ქართლი
ქართლი - საქართველოს ყველაზე დიდი ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარე. დღევანდელი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით ქართლი მოიცავს ხაშურის, ქარელის, გორის, ცხინვალის, ჯავის, ზნაურის (ყორნისის), ახალგორის, კასპის, მცხეთის, დუშეთის (ნაწილობრივ), თეთრიწყაროს, ბოლნისის, მარნეულის, დმანისის, გარდაბნის რაიონებს.
ქართლმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა არა მარტო ქართველი ხალხის სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბებაში, არამედ ერთიანი ქართული კულტურისა და ენის (სახელმწიფო, საღვთისმეტყველო, სალიტერატურო ენის) შექმნაში.
ქართლში, როგორც პოლიტიკურ ერთეულში სხვა ეთნოგრაფიული მხარეებიც შედიოდა და მასში მცხოვრებნი ყველანი ქართველებად იწოდებოდნენ. „ქართველმა” კი სახელი მისცა საქართველოს. ქართლს დასავლეთიდან იმერეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარე, ჩრდილოეთიდან რუსეთის ფედერაცია, სამხრეთით – სომხეთისა და ნაწილობრივ აზერბაიჯანის რესპუბლიკები ესაზღვრება. აღმოსავლეთიდან ქართლს კახეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ რეგიონთან აქვს საზღვარი. ამავე დროს, ქართლს ჰქონდა თავისი მთის ეთნოგრაფიული მხარეები (მთიულეთი, ხევი, გუდამაყარი და დვალეთი, აგრეთვე ისტორიული ცხრაძმა). ქართლი სამ: შიდა ქართლის, ქვემო ქართლის და ზემო ქართლის ერთეულებად იყოფოდა, რომლებიც ასევე მათთვის დამახასიათებელი ეთნოგრაფიული რეალიებით ხასიათდებოდა. შიდა ქართლი ქართლის ჩრდილოეთ ნაწილს მოიცავს, ქვემო ქართლი კი მის სამხრეთ ნაწილს. უფრო ადრე ქართული წყაროებით შიდა ქართლის სახელწოდება „ზენა სოფელი” იყო, ქვემო ქართლის შესატყვისი კი – „ქვენა სოფელი”. რაც შეეხება ზემო ქართლს, მას მესხეთიც ეწოდებოდა (პოლიტიკური „სამცხე-საათაბაგო”) და ის საქართველოს მთელ სამხრეთს ფარავდა, ამასთან, ეთნოგრაფიულ ქართლად არ მოიაზრებოდა. გვიან შუა საუკუნეებში, მას შემდეგ, რაც საქართველომ ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი დაკარგა, სახელწოდება „ზემო ქართლი” შიდა ქართლის დასავლეთ მონაკვათზე გავრცელდა.
სარჩევი |
სახელწოდება
ისტორიული ტრადიციით სახელწოდება ქართლი მომდინარეობს ქართველთა ერთ-ერთი ეთნარქის ქართლოსის სახელისაგან. თავდაპირველად ქართლი ერქვა ქართლოსის პირველსაცხოვრისის მთას, დღევანდელი მცხეთის საიხლოვეს, რომელიც შემდეგ არმაზის მთისა და არმაზის სალოცავის სახელით იყო ცნობილი. აღნიშნულ გეოგრაფიულ პუნქტზე გადიოდა საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიულ მხარეთა დამაკავშირებელი უმოკლესი გზები. ქართულ ისტორიოგრაფიაში ის მოსაზრებაც არსებობს (ნ. ბერძენიშვილი), რომ ქართის ტომის თავდაპირველი საცხოვრისი ქვემო ქართლი იყო. ძვ. წ. III საუკუნეში ქართლის ჰეგემონობით ჩამოყალიბდა ქართული სახელმწიფო, რომლის საერთო სახელწოდება „ქართლი” იყო (ბერძნულ-ლათინური წყაროების „იბერია”). მოგვიანებით, დაახლოებით X საუკუნიდან ქვეყნის