(ამბავი)

მშვენიერი, გრილი, ოდნავ მოღრუბლული დღე იყო მარიამობისთვისა. დილის თერთმეტი თუ თორმეტი საათი იქნებოდა, როდესაც მე და ჩემი თერთმეტი წლის ვაჟი ილიკო, შევსხედით ცხენებზე და ნელი ნაბიჯით შევუდექით, ჩვენს სოფელს ახლო, ტყის გზასა.
ტყეში სრული მყუდროება სუფევდა. ფრინველნი, ეს ტყის სულის ჩამდგმელნი მოჭიკჭიკენიც კი გაყუჩებულიყვნენ და თითქოს ზაფხულის შუადღის ძილს მისცემოდნენ. მარტო შორიდგან მოისმოდა დატვირთულ ურმის მძიმე ჭრიალი და შორს ბანს აძლევდა სევდიანი ურმული ძნის-მზიდველისა.
მე და ილიკო ტყე-ტყე სასეირნოდ მივდიოდით და ტკბილად ვლაპარაკობდით; ტყე თან-დათან უფრო და უფრო დაბურვილი ხდებოდა; ცას ყური აღარ ვათხოვეთ და თითქმის შებინდებული დღე ახოვან მუხების ჩრდილს მივაწერეთ; ის კი არა თუ ჩვენს ბაასში ცა საშინლად მოხრუშულიყო და უცებ ონავარმა ქარმაც დაუბერა. ტყემ გუგუნი დაიწყო, მიძინებულმა ბუნებამ სწრაფად გამოიღვიძა და მძლავრად ზმორება მორთო; თითო-ოროლა დიდრონმა წინწკალმა მაგრად გაგვიტყლაშუნა პირისახეზედ. ილიკომ თავის ცხენი ჩემსას მოუახლოვა და შიშით შემომხედა. ამ დროს საშინლად გაიელვა და თან მოჰყვა ხანგრძლივი ბრუხუნი.
— დედა, რა გვეშველება? ჩვენ, მგონი, ძლიერ შორსა ვართ ჩვენს სოფელზედ, და ეს საშინელი ავდარი ხომ თან წაგვიღებს?
— აქ ახლო ერთი სოფელი მეგულება და, აბა, შვილო, ყოჩაღად, მაგრა იჯექ ცხენზედ და მომყე, იქნება ავდარს ჩვენ გავუსწროთ.

ცხენები კარგები გვყავდა; არც ტყის გზა იყო ურიგო, და გავკარით. ჩვენის ცხენების თქარათქური უფრო უმატებდა გაღვიძებულ ტყეს ხმაურობას და შიშის ზარი იტანდა ჩემს ილიკოს; ფერი სრულიად დაეკარგა და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, ერეკებოდა თავის „ბაჩას“.

რამდენსამე წამს შემდეგ ჩვენ წინ, ტყის იქით, გამოჩნდა პატარა სოფელი „ოლე“ და წვიმამაც კოკი-პირულად დაასხა; თან სეტყვამაც წამოუშინა და ლაწა-ლუწი აუყენა არე-მარეს.

სოფლის განაპირას, მაღლობზედ ერთი პატარა ხის სახლი იდგა და ორ დიდ ნერგ შუა გამოიჭყიტებოდა იმის ახლად გაკეთებული აივანი. მე მაშინვე იმ სახლისკენ გადვუხვიე და აივანთან შევდექ; სახლის კარებში გამოდგა შავებით მოსილი მოხუცი და გაკვირვებით დაგვიწყო ცქერა.

— ნინო, ვერ მიცან? დარია, თქვენი ბატონიშვილი დარია?
— დარიაჯან! შენა, შენი ჭირიმე! უი, დამიდგეს თვალები! ამისთანა ავდარში ხომ გაიწუწებოდით. ბადმობძანდით, გენაცვალე, ჩქარა! — მერე ოთახში შეიძახა:- სალო, შვილო, ცეცხლი, ჩქარა დიდი ცეცხლი გააჩაღე, ბატონიშვილები გვეწვივნენ! - რამდენსამე წამს შემდეგ მე და ილიკო ვისხედით გაჩაღებულ ბუხრის წინ და ვიშრობდით ძალზე გაწუწულ ტანისამოსს; აქვე ჩვენ გვერდით ნინოს ყმაწვილი რძალი სალო ქათამს აკეთებდა ჩვენთვის სასამხროდ.

