სულიკო ფუტკარაძე
საქართველოს ბიზნესმენთა ფედერაციის აჭარის
რეგიონული ფილიალის თავმჯდომარე, ექსპერტი

მორიგი ცვლილებები და დამატებები საგადასახადო კოდექსში

დასასრული, დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ბიზნესი და კანონმდებლობა“, სექტემბერი-ოქტომბერი, 2009)

ხშირი და დაუსრულებელი ცვლილებები საგადასახადო კოდექსში მის აღქმასა და გამოყენებაზე უარყოფითად მოქმედებს. ამასთან, ასეთი „ჩარევით“, ცალკეული ნორმა, გამარტივების ნაცვლად უფრო გართულდა, გადასახადების ადმინისტრირების მექანიზმი და გადამხდელთა უფლებები ძლიერ დაშორდა ერთმანეთს. ამ მხრივ, არც საგადასახადო კოდექსის ბოლო რედაქციაა გამონაკლისი. ჩვენ ვაგრძელებთ საქართველოს პარლამენტის 2009 წლის 17 ივლისის №1527-რს კანონით საგადასახადო კოდექსში შეტანილი ცვლილებების მუხლობრივკომენტარს და იმ მიზნით, რომ ყურადღება გაამახვილონ გადამხდელებმა, განსაკუთრებულ აქცენტს ვაკეთებთ იმ ცვლილებებზე, რომლებიც მათ მდგომარეობას ამძიმებს.

ცვლილებები გარკვეულწილად აქციზის გადასახადსაც შეეხო: ამიერიდან უკვე, სსკ-ის 256-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოში იმპორტირებული საქონლისათვის (ალკოჰოლური სასმელების, თამბაქოს ნაწარმის, ნავთობპროდუქტების, მსუბუქი ავტომობილის და ბუნებრივი აიროვანი კონდენსატის გარდა) აქციზით დასაბეგრი ოპერაციისა და იმპორტის მოცულობა (თანხა) შეადგენს საქონლის საბაჟო ღირებულების, საქონლის იმპორტისას გადასახდელი მოსაკრებლებისა და გადასახადების (აქციზისა და დღგ-ის გარეშე)თანხის ჯამს. მასში არ შეიტანება მხოლოდ დეკლარაციაში ცვლილების განხორციელებისას გადახდილი საბაჟომოსაკრებელი;

ჯართის ექსპორტიორებისთვის აქციზის განაკვეთები გაორმაგდა: 258-ე მუხლის (აქციზის განაკვეთები) ცხრილის 21-ე სტრიქონში შეტანილი ცვლილების თანახმად, ახლაუკვე შავიან/და ფერადი ლითონების ჯართის ექსპორტზე აქციზის საგადასახადო განაკვეთი 1 ტონაზე 50 ლარს შეადგენს, ნაცვლადაქამდე არსებული 25 ლარისა.

ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა 265-ე მუხლის (აქციზისაგან გათავისუფლება) ,,ბ“ ქვეპუნქტი. ამიერიდან, აქციზით არ დაიბეგრება „ფიზიკური პირის მიერ საჰაერო ტრანსპორტით შემოტანის შემთხვევაში ერთი კალენდარული დღის, ხოლო სხვა შემთხვევაში - 30 კალენდარული დღის განმავლობაში 200 ღერი სიგარეტის ან 50 სიგარის ანდა 50 სიგარილას ან 250 გრამი თამბაქოს სხვა ნაწარმის (გარდა თამბაქოს ნედლეულისა) ან ზემოაღნიშნული ზღვრული ოდენობის ფარგლებში თამბაქოს ამ დასახელებული ნაწარმის საერთო წონით 250 გრამის იმპორტი; ასევე 4 ლიტრი ყველა სახის ალკოჰოლიანი სასმელის იმპორტი;“.

როგორც ვხედავთ, ახალ რედაქციაში ხაზგასმულია, რომ ფიზიკურ პირს საჰაერო ტრანსპორტით ერთი კალენდარული დღის განმავლობაში შეუძლია განსაზღვრული ოდენობის თამბაქოს ნაწარმისა და ალკოჰოლიანი სასმელების შემოტანა, ხოლო სხვა სატრანსპორტო საშუალებებით სარგებლობისას იგივე მოცულობის თამბაქოს ნაწარმი და ალკოჰოლური სასმელი შეუძლია გადმოიტანოს დაბეგვრის გარეშე 30 კალენდარული დღის განმავლობაში, რაც ნიშნავს იმას, რომ თუ ფიზიკურმა პირმა სახმელეთო ან საზღვაო ტრანსპორტით გადაკვეთა საზღვარი და შესაბამისად ერთხელ უკვე ისარგებლა ამ შეღავათით, მომდევნო 29 დღის განმავლობაში მას ამის უფლება უკვე აღარ ექნება (ცხადია, ეს საბაჟო პროცედურებს ოდნავ გაართულებს, რამდენადაც საზღვარზე შესაბამისი ინფორმაცია უნდა დაფიქსირდეს და ის ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს ნებისმიერი საბაჟო-გამშვები პუნქტებისთვის. თუმცა, რა ფორმით, ან რა წესით განხორციელდება აღნიშნული პროცედურა, ამ მომენტისთვის ჩვენთვის უცნობია და დეტალებზე უფრო მეტად ვერ შევჩერდებით);

ცვლილებები შეეხო საბაჟო გადასახადის განაკვეთებსა და ამ გადასახადისგან განთავისუფლებული საქონლის ჩამონათვალსაც. ამ მხრივ, შეიცვალა შარშან დეკემბერში მიღებული ნორმაც (სწორედ ეს არის დაუფიქრებელი, მოუმზადებელი გადაწყვეტილების მიღების შედეგი - რამდენიმე თვის წინ დადგენილი ნორმა უკვე შეიცვალა), კერძოდ, 2703 მუხლის (საბაჟო გადასახადის განაკვეთები) მე-4 ნაწილის თანახმად, „საქართველოს საბაჟო ტერიტორიაზე დროებითი შემოტანის საბაჟო რეჟიმით იმპორტირებული საქონელი დროებითი შემოტანის საბაჟო დეკლარაციის რეგისტრაციის დღიდან საქართველოს საბაჟო ტერიტორიაზე ყოფნის ყოველ სრულ და არასრულ კალენდარულ თვეზე იბეგრება საბაჟო გადასახადის იმ თანხის 3 პროცენტით, რომელიც გადაიხდევინებოდა საქონლის დროებითი შემოტანის საბაჟო დეკლარაციის რეგისტრაციის დღეს ამ საქონლის თავისუფალ მიმოქცევაში გაშვებისას. აღნიშნული თანხა გადახდილ უნდა იქნეს ყოველთვიურად, არა უგვიანეს საანგარიშო თვის მომდევნო თვის 15 რიცხვისა, ხოლო ბოლო გადახდა უნდა განხორციელდეს საქონლის დროებითი შემოტანის საბაჟო რეჟიმის დასრულების დღეს. დეკლარანტის სურვილის შემთხვევაში მთელი გადასახდელი თანხა შეიძლება გადახდილ იქნეს ერთდროულად.“

ალბათ, დამეთანხმებით, ეს ნორმა მთლიანობაში გაუმართავი და აღსაქმელად რთულია, თუმცა სიახლის გამორჩევა შეიძლება: თუ ამ ნორმის მე-2 წინადადების წინა რედაქციის მიხედვით აღნიშნულ ოპერაციაზე საბაჟო გადასახადის (3%25) გადახდა უნდა განხორციელებულიყო ყოველთვიურად, არაუგვიანეს საანგარიშო თვის 15 რიცხვისა, ხოლო ბოლო გადახდა - საქონლის დროებითი შემოტანისსაბაჟო რეჟიმის დასრულების დღეს, ახლა უკვე „აღნიშნული თანხა გადახდილ უნდა იქნას ყოველთვიურად, არა უგვიანეს საანგარიშო თვის მომდევნო თვის 15 რიცხვისა, ხოლო ბოლო გადახდა უნდა განხორციელდეს საქონლის დროებითი შემოტანის საბაჟო რეჟიმის დასრულების დღეს“ ანუ არაუგვიანეს საანგარიშო თვის 15 რიცხვის ნაცვლად, პირველი გადახდა უნდა განხორციელდეს არაუგვიანეს საანგარიშო თვის მომდევნო თვის 15 რიცხვისა. ცხადია, მეწარმეს უარს არავინ ეტყვის, თუ ის თანხას წინსწრებით გადაიხდის. ამ ნორმის ბოლო წინადადებაში ადმინისტრირებისთვის სასათბურე პირობების შექმნა იგრძნობა. მიუხედავად იმისა, რომ წინსწრებით გადახდა ნებაყოფლობითია, აქედან იძულებამდე ძალიან მცირეა მანძილი. გადახდილი თანხა დასაბრუნებელი რომ გახდეს, დიდხანს მოუწევს ლოდინი მეწარმეს, მცირე ხნით გადავადებას ხომ არავინ აპატიებს და არც სარგებელს (%25-ს) მიიღებს. საგადასახადო კოდექსის 2705მუხლის ,,ლ“ ქვეპუნქტის ახალი რედაქციის მიხედვით, საბაჟო გადასახადისგან განთავისუფლებულია ფიზიკური პირის მიერ:

ლ.ა) კალენდარულ დღეში ერთხელ საგარეო- ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 06, 07, 08, 19 ჯგუფებისა და 0401-0406, 1601, 1702-1704, 2101-2102 სასაქონლო პოზიციების შესაბამისი ჯამური თანხით 500 ლარამდე ღირებულების, საერთო წონით არა უმეტეს 30 კგ-ისა კვების პროდუქტების იმპორტი (მათ შორის, საფოსტო გზავნილის შემთხვევაში), რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისთვის;

ლ.ბ) 30 კალენდარულ დღეში ერთხელ საგარეო- ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო

ნომენკლატურის 28-97 ჯგუფების შესაბამისი 500 ლარამდე ღირებულების, 30 კგ-მდე საერთო წონის საქონლის იმპორტი, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისთვის;

ლ.გ) საჰაერო ტრანსპორტით შემოტანის შემთხვევაში ერთი კალენდარული დღის, ხოლო სხვა შემთხვევაში - 30 კალენდარული დღის განმავლობაში 200 ღერი სიგარეტის ან 50 სიგარის ანდა 50 სიგარილას ან 250 გრამი თამბაქოს სხვა ნაწარმის (გარდა თამბაქოს

ნედლეულისა) ან ზემოაღნიშნული ზღვრული ოდენობის ფარგლებში თამბაქოს ამ დასახელებული ნაწარმის საერთო წონით 250 გრამის იმპორტი; ასევე 4 ლიტრი ყველა სახის ალკოჰოლიანი სასმელის იმპორტი;

ლ.დ) უცხოეთში ყოველ 6 თვეზე მეტი ხნით ყოფნის შემდეგ საქართველოში შემოსული ფიზიკური პირის მიერ საგარეო- ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 28-97 ჯგუფების (გარდა 87 ჯგუფისა), შესაბამისი 15000 ლარის ღირებულების საქონლის იმპორტი, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისთვის, ხოლო უცხო ქვეყანაში საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობიდან ან საკონსულო დაწესებულებიდან როტაციის წესით სამუშაო მივლინებიდან გამოწვეული დიპლომატიური თანამდებობის პირისათვის - დამატებით მის მიერ პირადი სარგებლობისთვის განკუთვნილი საქონლის (ოჯახზე ერთი სატრანსპორტო საშუალების, მაცივრის კომპიუტერისა და ტელევიზორის) იმპორტი;

ლ.ე) საქართველოში მუდმივად საცხოვრებლად შემოსვლისას (რაც დასტურდება საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მიერ დადგენილი წესით გაცემული შესაბამისი დოკუმენტით) საქონლის (მათ შორის, ავეჯის, საყოფაცხოვრებო დანიშნულების საქონლის, ოჯახზე ერთი სატრანსპორტო საშუალების) იმპორტი, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისთვის;

