ეს სარდაფი რო არ მეშოვნა, მეც წუპაკასავით დამემართებოდა, რადგან, როცა კაიფობ, აღარ გცივა, უფრო სწორად, სიცივეს ვეღარა გრძნობ. თანაც, თითქოს ტელევიზორს უყურებო, ხედავ, როგორ მოდიან სპილოები, ლომები, ჟირაფები. მოდიან და მოდიან, შენ კი უყურებ. მაგრა ასწორებს. ტელევიზორზე კარგია. არ ვიცი, როგორა ვთქვა... ეს ცხოველები რო მოდიან, შორიდან კი არ უყურებ, შენც იქა ხარ, მათთან ერთად. ზოგჯერ ისე ახლოს ჩაგირბენენ, რომ ზედ გაგეხახუნებიან და ამ დროს გრძნობ მათს სუნს, სითბოს... ზებრას, მაგალითად, იცი, რისი სუნი აქვს?

- ცხენისა. სპილოები ჯოგებად მოდიან - შვიდნი, რვანი, ცხრანი. მარტორქები თითო ან ორ-ორი, მეტი არა. ანტილოპებს ხო ვერც დაითვლი.

ყველაზე მაგრა ლომებზე ვკაიფობ - გამხმარ ბალახში წვანან და ზებრებს ყვითელი თვალებით უყურებენ, ზებრებს და კამეჩებს. ამ დროს განა გძინავს, გღვიძავს, მაგრამ აქ კი არა ხარ, იქა ხარ, იმ გამხმარ, წელამდე ბალახში დგახარ და გესმის, როგორ მოდიან და მოამტვრევენ კამეჩები ფეხით ლელიანს, როგორ სტვენენ და ჭიკჭიკებენ ჩიტები, რანაირი დგრიალით გადაივლიან ზებრები განიერ მინდორს.

მაგარი კაიფია, თანც იაფი, ტუბიკი - ლარი. ჩვეულებრივი წებოა, აცეტონიანი - "ბე-ეფი". ეგ ჩაუშვი ცელოფანის პარკში და დავაი, ისუნთქე!

წუპაკა 23 დეკემბერს მოკვდა. მაშინ დიდი თოვლი მოვიდა, ღამით ყინავდა, პაკრიშკა აღარ გვშველოდა და რა გვექნა, წებოს ვსუნთქავდით. დილით გავიღვიძე და ვხედავ, თოვლზე აგდია მოკრუნჩხული. ჯერ მეგონა ეძინა და ნჯღრევა დავუწყე, არ გაცივდეს-მეთქი, მაგრამ ბოლოს მივხვდი, რომ მომკვდარიყო. ეგრევე გამოვიქეცი.

დიღმის მასივში ჩავედი, ტროლეიბუსს დავაჯექი და მეტროსთან გავედი.

წუპაკაზე კრინტი არავისთან დამიძრავს, მეშინოდა, ჩემთვის არ დაებრალებინათ.

მას მერე აღარ მიკაიფია. აღარც მინდა. გაზაფხულამდე რაღა დარჩა - თებერვალი და მარტი - ორი თვე. აპრილში უკვე თბილა. თანაც, ხო ვთქვი, ეხლა უკვე სარდაფში ვიძინებ. სახლი, ეტყობა, მიწისძვრის დროს დაინგრა და მიატოვეს, ეს სარდაფი კი გადარჩა. ერთი ეგ არი, შიგ ცეცხლს ვერ ვანთებ, რადგან ბოლი დგება, თორემ ისე ძალიან კარგია.

ის ბიჭი - წუპაკა - უპატრონო მეგონა, თვითონვე ამბობდა, არავინა მყავსო, მაგრამ მისი სიკვდილის მერე ვიღაც გოგო მოვიდა, შენ ჩემი ძმის მეგობარი ყოფილხარო და თხუთმეტი ლარი მაჩუქა. შემრცხვა და არ ვართმევდი, მაგრამ ჯიბეში ძალით ჩამიდო. მერე გოშკამ მითხრა, რომ იმ გოგოს ლუიზა ერქვა და ცირკთან იდგა.

