ლირიკულ–ეპიკური ნაწარმოები

ნაწარმოები, რომელიც ერთსა და იმავე დროს თითქმის თანაზომიერად შეიცავს ლირიკულ ელემენტსაც და ეპიკურსაც, რაიმე ფორმის ამბავსაც მოგვითხრობს, რაც მწერლის გარეშე ხდება და იმავე დროს თვით მწერლის პირად განწყობილებასაც გამოხატავს უშუალოდ.

„ეშმაკები ლოცულობენ, გულს ჰკიდიათ ავგაროზი,
ვაი, ჩვენ თავს, ვაი, ჩვენ თავს, ავად არის ტარტაროზი!
სიცხე მისცა ორშაბათს და სამშაბათს მოუმატა,
არ ეშველა, თუმც შესწირეს სამსხვერპლოზე შავი კატა.
თურმე კუჭი მოეშალა საუცხოვო ერთ ნადიმზე,
სამკურნალოდ მიუთითეს ჯოჯოხეთის რქიან ვირზე!
უებარი რამ გამოდგა ქერ–ნაჭამი ის მკურნალი,
შეატყო, რომ ტარტაროზსა მოხვედროდა ავი თვალი,
და მომართა მან საყვირი, დაიგრგვინა, დაიმეხა,
ჰკრა ტლინკი, მაგრამ ვაი! თავად კლდეზე გადიჩეხა;
იმის შემდეგ მიიწვიეს ხელმეორედ ქაჯთა დასი,
ზოგს უჭირავს სველი ტილო, ზოგსაც მოაქვს ოქროს თასი.
ზოგი მაჯას, ზოგი შუბლსა, ზოგი გულზე ადებს ხელებს.
ყველას გარეთ ისტუმრებენ, ვინც ხმამაღლა დაახველებს!
მაგრამ რაც დღე–ღამე გადის, მით სუსტდება ავადმყოფი,
სადაც არის დაობლდება ჯოჯოხეთის სრა–სამყოფი,
ეშმაკები ზარს ამბობენ, გულს ჰკიდიათ ავგაროზი,
ვაი ჩვენს თავს, ვაი ჩვენს თავს, კვდება, კვდება ტარტაროზი!”(ი. ევდოშვილი).

ეს ლექსი ლირიკულ–ეპიკურია, რადგან იგი გამოხატავს თვითმპყრობელობის დაუძლურებასაც პირველი რევოლუციის დროს და ამასთან ერთად გამოხატავს ავტორის პირად სიხარულსა და აღტაცებას რევოლუციის აღმავლობით და მეფის ტახტის დამხობის მოლოდინით (ლექსში რუსეთის თვითმპყრობელი მეფე ნიკოლოზ II გამოყვანილია ტარტაროზად, მეფის მინისტრები და რეაქციის ძალები ეშმაკებად და პირუტყვებად).

ლირიკულ–ეპიკური ნაწარმოების ნიმუშია ვაჟა–ფშაველას „არწივი”:

„ არწივი ვნახე დაჭრილი,
ყვავ–ყორნებს ეომებოდა,
ეწადა ბეჩავს ადგომა,
მაგრამ ვეღარა დგებოდა.
ცალ მხარს მიწაზე მიითრევს,
გულისპირს სისხლი სცხებოდა.
ვაჰ, დედას თქვენსას, ყოვებო,
ცუდ დროს ჩაგიგდავთ ხელადა,
თორო ვნახავდი თქვენს ბუმბულს
გაშლილს, გაფანტულს ველადა!”

ეს ლექსი არწივის სახით გვიხატავს მრავალრიცხოვან მტრებთან უთანასწორო ბრძოლაში დაჭრილ გმირს. არწივის ბრძოლის სურათი თავისთავადაც გამოხატავს ავტორის თანაგრძნობას შეუდრეკელი გმირისადმი, მაგრამ, ამასთან ერთად, ლექსის უკანასკნელ ოთხ სტრიქონში უშუალოდ გამოხატულია არწივის მძიმე მდგომარეობით გამოწვეული ავტორის მწუხარება და, ამავე დროს, სურვილი მტრების დამარცხებისა. ეს ლექსი ლირიკულია იმდენად, რამდენადაც იგი ავტორის განწყობილების უშუალოდ გამომხატველია, და, ეპიკურიც, იმდენად, რამდენადაც იგი არწივის ამბავს მოგვითხრობს.

ლიტერატურულ ნაწარმოებში მეტ–ნაკლებად შეიძლება იყოს ლირიკული ან ეპიკური ელემენტი, მაგრამ ამით მას ლირიკულ–ეპიკურ გვარს ვერ მივაკუთვნებთ. მაგ. ნ. ბარათაშვილის პოემაში „ბედი ქართლისა” გვხვდება ლირიკული ელემენტები (ლირიკული გადახვევა): „ჰოი, დედანო, მარად ნეტარნო”;
ლირიკული გადახვევის ფორმით გრძელდება აგრეთვე არაგვის პეიზაჟი:

„მორბის არაგვი, არაგვიანი,
თან მოსძახიან მთანი ტყიანნი
და შეუპოვრად მოუთამაშებს
გარემო თვისსა ატეხილ ჭალებს.
ჰოი, ნაპირნო, არაგვის პირნო,
მობიბინენო, შვებით მომზირნო,
ქართველსა გულმან როგორ გაუძლოს,
ოდეს შვენთქვენს ბუჩქებში არა ჩამოხდეს,
რაც უნდა გზასა ეშურებოდეს!
როგორ იქნება არ განისვენოს?
სამჯერ ხომ მაინც გადაჰკრავს ღვინოს,
ცხენს მოაძოვებს, თვალს მოატყუებს,
გამოიღვიძებს–შუბლს განიგრილებს,
ერთს ქართველურად კიდევ შესძახებს:
არაგვო, მაგ შენს ამწვანებულ მთებს,
და მერე თუნდაც დაუგვიანდეს,
იგი იმისთვის აღარ დაღონდეს!”.

მიუხედავად ასეთი ლირიკული ელემენტების არსებობისა, „ბედი ქართლისა” მაინც არ ჩაითვლება ლირიკულ–ეპიკურ ნაწარმოებად, რადგან იგი, საერთოდ, ეპიკური ნაწარმოებია. ლირიკული მასში მხოლოდ მცირე ნაწილია, ლირიკულ ელემენტს ეპიკური ჭარბობს. ლირიკულ–ეპიკური რომ ვუწოდოთ, ამისათვის საჭიროა ორივე ელემენტის უხვად არსებობა.

ქართულ ლიტერატურაში ლირიკულ–ეპიკურ ნაწარმოებთა ნიმუშებია: ი. ჭავჭავაძის „იანიჩარი”, ა. წერეთლის პოემა „ასი წლის ამბავი”, ჭოლა ლომთათიძის მოთხრობები „სახრჩობელას წინაშე”, „პირველი მაისი”, ა. მირცხულავას „ძმები”, გ. ქუჩიშვილის – „ჯვრის მონასტერი” და სხვ.