„და გარდამოვარდა ვეშაპი იგი დიდი, გუელი დასაბამისაი, რომელსა ეწოდების ეშმაკი და სატანა, რომელი აცდუნებს ყოველსა სოფელსა“

(გამოცხადებაი. 12, 9)

ვაჟა-ფშაველას დიდებული პოემა „გველისმჭამელი“ სათაურითვე აღძრავს მითოლოგიურ თუ ბიბლიურ ასოციაციებს. ერთი ძველი აღმოსავლური სიბრძნის თანახმად, ტექსტის ახსნა სახელწოდებაშია საძებნელი. სახელწოდება პოემისა უაღრესად მრავლისმთქმელია და იდუმალი.

გველისმჭამელი მინდიაა, გველის ხორცის მიღებით განბრძნობილი და, ვფიქრობთ, ამავე გზით დაცემული, ადამის დარად.

გველი - სიბრძნისა და ბოროტების სიმბოლო უძველისი დროიდან იწვევდა ადამიანთა ინტერესს.

„როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ქვეყნების ზეპირსიტყვიერებაში გავრცელებულია მოტივი, რის მიხედვითაც ადამიანი გველის მეშვეობით შეისმენს შბუნების ენას“ (გაჩეჩილაძე, 1955.10).

ქართულ მითოლოგიში არსებული გადმოცემა „ხოგაის მინდიზე“ ორი დიდი მწერლის შთაგონების  წყარო გამხდარა.ვაჟა- ფშაველამ „გველისმჭამელი“ შექმნა,კონსტანტინე გამსახურდიამ  - „ხოგაის მინდია“.

ვაჟა-ფშაველაცა და კონსტანტინე გამსახურდიაც ხოგაის მინდიას ამბავს განიხილავენ როგორც ისეთ სიცრუეს, რომელიც სიბრძნის წყარო ხდება: „ამბავი მხოლოდ ხორცშესხმაა სიბრძნის მოპოვების მძიმე პროცესისა“ (ჯორბენაძე, 1987).

ჯერ კიდევ ძველ შუმერულ მითოლოგიაში ვხვდებით გველის სიმბოლიკას, სწორედ აქედან გავრცელდა მთელს ევროპაში კვერთხზე შემოხვეული გველი - სიმბოლო მედიცინისა. შუმერულ მითსა და გამოსახულებაზე გმირი კლავს სიბრძნის წიგნის მცველ უკვდავ გველს.

დრაკონი - დიდი გველი იყო კოლხეთში დარაჯი ოქროს საწმისისა.

ხევსურულ მითოლოგიაში ხეს გველი ეხვევა; გველის ტყავზე ან ფხაზე ამოდის იფანი და ცას სწვდება.

ფესვი და გველი შესატყვისი ცნებებია მითოლოგიაში და დაკავშირებულია სიცოცხლის ხესთან, შექმნასთან.

ძველი აღთქმა გვაუწყებს, შესაქმის მეხუთე დღეს „შექმნა ღმერთმან ვეშაპნი დიდნი და ყოველი სული ქვეწარმავალთა“ (შესაქმისა. 1,21).

გველი სიბრძნის სიმბოლოა, უგონიერესი არსება: „ ხოლო გუელი იყო უგონიერეს ყოველთა მხეცთა ქვეყანასა ზედა, რომელი შექმნა უფალმან ღმერთმან“ (შესაქმისა. 3.1).

ადამის ცოდვით დაცემაც გველად ტრანსფორმირებულ ბოროტს უკავშირდება.

ედემის მკვიდრმა ადამმა და ევამ გველის რჩევითა თუ ცდუნებით იხმიეს აკრძალული ხის ნაყოფი: „და უთხრა გუელმან დედაკაცსა: არა სიკუდილით მოკუდეთ, რამეთუ უწყოდა ღმერთმან, ვითარმედ, რომელსა დღესა სჭამოთ მისგან, განგეხუნნეს თქვენ თუალნი და იყვნეთ ვითარცა ღმერთნი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა“ (შესაქმისა. 3,4-5).