თხუთმეტი ლარი ბევრი არ არი, მაგრამ არც ცოტაა. მე დღეში ზოგჯერ ხუთი და ექვსი ლარიც მიშოვნია. უნდა იცოდე, ვის სთხოვო, თავი როგორ შეაცოდო. ყველა კი არ მოგცემს. ყველას არცა აქვს, მაგრამ ურჩევნია ისე მოგაჩვენოს, ვითომ აქვს, მაგრამ არ ემეტება.

ბიჭი და გოგო ერთად რომ მოდიან, ბიჭს უნდა უთხრა - გეხვეწები, ათი კაპიკი მაჩუქეო - და, თუ აქვს, აუცილებლად მოგცემს. გოგო თუ მარტოა, მაშინ ხო, მაგრამ სხვებთან თუ არი და სთხოვე, არ მოგცემს, დაახვიე აქედანო, გეტყვის.

ბიჭი მარტო თუ არი, ზედაც არ შემოგხედავს. ბევრ ბიჭს კი უნდა ერიდო, რადგან შეგაგინებენ და წიხლსაც ამოგარტყამენ.

მიწისქვეშა გადასასვლელები და ეკლესიების შესასვლელები დაკავებულია.

მიწისქვეშაში მოხუცი კაცები დგანან, ზოგი ვითომ ბრმაა, ზოგიც - ხეიბარი. იქ არიან ბოშებიც თავიანთი პატარა, გამურული ბავშვებით, ეკლესიებთან კი მოხუცი დედაკაცები ბატონობენ, ისინი იქიდან ერთმანეთს აგდებენ და შენ რას მიგიშვებენ.

არადა, იქ ყველაზე კარგია, რადგან მორწმუნე ადამიანი მოწყალებას ადვილად იმეტებს.

ხალხის უმეტესობას ფული არა აქვს და ვერც ვერაფერს იძლევა, ფულიანები კი ქუჩაში ფეხით არ დადიან, ისინი მანქანებში სხედან. შეიძლება შუქნიშანთან დადგე და, წითელზე რომ გააჩერებენ, მაშინ სთხოვო ოცი თეთრი, მაგრამ იქაც დაკავებულია, ყველა შუქნიშანთან უკვე სხვები დგანან და გამოგაგდებენ, ამიტომ იძულებული ხარ კაფეში ან სასაუზმეში შეხვიდე. არც ეს არის ადვილი - ოფიციანტები თავში გირტყამენ, გაგინებენ, მაგრამ არ უნდა შეშინდე, სანამ ისინი დაგინახავენ, ერთი ორმოცი-ორმოცდაათი თეთრის შოვნას მაინც მოასწრებ. თანაც იქ თბილა და საჭმელების სასიამოვნო სუნი ტრიალებს.

მეტროშიც თბილა. მეტროთი ვინ დადის, სულ უბრალო ხალხი, არა? ხო და, რო იცოდე, ეს უბრალო ხალხი უფრო მეტს იძლევა. მაგრამ მეტრო იმით არი ცუდი, რომ იქ პოლიციაა. ერთხელ დამიჭირეს, მაგრა მცემეს და იმ დღეს ნაშოვნი მთელი ფული - სამ ლარ-ნახევარი სულ წამართვეს.

მეტროში უფრო გოგოები ჩალიჩობენ. იმათაც კი იჭერენ, მაგრამ არა სცემენ და არც ფულს ართმევენ, მარტო აწვალებენ და ატირებენ.

ზოგს მათხოვრობა უტყდება და ამიტომ ვითომ ყიდის, რაღაც-რაღაცებს დაატარებს, მაგალითად, საეკლესიო წიგნებს, კედლის კალენდრებს, სანთებელებს.

ხალხს ისინი ეცოდება და ფულს აძლევენ. რუსთაველზე ერთი პატარა, ათი თუ თერთმეტი წლის ოჩამჩირელი ბიჭი ფერადი ფანქრებით დახატულ საკუთარ ნახატებს ყიდდა, ცალს ორ ლარად და კარგ ფულსაც შოულობდა.