აღმნიშვნელი ახალი ტერმინი – „საქართველო” წარმოიქმნა, რადგან ერთმანეთის პარალელურად არსებობდა ეთნოგრაფიული ქართლი და ქართლის სახელმწიფო, რომელიც ეთნოგრაფიული ქართლის გარდა სამხრეთ და დასავლეთ საქართველოს ვრცელ ტერიტორიას მოიცავდა. ნიშანდობლივია, რომ VIII საუკუნის დასაწყისში ატენის სიონის ფრესკული წარწერით, სტეფანოზ III მამფალი (711-739) „ქართველთა და მეგრელთა ერისთავთ-ერისთავთა უფალი”-ა. ქართლი მხოლოდ შიდა და ქვემო ქართლს არ ერქვა – ქართლი იყო მთელი სამხრეთი საქართველოც. დღემდე მეცნიერებს ყურადღება არ მიუქცევიათ კლარჯეთის (ლიგანის ხეობის) ერთი სოფლის სახელისათვის – ქართლა, რომელიც თითქმის მთელ კლარჯეთს გადაჰყურებს. აზო ხომ აქედან, არ(ს)იან-ქართლიდან ანუ კლარჯეთიდან იყო. ვფიქრობთ, ეს მრავლისმეტყველი ტოპონიმია. შედარებისათვის იმ მაგალითის მოყვანაც საკმარისია, რომ ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარის სახელწოდება – კლარჯეთი – იქაური ქართველების მეხსიერებას აღარ შემორჩა (განსხვავებით შავშეთისაგან), სამაგიეროდ კლარჯეთში არის სოფელი, რომელსაც კლარჯეთი ჰქვია.
სოფლის მეურნეობა
ქართლი დაწინაურებული მიწათმოქმედების ქვეყანა იყო და მეურნეობის ორ ძირითად დარგს მემინდვრეობა და მევენახეობა-მეღვინეობა წარმოადგენდა. „მატიანე ქართლისაში” ქართლის შესახებ ვკითხულობთ: „და იყო ქართლს შინა პური და ღჳნო ფრიადი”
დღეს საქართველოში სოფლის მეურნეობის მრავალი პროდუქტი უცხოეთიდან შემოდის, მაგრამ XIX საუკუნეში ქვეყანა ამ თვალსაზრისით ექსპორტიორი იყო. საამისოდ შეიძლება 1887 წლის ფრანგი კონსულის მონაცემები მოვიხმოთ. აღნიშნულ წელს ბათუმიდან საფრანგეთში 10.600 ტონა ხორბალი და 2 ათას ტონაზე მეტი ქერი გაუტანიათ. რა თქმა უნდა, საფრანგეთში გატანილი ხორბლისა და ქერის დიდი ნაწილი ქართლსა და კახეთში იყო მოყვანილი. ინტერესმოკლებული არ უნდა იყოს, რომ გატანილ პროდუქციას შორის დასახელებულია აგრეთვე სიმინდი (20.500 ტონა), მატყლი (2.000 ტონაზე მეტი), ბზა, კაკლის ხის მორი, ცხვრის, თხისა და ხარის ტყავი, აბრეშუმის პარკი და ღვინო (117.598 კილოგრამი)
მეხილეობა
ქართლი დღესაც განთქმულია ხილის სხვადასხვა უნიკალური ჯიშით, რომლებიც ქართველი ხალხის მრავალსაუკუნოვანი შრომასაქმიანობის შედეგად არის მიღებულ-გამოყვანილი. შეიძლება დავასახელოთ: კეხურა, თურაშაული, აბილაური, კიტრა, ბორა, მწვანე კიტრა, ყვითელი კიტრა, ქაშაკიტრა, ზერტულა, ქართული სინაბი, სირმა ვაშლი, რაკრაკა კიტრა ვაშლი, ყარაფულა, სუდალმა ვაშლი, გოგიანთ კიტრა ვაშლი, ქვათახა ვაშლი, ხომადური, ღრუბელა ვაშლი, ნისკარტა ვაშლი, კამეჩა ვაშლი, დურდნული ვაშლი, სამურაბე ვაშლი... გამოყვანილი ჰყავდათ მსხლის მრავალი ჯიშიც: სეფნიაური, წითელი მსხალი, უსახელო მსხალი, საჩირე მსხალი, ბჟუა სხალი, ხეჭეჭური, ყვითელი ბორბალა მსხალი, შავი ბორბალა მსხალი, კვირისთავა, შავი ყელიანი მსხალი, კათათვის რევაზიანთ მსხალი, ქართული გულაბი, კალოს სხალი, რგვალი მომწვანო ხეჭეჭური, საბაანთ ვანოს სხალი, ცხინვალური, თაფლა...