მართალია ედემის მკვიდრთ თვალი აეხილათ, მაგრამ დაკარგეს უმთავრესი - სამოთხე. დედამიწა ჯოჯოხეთის ხილულ მოცდელად იქცა. წუთისოფელში სიკვდილი შემოვიდა.

ბოროტის, სატანის სახედ მოიაზრებს გველს ევნგელეს უიდუმალესი წიგნი - „გამოცხადება“: „და გარდამოვარდა ვეშაპი იგი დიდი, გუელი დასაბამისაი, რომელსა ეწოდების ეშმაკი და სატანა, რომელი აცდუნებს ყოველსა სოფელსა“ (გამოცხადება. 12,9).

გველის ხორცით განბრძნობილ მინდიას, ბიბლიური ადამის დარად, თვალი აეხილა. სმყაროსეულ სიბრძნეს ეზიარა, იგრძნო, „რაც კი რამ დაუბადია უფალს სულიერ-უსულო, ყველასაც თურმე ენა აქვს, არა ყოფილა ურჯულო“. ამიერიდან ესმის ცისა და მიწის, ტყის, ყვავილების, ცხოველ-ფრიცნველთა ენა. ამავე ცოდნით ირჯება „ქვეყნის სარგოდ“, მეფე- მზის, გვირგვინოსანი თამარის რჩეული მეომარია.

და აქედანვე იწყება მისი ტანჯვაც.

აბსოლუტურად სწორად შენიშნავს აკაკი ბაქრაძე: „მინდიას ტრაგედია მაშინ კი არ დაიწყო, როცა ცოდნა დაკარგა, არამედ მაშინ, როცა ცოდნა შეიძინა, რამეთუ მისი ცოდნა არაბუნებრივი თვისების იყო“ (ბაქრაძე. 1950).

სამყაროს უნივერსალური ენის შემეცნება ოდენ „წოდებულთაგან რჩეულთა“ ხვედრია. ღვთივგანბრძნობილი მამები თუ ჭვრეტენ კოსმიურ ჰარმონიას, ან პოეტნი, სულიწმიდის მადლით ცხებულნი, პოეზიაც ხომ „საღმრთო საღმრთოდ გასაგონია“.

ქაჯთა შორის ყოფნისას თორმეტმა წელმა განვლო, „მაგრამ მინდიას ტყვეობას არ ექნა დასასრულია... ეშველა, ბევრჯერ ხატ-ღმერთსა მხურვალედ შეჰვედრებია. ბოლოს თქვა, თავსა მოვიკლავ, ასეთ სიცოცხლეს სჯობია“!

აბსოლუტური სასოწარკვეთის ჟამს იგემა მინდიამ გველის ხორცი. ქაჯებმა „სიბრძნე უჩვენეს გველადა, რომ ზიზღებოდა საჭმელად“, შედეგად „გულის ხედვა და თვალების, როგორც ბრმას და ყრუვს გაეხსნა“.

ქრისტიანული სარწმუნოებისამებრ თვითმკვლელობა სატანური აქტია, თვითმკვლელი - ბელიარის არჩივი.

„ვეფხისტყაოსნისა“ და და ქართული ფოლკლორის „ქაჯი“, არსებითად, იდენტური ცნებებია“, - შენიშნავს კონსტანტინე გამსახურდია.

თვითმკვლელობის ბოროტისგან წარმომავლობა კონსტატირდება „ვეფხისტყაოსანშიც“. ავთანდილი ჯერ შერმადინს სთხოვს: „მოვკვდე, თავსა ნუ მოიკლავ, სატანისგან ნუ იქმ ქმნულსა“(რუსთველი 2005, სტრ. 795),

შემდეგ კი სიცოცხლემოძულებული ტარიელის გონს მმოყვანას ცდილობს: „რად სატანას წაუღიხარ, რად მოიკლავ ნებით თავსა“? (რუსთველი 2005, სტრ 883). თვითმკვლელი მხოლოდ დავარია - „და მეფისა, ქვრივი, ქაჯეთს გათხოვილი“.

