არსენ I დიდი საფარელი
არსენ I, დიდი, საფარელი (დაახლოებით 830-887) - ჰაგიოგრაფი, ისტორიკოსი, საეკლესიო მოღვაწე (კათალიკოსი). იყო სამცხის დიდი ფეოდალის მირიანის შვილი. ექვსი წლისა დაამკვიდრეს ხანძთის მონასტერში, სადაც სასულიერო აღზრდა-განათლება მიიღო. ოცდაათი წლის არსენი მამამისმა ქართლის კათალიკოსად განაწესებინა არსენის კათალიკოსობა არაკანონიერად მიუჩნევია ქართლის ეპისკოპოსთა ერთ ნაწილს. მათ მხარი დაუჭირა გუარამ მამფალმა, რომლის თაოსნობით ამ საკითხის გამო ჯავახეთში საეკლესიო კრება მოიწვიეს. კრებაზე არსენს მიემხრო გრიგოლ ხანძთელი, არსენი ქართლის კათალიკოსად დაადგინეს და სიკვდილამდე ეპყრა ეს ხარისხი.
არსენ საფარელს ეკუთვნის ისტორიულ-პოლემიკური თხზულება „განყოფისათვის ქართლისა და სომხითისა“. თხზულებაში გადმოცემულია სომეხ-ქართველთა საეკლესიო განხეთქილების ისტორია, რომელსაც ავტორი V საუკუნის მიწურულიდან იწყებს და VIII საუკუნის დამდეგით ამთავრებს. მიჩნეულია, რომ არსენ საფარელს ეკუთვნის აგრეთვე „აბიბოს ნეკრესელის ცხოვრება და წამება“.
ტექსტი
არსენ საფარელი, განყოფისათვის ქართლისა და სომხითისა, ქართული წყაროთმცოდნეობა, IV, თბ., 1937.