ლ.ვ) საფოსტო გზავნილის შემთხვევაში საგარეო- ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 28-97 ჯგუფების შესაბამისი 300 ლარამდე ღირებულების, 30კგ-მდ საერთო წონის საქონლის იმპორტი, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისათვის;

ლ.ზ) საჰაერო ტრანსპორტით შემოტანის შემთხვევაში საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 28-97 ჯგუფების შესაბამისი 3000 ლარამდე ღირებულების, 30 კგ-მდე საერთო წონის საქონლის იმპორტი, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისათვის;

როგორც ვხედავთ, ეს ნორმა აწესებს შეღავათებს ფიზიკური პირებისთვის და ეხება პირადი მოხმარების იმპორტირებულ ისეთ საქონელს, რომელიც არ არის განკუთვნილი ეკონომიკური საქმიანობისთვის. ამასთან, ნორმა უფრო გამკაცრდა: „ლ,ა“ ქვეპუნქტში შეტანილი ცვლილებებით დაზუსტდა, რომ ეს შეღავათი ვრცელდება კალენდარულ დღეში ერთხელ განხორციელებულ იმპორტზე, ხოლო „ლ,ბ“ და „ლ,ვ“ ქვეპუნქტებში შეტანილი ცვლილებების თანახმად, საბაჟო გადასახადისაგან გათავისუფლდა საგარეო- ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 28-97 ჯგუფების შესაბამისი მხოლოდ 500 ლარამდე საქონელი. წინა რედაქცია ითვალისწინებდა ასეთი საქონლის იმპორტის საბაჟო გადასახადისაგან განთავისუფლებას 1000 ლარამდე;

„ლ,ბ“ ქვეპუნქტის წინა რედაქციიდანამოღებული მითითებაფიზიკური პირის მიერ საჰაერო ტრანსპორტით შემოტანისას განთავისუფლებული ტვირთის ოდენობაზე და იგი ჩამოყალიბდა ცალკე „ლ,ზ“ ქვეპუნქტად,თუმცა, აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ თუ ძველი რედაქციით 3000 ლარამდე ღირებულების 50 კგ-მდე ტვირთი იყო გათავისუფლებული, ახლა უკვე „ლ,ზ“ ქვეპუნქტით იგივე ღირებულების მხოლოდ 30 კგმდე ტვირთი თავისუფლდება საბაჟო გადასახადისაგან.

ასევე, თუ ,,ლ,ვ“ ქვეპუნქტის წინა რედაქციის მიხედვით, საფოსტო გზავნილის შემთხვევაში საგარეოეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 28-96 ჯგუფის შესაბამისი 1500 ლარამდე ღირებულების და 50 კგ-მდე წონის საქონლის იმპორტი თავისუფლდებოდა საბაჟო გადასახადისგან, ამ ქვეპუნქტის ახალი რედაქციის თანახმად, მას 97-ე ჯგუფიც დაემატადა იგი 28-97 ჯგუფს მოიცავს,თუმცა, განთავისუფლებული საქონლის ღირებულება 1500 ლარიდან - 300 ლარამდე,ხოლო მოცულობა 50 კგ-დან - 30 კგ-მდე შემცირდა;

1. არსებითი, ამასთან, გადამხდელთათვის არასასურველი ცვლილებებია ქონების გადასახადში. საგადასახადო კოდექსის თავი XL - „ქონების“ გადასახადი“, ერთ-ერთი ყველაზე რთული და ადმინისტრირების მხრივაც მკაცრია. 2009 წლის დასაწყისიდან მასში მნიშვნელოვანი სიახლეები (ჯერ კიდევ გასააზრებელი და ასათვისებელი) ისედაც იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ახლად შეტანილი ცვლილებები ძალაში შედის 2010 წლის 1 იანვრიდან, ვფიქრობთ, აქედანვე გულისყურით უნდა მივადევნოთ მათ თვალი და გავითვალისწინოთ შემდეგი: საგადასახადო კოდექსის აღნიშნული თავის 271-ე მუხლის (ქონების გადასახადის გადამხდელები) პირველი ნაწილი ა) ქვეპუნქტი ახალი რედაქციით ასეთნაირად ჩამოყალიბდა:

ქონების გადასახადის გადამხდელია პირი, რომელსაც საქართველოს ტერიტორიაზე:

„ა) საკუთრებაში ან არარეზიდენტისაგან ლიზინგით სარგებლობაში აქვს ამ გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი“;

ამრიგად, 2010 წლის 1 იანვრიდან ქონების ლიზინგით მიმღები პირი (მოიჯარე) აღარ წარმოადგენს ლიზინგით აღებულ ქონებაზე ქონების გადასახადის გადამხდელს და ამ დროიდან აღნიშნულ გადასახადს გადაიხდის ლიზინგით აქტივის, ქონების გამცემი პირი (მოიჯარე). გამონაკლისს წარმოადგენს არარეზიდენტისაგან ლიზინგით სარგებლობაში არსებული ქონება, ამ შემთხვევაში კი ქონების გადასახადის გადამხდელი კვლავაც მეიჯარეა, როგორც ეს ადრეც იყო;

271-ე მუხლის 1 ნაწილის ა) ქვეპუნქტში შეტანილიცვლილებებიდან გამომდინარე, შემდეგი რედაქციით ჩამოყალიბდა 272-ე მუხლის პირველი და მე-4 ნაწილები:

„1. საქართველოს საწარმოსთვის ქონების, გარდა მიწისა, გადასახადით დაბეგვრის ობიექტიამის ბალანსზე ძირითად საშუალებად აღრიცხული აქტივები (გარდა ბიოლოგიური აქტივებისა და საქართველოს რეზიდენტისაგან ლიზინგით მიღებული ქონებისა), დაუმონტაჟებელი მოწყობილობები, დაუმთავრებელი მშენებლობა და არამატერიალური აქტივები, აგრეთვე მის მიერ ლიზინგით გაცემული ქონება.“

„4. ფიზიკური პირისათვის ქონების, გარდა მიწისა, გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია მის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება (შენობანაგებობები ან მათი ნაწილი), დაუმთავრებელი მშენებლობა ან/და იახტები (კატარღები), თვითმფრინავები, შვეულმფრენები, აგრეთვე არარეზიდენტისაგან ლიზინგით მიღებული ქონება ან/და ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში მის ბალანსზე ძირითად საშუალებად აღრიცხული აქტივები (გარდა ბიოლოგიური აქტივებისა და საქართველოს რეზიდენტისაგან ლიზინგით მიღებული ქონებისა), დაუმონტაჟებელი მოწყობილობები და არამატერი ალური აქტივები, აგრეთვე მის მიერ ლიზინგით გაცემული ქონება;“

როგორც ვხედავთ, მეწარმე სუბიექტები და ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ფიზიკური პირები, თუ ლიზინგით გასცემენ აქტივებს, 2010 წლის 1 იანვრიდან თავად იქნებიან ამ აქტივებიდან ქონების გადასახადის გადამხდელები.

სსკ-ს 273-ე მუხლი, რომელიც ქონების გადასახადის განაკვეთებს განსაზღვრავს, ახალი რედაქციით ასე ჩამოყალიბდა:

„1. საწარმოსთვის/ ორგანიზაციისთვის დასაბეგრ ქონებაზე, გარდა მიწისა, გადასახადის წლიური განაკვეთი განისაზღვრება დასაბეგრი ქონების ღირებულების არა უმეტეს 1 პროცენტის ოდენობით. ამ ნაწილის მიზნებისათვის დასაბეგრი ქონების ღირებულება არის საშუალო წლიური საბალანსო ნარჩენი ღირებულება (გამოიანგარიშება კალენდარული წლის დასაწყისისა და ბოლოსთვის აქტივების საშუალო ღირებულების მიხედვით), რომელიც ქვემოთ ჩამოთვლილ შემთხვევებში უნდა გაიზარდოს:

ა) 2000 წლამდე შესყიდულ აქტივებზე - 3-ჯერ;

ბ) 2000 წლიდან 2004 წლამდე შესყიდულ აქტივებზე - 2-ჯერ;

გ) 2004 წელს შესყიდულ აქტივებზე - 1.5-ჯერ;

დ) იმ აქტივებზე, რომელთა შესყიდვის შესახებ ინფორმაცია არ არსებობს, - ამ ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული ოდენობით“.

ნორმის ამ რედაქციიდან გამომდინარე, გადამხდელებს ამიერიდან 2000 წლამდე, ე.ი. 1999 წლის ჩათვლით შეძენილ აქტივებზე - 3-ჯერ, ხოლო 2000-2003 წლებში შესყიდულ აქტივებზე - 2-ჯერ, 2004 წელს შესყიდულ აქტივებზე კი - 1,5-ჯერ, აგრეთვე, იმ აქტივებზე, რომელთა შესყიდვის შესახებ ინფორმაცია არ არსებობს - 3-ჯერ მეტი გადასახადის გადახდა მოუწევთ.

დიდი გათვლები და მტკიცება არ სჭირდება იმას, რომ ფაქტობრივად, ქონების გადასახადი მნიშვნელოვნად გაიზარდა.

აქვე გადამხდელთა ყურადღება გვინდა გავამახვილოთ იმ გარემოებაზეც, რომ კოდექსის

გარდამავალ დებულებებში (მუხლი 281-ე) დამატებით შევიდა 49-ე ნაწილი, რომლის მიხედვითაც, „საწარმოები/ორგანიზაციები ვალდებული არიან მოახდინონ 2009 წლის ქონების (გარდა მიწისა) გადასახადის (მათ შორის, 2010 წლის 1 იანვრამდე ლიზინგით მიღებულ ქონებაზე) კორექტირება ამ კოდექსის 273-ე მუხლის პირველი ნაწილის გათვალისწინებით და გადაიხადონ იგი არა უგვიანეს 2010 წლის 1 აპრილისა“.

სავსებით ბუნებრივია, რომ ეს ყველაფერი საკმაოდ გაზრდის გადამხდელთა გარკვეული კატეგორიის საგადასახადო ტვირთს. ამასთან, იმის გათვალისწინებით,რომ ქონების გადასახადი გამოსაქვითი ხარჯია, ენერგომატარებლების ფასის ზრდის ანალოგიურად, ის დაუყოვნებლივ აისახება პროდუქციის (მომსახურების, სამუშაოს) ღირებულებაზეც, შესაბამისად იმოქმედებს საერთო ეკონომიკურ მდგომარეობაზეც;

273-ე მუხლში დამატებების სახით შევიდა 11 ნაწილი, რომელიც ადგენს საწარმოსთვის/ ორგანიზაციისთვის ლიზინგით გაცემული ქონების საბალანსო ღირებულების განსაზღვრის შემდეგ წესს:

,,1¹. საწარმოსთვის/ორგანიზაციისთვის ლიზინგით გაცემულ დასაბეგრ ქონებაზე გადასახადის წლიური განაკვეთი განისაზღვრება დასაბეგრი ქონების საშუალო წლიური საბალანსო ნარჩენი ღირებულების (გამოიანგარიშება კალენდარული წლის დასაწყისისა და ბოლოსთვის აქტივების საშუალო ღირებულების მიხედვით) არა უმეტეს 1 პროცენტის ოდენობით. ამ ნაწილის მიზნებისათვის ლიზინგი გაცემული დასაბეგრი ქონების საბალანსო ღირებულება არის ქონების გაცემის მომენტისთვის არსებული ღირებულება, ხოლო ყოველი მომდევნო წლისთვის ქონების ღირებულებად მიიჩნევა აღნიშნული ქონების ნარჩენი საბალანსო ღირებულება, რომელიც ამ ქონებას ექნება ლიზინგით არ გაცემის შემთხვევაში.“;