მევენახეობა
ქართლის სხვადასხვა კუთხეში გამოყვანილი იყო მხოლოდ ამ რეგიონისათვის დამახასიათებელი ვაზის ჯიშები (72 ჯიში), რომლებისაგანაც განსაკუთრებული ხარისხის ღვინოები დგებოდა. აქ შეიძლება ატენური დავასახელოთ. XVIII საუკუნის პირველი ნახევრის ცნობილი ქართველი ისტორიკოსი ვახუშტი ბაგრატიონი წერდა: „ღვინო აქაური (ქართლის გაღმა მხარე იგულისხმება – რ. თ.) უმჯობესი ყოვლისა ქართლისა და უმეტეს ატენური ყოველთა საქართველოს ღვინოთა”. ქართლში მევენახეობის ცნობილ კუთხედ მიიჩნეოდა ქსნის ხეობის დაბლობი ნაწილი, სადაც მუხრანბატონებსა და ქსნის ერისთავებს დიდძალი ზვრები ჰქონიათ გაშენებული.
დიდი და პატარა ლიახვის ხეობებში სამეფო-სადედოფლო ზვრები არსებულა, სადაც მოჰყავდათ ისეთი ჯიშები როგორებიცაა: თავკვერი, დანახარული, გორული მწვანე, ბუდეშური, მუხიქერქა... რამდენიმე სამეფო და საეკლესიო ზვარი ყოფილა დიღმის ხეობაში. ქართლში სამეფო ზვრებს შორის შულავრის შემდეგ მეორე ადგილი დიღმის ხეობის ზვრებს ეკავა, სადაც მრავალი დარბაზული ტიპის სვეტებიანი მარანი მდგარა. დიღმის ხეობის ტოპონიმიაში ცნობილია შვიდი დიდი ზვარი და ერთი ნაზვრევი (აქაური შავი ჯიშებიდან შეიძლება დავასახელოთ: თავკვერი, დანახარული, კოპიასეული, ღრუბელა, საფერავი, ცხენისძუძუ, ბუზა, თეთრი ჯიშებიდან: გორული თეთრი და მწვანე, მუხრანული მწვანე, ჭყაპა, რქაწითელი, ქიშური, დიღმური ჭყლარტანა, სიარიჩეხა, დიღმური საბატონო).
მესაქონლეობა
ქართლში მესაქონლეობაც იყო განვითარებული, როგორც მსხვილფეხა, ისე წვრილფეხა მესაქონლეობა. მსხვილფეხა მესაქონლეობა მიწათმოქმედების ინტერესებისადმი იყო დაქვემდებარებული. გადამწყვეტი მნიშვნელობა გლეხურ მეურნეობაში მაინც გამწევ ძალას ენიჭებოდა, რამდენადაც მასზე იყო დამოკიდებული გლეხის ძირითადი საზრდოს – მარცვლეული კულტურების მოყვანა. თუმცა XVIII საუკუნის საბუთებით ქართლში ზოგიერთ ოჯახს საქონელიც ბევრი ჰყავდა. მაგალითად, ერთ-ერთ კომლს 14 სული მსხვილფეხა საქონელი ჰყოლია (ერთი ცხენი, სამი ძროხა, სამი „კალოს მოსული მოზვერი”, სამი დეკეული, ერთი ფურკამეჩი, ერთი ხარკამეჩი, ორი ზაქი). მესაქონლეობის მიწათმოქმედებისადმი დაქვემდებარების გამო იყო, რომ მეწველი საქონელი მცირე რაოდენობით ჰყავდათ, რის გამოც მიმართავდნენ შრომითი გაერთიანების ისეთ ფორმას, როგორიცაა ხანულობა (გარდა ქართლისა ხანულობა/ჯერით წველა იცოდნენ აგრეთვე სამცხე-ჯავახეთში და გარე კახეთში).
მესაქონლეობასთან დაკავშირებით ქართლელ გლეხებს გარკვეული რწმენა-წარმოდგენები ჰქონდათ ჩამოყალიბებული. მიუთითებენ, რომ ქვემო ქართლში პირველ მოგებულ ხბოს არ ინახავდნენ. მას ორი-სამი კვირისას სახლის ანგელოზს სწირავდნენ.
