 |
ბარათაშვილი ნიკოლოზ სკოლაში |
„ბარათაშვილი ნიკოლოზ სკოლაში“ აერთიანებს სკოლაში შესასწავლ ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლიტერატურულ ნაწარმოებებს
|
|
1 ბიოგრაფია |
▲ზევით დაბრუნება |
|
დაბადების თარიღი: |
4 დეკემბერი, 1817 |
|---|---|
|
გარდაცვ. თარიღი: |
21 ოქტომბერი, 1845 (27 წლის ასაკში) |
|
დაკრძალვის ადგილი: |
მთაწმინდის პანთეონი, თბილისი |
|
კატეგორია: |
პოეტი |
ბიოგრაფია
დაბადების ადგილი: ქ. თბილისი.
გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ ბარათაშვილი ამაოდ ოცნებობდა უმაღლესი განათლების მისაღებად რუსეთს გამგზავრებაზე. ეს გეგმა ჩაეშალა უსახსრობის გამო, რასაც მაშინ ნ. ბარათაშვილის ერთ დროს წარჩინებული ოჯახი განიცდიდა. განუხორციელებელი დარჩა აგრეთვე, კოჭლობის მიზეზით, პოეტის განზრახვა მოქმედ არმიაში განწესებისა. მიუხედავად ღრმა სულიერი დეპრესიისა, რომელიც შეინიშნებოდა ქართულ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში1832 წლის შეთქმულების ჩაშლის შემდეგ და რაც იმედგაცრუებულ ყმაწვილ პოეტს, თანამედროვეთა მოწმობით, ხშირად ''ამა სოფლის ამაოებათაკენ'' უბიძგებდა, ბარათაშვილი და მის გარშემო შემოკრებილი ახალგაზრდა ლიტერატორები მაინც ცდილობდნენ კულტურულ-საზოგადოებრივ საქმიანობის წამოწყებას. მაგრამ მათი მეცადინეობა რაიმე მნიშვნელოვან კვალს ვერ აჩნევდა იმდროინდელ სულიერ ცხოვრებას. ბარათაშვილის ყველა გეგმას, როგორც საზოგადოებრივს, ისე პირადულს, გაპროვინციალებული ყოფის უნიათობასა და სიდუხჭირესთან ერთად წინ გადაეღობა მამისეული ოჯახის სრული გაღატაკების საფრთხეც. პოეტი იძულებული გახდა კანცელარიის რიგითი მოხელის ადგილს დასჯერებოდა. მწვავე უკმაყოფილებას თან დაერთო პირადი დრამაც (გაუზიარებელი სიყვარული ეკატერინე ჭავჭავაძისადმი). ყოველივე ამან ღრმა დაღი დაასვა ბარათაშვილს. მის პირად წერილებში, რომლებიც ეპისტოლური მემკვიდრეობის ბრწყინვალე ნიმუშებია, ღრმა ფსიქოლოგიური შინაარსითა და თანამედროვეთადმი მიმართული ბასრი, სევდანარევი ირონიით გამოიხატა ''მკაცრი ბედისა'' და სულიერი სარბიელის აუტანელი სივიწროვის განცდა. 1836-დან ბარათაშვილი მუშაობდა უბრალო ჩინოვნიკად სამართლისა და განჩინების ექსპედიციის კანცელარიაში. 1844 დაინიშნა ნახიჩევანში მაზრის მმართველის თანაშემწედ, ხოლო 1845 ივნისს იმავე თანამდებობაზე განჯაში, სადაც ოთხი თვის შემდეგ, 27 წლისა, მალარიით მძიმედ დაავადებული დაიღუპა. ბარათაშვილის გადმოსვენებამ 1893 განჯიდან თბილისში (დიდუბის პანთეონი) ეროვნული მანიფესტაციის სახე მიიღო. 1938-დან პოეტის ნეშთი მთაწმინდის პანთეონში განისვენებს.
წყარო: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2. -თბ., 1977. -გვ. 199-200; burusi.wordpress.com
ბიბლიოგრაფია
-
თხზულებათა სრული კრებული : მოგონებანი, პორტრეტის ისტორია, გენეალოგია (ავტორი). - თბილისი, პეგასი, 2005. - 283გვ.
-
ბედი ქართლისა : პოემა (ავტორი). - თბილისი, ოქროს კვეთა, 1994. - 32გვ.
-
ლექსები. ბედი ქართლისა. წერილები (ავტორი). - თბილისი, მერანი, 1991. - 168გვ.