,,1². საგადასახადო ორგანო უფლებამოსილია გადასახადის გადამხდელს/ საგადასახადო აგენტს საგადასახადო შემოწმებისას დასაბეგრი ქონების საშუალო წლიური საბალანსო ნარჩენი ღირებულება განუსაზღვროს საბაზრო ფასით, ხოლო გადასახადის გადამხდელს უფლება აქვს გაასაჩივროს საგადასახადო ორგანოს მიერ საბაზრო ფასის ოდენობასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება ამ კოდექსის დადგენილი წესით. თუ დადგინდა, რომ დასაბეგრი ქონების საბაზრო ფასი აღემატება მის საბალანსო ღირებულებას, პირი ვალდებულია გადაიხადოს მოცემულ სხვაობაზე დარიცხული ქონების გადასახადი; ამასთანავე, პირს სხვაობაზე დარიცხული ქონების გადასახადის აღიარებამდე ამ კოდექსით გათვალისწინებული სანქცია არ დაეკისრება და იგი ვალდებულია შესაბამისი დასაბეგრი ქონების მიმართ აღნიშნული საბაზრო ფასი გამოიყენოს შემდგომი 3 საგადასახადო წლის განმავლობაში.“

აღნიშნული დებულებიდან გამომდინარე, თუ აქამდე საგადასახადო კოდექსში არსებული გადამხდელთათვის აქილევსის ქუსლად ქცეული ,,საბაზრო ფასი“ საგადასახადო ორგანოების მიერ მხოლოდ საქონლის რეალიზაციასთან მიმართებაში გამოიყენებოდა აქტიურად, ამიერიდან იგი ქონების გადასახადის გაანგარიშებაში გამოყენების შესაძლებლობასაც აძლევს მათ, რასაც ცხადია, მაკონტროლებლები საგადასახადო შემოწმებების დროს ასევე ,,მოხდენილად“ გამოიყენებენ გადამხდელთათვის გადასახადების დამატებით დასარიცხად.

აი, ამგვარად „გამარტივდა“ და ,,განმტკიცდა“ გადამხდელის პირობები. აქ სანუგეშოდ ისღა დაგვრჩა, რომ ამ ნაწილში არის ჩანაწერი: თუ საგადასახადო ორგანო დააფიქსირებს გადამხდელის მიერ დეკლარირებული ქონების საბალანსო ღირებულებაზე მაღალ საბაზრო ფასს, აღნიშნული გაზრდილი საბაზრო ღირებულებიდან განსაზღვრულ ქონების გადასახადზე გადამხდელებს ფინანსური სანქცია (როგორც შემცირებულ გადასახადზე) არ დაეკისრებათ, თუმცა, აქვე სხვა ჩანაწერია ჩასაფრებული: იმ შემთხვევაში, თუ საგადასახადო ორგანო გადამხდელს დაუფიქსირებს გაზრდილ საბაზრო ფასს, გადამხდელი ვალდებული ხდება დასაბეგრი ქონების მიმართ საგადასახადო ორგანოს მიერ განსაზღვრული საბაზრო ფასი გამოიყენოს შემდგომი 3 საგადასახადო წლის განმავლობაში.

კი მაგრამ, რა ქნას გადამხდელმა იმ შემთხვევაში, თუ კი აღნიშნული ქონების საბაზრო ფასი ქვეყანაში განვითარებული სხვადასხვა ეკონომიკური თუ პოლიტიკური მოვლენების გამო მკვეთრად შემცირდა?

პრაქტიკა გვიჩვენებს საგადასახადო კოდექსში შეტანილ აღნიშნულ დამატებას, თუ როგორ „ობიექტურად“ და „მიუკერძოებლად“ გამოიყენებენ საგადასახადო ორგანოები გადამხდელთა მიმართ, თუმცა აქვე არსებობს შესაძლებლობა გადამხდელმა გაასაჩივროს საგადასახადო ორგანოს გადაწყვეტილება ქონების საბაზრო ფასებთან დაკავშირებით, მაგრამ საგადასახადო დავები, როგორც წესი, დროში გაწელილია, დამატებით ხარჯებთანაა დაკავშირებული და გადამხდელთა სასარგებლოდაც იშვიათად წყდება.

გადამხდელების ყურადღებას მივაქცევთ იმ ფაქტზეც, რომ 2008 წლის 26 დეკემბერს საგადასახადო კოდექსში შეტანილი ცვლილებებით 274-ე მუხლი ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა და ამოღებულ იქნა 274-ე მუხლის მე-4 ნაწილის გ) ქვეპუნქტი (მსუბუქი ავტომობილების დაბეგვრა ძრავის მოცულობის მიხედვით), ხოლო ,,დ“ ქვეპუნქტის დებულებები გაერთიანდა მე-4 ნაწილში, ამჟამად უკვე 274-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ბ) და გ) ქვეპუნქტები, აგრეთვე, ამავე მუხლის მე-12 ნაწილი ამოღებულ იქნა;

ადრე მოქმედი საგადასახადო კოდექსი არ არეგულირებდა გადამხდელის ვალდებულებას საქართველოში ეკონომიკური საქმიანობის შეწყვეტისას/ლიკვიდაციისას ქონების გადასახადის დეკლარირების საკითხში. ამჟამად უკვე სსკ-ში 275-ე მუხლში დამატებითად შევიდა მე-16 ნაწილი, რომელიც ადგენს, რომ სალიკვიდაციო კომისია ვალდებულია საწარმოს ლიკვიდაციის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებიდან 15 კალენდარული დღის ვადაში შესაბამის საგადასახადო ორგანოს წარუდგინოს ქონების გადასახადის დეკლარაცია;

ცვლილებები შევიდა სსკ-ს 276-ე მუხლშიც (ქონების გადასახადისგან გათავისუფლება), აღნიშნული მუხლის 1 ნაწილის „რ“ ქვეპუნქტი ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა, ვინაიდანმასში ყოფილი რედაქციით მითითებული იყო 272-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ,,დ“ ქვეპუნქტზე, მაგრამ მას შემდეგ, რაც 272-ე მუხლის მე-4 ნაწილი გაერთიანდა (2008 წლის 26 დეკემბრის ცვლილებებით) და „დ“ ქვეპუნქტი აღარ არსებობს, მასზე (272-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ,,დ“ ქვეპუნქტზე) მინიშნებაც აღარ უნდა იყოს, რაც ახალი ცვლილებებით გასწორდა;

ასევე ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა 276-ე მუხლის პირველი ნაწილის „შ“ ქვეპუნქტი და 2014 წლის 1 იანვრამდე ქონების გადასახადებისგან გათავისუფლდა „მიწების მელიორაციის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად საჯარო სამართლის იურიდიული პირებისათვის უზურფრუქტის ხელშეკრულებით გაცემული სახელმწიფო, საკუთრებაში არსებული სამელიორაციო ინფრასტრუქტურა, აგრეთვე, სახელმწიფოს ასპროცენტიანი წილობრივი მონაწილეობით შექმნილ კერძო სამართლის იურიდიულ პირებზე გაცემული სამელიორაციო ინფრასტრუქტურაც.

ქონების გადასახადში შეღავათებთან დაკავშირებით, კიდევ ერთ სიახლეზეც უნდა შევჩერდეთ: სსკ-ს 281 მუხლში (გარდამავალი დებულებები) დამატების სახით შევიდა 44-ე ნაწილი, რომლითაც ქონების გადასახადის ვალდებულებებისაგან თავისუფლდება პირის ქონება, რომელიც საქართველოში 2008 წლის აგვისტოს სამხედრო ოპერაციის შედეგად დარჩენილია ოკუპირებულ ტერიტორიებზე;

ცვლილებაა სსკ-ს 276-ე მუხლის მე-3 ნაწილშიც, რომელიც განსაზღვრავდა ფიზიკური პირის ოჯახის შემოსავლებს (ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტის განსაზღვრისათვის, თუ ოჯახის შემოსავლები 40 ათას ლარს აჭარბებს) არსებულ რედაქციაში სიტყვა - სარგებელი - მოქცეული იყო ფრჩხილებში, ამის გამო ის იკითხებოდა როგორც შემოსავალი, დაზუსტებული სარგებლით, ყველა შეღავათის და გადასახადის გათვალისწინებით. ახალი რედაქციის შესაბამისად კი ცალსახად გამოიკვეთა, რომ ფიზიკური პირის ოჯახის მიერ საგადასახადო წლის განმავლობაში მიღებულ შემოსავლებში შეიტანა ყველა შემოსავალი, მათ შორის სარგებელიც საგადასახადო შეღავათების გაუთვალისწინებლად;

გადამხდელთათვის სასურველი და ხელსაყრელია სსკ-ს გარდამავალ დებულებებში (მუხლი 281, ნაწილი 48) შეტანილი დამატება:

48. ,,2009 წლის 1 იანვრიდან 2011 წლის 1 იანვრამდე საგადასახადო პერიოდის მიხედვით ამ კოდექსის 179-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული პროცენტული განაკვეთი შეადგენს 30%25-ს“, ანუ 2009 და 2010 წლებიმოგების გადასახადების გაანგარიშებისას გადამხდელებს შეუძლიათ გამოქვითვებში შეიტანონ კრედიტისთვის (სესხისთვის) გადახდილი, ან/და გადასახდელი პროცენტები წლიური სასესხო განაკვეთის 30%25-მდე, ნაცვლად ადრე გათვალისწინებული 24-%25 - ისა, რაც მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის პერიოდში სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების ზრდას უკავშირდება;

სულ ახლახან მედია საშუალებებში გაიჟღერა ინფორმაციამ იმის თაობაზე, რომ მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის კატეგორიული მოთხოვნიდან გამომდინარე, უნდა გათანაბრდეს ადგილობრივი წარმოებისა და იმპორტირებულ თამბაქოს ნაწარმზე აქციზის გადასახადის განაკვეთები, მის სანაცვლოდ მთავრობა გადამხდელებს სხვა შეღავათებს (მოგების გადასახადის გადავადებას) შესთავაზებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცვლილებები საგადასახადო კოდექსში, ალბათ, მალე კიდევ იქნება.

ვნახოთ, მომდევნო ცვლილებები როგორ ,,გაამარტივებს“ და ,,განამტკიცებს“ გადამხდელის უფლებებს, წინასწარ რაიმეს თქმა ძნელია, თუმცა, ბოლო ცვლილებებს თუ ავიღებთ, ოპტიმისტური განწყობა შეიძლება არ დაგეუფლოთ.

კომენტარს იძლევა სამართლის დოქტორი, კავკასიისა და საქართველოს უნივერსიტეტების სრული პროფესორი ბ-ნი როინ მიგრიაული.

ბ.კ. - ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ წინა ნომერში თქვენ საუბრობდითიმაზე, თუ როგორ „იცავს“ სახელმწიფო საქართველოში მეწარმის ინტერესებს. კერძოდ, საუბარი იყო კანონზე „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“, რომლის ამოქმედებისთანავე ძალა დაკარგა კანონმა „გაკოტრების საქმეთა წარმოების შესახებ“. თქვენ ამტკიცებთ, რომ ამით მოწესრიგების არეალიდან საერთოდ გამოირიცხა მცირე და საშუალო საწარმოები. ასეთი შერჩევითი მიდგომა, ცხადია, ჩანასახშივე კლავს მეწარმის სურვილს - გადაარჩინოს თავისი საქმიანობა ან, თუნდაც, ელემენტარული მხარდაჭერა იგრძნოს სახელმწიფოსგან...

