„ნავთობისა და გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, ჩამოყალიბდა საქართველოს ნავთობის ეროვნული კომპანია „საქნავთობი,“ რომელიც ახდენს ნავთობის შესახებ ხელშეკრულებების ვიზირებას, ახორციელებს კომერციულ საქმიანობას და პასუხს აგებს ჩატარებულ სამუშაოებზე. კომპანიის აქციების 100%25-ის მფლობელი სახელმწიფოა. „საქნავთობი“ წარმოადგენს ქართულ მხარეს უცხოელ ინვესტორებთან ერთად დაფუძნებულ ერთობლივ საწარმოებში.

პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულებების პირობები, რომლებიც არეგულირებენ ნავთობისა და გაზის მოპოვებასთან დაკავშირებულ სამუშაოებს სხვადასხვა სალიცენზიო ბლოკებიდან, მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან. მიუხედავად ამისა, ეს ხელშეკრულებები, როგორც წესი, განსაზღვრავენ, რომ საწყის პერიოდში მოპოვებული ნავთობის ნახევარი მოხმარდება ინვესტორის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურებას, ხოლო მეორე ნახევარი გაიყოფა ინვესტორსა და „საქნავთობს“ შორის. უფრო დეტალური ინფორმაცია, თუ როგორ ხდება საქართველოში მოპოვებული ნახშირწყალბადების განაწილება პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულებებით, შეგიძლიათ იხილოთ მე-3 ნახატი.¹

„საქნავთობს“ აქვს ოფიციალური ვებ-გვერდი (www.georgian-oil.com), სადაც მოცემულია ინფორმაცია კომპანიის ისტორიისა და მიმდინარე საქმიანობების შესახებ. სამწუხაროდ, ვებ-გვერდი არ შეიცავს ინფორმაციას მოპოვებული ნავთობის მოცულობისა და სახელმწიფო ბიუჯეტში შეტანილი გადასახადების შესახებ, ყოველთვიური, კვარტლური ან თუნდაც წლიური პერიოდულობით. არის ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ „საქნავთობმა“, განხორციელებული სამუშაოებისა და ერთობლივ საწარმოებში წილით მიღებული შემოსავლებიდან, საქართველოს ბიუჯეტში 1995-2004 წლებში შეიტანა 46 მილიონი ლარი.

კომპანიას ძალუძს ქვეყანაში ნავთობისა და გაზის მომპოვებითი სექტორის გამჭვირვალობის გაუმჯობესება საკუთარ ვებ-გვერდზე შემდეგი ინფორმაციის განთავსებით:

„საქნავთობის“ გარდა, საქართველოში ნავთობის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების სამუშაოებს შემდეგი უცხოური კომპანიები ახორციელებენ: „ანადარკო“, „კანარგო“ და „ფრონტერა“.

_________________________

1 გ. ვარშალომიძე, „ნახშირწყალბადების ძებნა-ძიების, მოპოვების, შენახვის და გადამუშავების პერსპექტივები საქართველოში“, საქართველოს ნავთობი და გაზი, N.12 2005: 146

„კანარგო ენერჯი გრუპ“-ის მიერ საქართველოში განხორციელებული ძირითადი სამუშაოებია ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიება, მოპოვება და წარმოების განვითარება. მისი საქმიანობა ასევე მოიცავს საქართველოში ნავთობისა და გაზის გაყიდვასა და გადამუშავებას. კომპანიის გეგმებში შედის მომდევნო ოთხი წლის განმავლობაში 200-300 მილიონი აშშ დოლარის მოძიება და ინვესტირება საქართველოში.¹

კანარგო მუშაობს პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულების საფუძველზე, რაც გულისხმობს, რომ სახელმწიფო იღებს კანარგოს სამუშაოების მოგების 70 პროცენტს, ხოლო კომპანიას უფლება აქვს მოგების 30 პროცენტის ექსპორტი მოახდინოს ქვეყნის ფარგლებს გარეთ.

„კანარგო ენერჯი გრუპ“ მონაწილეობს პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხუთ ხელშეკრულებაში:

კომპანია დღეს-დღეობით ახორციელებს ნავთობის მოპოვებას ორ საბადოზე თბილისის აღმოსავლეთით, ასევე აქტიურად ეძებს გაზისა და ნავთობის ახალ საბადოებს და ახორციელებს მანავში, ახალი, პოტენციურად მნიშვნელოვანი აღმოჩენის შეფასებას. თუ მოპოვება მიაღწევს ნავარაუდევ მოცულობას, მაშინ, მიმდინარე სამუშაობის შედეგად, მნიშვნელოვნად გაიზრდება ქვეყანაში ნავთობის მოპოვება და შესაბამისად გაიზრდება მასზე დამოკიდებული შემოსავალი საქართველოს ბიუჯეტში.

კომპანია კანარგოს აქვს ვებ-გვერდი (www.canargo.com), მაგრამ იქ მოცემული არაა რაიმე ინფორმაცია ნავთობის მოპოვებისა და გაყიდვების მოცულობის, სახელმწიფოსთვის გადახდილი გადასახადების ან შესაბამისი პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულებების პირობებისა და მოთხოვნების შესახებ.

________________

1. Georgia Business Opportunities: an Investment Perspective for 2005. special advertising section, fortune magazine.
<http://www.fortune.com/fortune/services/sections/fortune/intl/media/2004_10Georgia.pdf>

ანადარკომ 2000 წლის ივნისში სახელმწიფოსთან პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულება შავი ზღვის ქართული შელფის სამი ბლოკის გამოკველვასთან დაკავშირებით გააფორმა. ამ სამი ბლოკის (IIa, IIb და III) ტერიტორია აკვატიკის დაახლოებით 50 მილის მანძილზეა გადაჭიმული. ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ, კომპანია აწარმოებს სეისმოლოგიურ კვლევებს და სხვა ტექნიკურ შეფასებებს, ასევე ეძებს პარტნიორებს სამომავლო გამოკვლევებისთვის.

დღეს პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულებას ერთობლივად ფლობენ „ანადარკო“ (48.0%25), „BP“ (28.5%25), „თურკიშ პეტროლიუმ ოვერსიიზ კომპანი“(13.5%25) და „უნოკალი“(10.0%25), მაშინ როცა სხვა კომპანია - JKX-ი იღებს ხელშეკრულების წმინდა მოგების 4%25-ს. BP-სა და თურკიშ პეტროლიუმს აქვთ ერთობლივი ლიცენზია შავი ზღვის თურქეთის მოსაზღვრე ტერიტორიაზე. სამომავლო გეგმების შესახებ მათი განცხადების თანახმად, ჭაბურღილის გათხრას დაიწყებდნენ 2005 წლის შუა პერიოდში. ანადარკომ განახორციელა 1,100 კმ²-ს 3-განზომილებიანი სეისმოლოგიური გამოკვლევა საქართველოს სამხრეთ სანაპირო (აკვატიკის) ზოლში 2004 წელს. ამ კვლევების მონაცემები აჩვენებს რამოდენიმე სტრუქტურას, რომელთაგან სამში არსებობს ნახშირწყალბადის მარაგი - თითოეულში 10- დან 200 მილიონ ტონამდე.

ნახატი 4. ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების სალიცენზიო ბლოკების რუკა

ანადარკოს აქვს ვებ-გვერდი (www.anadarko.com), სადაც განთავსებულია განახლებადი ინფორმაცია მიმდინარე სამუშაოების შესახებ. აქ მოცემულია ინფორმაცია თითოეული ჭაბურღილიდან მოპოვებული ნედლეულისა და ფინანსური მაჩვენებლების შესახებ, როგორიცაა გადასახადები ტერიტორიის მფლობელი ქვეყნის მთავრობისათვის. ასე რომ, იმ შემთხვევაში, თუ კომპანია საქართველოში დაიწყებს ნავთობის მოპოვებას, მის მიერ გადახდილი თანხის ოდენობა საჯაროდ გახდება ცნობილი მათი ვებგვერდიდან.

მიუხედავად ამისა, ვებ-გვერდზე არაა განთავსებული პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულებები. ამ ხელშეკრულებების პირობების შესახებ ინფორმაციის მიღება შესაძლებელია საქართველოს ნავთობისა და გაზის რესურსების მარეგულირებელი სახელმწიფო სააგენტოსგან ოფიციალური მოთხოვნის საფუძველზე. ეს ინფორმაცია ღია და საზოგადოებისთვის ადვილად ხელმისაწვდომი უნდა იყო და სასურველია, რომ ის განთავსებული იყოს სააგენტოს ვებ-გვერდზეც.

„ფრონტერა რესორსიზ კორპორეიშენ“ და მისი შვილობილი კომპანიები ჩართულნი არიან ნავთობისა და გაზის პროექტების შემუშავებაში განვითარებადი ბაზრებისთვის. „ფრონტერა“ დაფუძნებულია 1996 წელს და მისი სათაო ოფისი განლაგებულია ჰიუსტონში (ტეხასის შტატი, აშშ). 2002 წლის დასაწყისიდან, კომპანია ძირითადად ფოკუსირებულია ნავთობის ძებნა-ძიებასა და განვითარებაზე საქართველოში.