მინდიას ზიარება სიბრძნესთან ( „სიბრძნე უჩვენეს გველადა“) ადამ და ევას მიერ ცნობადის ხის ნაყოფის მიღების შორეულ ასოციაციას იწვევს. პირველმა ადამიანებმა გველად ტრანსფორმირებული ბოროტის შთაგონებით აკრძალული ხის ნაყოფი იგემეს. წუთისოფელში ცოდნა ცოდვის გზით შემოვიდა. ცოდვის გზითვე (ვგულისხმობთ თვითმკვლელობის მიზნით მინდიას მიერ გველის ხორცის ჭამას) „გამეცნიერდა გლეხია“. მართალია, მინდიას გულში „ბოროტმა ვერ მოიკიდა ფეხია“, მაგრამ ცონა, თუ ის უფლისაგან არაა, ხიბლია და არა ჭეშმარიტი სიბრძნე, ამდენად, იმთავითვე განწირული დასამარცხებლად.

„სათნოება ღვთისაგან ებოძა ბუნებას და ღმერთია ყოველგვარი სიკეთის დასაბამი. მისი თანამოქმედებისა და შეწევნის გარეშე შეუძლებელია ჩვენთვის კეთილის ნება და ქმნა. ჩვენზე ისაა დამოკიდებული, ან დავემკვიდროთ სათნოებაში და შევუდგეთ ღმერთს, რომელიც ამისკენ გვიხმობს, ან გავემიჯნოთ“ (იოანე დამასკელი, 2000).

პოემის მიხედვით, მინდიამ თავის ცოდნას უღალატა, შედეგად ზებუნებრივი ძალა  დაკარგა. უბედურების მიზეზად ცოლი - მზია დაუსახავს (სამეცნიერო ლიტერატურაში დიდ ინტერესსა და აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს მზიას სახე „გველისმჭამელში“. ერთი მხრივ, ესაა დედა, მარადი ქალი, მეორე მხრივ - თვით ცხოვრება. როგორც ნ.ვახანია განმარტავს: „მზია კერძო ქალი, ცოლი, დედა კი არ არის, არამედ ცხოვრებაა მთლიანად. ...ცხოვრება თავის თავში ყოველთვის შეიცავს წინააღმდეგობას და იგი მოცემული გვაქვს, როგორც გარდაუვალი, აუცილებელი რეალობა. ცხოვრებას, სააქაოს, ამ ქვეყანას სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია, ამიტომაც მზიას შეფასება (როგორც ცხოვრების) დადებით-უარყოფითი კრიტერიუმებით არ შეიძლება“ (ვახანია, 2009.გვ.176)

კვლავ ბიბლიური ალუზია: თითქოს ადამის საყვედურად გაისმის მინდიას სიტყვები მზიასადმი: „გეწადა კაი ცოვრება, მოწამლულს ქადას აცხობდი“.

მინდია ვერ აცნობიერებს უმთავრესს: „...კაცად-კაცადი განიცადების თვისისაგან გულის თქუმისა, მიიზიდვის და სცდების; მერმე გულის თქუმაი იგი მიუდგის და შვის ცოდვაი და ცოდვაი იგი სრულ იქმნის და შვის სიკუდილი“ (იაკობ. 1. 13,14).

მოციქულისაგან კაცთათვის გაფრთხილებად დასახული გზა გაიარა მინდიამ: განიცადა საკუთარი „გულის თქუმისაგან“, და როგორც ადამი - სამოთხიდან გამოძევებით, „გველისმჭამელი“ ცოდნის დაკარგვით დაისაჯა. სასჯელი სატანჯველად ექცა: „სულმბრძოლ სნეულსა ჰგავდა, ტანჯვა-ვაებით ჰკვდებოდა“... წყლულთა საკურნებლად ხახმატის ხატს სწირავს მსხვერპლს: „ყევარი ხარი კიდევ მყავს, სამი თუ ოთხი ფურები, იმათაც აუსახელებ, ოღომც მამირჩეს წყლულები“.