ლამაზი მეჩვენა ეს პატარა, გამარტოებული ხის ოთახი თავის პატარა სანათურებით, რომელშიაც პატარა შუშები ისხდა და ოდნავ ანათებდა სუფთად მილაგებულ სადგურს. ცალ მხარეს განიერი ტახტი იყო შეკრული და ზედ ჭილობები და ფარდაგი ჰქონდა გადაშლილი, მეორე მხარეს ჩამწკრივებული ეწყო სამი მოზდილი სკივრი, და ერთ მათგანზედ ელაგა სუფთა, დაკეცილი ლოგინი. კუთხეში ლამაზი, პაწია ნაჭდევი თარო იყო მიდგმული და ზედ მცირეოდენი ჭურჭელი და სპილენძეულობა ელაგა; ერთის სიტყვით, ოთახს ეტყობოდა, რომ ორი რიგიანი დედაკაცი ჰპატრონობდა, და ბალღები, ეს სახლის მუდამ ჟამს ამრევ-დამრევნი, არ სწესწავდნენ აქაურობას.
— ეს რატომ ასე მარტონი ხართ, ნინო? განა შვილიშვილები არა გყავს?-ვკითხე სახლის პატრონს და აქეთ-იქით მივიხედ-მოვიხედე.
შვილი- შვილები კი არა, დარიაჯან, ღმერთმა.
არ შემარჩინა, და ერთი ბიჭი კი გვყავს! — ოხვრით მომიგო ნინომ და თავის რძალს გადაჰხედა.

— მერე სად არის ამ საშინელ ავდარში? — აჩქარებით ჰკითხა ჩემმა ილიკომ მოხუცს: — ხომ ნიაღვარი წაიღებს, თუ კარში არის სადმე.

— ნიაღვარი კი ვერ წაიღებს, გენაცვალე, პატარა ბატონიშვილო, და ძლიერ კი გაილუმპება. დაუდგეს ბებიის თვალები! მერე ნაბადი მაინც წაეღო თანა, ცარიელ ჩოხაშია გახვეული...

— საწყალი! ვინ იცის, რა ნაირად ღრიალებს ახლა და დედას ეძახის! მერე რა საშინელი ყოფილა ტყე ავდარში; ისე ღრიალებს, ყმუის, თითქოს ათას ვეშაპს ერთად მოუყრია თავიო. მე რომ მარტო ვყოფილიყავ, მიმით გავგიჟდებოდი... საწყალი ბიჭი! რა ჰქვიან შენ შვილი-შვილს ეჭიკჭიკებოდა ჩემი ილიკო ბებერს.

— ჩემ შვილი-შვილს, შვილო, დათა ჰქვიან და არც ტყისა ეშინიან: ის ღამე ბევრჯელ შესწრებია ხაოში ამაზე უარესს ავდარს, მაგრამ არ უტირნია კი; ცამეტის წლის ბიჭია, რაღა დროს იმის ტირილია. რომ იტიროს, ხომ ამხანაგები მასხარად აიგდებენ; ან კი რად უნდა იტიროს? განა ტყეს არ იცნობს, ტყის სიცილიც და ტირილიც ათასჯერ არ გაუგონია? განა არ იცის, რომ ავდარს დარი მოსდევს და დარს კიდევ —ავდარი?!
— განა მე კი არ ვიცი, რომ ავდარს დარი მოსდევს და დარს კიდევ — ავდარი! — ცოტა ირ იყოს გაჯავრებით სთქვა ილიკომ. მაგრამ ტყეში ავდარი საშინელებაა! მე დარწმუნებული ვარ, რომ შენ დათას ეხლა სულ შიშით აკანკალებს, ტირის და შენ კი მოსაძებნად არ მიხვალ. ცოდვა არ არის? მერე ნაბადიც არა ჰქონია თანა; ხომ გაცივდება და ავად გახდება.