1997 წლის ივნისში კომპანიამ გააფორმა პროდუქციის წილობრივი განაწილების 25-წლიანი ხელშეკრულება საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროსთან და საქართველოს ნავთობის ეროვნულ კომპანია „საქნავთობთან“. ამ ხელშეკრულების თანახმად, ფრონტერას აქვს ექსკლუზიური უფლება მოიძიოს და მოიპოვოს ნავთობის ნედლეული აღმოსავლეთ საქართველოს 5,500 კმ²-ს ფართობის ტერიტორიაზე, რომელიც ცნობილია როგორც XII ბლოკი. ხელშეკრულების მიხედვით, კომპანიას უფლება აქვს განახორციელოს ძებნა-ძიებისა და მომპოვებითი სამუშაოები და მოპოვებული ნავთობის რეალიზაციიდან მთლიანად აანაზღაუროს გაწეული დანახარჯები. ამის შემდეგ დარჩენილი ნავთობის ნედლეულის გაყიდვებით მიღებული შემოსავალი, რომელიც „მოგების ნავთობის“ სახელითაა მოხსენიებული, ნაწილდება საქართველოს ნავთობის კომპანიასა და „ფრონტერას“ შორის, შემდეგი პროპორციით - 51%25 და 49%25 შესაბამისად. „ფრონტერა აღმოსავლეთ საქართველომ“ ნავთობის კომერციული წარმოება XII ბლოკიდან დაიწყო 2000 წლის აპრილში.

კომპანიის განცხადების თანახმად, 2004 წლის დასასრულისთვის, მან დაახლოებით 70 მილიონი აშშ დოლარის ინვესტიცია დააბანდა კვლევებსა და სამუშაოებში XII ბლოკზე. ამ ინვესტიციის ფარგლებში „ფრონტერამ“ განახორციელა კვლევები და გეოლოგიური სამუშაოები, რომელთა შედეგადაც გამოიყო ორი მთავარი გეოლოგიური პლასტი. სავარუდოდ, მათ მნიშვნელოვანი პოტენციური რეზერვი გააჩნია. კომპანია გეგმავს ამ სექტორში განახორციელოს კომერციული წარმოება. რეზერვუარის საინჟინრო ნიდერლანდური ფირმის - „სიველ ენდ ასოშიეიტს ინკორპორეიტედის“ შეფასებით, XII ბლოკში არსებობს ორი პერსპექტიული საბადო. მათი შეფასებით, რისკის ფაქტორის გათვალისწინების გარეშე, რეზერვუარები ფლობენ 1 მილიარდ ბარელზე მეტ რესურსს.

კომპანიას აქვს ვებ-გვერდი (www.fronteraresources.com), სადაც გამოქვეყნებულია ინფორმაცია პოტენციური ინვესტორებისთვის, კონსოლიდირებულ ფინანსური ანგარიშის ჩათვლით. კომპანიის შემოსავალმა 2004 წლისთვის ქართული ნავთობის ნედლეულის გაყიდვიდან შეადგინა დაახლოებით 1,04 მილიონი აშშ დოლარი. პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულების პირობებისა (კომპანია იტოვებს ნავთობიდან მიღებულ მთლიან მოგებას, სანამ არ ანაზღაურდება მის მიერ გაწეული ხარჯები. გარდა ამისა, კომპანია განთავისუფლებულია საგადასახადო ვალდებულებებისგან) და კომპანიის მიერ გაკეთებული ინვესტიციის ოდენობის (70 მილიონი აშშ დოლარი) გათვალისწინებით, უახლოეს მომავალში კომპანია სახელმწიფოს არავითარ გადასახადებს არ გადაუხდის, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ნავთობის წარმოება მკვეთრად მოიმატებს. კომპანიას არ გამოუქვეყნებია ინფორმაცია მოპოვებული ნავთობის ოდენობის შესახებ. საქართველოში კომპანიის მიერ განხორციელებული სამუშაოების მონიტორინგი უნდა შეეხოს კომპანიის მიერ გაწეული ინვესტიციებისა და თითოეული საბადოდან მოპოვებული ნავთობის ოდენობას. კომპანიასთან გაფორმებული პროდუქციის წილობრივი განაწილების ხელშეკრულება უნდა იყოს საჯაროდ ხელმისაწვდომი, ისევე როგორც იმ სატენდერო პროცესის შესახებ დოკუმენტაცია, რომლითაც კომპანიამ მიიღო ასეთი პრივილეგირებული პირობები საქართველოში გაზისა და ნავთობის მოპოვებისთვის.

ძირითადი იურიდიული დოკუმენტი, რომელიც არეგულირებს საქართველოში ნახშირწყალბადის მოპოვებას, არის საქართველოს კანონი „ნავთობისა და გაზის შესახებ“, რომელიც მიღებულ იქნა 1999 წელს. მასში არაერთხელ მოხდა ცვლილებების შეტანა. ცვლილებების შესახებ მორიგი კანონპროექტი დღეს-დღეობით პარლამენტში განიხილება. მოქმედი კანონი აყალიბებს იურიდიულ საფუძველს საქართველოში გაზისა და ნავთობის ოპერაციებზე სახელმწიფო ზედამხედველობისა და კონტროლისთვის. იგი ასევე განსაზღვრავს სახელმწიფოსა და ნავთობისა და გაზის მოძიებისა და მოპოვების სფეროში ინვესტორებს შორის ხელშეკრულების ზოგად პრინციპებს. კანონით ასევე განსაზღვრულია საქართველოს ნავთობის ეროვნული კომპანიის ფუნქციები.

ნავთობისა და გაზის ოპერაციების სახელმწიფო რეგულირებას ახორციელებს საქართველოს ნავთობისა და გაზის რესურსების მარეგულირებელი სახელმწიფო სააგენტო (შემდგომში სააგენტო). სააგენტოს ფუნქციაა, შეარჩიოს ინვესტორებისთვის შესათავაზებელი ტერიტორიები, მოამზადოს სატენდერო და აუქციონის წესები და პირობები, აწარმოოს მოლაპარაკებები და გააფორმოს ხელშეკრულებები სახელმწიფოს სახელით, გასცეს ლიცენზიები, განახორციელოს ხელშეკრულებების ზედამხედველობა და კონტროლი და ა.შ. ხაზი უნდა გაესვას ორ ნორმატიულ ფუნქცის, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ინფორმაციის გამჭვირვალობასთან მიმართებაში. პირველი ფუნქცია ეხება სააგენტოს მანდატს, შექმნას და მართოს ცენტრალიზირებული საინფორმაციო ბანკი, რომელიც შეიცავს მონაცემებს ნავთობისა და გაზის რესურსებისა და მათთან დაკავშირებული ოპერაციების შესახებ საქართველოში. სააგენტოს მეორე მანდატია, თვალყური ადევნოს გამჭვირვალობის პრინციპებს, რაც მოიცავს შესრულებული სამუშაობის შესახებ ყოველწლიური ანაგარიშის გამოქვეყნებასა და საზოგადოების ინფორმირებას აუქციონისა და ტენდერის პირობებისა და მოთხოვნების შესახებ.

მოსალოდნელია, რომ სააგენტოს სტატუსი მნიშვნელოვნად შეიცვლება, თუკი პარლამენტი მიიღებს შეთავაზებულ ცვლილებებს ნავთობისა და გაზის შესახებ კანონში. ამ ცვლილებების თანახმად, სააგენტოს იურიდიული სტატუსი იქნება დამოუკიდებელი მარეგულირებელი კომისია, რომელსაც ეყოლება სამი კომისარი, რომლებიც, თავის მხრივ, დანიშნულნი იქნებიან პრეზიდენტის მიერ. ახალი კანონით ასევე გათვალისწინებულია ლიცენზირების ფუნქციის გაყოფა ორ ნაწილად - ძებნა-ძიებისა და მოპოვების ლიცენზიები. დღესდღეობით, სააგენტოს მიერ გაცემული ლიცენზია იძლევა როგორც ძებნა ძიების, ისე მოპოვებითი სამუშაოების განხორციელების უფლებას საქართველოს ტერიტორიაზე. ახალი კანონის თანახმად კი, სავალდებულო გახდება ცალკეული ლიცენზიის მიღება ნავთობისა და გაზის მოპოვების ამ ორი ეტაპის სამუშაოების განსახორციელებლად. კანონში ასევე შემოტანილია ახალი ცნება - ზოგადი ლიცენზია ნავთობისა და გაზის რესურსების გამოყენების თაობაზე, რომელიც ინვესტორს უფლებას აძლევს განახორციელოს როგორც ძებნა-ძიების, ისე მომპოვებითი სამუშაოები. ასევე, ახალი კანონის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია ის, რომ პასუხისმგებლობა საქართველოში მიმდინარე ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების სამუშაოების შესახებ ინფორმაციის შეგროვებაზე, ანალიზსა და საჯაროდ გამოქვეყნებაზე, გადაეცემა ახალ კომისიას.

დღემდე სააგენტოს სრულად არ განუხორცილებია გამჭვირვალობის შესახებ მინიჭებული მანდატი. სააგენტოს გააჩნია შემდეგი ინფორმაცია, რომელიც აუცილებელია ქვეყანაში ნავთობისა და გაზის მოპოვების სამუშაოების მონიტორინგისთვის:

მიუხედავად ამისა, ეს ინფორმაცია არც სისტემატიზირებულია და არც ადვილად გასაგები ფორმითაა მოცემული. სააგენტოს აქვს ვებ-გვერდი (www.sarogr.ge), მაგრამ იქ სტატისტიკური ინფორმაცია არ არის. ასევე, გამოსცემს წლიურ ანაგარიშს, რომელშიც მოცემულია ინფორმაცია ნავთობისა და გაზის ოპერაციებიდან შემოსავლების შესახებ და ანგარიშის მიღება შესაძლებელია მოთხოვნის საფუძველზე. სასურველი იქნებოდა, რომ სააგენტო უზრუნველყოფდეს ინფორმაციის დროულ მოწოდებასა და ხელმისაწვდომობას, მაგალითად მოპოვებული ნახშირწყალბადების შესახებ ყოველთვიური ინფორმაციის განთავსებით ვებ-გვერდზე.