„მსხვერპლი ღმრთისა არს სული შემუსვრილი, გული შემუსვრილი და დამდაბლებული ღმერთმან არა შეურაცხ-ყოს“ (ფს.50,19).

მინდიას მსხვერპლი არ შეიწირა.

და როგორც პპირველ ადამიანთა ცდუნების გამო კაცობრიობამ დაკარგა სამოთხე, იტვირთა სასჯელი ადამის ცოდვისა, ვიდრე განკაცებული ღმერთი არ მოგვევლინა მხსნელად და ნუგეშად, მინდიას ცოდვაც სოფელმა ზღო.

ევანგელესეული გადმოცემით, მაცხოვარი განსწავლიდა ქრისტიანობის საქადაგებლად მიმავალ მოციქულთ: „უკუეთუ იყავით მეცნიერ, ვითარცა გუელნი და უმანკო, ვითარცა ტრედნი“ (მათ. 10,16).

სიბრძნე ვერასდროს იქცევა მადლად, თუ მას უმანკოება ტრედისა არ ახლავს.

მინდიამ ჯერ კიდევ მაშინ დაკარგა უმანკოება ტრედისა, როდესაც თავის მოსაკლავად გველის ხორცი იგემა.

ტრაგიკული და ამავდროულად ლოგიკურია გველისმჭამელის აღსასრული: „კაბალახით შაკრული“ მინდია „შამურვილი სახის“ ხევსურებმა ბრძოლიდან გამოიყვანეს და „დაბლა დააგდეს ვაკეზე“. ბრალეული გმირის დანავსული სიცოცხლის გზა ვაკეზე მტავრდება და არა ფერდობზე, „სადაც კიდევ იარსებებდა კვლავ აღდგომისა და სიმაღლისკენ ლტოლვის გინდაც სულ მცირე პერსპექტივა“ (არაბული. 1990).

მინდიას სიკვდილს ბუნებაც არ გლოვობს.

მოციქული ბრძანებს: „მეცნიერებაი განალაღებს, სიყუარული აღაშენებს“ (I კორ. 8,1).

 ლიტერატურა:

1. ძველი აღთქმა, 1989 - ბიბლია. ძველი აღთქმა. თბილისი.

2. ახალი აღთქმა, 2004 - ბიბლია. ახალი აღთქმა. თბილისი.

3. ფსალმუნნი. თბილისი. 2006.

4. დამასკელი, 2000 -წმ. იოანე დამასკელი. გარდამოცემა (მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემა). თბილისი.

5. ვაჟა, 1993 - ვაჟა-ფშაველა. თხზულებანი, ტ. 3. თბილისი.

6. გელოვანი, 1983 - ა. გელოვანი. მიოლოგიური ლექსიკონი. თბილისი.

7. არაბული, 1990 - ა. არაბული. ცით ჩამოსული სვეტადა. „ვაჟა-ფშაველას

პოეტურ სამყაროში. თბილისი.

8. ბაქრაძე, 1990 - ა. ბაქრაძე. ვაჟას მრწამსი. „რწმენა“. თბილისი.

9. გაჩეჩილაძე, 1959 - ა. გაჩეჩილაძე. გადმოცემა ხოგაის მინდიაზე და პოემა „გველისმჭამელი“. თბილისი.

10. ვახანია, 2009 - ნ. ვახანია. ერთი ყლუპი ჰაერი. „რამდენიმე მოსაზრება ვაჟა-ფშაველას „გველისმჭამელის“ შესახებ. თბილისი.

11. ჩხენკელი, 1989 - თ. ჩხენკელი. მშვენიერი მძლევარი. თბილისი.

12. რუსთაველი, 2005 - შოთა რუსთაველი. ვეფხისტყაოსანი. თბილისი.

13. ჯორბენაძე, 1987 - ბ. ჯორბენაძე. ხოგაის მინდის ამბავნი. „ბალავარი მწერლობისა. თბილისი.