც არამომხვეჭელობას ნიშნავს, ყოველგვარ მატერიალურ ფასეულობებზე უარის თქმას, ხოლო მეორე - სამაბჰავა, რაც გულისხმობს სრულ გულგრილობას, აუღელვებლობის შენარჩუნების უნარს ტკივილისას თუ სიამოვნებისას, გამარჯვებისას თუ დამარცხებისას; შრომას და ღვაწლს იმაზე დაუფიქრებლად, იმის გათვალისწინებისა და გათვლის გარეშე, წარმატებული იქნება შედეგი თუ წარუმატებელი.

განდჰის მიზანი იყო მორალური პრინციპებით გაეჯერებინა პოლიტიკა, - პოლიტიკა დაექვემდებარებინა ზნეობრივი საწყისისთვის, და არა - პირიქით. პოლიტიკურ ბრძოლას იგი ადამიანების ზნეობრივი აღზრდის სკოლად მიიჩნევდა და თავისი საზოგადოებრივი ქმედებების საფუძველს კაცობრიობის სულიერ მასწავლებელთა და რელიგიურ განმანათლებელთა მოძღვრებაში ხედავდა. მისთვის მნიშვნელოვანი იყო არა პოლიტიკური გამარჯვება, არამედ პოლიტიკური ბრძოლისას მოპოვებული ზნეობრივი წინსვლა. უარის თქმა ყოველგვარ ძალადობასა და შიშზე და, რაც მთავარია, ორივეზე ერთად, ერთმანეთისაგან განუყოფლად, ზრუნვა ცალკეული ადამიანისათვის და არა აბსტრაქტული, არცთუ ყოველთვის გამჭვირვალე პოლიტიკური მიზნებისათვის, - აი, განდჰის პოლიტიკური ან, უფრო ზუსტად, ზნეობრივ-რელიგიური მოძღვრების პრინციპები.

* * *

XX საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლური ქრისტიანობა ინდოეთში ახალი სახით წარმოდგება და ინდოეთიდან მსოფლიოს ახალ უწყებას ამცნობს. 1950 წელს, კალკუტაში, დედა ტერეზას ჩანაფიქრით, დაფუძნდება გულმოწყალების მისიონერთა ორდენი. თავად ფუძემდებელმა ასე განსაზღვრა ორდენის არსი: ,,ხალხის თვალში, მართალია, საზოგადოებრივ საქმიანობას ვეწევით, მაგრამ სინამდვილეში ჩვენ მჭვრეტელობითი ორდენი გვაქვს, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სოფლის შუაგულში ვცხოვრობთ, უშუალოდ ვეხებით ქრისტეს სხეულს. ოცდაოთხი საათის განმავლობაში მისი შემსწრენი ვართ. ჩვენ მისიონერები ვართ, რომელთაც მიზნად გვაქვს ქრისტეს სიყვარული შევიტანოთ დღევანდელ სამყაროში”. ამ სიტყვების ჭეშმარიტ მნიშვნელობას მაშინ შევიცნობთ, თუ გავიხსენებთ იესოს სიტყვებს, რომ ყოველი მშიერი, მწყურვალი, უსახლკარო და პატიმარი თავად ღმერთია და რომ მათი სამსახურით ადამიანი ღმერთს ემსახურება. დედა ტერეზასა და მის დებს სჯეროდათ და სჯერათ, რომ ყოველ ტანჯულთან შეხება ქრისტესთან მისტიკური შეხვედრაა. ერთხელ ერთ ინდოელ მოხელეს ასე უთქვამს გულმოწყალების მისიონერ დათათვის: ,,ქრისტე ჩვენთან ხელახლა მოდის თქვენთან ერთად, - ადამიანთათვის სიკეთის კეთების მეშვეობით”.

გაჭირვება და განსაცდელი კალკუტაში მრავალსახოვანია. დედა ტერეზას მონაზონი დები ქუჩებში ეძებდნენ მომაკვდავებსა და დამ- შეულებს, სანაგვე ყუთებიდან ამოჰყავდათ მიტოვებული ძუძუთა ბავშვები, პატრონობდნენ უძლურებსა და ღატაკებს. ,,ჩვენთვის მთავარია ცალკეული ადამიანი”, - ამბობდა ორდენის ფუძემდებელი და ეს სიტყვები, სადაც კიდევ ერთხელაა გაცხადებული ქრისტიანული მოძღვრების ღრმა არსი, არცთუ ჩვეულად ისმოდა საუკუნეში, როცა რასების, კლასების, ეროვნებების, მასობრივი საზოგადოების საწნახელში პიროვნება უმთავრესად დავიწყებული და გათელილი იყო. თეთრ სარიში შემოსილი ჩია მონაზონი კი იმეორებდა: ,,ყველაზე მძიმე უბედურებაა არა შიმშილი და ჭლექი, არამედ განცდა იმისა, რომ ადამიანი ზედმეტია და მას არავითარი ღირებულება არა აქვს”. სწორედ ამიტომ სიღატაკე და მიუსაფრობა მას უფრო ფართოდ ესმოდა, ვიდრე პურისა და ჭერის უქონლობაა, ამიტომ გულმოწყალების მისიონერთა სახლები შეიქმნა არა მარტო ვენესუელასა და ეთიოპიაში, პერუსა და მექსიკაში, არამედ ლონდონშიც, ნიუ-იორკშიც, პარიზშიც.

დედა ტერეზას არაჩვეულებრივი პიროვნული შთამბეჭდაობისა და მისი გასაოცარი შთამაგონებელი ძალის შესახებ ბევრი რამ დაწერილა და ამაში დარწმუნება თბილისელებმაც შეძლეს, როცაიგი 1989 წელს, 9 აპრილის ტრაგედიის შემდეგ, ჩვენს დედაქალაქს ეწვია. ერთი მხრივ, იგი იყო უმაგალითოდ პრაქტიკული და შეუპოვარი ქალი, რომელიც ორივე ფეხით მყარად იდგა მიწაზე და, მეორე მხრივ, იგი იყო მისტიკოსი, რომელიც, სადაც უნდა ყოფილიყო და რაც უნდა ეკეთებინა, ყველგან და ყველაფერში ეძებდა ღმერთს, ეძებდა განუწყვეტელ კავშირს ქრისტესთან.

თანამედროვე მომხმარებლურ საზოგადოებაში, სადაც მიზანი მოხვეჭაა და არა გაცემა, დედა ტერეზა თავისი ქმედებითა და ცხოვრებით აშკარად მიანიშნებდა, რომ არსებობს სხვა ფასეულობებიც, - თანამედროვე ადამიანისთვის ძნელი, თითქმის შეუძლებელი, თითქმის მიუღწეველი, - ცხოვრების ორიენტირება იმგვარად, რომ მთავარი ხდება არა მიიღო, არამედ გასცე, არა მოიმსახურო, არამედ მოემსახურო, არა მოიპოვო, არამედ გაიღო მსხვერპლი.

სახარებიდან ცნობილია ღმრთისმსახურების ორი საშუალება, რომელიც ორი სახის ცხოვრებას - მჭვრეტელობით და ქმედით ცხოვრებას - ირეკლავს: მარიამისა და მართას ნიმუში. დედა ტერეზასა და მის მიმდევართა შემთხვევაში ორივე ეს გზა, ორივე ეს განზომილება, ორივე ეს მიმართულება შეერთდა.

,,დუმილის ნაყოფია ლოცვა, ლოცვის ნაყოფია რწმენა, რწმენის ნაყოფია სიყვარული, სიყვარულის ნაყოფია სამსახური, სამსახურის ნაყოფია მშვიდობა”, - ამბობდა გულმოწყალების ორდენის ფუძემდებელი.

* * *

,,ბჰაგავადგიტის” მოწოდება ქმედითი სიყვარულისაკენ, რომელიც ადამიანს თავის მოვალეობათა აღსრულებისაკენ მოუხმობს, თანამედროვე მსოფლიოსათვის ისევ მწვავეა. მისი ცოცხალი მაგალითიც - ღმრთის გზაზე სვლა მოყვასისათვის სამსახურით -თანამედროვე მსოფლიოს იმავე ინდოეთიდან წარმოუჩინდა, ოღონდ ამჯერად ქრისტიანულ სამოსელში.

რელიგიები საქართველოში

დავით თინიკაშვილი

განსაზღვრება ,,ევანგელური” (ბერძ. Evangelion - კეთილი უწყება) მიუთითებს სახარებისეულ საწყისებზე. ევანგელისტები - ასე უწოდებს საკუთარ თავს პროტესტანტთა დიდი ნაწილი. ეს მეტს ნიშნავს, ვიდრე მხოლოდ იმას, რომ ადამიანი ქადაგებს ან კითხულობს სახარებას. სახარებისეულად მორწმუნე ადამიანისთვის სახარება არ წარმოადგენს მხოლოდ ქადაგების საგანს, იგი მისი აზროვნებისა და ცხოვრების ცენტრია.

ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში ჩნდებოდნენ ადამიანები, რომლებიც აკრიტიკებდნენ ოფიციალურ ეკლესიას სახარებისეული მოთხოვნებისგან დაშორების გამო. რეფორმაციის ერთ-ერთ ამგვარ წინამორბედად ზოგიერთი თეოლოგი ასახელებს ცნობილ კათოლიკე ბერსა და მქადაგებელს, წმ. ჯიროლამო სავონაროლას, რომელიც უშიშრად ამხელდა რომის პაპთა უზნეობასა და ძალაუფლებისმოყვარებას, ასევე კათოლიკური ეკლესიის იმდროინდელ სხვა სიმახინჯეებს... თუმცა სახარებისეულ საწყისებთან დაბრუნება გადამწყვეტად და მასშტაბურად დაიწყო პროტესტანტული რეფორმაციით.

გერმანიაში მარტინ ლუთერის, ჟენევაში ჟან კალვინის, ხოლო ციურიხში ულრიხ ცვინგლის მეთაურობით იწყება ძირითადი სახარებისეული ჭეშმარიტებების ,,კვლავაღმოჩენა”, რომლებიც, მათი აზრით, ითელებოდა კათოლიკური ეკლესიის მიერ. ეს ძირითადი ჭეშმარიტებები ლაკონიურად გადმოიცემა სამი ფორმულით.

პირველი მათგანია ,,Sola Scriptura” (,,მხოლოდ წერილი”), რომელიც მიუთითებს იმაზე, რომ ღვთის ობიექტური ჭეშმარიტება გამოთქმულია მხოლოდ მის სიტყვაში,რომელსაც წარმოადგენს წმ. წერილი და რომ ბიბლია ყოველთვის უპირატესია ყოველგვარ ტრადიციაზე, საეკლესიო ავტორიტეტებზე და ინდივიდუალურ გამოცდილებაზე.

მეორე ფორმულაა ,,Sola Gratia” (,,მხოლოდ მადლი”), რომლის მიხედვითაც ღმერთმა სამყაროს გადარჩენა ინება. ეს აგრეთვე გულისხმობს იმასაც, რომ ჩვენ, ადამიანებმა, ჭეშმარიტება, უპირველეს ყოვლისა, ვიცით არა იმის გამო, რომ რაციონალური გზით ვიღებთ მას სამყაროზე დაკვირვების შედეგად, არამედ იმიტომ, რომ ღმერთმა თავად გამოგვიცხადა იგი. ღვთის ამგვარი ინიციატივისა და მადლის გარეშე ჩვენ უძლურნი ვართ და დასაღუპად განწირულნი.

რეფორმაციის მესამე იდეას წარმოადგენდა ,,Sola Fide” (,,მხოლოდ რწმენა”), რომლის მიხედვითაც, თუმცა ადამიანთა გადარჩენა ღვთის ნებაა, მაგრამ იგი საპასუხო ნაბიჯს ელის თავისი ქმნილებისგან. ღმერთი ინტელექტუალურად, ემოციურად და ფიზიკურად ჩვენც საკუთარი მიზნის განხორციელების თანამონაწილედ გვხდის. მაშასადამე, ჩვენ გადავრჩებით ,,მადლით, რწმენის მეშვეობით”, ანუ მადლით, რომელსაც ვიღებთ რწმენის მეშვეობით.

ლუთერის, კალვინისა და ცვინგლის თეოლოგიები დელიკატურ საკითხებში განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან, განსხვავდებოდა აგრეთვე იმ პრინციპებითაც, რომლებიც განსაზღვრავდა, როგორი მიმართება უნდა ყოფილიყო ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის...

სწორედ რეფორმაციის დროს წარმოიშვა ტერმინი ,,ევანგელისტური”, როგორც ქრისტიანთა ერთი ჯგუფის სახელწოდება.

პროტესტანტულ სამყაროში არსებობს საერთაშორისო გაერთიანება სახელწოდებით ,,მსოფლიო ევანგელური ალიანსი” (მეა), რომელიც წარმოადგენს ეკლესიათა ქსელს 127 ქვეყანაში, იგი აგრეთვე მოიცავს 100 საერთაშორისო ორგანიზაციას. ,,მეა” წარმოადგენს ხმასა და პლატფორმას 420 მილიონი ევანგელურად მორწმუნე ქრისტიანისთვის მთელს მსოფლიოში. ეს ორგანიზაცია აქტიურად უწყობს ხელს არსებული რელიგიური, პოლიტიკური და სოციალური პრობლემების მოგვარებას საერთაშორისო ასპარეზზე, ასევე მშვიდობისა და სამართლიანობის დამკვიდრებას საზოგადოების ყველა დონეზე.

1846 წელს ლონდონში 10 სხვადასხვა ქვეყნის ქრისტიანები შეიკრიბნენ და პირველი ,,ევანგელური ალიანსი” ჩამოაყალიბეს, რომელიც ქრისტიანთა ერთობის ხელშემწყობი ორგანიზაცია უნდა ყოფილიყო. ეს იყო დასაწყისი იმ მოძრაობისა, რომელიც 1951 წელს დაფუძნდა. ამ წელს კი უკვე 21 ქვეყნის მორწმუნეებმა ოფიციალურად ჩამოაყალიბეს ,,მსოფლიო ევანგელური ალიანსი” (,,მეა”). დღეისთვის, ლონდონის შეკრებიდან 150 წლის შემდეგ, ,,მეა” არის დინამიკური გლობალური სტრუქტურა, რომელიც 127 ქვეყნის 420 მილიონ ქრისტიანს აერთიანებს.

ალიანსის ნაციონალური და რეგიონალური წევრები ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ გენერალურ ასამბლეაზე იკრიბებიან, რათა ,,მეა”-ს სამოქმედო პროგრამები შეიმუშაონ და დაამტკიცონ.

,,მსოფლიო ევანგელური ალიანსი” მოიცავს შემდეგ კომისიებს: თეოლოგიური კომისია, რელიგიური თავისუფლების კომისია, მისიონერული კომისია, ქალთა საკითხების კომისია და ა. შ

ალიანსის წევრები არიან ან ალიანსთან თანამშრომლობენ დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპის თითქმის ყველა ქვეყნის ევანგელისტური ეკლესიები. საქართველოში ევანგელისტური ეკლესია პირველად ფუძნდება 1914 წელს მცირე აზიიდან შემოსული მისიონერის დევიდ ურშანის მიერ, რომელიც აქედან სანკტ-პეტერბურგში და შემდეგ ევროპაში გადადის. საქართველოში ამ პირველი ევანგელისტური საკრებულოს შესახებ სამწუხაროდ სხვაცნობები არ მოიპოვება.

ახლა, რაც შეეხება თანამედროვე ევანგელისტური ეკლესიის ჩამოყალიბების ისტორიას საქართველოში. 1999 წელს ზაალ ტყეშელაშვილი მოსკოვის თეოლოგიური ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ აფუძნებს არადენომინაციურ ეკლესიას სახელწოდებით ,,ევანგელისტური ეკლესია”. პასტორ ზაალ ტყეშელაშვილის განცხადებით, მისი ეკლესია შეიძლება მოხსენიებულ იქნას მხოლოდ როგორც ევანგელისტური (მახარებლური) და არა ევანგელური (სახარებისეული) ეკლესია. საქართველოს ევანგელისტური ეკლესიის მრევლი დღესდღეობით 150 კაცისაგან შედგება.

პასტორი ზაალ ტყეშელაშვილი: ,,ამ პერიოდში საქართველოში არ იყო ადვილი ეკლესიის ხელმძღვანელობა და საერთოდ ნორმალური საეკლესიო ცხოვრება, მით უმეტეს, რომ ჩვენ მოვიაზრებოდით კიდევ ერთ სექტად, რომელიც საფრთხეს წარმოადგენდა ქვეყნისთვის, მისი მოსახლეობისთვის. 1999 წლიდან 2003 წლამდე ჩვენი ეკლესია სხვადასხვა სახის შევიწროებას განიცდიდა, ძირითადად სამართალდამცველი ორგანოების მხრიდან. ამ დროის განმავლობაში ექვსი სასამართლო პროცესი გვქონდა. ჩვენს ,,დანაშაულს” წარმოადგენდა ღია ცის ქვეშ გალობა, ლოცვა და ამით ,,საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა”... 2003 წლიდან (ვარდების რევოლუციის შემდეგ) ეკლესიის მიმართ დამოკიდებულება გარკვეულწილად იცვლება, ახლა ჩვენ თავისუფლად შეგვიძლია სხვადასხვა საეკლესიო რიტუალის შესრულება, თუმცა, რა თქმა უნდა, არსებული ვითარება სასურველისგან მაინც შორს არის”.