საქართველოს ევროპაში გააჩნია მანგანუმის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მარაგი. ჭიათურა - მანგანუმის მომპოვებელი ქალაქი საქართველოში, ფლობს სავარაუდოდ 215 მილიონ ტონა მანგანუმს. ჭიათურმანგანუმი, რომელიც უახლოეს წარსულში სახელმწიფოს მფლობელობაში იყო, არის საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი კომპანია და მანგანუმის ექვსი მოქმედი მაღარო აქვს. კომპანია 1920 წელს დაარსდა და ამარაგებდა ფოლადის საწარმოებს მთელი საბჭოთა კავშირისა და აღმოსავლეთ ევროპის მასშატაბით. მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონში არსებობს მანგანუმის მნიშვნელოვანი მარაგი, ჭიათურმანგანუმმა უკანასკნელ წლებში წარმოების მნიშვნელოვანი დაცემა განიცადა: 2004 წელს მოხდა მხოლოდ 219 ათასი ტონა მანგანუმის წარმოება, რაც სამჯერ ნაკლებია გასული წლების წარმოების მოცულობასთან შედარებით.1993 წლიდან დაწყებული, ქარხნის პრივატიზაციის არაერთი მცდელობა განხორციელდა და ყველა წარუმატებელი იყო. პრივატიზაციის პროცესის დაწყებამდე, ჭიათურმანგანუმმა სასამართლოში შეიტანა განაცხადი გაკოტრებასთან დაკავშირებით, რითაც სახელმწიფოს მიეცა საშუალება, გაეყიდა აქტივები და მიღებული თანხა გამოეყენებინა კრედიტორული დავალიანების დასაფარავად; ეს მოიცავდა სახელფასო დავალიანებას და დავალიანებას სახელმწიფოს წინაშე. ჭიათურმანგანუმს აქვს დაახლოებით 80 მილიონი ლარის ოდენობის ვალი და აქედან 53 მილიონი ლარი - მთავრობის.

ნახატი 5. მანგანუმის მოპოვება საქართველოში (ათასი ტონა)

წყარო: სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი.

2005 წლის იანვარში კომპანია „ევრაზია ჰოლდინგმა“, რუსეთის ყველაზე დიდ მასშტაბის ფოლადის მწარმოებელმა კომპანიამ გაიმარჯვა საქართველოში გამოცხადებულ ტენდერში და მიიღო ჭიათურმანგანუმის 80 პროცენტი და ვარციხეს კასკადის 100 პროცენტი. კომპანიამ აქციებისთვის 132 მილიონი აშშ დოლარი გადაიხადა აუქციონზე, სადაც ეს აქციები გამოტანილი იყო ერთობლივად. მიუხედავად ამისა, „ევრაზია ჰოლდინგმა“ გადაწყვიტა, გამოსულიყო პრივიატიზაციის პროცესიდან იმ საბაბით, რომ დაეცა მანგანუმის ფასი და კომპანიის განცხადების თანახმად, ეს აღარ გაამართლებდა ჭიათურის მანგანუმის ქარხნის აღდგენისთვის საჭირო დანახარჯებს.

მანგანუმის მომპოვებელი ქარხნის მესაკუთრე ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი. მას შემდეგ, რაც დასრულდება პრივატიზაციის პროცესი და გამოვლინდება ჭიათურმანგანუმის საბოლოო მეპატრონე, ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება, რომ კომპანიასთან ვითანამშრომლოთ გამჭვირვალობის საკითხებზე. სასურველია რომ მიღწეულ იქნას ინფორმაციის საჯაროობა ნედლეულის მოპოვების ოდენობისა და საქართველოს ბიუჯეტში შესული თანხების შესახებ, რომელიც აგრეთვე იქნება ადვილად ხელმისაწვდომი (მაგალითად, განთავსდება კომპანიის ვებგვერდზე).

სპილენძის მადანი და კონცენტრატები, ასევე დაუმუშავებული და ნახევრად დამუშავებული ოქრო საქართველოდან ექსპორტირებული ძირითადი პროდუქტია (იხ. ცხრილი 1) და მოსალოდნელია ექსპორტის სამომავლო ზრდა.

სპილენძისა და ოქროს ნედლეულის მოპოვება საქართველოში უძველესი დროიდან მიმდინარეობს. 1975 წლიდან დაწყებული, მადნეულის საწარმო ბოლნისში ოქროსა და სპილენძის კონცენტრატებითა და ოქროს შემცველი მადნით ამარაგებდა ოქროსა და სპილენძის შამადნობელ საწარმოებს საბჭოთა კავშირში. 1994 წელს ამ საწარმოს საფუძველზე ჩამოყალიბდა სააქციო საზოგადოება „მადნეული“, რომელშიც სახელმწიფო ფლობდა აქციების საკონტროლო პაკეტს. 1997 წელს ქართულ-ავსტრალიურმა ერთობლივმა საწარმო „კვარციტმა“ ააგო ოქროს ამომკრეფი ფაბრიკა მადნეულში, რომელიც იყენებდა ოქროსა და სპილენძის შემცველი მეორადი კვარციტების გროვითი გამოტუტვის ტექნოლოგიას. კომპანიის წლიური წარმოების სიმძლავრე არის 2 ტონა ოქრო (კომპანიის გადაუმოწმებელი მონაცემი).

მადნეულის კომპანია საკმაოდ გახმაურებულია საბიუჯეტო თანხების გაფლანგვისთვის. 2004 წელს შვეიცარიაში დააკავეს კომპანიის ექსპრეზიდენტი, რომელსაც ბრალად ედება კომპანიის თანხების არასწორი განკარგვა. მთავრობამ რამოდენიმეჯერ სცადა, გაეუმჯობესებინა კომპანიის მმართველობა და მიეღწია მისი საქმიანობის გამჭვირვალობა.

საქართველოში სიღარიბის შემცირებისა და ეკონომიკური ზრდის ხელისშეწყობის 3- წლიანი შეთანხმება საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან, ავალდებულებს მთავრობას, მადნეულის წიაღისეულის კომპანიაში დანიშნოს ახალი სამეთვალყურეო საბჭო. ამ შეთანხმების საფუძველზე, საბჭოს წევრებთან უნდა გაფორმდეს შესრულებაზე ორიენტირებული კონტრაქტები, რაც უზრუნველყოფს, საბჭოს მიერ მენეჯმენტის ეფექტურ ზედამხედველობას. ეს, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს სახელმწიფო საწარმოს მუშაობის გამჭვირვალობის უფრო მაღალ ხარისხს. მიუხედავად იმისა, რომ სამეთვალყურეო საბჭო უკვე დაინიშნა, შესრულებაზე ორიენტირებული კონტრაქტები ჯერ კიდევ არ არის გაფორმებული. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მოთხოვნის თანახმად, ასევე საჯაროდ უნდა იყოს გამოქვეყნებული „მადნეულის“ აუდიტის შედეგები (ფინანსთა სამინისტროსა და ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს ოფიციალურ ვებ-გვერდებზე). 2005 წლის ნოემბრისთვის აუდიტის პროცესი ჯერ კიდევ დასრულებული არ იყო, აუდიტორის ანაზღაურებასთან დაკავშირებული უთახმოების გამო. „მადნეულის” ოფიციალური ვებ-გვერდზე (www.madneuli.ge) გამოქვეყნებულია კომპანიის გადაუმოწმებელი ფინანსური ანგარიში, რომლის თანახმადაც, კომპანიის მთლიანი გაყიდვები დაახლოებით 60 მილიონი ლარი იყო 2004 წლისთვის. მაგრამ ეს მონაცემები ეწინააღმდეგება სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის შესაბამის მონაცემებს.

2005 წლის ნოემბერში, ბრიტანულმა კომპანიამ „სტენტონ ექუითის კორპორეიშენ“ გაიმარჯვა ტენდერში მადნეულის 97,25 პროცენტიანი წილის პრივატიზაციასთან დაკავშირებით. ამავე კომპანიმ მოიგო ტენდერი შ.პ.ს. „ტრანს ქართული რესურსების“ 50 პროცენტიანი წილის პრივატიზაციასთან დაკავშირებით. ეს უკანასკნელი ახორციელებს ნედლეულის მოძიებას. კორპორაციამ სულ 51,1 მილიონი აშშ დოლარი გადაიხადა. ამ თანხიდან 35,1 მილიონი აშშ დოლარი განკუთვნიალია მადნეულის 97,25 პროცენტიანი წილის აქციებისთვის, ხოლო 16 მილიონი აშშ დოლარი კი შევა საქართველოს ბიუჯეტში კომპანიის ვალების დასაფარავად. თვითონ “მადნეული” ფლობს ქართულ-ავსტრალიური შ.პ.ს. „კვარციტის“ აქციების ნახევარს.

მადნეულის მესაკუთრეობის ახალ კომპანიაზე გადაცემის შემდეგ, ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება, ახალ მესაკუთრესთან ჩატარდეს მუშაობა, რათა მიღწეულ იქნას მაღალი ხარისხით გამჭვირვალობა მოპოვებული ნედლეულისა და სახელმწიფოს ბიუჯეტში გადახდილი თანხების მოცულობის შესახებ.