კვირაში ერთხელ ავტობუსით საჭმელი მოაქვთ. ქაშვეთთან ველოდებით ხოლმე. ავტობუსში ორი კაცია, უშანგა და რეზო, და ერთი ქალი - მანანა. მოვლენ, დაგვისხამენ პლასტმასის ჯამებში სუპს და მოგვცემენ თეთრი პურის ორ-ორ ნაჭერს. სუპი მიყვარს, ამიტომ ვამატებინებ ხოლმე. თვითონვე გვეუბნებიან, თუ გინდათ, დაგიმატებთო. მერე ჩაის გვასმევენ ან კამპოტს.

ერთხელ დეიდა მანანა მეკითხება, მართლა არავინა გყავსო? არა-მეთქი, ვინმე რომ მყავდეს, ქუჩაში რატო ვიქნებოდი-მეთქი. ავტობუსში ერთმანეთის გვერდით ვისხედით და ვლაპარაკობდით, ის რაღაც თბილად, ალერსიანად მიყურებდა და უცებ, ვხედავ, რომ დედაჩემისნაირი თვალები არა აქვს?! - ერთი მწვანე და მეორე ცისფერი. არ ვიცი, რა დამემართა, ყელში რაღაცა გამეჩხირა, ხელი გამოვართვი და ზედ ვაკოცე, მაგრამ მაშინვე მივხვდი, რა სისულელეც ჩავიდინე და თავპირისმტვრევით გამოვიქეცი.

მას მერე სუპს მე თვითონ ვიხარშავ. ვყიდულობ ოცკაპიკიან სუპის პაკეტს და შინ მიმაქვს. სარდაფში ბოლი დგება და ამიტომ ცეცხლს გარეთ ვანთებ, კედლის ძირში. იქ ორ აგურზე დავადგამ ხოლმე ალუმინის გამურულ ჯამს, შიგ წყალს ჩავასხამ, რო ადუღდება, პაკეტს გავხსნი და ყველაფერს იმ ჯამში ჩავყრი. გამოდის მაგარი სუპი, ისეთი, რომ ჭამით ვერ გაძღები.

აქამდე მეგონა, სხვადასხვა ფერის თვალები მარტო დედაჩემს ჰქონდა. თურმე არა, სხვებსაც ჰქონიათ. მამაჩემს თაფლისფერი თვალები აქვს, მეც, დედაჩემს კი ერთი - ცისფერი, მეორე - მწვანე. არ მახსოვს, ვინმეს შეემჩნიოს და არ გაჰკვირვებოდეს - უი, ქეთო, ეგ როგორი თვალები გაქვსო! დედაჩემს ამაზე სულ მუდამ ეღიმებოდა ხოლმე, თითქოს ამაყობდა კიდეც, სხვებს რომ არ ჰგავდა, მაგრამ ბოლო ხანებში ის თვალები ერთი ფერისა გაუხდა, ორივე გაუნაცრისფრდა. იქნებ იმიტომ, რომ სმას მიეჩვია.

სიმთვრალეში ცუდი ხასიათი ჰქონდა: დამსვამდა და დამიწყებდა ლაპარაკს, ხან რას მეუბნებოდა, ხან - რას. მერე თანდათანობით ბრაზდებოდა, სულ ცოფებს ყრიდა, თითქოს მე ვიყავი დამნაშავე იმაში, რომ ტყვარჩელში სახლი მივატოვეთ და გამოვიქეცით, რომ მეათე წელია მამაჩემისა არაფერი ისმის, რომ თვითონ გამყიდველად მუშაობს ცივ ჯიხურში, რომლის პატრონი, ერთი ავყია დედაკაცი, სულ მუდამ ქურდობას აბრალებს, მერე კი, როცა გამოირკვევა, რომ არაფერიც არ დაკარგულა, ბოდიშსაც არ უხდის. თითქოს იმაშიც მე ვიყავი დამნაშავე, რომ გალოთდა, რომ არყის სმას სიცივის გამო დაეჩვია, როგორც მე და წუპაკა - წებოთი კაიფს, და ახლა იძულებულია ყოველდღე სვას, რადგან "ეშმაკი არ უსვენებს".

ანი ბუდუტ სპრაშივატ, ა ტი რუკამი ("ისინი გკითხავენ, შენ კი ხელებით" - რუს.), ხელებით, გაიგე?

მართლა გენიოსია ეს გოშკა, არადა, ჩემზე ერთი წლით არი დიდი, მეტით კი არა.

- იქამდე როგორ უნდა ჩავიდე?

- როგორ? კარგად. ფული გაქ?

- მაქ.

- მატარებლით. ბილეთი რვა ლარია, თუ ლტოლვილის საბუთი გაქ - ოთხი და ჩახვალ ზუგდიდში, იქიდან ავტობუსით ენგურამდე, მერე ფეხით ჩერეზ მოსტ ("ხიდს გადაივლი" - რუს.) და მერე კიდე ავტობუსით და ოჩამჩირა ("ოჩამჩირემდე"

- რუს.)...

- იქ ავტობუსი დადის?

- დადის.

- და იქიდან?

- წინათ "ელექტრიჩკა" იყო, ეხლა არ ვიცი...

"ელექტრიჩკა" რომ იყო, მეც კარგად მახსოვს.

- ფეხით?

- არა, ფეხით შორს არი... მაგრამ თუ ფეხით, მაშინ პო შპალამ... ("რელსებს წაყვები" - რუს.), გაიგე?

- ხო.

- მომე ეხლა ორი ლარი.

- რათა?!

- ვა, ხო გასწავლე!

ეს ჩემი მატარებელი კი თავაწყვეტილი მიქრის, ბორბლებს რელსებზე რაკარუკი გაუდით. ფანჯრიდან მოჩანს რკინიგზის გასწვრივ ჩარიგებული მაღალი ძაბვის ანძები და ტელეგრაფის ბოძები. ბოძებზე გაბმული მავთულები აიწევენ მაღლა, ავლენ, ავლენ და მერე ისევ დაბლა ეშვებიან.

დილით მგზავრების ჩოჩქოლმა და ხმაურმა გამაღვიძა - მატარებელი ზუგდიდის სადგურში შედიოდა. ეს რომ გავიგე, გულმა გამალებით დამიწყო ძგერა.

მატარებელი ჯერ არ გაჩერებულიყო, მაგრამ ხალხი უკვე გასასვლელისკენ მიდიოდა, ვაგონის კართან გრძელი რიგი გამართულიყო და მეც იმ რიგში ჩავდექი...

მაშინ სახლიდან ახალი წამოსული ვიყავი, ჯერ ისევ სექტემბერი იდგა, ღამღამობით თბილოდა და ამიტომ პრობლემა არ იყო - გრიბოედოვის თეატრის უკან, კოწახურის ბუჩქებქვეშ ვიძინებდი. ერთ დილით გამეღვიძა და ვიგრძენი, რომ ვიღაც მიყურებდა. ან შეიძლება იმიტომ გამეღვიძა, რომ ვიღაც მიყურებდა. ერთი სიტყვით, გამეღვიძა. თვალები გავახილე და დავინახე კაცი, რომელიც ბუჩქების წინ ჩაცუცქულიყო და ჩუმად მათვალიერებდა. მე ჯერ პოლიციელი მეგონა, შემეშინდა, მაგრამ ფორმა არ ეცვა და ცოტა დავმშვიდდი. გამოვძვერი და ის იყო, წასვლა დავაპირე, რომ გამაჩერა და მეუბნება, რა გქვიაო. მაგის ჩიტი ვიყავი, ნამდვილი სახელი მეთქვა? - მამუკა-მეთქი. მერე აქ რატო გძინავს, სახლი არა გაქვსო? არამეთქი, სახლი რო მქონდეს, ქუჩაში რატო დავიძინებდი-მეთქი. რაო, ლტოლვილი ხარო? ხო-მეთქი. მშობლებიო? მშობლები სოხუმის დაბომბვის დროს დამეხოცამეთქი.

წამოდი, წამოდიო! ჩამკიდა ხელი და მივყავარ. ქვის კიბე ჩამოვიარეთ და მეტროს სადგურთან გამოვედით. სულ იოლად გავექცევი - გამოვტაცებ ხელს და გავვარდები, რას დამეწევა, ბებერია, ერთი ორმოცდაათი წლისა მაინც იქნება, მაგრამ მაინტერესებს, სად მივყავარ და ამიტომ მორჩილად მივდევ.