-
ლექსები, პოემა (ავტორი). - თბილისი, საბჭ. საქართველო, 1988. - 127გვ.
|
|
2 ლექსები |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
2.1 არ უკიჟინო, სატრფოო |
▲ზევით დაბრუნება |
|
არ უკიჟინო,
სატრფოო, შენსა მგოსანსა
გულისთქმა:
|
არ უკიჟინო - არ უსაყვედურო, არ დაძრახო. გულისთქმა - აქ: ნაფიქრი, ნაგრძნობი. |
|||
|
მინდა, მზე ვიყო, რომ სხივნი ჩემთ დღეთა გარსამოვავლო, |
ვაცხოვლო – აქ: გავანათო, გავაცისკროვნო. |
|||
|
მინდა რომ ვიყო ვარსკვლავი, განთიადისა
მორბედი,
|
მორბედი – მაუწყებელი, მომასწავებელი. |
|||
|
მინდა, შენ იყო, სატრფოო, მშვენიერისა ცის ცვარი, |
|
|||
|
რომ მხოლოდ მზისა ციაგი მას დილის ნამსა იშრობდეს, |
||||
|
არეს ავსებდენ სიამით, მცენარეთ განმაცხოვლებლად, |
უხსნელად – მარადიულად. |
|||
|
მაშინ ვარდიცა განთიადს ვერღარა გარდაიშალოს |
||||
|
მაშინ შენც სხვათა მოკვდავთა
ბანოვანთ
მიემსგავსები! |
ბანოვანი – ქალბატონი. |
|||
|
მაგრამა მშვენიერება გაქვს, ცისიერო,
უხრწნელი,
|
უხრწნელი – წარუვალი. |
|||
|
|
2.2 ვპოვე ტაძარი |
▲ზევით დაბრუნება |
კითხულობს პოეტი, პროზაიკოსი, კრიტიკოსი, მხატვარი მარსიანი
|
ვპოვე ტაძარი, შესაფარი, უდაბნოდ მდგარი; |
დავითის ქნარი - იგულისხმება ფსალმუნთა გალობა.
|
|||
|
|
||||
|
მწირი სოფლისა,
დამაშვრალი მისითა ღელვით, |
მწირი სოფლისა - წუთისოფლის მგზავრი, ადამიანი
|
|||
|
|
||||
|
მუნ გუნდრუკის წილ შევსწირავდი წმიდას სიყვარულს, |
საკურთხად - შესაწირად. |
|||
|
|
||||
|
მუნ გუნდრუკის წილ შევსწირავდი წმიდას სიყვარულს, |
საკურთხად - შესაწირად |
|||
|
მაგრამ საწუთო განა ვისმეს დიდხანს ახარებს? |
არ ასადარებს - არ ახარებს |
|||
|
მოისპო მსწრაფლად მისი ნაშთი და მისი კვალი! განა თუ დრომან დაჰკრა თვისი მას ავი თვალი, — |
||||
|
ვერღა აღმიგო სიყვარულმა კვალად ტაძარი!! ვერსად აღვანთე დაშთომილი მისი ლამპარი!
ესრეთ დამიხშო უკუღმართმა
ნუგეშის კარი, |
დაშთომილი - აქ: ჩამქრალი. |
|
|
2.3 მერანი |
▲ზევით დაბრუნება |
|
მირბის, მიმაფრენს უგზო-უკვლოდ ჩემი მერანი, |
თვალბედითი - ავი თვალის. |
|||
|
გაკვეთე ქარი, გააპე წყალი, გარდაიარე კლდენი და ღრენი, |
||||
|
რაა, მოვშორდე ჩემსა მამულსა, მოვაკლდე სწორთა და მეგობარსა, |
|
|||
|
კვნესა გულისა,
ტრფობის ნაშთი,
მივცე ზღვის ღელვას, |
ტრფობისა ნაშთი - ტრფობის ნარჩენი; ის, რაც სიყვარულისგან დარჩა. |
|||
|
ნუ დავიმარხო ჩემსა მამულში, ჩემთა წინაპართ საფლავებს შორის, |
|
|||
|
სატრფოს ცრემლის წილ მკვდარსა
ოხერსა დამეცემიან
ციურნი ცვარნი, |
ოხერი - უპატრონო. |
|||
|
დაე მოვკვდე მე უპატრონოდ მისგან, ოხერი! |
|
|||
|
ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირულის სულის კვეთება, |
|
|||
|
მირბის, მიმაფრენს უგზო-უკვლოდ ჩემი მერანი, |
||||
|
|
2.4 ნაპოლეონ |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
2.4.1 ნაპოლეონ I |
▲ზევით დაბრუნება |
ნაპოლეონ I - ნაპოლეონ ბონაპარტი - (Napoleon Bonaparte) (1769-1821), მხედართმთავარი და პოლიტიკური მოღვაწე, საფრანგეთის იმპერატორი (1804 წლის 14 მარტი და 1815 წლის ივნისი).
დაიბადა კუნძულ კორსიკაზე. არმიაში სამსახური დაიწყო 1785 წელს არტილერიის უმცროსი ლეიტენანტის წოდებით; საფრანგეთის ბურჟუაზიული რევოლუციის პერიოდში ბრიგადის გენერლის წოდებას მიაღწია (1793). 1796 წლიდან არმიას სარდლობდა.
1799 წლის ნოემბერში მოახდინა სამხედრო გადატრიალება, რომლის შედეგად პირველი კონსული გახდა და მალე მთელი ძალაუფლება იგდო ხელთ. 1804 წელს იმპერატორად ეკურთხა. წარმატებული ომებით მნიშვნელოვნად გააფართოვა იმპერიის ტერიტორია და თავისი პოლიტიკური გავლენის ქვეშ მოაქცია დასასვლეთ და ცენტრალური ევროპის ქვეყნების უმრავლესობა.
1812 წელს, რუსეთში წარუმატებელი ლაშქრობის შემდეგ (ნაპოლეონის ლაშქრობა რუსეთში), იწყება მისი იმპერიის ნგრევა.
1814 წელს ანტიფრანგული კოალიციის ჯარების პარიზში შესვლამ ნაპოლეონ I აიძულა გადამდგარიყო. იგი გადაასახლეს კუნძულ ელბაზე. 1815 წლის მარტში ხელახლა დაიკავა საფრანგეთის ტახტი, მაგრამ ვატერლოოსთან დამარცხების შემდეგ ხელმეორედ გადადგა (1815 წლის 22 ივნისს). სიცოცხლის უკანასკნელი წლები გაატარა ინგლისელთა ტყვეობაში წმინდა ელენეს კუნძულზე.
სამხედრო ისტორიოგრაფია ნაპოლეონ I-ს, როგორც მხედართმთავარს, მაღალ შეფასებას აძლევს. სამხედრო საქმის განვითარებისათვის მან ოსტატურად გამოიყენა საფრანგეთის რევოლუციის მიერ შექმნილი ობიექტური პირობები. მისმა მხედართმთავრულმა ხელოვნებამ დიდი გავლენა მოახდინა XIX საუკუნის სამხედრო საქმის განვითარებაზე.
სტატია აღებულია ეროვნული ბიბლიოთეკის მედია ენციკლოპედიიდან - ბიბლიოვიკი
|
|
2.4.2 ნაპოლეონ (ტექსტი) |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ნაპოლეონმა გარდმოავლო თვალი ფრანციას, |
|
|
|
2.5 საფლავი მეფის ირაკლისა |
▲ზევით დაბრუნება |
საფლავი მეფის ირაკლისა
(კნიაზს მ... კ... ძეს ბარატაევს)
მოვიდრეკ მუხლთა შენს საფლავს წინ, გმირო მხცოვანო,
თაყვანსვსცემ შენსა ნაანდერძებს, წინასწარად თქმულს!
ჟამ-ვითარებით გარდახვეწილთ შენთ შვილთ მიდამო
და მუნით ჰზიდვენ თესლთა ძვირფასთ მშობელს ქვეყანად,
აწ არღა ერჩის ქართლის გულსა კასპიის ღელვა,
მშვიდობა შენსა წმიდას აჩრდილს, გმირო განთქმულო,
და ცრემლთ დავანთხევ შენს სახელზე, მეფევ ხმოვანო!
ახ, რად არ ძალუძს განცოცხლება წმიდას აჩრდილსა,
რომ გარდმოხედო ახალს ქართლსა, შენს პირმშოს შვილსა!
გახსოვს, სიკვდილის ჟამს რომ უთხარ ქართლს დაობლებულს?
აჰა აღსრულდა ხელმწიფური აწ აზრი შენი,
და ვსჭამთ ნაყოფსა მისგან ტკბილსა აწ შენნი ძენი.
მოაქვთ მამულში განათლება და ხმა საამო;
მათი ცხოველი, ტრფიალებით აღსავსე სული
უდნობს ყინულსა ჩრდილოეთსა, განცეცხლებული.
მხურვალეს ცის ქვეშ მოსამკალთა ერთი ათასად!
სადაც აქამდინ ხმლით და ძალით ჰფლობდა ქართველი,
მუნ სამშვიდობო მოქალაქის მართავს აწ ხელი!
ვერღა ურყევს მას განსვენებას მისი აღტყველვა;
შავის ზღვის ზვირთნი, ნაცვლად ჩვენთა მოსისხლე მტერთა,
აწ მოგვიგვრიან მრავალის მხრით ჩვენთა მოძმეთა!
უკანასკნელო ივერიის სიმტკიცის სულო!
აწ მიხვდა ქართლი შენსა ქველსა ანდერძნამაგსა,
და თაყვანსა სცემს შენსა საფლავს, ცრემლით აღნაგსა!
1842 წ.
|
|
3 საყურე |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ვითა პეპელა |
ვითა - როგორც. |
|||
|
არხევს ნელნელა |
||||
|
გრძნებით
ამრევო, |
გრძნება - გრძნეულება, ჯადოქრობა. |
|||
|
შარბათი
ვინ სვის? |
შარბათი - შაქრითა და ხილის წვენით დამზადებული ტკბილი სასმელი. |
|
|
4 სულო ბოროტო |
▲ზევით დაბრუნება |
|
სულო ბოროტო, ვინ მოგიხმო |
||||
|
ამას
უქადდი
ჩემს ცხოვრებას, |
უქადდი
– ჰპირდებოდი. |
|||
|
მარქვი, რა იქმნენ საკვირველნი |
აღთქმანი – დაპირებები. |
|||
|
რად მომიხიბლე, აღმირიე, |
ზრახვანი – აქ: ფიქრი, სურვილი. |
|||
|
სულო აღმშფოთო, მიპასუხე, |
გაცუდდა – ფუჭი, ამაო გამოდგა, ვერ აღსრულდა. |
|||
|
წყეულიმც იყოს დღე იგი, როს
განვედი ჩემგან, ჰოჲ, მაცთურო, |
||||
|
რა ვარ აწ სოფლად დაშთენილი
1843 |
დაშთენილი – დარჩენილი.
მსახვრალი – აქ: დაუნდობელი, გამანადგურებელი. |
|
|
5 სულო ობოლო |
▲ზევით დაბრუნება |
ეფიქრება - ფიქრობს, ეეჭვება, უჭირს.
ნუ ვინ იტყვის ობლობისა ვაებას,
ნუ ვინ სჩივის თავის
უთვისტომობას!
საბრალოა მხოლოდ სულით ობოლი,
ძნელღა პოვოს, რა დაკარგოს მან ტოლი!
უთვისტომობა - ახლობლის გარეშე ყოფნა.
მეგობართა, ნათესავთ მოკლებული,
ისევ ჩქარად ჰპოვებს სანაცვლოს გული;
მაგრამ ერთხელ დაობლებული სული
მარად ითმენს უნუგეშობას
კრული!
კრული - დაწყევლილი.
არღარა აქვს მას ნდობა ამა სოფლის;
ეშინიან,
იკრძალვის,
არღა იცის,
ვის აუწყოს დაფარული მან გრძნობა,
ეფიქრება
ხელმეორედ მას ნდობა!
იკრძალვის - ერიდება. აქ: უფრთხის.
ძნელი არის მარტოობა სულისა:
მას
ელტვიან
სიამენი სოფლისა,
მარად ახსოვს მას დაკარგვა
სწორისა,
ოხვრა არის შვება უბედურისა!
1839 წ.
ელტვიან - გაურბიან.
სწორი - ტოლი.
|
|
6 ფიქრნი მტკვრის პირას |
▲ზევით დაბრუნება |
|
წარვედ წყალის პირს სევდიანი ფიქრთ გასართველად, |
ლბილი – რბილი, ფაფუკი. ვინამე ცრემლით – ვიტირე. |
|||
|
ნელად მოღელავს მოდუდუნე მტკვარი ანკარა |
||||
|
ვინ იცის, მტკვარო, რას ბუტბუტებ, ვისთვის რას იტყვი? |
|
|||
|
მაინც რა არის ჩვენი ყოფა _ წუთისოფელი, |
|
|||
|
თვითონ მეფენიც, უძლეველნი, რომელთ უმაღლეს |
დრტვინვენ – შფოთავენ. |
|||
|
თუნდ კეთილ მეფე როდის არის მოსვენებული? |
|
|||
|
მაგრამ, თუ ერთხელ უნდა სოფელს ბოლო მოეღოს, |
||||
|
მაგრამ, რადგანაც კაცნი გვქვიან - შვილნი სოფლისა, |
|
|
7 შემოღამება მთაწმინდაზედ |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ჰოი, მთაწმინდავ, მთაო წმინდავ, ადგილნი შენნი |
ვერანი - აქ: უდაბური, უკაცრიელი.
|
|||
|
ვითარი მაშინ
იდუმალება დაისადგურებს შენს არემარეს! |
იდუმილობა - იდუმალება. |
|||
|
მახსოვს იგი დრო, საამო დრო, როს ნაღვლიანი, |
ბუნდოვანი - აქ: ნისლიანი. |
|||
|
ოჰ, ვით ყოველი ბუნებაც მაშინ იყო ლამაზი, მინაზებული! |
|
|||
|
მე, შენსა მჭვრეტელს, მავიწყდების საწუთროება, |
|
|||
|
დაფიქრებული ვიდეგ სერზედა და ცათა მიმართ მზირალს ტრფობითა, |
|
|||
|
მთაო ცხოველო, ხან მცინარო, ხან ცრემლიანო, |
მთა ცხოველი - იგივეა, რაც წმინდა მთა;
ცხოველი - აქ: ცოცხალი, უკვდავი. |
|||
|
სდუმდა ყოველი მუნ არემარე, ბინდი დაგეკრა ცისა კამარას, |
|
|||
|
ამგვარი იყო მთაწმინდაზედ შემოღამება! |
||||
|
ჰოი, საღამოვ, მყუდროვ, საამოვ, შენ დამშთი ჩემად სანუგეშებლად! |
|
|
|
8 ცისა ფერს |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ცისა ფერს, ლურჯსა ფერს,
და ახლაც, როს სისხლი
თვალებში მშვენიერს |
||||
|
ფიქრი მე
სანატრი
|
სანატრი – აქ: სანეტარო. |
|||
|
მოვკვდები — ვერ ვნახავ |
||||
|
სამარეს ჩემსა
როს
|
როს – როცა.
|
|
|
9 ხმა იდუმალი |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ვისი ხმა არის ეს საკვირველი? |
|
|||
|
დავშთე
ადგილი, სადაცა წრფელი |
დავშთე – დავტოვე. |
|||
|
სწორთა,
თანზრდილთა,
მეგობართ შორის, — |
თანაზრდილი
– თანაშეზრდილი, თანატოლი. |
|||
|
ჩემთა
ზრახვათა და საწადელთა! |
ზრახვა – განზრახვა, ფიქრი. |
|||
|
სულ ერთსა
მიწვრთნის გულისა ჭირად: |
მიწვრთის – აქ: ჩამჩიჩინებს. ყრმა – აქ: ჭაბუკი. საშვენი – შესაფერისი. მხვედრი – ხვედრი, ბედი. |
|||
|
და მით კაეშანს ვერღა ვიშორებ!
1836 წ. |
|
|
10 პოემა |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
10.1 ბედი ქართლისა |
▲ზევით დაბრუნება |
|
კახთა მიმართთ
|
მლხენი - მოლხენილი. |
|||
|
და რაც საყვარლის ჩვენის ირაკლის ჟამმან მეფობის |
არმაღანი - საჩუქარი, "მცირე ძღვენი" (საბა).
მორიგისად - რიგრიგობით. ყარიბი - მიუსაფარი, უთვისტომო. აქ: საწყალი. მბობარი - მომთხრობი, მთხრობელი. ყარიბი - მიუსაფარი, უთვისტომო. აქ: საწყალი. მბობარი - მომთხრობი, მთხრობელი.
|
|||
|
|
||||
|
კარი პირველი
ცათა წინაშე
დიდია მსხვერპლი |
მწყემსი კეთილი - ღმერთის მეტაფორაა.
წმინდა სამწყსო - აქ: ანგელოზები.
|
|||
|
უპირებს შებმას ძლიერს, რისხვიანს. |
ვითარის - როგორი. კადნიერება - გამბედაობა, თავხედობა. |
|||
|
შეკრბების ჩვენზედ უსჯულოება! |
ნაღარა - ჩასაბერი საკრავი, დიდი საყვირი. |
|||
|
და მტერთ საომრად ჯარნი შეჰყარა. |
გაქეზებული - აქ: გამოცდილი, მრავალი
ომის გადამტანი. შეგულიანებული. |
|||
|
მეფის ირაკლის ღვაწლი ყოველთა |
მყის ჩაიკეცეს ქუდები - ძალა მოიკრიბეს, იერიშზე
გადასასვლელად მოემზადნენ, მხნეობით აღივსნენ. [შენიშვნა: სვანური
და კახური ქუდები მუზარადის ნაწილი ყოფილა]. |
|||
|
ბინდმა განჰყარა მებრძოლნი მტერნი, |
განჰქრა - აქ: დაიკარგა. |
|||
|
დუმილნი ჰფარვენ ერთგულთა ძეთა!.. |
დუმილნი ჰფარვენ - გარდაიცვალნენ, დაიღუპნენ.
ცხოვლად - წარუშლელად, სამარადისოდ, საშვილიშვილოდ, საუკუნოდ. |
|||
|
ქართლი თქვენს ღვაწლსაც ვერ
დაიდუმებს, |
დაიდუმებს - დაივიწყებს.
მივიქცეთ - მივბრუნდეთ, პირი
ვიბრუნოთ. გავაწყოთ - მოვაგვაროთ.
|
|||
|
ექნათ საჭურედ ჯართა ქართლისა! |
ექმნათ საჭურედ - თავშესაფრად ექცათ, გაუხდათ. საჭურედ - საფარად. |
|||
|
დაღონდა სპარსთა მეფე
ბორგვნილი, |
ბორგვნილი - შფოთვით მოცული, აღელვებული, მოსვენებადაკარგული. |
|||
|
მაგრამ
იუდა ჟამს ეძიებდა!
|
იუდა - უფლის, იესო ქრისტეს გამცემი. გადატანითი მნიშვნელობით იუდა მოღალატეს, გამცემს ნიშნავს. ჟამს ეძიებდა - შესაფერის დროს, მომენტს ეძებდა. ანგარი - ანგარებიანი (გამყიდველი), მომხვეჭელი, პირადი გამორჩენის მსურველი. აჰყარეს მამულს სიმტკიცის ბჭენი - მამულის სიმტკიცე (ძლიერება) შეარყიეს.
მან მტერთ უმსხვერპლა თვისნი
მოძმენი - მან თავისი ხალხი მტერს შესწირა ზვარაკად თავისი
ხალხი გასცა; თავის ხალხს უღალატა.
ცუდ იყო (ყოველი ღონე) - ფუჭი, ამაო
იყო ყოველგვარი მცდელობა.
|
|||
|
გაფოთებული
ეძიებდა მას, |
გაფოთებული - აღშფოთებული,
გაშმაგებული, განრისხებული. |
|||
|
კარი მეორე |
||||
|
მორბის არაგვი,
არაგვიანი,
|
არაგვიანი - ჩქარი.
|
|||
|
ძველი
ჩარდახი
ზედ გადმოჰყურებს. |
ჩარდახი - სვეტებზე დაყრდნობილი ღია კარავი; გადმოხურული, ღია აივანი.
გარდმომზირალი - მაღლიდან
მოთვალთვალე.
ნიჭთა კეთილთა უხვად მორჭმული - ღირსებებით გამორჩეული, უხვად დაჯილდოებული. მორჭმული - სახელგანთქმული. სოლომონ ქველი (1754-1811) - სოლომონ ლიონიძე, მეფის მრჩეველი და განთქმული ორატორი. ქველი - მამაცი, გულადი, მხნე; მოწყალე, კეთილი. მეფის შინაყმა ყმათ საყვარელი - ქვეშევრდომებში გამორჩეული მეფის მოხელე.
|
|||
|
ბოლოს
მახვრალი უბრძანა მსაჯულს: |
მახვრალი - ვინც ოხრავს, "ოხის" მთქმელი (სიტყვიდან ოხვრა), შეწუხებული. |
|||
|
მსალბუნებიან
მე შეწუხებულს; |
მსალბუნებიან - მალამოდ,
წამლად, სალბუნად დამდებია, მომცხებია. სალბუნი, - მალამო;
აქ: საამო. ეული - მარტოსული, ყველასაგან მიტოვებული; |
|||
|
ჩემი მეფობა ზე დავასრულე, |
ჟამ-კეთილობა -
კეთილდღეობა, კარგი დროება.
მოსისხლე გული - მტრული,
სისხლმოწყურებული.
მარქვი - მითხარი.
კვერთხად მამულს დარღვეულს
- მხსნელად მოევლინოს დაქცეულ, განადგურებულ მამულს.
|
|||
|
ხელმწიფე
უვისთ ბრძენი და ქველი, |
უვისთ - ჰყავთ. |
|||
|
და მან მოსცეს ქართლს კეთილდღეობა!" ერთა მის შორის სხვადასხვაობდეს. |
შენზედა მსასოებელთა - შენზე დაიმედებულთ, მოიმედეთ. |
|||
|
ვინ იცის, მაშინ როგორ მოუხდეს |
რავდენთ - რამდენს. |
|||
|
მოუკლან გულნი ტანჯვათ იდუმალთ! |
|
|||
|
არამედ ვითა მამა კეთილი, კარგი, რომ კიდევ აღა-მაჰმად-ხან ქალაქს დასჯერდა გამძვინებული,
სხვით არ აღივსო მან საწყაული!,
|
კარგი რომ... - სხვით არ აღივსო მან
საწყაული - აქ: კიდევ კარგი რომ... თბილისს |
|||
|
ამოიყაროს ჯავრი სპარსეთის, |
განსამართლებდენ - განსჯიდნენ, წყვეტდნენ, არჩევდნენ. |
|||
|
ხოლო ქართველნი მამულს ჰგლოვობდნენ! |
ლიტონი - აქ: მარტოსული. |
|||
|
მას მოაგონდა დრო ყმაწვილობის, |
ნიადაგ - მუდამ. |
|||
|
და დამახვედრე ჩემი
სამზადი". |
სამზადი - სასახლის მეურნეობა. |
|||
|
ვითა
ამღერდეს იგი კამათლებს! |
ამღერდეს - ათამაშებდეს. |
|||
|
იქნება ამან
აჰყარა გული |
აჰყარა გული - გული აუცრუა. |
|||
|
სათნო
სოფიო, სულისა ტოლი; |
სოფიო - დავით ერისთავის ასული, სოლომონ ლეონიძის მეუღლე. |
|||
|
ამბავი ჰკითხა
მყის ირაკლისა, - |
მყის - მსწრაფლ, უცბად, მაშინვე. |
|||
|
პეტრეს ქალაქში გარდაასახლვენ! |
პეტრეს ქალაქი - პეტერბურგი, რუსეთის დედაქალაქი XVIII-XIX
საუკუნეებში. |
|||
|
განცხრომილება,
ფუფვნეულება |
განცხრომილება - განცხრომა, შვებით ცხოვრება. ფუფვნეულობა -
ფუფუნება. |
|||
|
ბანოვანთათვის გულგასართობლად. |
ბანოვანი - ქალბატონი, მანდილოსანი. |
|||
|
და არს
უთვისო დაობლებული? |
უთვისო - სხვაგან მყოფი, თვისტომთ მოცილებული. |
|||
|
მსაჯულს ეგონა, რომე იგი გულს |
დედანო - აქ: ქალებო. |
|||
|
რა იქნებოდა, რომ ჩვენთა დედათ |
ჯანი გავარდეს - ჯანდაბას, რა მენაღვლება. |
|||
|
ოღონდ ვაამოთ ჩვენს საკუთარს გულს; |
აღმჩქეფე (ცრემლთა) - მღვრელი (ცრემლების). |
|||
|
დუმილი სუფევს მის არემარე! |
მოიცა ძალი - გაძლიერდა. |
|||
|
და შეაძრწუნა კვალად ოსმალი; |
|
|
11 წერილები |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
11.1 წერილი გრიგოლ ორბელიანისადმი |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
||||
|
„აგერ, წელიწად-ნახევარია, რაც მე გიმნაზიაში კურსი დავასრულე და ვიმყოფები სუდაირასპრავაში წარდგენილი ვარ ჩინზედ და ჩქარაც მოველი, მაგრამ უნდა აღვიარო (ვაღიარო), რომ არც პანსიონში ყოფნის დროს, когда будущность моя представлялась мне в радужных мечтаниях და არც მერე, ვიდრე სამსახურში შევიდოდი, სულ არ მომსვლია ფიქრად სამოქალაქო სამსახური. ჩემი სურვილი იყო ჯარისკაცობა. იგი მზრდიდა მე აქამომდენ და ახლაც ხანდისხან კიდევ შემომეპარება ხოლმე გულში. მაშ, რაღამ დამიშალა? ჩემთა მშობელთა მიზეზად ეს მომიდეს, რომ კოჭლი ხარო და, თუ არ ინვალიდის კომანდაში, სხვაგან არ მიგიღებენო. მაშინ, როდესაც ფერხი უკედ მქონდა და კარგადაც მაქვს ასე, რომ ჩემებურად კიდეც ვხტი და კიდეც ვტანცაობ… ვჰსთხოვე უნივერსიტეტში მაინც გაგზავნა, რომ, თუ შტატსკი (სამოქალაქო მოხელე) ვიყო, ვიყო. ...მამაც ამ დროს ავად შეიქმნა და, ავადმყოფი, ჩემს თხოვნაზე, ასე მეტყოდა: `შვილო, ხომ ჰხედავ შენს გარემოებასაო, იქნება, მე ვეღარც კი გავაწიო ამ სნეულებასაო, შენს სახლს არ უპატრონებო?~ ამის შემდეგ გული აღარ იყო, რომ კიდევ შემეწუხებინა მამა ჩემის თხოვნით. დავრჩი ისევ ჩემს მამულში, განვჰწესდი სამსახურში და დავჰმორჩილდი ჩემს მკაცრს ბედსა. თუმც ხანდისხან ჯავრით დავაპირებ ხოლმე მასთან შებმას: ან ჩემი ბედი, ან ჩემი სურვილის აღსრულება... Круг чиновников не выгоден для образования нравственности ... ჩემი აქ დარჩომა სიზარმაცეში არ ჩამომართოთ. ღმერთმა დამიფაროს! ეგ თვისება სხვისაც მეჯავრება! ზარმაცი არა ვარ, მაგრამ რა ვქნა, რა გაეწყობა სოფლის ბრუნვას!“ |
სუდაირასპრავაში
- Экспедиция суда и расправы (სამართლისა და განჩინების
ექსპედიცია).
Круг чиновников не выгоден для образования нравственности - ჩინოვნიკთა წრე ზნეობრიობის ჩამოსაყალიბებლად შეუფერებელი გარემოა |
|
|
11.2 წერილი მაიკო ორბელიანისადმი |
▲ზევით დაბრუნება |
|
წელსა 1842-სა |
||||
|
|
||||
|
საყვარელო დაო მაიკო, მადლობელი ვარ, რომ რახაელს წიგნი დაჰსტყუე, გუშინ იასემ მომიტანა. ამიტომ უფრო მიამა, რომ წინა დღეს ამ წიგნზედ ლაპარაკი იყო და მეორეს დღეს უნდა მიმეტანა მანანასათვის. ასე ეგონა , რომ მე მაქვს. მაშ, რადგანაც ეს პირობა აღასრულე, იმედი მაქვს ახლა,რომ მეორეც არ დაგავიწყდება. |
მაიკო - ქაიხოსრო ორბელიანის ასული, და მიხეილ ორბელიანისა, ლევან მელიქიშვილის დანიშნული, ნ. ბარათაშვილის უახლოესი მეგობარი და ნათესავი. პოეტი მას ყოველთვის უმხელდა თავის გულისნადებს. როგორც ირკვევა, სწორედ მაიკოსთვის გაუნდია, რომ ალექსანდრე ჭავჭავაძის ასულზე, ეკატერინეზე, იყო უიმედოდ შეყვარებული. გარდაიცვალა 1846 წელს. რახაელი - რახაელ ციციშვილი, ბარათაშვილების ახლო ნაცნობი (ცნობა პოეტ გიორგი ლეონიძისა). იასე - იასე ანდრონიკაშვილი, სამხედრო პირი, მსახურობდა ჭარ-ბელაქანში. მანანა - ივანე (მირმანოზ) ერისთავის ასული, დავით ორბელიანის მეუღლე (1808-1870 წწ.), სილამაზით ცნობილი ქალი 50-იანი წლების თბილისში. ქართული წყაროები მანანა ორბელიანს ახასიათებს როგორც ქართული მწერლობის დიდ მოყვარულს. იგი საზოგადოებრივ საქმიანობაშიც იღებდა მონაწილეობას. მეგობრობდა ნ. ბარათაშვილის ოჯახთან. გამოყვანილი ჰყავს ლევ ტოლსტოის მოთხრობაში „ჰაჯი მურატი“. |
|||
|
გოლოვინის ცოლი წავიდა და დარჩნენ ჩვენი ქალები მოწყენილნი. ხანდისხან ოხვრით მოიგონებენ იმის სახლში განტარებულს დროებს, თუმცა ოხვრის მიზეზი ყველასი ერთი არ არის. მხოლოდ გუშინსწინ იყო ვეჩერი შინაური, მაგრამ ძალიან მხიარული. ტასოს დღეობა იყო და ელენეს სახლში გარდაიხადეს. მე, სწორე გითხრა,მეტად გავმხიარულდი, სრულიად უმიზეზოდ, უანგარიშოდ, ისე, მეც არ მოველოდი. ბევრჯერ მოგიგონე, დიდად მინდოდი, რომ იმ დროს აქ ყოფილიყავ... |
გოლოვინი - ევგენი ალექსანდრეს ძე, ინფანტერიის გენერალი, კავკასიის მთავარმართებელი 1838-1842 წლებში. ვეჩერი - (რუს.) საღამო. ტასო - მანანა ორბელიანის ასული - ანასტასია ორბელიანი, მისთხოვდა ქ. ქუთაისის გუბერნატორს, ალექსანდრე ივანეს ძე გაგარინს. ელენე - ელენე ორბელიანი-ერისთავისა, პოლკოვნიკ ზ. ერისთავის მეუღლე. |
|||
|
|
||||
|
მაგრამ სულ ამაოა ჩემთვის. ეს ღამეც წავიდა, ვითარცა სიზმმარი. კიდევ
მამნახა ჩემმა ჩვეულებრივმა მოწყინებამ. ვისაც საგანი აქვს, ჯერ იმისი
სიამოვნება რა არის ამ საძაგელს ქვეყანაში, რომ ჩემი რა იყოს, რომელიც,
შენც იცი, დიდიხანია ობოლი ვარ. არ დაიჯერებ, მაიკო! სიცოცხლე მამძულებია
ამდენის მარტოობით. შენ წარმოიდგინე მაიკო სიმწარე იმ კაცის მდგომარეობისა,
რომელსაც მამაცა ჰყავს, დედაც, დებიც, მრავალნი მონათესავენი და მაინც
კიდევ ვერვის მიჰკარებია, მაინც კიდევ ობოლია ამ სავსე და ვრცელს სოფელში!
ვინც მაღალის გრძნობის
მექონი
მეგონა,იგი ვნახე უგულო; ვისიც სული
განვითარებული მეგონა, მას სული არ ჰქონია, ვისიც გონება მრწამდა
ზეგარდმო ნიჭად,
მას არცა თუ განსჯა ჰქონია; ვისიცა ცრემლნი მეგონებოდენ ცრემლად
სიბრალულისა, გამომეტყველად მშვენიერის სულისა, თურმეყოფილან ნიშანნი
ცბიერებისა, წვეთნი საშინელის საწამლავისა! სად განისვენოს სულმა, სად
მიიდრიკოს თავი? ვიცი, გაიცინებ, ასე გეგონება, დამწვარი ვლაპარაკობ.
ჭეშმარიტად, მაიკო, ასე გულცივად ჯერ განსჯა არა მქონია. ასეთი თავისუფალი
ფიქრი მაქვს და ასეთი მტკიცე გული, რომ სამოცი წლის მოხუციც ვერ იქნება
ჩემისთანა უსყიდელი მსაჯული. მოიგონე ცოტასხანს დრონი წარსულნი და მაშინ
შემიბრალებ. ყმაწვილობითვე შეჩვეული რაზედმე სული ძნელადღა გარდაიცვლის
ჩვეულებას და, ვიდრემდის სრულიად გარდაეჩვევა, მწარეა ტანჯვა და ბრძოლა
მისი. |
მექონი - მქონე. ზეგარდმო ნიჭი - ციური, ღვთაებრივი ნიჭი. |
|||
|
შენი ავადმყოფობა შევიტყვე, რა დაგემართა? თუ ფიქრობ, ასეთს რას იფიქრებ,
რომ ბოლო არა ჰქონდეს, ასეთსრას მიიღებ, რო არ დაკარგო? მიცჩვენე კაცი, რომ
მადრიელი იყოს ამ წუთის სოფლისა. დაიმარხე მშვენიერება სულისა, უმანკოება
გულისა! აი ჭეშმარიტი ბედნიერება, უმაღლესი სიამე, რომელსაც კი კაცი
წაიღებს ამ სოფლისაგან. სხვათა ბედნიერებეთა
სოფლისათა
უყურე გულგრილად,
ამაყად და გრწამდეს, რომ იგინი შეურჩენელნი არიან! თუმცა აქიმბაში არა ვარ,
მაგრამ ეს წამალი სიზმარშიც მაქვს ნასწავლი და, თუ დამიჯერებ, იმედი მაქვს,
რომ გარგოს. გემდუდურები, რომ წიგნს არა მწერ; ხომ იცი, მეამება, თუ
მეტადრე ბევრ ამბებსაც მამწერ. თუ ნინუცას* ანუ (რადგანაც ჯავრობენ
ზოგიერთი ქალები) ანნა ივანოვნას8 წიგნი მისწერო ან შენ თითონ ნახო, ჩემ
მაგიერ მოიკითხე და უთხარ: დიდად ვწუხვარ,რომ აღარ გაციებს-თქო. ილიას მალე
ვნახავთ. |
სოფელი - ქვეყანა, წუთისოფელი. |
|
|
12 ნიკოლოზ ბარათაშვილსა და მის შემოქმედებაზე |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
13 ბარათაშვილი |
▲ზევით დაბრუნება |
|
ბარათაშვილი, როგორც დიდი პოეტი, აღმოაჩინა ქართული ლექსის როდენმა ილია
ჭავჭავაძემ. |
|
|
14 გაფრინდაშვილი ვალერიან |
▲ზევით დაბრუნება |