საქართველო ცნობილი იყო მთელს საბჭოთა კავშირში უამრავი მინერალური წყლის რესურსებით. დღეს არსებობს დაახლოებით 2 300 რეგისტრირებული მინერალური წყარო და მათი ჯამური რეზერვი შეადგენს 103 მილიონ ლიტრ წყალს ყოველწლიურად¹. კომერციული წარმოება მიმდინარეობს მხოლოდ რამოდენიმე წყაროზე.

ბორჯომის მინერალური წყალი რეგიონში უკვე 100 წელზე მეტია იყიდება. თვითონ მარკა „ბორჯომი“ კარგადაა ცნობილი და ხშირად ასოცირდება მის სამკურნალო თვისებებთან. საბჭოთა კავშირის დაშლისა და შემდგომი არასტაბილური მდგომარეობის განმავლობაში საქარველოში წარმოება, ბორჯომის ჩათვლით, თითქმის შეჩერდა. მიუხედავად ამისა, 90-იანი წლების დასაწყისში, ბორჯომის ჩამოსხმა მნიშვნელოვნად გაიზარდა და დღეს ამ მინერალური წყლის ექსპორტი ქვეყნის მთლიანი ექსპორტის 5 პროცენტს შეადგენს.²

საერთაშორისო ჰოლდინგი „საქართველოს მინისა და მინერალური წლების კომპანია“ დაფუძნდა 1997 წელს ევროპელი ინვესტორების, საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტებისა და საქართველოს წარმომადგენლების მიერ და ფლობს ბორჯომის მინერალური წყლის ამოღებისა და ჩამოსხმის ოფიციალურ ლიცენზიას. დღეს კომპანია ფლობს მინერალური წყლის ჩამოსასხმელ ორ ქარხანას. ბორჯომის წყლის ძირითადი ბაზარი ყოფილი საჭოთა კავშირის ქვეყნებია, მაგრამ მისი ექსპორტი სხვა ქვეყნებშიც ხორციელდება, აშშ-ს, ისრაელისა და გერმანიის ჩათვლით, სადაც ეს წყალი თანდათანობით პოპულარული ხდება.

მეორე სწრაფად მზარდი მინერალური წყლის ჩამომსხმელი კომპანიაა „წყალი მარგებელი“, რომელიც ასხავს წყალს „ნაბეღლავი“.

სახელმწიფო მინერალური წყლის მოპოვების, ჩამოსხმისა და გაყიდვებიდან რამოდენიმე სახის მნიშვნელოვან შემოსავალს იღებს. შემოსავლის პირველი წყარო, რა თქმა უნდა, მოგების გადასახადია. ასევე სახელმწიფოსთვის შემოსავლის მნიშვნელოვანი წყაროა ბუნებრივი რესურსების, მათ შორის წყლის, გამოყენებაზე დაკისრებული მოსაკრებელი.³ 2004 წელს მიღებული კანონით განსაზღვრულია კონკრეტული მოსაკრებელი სხვადასხვა მინერალური წყლისთვის: 10 ლარი 1 მ³ ”ბორჯომის” მინერალურ წყალზე, 6 ლარი - 1 მ³ „ნაბეღლავისა“ და „საირმეს“ მინერალურ წყალზე და 4 ლარი - 1 მ³ „უწერის“ მინერალურ წყალზე. თითოეული კომპანიის ვალდებულებები ამ მიმართებაში ასევე დამოკიდებულია, თუ რა ოდენობის წყლის მოპოვების უფლება აქვს კომპანიას ყოველწლიურად, როგორც ესაა განსაზღვეული მის ლიცენზიაში ბუნებრივი რესურსების მოხმარებაზე.

ნახატი 6. მინერალური წყლის წარმოება საქართველოში (მილიონი 0,5 ლ)

წყარო: სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი.

მიუხედავად იმისა, რომ ორივე კომპანიას აქვს ვებ-გვერდი, ინფორმაცია წარმოების მოცულობასა და ფინანსური ანგარიშების შესახებ, სადაც აღნიშნული იქნება სახელმწიფო ბიუჯეტში გადარიცხული თანხები, ხელმისაწვდომი არ არის. თუ გავითვალისწინებთ მინერალური წყლების სიმბოლურ მნიშვნელობას ჩვენი ქვეყნისთვის და იმ ეკონომიკურ სარგებელს, რაც მის ადგილობრივ და საერთაშორისო ბაზრებზე გაყიდივებს მოაქვს, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება მინერალური წყლების მომპოვებელი კომპანიების ჩართვას შემოსავლების გამჭვირვალობის ინიციატივებში. წარმოების მოცულობისა და სახელმწიფო ბიუჯეტში შეტანილი გადასახედების შესახებ ინფორმაციის ყოველთვიური, კვარტლური და წლიური გამოქვეყნება გააუმჯობესებს მინერალური წყლების კომპანიების იმიჯს და საშუალებას მისცემს სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს, მონიტორინგი გაუწიონ მათ საქმიანობას.

____________________

1 სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი.

2 სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი.

3 „ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის მოსაკრებლის შესახებ“ საქართველოს კანონი.

ბაქო-სუფსის მილსადენი (WREP) 1999 წლიდან მუშაობს და მას BP მართავს. ის საქართველოში თანამედროვე მილსადენების პირველი მერცხალია, რომელსაც გადააქვს ნახშირწყალბადები საქართველოს გავლით. ამ ხაზის წარმადობა წლიური 5,75 მილიონი ტონაა (115 ათასი ბარელი/დღეში), თუმცა დამატებითი საქაჩი სადგურების მონტაჟის შემთხვევაში, წარმადობა გაიზრდება 10 მილიონ ტონამდე (200 ათასი ბარელი დღეში).

მილსადენში ძირითადად გაედინება „პირველადი ნავთობი“ კასპიის ზღვის რეგიონიდან, რომელსაც AIOC კონსორციუმი მოიპოვებს აზერბაიჯანის სანაპირო ზოლიდან. გარდა ამისა, მილსადენში ასევე გაედინება ყაზახური ნავთობი, რომელსაც აწარმოებს „შევრონის“ კონსორციუმი თენგიზის ნავთობის საბადოზე. ყაზახეთის ნედლი ნავთობი კასპიის ზღვაზე გადააქვთ ბორნით დუპენდიმდე (ბაქოს მახლობლად) და შემდეგ რკინიგზისა და მილსადენის საშუალებით სუფსის შავი ზღვის ტერმინალამდე.

ცხრილი 3. ბაქო-სუფსის ნავთობსადენიდან მიღებული სატრანზიტო შემოსავლები

წყარო: საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაცია (GIOC)

ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენი შემუშავებულია კასპიის ზღვის აუზის ნავთობის ტრანსპორტირებისთვის. მილსადენი ყოველდღიურად დაახლოებით 1 მილიონ ბარელ აზერბაიჯანის ნედლ ნავთობს, და ყოველწლიურად 50 მილიონ ტონას, საქართველოს გავლით თურქეთის ხმელთაშუა ზღვის პორტში - ჯეიჰანში გადაიტანს. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენის კომპანია დაარსებულია ენერგოკომპანიების კონსორციუმის მიერ, რომელსაც ხელმძღვანელობს BP. BP არის მილსადენის ოპერატორი კომპანია და მასში ფლობს 30,1%25-იან წილს. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის კონსორციუმის სხვა წევრები არიან:

საქართველო მიიღებს ტრანზიტის ღირებულებას - 0,12 აშშ დოლარს მილსადენიში გავლილი ყოველი ბარელისთვის. როგორც ნაჩვენებია ცხრილი 4-ში, სახელმწიფოს მიერ მიღებული შემოსავალის საწყისი ოდენობა სავარაუდოდ 6,8 მილიონი აშშ დოლარია და 2011 წლისთვის მოსალოდნელია მისი სწრაფი ზრდა 51 მილიონ აშშ დოლარამდე. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენიდან საქართველოს მიერ მიღებული მთლიანი შემოსავალი სავარაუდოდ 700 მილიონ აშშ დოლარს გადააჭარბებს.

სამხრეთ კავკასიური გაზსადენი გადაიტანს გაზს შაჰ დენიზის საბადოდან მომხმარებლებამდე აზერბაიჯანში, საქართველოში, თურქეთსა და სხვა ქვეყნებში. 690 კილომეტრზე გადაჭიმული გაზსადენი მიყვება ბაქო-თბილისიჯეიჰანის მილსადენის მარშრუტს თურქეთამდე, სადაც ის უერთდება თურქეთის გაზგამანაწილებელ სისტემას.

ცხრილი გვ. 26

ცხრილი 4. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენისა (BTC) და სამხრეთ კავკასიური გაზსადენის (SCP) ნავთობისა და გაზის ტრანზიტის მოცულობა და შემოსავლები

სამხრეთ კავკასიური მილსადენების მაქსიმალური სიმძლავრე დაახლოებით 20 მილიარდი მ³-ია წელიწადში, მაგრამ ამისთვის საჭიროა კიდევ ხუთი დამატებითი კომპრესიის სადგურის აშენება. დღეს მისლადების სიმძლავრე 7,4 მილიარდი მ³-ია და გაყიდვების არსებული კონტრაქტების დაკმაყოფილება სავარაუდოდ მოხდება 2009 წლისთვის.