სალომ საჩქაროზედ მოსწვა ტაფაზედ ქათამი ანას და ლურჯ სუფრაზედ დაალაგა, რაც ღვთის მოწყალება ებადათ რამე ოჯახში. ჩვენ მგლებსავით წავესიენით ხორაგს და დიდის მადით შევექცეოდით წითლად დაბრაწულს ვარიას, ახლად შედღვებილს კარაქს და ნაღბით გატენილ, ყველსავით დანით საჭრელ მაწონს.

წვიმა კი ისევ კოკი-პირულად ასხავდა და თითქო თავის დღეშიაც აღარ აპირებდა გადაღებას. ნიაღვრები შუილ-ხრიალით მირბოდნენ სოფლის ბილიკებზედ; კალთა წამოკეცილი, ფეხ-შიშველა დედა-კაცები და თავზედ ტომრებ წამოსხმული მამაკაცები ფაცი-ფუცით აბინავებდნენ კარზედ დარჩენილ ჭირნახულს; ბანის ერდოებს ამაგრებდნენ, რომ ნიაღვრით არ ავსებოდათ სადგომი დარბაზები.

აგერ სოფელში შემოვიდა ჩვეულებრივის სისწრაფით და ჭყვიტინით ღორ-ხბო; მას მოჰყვა დარბაისლად მსვლელი ნახირი და შემდეგ−მუშა საქონელი თავის გაწუმპულის მეხრეებით. საქონელს გამოეგებნენ შინ შეყუჟულნი გოგო-ბიჭები და ჟივილ-ხივილით დაერივნენ საქონელს თავ-თავის ბაკებში შესალალად. ნინო და სალოც საჩქაროდ გავიდნენ კარზედ და მალე მათ შემოჰყვა ლოლუასავით ლაფში ამოვლებული და სიცივისაგან მთლად გალურჯებული დათა.
დათა, თავის ხნის შესაფერად, კარგა ტანადი ახალგაზდა იყო; პატარა ნაბდის ქუდი კინკრიხოზედ ჰქონდა წამოდებული და ნათელი გულისპირი უმშვენებდა შავგვრემან, აზრით სავსე პირისახეს. წინდა-ქალამანზედ ტალახი ბლომად ჰქონდა შეგლესილი და პაიჭებში ჩატანებულ განიერ თეთრ შარვლიდგან წკრიალით გასდიოდა წვიმის წყალი; დათამ დარბაისლურად, დაურცხვენლად დაბლა დაგვიკრა თავი, ქუდი მოიხადა, თავის უშველებელი კომბალი კუთხეში მიაყუდა, წელიდგან ქამარ-ხანჯალი შემოისხნა და წყნარად წავიდა გაჩაღებულ ბუხრისაკენ.

ჩემი ილიკო გაოცებული შესცქეროდა ამ პატარა კაცს და ჰკვირობდა იმის დალაგებულ მიხრა მოხრას. არც ტირილი, არც შიში გამოვლილის ავდრისა იმას არ ემჩნეოდა, მხოლოდ არაბავშურის დარბაისლობით შეკრული ჰქონდა შუბლი ამ პატარა კაცუნიას.

დათა ბუხრის წინ წამოჯდა პატარა სამ-ფეხა სკამზედ და დაბუხული ხელები ცეცხლს მიუშვირა. დედამ ქალამნების თასმები დაუხსნა, ძლივ-ძლივობით გააძრო ფეხიდგან წვიმით გაჟღინთული ღაზლის წინდები, შემდეგ ტაშტი და წყალი მიუტანა ხელის დასაბანად და მერე — სადილი ხონჩით, თითონ კი გავიდა გარედ ძროხის დასაბინავებლად.

ოთახში დიდხანს სიჩუმე იყო, მხოლოდ წვიმის შხაპუნი გარედამ და ცეცხლის გუგუნი შიგნით არღვევდა ამ სიჩუმეს. დათა აუჩქარებლად, წყნარად, მაგრამ დიდის მადით კი შეექცეოდა ჯამში პურ-ჩაყრილ დო-შეჭამანდს; ჩვენ ჯერ ხმას არ ვიღებდით.