რ.მ. - ვალაუვალობის წარმოებიდან მცირე და საშუალო საწარმოების გამორიცხვა განაპირობა იმან, რომ ახალმა კანონმა, ფაქტობრივად, მხოლოდ ისეთ კრედიტორებს მისცა გადახდისუუნარობის განცხადების წარდგენის უფლება, რომლებსაც 50 ათასი და მეტი ლარის დავალიანება გააჩნიათ. მოგეხსენებათ, საქართველოში ასეთი დავალიანებები მცირე და საშუალო საწარმოებს არა აქვთ: მაღაზიების, აფთიაქების, მცირე საწარმოების, ინდმეწარმეების საშუალო თვიური ბრუნვაც კი შეიძლება გაცილებით ნაკლები იყოს. ამიტომ ვფიქრობ, რომ ახალმა კანონმა მოწესრიგების არეალიდან გამორიცხა მცირე და საშუალო საწარმოები, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ფიზიკური პირებიც ამოაგდო მოწესრიგების სფეროდან, მაშინ საუბარია მხოლოდ დიდ საწარმოებზე. უნდა ითქვას, რომ თავიდან გადახდისუუნარობის წარმოებები მართლა დიდი საწარმოების მიმართ დაიწყო. გავიხსენოთ ელექტროვაგონშემკეთებელი ქარხანა, „ელიტელექტრონიკსი“, „მაგნატი“...

აქვე უნდა ითქვას, რომ ვალაუვალობის სამართალი, უპირველესად, მევალის გადარჩენისკენაა მიმართული. მევალე კი არ უნდა ჩაიწიხლოს, პირიქით: უპირველესად იგი უნდა დავიცვათ კრედიტორებისგან. ამიტომ, ეს მევალის რეაბილიტაციისკენ მიმართული სამართალი გახლავთ. მართალია, გადაწყვეტილებას კრედიტორები იღებენ, მაგრამ,თუკი მათ დაინახეს, რომ მევალე არის გადარჩენისუნარიანი, ანუ სუბიექტი, რომელსაც აქვს მიწის ნაკვეთები, გარკვეული წარმოება, კლიენტებთან და მომწოდებლებთან კარგად აწყობილი ურთიერთობა, გადაწყვეტენ, რომ ასეთი მევალის დაღუპვა არ შეიძლება. სწორედ ასეთი სუბიექტი უნდა გადაარჩინო!.. ამის შესანიშნავი მაგალითია „ელიტელექტრონიკსი“, რომელსაც მშვენიერი ქსელი და წარმოება ჰქონდა აწყობილი. კრედიტორებმაც მისი რეაბილიტაცია გადაწყვიტეს. ზუსტად ეს გახლავთ გაკოტრების წარმოება, რომელიც თავის თავში მარტო დაღუპვას და მოსპობას კი არ გულისხმობს... გაკოტრება სწორედაც რომ მევალის გადარჩენას ნიშნავს. მაგრამ, თუკი ჩვენ მევალეებად არ მივიჩნიეთ მცირე და საშუალო საწარმოები, მაშინ რისთვის არსებობს კანონი? არ არის ქვეყანა, სადაც მსხვილი საწარმოები სჭარბობს. საქართველო, უპირველესად, აგრარული ქვეყანაა, სადაც მცირე და საშუალო საწარმოები „ბატონობენ“. ამიტომაც მივიჩნევ აღნიშნულ კანონს უკან გადადგმულ ნაბიჯად „გაკოტრების შესახებ კანონისგან“ განსხვავებით, რომელსაც აბსოლუტურად ყველა საწარმო ჰქონდა მოცული.

„ბ.კ.“ - თქვენ ხაზგასმით ამბობთ, რომ ახალმა კანონმა სერიოზული პრობლემები შეუქმნა გაკოტრებისა და რეაბილიტაციის რეჟიმში მყოფ საწარმოებს. თქვენი აზრით, მაინც რამ განაპირობა ასეთი კაბალური კანონის მიღება და რა უნდა გაკეთდეს, რომ მეწარმე სუბიექტებს შეურბილდეთ პრობლემები?

რ.მ. - თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ ეს კანონი იურისტების მიერ არ არის დაწერილი.ან ისეთმა იურისტებმა დაწერეს, რომლებიც ამ სფეროს დიდ ცოდნას იბრალებენ.ეტყობა, კანონი ეკონომისტებმა დაწერეს. თანაც, ვერ ვიტყოდი, რომ კარგმა ეკონომისტებმა. სწორედ ამან განაპირობა, რომ ბევრი მიდგომა, მაგალითად, ტერმინებში, პროცედურებში, სტანდარტებში დღემდე არსებული სტანდარტული გაკოტრების კანონებისგან განსხვავდება. ეს გახლავთ გაუაზრებლად მიღებული კანონი!. გარდა ამისა, არსებობს გარკვეული პრინციპები: მაგალითად, ევროპულ ან ანგლო-ამერიკულ კანონებს განსხვავებული პრინციპები გააჩნია. როგორც ვიცით, დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე საქართველო, ტრადიციულად, რუსული კანონმდებლობის ზეგავლენის ქვეშ იყო. თუმცა, ვერც იმას ვიტყვით, რომ ეს ახალი კანონი რუსული კანონის მსგავსია. შეიძლება ითქვას, რომ დღეისათვის რუსეთს ჩვენზე უფრო დახვეწილი კანონები გააჩნია. 1996 წლის კანონი, რომელიც 2007 წელს გაუქმდა, გაცილებით სტანდარტული და ევროპული იყო. ზოგიერთმა დსთ-ს ქვეყანამ გადაიღო კიდეც ანუ ჩვენი კანონი მათთვის სამაგალითო გახდა. დღეს კი, ფაქტობრივად, ის სამაგალითო კანონი გაუქმდა და მიიღეს რაღაც, რასაც ჰიბრიდსაც ვერ დავარქმევ. დიახ, კანონი კაბალურია მეწარმეებისთვის, რადგან გართულებული პროცედურებისაგან შემდგარი და ყოველგვარ სტანდარტებს მოკლებული კანონი მათ ხსნას ვერ მოუტანს.

მიმაჩნია, რომ ეს კანონი საერთოდ უნდა გაუქმდეს. სასურველია, აღდგეს პირველი კანონი, უკეთეს შემთხვევაში კი - შეიქმნას სამუშაო ჯგუფი, რომელიც პირველ კანონზე აგებულ სრულიად ახალ კანონს შეიმუშავებს. ეს კანონი პრაქტიკაში გამოიცადა და უნდა ითქვას, რომ მოსამართლეებს ძალიან უჭირთ: ისინი ზოგიერთ ნორმებს ვერ განმარტავენ და თავისებურ ინტერპრეტაციებს აძლევენ მათ. დახმარებისთვის რამდენჯერმე გერმანელ ექსპერტებსაც კი მიმართეს. უცხოელი სპეციალისტი ჩამოდის, ატარებს სემინარებს, რომლებსაც მოსამართლეებიც ესწრებიან, მაგრამ, ხშირ შემთხვევაში, თავად გერმანელ ექსპერტსაც კი უჭირთ ამა თუ იმ პრობლემის გადასაწყვეტად კონკრეტული რჩევის მიცემა, რადგან ამის საშუალებას კანონი პრაქტიკულად არ იძლევა. მოსამართლეებიც ხელფეხშებორკილები არიან - არ იციან, რა ჰქნან. მარტივ მაგალითს მოვიყვან: კრედიტორებმა უნდა დაუდონ ხელშეკრულება გაკოტრების მმართველს (გაკოტრების მმართველის ინსტიტუტის განადგურების შესახებ უფრო დეტალურად სტატიის გაგრძელებაში ვისაუბრებ). წარმოიდგინეთ, რომ არის საწარმო, რომელსაც ჰყავს 38 ათასი კრედიტორი. როგორ წარმოგიდგენიათ, ამდენმა კრედიტორმა როგორ უნდა გააფორმოს ხელშეკრულება? თუნდაც 100 ან 50-მა? ეს შეუძლებელია. ამიტომ სასამართლო მიიჩნევს (და გერმანელი ექსპერტის განმარტებაცასეთივეა), რომ საჭიროა კრედიტორთა კრებაზეხმათა უმრავლესობით იქნას ასეთი გადაწყვეტილება მიღებული. თუმცა, კანონში ეს არ წერია. სწორედ ამიტომ ხდება იძულებული მოსამართლე, რომ თავისებურ ინტერპრეტაციას მიმართოს. ასეთი შემთხვევები ძალიან ხშირია.

კანონში კიდევ უამრავი რამ გახლავთ დაუხვეწავი. მაგალითად, ყველაზე სასაცილო, რაც შეიძლება გაკოტრების მმართველს დამართოს ამ კანონმა: ვთქვათ, ქონება პირობითად ღირს 10 ლარი, მაგრამ კრედიტორების მოთხოვნების ჯამური ოდენობა შეადგენს მილიონს. პირველ აუქციონზე გაკოტრების მმართველმა ეს ქონება მილიონად

უნდა გამოიტანოს!.. წარმოიდგინეთ! ამ კანონში ასეთი სისულელე კიდევ ბევრია...

„ბ.კ.“ - სტატიის დასასრულს ჩვენ შევპირდით მკითხველებს, რომ გავაგრძელებდით საუბარს აღნიშნულ პრობლემატიკაზე. მაინც, რა არსებით მომენტებზე შეიძლება გავამახვილოთ მკითხველის ყურადღება?

რ.მ. - უპირველესად,საუბარი იქნება შეუსაბამო ტერმინებზე. თუ ვამბობთ, რომ კანონი არის სამართლებრივი ნორმებისგან შემდგარი, ის ტერმინები, რაც ამ კანონშია მოცემული, არ შეესაბამება სამართლებრივ გაგებას. მაგალითად, რაარის მოთხოვნა, ვალი,კრედიტორი.. როგორც აღვნიშნე, გაკოტრების ინსტიტუტის მოსპობაზეცმექნება საუბარი - დიახ, მოსპეს და გაანადგურეს ეს ინსტიტუტი, როცა ახალმა კანონმა შექმნა კასტა გაკოტრების მმართველებისა, ანუ იმ სუბიექტებისა, რომლებიც უკვე კვალიფიციურ მმართველებად ჩამოყალიბდნენ. ამ ახალი კანონის „წყალობით“ კი, იშვიათად მეგულება ადამიანი, რომელიც დათანხმდება,იყოს გაკოტრების მმართველი. მით უმეტეს, რომ აქ გასამრჯელოს პრობლემაც დგას...

მოამზადა
ეკა ჯიმშელაძემ

პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოქმედი საგადასახადო კანონმდებლობით გათვალისწინებული ნორმების არამართლზომიერი გამოყენებისა და საგადასახადო კოდექსის ცალკეულ მუხლებში ჩამოყალიბებული დებულებების სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციის შედეგად, სრულიად უსაფუძვლოდ ისჯებიან მეწარმე სუბიექტები. ასევე, არც ადმინისტრაციული საქმის წარმოების დადგენილი წესების თავისუფალი ინტერპრეტირება და უგულვებელყოფაა გამონაკლისი. რომლის გამოც, მოკლედ რომ ვთქვათ, ზარალდება ქვეყნის ეკონომიკა.

ჟურნალ ,,ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რამდენიმე ნომერში მსგავს შემთხვევებზე უკვე გვქონდა მსჯელობა და ცალსახად იყო გამოკვეთილი პრობლემაც, თუმცა, ჩვეულებრივ, მასზე შესაბამისი რეაგირება არ მომხდარა.

ამჯერად, კვლავ გვინდა მკითხველის ყურადღება გავამახვილოთ სამართლებრივი ნორმების უგულვებელყოფის კონკრეტულ ფაქტზე (ოღონდაც, გადამხდელის ინტერესებიდან გამომდინარე, მისი დასახელებიდან თავს შევიკავებთ).კერძოდ, მოგითხრობთ თუ როგორ აპირებდნენ მაკონტროლებელი ორგანოები მეწარმის დასჯას საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 164-ე მუხლით (სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა) გათვალისწინებული სამართალდარღვევისათვის - სრულიად უსაფუძვლოდ და არამართლზომიერად.