იმ შემთხვევაში, თუ შაჰ დენიზისა და სამხრეთ კავკასიური მილსადენის პარტნიორები მოახერხებენ მომხმარებელთა ახალი ბაზრების მოზიდვას, ისინი გაზრდიან ინვესტიციებს საბადოსა და მილსადენის განვითარების მეორე ეტაპისათვის, რაც გაზრდის მილსადენის სიმძლავრეს. ეს პროცესი არ დაიწყება 2012 წლამდე, რადგან საჭირო ინვესტიციების განხორციელება მოთხოვს ხანგრძლივ დროს. სანამ არ იქნება მიღებული გადაწყვეტილება მეორე ეტაპის დაწყებისა და გაზის გაყიდვის ახალი კონტრაქტების გაფორმების შესახებ, შეუძლებელია მილსადენის 2012 წლის შემდგომი ტრანზიტის მოცულობის პროგნოზირება, რადგან ეს პროცესი ძირითადად მომხმარებლებზეა დამოკიდებული.

საქართველოს მთავრობას ჰქონდა არჩევანი, რომ სამხრეთ კავკასიური მილსადენის ფუნქციონირებიდან აეღო ან სატრანზიტო გადასახადი, ან ბუნებრივი აირი. ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოების სტრატეგიიდან გამომდინარე, რაც ენერგომომწოდებლების დივერსიფიკაციას გულისხმობს, მთავრობამ გადაწყვიტა, რომ აეღოთ გაზი. ე.წ. „გაზის ოპციის“ მოცულობა, რომელსაც საქართველო იღებს სატრანზიტო გადასახადის ნაცვლად, და განისაზღვრება წინა წლის წარმადობის 5%25-ით. ნახატი 8-ში მოცემული პროგნოზის მიხედვით, საქართველოსთვის გამოყოფილი გაზის რაოდენობა 2007 წელს 0,1 მილიარდ მ³-ს, ხოლო 2012 წელს - 0,4 მილიარდ მ³-ს აღწევს. რაც შეეხაბა „გაზის ოპციის“ ფულად ღირებულებას, ის გაცილებით რთული გამოსათვლელია, რადგან ჭეშმარიტი ღირებულება დამოკიდებულია იმ ფასზე, რომელშიც გაზი „მონეტიზირდება,“ ანუ გაიყიდება. სიტუაცია, როცა მთავრობას ურჩევნია აიღოს გაზი და არა ფული, არის ათასი მ³-ის გაყიდვა 50 აშშ დოლარად (ან მეტად). ამ ფასით, გაზის წლიური ღირებულება 18 მილიონია. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გაზი გაიყიდოს 100 აშშ დოლარად (რაც სრულიად რეალურია მიმდინარე ფასების გათვალისწინებით) და ამ შემთხვევაში, ზემოთ ხსენებული 18 მილიონი გაორმაგდება. საქართველოს მთავრობას შეუძლია სამხრეთკავკასიის მილსადენის კომპანიისგან შეისყიდოს დამატებითი გაზი შეღავათიან ფასებში (დამატებითი გაზი).

ნახატი 7. შემოსავლები ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანისა და სამხრეთ კავკასიური მილსადენებიდან

წყარო: GIOC, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზი

საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაცია (GIOC) ჩამოყალიბდა იმ მიზნით, რომ განეხორციელებინა ნავთობის მილსადენებისა და ნავთობის გადაზიდვების სხვა საშუალებების რეაბილიტაცია საქართველოს ტერიტორიაზე, შესაბამისი ფინანსური, საბანკო საინვესტიციო, სადაზღვევო და სხვა ოპერაციები. კორპორაცია პასუხისმგებელია ტერიტორიის მფლობელი ქვეყნის მთავრობასთან ხელშეკრულების შესრულებაზე საქართველოს სახელით ბაქო-სუფსის, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანისა და სამხრეთ-კავკასიის მილსადენებთან მიმართებაში. საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაცია ასევე პასუხისმგებელია მილსადენებიდან მიღებული შემოსავლების აკრეფაზე და სახელმწიფო ბიუჯეტში გადარიცხვაზე.

კორპორაცია არის ცენტრალური მიმღები და განმკარგველი ინფორმაციისა მილსადენებში გატარებული ნახშირწყალბადების ოდენობისა და სახელმწიფოს მიერ მიღებული სატრანზიტო გადასახადების შესახებ. შესაბამისად, ის ინფორმაციის გამჭვირვალობის მკაცრ სტანდარტებს უნდა აკმაყოფილებდეს. საქართველოს ნავთობის საერთაშორისო კორპორაცია ფლობს ინფორმაციას ბაქო-სუფსის მილსადენის ფუნქციონირების შესახებ, დაწყებული 1999 წლიდან დღემდე. კომპანიის წარმომადგენლის თანახმად, ეს ინფორმაცია გამჭვირვალე და ადვილად ხელმისაწვდომია ყველა დაინტერესებული პირისთვის. მიუხედავად ამისა, კორპორაციას არ გააჩნია ვებ-გვერდი, ხოლო ინფორმაცია ბაქო-სუფსის მილსადენის მუშაობის შედეგად მიღებული შემოსავლების შესახებ იბეჭდება წელიწადში ერთხელ ადგილობრივ გაზეთში. შესაძლოა, რომ ეს ინფორმაცია საზოგადოებისთვის მიზანმიმართულად არაა დაფარული, მაგრამ ის ნამდვილად არ არის ადვილად ხელმისაწვდომი. სასურველი იქნება, რომ კორპორაციამ ააგოს ვებ-გვერდი, სადაც რეგულარულად და ოპერატიულად გამოაქვეყნებს ინფორმაციას სამივე მილსადენის შესახებ - ბაქო-სუფსა, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანისა და სამხრეთ-კავკასიის მილსადენები.

ნახატი 8. SCP -ს გაზის ტრანზიტის პროგნოზი

წყარო: BP საქართველო

ჩრდილოეთ-სამხრეთის მაგისტრალური გაზსადენი გადაჭიმულია საქართველო-რუსეთის საზღვრიდან საქართველო-სომხეთისა და საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვრებამდე. მისი მთლიანი სიგრძე შეადგენს 235 კილომეტრს. მილსადენის სისტემის ყველაზე მაღალი წერტილია ზღვის დონიდან 2 420 მეტრი კავკასიონის ქედზე და ყველაზე დაბალი - 290 მეტრი ზღვის დონიდან. ეს მილსადენი გაზით ამარაგებს საქართველოს და ასევე არის სომხეთის გაზმომარაგების ერთადერთი წყარო. ბუნებრივი აირის მომწოდებელი არის რუსეთის „გაზპრომი“, ხოლო გაზსადენის ეროვნული ოპერატორი - გაზის ტრანსპორტირების საერთაშორისო კორპორაცია. ქართული მხარე ტრანზიტის საფასურს იღებს ნატურით - გაზით, მიწოდებული გაზის რაოდენობის 10%25-ს.

ცხრილი 5. ჩრდილოეთ სამხრეთის მაგისტრალურ მილსადენში გაზის ტრანზიტი

წყარო: საქართველოს გაზის საერთაშორისო კორპორაცია

საქართველოს გაზის საერთაშორისო კორპორაციას, რომელიც ფლობს გაზსადენს, აქვს ვებ-გვერდი (http://www.ggic.ge), სადაც მოცემულია საკმაოდ მწირი ინფორმაცია წლიური ტრანზიტის მოცულობისა და მიღებული შემოსავლის ფულადი ღირებულების შესახებ. კორპორაციის გამჭვირვალე საქმიანობისთვის და საზოგადოებრივი მონიტორინგისათვის აუცილებელი ინფორმაცია - გაზის მიღება, რეალიზაცია, დანაკარგები, ბიუჯეტის შევსება, თვითღირებულება - მოცემული არ არის.

90-იან წლებში საქართველოში ნავთობის სარკინიგზო სატრანზიტო ოპერაციები მნიშვნელოვნად შემცირდა. ნავთობის სარკინიგზო ტრანზიტის საქართველოს გავლით განხორცილება არამიმზიდველი იყო რამოდენიმე ფაქტორის გამო. ესენია: სუსტი თანამშრომლობა საქართველოს ნავთობის კორიდორის მონაწილე პირებს შორის, ამ გზასთან ისტორიულად დაკავშირებული კორუფცია და მეზობელი ქვეყნების ნავთობტერმინალების მზარდი კონკურენცია. ამას შედეგად მოყვა ნავთობის ტრანზიტის მოცულობის მნიშველოვანი შემცირება; ფინანსური ზარალი ნახა როგორც საქართველოს რკინიგზამ, ისე საქართველოს ნავთობის ტერმინალებმა და მთლიანად ეკონომიკამ.

დღეს ქვეყანა თანდათან იბრუნებს კასპიის აუზის ნავთობის ძირითადი სატრანზიტო კვანძის სტატუსს. „ნაფტრანსმა“, რომელიც არის „გრინოაკ გრუპის“ წევრი და ფლობს ბათუმის ნავთობის ტერმინალს, 2004 წელს დააფუძნა ახალი კომპანია - „პეტროტრანსი“, რომელიც უზრუნველყოფს სარკინიგზო და საზღვაო ინტეგრირებულ სატრანზიტო მომსახურებას გარდაბანიდან ბათუმამდე. „პეტროტრანს ლიმიტედი“ მომხმარებლებს უზრუნველყოფს ინტეგრირებული ტრანსპორტირების სერვისით, რაც მოიცავს ნედლი ნავთობისა და რაფინირებული პროდუქტების გადატანას გარდაბანიდან აზერბაიჯანი-საქართველოს საზღვარზე და მათ გადატვირთვას ტანკერებზე ბათუმის პორტში.