,,საქართველოს ევანგელისტურ ეკლესიას დადებითი დამოკიდებულება აქვს სამხედრო სავალდებულო სამსახურის მიმართ, რადგან, მისი სწავლებით, საკუთარი სამშობლოს დაცვა ყოველი ქრისტიანის მოვალეობას წარმოადგენს. ,,ომი ბოროტებაა, რადგან ღმერთი ადამიანებს მშვიდობიანი თანაცხოვრებისკენ მოუწოდებს. მაგრამ თუკი ქვეყანას ძლიერი ჯარი ჰყავს, თვით ესეც ხომ უკვე გარანტიაა ქვეყნის სიმშვიდისა?” - აცხადებს ევანგელისტური ეკლესიის ხელმძღვანელი.“

საქართველოს ევანგელისტური ეკლესია სხვა პროტესტანტული ეკლესიებისგან თავისი არადენომინაციური ხასიათით განსხვავდება. გარდა ამისა, ეს ეკლესია არ აღიარებს ეკლესიის პირამიდულ სისტემას, ანუ ტრადიციულ იერარქიულ წყობას, რომლის პირობებშიც ლოკალური ეკლესიები გარდა ნებაყოფლობითი სულიერი თანაზიარებისა ადმინისტრაციულადაც ექვემდებარებიან ეპისკოპოსს. საერთოდ, ევანგელისტური ეკლესიების სწავლებით, მორწმუნეთა ყოველი ადგილობრივი კრებული თავისი პასტორით (ხუცესით, მღვდლით) დამოუკიდებელ, თვითმყოფად და სრულუფლებიან ეკლესიას წარმოადგენს, რომლის უმაღლესი მმართველიც ღმერთის სულით მავალი ამ ეკლესიის პასტორია. ამის გამო ევანგელისტურ ეკლესიებში ეპისკოპოსის ფუნქციას ეკლესიის პასტორი ითავსებს. ,,ამგვარი სტრუქტურით ევანგელისტური ეკლესიები ცდილობენ მოციქულთა დროინდელი მდგომარეობა აღადგინონ, როცა ეკლესიათაშორისი ურთიერთობა ადმინისტრაციულ მორჩილებას კი არ ემყარებოდა, არამედ სულიერ თანასწორობას”.

ყველა სხვა ქრისტიანული კონფესიის მსგავსად საქართველოს ევანგელისტური ეკლესია აღიარებს რწმენის მთავარ ფუნდამენტს: წმ. სამებას და ქრისტეს ღვთაებრიობას. აღესრულება ზეციდან შობის, ნათლობის, ევქარისტიის, ქორწინების, ხელდასხმისა და ზეთისცხების, სულიწმინდით ნათლობის საიდუმლოებები. საზოგადოდ, ევანგელისტური ეკლესიები აღიარებენ ნათლობის ორ ფორმას: ნათლობას წყლით და ნათლობას სულიწმინდით. ამ სწავლების მიხედვით, შესაძლოა ადამიანი წყლით მოინათლოს, ხოლო სულიწმინდით ნათლობა ეს რწმენის განსაკუთრებულია აქტია, რომელიც ზეციდან შობილ მორწმუნეთა წილხვედრია.

ახლა, რაც შეეხება სოტერიოლოგიას. შეიძლება ითქვას, რომ ამ საკითხზე ევანგელისტური ეკლესიის სწავლება არაფრით განსხვავდება სხვა პროტესტანტულ ეკლესიათა სწავლებისგან. პასტორ ზაალის თქმით, ,,ნებისმიერი ეკლესიის წევრი (მართლმადიდებელი, კათოლიკე თუ პროტესტანტი) შეიძლება გადარჩეს, თუ ქრისტეს მიიღებს როგორც თავის პირად მხსნელს, და პირიქით, შესაძლოა თვით ევანგელისტური ეკლესიის წევრიც ვერ ცხონდეს, თუ იგი ამ პირობას არ შეასრულებს. ამრიგად, თუ ადამიანი თავის კეთილ საქმეებს უფრო წინ აყენებს, ვიდრე ქრისტეს გამომსყიდველ მადლს, მაშინ მისი ცხონება საეჭვოა, რომელ ეკლესიასაც არ უნდა მიეკუთვნებოდეს იგი”. ევანგელისტური ეკლესიები უალტერნატივოდ უჭერენ მხარს სახელმწიფოს მოწყობის დემოკრატიულ სისტემას. ,,მონარქიული წყობა, შეიძლება პირდაპირ ითქვას, ღვთის საწინააღმდეგო პოლიტიკური სისტემაა. გავიხსენოთ, როცა ძველ აღთქმაში ებრაელი ხალხი მეფის დადგენას ითხოვს, ღმერთი ამის წინააღმდეგია. მართალია, შემდეგ მაინც აუსრულა მათ სურვილი, მაგრამ ეს ღვთის ნება კი არ იყო, არამედ უფალმა გაჯიუტებულ ხალხს დაუთმო... ჩვენი ღრმა რწმენით, ადამიანს აქვს არჩევანის თავისუფლება და ღმერთი პატივს ცემს თითოეული ადამიანის არჩევანს, მიუხედავად იმისა, სწორია ეს არჩევანი თუ არა.

საქართველოს ევანგელისტურ ეკლესიას დადებითი დამოკიდებულება აქვს სამხედრო სავალდებულო სამსახურის მიმართ, რადგან, მისი სწავლებით, საკუთარი სამშობლოს დაცვა ყოველი ქრისტიანის მოვალეობას წარმოადგენს. ,,ომი ბოროტებაა, რადგან ღმერთი ადამიანებს მშვიდობიანი თანაცხოვრებისკენ მოუწოდებს. მაგრამ თუკი ქვეყანას ძლიერი ჯარი ჰყავს, თვით ესეც ხომ უკვე გარანტიაა ქვეყნის სიმშვიდისა?” - აცხადებს ევანგელისტური ეკლესიის ხელმძღვანელი.

ევანგელისტურ ეკლესიებს მეგობრული ურთიერთობები აქვთ სხვა პროტესტანტულ მიმდინარეობებთან, რაც ერთობლივ საქველმოქმედო თუ საგანმანათლებლო ღონისძიებებში მონაწილეობით გამოიხატება. მათ შორის ევქარისტიული კავშირიც არსებობს: ევანგელისტური ეკლესიის წევრებისთვის დასაშვებია სხვა პროტესტანტულ ეკლესიებში ზიარების მიღება.

რელიგიები საქართველოში

ქადაგება

პასტორი ზაალ ტყეშელაშვილი
საქართველოს ევანგელისტური ეკლესია

თითოეული ადამიანი კაცობრიობის ისტორიის შემოქმედია. კაცობრიობის ამჟამინდელი ყოფა, ჩვენი დღევანდელობის როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი მხარეებიც, იმ ადამიანთა მოღვაწეობის ნაყოფია, რომლებმაც ჩვენამდე იცხოვრეს. ადამიანი თავისი არსით ისეთი ქმნილებაა, რომელიც აუცილებლად რაღაცას უნდა ქმნიდეს.

შესაძლოა ზოგიერთები ფიქრობენ, რომ არც რაიმე მნიშვნელოვანი შეუქმნიათ და არც რამე წაუხდენიათ, - თავისთვის ცხოვრობდნენ უწყინარი ცხოვრებით. ეს შეუძლებელია. სინამდვილეში მათ შექმნეს დეფიციტი, ნაკლებობა, არ შეავსეს თავისი ქვეყნის და შესაბამისად მსოფლიოს განვითარების ის მონაკვეთი, სადაც მათი მოქალაქეობრივი არჩევანი სასიცოცხლო და გადამწყვეტი იყო. ამით მათ უარყოფითი კვალი დატოვეს კაცობრიობის ისტორიაში.

დღეს ტექნოლოგიების ერაა. მართალია, საქართველო ამ მხრივ ჯერ დიდად ვერ დაიკვეხნის, მაგრამ ეს პროგრესი ჩვენც გვიახლოვდება: კომპიუტერები, მობილურები, სატელიტური კავშირები, ქვეყნების ინტეგრაცია, ზღვა ინფორმაცია მთელი მსოფლიოდან, თავისუფლება, ჰომოსექსუალიზმის თუ ნარკომანიის აღზევება... როგორი იქნება ჩვენი მომავალი? სად გავარკვიოთ, რომელი გზით ვიაროთ? სადაა ზნეობა-უზნეობის საზღვრები? როგორ მოვექცეთ ჩვენს მოწინააღმდეგეს? მოყვასს?

ხან რაღაც გვიხარია, ხანაც პრობლემებში ვიძირებით, ხშირად უიმედობაც დაგვრევს ხელს. ვფიქრობთ ჩვენსა და ჩვენი ოჯახის ჯანმრთელობაზე, ფინანსებზე, მომავალზე... ყველას გვსურს უკვალოდ არ ჩაიაროს ჩვენმა ცხოვრებამ. ხშირად არც ვიცით, საით მივდივართ და ზოგჯერ უსარგებლო მიზნის მიღწევას შევალევთ ხოლმე ძალ-ღონეს.

ყველას ჩვენ-ჩვენი ცხოვრების წესი გვაქვს, ჩვენი ფასეულობები, ქცევის წესები, სწორად რომ მიგვაჩნია და ხშირად სხვებიც გვინდა დავაჯეროთ მათ მართებულობაში... მაგრამ ვინ არის სწორი? ვინ გვეტყვის, როგორი ცხოვრებით ცხოვრებაა ნაყოფიერი?

მრავალი შრომა მიეძღვნა თავისუფლების თემას, მაგრამ ჩვენთვის ღმერთის სიტყვა არის გასაღები ცხოვრებისა და მოქმედებისა. როდესაც ღმერთმა შექმნა პირველი ადამიანი, მას სრული თავისუფლება მიანიჭა. მართალია, ღმერთმა მას ცნობადის ხის ნაყოფის ჭამა აუკრძალა, მაგრამ არ წაურთმევია მისთვის თავისუფლება, ეგემა იგი. ნუთუ არ შეეძლო ცისა და მიწის შემოქმედ ღმერთს, ეს ხე საერთოდ მოეცილებინა ედემის ბაღიდან ან ადამიანისთვის მიუწვდომელი გაეხადა იგი? რა გახდა ადამ და ევასაგან ამ ერთი ხის დაცვა შემოქმედისათვის? მით უმეტეს, რომ ღმერთმა იცოდა, რა მძიმე შედეგები მოჰყვებოდა ამ ხის ნაყოფის შეჭმას. სწორედ ღმერთის ასეთი მოქმედება უნდა იყოს მისაბაძი საზოგადოებისათვის. თუ ღმერთი ძალმომრეობით აკრძალავდა ცნობადის ხის ნაყოფის ჭამას, ამით იგი ადამიანს მოუსპობდა არჩევანის თავისუფლებას. ასე კი არ თქვა: ,,ადამიანი რწმენით სუსტია ჯერ, უნდა შევზღუდო იგი, რასაც მე ვთვლი სწორად, იმას მოვასმენინებ და იმას წავაკითხებ, რომ გზას არ აცდეს”. ასე არ მსჯელობდა ღმერთი, მან ადამს თავისუფალი არჩევანის უფლება მისცა, რადგან ის ადამიანად შექმნა და არა ცხოველად. უფალმა არ გამოიყენა თავისი ,,სახელმწიფოებრივი ძალაუფლება” ადამის თავისუფალი ნების შესაზღუდავად. ის საზოგადოება, ის სახელმწიფო, სადაც ადამიანს წართმეული ან შეზღუდული აქვს არჩევანის თავისუფლება, ჯერ არ არის ადამიანური, ღვთიური ქმნილების მსგავსი საზოგადოება და სახელმწიფო, იქ არ მოქმედებს ღვთის კანონები. სახელმწიფო, რომელიც დაადგენს, რომელი აღმსარებლობა უნდა აღიაროს საზოგადოებამ და რომელი უარყოს, რა წაიკითხოს ხალხმა და რა არა, ეს სახელმწიფო ღმერთის ბუნების მოწინააღმდეგეა. იქნებ ზოგს ჰგონია, რომ თუ სახელმწიფო არ დადგა რწმენის სადარაჯოზე, ქვეყანას ურწმუნოება ან სიყალბე წალეკავს? ასეთ მოაზროვნეებს ჰგონიათ, რომ ღმერთი მოკვდა, ღმერთისთვის თავშეწირული წმიდა ადამიანები წარსულს ჩაბარდნენ და ახლა ერის ისტორიას მართალი სარწმუნოების სახელმწიფო ქმნის. ასეთ მოაზროვნეთ ჰგონიათ, რომ ღმერთის კანონები მოძველდა და ახლა სახელმწიფოს განმტკიცებისთვის და რწმენის დასამკვიდრებლად მოდერნიზებული, უფრო ეფექტური კანონები და ფასეულობებია საჭირო. სწორედ ასეთმა მოდერნიზებულმა გაგებამ ჩაფლო შუა საუკუნეების მსოფლიო ღრმა სიბნელეში. ღმერთი ცოცხალია და ის თვით აკონტროლებს თავისი სულით ქვეყანას. მის მიერ დადგენილი კანონებით სიარულია გარანტია კურთხევისა და სიბნელიდან გამოსვლისა. საზოგადოების ზნეობრიობა არის ერის სიძლიერე და არა დენომინაციური მიკუთვნებულობის პროცენტული მაჩვენებელი. ღმერთს არ მიუტოვებია ადამ და ევა დაცემის შემდეგაც და არასოდეს წაურთმევია ის საჩუქარი, რომელიც მან ერთხელ მისცა მათ - თავისუფალი არჩევანის უფლება. ერი სულიერად თავს მოხვეული ჭეშმარიტებით კი არ აღორძინდება, არამედ არჩეული ჭეშმარიტებით, ხოლო არჩევანი ვერ გაკეთდეს იქ, სადაც ,,ასარჩევი” მხოლოდ ერთია - ის, რაც საზოგადოებას უალტერნატივოდ შესთავაზეს!

ღმერთი წინასწარ ხედავდა, რომ ადამიანებს განსხვავებული შეხედულებები ექნებოდა და უამრავ რელიგიას გამოიგონებდნენ, ამიტომ მან ღვთის კაცებს დაავალა დაეწერათ მისი სიტყვა, რომელიც ყოველთვის ჭეშმარიტებისა და ფასეულობების განმსაზღვრელი იქნებოდა. ის, რაც არ ეთანადება ღმერთის სიტყვას, ადამიანის მოგონილია. ქართველების და კავკასიის ძირძველი მოსახლეობის მრავალმა შორეულმა წინაპარმა ეს

ჯერ კიდევ პირველ საუკუნეში გაითავისა, თუმცა ბევრი მათი შთამომავალი დღეს ღმერთის მცნებების გვერდის ავლით, საკუთარი შეხედულებებით ადგენს ფასეულობებს.

უაღრესად მნიშვნელოვანია იცოდე, ღმერთის სიტყვის შესაბამისად აზროვნებ, თუ ზღაპრებს უჯერებ, რომლებსაც საბოლოოდ დაღუპვისკენ მიჰყავს ადამიანი და მთელი ქვეყანა. მოციქული პავლე ბრძანებს:

,,და ყურს არ ათხოვებენ ჭეშმარიტებას და მიუბრუნდებიან ზღაპრებს” (2 ტიმ. 4: 4).

ზოგჯერ გულის სიღრმეში შევნატროდი იმ ერებს, რომლებმაც შეძლეს თავისი ქვეყნის აყვავება. მაოცებდა ებრაელი ერის რუდუნება, უდაბნოს წალკოტად გადაქცევა რომ შეძლეს, გერმანელთა მიზანსწრაფვა, დანგრეული ქვეყნის აღორძინება რომ მოახეხეს, ამერიკელთა პატრიოტიზმი, ზესახელმწიფო რომ შექმნეს. ნუთუ საუკუნის შემდეგაც იგივე სიტყვები უნდა აღმოხდომოდა ქართველს: ,,მამულო საყვარელო, შენ როსღა აყვავდები?”

ვუმზერ ჩვენს ხალხს და ვხედავ, ფიზიკურმა გაუსაძლისობამ მორალურადაც დათრგუნა ერი. ჩვენი აზროვნება შეეგუა იმას, რომ სხვა ჩვენზე ძლიერი და მდიდარია და მისგან დახმარების მისაღებად მთავარია შენი გაჭირვება წარმოაჩინო და ამ გზით ქვეყანასა და საკუთარ თავს როგორმე ორიოდე დღის სარჩო მოუპოვო. სხვამ უნდა ჩაგვაცვას, სხვამ უნდა დაგვაპუროს, სხვამ უნდა გადაწყვიტოს ჩვენი ბედი ჩვენს მაგივრად.

ასე აღარ გვსურს გაგრძელება. კმარა სხვისგან დახმარების მიღების ნატვრა, ჩვენ სხვა ცხოვრებას ვირჩევთ, ისეთს, რომელიც ისე გაგვმართავს წელში, რომ თვითონ შეგვეძლება სხვების დახმარება. ჩვენი ქვეყანა აუცილებლად აღორძინდება. ჩვენ უკვე განვაცხადეთ ამის შესახებ მთელი მსოფლიოს წინაშე.

ვლოცულობ, რათა განახლებული ღირსების სული, სხვა ერებთან თანასწორობის სული, სული თავისუფლებისა მოეფინოს მთელ საქართველოს. ჩვენ მოგვწყურდა ისეთი ცხოვრება, როდესაც ,,შენი თავი შენადვე გეყუდნის”, როდესაც საზოგადოებას არ უხდება რევერანსების გაკეთება ათასი რჯულის ხალხთან საკუთარი თავისა და ოჯახის გადასარჩენად, არამედ თამამად აცხადებს თავის ნებას; როდესაც, თავმომწონე ქართველი მამაკაცი იქ, უცხოეთში, აღარ ,,ჩაბარდება” და ღირსებაშელახული არ დაუწყებს ხვეწნას უცხოტომელ ჩინოვნიკს მოწყალება გაიღოს და ისევ უკან არ გამოაძევოს თავის გაპარტახებულ სამშობლოში.

ღმერთი აღადგენს მის მამაკაცებს და დედაკაცებს, რომლებიც გმირულად განაცხადებენ ღმერთის უდიდეს მცნებას - უფლისადმი და მოყვასისადმი სიყვარულს. ადამიანები ივლიან ღვთის ნათელში და დაუბრუნდებიან ღვთიურ ფასეულობებს, უკუაგდებენ ყოველგვარ წარმართულს. ეს ქვეყანაიქნება წარმატებული და შენი ცხოვრებაც იქნება სიუხვით სავსე.

,,ღმერთი აღავსებს თქვენს ყოველ საჭიროებას, თავისი სიუხვისამებრ, დიდებით ქრისტე იესოში” (პავლე მოციქულის წერილი ფილიპელთა მიმართ 4:19).

ღვთის მიერ დადგენილი სულიერი კანონი ასეთია: ჯერ ყველაფერი ზემოთ, სულიერ სამყაროში იცვლება და შემდეგ ეს ხდება მატერიალურად ხილული. სულიერი ადამიანი წინასწარ ხვდება, რა მოხდება მატერიალურ სამყაროში. ეს განსხვავებაა სულიერსა და მშვინვიერ ადამიანს შორის.

ჩვენ გვჭირდება სხვაგვარად აზროვნება, სხვაგვარად ფიქრი, სხვაგვარად გაგება. ჩვენს ცხოვრებაში ახალი ეტაპი უნდა დაიწყოს. უფლის შემეცნება არის ახალი დასაწყისი ჩვენი ცხოვრებისა. საქართველოს მოქალაქეებს გვჭირდება ახალი მასშტაბები, ახალი აზროვნება. თუ ისევ ისე ვიაზროვნებთ, როგორც ადრე ვაზროვნებდით და ცნობიერების

ახალ დონეზე არ გადავინაცვლებთ, ვერ გამოვიმუშავებთ ახლებურ ხედვას, ვერ შევძლებთ ვიზრუნოთ მომავალზე ღმერთის მიერ ჩვენთვის შედგენილი გეგმის შესაბამისად.

ღმერთს სურს, რომ შევიდეთ ქანაანში, ამასთან ერთად დავიცვათ ღვთის ერთგულება. ჩვენი ცხოვრება სასიკეთოდ შეიცვლება, ამისათვის კი საჭიროა რწმენა და ფასის გადახდა ჩვენი არჩევანის გაკეთებით, პირადი ცხოვრების მაგალითით. ზოგიერთი ამბობს, ჩემთვის არავის სცალია, ჩემზე არავინ ფიქრობს, მარტოდ ვარ. ასეთ ადამიანს დეპრესია დარევს ხელს. ეს ადამიანი არ არის ჯერ პიროვნებად ჩამოყალიბებული, რადგან მან, უბრალოდ, არ იცის ღმერთის სიტყვა. ღმერთი გამუდმებით ფიქრობს მასზე და ყოველთვის ელოდება მასთან ურთიერთობას. შენ არასოდეს არა ხარ მარტო. ყველაზე მნიშვნელოვანი და დიდებული მთელ სამყაროში ფიქრობს შენზე, ზრუნავს შენზე, ის არის გულთამხილავი და თანამგრძნობი, ნუგეშისმცემელი. ადამიანი, რომელიც იცნობს იესო ქრისტეს, არასოდეს იტყვის: ,,აზრი არა აქვს ჩემს ცხოვრებას, არ ვიცი, საით მივდივარ, რას ვაკეთებ”.

ზოგჯერ ადამიანი ამბობს ღმერთს წვრილმანებისთვის ვერ შევაწუხებო. ეს წარმართული აზროვნებაა. ღმერთს შენი ცხოვრების თითოეული დეტალი აინტერესებს. მისი სიდიადე სწორედ ის არის, რომ თითოეული ადამიანი უაღრესად მნიშვნელოვანია მისთვის - თავისი საფიქრალით, ურთიერთობებით, ჭირით თუ ლხინით. ამიტომ უნდა გქონდეს სწორი აზრი ღმერთზე და მისი აზრიც უნდა იცოდე შენს შესახებ. არა აქვს მნიშვნელობა, ვინ ხარ შენ. ეს ჩვენ, ადამიანები განვარჩევთ ერთმანეთს ეროვნების, კანის ფერის, სოციალური წარმოშობის თუ რელიგიური მიკუთვნებულო ბის მიხედვით, ღმერთის სამკვიდრებელში, ზეციურ სახელმწიფოში კი ამ სიტყვებს არავითარი დატვირთვა არა აქვს. ერთადერთი სიტყვა, რომელიც ძალისმქონეა ზეცაში ეს არის ,,სიყვარული”.

ღმერთი, უბრალოდ, ელოდება შენს გადაწყვეტილებებს. მას სურს, რომ გახარებული და სრულყოფილი იყო. თითოეული თქვენგანისთვის ღმერთს კურთხევა აქვს შემონახული. საჭიროა ენდო მას. უფლის გზებით უნდა იარო. შენ გჭირდება ეგვიპტიდან გამოსვლა, მაგრამ უდაბნოში არ უნდა დარჩე. შენ გჭირდება ქანაანზე ფიქრი და ქანაანით ცხოვრება. ადამიანები ხშირად ვიღაცას ან რაღაცას აბრალებენ თავიანთი ცხოვრების მოუწყობლობას, მაშინ როდესაც თვით არიან საკუთარი თავის ყველაზე დიდი მტრები. ყველაზე დიდი ბოროტება სულიერი მოვლენების მიმართ უმეცრებაში დარჩენაა; როდესაც ბრმად, გაუაზრებლად და მექანიკურად მიჰყვები რელიგიურ დინებას, ერთ დღეს აღმოაჩენ, რომ დეპრესიისა და გადაულახავი პრობლემების წინაშე დგახარ. ვაღაც ფიქრობს, ეს ჩემს ეკლესიას არ ეხებაო. მე არ ვსაუბრობ შენს ეკლესიურ მიკუთვნებულობაზე, არამედ ვსაუბრობ შენს რწმენაზე. შენ შეიძლება გწამდეს იესო, რომელსაც იცნობ და შეიძლება გწამდეს სარწმუნო იესო, რომელიც სხვას სწამს, ანუ შენ შეიძლება გწამდეს სხვისი რწმენის. ასე მოუვიდა იუდეველი მღვდელმთავრის, სკევას შვიდ ვაჟს. მათ არ სწამდათ, რომ იესო ქრისტე იყო, არამედ სწამდათ, რომ პავლეს ,,მაგიური” სიტყვები ეშმაკებს აფრთხობდა. საიდან ვასკვნით ამას? მათ არ სწყუროდათ იესოს შეცნობა: არ დადიოდნენ პავლეს მიერ გახსნილ ორწლიან ბიბლიურ სკოლაში, ტირანუსის დარბაზში, არამედ სასწაულებს და იაფფასიან რიტუალებს გამოეკიდნენ. მიმბაძველობით პავლესავით დაიწყეს მოქმედება - პავლეს ლოცვით ლოცულობდნენ. შესაბამისად დაღუპვა მოიმკეს - ბოროტმა დააზიანა ისინი. შენ გჭირდება შენი რწმენა, შენეული აღმოჩენა ღვთისა, შენი არჩევანის გაკეთება. სხვაგვარადვერ მიიღებ გამარჯვებას. სარწმუნოება, რომლისაც გჯერა, ვერაფერი შენაძენია, თუ შენ პირადად არ გცნობს უფალი. შენს სიტყვას, შენს ლოცვას მაშინ აქვს ძალა, როდესაც იცი, რომ ეს ლოცვა გულმა მიუძღვნა იესოს. ის განუმეორებელია და აღმომხდარია შენს ცხოვრებაში მომხდარი განსაკუთრებული მოვლენის გამო.

საქართველოში ერთ-ერთი ძლიერად მოქმედი სულია - წუწუნის სული. შეიძლება ვინმეს ეუცნაუროს ასეთი ტერმინი, მაგრამ ადამიანი, რომელიც არ აკონტროლებს თავის თავსა და ბაგეს, ის საფუძველს აძლევს ბოროტს იბატონოს მასზე თავისი სულით. არიან ადამიანები, თუ არ იწუწუნეს, თავს ცუდად გრძნობენ. მათთვის წუწუნი ნარკოტიკივით

არის, სულ რაღაც ან ვიღაც არ უნდა მოსწონდეთ, ვიღაცას უნდა წყევლიდნენ, ვიღაც გაჭორონ, თათხონ და ლანძღონ... ღმერთიც კი არ იხედება მისკენ, ვისაც ამდენი სათხოვარი და პრობლემა მიაქვს მასთან. ასეთი ადამიანი ღმერთის წინაშე სათხოვრებით კი არ მიდის, არამედ წუწუნით. ღმერთი კი წლობით ელოდება მისგან მადლობის სიტყვას უამრავი კურთხევის გამო, რომელსაც აძლევს მას. დაფიქრდი ღმერთის მადლზე შენს ცხოვრებაში, ქებადიდებითდა მადლიერებით სთხოვე ღმერთს შენი პრობლემების მოგვარება. მისი სიყვარულით დათანაგრძნობით სავსე გული მიეწებება შენს მადლიერ გულს.

ბიბლიაში ნათქვამია: ,,ყოველივეს თავისი დრო და ყოველ საგანს თავისი ჟამი აქვს ცის ქვეშ” (ეკლ. 3:1). ახლა არის დრო პატიოსნებისადა კანონიერებისა, დრო აზროვნების შეცვლისა და სამომავლო ხედვის გამომუშავებისა, დრო მიზნის დასახვისა და რუდუნებითა და ნებისყოფით მისკენ სვლის დაწყებისა.

უფლის სული ძლიერად მოეფინება საქართველოს და ეს ქვეყანა გაბრწყინდება ღმერთის სიყვარულში. ჩვენ ავაშენებთ ჩვენს ქვეყანას, რომელშიც ღირსეულად ვიცხოვრებთ და გადამთიელის შეფარებასაც შევძლებთ. ასეთ ქვეყანას ავაშენებთ ჩვენ ჩვენი ძალისხმევით, არა სუფრული პატრიოტიზმით, არამედ პასუხისმგებლობის გრძნობით მომავლის წინაშე, სინდისიერი და ღვთიური გზებით სიარულით.

მოდის ნების გამოვლინების, არჩევანთა გაკეთების დრო. მოქალაქეებმა ინდივიდუალურად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილებები. ჩვენს მეტი არავინ არის ჩვენი ბედის შემოქმედი, ჩვენ თვითონვე ვირჩევთ ახლა, ამ დღეებში ჩვენს მომავალს. თვით ღმერთი ბრძანებს: ,,სიცოცხლე და სიკვდილი, კურთხევა და წყევლა დაგიდევი წინ. ამოირჩიე სიცოცხლე, რათა იცოცხლო შენ და შენმა შთამომავლობამ” (2 რჯ. 30:19). სწორედ თითოეული პიროვნების მაღალი მოქალაქეობრივი კულტურა, ღვთიური ფასეულობები და სახელმწიფოებრივი აზროვნება არის ქვეყნის სულიერი წინსვლისა და წესრიგის საწინდარი.

არცთუ ისე ცნობილ იუდეის ბეთლემში, არცთუ ისე მდიდრულ ადგილას - ბაგაში, ღმერთმა მომადლა კაცობრიობას იმედის სისავსე. მსგავსად ამისა ჩვენც, არცთუ ისე ცნობილნი და მდიდარნი, შემართულნი, ლოცვითა და რწმენით აღვსილნი ველოდებით ჩვენი ქვეყნის აყვავებას და უფლის სულის ჭეშმარიტ გამობრწყინებას.

ეთნოსები საქართელოში

Иракли Чхеидзе

Азербайджанцы, живушие в Грузии, не называют себя диаспорой.

,,Мы коренные жители этой земли, граждане Грузии и часть грузинского обшества, - говорит заместитель гамгебели Гардабанского района Рамин Байрамов.

Населенный преимушественно азербайджанцами регион Квемо Картли считается одним из самых богатых регионов Грузии. Местное население в основном занято сельским хозяйством. Наверное, именно потому в регионе особо остро стоят земельные проблемы.

Интересно, что основная масса местных жителей находится в своеобразном информационном вакууме. Абсолютное большинство смотрит азербайджанские и турецкие телевизионные каналы. Проблем с этим не возникает - почти в каждом доме есть спутниковое телевидение. Грузинские же ТВ-каналы недоступны из-за элементарного незнания грузинского языка.

Парадокс заключается и в том, что многие жители сельских районов до конца не понимают, в какой стране они живут. Во ремя выборов президента Грузии представители старшего поколения начинают искать в списках кандидатов фамилию... Гейдара Алиева.

ბესო გულაშვილის ფოტო

Кстати, во время последних выборов, бюллетени для голосования были отпечатаны на грузинском языке и большая часть избирателей-азербайджанцев просто не понимала, что в них написано. Были случаи, когда руководство деревни или села перед выборами ,,инструктировало ,,сельских жителей, напротив какой цифры необходимо проставить галочку.

РЕГИОНАЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ НАЦИОНАЛЬНЫХ ВЫБОРОВ

Население Квемо Картли традиционно считается лояльным по отношению к любой власти страны. Даже в начале 90-х годов население региона голосовало за проправительственные силы. Затем пришло время курьезов Шеварднадзе, когда число голосов, отданных за Эдуарда Амвросиевича в одном из районов насчитывало 106%25! Во время последних президентских выборов число голосов, отданных за Михаила Саакашвили, также достигало рекордных 95%25-98%25. К сожалению, основываясь на этих примерах, можно констатировать, что большинству населения абсолютно все равно, Кто из партийныз лидеров или какая политическая сила приходит к власти в той стране, в которой живет сам избиратель.

КОНТРАБАНДА

Почти сразу после ,,Революции роз“ очень актуальной стала проблема спецоперации, проводимых силовыми структурами в борьбе с контрабандой в Квемо Картли. В грузинских СМИ не раз проходили почти детективные сюжеты задержании грузовиков с контрабандными товарами, показывали перестрелки, массовые выступления протестуюшего населения, перекрытые дороги и т.д.

Справедливости ради стоит сказать, что на протяжении многих лет занятие контрабандой в целом по стране являлось нормой не только для населения, но и для силовых структур, региональных и центральных властей. Контрабанда стала нормальным, привычным явлением, воспринималась населением как почти легальный способ заработка. Контрабандой везли горюче-смазочные материалы из Азербайджана, причем часто даже рейсовыми автобусами. Например, автомобильное масло разливали в пластиковые мешки и до отказа загружали ими не только багажное отделение, но и пассажирский салон. Везли одежду и продукты питания, бытовую технику и наркотики...

Но на смену старой порочной, но отлаженной годами системе пришла борьба за легализацию бизнеса. Естественно, что это очень тяжело было воспринято населением региона. В Квемо Картли работает четыре КПП и контрабанда являла собой серьезный источник дохода для солидной части местного населения. Естественно, необходимо избавиться от контрабанды полностью. Но, наверное, лучше это делать маКсимально безболезненно для населения.

В то же время интересно, что стихийная торговля, основанная большей частью на контрабанде, привела з созданию своеобразных зон свободной торговли в Садазло и на Красном мосту. Азербайджанцы, армяне, турки, иранцы, грузины занимались обшим бизнесом, забыв о политических и межнациональных проблемах. Может быть, наряду с антикриминальными операциями властям Грузии стоит подумать о создании в регионе легитимной зоны свободной торговли. В конечном счете это должно способствовать интеграционным процессам, приведет к созданию новых рабочих мест.

ЗЕМЕЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ

Исходя из того, что население в регионе в основном сельское, то и наиболее острой в последние годы была именно проблема земли.

,,Что нам нужно?“ - задает вопрос житель одного из сел Квемо Картли Гашам Караев. И сам же отвечает: ,,Дайте нам лопату и возможность обрабатывать землю! Когда земля будет в руках крестьян, экономика, сельское хозяйство Грузии пойдут в гору“. Караев уверен в необходимости аннулирования итогов земельной реформы образца 1996 года, так как она проводилась с нарушением конституционных прав граждан. ,,Если права национальных меньшинств опять будут нарушены, в особенности в районах их компактного проживания, может возникнуть угроза территориальной целостности Грузии“, - уверен он.

Большие нарекания местного населения вызывала земельная реформа, проведенная в 1996 году. Как говорит глава обшества ,,Гейрат“ Алибала Аскеров, ,,в начале 90-х годов, когда проходила первая земельная реформа, она была очень хорошо принята населением Квемо Картли, но фактически люди остались без земли“. Независимый адвокат Руслан Гаджиев считает, что после Революции роз в Квемо Картли ничего не изменилось - ,,Земля, как была, так и остается предметом спекуляции“.

В 1996 году земля была передана в подчинение районных властей, которые и занялись ее перераспределением. ,,В то время от Марнеульского района в парламенте было четыре депутата - три азербайджанца и один грузин. Где же они были тогда, когда проводилась реформа, почему молчали?“, - удивляется заместитель гамгебели Марнеульского района Тофик Гаджиев.

Впрочем, новые власти страны не раз заявляли, что у них имеются механизмы зашиты местного населения от несправедливого распределения земли. Считается, что при проведении тендера закрытого типа по продаже земли, земельные участки будут проданы тем, кто проживает на этой земле.

ОБРАЗОВАНИЕ И ПРОБЛЕМА ЯЗЫКА

Другая болезненная тема - реформа системы образования. Речь идет о реформе в сфере школьного образования. Многие уже выражали свое недовольство тем, что происходит в системе образования. Однако, как это часто случается, эмоции опережали факты.

Практически сразу же после того, как стало известно о предстояшей реформе, в квемо картли ураганом прошелся слух, что этнические школы будут закрываться.

На самом деле речь шла о реформировании законодательной базы, системы финансирования и управления школой, так же о внедрении новых учебных планов и обновлении учебников. Реформа в разной степени касалась всех школ Грузии. Новые учебные планы предполагали выполнение учебного стандарта, независимо от того, на каком языке ведется обучение.

По словам заместителя министра образования и науки Беллы Ципурия, негрузиноязычные школы (с русским, азербайджанским, армянским и осетинским языками обучения) будут продолжать сушествование, так как сушествует спрос на такие образовательные услуги.

Преподаванию государственного языка в негрузиноязычных школах будет уделено большоевнимание, для того, чтобы выпускники школ могли полностью участвовать в жизни грузинского государства. С этой же целью с 2009 года в X-XII классах история и география Грузии будет преподаваться на грузинском языке.

Заместитель гамгебели города Марнеули и член неправительственной организации ,,Наш обший дом“ Физули Мустафаев не верит в эффективность реформы школьного образования:

- В Марнеульском районе из 120 тысяч населения 100 тысяч человек - этнические азербайджанцы, проживаюшие в основном компактно в селах. Обучение грузинскому языку в этих районах не дает никакого эффекта, так как отсутствует практила. К тому же присылаемые из центра учителя владеют чаше всего тольло грузинслим язылом. для полноценного же обучения необходимо, чтобы учителя владели лал грузинслим, тал и азербайджанслим языдами. Обучение государственному языду надо начинать с детских садов. Я считаю, что к разработке реформы школьного образования надо было привлечь представителей национальных меньшинств из регионов, чего не было сделано. Нынешняя реформа - утопия, которая не даст нужного результата и приведет к усилению миграции из региона. Без знания государственного языка местным выпускникам не остается ничего другого, как после школы поступать в ВУЗы Азербайджана, Турции, России, но не Грузии.

Предыдушая государственная программа по изучению грузинского языка для этнических меньшинств работала с 1998 года. Однако программа фактически провалилась. Очень много нареканий вызывала низкая квалификация преподавателей. Мне рассказывали случаи, когда присылаемые в села квемо картли учителя грузинского языка довольно быстро обучались азербайджанскому. Школьники азербайджанцы с успехом продолжали обшение на родном языке не только между собой, но и с учителями грузинского...

По оценке Б. Ципурия, в то время программа не принесла сушественных результатов, так как не была обновлена методика обучения, учебные материалы, не повышалась квалификация преподавателей. Именно эти пробелы заполняются сейчас министерством образования и науки. На основе новых методологий и новых учебных стандартов разработан новый учебник ,,Тавтави“ (колос). Всего ,,Тавтави ,, выйдет в пяти частях. Первая часть учебника уже бесплатно доставлена всем ученикам VII-XI классов, во все негрузиноязычные школы Грузии. В то же время усиливается внимание к преподаванию грузинского языка в младших классах. для всех преподавателей проводятся тренинги по повышению квалификации. Министерство на конкурсной основе финансирует проекты школьного партнерства, благодаря которым учреждаются не только языковые, но и личные дружеские связи между представителями разных, грузино- и негрузиноязычных школ.

„Нам нужно 2-3 года для того, чтобы полностью решить проблему обучения государственного языка в регионах компактного проживания национальных меньшинств“, - уверена Б. Ципурия.

,,В то же время интересно, что стихийная торговля, основанная большей частью на контрабанде, привела к созданию своеобразных зон свободной торговли в Садахло и на Красном мосту. Азербайджанцы, армяне, турки, иранцы, грузины занимались обшим бизнесом, забыв о политических и межнациональных проблемах. Может быть, наряду с антикриминальными операциями властям Грузии стоит подумать о создании в регионе легитимной зоны свободной торговли. В конечном счете это должно способствовать интеграционным процессам, приведет к созданию новых рабочих мест.“

БАКИНСКИЙ СИНДРОМ

В то же время на фоне сушествуюших и нерешенных проблем надо отметить, что социальноэкономическое положение Квемо картли и местного населения лучше, чем в других регионах Грузии. Но вопросы сушествуюших в Квемо Картли проблем намного чаше поднимаются в Азербайджане, чем в самом Квемо Картли. Наверное, это тоже можно назвать проблеe мой своего рода. Получается, что не только сельское население, но и некоторые местные обшественные деятели надеются, что к их проблемам более внимательно отнесутся в Баку, нежели в Тбилиси. Увы, иногда разные радикальные силы Азербайджана используют ,,обиды“ жителей квемо картли в своих политических интересах.

Главный редактор газеты ,,Кавказский акцент“ Гамлет зукакишвили отмечает наличие в регионе проблемы гражданского обшества. ,,Азербайджанцы Грузии должны понимать, что их проблемы решаются не в Баку, а в Тбилиси“, - говорит зукакишвили. По его мнению, необходимо выработать комплексный подход к решению всех сушествуюших проблем, популяризировать идеи, необходимые для развития гражданского обшества в стране.

НЕМНОГО СТАТИСТИКИ

Еше во времена СССР демографические показатели этнических азербайджанцев, проживаюших в Грузии, были очень высокими. По статистическим данным 1989 года на одну тысячу грузин приходилось 16 детей, а те же показатели у азербайджанцев равнялись примерно 29. за последние тридцать лет сушествования СССР (1959-1989 гг.) численность этнических азербайджанцев в Грузии возросла в два раза. Пик демографического взрыва пришелся на 80-е годы. Показатели демографического роста среди азербайджанцев Грузии превышали даже аналогичные показатели в Азербайджане. Этому способствовало много различных, в том числе и социально- экономических, факторов. Высокие демографические показатели являлись одним из наиболее ярких показателей того, что живушие в Квемо Картли азербайджанцы чувствовали себя достаточно комфортно.

В 1989 году в Грузии проживало 307600 азербайджанцев и, согласно официальных статданных, это составляло 5,7%25 от обшей численности населения Грузии. Из них только в Тбилиси проживало 18000 азербайджанцев. Азербайджанцы проживали практически на всей территории Грузии, в том числе и в западной части.

После развала СССР миграционные процессы затронули практически все слои населения Грузии вне зависимости от этнической принадлежности. Считается, что процент миграции азербайджанцев (включая сезонную миграцию) до сих пор остается на высоком уровне. Первая волна пришлась на период с 1989 по 1992 годы, когда самое большое число азербайджанцев массово выехало за пределы Грузии как на этническую родину, так и в третьи страны. Вторая волна - уже на ,,революционный“ 2003 год. По мнению специалистов, это вполне нормальное явление: когда в стране политическая нестабильность, автоматически увеличивается процент миграции населения. Согласно разным данным, в процентном соотношении с 1989 по 2002 год численность азербайджанцев в Грузии сократилась с 33%25 до16%25. По данным 2000 года число азербайджанцев сократилось (что можно сказать и в целом о населении Грузии), но в то же время они стали второй по численности этнической группой после грузин. Их число на тот период составило около 285 тысяч человек.

Согласно неофициальной статистике, сегодня численность азербайджанцев Грузии колеблется от 350 тысяч до полумиллиона человек. конечно, очень трудно говорить о том, какая из этих цифр наиболее близка к реальной. Тем более, что часть населения Квемо Картли еше в ,,дореволюционные” времена обзавелась вторым, азербайджанским гражданством. к тому же многие периодически выезжают на сезонные работы как в Азербайджан, так в Россию и Турцию.

НЕСКОЛЬКО МНЕНИЙ НА ОДНУ ТЕМУ

Исполнительный директор фонда гражданской интеграции заур халилов считает, что в постсоветский период проблемы азербайджанцев Грузии начались именно из-за статистики. ,,Националистически настроенное правительство президента Гамсахурдия решило, что в случае, если демографический рост азербайджанцев будет продолжаться теми же темпами, то это может создать угрозу независимости страны. Гражданское обшество же предполагает создание равных условий для всех граждан страны, поэтому и азербайджанцы были бы наделены правом владения землей и другой собственностью. Именно тогда начались создаваться проблемы в Болнисском и дманисском районах, что впоследствии отразилось и на этническом составе этих районов“ - говорит халилов. По его мнению, процентное соотношение различных этнических групп должно отражаться в социально-экономических взаимоотношениях и в участии в обшественно-политической жизни:

- Участие этнических меньшинств в политической жизни должно быть более активным, необходимо учитывать также и кадровую политику. Если говорить о кадровой политике и участии азербайджанцев в политической жизни страны, то пик приходился на период правления Шеварднадзе и его партии ,,Союз граждан“. конечно, и тогда мизерным было число азербайджанцев - чиновников, но количественный показатель не всегда идентичен качественному. качественные показатели были очень низкими. Этнические азербайджанцы были представлены в депутатском корпусе, в структурах исполнительной власти, в органах местного самоуправления. Проблемы сушествовали и тогда, но сегодня они принимают более радикальные формы. Одним из минусов прежней власти я могу назвать сбалансированность той кадровой политики, которая сохранялась еше со времен СССР. Если, допустим, первым секретарем райкома назначали азербайджанца, то обязательно первым заместителем (фактически, вторым секретарем) назначался грузин и наоборот. Но сегодня, к сожалению, ни в одном из регионов Грузии, населенном азербайджанцами, этнические азербайджанцы не представлены в числе руководителей районов, в отличие, например, от Самцхе-джавахети.

Наверное, в данном случае можно говорить о сушествуюшей проблеме активности, вернее, ее отсутствия среди этнических азербайджанцев. Всплеск обшественно - политической активности азербайджанцев Грузии приходится на начало 90-х годов, но тогда речь шла о необходимости зашиты прав населения. Форма активности тогда носила явные признаки радикализма и даже сепаратизма. В то же время трудно представить, что требование некоторых групп об отделении региона Борчало (Квемо картли) от Грузии имело тогда (и имеет сейчас) под собой реальную почву.

Что касается кадровой политики, проводимой властями, то, по мнению некоторых представителей неправительственного сектора, она является одной из основных проблем для регионов, населенных этническими азербайджанцами. В основном отмечается тенденция, когда участие представителей этнических меньшинств в обшественнополитической жизни региона и страны в целом неуклонно снижается. В данном случае можно согласиться с халиловым, что дело не в количественном, а в качественном показателе.

Интересно, что еше во время правления Э.Шеварднадзе азербайджанцы Квемо Картли называли своих земляков-депутатов ,,глухонемыми депутатами“. дело в том, что депутаты от Квемо Картли в своей массе не владели грузинским языком и, соответственно, практически не принимали никакого участия ни в парламентских дебатах, ни в принятии тех или иных законов...

Противоположного мнения придерживается активист марнеульского обшества ,,Гейрат“, бывший депутат парламента Грузии зумруд курбанов:

- Я не согласен с утверждением, что азербайджанцы являются политически неактивной частью населения Грузии. В начале национально-освободительного движения азербайджанцы Грузии активно участвовали в нем. В начале 90-х годов в Квемо Картли были случаи, когда азербайджанцам предлагали оружие российские офицеры с тем, чтобы мы выступили против властей. Однако мы смогли избежать вооруженного противостояния. Я не согласен также с утверждением, что азербайджанцы молча соглашались с проведением, например, земельной реформы. И тогда и сейчас государственная политика властей Грузии направлена на то, чтобы не давать азербайджанцам землю. Необходимо больше делать для того, чтобы реально зашишать права этнических меньшинств.

Что касается кадровой политики, то в Марнеульском районе в налоговой службе всего 1%25 составляют азербайджанцы, причем не местные. В полиции азербайджанцев около 3%25, в прокуратуре работает всего один азер байджанец! Сушествует порочная практика, когда путем назначения на какой-нибудь пост власти фактически покупают определенных людей.

,,Нас упрекают в том, что в министерствах, в различных органах власти нет или же очень мало азербайджанцев. А каким образом они туда попадут, если не владеют государственным языком?“, - спрашивает заместитель гамгебели Марнеульского района Тофик Гаджиев.“

Нам не хватает зашиты со стороны грузинских НПО, грузинской обшественности. Сегодня говорится о борьбе с контрабандой. Но как и раньше, товары вывозятся из Азербайджана, также платятся деньги на таможне, просто происходит перераспределение сфер влияния. В Грузии пока ничего не меняется в этом отношении.

Руководитель марнеульского обшества ,,Гейрат“ Алибала Аскеров:

- Можно говорить о том, что Гамсахурдия получил большинство голосов азербайджанцев, но не получил доверия народа. Президент Саакашвили также получил больше 90%25 голосов азербайджанцев, но до сих пор не получил доверия народа. Новая власть успела наобешать азербайджанцам много чего, но на самом деле обшая ситуация ухудшается, хотя бы по сравнению с периодом правления Шеварднадзе. Революция, может быть, затронула Тбилиси, но в Квемо Картли перемен нет. Многим из тех людей, которые встали у власти в регионе, я бы не доверил и двух баранов. На местах происходит кланизация властных структур, каждый, ккто приходит во власть, создает своймаленький клан. На самом деле революция ничего не дала нацменьшинствам, и если так будет продолжаться, ничего и не даст. да, идет борьба с контрабандой, но ничего не делается для создания рабочих мест. Простой пример - 73%25 местных зербайджанцев не имеют земли. Те структуры, которые созданы в регионе для борьбы с контрабандой, сами занимаются контрабандой. Сегодня даже в больших обúемах идут контрабандные товары; занятие контрабандой уже фактически монополизировано.

,,Нас упрекают в том, что в министерствах, в различных органах власти нет или же очень мало азербайджанцев. А каким образом они туда попадут, если не владеют государственным языком?“, - спрашивает заместитель гамгебели Марнеульского района Тофик Гаджиев.

- Не обучая местное азербайджанское население грузинскому языку, мы готовим потенциальные кадры для Азербайджана, но не для Грузии, - продолжает Гаджиев. Он приводит и другие, кардинально противоположные высказанным Аскеровым данные. ,,80%25 земли в Марнеульском районе находится во владении местных азербайджанцев, но я не хочу рассматривать этот вопрос в этническом аспекте - все мы являемся граж-данами Грузии ,,, - говорит он.

Наира Гелашвили, руководитель организации ,,Кавказский Дом“:

- Азербайджанское население - верные граждане Грузии. Я не думаю, что они боятся власти, а опасаются того, чтобы не возникли проблемы во взаимоотношениях с грузинским населением. Азербайджанцы представляют самую большую этническую группу, которая никогда не создавала проблем для Грузии. Если говорить о выборах и высоком проценте голосов за проправительственные силы, то это не столь важно. Важно то, что весь народ незашишен в правовом отношении. Вполне возможно, что некий инстинкт самосохранения диктует азербайджанскому народу вести себя именно так, а не иначе на выборах. Мне кажется, это оправдано. когда наше государство станет действительно правовым, начнут работать законы, тогда народ сможет показать свою реальную волю на выборах. Мы очень благодарны азербайджанскому народу за то, что он не создавал никаких проблем и так находяшемуся в бедственном положении грузинскому государству.

Что касается эмиграции, то мне кажется, что в процентном отношении грузины составили самую большую часть покинувших страну. Мы должны способствовать тому, чтобы не делались акценты на этническую принадлежность. Мы все находимся в одинаковом положении и все вместе должны находить выход.

Ника Нониашвили, главный советник губернатора Квемо Картли по правовым вопросам:

- Местные власти максимально стараются искоренить те ошибки, которые были допушены при проведении земельной реформы в 1996 году. Правительство сделает все для того, чтобы земля досталась тем, кто будет ее обрабатывать. хотя нужно учитывать и тот факт, что кому-то из местных жителей придется работать и в чужом саду, так как земли на всех не хватит.

КАДРЫ, САМОУПРАВЛЕНИЕ И ПОЛИТИКА СТРАУСА

Наверное, любой ,,постреволюционный“ период в любой стране характеризуется проблемой профессиональных кадров. В нашем случае можно говорить о проблеме органов местного амоуправления. Сегодня регион фактически не имеет реально избранных органов самоуправления, которые хорошо разбирались бы в сушествуюшей ситуации и реально боролись с сегодняшними проблемами. То есть центральным властям рано или поздно придется делегировать часть своих полномочий местным органам. В таком случае большая часть необходимых вопросов будет решаться на местах. И тогда не понадобится спецназ из Тбилиси для отлова местных контрабандистов. И громкие пресс-конференции в Баку о нарушении прав жителей Квемо Картли отойдут в прошлое.

По словам руководителя кавказского института мира, демократии и развития Гии Нодия, на протяжении многих лет правительство Грузии проводило ,,страусиную политику“ в отношении национальных меньшинств - старалось просто ,,не замечать“ сушествовавших проблем. ,,Сегодня мы стараемся очень медленно и осторожно вынуть голову из песка“, - говорит Нодия.

სამართალი

მაზურეკი საფრანგეთის წინააღმდეგ

მასალა მოამზადა ნონა კალანდაძემ

ევროსასამართლოს განცხადებით მიმართა საფრანგეთის მოქალაქემ კლოდ მაზურეკმა, რომელიც ქალაქ ავინიონში დაიბადა და ამჟამად ლა გრანდ მოტში ცხოვრობს.

1990 წელს მას იმუნოდეფიციტური დაავადებით გარდაეცვალა დედა, რომელსაც კლოდ მაზურეკის გარდა დარჩა კიდევ ერთი შვილი, ალენი, არარეგისტრირებული ქორწინებიდან, რომელიც კანონიერ შვილად იქნა ცნობილი დედის შემდგომი ქორწინების შედეგად. განმცხადებლის დაბადების მოწმობაში მშობელთაგან მხოლოდ დედა იხსენიებოდა, რომელიც დაქორწინებული იყო, მაგრამ მეუღლისგან განცალკევებულად ცხოვრობდა. ოფიციალურად ისინი 1944 წელს გაიყარნენ.

1991 წელს, ალენმა საკუთარი ძმის წინააღმდეგ ნიმესის სასამართლოში შეიტანა საჩივარი. მისი განმარტებით, კლოდი უკანონო შვილი იყო და დედის მიერ დატოვებული მემკვიდრეობიდან მას მხოლოდ ქონების მეოთხედის მოთხოვნა შეეძლო. მომჩივანის მტკიცებით, ძმამ ისარგებლა დედის უმწეო მდგომარეობით და მისი თანხა უკანონოდ გადარიცხა თავის პირად ანგარიშზე.

მოპასუხე მხარის, კლოდ მაზურეკის, განმარტებით, საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსი ხელყოფდა არარეგისტრირებულ ქორწინებაში დაბადებულ ბავშვთა მემკვიდრეობით უფლებებს. ის დისკრიმინაციულ ხასიათს ატარებდა, ეწინააღმდეგებოდა გაეროს ბავშვთა კონვენციას და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპულ კონვენციას. მოპასუხეს ისევე ჰქონდა მემკვიდრეობის უფლება, როგორც მის ძმას.

რაც შეეხება გადარიცხულ თანხას, ეს დედის საჩუქარი იყო და გაყოფას არ უნდა დაქვემდებარებოდა.

1993 წელს, ქვეყნის სამოქალაქო კოდექსის საფუძველზე, ნიმესის სასამართლომ მემკვიდრეობის გაყოფის შესახებ მიიღო გადაწყვეტილება. მართალია, კანონმდებლობა თანაბრად იცავდა ბავშვთა მემკვიდრეობით უფლებებს, მაგრამ არსებობდა საერთო წესიდან გამონაკლისი. ფრანგული სამართალი ითვალისწინებდა უკანონო შვილთა სამემკვიდრეო უფლებების შემზღუდველ ნორმებს, რომელთა არსებობას კანონიერ შვილთა ინტერესების დაცვის მოტივით ამართლებდნენ. საფრანგეთის ხელისუფლება ტრადიციული ოჯახის პრინციპს იცავდა. ამდენად, კანონიერად შექმნილ ოჯახებზე ზრუნვა, ხელისუფლების აზრით, სახელმწიფო პოლიტიკას წარმოადგენდა და არ ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპულ კონვენციას.

თანხა, რომელიც მოპასუხემ დედისგან საჩუქრის სახით მიიღო, უნდა გაეთვალისწინებინათ საკუთრების გაყოფისას.

მოპასუხე მხარე არ დაეთანხმა სასამართლოს გადაწყვეტილებას და აღნიშნა, რომ იგი ეწინააღმდეგებოდა ევროპული კონვენციის მე-8 და მე-14 მუხლებს, ასევე აღნიშნული კონვენციის I დამატებითი ოქმის პირველ მუხლს; ამიტომ ეს გადაწყვეტილება მან ზემდგომ ინსტანციაში გაასაჩივრა.

1994 წელს, ნიმესის სააპელაციო სასამართლომ უცვლელად დატოვა დაბალი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. სასამართლოს აზრით, მოსარჩელე ვერ ამტკიცებდა, რომ დედამ მას თანხა საჩუქრად დაუტოვა. ამდენად, ის უნდა დაბრუნებულიყო საერთო საკუთრებაში და დანარჩენ ქონებასთან ერთად გაყოფილიყო. რაც შეეხება არარეგისტრირებულ ქორწინებაში დაბადებულ ბავშვთა დისკრიმინაციას, სააპელაციო სასამართლოს აზრითაც, აღნიშნული არგუმენტი უსაფუძვლო იყო.

მოსარჩელე არ დაეთანხმა ამ გადაწყვეტილებას და ის საკასაციო წესით გაასაჩივრა.

1995 წელს საკასაციო სასამართლომ არ გაიზიარა საჩივარში მოყვანილი არგუმენტები და კანონიერად მიიჩნია სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. ამავე სასამართლომ გამოარკვია, რომ 1994 წელს, ჰემოფილიით დაავადებულ პაციენტთა საფრანგეთის საკომპენსაციო ფონდმა, სადაც კლოდის დედა მკურნალობდა, მაზურეკსა და მის ძმას 40 000 ფრანგული ფრანკი გამოუყო კომპენსაციის სახით. გარდაცვლილი პაციენტის შვილებმა ამ ფონდისაგან დამატებით 500 000ფრანგული ფრანკი მიიღეს, რომელიც ნოტარიუსს გადაეცა მემკვიდრეობის საკითხების მოსაგვარებლად. აქედან კლოდ მაზურეკს ამ თანხის მეოთხედი ერგო.

ქვეყნის შიდა სამართალი

ქვეყნის შიდა კანონმდებლობის თანახმად, მემკვიდრეობის სფეროში ბავშვებს თანაბარი უფლებები აქვთ, მიუხედავად იმისა, რომელი ქორწინების შედეგად დაიბადნენ ისინი. საკუთრება პირველი რიგის მემკვიდრეებს შორის თანაბრად უნდა განაწილდეს.

ქორწინების გარეშე დაბადებულ ბავშვებს, მსგავსად ქორწინების შედეგად დაბადებული ბავშვებისა, თავიანთი დედის, მამის, ძმის ან დის სამკვიდროდან მემკვიდრეობის მიღების უფლება ჰქონდათ. კანონით მათ მემკვიდრეებთან ერთად იმ შემთხვევაშიც შეუძლიათ მიიღონ სამკვიდროდან წილი, როდესაც მათი მამა ან დედა სხვასთან რეგისტრირებულ ქორწინებაში იმყოფებოდა.

წინადადებები შესაძლო საკანონმდებლო რეფორმისთვის

1990 წელს ქვეყნის სახელმწიფო საბჭომ მოამზადა მოხსენება ,,ბავშვთა სტატუსი და მათი დაცვა”, რომელიც მემკვიდრეობის საკითხებში ბავშვების თანასწორუფლებიანობას შეეხებოდა. მასში აღიარეული იყო ქორწინებაში და ქორწინების გარეშე დაბადებული ბავშვების მემკვიდრეობითი უფლებები, წარმოჩენილი იყო ქვეყნის კანონმდებლობის დისკრიმინაციული მიდგომა ამ საკითხისადმი და, შესაბამისად, ამ კანონმდებლობის წინააღმდეგობა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპულ კონვენციასთან.

სახელმწიფო საბჭომ ასევე წარმოადგინა ქვეყანაში არსებული სოციალურ-დემოგრაფიული მასალა, რომელიც ამ პრობლემის სიმწვავეს ასახავდა.

ქვეყნის მთავრობამ მოამზადა ანგარიში ქორწინების გარეშე დაბადებული ბავშვებისთვის იმ უფლებების მინიჭების შესახებ, რაც რეგისტრირებული ქორწინებაში დაბადებულ ბავშვებს ჰქონდათ, თუმცა ამ პროექტმა მარცხი განიცადა.

1998 წელს საფრანგეთის იუსტიციის მინისტრმა სოციოლოგ ირენ ტერის დაავალა ქვეყანაში არსებული ოჯახების მოდელთა საკითხის შესწავლა. იმავე წელს მან მოამზადა მოხსენება ,,წყვილები, თაობები და შობადობა”. ამ მასალის თანახმად, არ არსებობდა რაიმე სოციოლოგიური პრობლემა იმასთან დაკავშირებით, წყვილები დაქორწინებულნი იყვნენ თუ არა. გამოკითხული მოქლაქენი აკრიტიკებდნენ არარეგისტრირებული კავშირის შედეგად დაბადებულ ბავშვთა უფლებრივ უთანასწორობას კანონიერი ქორწინების შედეგად გაჩენილ ბავშვებთან შედარებით.

იმავე წლის აგვისტოში ქვეყნის იუსტიციის მინისტრმა შექმნა სამუშაო ჯგუფი, რომელსაც საკანონმდებლო ცვლილებები უნდა მოემზადებინა. მომდევნო წელს აღნიშნულმა კომისიამ საოჯახო სამართლის რეფორმირების წინადადებები შეიმუშავა. პრაქტიკულად მან მოამზადა რეკომენდაცია რეგისტრირებული ქორწინების შედეგად და მის გარეშე დაბადებული ბავშვების უფლებრივად გათანაბრების შესახებ.

თავის დასკვნაში კომისიამ აღნიშნა, რომ ამ საკითხის გადაწყვეტას სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა. ამით აღმოიფხვრებოდა საკანონმდებლო ხარვეზი და თავიდან აიცილებდნენ სამემკვიდრეო ნიადაგზე წარმოშობილ მრავალ დავას. კომისიის წევრების აზრით, უნდა დასრულებულიყო ამ საკითხზე გაუთავებელი კამათი. ისინი ერთსულოვნად უჭერდნენ მხარს საკანონმდებლო ცვლილებებს ამ სფეროში. მათ მიაჩნდათ, რომ ქორწინების გარე- შე დაბადებულ პირებს თანაბარი წილი უნდა მიეღოთ მემკვიდრეობიდან და მათ მიმართ დისკრიმინაციული მიდგომა უნდა გაუქმებულიყო.

საერთაშორისო სამართალი

გაეროს ბავშვთა კონვენციის მე-2 მუხლის თანახმად, მონაწილე სახელმწიფოებმა, თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში, პატივი უნდა სცენ და უზრუნველყონ ბავშვთა უფლებები ენის, სქესის, რელიგიის, კანის ფერის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულების, საკუთრების, ეროვნული, ეთნიკური, სოციალური კუთვნილების, დაბადების ნიშნის მიუხედავად.

მონაწილე სახელმწიფოებმა სათანადო ღონისძიებები უნდა გაატარონ იმისთვის, რომ ბავშვი დაცული იყოს დისკრიმინაციის ყველა ფორმისგან.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განიხილა კლოდ მაზურეკის საჩივარი და აღნიშნა, რომ ფრანგული სამოქალაქო კოდექსი ზღუდავდა მის მემკვიდრეობით უფლებებს. დედის მემკვიდრეობიდან მას, როგორც არარეგისტრირებულ ქორწინებაში დაბადებულ შვილს, თავის ძმასთან შედარებით მცირე წილი განუსაზღვრეს. ამდენად, დაირღვა მისი საკუთრების უფლება დაბადების ნიშნით დისკრიმინაციის საფუძველზე.

კლოდ მაზურეკმა აღნიშნა, რომ მისი ძმა, ალენი, უკანონო შვილი იყო, რომელიც შემდგომ იქნა ცნობილი კანონიერად. ის ქორწინების გარეშე დაბადებული მემკვიდრე იყო. მემკვიდრეობის საკითხების გადაწყვეტისას მნიშვნელობა არ უნდა მინიჭებოდა იმას, ბავშვი რეგისტრირებულ ქორწინებაში დაიბადა თუ არარეგისტრირებულში.

საფრანგეთის მთავრობამ ევროპულ სასამართლოში მოიხმო არგუმენტი ტრადიციული ოჯახის დაცვის შესახებ, რომელსაც ამ ფაქტთან კავშირი არ ჰქონდა, ვინაიდან ის საოჯახო ურთიერთობათა სფეროს ეკუთვნოდა, ხოლო მაზურეკის შემთხვევა მემკვიდრეობის საკითხს შეეხებოდა.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, შიდა სასამართლოებმა არ გაითვალისწინეს მამკვიდრებლის სურვილი, შვილისთვის ეჩუქებინა გარკვეული ოდენობის თანხა. უფრო მეტიც, მათ სადავოდ მიიჩნიეს დედის მიერ სიკვდილის წინ შვილისთვის თანხის ჩუქების ფაქტი. მტკიცებულება იმისა, რომ განმცხადებელი ცრუობდა, მათ არ გააჩნდათ.

ასევე, კლოდ მაზურეკი განმარტავდა, რომ მხოლოდ მყარი არგუმენტების საფუძველზე ოყო დასაშვები ვინმეს მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. აღნიშნულ შემთხვევაში საფრანგეთის მთავრობის მხრიდან არ იყო წარმოდგენილი რაიმე მტკიცებულება ან არგუმენტი, რომელიც ასეთ მოპყრობას გაამართლებდა.

თავის მხრივ, მოპასუხე სახელმწიფო აცხადებდა, რომ შიდა სასამართლოს გადაწყვეტილება კანონიერ მიზანს ისახავდა. არარეგისტრირებულ ქორწინებაში დაბადებული ბავშვი სამართლებრივად ვერ უტოლდებოდა რეგისტრირებულ ქორწინებაში დაბადებულს. ეს განსხვავებული მიდგომა კანონიერად შექმნილი ოჯახისა და მისი წევრების დაცვის მიზნით იყო დადგენილი. ამდენად, მოპასუხე სახელმწიფოს მტკიცებით, მემკვიდრეთა მიმართ განხორციელებული ქმედებანი შეესაბამებოდა სამართლებრივ მიზანს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასება

იყო თუ არა განსხვავებული მოპყრობა

სასამართლომ აღნიშნა, რომ საფრანგეთის მთავრობა არ უარყოფდა იმ ფაქტს, რომ დედის მემკვიდრეობასთან მიმართებაში ძმები უფლებრივად თანასწორნი არ იყვნენ. ეს განპირობებული იყო იმით, რომ განმცხადებელი არარეგისტრირებული ქორწინებიდან დაბადებული შვილი იყო. ამდენად, მისი წილი მემკვიდრეობაში შემცირდა მეორე ძმის სასარგებლოდ. სასამართლომ განაცხადა, რომ კონვენციის მე-14 მუხლი იცავდა პირებს განსხვავებული მოპყრობისგან, რომელიც არ ემყარებოდა ობიექტურ და სამართლებრივ საფუძვლებს. საფრანგეთის მთავრობას უნდა დაესაბუთებინა, რატომ იყო გამართლებული ამ კონკრეტულ შემთხვევაში განმცხადებლისადმი განსხვავებული მოპყრობა.

განსხვავებული მოპყრობის გამართლების საფუძვლები

კონვენციის მე-14 მუხლის თანახმად, ყოველგვარი განსხვავებული მოპყრობა თავისთავად დისკრიმინაციულია, თუ მას არ გააჩნია ობიექტური და საფუძვლიანი არგუმენტები და არ ემსახურება სამართლებრივ მიზანს.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენცია ცოცხალი ორგანიზმის მსგავსად მუდმივად ვითარდებოდა და იხვეწებოდა არსებული მდგომარეობის შესაბამისად. ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნები ყოველთვის დიდ ყურადღებას უთმობდნენ ბავშვთა უფლებების, მათი თანასწორობის დაცვას. ამის დასტურია ქორწინების გარეშე დაბადებულბავშვთა სამართლებრივი სტატუსის შესახებ ევროპული კონვენცია, რომლის რატიფიცირება საფრანგეთის სახელმწიფოს არ მოუხდენია.

რა თქმა უნდა, ტრადიციული ოჯახის პრინციპების დაცვა საფრანგეთის სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებაა და სამართლებრივ მიზანს წარმოადგენს, ოღონდ საკითხავი ის არის, სამართლებრივი მიზნის მისაღწევად, რამდენად გამართლებული და აუცილებელია ქორწინების გარეშე დაბადებული ბავშვისადმი განსხვავებული მოპყრობა.

ევროპული სასამართლოს ამოცანას არ წარმოადგენდა იმის დადგენა, განმცხადებლის დედა სინამდვილეში აპირებდა თუ არა თავისი ქორწინების კანონიერად გაფორმებას. სასამართლომ მხოლოდ ის ფაქტი დააფიქსირა, რომ მაზურეკის მშობლები მალევე დაშორდნენ ერთმანეთს.

საქმის მასალების შესწავლის შედეგად, სასამართლომ ვერ დაადგინა საფუძველი, რის გამოც შეიძლებოდა დაბადების ნიშნის მიხედვით დისკრიმინაციის გამართლება.

ამდენად, არ არსებობდა მიზეზობრივი კავშირი ქვეყნის შიდა სასამართლოს მიერ განხორციელებულ ქმედებებსა და სამართლებრივ მიზანს შორის.

შედეგად დაირღვა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი, რომელიც პირთა საკუთრების უფლებას იცავს. ასევე დაირღვა აღნიშნული კონვენციის მე-14 მუხლი, ვინაიდან განმცხადებლის მიმართ ადგილი ჰქონდა დაბადების ნიშნის მიხედვით დისკრიმინაციას.

სასამართლომ საჭიროდ არ მიიჩნია განმცხადებლის საჩივრის განხილვა ევროპული კონვენციის მე-8 და მე-14 მუხლების მოთხოვნათა შესაძლო დარღვევის თაობაზე.

მოპასუხე სახელმწიფოს დაევალა განმცხადებლისთვის 376 034 ფრანგული ფრანკის, მორალური ზარალისთვის 20 000 ფრანკის და გაწეული ხარჯებისთვის 100 000 ფრანკის გადახდა.

Stigma-free

ჩვენი ახალი რუბრიკა ,,STIGMA-FREE”, როგორც სახელწოდებიდანაც ჩანს, სტიგმის წინააღმდეგაა მიმართული. ამ რუბრიკით ყოველ ნომერში იხილავთ მასალებს, რომლებშიც მოგითხრობთ განსაკუთრებული სტიგმის მატარებელი დაავადებებისა და სინდრომების შესახებ, მოგაწვდით ექიმების, ფსიქოლოგებისა და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ამ სტიგმის მატარებელი დაავადებების მქონე ადამიანების მოსაზრებებს. შევეცდებით გაგაცნოთ ის მიდგომები, რაც ამ დაავადებათა მკურნალობისა და პაციენტთა რებილიტაციისთვის არსებობს განვითარებულ ქვეყნებში. რუბრიკას ეპილეფსიის შესახებ საუბრით ვიწყებთ.

ნანა ნიჟარაძე

გუსტავ ფლობერი. აგატა კრისტი. თეოდორ დოსტოევსკი. ლუის კეროლი. ჯორჯ გორდონ ბაირონი. ჟან-ბატისტ მოლიერი. ჰერმან ლუდვიგ ფერდინანდ ჰელმჰოლცი. ალფრედ ნობელი. ვან გოგი. ჟანა დარკი. კარდინალი რიშელიე. რომის პაპი პიუს მეცხრე. ნაპოლეონ ბონაპარტე. ალექსანდრე მაკედონელი. იულიუს კეისარი... ამ სიის გაგრძელება შეიძლება. იმ კვალის გარდა, რომელიც მსოფლიო ისტორიაში დატოვეს, ამ ადამიანებს კიდევ აქვთ საერთო - ყველა მათგანს ეპილეფსია სჭირდა.

,,ამ სიას, ალბათ, არასოდეს შეადგენდნენ, ამ ადამიანებს კუჭის წყლული რომ ჰქონოდათ. ეს არც გვეცოდინებოდა. ეპილეფსია რომ ჰქონდათ, ვიცით, აღვნიშნავთ. ესეც სტიგმაა. დაუკვირდით, თუ არა...” - ეს ჩემმა რესპონდენტმა თეამ მითხრა, ახალგაზრდა ქალიშვილმა, რომელიც ერთ-ერთია იმ 40 ათასიდან, ზემოთ ჩამოთვლილთა სიას საქართველოდან რომ უერთდებიან.

სწორედ ამდენი - 40 ათასი ადამიანია საქართველოში ეპილეფსიით დაავადებული. დღეისთვის, შეიძლება, მეტიც, რადგან ეს რიცხვი 90-იან წლებში, ნევროლოგიის ინსტიტუტის ეპილეფსიის ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგად იქნა მიღებული. მას შემდეგ საქართველოში ბევრი რამ მოხდა, იყო სტრესების სიუხვე, ეკონომიკური თუ სხვა სახის პრობლემები, ჩვენი მოქალაქეების უმეტესობა, ბუნდოვანი მომავლის წინაშე მდგარი, ისევ მუდმივი დაძაბულობის პირობებში, საყვარელი ადამიანების, მეგობრებისა თუ ახლობლების, სამსახურის დაკარგვის შიშით ცხოვრობს. ყველაფერი ეს კი, სპეციალისტების განმარტებით, ნოყიერი ნიადაგია ეპილეფსიის პროვოცირებისთვის.

ღვთიურიდან - ღვთის რისხვამდე

სახელი ,,ეპილეფსია” წარმოდგება ბერძნული სიტყვისგან ,,epilambanein” და ნიშნავს ,,მოულოდნელობით შეპყრობილს”. ეს სახელწოდება დაავადებას მისცეს მისთვის ასე დამახასიათებელი კრუნჩხვითი გულყრის გამო, რომელიც ადამიანს ნებისმიერ ასაკში, დროსა და ადგილზე შეიძლება განუვითარდეს. დიახ, ეპილეფსია არის თავის ტვინის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადება, გამოწვეული თავის ტვინის ნეირონების სრულიად უნებლიე, არაადეკვატური, ადამიანისგან დამოუკიდებელი აღგზნებით და შეიძლება განუვითარდეს ნებისმიერი ასაკის, სქესის, რასისა და სოციალური ფენის წარმომადგენელს. იქამდე, ვიდრე მეცნიერება ამ დასკვნამდე მივიდოდა, ეპილეფსიას წარმოშობის უამრავი მიზეზი და სახელი მოუძებნეს.

უძველესი ცნობები ამ დაავადების შესახებ ადრეულ ბერძნულ მითოლოგიაში მოიპოვება. ერთ-ერთი მითის მიხედვით, ეპილეფსიით იყო შეპყრობილი ჰერაკლე, ამიტომ ბერძნები მას ჰერაკლეს დაავადებას უწოდებდნენ. ძველ რომში ეპილეფსიურ გულყრას იდუმალ ძალებს უკავშირებდნენ და, თუ რომელიმე სენატორს შეკრებაზე გულყრა განუვითარდებოდა, ამას ღვთის რისხვას მიაწერდნენ და სენატის არასწორი ქმედებისა თუ გადაწყვეტილებების მაუწყებლად მიიჩნევდნენ. აქედან მოდის ეპილეფსიის კიდევ ერთი დასახელებაც - ,,კომიტეტის დაავადება”. მოგვიანებით ეპილეფსიას შეერქვა ,,ღვთაებრივი დაავადება”, ,,ვარსკვლავთა დაავადება”, ,,მთვარის დაავადება”.

ძველი ბერძნები და რომაელები ეპილეფსიით დაავადებულ ადამიანს არა მარტო დემონური ძალებით შეპყრობილ, არამედ მეტად საშიშ და ბოროტმოქმედ პიროვნებად მიიჩნევდნენ. ჰიპოკრატე ფიქრობდა, რომ საქმე გვაქვს ღვთაებრივ დაავადებასთან, რომ ასეთი ადამიანის თავის ტვინი ღვთის რისხვის მსხვერპლი იყო და მას წინასწარმეტყველების უნარი ჰქონდა. ამგვარი ავტორიტეტის შეხედულებამ ეპილეფსიას საშიში დაავადების სახელი განუმტკიცა, რის გამოც ანტიკურ ხანაში როგორც ეპილეფსიით დაავადებულთა, ისე მათი ოჯახების იზოლაციის სტრატეგია შეიმუშავეს, რათა ,,ღვთის რისხვა სხვა ადამიანებზე არ გავრცელებულიყო”.

განსაკუთრებული სისასტიკით ეპყრობოდნენ ეპილეფსიან ქალებს, რომლებიც გრძნეულებთან და ჯადოქრებთან იყვნენ გაიგივებულნი. მე-15 საუკუნეში ორმა დომინიკელმა პაპმა მიიღო სპეციალური კანონი, - ეპილეფსიით დაავადებული ყველა ქალი ჯადოქრად შერაცხულიყო და სახალხოდ დაეწვათ კოცონზე. ეს კანონი საკმაო ხანს მოქმედებდა ევროპის ქვეყნებში და მილიონამდე ეპილეფსიით დაავადებული ქალი შეიწირა.

ქართულ წყაროებში პირველი მონაცემები კრუნჩხვითი გულყრების შესახებ ,,გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაშია” აღწერილი. IX-X საუკუნეების საქართველოში საკმაოდ კარგად უნდა ყოფილიყო ცნობილი გულყრის დეტალები, რასაც ,,სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრებაში” ამოკითხული ფრაზები ადასტურებს. იმ დროს, კრუნჩხვითი გულყრის ერთ-ერთ გამომწვევ მიზეზად საქართველო-ში ძლიერი ემოცია ივარაუდებოდა. შემდგომი ხანის ლიტერატურაში კრუნჩხვითი გულყრა კიდევ უფრო დაწვრილებითაა აღწერილი და ,,მტერდაცემად” იწოდება. პარალელურად, გამოიყენება მისი არაბული სახელწოდებაც - ,,სარა”. XV-XVI საუკუნეებში საქართველოში ეპილეფსიას უკვე იხსენიებენ, როგორც ,,ბნედას”, ,,იადიგარ დაუდი” კი გვაუწყებს, რომ ეპილეფსიით დაავადებული ადამიანი ,,ალის” მიერაა შეპყრობილი და გრძნეულებით გამოირჩევა. სახელები ,,ბნედა” და ,,ავი ზნე” ამ დაავადებას დღემდე შემორჩა.

მითებს მიღმა

,,მთელი ეს ცრურწმენები იმის შედეგია, რომ საზოგადოებას არა აქვს სწორი ინფორმაცია ეპილეფსიის შესახებ, - ამბობს მედიცინის მეცნიერებათა კანდიდატი, ეპილეფსიის კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის დირექტორი სოფიო კასრაძე, - ეს არის დაავადება, რომელიც შეიძლება განუვითარდეს ნებისმიერ ადამიანს, ნებისმიერ ასაკში, ნებისმიერ დროს. თავის ტვინის ნეირონებს, რომელთა ძირითადი ფუნქცია, უხეშად რომ ვთქვათ, აღზგნება და შეკავებაა, აქვთ აღგზნების ზღვარი. ამ ზღვარს ნეირონების აღგზნების შეკავების ფუნქცია აკისრია და სხვადასხვა ადამიანში სხვადასხვა დონისაა. ეპილეფსიურ გულყრას იწვევს თავის ტვინის ნეირონების ზეზღურბლოვანი აღგზნება, რასაც სხვადასხვა მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს. ეპილეფსიური გულყრის პროვოცირება შეიძლება მოახდინოს უძილობამ, ალკოჰოლის გადაჭარბებულმა მოხმარებამ, ნარკოტიკების მიღებამ, სტრესმა, არასრულფასოვანმა კვებამ (მინერალური ცვლის დარღვევა გულყრის აქტივაციის გამომწვევია), სხვადასხვა ინფექციურმა დაავადებებმა - ტუბერკულოზურმა, ვირუსულმა, - ყველანაირმა, რომელიც მაღალი ტემპერატურის თანხლებით მიმდინარეობს, ნეიროინფექციებმა. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ადამიანი ამ საფრთხეებისგან დაცულია, ალბათობა იმისა, რომ ეპილეფსიური გულყრა განუვითარდეს, არსებობს - გააჩნია, რა გამაღიზიანებლის წინაშე აღმოჩნდება. სტატისტიკის მიხედვით, ადამიანების 5 პროცენტს ცხოვრებაში ერთხელ მაინც აქვს განცდილი ეპილეფსიური გულყრა.”

ეპილეფსიური გულყრის შემდეგ ადამიანს, როგორც წესი, არ ახსოვს, რა ხდებოდა მის თავს, გარეშე მყოფთათვის კი მისი ქცევა უჩვეულო სანახავია, - ეპილეფსიურ გულყრას შეიძლება ახლდეს ხელების ან თვალების მოძრაობა, ყვირილი, სიარული, გაუგებარი ხმების გამოცემა და ა.შ. ეს იმაზეა დამოკიდებული, ტვინის რომელ ნაწილში მოხდა ნეირონების ზეზღურბლოვანი აღგზნება. როცა არ იცი, რასთან გაქვს საქმე, ასეთი სურათი, რომლის მთავარი გმირი რამდენიმეწამის წინ შენთან მშვიდად მოსაუბრე აბსოლუტურად ჯანმრთელი ადამიანი ჩანდა, ნამდვილად დაგაბნევს.

,,მდგომარეობის ნებისმიერი ტიპი, რომელიც უცნაურია და არ თავსდება იმ წარმოდგენებში, რომელიც კონკრეტულ საზოგადოებას აქვს ჯანმრთელობის, ქცევის, პიროვნული ურთიერთობების შესახებ და გაუგებარია გარშემომყოფთათვის, გარკვეული სტერეოტიპული დამოკიდებულების შექმნას იწვევს. ეს უკვე არის დამღა, ანუ სტიგმა. არადა, რის საფუძველზე ვქმნი მას? გარედან ვაკვირდები მოვლენას. შესაბამისად, არასწორ ინტერპრეტაციას ვაძლევ მას, რადგან არ ვიცი, მის უკან რა დგას, იქ რა ხდება”, - განმარტავს ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი თამარ გაგოშიძე.

სტიგმა

სტიგმა იწყება ოჯახში. მაშინ, როცა მისი წევრები გადაწყვეტენ, მთელ ქვეყანას დაუმალონ, რა პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ. ერთი შეხედვით, ამ გადაწყვეტილებას საფუძვლად მზრუნველობა უდევს, მაგრამ შედეგები გვაჩვენებს, რომ ამის შედეგად ვითარება მხოლოდ მძიმდება.

თამარ გაგოშიძე: ,,განსაკუთრებით მძიმე ზეგავლენას ახდენს ასეთი არჩევანი ბავშვებზე. ნახეთ, როგორი სურათი იხატება, - ოჯახი ფიქრობს, თუ გაიგეს, რომ შვილი გვყავს ეპილეფსიანი, იფიქრებენ, ჩვენც ეპილეფსიანები ვართ... რა მოხდება მერე? როგორი იქნება ჩვენი შვილის მომავალი?... ვერ გავათხოვებ, ცოლს ვერ შევრთავ... ე.ი. უნდა დავმალო!... სხვა რა გამოსავალი მაქვს! სხვაგვარად ვერ დავიცავ, მის მომავალს ვერ უზრუნველვყოფ... და იწყება ბავშვის იზოლაცია, - ცდილობენ არ ატარონ საბავშვო ბაღში, შეძლებისდაგვარად იშვიათად მიიყვანონ სკოლაში, არ უშვებენ ექსკურსიებზე, დაბადების დღეებზე... და ბავშვი სპეციფიურ გარემოში იზრდება, რეალურ ცხოვრებასთან მას, ფაქტობრივად, შეხება არა აქვს, არ იცნობს მას, არ უყალიბდება ადამიანებთან ურთიერთობების ჩვევები და, საბოლოოდ, არასრულფასოვნების განცდა ეუფლება... არადა, იმ შემთხვევების გარდა, როცა საქმე თანმდევ გონებრივ ჩამორჩენასთან გვაქვს, რაც, პროცენტულად, მეტად მცირე მაჩვენებელს შეადგენს და, შეიძლება, ნებისმიერ სხვა დაავადებასაც ასევე ახლდეს, ეპილეფსიანი ბავშვები არავის ჩამორჩებიან თავიანთი გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობებით, მათ სხვებივით შეუძლიათ წარმატებების მიღწევა და თავის გამოჩენა. სტიგმა, საზოგადოების, ოჯახის, დამოკიდებულება კი, ძალიან ხშირად, მათ ამის საშუალებას არ აძლევს.”

ეპილეფსიის კონტროლისა და პრევენციის ცენტრში სხვა მაგალითების მოყვანაც შეუძლიათ. დედამ თამარ გაგოშიძესთან ახალგზარდა ვაჟიშვილი მიიყვანა, - ძალიან აგრესიულიაო. ექიმს მასთან გასაუბრებაც არ დაანება, - არ იცის, ეპილეფსია რომ აქვს, და, თუ გაიგო, გული გაუსკდებაო. ბიჭი ძალიან დაძაბული და შეწუხებული იყო, ერთი შეხედვითაც ეტყობოდა, რომ ძალიან შფოთავდა. მოკლე გასაუბრებამ ნათელყო, რომ გაურკვევლობა აშფოთებდა, - არ იცოდა, რას ასმევდა წლების განმავლობაში დედა, ვერ გაეგო, რატომ უმტკიცებდა ასე დაჟინებით, გული გაწუხებსო და ეშინოდა, ყოველივე ამით გამოწვეული დაძაბულობის შედეგად არ გაგიჟებულიყო. საბოლოოდ, ექიმებმა კვალიფიციურად აუხსნეს რა სჭირდა, რას ნიშნავდა მისი დაავადება და რისთვის იყო წამლის მიღება აუცილებელი. ბიჭი დამშვიდდა.

,,არც ერთი კვლევით არ დასტურდება, რომ ეპილეფსია აგრესიულ ქცევას იწვევს, - განმარტავს თამარ გაგოშიძე, - აგრესიული ქცევა, შეიძლება, ნებისმიერ ბავშვს განუვითარდეს, როცა არაადეკვატურ გარემოში მოხვდება. თუკი საკუთარ თავში გარკვევის საშუალებას არ მაძლევ, არ მაძლევ სხვებთან ურთიერთობის საშუალებას, როცა მაიძულებ, მხოლოდ ოჯახურ გარემოში ვიცხოვრო და ახლობელთა შეშინებულ თვალებს ვუყურო, გავღიზიანდები კიდეც და აგრესიულიც ვიქნები. მთელი ამ უბედურების საფუძველი სტიგმაა.”

სტიგმა უხეშად არღვევს ეპილეფსიის მქონე ადამიანთა შრომით უფლებებს. ეპილეფსია, როგორც დაავადება, თვალსაჩინო არ არის - მისი მატარებელი ჩვეულებრივი ადამიანია და ნებისმიერი სამუშაოს შესრულება შეუძლია იქამდე, ვიდრე გულყრა დაემართებოდეს. გულყრა კი, დროული და სწორი მკურნალობის პირობებში, ეპილეფსიით დაავადებულთა 60-დან 70 პროცენტს პრაქტიკულად უქრება; 30 პროცენტს მუდმივად სჭირდება წამლის მიღება, რომ გულყრების აქტივირება აკონტროლოს; დანარჩენი ვერ ახერხებს ამ მოვლენის კონტროლირებას, თუმცა, გულყრათა რაოდენობა უმცირდებათ. ეს, ჯერჯერობით, ძირითადად, სამედიცინო წრეებისთვის ცნობილი მონაცემებია. ამდენად, შიშები სამსახურთან თუ საზოგადოებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით ეპილეფსიის მქონეებს აქვთ. და ეს შიშები არცთუ უსაფუძვლოდ.

ასოციაცია ,,ლოკუსის” ხელმძღვანელი მაკა მაყაშვილი ასეთ ამბებს, სამწუხაროდ, რამდენსაც გნებავთ, იმდენს მოგიყვებათ: ,,ასოციაციის წევრი გოგო, რამდენიმე წლის წინათ სკოლიდან გარიცხეს, - რამდენჯერმე გულყრა გაკვეთილების დროს დაემართა, რამაც, სკოლის დირექტორის განცხადებით, სწავლის პროცესი შეაფერხა. ამ დროს, სრულფასოვანი მოწაფე იყო. შემდეგ სხვა სკოლაში დაასრულა სწავლა. არის ყმაწვილი, რომელიც თეატრალურ ინსტიტუტში სწავლობდა და იძულებული გახდა წამოსულიყო იქიდან, რადგან უთხრეს, შეიძლება სცენაზე შენს გამო პრობლემები შეგვექმნასო. ერთი სამსახურიდან დაითხოვეს, მიუხედავად იმისა, რომ გულყრები კუპირებული ჰქონდა და არ უაქტიურდებოდა... ამის გამო ბევრი, როცა სამსახურში ეწყობა, არ ამხელს, რომ ეპილეფსია სჭირს, - არა აქვს გარანტია, რომ უარით არ გაისტუმრებენ. ზოგიერთს სახლიდან გამოსვლაც კი უჭირს, - შიში აქვს, გულყრა ქუჩაში არ დაემართოს და ხალხმა არ დაინახოს. ჩვენი ასოციაცია ცდილობს მათ, მათი ოჯახის წევრებს, საზოგადოებას მაქსიმალური ინფორმაცია მიაწოდოს ამ დაავადების შესახებ, რათა ზემოაღნიშნულის მსგავსი ფაქტები აღარ ხდებოდეს. მე სკოლაში ვმუშაობ და ვცდილობ, იქაც ვილაპარაკო ამ დაავადების შესახებ, რომ ხალხს გავაგებინო, სინამდვილეში რას ნიშნავს ეპილეფსია. მინახავს ხალხი, რომელსაც უკიდურესად ცუდი დამოკიდებულება ჰქონია ამ დაავადების მიმართ. მაგალითად, უკითხავთ, გადამდები ხომ არ არისო?... ეპილეფსიაზე სტიგმა ერთხელ და სამუდამოდ უნდა მოიხსნას.”

თეა

მას, შეიძლება ითქვას, გაუმართლა, - დედა ექიმი ჰყავს და გულყრას, რომელიც 14 წლისას დაემართა, და დიაგნოზს - ეპილეფსია, მარწუხებში არ მოუქცევია. ნორმალური ცხოვრების საშუალება მისცა იმანაც, რომ იგი იმ 70 პროცენტში შედის, ვისი გულყრებიც, სწორი მკურნალობის შედეგად აბსოლუტურად კუპირებულია. ჰქონდა ჩვეულებრივი სასკოლო და სტუდენტური ცხოვრება. აქვს პროფესია, რომელიც ძალიან მოსწონს, და სამსახური. იქ არ იციან, რომ თეას ეპილეფსია აქვს.

,,არ მივიჩნიე საჭიროდ ამაზე საუბარი, - ასე ხსნის ამას თავად, - არ არის ამაზე ხაზგასმით ლაპარაკი საჭირო. არც ხაზგასმაა საჭირო და არც სტიგმატიზება - რაღაც ოქროს შუალედი უნდა მოინახოს. ჩვენთან ერთი უკიდურესობაა - ეპილეფსიის თემა ხალხში სტიგმატიზებულია, საზღვარგარეთ მეორე უკიდურესობაში ვარდებიან - ძალიან ბევრს ლაპარაკობენ მასზე. საზოგადოებამ უნდა იცოდეს, რომ ეს არ არის მაინც და მაინც საშიში დაავადება. ეპილეფსიის, ალბათ, იმიტომ ეშინიათ, რომ... შეტევის მომენტი ცუდი დასანახია... თუმცა, შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულის კომატოზური მდგომარეობაც არ არის სასიამოვნო სანახავი”.

თეას ნაცნობების ნაწილმა იცის, რომ მას ეპილეფსია აქვს. მეორე ნაწილმა, მათ შორის ისეთებმაც,რომლებთანაც დიდი ხანია მეგობრობს და ახლო ურთიერთობა აქვს - არა. ყველასთვის არ გაუმხელია ეს ამბავი. ვისთვის გაენდო და ვისთვის არა, იმის მიხედვით

გადაწყვიტა, თუ რა დამოკიდებულება ჰქონდათ მათ ამ დაავადებისადმი. რაც შეეხება ადამიანს, რომელთანაც ცხოვრების გატარებას ისურვებდა...

,,პირველად რომ დამემართა გულყრა, ვერ გავაცნობიერე, რა მოხდა. ჩემს მდგომარეობაზე მაშინ დავფიქრდი, როცა ერთ ახლობელს გავანდე, ეპილეფსია მაქვსმეთქი, და იმან კიდევ - ვაიმე, არავინ გაიგოს, შენ ხომ გასათხოვარი ხარო, - მითხრა. მაშინ მივხვდი, რომ ეს არ იყო კუჭის წყლულის ან ნაღვლის ბუშტის ანთების მსგავსი დაავადება.

როცა საჭირო იქნება, სასურველ მამაკაცსაც გავუმხელ ამას, რა თქმა უნდა. ვერ ვიტყოდი, თითქოს მამაკაცთან ურთიერთობას თავს ვარიდებ იმის შიშით, რომ ეს საუბარი ავიცილო. ცხადია, მეშინია - ეს ფაქტია. ვიცი, რომ ერთხელაც მას ეს უნდა ვუთხრა, მაგრამ ურთიერთობას თავს ნამდვილად არ ვარიდებ - ისე გავიზარდე, ზედმეტად არავის დავუძაბივარ, ჩვეულებრივი ცხოვრებით ვცხოვრობდი... მაგრამ მაინც მეშინია... არ ვიცი, ამას ვინ როგორ მიიღებს.

საქმის გაიოლება იქნებოდა მეფიქრა, რომ, თუ ვეყვარები, მიმიღებს ისეთს, როგორიც ვარ, მაგრამ ასეც არ არის... საზოგადოებაში გავრცელებული ცრურწმენები ხშირად იმდენად ძლიერია, შეიძლება სიყვარულმაც ვერ გიშველოს...”

,,თუკი ადამიანებს ეცოდინებათ, რა არის ეპილეფსია, სტიგმაც მოგვეხსნება და ჩვენც უკეთ ვიცხოვრებთ... მე ვცდილობ ვილაპარაკო ამ თემაზე ყველგან, სადაც კი შესაძლებელია, ვცდილობ აზრი შევაცვლევინო ადამიანებს. ბევრს ჰგონია, რომ თანაგრძნობის გამოხატვა ამ შემთხვევაში საუკეთესო გამოსავალია. ასე არ არის. ჩვენ შებრალება არ გვჭირდება. ჩვენ გვინდა მიგვიღოთ ისეთები, როგორებიც ვართ”.

ქალი და ეპილეფსია

ინდოეთში ქალებს, რომელთაც ეპილეფსია აქვთ, ბავშვის გაჩენა ეკრძალებათ. ჩვენში ეს არ იკრძალებოდა, მაგრამ რჩევას - არ გათხოვილიყვნენ, რადგან შვილს მაინც ვერ იყოლიებდნენ, ეპილეფსიით დაავადებულ ქალებს საქართველოშიც ხშირად აძლევდნენ. სოფიო კასრაძე ამბობს, რომ ესეც მწირი ინფორმაციის ბრალია, და რომ ეპილეფსიით დაავადებულ ქალებს შესაძლოა აბსოლუტურად ჯანმრთელი შვილები ჰყავდეთ:

,,ორსულობის სწორი მენეჯმენტის პირობებში სავსებით შესაძლებელია ასეთ ქალებს ჯანმრთელი შვილები ეყოლოთ. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა შედეგები მაშინ, როდესაც ქალი გათხოვებამდეც, დაავადების აღმოჩენის დღიდან არის ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ. პირადად მე აღრიცხული მყავს 74 ქალი, რომელთაც 15 წლის ასაკიდან მოვყვებოდი, შემდეგ ვამშობიარე და დღეს შვილები ჰყავთ, ზოგს - ორი, ზოგს - სამი. ყველა - ჯანმრთელი. მათ ჩვენ გარდატეხის ასაკიდან ვამზადებთ დედობისთვის. როდესაც გათხოვებას გადაწყვეტენ, ნელ-ნელა გადაგვყავს შედარებით მსუბუქ ანტიეპილეფსიურ წამლებზე, ცხრა თვის განმავლობაში ვამოწმებთ მათ რეპროდუქციულ მდგომარეობას, ფსიქოლოგიურად ვამზადებთ და ა.შ. დეტალურად ვუხნით ყველაფერს, წამლის მიღებიდან დაწყებული, ექიმთან ვიზიტების სიხშირით დამთავრებული. გარდა ამისა, არსებობს სპეციალური მეთოდები იმის გასარკვევად, თუ როგორ მიმდინარეობს ნაყოფის განვითარება. ყოველივე ამისთვის ფსიქონევროლოგებისა და გინეკოლოგების ერთობლივი მუშაობაა საჭირო და ასეთი თანამ- შრომლობა ჩვენ ,,ჟორდანიას ინსტიტუტსა” და ,,ჩაჩავასთან” გვაქვს. ძირითადად ამ სტაციონარებში ვაგზავნით ჩვენს პაციენტებს, რადგან იქ უკვე იციან, რომ საჭიროების შემთხვევაში აუცილებლად უნდა დაგვიკავშირდნენ და კონსულტაცია მიიღონ”.

ეპილეფსიის კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის პაციენტმა ქალებმა ისიც იციან, რომ მომავალ მეუღლეებს თავიანთი დაავადება არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაუმალონ. როცა თვითონ ამის გაკეთება უჭირთ, საქმროების ინფორმირებას ექიმები კისრულობენ.

,,ეს აუცილებელია, არა მარტო იმიტომ, რომ ტყუილზე აგებული ოჯახი მყარი არ არის, - ამბობს სოფიო კასრაძე, - არამედ მათი და მათი მომავალი შვილების ჯანმრთელობისთვისაც ასე ჯობს. როცა ქალი მალავს თავის მდგომარეობას, სისტემატურად არ სვამს წამალს, შეიძლება გულყრა ორსულობის დროს განუვითარდეს და ნაყოფმა სერიოზული ტრავმა მიიღოს. რაც შეეხება ტყუილს, გვქონია ამ ნიადაგზე წყვილების დაშორების შემთხვევები. ერთი მათგანი აღშფოთებულია, რომ მოატყუეს, მეორე კი წუხს, რომ სტიგმის გამო გახდა იძულებული დაემალა სიმართლე... თითქოს, ვერც ერთ მხარეს ვერ გაამტყუნებ...

სულ სხვაგვარია შედეგი, როცა მომავალი მეუღლეები კვალიფიციურ განმარტებებს იღებენ და გაგებით ეკიდებიან ვითარებას. უნდა ნახოთ, როგორ გვეხმარებიან ცოლების მოვლაში. შეიძლება პაციენტმა ვერ მოახერხოს მოსვლა და მათ მაგივრად მათი მეუღლეები მოდიან: იცით, სოფიკო, ასეთი მდგომარეობა ჰქონდა, ახლა რა ვქნათ, რა უნდა გავაკეთოთ?... ერთი პაციენტის მეუღლე მოსკოვიდანაც კი მირეკავს...

საერთოდ, უნდა ითქვას, რომ ეპილეფსიას ტყუილად მიიჩნევდნენ ქალების დაავადებად. სტატისტიკურად ეპილეფსია ქალებისა და მამაკაცების თანაბარ რაოდენობას აქვს. მეტიც, ხშირად ეპილეფსიურ გულყრებად ჩაუთვლიათ მდგომარეობა, რომელიც ენდოკრინული გართულებების შედეგად წარმოიშვა. სწორ დიაგნოზს ამ შემთხვევაში უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. მით უმეტეს, რომ ეპილეფსია არ არის ისეთი დაავადება, რომლის დიაგნოსტირება ადვილია.”