ჩავედით მეტროში, ვაგონში შევედით და მესამე გაჩერებაზე ჩამოვედით. არ ვიცი, სად მივყავარ, იქნებ უპატრონო ბავშვთა სახლში, ან პოლიციაში, მაგრამ არ მეშინია, რადგან ვიცი, რომ ბოლო მომენტში მაინც ნაღდად გავექცევი. მეტროდან რომ ამოვედით, იქვე, მარჯანიშვილზე, აუხვია. ხელს არ მიშვებს, მაგრად ვუჭერივარ, ეტყობა, ხვდება, რომ, თუ მოვინდომე, ადვილად გავექცევი. ერთ ეზოში რომ შევედით, მაშინღა ვეკითხები, სად მივდივართ-მეთქი. ჩემთანო. თქვენთან რა მინდა-მეთქი?! როგორ, რა - გაჭმევ, გასმევ, დაგბან, თბილ ლოგინში დაგაძინებო...

მაშინვე ხელი გამოვტაცე და გამოვიქეცი. სანამ ჭიშკარში გავვარდებოდი, უკან მივიხედე და დავინახე, რომ შუა ეზოში იდგა და დაბნეული, რაღაცნაირად გულდაწყვეტილი მიყურებდა. ახლა რომ ვუფიქრდები, იქნებ არც ისეთი ცუდი კაცი იყო, მაგრამ რა ვიცი, სანდო არავინ არი.

სადგურში ენგურისკენ მიმავალი ავტობუსი ვიკითხე. ერთ "პაზიკზე" მანიშნეს, ეგ არიო.

მივედი და შოფერს დავებაზრე, შეიძლება, ენგურამდე გამოგყვე-მეთქი? სად მიდიხარო. გალში ბებიასთან-მეთქი. წამოდიო. ავტობუსში ავედი და სულ უკანა სკამზე დავჯექი. მალე "პაზიკი" ხალხით გაივსო, გასასვლელი კალათებითა და ჭრელი მაფრაშებით ჩაიხერგა.

დიდხანს აღარ გავჩერებულვართ, შოფერმა ავტობუსი დაქოქა და დავიძარით.

აქეთ უფრო თბილოდა, მაგრამ ნესტი იდგა. აზრზე არ ვიყავი, ამაღამ სად უნდა დამეძინა და, ნეტა ჩემი საბანი წამომეღო-მეთქი, ვინანე.

მანქანა დანგრეულ გზაზე მიჯაყჯაყებდა, გულ-მუცელი სულ ერთიანად ამეთქვიფა, ერთი-ორჯერ თავიც კი მიმარტყმევინა შუშაზე.

სხვებიც ჩემს დღეში იყვნენ, მაგრამ ხმას არავინ იღებდა, უკმაყოფილებას არავინ გამოთქვამდა, ეტყობა, შეჩვეულები იყვნენ ასეთ მგზავრობას.

ზოგჯერ უხიაგი უხიაგი  ფიქრი გამიელვებდა - უკან ხო არ დავბრუნდე-მეთქი, მაგრამ ამ აზრს მაშინვე თავიდან ვიშორებდი.

ზაფხულობით ტყვარჩელში ბიჭები მდინარეზე დავდიოდით საბანაოდ. სულ ახლოს იყო, მაგრამ დედა მაინც მიშლიდა იქ სიარულს, ეშინოდა, რომ "ალიკას კლდიდან" გადმოვხტებოდი. მან არ იცოდა, რომ იმ კლდიდან გადმოხტომა არც ისეთი იოლი საქმე იყო. ჩემხელები იქიდან არც ხტებოდნენ, ათი-თორმეტი წლისა მაინც უნდა გამხდარიყავი, რომ უფროს ბიჭებს ამისი უფლება მოეცათ, მე კი მაშინ ჯერ შვიდისაც არ ვიყავი და ამიტომ ჩემს ტოლებთან ერთად ქვემოთ, თავთხელ წყალში ვჭყუმპალაობდი.

კლდე მდინარეს ზემოდან დაჰყურებდა, მის ძირში კი ღრმა მორევი ტრიალებდა.