თუ გავითვალისწინებთ ნავთობის მოპოვების პროგნოზირებულ ზრდას აზერბაიჯანსა და ყაზახეთში, ნავთობის სარკინიგზო ტრანსპორტირებაც საქართველოს გავლით ასევე მნიშვნელოვნად გაიზრდება. ბაქო-თბილისიჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობის დასრულების შემდეგაც კი, საჭირო იქნება სულ ცოტა 80 მილიონი ტონის ოდენობის დამატებითი ექსპორტი, რათა დააკმაყოფილოს 2020 წლისთვის წარმოების გეგმები. „ექსონმობილმა“, რომელიც ფლობს აზერბაიჯანის ნავთობის ექსპორტირების უფლებას, გადაწყვეტა არ გამოიყენოს ბაქო-თბილისიჯეიჰანის მილსადენი და გააფორმა 5 წლიანი ხელშეკრულება კომპანია „აზპეტროლთან“ 10 მილიონი ტონა აზერბაიჯანული ნავთობის ექპორტირებისთვის რკინიგზის საშუალებით ბაქოდან ბათუმამდე. ეს სატრანზიტო სამუშაოები დაიწყო 2005 წლის ივნისში.

ყაზახეთმა ჯამში 332 800 ტონა ნავთობი გადაიტანა საქართველოს რკინიგზით 2004 წელს; 2005 წელს მოსალოდნელია ამ ციფრის გაორმაგება. ნავთობის ახალი ტერმინალი, რომელიც ეხლა შენდება ყულევში, სავარაუდოდ კიდევ უფრო გაზრდის საქართველოს რკინიგზის სიმძლავრეს ყაზახური ნავთობის ტრანზიტისთვის. დღეს ბათუმის ნავთობის ტერმინალი ერთადერთია შავი ზღვის სანაპიროზე, რომლის მეშვეობითაც საქართველოს რკინიგზას შეუძლია განახორციელოს ნავთობის გადაზიდვები. ყულევის ნავთობის ტერმინალის მშენებლობის დასრულების შემდეგ, სავარაუდოდ ერთ წელიწადში, საქართველოს რკინიგზის ნავთობგადაზიდვების სიმძლავრე მნიშვნელოვნად გაიზრდება (იხ. ნახატი 6).

ბათუმის ნავთობის ტერმინალი ფუნქციონირებს უკვე 120 წელია და წარმოადგენს ნავთობის გადაზიდვების მთავარ წერტილს შავი ზღვის საქართველოს სანაპიროზე. ისტორიულად სახელმწიფოს მფლობელობაში მყოფი ტერმინალი 90-იანი წლების ბოლოსათვის თითქმის აღარ ფუნქციონირებდა. 1999 წლის აგვისტოში ტერმინალი შეიძინა „ნაფტრანსმა“. „ნაფტრანსი“ ბათუმის ტერმინალის გარდა, ფლობს „პეტროტრანსა“ და „ალეგრატრანსს“.

ცხრილი 6. სარკინიგზო ტრანზიტისთვის ნავთობის ტერმინალები შავი ზღვის საქართველოს სანაპიროზე

ტერმინალი მთლიანად გარემონტდა და მოხდა მისი მოდერნიზაცია, რაც დაახლოებით 60 მილიონი აშშ დოლარი დაჯდა და ეხლა ტერმინალი აკმაყოფილებს ქვეყნის გადატვირთვების 56%25-ს. ტერმინალი ახორციელებს რეგიონალური მწარმოებლების მიერ წარმოებული ნედლი ნავთობისა და სხვა ნავთობპროდუქტების გადატვირთვებს ყაზახეთიდან, აზერბაიჯანიდან, თურქმნეთიდან და საქართველოდან. ტერმინალი ემსახურება 8 ტიპის ნედლ ნავთობს და 15 სახეობის რაფინირებული ნავთობის პროდუქტებს. ტერმინალის გადატვირთვების მიმდინარე სიმძლავრეა 12 მილიონი ტონა წლიურად. 2003 წელს განახორციელა დაახლოებით 9 მილიონი ტონის გადატვირთვა.

ყულევის ტერმინალი კერძო საწარმოა, რომელიც შენდება ფოთსა და ანაკლიას შორის მდებარე ტერიტორიაზე. ქართულ-ავსტრიულმა კომპანიამ ამ ტერმინალის მშენებლობა დაიწყო 2000 წლის აპრილში. ყულევის ტერმინალის გადაზიდვის სიმძლავრე იქნება დაახლოებით 6 მილიონი ტონა და ეს ციფრი 10 მილიონ ტონამდე გაიზრდება მშენებლობის მეორე ეტაპის დასრულების შემდეგ. პროექტით ასევე გათვალისწინებულია რამოდენიმე დამატებითი მშენებლობა - ნავთობის შემნახველი სათავსი, რომლის მოცულობაც იქნება 300 ათასი მ³, ორი 250 მ ნავსადგური და ვერტიკალური მილსადენების სისტემა, საქაჩი სადგურებით.

აღსანიშნავია, რომ რკინიგზით გადაზიდული ნავთობის შესახებ ინფორმაცია ყველაზე უფრო რთული მოსაპოვებელია. არცერთ ტერმინალს არ გააჩნია ვებ-გვერდი. საქართველოს რკინიგზის ვებ-გვერდზე (www.railway.ge) არ არის განთავსებული ინფორმაცია გადაზიდული ნავთობის ოდენობის შესახებ და არც სახელმწიფო ბიუჯეტში შესული შესაბამისი სატრანზიტო გადასახადების შესახებ. სამომავლოდ სასურველია საქართველოს რკინიგზის მიერ ამ ინფორმაციის საჯაროდ გამოქვეყნება. ეს შესაძლებელს გახდის ერთმანეთს შედარდეს რკინიგზის, ტერმინალებისა და გადამზიდველი კომპანიების მიერ მოწოდებული ინფორმაცია, მოხდეს სარკინიგზო ტრანზიტის გზით მოპოვებული შემოსავლების მონიტორინგი.

კომპანიის მიერ გადახდილი გადასახადების შესახებ მონაცემები დაცულია საქართველოს ფინანსთა სამინიტროს საგადასახადო დეპარტამენტში. საქართველოს საგადასახადო კოდექსით რეგულირდება შემოსავლების შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა. კოდექსის 122-ე მუხლში განსაზღვრულია კონფიდენციალური ინფორმაციის ფართო კატეგორიები, რომლებიც ეხება შემოსავლების ისეთ სახეებს, რომელთა შესახებ ინფორმაცია არასაჯაროა. ამ დებულების თანახმად, ფინანსთა სამინისტროს ეკრძალება ინფორმაციის გაცემა კერძო კომპანიებისგან მიღებული შემოსავლების შესახებ, თუ არ გააჩნია ამ კომპანიებისგან წერილობითი თანხმობა.

შემოსავლების გამჭვირვალობის გაზრდის ერთ-ერთი გზა, ისე რომ დაცული დარჩეს კომპანიის კონფიდენციალურობა, არის გასაცემი ინფორმაციის აგრეგირება - ანუ გამოქვეყნდეს საერთო თანხა საშემოსავლო წყაროდან (მაგალითად, ყველა ნავთობმომპოვებელი საწარმოს მიერ ერთ პერიოდში გადახდილი ბონუსი, მოგების გადასახადი, რესურსით სარგებლობის გადასახადი და ა.შ.), და არა ცალკეული კომპანიების, ან ლიცენზიის მფლობელების მიხედვით. მიუხედავად ამისა, ცალკეული კომპანიების მიხედვით შემოსავლების გამოქვეყნება არის მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინიციატივის და ასევე ძირითადი საერთაშორისო ორგანიზაციების, როგორიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, რეკომენდაცია.

კონფიდენციალურობის შესახებ საგადასახადო კოდექსის მუხლის გვერდის ავლის სხვა საშუალებაა მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინიციატივის დანერგვა საქართველოში. ამ ინიციატივაში ნებაყოფლობით გაწევრიანებული კომპანიები თანხმობას აცხადებენ, რომ საჯაროდ გამოაქვეყნონ ინფორმაცია მათ მიერ სახელმწიფოსთვის გადახდილი თანხების შესახებ, რაც ფინანსთა სამინისტროს უხსნის იგივე ინფორმაციის დაფარვის საჭიროებას.

ბუნებრივი რესურსების მოპოვების შესახებ ინფორმაცია თავს იყრის და ანალიზდება სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტში, რომელიც საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს ექვემდებარება. სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი აწარმოებს ყველა დიდი ზომის საწარმოებისა (რომლებსაც 100 თანამშრომელზე მეტი ყავთ, ან მათი წლიური კაპიტალბრუნვა 1,5 მილიონ ლარზე მეტია) და ასევე საშუალო და მცირე ზომის საწარმოების შერჩევით გამოკითხვას. დეპარტამენტი, გამოკითხვის მეთოდით, ცალკეული კომპანიის მიხედვით მოიპოვებს ინფორმაციას წარმოების მოცულობისა და ღირებულების შესახებ ყოველ თვიურად, კვარტლურად და წლიურად.¹ ეს ინფორმაცია მნიშვნელოვანია საქართველოს ძირითადი მომპოვებითი და ენერგორესურსების ტრანზიტის მრეწველობებიდან მიღებული შემოსავლების მონიტორინგისთვის.