ბოლოს ილიკოს ცოცხალმა ბუნებამ ვერ მოითმინა დიდი ხნის სიჩუმე და გამოელაპარაკა ამ ხნიერებით თავის ოდენა ბავშვს და შეხედულობით და ქცევით კი დამზნილ, დალაგებულ კაცუნიას: — მართლა, შენ ტყეში ავდრის დროს არ გეშინიან? არა სტირი ხოლმე, როცა ტყე ისე საშინლად გრიალებს და ისე ჯოჯოხეთურად ჩამობნელდება ხოლმე?

— შიშით კი რისა შემეშინდება, ბალღი ხომ არა ვარ, და სიცივით კი დავიყინევით, — მე და ჩემმა ღმერთმა; მეტადრე ჯავახიანთ პატარა ტატო კინაღამ მოგვიკვდა, ცარიელა პერანგით წამოსულიყო ღორებში. ი ოხერი სეტყვა ხომ ისე ააციებს ხოლმე, ისე, თითქოს ზამთარი მოსულაო. თავ-პირი ხომ სულ გამოგვინაყა, მინამ ერთ დიდ მუხას არ შევეფარენით.

— ტყეში რად იყავი? –განაგრძო ილიკომ ლაპარაკი, — შეშა უნდა მოგეტანა?

— შეშა კი არა. შეშა შუა ზაფხულში რად მინდოდა! ან შეშისთვის ეხლა ვისა სცალიან! მთელი დღე სიმინდსა ვჩეხავდი და ის ოხერი თავსხმა ისე წამამეპარა მუშაობაში, რომ ვერც კი გავიგე; და, როცა სეტყვა წამოუშინა, სუყველანი, მინდვრის მუშებიც და მწყემსებიც, ტყისკენ გავექანენით.
— სიმინდსა სჩეხდი!? მარტო?
— მარა. ვინ მიშველიდა? მამა მე არა მყავს და ბიძა! — ოხვრით სთქვა დათამ.

— რატომ დედაშენი მუშას არ დაიჭერს?
ლოცოს, ასეთი ტარო აქვს, რომ წლის სარჩოს მოგვრჩება კიდეც.

ბებიის ქებაზედ დათას ცოტა არ იყოს შერცხვა და ცეცხლს ჩხიკინი დაუწყო. მერე ოხვრით წარმოსთქვა: „ეჰ, რა არის ხელ-ცარიელა კაცის მუშაობა. ხარი არსად გაგვაჩნია და კამეჩი! ერთი უღელი ხარი მყოლოდა, მაშინ ნახავდი, ბებილო, რა ხოდაბუნებს გადავხნავდი ანეულად! ეხლა რა, ორი თვე გუთნის მეხრეთ უნდა ვიწანწალო, რომ ორი ალო მიხნას ვინმე.

— ხარი და კამეჩი ვინ მოგვაოხრა, შვილო! წყეული იყოს ის მუხთალი სიკვდილი! რაც მამაშენი ხელიდგან გამოგვეცალა, განა ჩვენ ბედობაზედ გაჩნდება კიდევ საიდგანვე საქონელი? მაგრამ, რა ვქნათ, ასე უნდა ვიწვათ და ვიდაგოთ, სანამ დავაჟკაცდები და მერე, -ღმერთი მოწყალეა, —ვალი იქნება თუ ვახჩი, ერთი უღელი ხარი უნდა ვინაღვლოთ საიდგანმე.

— დათა, ის არ გირჩევნია, ქალაქში წამოხვიდე, „ლაქიაობა“ ან „პოვრობა“ ისწავლო? — უთხრა ჩემმა ილიკომ: „იქ ხომ მაგდენი ჯაფა არ გექნება და ფულებს კი ბლომად აიღებ. დიდ ქალაქსაც ნახავ, შენ ხომ ამ სოფელ „ოლეს“ მეტი არა გენახვება რა, არა?