არქიტექტურა
ქართლში იყო გავრცელებული ქართული ხალხური არქიტექტურის შესანიშნავი ნიმუში – დარბაზული საცხოვრებელი გვირგვინისებური გადახურვით. დარბაზული საცხოვრებლის ძირითად არეს ქართლთან ერთად სამცხე-ჯავახეთიც წარმოადგენდა. ასეთი ტიპის ნაგებობა ძირითადად დამრეც ადგილზე შენდებოდა და ის თითქმის მიწაში იყო ჩამჯდარი, განსაკუთრებით უკანა მხარე. დარბაზული ნაგებობის კედლები თუ ქვით იყო აშენებული, სახურავი ხის დიდი მორებით კეთდებოდა. ქართლში დარბაზი ზოგჯერ მხოლოდ საცხოვრებელს მოიცავდა, უფრო მეტად კი ერთ კომპლექსში იყო წარმოდგენილი საცხოვრებელი და სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობანი: საქონლის სადგომი – გომური, საღვინე ოთახი – მარანი და პურის საცხობი – სათონე. დარბაზული საცხოვრებელი სახლის საცხოვრებელი და სამეურნეო კომპლექსები ერთმანეთთან დერეფნით იყო დაკავშირებული. დერეფნიდან იყო შესასვლელი დარბაზსა და გომურში.
როდესაც დარბაზზე ვსაუბრობთ, უპირველეს ყოვლისა, თვალწინ წარმოგვიდგება მისი კონსტრუქცია. დარბაზის ჭერი ძაბრისებურია, რომელიც გვირგვინივით ადგას მას თავზე. ხის კონსტრუქციას, რომელიც ზემოთ თანდათან ვიწროვდებოდა, ქართლში გვირგვინს უწოდებდნენ. გვირგვინი ცენტრალურ ნაწილში აღმართულ მსხვილ ოთხ ბოძს/სვეტს ეყრდნობა. ოთხი სვეტის თავზე ჯერ ხის ბალიშები ეწყო, რომელზედაც ასევე ოთხი საწარბე ძელი იყო განლაგებული. საწარბე ბალიშებზე უკვე კარგად გათლილ ნიყურებს კიბისებურად ალაგებდნენ. ნიყურებისაგან შედგენილი საფეხურები ერთმანეთზე წრეობრივად ეწყობოდა; ზემოთ გვირგვინი თანდათანობით ვიწროვდებოდა. ბოლოს ოთხკუთხოვანი ერდო უკეთდებოდა, საიდანაც სინათლე შემოდიოდა და კერიდან კვამლი გადიოდა. გვირგვინის ასაგები ნიყურების რაოდენობა განსაზღვრული არ ყოფილა. გვირგვინის საფეხურთა რიცხვი მის სიმაღლეს განაპირობებდა. დარბაზის ცენტრალურ ნაწილს დედაბოძი წარმოადგენდა. დარბაზი დედაბოძის გარეშე წარმოუდგენელი იყო, ის კი არა და ზოგიერთ დარბაზს ორისამი დედაბოძიც კი ჰქონდა. დედაბოძი და სვეტები ჩვეულებრივ მოჩუქურთმებული იყო მნათობთა სიმბოლური გამოსახულებებით, ადამიანის, ცხოველების სტილიზებული სახეებით. ხშირად გვხვდებოდა გამოსახული ადამიანის ხელი, ჯვრები, გეომეტრიული ორნამენტი. დედაბოძთან ახლოს, ერდოს მოპირდაპირე მხარეს კერა იყო მოწყობილი. კერა წმიდა ადგილად იყო მიჩნეული. გარდა ცეცხლის დასანთები ადგილისა, კერა შეშის თავის დასადებად განკუთვნილ ქვის ან რკინის სადგამსაც ეწოდებოდა. კერის თავზე ჭერში ჩამოკიდებული იყო ჯაჭვი, რასაც ბოლო მოკაუჭებული ჰქონდა. მოკაუჭებულ ნაწილს ნაჭა ეწოდებოდა. მასზე ქვაბებს კიდებდნენ. XIX საუკუნეში სამცხურ და ჯავახურ დარბაზში თუ კერას ბუხარი ჩაენაცვლა, ქართლურ დარბაზში ის ბოლო დრომდე შემორჩა. ქართლური დარბაზის კედლებში ჭურჭლისა და სხვადასვა ნივთების შესანახად განკუთვნილი წალოები და განჯინები იყო დატანებული – კედლის სისქე ამის საშუალებას იძლეოდა. 1920-იან წლებში სოფელ დიღომში 6 დარბაზი იყო შემორჩენილი, რომელთაგან ყველაზე ძველი – სუთიაშვილების დარბაზი 1830-იანი წლების დასაწყისში იყო აშენებული.