ვფიქრობთ, ამით კიდევ ერთხელ ჩამოვკრავთ „განგაშის ზარს“ იმის იმედით, რომ „მაღლა გაიგონებენ“, შესაბამის ზომებს მიიღებენ და სხვებსაც ეშველებათ. ყოველ შემთხვევაში, გადამხდელები გაფრთხილდებიან და გაითვალისწინებენ მაინც.

საქმის ფაქტობრივი გარემოებები მდგომარეობს შემდეგში:

საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კოდექსის 164-ე მუხლის შესაბამისად, „სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა, სამეწარმეო საქმიანობის წესის განხორციელება სახელმწიფო რეგისტრაციის გარეშე, აგრეთვე, აკრძალული სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებაან უნებართვოდ ისეთი საქმიანობის განხორციელება, რომელიც სპეციალურ ნებართვას (ლიცენზიას) საჭიროებს, - გამოიწვევს დაჯარიმებას ოთხასიდან ხუთას ლარამდე.

მეურნე სუბიექტების საქმიანობის შეჩერების შემთხვევაში მათ მიერ სავაჭრო ოპერაციების (მომსახურების) განხორციელება, - გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების შვიდასი მინიმალური ოდენობით“.

სწორედ ამ მუხლის გამოყენებისას შეიქმნა პრობლემა: ამა წლის დასაწყისში, მეწარმის საკონტროლო საგადასახადო შემოწმების დროს, საგადასახადო სამართალდარღვევებზე შედგენილ საგადასახადო შემოწმების აქტთან ერთად, მაკონტროლებლებმა აღნიშნული მუხლის საფუძველზე, შეადგინეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისოქმიც, რომელშიც დააფიქსირეს, რომ ვითომ ეს მეწარმე სუბიექტი 2004 წლიდან 2007 წლის 20 ივლისამდე სააფთიაქო პუნქტში ეწეოდა მედიკამენტების შეძენა-რეალიზაციას სპეციალური ნებართვის გარეშე (2004 წლის 1 იანვრამდე პერიოდი ამნისტირებულია და ამის იქით შემოწმების უფლება არ ჰქონდათ, თორემ მაკონტროლებლები ალბათ ათვლას უფრო ადრეული თარიღიდანაც დაიწყებდნენ).

ფაქტობრივად, ამ მეწარმე სუბიექტს 2007 წლის 20 ივლისიდან გააჩნდა საქართველოს, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს წამლის სააგენტოს სანებართვო მოწმობა. მანამდე კი მის მიერ ჩადენილია დენადიადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რომელიც აღმოიფხვრა (დენადობა შეწყდა) 2007 წლის 20 ივლისს, ანუ იმ დღიდან, როდესაც მან აიღო აღნიშნული სანებართვო მოწმობა.

ასეთი შემთხვევისთვის, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 38-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „ადმინისტრაციულისახდელი შეიძლება დაედოს არა უგვიანეს ორი თვისა სამართალდარღვევის ჩადენის დღიდან, ხოლო როცა სამართალდარღვევა დენადია - არაუგვიანეს ორი თვისა მისი გამოვლენის დღიდან“.

ამავე კოდექსის 232-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად კი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება არ შეიძლება დაიწყოს, ხოლო თუ დაწყებულია უნდა შეწყდეს, თუ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვის მომენტისათვის განვლო ამ კოდექსის 38-ე მუხლით გათვალისწინებულმა ვადებმა.

ყველა ნიშნის მიხედვით, მაგალითისთვის წარმოდგენილი მეწარმე სუბიექტის მიერ ჩადენილი დენადი დანაშაულის გამოვლენა მისი აღმოფხვრიდან (დენადობის შეწყვეტიდან) ორი თვის მანძილზე არ მომხდარა - მეწარმე სუბიექტი შემოწმდა 2009 წლის დასაწყისში, დანაშაულის დენადობის შეწყვეტიდან ორი თვე კი 2007 წლის 20 სექტემბერს, ანუ შემოწმების დაწყებამდე თითქმის ორი წლით ადრე იყო დასრულებული.

როგორც ვხედავთ, ასკ-ის აღნიშნული მუხლები (38-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი 232-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-7 პუნქტი) სრულიად საკმარისი საფუძველი იყო იმისა, რომ მეწარმე სუბიექტის მიმართ ადმინისტრაციული საქმის წარმოება არ დაწყებულიყო და მასზე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმიც არ შეედგინათ.

უფრო მეტიც, მეწარმე სუბიექტების მიერ ჩადენილ აღნიშნულ (აგრეთვე ასკ-ის 164-ე, 1644, 165) გათვალისწინებულ სამართალდარღვევაზე ვრცელდება 2008 წლის 23 ოქტომბრის საქართველოს კანონის ,,ადმინისტრაციული სახდელებისგან გათავისუფლების შესახებ“ 1-ლი მუხლის 1-ლი პუნქტი, რომლის თანახმადაც, „ადმინისტრაციული სახდელისაგან თავისუფლდება ის ფიზიკური პირები, რომლებმაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ჩაიდინეს 2007 წლის 1 დეკემბრამდე“. აქვე გვინდა მივანიშნოთ იმაზეც, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 232-ე მუხლის მე-5 ქვეპუნქტის შესაბამისად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის წარმოება უნდა შეწყდეს ამნისტიის აქტის მიღების გამო, თუ იგი აუქმებს ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენებას.

მიუხედავად ყოველივე ზემოთ აღნიშნული გარემოებებისა, პირველი ინსტანციის სასამართლოში (ქვემდებარეობისმიხედვით ასკ-ს 164-ე მუხლით გათვალისწინებული სახდელის დაკისრების საკითხზე გადაწყვეტილებასწორედ ამ ინსტანციის სასამართლოში მიიღება) მაკონტროლებელი ორგანოს წარმომადგენელი გასაოცარი თავგამოდებით ამტკიცებდა, რომ სახდელის დადების ათვლის დაწყების მომენტად უნდა მიჩნეულიყო 2009 წლის 06 ივლისი, ანუ თარიღი, როცა გამოვლინდა დარღვევა. საბედნიეროდ, ამჯერად მოსამართლე აღმოჩნდა მოწოდების სიმაღლეზე და არ გაიზიარა მაკონტროლებელი ორგანოს წარმომადგენლისაღნიშნული მტკიცება და სასამართლოს დადგენილებაშიხაზგასმით მიუთითა, რომ მაკონტროლებელი ორგანოს წარმომადგენელი სასამართლო სხდომაზე არასწორად განმარტავდა კანონს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სამართალდარღვევის ვადა 2009 წლის 06 ივლისიდან აითვლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მეწარმე აგრძელებდა დარღვევას ამ პერიოდისთვისაც, ან კიდევ ამ პერიოდამდე, ან და ამ პერიოდიდან ორი თვის განმავლობაში. რა თქმა უნდა, აღნიშნული ვადის ათვლა მოხდებოდა არა დარღვევის დაწყების, არამედ გამოვლენის მომენტიდან. წინააღმდეგ შემთხვევაში ყველა დენადი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რომლებიც დაწყებიდან გამოვლენამდე ორ თვეს გადააჭარბებს დაუსჯელი დარჩება. მოცემულ შემთხვევაში კი სულ სხვა შემთხვევასთან გვქონდა საქმე, რამდენადაც როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ, მეწარმის მიერ სამართალდარღვევა 2004 წლიდან 2007 წლის 20 ივლისამდე გრძელდებოდა მანამ, ვიდრე მან არ მოიპოვა წამლის სააგენტოს ნებართვა. ამ პერიოდიდან კი სამართალდარღვევა შეწყდა, ანუ ჩადენილი სამართალდარღვევა, მართლაც, დენადი იყო, მაგრამ ნებაყოფლობით შეწყვეტის და არა გამოვლენის გამო. იგი განხილულ უნდა იქნეს, როგორც დამთავრებული სამართალდარღვევა, ჩადენილი 2004-2007 წლებში. 2007 წლის 20 ივლისიდან კი გამოვლენის მომენტამდე გასულია არა ორი თვე (როგორც ამას მაკონტროლებელი ორგანოს წარმომადგენელი ამტკიცებდა) არამედ თითქმის ორი წელი, ესეც რომ არ იყოს, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ,,ადმინისტრაციული სახდელისაგან გათავისუფლების შესახებ საქართველოს 2008 წლის 23 ოქტომბრის №405-II კანონის მიხედვით, მეწარმე ფიზიკური პირი ისედაც თავისუფლდება ადმინისტრაციული სახდელისაგან, რამდენადაც ამნისტიის შესახებ ზემოთ აღნიშნული კანონის პირველი მუხლის მეორე ქვეპუნქტში შესულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მუხლების ჩამონათვალში, რომელზეც არ ვრცელდება ადმინისტრაციული სახდელისაგან გათავისუფლება - არაა მითითებული და საქართველოს ასკ-ის 164-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევაზე საქმის წარმოება აღნიშნულის გათვალისწინებით წყდება. შესაბამისად მაკონტროლებელთა ორგანოს წარმომადგენლის მტკიცება, რომ მეწარმეზე ასკ-ს 232-ე მუხლის მე-5 ნაწილი მოცემულ შემთხვევაზე არ ვრცელდებოდა, სრულიად დაუსაბუთებელი და უსაფუძვლო იყო.

მინდა უდიდესი კმაყოფილება გამოვხატო იმ პრინციპულობასა და პირდაპირობაზე, რაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლემ გამოიჩინა მაკონტროლებელთა მიმართ და სასამართლოს დადგენილებაში ხაზგასმით მიუთითა მაკონტროლებელთა მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმის შედგენისას დაშვებულ ხარვეზებსა და ნაკლოვანებებზე, აგრეთვე, იმაზეც, რომ მათ მიერ ირღვევა საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 05 იანვრის № 1 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმების აღრიცხვა-ანგარიშგების წესებით გათვალისწინებული მოთხოვნები და იქვე, სასამართლოს დადგენილებით - მაკონტროლებელი ორგანოს ხელმძღვანელთა ყურადღება მიაპყრო მომავლისათვის მსგავსი შემთხვევების აღმოფხვრის აუცილებლობაზე.

როგორც ხედავთ, ყველაფერი ნათლად და ცხადად, კანონის შესაბამისად აისახა პირველი ინსტანციის სასამართლო დადგენილებაში, თუმცა გასაოცარი ისაა, რომ მაკონტროლებელმა ორგანომ პირველი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით მაინც გაასაჩივრა. ამ უკანასკნელმა კი, როგორც უნდაყოფილიყო, ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილება და მაკონტროლებელი ორგანოს აპელაცია იმის თაობაზე, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ უკანონოდ იქნა შეჩერებული საქმის წარმოება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის შეჩერებაზე - არ დააკმაყოფილა. სწორედ მოცემულ შემთხვევაზე იტყვიან ,,სამართალმა პური ჭამაო“. მკითხველი შეიძლება ჩაგვეძიოს: რა საჭირო იყო ამ საქმის გაპიარება?ჩვენ მხოლოდ იმ მოსაზრებით გადავწყვიტეთ აღნიშნული ფაქტის გამზეურება, რომ არ არის გამორიცხული მაკონტროლებელთა მხრიდან სხვა მეწარმეების მიმართაც ანალოგიური ფანდის ჩატარება და ,,სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევის“ გამო სახდელის დაკისრება. ამდენად, მოცემულ სტატიაში განხილული შემთხვევა მათ თავდაცვისა და აქტიური მოქმედებების მაგალითად გამოადგებათ.