— რა მინახავს, არაფერი! ერთხელ კი ბონგლაანთ ურემზე გამატანეს ხაშურის „ტანციაზედ“. პა, პა, პა! დასწყევლოს ღმერთმა ი მაშინაა თუ რაღაც, — შორიდამ რომ თვალებ-დაბდღვრიალებუ

— მუშას?.. რითი, შვილო? —ჩაერია ლაპარაკში დათას ბებია ნინო:— მუშის შეძლება ვინ მოგვცა? ჩვენი მუშაც და მოწაღმართეც მარტო ეგ თითის ოდენა ბიჭია. ეგ რომ არა გვყავდეს, წყალი მოვიდოდა და თან წაგვიღებდა; ეგ კი, — ვენაცვა
ლე ღვთის სახელს! —იმდენს წაღმართობს, რომ ჩვენი საკმაო სარჩო მოჰყავს და დედას და ბებიას მშიერს არ აგდებს.

— ნეტა მართალს ამბობ, ნინო? ამ პატარა ბიჭის ხელით სცხოვრობთ მთელი ოჯახი? -ცნობისმოყვარეობით დავეკითხე მეც ბებერს.

— მართალს, თქვენი წყალობა არ მოაკლდეს მაგის პატარა სიყრმეს. მაგას აგრე კი ნუ უყურებთ, ნამდვილი ოჯახის ბურჯია, ბურჯი! კარგ ვაჟკაცს არ ჩამორჩება საქმეში: სამი დღის სიმინდი აი სულ ოთხ ხუთ დღეში გაჩეხა. ხვალ მე და სალო უნდა გავყვეთ და ურემზედ დადება ვუშველოთ. ურემი ნათლია ბიგოლამ აგვითქვა და ორ დღეში სულ ერთიან მოვზიდავთ კაოებზედ... ღმერთმა და ლოცოს, ასეთი ტარო აქვს, რომ წლის სარჩოს მოგვრჩება კიდეც.

ბებიის ქებაზედ დათას ცოტა არ იყოს შეცხვა და ცეცხლს ჩხიკინი დაუწყო. მერე ოხვრით წარმოსთქვა: „ეჰ, რა არის ხელ-ცარიელა კაცის მუშაობა. ხარი არსად გაგვაჩნია და კამეჩი! ერთი უღელი ხარი მყოლოდა, მაშინ ნახავდი, ბებილო, რა ხოდაბუნებს გადავხნავდი ანეულად! ეხლა რა, ორი თვე გუთნის მეხრეთ უნდა ვიწანწალო, რომ ორი ალო მიხნას ვინმე.

— ხარი და კამეჩი ვინ მოგვაოხრა, შვილო! წყეული იყოს ის მუხთალი სიკვდილი. რაც მამა შენი ხელიდგან გამოგვეცალა, განა ჩვენ ბედობაზედ გაჩნდება კიდევ საიდგანვე საქონელი? მაგრამ, რა ვქნათ, ასე უნდა ვიწვათ და ვიდავოთ, სანამ დავაჟკაცდები და მერე, — ღმერთი მოწყალეა, —ვალი იქნება თუ ვახჩი, ერთი უღელი ხარი უნდა ვინაღვლოთ საიდგანმე.
— დათა, ის არ გირჩევნია, ქალაქში წამოხვიდე, „ლაქიაობა“ ან „პოვრობა“ ისწავლო? — უთხრა ჩემმა ილიკომ: „იქ ხომ მაგდენი ჯაფა არ გექნება და ფულებს კი ბლომად აიღებ. დიდ ქალაქსაც ნახავ, შენ ხომ ამ სოფელ „ოლეს“ მეტი არა გენახვება რა, არა?

— რა მინახავს, არაფერი! ერთხელ კი ბონგლაანთ ურემზე გამატანეს ხაშურის „ტანციაზედ“. პა, პა, პა! დასწყევლოს ღმერთმა ი მაშინაა თუ რაღაც, — შორიდამ რომ თვალებ-დაბდღვრიალებული დავინახე, კინაღამ გული გამისკდა, უკან-უკან წაველ და ისე მივენარცხე ჩვენებიანთ ბიგლას, რომ ორივენი გადავკოტრიალდით. ნეტაი ერთი კი ჩამსვა ი ოხერში და სხვა კი არაფერი მინდა!

— მაშ, თუ იმ მაშინის ნახვა აგრე გინდა, მოდი, ჩვენ წამოგვყე: ქალაქში, —ამ ორ კვირას შემდეგ მივალთ, — აბა ნახე, იქ რამდენი იმისთანეები გიჩვენოთ, წიგნსაც გასწავლით, და ახლა წიგნებში რამდენ ამბებს წაიკითხავს?

— წიგნის სწავლა ხომ ძლიერ მინდა და მინდა! აი ამ ბებია ჩემმა წიგნი იცის, სულ ვეხვეწები, მასწავლე-მეთქი, მაგრამ რომ მოცალება არ არის! ე ოხერი, ხან ხვნაა, ხან თესვა, ხან შეშა გვინდა, ხან წისქვილი და სული ვეღარ ამოგვითქვამს.

— მაშ, წამოდი, წამოდი, ჩემო დათა, — მეგობრულის ალერსით ეხვეწებოდა ილიკო.
იმანაც თავისთვის ჩაიცინა, ჩაფიქრდა; ეტყო ბოდა, იმასაც გული მისწევდა ქალაქისკენ, იქაურ ცხოვრების გასაგებად, ავისა და კარგის შესატყობად თავის სოფლურ ვიწრო ცხოვრების გარეშე და ვერა გადაეწყვიტა რა კი.

— ჰა, ნინო! ახლა ბებიას მიჰმართა ჩემმა შვილმა: — გაგვატანე, ისეთი ბიჭი მოგივიდეს, რომ შენი მოწონებული.
— მართლა და, თუ გაიმეტებთ, ნინო, ურიგო კი არ იქნება, ქალაქში ხელობაზე მიგიცემ და ოთხ-ხუთ წელიწადზე დახელოვნებული ვაჟკაცი დაგიბრუნდება, – ვუთხარი მეც ნინოს.
— წიგნი, ხელობა, რა კარგია და!!... თავის მოქექით სთქვა დათამ.

— თავის ნებაა,— სთქვა ნინომ და ამოიოხრა: — ჩვენ მაგას გზას როგორ დავუჭერთ, მაგრამ ჩვენ რაღა გვეშველება? ჩვენ ვიღამ უნდა გვაჭამოს პური?! ქალაქ წასული გლეხ-კაცი, თავის მიწა წყალს მოწყვეტილი, მერე სოფელში აღარ გამოდგება, თვალი სულ სხვაგან ეჭირება .. და ნინომ აქ ცრემლებიც გადმოჰყარა.

— რა გატირებს, ადამიანო! –-დარბაისლურად უთხრა დათამ ბებიას: განა მე არ ვიცი, რომ უჩემოდ თქვენი ყოფნა არ იქნება! თავს როგორ დაგანებებთ! რა ვქნა, რომ აქ ჯაფა ბევრი მაქვს. ჯაფას როგორ გავექცევი? კაცი არა ვარ? წელში ხომ არ გადავწყდები?... ერთი უღელი ხარი მყოლოდა, მაშინ მე ვიცოდი, მაგრამ...

ეს სიტყვები ისეთის დალაგებითა და სიმტკიცით იყო წარმოთქმული, რომ მე უნებლიედ სიცილი წამსკდა; ნინო კი თვალცრემლიანი, მაგრამ კმაყოფილი და ბედნიერი, გადაეხვია თავის ნუგეშს და მაგრა მიიკრა გულზე.

მეორე დღეს მშვენიერი, ბრწყინვალე დილა გათენდა. ჩვენ ადრიანად გავემგზავრენით შინისაკენ. მთელი გზა ჩემი ილიკო სულ იმას მემუდარებოდა, რომ დათასთვის უღელი ხარი გვეყიდნა; იმისი თხოვნა ისე წრფელი და გულმხურვალე იყო, რომ მე უარი ვერ ვუთხარი, და მეორე დღესვე ორი კარგის ჯიშის მოზვერი, რომელიც ჩვენის საქონლის თვალი იყო, დათას კარს მივაყენეთ.