ეკლესიები
ქართლშია დღემდე შემორჩენილი უძველესი ქართული ეკლესია ბოლნისის სიონი (V ს.), ჯვრის მონასტერი (VI-VII სს.), ატენის სიონი (VII ს. I ნახ.) სვეტიცხოველი (XI ს.), სამთავრო (XI ს.), ზედაზენი (VIII ს.), შიომღვიმე, წილკნის ღვთისმშობლის ტაძარი, სამთავისი, ლარგვისი, ყანჩავეთი, წირქოლი, იკორთა, თირის მონასტერი, ნიქოზის მთავარანგელოზი, არმაზი, ერთაწმინდის წმინდა სტეფანეს ტაძარი, მეტეხის ღვთისმშობლის ტაძარი, რკონის ღვთისმშობელი, ქვათახევი, ბეთანია, რუისის ღვთისმშობელი, ურბნისის სიონი, ყინწვისი, წრომი, მანგლისის სიონი, კლდეში ნაკვეთი ნაქალაქარი უფლისციხე...
სამოსი
გიორგი ჩიტაია მიიჩნევდა, რომ საერთო ქართულ სამოსს – ჩოხა-ახალუხს საფუძველი ქართლსა და კახეთში ჩაეყარა და შემდეგ გავრცელდა საქართველოს სხვა ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მხარეებში. ფაქტია, რომ ქართველები ჩოხა-ახალუხით (ანუ მამაკაცის კაბით) ძველი დროიდანვე იმოსებოდნენ. ამის დამადასტურებელი მასალები აუარებელი გვაქვს ფრესკულ მხატვრობაში, რომელშიც საერო პირი მამაკაცები კაბებით არიან შემოსილი. კაბა ანუ ჩოხა თავიდან მთლიანი იყო და მხოლოდ XIV საუკუნის მეორე ნახევრიდან მოხდა მისი წინიდან ჩახსნა და ღილ-კილოების გაკეთება. გლეხის სამუშაო და ყოველდღიური ფეხსაცმელი ქალამანი იყო, სადღესასწაულო კი – წაღები. XVII საუკუნის ფრესკის თანახმად დიდებულების სადღესასწაულო ფეხსამოსი ქოშები იყო. გვიან შუა საუკუნეებში თავადის ფეხსაცმელი მაღალყელიანი იყო, რომელსაც წვერზე ჭვინტი ჰქონდა.
საკვები
აღმოსავლეთ საქართველოში ძირითადი საკვები პური იყო. პურს ჩვეულებრივ თონეში აცხობდნენ. თონე აქ ან მთლიანად მიწაში ჰქონდათ ჩაფლული, ან მიწის ზედაპირიდან 50-60 სანტიმეტრზე ზემოთ იყო ამოსული. თონის კედლიდან 40-50 სანტიმეტრის დაშორებით წნული ან ფიცრისაგან შეკრული ღობურა ჰქონდა გაკეთებული, დარჩენილი სივრცე კი მიწით ჰქონდათ ამოვსებული. თონე ხშირად ფარდულში ჰქონდათ მოქცეული, რომელიც წინა მხრიდან ღია იყო. თორნეში/თონეში პირველი ჩაკვრა აუცილებლად ლავში იყო; ლავშს „ლაფათებით” (ბალიშის მსგავსი, რომელსაც უკანა მხრიდან თხელი ფიცარი ჰქონდა ამოკრული) აკრავდნენ. შემდეგ ჯერზე პურთან ერთად ბავშვებისათვის კოკორებსაც/კვერებსაც აკრავდნენ. პურის ცხობისას თონესთან ახლოს ვაჟებს არ აკარებდნენ – მიიჩნევდნენ, რომ მათი ახლოს მისვლა თონის კედლიდან პურს ჩააგდებდა, „დააკუტებდა”. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ლავაში ქართველ ხალხში (და მეზობელ სომხებშიც) ირანელთაგან გავრცელდა. ამის შესახებ ფრანგი ბარონი დე ბაიც აღნიშნავდა, როდესაც თბილისის ყოფაზე საუბრობდა: „...სპარსულ ყაიდაზე აცხობენ პურს, რომელსაც ლავაში ჰქვიან” .