P.S. მოცემულ სტატიაზე როცა ვმუშაობდით პარალელურად გაგვახსენდა, როგადასახადის გადამხდელები მაკონტროლებელთა მხრიდან ასევე უმოწყალოდ ისჯებიან საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 139-ე მუხლის პირველი ნაწილისშესაბამისად. ადრეულ პერიოდებში (2004 წლიდან დაწყებული) საკონტროლო სალარო აპარატის გარეშე ფუნქციონირებისათვის, ეს მაშინ, როცა მათ მოცემული პერიოდისათვის სალარო აპარატები დიდი ხნის შეძენილი ჰქონდათ და იყენებდნენ, შესაბამისად, აღნიშნული სამართალდარღვევის შეწყვეტიდან ზოგჯერ 5 წელიც კია გასული და ზემოთ ხსენებული დენადობის ვადებიც გასულია. აქვე სამართლიანობა მოითხოვს ისიც ვთქვათ, რომ გარკვეული პერიოდი გადამხდელთა მიმართ სალარო აპარატებით ფუნქციონირებაზე მოთხოვნა მაინცდამაინც ისეთი კატეგორიული არ იყო. აღნიშნული სხვადასხვა მიზეზით, მათ შორის, პოლიტიკური სიტუაციით, კერძოდ, კი რუსეთთან გამწვავებული მდგომარეობით იყო განპირობებული. აქედან გამომდინარე, ზოგჯერ ვერ ხერხდებოდა სალარო აპარატების ქვეყანაში შემოტანა და გადამხდელები ხშირად სურვილის მიუხედავად, ვერ ახერხებდნენ მათ შეძენას. ასეთ ვითარებაში უპრიანი იქნება ხელისუფლების მიერ გარკვეულ პერიოდზე ამ მიმართებითაც განხორციელებულიყო აღნიშნული საგადასახადო სამართალდარღვევათა ამნისტირება ისე, როგორც ეს განხორციელდა 2007 წლის 1 დეკემბრამდე პერიოდზე. თუ კი სახელმწიფო დიდ და მასშტაბურ, ან თუნდაც მცირე ფინანსურ ამნისტიას (რაზეც თავის დროზე თვით პატრიარქმაც კი მოუწოდა ხელისუფლებას) განახორციელებს, ეს გარკვეული, მატერიალური თუ არა, მორალური სტიმული მაინც იქნება მეწარმეთათვის და ქვეყნის ბიუჯეტი ამით უსათუოდ მოიგებს.

სულიკო ფუტკარაძე,
ექსპერტი, ჟურნალ
„ბიზნესი და კანონმდებლობის“ კონსულტანტი,

რამინ ცინარიძე,
შოთა რუსთაველის სახელმწიფო
უნივერსიტეტის დოქტორანტი

იაკობ მესხია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი,
საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი

ამჟამად მსოფლიოში მიმდინარე ეკონომიკური და ფინანსური კრიზისი, რომლის ტალღამ დაფარა დედამიწის უმეტესი ნაწილი, კაცობრიობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა. კრიზისი დაიწყო რა აშშ-ის იპოთეკურ ბაზარზე, იგი სწრაფად გავრცელდა ამ ქვეყნის ეკონომიკის სხვა დარგებზე და გადალახა მისი საზღვრები. აშშ-ის დამახასიათებელი ეს ავადმყოფობა გადამდები აღმოჩნდა, რაც განპირობებულია იმით, რომ მსოფლიო ეკონომიკის გლობალიზაციაში მას წამყვანი ადგილი უკავია, რამდენადაც იგი აწარმოებს მსოფლიო მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 20 პროცენტს, ხოლო მოიხმარს 40 პროცენტს.

დღეისათვის მსოფლიო ეკონომიკა ტურბულენტურ მდგომარეობაშია - ყოველდღიურად იცვლება კრიზისის გავლენის ხარისხი სხვადასხვა ქვეყნების სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე, არსებითად შემცირდა მათი ეკონომიკური ზრდის ტემპები, სერიოზული საფრთხე შეექმნა საბანკო სექტორს, საფონდო ბირჟებს, გაიზარდა უმუშევრობის დონე, მოსახლეობის დიდი ნაწილი სიღარიბის ზღვარს მიღმა აღმოჩნდა,

შემცირდა მოხმარების დონე და, რაც მთავარია, მსოფლიო საზოგადოებაში დაისადგურა გაურკვევლობამ და შიშმა მომავლის, ხვალინდელი დღის მიმართ. მსოფლიოს წამყვან სახელმწიფოთა მეთაურებმა გააცნობიერეს რა მიმდინარე ეკონომიკური კრიზისის შედეგად მოსალოდნელი საფრთხეები და გამოწვევები, დაიწყეს გაერთიანებული ძალებით ბრძოლა მათ წინააღმდეგ.

ეკონომიკურ მეცნიერებაში საკმაოდ სიღრმისეულადაა დამუშავებული გლობალური და რეგიონული კრიზისების ბუნება და ანატომია, მაგრამ მიმდინარე თავისებურებებმა დღის წესრიგში დააყენა მისი წარმოშობის მიზეზებისა და ფაქტორების გამოკვლევის აუცილებლობა. ამიტომაც ამ მიმართულებით მსოფლიოს ცნობილ მეცნიერ-ეკონომისტებს, პოლიტიკოსებს, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებს, სხვადასხვა რელიგიებს, ასტროლოგებს და ა.შ. შორის მიმდინარეობს დისკუსია და აზრთა გაცვლა კრიზისის წარმოშობის მიზეზებსა და ფაქტორებზე. დღეისათვის კრიზისის გამომწვევი მიზეზებიდან გამოკვეთილია რამდენიმე ვერსია, რომელთა შორის უნდა აღინიშნოს შემდეგი: ფინანსური აფიორა და მაქინაციები, რომელსაც ადგილი ჰქონდა აშშ-ის და ევროპის ზოგიერთი ქვეყნის საფინანსო-საბანკო სექტორში; კეთილდღეობის არათანაბარი განაწილება მსოფლიოს ქვეყნებს და რეგიონებს შორის; სუროგატული ფულის შეჭრა საფინანსო სისტემაში; აშშ-ს დოლარის ჭარბწარმოება; რელიგიური და მორალური ფასეულობებისაგან საზოგადოებრივი გულგრილობის ზრდა და ა.შ.

წარმოდგენილი სტატიის მიზანია მსოფლიოში თანამედროვე ეტაპზე მიმდინარე საფინანსო-ეკონომიკურ კრიზისზე სხვადასხვა რელიგიების შეხედულებათა ანალიზი და განზოგადება და საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის კონცეფციებისა და წინადადებებისშეფასება, რომლებიც მიმართულია ქვეყანაში შექმნილი კრიზისის დასაძლევად.აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უკანასკნელ წლებში საქართველოში შეიმჩნევა მეცნიერული კვლევის გააქტიურება რელიგიისა და ეკონომიკის ურთიერთობების თეორიულ და გამოყენებით საკითხებზე, თუმცა, რელიგიისა და ეკონომიკური კრიზისის ურთიერთობების პრობლემებზე კვლევები ჯერჯერობით საწყის სტადიაშია.

მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის დაწყებიდან ცოტა დროა გასული, მსოფლიოს რელიგიურ მიმართულებათა უმრავლესობამ მკაფიოდ და ცალსახად დააფიქსირა თავიანთი შეხედულებები ამ უმნიშვნელოვანეს ნეგატიურ მოვლენაზე. მართალია, თეოლოგებს ჯერჯერობით არ ჰქონდათ საშუალება სიღრმისეულად გამოეკვლიათ თანამედროვე გლობალური კრიზისის გამომწვევი მრავალწახნაგოვანი ფაქტორები და პირობები, მაგრამ წინასწარი თეორიული დებულებები და კონცეფციები, აგრეთვე ადრინდელი გამოკვლევები მაინც იძლევიან შედარების, განზოგადებისა და გარკვეული დასკვნების გაკეთების საშუალებას.

უპირველეს ყოვლისა, საყურადღებოა რომის კათოლიკური ეკლესიის რელიგიურ-ადმინისტრაციული ცენტრის - ვატიკანის შეხედულებები თანამედროვე მსოფლიო საფინანსო-ეკონომიკურ კრიზისზე. ვატიკანის ადმინისტრაცია და პირადად რომის პაპი ბენედიქტე XVI დიდ ყურადღებას აქცევენ მსოფლიო გლობალური კრიზისის შედეგად გამოწვეულ სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების შეფასებას. ვატიკანი ღიად აკრიტიკებს დასავლური თავისუფალი ბაზრის მოდელს, იმისათვის, რომ მან ვერ უზრუნველყო კრიზისების თავიდან აცილება. საინტერესოა იმის აღნიშვნა, რომ რომის ამჟამინდელმა პაპმა, რომელიც ადრე ათ წელზე მეტ ხანს იყო პაპი იოანე პავლე II-ის მრჩეველი, დაწერა ნაშრომი „საბაზრო ეკონომიკა და ეთიკა“, სადაც მწვავედ გააკრიტიკა გლობალური ეკონომიკური თეორიის მიმდევრები, მათ შორის, ამ იდეოლოგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი ადამ სმიტი, იმისათვის, რომ მათი აზრით, ბაზრის ბუნებრივი კანონები ეფექტიანია და საზოგადოებისთვის სარგებლის მომტანია. ამ ნაშრომში გატარებულია აზრი, რომ ბაზრის მოთამაშეთა დაბალი მორალური თვისებების გამო მიყენებული ზარალი შეიძლება დამღუპველი აღმოჩნდეს საზოგადოებისთვის. მან იწინასწარმეტყველა, რომ ბიზნესში მონაწილეთა მორალური დისციპლინის უქონლობამ შეიძლება გამოიწვიოს საბაზრო ეკონომიკის კრახი. შეიძლება ითქვას, რომ მისი 20 წლის წინათ გაკეთებული პროგნოზი გამართლდა.

სულ ახლახან რომის პაპმა ბენედიქტე XVI-მ გამოსცა წიგნი „იესო ლაზარეთიდან“, სადაც ის მწვავედ აკრიტიკებს კაპიტალიზმის „ბოროტებას“ ღარიბთა ექსპლოატაციაში, მაგრამ გმობს იმასაც, რომ მარქსისტულმა მოძღვრებამ არ დატოვა ადგილი ღმერთისათვის. პაპის როლში ყოფნის მოკლე 2 წლიან პერიოდში იგი მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ თანამედროვე ეტაპზე საზოგადოებრივი ცხოვრება სულიერად გაღარიბებულია და ადამიანების დიდი ნაწილი ფიქრობს, რომ მათ შეუძლიათ იცხოვრონ ღმერთის გარეშე. წიგნში გაკრიტიკებულია კაპიტალიზმის იდეოლოგია, რომელმაც ადამიანი დაამცირა და დაიყვანა მომხმარებლის დონემდე და წინა პლანზე დააყენა მატერიალური ფასეულობა, სიმდიდრე. რომის პაპი გმობს იმ მდიდრებს, რომლებმაც კოლონიალიზმის დახმარებით „დააყაჩაღეს“ აფრიკა და მესამე სამყარო, როგორც მატერიალურად, ასევე ზნეობრივად. მდიდრების ცხოვრების წესმა წარმოშვა ნარკოტიკების, ადამიანთა ვაჭრობის, სექსუალური ტურიზმისა და სხვა უზნეობების მრავალრიცხოვანი მსხვერპლი. მდიდრები შინაგანად, სოციალურად ცარიელი არიან მიუხედავად მათ ხელთ არსებული მატერიალური კეთილდღეობის სიუხვისა. მდიდარი ქვეყნები დღესაც აგრძელებენ მესამე სამყაროს ქვეყნებისადმი ზიანის მიყენებას, მათთვის ტექნიკური და ტექნოლოგიური დახმარების აღმოჩენის გზით. ასეთი დახმარებები არ ითვალისწინებენ ამ ქვეყნებში არსებულ ტრადიციებს, რელიგიურ, მორალურ და სოციალურ თავისებურებებს, რის გამოც ირღვევა საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული მორალური ბალანსი.

მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის გამომწვევ მიზეზებზე თავისი მკაფიო დამოკიდებულება გამოხატა აგრეთვე კარდინალმა ტარჩიზიო ბერტონიმ, რომელიც ვატიკანის სახელმწიფო მდივანია და მეორე კაცად ითვლება რომის პაპის შემდეგ. მისი აზრით, თანამედროვე გლობალური კრიზისი არის შედეგი იმისა, რომ საერთაშორისო ბიზნესში თვითმიზნად იქცა მაღალი მოგების სწრაფად და მოკლე დროში მიღება. დღევანდელი კრიზისი ეს არის აშკარა მაგალითი იმისა, თუ რა ხდება მაშინ, როდესაც ადგილი აქვს ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და საყოველთაოდ აღიარებული ფასეულობების იგნორირებას. კარდინალი აღნიშნავს, რომ გლობალიზაციის პირობებში პოლიტიკა და ბაზარი წარმოდგენენ მიზნის მიღწევის საშუალებას და არა მიზანს. როდესაც ადგილი აქვს ღმერთის იგნორირებას, მაშინ შეუძლებელი ხდება ადამიანის უფლებებისა და საყოველთაოდ აღიარებული ფასეულობების დაცვა და პატივისცემა. კარდინალი მოუწოდებს ქრისტიანებს იცხოვრონ მოკრძალებულად, რადგან გადაჭარბებული ლტოლვა კომფორტისათვის საფრთხეს უქმნის ჭეშმარიტ ფასეულობებს.

მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზისზე თავიანთ შეხედულებებს აფიქსირებენ სხვადასხვა ქვეყნის მართლმადიდებელი ეკლესიები. სრულიად რუსეთის და მოსკოვის პატრიარქი მიტროპოლიტ კირილის აზრით, ეკონომიკური კრიზისის გაღრმავების კვალდაკვალ სულ უფრო ცხადი ხდება, რომ თანამედროვე ეტაპზე საზოგადოების სიდუხჭირის ფესვები დგას არა იმდენად ეკონომიკაში, რამდენადაც ზნეობრივ სფეროში, ადამიანის სულიერების ტრანსფორმაციაში. პატრიარქის აზრით, საჭიროა საზოგადოებამ უარი თქვას სიმდიდრისა და ფუფუნების კულტზე, უზომო მოხმარებაზე, ნებისმიერ ფასად გამდიდრებაზე, საკუთრების ეგოისტურ მითვისებაზე, ღარიბთა საჭიროებების უგულებელყოფაზე. საუბარია უზომოდ გამდიდრებაზე და მოხმარების იმ ზომაზე, რომელიც აუცილებელია ადამიანის ფიზიკური და სულიერი განვითარებისა და ფუნქციონირებისთვის. ცნობილია, რომ ძველი რომის თეატრებში, სადაც მიმდინარეობდა გლადიატორთა ბრძოლები, მაყურებლებს პურს ურიგებდნენ, რათა დაბალანსებულიყო მათი სულიერი და მატერიალური მოთხოვნილება.

რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის აზრით საჭიროა შემუშავდეს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ქრისტიანული მოდელი, რომელიც დაფუძნებული იქნება ადამიანების სულიერ საგანძურში ფესვგადგმულ ზნეობრივ საწყისებზე. ეკლესიას მიაჩნია, რომ დღევანდელი მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი დაიწყო დიდი ხნით ადრე და იგი ატარებს არა მხოლოდ გლობალურ, არამედ სისტემურ ხასიათსაც. უპირველეს ყოვლისა, ეს გამოიხატება ფასეულობათა და მსოფლმხედველობათა კრიზისში. ამასთან, კრიზისის შედეგად ყველაზე მეტად იტანჯებიანის ადამიანები, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობენ მატერიალური დოვლათის შექმნაში, მაშინ როდესაც, კრიზისის დასაძლევად სახელმწიფოთა მიერ გამოყოფილი ფინანსური დახმარება წარიმართება არა უბრალო ადამიანებზე,რომლებიც მას ყველაზე მეტად საჭიროებენ, არამედ ბანკებზე, ბირჟებზე, ტრანსნაციონალურ კომპანიებზე, ანუ იმათზე, რომლებიც ყველაზე მეტად „დამნაშავეები“ არიან კრიზისის გამოწვევაში.

რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის აზრით, ეკონომიკა უნდა იყოს პასუხისმგებლური, პერსპექტიული და სამართლიანი და თუ ეს ბალანსი იქნება დაცული, მაშინ ეკონომიკური განვითარება დაზღვეული იქნება იმ კრიზისებისგან, რომელსაც არც თუ იშვიათად ადგილი აქვს მსოფლიოში. პატრიარქი კირილი სვამს კითხვას - დღევანდელ პირობებში რამდენად სწორად მუშაობს ეკონომიკური მექანიზმი? ზედმეტად ხომ არაა იგი დაკავშირებული სპეკულაციასთან, როდესაც ჰაერიდან კეთდება ფული, როდესაც მიმდინარეობს საზოგადოების უმრავლესობისათვის გაუგებარი თამაში აქციების ფასის შემცირებისა და ზრდის მიმართულებით, რომლის შედეგად ერთნი კარგავენ თავიანთ ქონებას, ხოლო მეორენი, მყისიერად, ყოველგვარი ძალისხმევისა და შრომის გარეშე ხდებიან ზღაპრულად მდიდარი ადამიანები? მისი დაკვირვებით ამ ეკონომიკურ ეკვილიბრისტიკაზე საზღაურის გაწევა საზოგადოებას უწევს დაახლოებით 50-70 წელიწადის პერიოდულობით. კრიზისის დაძლევა კი უწევს სახელმწიფოს გადასახადის გადამხდელთა ხარჯზე, რომლებსაც ხშირ შემთხვევაში ეკონომიკური ეკვილიბრისტიკისაგან არანაირი სარგებელი არ მიუღიათ.

მართლმადიდებლური რელიგიის წარმომადგენლებს მსოფლიო საფინანსო-ეკონომიკური კრიზისის გამომწვევ ერთ-ერთ მიზეზად მიაჩნიათ ის, რომ ფული, რომელიც არის სიმბოლო ადამიანის შრომის და მატერიალური დოვლათისა, დღევანდელ ეტაპზე სულ უფრო შორდება შრომას და მის შედეგად შექმნილ მატერიალურ ფასეულობებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, რეალური (მწარმოებლური) ეკონომიკა სულ უფრო შორდება ფინანსურ ეკონომიკას და ამას მივყავართ იქითკენ, რომ ფული იწყებს რეალური ცხოვრებისგან დამოუკიდებლად არსებობას. იმ შემთხვევაში, თუ მსოფლიო ეკონომიკა ამ მიმართულებით გააგრძელებს განვითარებას, მაშინ იგი რაღაც გარკვეულ მომენტში კვლავაც გარდაიქმნება უზარმაზარ პირამიდად, რომელიც ადრე თუ გვიან დაინგრევა, ანუ ახალ მსოფლიო კრიზისს გამოიწვევს.

გამომდინარე ზემოაღნიშნული საფრთხიდან, დღეს მრავალი სახელმწიფოს ლიდერი და მეცნიერეკონომისტი თვლის, რომ საჭიროა ფინანსური ეკონომიკის დაახლოება საქონლისა და მომსახურების ბაზართან. იმის გამო, რომ ამ ორივე სექტორში თანდათანობით მატულობს აფიორა და თაღლითობა, საჭიროა მათზე სახელმწიფოებრივი, საზოგადოებრივი და საერთაშორისო კონტროლის გაძლიერება. საზოგადოებას უნდა ჰქონდეს საშუალება სათანადო ზეგავლენა მოახდინოს იმ პროცესებზე, რომელიც მიმდინარეობს საფინანსო ეკონომიკურ სექტორში. ჩვენი აზრით, დღევანდელი გლობალური საფინანსო ეკონომიკური კრიზისის მასშტაბები და სერიოზულობა ბოლომდე არაა გაცნობიერებული. ეს მეტწილად ეხება მცირე ზომის სახელმწიფოებს, სადაც გლობალური კრიზისის გავლენამ დააგვიანა, რაც სრულიად კანონზომიერი პროცესია და შექმნა ილუზია, თითქოს მას საერთოდ არ ექნება ან ნაკლებად ექნება ადგილი. დღეისათვის ეკონომიკის გლობალიზაციამ ისეთ მასშტაბებს მიაღწია, რომ მასში მეტნაკლებად მსოფლიოს ყველა ქვეყანაა ჩართული, რის შედეგადაც მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზისს ვერც ერთი მათგანი გვერდს ვერ აუვლის. კრიზისის წარმოშობის ძირითადი მიზეზია ის სისტემა, რომელზედაც დაფუძნებულია თანამედროვე ფინანსური ეკონომიკა, ხოლო ეს უკანასკნელი კრიზისის მაპროვოცირებელია. შემთხვევითი როდია, რომ სხვადასხვა რელიგიები, მათ შორის, ქრისტიანული და ისლამური რელიგიები ფინანსური ეკონომიკის ძირითად მექანიზმს - საბაზრო ეკონომიკას, ანუ იგივე მევახშეობას, როდესაც ხდება ფულის მიერ ფულის კეთება, აღიქვამენ როგორც საეჭვო ზნეობრივ ქმედებას.

კათოლიკური ეკლესიის მსახურებს მიაჩნიათ, რომ თანამედროვე ეკონომიკური კრიზისის გამომწვევი მიზეზია საზოგადოების ნაწილის უპასუხისმგებლო დამოკიდებულება მატერიალურ ფასეულობასთან, მათ შორის, განსაკუთრებით ფულთან. თავის მხრივ, მათი აზრით, ამის განმპირობებელია მორალსა და ეთიკაში მიმდინარე ნეგატიური ცვლილებები. თითოეული ადამიანი მოწოდებულია მაღალი პასუხისმგებლობის გრძნობით გამოიყენოს მისი კუთვნილი მატერიალური დოვლათი, მაგრამ მისი ცხოვრების მთავარ მიზანს არ უნდა წარმოადგენდეს გამდიდრება.

ევანგელისტურ ქრისტიანულ ბაბტისტური მიმდინარეობის წარმომადგენლებს მიაჩნიათ, რომ თანამედროვე მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის მიზეზი არის საზოგადოების ტრანსფორმაცია, მათი გადართვა სულიერებიდან მატერიალურისაკენ. დღეისათვის საზოგადოების დიდი ნაწილის მთავარი ფასეულობა ხდება თაყვანისცემა მამონისადმი (სიმდიდრისადმი, ფულისადმი). ამასთან, ცნობილია, რომ იესო ქრისტე დაუშვებლად მიიჩნევდა ერთდროულად ღმერთისადმი და მამონისადმი თაყვანისცემას. ღმერთის მსახურებისგან თავის არიდებას მივყევართ სიმდიდრისადმი თაყვანისცემისკენ და ეს უკანასკნელი ხდება ღმერთი. სწრაფვამ სიმდიდრისკენ, ფულისკენ, რომელიც დღევანდელ ეტაპზე ითვლება ძირითად ღირსებად, დააქვეითა ადამიანის ზნეობრივი ღირსებები და საბოლოო ჯამში მიგვიყვანა იქამდე, რომ მდიდარ ქვეყნებში იზრდება მდიდრების რაოდენობა, ხოლო ღარიბ ქვეყნებში მოსახლეობას არ გააჩნია პირველადი მოთხოვნილების საქონლისა და მომსახურების შეძენის ფინანსური საშუალება.