მიუხედავად ამისა, ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე მნიშვნელოვანი შეზღუდვები არსებობს და განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ მოთხოვნილი ინფორმაციის მიხედვით შესაძლებელია კონკრეტული კომპანიის დადგენა. ცალკეული კომპანიის შესაცებ მონაცემები კონფიდენციალურია. უფრო ზუსტად, „სტატისტიკის შესახებ“ კანონით (ძალაში შევიდა 1997 წელს) განსაზღვრულია, რომ სახელმწიფო სტატისტიკის წარმოების მიზნით მოგროვებული მონაცემები კონფიდენციალურია, თუ კი მათზე დაყრდნობით, შეიძლება დადგინდეს კონკრეტული პირი ან ორგანიზაცია. კანონის 2002 წლის დამატების თანახმად, აკრძალულია იმ სახელმწიფო სტატისტიკური მასალის გავრცელება, რომელიც შეიცავს კონფიდენციალურ ინფორმაციას, ან რომლის მიხედვითაც შესაძლებელია კონფიდენციალური ინფორმაციის დადგენა. სახელმწიფო სტატისტიკის დეპარტამენტს კონფიდენციალური ინფორმაციის გამოყენება შეუძლია მხოლოდ აგრეგირებული მონაცემების გამოქვეყნებისათვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ინფორმაციის მომწოდებელი პირი ან ორგანიზაცია თანახმაა, რომ ინფორმაცია გამოყენებულ იქნას სხვა საჭიროებებისთვისაც.

„სტატისტიკის შესახებ“ კანონში კონფიდენციალურობის მუხლის არსებობის ოფიციალური ახსნა მდგომარეობს სტატისტიკის დეპარტამენტსა და ინდივიდულურ საწარმოებს შორის „ნდობის ატმოსფოროს“ შექმნის საჭიროებაში². დეპარტამენტსა და კომპანიებს შორის არსებული ფორმალიზირებული ურთიერთობები, რომელთა საშუალებითაც ხორციელდება ინფორმაციის მიღება, შეიცვალა 2005 წლის ივლისში კანონში შეტანილი ცვლილებების საფუძველზე. ამ ცვლილების თანახმად, იურიდიული პირი, რომელიც სამუშაოებს ახორციელებს საქართველოს ტერიტორიაზე აღარ არის პასუხისმგებელი, სტატისტიკის დეპარტამენტს მიაწოდოს ზუსტი და დროული ინფორმაცია. ეს ცვლილება ერთ-ერთია საქართველოს კანონებში განხორციელებული ცვლილებათაგან, რომლებიც მიზნად ისახავს ქრთამებისა და კორუფციის ხელისშემწყობი მარეგულირებელი გარემოს შესუსტებას. ამ ცვლილებების შედეგად, იმის მიუხედავად რომ სტატისტიკის დეპარტამენტისთვის ინფორმაციის მიწოდება სავალდებულოა, არ არსებობს ამ მოთხოვნის აღსრულებისთვის საჭირო შესაბამისი პასუხისმგებლობა. ამის გამო, სახელმწიფო სტატისტიკის დეპარტამენტი ინფორმაციის მიღებისათვის დამოკიდებული რჩება „ნდობის ატმოსფეროზე“, რასაც კონფიდენციალურობის მაღალი დონე ქმნის. ინფორმაციის მიწოდების მოთხოვნის არ შესრულებისათვის შესაბამისი ადმინისტრაციული სანქციების არ არსებობა დეპარტამენტისთვის ინფორმაციის მიღების უზრუნველყოფის მხოლოდ ერთ გზას - სასამართლო დავას ტოვებს, მაგრამ ეს გზა დიდი დროისა და რესურსების ხარჯთან არის დაკავშირებული.

სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტს მცირე შესაძლებლობები გააჩნია როგორც იურიდიული, ისე ადმინისტრაციული, რომ გადაამოწმოს მიწოდებული ინფორმაცია. თუ მოწოდებული ინფორმაცია შეიცავს ლოგიკურ, ან მათემატიკურ უთანხმოებებს, დეპარტამენტს შეუძლია გადაამოწმოს წყარო, მაგრამ მხოლოდ სასამართლოს ნებართვის საფუძველზე.

___________________

1. სახელმწიფო სტატისტიკური გამოკითხვა, სტატისტიკის დეპარტამენტის ფორმა (N 03-01-01) სტატისტიკური ინფორმაციის მოსაკრებლად.

2 ინტერვიუ სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის უფროსთან, ბატონ ზაზა ბროლაძესთან, 29 სექტემბერი 2005.

მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივას საფუძველი ჩაუყარა გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ მინისტრმა ტონი ბლერმა 2002 წლის სექტემბერში იოჰანესბურგში გამართული მდგრადი განვითარების საერთაშორისო სამიტის მსვლელობისას. ინიციატივის წევრი ქვეყნები თანახმანი არიან, დაიცვან ინიციტივის კრიტერიუმები რომლებიც შემოსავლების შესახებ ინფორმაციის გამჭვირვალობის გარანტიას იძლევა:

საქართველოს მთავრობამ იმედის მომცემი ნაბიჯები გადადგა ინიციატივაში გაერთიანებისთვის. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის წარდგენილ ეკონომიკური და ფინანსური პოლიტიკის მემორანდუმში, რომელიც განსაზღვრავს იმ კრიტერიუმებს რომლის დაკმაყოფილებაც წინაპირობაა სიღარიბის შემცირებისა და ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის დახმარების მისაღებად, აღნიშნულია მთავრობის გადაწყვეტილება შეუერთდეს ინიციატივას და გამოაქვეყნოს 2004 წელს ნავთობისა და გაზის ტრანზიტიდან მიღებული შემოსავლები, როგორც პირველი ნაბიჯი ინფორმაციის ყოველწლიური გამოქვეყნებისკენ. გარდა ამისა, ანტიკორუფციული ეროვნული სამოქმედო გეგმა, რომელიც მომზადდა რეფორმების კოორდინაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის მიერ, ასევე ითვალისწინებს ვალდებულებას, ინიციატივის პრინციპები დაინერგოს ქვეყანაში. ასე რომ, მთავრობამ უკვე მიიღო გადაწყვეტილება, მონაწილეობა მიიღოს მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივაში.

კერძო სექტორის ძირითადი დაინტერესებული მხარეებიც გამოხატავენ ინტერესს ინციტივაში მონაწილეობის მიღებაში. ბაქო-სუფსას, ბაქო-თბილისიჯეიჰანისა და სამხრეთ კავკასიური მილასადენების ოპერატორი - BP მხარს უჭერს კარგ მმართველობას და გამჭვირვალობას იმ ქვეყნებში, სადაც ის მუშაობს და საქართველოშიც ინიციატივის დამკვიდრებაში აქტიურ როლს თამაშობს. კომპანია უკვე აკამაყოფილებს ინიციატივის თითქმის ყველა პრინციპსა და კრიტერიუმს სახელმწიფოსთვის გადახდილი თანხების შესახებ ინფორმაციის რეგულარულად გამოქვეყნების გზით. მაგალითად, BP-ის მიერ სახელმწიფოსთვის გადახდილი მოგების გადასახადის შესახებ ინფორმაცია ქვეყნდება კომპანიის მდგრადი განვითარების ანგარიშში. საქართველოში მოღვაწე სხვა დიდმა კომპანიებმაც გამოთქვეს ინტერესი, გაერთიანდნენ ამ ინიციატივაში. ასე რომ, კერძო სექტორის ძირითადი დაინტერესებული მხარეებიც მზად არიან ითანამშრომლონ მთავრობასთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივის საქართველოში დასანერგად.

არასამთავრობო ორგანიზაციები აქტიურად არიან ჩართული ამ პროცესში. მათ უკვე მნიშვნელოვანი გამოცდილება აქვთ საჯარო ფინანსების მენეჯმენტის მონიტორინგში და განსაკუთრებით დაინტერესებულნი არიან სახელმწიფო შემოსავლების ახალი წყაროებით - მილსადენებით. რამოდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაცია¹ ახლახანს გაერთიანდა ახალ კოალიციაში „საჯარო ფინანსების გამჭვირვალობისთვის“, რომლის მთავარი ამოცანაც მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივის დანერგვის პროცესისთვის ხელშეწყობაა (დამატებითი ინფორმაციისათვის გთხოვთ მიმართოთ ვებ გვერდს www.publicfinance.ge).