სიმღერა
მრავალფეროვანი იყო ქართლური სიმღერები, განსაკუთრებით ეს ითქმის შრომის სიმღერებზე. მღეროდნენ მიწის ხვნის, დაფარცხვის, მკის, ნამგლის გალესვის, ძნის მოტანის, კალოს ლეწვის, ხვავის განიავების დროს. „ოროველა” (მღეროდნენ კახეთშიც) სრულდებოდა ხვნის, ლეწვისა და განიავების დროს. ის ერთხმიანია. მკის სიმღერებს განეკუთვნება „ჰერი ეგა”, „ჰერიო”, „ჰოპუნა”, „გლესამ და გლესამ”. ამ სიმღერების ფორმა შრომითი პროცესებით იყო განპირობებული. აქვე მეურმის მიერ ღამით ტვირთის გადატანის დროს მღეროდნენ „ურმულს”. ის ერთხმიანია და მას მხოლოდ მეურმე ასრულებდა.
დღესასწაულები
ქართლში მრავალი ხალხური დღეობა იცოდნენ, რომელთაგან უმრავლესობა გვიანობამდე იყო შემორჩენილი; ისინი ქრისტიანულ ელემენტებსაც შეიცავს და ქრისტიანულ წმნიდანთა სახელებისა ან ქრისტიანული რელიგიისათვის შესაბამისი სხვა სახელების მიხედვით იწოდებიან. შეიძლება ჩამოვთვალოთ: არბოობა/გერისთობა (გიორგობა არბოსა და გერში), ატოცობა (გიორგობა-ქაშვეთობა. სალოცავად გადმოდიან ზემო იმერეთიდანაც), ახალჯვრობა (იგივე ჯვარპატიოსნობა. 7 მაისს. სოფელი ხიდისთავი), გორიჯვრობა (გიორგობა გორის ზემოთ. მაისის 6-ს და ნოემბრის 23-ს), დიდგორობა (სოფელ დიღმის დიდგორის მთაზე და მთის ძირში. მაისის შვიდში. იცოდნენ ქვათახევის მონასტრის ზემოთაც, მთაზე), ზღუდერობა (იცოდნენ კახეთშიც), თელეთობა (ქრისტეს ამაღლების დღეს. მლოცველი ძირითადად კახეთიდან მოდიოდა), კალოუბნობა (მცხეთის ზემოთ, ზემო ხანდაკში), კოხიჯვრობა (ერედვში. აღნიშნავდნენ იმერეთსა და კახეთშიც), მაცხოვრობა (ბელოთსა და ვანათში), ნაჭარმაგობა (კარალეთში. ღვთისმშობლობა, აღდგომის მეორე დღეს); ოქონობა (ფრონეების ხეობში. ღვთისმშობლობა, აღდგომის მეორე დღეს), რკონისობა (გიორგობა. აგვისტოს 15. თეძმის ხეობაში), საღოლაშენობა, სხვილოსობა (გიორგობა. აპრილის 23-ს). უსანეთობა (სოფელ მეჯვრისხევში. სული წმიდის მოფენის პირველსა და მეორე დღეს. იცოდნენ კახეთის სოფელ კოღოთოშიც), ქაშვეთობა (გიორგობა. თბილისი. საციციანოს სოფელ ქვაშვეთი, მუხრანი, ქემერტი. ამ დღეობას აღნიშნავდნენ აგრეთვე კახეთში, იმერეთში, სვანეთში, საინგილოში – ქურმუხი), ყარყარობა (თორტიზასა და ზემო ნიქოზში), ჯვარპატიოსნობა, ლავრობა (სოფელ ლავრისხევში), კავთობა-თავკავთობა (გიორგობა კავთისხევსა და სხვა სოფლებში), კვართობა (ხოვლეში), კვირიკობა (ლამისყანაში. იცოდნენ კახეთში – ახმეტასა და რაჭაში), ერთაწმინდობა (სოფელი ერთაწმინდა)...