გზა წამლამდე

ცენტრში სტუმრობისას, ქალბატონმა თამარ გაგოშიძემ ერთი საინტერესო ამბავი მიამბო. ამბავი ცნობილი ეპილეფტოლოგის, სიუზან უსასკინისა, რომელსაც თავად აქვს ეპილეფსია, თანაც მისი ყველაზე რთული, ცუდადკონტროლირებადი ფორმა. ამ ამბავს პირობითად ,,სიუზანის მაგალითი” შეიძლება ეწოდოს. თავის ერთ-ერთ წიგნში სიუზან უსასკინი წერს, როგორ წავიდა ერთხელ სუპერმარკეტში შვილებთან ერთად, როგორ დაემართა გულყრა, როგორ მოუარეს (სრულიად ჯანმრთელმა!) შვილებმა, რადგან იცოდნენ, როგორ უნდა გაეწიათ დედისთვის პირველი დახმარება, როგორ მიიჩნიეს სხვებმა იგი ნასვამად და როგორ დაუძახა ნოქარმა ქალმა პოლიციას, - წაიყვანეთ ეს გალეშილი ქალი აქედანო. ქალბატონ უსასკინს არ დაეზარა, მეორე დღეს სუპერმარკეტში მივიდა, მოძებნა ის ნოქარი, შეკრიბა მარკეტის სხვა თანამშრომლები და წაუკითხა ლექცია თემაზე - რას ნიშნავს ეპილეფსია და როგორ შეიძლება რაღაც დააბრალო ადამიანს, როცა ამ დაავადების შესახებ არაფერი იცი...

,,სიუზანის მაგალითი” გვეუბნება, რომ გზა ანტიეპილეფსიურ წამლამდე, საჭირო მკურნალობამდე რთულია, რადგან ეპილეფსიის დიაგნოზის დასმა ურთულესი პროცესია, ვინაიდან ხშირად ამ დაავადების კლინიკა ბევრი სხვა დაავადების კლინიკისა თუ ადამიანის მდგომარეობის ძირითადი მახასიათებლების იდენტურია.

,,მუშაობას, რომელსაც ეპილეფტოლოგები პაციენტებთან ატარებენ, მე ფენომენოლოგიურს ვუწოდებ, - ამბობს თამარ გაგოშიძე, - ისინი ისეთივე ღრმა და ხანგრძლივ ინტერვიუებს ატარებენ, როგორსაც ფსიქოლოგები ვატარებთ. სხვანაირად არ გამოვა: გულყრა შეიძლება ნებისმიერ ადამიანს განუვითარდეს - ჰაერის უკმარისობამ გამოიწვიოს, სხვა მიზეზმა, შეიძლება კრუნჩხვები დიაბეტით დაავადებულს დაემართოს... შაკიკი ავიღოთ - მის ზოგიერთ ტიპს ისეთი ნიშნები აქვს, რომ, შეიძლება ეჭვი ეპილეფსიაზე მიიტანო. ამ დროს ბატონი ოთარ თოიძე, მეტრი ამ საკითხებში, დასვამს, ერთი შეხედვით, უცნაურ კითხვებს: რა მიმართულებით მოძრაობენ ბურთები, რომელსაც ბავშვი თავის ტკივილისას ხედავს? საიდან საით მიჰყავს მას ბავშვის თვალი?... სულ სხვა სიბრტყეებია.

როცა საქმე გვაქვს გამოხატულ გულყრასთან - დაცემასთან, კრუნჩხვასთან, სხეულის დაჭიმვასთან, თითქოს ყველაფერი ნათელია. მაგრამ არის გულყრის სხვაგვარი სახეობაც, ბავშვებს ემართება ხოლმე, აბსენს ვეძახით - თვალი უშტერდება. მშობელი გეუბნება, რომ რაღაც მომენტში ბავშვი წამიერად გაირინდება ხოლმე, მასწავლებელი ამბობს, რომ გაკვეთილზე იგი ზოგჯერ ითიშება. იმ დროს რომ ჰკითხო რამე, ვერ გიპასუხებს. მეორე წუთში ფხიზლდება და ადეკვატური ხდება, ოღონდ ის კითხვა, რომელიც მაშინ დაუსვი, როცა გამოთიშული იყო, არ ემახსოვრება. ეს არის გულყრა, რომელიც თვალში საცემი არ არის. ძალიან ინფორმირებული და მიხვედრილი უნდა იყოს მშობელი, მასწავლებელი, რომ გაერკვეს, რასთან აქვს საქმე”.

ამ ტიპის გულყრის დროს, ექიმის სწორი ჩარევის შემდეგ, პრობლემა, ფაქტობრივად, სერიოზული მკურნალობის გარეშე წყდება, მაგრამ არის სხვა ტიპის ეპილეფსიებიც, რომელთაც სისტემატური და ხანგრძლივი მუშაობა სჭირდება. თუკი მკურნალობა დროულად არ დაინიშნა, თავის ტვინი ზიანდება. დროული ამ შემთხვევაში არ ნიშნავს ნაჩქარევს, რადგან არასწორი დიაგნოზიც მავნებელია ფსიქიკისთვის.

სოფიო კასრაძე: ,,მცდარ დიაგნოზს ძალიან მძიმე შედეგებამდე მივყავართ, განსაკუთრებით ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით. წარმოიდგინეთ, დასვი დიაგნოზი, დანიშნე შესაბამისი წამლები, ორი წელია მკურნალობ ადამიანს და უცებ ირკვევა, რომ მას არა აქვს ეპილეფსია. ამ ხნის განმავლობაში მან უდიდესი სტრესი გადაიტანა, შენ კი დრო დაკარგე, ყველაფერი თავიდან უნდა დაიწყო. სწორედ ამიტომ გადავწყვიტეთ მულტიდისციპლინურად მივდგომოდით ყველაფერს. ცენტრში მოსულ პაციენტს ორი-სამი სპეციალისტი მაინც ნახულობს. შეიძლება დილის 11-დან საღამოს 7 საათამდე იყოს აქ და ერთი და იგივე კითხვები მოისმინოსსხვადასხვა ექიმებისაგან, სხვადასხვა შეხვედრაზე.

განსაკუთრებული დაკვირვება გარდატეხის ასაკშია საჭირო, რადგან 11-დან 21 წლამდე ორგანიზში დიდი გარდაქმნები მიმდინარეობს. ჩვენ ვსაუბრობთ მორფოლოგიურად დაუზიანებელ თავის ტვინზე, მაგრამ როდესაც თავის ტვინი დაზიანებულია სამშობიარო ტრამვით ან ქალა-ტვინის ტრამვით, ან ნეიროინფექციით, ან სიმსივნით, ან სისხლის მიმოქცევის მოშლით, ძალიან ხშირად ტვინის დაზიანებული უბანი ეპილეფსიურად აქტიურიც ხდება, - ტვინი იბრძვის ამ უბნის გამოსაჯანმრთელებლად და მეზობელ უბნებში ააქტიურებს ნეირონულ განტვირთვას. ამან შეიძლება ზეზღურბლოვანი განტვირთვა, ეპილეფსიური გულყრები გამოიწვიოს. ეს კიდევ ერთი მაგალითია სტიგმის წინააღმდეგ - ეპილეფსია ჩვეულებრივი დაავადებაა და იგი შეიძლება ნებისმიერ ადამიანს განუვითარდეს”.

ცოდნა შიშის წინააღმდეგ

90-იან წლებში მსოფლიოში დაიწყო მოძრაობა სახელწოდებით ,,გამოვიყვანოთ ეპილეფსია ჩრდილიდან.” ჩრდილიდან გამოყვანა საზოგადოებასაც სჭირდება, ჩრდილიდან, რომლესაც ეპილეფსიის შიში აჩენს. ამის მიღწევა ყველაზე კარგად ცოდნით შეიძლება - იმის ცოდნით, თუ რასთან გვაქვს საქმე. სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში, რომელსაც ეპილეფსიის კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი გასული წლიდან ახორციელებს, პირველადი პაციენტებისუფასო გასინჯვების, დიაგნოზების გადახედვისა და შედეგიანი სახელმწიფო პოლიტიკის წარმოებისთვის ასე საჭირო ეპილეფსიის რეესტრის შექმნის გარდა, ჯანდაცვის პირველადი რგოლების, პოლიკლინიკებისა და სამშობიარო სახლების, ოჯახის ექიმების, ექთნების, მასწავლებლებისა და თავად პაციენტების წვრთნებიცაა მოქცეული. ეს ის სეგმენტებია, რომელთაც პირველი შეხება უწევს პოტენციურ პაციენტთან. მათი ძირითადი მიზანი მომსვლელთა სწორი ინფორმირება და შესაბამის სპეციალისტთან მათი გაგზავნაა. დანარჩენს ნეიროფსიქოლოგები თავად გაარკვევენ.

თეა იმედოვნებს, რომ საზოგადოების მეტი ინფორმირებულობის პირობებში მას და მისნაირებს ცხოვრება გაუადვილდებათ:

,,თუკი ადამიანებს ეცოდინებათ, რა არის ეპილეფსია, სტიგმაც მოგვეხსნება და ჩვენც უკეთ ვიცხოვრებთ... მე ვცდილობ ვილაპარაკო ამ თემაზე ყველგან, სადაც კი შესაძლებელია, ვცდილობ აზრი შევაცვლევინო ადამიანებს. ბევრს ჰგონია, რომ თანაგრძნობის გამოხატვა ამ შემთხვევაში საუკეთესო გამოსავალია. ასე არ არის. ჩვენ შებრალება არ გვჭირდება. ჩვენ გვინდა მიგვიღოთ ისეთები, როგორებიც ვართ”.

სამძიმარი

საქართველოს სახალხო დამცველი და სახალხო დამცველთან არსებული რელიგიათა საბჭო გამოხატავს ღრმა მწუხარებას ლუთერული ეკლესიის წინამძღოლის, ეპისკოპოს ანდრეას შტოეკლის გარდაცვალების გამო.

საქართველოში მოღვაწეობის სულ რაღაც ორი წლის განამვლობაში, მან მოახერხა გულწრფელობისა და თანამონაწილეობის ატმოსფეროს შექმნა საკუთარ მრევლსა და სხვა რელიგიური მიმდინარეობების წარმომადგენლთა ურთიერთობებში.

ის მიიჩნევდა, რომ რელიგიური ადამიანის ვალია აქტიური როლი შეასრულოს ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში იგი ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და ერთგული თანამონაწილე იყო სახალხო დამცველთან არსებული რელიგიათა საბჭოსი.

ეპისკოპოსი შტოეკლი შეუწყნარებლობის ნებისმიერ გამოვლინებას, ისეთებსაც კი, რომელსაც შეიძლება მრავალი ჩვენგანი უკვე აღარც აქცევს ყურადღებას, საკუთარ გულისტკივილად აღიქვამდა და მგრძნობიარედ განიცდიდა. იგი ძალისხმევას არ იშურებდა, რომ მას და ლუთერული ეკლესიის მრევლს მნიშვნელოვანი წვლილი შეეტანა ტოლერანტობისა და ურთიერთთანადგომის კულტურის დამკვიდრებაში.

ჩვენ ღრმად ვართ დარწმუნებულნი, რომ ისეთი ჰუმანური, გულწრფელი და მოყვასის დასახმარებლად მუდამ მზად მყოფი ადამიანების მოღვაწეობა, როგორიც ეპისკოპოსი ანდრეას შტოეკლი იყო, მრავალფეროვნებას მატებს ჩვენს ყოველდღიურობას, აკეთილშობილებს ჩვენს გარემოს, ჩვენს დამოკიდებულებას ადამიანისა და სამყაროსადმი.

სახალხო დამცვლეთან არსებული რელიგიათა საბჭო და ჟურნალის ,,სოლიდარობა” რედაქცია იზიარებს ეპისკოპოს ანდრეას შტოეკლის ოჯახისა და საქართველოში ლუთერული ეკლესიის მრევლის მწუხარებას.

The problems related to religious and ethnic minorities are mainly connected to Stigma, Taboo and Prejudice. One of the ways to solve these problems is talking loudly about them. The Russian text by Irakli Chikhladze deals with our Azeri co-citizens residing in Kvemo Kartli. The article by Russian Orthodox priest Beniamin Novik is about religiousphilosophical foundation of Tolerance. As the author states ,,Genuine tolerance is not connected to lack principles, indifference towards truth. A person may treat himself with intolerant maximalism, however he should be tolerant towards others, as public well-being is not possible without norms of tolerance“. The same theme is developed in the article by Merab Ghaghanidze ,,The Plots of Indian Soil“, where variety of Worldviews and intertolerance between them are discussed. The section ,,Religions in Georgia“ presents Evangelical Church in Georgia. Here you will also read preaching of the pastor of this Church, Zaal Tkeshelashvili.

Lately, a lot is talked about problems in psychiatric field. However, the attention of Media is mostly paid to scandals - issues of court expertise - and not to the problems that are more important: who are and what kind of problems are facing patients of mental hospitals, in what conditions they live and what should be done to raise their dignity. Our ,,Round table“ discusses psychiatry and the Stigma connected to it. Psychiatrists, Human Rights Defenders, ex-user and members of the clergy took part in this discussion. Against Stigma is our new section ,,Stigma -free“. With this section, in each issue, we will tell you about specially stigmatized illnesses and syndromes. We will present you the views of physicians, psychiatrists and, what is most important, of the people to whom stigmas are attached. We will try to get you acquainted with the approaches and attitudes that exist in developed countries for rehabilitation of these illnesses. We start this section with talking about epilepsy.

გერმანიაში ნაცისტები რომ კომუნისტებს მიადგნენ, ხმა არ ამომიღია, რადგან კომუნისტი არ ვყოფილვარ. ებრაელებს მიადგნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან ებრაელიარ ვყოფილვარ. პროფკავშირებს მიადგნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან პროფკავშირელი არ ვყოფილვარ, კათოლიკეებზე გადავიდნენ და ხმა არ ამომიღია, რადგან კათოლიკე არ ვყოფილვარ. შემდეგ მე მომადგნენ... და აღარავინ იყო დარჩენილი, რომ ხმა ამოეღო...

მარტინ ნილმიოლერი, პასტორი
გერმანიის ევანგელური (ლუთერული) ეკლესია

ფსიქიკური პრობლემების მქონე პირს უფლება აქვს:

● დაცული იყოს შეურაცხყოფისა და ზიანისაგან, პატივისცემით ეპყრობოდეს მას საზოგადოება, ოჯახი და სამედიცინო პერსონალი

● მიიღოს ზუსტი და ადვილად გასაგები ინფორმაცია მის დაავადებაზე, სიმპტომებზე, მკურნალობის მეთოდებსა და შესაძლო გვერდით მოვლენებზე

● აწარმოოს კონფიდენციალური საუბარი მომსახურე პერსონალთან. ინფორმაციის სხვა პირთათვის განდობის საჭიროების შემთხვევაში აუცილებელია მისი წინასწარი თანხმობა; ისარგებლოს ყველა იმ კონსტიტუციური უფლებით, რომლითაც სარგებლობენ საქართველოს სხვა მოქალაქეები. მათი კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ შემთხვევებში

● არ იყოს დისკრიმინირებული რასობრივი და ეთნიკური წარმომავლობის, რელიგიური აღმსარებლობის, სქესის, ქმედუუნარობისა თუ გადახდისუუნარობის გამო

● პირადად მიიღოს აქტიური მონაწილეობა მკურნალობის მეთოდის შერჩევაში, ან ჰყავდეს წარმომადგენელი მშობლების, ოჯახის წევრებისა თუ მეურვის სახით

● გაასაჩივროს მკურნალობის პროცესთან ან მომსახურე პერსონალთან დაკავშირებული სადავო საკითხები

● მიიღოს ეფექტური და დროული მკურნალობა

ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში მოთავსებულ პაციენტს უფლება აქვს:

● მიიღოს და გააგზავნოს წერილები და გზავნილები შემოწმების გარეშე;

● ისარგებლოს ტელეფონით და სხვა საკომუნიკაციო საშუალებებით;

● მიიღოს მნახველები საამისოდ განსაზღვრულ დროს და ადგილას მესამე პირის გარეშე;

● შეიძინოს და იქონიოს პირველადი მოხმარების საგნები;

● შეასრულოს რელიგიური რიტუალები;

● მიიღოს აუდიო-ვიზუალური ინფორმაცია;

● ჩართული იყოს სპორტულ და კულტურულ ღონისძიებებში.

თუ თქვენი უფლებები დაირღვა, დაგვიკავშირდით:

სახალხო დამცველის აპარატში, მისამართი:
მაჩაბლის ქ. № 11 ტელ: 92 24 70, 92 24 79, 92 24 80, ცხელ ხაზზე: 99 58 98

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო, მისამართი:
გამსახურდიას გამზირი № 30 ტელ: 22 12 35 ან 38 70 71, ცხელ ხაზზე: 94 49 (11) ან 94 34 98

პაციენტთა სამოქალაქო ადვოკატურის ოფისის ტელეფონზე:
31 18 39