საყურადღებოა ისლამური რელიგიის შეხედულებები მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზისზე. ამ კუთხით ქრისტიანული და ისლამური შეხედულებები ძირითადად ემთხვევა ერთმანეთს, თუმცა, გარკვეული პრინციპული განსხვავებები მაინც შეინიშნება. ეს ლოგიკურია, რადგან ისლამური ეკონომიკა, ისლამური ეკონომიკური მოდელი ძირეულად განსხვავდება დასავლური, ზოგადად შეიძლება ითქვას ქრისტიანული ეკონომიკური წესრიგისგან. ცნობილია, რომ ისლამური ეკონომიკური მოდელის ფორმირება ხდებოდა ეტაპობრივად, მას საფუძველი ჩაეყარა XIXIV საუკუნეებში, როდესაც დაიწყო ისლამური პოლიტიკური ეკონომიის ფორმირება. ამ პერიოდში მუსულმანი მკვლევარების მიერ გაკეთებულ იქნა დასკვნა, რომ მორწმუნეთა მიერ თავიანთი რელიგიური ვალდებულებების შესრულება წარმოადგენს მათი ეკონომიკური აქტივობის ორგანულ შემადგენელ ნაწილს. შემდგომ ეტაპზე (XX საუკუნის დასაწყისი) დაიწყო პირველი ისლამური ეკონომიკური ინსტიტუტების ჩამოყალიბება: ეგვიპტეში შეიქმნა პირველი ისლამური ბანკი (უპროცენტო ბანკი); მალაიზიაში ჩამოყალიბდა „შემნახველი კორპორაცია“ და ა.შ. გასული საუკუნის 70-იან წლებში არაბთა გაერთიანებულ ემირატებში შეიქმნა განვითარების ისლამური ბანკი (საერთაშორისი საფინანსო ორგანიზაცია), რომლის მიზანია მუსულმანური ქვეყნების ეკონომიკური და სოციალური განვითარების კოორდინაცია, ხოლო სუდანში - პირველი ისლამური სადაზღვევო კომპანია. ამ დროიდან იწყება ისლამური ეკონომიკური მოდელის განვითარება, რომელიც მნიშვნელოვნად განსხვავდება დასავლური მოდელებისგან. კერძოდ, ისლამის თანახმად ადამიანი, რომელიც იღებს საბანკო პროცენტს, არანაირ შრომას არ ეწევა, რომ გამოიმუშავოს ფული და ეს პროცესი არაა მატერიალურად გამყარებული. ამიტომაც საბანკო სისტემა, რომელიც დაფუძნებულია მევახშეობაზე, ისლამური მოძღვრების თანახმად, აკრძალულია.

ისლამური ფინანსური სისტემა დაუშვებლად მიიჩნევს ფინანსური მექანიზმის გამოყენებას მხოლოდ ახალ ფულად ბრუნვაში დასაბანდებლად. თუ დასავლურ ფინანსურმოდელში ბატონობს ლოზუნგი „ფულმა ფული უნდა აკეთოს“, ისლამური პრინციპებით კი ფინანსური რესურსები ძირითადად მიმართულიავაჭრობისა და რეალური წარმოების განვითარებისათვის. შარიათის კანონების არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ფული უნდა დაიბანდოს საქონელში და საქონლის წარმოებაში. ამ პრინციპებმა განაპირობეს ის, რომ გლობალური კრიზისი განსხვავებით დასავლური ბანკებისგან, არ შეეხო ისლამურ ბანკებს.

ისლამის მიხედვით, ის რაც დღეს ხდება მსოფლიო ეკონომიკაში სრულიად კანონზომიერი პროცესია. დღეისათვის მსოფლიოში მიმდინარე კრიზისულმა მოვლენებმა დაგვანახა, რომ დედამიწაზე ერთადერთი რეგიონი,სადაც კრიზისის ესკალაციას არ ჰქონია ადგილი, ახლო აღმოსავლეთი. ამის მიზეზებს წარმოადგენს შემდეგი გარემოებები: „რკინის ფარდების“ შედეგად რეგიონის ბაზარი დაცულია უცხოური ინვესტიციებისგან; რეგიონში ფართოდაა წარმოდგენილი ისლამური ფინანსური სექტორი, რის გამოც არ გამოიყენება ავბედითი საპროცენტოფასიანი ქაღალდები,რომელმაც მოშალა დასავლური კომპანია; ისლამურ ბანკებში შარიათის პრინციპების თანახმად, არ იყო დაბანდებული დასავლური აქციები, რომლებმაც მრავალმილიარდიანი დანაკარგები განიცადეს; მაღალი ფასები ნავთობზე, რომელზედაც დგას რეგიონის ეკონომიკა. მიუხედავად ამისა, ჩვენი აზრით, რეგიონში სიტუაციის იდეალიზება არასწორია. სპარსეთის ყურეში მრავლადაა დასავლური ტიპის ბანკებიც, რომლებიც კრედიტს გასცემენ პროცენტებზე და არ იცავენ შარიათის ეთიკას. ამიტომაც ახლო აღმოსავლეთის რიგ ქვეყნებში (მაგალითად, ქუვეითში) საფონდო ბაზრების დაცემა არანაკლებია, ვიდრე დასავლეთის ქვეყნებში. მიუხედავად ამისა, არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ არაბეთის აღმოსავლეთი სხვებთან შედარებით მსოფლიო კრიზისის შედეგად უფრო ნაკლებად დაზარალდა.

ქრისტიანული და ისლამური შეხედულებებისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება ბუდიზმის შეფასებები თანამედროვე გლობალურ კრიზისზე. ბუდიზმი თვლის, რომ ყველაფერი ცვალებადია, აყვავების ეპოქას ცვლის დაცემის ეპოქა და ეს ნორმალური ისტორიის ერთი პერიოდი გარდაუვლად შეიცვლება მეორეთი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს სამყაროს დასასრულს, ეს მხოლოდ არის ზრდის საფეხურები დაბლიდან მაღლისაკენ. ამასთან, ზრდა ხდება სპირალისებურად, ისტორიის განვითარება არაა სწორხაზოვანი, როგორც ამას დასავლეთში ამტკიცებენ. ბუდისტები თვლიან, რომ დღევანდელი კრიზისის ლოკალიზება შესაძლებელია, მის დასაძლევად გამოყოფილი უზარმაზარი სახსრები უახლოეს პერიოდში პოზიტიურ შედეგს გამოიღებს, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ამით კაცობრიობას არ დაემუქრება ახალი გლობალური კატაკლიზმები.

ინდუიზმის შეხედულებები გლობალურ ეკონომიკურ კრიზისზე ახლოსაა ქრისტიანულ შეფასებებთან. ინდუიზმი თვლის, რომ თანამედროვე კრიზისის სიღრმისეული მიზეზია ადამიანების სიხარბე, რომელიც გამოსულია კონტროლიდან და როგორც ჯაჭვური რეაქცია სწრაფად ვრცელდება. ადამიანებიცდილობენ განთავისუფლდნენ დაუკმაყოფილებლობისა და სიცარიელისგან, შეავსონ იგი, რომელიც მათ გულებში წარმოიქმნება უმაღლესი ფასეულობის - ღმერთისადმი სიყვარულისა და თაყვანისცემის არარსებობის გამო, მატერიალური ტკბობით. მაგრამ სიხარბეს, ანუ სწრაფვას მატერიალური სიამოვნებისკენ არა აქვს საზღვარი და იგი არასოდეს არ იქნება დაკმაყოფილებული. ხარბი ადამიანების მოთხოვნილება გამუდმებით იზრდება, მაგრამ მათი დაკმაყოფილება არ ხდება, პირიქით, სულ უფრო იზრდება მათში სიცარიელის შეგრძნება. შედეგად ამისა, წარმოიშობა მატერიალურ ფასეულობაზე დაფუძნებული ეკონომიკა, რომელიც სიცარიელის შესავსებად აწარმოებს არასაჭირო ნივთებს და აიძულებს ადამიანებს იშრომონ არა თავისთვის, რის გამოც კიდევ უფრო იზრდება დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა. ინდუიზმის წარმომადგენელთა აზრით, ჯერჯერობით საზოგადოებაში ადგილი აქვს ზედაპირულ კრიზისულ პროცესებს, მაგრამ რამდენადაც ცივილიზაციის საფუძველი დამპალია, მომავალში უნდაველოდოთ უფრო ძლიერ გლობალურ კრიზისს.

ინდუიზმის წარმომადგენელთა აზრით, თანამედროვე გლობალური კრიზისის მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ მსხვილი ქალაქების, მეგაპოლისებისა და ტრანსნაციონალური კორპორაციების შექმნამ, რომლებიც აკონტროლებენ მსოფლიო ეკონომიკას, დაარღვია ცხოვრების ნორმალური რიტმი, მოშალამისი ჰარმონიულობა და ბალანსი. კრიზისის დროს უმეტესწილად ისჯებიან მეგაპოლისებში მცხოვრები ადამიანები და იგი შედარებით ნაკლებად ეხება სოფლად მცხოვრებ გლეხობას, რომელსაც ურთიერთობა აქვთ მიწასთან, ეწევიან ნატურალურ მეურნეობას. ებრაული რელიგია თვლის, რომ კრიზისის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა ბუნებასთან სიახლოვისა და უფრო მარტივი, თავმდაბალი ცხოვრებისაკენ სწრაფვა. ადამიანებმა უნდა ილოცონ, შეეცადონ იყვნენ სამართლიანები, გამოიჩინონ გულისხმიერება სხვა ადამიანებისა და ბუნების მიმართ.

საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია მიუკერძოებლად და ობიექტურად აფასებს თანამედროვე ეტაპზე ქვეყანაში შექმნილ სოციალურ-ეკონომიკურ კრიზისულ მდგომარეობას. უწმინდესი და უნეტარესი ილია II აღნიშნავს, რომ ახლა ჩვენს ხალხს მოუწია პოსტსაბჭოთა გარდამავალი პერიოდის სიმძიმის გადატანა, ცხოვრების ერთი წესიდან მეორეში გადასვლა, უმუშევრობა, შიმშილი, ომი, მორალური კრიტერიუმების შეცვლა, ძალადობისა და სიცრუის მორევში მოხვედრა ჯერჯერობით არც ხვალინდელი დღე იძლევა უკეთესი მომავლის იმედს, რადგან მთელი მსოფლიო გლობალურ ეკონომიკურ კრიზისში შედის, რომელიც შეიძლება სისტემურ კრიზისად იქცეს... კრიზისის თავიდან აცილების მიზნით დასავლეთმა კურსი ეკონომიკის სექტორში სახელმწიფო სექტორის შედარებით გაძლიერებაზე აიღო. უწმინდესი და უნეტარესი ილია II ემხრობა რა ეკონომისტთა და დარგის სპეციალისტთა მოსაზრებებს, რომ აუცილებელია საშუალო და მცირე საწარმოების დონეზე, მართვის სწორ სისტემაზე დაყრდნობით, მრეწველობის, სოფლის მეურნეობისა და გადამამუშავებელი დარგის სწრაფი განვითარება. მისი უწმინდესობა ქვეყნის ეკონომიკური კრიზისის დაძლევაში განსაკუთრებულ როლს ანიჭებს სოფლის მეურნეობას. „საქართველო ყოველთვის იყო და კვლავაც უნდა გახდეს ვაზისა და ხორბლის ქვეყანა. ის მდგომარეობა, რაც ამ კულტურების მიმართ დღეს არის, დამღუპველია, როგორც სულიერი, ისე მატერიალური თვალსაზრისით. ჩვენი წინაპრებისათვის ღვინო და პური, გარდა თავისი ჩვეულებრივი მნიშვნელობისა, მაცხოვრის ხორცსა და სისხლის სიმბოლოს უკავშირდებოდა, ამიტომაც ქართველ გლეხს მათდამი ყოველთვის განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა და განსაკუთრებულად უვლიდა; და ეს უნდა აღდგეს“.