საქართველოში მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივის დანერგვისთვის საჭირო ძირითადი სამუშაოები ჯერ კიდევ წინაა. ინიციატივა გვთავაზობს რამოდენიმე ფორმას, რომელთა გამოყენებითაც მთავრობას შეუძლია წარმოადგინოს ანგარიში მომპოვებითი მრეწველობიდან მიღებული შემოსავლების შესახებ, ხოლო კომპანიებს - სახელმწიფოსთვის გადახდილი თანხების შესახებ. შემდეგ, დამოუკიდებელი აუდიტორი აანალიზებს და ადარებს ამ ორ ანგარიშს და აკეთებს საბოლოო დასკვნას, რომელიც საჯაროა. ინიციატივის არსებული ფორმები მისადაგებულია მხოლოდ მომპოვებით მრეწველობაზე. შესაბამისად, ინიციატივის საქართველოში დანერგვისას, უნდა მოხდეს ამ ფორმებში სატრანზიტო მრეწველობების გათვალისწინებაც. ეს შეიძლება გაკეთდეს ენერგოგადაზიდვებისათვის ახალი ფორმის შემუშავების გზით, ან შეიძლება არსებული ფორმა ისე მოდიფიცირდეს, რომ ასახოს ტრანსპორტირებული ნავთობის მოცულობა და სახელმწიფო ბიუჯეტში შესული შესაბამისი თანხა. არსებული მოდელის შეცვლა საკმაოდ მარტივი უნდა იყოს, რადგან გაზისა და ნავთობის ტრანზიტის შემოსავლები უფრო მარტივი გამოსათვლელია, ვიდრე ამ ნედლეულის წარმოებით მიღებული შემოსავლები: შემოსავლების მოსალოდნელი დონე შეიძლება პირდაპირ გამოითვალოს ტრანსპორტირებული მოცულობისა და წინასწარშეთანხმებული სატრანზიტო გადასახადის მეშვეობით. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის უკანასკნელ ანგარიშშიც² ნათქვამია, რომ საქართველოსთვის საჭიროა ახალი ფორმა და ინიციატივის სამდივნოს სთავაზობს საქართველოსთვის მოდიფიცირებული მოდელის შემუშავებას. იმ შემთხვევაში, თუ ინიციატივის სამდივნო ვერ გამონახავს დროს და რესურსებს საქართველოსთვის სპეციფიური ფორმის შემუშავებისთვის, არასამთავრობო ორგანიზაციები საქართველოში, მთავრობასა და კერძო სექტორთან კონსულტაციების საფუძველზე, შეძლებენ ქვეყნისთვის შესაფერისი ფორმის ჩამოყალიბებას.

საქართველოს, მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივაში გაწევრიანებისთვის მოსამზადებელი ეტაპის გასავლელად შემდეგი ნაბიჯები აქვს გადასადგმელი:

მას შემდეგ, რაც ქვეყანა გაწევრიანდება ინიციატივაში, უკვე შესაძლებელი გახდება ინიციატივის შემდგომი ნაბიჯების განხორციელება. (იხ. ნახატი 9)

ნახატი 9. მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივის პროცესი

ნახატი 9. მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივის პროცესი

ეფექტური თანამშრომლობა ბევრის მომტანია როგორც მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინციატივისთვის, ისე საქართველოსთვის. საქართველოს გაწევრიანება ხელს შეუწყობდა ინციატივის გააფართოვებას, რათა მოცული იქნას არა მხოლოდ ნავთობის მწარმოებელი, არამედ სატრანზიტო ქვეყნებიც. თავის მხრივ, საქართველოს ამ ინიციატივაში გაწევრიანება დაეხმარება რეფორმების ამოცანების მიღწევაში, რომლებიც მიზნად ისახავენ საქართველოს სახელმწიფო სექტორის რესტრუქტურიზაციას გამჭვირვალობის ხელშეწყობით, საზოგადოებრივ ზედამხედველობისა და სამოქალაქო საზოგადოების როლის გაუმჯობესებით და კორუფციისა და მექრთამეობის აღმოფხვრით.

_____________________

1 Andreas Billmeier, Jonathan Dunn, and Bert van Selm, „In the Pipeline: Georgia's Oil and Gas Transit Revenues,“ IMF Working Paper, WP/04/209, November 2004.

2 საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის წარდგენილი ეკონომიკური და ფინანსური პოლიტიკის მემორანდუმში, რომელიც განსაზღვრავს იმ კრიტერიუმებს რომლის დაკმაყოფილებაც წინაპირობაა სიღარიბის შემცირებისა და ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის დახმარების მისაღებად; და ანტიკორუფციული ეროვნული სამოქმედო გეგმა,

3 საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა კოალიციის „საჯარო ფინანსების გამჭვირვალობისთვის“ დაფუძნებისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე, საქართველოს ფინანსთა მინისტრისა და რეფორმების კოორდინაციის დარგში სახელმწიფო მინისტრის მიერ გაკეთებული განცხადებები, 2005 წლის 28 ნოემბერი.

გარდა იმ მომპოვებითი მრეწველობიდან და ენერგოგადაზიდვებიდან მიღებული შემოსავლებისა, რომლებიც პირდაპირ ბიუჯეტში შედის, ქვეყანა იღებს მნიშვნელოვან დახმარებას კომპანიებისგან სოციალური და ეკონომიკური განვითარების პროგრამების სახით. მაგალითად, BP აფინანსებს ქვეყანაში მიმდინარე სოციალური ინვესტირების მრავალ პროგრამას: საზოგადოებრივი ინვესტირების პროგრამა (5 მილიონი აშშ დოლარი ყოველწლიურად), გაუმჯობესებული სკოლების პროგრამა (3 მილიონი აშშ დოლარი), რეგიონალური განვითარების ინიციატივა (5 მილიონი აშშ დოლარი ყოველწლიურად), მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის პროგრამა (14,5 მილიონი აშშ დოლარი) და ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის საგრანტო პროგრამა საქართველოსთვის (2010 წლამდე 40 მილიონი აშშ დოლარი, ხოლო შემდგომ - 1 მილიონი აშშ დოლარი ყოველწლიურად).

რადგან ზემოთხსენებული პროგრამები, საგრანტო პირობების თანახმად, საქართველოს მთავრობის პირდაპირ შემოსავალს არ უნდა წარმოადგენდნენ, ისინი ვერ იქნებიან აღრიცხული მომპოვებითი მრეწველობების გამჭვირვალობის ინიციატივის მექანიზმით. მიუხედავად ამისა, ამ და სხვა პროგრამების შემოსავლების ხარჯვის მონიტორინგს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მიუხედავად იმისა, რომ ეს პროგრამები არ უნდა წარმოადგენდნენ მთავრობის პირდაპირი შემოსავლის წყაროს, სახელმწიფო ბიუჯეტი მათი სახით მაინც იღებს მნიშვნელოვან სარგებელს: ამ პროგრამების საშუალებით იზოგება ის სახელმწიფო რესურსები, რაც, სხვა შემთხვევაში, მსგავსი სოციალური და ეკონომიკური ღონისძიებების დასაფინანსებლად დაიხარჯებოდა. მაგალითად, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის საგრანტო პროგრამის პირველი ტრანშის (9 მილიონი აშშ დოლარი) დიდი ნაწილი - 4 344 424 ლარი - მთავრობის მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად დაიხარჯა სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო-ქართლში პენსიების გასაზრდელად. მთელი ქვეყნის მასშტაბით პენსიების გაორმაგების შესახებ გადაწყვეტილება მთავრობამ მიიღო ამ საგრანტო ხელშეკრულების გაფორმებამდე. შესაბამისად, გაორმაგებული პენსიებისთვის თანხები სახელმწიფო ბიუჯეტიდან უნდა გამოყოფილიყო, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის საგრანტო შეთანხმების შედეგად კი ეს თანხა დაიზოგა. უფრო მეტიც, 1 693 100 ლარი 2005 წლის მე-3 კვარტალში უნდა დახარჯულიყო უმაღლეს სასწავლებლებში სტუდენტთა ვაუჩერიზაციის პროგრამაზე. უმაღლესი განათლების სფერო საერთოდ არ მოისაზრება საგრანტო ხელშეკრულებაში მითითებულ დაფინანსების სფეროებში. სახელმწიფოს ძირითადი სოციალური ვალდებულებების დასაფინანსებლად ისეთი დამატებითი სახსრების გამოყენება როგორიცაა ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის საგრნატო პროგრამა, მთავრობას აძლევს საშუალებას გამოათავისუფლოს საბიუჯეტო თანხები და გამოიყენოს სხვა პრიორიტეტებისთვის.

ამის გარდა, საყურადღებოა რომ საგრანტო ხელშეკრულება ნათლად განსაზღვრავს გრანტის დანიშნულებას: ის უნდა იქნას გამოყენებული კონკრეტული, ცალკე ბიუჯეტის მქონე პროექტებისათვის და არავითად შემთხვევაში არ უნდა იქცეს, ან იქნეს გამოყენებული როგორც, მთავრობის საერთო შემოსავალი. თუმცა, რეალურად, გრანტი ტრანშებად ირიცხება ბიუჯეტის შემოსულობათა ერთიან სახაზინო ანგარიშზე, რომელსაც განკარგავს ფინანსთა სამინისტრო. ვინაიდან სამინისტროს არ გააჩნია სხვა, სპეციალური საბანკო ანგარიშები, და საგრანტო ფინანსები ერთიანდება ამ ანგარიშზე დარიცხულ სხვა შემოსავლებთან, იკარგება მათი მიზნობრიობა. ეს ვითარება ართულებს ფულის მოძრაობის გაკონტროლებას მას შემდეგ, რაც მოხდება სახაზინო ანგარიშზე ჩარიცხვა. ასევე რთულდება იმის შემოწმება, ნამდვილად ხმარდება თუ არა გრანტის ფული იმ ღონისძიებებს, რომლებსაც მთავრობა აცხადებს რომ აფინანსებს ამ გრანტის მეშვეობით.

ასე რომ, სასურველი იქნებოდა შემოსავლების გამჭვირვალობა შეეხოს საგრანტო პროგრამებსაც. ამ მიზნით, არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებსაც აქვთ გამოცდილება საჯარო ფინანსების გამჭვირვალობასა და ბიუჯეტის მონიტორინგის სფეროებში, უნდა ჩაერთონ კერძო კომპანიების მიერ სახელმწიფოსთვის მიცემული გრანტების, მაგალითად ბაქო-თბილისიჯეიჰანის საგრანტო შეთანხმების, მეთვალყურეობაში. სასურველია რომ მეთვალყურეობის შედეგებმა გამოავლინოს: